ÑÏÅÖÈÀËÍÎ ÈÇÄÀÍÈÅ - ÌÀÐÒ 2010
ISSN - 1310-3911
ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ  ÁÚËÃÀÐÈß ÏÐÅÇ 2009 ã. Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
1
ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ 1. Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè
ñòð. 3
2. Ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíè çà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà
ñòð. 4
3. Ïðàâî íà æèâîò
ñòð. 5
4. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå
ñòð. 7
5. Ïðàâî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò
ñòð. 8
6. Íåçàâèñèìîñò íà ñúäåáíàòà âëàñò è ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ ñòð. 9 7. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà
ñòð. 10
8. Ñâîáîäà íà ñúâåñòòà è ðåëèãèÿòà
ñòð. 12
9. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå è äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ
ñòð. 14
10. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòî è íà ìèðíîòî ñúáðàíèå
ñòð. 18
11. Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà
ñòð. 19
12. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ
ñòð. 23
13. Ïðàâî íà óáåæèùå, ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå
ñòð. 26
14. Ïðàâà íà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â èíñòèòóöèèòå
ñòð. 28
15. Ïðàâà íà æåíèòå
ñòð. 31
16. Ïðàâà íà äåöàòà
ñòð. 33
Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Ñîôèÿ 1504, ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 åë. ïîùà: bhc@bghelsinki.org http://www.bghelsinki.org
2
Ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 2009 ã. Áúëãàðèÿ áå óïðàâëÿâàíà îò òðîéíàòà êîàëèöèÿ íà Áúëãàðñêàòà ñîöèàëèñòè÷åñêà ïàðòèÿ (ÁÑÏ), Íàöèîíàëíîòî äâèæåíèå Ñèìåîí Âòîðè (ÍÄÑÂ) è Äâèæåíèåòî çà ïðàâà è ñâîáîäè (ÄÏÑ). Ñëåä ïàðëàìåíòàðíèòå èçáîðè íà 5 þëè 2009 ã. òàçè êîàëèöèÿ áå ñâàëåíà îò âëàñò. Èçáîðèòå áÿõà ñïå÷åëåíè îò äÿñíîöåíòðèñòêàòà ïàðòèÿ Ãðàæäàíè çà åâðîïåéñêî ðàçâèòèå íà Áúëãàðèÿ (ÃÅÐÁ), êîÿòî ôîðìèðà ïðàâèòåëñòâî íà ìàëöèíñòâîòî, ïîäêðåïÿíî ïàðëàìåíòàðíî îò íÿêîëêî ïàðòèè âäÿñíî îò öåíòúðà. Ñðåä òÿõ å è êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ "Àòàêà", èçâåñòíà ñ àíòèìàëöèíñòâåíàòà ñè, êñåíîôîáñêà è õîìîôîáñêà ðåòîðèêà. Ïðåç 2009 ã. ïîëîæåíèåòî ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåòúðïÿ ðàçíîïîñî÷íî ðàçâèòèå. Êàêòî ïðåäè, òàêà è ñëåä ïàðëàìåíòàðíèòå èçáîðè â Áúëãàðèÿ èìàøå ïîëîæèòåëíè ïðîìåíè â íÿêîè ñôåðè, êàêòî è ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ â äðóãè. Íàé-çàñåãíàòè îò íàðóøåíèÿòà áÿõà óÿçâèìèòå ñîöèàëíè ãðóïè, ñðåä êîèòî íÿêîè åòíè÷åñêè è ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà, õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà è äåöàòà â èíñòèòóöèèòå, æåíèòå, õîðàòà ñ ðàçëè÷íà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ, íÿêîè êàòåãîðèè ëèøåíè îò ñâîáîäà è õîðàòà, æèâååùè â áåäíîñò.
Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò å íåçàâèñèìà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ çà çàùèòà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã. Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåëêà: Ìàðãàðèòà Èëèåâà ×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Áîéêî Êþ÷óêîâ, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíàèë Äàíîâ, Äàíèåëà Ìèõàéëîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åêàòåðèíà Éîñèôîâà, Åìèë Êîåí, Åìèëèÿíà Æèâêîâà, Çåëìà Àëìàëåõ, Èáðàõèì Òàòàðëú, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðèÿ Áàêúðäæèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ïðàâäà Ñïàñîâà, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà (ãëàâåí ðåäàêòîð íà “Îáåêòèâ”), ßíà Áþðåð Òàâàíèå. Ñïèñàíèåòî ñå èçäàâà ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà Èíñòèòóò “Îòâîðåíî îáùåñòâî” - Áóäàïåùà è Ôîíäàöèÿ “Îóê” Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà: Äîíêà Ìàíãà÷åâà Àäðåñ íà ñï. “Îáåêòèâ”: Ñîôèÿ 1504, óë. “Âúðáèöà” ¹ 7
Ïå÷àò: “Å ïðèíò” ÅÎÎÄ
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ  ÁÚËÃÀÐÈß ÏÐÅÇ 2009 ã. 1. Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè Íà 7 þíè â Áúëãàðèÿ áÿõà ïðîâåäåíè èçáîðè çà Åâðîïåéñêè ïàðëàìåíò. Òå áÿõà ïîñëåäâàíè îò ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè, ïðîâåäåíè íà 5 þëè è îò èçáîðè çà êìåòîâå íà íàñåëåíè ìåñòà â íÿêîè ðåãèîíè ïðåç íîåìâðè. Èçáîðèòå äîâåäîõà äî ñìÿíà íà ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò â ñòðàíàòà. Óïðàâëÿâàëàòà äî þëè òðîéíà êîàëèöèÿ áå îòñòðàíåíà îò âëàñòòà, à ïàðëàìåíòàðíèòå, êàêòî è èçáîðèòå çà Åâðîïåéñêè ïàðëàìåíò áÿõà ñïå÷åëåíè îò äÿñíîöåíòðèñòêàòà ïàðòèÿ ÃÅÐÁ. Âúïðåêè òîçè ðåçóëòàò, óïðàâëÿâàëàòà äî þëè êîàëèöèÿ ïîëîæè ìíîãî óñèëèÿ äà ñè îñèãóðè ïðåäèìñòâî â ïðåäèçáîðíèÿ ïåðèîä è íà èçáîðèòå, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè, ïðîêàðàíè â òîâà, êîåòî òÿ ïðèâèæäàøå êàòî ñâîé èíòåðåñ â ïîñëåäíèÿ ìîìåíò è ÷ðåç èçïîëçâàíå íà äúðæàâíèòå ìåäèè çà ñâîÿòà ïðîïàãàíäà. Íÿêîè åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà è íåçàâèñèìèòå êàíäèäàòè áÿõà äèñêðèìèíèðàíè â èçáîðíèÿ ïðîöåñ. Çàêîíúò çà èçáèðàíå íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè áå ïðîìåíåí ïðåç àïðèë 2009 ã. Òîé âêëþ÷è íÿêîëêî íîâè ðàçïîðåäáè, äâå îò êîèòî ïðåäèçâèêàõà áóðåí îáùåñòâåí äåáàò è áÿõà ðàçãëåäàíè îò Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä, êîéòî áå ñåçèðàí îò ãðóïà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè. Ñ åäíàòà ðàçïîðåäáà, â äîïúëíåíèå íà ïðîïîðöèîíàëíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî, ñå ñúçäàâàõà 31 åäíîìàíäàòíè èçáèðàòåëíè ðàéîíà âúâ âñÿêà îáëàñò, à â äâå îáëàñòè ñå ñúçäàäîõà ïî ïîâå÷å îò åäèí åäíîìàíäàòíè ðàéîíè. Íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè îò åäíîìàíäàòíèòå ðàéîíè ñå ïðåäïîëàãàøå äà ñå èçáèðàò ñúñ çíà÷èòåëíà ðàçëèêà â áðîÿ íà ïîäàäåíèòå ãëàñîâå â îòäåëíèòå ðåãèîíè.  íàé-ãîëåìèÿ îò òÿõ (Âàðíà) äåïóòàòúò ïðåäñòàâëÿâà áëèçî ÷åòèðè ïúòè ïîâå÷å èçáèðàòåëè, îòêîëêîòî â íàé-ìàëêèÿ (Âèäèí). Ñ äðóãàòà ðàçïîðåäáà ñå âúâåäå íîâ ïðàã îò 8% çà ïðàâî íà ó÷àñòèå íà êîàëèöèèòå ïðè ðàçïðåäåëÿíå íà ìàíäàòè ïî ïðîïîðöèîíàëíàòà ñèñòåìà (çà ðàçëèêà îò ïàðòèèòå, ÷èéòî ïðàã ñå çàïàçè íà 4%). Êîíñòèòóöèîííèÿò ñúä îáÿâè çà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííà âòîðàòà ðàçïîðåäáà, íî îñòàâè â ñèëà ïúðâàòà. Òàêà ïðèíöèïúò çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
ãëàñîâåòå, ãàðàíòèðàí îò Êîíñòèòóöèÿòà, áå êîìïðîìåòèðàí.  öåíòðàëíàòà è â íÿêîè îò ðàéîííèòå èçáèðàòåëíè êîìèñèè äîìèíèðàõà ïðåäñòàâèòåëè íà óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿ è óñïÿâàõà äà íàëàãàò íåéíèÿ èíòåðåñ, ïîíÿêîãà â íàðóøåíèå íà çàêîíà. Òàêúâ íàïðèìåð áå ñëó÷àÿò ñ îòêàçà íà ÖÈÊ äà ðåãèñòðèðà çà ó÷àñòèå â èçáîðèòå åäíà îò îñíîâíèòå ïîëèòè÷åñêè ñèëè, Ñèíÿòà êîàëèöèÿ. Òîçè îòêàç áå ïî-êúñíî îòìåíåí îò Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä, à ïðåäñåäàòåëÿò íà ñúäà ïóáëè÷íî çàÿâè, ÷å å áèë ïîäëîæåí íà íàòèñê çà ïîòâúðæäàâàíå íà îòêàçà. Çíà÷èòåëíà ÷àñò îò ðúêîâîäñòâàòà íà ñåêöèîííèòå èçáèðàòåëíè êîìèñèè áÿõà ôîðìèðàíè èçöÿëî îò ïðåäñòàâèòåëè íà óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿ. Ïîâå÷åòî îò òåëåâèçèîííèòå êàíàëè è ìåäèè ñå ñòðåìÿõà äà îòðàçÿò áàëàíñèðàíî ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ. Íî äúðæàâíàòà ÁÍÒ ïðîÿâè ïðèñòðàñòèå êúì óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿ è ïî-òî÷íî êúì åäíà îò ïàðòèèòå â íåÿ, ÁÑÏ. Ñïîðåä ìåäèéíèÿ ìîíèòîðèíã íà Ñëóæáàòà çà äåìîêðàòè÷íè èíñòèòóöèè è ÷îâåøêè ïðàâà (ÑÄÈ×Ï) íà Îðãàíèçàöèÿòà çà ñèãóðíîñò è ñúòðóäíè÷åñòâî â Åâðîïà, êîÿòî èçïðàòè îãðàíè÷åíà ìèñèÿ çà íàáëþäåíèå íà èçáîðèòå, ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ ÁÍÒ å ïîñâåòèëà 54% îò íîâèíàðñêèòå îòðàçÿâàíèÿ íà äúðæàâíè ñëóæèòåëè, êîèòî ñà îò óïðàâëÿâàùàòà êîàëèöèÿ. Òåíäåíöèÿòà å áèëà äà ñå îòðàçÿâà ïîçèòèâíî äåéíîñòòà íà ìèíèñòðèòå îò ÁÑÏ. Òîíúò íà ïðàâèòåëñòâåíîòî îòðàçÿâàíå å áèë 68% ïîçèòèâåí è ñàìî 11% íåãàòèâåí.1 Ôèíàíñèðàíåòî íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ íà âñè÷êè ïàðòèè áå íåïðîçðà÷íî. Çàêîíúò, ìàêàð è äà ïîñòàâÿ òàâàí çà äàðåíèÿòà, íå äàâà âúçìîæíîñò äà ñå ðàçãðàíè÷àò îáèêíîâåíèòå è ïðåäèçáîðíèòå äàðåíèÿ çà ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè. Åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà, çà êîèòî áúëãàðñêèÿò åçèê íå å ðîäåí, áÿõà äèñêðèìèíèðàíè â ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ.  ðàçðåç ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè è äîáðàòà ïðàêòèêà Çà1 ÑÄÈ×Ï, Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ: Ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè 5
þëè 2009, Îãðàíè÷åíà ìèñèÿ çà íàáëþäåíèå íà èçáîðèòå, îêîí÷àòåëåí äîêëàä, Âàðøàâà, 30 ñåïòåìâðè 2009 ã., ñ. 16.
3
êîíúò çà èçáèðàíå íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè èçðè÷íî ïðåäâèæäà ïðåäèçáîðíàòà àãèòàöèÿ äà ñå âîäè ñàìî íà îôèöèàëíèÿ áúëãàðñêè åçèê (÷ëåí 55, àë. 2). Òàêà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, êîèòî íå ðàçáèðàò áúëãàðñêè, íå óñïÿõà äà ó÷àñòâàò åôåêòèâíî â êàìïàíèÿòà. Íÿêîè åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà ñòàíàõà îáåêò íà ïóáëè÷íî çàêëåéìÿâàíå îò ñòðàíà íà êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñêè ãðóïè êàòî ïàðòèÿ ,„ ,Àòàêà”. Çàêîíúò ñúùî òàêà äèñêðèìèíèðà íåçàâèñèìèòå êàíäèäàòè çà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè. Òîé ïðåäâèæäà òå äà ìîãàò äà ñå ðåãèñòðèðàò çà èçáîðèòå åäèíñòâåíî â åäíîìàíäàòíèòå èçáèðàòåëíè ðàéîíè, äîêàòî ïàðòèèòå è êîàëèöèèòå ìîãàò äà ðåãèñòðèðàò êàíäèäàòè êàêòî â åäíîìàíäàòíèòå, òàêà è â ìíîãîìàíäàòíèòå èçáèðàòåëíè ðàéîíè. Çàêîíúò ïîñòàâÿ âèñîêà áàðèåðà çà ïîäêðåïà íà íåçàâèñèìèÿ êàíäèäàò (íàé-ìàëêî 10 000 èçáèðàòåëè â åäíîìàíäàòíèÿ ðàéîí, â êîéòî å ðåãèñòðèðàí). Òàçè òâúðäå âèñîêà áàðèåðà íàäâèøàâà 2.4% âúâ âñè÷êè èçáèðàòåëíè ðàéîíè, à â íÿêîè îò òÿõ ñå ïðèáëèæàâà äî 10% îò áðîÿ íà èçáèðàòåëèòå â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè è äîáðàòà ïðàêòèêà. Çà ñðàâíåíèå, ïàðòèèòå òðÿáâà äà óäîñòîâåðÿò ïîäêðåïà íà íàé-ìàëêî 15 000 èçáèðàòåëè, à êîàëèöèèòå - íà íàé-ìàëêî 20 000 èçáèðàòåëè, íî íà òåðèòîðèÿòà íà öÿëàòà ñòðàíà. Ïî ïîäîáåí íà÷èí îò èíèöèàòèâíèòå êîìèòåòè, ïîäêðåïÿùè íåçàâèñèìèòå êàíäèäàòè, ñå èçèñêâà äà âíåñàò 15 000 ëåâà áåçëèõâåí äåïîçèò çà ñàìî åäèí êàíäèäàò, äîêàòî çà ïàðòèèòå èçèñêâàíåòî å äà âíåñàò òàêúâ äåïîçèò â ðàçìåð íà 50 000 ëåâà çà âñè÷êèòå ñè ðåãèñòðèðàíè êàíäèäàòè, à çà êîàëèöèèòå - 100 000 ëåâà. Áåçëèõâåíèÿò äåïîçèò ñå âðúùà ñàìî àêî íåçàâèñèìèÿò êàíäèäàò èëè ïàðòèÿ/êîàëèöèÿ ñïå÷åëè 1% îò ãëàñîâåòå íà ñúîòâåòíèòå èçáèðàòåëè.
2. Ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíè çà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà Ñúòðóäíè÷åñòâîòî íà Áúëãàðèÿ ñ ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíè çà çàùèòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà îñòàíà ìíîãî ëîøî è ïðåç 2009 ã. Áúëãàðèÿ å çàêúñíÿëà ñ ïðåäñòàâÿíåòî íà ìíîãî äîêëàäè ïðåä ðàçëè÷íè äîãîâîðíè îðãàíè íà ÎÎÍ. Ïîñëåäíèòå çàêëþ÷èòåëíè íàáëþäåíèÿ çà ñòðàíàòà ïî ïðåäñòàâåí äîêëàä ïðåä Êîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà íà ÎÎÍ ñà îò 1993 ã.; ïðåä Êîìèòåòà çà ëèêâèäèðàíå íà äèñêðèìèíàöèÿòà ïî îòíîøåíèå íà æåíèòå - îò 1998 ã.; ïðåä Êîìèòåòà ïî èêîíîìè÷åñêèòå, ñîöèàëíèòå è êóëòóðíèòå ïðàâà - îò 1999 ã.; ïðåä Êîìèòåòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà - îò 2004 ã. Ïðåç 2009 ã. ïðàâèòåëñòâîòî ïðåäñòàâè äîêëàäè ïðåä Êîìèòåòà ïî 4
ïðàâàòà íà ÷îâåêà, Êîìèòåòà ïî èêîíîìè÷åñêè, ñîöèàëíè è êóëòóðíè ïðàâà è ïðåä Êîìèòåòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà, ðàçãëåæäàíåòî íà êîèòî ïðåäñòîè. Ïðåç ôåâðóàðè Êîìèòåòúò ïî ïðåìàõâàíå íà ðàñîâàòà äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÏÐÄ) íà ÎÎÍ ðàçãëåäà êîíñîëèäèðàíèÿ äîêëàä íà Áúëãàðèÿ, ïðåäñòàâåí ñ ìíîãî ãîëÿìî çàêúñíåíèå. Çà ïîñëåäåí ïúò áúëãàðñêè äîêëàä ïðåä òîçè êîìèòåò áå ðàçãëåæäàí ïðåç 1997 ã. Íîâèÿò êîíñîëèäèðàí äîêëàä áå ïðåäñòàâåí, ñëåä êàòî ïðåç ôåâðóàðè 2008 ã. ÊÏÐÄ ïðåäïðèå ðÿäêî ïðèëàãàíàòà è ïðåäèçâèêâàùà êðàéíî íåóäîáñòâî ïðîöåäóðà íà ïðåãëåä íà ñòðàíàòà â îòñúñòâèå íà äîêëàä. Êîìèòåòúò èçðàçè çàãðèæåíîñò ïî ðåäèöà âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ äèñêðèìèíàöèÿòà íà åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ, ñðåä êîèòî: z Ñëàáî ïðåäñòàâÿíå íà åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà â îðãàíèòå íà âëàñòòà; z Ñåëåêòèâíî íàñî÷âàíå íà ðîìñêè äåöà êúì ñïåöèàëíè ó÷èëèùà çà äåöà ñúñ çàòðóäíåíèÿ â ðàçâèòèåòî; z Äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî ðîìèòå â íàåìàíåòî íà ðàáîòà, æèëèùíàòà ïîëèòèêà, çäðàâåîïàçâàíåòî è îáðàçîâàíèåòî; z Ñâðúõóïîòðåáà íà ñèëà îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè ñïðÿìî ðîìè; z Ïðîïîâÿäâàíå íà ðàñèñòêè ñòåðåîòèïè è âðàæäåáíîñò êúì ìàëöèíñòâàòà îò ìåäèè è îðãàíèçàöèè êàòî ïàðòèÿ ,,Àòàêà“; z Íåäîáðî ïîçíàâàíå è íåàäåêâàòíîòî ïðèëàãàíå íà ñòàíäàðòèòå çà çàùèòà îò ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ îò îðãàíèòå íà ïðàâîñúäèåòî. Ïðåïîðúêèòå íà ÊÏÐÄ íå ïðåäèçâèêàõà ñåðèîçåí äåáàò â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Íèêîå îò ïðàâèòåëñòâàòà, óïðàâëÿâàëè Áúëãàðèÿ äî êðàÿ íà ãîäèíàòà, íå âçå ìåðêè çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïîñî÷åíèòå â òÿõ ïðîáëåìè.  íÿêîè îòíîøåíèÿ äîðè ñèòóàöèÿòà ñå âëîøè, êàòî íàïðèìåð â ðåçóëòàò îò ðàçðóøàâàíåòî íà æèëèùà íà ðîìè â íÿêîëêî ãðàäà íà Áúëãàðèÿ.2 Ñåðèîçåí ïðîáëåì è ïðåç 2009 ã. áå íåèçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ×. Êúì êðàÿ íà 2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå (ÊÌ) íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà 154 ðåøåíèÿ íà Ñúäà çà èçïúëíåíèå íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò òÿõ. Íÿêîè îò ðåøåíèÿòà ñå íàáëþäàâàò îùå îò íà÷àëîòî íà âåêà. Òàêúâ íàïðèìåð å ñëó÷àÿò ñ ãðóïàòà ðåøåíèÿ Õàñàí è ×àóø ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñ íàìåñàòà íà äúðæàâàòà âúâ âúòðåøíîîðãàíèçàöèîííèÿ æèâîò íà ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè, êîèòî ñå íàáëþäàâàò îò 2000 ã. Îòòîãàâà ñå íàáëþäàâà è ãðóïàòà ðåøåíèÿ Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñúñ ñâðúõóïîòðåáà íà 2 Âèæ ïî-äîëó Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ
æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ñèëà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè, äîâåëà â íÿêîè ñëó÷àè äî óáèéñòâà â óñëîâèÿòà íà çàäúðæàíå. Ãðóïàòà ðåøåíèÿ Àë-Íàøèô ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñ åêñïóëñèðàíåòî íà ÷óæäåíöè êàòî çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò ñå íàáëþäàâà îò 2002 ã.3 Ïðåç ìàðò 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèå Êîíöåïöèÿ çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çà îñúäèòåëíèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà.4 Êîíöåïöèÿòà ïðåäâèæäà ñåðèÿ îò çàêîíîäàòåëíè è äðóãè ìåðêè, êîèòî ñå ïðåäïîëàãà äà ñå ñïðàâÿò ñ íàðóøåíèÿòà, êîèòî ñà óñòàíîâÿâàíè íàé-÷åñòî ñ ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× â äîñåãàøíàòà ìó ïðàêòèêà ïî áúëãàðñêè äåëà. Òå âêëþ÷âàò: z Âúâåæäàíå íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà ñðåùó áàâíî ïðîèçâîäñòâî ïî ãðàæäàíñêè è ïî íàêàçàòåëíè äåëà ÷ðåç âúçëàãàíå íà çàäúëæåíèå íà îáâèíåíèåòî äà îñèãóðÿâà ñâèäåòåëèòå; ïîäîáðî äåòàéëèçèðàíå íà äàâíîñòíèòå ñðîêîâå; âúâåæäàíå íà îáùè çàäúëæèòåëíè ñðîêîâå çà ïðåäâàðèòåëíî çàäúðæàíå, êîèòî äà ñå îòíàñÿò äî âñè÷êè ôàçè íà ïðîöåñà; âúâåæäàíå íà âúçìîæíîñò ãîðåñòîÿùèÿò ñúä äà äàâà óêàçàíèÿ çà ïðåäïðèåìàíå íà åôåêòèâíè ìåðêè çà óñêîðÿâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî; óñòàíîâÿâàíå íà àäìèíèñòðàòèâíà ïðîöåäóðà çà îáåçùåòåíèå çà çàáàâåíî ïðîèçâîäñòâî. z Ïðîìÿíà íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí 63, àë. 2 îò ÍÏÊ, ðåãëàìåíòèðàùà îñíîâàíèÿòà çà ïðåöåíêà íà òîâà, êîãà èìà ðåàëíà îïàñíîñò åäíî ëèöå äà ñå óêðèå èëè äà èçâúðøè ïðåñòúïëåíèå ïðè âçåìàíå íà ìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå ,,çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“, ñ öåë ïðåîäîëÿâàíå íà ïðîáëåìà ñ ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà çàäúðæàíåòî è ôîðìàëèçìà ï,ðè ïðåöåíêàòà íà íåãîâàòà çàêîííîñò. z Âúâåæäàíå íà çàêîíîâ ðåä, ïî êîéòî äà å âúçìîæíî äà ñå ïîëó÷è îáåçùåòåíèå çà ïðåêîìåðíî çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà. z Ïðåìàõâàíå íà âîåííîòî ïðàâîðàçäàâàíå, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ïðîìÿíà íà Êîíñòèòóöèÿòà, ñ öåë äà ñå íàïðàâè ðàçñëåäâàíåòî íà ñâðúõóïîòðåáàòà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïîëèöèÿòà ïî-åôåêòèâíî. z Îòíåìàíå íà ïðàâîìîùèÿ íà ïðîêóðàòó-
3 Âèæ ïî-äîëó çà èçèñêâàíèÿòà íà ÊÌ è äåéñòâèÿòà íà
ïðàâèòåëñòâîòî ïî òåçè è äðóãèòå äåëà, êîèòî ñå íàáëþäàâàò îò êîìèòåòà â ñúîòâåòíèòå ãëàâè íà äîêëàäà. 4 Êîíöåïöèÿ çà ïðåîäîëÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çà îñúäèòåëíèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñðåùó Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå, ïðîèçòè÷àùè îò òÿõ, ïðèåòà ñ ðåøåíèå íà ÌÑ ¹144 îò 9 ìàðò 2009 ã., äîñòúïíà â èíòåðíåò íà: http:// www.justice.government.bg/new/Pages/Verdicts/Default.aspx.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ðàòà è ïîñòàâÿíå íà íåéíèòå àêòîâå ïîä åôåêòèâåí ñúäåáåí êîíòðîë. z Ðàçøèðÿâàíå íà îáõâàòà è ïúëíîòàòà íà ñúäåáíèÿ êîíòðîë âúðõó àêòîâå íà íåñúäåáíè îðãàíè, âêëþ÷èòåëíî ïî äåëà çà åêñïóëñèðàíå íà ÷óæäåíöè. z Óâåëè÷àâàíå íà âúçìîæíîñòèòå çà èçïúëíåíèå íà ðåøåíèÿ ñðåùó äúðæàâíè ó÷ðåæäåíèÿ. z Óâåëè÷àâàíå íà çàêîíîâèòå ãàðàíöèè çà çàùèòà íà ñîáñòâåíîñòòà. z Èçäèãàíå íà ñòàòóñà è ðîëÿòà íà ïðàâèòåëñòâåíèòå àãåíòè, êîèòî îñâåí ôóíêöèè çà çàùèòà íà äúðæàâàòà ïî äåëà ïðåä ÅÑÏ× äà ïðèäîáèÿò îáó÷èòåëíè è êîîðäèíèðàùè ôóíêöèè, êàêòî è äà ìîãàò äà èçãîòâÿò çàêîíîïðîåêòè, êîèòî äà ïðåäñòàâÿò ïðåä Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò. z Óâåëè÷àâàíå íà êàïàöèòåòà íà äúðæàâíàòà àäìèíèñòðàöèÿ è íà ñúäåáíàòà âëàñò ÷ðåç îáó÷åíèå íà ïðàâîòî íà ÅÊÏ×. Êîíöåïöèÿòà áå øèðîêî îãëàñåíà è èçïðàòåíà â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Íî äî êðàÿ íà 2009 ã. íå áå èçïúëíåíà íèòî åäíà îò ïðåïîðúêèòå, îòïðàâåíè â íåÿ.
3. Ïðàâî íà æèâîò Ïðàâîòî íà æèâîò ïðîäúëæè äà áúäå ñåðèîçåí ïðîáëåì â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã. Íèêàêâè ïðîìåíè íå áÿõà íàïðàâåíè â ÷ëåí 74 îò Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, êîéòî ïîçâîëÿâà óïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå ñ ïîòåíöèàëåí ñìúðòîíîñåí èçõîä ïðè çàäúðæàíå íà ëèöå, èçâúðøâàùî èëè èçâúðøèëî äîðè äðåáíî ïðåñòúïëåíèå. Òàçè ðàçïîðåäáà íå ñúîòâåòñòâà íà Ïðèíöèï 9 îò Ïðèíöèïèòå íà ÎÎÍ çà óïîòðåáà íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè. Ìíîãî ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè, êîèòî óïîòðåáèõà îãíåñòðåëíî îðúæèå ïðåç 2009 èëè ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè, îñòàíàõà áåçíàêàçàíè. Ïðåç ãîäèíàòà áå îêîí÷àòåëíî ïðåêðàòåíî äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî çà ñìúðòòà íà ðîìà Áîðèñ Ìèõàéëîâ îò Ñàìîêîâ, êîéòî áå ïðîñòðåëÿí è óáèò îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë ïðåç 2004 ã.5 Ïðåç íîåìâðè Ñîôèéñêèÿ âîåíåí ñúä (ÑÂÑ) ïîñòàíîâè îïðåäåëåíèå, ñ êîåòî îòìåíè îñìîòî ïîðåä ïîñòàíîâëåíèå íà Ñîôèéñêàòà âîåííîîêðúæíà ïðîêóðàòóðà (ÑÂÎÏ) çà ïðåêðàòÿâàíå íà ðàçñëåäâàíåòî è ïîñî÷è, ÷å ïðîêóðîðúò íå èçïúëíÿâà óêàçàíèÿòà íà ñúäà äà ðàçñëåäâà àäåêâàòíî. Íà 17 äåêåìâðè îáà÷å Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä îòìåíè îïðåäåëåíèåòî, 5 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,
Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2005 ã.
5
íà ÑÂÑ è ïîòâúðäè ïîñòàíîâëåíèåòî íà ÑÂÎÏ çà ïðåêðàòÿâàíå íà äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî. Ïðåç àâãóñò Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä â Ñîôèÿ ïîñòàíîâè ïðèñúäè ìåæäó 16 è 18 ãîäèíè ñðåùó ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè çà óáèéñòâîòî ïðåç íîåìâðè 2005 ã. â Áëàãîåâãðàä íà Àíãåë Äèìèòðîâ-×îðàòà.6 Âåäíàãà ñëåä ïðîèçíàñÿíåòî íà ðåøåíèåòî íîâèÿò ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Öâåòàí Öâåòàíîâ çàÿâè, ÷å ïîëèöàèòå íå ñà èñêàëè äà óáèÿò ×îðàòà è ÷å ïðèñúäàòà íà Âîåííî-àïåëàòèâíèÿ ñúä å íåñïðàâåäëèâà. Íÿêîëêîñòîòèí ïîëèöàè ïðîòåñòèðàõà â Áëàãîåâãðàä â ïîäêðåïà íà áèâøèòå ñè êîëåãè. Ïðîòåñòè ñðåùó ïðèñúäàòà èçðàçèõà è ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè îò äðóãè êðàèùà íà ñòðàíàòà. Ïî âðåìå íà ãëåäàíåòî íà äåëîòî ïî îáæàëâàíå îò Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä ïðåç äåêåìâðè êàêòî àäâîêàòèòå íà ïîäñúäèìèòå, òàêà è òåçè íà ñåìåéñòâîòî íà æåðòâàòà ïîèñêàõà íîâî ðàçãëåæäàíå, ìàêàð è ñ ðàçëè÷íè ìîòèâè. Ñúäúò óäîâëåòâîðè èñêàíèÿòà è âúðíà äåëîòî çà íîâî ðàçãëåæäàíå îò Âîåííî-àïåëàòèâíèÿ ñúä. Òàêà òîçè îòíîñèòåëíî ïðîñò îòêúì ôàêòè÷åñêè ñúñòàâ êàçóñ çàïî÷íà äà ñå ðàçãëåæäà çà òðåòè ïúò íà àïåëàòèâíà èíñòàíöèÿ ïðåç ôåâðóàðè 2010 ã., à ïîäñúäèìèòå ïîëèöàè âå÷å ïîâå÷å îò ÷åòèðè ãîäèíè ñëåä èíöèäåíòà ñà áåç âëåçëè â ñèëà ïðèñúäè. Ïðåç íîåìâðè Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä ïðåêðàòè îêîí÷àòåëíî âúçîáíîâåíîòî äåëî çà óáèéñòâîòî îò áúëãàðñêè ãðàíè÷åí ïîëèöàé íà òóðñêèÿ ðèáàð-áðàêîíèåð ßë÷úí Åðäæàí. Òîé áå ïðîñòðåëÿí ñìúðòîíîñíî ïðåç àïðèë 2008 ã.7 Ãðàíè÷íèÿò ïîëèöàé áå ïúðâîíà÷àëíî îáâèíåí ïî ñëó÷àÿ. Òîâà îáâèíåíèå ïðåäèçâèêà âúëíà îò ïðîòåñòè ñðåä íàöèîíàëèñòè÷åñêè êðúãîâå, à Îáùèíñêèÿò ñúâåò íà Áóðãàñ ìó ïðèñâîè çâàíèåòî ,,ïî÷åòåí ãðàæäàíèí íà Áóðãàñ“. Ñëåä íåêîëêîêðàòíè ïðåêðàòÿâàíèÿ è âúçîáíîâÿâàíèÿ Âîåííî-àïåëàòèâíèÿò ñúä ïðèå, ÷å ïîëèöàÿò å óïîòðåáèë îãíåñòðåëíî îðúæèå çàêîííî. Ïðåç 2009 ã. áå îáðàçóâàíî äåëî â Ñîôèéñêèÿ âîåíåí ñúä ïî îòíîøåíèå íà ïðîñòðåëÿíèÿ è ïî-êúñíî ïî÷èíàë îò ðàíèòå ñè Áàøêèì Ìàðëàäæàêó. Íà 29 íîåìâðè 2008 ã. òîé áå óáèò íà ñòîëè÷íèÿ áóëåâàðä ,,Ðîæåí“ ïðè ïëàíèðàíà ïîëèöåéñêà îïåðàöèÿ.8 Ïúðâîíà÷àëíî âîåííàòà ïðîêóðàòóðà ïðåêðàòè äåëîòî, íî ñëåä æàëáà íà íàñëåäíèöèòå íà 14 àâãóñò 2009 ã. Ñîôèéñêèÿ âîåíåí ñúä îòìåíè ïðåêðàòÿâàíåòî è âúðíà äåëîòî çà äîðàçñëåäâàíå. Äî êðàÿ íà ãî6 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2005 ã.,
Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2006 ã. 7 Âæ.: Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2009 ã. 8 Âæ.: Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2009 ã.
