îëÿìî ñåëî"- Áàëêàíèòå Ïîëóîñòðîâúò è ïðàâàòà íà ÷îâåêà Òåîäîðà ÅÍ×ÅÂÀ, áÒÂ
Â
ïðîèçâîëíî èçäàíèå íà áúëãàðñêà åíöèêëîïåäèÿ ñðåùó òåðìèíà ïðàâà íà ÷îâåêà îòêðèõ ñëåäíàòà ôîðìóëèðîâêà: þðèäè÷åñêî ïîíÿòèå, êîåòî âêëþ÷âà êîìïëåêñ îò ñîöèàëíè, èêîíîìè÷åñêè, ïîëèòè÷åñêè, êóëòóðíè ïðàâà è ñâîáîäè, õàðàêòåðèçèðàùè ïðàâíèÿ ñòàòóò íà ëè÷íîñòòà. Òîâà îïðåäåëåíèå íå îòñòúïâà ïî íèùî íà îïðåäåëåíèåòî íà ÎÎÍ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Àâòîðè îò ðàçëè÷íè äúðæàâè íà Áàëêàíèòå, âêëþ÷èòåëíî è îò Áúëãàðèÿ îùå â ïúðâèòå äíè* íà 2005-òà óñïÿõà äà ñëîæàò íà òîâà îïðåäåëåíèå äîñòà çàïåòàéêè â îïèòèòå ñè äà îáÿñíÿò ïîðåäíèòå íàðóøåíèÿ íà ÷îâåøêèòå ïðàâà íà îòäåëíè åòíîñè íà Áàëêàíèòå. Êàêòî è ïîðåäíèòå îïàñíîñòè çà öåëîñòòà êàêòî íà îòäåëíè äúðæàâè íà ïîëóîñòðîâà, òàêà è íà ïîëóîñòðîâà êàòî öÿëî. Âñè÷êè àñïåêòè íà òåìàòà ïðàâà íà ÷îâåêà íà Áàëêàíèòå ñà êàòî îòâîðåíà êíèãà. Òå ñå âúçïðèåìàò êàòî ïîñëåäñòâèå, à íå êàòî ïîâîä. Êàòî ïðîòèâîäåéñòâèå, à íå êàòî äåéñòâèå, êàòî êîíñòàòàöèÿ, à íå êàòî àíàëèç. Íàé-öèíè÷íîòî è íàé-íåëîãè÷íîòî òóê å èñòîðè÷åñêîòî âðåìå, â êîåòî ïîïàäà ïîäîáåí äåáàò.  èñòîðè÷åñêè êîíòåêñò íà Áàëêàíèòå ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñà àêòóàëíè îò âðåìåòî íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè íà 20 âåê çàïî÷íàõà ïîðåäèöà îò âîéíè íà Áàëêàíèòå, ïðè÷èíåíè âêëþ÷èòåëíî è îò íàðóøåíè ïðàâà íà ÷îâåêà. Âïîñëåäñòâèå Þãîñëàâèÿ ñå ðàçïàäíà, à òåçè âîéíè, èçâåñòíè êàòî âîéíèòå íà Ìèëîøåâè÷, ïðèêëþ÷èõà ïðåç 1999 ã., êîãàòî Ñúðáèÿ áå áîìáàðäèðàíà îò ñúþçíè÷åñêèòå âîéñêè íà Ñåâåðîàòëàíòè÷åñêèÿ àëèàíñ. Øåñò ãîäèíè ñëåä ïîñëåäíèÿ âúîðúæåí êîíôëèêò íà òåðèòîðèÿòà íà áèâøà Þãîñëàâèÿ å íåëîãè÷íî ïðàâàòà íà ÷îâåêà äà ñà òîëêîâà ÷óâñòâèòåëíà òåìà, ÷å äà çàïëàøâàò öåëîñòòà íà îòäåëíè äúðæàâè, âêëþ÷èòåëíî è íà åäíà ìëàäà ðåïóáëèêà êàòî Ìàêåäîíèÿ, îôèöèàëíî ïðèçíàòà îò Áúëãàðèÿ ïðåäè 12 ãîäèíè. Áåçàïåëàöèîíåí ïðèìåð çà èðàöèîíàëíî è ïî-òî÷íî çà öèíè÷íî íà Áàëêàíèòå îáà÷å å ôàêòúò, ÷å íàé-èçâåñòíèÿò áîåö îò âîåíèçèðàíèòå ñðúáñêè îòðÿäè, ÷îâåêúò, çà êîãîòî ïðàâîçàùèòíèòå ãðóïè òâúðäÿò, ÷å å îòãîâîðåí çà íàé-òåæêèòå çâåðñòâà îò âîéíèòå â Þãîñëàâèÿ ïðåç 90-òå ãîäèíè, èçäàäå êíèãà çà âîéíàòà â Áîñíà. Òî* Ñòàòèÿòà å ïðîâîêèðàíà îò ñêàíäàëà, êîéòî ñå ðàçãîðÿ îêîëî íîìèíèðàíèÿ çà ïîñëàíèê íà ÐÌàêåäîíèÿ ó íàñ Àáäóðàõìàí Àëèòè - áèâø ëèäåð íà Ïàðòèÿòà çà äåìîêðàòè÷åí ïðîñïåðèòåò.
