Ñëåä çàëåçà íà ìèòà "Åâðîïà" Êðàñèìèð ÊÚÍÅÂ
Î
ò ñàìîòî íà÷àëî íà ïðîöåñà íà ïðèñúåäèíÿâàíå íà Áúëãàðèÿ êúì Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ìíîãî õîðà è ó íàñ, è â ÷óæáèíà çàïî÷íàõà äà ñè çàäàâàò âúïðîñè îò òèïà: Êàê å âúçìîæíî äà ñå ïðèñúåäèíè êúì êëóáà íà íàé-áîãàòèòå è íàé-õóìàííèòå åäíà ñòðàíà, â êîÿòî ðîìèòå, åäíà äåñåòà îò íåéíîòî íàñåëåíèå, æèâåÿò â óñëîâèÿ, êîèòî ñà êàòî òåçè íà õîðàòà îò òðåòèÿ ñâÿò; â êîÿòî òå ñå òðåòèðàò ïî-ëîøî, îòêîëêîòî êîëîíèçàòîðèòå òðåòèðàõà ïîä÷èíåíèòå èì íàðîäè; â êîÿòî àíòèðîìñêèÿò ðàñèçúì ñå ëåå íåîáåçïîêîÿâàí â íàé-ìàñîâèòå ìåäèè è îò óñòàòà íà ïîïóëÿðíè ïîëèòèöè è îáùåñòâåíèöè? Òúêìî â ïðåäïðèñúåäèíèòåëíèÿ ïåðèîä Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã îáÿâè ñâîèòå ðåøåíèÿ ïî äåëàòà Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Àíãåëîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Íà÷îâà ñðåùó Áúëãàðèÿ.  òÿõ åâðîïåéöèòå ïðî÷åòîõà êàê áúëãàðñêè ïîëèöàè óáèâàò ðîìè ïî-áåçíàêàçàíî, îòêîëêîòî ëîâöèòå-áðàêîíèåðè óáèâàò çàéöè. Ïúðâîòî áúëãàðñêî ïðàâèòåëñòâî, êîåòî âçå ðåøåíèå Áúëãàðèÿ äà ïîäàäå ìîëáà çà ÷ëåíñòâî â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, áå òîâà íà Æàí Âèäåíîâ. Òîâà ñòàíà ïðåç äåêåìâðè 1995 ã. Òî áå ïîñëåäâàíî îò ðåøåíèå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå â ïîäêðåïà íà ìîëáàòà. Òÿ îáà÷å îñòàíà íà ïðàêòèêà çàêëþ÷åíà â áðþêñåëñêèòå ÷åêìåäæåòà - ïðåç þëè 1997 ã. Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ îïðåäåëè Áúëãàðèÿ êàòî ñòðàíà, êîÿòî íå å äîñòàòú÷íî ãîòîâà çà ïðîöåñà íà ïðèñúåäèíÿâàíå. Îôèöèàëíî ðåøåíèåòî äà ñå çàïî÷íàò ïðåãîâîðè çà ïðèñúåäèíÿâàíå íà íàøàòà ñòðàíà êúì Åâðîñúþçà áå âçåòî åäâà ïðåç äåêåìâðè 1999 ã. íà Åâðîïåéñêèÿ ñúâåò â Õåëçèíêè. Äîòîãàâà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ áå ïîäãîòâèëà è ïóáëèêóâàëà äâà äîêëàäà çà íàïðåäúêà íà Áúëãàðèÿ â ïðîöåñà íà ïðèñúåäèíÿâàíå. Îùå â ïúðâèÿ îò òÿõ, îò íîåìâðè 1998 ã., ñå îòáåëÿçâà: "Ïðîäúëæàâà äèñêðèìèíàöèÿòà íà ðîìèòå âúâ âñè÷êè îáëàñòè íà ñîöèàëíèÿ æèâîò (îáðàçîâàíèå, òðóäîâà çàåòîñò, æèëèùíî íàñòàíÿâàíå, ñîöèàëíà ñèãóðíîñò è çäðàâåîïàçâàíå)..." Òàçè êîíñòàòàöèÿ ïîä åäíà èëè äðóãà ôîðìà ïðèñúñòâà âúâ âñè÷êè ñëåäâàùè ãîäèøíè äîêëàäè.  Ðåäîâíèÿ äîêëàä îò 2000 ã. Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ïðåïîðú÷âà ïî îòíîøåíèå íà ðîìèòå: "Ìíîãî óñèëèÿ è ñðåäñòâà ùå ñå èçèñêâàò, çà äà ñå ïðîìåíè ïîëîæåíèåòî ñ äèñêðèìèíàöèÿòà, ëîøèòå óñëîâèÿ íà æèâîò, èêîíîìè÷åñêèòå òðóäíîñòè, õðîíè÷íàòà áåçðàáîòèöà, ëîøîòî çäðàâåîïàçâàíå, óæàñÿâàùèòå æèëèùíè óñëîâèÿ è ëèïñàòà íà åôåêòèâåí äîñòúï äî îáðàçîâàíèå." Âñè÷êè äîêëàäè îòáåëÿçâàò íå ñàìî ïðîáëåìèòå ñ ïîëîæåíèåòî íà ðîìèòå èçîáùî, íî è ïðîáëåìèòå íà ñïåöèôè÷íè ãðóïè ñðåä òÿõ. Òàêà íàïðèìåð â Ðåäîâíèÿ äîêëàä îò 2003 ã. ÷åòåì çà ðîìñêèòå äåöà: "Ðîìñêèòå äåöà ñà îñîáåíî ðèñêîâà ãðóïà, ñ íèâî íà ñìúðòíîñò îêîëî 6 ïúòè ïî-
âèñîêî îò ñðåäíîòî çà ñòðàíàòà. Ðîìñêèòå äåöà èìàò è íàé-âèñîê ïðîöåíò íà îòïàäàíå îò ó÷èëèùå è íèâîòî íà îáðàçîâàíèå ñðåä ðîìèòå å äðàìàòè÷íî íèñêî. Ìíîãî ðîìè âñå îùå æèâåÿò â ñåãðåãèðàíè ðàéîíè, êúäåòî èìà ðîìñêè ó÷èëèùà è òå ðÿäêî ñà ñìåñåíè ñ íå-ðîìè. Ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà äèñêðèìèíàöèÿ â îáðàçîâàíèåòî, çàåòîñòòà, äîñòúïà äî çäðàâíî îáñëóæâàíå è äî îáùåñòâåíè óñëóãè." Êàòî öÿëî äîêëàäèòå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ íå ñà âúðõúò íà ïðîôåñèîíàëèçìà â ïðàâîçàùèòíèÿ ìîíèòîðèíã.  òÿõ èìà ãðåøêè, ïðàçíîòè, íåàäåêâàòíè îöåíêè è ëèïñà íà ïðîìèñëåíà ìåòîäîëîãèÿ çà íàáëþäåíèå íà ïîëîæåíèåòî ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ. Ïî îòíîøåíèå íà ïîëîæåíèåòî íà ðîìèòå îáà÷å òå ñúäúðæàò îáùî-âçåòî âåðíè, ìàêàð è íåâèíàãè äîñòàòú÷íî îáõâàòíè íàáëþäåíèÿ è îöåíêè. Âúïðåêè ñúçäàâàíîòî ó íàñ ñ ïðîïàãàíäíà öåë óáåæäåíèå, ÷å ïðàâèòåëñòâåíàòà è åâðîïåéñêàòà ïîëèòèêà ñà â ïúëíà õàðìîíèÿ, â äåéñòâèòåëíîñò áúëãàðñêèòå âëàñòè íèêîãà íå ñïîäåëèõà îöåíêèòå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ çà äèñêðèìèíàöèÿòà ñïðÿìî ðîìèòå. Âÿðíî, â ïðàâèòåëñòâåíàòà Ðàìêîâà ïðîãðàìà çà ðàâíîïðàâíî èíòåãðèðàíå íà ðîìèòå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ñå êàçâà, ÷å äèñêðèìèíàöèÿòà ñïðÿìî òÿõ å ñåðèîçåí ïðîáëåì. Íî ñàìàòà Ðàìêîâà ïðîãðàìà ïðîëåæà äîñòà âðåìå â ÷åêìåäæåòàòà íà áúëãàðñêèòå áþðîêðàòè, îñâåí êîãàòî òðÿáâàøå äà áúäå èçâàäåíà íà ïîêàç çà âúíøíà êîíñóìàöèÿ. Íàðåä ñ òîâà â ìíîãî äðóãè ïðàâèòåëñòâåíè äîêóìåíòè è îôèöèàëíè èçÿâëåíèÿ äèñêðèìèíàöèÿòà ñïðÿìî ðîìèòå èëè ñå îìàëîâàæàâàøå, èëè íàïðàâî ñå îòðè÷àøå. È òîâà