6
äèíàòà îáà÷å òî íå áå ðàçãëåäàíî îò ñúä. Ïðåç 2009 ã. íÿêîëêî äóøè çàãóáèõà æèâîòà ñè ñëåä çàäúðæàíå èëè ñëåä óïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Íà 20 ÿíóàðè 2009 ã. ïî âðåìå íà êîíâîé ñëåä ñïåöèàëèçèðàíà ïîëèöåéñêà àêöèÿ ïî÷èíà Ïëàìåí Êóöàðîâ. Ïî èíôîðìàöèÿ, ñúáðàíà â õîäà íà ðàçñëåäâàíåòî, òîé å áèë êîíâîèðàí îò äâà åêèïà îò ïî ÷åòèðèìà àíòèìàôèîòè îò ãðóïàòà çà çàäúðæàíå. Âïîñëåäñòâèå äâàìà îò òÿõ áÿõà îáâèíåíè çà óáèéñòâî ïîðàäè íåçíàíèå/íåìúðëèâî èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèÿòà ñè. Ñïîðåä çàêëþ÷åíèÿòà íà ñúäåáíîìåäèöèíñêàòà åêñïåðòèçà, â ñòîìàõà íà Êóöàðîâ ñà îòêðèòè ïåò õàï÷åòà àìôåòàìèí, êîèòî ñà íåðàçòâîðåíè, òîåñò ïîåòè ñà íåïîñðåäñòâåíî ïðåäè ñìúðòòà. Àêî â õîäà íà ðàçñëåäâàíåòî ñå äîêàæå óìèøëåíî óáèéñòâî, îáâèíåíèÿòà íà äâàìàòà ùå áúäàò èçìåíåíè. Êîãàòî Êóöàðîâ å áèë àðåñòóâàí, íå å èìàëî ïðîêóðîðñêà çàïîâåä çà çàäúðæàíåòî ìó è òîé äîðè íå å áèë ïîñî÷åí çà ñâèäåòåë. Äî êðàÿ íà ãîäèíàòà îáà÷å ïðîèçâîäñòâîòî ïî òîâà äåëî íå ïðèêëþ÷è ñ îñúäèòåëíè ïðèñúäè. Íà 20 ñåïòåìâðè 2009 ã. â Áóðãàñ áå ïðîñòðåëÿí ñ òðè êóðøóìà è óáèò ñëåä ñâàäà íà åäíî êðúñòîâèùå Êàëîÿí Ñòîÿíîâ. Îáâèíåí çà óáèéñòâîòî áå áèâø ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë, êîéòî ñòðåëÿë ñ áîéíèÿ ñè ïèñòîëåò. Ñðåùó íåãî ïúðâîíà÷àëíî áå ïîâäèãíàòî îáâèíåíèå ïî ÷ëåí 118 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ çà óáèéñòâî â ñúñòîÿíèå íà àôåêò, êîåòî ïî-êúñíî áå ïðåêâàëèôèöèðàíî ïî ÷ëåí 119 - çà óáèéñòâî ïðè ïðåâèøàâàíå ïðåäåëèòå íà íåèçáåæíàòà îòáðàíà. Íÿêîëêî îðãàíèçàöèè, ïóáëè÷íè ëè÷íîñòè è ìåäèè â Áóðãàñ îðãàíèçèðàõà ñåðèÿ ïðîòåñòíè àêöèè, âêëþ÷èòåëíî ãðàæäàíñêà ïîäïèñêà, ñðåùó ïîäâåæäàíåòî ïîä îòãîâîðíîñò íà áèâøèÿ ïîëèöàé. Ïðåç îêòîìâðè åäèí ìåñòåí âåñòíèê ñúîáùè, ÷å îáëàñòíèÿò óïðàâèòåë Êîíñòàíòèí Ãðåáåíàðîâ ñå å ïîäïèñàë íà ïîäïèñêàòà. Áóðãàñêèÿò îêðúæåí ñúä çàïî÷íà äà ãëåäà íàêàçàòåëíîòî äåëî ñðåùó ïîäñúäèìèÿ â ñðåäàòà íà ôåâðóàðè 2010 ã., íî òî áå îòëîæåíî çàðàäè èñêàíèÿ çà åêñïåðòèçè. Íà 14 äåêåìâðè 2009 ã. íà àâòîìàãèñòðàëà ,,Òðàêèÿ“ áå ïðîñòðåëÿí è óáèò îò ïîëèöàè ïðè ïðåñëåäâàíå è ñëåä ìàñèâíà ñòðåëáà ïî ïðåñëåäâàíèÿ àâòîìîáèë Äèìèòúð Ìèòðåâ-Áîãðîâåöà. Òîé áå îáÿâåí çà ÷ëåí íà ãðóïà çà ìàãèñòðàëíè ãðàáåæè, äåéñòâàë â ñúó÷àñòèå ñ äðóãè äâàìà. Ïî ñëó÷àÿ áå îáðàçóâàíî äîñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî â Ñîôèéñêà ãðàäñêà ïðîêóðàòóðà. Ïðåç ôåâðóàðè 2010 ã. îò ïðîêóðàòóðàòà ñúîáùèõà íà ÁÕÊ, ÷å âå÷å ñà èçãîòâèëè ñòàíîâèùåòî ñè ïî ñëó÷àÿ è ïðåäñòîè ðåøåíèå, êîåòî íàé-âåðîÿòíî ùå å çà ïðåêðàòÿâàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî ïîðàäè òîâà, ÷å îãíåñòðåëíîòî îðúæèå å óïîòðåáåíî çàêîíîñúîáðàçíî. Íà 5 íîåìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× îáÿâè ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî Êîëåâè ñðåùó Áúëãàðèÿ. Ñ íåãî ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
òîé íàìåðè íàðóøåíèå íà íÿêîëêî ðàçïîðåäáè íà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, âêëþ÷èòåëíî íà ÷ëåí 2 (ïðàâî íà æèâîò), âúâ âðúçêà ñ íååôåêòèâíîòî ðàçñëåäâàíå íà óáèéñòâîòî íà áèâøèÿ çàìåñòíèê-ãëàâåí ïðîêóðîð Íèêîëàé Êîëåâ. Òîé áå çàñòðåëÿí ïðåç äåêåìâðè 2002 ã. îò íàåìíè óáèéöè ïðè íåèçÿñíåíè îáñòîÿòåëñòâà ñëåä êîíôëèêò ñ òîãàâàøíèÿ ãëàâåí ïðîêóðîð ã-í Íèêîëà Ôèë÷åâ. Ñúäúò ïðèå, ÷å ðàçñëåäâàíåòî íà óáèéñòâîòî, êîåòî íèêîãà íå ïðèêëþ÷è ñ óñòàíîâÿâàíå íà èçâúðøèòåëèòå, íå å âçåëî ïîä âíèìàíèå êîíôëèêòúò ìåæäó Êîëåâ è Ôèë÷åâ è íå å òúðñèëî äîêàçàòåëñòâà çà åâåíòóàëíàòà ïðè÷àñòíîñò íà ïîñëåäíèÿ êúì óáèéñòâîòî. Ñúäúò âèäÿ ñåðèîçíè ïðå÷êè çà ðàçñëåäâàíåòî â ñàìàòà êîíñòèòóöèîííà è çàêîíîâà óðåäáà íà ñòàòóòà íà ïðîêóðàòóðàòà â Áúëãàðèÿ, êîÿòî ïðàâè îò ãëàâíèÿ ïðîêóðîð ïðàêòè÷åñêè èìóíèçèðàí ñðåùó íàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå. Ïðåç ãîäèíàòà Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà ñëåäè çà èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòå ìåðêè ïî äåëà, ïî êîèòî â ìèíàëîòî ÅÑÏ× íàìåðè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà æèâîò. ÊÌ íå îñòàíà óäîâëåòâîðåí îò èíäèâèäóàëíèòå è îò îáùèòå ìåðêè ïî íèòî åäíî îò òåçè ðåøåíèÿ. Òîé èçèñêà âúçîáíîâÿâàíå íà ðàçñëåäâàíèÿòà â ñëó÷àèòå, â êîèòî æåðòâèòå ñà çàãóáèëè æèâîòà ñè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå èëè â ðåçóëòàò îò ñâðúõóïîòðåáà íà îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Áúëãàðñêèòå âëàñòè ñúîáùèõà, ÷å ñà ïðåäïðèåëè ñòúïêè çà âúçîáíîâÿâàíå íà íÿêîè îò äåëàòà (Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Íà÷îâà è äð. ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2005 ã.). Òåçè íîâè ðàçñëåäâàíèÿ íå äàäîõà ðåçóëòàò ïðåç 2009 ã. Ïî íÿêîëêî äðóãè äåëà îáà÷å (Àíãåëîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2002 ã., Îãíÿíîâà è ×îáàí ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2006 ã.) âëàñòèòå óïîðèòî ïîääúðæàõà, ÷å ðàçñëåäâàíåòî å áèëî ïðîâåäåíî â ñúîòâåòñòâèå ñúñ çàêîíà è íå å íåîáõîäèìî íåãîâîòî âúçîáíîâÿâàíå. Ïî òÿõ ÅÑÏ× èçðè÷íî óñòàíîâè, ÷å ðàçñëåäâàíåòî å áèëî íåàäåêâàòíî è òîâà áå åäíî îò îñíîâàíèÿòà çà óñòàíîâÿâàíå íà íàðóøåíèå íà ÷ëåí 2 îò ÅÊÏ×.  äîïúëíåíèå, ÊÌ èçèñêâà îò áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ìåðêè çà ïîäîáðÿâàíå íà ïúðâîíà÷àëíîòî è íà ïîñëåäâàùîòî îáó÷åíèå íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè â ñôåðàòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà; ïîäîáðÿâàíå íà ïðîöåñóàëíèòå ãàðàíöèè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå, ïî-ñïåöèàëíî ÷ðåç åôåêòèâíî ïðèëàãàíå íà ðàçïîðåäáèòå, èçèñêâàùè èíôîðìèðàíå íà çàäúðæàíèòå çà òåõíèòå ïðàâà è çà ôîðìàëíîñòèòå ïðè ðåãèñòðèðàíåòî íà çàäúðæàíåòî; ãàðàíòèðàíå íà íåçàâèñèìîñòòà íà ðàçñëåäâàíåòî â ñëó÷àè íà ìàëòðåòèðàíå îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò òåçè ðåøåíèÿ, ùå ïðîäúëæè äà ñå íàáëþäàâà îò ÊÌ è ïðåç 2010 ã. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
4. Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå È ïðåç 2009 ã. íå áÿõà íàïðàâåíè èçìåíåíèÿ â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, êîèòî äà âúâåæäàò ñúñòàâ çà èçòåçàíèå â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðåïîðúêèòå íà Êîìèòåòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ îò 2004 ã.9 Êàêòî è â ïðåäõîäíè ãîäèíè, ÁÕÊ ïîëó÷è ìíîãî çàñëóæàâàùè äîâåðèå æàëáè îò õîðà, êîèòî òâúðäÿõà, ÷å ñà ìàëòðåòèðàíè îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå èëè ñëåä êàòî ñà áèëè çàäúðæàíè. Òåçè ïðàêòèêè è ïðåç 2009 ã. ïðîäúëæèõà äà îñòàâàò, ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ, áåçíàêàçàíè. Ïðåç íîåìâðè è äåêåìâðè 2009 ã. èçñëåäîâàòåëè íà ÁÕÊ àíêåòèðàõà 121 ëèøåíè îò ñâîáîäà îò ÷åòèðè çàòâîðà (Ïëîâäèâ, Ïëåâåí, Áåëåíå, Áîáîâäîë) çà óñëîâèÿòà íà òÿõíîòî çàäúðæàíå è ïðåäâàðèòåëíî ðàçñëåäâàíå. Èçñëåäâàíåòî å ïðåäñòàâèòåëíî çà ÷åòèðèòå çàòâîðà, íî íå å ïðåäñòàâèòåëíî çà ñèñòåìàòà êàòî öÿëî. Òî îáõâàíà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñ âëÿçëà â ñèëà ïðèñúäà, ÷èèòî äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâà ñà çàïî÷íàëè ñëåä 1 ÿíóàðè 2008 ã. Ðåçóëòàòèòå, ñðàâíåíè ñ òåçè îò ïðåäõîäíèòå èçñëåäâàíèÿ â ñúùèòå çàòâîðè, ñà ïðåäñòàâåíè íà òàáëèöàòà ïîäîëó: Óïîòðåáà íà ñèëà îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ïî ãîäèíè % îò ðåñïîíäåíòèòå, îòãîâîðèëè, ÷å ñïðÿìî òÿõ å óïîòðåáåíà ñèëà 2005 2006 2007 2008 2009 Ïî âðåìå íà çàäúðæàíå 23,2 20,1 17,1 23,1 24 Âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå 23,2 20,8 22,9 23,1 22,3 Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò ëèïñà íà êàêâàòî è äà å ïîëîæèòåëíà äèíàìèêà ïðè óïîòðåáàòà íà ñèëà îò ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè ïî âðåìå íà çàäúðæàíå è âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå ïðåç 2009 ã. â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã., êàêòî è â ñðàâíèíå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè. Äåëúò íà àíêåòèðàíèòå, êîèòî ñúîáùàâàò, ÷å òàêàâà å áèëà óïîòðåáåíà ïî âðåìå íà çàäúðæàíå å ïî÷òè ñúùèÿò êàòî äåëúò íà òåçè, êîèòî ñúîáùàâàò çà óïîòðåáà íà ñèëà âúòðå â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå, êîãàòî òîâà å íåçàêîííî. Ïðåç ãîäèíàòà óñëîâèÿòà â ìíîãî îò ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà â Áúëãàðèÿ îñòàíàõà íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè. Òîâà âêëþ÷âà ïðåäè âñè÷êî ñëåäñòâåíèòå àðåñòè, íî ñúùî òàêà è 9 Âæ. Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã., Ãîäèøåí
äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2005 ã
7
íÿêîè îò çàòâîðèòå.10 Ñåðèîçåí ïðîáëåì îò ãëåäíà òî÷êà íà íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå ñà ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ è ðåæèìà íà íÿêîè êàòåãîðèè ëèøåíè îò ñâîáîäà, êàòî íàïðèìåð îñúäåíèòå íà äîæèâîòíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà áåç ïðàâî íà çàìÿíà. Ïðåç 2009 ã. ïîëó÷èõà îáùåñòâåí è ìåäèåí îòãëàñ íÿêîëêî ñëó÷àÿ, â êîèòî ïîëèöèÿòà óïîòðåáè ìàñèðàíî è áåçðàçáîðíî ñâðúõïðîïîðöèîíàëíà ñèëà ñðåùó ãîëåìè ãðóïè õîðà. Íà 14 ÿíóàðè ïîëèöàè èçïîëçâàõà ïðåêîìåðíà ñèëà ñëåä ðàçïðúñêâàíå íà äåìîíñòðàöèÿ ïðåä ïàðëàìåíòà, ïî âðåìå íà êîÿòî ñå ñòèãíà äî ñáëúñêâàíèÿ íà äåìîíñòðàíòèòå ñ ïîëèöèÿòà. Ïîëèöèÿòà íå ñå çàäîâîëè ñ óïîòðåáà íà ñèëà ñàìî ïî âðåìå íà òåçè ñáëúñêâàíèÿ, à ïðîäúëæè äà ïðåñëåäâà è äà áèå ãðàæäàíè ñëåä òîâà ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ. Òåëåâèçèîííè è ëè÷íè êàìåðè äîêóìåíòèðàõà ñëó÷àè íà íåïðåäèçâèêàíè æåñòîêè ïîáîè îò ñòðàíà íà ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè, ÷åñòî ñúïðîâîäåíè ñ îáèäè è ïñóâíè. Ïðîêóðàòóðàòà, ìàêàð è ñ ãîëÿìî çàêúñíåíèå, îáðàçóâà ïðîâåðêà ïî ñëó÷àÿ, íî ïðåç ñåïòåìâðè òÿ çàâúðøè ñ îòêàç îò îáðàçóâàíå íà ïðîèçâîäñòâà ñðåùó ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ. Ïðåç ôåâðóàðè íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè îòõâúðëèõà ïðåäëîæåíèåòî çà ñúçäàâàíå íà âðåìåííà àíêåòíà êîìèñèÿ çà èçÿñíÿâàíå íà ñëó÷àèòå íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå ñ ìîòèâà, ÷å òîâà ,,öåëè äà áëîêèðà ðàáîòàòà íà ÌÂГ. Íà 1 àâãóñò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè â Ïëåâåí óïîòðåáèõà íåïðîïîðöèîíàëíà ñèëà ñðåùó ðîìè â ìåñòíàòà äèñêîòåêà ,,Áèæó“. Ñïîðåä ñâèäåòåëñòâà íà î÷åâèäöè, îêîëî 3:00 ÷. ïðåç íîùòà â äèñêîòåêàòà âëèçàò 4-5 ïîëèöàè è êàçâàò, ÷å â çàâåäåíèåòî èìà çàëîæåíà áîìáà è âñè÷êè òðÿáâà äà èçëÿçàò, çà äà ñå íàïðàâè ïðîâåðêà. Åäíà ÷àñò îò ïîñåòèòåëèòå íå ñå ïîä÷èíÿâàò íà ðàçïîðåæäàíåòî è âëèçàò â ïðåðåêàíèÿ ñ ïîëèöàèòå. Ïîñëåäíèòå ïîèñêâàò ïîäêðåïëåíèå îò ñïåöèàëíèòå ÷àñòè, êîèòî ïðèñòèãàò âåäíàãà. Ñëåä òîâà äâåòå ãðóïè ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè äàâàò âúçìîæíîñò íà ïðèñúñòâàùèòå áúëãàðè äà íàïóñíàò çàâåäåíèåòî, à ðîìèòå íå ïóñêàò íàâúí è ãè çàäúðæàò âúòðå â ïîìåùåíèåòî. Êîãàòî îñòàâàò ñàìî ðîìèòå è ïîëèöàèòå, íà ÷àñò îò ðîìèòå å íàíåñåí ïîáîé. Ñëåä òîâà áèòèòå ñà çàäúðæàíè â åäíî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå. Íÿêîè îò òÿõ ñà ïðåäàäåíè íà ñúä è îñúäåíè çà äðúçêî õóëèãàíñòâî ïî áúðçàòà ïðîöåäóðà ñëåä äâà äíè. Ïðèñúäèòå, íÿêîè îò êîèòî åôåêòèâíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ïðè ïúðâîíà÷àëåí ñòðîã ðåæèì, ñà çà ,,íåïðèñòîéíè äåéñòâèÿ, ãðóáî íàðóøàâàùè îáùåñòâåíèÿ ðåä è èçðàçÿâàùè ÿâíî íåóâàæåíèå êúì îáùåñòâîòî, êàòî äåÿíèåòî ñå îòëè÷èëî ñ èçêëþ÷èòåëåí öèíèçúì è
äúðçîñò è áèëî ñúïðîâîäåíî ñúñ ñúïðîòèâà ñðåùó îðãàí íà âëàñòòà“.11 Ïîáîÿò íàä çàäúðæàíèòå å ïðè÷èíèë òðàâìè, íÿêîè îò êîèòî òåæêè. Èìà ñ÷óïåíè êðàéíèöè, à íÿêîëêî äóøè ñà õîñïèòàëèçèðàíè. Ïðîêóðàòóðàòà îáðàçóâà ïðåäâàðèòåëíè ïðîèçâîäñòâà ñëåä ïîäàäåíèòå æàëáè îò ïîòúðïåâøè. ×àñò îò òÿõ áÿõà ïðåêðàòåíè ñ îòêàçè äà ñå ïîäâåäàò ïîä îòãîâîðíîñò ïîëèöàèòå, à äðóãè ïðîäúëæèõà, íî íå ïðèêëþ÷èõà äî êðàÿ íà ãîäèíàòà. Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè äâå ðåøåíèÿ, ñ êîèòî óñòàíîâè íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 3 îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Ñ ðåøåíèå ïî äåëîòî Øèøìàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 8 ÿíóàðè 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè òàêîâà íàðóøåíèå â ñëó÷àé íà çàòâîðíèê, ñòðàäàù îò äèàáåò, êîéòî å áèë íàñòàíåí â çàòâîðà â Ïëîâäèâ çà òðè ìåñåöà ìåæäó þëè è îêòîìâðè 2000 ã. Ñúäúò óñòàíîâè, ÷å íåàäåêâàòíàòà ìåäèöèíñêà ãðèæà (ëèïñàòà íà ïîäõîäÿùà äèåòà è íàçíà÷àâàíåòî íà ìåäèêàìåíòè ñ èçòåêúë ñðîê) å äîâåë äî íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå. Íà 22 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× ïðîèçíåñå ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî Ñòîÿí Äèìèòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ. Ñ íåãî òîé íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 îò ÅÊÏ× â ñëó÷àé íà çàòâîðíèê, îñúäåí íà äîæèâîòåí çàòâîð è íàñòàíåí â ïåðèîäà 2000 2005 ã. â Ñîôèéñêèÿ öåíòðàëåí çàòâîð è â çàòâîðíè÷åñêîòî îáùåæèòèå ,,Êðåìèêîâöè“ â óñëîâèÿ íà ïðåïúëíåíîñò, ëîøà õèãèåíà è íàëè÷èå íà ïëúõîâå. Îñâåí òîâà â Ñîôèéñêèÿ öåíòðàëåí çàòâîð òîé å òðÿáâàëî äà èçïîëçâà êîôà çà òîàëåòíè íóæäè.
5. Ïðàâî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò Ïðåç 2009 ã. íå áÿõà íàïðàâåíè ïðîìåíè â çàêîíîâàòà ðàìêà, ðåãóëèðàùà ïðàâîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò â íàêàçàòåëíèÿ ïðîöåñ. Ïðîäúëæèõà äà äåéñòâàò íîðìèòå çà çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà íà Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ (ÍÏÊ) îò 2006 ã., êîèòî â îñíîâàòà ñè ïðåïîâòàðÿò íîðìèòå, âúâåäåíè ñ ïðîìåíèòå â ñòàðèÿ ÍÏÊ îò 1999 ã. Òå äîïóñêàò ñúäèëèùàòà, íàëàãàùè òàçè ìÿðêà, äà ñå îñëàíÿò ïðåêîìåðíî íà òåæåñòòà íà îáâèíåíèåòî è äà ïðåíåáðåãâàò ïðåöåíêàòà íà ðàçóìíîñòòà íà ïîäîçðåíèÿòà, äîâåëè äî àðåñòà è ëåãèòèìíîñòòà íà öåëòà, ïðåñëåäâàíà îò çàäúðæàíåòî. Òàçè çàêîíîâà ðàìêà ñúùî òàêà äîïóñêà ïðåêîìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà ïðåäâàðèòåëíîòî çàäúðæàíå, ñëåä êàòî å âíåñåí îáâèíèòåëåí àêò è
11 Âæ. Ðåçþìå íà ïðèñúäèòå â èíòåðíåò ñàéòà íà Ðàéî10 Âæ. ïî-äîëó Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáî-
äà.
8
íåí ñúä - ãð. Ïëåâåí: http://rs.pleven.bg/WEB_DEC n0809.HTML.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
äåëîòî å ïðåõâúðëåíî â ñúäà.12 Äåôèöèòèòå íà çàêîíîâàòà ðàìêà è íà ïðàâîïðèëàãàíåòî, ñâúðçàíî ñ íàëàãàíåòî íà ìÿðêàòà çà íåîòêëîíåíèå ,,çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“ áÿõà âúâ ôîêóñà íà âíèìàíèåòî íà Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðè ïðåãëåäà íà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà ïî äåëàòà Áî÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã., Åâãåíè Èâàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã. è Êèðèëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã. Ïî òåçè äåëà ÊÌ èçèñêà èíôîðìàöèÿ çà ìåðêèòå, êîèòî áúëãàðñêèòå âëàñòè âúçíàìåðÿâàò äà ïðåäïðèåìàò, çà äà ïðèâåäàò íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî è ïðàâîïðèëàãàíå â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðàêòèêàòà íà ÅÑÏ×. Ïðåãëåäúò íà èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è íà îáùèòå ìåðêè ïî òåçè ðåøåíèÿ ïðîäúëæè ïðåç öÿëàòà 2009 ã. áåç äà ïðèêëþ÷è. Äðóã ñåðèîçåí ïðîáëåì ñ ïðàâîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò ïðåç ãîäèíàòà ïðîäúëæè äà áúäå íàñòàíÿâàíåòî â ñîöèàëíè äîìîâå çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè çàòðóäíåíèÿ. Òåçè íàñòàíÿâàíèÿ ñòàâàò ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, áåç ñúäåáåí êîíòðîë è, êàêòî ÁÕÊ íååäíîêðàòíî îòáåëÿçà â ïðîöåñà íà ñâîåòî íàáëþäåíèå, ñà ÷åñòî ïðîèçâîëíè.13 Çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðåãóëèðàùî íàñòàíÿâàíåòî, íå áå ïðîìåíåíî ïðåç ãîäèíàòà. Ïðåç íîåìâðè ÅÑÏ× ïðîâåäå ïóáëè÷íî çàñåäàíèå ïî äåëàòà Ñòàíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ è Ìèòåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, êîèòî çàñÿãàò íàñòàíÿâàíåòî íà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â ñîöèàëíè äîìîâå. Òåçè äåëà ñå ïîäïîìàãàò îò ÁÕÊ, ñúâìåñòíî ñ Öåíòúðà çà çàñòúïíè÷åñòâî çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (ÖÇËÏÐ). Ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ñå î÷àêâà ïðåç 2010 ã. Íàñòàíÿâàíèÿòà ïî ðåäà íà Çàêîíà çà áîðáà ñðåùó ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè íà ìàëîëåòíèòå è íåïúëíîëåòíèòå ïðîäúëæèõà äà áúäàò â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ðåãóëèðàùè ïðàâîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò. Ïðåç ãîäèíàòà ìíîãî îò íàñòàíÿâàíèÿòà áÿõà ïðîèçâîëíè ïîðàäè ëîøèÿ äîñòúï äî ïðàâíà ïîìîù è íåðàâåíñòâîòî íà ñòðàíèòå ïî âðåìå íà ïðîöåäóðàòà. Íàñòàíÿâàíåòî â äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè, êîåòî ìîæå äà áúäå äî äâà ìåñåöà, ïðîäúëæè äà áúäå ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, áåç ñúäåáåí êîíòðîë.  íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ðåãóëèðàùè ïðà12 Çà äåôèöèòèòå íà òàçè ïðàâíà ðàìêà âæ.: ECtHR,
Bochev v. Bulgaria, Appl. No. 73481/01, Judgment of 13 November 2008; CEDH, Evgeni Ivanov c. Bulgarie, Requête no 44009/02, Arrêt du 22 mai 2008. 13 Âæ.: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2007 ã.; ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2007 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2008 ã.; ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã., Ãîäèøåí äîêëàä íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìàðò 2009 ã.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
âîòî íà ëè÷íà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò, áå è íàñòàíÿâàíåòî â £êðèçèñíè öåíòðîâå“ çà äåöà-æåðòâè íà òðàôèê.14 Ïðåç ìàé ïàðëàìåíòúò ïðèå èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà ÷óæäåíöèòå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, ÷àñò îò êîèòî óðåæäàò ïî íîâ íà÷èí îáæàëâàíåòî íà ïðèíóäèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå â ñïåöèàëåí äîì çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè ñ öåë åêñïóëñèðàíå. Ñïîðåä èçìåíåíèÿòà íà ÷ëåí 46à çàïîâåäèòå çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå ìîãàò äà ñå îáæàëâàò â òðèäíåâåí ñðîê îò ôàêòè÷åñêîòî íàñòàíÿâàíå ïðåä àäìèíèñòðàòèâíèòå ñúäèëèùà. Ñúäúò ðàçãëåæäà æàëáàòà â îòêðèòî çàñåäàíèå è ñå ïðîèçíàñÿ ñ ðåøåíèå â åäíîìåñå÷åí ñðîê îò îáðàçóâàíå íà äåëîòî. ßâÿâàíåòî íà íàñòàíåíîòî ëèöå â ñúäà îáà÷å íå å çàäúëæèòåëíî. Íà âñåêè øåñò ìåñåöà àäìèíèñòðàòèâíèÿò ñúä ñå ïðîèçíàñÿ íàíîâî ñëóæåáíî çà ïðîäúëæàâàíå, çàìÿíà èëè ïðåêðàòÿâàíå íà íàñòàíÿâàíåòî. Íîâàòà óðåäáà, ìàêàð è äà íå íàëàãà çàäúëæèòåëåí ñúäåáåí êîíòðîë íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ïúðâîíà÷àëíîòî çàäúðæàíå, à ãî óðåæäà ñàìî êàòî âúçìîæíîñò, ïðåäñòàâëÿâà çíà÷èòåëíî ïîäîáðåíèå íà ñòàðèÿ ðåæèì íà îáæàëâàíå íà çàïîâåäèòå çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå, êîéòî äîïóñêàøå ïðîäúëæèòåëíè ïåðèîäè íà àäìèíèñòðàòèâíî çàäúðæàíå áåç ñúäåáåí êîíòðîë. Âúïðåêè òîâà, òÿ íå ñúîòâåòñòâà íà íîðìèòå íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ãàðàíòèðàùî ëè÷íàòà ñâîáîäà è ñèãóðíîñò ñ òîâà, ÷å íå èçèñêâà ëè÷íîòî ÿâÿâàíå ïðåä ñúäà íà íàñòàíÿâàíîòî ëèöå è ïðåäâèæäà ïðåêàëåíî äúëúã ñðîê çà ïðîèçíàñÿíå íà ñúäà ñëåä îáðàçóâàíå íà äåëîòî. Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 5 îò ÅÊÏ× ïî íÿêîëêî äåëà ñðåùó Áúëãàðèÿ. ×àñò îò òÿõ ñà ñâúðçàíè ñ ïðåêàëåíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà çàäúðæàíåòî â ðàìêèòå íà äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî ïî íàêàçàòåëíè äåëà (Òèòîâè ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ðàíãåëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ñòîÿí Äèìèòðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, Êîðèéñêè ñðåùó Áúëãàðèÿ, Éîçâåð ñðåùó Áúëãàðèÿ). Ñ íÿêîè îò òåçè ðåøåíèÿ ñúäúò íàìåðè ñúùî òàêà íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà ñúäåáåí ïðåãëåä íà çàêîííîñòòà íà çàäúðæàíåòî çàðàäè ïðåêàëåíî ôîðìàëèñòè÷íèÿ ïîäõîä íà áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà êúì ïðåöåíêàòà íà íåãîâèòå îñíîâàíèÿ.
6. Íåçàâèñèìîñò íà ñúäåáíàòà âëàñò è ñïðàâåäëèâ ñúäåáåí ïðîöåñ Ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò â Áúëãàðèÿ ïðåç ãîäèíàòà îñòàíàõà ñåðèîçíè è ïðîäúëæèõà äà ïðåäèçâèêâàò çàãðèæåíîñòòà íà ìåñòíè è ìåæäóíàðîäíè íàáëþäàòåëè. Òå âêëþ÷âàò íå14 Âæ. ïî-äîëó: Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáî-
äà.
9
ðàâíîìåðíî ðàçïðåäåëåíèå íà ðåñóðñèòå, âêëþ÷èòåëíî êàäðîâèòå, çàâèñèìîñò îò ïîëèòè÷åñêè è áèçíåñ èíòåðåñè, êîðóïöèÿ è íåïîòèçúì. Áåçïðèíöèïíîòî êàäðóâàíå â ñúäåáíàòà âëàñò äàäîõà ïîâîä çà íÿêîëêî ïóáëè÷íè äåêëàðàöèè íà Ñúþçà íà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ (ÑÑÁ), ñ êîèòî òîé îñïîðè ðåøåíèÿ íà ÂÑÑ. Ïðåç ìàé ñúþçúò îáâèíè Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò (ÂÑÑ), ðúêîâîäíèÿ îðãàí íà ñúäåáíàòà âëàñò, â áåçïðèíöèïíîñò è çàãúðáâàíå íà ïðîôåñèîíàëíèòå êðèòåðèè ïðè íàçíà÷àâàíåòî íà ðúêîâîäèòåëÿ íà Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä. Ïðåç þíè èçáóõíà ìåäèåí è îáùåñòâåí ñêàíäàë ñëåä êàòî åäèí ÷ëåí íà ÂÑÑ ñúîáùè, ÷å ïîëèòè÷åñêè ëîáèñò å êîíòàêòóâàë ñ ìàãèñòðàòè è ÷ëåíîâå íà ñúâåòà è å îñèãóðÿâàë ðúêîâîäíè ïîñòîâå ïî ìåñòà íà ñúäèè è ïðîêóðîðè. Ñëåä îáðàçóâàíî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî ëîáèñòúò áå èäåíòèôèöèðàí, à íåãîâèòå êîíòàêòè ñ ìàãèñòðàòè - ïðîâåðåíè. Îêàçà ñå, ÷å ìíîãî îò òÿõ íàèñòèíà ñà ðàçãîâàðÿëè, â íÿêîè ñëó÷àè ïî 60-70 ïúòè ñ íåãî, îêîëî ïðåäñòîÿùè íàçíà÷åíèÿ íà îòãîâîðíè ïîñòîâå â ñúäåáíàòà ñèñòåìà.  ïîãîëÿìàòà ñè ÷àñò óëè÷åíèòå ìàãèñòðàòè áÿõà íàêàçàíè ñ ïîíèæåíèå â äëúæíîñò è ñàìî â äâà ñëó÷àÿ ïðîêóðîð è ñúäèÿ áÿõà óâîëíåíè çà ñâîèòå êîíòàêòè ñ ëîáèñòà. Ïðåç ñåïòåìâðè ïîñëåäâà íîâî ïèñìî äî ÂÑÑ íà ÑÑÁ, ñ êîåòî ñúþçúò ïîèñêà îáÿñíåíèÿ îòíîñíî òâúðäåíèÿòà, ÷å ,,äåéñòâèòåëíèòå ðåøåíèÿ çà íàçíà÷àâàíå íà àäìèíèñòðàòèâíè ðúêîâîäèòåëè íà ñúäèëèùàòà è íà ðåäîâè ñúäèè ñå âçåìàò íå îò êîíñòèòóöèîííî ïîñî÷åíèÿ âèñø îðãàí íà ñúäåáíàòà âëàñò, à îò íåÿñåí è íåëåãèòèìåí ,,ïðèÿòåëñêè êðúã“15. Ïðåç 2009 ã. ÅÑÏ× ïîñòàíîâè ðåäèöà ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñ êîèòî óñòàíîâè íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 6 îò ÅÊÏ×. Ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ çàñÿãàò ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî (Ñïàñ Òîäîðîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ðàíãåëîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ßíêîâ è Ìàí÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ) è íà ãðàæäàíñêîòî (Íà÷åâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ìàðèíîâà è Ðàäåâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Ðóãà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Äîíêà Ñòåôàíîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ, Öâÿòêîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ) è ëèïñàòà íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà. Ïî äåëîòî Äèìèòúð ßíàêèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2 þëè 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðóøåíèå ïîðàäè íåâúçìîæíîñò äà ñå èçïúëíè ñúäåáíî ðåøåíèå ñðåùó äúðæàâåí îðãàí. Ïî äåëîòî Àãðîìîäåë ÎÎÄ è Ìèðîíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 24 ñåïòåìâðè 2009 ã. òîé óñòàíîâè íàðóøåíèå çàðàäè ëèïñà íà äîñòúï äî ñúä ïî ãðàæäàíñêî äåëî çà âðåäè ïîðàäè ïðåêàëåíî ãîëåìèÿ ðàçìåð íà ñúäåáíèòå òàêñè, êîèòî æàëáîïîäàòåëèòå íå ñà óñïåëè äà çàïëàòÿò. Ïî äåëîòî Ðàé15 Âæ. òåêñòà íà ïèñìàòà íà èíòåðíåò ñàéòà íà Ñúþçà
íà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ: http://www.judgesbg.com/?m= 11&id=1.
10
êîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 22 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× óñòàíîâè íàðóøåíèå íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî ñúä ïîðàäè îòêàç íà âëàñòèòå äà íàçíà÷àò ñëóæåáåí çàùèòíèê íà æàëáîïîäàòåëÿ â íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî. Ïî äåëîòî Ïåòüî Ïîïîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 22 ÿíóàðè 2009 ã. òîé óñòàíîâè íàðóøåíèå â ñëó÷àé íà ãëåäàíå íà íàêàçàòåëíî äåëî ñðåùó æàëáîïîäàòåëÿ îò Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä â íåãîâî îòñúñòâèå è áåç æàëáîïîäàòåëÿò äà å ïðèçîâàí ëè÷íî èëè ÷ðåç ñâîÿ àäâîêàò. ×àñò îò ñòðóêòóðíèòå ïðîáëåìè íà ïðàâîðàçäàâàòåëíàòà ñèñòåìà, ñâúðçàíè îñíîâíî ñ ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåëíîòî è íà ãðàæäàíñêîòî ñúäîïðîèçâîäñòâî ñå ïðåäïîëàãà äà ñå ðåøàò ñ âëèçàíåòî â ñèëà íà íîâèòå ÍÏÊ ïðåç 2006 ã. è ÃÏÊ ïðåç 2008 ã. Äðóãà ÷àñò îáà÷å, ñâúðçàíè ñ åôåêòèâíèòå âúòðåøíîïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà ñðåùó ïðåêîìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò, ñ âúçìîæíîñòèòå çà èçïúëíåíèå ñðåùó äúðæàâåí îðãàí, âúçìîæíîñòèòå çà ãëåäàíå íà äåëà â îòñúñòâèå íà ñòðàíèòå è äð. íå ñà ïî àäåêâàòåí íà÷èí ðåøåíè â íîâèòå ïðîöåñóàëíè çàêîíè. È ïðåç 2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà èçïúëíåíèåòî íà èíäèâèäóàëíèòå è îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ× ñðåùó Áúëãàðèÿ, â êîèòî ñå óñòàíîâÿâà íàðóøåíèå íà ÷ëåí 6 îò ÅÊÏ× ïî ãîëÿì áðîé ñëó÷àè. Íàéãîëÿì áå áðîÿò íà íàáëþäàâàíèòå äåëà, ñâúðçàíè ñ ïðåêîìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî (äåëîòî Êèòîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2003 ã. è ñõîäíè äåëà) è çà ïðåêàëåíà ïðîäúëæèòåëíîñò è ëèïñà íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî ñðåùó íåÿ ïî ãðàæäàíñêè äåëà (äåëîòî Äæàíãîçîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2004 ã. è ñõîäíè äåëà). Áðîÿò íà íàáëþäàâàíèòå îò ÊÌ áúëãàðñêè äåëà â äâåòå ãðóïè êúì êðàÿ íà 2009 ã. áå 50, êîåòî å áëèçî 1/3 îò âñè÷êè íàáëþäàâàíè áúëãàðñêè äåëà. Ïî òÿõ ÊÌ èçèñêâà, íàðåä ñúñ çàêîíîäàòåëíè ðåôîðìè, ñúùî òàêà ïðåäïðèåìàíå íà ðåäèöà àäìèíèñòðàòèâíè ìåðêè â ñúäåáíàòà ñèñòåìà, âêëþ÷èòåëíî êîìïþòúðèçèðàíå íà àäìèíèñòðàöèÿòà, ñúáèðàíå è àíàëèç íà ñòàòèñòè÷åñêè äàííè, ðàçïðîñòðàíåíèå íà ðåøåíèÿòà íà ÅÑÏ× è îáó÷åíèå íà ñúäèè.
7. Íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà Îñíîâíèòå ïðîáëåìè ñ íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, æèëèùåòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà ïðåç 2009 ã. áÿõà ïðåäèçâèêàíè îò âëîøàâàíåòî íà çàêîíîâèòå ãàðàíöèè çà çàùèòà ñðåùó íåçàêîííî èçïîëçâàíå íà ñïåÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
öèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà è â åâèêöèèòå íà ðîìè îò åäèíñòâåíèòå èì æèëèùà, êîèòî áÿõà ðàçðóøåíè îò ìåñòíè âëàñòè, áåç äà èì áúäàò ïðåäîñòàâåíè àëòåðíàòèâè. Ïîëîæèòåëíî ðàçâèòèå áå ïðåìàõâàíåòî íà âúçìîæíîñòòà çà ïðîèçâîëíî ñëåäåíå íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñ ïðèåìàíåòî ïðåç ìàðò íà íîâèÿ Çàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîä ñòðàæà.  íà÷àëîòî íà íîåìâðè ïàðëàìåíòúò íàïðàâè èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Ñ òÿõ áå èçìåíåíà çàêîíîâàòà è èíñòèòóöèîíàëíàòà ðàìêà çà êîíòðîëà íàä òåçè ñðåäñòâà. Ñúçäàäåíîòî ïî ñèëàòà íà èçìåíåíèÿòà íà çàêîíà îò äåêåìâðè 2008 ã. íåçàâèñèìî Íàöèîíàëíî áþðî çà êîíòðîë íà ÑÐÑ â èçïúëíåíèå íà îáùèòå ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî Àñîöèàöèÿ çà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ è ïðàâà íà ÷îâåêà è Åêèìäæèåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, áå ïðåìàõíàòî. Íà íåãîâî ìÿñòî áå ñúçäàäåíà ïàðëàìàíòàðíà êîìèñèÿ îò ïðåäñòàâèòåëè íà îñíîâíèòå ïîëèòè÷åñêè ñèëè. Íåéíèòå ïðàâîìîùèÿ áÿõà íàìàëåíè. Ñ èçìåíåíèÿòà â ÷ë. 34æ, ò. 4 îò çàêîíà ïðàâîìîùèÿòà íà òîçè îðãàí çà êîíòðîë äà ,,äàâà çàäúëæèòåëíè óêàçàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïîäîáðÿâàíå ðåæèìà íà èçïîëçâàíå è ïðèëàãàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà“ áÿõà èçìåíåíè â òàêèâà ,,äà ïðàâè ïðåäëîæåíèÿ çà ïîäîáðÿâàíå íà ïðîöåäóðèòå ïî èçïîëçâàíå è ïðèëàãàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà“. Âëîøèõà ñå è çàêîíîâèòå óñëîâèÿ çà óâåäîìÿâàíå íà ãðàæäàíèòå çà ñëó÷àèòå, â êîèòî ñðåùó òÿõ ñå èçïîëçâàò ÑÐÑ.  ñòàðèÿ çàêîí, ñàìèÿò òîé íåñúîòâåòñòâàù íà èçèñêâàíèÿòà íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñ òîâà, ÷å íå ñúäúðæà èçèñêâàíå çà áåçóñëîâíî èíôîðìèðàíå íà õîðàòà, êîèòî ñà ñëåäåíè, òàêîâà çàäúëæåíèå îðãàíúò ïî íàäçîð èìàøå ñàìî êîãàòî èçïîëçâàíåòî å íåïðàâîìåðíî, ïðè òîâà ñàìî àêî íå ñå èçëàãàò íà îïàñíîñò öåëèòå íà èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ. Ñ íîâèòå èçìåíåíèÿ êúì òåçè îñíîâàíèÿ ñå äîáàâèõà è ñëó÷àèòå, â êîèòî ñå ñúçäàâà îïàñíîñò çà ðàçêðèâàíå íà îïåðàòèâíèòå ñïîñîáè èëè òåõíè÷åñêèòå ñðåäñòâà çà ñëåäåíå è êîãàòî òîâà ñúçäàâà îïàñíîñò çà æèâîòà èëè çäðàâåòî íà ñëóæèòåëÿ ïîä ïðèêðèòèå èëè íà íåãîâèòå ðîäíèíè èëè áëèçêè. Òàêà ðàçøèðåíè, îñíîâàíèÿòà çà íåóâåäîìÿâàíå äàâàò âúçìîæíîñò óâåäîìÿâàíå äà ñå èçâúðøâà â ìíîãî ðåäêè ñëó÷àè. Ïðåç ìàðò 2010 ã. àäâîêàò Ìèõàèë Åêèìäæèåâ îò Àñîöèàöèÿòà çà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèÿ è ïðàâà íà ÷îâåêà çàÿâè, ÷å ñå å îáúðíàë îòíîâî êúì ÅÑÏ× çàðàäè íåàäåêâàòíîñòòà íà êîíòðîëà íà íîâàòà êîìèñèÿ íàä èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ.16 Ïðåç ñåïòåìâðè â Áóðãàñ ïîä ïðåäëîã, ÷å ñà ,,íåçàêîííè“, áÿõà ðàçðóøåíè åäèíñòâåíèòå äî16 Âæ. â. "Òðóä", 9 ìàðò 2010 ã.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ìîâå íà ïîâå÷å îò 200 ðîìè, íà êîèòî íå áå ïðåäëîæåíî íèêàêâî àëòåðíàòèâíî íàñòàíÿâàíå. Íà 8 ñåïòåìâðè â êâàðòàë Ãîðíî Åçåðîâî áÿõà ðàçðóøåíè 27 ïîñòðîéêè, à íà 24 ñåïòåìâðè â êâàðòàë Ìåäåí ðóäíèê áÿõà ðàçðóøåíè äðóãè 19 äîìà. Íà 16 îêòîìâðè â ñîôèéñêèÿ êâàðòàë Âîåííà ðàìïà îáùèíñêèòå âëàñòè ðàçðóøèõà äîì, îáèòàâàí îò 1991 ã. îò 32 ðîìè ïîä ïðåäëîã, ÷å òå ñà ñå íàñòàíèëè â íåãî íåçàêîííî, à òîé å çàïëàøåí îò ñàìîñðóòâàíå. Íà îáèòàòåëèòå, ñðåä êîèòî áðåìåííè æåíè è õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, íå áå ïðåäëîæåí íèêàêúâ àëåòðíàòèâåí ïîäñëîí è òå îñòàíàõà áåçäîìíè. Åâèêöèÿòà áå èçâúðøåíà â ñòóäåíî è äúæäîâíî âðåìå ïðè òåìïåðàòóðà 2-3°Ñ. Ðàçðóøàâàíåòî âúâ âñè÷êè òåçè ñëó÷àè áå ïîäïîìîãíàòî îò ïîëèöèÿ, êîÿòî óïîòðåáè íåïðîïîðöèîíàëíà ñèëà, íàíàñÿéêè ïîáîè íàä ãðàæäàíè. Òåçè ðàçðóøàâàíèÿ áÿõà òèïè÷åí ñëó÷àé íà ïðèíóäèòåëíè åâèêöèè.  òàêèâà ñëó÷àè ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî èçèñêâà, ìåæäó äðóãîòî, àäåêâàòíî êîíñóëòèðàíå ñ åâåíòóàëíèòå æåðòâè, èíôîðìèðàíåòî èì çà öåëòà íà åâèêöèÿòà è çà àëòåðíàòèâíîòî ïðåäíàçíà÷åíèå íà îñâîáîæäàâàíàòà çåìÿ, ïðåäîñòàâÿíå íà åôåêòèâíè âúòðåøíîïðàâíè ñëåäñòâà çà çàùèòà, âêëþ÷èòåëíî íà áåçïëàòíà ïðàâíà ïîìîù ñðåùó ðåøåíèÿòà çà åâèêöèÿ, ïðåäîñòàâÿíå íà àëòåðíàòèâíè æèëèùà èëè äîñòúï äî çåìÿ â ñëó÷àé, ÷å æåðòâèòå íà åâèêöèèòå îñòàâàò áåçäîìíè.17 Íèòî åäíî îò òåçè óñëîâèÿ íå áå èçïúëíåíî â ñëó÷àÿ ñ ïðèíóäèòåëíèòå åâèêöèè â Áóðãàñ è â Ñîôèÿ. Ïðåç öÿëàòà 2009 ã. áÿõà ïðàâåíè îïèòè çà èçìåíÿíå íà Çàêîíà çà åëåêòðîííèòå ñúîáùåíèÿ (ÇÅÑ), ñ êîèòî äà ñå äàäå âúçìîæíîñò çà ïðÿê òåõíè÷åñêè äîñòúï íà ñïåöèàëèçèðàíè äèðåêöèè íà ÌÂÐ äî äàííè çà åëåêòðîííè ñúîáùåíèÿ íà ãðàæäàíè. Òåçè óñèëèÿ äîâåäîõà äî òîâà, ïðåç äåêåìâðè Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äà ïðèåìå íà ïúðâî ÷åòåíå çàêîíîïðîåêò, êîéòî äàâà âúçìîæíîñò çà òàêúâ äîñòúï. Îñâåí òîâà, çàêîíîïðîåêòúò ðàçøèðÿâà âúçìîæíîñòòà çà ïîëçâàíåòî íà òàêèâà äàííè - çà èçäèðâàíå íà ëèöà è çà ðàçêðèâàíå è ðàçñëåäâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ - íå ñàìî íà ,,òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ“ (íàêàçóåìè ñ ïåò èëè ïîâå÷å ãîäèíè çàòâîð), êàêòî å ñïîðåä äåéñòâàùèòå ðàçïîðåäáè íà ÇÅÑ, íî è çà ïî-ëåêè, íàêàçóåìè ñúñ çàòâîð îò äâå èëè ïîâå÷å ãîäèíè. Çàêîíîïðîåêòúò ïðåäâèæäà äàííèòå, äî êîèòî ÌÂÐ å ïîëó÷èëî äîñòúï, äà ñå ñúõðàíÿâàò áåçñðî÷íî, à çà çàñåãíàòè îò òîçè âèä ñëåäåíå ëèöà íå å ïðåäâèäåíî çàäúëæåíèå çà óâåäîìÿâàíå, ÷å ñà áèëè îáåêò íà ñëåäåíå. Òîçè, êàêòî è ïðåäõîäíèòå îïèòè çà ïîëó÷àâàíå îò ÌÂÐ íà ïðÿê äîñòúï äî òðàôè÷íè äàíè ïðåäèçâèêàõà ñèëíî îáùåñòâåííî íåäî17 Âæ. CESCR, General comment No. 7: The right to adequate
housing (art. 11 (1) of the Covenant): Forced evictions, HRI/ GEN/1/Rev.9 (Vol.I), Sixtennth session (1997), §§ 15-16.
11
âîëñòâî.  êðàÿ íà êðàèùàòà, ïðè âòîðîòî ÷åòåíå â ïàðëàìåíòà íà çàêîíîïðîåêòà â íà÷àëîòî íà 2010 ã. ÌÂÐ ñå îòêàçà îò èäåÿòà çà ïðåêèÿ äîñòúï è îò âúçìîæíîñòòà çà äîñòúï äî ñúîáùåíèÿ â ñëó÷àé íà ëåêè ïðåñòúïëåíèÿ. Ïðåç ãîäèíàòà ÅÑÏ× íàìåðè íÿêîëêî íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 8 îò ÅÊÏ× (ïðàâî íà çà÷èòàíå íà ëè÷íèÿ è íà ñåìåéíèÿ æèâîò) âúâ âðúçêà ñúñ ñèñòåìíè ïðîâåðêè ïî ñèëàòà íà çàêîíà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàíè ïî íàêàçàòåëíè îáâèíàíèÿ è åôåêòèâíî ëèøåíè îò ñâîáîäà. Ñ ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî Êîíñòàíòèí Ïîïîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 25 þíè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðè òàêîâà íàðóøåíèå â ñëó÷àé íà ïðîâåðêà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà çàäúðæàí äî íåãîâèÿ çàùèòíèê. Ñúäúò íàìèðà çà íåäîïóñòèìà ïîäîáíà ïðàêòèêà, êîÿòî íå ñå îñíîâàâà íà ôàêòè è êîíêðåòíè ïîäîçðåíèÿ, à íà õèïîòåòè÷íî âúçìîæíîñò çà çëîóïîòðåáà. Ïîäîáíî íàðóøåíèå ÅÑÏ× íàìåðè â àíàëîãè÷åí ñëó÷àé íà ïðîâåðêà íà ïèñìî äî àäâîêàò è ñ ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî Êîðèéñêè ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 26 íîåìâðè 2009 ã. Ñ ðåøåíèå ïî äåëîòî Öîíüî Öîíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 1 îêòîìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà â ñëó÷àé íà ïðîâåðêà íà êîðåñïîíäåíöèÿòà ñ ðîäíèíè, ñëóæèòåëè íà àäìèíèñòðàöèÿòà è àäâîêàòè íà æàëáîïîäàòåëÿ, êîéòî å çàäúðæàí íà íÿêîëêî ïúòè â çàòâîðà â Ëîâå÷ â ïåðèîäà 2002-2005 ã. Ñ ðåøåíèå ïî äåëîòî Ãåîðãè Éîðäàíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 24 ñåïòåìâðè 2009 ã. ÅÑÏ× íàìåðè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà â ñëó÷àé íà èçïîëçâàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà çà çàïèñâàíå íà ðàçãîâîðà íà çàïîäîçðÿí â èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå ñ íåãîâèÿ àäâîêàò â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå, êúäåòî òîé å çàäúðæàí. Ñúäúò ïðèå, ÷å ïðåäâèä ïðîèçâîëà, êîéòî äîïóñêà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî çà êîíòðîëà íàä èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, êîíñòàòèðàí ïî ïðåäõîäíè äåëà, ïîäñëóøâàíåòî è çàïèñâàíåòî íà ðàçãîâîðà â òîçè ñëó÷àé íå îòãîâàðÿ íà èçèñêâàíåòî çà çàêîííîñò. Ïðåç 2009 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà èçïúëíåíèåòî íà ðåäèöà ðåøåíèÿ íà ÅÑÏ× ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñâúðçàíè ñ íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 8 íà ÅÊÏ×. Òå âêëþ÷âàò ðåøåíèÿòà, óñòàíîâÿâàùè íàðóøåíèÿ íà òàçè ðàçïîðåäáà çàðàäè åêñïóëñèðàíå íà ÷óæäåíöè, êîåòî å óâðåäèëî òåõíèòå ïðàâà íà ëè÷åí è ñåìååí æèâîò. ÊÌ íàñòîÿâà çà äîïóñêàíå íà òåçè õîðà îáðàòíî â ñòðàíàòà, íà êîåòî áúëãàðñêèòå âëàñòè ñå ñúïðîòèâëÿâàò.  ðåçóëòàò, íàáëþäåíèåòî çà èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèÿòà, ïúðâîòî îò êîèòî, Àë-Íàøèô ñðåùó Áúëãàðèÿ, å ïðîèçíåñåíî îùå ïðåç 2002 ã., âñå îùå ïðîäúëæàâà. Äðóãàòà ãðóïà ðåøåíèÿ, êîèòî ÊÌ ïðîäúëæè äà íàáëþäàâà ïðåç 2009 ã., ñà ñâúðçàíè ñ ïðîèçâîëíîòî ñëåäåíå íà òåëåôîííè ðàçãîâîðè è êîððåñïîíäåíöèÿ ÷ðåç ñïåöèàëíè ðà12
çóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Êîìèòåòúò ïðåäñòîè äà ïðåöåíè àäåêâàòíîñòòà íà èçìåíåíèÿòà â çàêîíîâàòà ðàìêà çà çàùèòà ñðåùó ïðîèçâîëíî ñëåäåíå îò ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò.
8. Ñâîáîäà íà ñúâåñòòà è ðåëèãèÿòà Ïðåç 2009 ã. íå áÿõà ïðîìåíåíè çàêîíîâèòå óñëîâèÿ, êîèòî óðåæäàò äåéíîñòòà íà ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè â Áúëãàðèÿ. Íî çà ñìåòêà íà òîâà ñëåä èçáîðèòå ïðåç þëè ñúùåñòâåíî ñå èçìåíè îáùåñòâåíàòà àòìîñôåðà, â êîÿòî ðåëèãèîçíèòå ãðóïè äåéñòâàò. Îôèöèàëíè è âèñîêîïîñòàâåíè ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî è íà ïîäêðåïÿùàòà ãî ïàðòèÿ ,,Àòàêà“ íàïðàâèõà ïóáëè÷íè ïðåäëîæåíèÿ çà ïî-íàòàòúøíî îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà íà ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè. Íà 21 ÿíóàðè 2009 ã. ÅÑÏ× îáÿâè ñâîåòî ðåøåíèå ïî äåëîòî Ñâåòèÿò ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà è ìèòðîïîëèò Èíîêåíòèé ñðåùó Áúëãàðèÿ. Òî çàñÿãà äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî ïî ïîñòàâÿíåòî èçâúí çàêîíà è èçãîíâàíåòî îò öúðêîâíèòå èìîòè íà ïðèâúðæåíèöèòå íà ò. íàð. ,,Àëòåðíàòèâåí ñèíîä“ íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà (ÁÏÖ) íà÷åëî ñ ìèòðîïîëèò Èíîêåíòèé ïðåç þëè 2004 ã. ñ ïîìîùòà íà ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà.18 Òîâà å ãðóïà â öúðêâàòà, êîÿòî îò íà÷àëîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íà îôèöèàëíî ïðèçíàòîòî îò âëàñòèòå êðèëî íà ïàòðèàðõ Ìàêñèì, îáâèíÿâàéêè ãî â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ êîìóíèñòè÷åñêèòå âëàñòè. ÅÑÏ× çàêëåéìè ðàçïðàâàòà íà âëàñòèòå ñ ,,Àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä“, íàìèðàéêè íàðóøåíèå íà ÷ëåí 9 îò ÅÊÏ×. Ïî òîâà äåëî òîé çà ïîðåäåí ïúò ïîä÷åðòà, ÷å â äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî âëàñòèòå íå ìîãàò äà çàñòàâÿò ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè äà ñå ïîä÷èíÿâàò íà åäèííî ðúêîâîäñòâî.  òàçè âðúçêà òîé ñúùî òàêà óñòàíîâè, ÷å Çàêîíúò çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà îò 2002 ã. íå ñúîòâåòñòâà íà ñòàíäàðòèòå íà ÅÊÏ× çà çàêîí, äîêîëêîòî îñòàâÿ øèðîêî óñìîòðåíèå íà âëàñòèòå äà îïðåäåëÿò êîå å ëåãèòèìíîòî ðúêîâîäñòâî íà âåðîèçïîâåäàíèåòî. Ñïîðåä ñúäà òîçè çàêîí å ôîðìóëèðàí ñ ôàëøèâà ïðåòåíöèÿ çà íåóòðàëíîñò. Ðåøåíèåòî íà ÅÑÏ× áå ïîñðåùíàòî ñúñ ñèëíà ñúïðîòèâà îò øèðîêè ñëîåâå íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è îò áúëãàðñêèòå âëàñòè. Îôèöèàëíîòî êðèëî íà ÁÏÖ íàïðàâè ñïåöèàëíà äåêëàðàöèÿ, ñ êîÿòî îòõâúðëè ðåøåíèåòî, çàêëåéìÿâàéêè ãî êàòî íàìåñà âúâ âúòðåøíèòå ðàáîòè íà öúðêâàòà. Ïðàâèòåëñòâàòà íå ïðåäïðèåõà íèêàêâè äåéñòâèÿ çà óäîâëåòâîðÿâàíå íà èñêà18 Âæ. ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2004 ã.,
äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2005 ã.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
íèÿòà íà ,,Àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä“.  êðàÿ íà ñåïòåìâðè ìèíèñòúðúò áåç ïîðòôåéë Áîæèäàð Äèìèòðîâ, êîéòî îòãîâàðÿ è çà Äèðåêöèÿ ,,Âåðîèçïîâåäàíèÿ“ êúì Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, â îòãîâîð íà äåïóòàòñêî ïèòàíå â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå èçêàçà òðåâîãà îò òîâà êîëêî ëåñíî ìîæå äå ñå ðåãèñòðèðà âåðîèçïîâåäàíèå ó íàñ, çàÿâÿâàéêè, ÷å å êðàéíî âðåìå äà ñå ïðîìåíè ðåæèìúò íà ðåãèñòðàöèÿ íà ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè è äà íå ñå äîïóñêàò äî ëåãàëíî ñúùåñòâóâàíå òåçè îò òÿõ, êîèòî èìàò ïî-ìàëêî îò 5 000 ÷ëåíà. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî íàðîäíàòà ïðåäñòàâèòåëêà îò ,,Àòàêà“ Öâåòà Ãåîðãèåâà â èíòåðâþ ïî ñúùåñòâóâàùàòà òîãàâà RE:TV çàÿâè, ÷å ,,ïîäãîòâÿ ïðîåêò çà èçìåíåíèå íà Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà“ è äîáàâè ïîäðîáíîñòè - äà ñå íàïðàâè ïúëíà ïðåðåãèñòðàöèÿ íà ðåëèãèîçíèòå îðãàíèçàöèè ó íàñ; äà ñå âúâåäå äîëåí ïðàã îò íàé-ìàëêî 5 000 ÷ëåíà, çà äà ïîëó÷è åäíà ðåëèãèîçíà îáùíîñò ñòàòóò íà âåðîèçïîâåäàíèå; äà ñå çàáðàíè â ðàäèóñ îò 50 ì îò ó÷èëèùà äà ñå íàìèðàò êóëòîâè ñãðàäè (ïðèìåðúò é áåøå ñ ,,íåäîïóñòèìîòî ïîëîæåíèå“, ïðè êîåòî ìîëèòâåíàòà ñãðàäà íà åäíà ïðîòåñòàíòñêà öúðêâà â ðîäíèÿ é ãðàä Âàðíà ñå íàìèðàëà ,,íà ãúðáà íà åäíî ó÷èëèùå“). Íà 17 îêòîìâðè âúâ âåñòíèê ,,Ìîíèòîð“ èçëåçå èíòåðâþ ñ äðóãà íàðîäíà ïðåäñòàâèòåëêà, òîçè ïúò îò ÃÅÐÁ - ä-ð Êðàñèìèðà Ñèìåîíîâà. Òÿ ïðåäëîæè íåùî, êîåòî òðóäíî ìîæå äà ñå êâàëèôèöèðà äðóãîÿ÷å, îñâåí êàòî àáñóðäíî, à èìåííî - ìèíèìàëíèÿò áðîé ÷ëåíîâå, íåîáõîäèìè çà ðåãèñòðàöèÿ íà ðåëèãèîçíèòå îðãàíèçàöèè, äà ñòàíå 250 000 äóøè. Ðàçòðåâîæåíè îò òåçè îôèöèàëíî çàÿâåíè íàìåðåíèÿ çà ïîêóøåíèå ñðåùó ðåëèãèîçíèòå ïðàâà íà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, íà 23 îêòîìâðè 27 ðåëèãèîçíè è ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè èçëÿçîõà ñ îñòðà ïðîòåñòíà äåêëàðàöèÿ.19 Íà 27 îêòîìâðè ñòàíà ÿñíî, ÷å Îáåäèíåíèòå åâàíãåëñêè öúðêâè è Êàòîëè÷åñêàòà öúðêâà - íàé-ãîëåìèòå íåïðàâîñëàâíè õðèñòèÿíñêè öúðêâè â Áúëãàðèÿ - ñà ñå ïðèñúåäèíèëè êúì äîêóìåíòà è ÷å òîé âå÷å å ïîäïèñàí îò 35 îðãàíèçàöèè.20 ÁÕÊ ïîêàíè íà ðàçãîâîð â ðåäàêöèÿòà íà ñï. ,,Îáåêòèâ“ ìèíèñòúðà áåç ïîðòôåéë Áîæèäàð Äèìèòðîâ, çà äà ñå âèäè êàêâî òîé, êàòî àâòîð íà èäåÿòà çà äàëå÷ îòèâàùè îãðàíè÷èòåëíè èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà, ùå êàæå â òÿõíà çàùèòà. Òîé íå äîéäå, íî èçðè÷íî óïúëíîìîùè äúëãîãîäèøíèÿ îòãîâîðåí ñëóæèòåë â Äèðåêöèÿ ,,Âåðîèçïîâåäàíèÿ“ Ãåîðãè Êðúñòåâ äà ãî ïðåäñòàâëÿâà â ðàçãîâîð ñ ïðàâîçàùèòíèÿ àäâîêàò Èâàí Ãðóéêèí. Ñïèñàíèå ,,Îáåêòèâ“ ïóáëèêóâà òîçè ðàçãîâîð â íîåìâðèéñêèÿ ñè áðîé ïîä çàãëàâèå £Ðåçêè ïðîìåíè â çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà íå ñëåäâà äà
ñå ïðàâÿò“, è îò íåãî ñòàâà ÿñíî, ÷å îôèöèàëíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà ìèíèñòúð Äèìèòðîâ å óïúëíîìîùåí äà çàÿâè, ÷å â çàêîíà ñëåäâà äà ñå íàïðàâÿò ñàìî ìàëêè òåõíè÷åñêè ïðîìåíè, êîèòî äà óëåñíÿò ðåëèãèîçíèòå îáùíîñòè.21 Òàêà çàñåãà ïðèêëþ÷è òîçè ïúðâè ñëåä ïðèåìàíåòî ìó íà 20 äåêåìâðè 2002 ã. îïèò çà ðåâèçèÿ â ðåïðåñèâíà ïîñîêà íà Çàêîíà çà âåðîèçïîâåäàíèÿòà. Ïðåç ãîäèíàòà èìàøå ðåäèöà ñëó÷àè íà íàðóøåíè ðåëèãèîçíè ïðàâà íà áúëãàðñêè ãðàæäàíè. Êàêòî è ïðåç ïðåäèøíè ãîäèíè, â îãðîìíàòà èì ÷àñò òå áÿõà íàñî÷åíè ñðåùó ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ è ñðåùó ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå. Íî áÿõà çàñåãíàòè è äðóãè èçïîâåäàíèÿ. Íàé-ñåðèîçíè èçìåæäó òÿõ ñà îïèòèòå çà ïîêóøåíèÿ âúðõó ìîëèòâåíè è/èëè àäìèíèñòðàòèâíè çäàíèÿ íà èçïîâåäàíèÿòà. Ïðåç íîùòà íà 12 ñðåùó 13 þëè áå íàïðàâåí îïèò äà áúäå ïîäïàëåíà ñ êîêòåéë Ìîëîòîâ ñãðàäàòà, â êîÿòî ñå ïîìåùàâà êëîíúò íà Îðãàíèçàöèÿòà íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ â Áóðãàñ ,,Øàëîì“, êàêòî è äîëåïåíàòà äî íåÿ áèâøà ñèíàãîãà â ãðàäà, êîÿòî å ïàìåòíèê íà êóëòóðàòà. Íà 5 îêòîìâðè áå ïîäïàëåíà äæàìèÿòà â Áëàãîåâãðàä. Èçãîðÿ ÷àñò îò ïîêðèâà é. Íà 7 îêòîìâðè áå ïîäïàëåíà äæàìèÿòà â Íèêîïîë, êîÿòî èçãàðÿ íàïúëíî. Ðåãèñòðèðàíè áÿõà è ðåäèöà ïî-ìàëîâàæíè îïèòè çà ïîêóøåíèÿ ñðåùó ìîëèòâåíè äîìîâå íà ìþñþëìàíèòå: íà 12 þëè áå ñ÷óïåíî ñòúêëî íà ïðîçîðåö íà äæàìèÿòà â Õàñêîâî; â íîùòà íà 15-òè ñðåùó 16-òè íîåìâðè áå ñ÷óïåí ïðîçîðåö è äâå ñòúêëà íà âõîäíàòà âðàòà íà äæàìèÿòà â Êðè÷èì, áå èçäúëáàíà ñâàñòèêà íà ñòåíàòà äî âðàòàòà è áå çàëÿòà ñ áÿëà áîÿ ìðàìîðíàòà ïëî÷à ñ èìåòî íà äæàìèÿòà; íà 13 íîåìâðè áå ñ÷óïåí ïðîçîðåö è áÿõà èçïèñàíè îáèäíè êâàëèôèêàöèè çà ìþñþëìàíèòå ïî ñòåíèòå íà äæàìèÿòà â Êàçàíëúê; íà 30 íîåìâðè ïî ñòåíèòå íà ïëîâäèâñêàòà Äæóìàÿ äæàìèÿ áÿõà èçïèñàíè ñâàñòèêè è íåïðèëè÷íè èçðàçè; íà 1 äåêåìâðè áÿõà èçïèñàíè ñâàñòèêè è èçðàçà ,,Ìþñëþìàíè âúí“ ïî ñòåíèòå íà ïëîâäèâñêàòà äæàìèÿ ,,Èìàðåò“. Íÿìà äàííè ïî êîéòî è äà å îò òåçè èíöèäåíòè äà ñà ðàçêðèòè èçâúðøèòåëè è òå äà ñà ïðåäàäåíè íà ñúä. Íà 31 îêòîìâðè ñå ñúñòîÿ íîâà èçâúíðåäíà êîíôåðåíöèÿ íà ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå. Òÿ áå ñâèêàíà ïî íàðåæäàíå íà ñúäà è èìàøå çà çàäà÷à äà èçáåðå - çà ïîðåäåí ïúò ñëåä ïîäîáíàòà é êîíôåðåíöèÿ ïðåç þëè 2008 ã. - ðúêîâîäñòâî íà èçïîâåäàíèåòî. Íî Ñîôèéñêèÿò ãðàäñêè ñúä ïî æàëáà íà áèâøèÿ ãëàâåí ìþôòèÿ Íåäèì Ãåíäæåâ îòíîâî îòêàçà äà ïðèçíàå ëåãèòèìíîñòòà íà êîíôåðåíöèÿòà è ðåçóëòàòè-
19 Äîêóìåíòúò ìîæå äà ñå ïðî÷åòå íà ñëåäíàòà õèïåðâðúçêà: http://bghelsinki.org/index.php?module=news&id=2785
íà: http://www.bghelsinki.org/index.php?module=resources&lg= bg&cat_id=1.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
20 Âæ. http://bghelsinki.org/index.php?module=news&id=2799 21 Âæ. ñï. "Îáåêòèâ", áð. 169, íîåìâðè 2009 ã., äîñòúïíî
13
òå îò ðàáîòàòà é. Òàêà íàëè÷íîòî îò ìíîãî ãîäèíè ðàçäåëåíèå ñðåä ìþñþëìàíñêîòî èçïîâåäàíèå ïðîäúëæè. Ïðåäñòîè ïî âúïðîñà çà òîâà êîå å ëåãèòèìíîòî ðúêîâîäñòâî íà èçïîâåäàíèåòî äà ñå ïðîèçíåñå ÂÊÑ. Èçòî÷íèöè îò Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî èçòúêíàõà, ÷å ïðåç íîåìâðè è äåêåìâðè íàä 700 äóøè - äåëåãàòè íà êîíôåðåíöèÿòà, ñà áèëè ïðèâèêâàíè â ÐÏÓ ïî ìåñòîæèâååíå è â ïîäåëåíèÿ íà ÄÀÍÑ è ñà áèëè ðàçïèòâàíè çà òîâà êîé è êîãà ãè å èçáðàë çà äåëåãàòè è äàëè ñà áèëè ïðèíóæäàâàíè äà ãëàñóâàò ïî íà÷èíà, ïî êîéòî ñà ãî íàïðàâèëè. Ïðåç êúñíàòà åñåí ñëóæèòåëè íà ÄÀÍÑ ñà ïîèñêàëè - áåç ïèñìåíà çàïîâåä è áåç ìîòèâ - öÿëàòà äîêóìåíòàöèÿ íà Ðàéîííîòî ìþôòèéñòâî â Ãîöå Äåë÷åâ. È ïðåç 2009 ã. íå çàïî÷íà ñòðîèòåëñòâîòî íà Èñëÿìñêè öåíòúð â êâ. ,,Ìàëèíîâà äîëèíà“ â Ñîôèÿ. Ñïîðåä Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî âå÷å ïîâå÷å îò ãîäèíà è ïîëîâèíà Ñòîëè÷íà îáùèíà ñå áàâè è íèòî å äàëà íåîáõîäèìèòå ðàçðåøåíèÿ çà ñòðîåæ, íèòî å ïîñòàíîâèëà îêîí÷àòåëåí îòêàç. Ñúùîòî å ïîëîæåíèåòî è ñúñ ñòðîåæà íà äæàìèÿòà â Áóðãàñ - òîé å çàìðàçåí íà ôàçà ,,ãðóá ñòðîåæ“ è ïðåç öÿëàòà ãîäèíà íå å ìîãúë äà áúäå çàâúðøåí ïîðàäè ïðå÷êèòå, ñúçäàâàíè, ñïîðåä Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî, îò áóðãàñêèòå îáùèíñêè âëàñòè. Ïðåç ãîäèíàòà èìàøå ðåäèöà íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ðåëèãèîçíàòà îáùíîñò íà ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“. È ïðåç 2009 ã. ñòðîåæúò íà ,,Çàëà íà öàðñòâîòî“ âúâ Âàðíà áå çàìðàçåí. Òàêà âå÷å ÷åòâúðòà ãîäèíà, ïîðàäè íåïðåêúñíàòèòå þðèäè÷åñêè ïðå÷êè, ñúçäàâàíè îò Îáùèíà Âàðíà, èçïîâåäàíèåòî íå ìîæå äà ïîñòðîè ñâîé ìîëèòâåí äîì â ìîðñêàòà ñòîëèöà íà Áúëãàðèÿ. Îò ñàìîòî íà÷àëî íà ñòðîåæà íååäíîêðàòíî, à ïðåç 2009 ã. â íàðî÷íè ïóáëè÷íè èçÿâëåíèÿ (íàïðèìåð íà 17 ñåïòåìâðè) êìåòúò íà Âàðíà Êèðèë Éîðäàíîâ å èçðàçÿâàë âîëÿòà è óáåæäåíèåòî ñè, ÷å äîêàòî òîé å êìåò, ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ íÿìà äà ïîñòðîÿò ñâîé äîì âúâ Âàðíà. Íà 2 àïðèë, íà 3 ìàé è íà 10 ìàé ÷ëåíîâå íà ÂÌÐÎ è íà ,,Àòàêà“ äåìîíñòðèðàõà ïðåä åäíà çàëà â Äîáðè÷, êúäåòî ,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ ïðîâåæäàõà ñâîè ñúáèðàíèÿ. Íà 11 îêòîìâðè îêîëî 80 äóøè îò ÂÌÐÎ è ,,Àòàêà“ äåìîíñòðèðàõà ñðåùó îáëàñòíèÿ êîíãðåñ íà Ñâèäåòåëèòå, ïðîâåæäàí â òîçè ãðàä. Âúïðåêè òåçè äåìîíñòðàöèè îáà÷å êîíãðåñèòå áÿõà ïðîâåäåíè. Èíöèäåíòè ñ îïèòè äà ñå ïîïðå÷è íà ñúáèðàíèÿ è íà äðóãè ìåðîïðèÿòèÿ íà Ñâèäåòåëèòå ïðåç ãîäèíàòà ïî òåõíè ñâåäåíèÿ å èìàëî è íà 26 àïðèë âúâ Âàðíà, ïàê îðãàíèçèðàíè îò ÂÌÐÎ è ,,Àòàêà“. Íà 3 íîåìâðè åäíî ñúáðàíèå íà ìåñòíèÿ ñáîð íà Ñâèäåòåëèòå â Ñàíäàíñêè å áèëî ïðåêðàòåíî îò òðèìà ïîëèöà, êîèòî ñà ïðåäñòàâèëè çàïîâåä çà ïðåêðàòÿâàíåòî ìó. Òå ñà ñå àðãóìåíòèðàëè ñ òîâà, ÷å ñïîðåä òÿõ â Ñàíäàíñêè íå å ðåãèñòðèðàíî ìåñòíî ïîäåëå14
íèå íà Ñâèäåòåëèòå, ìàêàð ïî çàêîí ïîäîáíà ðåãèñòðàöèÿ äà íå å çàäúëæèòåëíà. Ðåëèãèîçíàòà îðãàíèçàöèÿ å ïîäàëà çàÿâëåíèå çà ìåñòíà ðåãèñòðàöèÿ ïðåç àïðèë 2008 ã., íî âñå îùå íå ïîëó÷èëà èñêàíèÿ ðåãèñòðàöèîíåí äîêóìåíò îò îáùèíàòà â Ñàíäàíñêè. Íà 9 àïðèë, äåíÿò íà íàé-ãîëåìèÿ ïðàçíèê íà Ñâèäåòåëèòå (åêâèâàëåíò íà Âåëèêäåí çà äðóãèòå õðèñòèÿíñêè èçïîâåäàíèÿ) ñà áèëè íàïðàâåíè îïèòè äà ñå ïîïðå÷è íà ñðåùèòå íà ìåñòíèòå ïîäðàçäåëåíèÿ â Ãàáðîâî, Ñìîëÿí è Ðóñå. Ïî-ñïåöèàëíî â Ðóñå ïðåä çàëàòà, â êîÿòî ñå å ïðîâåæäàëî ìîëèòâåíîòî òúðæåñòâî, ñà äåìîíñòðèðàëè ïîâå÷å îò 70 äóøè, êîèòî ñà ñêàíäèðàëè âðàæäåáíè êúì èçïîâåäàíèåòî ëîçóíãè. Íà 3 àïðèë â ãð. Ãîðíà Îðÿõîâèöà, íà äâàìà ÷ëåíîâå íà ,,,Ñâèäåòåëèòå íà Éåõîâà“ îò ÑÀÙ è îò Èòàëèÿ å áèëî íàðåäåíî îò ïîëèöèÿòà â ãðàäà äà ñïðàò ïðîïîâåäíàòà ñè äåéíîñò òàì. Òàêèâà ñëó÷àè - çàáðàíè çà ïðîïîâåä è çà ïðîïîâÿäâàíå îò âðàòà íà âðàòà, ñà áèëè ðåãèñòðèðàíè è â Ïëîâäèâ - íà 16 àïðèë, íà 11 è íà 16 þíè. Êàêòî è ïðåç ïðåäèøíè ãîäèíè ìåñòíè âåñòíèöè â Áóðãàñ, Âåëèêî Òúðíîâî, Äîáðè÷, Âàðíà, Ñîôèÿ (åäèí ñïåöèàëèçèðàí æåíñêè âåñòíèê) ïóáëèêóâàõà ìíîãîáðîéíè êëåâåòíè÷åñêè ìàòåðèàëè ñðåùó ,,ñåêòàòà“ ,,Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà“. Íà 27 àâãóñò Åëåíà Òîìîâà, íà 59 ã., êðúñòåíà ïîñëåäîâàòåëêà íà Ñâèäåòåëèòå áå íàìåðåíà óáèòà â äîìà ñè â ñåëî Âëàäî Òðè÷êîâ, áëèçî äî Ñâîãå. Ñëåä êàòî áå ñúîáùåíî çà íàìåðåíè íåéíè çàïèñêè, â êîèòî òÿ èçðàçÿâà ïðèâúðçàíîñòòà ñè êúì ðåëèãèîçíàòà îáùíîñò íà Ñâèåäåòåëèòå, íÿêîëêî ìåäèè ïèñàõà â ñåíçàöèîíåí ñòèë ñ íèùî íå äîêàçàíè ïðåäïîëîæåíèÿ, ÷å òîâà å ,,ðèòóàëíî óáèéñòâî“, èçâúðøåíî îò òåõíè ïîñëåäîâàòåëè.
9. Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå è äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ22 Êàòî öÿëî ñèòóàöèÿòà ñúñ ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã. íå ñå ïðîìåíè. Íå áå ïîñòèãíàò íèêàêúâ íàïðåäúê ïî ðàçñëåäâàíåòî íà óáèéñòâîòî îò íàåìåí óáèåö ïðåç àïðèë 2008 ã. íà ïèñàòåëÿ Ãåîðãè Ñòîåâ, êàêòî è íà ïðåáèâàíåòî ñ ÷óêîâå ïðåç ñåïòåìâðè 2008 ã. íà æóðíàëèñòà Îãíÿí Ñòåôàíîâ.23 Íà 5 ÿíóàðè 2010 ã. â Ñîôèÿ áå çàñòðåëÿí è óáèò ïèñàòåëÿò Áîáè Öàíêîâ, êîéòî ïðåç 2009 ã. ïóáëèêóâà êíè22 ×àñòòà, çàñÿãàùà äîñòúïà äî èíôîðìàöèÿ â òàçè ãëà-
âà, å íàïèñàíà ïî ìàòåðèàëè íà íåïðàâèòåëñòâåíàòà îðãàíèçàöèÿ Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. 23 Âæ. ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2008 ã. äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2009 ã.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ãà è ïîðåäèöà îò ìàòåðèàëè â ïðåñàòà çà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò â Áúëãàðèÿ, âêëþ÷èòåëíî çà íåéíàòà ñâúðçàíîñò ñ âèñøè ïîëèòèöè è ìàãèñòðàòè. Ïðåç 2009 ã. ïðîäúëæè íàñòúïëåíèåòî íà ò. íàð. ,,æúëòà ïðåñà“. Ïðè÷èíèòå çà íàðàñòâàùîòî é âëèÿíèå è ìèãðàöèÿòà íà àóäèòîðèÿòà îò ìåéíñòðèéì èçäàíèÿòà êúì âåñòíèöè êàòî ,,Óèêåíä“, ,,Øîê“, ,,Øîó“, êàêòî è êúì íîâîïîÿâèëèÿ ñå â."Ãàëåðèÿ" ñà èçÿâåíè äåôèöèòè è íåäîñòàòúöè íà íàöèîíàëíàòà ïðåñà, íà ïîñòêîìóíèñòè÷åñêàòà íîñòàëãèÿ, íà ïîäöåíÿâàíèÿ îò öåíòðàëíèÿ ïå÷àò ,,íàðîäåí âêóñ“, íà ðàçëè÷íèÿ åçèê íà ñïèñâàíå íà æúëòèòå èçäàíèÿ.24 Òîçè ïðîöåñ áå ñúïðîâîäåí ñúñ ñïèðàíåòî íà ìåäèè ñ ïîä÷åðòàíî îáùåñòâåíà íàñî÷åíîñò, êàòî RE:TV è Ðàäèî Ôðàíñ Èíòåðíàñèîíàë. Ñðåùó äðóãî îáùåñòâåíî ðàäèî Ê2 áå çàïî÷íàòà ïðîöåäóðà ïî îòíåìàíå íà ëèöåíçèÿòà. Àêî áúäå ñïðÿíî è òîâà ðàäèî, òîâà ùå îçíà÷àâà òîòàëíà êðèçà íà ãðàæäàíñêèÿ ôîðìàò çà òåëåâèçèîííèòå è ðàäèîïåðàòîðè.  íÿêîëêî ñëó÷àÿ æóðíàëèñòè ñòàíàõà îáåêò íà ñúäåáíè äåëà çà êëåâåòà, â õîäà íà êîèòî ñðåùó òÿõ è èçäàíèÿòà èì áÿõà ïðåäÿâåíè íåñúðàçìåðíî ãîëåìè ïàðè÷íè ïðåòåíöèè. Òàêà íàïðèìåð, ïàçàðäæèøêèÿò âåñòíèê ,,Âèäåëèíà“ áå îñúäåí ïðåç àïðèë íà âòîðà èíñòàíöèÿ îò Ïëîâäèâñêèÿ àïåëàòèâåí ñúä äà ïëàòè 20 000 ëåâà îáåçùåòåíèå çà ïóáëèêóâàíå íà ÷èòàòåëñêî ïèñìî, êîåòî îïèñâà êîðóïöèîííè ïðàêòèêè â îáùèíà Ïàçàðäæèê. Ñðåùó êîðåñïîíäåíòêàòà íà ÁÍÐ â Ñòàðà Çàãîðà Âåíåëèíà Ïîïîâà áå çàâåäåíî äåëî çà êëåâåòà è áå ïðåäÿâåí èñê çà 20 000 ëåâà ïî ïîâîä èíôîðìàöèÿ, êîÿòî òÿ èçëú÷è è â êîÿòî ñå òâúðäåøå, ÷å áèçíåñìåí, ñâúðçàí ñ Åìèëèÿ Ìàñëàðîâà, áèâø ìèíèñòúð íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà, å çàäúðæàí çàðàäè òîâà, ÷å çàïëàøâàë äèðåêòîðà íà Ðåãèîíàëíàòà èíñïåêöèÿ ïî òðóäà. Äî êðàÿ íà ãîäèíàòà ïî òîâà äåëî íå áå ïðîèçíåñåíî ðåøåíèå. Ïðåç ïðîëåòòà è ëÿòîòî íà 2009 ã. íà òåëåôîíà íà â. ,,Íàðîäíà âîëÿ“, êîéòî ñå ïóáëèêóâà íà ìàêåäîíñêè è íà áúëãàðñêè åçèê â Áëàãîåâãðàä è èçðàçÿâà ïîçèöèèòå íà ìàêåäîíñêè îðãàíèçàöèè, ñå ïîëó÷èõà ìíîæåñòâî îáàæäàíèÿ ñ îòïðàâÿíå íà ñìúðòíè çàïëàõè è îáèäè. Ðåäàêöèÿòà íà âåñòíèêà îòïðàâè æàëáè äî ìåñòíàòà ïîëèöèÿ, íî èçâúðøèòåëèòå íå áÿõà îòêðèòè è íàêàçàíè. Ñîáñòâåíîñòòà íà ãîëåìè ìåäèè ïðîäúëæè äà áúäå íåÿñíà. Ñîáñòâåíèöèòå íà ãîëåìè è ïîëçâàùè ñå ñ ,,âèñîê“ ðåéòèíã òåëåâèçèè ïðîäúëæàâàò äà ïðîèçâåæäàò åôåêòà íà ïðåïëèòàíå íà èíòåðåñèòå íà áèçíåñà è ïîëèòèêà, íà êîð24 Âæ. èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ "Æúëòàòà ïðåñà", "Îáåêòèâ",
ñïåöèàëíî èçäàíèå, äåêåìâðè, 2009 ã.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ïîðàòèâíè èíòåðåñè è ïàðòèéíè ëîáèòà. Ïðåç ãîäèíàòà íå áÿõà íàïðàâåíè íèêàêâè çàêîíîäàòåëíè îïèòè çà ñòèìóëèðàíå íà ïðîçðà÷íîñòòà íà ñîáñòâåíîñòòà íà ìåäèèòå. Ñëîâîòî íà îìðàçà êúì åòíè÷åñêèòå è ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà ïðîäúëæè äà äîìèíèðà íÿêîè ìåäèè. Òàêèâà áÿõà ïðåäè âñè÷êî òåëåâèçèÿ ÑÊÀÒ ñ íåéíèòå ïðåäàâàíèÿ ,,Ïàðàëàêñ“, ,,Ôðîíòàëíî“, ,,Äèñêóñèîííî ñòóäèî“ è äð., êàêòî è â. ,,Àòàêà“, îðãàí íà êðàéíî íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà ïîëèòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ñúñ ñúùîòî èìå. Ñïîðàäè÷íè èçÿâè íà âðàæäåáåí åçèê êúì åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà, ðåëèãèîçíè îáùíîñòè è õîðà ñ ðàçëè÷íà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ èìàøå è â äðóãè ìåäèè. Ñúâåòúò çà åëåêòðîííè ìåäèè, êîéòî ïî çàêîí ðåãóëèðà ðàäèî è òåëåâèçèîííèòå îïåðàòîðè, îñòàíà ïàñèâåí è íååôåêòèâåí â òàçè ñâîÿ ôóíêöèÿ. Íååôåêòèâíà áå è ðàáîòàòà íà åòè÷íèòå êîìèñèè â ïå÷àòíèòå è â åëåêòðîííèòå ìåäèè, ÷èèòî êîäåêñè ñúùî èçèñêâàò ïîòèâîïîñòàâÿíå íà ñëîâîòî íà îìðàçàòà. Ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ äúðæàâíàòà ÁÍÒ èçðàçè ñèëíî ïðèñòðàñòèå êúì óïðàâëÿâàùàòà ÁÑÏ.25 Ñëåä èçáîðèòå îáà÷å êàêòî òÿ, òàêà è ìíîãî îò äðóãèòå ìåäèè ñå ïðåîðèåíòèðàõà áúðçî â ïîäêðåïà íà íîâîñôîðìèðàíîòî ïðàâèòåëñòâî. Íîâî ðàçâèòèå ïðåç 2009 ã. áå îãëàñÿâàíåòî íà äàííè çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, òàéíàòà ïîëèöèÿ íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, íà ñîáñòâåíèöè è âîäåùè æóðíàëèñòè â îñíîâíè ìåäèè. Ñïîðåä íåïúëíèÿ ñïèñúê, êîéòî ïðîäúëæàâà äà ñå ïîïúëâà, áÿõà îãëàñåíè 36 àãåíòè îò ïå÷àòíèòå è 101 îò åëåêòðîííèòå ìåäèè, ñðåä êîèòî íÿêîëêî ñîáñòâåíèöè íà âåñòíèöè, ðàäèà è òåëåâèçèè, êàêòî è êëþ÷îâè æóðíàëèñòè. Èçíåñåíèòå îò Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòà äàííè çà àãåíòóðíàòà ïðèíàäëåæíîñò íà îñîáåíî âëèÿòåëíè ñîáñòâåíèöè íà òåëåâèçèè, ðàäèà è âåñòíèöè ïðåäñòàâëÿâàò åäíà ÷àñò îò îãðîìíèÿ ïðîáëåì çà ãåíåçèñà íà ìåäèèòå â Áúëãàðèÿ. Âñå ïî-îáÿñíèìè ñà íàñîêèòå, â êîèòî òåçè õîðà, ñâúðçàíè ñ áèâøàòà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, ñà âëèÿåëè íà íåçàâèñèìàòà áúëãàðñêà æóðíàëèñòèêà â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà, âêëþ÷èòåëíî ìàíèïóëàòèâíîòî çàêðèâàíå íà ìåäèéíîòî ïðîñòðàíñòâî çà ðåä äåìîêðàòè÷íè öåííîñòè, íàñàæäàíå íà âðàæäåáíî îòíîøåíèå êúì ðåëèãèîçíè è åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà, èçêëþ÷âàíå íà ïðàâîçàùèòíè òåìè, âíóøàâàíå íà íåäîâåðèå êúì íåîáõîäèìîñòòà îò õàðìîíèçèðàíå íà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñ åâðîïåéñêîòî, ïóáëè÷íèòå çàêëåéìÿâàíèÿ íà ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè, êîèòî çà äúëãè ãîäèíè ïîëó÷èõà ñòèãìàòà ,,ðîäîîòñòúïíèöè“. Íà 27 íîåìâðè 2008 ãîäèíà áå ïðèåòà Êîíâåí25 Âæ. ïî-ãîðå: Ñâîáîäíè è ÷åñòíè èçáîðè.
15
öèÿòà îòíîñíî äîñòúïà äî îôèöèàëíè äîêóìåíòè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Êúì 8 ÿíóàðè 2010 ã. 12 ñòðàíè ñà ïîäïèñàëè êîíâåíöèÿòà è äâå ñà ÿ ðàòèôèöèðàëè. Ìàêàð ïðåäñòàâèòåë íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Áúëãàðèÿ äà ó÷àñòâà â ðàáîòàòà íà ãðóïàòà åêñïåðòè, ïîäãîòâèëè òåêñòà íà êîíâåíöèÿòà, áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå ïðåäïðèå íèêàêâè êîíêðåòíè äåéñòâèÿ çà íåéíîòî ïîäïèñâàíå è ðàòèôèöèðàíå. Íà 23 ñåïòåìâðè 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò âíåñå çà ðàçãëåæäàíå â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå çàêîíîïðîåêò £ 902-01-20 çà èçìåíåíèå è äîïúëíåíèå íà Çàêîíà çà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè (ÇÌÂÐ).  § 69 îò ïðåõîäíèòå è çàêëþ÷èòåëíè ðàçïîðåäáè êúì ÇÌÂÐ ñå ïðåäâèæäàõà èçìåíåíèÿ â çàêîíà çà çàùèòà íà êëàñèôèöèðàíàòà èíôîðìàöèÿ (ÇÇÊÈ) è ïî-ñïåöèàëíî â Ïðèëîæåíèå £ 1 êúì ÷ëåí 25, ïðåäñòàâëÿâàùî ñïèñúê íà êàòåãîðèèòå èíôîðìàöèÿ, ïîäëåæàùè íà êëàñèôèêàöèÿ êàòî äúðæàâíà òàéíà. Âíåñåíèÿò çàêîíîïðîåêò äàäå âúçìîæíîñò äà ñå ïðåðàçãëåäà è ñòåñíè ñïèñúêúò â ïîñîêà íàìàëÿâàíå íà áðîÿ è îáåìà íà êàòåãîðèèòå èíôîðìàöèÿ, êëàñèôèöèðàíà êàòî äúðæàâíà òàéíà. Òîâà ñå íàëàãàøå, òúé êàòî â ñúùåñòâóâàùèÿ èì âèä íÿêîè îò êàòåãîðèèòå îòðàçÿâàõà îñòàðÿëîòî ðàçáèðàíå çà ñåêðåòíîñò, ïðîòèâîðå÷àùî íà ïðèíöèïèòå íà ïðîçðà÷íîñò, îò÷åòíîñò è øèðîê äîñòúï íà ãðàæäàíèòå äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Çàêîíîïðîåêòúò áå ïðèåò îêîí÷àòåëíî íà 11 íîåìâðè 2009 ãîäèíà. Áëàãîäàðåíèå íà íàïðàâåíèòå èçìåíåíèÿ ñòàíà âúçìîæíî ïóáëèêóâàíåòî íà èíôîðìàöèÿ çà áðîÿ íà ùàòíèòå ñëóæèòåëè â ñëóæáèòå çà îáùåñòâåí ðåä. ×ðåç ïðîìÿíàòà ñå ïîñòèãíà õàðìîíèçèðàíå íà ïðàêòèêàòà çà ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿ çà ñòàòèñòè÷åñêè íóæäè íà ÅÂÐÎÑÒÀÒ.  îñòàíàëèòå ñòðàíè-÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ïîäîáíà ñòàòèñòèêà ñå âîäè è å ïóáëè÷íà îò 1998 ã. Çàêîíîäàòåëíàòà óðåäáà íà äîñòúïà äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ íå ïðåòúðïÿ èçìåíåíèÿ ïðåç 2009 ã. Ïðîãðàìà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ (ÏÄÈ), íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ, íàáëþäàâàùà ïðàêòèêèòå ïî ñâîáîäà íà èíôîðìàöèÿ â Áúëãàðèÿ îò 1996 ã., áå îðãàíèçàöèÿòà, êîÿòî îñúùåñòâè íàé-ìàùàáíà äåéíîñò ïî íàáëþäåíèå íà çàêîíîäàòåëñòâîòî è ïðàêòèêàòà, êàêòî è ïî êîíñóëòèðàíå è ïðîöåñóàëíî ïðåäñòàâèòåëñòâî ïî äåëà çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ïðåç 2009 ã. ÏÄÈ áå òúðñåíà çà ïðàâíà ïîìîù è ñúäåéñòâèå îò ãðàæäàíè, æóðíàëèñòè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè â îáùî 331 ñëó÷àÿ. Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò òÿõ îòðàçÿâàò êîíêðåòíè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ, ðåãëàìåíòèðàíî îò Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ (íàä 200 ñëó÷àÿ). Îñòàíàëèòå ïîñòúïèëè ñëó÷àè ñà ñâúðçàíè ñ íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà çàùèòà íà ëè÷íèòå äàí16
íè, êàêòî è ñ íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî äà ñå òúðñè, ïîëó÷àâà è ðàçïðîñòðàíÿâà èíôîðìàöèÿ â ïî-îáù ñìèñúë. Îò ãëåäíà òî÷êà íà âèäà íà òúðñåùèÿ èíôîðìàöèÿ çà êîíñóëòàöèè êúì ÏÄÈ ïðåç ãîäèíàòà íàé-÷åñòî ñà ñå îáðúùàëè æóðíàëèñòè - â 111 ñëó÷àÿ, ãðàæäàíè - â 106 è ÍÏÎ - â 42 ñëó÷àÿ. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å âñå ïî-÷åñòî çà êîíñóëòàöèè êúì ÏÄÈ ñå îáðúùàò ñëóæèòåëè, êîèòî òúðñÿò ñúâåòè ïî ïðèëàãàíåòî íà ÇÄÎÈ â ðàçëè÷íè çàäúëæåíè èíñòèòóöèè, êàêòî è ïðåäñòàâèòåëè íà áèçíåñà. Îòíîñíî îñíîâàíèÿòà çà îòêàç íà èíôîðìàöèÿ ïî ïîñòúïèëèòå ñëó÷àè ìîæå äà ñå òâúðäè, ÷å îñòàâà âèñîê áðîÿò íà ìúë÷àëèâèòå îòêàçè, à ñúùî îòêàçèòå, îñíîâàíè íà çàñÿãàíå èíòåðåñèòå íà òðåòè ëèöà, òúðãîâñêà òàéíà è ëè÷íè äàííè, êàêòî è ïîçîâàâàíåòî íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí 13 àë.2 îò ÇÄÎÈ (èíôîðìàöèÿ, ñâúðçàíà ñ îïåðàòèâíàòà ïîäãîòîâêà íà àêòîâåòå íà îðãàíèòå, êîÿòî íÿìà ñàìîñòîÿòåëíî çíà÷åíèå). Ïðåç 2009 ãîäèíà ñ ïîäêðåïàòà íà ÏÄÈ áÿõà âîäåíè ìíîæåñòâî ñúäåáíè äåëà çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Åäíî îò òåçè äåëà, çàâúðøèëî ïðåç 2009 ã. ñëåä äâåãîäèøíà ñúäåáíà áèòêà, áå ñâúðçàíî ñ èíôîðìàöèÿ çà èçâúðøåíèÿ ïðåç 2007 ã. ðåìîíò â êàáèíåòà íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Ñåðãåé Ñòàíèøåâ. Ïî òîçè ñëó÷àé áå çàâåäåíî äåëî îùå ïðåç 2007 ã. ïî æàëáà íà Ïàâëèíà Òðèôîíîâà - æóðíàëèñòêà âúâ â. ,,24 ÷àñà“, íà êîÿòî äèðåêòîðúò íà Ïðàâèòåëñòâåíàòà èíôîðìàöèîííà ñëóæáà (ÏÈÑ) îòêàçà äà ïðåäîñòàâè èíôîðìàöèÿ çà èìåíàòà íà ó÷àñòíèöèòå â ïðîöåäóðàòà çà âúçëàãàíå íà îáùåñòâåíà ïîðú÷êà, öåíàòà íà ðåìîíòà êàòî öÿëî è öåíàòà íà íîâèòå ìåáåëè. Îòêàçúò áå íà îñíîâàíèå çàñÿãàíå íà èíòåðåñèòå íà òðåòî ëèöå è ëèïñà íà ñúãëàñèå çà ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿòà, êàêòî è ïîñî÷âàíå, ÷å ñúùàòà ïðåäñòàâëÿâà òúðãîâñêà òàéíà. Ïúðâîíà÷àëíî îòêàçúò íà ÏÈÑ áå ïîòâúðäåí îò òðè÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ ñ ðåøåíèå îò 8 äåêåìâðè 2008 ã., íî ñ ðåøåíèå îò 31 ìàðò 2009 ã. ïåò÷ëåíåí ñúñòàâ íà ÂÀÑ îòìåíè ðåøåíèåòî íà ïðåäõîäíàòà èíñòàíöèÿ, êàêòî è îòêàçà íà äèðåêòîðà íà ÏÈÑ è ìó âúðíà ïðåïèñêàòà çà íîâî ïðîèçíàñÿíå ñ óêàçàíèÿ ïî ïðèëîæåíèåòî è òúëêóâàíåòî íà ÇÄÎÈ. Òúé êàòî îò ÏÈÑ íå ïðåäïðèåõà äåéñòâèÿ â èçïúëíåíèå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå, ñå íàëîæè ïîäàâàíå íà çàÿâëåíèå ïðåç þíè 2009 ã., ñ êîåòî èíñòèòóöèÿòà áå ïðèêàíåíà äà ñå ïðîèçíåñå îòíîâî ïî çàÿâëåíèåòî.  ðåçóëòàò íà òîâà ïðåç þëè îò ÏÈÑ áå ïðåäîñòàâåíà èíôîðìàöèÿ ïîä ôîðìàòà íà ñïðàâêà íà çàÿâèòåëêàòà. Ñïîðåä ïðåäîñòàâåíàòà èíôîðìàöèÿ îáùàòà ñóìà íà èçâúðøåíèÿ ðåìîíò å áèëà 77 000 ëâ. Ìåñåö ïî-êúñíî âå÷å íîâîòî ïðàâèòåëñòâî îòíîâî ïðåäîñòàâè òàçè èíôîðìàöèÿ íà çàÿâèòåëêàòà, íî ñïîðåä òÿõíàòà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
ñïðàâêà ñå îêàçà, ÷å öåíàòà íà ðåìîíòà å áèëà 300 000 ëâ. Îòíîñíî ìúë÷àëèâèòå îòêàçè ñëåäâà äà áúäå îòáåëÿçàíà ïðîäúëæàâàùàòà òðàéíà ñúäåáíà ïðàêòèêà, ñïîðåä êîÿòî åäèíñòâåíàòà ïðèçíàòà îò çàêîíà âúçìîæíîñò çà ïðîöåäèðàíå íà çàäúëæåíèÿ ñóáåêò ïðè ïîëó÷àâàíå íà ðåäîâíî çàÿâëåíèå çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ å äà ïîñòàíîâè ðåøåíèå çà ïðåäîñòàâÿíå èëè çà îòêàç îò ïðåäîñòàâÿíå íà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ, êàòî ïèñìåíî óâåäîìè çàÿâèòåëÿ çà ñâîåòî ðåøåíèå. Ñ òîçè ìîòèâ íÿêîëêî ïúòè Àäìèíèñòðàòèâåí ñúä - Ñîôèÿ ãðàä (ÀÑÑÃ) è Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä (ÂÀÑ) îòìåíèõà ìúë÷àëèâè îòêàçè ïî çàÿâëåíèå çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Òîâà ñå ñëó÷è ïî äåëîòî íà Èâàéëî Õëåáàðîâ ñðåùó ìúë÷àëèâ îòêàç íà êìåòà íà Ñòîëè÷íà îáùèíà (ÑÎ). Ñúñ çàÿâëåíèåòî áå ïîèñêàíî êîïèå îò äîãîâîðà çà ïðåäïðîåêòíî ïðîó÷âàíå è ñúïúòñòâàùè äîêóìåíòè çà ïðîåêò ,,Óïðàâëåíèå íà áèòîâèòå îòïàäúöè íà Ñòîëè÷íà îáùèíà“ çà ôèíàíñèðàíå îò ôîíäîâåòå íà ÅÑ, ñêëþ÷åí íà 24 îêòîìâðè 2007 ã. ìåæäó Ñòîëè÷íà îáùèíà è êîíñîðöèóì îò òðè ôèðìè.  ïèñìåíà çàùèòà, ïðåäñòàâåíà ïî äåëîòî, áå ïîñî÷åíî, ÷å â ñëó÷àÿ áåçñïîðíî å íàëèöå íàääåëÿâàù îáùåñòâåí èíòåðåñ îò ïðåäîñòàâÿíå íà èñêàíèÿ äîãîâîð, òúé êàòî òîâà íåñúìíåíî ùå ïîâèøè ïðîçðà÷íîñòòà è îò÷åòíîñòòà íà ÑÎ è òî ïî åäèí îñîáåíî íàáîëÿë íàïîñëåäúê ïðîáëåì çà æèòåëèòå íà Ñîôèÿ - êàêúâòî å óïðàâëåíèåòî íà áîêëóêà (ïðåç àïðèë ïðàâèòåëñòâîòî íà ÐÁ îáÿâè êðèçèñíà ñèòóàöèÿ â Ñîôèÿ çàðàäè ïðîáëåìà ñ îòïàäúöèòå). Ñðåùó ðåøåíèåòî íà ñúäà å ïîäàäåíà êàñàöèîííà æàëáà äî ÂÀÑ îò ÑÎ. Ïðåäñòîè ðàçãëåæäàíåòî íà äåëîòî îò ÂÀÑ íà 14 àïðèë 2010 ã. Ìúë÷àëèâ îòêàç áå îòìåíåí è ïî äåëîòî, îáðàçóâàíî ïî æàëáà íà Ñäðóæåíèå ,,ÂÂÔ - Ñâåòîâåí ôîíä çà äèâàòà ïðèðîäà, Äóíàâñêî - Êàðïàòñêà ïðîãðàìà, Áúëãàðèÿ“ ñðåùó ìúë÷àëèâ îòêàç íà Äúðæàâíî ãîðñêî ñòîïàíñòâî - ãð. Ñîôèÿ ïî çàÿâëåíèå çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ñúñ çàÿâëåíèåòî áå ïîèñêàíà èíôîðìàöèÿ çà òîâà çàïëàòèëà ëè å ôèðìàòà "Âèòîøà ñêè" ÀÄ è çà êîè ìåñåöè òàêñè çà ïîëçâàíå íà çåìè â ðàéîíà íà òóðèñòè÷åñêè öåíòúð ,,Àëåêî“ â Ïðèðîäåí ïàðê ,,Âèòîøà“ çà 2008 ã. Îòíîñíî îáæàëâàíèòå èçðè÷íè îòêàçè ñëåäâà äà áúäå îòáåëÿçàí ñëó÷àÿ íà ãðàæäàíèíà Íèêîëàé Âåñåëèíîâ, â êîéòî ÏÄÈ îáæàëâà èçðè÷åí îòêàç íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà Ìèíèñòåðñòâî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå (ÌÎÑÂ) äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ çà êîíñòàòèðàíèòå îò èíñïåêòîðàòà íà ìèíèñòåðñòâîòî íàðóøåíèÿ ïðè âîäåíåòî è ïîäïèñâàíåòî íà äîêóìåíòè â Ðåãèîíàëíàòà èíñïåêöèÿ ïî îêîëíà ñðåäà è âîäèòå - Ñîôèÿ. Ñëåä ñìÿíàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî îáà÷å, ïðè âèñÿùî ñúÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
äåáíî äåëî, îòêàçúò áå îòìåíåí îò íîâèÿ ìèíèñòúð è èíôîðìàöèÿòà áå ïðåäîñòàâåíà íà çàÿâèòåëÿ.  äðóã ñëó÷àé áå îòìåíåí îòêàç íà Ñòîëè÷íà îáùèíà äà ïðåäîñòàâè êîïèå îò ïðàâíèÿ àíàëèç íà èçïúëíåíèåòî è íåèçïúëíåíèåòî íà êîíöåñèîííèÿ äîãîâîð ìåæäó ÑÎ è ,,Ñîôèéñêà âîäà“ ÀÄ çà åêñïëîàòàöèÿ íà ñòîëè÷íàòà ñèñòåìà çà âîäîñíàáäÿâàíå è êàíàëèçàöèÿ â ïåðèîäà 2000 - 2007 ã. Èíôîðìàöèÿ áå ïîèñêàíà îò Ãàí÷î Õèòðîâ, ïðåäñåäàòåë íà ,,Íàöèîíàëåí êîìèòåò çà ïîäîáðÿâàíå âîäîñíàáäÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ “.  îòêàçà íà êìåòà íà ÑÎ áå ïîñî÷åíî, ÷å òúé êàòî ïðàâíèÿò àíàëèç å èçãîòâåí îò àäâîêàòñêî äðóæåñòâî, òî ñúùèÿò å îáåêò íà àäâîêàòñêà òàéíà. Ñ ðåøåíèå îò 16 þíè 2009 ã. íà ÀÑÑà îòêàçúò íà êìåòà áå îòìåíåí è ïðåïèñêàòà ìó áå âúðíàòà çà íîâî ïðîèçíàñÿíå.  ìîòèâèòå ñè ñúäúò îòáåëÿçà, ÷å çàêîíîäàòåëíàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà ïîíÿòèåòî ,,àäâîêàòñêà òàéíà“ äàâà îñíîâàíèå äà ñå ïðèåìå, ÷å ñóáåêò íà íåéíîòî îïàçâàíå å åäèíñòâåíî ëèöå, ïðèòåæàâàùî êà÷åñòâîòî ,,àäâîêàò“, êàêâîòî êà÷åñòâî êìåòúò íà ÑÎ êàòî çàäúëæåí ñóáåêò ïî ÇÄÎÈ íå ïðèòåæàâà. Ñëåäîâàòåëíî, çà êìåòà íå å íàëèöå çàêîíîâî èçèñêâàíå çà íåéíîòî îïàçâàíå è òîé íå ìîæå äà ñå ïîçîâàâà íà ,,àäâîêàòñêà òàéíà“ ïðè ïîñòàíîâÿâàíå íà îòêàç çà ïðåäîñòàâÿíå íà îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Ïðåç 2009 ã., ñ ïîäêðåïàòà íà ÏÄÈ Íàöèîíàëíîòî äâèæåíèå ,,Åêîãëàñíîñò“ ñïå÷åëè îêîí÷àòåëíî è íà âòîðà èíñòàíöèÿ ïðåä ÂÀÑ äåëîòî ñðåùó îòêàçà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå (ÌÎÑÂ) äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî ïðîòîêîëà îò çàñåäàíèåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî áèîëîãè÷íî ðàçíîîáðàçèå, ïðîâåäåíî íà 25 íîåìâðè 2007 ã., êîãàòî ñ äâà ãëàñà íå áå âêëþ÷åíà áóôåðíàòà çîíà íà Ðèëà ïëàíèíà â ÍÀÒÓÐÀ 2000.  ìîòèâèòå ñè ñúäúò îòáåëÿçâà, ÷å èñêàíàòà èíôîðìàöèÿ å ñâúðçàíà ñ âúïðîñè íà îêîëíàòà ñðåäà. Ïîðàäè òîâà, ïðàâèëíî ïúðâîèíñòàíöèîííèÿò ñúä å ñúîáðàçèë íàëè÷èåòî íà ïðèëîæèì ñïåöèàëåí çàêîí, óðåæäàù òåçè îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ, à èìåííî Çàêîíúò çà îïàçâàíå íà îêîëíàòà ñðåäà (ÇÎÎÑ), êîéòî îò÷èòà âèñîêèÿ îáùåñòâåí èíòåðåñ êúì ïîäîáåí òèï èíôîðìàöèÿ è íåñúìíåíî íå å âçåò ïðåäâèä ïðè ïîñòàíîâÿâàíå íà îáæàëâàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí àêò. Ñëåä ïîñòàíîâÿâàíå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå ïðåç àâãóñò êîïèå îò èñêàíèÿ ïðîòîêîë å ïðåäîñòàâåíî íà çàÿâèòåëÿ. Äúðæàâíè è îáùèíñêè îðãàíè áÿõà çàñòàâåíè äà ïðåäîñòàâÿò îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ è ïî ðåäèöà äðóãè ñëó÷àè. Òàêà íàïðèìåð, ïðåäñåäàòåëÿò íà Îáùèíñêè ñúâåò ãð. Ëîâå÷ èçïúëíè ñúäåáíîòî ðåøåíèå íà ÂÀÑ îò àïðèë 2009 ã., ñ êîåòî áå îòìåíåí íåãîâ îòêàç è áå çàäúëæåí äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî èíôîðìàöèÿòà çà êîíêðåòíèòå ñóìè èçïëàòåíè îò ÎÑ íà ìåñòíè 17
è öåíòðàëíè ìåäèè çà ïóáëèêàöèÿ íà íàðåäáè è îáÿâè. Ñ ïèñìî îò 12 ìàé 2009 ã. ïðåäñåäàòåëÿò íà ÎÑ ïðåäîñòàâè íà Öâåòàí Òîäîðîâ ãëàâåí ðåäàêòîð íà â. ,,Íàðîäåí ãëàñ“, èñêàíàòà ñïðàâêà çà èçðàçõîäâàíèòå îò áþäæåòà íà ÎÑ - Ëîâå÷ ñóìè çà ïóáëèêàöèè â ìåñòíàòà è â öåíòðàëíàòà ïðåñà çà ïåðèîäà 2004 - 2006 ã.  äðóã ñëó÷àé ñ ðåøåíèå îò 25 ìàé 2009 ã. ÀÑÑà îòìåíè ìúë÷àëèâ îòêàç íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà ìëàäåæòà è ñïîðòà (ÄÀÌÑ) äà ïðåäîñòàâè äîñòúï äî ñïèñúêà íà þðèäè÷åñêèòå ëèöà, âêëþ÷èòåëíî ñïîðòíè ôåäåðàöèè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè ôèíàíñîâà ïîìîù îò ÄÀÌÑ çà ïåðèîäà 1 ÿíóàðè 2007 ã. - 1 ÿíóàðè 2009 ã. Äåëîòî áå îáðàçóâàíî ïî æàëáà íà ñäðóæåíèå ,,ÂÂÔ - Ñâåòîâåí ôîíä çà äèâàòà ïðèðîäà, Äóíàâñêî - Êàðïàòñêà ïðîãðàìà, Áúëãàðèÿ“. Ñëåä ïîñòàíîâÿâàíå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå, ïðåç þíè 2009 ã. ÄÀÌÑ ïóáëèêóâà öÿëàòà ïîèñêàíà èíôîðìàöèÿ íà èíòåðíåò ñòðàíèöàòà ñè.
10. Ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíåòî è íà ìèðíîòî ñúáðàíèå Ñúñòîÿíèåòî íà ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå è ñâîáîäàòà íà ìèðíî ñúáðàíèå â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã. áå ïîñòàâåíî íà ñåðèîçíè èçïèòàíèÿ.  íÿêîëêî ñëó÷àÿ ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå áå ïðîèçâîëíî îãðàíè÷åíî. Áÿõà íàïðàâåíè ðåñòðèêòèâíè ïðîìåíè â çàêîíîäàòåëñòâîòî, êîåòî ãî ðåãóëèðà. Ñúäåáíè îðãàíè îãðàíè÷èõà ïðàâîòî íà ñäðóæàâàíå íà íÿêîëêî íåïîïóëÿðíè ãðóïè â äðàñòè÷íî ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Íà 14 ÿíóàðè ïîëèöèÿòà óïîòðåáè íåïðîïîðöèîíàëíà ñèëà ñëåä êàòî ðàçïðúñíà äåìîíñòðàöèÿ ïðåä ïàðëàìåíòà. Äåñåòêè ãðàæäàíè áÿõà ïðîèçâîëíî àðåñòóâàíè, íàïàäíàòè è áèòè îò ïîëèöàè ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ. Ïðîêóðàòóðàòà îòêàçà äà îáðàçóâà ïðåäâàðèòåëíî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ ïî òåçè ñëó÷àè.26 Íà 16 ìàðò òîãàâàøíèÿò êìåò íà Ñîôèÿ Áîéêî Áîðèñîâ íå ïîçâîëè ìèðåí ïðîòåñò â öåíòúðà íà ãðàäà íà ñëóæèòåëè íà åäíà ôèðìà çà ïî÷èñòâàíå, ïîâå÷åòî îò êîèòî áÿõà ðîìè. Òåõíèÿò ïðîòåñò áå ñâúðçàí ñ ïðåêðàòÿâàíåòî íà äîãîâîðà çà êîíöåñèÿ ñ ôèðìàòà, â ðåçóëòàò îò êîåòî òå çàãóáèõà ñâîÿòà ðàáîòà. Ïðåç 2009 ã., âëàñòèòå â Áëàãîåâãðàä íà äâà ïúòè íàðóøèõà ïðàâîòî íà ìèðíî ñúáðàíèå íà ìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ. Íà 24 àïðèë ïðåäñòàâèòåëè íà íåðåãèñòðèðàíàòà îðãàíèçàöèÿ ÎÌÎ Èëèíäåí ïîäàäîõà óâåäîìëåíèå äî êìåòà íà Áëàãîåâãðàä çà ÷åñòâàíå íà ãîäèøíèíàòà îò 26 Âèæ ïî-ãîðå Çàùèòà îò èçòåçàíèÿ, íå÷îâåøêî è óíè-
çèòåëíî îòíàñÿíå.
18
óáèéñòâîòî íà Ãîöå Äåë÷åâ ïðåä íåãîâèÿ ïàìåòíèê íà 4 ìàé îò 17 ÷àñà. Íà 30 àïðèë ñëóæèòåëè íà îáùèíàòà âðú÷èõà ïèñìî íà Àòàíàñ Óðäåâ, åäèí îò ïîäàëèòå óâåäîìëåíèåòî, ñ êîåòî ïîêàíèõà ïðåäñòàâèòåëèòå íà îðãàíèçàöèÿòà äà ñå âêëþ÷àò â ÷åñòâàíåòî îò 10 ÷àñà íà ñúùàòà äàòà „çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ïðåäñòàâèòåëè íà ïîëèòè÷åñêè è ãðàæäàíñêè îðãàíèçàöèè. Íà 4 ìàé ñëåäîáåä íÿêîëêî àêòèâèñòè íà ñäðóæåíèåòî áÿõà àðåñòóâàíè è îòâåäåíè â ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå. Òàì èì áÿõà êîíôèñêóâàíè âåíåöúò è ëåíòàòà ñ íàäïèñ. Ïî òîçè íà÷èí ÷åñòâàíåòî áå ïðîâàëåíî îò âëàñòèòå. Íà 31 àâãóñò ïðåäñòàâèòåëè íà ÎÌÎ Èëèíäåí ïîäàäîõà óâåäîìëåíèå äî êìåòà íà Áëàãîåâãðàä çà ÷åñòâàíå íà ,,Äåíÿ íà ìàêåäîíñêèÿ ãåíîöèä“ íà 12 ñåïòåìâðè íà ïëîùàä ,,Ìàêåäîíèÿ“. Íà òîâà óâåäîìëåíèå òå íå ïîëó÷èõà îòãîâîð îò êìåòà. Òðè äíè ïðåäè ìåðîïðèÿòèåòî íà ïðåäñòàâèòåëè íà ñäðóæåíèåòî îò Ñàíäàíñêè áÿõà îòêðàäíàòè ðåãèñòðàöèîííèòå íîìåðà íà ëåêèòå àâòîìîáèëè. Ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè â Ñàíäàíñêè ïðîòàêàõà ïîäìÿíàòà èì ñ íîâè, î÷åâèäíî ñ öåë äà ñå ïðåïÿòñòâà òÿõíîòî ïúòóâàíå äî Áëàãîåâãðàä. Âúïðåêè òîâà, â óðå÷åíèÿ äåí íÿêîëêî àêòèâèñòè íà ÎÌÎ Èëèíäåí ñå îòïðàâèõà êúì ïëîùàä ,,Ìàêåäîíèÿ“. Ïî ïúòÿ òå áÿõà ñïðåíè îò öèâèëåí ñëóæèòåë, êîéòî ãè çàïëàøè, ÷å òÿõíîòî ÷åñòâàíå íÿìà äà áúäå ðàçðåøåíî è ÷å äîðè ìîæå äà ñå ñòèãíå äî áîé. Àêòèâèñòèòå ðåøèõà äà ñå ðàçîòèäàò, íî â òîçè ìîìåíò áÿõà àðåñòóâàíè è îòâåäåíè â ïîëèöèÿòà. Òàì èì áÿõà âðú÷åíè ïîëèöåéñêè ðàçïîðåæäàíèÿ äà ñå âúçäúðæàò îò íåçàêîííè äåéñòâèÿ, êîíôèñêóâàíè èì áÿõà âåíåö, ëåíòà ñ íàäïèñ ÎÌÎ Èëèíäåí è òðè òðàíñïàðàíòà. Ñëåä äâà ÷àñà ïðåáèâàâàíå â ïîëèöèÿòà òå áÿõà îñâîáîäåíè. Ïðåç 2009 ã. íÿêîëêî îðãàíèçàöèè íà ìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ ïîëó÷èõà îòêàçè äà áúäàò ðåãèñòðèðàíè îò ñúäèëèùàòà ñ ìîòèâè, êîèòî èçðàçÿâàõà îòêðèòî äèñêðèìèíàöèîííî îòíîøåíèå êúì ìàêåäîíñêîòî ìàëöèíñòâî è áÿõà â ãðóáî íåñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå íîðìè, ðåãóëèðàùè ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå. Íà 29 ìàé ïîëèòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ÎÌÎ Èëèíäåí ÏÈÐÈÍ ïîëó÷è îêîí÷àòåëåí îòêàç íà ïîðåäíàòà ñè ìîëáà çà ðåãèñòðàöèÿ îò Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä. Ïàðòèÿòà âå÷å ñïå÷åëè äåëî â ÅÑÏ× çà îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ ïðåç 2005 ã. è èìà íîâà æàëáà ñðåùó ïîñëåäâàëèÿ òîâà ðåøåíèå îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ, ïî êîÿòî ÅÑÏ× ïðåäñòîè äà ñå ïðîèçíåñå. Ðåøåíèåòî íà ÂÊÑ îò 29 ìàé äàâà îñíîâàíèå çà òðåòà æàëáà â Ñòðàñáóðã. Íà 7 ìàé Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä îñòàâè â ñèëà ðåøåíèåòî íà ÎÑ-Áëàãîåâãðàä çà îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ íà Ìàêåäîíñêî êóëòóðíî-ïðîñâåòíî äðóæåñòâî ,,Íèêîëà Âàïöàðîâ“. Ñúäúò ïðèå, ÷å ,,„â Áúëãàðèÿ íÿìà îáîñîáåí ìàêåäîíÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
ñêè åòíîñ, à ÷àñò îò ïîñî÷åíèòå â Óñòàâà íà ñäðóæåíèåòî öåëè âíóøàâàò ñúùåñòâóâàíåòî íà òàêúâ åòíîñ“, êîåòî ñïîðåä ñúäà å íàðóøåíèå íà ÷ëåí 6, àë. 1 îò Êîíñòèòóöèÿòà. Ïðåç öÿëàòà ãîäèíà ïðîäúëæè ñúäåáíàòà ñàãà ñ ðåãèñòðàöèÿòà íà Ñäðóæåíèåòî íà ðåïðåñèðàíèòå ìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ. Ñëåä îòêàç îò ðåãèñòðàöèÿ ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. è íåêîëêîêðàòíè âðúùàíèÿ íà äîêóìåíòèòå, îòëàãàíèÿ è äîïúëíèòåëíè èñêàíèÿ îò Áëàãîåâãðàäñêèÿ îêðúæåí ñúä, â êðàÿ íà êðàèùàòà òîé îòíîâî îòêàçà ðåãèñòðàöèÿ íà 19 ôåâðóàðè 2010 ã.  ìîòèâèòå ñè ñúäúò ïðèå, ÷å ñ äåéíîñòòà ñè ñäðóæåíèåòî ,,„ùå çàñåãíå öåëîñòòà íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ“, êàêòî è ÷å öåëèòå ìó âíóøàâàò ,,„èãíîðèðàíå áúëãàðñêèÿ õàðàêòåð íà îïðåäåëåíè ãåîãðàôñêè ðàéîíè“, à òÿõíîòî ðåàëèçèðàíå ,,áåçñïîðíî ùå ðåôëåêòèðà íåãàòèâíî âúðõó åäèíñòâîòî íà áúëãàðñêàòà íàöèÿ è ñóâåðåíèòåòà, ïðîâúçãëàñåí çà íåïðèêîñíîâåí îò ÷ë. 2, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà“.  êðàÿ íà 2009 ã. è íà÷àëîòî íà 2010 ã. ïàðëàìåíòúò ïðèå èçìåíåíèÿ â Çàêîíà çà ñúáðàíèÿòà, ìèòèíãèòå è ìàíèôåñòàöèèòå. ×àñò îò òÿõ öåëÿõà äà ñúîáðàçÿò çàêîíà, ïðèåò ïðè äåéñòâèåòî íà ñòàðàòà êîíñòèòóöèÿ, ñ èíñòèòóöèèòå, ïðåäâèäåíè â íîâàòà êîíñòèòóöèÿ îò 1991 ã. Çàåäíî ñ òîâà, ñ èçìåíåíèÿòà ïàðëàìåíòúò äîïóñíà âúçìîæíîñòòà äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè äà îãðàíè÷àâàò âñÿêàêâè ïóáëè÷íè ïðîÿâè â áëèçîñò äî òÿõ ÷ðåç îïðåäåëÿíå íà çîíè, çàáðàíåíè çà òàêèâà ïðîÿâè. Äîïúëíåíèåòî ïðåäèçâèêà ñèëíî îáùåñòâåíî íåäîâîëñòâî. Ïðåç ôåâðóàðè 2010 ã. ïðåçèäåíòúò âúðíà ãëàñóâàíèÿ íà âòîðî ÷åòåíå çàêîíîïðîåêò çà íîâî ðàçãëåæäàíå, êàòî ïîèñêà â íåãî äà áúäàò ïîñî÷åíè êîíêðåòíè ïðîñòðàíñòâåíè ïàðàìåòðè, êîèòî äà îïðåäåëÿò ìèíèìàëíè ïî ðàçìåð îáîçíà÷åíè çîíè, â êîèòî íå ñå äîïóñêàò ïóáëè÷íè ìåðîïðèÿòèÿ. Êúì ìàðò 2010 ã. ïàðëàìåíòúò íå óñïÿ çà ñå ïðîèçíåñå ïî ïðåçèäåíòñêîòî âåòî.
11. Óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà
Ôèãóðà 1 Áðîé ëèøåíè îò ñâîáîäà êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè
Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"
Òåíäåíöèÿòà êúì íàìàëÿâàíå íà îáùèÿ áðîé íà çàòâîðíèöèòå ñå çàïàçè è ïðåç 2009 ã. Ïðåç ïðåäõîäíèòå ãîäèíè òàêîâà íàìàëÿâàíå ñå íàáëþäàâàøå è ïî îòíîøåíèå íà áðîÿ íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå. Ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà îáà÷å áðîÿò íà îáâèíÿåìèòå îòáåëÿçà çíà÷èòåëíî óâåëè÷åíèå. Íà Ôèãóðà 2 ïî-äîëó å ïîêàçàí áðîÿ íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå ïðåç ïîñëåäíèòå øåñò ãîäèíè. Ôèãóðà 2 Áðîé íà îáâèíÿåìèòå è ïîäñúäèìèòå ëèöà â çàòâîðèòå êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè
îáâèíÿåìè
ïîäñúäèìè
Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"
Òåíäåíöèÿ êúì íàìàëÿâàíå áå õàðàêòåðíà è çà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà â çàòâîðèòå. Ôèãóðà 3 ïî-äîëó ïîêàçâà áðîÿ íà îñúäåíèòå ëèöà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Ôèãóðà 3
Çàòâîðè è çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ Ñèñòåìàòà íà áúëãàðñêèòå çàòâîðè âêëþ÷âà 12 çàòâîðà, åäèí îò êîèòî çà æåíè è åäèí ïîïðàâèòåëåí äîì çà íåïúëíîëåòíè. Êúì âñåêè îò çàòâîðèòå ôóíêöèîíèðàò îáùåæèòèÿ îò îòêðèò òèï, à êúì íÿêîëêî çàòâîðà è îáùåæèòèÿ îò çàêðèò òèï. Êúì 31 äåêåìâðè 2009 ã. â çàòâîðèòå ñà áèëè íàñòàíåíè 9006 ëèöà. Ôèãóðà 1 ïî-äîëó ïîêàçâà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â çàòâîðèòå è çàòâîðíè÷åñêèòå îáùåæèòèÿ ïðåç ïåðèîäà îò 2000 äî 2009 ã. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
Áðîé îñúäåíè êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè
Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"
19
Ñëåä 2002 ã. áÿõà íàïðàâåíè çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè, ñ êîèòî çàïî÷íà ïðîöåñ íà èçâåæäàíå íà îñúäåíè ëèöà ñ äîáðî ïîâåäåíèå îò êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå â çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ. Òîâà äîâåäå äî ïîñòåïåííî óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà â îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò è ïðåõîäåí òèï. Êúì êðàÿ íà 2008 ã. â òåçè îáùåæèòèÿ áÿõà íàñòàíåíè îáùî 2253 çàòâîðíèöè. Ñ âëèçàíåòî â ñèëà íà íîâèÿ ÇÈÍÇÑ (Çàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîä ñòðàæà) îò 1 þíè 2009 ã. îáùåæèòèÿòà îò ïðåõîäåí òèï áÿõà ïðåìàõíàòè, íî òåõíèòå ôóíêöèè áÿõà ïîåòè îò îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò òèï. Êúì 31 äåêåìâðè 2009 ã. â òåçè îáùåæèòèÿ áÿõà íàñòàíåíè 1853 îñúäåíè ëèöà, ò.å. ñ 400 ëèöà ïî-ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíàòà ãîäèíà, à â îáùåæèòèÿòà îò çàêðèò òèï áÿõà íàñòàíåíè 905 ëèöà. Íàëè÷íèÿò ñãðàäåí ôîíä íà çàòâîðèòå å îñòàðÿë è àìîðòèçèðàí, ïîðàäè êîåòî ïðèâåæäàíåòî ìó â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà òðåòèðàíå íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà å èçêëþ÷èòåëíî òðóäíî.  ãîäèíèòå íà ïðåõîäà â Áúëãàðèÿ íÿìà èçãðàäåí íîâ çàòâîð. Ñãðàäèòå íà çàòâîðèòå â Ëîâå÷, Ïàçàðäæèê, Âðàöà, Ñòàðà Çàãîðà, Âàðíà è Áóðãàñ ñà âúâåäåíè â åêñïëîàòàöèÿ ïðåç 20-òå è 30-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê. Íàé-ñòàðà å ñãðàäàòà íà çàòâîðà â Ñîôèÿ, êîÿòî å ñòðîåíà ïðåäè ïîâå÷å îò 100 ãîäèíè. Íàìàëÿâàíåòî íà îáùèÿ áðîé íà çàòâîðíèöèòå è íàëîæåíàòà ïðàêòèêà çà ïîãîëÿìà èçïîëçâàåìîñò íà çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ äîâåäîõà äî íàìàëÿâàíå íà ïðåíàñåëåíîñòòà íà ïîâå÷åòî îò îñíîâíèòå ñãðàäè íà çàòâîðèòå. Âúïðåêè òîâà è ïðåç 2009 ã. â êîðïóñèòå íà çàòâîðèòå âúâ Âàðíà, Ñîôèÿ è Ïëåâåí æèëèùíàòà ïëîù â êèëèèòå áå êðàéíî íåäîñòàòú÷íà, êîåòî íàëàãàøå ìîíòèðàíå íà ëåãëàòà åäíî íàä äðóãî íà äâà, à ïîíÿêîãà íà òðè åòàæà. Âñå îùå êèëèèòå â íÿêîëêî îò çàòâîðèòå íÿìàò ñàíèòàðíè âúçëè, ïîðàäè êîåòî ïðåç íîùòà çàòâîðíèöèòå èçïîëçâàò êîôè çà óäîâëåòâîðÿâàíå íà ôèçèîëîãè÷íèòå ñè íóæäè. Ïðåç äåêåìâðè 2008 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèå Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà (2009-2015 ã.) è Èíâåñòèöèîííà ïðîãðàìà çà ñòðîèòåëñòâî, ðåêîíñòðóêöèÿ è ìîäåðíèçèðàíå íà ìàòåðèàëíàòà áàçà â çàòâîðèòå.  ìîòèâèòå êúì ñòðàòåãèÿòà áå îò÷åòåíî, ÷å æèëèùíàòà ïëîù â êèëèèòå å îêîëî 2 êâ.ì çà åäíî ëèöå ïðè ïðåïîðú÷èòåëíè ñòàíäàðòè îò 6 êâ.ì; ÷å â ïîâå÷åòî êèëèè íÿìà òå÷àùà ïèòåéíà âîäà, à ñâåòëèòå îòâîðè ñà ìàëêè è íå îñèãóðÿâàò äîñòàòú÷åí ïðèòîê íà ÷èñò âúçäóõ è ñëúí÷åâà ñâåòëèíà. Îñíîâíàòà öåë íà ñòðàòåãèÿòà áå ìîäåðíèçèðàíå è ðåôîðìèðàíå íà ïåíèòåíöèàðíàòà ñèñòåìà â ñúîòâåòñòâèå ñ åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè è õóìàíèçèðàíå èçïúëíåíèåòî íà íàêàçàíèÿòà. Òàêà îò íà÷àëîòî íà 2009 ã. ïðîäúëæèõà ðåìîí20
òíèòå äåéíîñòè è ðåêîíñòðóêöèè íà íÿêîè çàòâîðè. Îñíîâåí ðåìîíò áå èçâúðøåí íà çàòâîðà â ãð. Âðàöà, êúäåòî êúì âñÿêà êèëèÿ áå èçãðàäåí ñàíèòàðåí âúçåë. Ïîñòðîÿâàíå íà íîâè çàòâîðè î÷åâèäíî íå áå ïðèîðèòåòíà èäåÿ â êðàÿ íà ìàíäàòà íà ñòàðîòî è â íà÷àëîòî íà ìàíäàòà íà íîâîòî ïðàâèòåëñòâî. Ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå â çàòâîðèòå å èçîëèðàíî îò ñèñòåìàòà íà íàöèîíàëíîòî çäðàâåîïàçâàíå êàòî ìàòåðèàëåí ñòàíäàðò, àäìèíèñòðèðàíå, îáåì íà ìåäèöèíñêèÿ ïðåãëåä, îò÷åò, ñòàòèñòèêà, ïðîôèëàêòèêà è ïðåâåíöèÿ. Îñíîâíèòå ïðîáëåìè â òàçè îáëàñò ïðîèçòè÷àò îò êàäðîâèÿ è ïðîäîâîëñòâåíèÿ äåôèöèò è íåâúçìîæíîñòòà äà ñå îñèãóðè íåîáõîäèìèÿ îáåì ñïåöèàëèçèðàíà ïîìîù. Ìåäèöèíñêèòå öåíòðîâå â çàòâîðèòå íå îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà íà Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Êúì òåçè ïðîáëåìè ñå äîáàâÿò è ëèïñàòà íà íåçàâèñèì êîíòðîë âúðõó ìåäèöèíñêèòå äåéíîñòè è ñàíèòàðíî-õèãèåííèòå óñëîâèÿ, êîèòî èìàò ïðÿêî îòíîøåíèå êúì çäðàâíèÿ ñòàòóñ íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà. Îñèãóðÿâàíåòî íà çäðàâîñëîâíè è áåçîïàñíè óñëîâèÿ íà òðóä çà ðàáîòåùèòå çàòâîðíèöè å òðóäíî ïîñòèæèìî, îùå ïîâå÷å ÷å íÿìà åôåêòèâåí ìåõàíèçúì çà íåçàâèñèì êîíòðîë. Îïðåäåëÿíåòî íà íîðìèòå è çàïëàùàíåòî íà òðóäà íå òðÿáâà äà ñà ðåçóëòàò îò ñóáåêòèâíà ïðåöåíêà íà äëúæíîñòíè ëèöà â çàòâîðà. Åäèíñòâåíî çàòâîðíè÷åñêèÿò òðóä íå å îáâúðçàí ñ ïðèâåæäàíå íà ñîöèàëíè îñèãóðîâêè è ñúñ ñúîòâåòíàòà êîìïåíñàöèÿ ïðè òðóäîâè çëîïîëóêè. Âúïðåêè èçðè÷íèòå çàêîíîâè ðàçïîðåäáè, âñå îùå íÿêîè îò æàëáèòå íà ëèøåíè îò ñâîáîäà ñà ïî ïîâîä íà íåîïðàâäàíà óïîòðåáà íà ôèçè÷åñêà ñèëà è ïîìîùíè ñðåäñòâà. Ïîðàäè òîâà äèñöèïëèíàðíèòå äåéñòâèÿ íà îõðàíèòåëíèòå ñëóæèòåëè òðÿáâà äà áúäàò ñòðèêòíî äîêóìåíòèðàíè, à ïî ïîäîáíè æàëáè íà ëèøåíè îò ñâîáîäà äà ñå ïðîâåæäàò åôåêòèâíè ðàçñëåäâàíèÿ îò íåçàâèñèì îðãàí. Îò 1 þíè 2009 ã. âëåçå â ñèëà íîâ Çàêîí çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîä ñòðàæà (ÇÈÍÇÑ). Ïî îòíîøåíèå íà ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ, ìàêàð è ñ îòñðî÷êà âúâ âðåìåòî, ÇÈÍÇÑ ïðåäâèæäà èçðè÷íà ðåãëàìåíòàöèÿ íà æèëèùíàòà ïëîù è áèòîâèòå ñòàíäàðòè çà âñåêè çàòâîðíèê. Çà ïðúâ ïúò â èñòîðèÿòà íà íàêàçàòåëíîòî èçïúëíåíèå çàêîíúò èçèñêâà ïðèåìàíåòî íà íàðåäáà, ñ êîÿòî ñå îïðåäåëÿò ñòàíäàðòèòå çà ãîäèøíà áþäæåòíà èçäðúæêà çà åäèí ëèøåí îò ñâîáîäà. Íàðåäáàòà, ñúãëàñíî êîÿòî â äúðæàâíèÿ áþäæåò òðÿáâà äà ñå ïðåäâèæäàò íåîáõîäèìèòå ñðåäñòâà çà èçäðúæêàòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà, áå ïðèåòà â ïîñëåäíèòå ðàáîòíè äíè íà 2009 ã. Íî ñàìèòå ñòàíäàðòè, êîèòî ñà èçðåäåíè â îáùî 14 òî÷êè, ïîâòàðÿò òåêñòîâåòå íà Çàêîíà çà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà è çàäúðæàíåòî ïîä ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
ñòðàæà, áåç äà ñúäúðæàò íèêàêâè êîíêðåíòè ïàðàìåòðè. Ñúùî çà ïðúâ ïúò íîâèÿò çàêîí âúâåæäà èçðè÷íà çàáðàíà íà âñÿêàêâè ôîðìè íà èçòåçàíèÿ, íà æåñòîêî èëè íå÷îâåøêî îòíàñÿíå. Çàåäíî ñ òîâà âèäîâåòå ðåæèìè, ïðè êîèòî ñå èçòúðïÿâàò ïðèñúäè áÿõà íàìàëåíè, à îáùåæèòèÿòà êúì çàòâîðèòå ñå ñâåäîõà äî îòêðèò è çàêðèò òèï.  ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, â ðàçïîðåäáèòå íà çàêîíà áå çàñèëåíà ðîëÿòà íà îáùåñòâåíèÿ íàäçîð - íà îìáóäñìàíà ïðè îñúùåñòâÿâàíå íà íåãîâèòå ïðàâîìîùèÿ è íà íàáëþäàòåëíèòå êîìèñèè êúì îáùèíñêèòå ñúâåòè êàòî îðãàíè íà ìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå. Ñúãëàñíî íîâèÿ òåêñò ìàíäàòúò íà êîìèñèèòå å ðàçøèðåí äî îñúùåñòâÿâàíå íà îáùåñòâåí êîíòðîë íà äåéíîñòòà íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Êàòî ñåðèîçíî îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ìîæå äà ñå ïðèåìå çàáðàíàòà çà ïîëó÷àâàíå íà õðàíà, äðåõè, îáóâêè, êíèãè è äð., èçïðàòåíè êàòî ïîùåíñêà ïðàòêà. Ïîäîáíà çàáðàíà íå ìîæå äà áúäå ïîäêðåïåíà îò òâúðäåíèå, ÷å îãðàíè÷àâàíåòî íà ïðàâîòî íà êîëåòíà ïðàòêà ùå âúçïðåïÿòñòâà âíàñÿíåòî â çàòâîðà íà çàáðàíåíè âåùè. Êàòî íåäîñòàòúê íà íîâèÿ çàêîí ìîæå äà áúäå îêà÷åñòâåíà è ðåãëàìåíòàöèÿòà íà çäðàâíèÿ êîíòðîë è õèãèåíàòà â çàòâîðèòå. Òå òðÿáâà äà ñå èíñïåêòèðàò îò ñïåöèàëèñòè îò ìåäèöèíñêèòå öåíòðîâå â çàòâîðèòå, êîåòî ïîñòàâÿ ïîä âúïðîñ íåçàâèñèìèÿ è îáåêòèâåí êîíòðîë. Ñëåäñòâåíè àðåñòè Êúì 31. 12. 2009 ã. â ñòðàíàòà ôóíêöèîíèðàõà 43 ñëåäñòâåíè àðåñòà, â êîèòî áÿõà çàäúðæàíè ïî ðåäà íà ÍÏÊ 1087 îáâèíÿåìè (âèæ Ôèãóðà 4). Ôèãóðà 4 Áðîé íà îáâèíÿåìèòå â ñëåäñòâåíèòå àðåñòè êúì 31 äåêåìâðè ïî ãîäèíè
Èçòî÷íèê: ÃÄ "Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà"
 ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíèòå ãîäèíè áðîÿò íà çàäúðæàíèòå â àðåñòèòå ëèöà å çíà÷èòåëíî ïî-ãîëÿì. Îñâåí çà ,,çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“ àðåñòíèòå ïîìåùåíèÿ ñå èçïîëçâàò è çà ðåäèöà äðóãè öåëè - çà 72-÷àñîâî çàäúðæàíå, çà ïðåñòîé íà ëèöà, îáÿâåíè çà îáùîäúðæàâíî ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
èçäèðâàíå è çà ïðåâåäåíè ,,ïî äåëåãàöèÿ“ ëèöà. Ïðåç 2009 ã. ïðåíàñåëåíîñòòà íà àðåñòíèòå ïîìåùåíèÿ, îñîáåíî íà òåçè â îáëàñòíèòå öåíòðîâå, å áèëà èçêëþ÷èòåëíî âèñîêà. Îáùèòå ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â àðåñòèòå ñà çíà÷èòåëíî ïî-ëîøè â ñðàâíåíèå ñ óñëîâèÿòà â çàòâîðèòå.  ïðàâèòåëñòâåíàòà Ñòðàòåãèÿ çà ðàçâèòèå íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà ïåðèîäà 2009-2015 ã. çà ïðúâ ïúò ñëåä íà÷àëîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè â Áúëãàðèÿ ñëåäñòâåíèòå àðåñòè, íàðåä ñúñ çàòâîðèòå, ñòàíàõà îáåêò íà äúëãîñðî÷íî âíèìàíèå, à ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â òÿõ - åäíà îò ïðèîðèòåòíèòå çàäà÷è çà óïðàâëÿâàùèòå. Îò îò÷åòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà óïðàâëåíñêèÿ ìàíäàò íà ñòàðîòî ïðàâèòåëñòâî ñòàíà ÿñíî, ÷å äî ñðåäàòà íà 2009 ã. ñà áèëè èçãîòâåíè ïðîåêòè çà èçãðàæäàíå íà íîâè àðåñòè â ãðàäîâåòå Ïåòðè÷, Ãàáðîâî, Ëîâå÷, Ïëîâäèâ è Øóìåí è çà ïîäîáðÿâàíå íà óñëîâèÿòà â ñúùåñòâóâàùè àðåñòè â ãðàäîâåòå Âèäèí, Ðóñå, Õàñêîâî è Ðàçãðàä è ÷å íà 10 þíè 2009 ã. ìèíèñòúðúò íà ïðàâîñúäèåòî å îòêðèë íîâèÿ ñëåäñòâåí àðåñò â Ïëîâäèâ, êîéòî å èçãðàäåí ñúîáðàçíî ìåæäóíàðîäíèòå èçèñêâàíèÿ è ñòàíäàðòè çà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è õóìàííî òðåòèðàíå íà çàäúðæàíèòå ëèöà. Ñèñòåìàòà íà ñëåäñòâåíèòå àðåñòè â Áúëãàðèÿ ñå ñúñòîè îò àðåñòíè è àäìèíèñòðàòèâíè ïîìåùåíèÿ â 28-òå îáëàñòíè öåíòúðà, êàêòî è â ïî-ìàëêè íàñåëåíè ìåñòà, êúäåòî å îò÷åòåíà íåîáõîäèìîñò îò ñúùåñòâóâàíåòî íà àðåñòè. Êúì àðåñòèòå â íÿêîè îò ãîëåìèòå îáëàñòíè öåíòðîâå (Ïëîâäèâ, Âàðíà, Ðóñå, Ïëåâåí, Âåëèêî Òúðíîâî) íå ôóíêöèîíèðàò òåðèòîðèàëíè àðåñòè, êîåòî îáóñëàâÿ ïî-ãîëÿìàòà èì íàòîâàðåíîñò. Ïåðìàíåíòíà ïðåíàñåëåíîñò èìà è â ïîãðàíè÷íèòå àðåñòè â Ñâèëåíãðàä, Ïåòðè÷ è Ñëèâíèöà. Îáùèòå ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â àðåñòèòå ïðîäúëæàâàò äà áúäàò íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè.  ïîâå÷åòî îò àðåñòèòå êèëèèòå íÿìàò ïðîçîðöè, ïîðàäè êîåòî îñâåòëåíèåòî å ñàìî èçêóñòâåíî, à ïðîâåòðåíèåòî å çàòîðìîçåíî. Êàòî êîìïåíñàöèÿ çà òîâà â ïîâå÷åòî îò àðåñòèòå íà âðàòèòå íà êèëèèòå ñà íàïðàâåíè äàïúëíèòåëíè îòâîðè ñ ðåøåòêè èëè ðåøåòêèòå ñà íà öåëèòå âðàòè, êîåòî ïîçâîëÿâà ïðåç äåíÿ ìàñèâíèòå âðàòè íà êèëèèòå äà ñå äúðæàò îòâîðåíè, çà äà ñå ïîäîáðè îñâåòåíîñòòà è ïðîâåòðåíèåòî. Òîâà îáà÷å ïîíÿêîãà íàðóøàâà ïðàâîòî íà ëè÷åí æèâîò íà çàäúðæàíèòå, òúé êàòî òå ñà èçëîæåíè íà ïîêàç íåïðåêúñíàòî. Ïëîùòà íà êèëèèòå â íÿêîè îò àðåñòèòå (Âðàöà, Ñëèâåí è äð.) å èçêëþ÷èòåëíî ìàëêà. Íåïîêðèòàòà ïëîù çà âñÿêî îò çàäúðæàíèòå ëèöà â òåçè àðåñòè, â ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, å íå ïîâå÷å îò 1 êâ. ì.  äîïúëíåíèå êúì òîçè ïðîáëåì ñå äîáàâÿ ëèïñàòà íà ïëîùàäêè çà ïðåñ21
òîé íà îòêðèòî â ïîâå÷åòî îò òÿõ. Òàêèâà ñà èçãðàäåíè ñàìî â 16 îò àðåñòèòå.  äðóãè 10 àðåñòà ñà îáîñîáåíè ïîìåùåíèÿ çà ðàçäâèæâàíå íà çàêðèòî, à â 18 àðåñòà íÿìà òåõíè÷åñêè âúçìîæíîñòè çà îáîñîáÿâàíå íà ïîìåùåíèÿ, ïîðàäè êîåòî îáâèíÿåìèòå ëèöà èìàò âúçìîæíîñò çà ðàçäâèæâàíå ñàìî êîãàòî èì ñå îñèãóðè äîñòúï äî ñàíèòàðíèÿ âúçåë. Ñàìîñòîÿòåëíè ñàíèòàðíè âúçëè â êèëèèòå èìàò ñàìî äåâåò îò àðåñòèòå. Ïîòâúðæäåíèå çà ëîøèòå óñëîâèÿ â àðåñòèòå ñà ãîëåìèÿò áðîé îñúäèòåëíè ïðèñúäè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè êàêòî â ìåñòíè ñúäèëèùà, òàêà è â Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà õàðàêòåðèçèðàò óñëîâèÿòà â òÿõ êàòî íå÷îâåøêè è óíèçèòåëíè. Êîðåêöèîííî-âúçïèòàòåëíè çàâåäåíèÿ çà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè ïðàâîíàðóøèòåëè (ÑÏÈ è ÂÓÈ) Ñèñòåìàòà íà ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêèòå èíòåðíàòè (ÑÏÈ) è âúçïèòàòåëíèòå ó÷èëèùà-èíòåðíàòè (ÂÓÈ) â ñòðàíàòà ïðåòúðïÿ çíà÷èòåëíè ïðîìåíè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Áðîÿò íà èíòåðíàòèòå íàìàëÿ îò 33 ïðåç 2000 ã. íà 9 ïðåç 2009 ã., êîåòî å ïðÿê ðåçóëòàò îò çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè îò 2004 ã., êîèòî îãðàíè÷èõà ïðîèçâîëà ïðè íàñòàíÿâàíåòî íà äåöà â òåçè èíñòèòóöèè.  ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå îùå ïðåç 2004 ã. áå âúâåäåíî ñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî, êîåòî îáà÷å å ôîðìàëíî è íå ñúîòâåòñòâà íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ è ãàðàíòèðàíå íà ïðàâàòà íà ëèøåíèòå îò ñâîáîäà äåöà. Îñíîâàíèÿòà çà íàñòàíÿâàíå â èíòåðíàòèòå îòêðèâàò âúçìîæíîñò çà çíà÷èòåëåí ïðîèçâîë, òúé êàòî íå ôîðìóëèðàò ÿñíè ñúñòàâè íà ,,ïðîòèâîîáùåñòâåíèòå ïðîÿâè“, ïîäîáíè íà òåçè â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ. Âñå îùå â òåçè èíòåðíàòè èìà ñìåñâàíå íà äåöà, íàñòàíåíè ïî ÷èñòî ñîöèàëíè èíäèêàöèè ñ äåöà - èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè. Îòäàëå÷åíîñòòà íà ÑÏÈ è ÂÓÈ îò ãîëåìèòå ãðàäîâå å ïðå÷êà ïðåä âúçìîæíîñòèòå çà ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ íà äåöàòà è âúçïðåïÿòñòâà êà÷åñòâåíîòî ìåäèöèíñêî îáñëóæâàíå, íàáèðàíåòî íà äàðåíèÿ, îñèãóðÿâàíåòî íà òðàíñïîðò, íàáèðàíåòî íà êâàëèôèöèðàí ïåäàãîãè÷åñêè ïåðñîíàë è ò.í.  êðàéíà ñìåòêà, íå å âúçìîæíî ó÷åáíèÿò ïðîöåñ â òåçè èíòåðíàòè äà å íà íèâîòî íà ó÷åáíèÿ ïðîöåñ â îñòàíàëèòå îáùîîáðàçîâàòåëíè ó÷èëèùà. Òîâà íàëàãà íåîáõîäèìîñòòà äà ñå ïðåðàçãëåäà ñìèñúëúò îò ñúùåñòâóâàíåòî íà ÂÓÈ è ÑÏÈ â íàñòîÿùèÿ èì âèä è äà ñå ïîòúðñÿò àëòåðíàòèâè çà êîðåêöèîííî âúçäåéñòâèå ïî îòíîøåíèå íà äåöàòà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà.  òîçè äóõ ñà è ïðåïîðúêèòå êúì Áúëãàðèÿ íà Êîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà äåòåòî îò 23 þíè 2008 22
ãîäèíà, ñúãëàñíî êîèòî å íåîáõîäèìî:27 z óñòàíîâÿâàíå íà ñïåöèàëíà ñèñòåìà îò ñúäèëèùà çà äåöà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà; z îòõâúðëÿíå íà ïîíÿòèåòî ,,ïðîòèâîîáùåñòâåíà ïðîÿâà“; z îòêàç îò íàêàçâàíå íà äåâèàíòíî ïîâåäåíèå íà äåöà ïîä âúçðàñòòà çà íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò; âìåñòî òîâà, îïðåäåëÿíå íà ,,„ñîöèàëíè è çàùèòíè ìåðêè“; z óñòàíîâÿâàíå íà ñèñòåìà îò àëòåðíàòèâíè íà ëèøàâàíåòî îò ñâîáîäà ñîöèàëíîîáðàçîâàòåëíè ìåðêè è òÿõíîòî åôåêòèâíî ïðèëàãàíå; z ïðèáÿãâàíå äî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, âêëþ÷èòåëíî â èíñòèòóöèè çà ïðèíóäèòåëíî âúçïèòàíèå, ñàìî â êðàéíè ñëó÷àè; z îñèãóðÿâàíå íà âúçìîæíîñò çà êîíòàêò íà äåöàòà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà ñ òåõíèòå ñåìåéñòâà è ñ îðãàíèçàöèè íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Äîìîâå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè è êðèçèñíè öåíòðîâå  äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè (ÄÂÍÌÍ) â Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ, Âàðíà, Áóðãàñ è Ãîðíà Îðÿõîâèöà ñå íàñòàíÿâàò äåöà, èçâúðøèëè ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè, äåöà áåç ïîñòîÿíåí àäðåñ, êàêòî è ñêèòàùè, ïðîñåùè èëè äåöà, îòêëîíèëè ñå îò çàâåäåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî âúçïèòàíèå èëè ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Òåçè äîìîâå ñà íà ïîä÷èíåíèå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè. Ïî ñâîÿòà ñúùíîñò ïðåñòîÿò â òåçè äîìîâå èìà õàðàêòåðà íà êðàòêîñðî÷íî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Ïðåñòîÿò â òÿõ íå ìîæå äà áúäå ïîâå÷å îò 15 äíè è ñå ðàçïîðåæäà îò ïðîêóðîð.  èçêëþ÷èòåëíè ñëó÷àè ñðîêúò íà ïðåñòîÿ ìîæå äà áúäå ïðîäúëæåí äî äâà ìåñåöà. Íîðìàòèâíàòà óðåäáà ïî íàñòàíÿâàíå íà äåöà â ÄÂÍÌÍ âëèçà â ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, êîèòî èçèñêâàò âñÿêî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà äà ñå ñàíêöèîíèðà îò ñúä. Íàñòàíÿâàíåòî íà äåöà â òåçè äîìîâå, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, íå ìîæå äà áúäå îáæàëâàíî. Ïðîòèâîðå÷èå ñ ìåñòíîòî è ìåæäóíàðîäíîòî çàêîíîäàòåëñòâî èìà è ïî îòíîøåíèå íà ïðàâîòî íà äåöàòà íà àäâîêàòñêà çàùèòà îò ìîìåíòà íà çàäúðæàíåòî, ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ èëè ñëåä íàëàãàíåòî íà ìÿðêàòà.  ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ñòàíäàðòèòå çà ïðàâàòà íà äåòåòî ñà è íàñòàíÿâàíèÿòà â êðèçèñíè öåíòðîâå, êîèòî â Áúëãàðèÿ ñúùåñòâóâàò îò åñåíòà
27 Âæ.: Committee on the Rights of the Child, Consideration of Reports Submitted by States Parties under Article 44 of the Convention, Concluding observations: Bulgaria, CRC/C/BGR/CO/ 2, 23 June 2008.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
íà 2006 ã. è â êîèòî çà ñðîê äî øåñò ìåñåöà ìîãàò äà áúäàò íàñòàíåíè äåöà, æåðòâè íà òðàôèê. Òàêèâà íàñòàíÿâàíèÿ ñå èçâúðøâàò ñàìî ñ íàïðàâëåíèå èëè çàïîâåä íà äèðåêòîðèòå íà äèðåêöèèòå çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå.  ïðîòèâîðå÷èå ñ ÷ë. 26 îò ÇÇÄ íÿìà ñúäåáíà ñàíêöèÿ íà çàïîâåäèòå çà íàñòàíÿâàíå, âúïðåêè ÷å êðèçèñíèòå öåíòðîâå ïî ñúùåñòâî ïðåäñòàâëÿâàò ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Êàêòî è ïî îòíîøåíèå íà äîìîâåòå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå êúì ÌÂÐ, ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà äåöà â êðèçèñíè öåíòðîâå íå ïðåäâèæäà è àäâîêàòñêà çàùèòà. Ñåðèîçíè ïðîáëåìè çà äåöàòà â êðèçèñíè öåíòðîâå ïðîèçòè÷àò îò ïðîèçâîëà ïðè íàñòàíÿâàíåòî. Îñâåí äåöà, æåðòâà íà òðàôèê, â òÿõ ïîïàäàò è äåöà, êîèòî ñà èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè.  îòäåëíè ñëó÷àè ñëåä èçòè÷àíåòî íà øåñòìåñå÷íèÿ ñðîê ñå èçäàâà ïîâòîðíà çàïîâåä çà îùå øåñò ìåñåöà. Ïî ñâîÿ õàðàêòåð íàñòàíÿâàíåòî â êðèçèñíè öåíòðîâå ïðåäñòàâëÿâà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, êîåòî íàëàãà íåîáõîäèìîñòòà ïðàâèòåëñòâîòî äà ïðåäïðèåìå ñïåøíè ìåðêè çà íåäîïóñêàíå íà ïîäîáíè ãðóáè íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà äåòåòî.
12. Çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ Ïðåç 2009 ã. íàðàñíà è ñå ðàçâè þðèñïðóäåíöèÿòà íà íàöèîíàëíèòå îðãàíè çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ - Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÇÄ) è ñúäèëèùàòà. Êàêòî ïðàêòèêàòà íà ÊÇÄ, òàêà è òàçè íà ñúäèëèùàòà îòáåëÿçà ïîñòèæåíèÿ. Ïðîÿâèõà ñå ñúùåâðåìåííî è äåôèöèòè. Ñëîâî íà îìðàçàòà Ïðåç ãîäèíàòà ÊÇÄ ðàçâè ïðàêòèêàòà ñè îòíîñíî ñëîâîòî íà îìðàçàòà â ïîëîæèòåëíà íàñîêà. ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå ðåäèöà ïúòè, ñúîáðàçÿâàéêè ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ÷å ñòåðåîòèïèçèðàùèòå íåãàòèâíè èçêàçâàíèÿ ñðåùó ìàëöèíñòâàòà íàêúðíÿâàò ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî è ñúçäàâàò âðàæäåáíà/îáèäíà ñðåäà â ðàçðåç ñúñ çàêîíà. ÊÇÄ ïîñëåäîâàòåëíî îòñòîÿâà, ÷å ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå íå å àáñîëþòíà è âíóøàâàíåòî íà íåòúðïèìîñò èçëèçà èçâúí ãðàíèöèòå é. ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ ñðåùó ðåäèöà ìåäèè - ïå÷àòíè è åëåêòðîííè, çà ñëîâî íà îìðàçàòà, êîåòî êâàëèôèöèðà êàòî òîðìîç. Òÿ ãè çàäúëæàâà äà âúâåäàò åôåêòèâíè è êîíêðåòíè ìåõàíèçìè çà ñàìîêîíòðîë ñ öåë íåäîïóñêàíå íà ïóáëèêàöèè, ðàçïðîñòðàíÿâàùè ïðåäðàçñúäúöè.  íÿêîè ñëó÷àè ÊÇÄ èçðè÷íî ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å âçåòèòå îò ìåäèèòå ìåðêè çà íåäîïóñêàíå íà äèñêðèìèíàöèÿ ñà ñàìî ,,ôîðìàëíè è äåêëàðàòèâíè“.  åäèí ñëó÷àé òÿ çàäúëæàâà âåñòíèê äà ñå ïðèñúåäèíè êúì Åòè÷íèÿ êîäåêñ íà ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
ìåäèèòå. Òÿ çàäúëæàâà îòãîâîðíèòå ëèöà äà ïóáëèêóâàò çà ñâîÿ ñìåòêà îñúäèòåëíèòå é ðåøåíèÿ, êàêòî è èçâèíåíèÿ çà èçêàçâàíèÿòà ñè.  ñëó÷àè íà íåãàòèâíè îáîáùåíèÿ çà ðîìèòå ÊÇÄ çàäúëæàâà ìåäèèòå çàíàïðåä äà íå ñúîáùàâàò åòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò, êîãàòî òîâà íÿìà ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå çà ñìèñúëà íà èíôîðìàöèÿòà. ÊÇÄ çàäúëæàâà îòâåòíèòå ìåäèè äà é äîêëàäâàò â ñðîê çà ïðåäïðèåòèòå îò òÿõ ìåðêè çà èçïúëíåíèå íà ïðåäïèñàíèÿòà é. Ïîëîæèòåëíà ïðàêòèêà îòáåëÿçà è Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä (ÂÀÑ). Ïðåç äåêåìâðè òîé îêîí÷àòåëíî îñúäè ñîôèéñêè ðàéîíåí êìåò çà òîðìîç íàä ðîìèòå. Ñúäúò óñòàíîâè, ÷å àíòèðîìñêèòå èçêàçâàíèÿ íà êìåòà â ðàäèî åôèð - ,,êðàâèòå ùå ïðå÷àò ïî-ìàëêî, îòêîëêîòî åäèí öèãàíñêè êâàðòàë“; ,,„åäíî òàêîâà ðîìñêî ñåëèùå å äåñåò ïúòè ïî-îïàñíî â áëèçîñò äî æèëèùíèòå êâàðòàëè, îòêîëêîòî åäíî ñìåòèùå“, íàêúðíÿâàò äîñòîéíñòâîòî íà âñè÷êè ðîìè è ñúçäàâàò îáèäíà ñðåäà çà òÿõ. Ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å íÿìà çíà÷åíèå äàëè êìåòúò å öåëÿë äà óíèæè ðîìèòå èëè íå äîñòàòú÷íî å, ÷å ðåçóëòàòúò å òàêúâ. ÊÇÄ áå íàêàçàëà êìåòà ñ ãëîáà 1000 ëâ. çà ðàñèñòêèòå ìó èçêàçâàíèÿ, çàáðàíà äà ñè ïîçâîëÿâà ïîäîáíè è çàäúëæåíèå äà ñå èçâèíè ïî ñúùîòî ðàäèî, êàêòî è äà ïóáëèêóâà çà ñâîÿ ñìåòêà â íàöèîíàëåí âñåêèäíåâíèê ðåøåíèåòî íà ÊÇÄ - êîåòî òîé íàïðàâè. Îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå íà ÂÀÑ ïîòâúðäè, ÷å ñëîâîòî íà îìðàçà íà êìåòà ñðåùó ðîìèòå, âêëþ÷èòåëíî èçêàçâàíåòî, ÷å ,,„ðîìèòå òðÿáâà ïîñòåïåííî äà ñå êóëòèâèðàò, äà ïðèäîáèÿò íîðìàëíè áèòîâè íàâèöè, çàùîòî îñòàíàëèòå õîðà ùå ñòðàäàò îò òÿõíàòà ëèïñà íà åëåìåíòàðíè áèòîâè íàâèöè“ å íàðóøåíèå íà çàêîíà. Òîâà å ïúðâèÿò ñëó÷àé, â êîéòî äëúæíîñòíî ëèöå å îñúäåíî ïóáëè÷íî äà ñå èçâèíè çà ñëîâî íà îìðàçà è äà ïóáëèêóâà îñúäèòåëíîòî ðåøåíèå çà ñâîÿ ñìåòêà. Ïðåç þëè ÂÀÑ îñúäè è òåëåâèçèÿ çà ñòåðåîòèïèçèðàù àíòèðîìñêè ðåïîðòàæ, êàòî ïðèå, ÷å òàêèâà ïðåäàâàíèÿ ñúçäàâàò âðàæäåáíà ñðåäà çà îáùíîñòòà. Ñúäúò ïîòâúðäè ðåøåíèåòî íà ÊÇÄ äà çàäúëæè ìåäèÿòà äà ïðèåìå âúòðåøíè ìåõàíèçìè çà ïðåâåíöèÿ íà âñÿêà äèñêðèìèíàöèÿ. Îò äðóãà ñòðàíà, ÊÇÄ ïîñëåäîâàòåëíî îòêàçâà äà ïðèçíàå, ÷å ñëîâîòî íà îìðàçà ïðåäñòàâëÿâà è ïîäáóæäàíå êúì äèñêðèìèíàöèÿ, îñâåí òîðìîç.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ îòêàçà äà ïðèçíàå, ÷å îòêðèòîòî ïîäáóæäàíå êúì äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó ìàëöèíñòâåíà ðåëèãèîçíà ãðóïà îò ñòðàíà íà ñëóæèòåëêà íà ÁÏÖ ïðåäñòàâëÿâà ñëîâî íà îìðàçà.  äðóã ñëó÷àé ÊÇÄ îòêàçà äà ïðèçíàå çà òîðìîç èçêàçâàíå íà ðàáîòîäàòåë ñïðÿìî æåíà ñ ïñèõè÷åñêî óâðåæäàíå, ÷å ,,„òðÿáâàëî äà ñå ïåíñèîíèðà“, çàùîòî ñå áèëà ,,„àìîðòèçèðàíà êàòî êîëà“. ÊÇÄ îòêàçà äà ïðèç23
íàå, ÷å òåëåâèçèîíåí æóðíàëèñò å èçâúðøèë òîðìîç ñïðÿìî ìëàäåæè ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò îò äîì, êàòî ãè å íàðåêúë ,,„ëóäèòå“ ïðåä òÿõ. ÊÇÄ íå ïðèçíà, ÷å òåëåâèçèîííè æóðíàëèñòè ñà òîðìîçèëè õîðà ñ ïñèõè÷íè ïðîáëåìè, êàòî ñà ãè àãðåñèðàëè è ñíèìàëè ïðîòèâ âîëÿòà èì â äîìà èì, ïðèäðóæàâàéêè ðåïîðòàæà ñúñ ñòèãìàòèçèðàùè êîìåíòàðè. Ïðåç 2009 ã. ãðàæäàíñêèòå ñúäèëèùà ïðîèçâåäîõà ñëàáà ïðàêòèêà ïî äåëà çà ñëîâî íà îìðàçà. Ïðåç äåêåìâðè Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä (ÂÊÑ) îòìåíè ðåøåíèå íà ÑÃÑ, ñ êîåòî áå îñúäåí ïîëèòèêúò Âîëåí Ñèäåðîâ çà àíòèòóðñêàòà ñè ïðîïàãàíäà. Ñúäúò îïðàâäà íÿêîè îò èçêàçâàíèÿòà íà íàöèîíàëèñòà, à çà äðóãè ñå ïîçîâà íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî. Ïðåç ñåïòåìâðè ÑÃÑ îòêàçà äà ïðèçíàå õîìîôîáñêàòà ïðîïàãàíäà íà Ñèäåðîâ çà äèñêðèìèíàöèÿ. Äèñêðèìèíàöèÿ íà æåíèòå ÊÇÄ ñàíêöèîíèðà êîìïàíèÿ-ðàáîòîäàòåë çà íåðàâíî çàïëàùàíå íà ñëóæèòåëêà ïîðàäè ïîëà/áðåìåííîñòòà é. ÊÇÄ óòâúðæäàâà, ÷å ïðèíöèïúò çà ðàâíî çàïëàùàíå çà ðàâåí òðóä áåç îãëåä íà ïîëà å ïîâåëèòåëåí è îãðàíè÷àâà ñâîáîäàòà íà äîãîâàðÿíå. ÂÀÑ ñàíêöèîíèðà ðàáîòîäàòåë çà íåïðåäïðèåìàíå íà ìåðêè çà ïðåêðàòÿâàíå íà ñåêñóàëåí òîðìîç íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Ïðåç þëè ÂÀÑ îáà÷å îòêàçà äà ïðèçíàå, ÷å ïîëîâèòå êâîòè çà ïðèåì íà ñòóäåíòè âúâ âîåíåí óíèâåðñèòåò, êîèòî çà íÿêîè ñïåöèàëíîñòè èçêëþ÷âàò æåíèòå íàïúëíî èëè ãè ñâåæäàò äî åäíà ÷åòâúðò îò ñòóäåíòèòå, ïðåäñòàâëÿâàò ïîëîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Ïðåç íîåìâðè íåôîðìàëíà ãðóïà æåíè ïðîòåñòèðà ñðåùó ïñèõîëîãè÷åñêîòî è ôèçè÷åñêîòî íàñèëèå îò ñòðàíà íà ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë ñïðÿìî ðàæäàùèòå æåíè. Ïðîòåñòèðàùèòå ñå îáÿâèõà çà ðåñïåêò êúì âîëÿòà íà ðîäèëêèòå, âêëþ÷èòåëíî ïî îòíîøåíèå íà ìåäèöèíñêèòå èíòåðâåíöèè, è çà ñâîáîäà îò òîðìîç ïðè ðàæäàíå.28 Äèñêðèìèíàöèÿ íà äåöàòà  äâà ñëó÷àÿ ÊÇÄ óñòàíîâè, ÷å çàáðàíàòà çà ïîñåùåíèÿ íà äåöà, íà âúçðàñò ïîä 7 ã., â óíèâåðñàëåí ìàãàçèí å âúçðàñòîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Òÿ ãëîáè òúðãîâåöà è ãî çàäúëæè äà ïðåìàõíå íåçàêîííîòî îãðàíè÷åíèå.  äðóã ñëó÷àé ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå, ÷å ôèçè÷åñêîòî íàñèëèå íàä ó÷åíèê îò ñòðàíà íà ó÷èòåë, íåçàâèñèìî îò ñòåïåíòà ìó, óíèæàâà ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî íà äåòåòî è ïðåäñòàâëÿâà äèñêðèìèíàöèÿ. Òÿ ãëîáè ó÷èòåëÿ è ìó ïðåäïèñà äà ñå âúçäúðæà îò ïîäîáíî ìàëòðåòèðàíå. 28 Âæ. ïî ïî-äðîáíî: http://nenanasilieto.wordpress.com/.
24
 íÿêîëêî ðåøåíèÿ ÊÇÄ óòâúðæäàâà ïðàâîòî íà äåòåòî ñ óâðåæäàíèÿ äà ñå ó÷è çàåäíî ñ îñòàíàëèòå äåöà. Òÿ îáÿâè, ÷å èíòåãðèðàíîòî îáðàçîâàíèå å ïðàâèëîòî è íàñî÷âàíå êúì ñïåöèàëíè ó÷èëèùà å äîïóñòèìî ñàìî àêî å èç÷åðïàíà âñÿêà âúçìîæíîñò çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå. ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå, ÷å äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ èìàò ïðàâî íà ñïåöèàëíà, ðàçëè÷íà ãðèæà, çàùîòî àïðèîðè äîñòúïúò èì äî îáðàçîâàíèå å íåðàâåí. ÊÇÄ íàìèðà, ÷å íåïðåäîñòàâÿíåòî íà ïîäêðåïÿùà ñðåäà å òîðìîç, êàêòî è ëèïñàòà íà ìåðêè çà ïðåóñòàíîâÿâàíå íà òîðìîç ñïðÿìî äåöà ñ óâðåæäàíèÿ îò ñòðàíà íà ñúó÷åíèöèòå èì. ÊÇÄ çàäúëæè ó÷èòåëè è ó÷èëèùíè äèðåêòîðè äà ïðåäïðèåìàò åôåêòèâíè ìåðêè çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå è ïîäêðåïà íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êàêòî è çà ïðåäîòâðàòÿâàíå è ïðåêðàòÿâàíå íà âñè÷êè ôîðìè íà äèñêðèìèíàöèÿ â ó÷èëèùå. Ïðåç îêòîìâðè ÊÇÄ îñúäè è ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî, çàäåòî íå å ïðåäïðèåë ñïåöèàëíè ìåðêè äà îñèãóðè íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ åôåêòèâåí è ðàâåí äîñòúï äî îáðàçîâàíèå. ÊÇÄ ïðèå, ÷å ñàìîòî çàêîíîäàòåëñòâî å äèñêðèìèíàöèîííî, çàùîòî íå óðåæäà èçðàáîòêàòà íà ñïåöèàëíèòå ïðîãðàìè è ìàòåðèàëè, íåîáõîäèìè çà àäàïòèðàíå íà îáðàçîâàíèåòî êúì äåöàòà. Òåçè äåöà íå ìîãàò äà èçáèðàò ó÷åáíî çàâåäåíèå è ñïåöèàëíîñò. Äúðæàâàòà îïðåäåëÿ ñïåöèàëíîñòèòå, ïî êîèòî òå ñå ó÷àò. Çà òÿõ ñðåäíîòî îáðàçîâàíèå çàäúëæèòåëíî å ïðîôåñèîíàëíî, ñàìî çà îïðåäåëåíè ïðîôåñèè. Îáðàçîâàíèåòî íà ó÷åíèöèòå â ïîìîùíèòå ó÷èëèùà ñå ïðåêðàòÿâà íà 16 ã. Òåçè äåöà ñà ñåãðåãèðàíè. Ìèíèñòåðñòâîòî ëèøàâà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ îò äúëæèìèòå ïîäêðåïÿùà ñðåäà è èíäèâèäóàëèçèðàíî îáó÷åíèå. ÊÇÄ ïðåïîðú÷âà íà ìèíèñòúðà äà èíèöèèðà çàêîíîäàòåëíè ðåôîðìè, âêëþ÷èòåëíî ñïåöèàëíè ìåðêè çà îñèãóðÿâàíå íà ïðèãîäåíî çà êîíêðåòíîòî äåòå îáðàçîâàíèå, íåçàâèñèìî îò âúçðàñòòà ìó. È â äðóã ñëó÷àé ÊÇÄ ñå ïðîèçíàñÿ, ÷å çàäúëæèòåëíàòà ó÷èëèùíà âúçðàñò 16 ã. äèñêðèìèíèðà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, çàùîòî íå å ñúîáðàçåíà ñ òÿõíîòî ñïåöèôè÷íî òåìïî íà óñâîÿâàíå è ïðåïîðú÷âà çàêîíîäàòåëíè èçìåíåíèÿ.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ îäîáðè ñïîðàçóìåíèå ìåæäó ìàéêà íà äåòå ñ óâðåæäàíå è äèðåêòîðêà íà îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå, ñïîðåä êîåòî äåòåòî íÿìà äà ñå ó÷è â êëàñ, à ïî èíäèâèäóàëåí ïëàí. ÊÇÄ ïðèåìà òîçè îòêàç îò èíòåãðèðàíî îáðàçîâàíèå íà äåòåòî áåç äà å óñòàíîâèëà, ÷å òàêîâà îáðàçîâàíèå å îáåêòèâíî íåâúçìîæíî â ñëó÷àÿ ïî ïðè÷èíè, íåçàâèñåùè îò îáðàçîâàòåëíèòå âëàñòè. Ïðîòèâíî íà ïðèåòîòî îò ÊÇÄ, òàêîâà îòñòúïëåíèå íå ñúîòâåòñòâà íà öåëòà íà Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
Äèñêðèìèíàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ è ïàöèåíòèòå Ïðåç ìàé ÂÀÑ îñúäè Àãåíöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå çàðàäè íåäîñòúïíîñòòà íà íåéíè òåðèòîðèàëíè îôèñè. Ñúäúò ïîòâúðäè ðåøåíèåòî íà ÊÇÄ äà ãëîáè èíñòèòóöèÿòà è äà ÿ çàäúëæè äà îñèãóðè äîñòúï íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ. Ïðåç þíè òîçè ñúä îñúäè è îáùèíà Ïëîâäèâ çà áåçäåéñòâèåòî é äà ïðèãîäè ãðàäñêàòà ñðåäà êúì ïîòðåáíîñòèòå íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ. Ñúäúò ïðèñúäè îáåçùåòåíèå íà æåíà, ïîëçâàòåëêà íà èíâàëèäíà êîëè÷êà, çàðàäè îáèäíàòà è óíèçèòåëíà íåäîñòúïíîñò. Ïðåç àâãóñò ÂÀÑ îñúäè Íàöèîíàëíàòà çäðàâíîîñèãóðèòåëíà êàñà (ÍÇÎÊ) çà äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî äåöàòà ïîä 7 ã., ñòðàäàùè îò ôåíèëêåòîíóðèÿ, çàðàäè îòêàç äà ñå ðåèìáóðñèðà íåîáõîäèìàòà èì ñïåöèàëíà äèåòè÷íà õðàíà. Ïðåç þíè ÊÇÄ óñòàíîâè, ÷å íåâêëþ÷âàíåòî íà çàáîëÿâàíåòî ìóêîâèñöèäîçà â ñïèñúêà íà áîëåñòè, çà êîèòî ÍÇÎÊ çàïëàùà ëå÷åíèåòî íà õîðà íàä 18 ã., ñúñòàâëÿâà äèñêðèìèíàöèÿ. Òÿ ïðåäïèñà íà ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî äà ïðîìåíè ñúîòâåòíàòà íàðåäáà, êàòî âêëþ÷è çàáîëÿâàíåòî. ÊÇÄ ñå ïðîèçíåñå, ÷å êîìóíàëíà êîìïàíèÿ äèñêðèìèíèðà ðîäèòåëè ñ äåöà â êîëè÷êè è õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, êàòî íå èì îñèãóðÿâà áåçïðåïÿòñòâåí äîñòúï äî ñâîÿ êàñà â Ñîôèÿ. ÊÇÄ çàäúëæè êîìïàíèÿòà äà îñèãóðè ñâîáîäåí äîñòúï, êàòî èçãðàäè íåîáõîäèìèòå ñúîðúæåíèÿ è ÿ ãëîáè. Äèñêðèìèíàöèÿ íà åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà Ïî îïëàêâàíå îò ïîëèöåéñêî íàñèëèå è òîðìîç ñðåùó ðîìè ÊÇÄ çàäúëæè Îáëàñòíà äèðåêöèÿ íà ïîëèöèÿòà - Âåëèêî Òúðíîâî åæåãîäíî äà îáó÷àâà ñëóæèòåëèòå ñè ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿ, ðàñèçúì è åòíè÷åñêî ïðîôèëèðàíå. ÂÊÑ îêîí÷àòåëíî îñúäè çà äèñêðèìèíàöèÿ ðàáîòîäàòåë, îòêàçàë äà äîïóñíå ðîì äî èíòåðâþ. Ïî-äîëíàòà èíñòàíöèÿ ÑÃÑ áå ïðèñúäèë îáåçùåòåíèå îò 600 ëâ. íà ïîòúðïåâøèÿ, êàòî èçðè÷íî ñå ïðîèçíåñå, ÷å ìó ñå ñëåäâà ïî-ãîëÿìî çà òàêîâà íàðóøåíèå.  åäèí ñëó÷àé ÊÇÄ ïðèçíà, â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ÷å åòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò å âúïðîñ íà ñàìîîïðåäåëÿíå, à íå íà äîêàçâàíå. ÊÇÄ óñòàíîâè òîðìîç íà åòíè÷åñêà îñíîâà ñðåùó áúëãàðñêè òóð÷èí, êîìóòî îáùèíàòà èçäàëà íåâÿðíî óäîñòîâåðåíèå, ÷å å ðîäåí ñ áúëãàðñêèòå èìåíà, íàëîæåíè ìó íàñèëñòâåíî îò âëàñòòà. ÊÇÄ îïðåäåëÿ òîâà êàòî óíèæàâàùî è ñúçäàâàùî îáèäíà ñðåäà çà ÷îâåêà äåéñòâèå, â ðàçðåç ñ ïðàâîòî ìó ïî Ðàìêîâàòà êîíâåíöèÿ çà çàùèòà íà íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà îôèöèàëíî äà áúäàò ïðèçíàòè ìàëöèíñòâåíîòî ìó èìå è èäåÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
íòè÷íîñò. Òÿ óòâúðäè ïðèçíàíèåòî íà Áúëãàðèÿ, íàïðàâåíî â ïúðâèÿ é äîêëàä ïî Ðàìêîâàòà êîíâåíöèÿ çà çàùèòà íà íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà, ÷å ò. íàð. ,,„âúçðîäèòåëåí“ ïðîöåñ å íàé-ãðóáîòî ïîñåãàòåëñòâî âúðõó ìàëöèíñòâåíèòå ïðàâà çà ïåðèîäà.  êðàÿ íà 2009 ã. ïðàâèòåëñòâîòî èçëú÷è ñèëíî àíòèìàëöèíñòâåíî ïîñëàíèå. Ïðåìèåðúò îòêðèòî çàñòàíà çàä ïîïóëèñòêî-êñåíîôîáñêîòî èñêàíå íà ïàðòèÿ ,,„Àòàêà“ çà ðåôåðåíäóì îòíîñíî íîâèíèòå íà òóðñêè åçèê ïî ÁÍÒ. Òàêà ïðàâèòåëñòâîòî çàÿâè ïîäêðåïàòà ñè çà íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà àòàêà ñðåùó ïóáëè÷íîòî ïðèñúñòâèå íà ìàëöèíñòâàòà. Ìàêàð âïîñëåäñòâèå äà ñå îòìåòíà îò èíèöèàòèâàòà ïîä ïðåäëîã î÷àêâàíà íåãàòèâíà ðåàêöèÿ íà ÅÑ, ïðåìèåðúò íå êîðèãèðà ïðèíöèïíî ïîçèöèÿòà ñè îòíîñíî ïðàâàòà íà ìàëöèíñòâàòà è òÿõíàòà (íå)çàâèñèìîñò îò âîëÿòà íà ìíîçèíñòâîòî. Ïðåç ôåâðóàðè Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ñðåùó ðàñèçìà è íåòîëåðàíòíîñòòà (ÅÊÐÍ) ïóáëèêóâà ×åòâúðòèÿ ñè ìîíèòîðèíãîâ äîêëàä çà Áúëãàðèÿ. Êàòî íàïðåäúê îò ïðåäõîäíèÿ é äîêëàä (îò 2004 ã.) ÅÊÐÍ îòáåëÿçà Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ è çàùèòàòà íà ðîìè ïî íåãî; ñúçäàâàíåòî íà Öåíòúðà çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ íà äåöàòà è ó÷åíèöèòå îò åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è íàóêàòà; ó÷àñòèåòî íà ñòðàíàòà â Äåñåòèëåòèåòî íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå 2005-2015 è ïðîãðàìèòå çà ðåøàâàíå íà îáðàçîâàòåëíèòå, æèëèùíèòå, òðóäîâèòå è äð. ïðîáëåìè íà ðîìèòå; èíòåãðàöèÿòà íà òóðöèòå â ïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò è íà ïðàâèòåëñòâåíè ïîñòîâå; ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà ïðàâíàòà ïîìîù è ñúçäàâàíåòî íà Íàöèîíàëíîòî áþðî çà ïðàâíà ïîìîù; ïðèåìàíåòî íà Åòè÷íèÿ êîäåêñ íà ìåäèèòå, çàáðàíÿâàù ñàìîöåëíîòî ïîñî÷âàíå íà ðàñà, ðåëèãèÿ èëè åòíîñ; ïðèåìàíåòî íà Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà èíòåãðàöèÿ íà áåæàíöèòå; íîâàòà ïî-ñòðîãà óðåäáà íà èçïîëçâàíåòî íà îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïîëèöèÿòà ïî Çàêîíà çà ÌÂÐ. Êàòî ïðîäúëæàâàùè íåäîñòàòúöè ÅÊÐÍ îòáåëÿçà íåïðèëàãàíåòî íà íîðìèòå íà Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ çà ðàñèñòêèòå ïðåñòúïëåíèÿ; íåäîñòàòú÷íàòà åôåêòèâíîñò è ôèíàíñîâà îáåçïå÷åíîñò íà ïðîãðàìèòå çà ðîìèòå; ëèïñàòà íà ïîëèòèêà çà íàìàëÿâàíå áðîÿ íà äåöàòà ðîìè, èçïðàùàíè íåîñíîâàòåëíî â ó÷ðåæäåíèÿ çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ; ëèïñàòà íà äèàëîã çà ïðîáëåìèòå íà ìàêåäîíöèòå; íåñàíêöèîíèðàíåòî íà ðàñèçúì â ìåäèèòå; ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî öåíòðîâå çà ïðèåì íà êàíäèäàò-áåæàíöè; íåàäåêâàòíîòî ïðåñëåäâàíå íà ðàñèñòêè ïðîÿâè íà ïîëèöèÿòà; ëèïñàòà íà ñèñòåìà çà ñúáèðàíå íà åòíè÷åñêè äàííè. ÅÊÐÍ ïðåïîðú÷à Áúëãàðèÿ äà ðàòèôèöèðà íåçàáàâíî Ïðîòîêîë No. 12 êúì Åâðîïåéñêàòà 25
êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, êîéòî çàùèòàâà îò äèñêðèìèíàöèÿ; äà îñèãóðè íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ äîñòàòú÷íî ÷îâåøêè è ôèíàíñîâè ðåñóðñè; äà íå ïðå÷è íà ñâîáîäàòà íà ñäðóæàâàíå íà íèêîÿ îáùíîñò; åôåêòèâíî äà èíòåãðèðà äåöàòà ðîìè â ó÷èëèùå; äà îáó÷è Ñúâåòà çà åëåêòðîííè ìåäèè çà áîðáà ñ ðàñèçìà; äà ñàíêöèîíèðà ïîëèòèöè çà ðàñèñòêà ðå÷; äà ïðåäîòâðàòÿâà ðàñîâîòî ïðîôèëèðàíå è ïðåêîìåðíàòà óïîòðåáà íà ñèëà îò ïîëèöèÿòà. Äèñêðèìèíàöèÿ ïî âúçðàñò è ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò ÊÇÄ îñúäè ðàáîòîäàòåë çà âúçðàñòîâà äèñêðèìèíàöèÿ ïðè îáÿâÿâàíå íà êîíêóðñ. Òÿ ïðèåìà çà äèñêðèìèíàöèÿ ñàìîòî ïóáëè÷íî îáÿâÿâàíå íà âúçðàñòîâî îãðàíè÷åíèå. ÊÇÄ ãëîáÿâà äðóæåñòâîòî è ìó ïðåäïèñâà â áúäåùå äà ñå âúçäúðæà îò ïîäîáíè íàðóøåíèÿ. ÊÇÄ óñòàíîâè äèñêðèìèíàöèÿ, îñíîâàíà íà ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ïðè ïðåêðàòÿâàíå íà äîãîâîð ìåæäó òúðãîâñêè äðóæåñòâà çà òåëåâèçèîííî èçëú÷âàíå íà êàáåëíà ïðîãðàìà. Äðóæåñòâîòî, ïðåäîñòàâÿùî óñëóãàòà, ÿ îòêàçâà, çàùîòî ðúêîâîäèòåëè íà äðóãîòî äðóæåñòâî ñå êàíäèäàòèðàò çà èçáîðè îò èìåòî íà Äâèæåíèåòî çà ïðàâà è ñâîáîäè.  ìîìåíò, â êîéòî ÊÇÄ ñå óòâúðäè êàòî íàé-âàæíèÿò îðãàí â äúðæàâàòà çà áîðáà ñ íåðàâåíñòâîòî, ïðåç îêòîìâðè 2009 ã. ãîäèøíèÿò îò÷åò íà êîìèñèÿòà áåøå îòõâúðëåí îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Äåïóòàòèòå îò ÃÅÐÁ è ïîäêðåïÿùàòà ãè ,,Àòàêà“ ÿ íàðåêîõà ,,„îðúæèå íà ÄÏÑ“ è ïîñòàâèõà âúïðîñà äàëè â Áúëãàðèÿ å íåîáõîäèìî äà ñúùåñòâóâà òàêúâ îðãàí.29 Ïðàâîçàùèòíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ïîäêðåïèõà êîìèñèÿòà ñ íàðî÷íà äåêëàðàöèÿ30 è êàòåãîðè÷íî ñå îáÿâèõà ,,ïðîòèâ âñÿêàêúâ îïèò äà áúäå ïîäêîïàíà áîðáàòà çà ðàâåíñòâî ïîñðåäñòâîì ïîòèñêàíå, îãðàíè÷àâàíå èëè äåñòàáèëèçèðàíå íà êîìèñèÿòà“. Âúïðåêè òîâà ïîëèòè÷åñêàòà àòàêà ñïðÿìî ÊÇÄ ïðîäúëæè.  êðàÿ íà îêòîìâðè êîìèñèÿòà áå âêëþ÷åíà îò ìèíèñòúðà íà ôèíàíñèòå è ìèíèñòúðà íà òðàíñïîðòà, èíôîðìàöèîííèòå òåõíîëîãèè è ñúîáùåíèÿòà â äîêëàäà, êîéòî ïðåäâèæäà ,,„îïòèìèçèðàíå íà ñúñòàâà íà íåçàâèñèìèòå ðåãóëàòîðíè îðãàíè“. Äîêëàäúò ïðåäëàãà îáùèÿò áðîé íà êîìèñàðèòå â ÊÇÄ äà áúäå ñâåäåí îò äåâåò
29 Âæ. ñòåíîãðàìè îò ïëåíàðèòå çàñåäàíèÿòà íà äåïóòàòèòå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îò 21 è 22 îêòîìâðè 2009 ã. http://www.parliament.bg/?page=plSt&lng=bg&SType= show&id=623 è http://www.parliament.bg/?page=plSt&lng= bg&SType=show&id=624. 30 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: http://www.bghelsinki.org/index.php? module=news&lg=bg&id=2785.
26
íà ïåòèìà. Òîé ïîñòàâÿ ðàçíîðîäíè îðãàíè â åäíà îáùà êàòåãîðèÿ, íàðå÷åíà ,,„ðåãóëàòîðíè îðãàíè“, è ïðåäëàãà çà òÿõ ,,åäèííà“ ðåñòðèêòèâíà óðåäáà. Ñúùèÿò íå å îñíîâàí íà ïðîó÷âàíå íà êàïàöèòåòà íà ÊÇÄ è íå îò÷èòà íåéíèÿ ïðèíîñ â áîðáàòà ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿ è îáùåñòâåíàòà ïîäêðåïà, ñ êîÿòî òÿ ñå ïîëçâà. Ïðàâîçàùèòíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè îòíîâî èçðàçèõà ñâîÿòà ïîäêðåïà äî ÊÇÄ ÷ðåç ïðîòåñòíî ïèñìî äî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ.31 Òå îòíîâî ïîñî÷èõà, ÷å Áúëãàðèÿ å çàäúëæåíà ïî ïðàâîòî íà ÅÑ äà îñèãóðè åôåêòèâíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà íåçàâèñèì îðãàí çà ðàâåíñòâî è ÷å îáùåñòâîòî ùå ïîíåñå ôèíàíñîâè çàãóáè â îãðîìåí ðàçìåð, íåñúèçìåðèìè ñ ïàðèòå, êîèòî ùå ñå ñïåñòÿò îò çàïëàòèòå íà ÷åòèðèìà êîìèñàðè. Ïðåç íîåìâðè 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò îäîáðè äîêëàäà è âúçëîæè äî 15 äåêåìâðè 2009 ã. äà ñå ïîäãîòâÿò çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè. Ñ ðåøåíèå îò 21 äåêåìâðè 2009 ã. ÌÑ óäúëæè ïîñòàâåíèÿ ñðîê äî 15 ôåâðóàðè 2010 ã. è äîïúëíè, ÷å ïðè ïîäãîòâÿíåòî íà çàêîíîäàòåëíèòå ïðîìåíè òðÿáâà äà ñå îò÷åòàò ñïåöèôèêèòå íà ñúîòâåòíèÿ ðåãóëàòîðåí îðãàí.