âà å Ìèëîðàä Óëåìåê, ïî-èçâåñòåí ñ âîåííèÿ ñè ïðÿêîð Ëåãèÿ, ïðèäîáèò îò âðåìåòî íà ó÷àñòèåòî ìó âúâ ôðåíñêèÿ ×óæäåñòðàíåí ëåãèîí. Ñàìî çà äâå ñåäìèöè ðîìàíúò çà âîéíàòà â Áîñíà "Æåëåçíèÿò îêîï" ñå ïðîäàäå â 40 000 åêçåìïëÿðà è ïîñòèãíà ðåêîðä â Ñúðáèÿ. Çëîâåùàòà ñëàâà íà Óëåìåê, êîéòî áå îáâèíåí è çà îðãàíèçèðàíåòî íà óáèéñòâîòî íà ñðúáñêèÿ ïðåìèåð Çîðàí Äæèíäæè÷, å â êîíêóðåíöèÿ ñ äðóã íàöèîíàëèñòè÷åñêè àâòîð - äîêòîð Ðàäîâàí Êàðàäæè÷. Ëèäåðúò íà áîñíåíñêèòå ñúðáè ïî âðåìå íà âîéíàòà â Áîñíà îò 1992-95 ã. è íàé-èçäèðâàíèÿò îò Ìåæäóíàðîäíèÿ òðèáóíàë çà âîåííèòå ïðåñòúïëåíèÿ ñúùî íàïèñà ðîìàí. Íàé-ñêàíäàëíîòî òóê å, ÷å ä-ð Êàðàäæè÷, ïñèõèàòúð ïî ïðîôåñèÿ, à ïîåò ïî ïðèçâàíèå, å øèðîêî ïðèçíàò ñðåä äèïëîìàòèòå è èñòîðèöèòå êàòî àðõèòåêòà íà åòíè÷åñêîòî ïðî÷èñòâàíå â Áîñíà, äîêàòî Óëåìåê å ñìÿòàí çà åäèí îò îñíîâíèòå èçïúëíèòåëè íà òàçè ïîëèòèêà. Ïîâå÷åòî àíàëèçàòîðè, äîðè è ïîâå÷åòî ïîëèòèöè íà Áàëêàíèòå ñà ñúãëàñíè â ïðåöåíêàòà ñè çà ñèëàòà íà ìèòè÷íèÿ ñòàòóò, ñ êîéòî âñå îùå ñå ïîëçâàò íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå ôèãóðè îò 90-òå ãîäèíè - Ðàäîâàí Êàðàäæè÷, Ðàòêî Ìëàäè÷, Áèëÿíà Ïëàâøè÷, Ñëîáîäàí Ìèëîøåâè÷, Ëåãèÿ, Æåëêî Ðàæíÿòîâè÷-Àðêàí, Ôðàíüî Òóäæìàí, Àíòå Ãîòîâèíà, Àëèÿ Èçåòáåãîâè÷ è ò.í. Òåçè ôèãóðè èìàò ãîëÿì äÿë â ðàçïàäàíåòî è ðàçïîêúñâàíåòî íà Þãîñëàâèÿ âúâ âîéíèòå ïðåç 90-òå, äîíåñëè ñìúðòòà íà ïîâå÷å îò 250 000 äóøè. Äîêàòî òåõíèÿò îðåîë ñúùåñòâóâà ùå ñúùåñòâóâàò è âúçìîæíîñòèòå çà íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà íà Áàëêàíèòå. À äîêàòî Ðåïóáëèêà Ìàêåäîíèÿ íå ïîñòèãíå âèñîê ñòàíäàðò íà æèâîò è íå ïðèäîáèå ñòàòóò íà ôóíêöèîíèðàùà ïàçàðíà èêîíîìèêà ùå îñòàíå íåïðèâëåêàòåëíà çà ÷àñò îò ãðàæäàíèòå ñè, êîèòî èìàò áúëãàðñêî ïîòåêëî è ñå ïîëçâàò îò ïðàâîòî ñè äà êàíäèäàòñòâàò çà áúëãàðñêî ãðàæäàíñòâî. È íå ñàìî çà òÿõ. Òàçè çàâèñèìîñò ìîæå äà áúäå ñúîòíåñåíà è êúì åäèí îò íàé-äåëèêàòíèòå âúïðîñè íà Áàëêàíèòå - îêîí÷àòåëíèÿò ñòàòóò íà Êîñîâî, êîéòî ñå î÷àêâà äà çàïî÷íå äà ñå ðàçïëèòà ïðåç 2005 ã. Çàùîòî íàðîäèòå íà Áàëêàíèòå æèâåÿò â îòâîðåíî îáùåñòâî, êîåòî â ãîëÿìà ñòåïåí ñå âëèÿå îò êîíòðàáàíäàòà ñ íàðêîòèöè, õîðà è îðúæèå. È íàðîäèòå íà åâðîïåéñêàòà îáùíîñò æèâåÿò â îòâîðåíî îáùåñòâî, íî â ìíîãî ïî-ìàëêà ñòåïåí ñå âëèÿÿò îò òàçè êîíòðàáàíäà. Òàçè öèâèëèçàöèîííà ðàçëèêà ïðàâè âúçìîæíè ïåðìàíåíòíèòå íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà íà Áàëêàíèòå è ñúùåâðåìåííî íå óñïÿâà äà ïðåäèçâèêâà äîñòàòú÷íî îòäåëíàòà ëè÷íîñò äà èçáåðå öèâèëèçàöèîííèÿ ïðåä åòíè÷åñêèÿ èçáîð. ÎÁÅÊÒÈ 11