ìèíàâàøå ïîêðàé óøèòå íà åâðîïåéñêèòå ÷èíîâíèöè. Ïðåäè ñàìî íÿêîëêî äíè Êåìàë Åþï, íîâîíàçíà÷åíèÿò ïðåäñåäàòåë íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ çàÿâè, ÷å â Áúëãàðèÿ âå÷å íÿìà äèñêðèìèíàöèÿ, ÷å òÿ å ôåíîìåí îò ìèíàëîòî. Èçÿâëåíèå, êîåòî ñúùî å âåðîÿòíî äà ìèíå ïîêðàé óøèòå íà åâðîïåéñêèòå ÷èíîâíèöè. Îùå îò ñàìîòî íà÷àëî Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ðåøè, ÷å Áúëãàðèÿ èçïúëíÿâà ïîëèòè÷åñêèòå êðèòåðèè íà Êîïåíõàãåíñêèÿ Åâðîïåéñêè ñúâåò îò þíè 1993 ã. Òåçè êðèòåðèè îáà÷å ñà ñàìî åäíî èçðå÷åíèå, êîåòî ãëàñè, ÷å çà äà ñòàíàò ÷ëåíêè, ñòðàíèòå-êàíäèäàòêè òðÿáâà äà ñà â ñúñòîÿíèå äà ãàðàíòèðàò "ñòàáèëíîñòòà íà èíñòèòóöèèòå, ãàðàíòèðàùè äåìîêðàöèÿòà, âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà, ïðàâàòà íà ÷îâåêà è óâàæåíèåòî è çàùèòàòà íà ìàëöèíñòâàòà". Ïî îíîâà âðåìå Åâðîïåéñêèÿò ñúþç íÿìàøå ïîñëåäîâàòåëíà ïîëèòèêà â ñôåðàòà íà çàùèòàòà íà ìàëöèíñòâàòà è ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Òîé ïðîäúëæàâà äà íÿìà òàêàâà è äî äíåñ. Òîâà î÷åâèäíî îòâàðÿ âðàòèòå çà øèðîêî òúëêóâàíå íà òîâà, äàëè è çàùî åäíà ñòðàíà èçïúëíÿâà èëè íå èçïúëíÿâà ïîëèòè÷åñêèòå êðèòåðèè. Òî å, êîåòî äàäå âúçìîæíîñò ïî ïðèíöèï Ïðîäúëæàâà íà ñòð. 26 ÎÁÅÊÒÈ 3
Ãðàæäàíñêèÿò (íè) çàñòúïíèê Êîïðèíêà ×ÅÐÂÅÍÊÎÂÀ íàäèãàùàòà ñå èñòåðèÿ îêîëî ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè íÿêàê ìåæäó äðóãîòî ìèíà èìåòî íà ëèöåòî, êîåòî ïàðëàìåíòúò èçáðà çà îìáóäñìàí. À íå òðÿáâàøå. Çàùîòî íå å áåç çíà÷åíèå ôàêòúò, ÷å íàé-ïîñëå è ó íàñ (îôèöèàëíî è ëåãàëíî) ñúùåñòâóâà äëúæíîñò "çàùèòíèê íà ãðàæäàíèòå îò äúðæàâíàòà ìàøèíà". Îìáóäñìàíúò å äîñòà íåîðäèíåðíà ôèãóðà - òîé ðåàëíî íå ïîëçâà òðàäèöèîííèòå ëîñòîâå íà ðàçëè÷íèòå âëàñòè - íå èçèñêâà, íå çàïîâÿäâà, íå ñàíêöèîíèðà (ïðåäâèäåíè ñà íÿêàêâè ãëîáè ïðè îòêàç îò ñúòðóäíè÷åñòâî, íî òå ñà ñèìâîëè÷íè). Îìáóäñìàíúò îáà÷å èìà ïðàâîòî è çàäúëæåíèåòî äà ïîëçâà âñè÷êè ïîçâîëåíè ñðåäñòâà çà ïóáëè÷åí íàòèñê, çà äà çàùèòè, êàêòî å íàïèñàíî â êëåòâàòà ìó, "ïðàâàòà íà ÷îâåêà è îñíîâíèòå ñâîáîäè". Òîåñò òîé å ôèãóðà óæ áåç ðåàëíà, à âñúùíîñò ñ îãðîìíà ñèìâîëè÷åñêà âëàñò. Êîÿòî, îñâåí âñè÷êî îñòàíàëî, íå ïðåäïîëàãà, à èçèñêâà àâòîðèòåò. Ôèãóðà, äîêàçàëà ñå ïðåä îáùåñòâîòî êàòî íåçàâèñèìà, ñâîáîäîìèñëåùà, áåçêîìïðîìèñíà