13. Ïðàâî íà óáåæèùå, ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå Ïðåç 2009 ã. ÁÕÊ ïðîäúëæè äúëãîãîäèøíàòà ñè äåéíîñò ïî íàáëþäåíèå è çàñòúïíè÷åñòâî çà ïðàâîòî íà óáåæèùå è ìåæäóíàðîäíà çàêðèëà çà ëèöàòà, áÿãàùè îò ïðåñëåäâàíå ïî ïðè÷èíà íà ñâîÿòà ðàñà, ðåëèãèÿ, íàöèîíàëíîñò, ïðèíàäëåæíîñò êúì îïðåäåëåíà ñîöèàëíà ãðóïà èëè ïîëèòè÷åñêè óáåæäåíèÿ. Ïðàâîòî íà óáåæèùå è îñîáåíà çàêðèëà â Áúëãàðèÿ å óðåäåíî â Êîíñòèòóöèÿòà, Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ 1951ã. è Ïðîòîêîëà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ îò 1967 ã., à ñúùî òàêà è â ñïåöèàëíèÿ Çàêîí çà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå (ÇÓÁ) îò 2002 ã. Ñúãëàñíî íàöèîíàëíàòà óðåäáà Áúëãàðèÿ ïðåäîñòàâÿ ÷åòèðè ôîðìè íà çàêðèëà çà ÷óæäåíöè, æåðòâè íà ïðåñëåäâàíå è íàðóøåíèå íà îñíîâíèòå èì ïðàâà óáåæèùå, ñòàòóò íà áåæàíåö, õóìàíèòàðåí ñòàòóò è âðåìåííà çàêðèëà. Ïðàâîòî íà óáåæèùå e èíñòèòóò, óðåäåí â ÷ëåí 27, àë. 2, âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 98, ò. 10 îò Êîíñòèòóöèÿòà è ïðåäîñòàâÿíåòî ìó ñúãëàñíî òåçè òåêñòîâå è ÷ëåí 7, àë. 2 îò ÇÓÁ å â ïðàâîìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà. Ïðîäúëæàâà ïðàêòèêàòà íà Ñúâåòà ïî óáåæèùå êúì ïðåçèäåíòà äà èçïðàùà ïèñìà, â êîèòî äà èçè31 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: http://bghelsinki.org/index.php?module=
news&id=2801.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ñêâà îò ÷óæäåíöèòå, ïîäàëè ìîëáè çà óáåæèùå, äà ïðåäñòàâÿò ëåãàëèçèðàíè óäîñòîâåðèòåëíè äîêóìåíòè, èçäàäåíè îò ñòðàíèòå èì íà ïðîèçõîä â íàðóøåíèå íà âñè÷êè ìåæäóíàðîäíîïðàâíè ñòàíäàðòè çà çàêðèëà è íà èçðè÷íàòà çàêîíîâà çàáðàíà â ÷ëåí 63, àë. 4 îò ÇÓÁ. Êàòî ñå èìà ïðåäâèä òîçè èçêëþ÷èòåëíî íåçàêîíîñúîáðàçåí è íåàäåêâàòåí ïîäõîä íà ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà, ñðàâíèì ñ ïîäõîäà íà èìèãðàöèîíåí îðãàí, êàêòî è ÷å îò ñúçäàâàíåòî ñè ñ Êîíñòèòóöèÿòà îò 1991 ã., òàçè èíñòèòóöèÿ íå å ïðåäîñòàâèëà óáåæèùå íèòî âåäíúæ, ñúùåñòâóâàùàòà êîíñòèòóöèîííà âúçìîæíîñò äà ñå ðåàëèçèðà ïðàâî íà óáåæèùå â Áúëãàðèÿ ñå îöåíÿâà êàòî èçöÿëî ôîðìàëíà è èçïðàçíåíà îò ñúäúðæàíèå. Ñòàòóòúò íà áåæàíåö è õóìàíèòàðíèÿò ñòàòóò ñà ôîðìèòå íà çàêðèëà, ïðåäîñòàâÿíè îò ñïåöèàëèçèðàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí îðãàí, Äúðæàâíà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå ïðè Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, íà îñíîâàíèå ÷ëåí 27, àë. 3 îò Êîíñòèòóöèÿòà è, ðåñïåêòèâíî, ÷ëåí 1À îò Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 8 îò ÇÓÁ è ÷ëåí 2 è 3 îò ÅÊÏ× âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 9 îò ÇÓÁ. Ðàçëèêàòà ìåæäó äâàòà ñòàòóòà ñå îáóñëàâÿ îò ïðè÷èíèòå çà ïðåäîñòàâÿíåòî èì - ëè÷íî ïðåñëåäâàíå èëè õóìàíèòàðåí ðèñê è â ïðàâàòà, îò êîèòî ñå ïîëçâàò ÷óæäåíöèòå ñ ïðåäîñòàâåí ñòàòóò. Ñúãëàñíî ÷ëåí 32 îò ÇÓÁ ÷óæäåíåö ñ ïðåäîñòàâåí ñòàòóò íà áåæàíåö èìà ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿòà íà áúëãàðñêè ãðàæäàíèí ñ íÿêîëêî èçðè÷íî ïðåäâèäåíè èçêëþ÷åíèÿ, äîêàòî ÷óæäåíöèòå ñ ïðåäîñòàâåí õóìàíèòàðåí ñòàòóò ïîëçâàò ñúãëàñíî ÷ëåí 36 îò ÇÓÁ ïðàâàòà è çàäúëæåíèÿòà íà ÷óæäåíöèòå ñ ïîñòîÿííî ïðåáèâàâàíå. Ïðåç 2009 ã. òàçè ðàçëèêà ïðîäúëæè äà îáóñëàâÿ ñðàâíèòåëíî íèñêèÿ äÿë íà ïðèçíàâàíå íà áåæàíñêè ñòàòóò, êîéòî áå 4.5% îò îáùèÿ áðîé íà ïîäàäåíèòå 835 ìîëáè çà çàêðèëà, âúïðåêè ÷å å íàëèöå ìàêàð è íåçíà÷èòåëíî íàðàñòâàíå íà òîçè äÿë â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã., êîãàòî ñàìî 3.6% ïîëó÷èõà òàêúâ ñòàòóò. Îáðàòíàòà òåíäåíöèÿ îáà÷å áå îòáåëÿçàíà ïî îòíîøåíèå íà ïðåäîñòàâÿíàòà ñóáñèäèàðíà çàêðèëà (õóìàíèòàðåí ñòàòóò), ÷èéòî äÿë áå 26% îò îáùèÿ áðîé íà ïîäàäåíèòå ïðåç ãîäèíàòà ìîëáè çà çàêðèëà è å íàìàëåíèå â ñðàâíåíèå ñ 35%-íèÿ ðåéòèíã íà ïðèçíàâàíå ïðåç 2008 ã. Òàêà, ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó íàðàñòâàíå è ñïàäàíå â ðåéòèíãà íà ïðèçíàâàíå ñå èçðàçè â îáù ãîäèøåí ñïàä îò 39% ïðåç 2008 ã. íà 31% ïðåç 2009 ã. Îò äðóãà ñòðàíà, ïî îòíîøåíèå íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî òåðèòîðèÿ è ïðîöåäóðà íà òúðñåùèòå çàêðèëà ñå îòáåëÿçà ëåêî ïîäîáðåíèå, òúé êàòî áðîÿò íà ëèöàòà, äîïóñíàòè â Áúëãàðèÿ ïðåç 2009 ã., çà äà ïîäàäàò ìîëáà çà çàêðèëà, íàðàñíà íà 835 äóøè, èëè ñ 12% ïîâå÷å ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
â ñðàâíåíèå ñ 2008 ã., êîãàòî òîçè áðîé áå 746 äóøè. Âúïðåêè òîâà ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðåä ðåàëèçàöèÿòà íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî òåðèòîðèÿ è îñîáåíî - äî ïðîöåäóðà ïî ïðåäîñòàâÿíå íà ñòàòóò, ïðîäúëæèõà äà ñúùåñòâóâàò ðåäèöà ïðå÷êè îò íîðìàòèâåí, èíñòèòóöèîíàëåí è ïðàêòè÷åñêè õàðàêòåð. Ïîñòðîåíèÿò ãðàíè÷åí òðàíçèòåí öåíòúð íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå (ÄÀÁ) êúì Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò â ñ. Ïúñòðîãîð íå áå îòêðèò è ïðåç 2009 ã. è ïî òîçè íà÷èí íà òúðñåùèòå çàêðèëà, ïîäàëè ìîëáà íà ãðàíèöàòà, íå áå îñèãóðåí íåçàáàâåí äîñòúï äî ðåãèñòðàöèÿ, èäåíòèôèêàöèÿ è íàñòàíÿâàíå. Ïðè íåôóíêöèîíèðàù ãðàíè÷åí òðàíçèòåí öåíòúð, êàïàöèòåòúò çà íàñòàíÿâàíå íà òúðñåùè çàêðèëà â ñúùåñòâóâàùèòå äâà ðåãèñòðàöèîííî-ïðèåìàòåëíè öåíòúðà (ÐÏÖ) â ñòðàíàòà áå ñèëíî îãðàíè÷åí, ïîðàäè êîåòî ïðîäúëæè òðàíñïîðòèðàíåòî íà òúðñåùè çàêðèëà îò ãðàíèöàòà è ïðèíóäèòåëíîòî èì íàñòàíÿâàíå â ÑÄÂÍ×Áóñìàíöè, íàðàâíî ñ îñòàíàëèòå íåçàêîííî ïðåáèâàâàùè èìèãðàíòè. Ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà çàäúðæàíåòî èì â ÑÄÂÍ× äî îñâîáîæäàâàíåòî è íàñòàíÿâàíåòî èì â ÐÏÖ âàðèðàøå îò òðè ñåäìèöè äî øåñò ìåñåöà â íàðóøåíèå íà ïðàâîòî èì íà ñâîáîäà, ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà çàêðèëà è ïðåïîðúêèòå íà Âúðõîâíèÿ êîìèñàð çà áåæàíöèòå êúì ÎÎÍ.  åäèí îò òåçè ñëó÷àè áå íàðóøåíà ïî äðàñòè÷åí íà÷èí è èçðè÷íàòà çàáðàíà çà âðúùàíå (ïðèíöèï non-refoulement) ïî ÷ëåí 33, àë. 1 îò Æåíåâñêàòà êîíâåíöèÿ çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå îò 1951 ã. è ÷ëåí 4, àë. 3 îò Çàêîíà çà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå, êàòî òúðñåùèÿò çàêðèëà Âåéñåë Àêòàø, òóðñêè ãðàæäàíèí, áå äåïîðòèðàí îò Äèðåêöèÿ ,,Ìèãðàöèÿ“ íà ÌÂÐ îáðàòíî â ñòðàíàòà ìó íà ïðîèçõîä â ðàçðåç ñ ïîåòèòå îò Áúëãàðèÿ ìåæäóíàðîäíè çàäúëæåíèÿ â îáëàñòòà íà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå è åâðîïåéñêèòå acquis communautaire. Ñâîáîäàòà íà ïðèäâèæâàíå, çàêðåïåíà â ÷ëåí 13 îò Âñåîáùàòà äåêëàðàöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ÷ëåí 12 îò Ìåæäóíàðîäíèÿ ïàêò çà ãðàæäàíñêè è ïîëèòè÷åñêè ïðàâà è ÷ëåí 2 îò Ïðîòîêîë No.4 íà ÅÊÏ× ïðåäñòàâëÿâà ïðàâîòî íà âñåêè ÷îâåê ñâîáîäíî äà ñå ïðèäâèæâà è äà èçáèðà ñâîåòî ìåñòîæèòåëñòâî â ïðåäåëèòå íà âñÿêà äúðæàâà, êàêòî è ïðàâîòî äà íàïóñêà ïðåäåëèòå íà ñòðàíàòà ñè è äà ñå âðúùà â íåÿ.  íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî íà Áúëãàðèÿ òîâà ïðàâî å îñíîâîïîëîæåíî â ÷ëåí 35 âúâ âðúçêà ñ ÷ëåí 27, àë. 1 è ÷ëåí 26, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà. Ïðåç 2009 ã. áå ïîñòèãíàò çíà÷èòåëåí íàïðåäúê â çàùèòàòà íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå íà ãðàæäàíèòå íà òðåòè äúðæàâè ÷ðåç âúâåæäàíåòî âúâ âúòðåøíîòî çàêîíîäàòåëñòâî íà Äèðåêòèâà 2008/115/ÅÎ îòíîñíî îáùèòå ñòàíäàðòè è ïðîöåäóðè çà âðúùàíå íà íåçàêîííî 27
ïðåáèâàâàùè ìèãðàíòè. Çà ïðúâ ïúò â íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñå âúâåäå ñðîê íà çàäúðæàíåòî íà íåçàêîííî ïðåáèâàâàùè ìèãðàíòè â ñïåöèàëíèòå äîìîâå çà íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè (ÑÄÂÍ×), ïî ñúùåñòâîòî ñè ïðåäñòàâëÿâàùè öåíòðîâå çà àäìèíèñòðàòèâíî çàäúðæàíå. Ñúãëàñíî ÷ëåí 44, àë. 8 îò Çàêîíà çà ÷óæäåíöèòå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ (Ç×ÐÁ) ñðîêúò íà çàäúðæàíåòî íå ìîæå äà ïðîäúëæè ïîâå÷å îò øåñò ìåñåöà, à ïî èçêëþ÷åíèå - ñ äîïúëíèòåëíè 12 ìåñåöà èëè îáùî äî 18 ìåñåöà, àêî ëèöåòî îòêàçâà äà ñúäåéñòâà íà êîìïåòåíòíèòå îðãàíè, èìà çàáàâÿíå ïðè ïîëó÷àâàíå íà íåîáõîäèìèòå äîêóìåíòè. Ñëåäâà îáà÷å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðè òðàíñïîíèðàíåòî íà äèðåêòèâàòà â çàêîíà áÿõà äîïóñíàòè íÿêîëêî îñíîâíè îòêëîíåíèÿ îò åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè.  íàðóøåíèå íà äèðåêòèâàòà ÷ëåí 44, àë. 8 îò Ç×ÐÁ ðàçøèðÿâà âúçìîæíîñòòà çà äîïúëíèòåëíî óäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî ñ 12 ìåñåöà è ïî îòíîøåíèå íà ÷óæäåíöèòå ñ íàëîæåíà ìÿðêà ,,„åêñïóëñèðàíå“ íà îñíîâàíèå çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. ÷ëåí 46à, àë. 4 îò Ç×ÐÁ äàäå â êîìïåòåíòíîñò íà ñúäèëèùàòà ñëåä èçòè÷àíåòî íà òåçè ñðîêîâå ïðàâîòî äà ,,„ïðîäúëæàâàò“ íàñòàíÿâàíåòî, êîåòî å â äèðåêòíî íàðóøåíèå íà îïðåäåëåíèòå îò äèðåêòèâàòà êðàéíè ñðîêîâå íà çàäúðæàíåòî. Îñâåí òîâà, ñúäåáíèÿò êîíòðîë âúðõó àäìèíèñòðàòèâíîòî çàäúðæàíå çà äåïîðòèðàíå èëè åêñïóëñèðàíå å óðåäåí â çàêîíà êàòî çàäúëæèòåëåí åäâà ñëåä èçòè÷àíåòî íà êðàéíèòå ñðîêîâå ïî äèðåêòèâàòà. Ïî òîçè íà÷èí ñúäåáíèÿò êîíòðîë âúðõó ëèøàâàíåòî îò ñâîáîäà ñ àäìèíèñòðàòèâíà ìÿðêà, íàëàãàíà ÷ðåç ïîëèöåéñêà çàïîâåä, íå å àâòîìàòè÷åí è íåçàáàâåí, à ñå îòëàãà âúâ âðåìåòî ñ øåñò ìåñåöà. Òîâà, íàðåä ñúñ çàáàâåíîòî ïðîèçíàñÿíå íà ñúäà è ëèïñàòà íà çàäúëæåíèå çà ëè÷íî ÿâÿâàíå íà íàñòàíÿâàíèÿ, ìîæå äà äîâåäå äî ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ðàçïîðåäáàòà íà ÷ëåí 5, ò. 4 îò ÅÊÏ× çà ñâîåâðåìåííî èçïðàâÿíå ïðåä ñúä â ñëó÷àé íà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Òîçè ïîäõîä ñïðÿìî ãðàæäàíèòå íà òðåòè äúðæàâè å èçöÿëî äèñêðèìèíàöèîíåí è íåñúîòâåòåí êàêòî íà äúëæèìèòå ñòàíäàðòè çà çàùèòà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, òàêà è íà âúçïðèåòèòå âå÷å â íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî è ïðàêòèêà ìåõàíèçìè çà èäåíòè÷íà çàùèòà ïî îòíîøåíèå íà îáâèíÿåìèòå â íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà (÷ëåíîâå 63-65 îò ÍÏÊ). Ïðåç þëè 2009 ã. ÅÑÏ× ïðîèçíåñå ðåøåíèå ïî äåëîòî Èãíàòîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ, ñ êîåòî óñòàíîâè íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå â íàðóøåíèå íà ÷ëåí 2 îò Ïðîòîêîë No.4 íà ÅÊÏ×. Æàëáîïîäàòåëÿò å èìàë íàëîæåíà ìÿðêà, ñ êîÿòî ìó å çàáðàíåíî äà ñè èçâàäè ìåæäóíàðîäåí ïàñïîðò è äà ïúòóâà â ÷óæáèíà ïîðàäè âèñÿùî ãðàæ28
äàíñêî ïðîèçâîäñòâî, çàïî÷íàòî îò áàíêà, íà êîÿòî òîé íå å âúðíàë çàåì. Âúïðåêè ÷å æàëáîïîäàòåëÿò èçïëàùà çàåìà íÿêîëêî ñåäìèöè ñëåä êàòî çàáðàíàòà å íàëîæåíà, ìÿðêàòà îñòàâà â ñèëà äâå ãîäèíè ñëåä òîâà. ÅÑÏ× ïðèå, ÷å çàáðàíàòà çà ïúòóâàíå å ïðîäúëæåíà íåðàçóìíî äúëãî ñëåä êàòî òàçè ìÿðêà å èçãóáèëà âñÿêàêâî îñíîâàíèå.
14. Ïðàâà íà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà â èíñòèòóöèèòå Ïðåç 2008-2009 ã. ÁÕÊ, ñúâìåñòíî ñ Áúëãàðñêèÿ èíñòèòóò çà îòíîøåíèÿ ìåæäó õîðàòà (ÁÈÎÕ) ïðîâåäå ìîíèòîðèíã íà ñúñòîÿíèåòî íà äîìîâåòå çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà îò ãëåäíà òî÷êà íà ïåðñïåêòèâèòå çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ.  êîíñòàòàöèèòå ñè äâåòå îðãàíèçàöèè èçòúêíàõà êàòî îñíîâåí íåäîñòàòúê íà ñèñòåìàòà ëèïñàòà íà ÿñíà âèçèÿ çà ñèñòåìíè è ñèíõðîíèçèðàíè ïîëèòèêè çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà ñîöèàëíèòå óñëóãè. Âúïðåêè ïðåäïðèåòèòå ñòúïêè çà ïðîìÿíà, íå áå êîíñòàòèðàíî íèòî ,,„çàòâàðÿíå íà âõîäà“, íèòî ,,øèðîêî îòâàðÿíå“ íà èçõîäà íà èíñòèòóöèèòå êúì îáùíîñòòà. Ïðèþòíàòà ãðèæà îñòàâà îñíîâíà õàðàêòåðèñòèêà íà ïðåäîñòàâÿíèòå óñëóãè íà íàñòàíåíèòå âúâ âñè÷êè èçñëåäâàíè ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Êúì êðàÿ íà 2009 ã. ïî äàííè íà ÌÒÑÏ ñúùåñòâóâàò 43 ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè çà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñ êàïàöèòåò 3742 ìåñòà, îò êîèòî 15 äîìîâå çà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (ÄÂÏÐ), ñ îáù êàïàöèòåò 1266 ìåñòà è 28 äîìîâå çà âúçðàñòíè ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò (ÄÂÓÈ), ñ îáù êàïàöèòåò 2476 ìåñòà. Êúì òÿõ òðÿáâà äà ñå äîáàâÿò è äîìîâåòå çà âúçðàñòíè ñ äåìåíöèÿ, êîèòî îñòàíàõà èçâúí îáõâàòà íà íàáëþäåíèåòî. Ìîíèòîðèíãúò êîíñòàòèðà íÿêîëêî êëþ÷îâè ïðîáëåìà, êîèòî ïðåïÿòñòâàò ðåôîðìàòà: z
Ïðîáëåìúò ñ öåíòðàëèçèðàíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ðåä íà íàñòàíÿâàíå Ñúùåñòâóâàùàòà öåíòðàëèçèðàíà àäìèíèñòðàòèâíà ïðîöåäóðà íà íàñòàíÿâàíå â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè çà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà å ïðå÷êà ïðåä äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íà ñîöèàëíèòå óñëóãè, çàùîòî ñúçäàâà óñëîâèÿ çà ïðîèçâîëíî íàñòàíÿâàíå, êîåòî ïî ñúùåñòâîòî ñè å ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è íå îáâúðçâà ïîòðåáíîñòèòå íà ìåñòíàòà îáùíîñò ñúñ ñúùåñòâóâàíåòî íà ïîäîáíè èíñòèòóöèè.  ìàñîâèÿ ñëó÷àé õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñå íàñòàíÿâàò îò ÀãåÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
íöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå â Ñîôèÿ äî êðàÿ íà æèâîòà ñè äàëå÷ îò ðîäíèòå ñè ìåñòà, â îáùèíè, êîèòî ñàìèòå íÿìàò ïîòðåáíîñò îò ñúùåñòâóâàíåòî íà ïîäîáíè èíñòèòóöèè, ïîðàäè òîâà, ÷å ñà òâúðäå ìàëêè. z
Ïðîáëåìè ñ ôèíàíñèðàíåòî è óïðàâëåíèåòî íà ñîöèàëíèòå óñëóãè Ñðåä íàé-ñåðèîçíèòå áàðèåðè ïðåä óñúâúðøåíñòâàíåòî íà ñîöèàëíèòå óñëóãè å çàâèñèìîñòòà íà òðàíñôîðìàöèÿòà îò öåíòðàëíîòî áþäæåòíî ôèíàíñèðàíå.  äåéñòâàùèÿ ôèíàíñîâ ìåõàíèçúì - ÷ðåç îïðåäåëÿíè åæåãîäíî îò ïðàâèòåëñòâîòî åäèííè ñòàíäàðòè çà èçäðúæêà, å çàëîæåíî åäíî îò îñíîâíèòå ïðîòèâîðå÷èÿ, ïðåä êîèòî ñà ïîñòàâåíè ðåäèöà ïóáëè÷íè ñåêòîðè, â òîâà ÷èñëî è ñîöèàëíèÿò: îò åäíà ñòðàíà ñòîè íóæäàòà îò åôåêòèâíî óïðàâëåíèå ñ öåë ïîäîáðÿâàíå íà êà÷åñòâîòî íà ñîöèàëíèòå ãðèæè, à îò äðóãà ñòðàíà, ìåõàíèçìèòå íà ôèíàíñèðàíå çàïàçâàò ñòàòóêâîòî, òúé êàòî ôèíàíñèðàíåòî å öåíòðàëèçèðàíî, îñúùåñòâÿâà ñå ïî ôîðìàëíè êðèòåðèè è íå å çàâèñèìî îò êà÷åñòâîòî íà óñëóãàòà. Çàïëàùàíåòî íà ñïåöèàëèñòèòå â ñèñòåìàòà íà ñîöèàëíèòå óñëóãè å ñðåä íàé-íèñêèòå â ñòðàíàòà - 350-390 ëâ. Íèñêîòî çàïëàùàíå 240 ëâ. íà ïðåäîñòàâÿùèòå óñëóãèòå ëè÷åí è ñîöèàëåí àñèñòåíò, îöåíÿâàíè êàòî óñëóãè ñ íàé-ãîëÿì ñîöèàëåí åôåêò îò ïîòðåáèòåëè è åêñïåðòè, âúçïðåïÿòñòâà ðàçâèòèåòî íà àëòåðíàòèâèòå. Ïðèìåð îò 2009 ã. ñî÷è, ÷å îò 15 êàíäèäàòè çà ðàáîòà â ñôåðàòà íà ñîöèàëíèòå óñëóãè â îáùíîñòòà â Ñìîëÿí, ñëåä óòî÷íÿâàíå íà çàïëàùàíåòî, ñà îñòàíàëè ñàìî 5 êàíäèäàòè.
z
Îòñúñòâàù êîíòðîë íàä ñîöèàëíèòå óñëóãè ÁÕÊ ïîïàäíà íà ïðèìåðè, â êîèòî ñòàâà äóìà çà íàðóøàâàíå äîðè íà ðàìêîâèòå êðèòåðèè è ñòàíäàðòè çà ñîöèàëíè óñëóãè çà âúçðàñòíè â ÄÂÏÐ è ÄÂÓÈ ñëó÷àè íà çëîóïîòðåáè ñ ìÿðêàòà çàïðåùåíèå è íàñòàíÿâàíå â ñîöèàëíà èíñòèòóöèÿ, èìîòíè èçìàìè è èìèòàöèè íà ðåôîðìè.  ïîäîáíè ñëó÷àè íàé-÷åñòî ÁÕÊ êîíñòàòèðà ôîðìàëåí êîíòðîë îò ñòðàíà íà èíñïåêòîðèòå íà ÀÑÏ, ÷èèòî ïðîâåðêè íåðÿäêî ñïèðàò äî öèôðèòå è íàäâèøåíèÿ ðàçõîä íà áåíçèí, äî àáäèêèðàíå íà êìåòîâåòå è íà îðãàíèòå ïî íàñòîéíè÷åñòâîòî è ïîïå÷èòåëñòâîòî îò îòãîâîðíîñòòà çà êîíòðîëà âúðõó äåéñòâèÿòà íà íàñòîéíèöèòå, äî ëèïñà íà ðàçáèðàíå îò ñòðàíà íà ïðîêóðàòóðà-
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
òà çà ñåðèîçíîñòòà íà ïðåñòúïëåíèÿòà è çëîóïîòðåáèòå ñ õîðàòà ñ òåæêà ïñèõè÷íà áîëåñò. z
Ôèçè÷åñêî èìîáèëèçèðàíå íà õîðà, íàñòàíåíè â ñîöèàëíè èíñòèòóöèè è äðóãî íåõóìàííî îòíîøåíèå È ïðåç 2009 ã. ÁÕÊ ïî âðåìå íà ìîíèòîðèíãà ïîïàäíà íà ïðèìåðè çà èìîáèëèçàöèÿ è èçîëàöèÿ íà õîðà, íàñòàíåíè â ñîöèàëíè èíñòèòóöèè â ïðîòèâîðå÷èå ñ äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êîåòî íå äîïóñêà ïîäîáíè ïðàêòèêè â òàêèâà çàâåäåíèÿ.  ÄÂÏÐ - ñ. Ðîâèíî, îáùèíà Ñìîëÿí áå ðåãèñòðèðàíà ïðîäúëæàâàùà ñ ãîäèíè ïðàêòèêà íà èçîëàöèÿ íà 12 ïîòðåáèòåëêè çà íàêàçàíèå èëè ,,óêðîòÿâàíå“ - îâëàäÿâàíå íà îáîñòðåíè ñúñòîÿíèÿ â òúìíè ïðèçåìèÿ, ïîìåùåíèÿ â ðåìîíò, îãðàäåíî è èçîëèðàíî äâîðíî ïðîñòðàíñòâî. Çà îñíîâíè ïðè÷èíà çà èçîëàöèèòå, â ïåðèîäà 01.02.2008-15.08.2008 ã., àäìèíèñòðàöèÿòà ñî÷åøå ïðîÿâè íà àãðåñèÿ, ïñèõîìîòîðíà âúçáóäà, ñëîâåñíà àãðåñèÿ, ñàìîçàëèâàíå ñ âîäà. Íàé-÷åñòî íàñòàíÿâàíèòå â ïîìåùåíèÿòà, èçïîëçâàíè çà èçîëàöèÿ, ñà åäíè è ñúùè ÷åòèðè êëèåíòêè. Ôèçè÷åñêîòî îãðàíè÷åíèå å ïðèëàãàíî â ïúëåí ðàçðåç ñ íîðìàòèâíèòå ðàçïîðåäáè â îáëàñòòà íà èìîáèëèçàöèÿòà è èçîëàöèÿòà (íå â ëå÷åáíî çàâåäåíèå, áåç ñàíêöèÿ îò ñòðàíà íà ïñèõèàòúð, áåç êîíòðîë è íàáëþäåíèå, ïî-÷åñòî ïðåç íîùòà). Èìà ñëó÷àè íà èçîëàöèÿ, êîèòî âúîáùå íå ñà îòðàçÿâàíè â äîêóìåíòàöèÿòà.  ÄÂÓÈ - ñ. Ãîðåí ÷èôëèê, îáùèíà Äîëåí ÷èôëèê, íàáëþäàòåëèòå ïîïàäíàõà íà êðàñíîðå÷èâà èëþñòðàöèÿ íà ,,ïàðàëåëíèòå ñâåòîâå“ â ñèñòåìàòà íà ãðèæè çà ëèöàòà ñ óâðåæäàíèÿ.  íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî ðàçêðèòî íîâî, ìîäåðíî çàùèòåíî æèëèùå çà îñåì îò ïîòðåáèòåëêèòå íà ÄÂÓÈ è äî íîâîèçãðàæäàùî ñå ïðåõîäíî ïðîñòðàíñòâî çà 45 äîìóâàùè, âñå îùå ñúùåñòâóâà åäíîåòàæåí æèëèùåí ïàâèëèîí - áèâøè êîíþøíè è äâîðíî ïðîñòðàíñòâî, îãðàäåíî ñ ìðåæà è ìåòàëíà âðàòà. Òîâà å ñåêòîðúò çà íàéòåæêî óâðåäåíèòå â äîìà, êîéòî ïðåç ïîãîëÿìàòà ÷àñò îò äåíîíîùèåòî å çàêëþ÷åí.  äåíÿ íà ïúðâèÿ ìîíèòîðèíã, îñúùåñòâåí ïðåç ïðîëåòòà íà 2009 ã., çàðàäè èçâúðøâàùîòî ñå ñòðîèòåëñòâî íà ïðåõîäíî ïðîñòðàíñòâî, â ñåêòîðà çà òåæêî áîëíè áÿõà íàñòàíåíè 45 ïîòðåáèòåëêè. ×àñò îò òÿõ ñïÿõà íà äþøåöè, íà ïîäà, äðóãè ëåæàõà èëè ñåäÿõà íà çåìÿòà â äâîðà, âèäúò èì áå çàíåìàðåí, íÿêîè áÿõà â ñúñòîÿíèå íà àôåêò.  ÷àñò îò ïîìåùå29
íèÿòà - ñëåäè îò íåïî÷èñòåíè ôåêàëèè ïî ñòåíèòå, ïîäà, çàâèâêèòå, ëåæàùè òåëà, íàêàöàíè îò ìóõè. Ñðåä ëåæàùèòå æåíè èìàøå ïåò ñëó÷àÿ, çà êîèòî, ïî îöåíêà íà íàáëþäàòåëèòå íà ÁÕÊ è ÁÈÎÕ, áå íàëîæèòåëíà ñïåøíà õîñïèòàëèçàöèÿ - ïðåáèâàâàíåòî èì â ñîöèàëíèÿ äîì áå îöåíåíî îò ïðîô. Òîìà Òîìîâ - äúëãîãîäèøåí íàöèîíàëåí êîíñóëòàíò ïî ïñèõè÷íî çäðàâå è åêñïåðò â åêèïà íà ïðîåêòà, êàòî ðèñê çà æèâîòà. Ïðè òðåòîòî íàáëþäåíèå, îñúùåñòâåíî íà 04.08.2009 ã., áå ðåãèñòðèðàíà ÷àñòè÷íà ïðîìÿíà - ÷àñò îò ïîòðåáèòåëêèòå áÿõà íàñòàíåíè â íîâîèçãðàäåíèÿ ïàâèëèîí. Æèâîòúò íà îêîëî 25 ïîòðåáèòåëêè îáà÷å ïðîäúëæàâàøå â ,,úãúëà íà óæàñèòå“. z
z
30
Íåàäåêâàòíà ëåêàðñòâåíà òåðàïèÿ íà ïîòðåáèòåëèòå Ïðîáëåìúò ñúñ çëîóïîòðåáàòà ñ ëåêàðñòâà è ñ ïðåíåáðåãâàíåòî íà èçèñêâàíåòî çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ïðè îñúùåñòâÿâàíå íà ëå÷åíèå íà õîðà ñ íà ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ â íàé-÷èñò âèä áåøå íàáëþäàâàí â ÄÂÏÐ - ñ. Ðàäîâåö, îáùèíà Òîïîëîâãðàä.  èíñòèòóöèÿòà ïî÷òè âñè÷êè ïîòðåáèòåëè, ñ èçêëþ÷åíèå íà åäèí, ïîëó÷àâàõà åäèí è ñúù ìåäèêàìåíò- õàëîïåðèäîë. Ïî âðåìå íà ìîíèòîðèíãà â ñîöèàëíàòà èíñòèòóöèÿ áå êîíñòàòèðàíî, ÷å âèäèìî äâèæåíèÿòà è ðåàêöèÿòà íà õîðàòà áÿõà çàáàâåíè, êðàéíèöèòå èì òðåïåðåõà, õðàíåõà ñå ñ òðóä. Ñëó÷àè íà íàçíà÷åíà íåàäåêâàòíà ìåäèêàìåíòîçíà òåðàïèÿ áÿõà êîíñòàòèðàíè îùå â ÄÂÓÈ - ñ. Îáîðèùå, ÄÂÏÐ - ñ. Ïàñòðà.  ÄÂÓÈ - ñ. Îáîðèùå, îáëàñò Âàðíà åêèïúò íà ìîíèòîðèíãà óñòàíîâè ó ÷àñò îò ïîòðåáèòåëèòå ñåðèîçíè ñòðàíè÷íè åôåêòè îò ëåêàðñòâåíàòà èì òåðàïèÿ - äèñêèíåçèè.  ðàçãîâîð ñ ëåêóâàùèÿ ïñèõèàòúð ñòàíà ÿñíî, ÷å åæåäíåâíèòå äîçè ëåêàðñòâà ñà ñèëíî çàâèøåíè, çà äà áúäàò ,,„äúðæàíè ïîä êîíòðîë àãðåñèâíèòå èìïóëñè íà ÷àñò îò ïîòðåáèòåëèòå“. Îò ëå÷åáíèòå êàðòîíè ñòàíà ÿñíî, ÷å òîâà ëå÷åíèå íå å ñìå-íÿíî îò ãîäèíè. Òåæêîòî ìåäèêàëèçèðàíå ñ öåë îâëàäÿâàíå íà àãðåñèÿòà, êîåòî òðàå ïðåç öåëèÿ æèâîò å íåäîïóñòèìà ïðîÿâà íà íåõóìàííî äúðæàíå â ,,êëåòêàòà íà çàìúãëåíî ñúçíàíèå“, êîåòî íàðóøàâà âúçìîæíîñòèòå íà óâðåäåíèòå äà ìèñëÿò, äà ñå ðàçâèâàò è äîïúëíèòåëíî ãè óâðåæäà ôèçè÷åñêè. Çëîóïîòðåáà ñ ïîñòàâÿíåòî ïîä çàïðåùåíèå Äàííèòå íà ìîíèòîðèíãà ñî÷àò, ÷å íàä
80% îò íàñòàíåíèòå â èíñòèòóöèè ñà ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñò.  ïîâå÷åòî ñëó÷àè òå ñà ïîä ïúëíî çàïðåùåíèå, êîåòî íà ïðàêòèêà îçíà÷àâà ãðàæäàíñêà ñìúðò - íåñïîñîáíîñò íà ÷îâåêà ïîä çàïðåùåíèå äà ó÷àñòâà ñàìîñòîÿòåëíî â ãðàæäàíñêèÿ îáîðîò, êàêòî è â êàêâèòî è äà áèëî ñìèñëåíè äåéñòâèÿ ïî íåãîâàòà/íåéíàòà ðåèíòåãðàöèÿ. Ðàçïðîñòðàíåíà ïðàêòèêà å äîðè â çàùèòåíè æèëèùà äà ñå ,,èçâåæäàò“ ëèöà ïîä ïúëíî çàïðåùåíèå. Òîâà íà ïðàêòèêà îçíà÷àâà, ÷å äúðæàâàòà ñå îïèòâà äà ,,ðåèíòåãðèðà“ ëèøåíè ïî çàêîí îò âúçìîæíîñòòà çà ñàìîñòîÿòåëíè ðåøåíèÿ õîðà, çà êîèòî çàùèòåíîòî æèëèùå å ïðîñòî åäèí ïî-ìàëúê è ïî-äîáúð äîì. Ïðåä òÿõ îáà÷å íÿìà íèêàêâà ïåðñïåêòèâà çà àäåêâàòíî ó÷àñòèå â ðåñîöèàëèçàöèîííè äåéíîñòè. z
Èíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà ëèöà áåç óñòàíîâåíà ñàìîëè÷íîñò  ÄÂÓÈ - ñ. Öåðîâà êîðèÿ è â ÄÂÓÈ ñ. Ïðèñîâî, îáëàñò Âåëèêî Òúðíîâî áÿõà óñòàíîâåíè ñëó÷àè íà ëèöà, íàñòàíåíè ñ ïðîêóðîðñêî ðàçïîðåæäàíå, áåç äîêóìåíòè çà ñàìîëè÷íîñò, êàòî ñ îãëåä íà ñúñòîÿíèåòî èì, ñàìîëè÷íîñòòà èì íå ìîæå äà áúäå óñòàíîâåíà ïðè îáèêíîâåí âåðáàëåí êîíòàêò. Õîðàòà ñà áèëè íàìåðåíè â áåçïîìîùíî ñúñòîÿíèå è íàñòàíåíè ïî íåïîçíàò çà ïðàâîòî íè ðåä â íàé-áëèçêàòà èíñòèòóöèÿ.  ñëó÷àÿ, ðàçêðèò â ñ. Öåðîâà êîðèÿ , å íàëèöå ïðåïèñêà îò 1998 ã., íî äî ìîìåíòà íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â èíñòèòóöèÿòà (ìàðò 2009 ã.) íå áåøå ïîñòèãíàò íèêàêúâ ðåçóëòàò. Çà óñòàíîâåíèòå ñëó÷àè áåøå èçïðàòåí ñèãíàë äî Âúðõîâíàòà êàñàöèîííà ïðîêóðàòóðà.
z
Ëèïñà íà ñúäåáåí êîíòðîë íà íàñòàíÿâàíåòî â èíñòèòóöèÿ Òîçè êîíòðîë å íàëîæèòåëåí ïîðàäè òîâà, ÷å íàñòàíÿâàíåòî â ñîöèàëåí äîì çà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, êîèòî ñà ëèøåíè îò äååñïîñîáíîñò, ïðåäñòàâëÿâà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà è ñ îãëåä ìàñîâàòà ïðàêòèêà â èíñòèòóöèè çà õîðà ñ ìåíòàëíè ïðîáëåìè äà ïîïàäàò õîðà, èçìàìåíè è îãðàáåíè îò ñâîè ðîäíèíè, êàòî èíñòèòóòúò íà çàïðåùåíèåòî å èçïîëçâàí êàòî èíñòðóìåíò çà ïîäïîìàãàíå íà òàêèâà íàìåðåíèÿ. Ëèïñàòà íà ñúäåáåí êîíòðîë ïðàâè âúçìîæíî â èíñòèòóöèèòå äà ïîïàäàò õîðà áåç äà ñà èç÷åðïàíè êàêâèòî è äà å äðóãè âúçìîæíîñòè çà ïîëàãàíå íà ãðèæè çà òÿõ â îáùíîñòòà.  ìíîãî ñëó÷àè õîðàòà áèâàò íàñòàíÿâàíè â èíñòèòóöèè áåç äà ñå èçñëåäâà íèòî åäíà âúçìîæíîñò ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
çà ïîëàãàíå íà ãðèæà â îáùíîñòòà, ñàìî ñ ôîðìàëíî îòáåëÿçâàíå, ÷å òàêàâà íå å íàëèöå. z
Ëèïñà íà âúçìîæíîñòè çà îáðàçîâàíèå è òðóä Ñ îãëåä íà ïðàâíîòî ïîëîæåíèå íà ïîñòàâåíèòå ïîä çàïðåùåíèå çà ÷îâåê, íàñòàíåí â èíñòèòóöèÿ íÿìà âúçìîæíîñòè çà îáðàçîâàíèå è òðóä. Ôàêòúò, ÷å ïî âðåìå íà ìîíèòîðèíãà ñàìî â åäíî çàùèòåíî æèëèùå çà âúçðàñòíè áå óñòàíîâåíà ïðàêòèêà íà îáðàçîâàíèå â îáùîîáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà, ïîêàçâà íåñúñòîÿòåëíîñòòà íà çàêîíîäàòåëñòâîòî è ïðàêòèêàòà â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, êîãàòî ñå êàñàå çà âúçðàñòíè ñ ìåíòàëíè ïðîáëåìè. Ñúùîòî å ïîëîæåíèåòî è ñ ïðàâîòî íà òðóä. Çà õîðàòà, ïîñòàâåíè ïîä çàïðåùåíèå, äîñòúïúò äî ïàçàðà íà òðóäà å çàòâîðåí, òúé êàòî òÿõíàòà âîëÿ ñå ñìÿòà çà íåâàëèäíà äà ñêëþ÷àò êàêúâòî è äà å äîãîâîð çà ïîëàãàíå íà òðóä. Çà õîðàòà, êîèòî íå ñà ïîä çàïðåùåíèå, íî ñà íàñòàíåíè â èíñòèòóöèÿ, ïàçàðúò íà òðóäà ñúùî ñå îêàçâà íà ïðàêòèêà çàòâîðåí, òúé êàòî ðúêîâîäñòâàòà íà èíñòèòóöèèòå íÿìàò èíòåðåñ çà ïðèâëè÷àíå íà ðàáîòîäàòåëè, êîèòî äà íàåìàò äîìóâàùè. Ëèïñâà ðåãëàìåíò, êîéòî äà îïðåäåëè ñìèñúëà è ðîëÿ-òà íà òðóäîâèòå êîíñóëòàíòè è ïðîãðàìèòå, ñâúðçàíè ñ îòêðèâàíå íà ïîäõîäÿùî ðàáîòíî ìÿñòî è ñ ïîäêðåïà åäíîâðåìåííî íà ðàáîòíèêà è ðàáîòîäàòåëÿ.
15. Ïðàâà íà æåíèòå  íà÷àëîòî íà 2009 ã. ïðîåêòúò çà Çàêîí çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà æåíèòå è ìúæåòå áåøå îäîáðåí çà âíàñÿíå â ïëåíàðíî çàñåäàíèå. Òîé ïðåäâèäè ïðèåìàíåòî íà âðåìåííè ñïåöèàëíè ìåðêè çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà äâàòà ïîëà, ñúçäàâàíåòî íà ñïåöèàëåí îðãàí â ðàìêèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî çà âîäåíå íà ïîñòîÿííà ïîëèòèêà ïî ïðîáëåìèòå íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà, âîäåíåòî íà ñòàòèñòèêà ïî ïîë è äð. çàêîíîäàòåëíè ìåðêè, êîèòî äà äîïðèíåñàò çà èíñòèòóöèîíàëèçèðàíå íà ïîëèòèêàòà. Çàêîíîïðîåêòúò íå áå ïîäëîæåí íà ãëàñóâàíå ïîðàäè èçòè÷àíå íà ìàíäàòà íà 40-òîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå. Áåç çàêîí èçïúëíåíèåòî íà Ñòðàòåãèÿòà çà ðàâíîïîñòàâåíîñò íà æåíèòå è ìúæåòå (2009-2015) è íà ñúîòâåòíèÿ Íàöèîíàëåí ïëàí çà 2009 ã. áe ëèøåíî îò ìåõàíèçúì çà èìïëåìåíòàöèÿ è ìîíèòîðèíã. Òå áÿõà ñàìî ôîðìàëíî îò÷èòàíè íà çàñåäàíèÿòà íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà ðàâíîïîñòàâåíîñò áåç ñúîòâåòåí áþäæåò, áåç àíàëèç ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
è ìîíèòîðèíã íà èçâúðøåíîòî è íåèçâúðøåíîòî. Ïðè ëèïñà íà ñïåöèàëíî çàêîíîäàòåëñòâî çà íàñúð÷àâàíå íà ó÷àñòèåòî íà æåíèòå â ïîëèòèêàòà è âçåìàíåòî íà ðåøåíèÿ ñå ïðîâåäîõà èçáîðèòå çà åâðîïåéñêè è çà íàöèîíàëåí ïàðëàìåíò îò ëÿòîòî íà 2009 ã. Âñëåäñòâèå íà Åâðîïåéñêàòà êàìïàíèÿ çà ó÷àñòèå 50/50 íà æåíèòå è ìúæåòå â Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò è ïðèëîæåíàòà ñìåñåíà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà ñúñ ñâîèòå 45% æåíè çà åâðîäåïóòàòè, Áúëãàðèÿ ñå íàðåäè ñðåä òåçè ñ íàé-îêóðàæèòåëíè ðåçóëòàòè ïî îòíîøåíèå íà ïðîöåíòà íà æåíè åâðîäåïóòàòè. Íà èçáîðèòå çà íàöèîíàëåí ïàðëàìåíò îáà÷å èêîíîìè÷åñêèòå è ïàðòèéíèòå èíòåðåñè ñå îòðàçèõà îòðèöàòåëíî íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà. Æåíèòå â 41-òî ÍÑ ñà îêîëî 22% îò âñè÷êè äåïóòàòè. Æåíèòå â ñôîðìèðàíîòî ïðàâèòåëñòâî ñà ñàìî 17%. Ïîçèòèâíî, îò äðóãà ñòðàíà, å, ÷å çà ïúðâè ïúò áå èçáðàíà æåíà çà ïðåäñåäàòåë íà ÍÑ - Öåöêà Öà÷åâà, à ïðåç íîåìâðè Éîðäàíêà Ôàíäúêîâà áå èçáðàíà çà ïúðâàòà êìåòèöà íà ñòîëèöàòà. Ïðåç 2009 ã. áÿõà íàïðàâåíè ïðîìåíè â Êîäåêñà íà òðóäà, êîèòî ïðåäâèäèõà îòïóñê ïî áàùèíñòâî.32 Ãàðàíöèè çà çàïàçâàíåòî íà ðàáîòíîòî ìÿñòî ñëåä îòïóñêà è çà âúçïîëçâàíåòî îò âñÿêî ïîäîáðåíèå âúâ âúçíàãðàæäåíèåòî è óñëîâèÿòà íà òðóä, íàñòúïèëè ïî âðåìå íà îòïóñêàòà, ñå ïðåäâèäèõà êàêòî çà ìàéêàòà, òàêà è çà áàùàòà â Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÇÇÄèñêð).33  êðàÿ íà 2009 ã. áÿõà ïðèåòè è çàêîíîäàòåëíè ïðîìåíè, êîèòî ãàðàíòèðàò çàùèòàòà îò äèñêðèìèíàöèÿ íà ïàçàðà íà òðóäà íà ðàáîòíè÷êè èëè ñëóæèòåëêè â íàïðåäíàë åòàï íà ëå÷åíèå ÷ðåç ìåòîäèòå íà àñèñòèðàíà ðåïðîäóêöèÿ (èí-âèòðî). Òåõíèòå ïðàâà ñå ïðèðàâíèõà íà ïðàâàòà íà áðåìåííèòå ðàáîòíè÷êè è ñëóæèòåëêè è æåíèòå êúðìà÷êè. Áîðáàòà çà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà ïîëîâåòå è íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîìåíè è ïî-åôåêòèâíà çàùèòà íà æåíèòå îò äèñêðèìèíàöèÿ íå ïîëó÷èõà ðàçâèòèå ÷ðåç ïðàêòèêàòà íà ÊÇÄ çà 2009 ã. ïî äåëà çà ïîëîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Ïðåãëåäúò é ïîêàçâà, ÷å ÊÇÄ íå èçïúëíÿâà çàêîíîâèòå ñè çàäúëæåíèÿ äà îñèãóðè åôåêòèâíî ïðîèçâîäñòâî çà çàùèòà ïðàâàòà íà æàëáîïîäàòåëèòå, êîåòî äà ïðèêëþ÷è â çàêîíîâ ñðîê.  íà÷àëîòî íà 2009 ã. ÊÇÄ ïðåêðàòè ïðåïèñêà No.26/2008 ã., îáðàçóâàíà ïî ïðèçíàöèòå ,,åòíè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ïîë è ëè÷íî ïîëîæåíèå“ ñðåùó ÌÂÐ.  íàðóøåíèå íà ÇÇÄèñêð34 íà ÊÇÄ é îòíå äå-
32 Âæ. ÷ëåí 163, àë. 7 è 8 îò Êîäåêñà íà òðóäà. 33 Âæ. ÷ëåí 13 è ÷ëåí 14 îò Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðè-
ìèíàöèÿ. 34 Âæ. ÷ë. 59, àë. 1 âúâ âð. ñ ÷ë. 60, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð.