â îòñòîÿâàíåòî íà ãðàæäàíñêèòå ïðàâà. Êàêâî îáà÷å íè ïðåäëîæè ðîäíèÿò ïàðëàìåíò? Êîãî èçáðà çà íàø çàùèòíèê? Ãèíüî Ãàíåâ, ðàçáèðà ñå. Íàé-êîíôîðìèñòêàòà, íàé-íåêîíôëèêòíàòà, íàé-ñîöèàëíî áåçöâåòíàòà êàíäèäàòóðà. ×îâåêúò íà âñè÷êè âðåìåíà è ðåæèìè. Êîéòî å îöåëÿâàë íå çàùîòî èì ñå å ïðîòèâîïîñòàâÿë, à çàùîòî ãè å îáñëóæâàë. Âèíàãè è íàâñÿêúäå. Îò íÿêîãàøíèÿ êîíþíêòóðåí Îòå÷åñòâåí ôðîíò ïðåç Ñúþçà íà ÷èòàëèùàòà (÷óäíî äîõîäíî ìÿñòî), òà äî Îìáóäñìàíà. Êàòî íå çàáðàâÿìå è ïîñòîÿííîòî ìó ïðèñúñòâèå â ïàðëàìåíòà. Çà íåãî êàçâàò, ÷å áèë äîáúð ïîñðåäíèê, óñïÿâàë âèíàãè äà ïðèìèðè êîíôëèêòóâàùèòå ñòðàíè. Ñàìî ÷å
çà ïîðåäíàòà ìó äúðæàâíà äëúæíîñò íå òîâà å ãëàâíîòî èçèñêâàíå; èëè àêî ãî èìà, òî å íÿêúäå íà ïîñëåäíî ìÿñòî. Îñíîâíîòî çàíèìàíèå íà îáùåñòâåíèÿ çàñòúïíèê å íàé-âå÷å çàùèòàòà íà èíòåðåñà íà ãðàæäàíèòå, íå íà äúðæàâàòà. Åòî îáà÷å êàê ñàìèÿò Ãèíüî Ãàíåâ ñè ïðåäñòàâÿ ðàáîòàòà ñè. Ïúðâî, ñïîðåä íåãîâî èíòåðâþ, "íåãîâàòà öåë å íå äà ðóøè äúðæàâàòà [...], à äà óêðåïâà îòíîøåíèåòî íà ãðàæäàíèòå êúì äúðæàâíîñòòà". Âòîðî, ùÿë äà ñôîðìèðà âåäíàãà äâà ñúâåòà - îáùåñòâåí è ìåäèåí. (Ñ êàêâà öåë - íå èçÿñíè.) È òðåòî, ùÿë äà ñè îñèãóðè õóáàâ îôèñ. À, äà, è îùå íåùî - âåäíúæ ãîäèøíî ùÿë äà ïðåäñòàâÿ â ïàðëàìåíòà äîêëàä çà ïîñòúïèëèòå æàëáè è ñèãíàëè. Êàêúâ ùå å áþäæåòúò çà òàçè "îãðîìíà" äåéíîñò, îìáóäñìàíúò äåëèêàòíî ïðåìúë÷à, íî ñëåä êàòî íà äðóãàòà íîâîñôîðìèðàíà êîìèñèÿ - ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿòà, òîé å 1.8 ìëí. ëâ., íåãîâèÿò íå ùå äà å ïî-ìàëúê. Òîåñò, îò ñåãà å ÿñíî êàêâî ùå ïðàâè íàøèÿò çàùèòíèê. Êîåòî ïðåâðúùà õèïîòåçàòà, ÷å òîâà å ïîðåäíàòà ìó ñèíåêóðà, â î÷åâèäíîñò. Àêî ïðèåìåì, ÷å ñ ôèãóðàòà íà îìáóäñìàíà ñå ñëàãà íà÷àëîòî íà íåùî ïðèíöèïíî íîâî â îòíîøåíèÿòà ìåæäó ãðàæäàíèòå è äúðæàâíàòà àäìèíèñòðàöèÿ, òî åäâà ëè ìîæåì äà ñå íàäÿâàìå, ÷å ïúðâèÿò èçáðàíèê ùå îïðàâäàå î÷àêâàíèÿòà. Íàðåä ñ òàçè êîíñòàòàöèÿ îáà÷å èçíèêâàò è äâà âúïðîñà. Ïúðâèÿò å: äàëè ïàðëàìåíòúò ïîæåëà äà ñè ñâúðøè äîáðå ðàáîòàòà? Âòîðèÿò å: äàëè âúîáùå ñðåä ïóáëè÷íî îáîçðèìèòå ëèöà ñúùåñòâóâà èäåàëåí êàíäèäàò. Àêî íà ïúðâèÿ âúïðîñ îòãîâîðúò å "Íå", íåùàòà ñà ïîïðàâèìè. Àêî è íà âòîðèÿ îáà÷å å ñúùèÿò, ñèòóàöèÿòà å äîñòà ïî-òåæêà. Çà ãðàæäàíñòâîòî, ðàçáèðà ñå. Â. "Êóëòóðà", 22.04.2005 ã.
Ïðîäúëæàâà îò ñòð. 3 âåðíèòå íàáëþäåíèÿ è îöåíêè çà ðîìèòå â äîêëàäèòå çà Áúëãàðèÿ íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ äà ñúæèòåëñòâàò ïî åäèí øèçîôðåíè÷åí íà÷èí ñ êîíñòàòàöèèòå, ÷å ñòðàíàòà èçïúëíÿâà ïîëèòè÷åñêèòå êðèòåðèè çà ÷ëåíñòâî. Ïî ïîäîáåí íà÷èí âåðíèòå íàáëþäåíèÿ è îöåíêè çà ïîëîæåíèåòî íà ðîìèòå, íàïðèìåð, â Ñëîâàêèÿ ñúæèòåëñòâàõà ñ êîíñòàòàöèè, ÷å ñòðàíàòà èçïúëíÿâà ïîëèòè÷åñêèòå êðèòåðèè çà ÷ëåíñòâî. Äîêàòî íàé-íàêðàÿ Ñëîâàêèÿ íå áå ïðèåòà â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ñúñ ñâîåòî ðîìñêî ìàëöèíñòâî, ÷èåòî ïîëîæåíèå íå å ïî-öâåòóùî îò ïîëîæåíèåòî íà ðîìñêîòî ìàëöèíñòâî â Áúëãàðèÿ. Î÷åâèäíî ñúùîòî å íà ïúò äà ñïîëåòè è áúëãàðñêèòå ðîìè. Î÷àêâàíèÿòà, ÷å â ïðåäïðèñúåäèíèòåëíèÿ ïðîöåñ ùå å âúçìîæíî äà ñå îêàæå íàòèñê âúðõó áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïîíå äà çàïî÷íå ïðîöåñà íà òÿõíîòî èíòåãðèðàíå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, ñå îêàçàõà èëþçèÿ. Íî êàêúâ å òîãàâà èçõîäúò, êîãàòî îò åäíàòà ñòðàíà å Åâðîïåéñêèÿò ñúþç, çà êîãîòî Áúëãàðèÿ
å ïî-âàæíà îò áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, à îò äðóãàòà å ãí Êåìàë Åþï, êîéòî êàòî ÷å ëè íå å ñêëîíåí, à ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò íå å è êîìïåòåíòåí äà ïîãëåäíå ïî-äàëå÷ îò íîñà ñè? Èçõîäúò å â ñàìîîðãàíèçèðàíåòî íà áúëãàðñêèòå ðîìè è íà îíåçè íå-ðîìè, êîèòî ñèìïàòèçèðàò íà êàóçàòà íà òÿõíîòî èíòåãðèðàíå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî; â èçëú÷âàíåòî îò òÿõ íà ãîâîðèòåëè, çà êîèòî äîñòîéíñòâîòî è ðàâåíñòâîòî íà ðîìèòå ñòîè ïîâèñîêî îò òåõíèÿ ïàðòèåí èíòåðåñ; â çàãúðáâàíåòî îò ò.íàð. "ðîìñêè ëèäåðè" íà ôðàêöèîíåðñòâîòî è â èçïúëâàíåòî èì ñ ìèñúëòà è ìèñèÿòà äà ñëóæàò íà îáùíîñòòà, à íå äà ÿ èçïîëçâàò çà ëè÷íè öåëè; â êîîðäèíèðàíèÿ è ñèñòåìåí íàòèñê âúðõó áúëãàðñêèòå è åâðîïåéñêèòå èíñòèòóöèè äà ñå îáúðíàò íàé-ñåòíå ñ ëèöå êúì äúëãîñðî÷íèòå ïðîáëåìè íà ðîìèòå. Ñ äðóãè äóìè - â ãðàæäàíñêàòà è ïîëèòè÷åñêàòà åìàíöèïàöèÿ íà ðîìèòå â Áúëãàðèÿ. Äðóã èçõîä ñëåä çàëåçà íà ìèòà "Åâðîïà" çà ñúæàëåíèå íÿìà.
Â
26 ÎÁÅÊÒÈÂ