31
âåò ìåñåöà, çà äà ñå ñíàáäè ñ ìàòåðèàëèòå ïî ïðåïèñêàòà. Æàëáàòà áå îòòåãëåíà. Áàâíî è áåç ðàçáèðàíå çà ñúùíîñòòà íà ïîëîâàòà äèñêðèìèíàöèÿ áå ðàçãëåæäàíåòî è íà ïðåïèñêà No.217/2008 ã., êîÿòî êàñàå ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà îáèäíè çà æåíèòå ðåêëàìè íà àëêîõîë. Ïðåç 2008 ã. ïðîèçâîäñòâîòî ïðåä ÊÇÄ áå ïðåêðàòåíî è ïðåïèñêàòà èçïðàòåíà ïî êîìïåòåíòíîñò íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà íà ïîòðåáèòåëÿ.  íà÷àëîòî íà 2009 ã. Âúðõîâåí àäìèíèñòðàòèâåí ñúä âúðíà ïðåïèñêàòà çà ïðîèçíàñÿíå ïî ñúùåñòâî. Ñëåä âðúùàíåòî é èçìèíàõà ïåò ìåñåöà ïðåäè äà ñå íàñðî÷è çàñåäàíèå ïî äåëîòî. Äî ôåâðóàðè 2010 ã. æàëáîïîäàòåëêèòå íÿìàõà ðåøåíèå ïî êàçóñà ñè. Íåðàçáèðàíåòî íà íåðàâíîïîñòàâåíîñòòà ìåæäó ïîëîâåòå ñå ïîòâúðæäàâà è â äðóãî îò ðåøåíèÿòà íà ÊÇÄ, ïðîèçíåñåíî ïðåç 2009 ã. Ïðåïèñêà No.191/2009 ã. áå îáðàçóâàíà ïî ïðèçíàê ,,ëè÷íî ïîëîæåíèå“. Îïëàêâàíåòî íà æàëáîïîäàòåëêàòà - â êà÷åñòâîòî é íà ìàéêà íà 5ìåñå÷íî áåáå - å çà ëèïñà íà èçãðàäåíà ðàìïà íà ñòúëáèùå äî êàñà çà çàïëàùàíå íà ñìåòêè. Ñ ðåøåíèå No.3/13.01.2009 ã. ÊÇÄ óñòàíîâè íàðóøåíèå íà çàáðàíàòà çà äèñêðèìèíàöèÿ ïî îòíîøåíèå íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êàêòî è ïî îòíîøåíèå íà õîðà ñ äåòñêè êîëè÷êè ïî ïðèçíàê ,,„ëè÷íî ïîëîæåíèå“. ÊÇÄ íå îáñúäè îáà÷å íàëè÷èåòî íà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê ,,„ïîë“, âúïðåêè ÷å æàëáîïîäàòåëêàòà ÿñíî å ïîñî÷èëà, ÷å ñåçèðà Êîìèñèÿòà â êà÷åñòâîòî ñè íà ìàéêà íà 5-ìåñå÷íî áåáå. Ïîäãîòâåíèòå ïðåç 2008 ã. ïðîìåíè â Çàêîíà çà çàùèòà îò äîìàøíîòî íàñèëèå (ÇÇÄÍ) áÿõà ïðèåòè îò 41-òî ÍÑ è ïóáëèêóâàíè â Ä îò 22 äåêåìâðè 2009 ã. Êàìïàíèÿòà íà Àëèàíñà çà çàùèòà ñðåùó äîìàøíîòî íàñèëèå35 äîïðèíåñå çà ïðîöåñà. Ñ ïðîìåíèòå çàùèòàòà ñðåùó äîìàøíî íàñèëèå ñòàíà ïî-åôåêòèâíà: ðàçøèðè ñå êðúãúò íà ëèöàòà, çàùèòåíè îò äîìàøíî íàñèëèå; åìîöèîíàëíîòî è èêîíîìè÷åñêîòî íàñèëèå èçðè÷íî áå âêëþ÷åíî â ïîíÿòèåòî çà äîìàøíî íàñèëèå; íàñèëèå, èçâúðøåíî â ïðèñúñòâèåòî íà äåòå ñå ïðèçíà çà åìîöèîíàëíî è ïñèõîëîãè÷åñêî íàñèëèå ñðåùó äåòåòî; ñðîêúò íà çàùèòà ñúñ ñúäåáíàòà çàïîâåä áå óâåëè÷åí â ðàçìåð îò 3 äî 18 ìåñåöà; îáëåê÷èõà ñå óñëîâèÿòà çà èíèöèèðàíå íà ïðîèçâîäñòâîòî îò ñòðàíà íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ÀÑÏ. Èçêëþ÷èòåëíî âàæíè çà åôåêòèâíîñòòà íà çàùèòàòà ñà 35 Àëèàíñúò å îñíîâàí ïðåç àâãóñò 2009 ã. è îáåäèíÿâà îñíîâíèòå îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè ïî ïðîáëåìà â ñòðàíàòà: Ôîíäàöèÿ „Àñîöèàëèÿ Àíèìóñ”, Àñîöèàöèÿ „Äåìåòðà”- Áóðãàñ, Àñîöèàöèÿ „SOS - Ñåìåéñòâà â ðèñê”- Âàðíà, Ôîíäàöèÿ „Áúëãàðñêè öåíòúð çà äæåíäúð èçñëåäâàíèÿ”- Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ è Õàñêîâî, Àñîöèàöèÿ „ÍÀß”- Òúðãîâèùå, Ôîíäàöèÿ „Ï.Ó.Ë.Ñ.”- Ïåðíèê, Ñäðóæåíèå „Åêàòåðèíà Êàðàâåëîâà”- Ñèëèñòðà, Öåíòúð „Îòâîðåíà âðàòà”- Ïëåâåí, Áúëãàðñêè ôîíä çà æåíèòå.
32
è íîâèòå ðàçïîðåäáè çà ïîäêðåïà è ôèíàíñèðàíå îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà íà ìåðêèòå ïî èçïúëíåíèå íà ÇÇÄÍ - ïðåäâèäè ñå åæåãîäíî ïðèåìàíå íà ïðàâèòåëñòâåíà ïðîãðàìà çà ïðåâåíöèÿ è çàùèòà îò äîìàøíî íàñèëèå, êàêòî è, ñ÷èòàíî îò íà÷àëîòî íà 2010 ã., åæåãîäíî çàäåëÿíå íà ñðåäñòâà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò ïî áþäæåòà íà Ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî çà ïðîåêòè íà ÍÏÎ çà ïðåâåíöèÿ è çàùèòà íà ïîñòðàäàëèòå îò äîìàøíî íàñèëèå õîðà. Çà ïîåôåêòèâíàòà çàùèòà ñðåùó äîìàøíî íàñèëèå äîïðèíåñå è ïðîìÿíàòà â ÷ë. 296 ÍÊ îò àïðèë 2009 ã., ñ êîÿòî èçðè÷íî ñå êðèìèíàëèçèðà íåèçïúëíåíèåòî íà ñúäåáíèòå çàïîâåäè çà çàùèòà. È ïðåç 2009 ã. â ãðàäîâåòå, êúäåòî èìà äåéñòâàùè ÍÏÎ, ñúäúò èçäàâàøå ñâîåâðåìåííî çàïîâåäèòå çà íåçàáàâíà çàùèòà, à ïîëèöèÿòà áúðçî ãè ïðèâåæäàøå â äåéñòâèå. Ïî äàííè íà Ãëàâíà äèðåêöèÿ ,,„Êðèìèíàëíà ïîëèöèÿ“ çà ïåðèîäà ÿíóàðè- íîåìâðè 2009 ã. îáùèÿò áðîé íà èçäàäåíèòå çàïîâåäè çà çàùèòà â ñòðàíàòà å íàä 1000, êàòî íàé-ãîëÿì å áðîÿò èì â ãðàäîâåòå Ïëîâäèâ, Ñîôèÿ, Õàñêîâî, Áóðãàñ, Âàðíà è Ïåðíèê. Ñðåä ïîñòðàäàëèòå îò äîìàøíî íàñèëèå õîðà çà 2009 ã. 88% ñà æåíè, 10% - äåöà è 2% - ìúæå. Ïðåç þíè 2009 ã. áå ïðèåò íîâèÿò Ñåìååí êîäåêñ (ÑÊ), â ñèëà îò 1 îêòîìâðè 2009 ã. Äâå îñíîâíè íîâîâúâåäåíèÿ â ïðîåêòà çà íîâ ÑÊ èìàõà ïîòåíöèàëà äà ïîâëèÿÿò ïîëîæèòåëíî íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà æåíèòå è ìúæåòå çàêîíîâîòî ïðèçíàâàíå íà ñúæèòåëñòâàòà è ëèáåðàëèçèðàíåòî íà èìóùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ ìåæäó ñúïðóçèòå. Âòîðîòî ðåøåíèå äî íÿêàêâà ñòåïåí çàëåãíà â îêîí÷àòåëíèÿ âàðèàíò íà ÑÊ - íàðåä ñ èìóùåñòâåíàòà îáùíîñò ìîæå äà ñå äîãîâàðÿ ðàçäåëíîñò íà èìóùåñòâîòî è ðåæèì, óãîâîðåí ñ áðà÷åí äîãîâîð. Ïî âúïðîñà ñ óçàêîíÿâàíåòî íà ñúæèòåëñòâàòà è íÿêîè ïîñëåäèöè îò òÿõ îáà÷å íàääåëÿõà êîíñåðâàòèâíèòå òåíäåíöèè, ïîäêðåïåíè è îò Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà, è 40-òîòî ÍÑ çàâåùà íà îáùåñòâîòî åäíî âñå îùå òÿñíî ðàçáèðàíå çà ñåìåéñòâî, íåîòãîâàðÿùî íà ñîöèàëíèòå ðåàëíîñòè.  îáëàñòòà íà òðàôèêà íà õîðà îñíîâíî ïîñòèæåíèå ïðåç 2009 ã. å íàïðåäúêúò â èçãðàæäàíåòî íà Íàöèîíàëíèÿ ìåõàíèçúì çà íàñî÷âàíå íà ïîñòðàäàëèòå îò òðàôèê ëèöà, ðàçðàáîòâàí îò Ôîíäàöèÿ £„Àñîöèàöèÿ Àíèìóñ“ è Íàöèîíàëíàòà êîìèñèÿ çà áîðáà ñ òðàôèêà íà õîðà (ÍÊÁÒÕ) â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ äðóãè ïðàâèòåëñòâåíè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ïðåç 2009 ã. áÿõà ðàçðàáîòåíè ñòàíäàðòíèòå ïðîöåäóðè è ìåðêè çà çàùèòà íà ïîñòðàäàëèòå, êàêòî è êîíöåïöèÿ çà çàèíòåðåñîâàíèòå èíñòèòóöèè, ïðåäîñòàâÿùè óñëóãè â çàùèòà íà ïîñòðàäàëèòå. ×ðåç ìåõàíèçìà ïîñòðàäàëèòå îò òðàôèê ùå áúäàò íàñî÷âàíè è ïîäêðåïÿíè ïðè ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
èçáîð íà îðãàíèçàöèÿòà èëè èíñòèòóöèÿòà, êúì êîÿòî äà ñå îáúðíàò çà ïîëó÷àâàíå íà ñîöèàëíè óñëóãè, ïðàâíè è ïñèõîëîãè÷åñêè êîíñóëòàöèè; çàùèòà ïî âðåìå íà íàêàçàòåëíèÿ ïðîöåñ, êîìïåíñàöèÿ è äð. Öåëòà å ïðåç 2010 ã. ìåõàíèçìúò äà áúäå ïðèåò è ôèíàíñîâî îáåçïå÷åí îò ïðàâèòåëñòâîòî. Íàïðåäúê â îáëàñòòà å è çàïî÷íàëîòî öåíòðàëèçèðàíî ñúáèðàíå íà äàííè è ñòàòèñòèêà çà òðàôèêà íà õîðà îò ÍÊÁÒÕ. Äàííèòå íà êîìèñèÿòà îò îêòîìâðè 2009 ã. çà æåðòâèòå è íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà îò ÿíóàðè äî àâãóñò 2009 ã. ïîêàçâàò, ÷å æåíèòå ñà íàé-çàñåãíàòèòå îò òðàôèêà, à òðàôèêúò ñ öåë ñåêñóàëíà åêñïëîàòàöèÿ å íàé-÷åñòî ñðåùàí.36 Ïîëîæèòåëíè ïðîìåíè áÿõà èçâúðøåíè â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ ïðåç àïðèë 2009 ã. ñúñ ñúçäàâàíåòî íà íîâ ÷ëåí 154à ÍÊ, êðèìèíàëèçèðàù áëóäñòâîòî è ñúâîêóïëåíèåòî ñ íåïúëíîëåòíî ëèöå, êîåòî ñå çàíèìàâà ñ ïðîñòèòóöèÿ. Äðóãà íîâà ðàçïîðåäáà (÷ëåí 159â îò ÍÊ) êðèìèíàëèçèðà èçïîëçâàíåòî íà ëèöå, ïîñòðàäàëî îò òðàôèê, çà ðàçâðàòíè äåéñòâèÿ. Î÷àêâà ñå òåçè òåêñòîâå äà ïîâëèÿÿò ïîëîæèòåëíî çà ïðåâåíöèÿòà è çàùèòàòà íà æåíèòå è ìîìè÷åòàòà îò ñåêñóàëíà åêñïëîàòàöèÿ.
16. Ïðàâà íà äåöàòà Çàêðèëà íà äåòåòî Ïðåç 2009 ã. íîâîòî ïðàâèòåëñòâî íà Áîéêî Áîðèñîâ ïðåäïðèå äèàëîã ñ íÿêîëêî íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè â ñôåðàòà íà çàêðèëà íà äåòåòî. Íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè îòíîâî ïðåäñòàâèõà ïðåä íîâîòî ïðàâèòåëñòâî èñêàíèÿòà ñè çà ïðîìåíè â çàêîíîäàòåëñòâîòî è ïîëèòèêèòå ïî îòíîøåíèå íà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà, ïðåäîñòàâÿíå íà ñîöèàëíè óñëóãè, ïðèîáùàâàùî îáðàçîâàíèå, ìëàäåæêî ïðàâîñúäèå è äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ.37 Íà 11 äåêåìâðè 2009 ïðàâèòåëñòâîòî, çàåäíî ñ 23 íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ðàáîòåùè â ñôåðàòà çà çàêðèëà íà äåöàòà, ïðîâåäå ñðåùà ñ öåë èçðàáîòâàíå íà âèçèÿ çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà äåöàòà â Áúëãàðèÿ. Âúç îñíîâà íà âèçèÿòà ïðåç 2010 ã. ùå ñå ðàçðàáîòâà ïëàí çà êîíêðåòíè ñòúïêè ïî ðåàëíîòî èçâåæäàíå íà äåöà îò èíñòèòóöèèòå, êàòî ñå çà-
36 Âæ. èíòåðíåò ñòðàíèöàòà íà ÍÊÁÒÕ: http://antitraffic. government.bg/images/stories/story_files/1256303292.pdf 37 Âèçèÿ çà ðåôîðìà â ãðèæàòà çà äåòåòî íà Àëèàíñ îò ÍÏÎ ìîæå äà áúäå âèäÿíà íà: http://www.bghelsinki.org/ index.php?module=news&lg=bg&id=1016. Ïðåäëîæåíèÿ çà ðåàëèçèðàíå íà âèçèÿòà çà ðåôîðìà â ãðèæàòà çà äåòåòî íà Àëèàíñ îò ÍÏÎ ñå íàìèðàò íà: http://www.bghelsinki.org/ index.php?module=news&lg=bg&id=1397.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
ïî÷íå îò äîìîâåòå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ è äîìîâåòå çà äåöà îò 0 äî 3 ãîäèøíà âúçðàñò. Ìåæäóâðåìåííî íà 8 äåêåìâðè 2009 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò îäîáðè ðåøåíèå çà ôèíàíñîâèòå ñòàíäàðòè çà ñîöèàëíèòå è îáðàçîâàòåëíèòå èíñòèòóöèè, êîèòî äåìîíñòðèðàò ïðîäúëæàâàíå íà ïîëèòèêàòà íà ïðåäíîòî ïðàâèòåëñòâî ïî îòíîøåíèå çàòâúðæäàâàíå íà èíñòèòóöèîíàëíèÿ ìîäåë íà ãðèæà çà äåöà, íåäîñòàòú÷íî ôèíàíñèðàíå íà óñëóãè â îáùíîñòòà è íåäîñòàòú÷íà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà â íóæäà ñ öåë ïðåâåíöèÿ íà èçîñòàâÿíå íà äåöà ïî ñîöèàëíè è ôèíàíñîâè ïðè÷èíè. Ïðåâåíöèÿ íà èçîñòàâÿíåòî íà äåöà Ïðåç 2009 ã. ïðàâèòåëñòâîòî íå óâåëè÷è äåòñêèòå äîáàâêè è ñåìåéíèòå ïîìîùè, òàêà ÷å ðîäèòåëè äà íå ñà ïðèíóäåíè äà èçîñòàâÿò äåöàòà ñè â äîìîâå ïî ñîöèàëíè è ôèíàíñîâè ïðè÷èíè. Íàïðîòèâ, õèëÿäè áåäíè ñåìåéñòâà áÿõà çàñåãíàòè îò ïðåêðàòÿâàíåòî íà ñîöèàëíèòå ïîìîùè â ïðîäúëæåíèå íà íàé-ìàëêî åäíà ãîäèíà, êîåòî ñòàíà ñ ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå ïðåç 2006 ã. Îò áþäæåòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà ïî Ïðîãðàìà No.6 ,,Çàêðèëà íà äåöàòà ÷ðåç ïðåõîä îò èíñòèòóöèîíàëíè ãðèæè êúì àëòåðíàòèâíè ãðèæè â ñåìåéíà ñðåäà“ ïîä ôîðìàòà íà ïîìîùè è îáåçùåòåíèÿ ïî Çàêîíà çà çàêðèëà íà äåòåòî çà 2009 ã. ñà áèëè îòïóñíàòè 6 000 000 ëâ., à çà 2010 ñà ïëàíèðàíè 7 400 000 ëâ. Ïî Ïðîãðàìà No.9 ,,Ïîäïîìàãàíå íà ñåìåéñòâà ñ äåöà“ îáùàòà ñóìà çà ìåñå÷íè ïîìîùè íà äåòå äî çàâúðøâàíå íà ñðåäíî îáðàçîâàíèå ïî Çàêîíà çà ñåìåéíèòå äîáàâêè çà äåöà çà 2009 ã. å áèëà 411 461 600 ëâ., à çà 2010 òÿ ùå áúäå 282 254 567 ëâ. - îêîëî 130 000 000 ëâ. ïî-ìàëêî. Ìåñå÷íèòå ïîìîùè çà äåòå äî íàâúðøâàíå íà 1 ãîäèíà çà 2009 ã. ñà âúçëèçàëè íà îáùà ñòîéíîñò 32 884 000 ëâ., à çà 2010 ùå áúäàò îáùî 20 385 000 ëâ. - îêîëî 12 500 000 ëâ. ïî-ìàëêî. Ïî Ïðîãðàìà No.10 ,,Èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ“ ìåñå÷íèòå äîáàâêè çà äåöà ïî Çàêîíà çà èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ïðåç 2009 ã. ñà áèëè íà îáùà ñòîéíîñò 40 320 000 ëâ., à çà 2010 ã. ùå áúäàò 27 397 440 ëâ. - îêîëî 13 000 000 ëâ. ïî-ìàëêî. Íàé-ñåðèîçåí ñå îêàçâà ôàêòúò, ÷å ñ ïî îêîëî åäíà òðåòà ñà íàìàëåíè ñðåäñòâàòà çà ïîñëåäíèòå äâå ïðîãðàìè. Òàêà äåöàòà íà âúçðàñò ïîä åäíà ãîäèíà è äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ ùå áúäàò íàé-òåæêî îùåòåíè îò ðåñòðèêöèèòå íà áþäæåò 2010 ã. Îò ñîöèàëíèòå óñëóãè â îáùíîñòòà ïðåç 2009 ã. íàé-âèñîê áå ñòàíäàðòúò çà ôèíàíñîâî ïîäïîìàãàíå îò äúðæàâàòà íà åäíî äåòå çà öåíòúð çà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï (7801 ëâ.), êðèçèñåí öåíòúð çà äåöà, ïîñòðàäàëè îò íàñèëèå (7750 ëâ.) è çâåíàòà ,,„Ìàéêà è áåáå“ (6861 ëâ.). Êàïàöèòåòúò íà ïîâå÷åòî óñëóãè ñå óâåëè÷àâà33
øå äàëå÷ ïî-áàâíî â ñðàâíåíèå ñ íàðàñòâàùèòå íóæäè íà äåöàòà è ñåìåéñòâàòà, à çà 2010 ã. ôèíàíñîâèòå ñòàíäàðòè íà âñè÷êè òåçè óñëóãè ñà íàìàëåíè ñ îêîëî 500 ëâ. âñåêè. Î÷åâèäíî å, ÷å ñàìî ñ òåçè ñðåäñòâà è ñ íèñêî ðàçâèòè (ñ íåäîñòàòú÷åí êàïàöèòåò è íåáàçèðàíè íà ðåãèîíàëíèòå ïîòðåáíîñòè) è íåêà÷åñòâåíè óñëóãè â îáùíîñòòà, ñåìåéñòâàòà è äåöàòà íå ìîãàò äà êîìïåíñèðàò äåôèöèòèòå ñè, äà ñå ðàçâèâàò ïúëíîöåííî è äåöàòà äà áúäàò åôåêòèâíî çàùèòåíè îò áåäíîñòòà, ñîöèàëíîòî èçêëþ÷âàíå è íàñèëèåòî. Äîñòúï äî îáðàçîâàíèå íà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ îò äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ Ïî ïîâîä ðåøåíèåòî ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 2008 ã. íà Åâðîïåéñêèÿ êîìèòåò ïî ñîöèàëíè ïðàâà îòíîñíî íåîñèãóðÿâàíå íà îáðàçîâàíèå íà äåöàòà îò äîìîâåòå çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ38 Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ), ñúâìåñòíî ñ ÖÇËÏÐ îðãàíèçèðà îòíîâî (åäíà ãîäèíà ïî-êúñíî) êðúãëà ìàñà, íà êîÿòî ïðèñúñòâàõà ïðåäñòàâèòåëè íà âñè÷êè êëþ÷îâè ìèíèñòåðñòâà è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Öåëòà áå äà ñå íàïîìíè íà íîâîòî ïðàâèòåëñòâî çà òîçè àíãàæèìåíò. Îòíîâî ñå îêàçà, ÷å íÿìà ÿñåí ïëàí çà èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèåòî äà ñå îñèãóðè îáðàçîâàíèå íà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ. Ïî èíôîðìàöèÿ íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà çàêðèëà íà äåòåòî (ÄÀÇÄ), èçèñêàíà îò Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðåç ôåâðóàðè 2009 ã. äåöàòà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ îò 23 äîìà ñå îáðàçîâàò è îáó÷àâàò. Ïðåç àïðèë 2009 ã. ÁÕÊ ïîïèòà ïðîèçâîëíî èçáðàíè äîìîâå îòíîñíî áðîÿ íà äåöàòà, êîèòî ñå îáðàçîâàò è âèäà îáðàçîâàíèå èëè îáó÷åíèå, êîåòî ïîëó÷àâàò. Îêàçà ñå, ÷å äåëúò íà äåöàòà îò äîìîâå çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî ïîëó÷àâàò îáðàçîâàíèå âàðèðà îò 17% äî 32 %. Îíåçè, êîèòî ó÷àò â îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå áÿõà ñàìî 9,9 %. Íà êîíôåðåíöèÿ íà ÁÕÊ, ïðîâåäåíà íà 03.11.2009 ã. íîâèÿò ïðåäñåäàòåë íà ÄÀÇÄ è íîâèÿò ìèíèñòúð íà îáðàçîâàíèåòî îáÿñíèõà, ÷å äàííèòå çà òîâà êîëêî äåöà îò äîìîâå ñå îáó÷àâàò ñå ðàçìèíàâàò äðàñòè÷íî â äâåòå âåäîìñòâà. Ïðèîáùàâàùî îáðàçîâàíèå Ïðåç ÿíóàðè 2009 ã. áå ïðèåòà Íàðåäáà No.1 çà îáó÷åíèåòî íà äåöà è ó÷åíèöè ñúñ ñïåöèàëíè îáðàçîâàòåëíè ïîòðåáíîñòè, êîÿòî ñå ðàçðàáîòâàøå ïðåç 2007 ã. è 2008 ã. îò ðàáîòíà ãðóïà â Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî ñ ó÷àñòèåòî 38 Âæ. ïî-ïîäðîáíî: ÁÕÊ, Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ
ïðåç 2008 ã., äîêëàä íà ÁÕÊ, ìàðò 2009 ã.
34
íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Íàðåäáàòà ïðèçíàâà íåîáõîäèìîñòòà îò îñèãóðÿâàíå íà ïñèõîëîãî-ïåäàãîãè÷åñêà ïîäêðåïà íà äåöàòà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè, îïðåäåëÿ îáó÷åíèåòî â ñïåöèàëíè ó÷èëèùà êàòî âúçìîæíîñò, äîïóñòèìà ñàìî ,,ñëåä èç÷åðïâàíå íà âñè÷êè âúçìîæíîñòè çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå“, äîïóñêà áîãàòà âúçìîæíîñò çà âêëþ÷âàíå íà ðàçëè÷íè ñïåöèàëèñòè â îáó÷åíèåòî è âúâåæäà ñúáèðàíåòî íà äàííè è èçãîòâÿíå íà ñòàòèñòèêà. Íàðåäáàòà îáà÷å íå äàâà äåôèíèöèÿ íà ïîíÿòèåòî ,,„âúçìîæíîñòè çà èíòåãðèðàíî îáó÷åíèå“, íå ïðåäâèæäà ñïåöèàëíè ïðîãðàìè è ïîñîáèÿ çà îáó÷åíèå íà äåöàòà ñ óìñòâåíè èëè ìíîæåñòâåíè óâðåæäàíèÿ è íå ðåãëàìåíòèðà ïîäðîáíî ìåõàíèçúì çà ñúáèðàíåòî/îáðàáîòâàíåòî íà äàííè çà äåöàòà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè, êîéòî áè ãàðàíòèðàë àäåêâàòíî ïëàíèðàíå è îñèãóðÿâàíå íà ðåñóðñ çà îáó÷åíèåòî èì. Åêñïåðòíèòå êîìèñèè â ðåãèîíàëíèòå èíñïåêòîðàòè ïî îáðàçîâàíèå îòíîâî íå ñà çàäúëæåíè äà ïðåöåíÿâàò ïåðèîäè÷íî îáðàçîâàòåëíèòå ïîòðåáíîñòè íà äåöàòà è òîâà çàòðóäíÿâà îáðàçîâàíèåòî äà îòãîâîðè íà ðåàëíèòå èì èíäèâèäóàëíè ïîòðåáíîñòè. Èçáîðúò íà ðîäèòåëèòå äà çàïèøàò äåòåòî ñè â îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå ìîæå äà áúäå ñòåñíåí äî íåðàçóìåí ìèíèìóì, ïîðàäè òîâà, ÷å ó÷èëèùàòà, â êîèòî èìà ðåñóðñíî îñèãóðÿâàíå ñà íåäîñòàòú÷íî íà áðîé, íå ñà èçâåñòíè ïóáëè÷íî è íÿìà ãàðàíöèè, ÷å ðàçïîëàãàò ñ äîñòàòú÷åí ðåñóðñ, çà äà ïîåìàò íåîãðàíè÷åí áðîé äåöà. Íàðåäáàòà íå âíàñÿ íîâè ðàçïîðåäáè îòíîñíî ïðîôåñèîíàëíîòî îáó÷åíèå è êâàëèôèêàöèÿ íà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî äà ñúîáðàçÿâàò èíòåðåñèòå/âúçìîæíîñòèòå íà äåöàòà, êàêòî è íóæäèòå íà ïàçàðà íà òðóäà, êîåòî îòíîâî îáðè÷à äîðè äåöàòà ñúñ çàâúðøåíî ïðîôåñèîíàëíî îáó÷åíèå íà áåçðàáîòèöà è ñîöèàëíà èçîëàöèÿ. Äåöàòà îò äîìîâå çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ ñà äèñêðèìèíèðàíè îò íàðåäáàòà, ñïîðåä êîÿòî òå áè òðÿáâàëî äà ó÷àò ñàìî â ïîìîùíè ó÷èëèùà.  íàðåäáàòà ëèïñâà è ðàçäåë, îïðåäåëÿù ïàðàìåòðèòå íà ïîäêðåïÿùàòà ñðåäà îòíîñíî äåöàòà ñ óìñòâåíè çàòðóäíåíèÿ, ëèïñâà ðåãëàìåíòèðàíå íà ðåàëíà âúçìîæíîñò çà ïðîôåñèîíàëíî îáó÷åíèå è îïèñàíèå íà äåéíîñòèòå çà ðåñóðñíî ïîäïîìàãàíå íà äåöà è ó÷åíèöè ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ, êîèòî ñïåöèàëíèòå ó÷èëèùà ìîãàò äà îñúùåñòâÿâàò.  Áúëãàðèÿ âñå îùå íå ôóíêöèîíèðà áàçà äàííè çà âñè÷êè äåöà ñúñ ñïåöèàëíè îáðàçîâàòåëíè ïîòðåáíîñòè. Äîêàòî òàêàâà áàçà äàííè íå ñúùåñòâóâà è äàííèòå â íåÿ íå ìîãàò äà áúäàò ñðàâíÿâàíè ñ äàííèòå íà ÄÀÇÄ è ÌÒÑÏ, íå áè ìîãëà äà ñå èçãðàäè äîñòîâåðíà ïðåäñòàâà çà îñèãóðÿâàíåòî íà ïðàâî íà îáðàçîâàíèå íà âñÿêî äåòå ñ óâðåæäàíå ñïîðåä èíäèâèäóàëíèòå ìó ïîòðåáíîñòè è äà ñå ñúäè çà êà÷åñòâîòî íà òîâà îáðàçîâàíèå. Ïðåç äåêåìâðè 2009 ã. ÎÁÅÊÒÈ / ÌÀÐÒ 2010
Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò çà ïúðâè ïúò ðåøè äà îòïóñíå ïî 194 ëâ. íà äåòå ñ óâðåæäàíå, êîåòî ñå îáó÷àâà èíòåãðèðàíî â îáùîîáðàçîâàòåëíî ó÷èëèùå ñ ðåñóðñíî ïîäïîìàãàíå. Ñîöèàëíè óñëóãè çà äåöà îò äîìîâå äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ Ïðåç 2009 ã. íàé-íàêðàÿ áå çàòâîðåí Äîìúò çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â ñ. Ìîãèëèíî. Îò âñè÷êè ïëàíèðàíè øåñò ìàëêè äåòñêè êúùè çà äåöàòà îò Ìîãèëèíî åäíà (çà øåñò äåöà) çàïî÷íà íà ôóíêöèîíèðà ïðåç îêòîìâðè 2008 ã. â ãð. Ðóñå è òî ñ íåäîñòàòú÷íî ôèíàíñèðàíå, à äðóãà áå îòêðèòà îòíîâî â Ðóñå ïðåç ñåïòåìâðè 2009 ã. â Äîìà çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè çà äåöà îò 0 äî 3 ã. Òðåòàòà ñúùî áå èçãðàäåíà è ãîòîâà çà åêñïëîàòàöèÿ êúì ñåïòåìâðè 2009 ã. âúâ Âàðíà. Ïðåç ñåïòåìâðè 2009 ã. áå îáÿâåíî è çàïî÷íàëîòî çàêðèâàíå íà Äîìà çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â ñ. Ãîðíà Êîçíèöà, êîåòî ãëàâíî ñå èçâúðøâà îò ôîíäàöèÿ ,,Ñèéäúð“ è îáùèíèòå Áîáîâ äîë è Êþñòåíäèë. Òî îòíîâî áå ñúïúòñòâàíî ñ ìíîæåñòâî ïðîáëåìè íà äúðæàâíî íèâî. Çà ñúæàëåíèå, îáùåñòâåíàòà äèñêóñèÿ íà ïðîáëåìèòå íà äåöà â äîìîâå íå äîâåäå äî ôîðìèðàíå íà ÿñíà, äúëãîñðî÷íà è êîîðäèíèðàíà ïîëèòèêà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Ìåäèèòå ïîêàçàõà ìíîãîáðîéíè ðåïîðòàæè çà ñìúðò, ôèçè÷åñêî è ñåêñóàëíî íàñèëèå íà äåöà â äîìîâå. Âúïðåêè òîâà áúëãàðñêàòà ïðîêóðàòóðà, ñåçèðàíà îò Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò äà íàïðàâè ïðîâåðêè âúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæàíèÿ, íå óñïÿ äà îòêðèå íèêàêâè äîêàçàòåëñòâà çà èçâúðøåíè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó äåöà. Ïðåç ñåïòåìâðè ÁÕÊ çàâåäå èñê çà äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó ïðîêóðàòóðàòà ïî òîçè ïîâîä.
ôèíàíñîâèòå ñòàíäàðòè ñà íàìàëåíè äî òåçè îò 2008 ã.39 Èçíåíàäâàùî îáà÷å îùå ïðåç 2009 ã. ñå óâåëè÷èõà ñåðèîçíî ñòàíäàðòèòå çà ïîìîùíèòå ó÷èëèùà-èíòåðíàòè (çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ), ñîöèàëíî-ïåäàãîãè÷åñêèòå èíòåðíàòè è âúçïèòàòåëíèòå ó÷èëèùà-èíòåðíàòè çà äåöà, èçâúðøèëè ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè, êàòî çà ïîñëåäíèòå ñòàíäàðòúò å 8837 ëâ. çà 2009 ã. è 9220 ëâ. çà 2010 ã. Î÷åâèäíà å ïîäêðåïàòà, êîÿòî äúðæàâàòà îêàçâà íà èíñòèòóöèèòå çà äåöà, âúïðåêè íàëîæèëîòî ñå ðàçáèðàíå, ÷å òå ñå îòðàçÿâàò íåãàòèâíî íà ôèçè÷åñêîòî, ïñèõè÷åñêîòî è åìîöèîíàëíîòî ðàçâèòèå íà äåöàòà. Âñå îùå íÿìà åäèííà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà çàêðèâàíå íà äåòñêèòå èíñòèòóöèè è ðàçâèâàíå íà óñëóãè è ôîðìè íà ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà. Ïðàâèòåëñòâîòî âñå îùå íå å èçãðàäèëî è ìåõàíèçúì çà äîñòîâåðíî îò÷èòàíå íà áðîÿ äåöà (ñ òåõíèòå èíäèâèäóàëíè õàðàêòåðèñòèêè), êîèòî ïîëçâàò èíñòèòóöèîíàëíè óñëóãè â äîìîâå èëè â èíòåðíàòíè ñïåöèàëíè ó÷èëèùà, íî ïðîäúëæàâà äà ôèíàíñèðà ñ åäèíåí äúðæàâåí ôèíàíñîâ ñòàíäàðò âñè÷êè äåòñêè èíñòèòóöèè â ñòðàíàòà, êàòî çà äîìîâåòå çà ìåäèêîñîöèàëíè ãðèæè (ïîä÷èíåíè íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî) äîðè âñå îùå íÿìà òàêúâ. Ñúùî òàêà ïðàâèòåëñòâîòî âñå îùå íå îò÷èòà êîëêî äåöà ñå íàñòàíÿâàò è êîëêî äåöà íàïóñêàò äåòñêèòå èíñòèòóöèè âñÿêà ãîäèíà ñ öåë äà èçìåðè ðåàëíàòà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ. Ñúáèðàíåòî è ñðàâíÿâàíåòî íà èíôîðìàöèÿ îò ðàçëè÷íèòå âåäîìñòâà, îòãîâîðíè çà äåöàòà â èíñòèòóöèè, å èçêëþ÷èòåëíî òðóäíî ïîðàäè íåïðîçðà÷íèÿ è íååäèíåí ïîäõîä íà âñÿêî îò òÿõ ïðè îò÷èòàíå íà äåéíîñòòà èì è âîäè äî ïðîòèâîðå÷èâè èçâîäè.
Ðåôîðìà â ñîöèàëíèòå äîìîâå çà äåöà Ïðåç 2009 ã. ïðîäúëæàâàøå äà ëèïñâà ÿñíîòà îòíîñíî ðåôîðìèðàíåòî è ïðåñòðóêòóðèðàíåòî íà äåòñêèòå äîìîâå. Óâåëè÷åíàòà ïðåç þëè 2008 ã. ñ 50 % äúðæàâíà ãîäèøíà èçäðúæêà íà äåöàòà â äîìîâåòå çà äåöà, ëèøåíè îò ðîäèòåëñêà ãðèæà íà âúçðàñò 7-18 ã., áå äîïúëíèòåëíî ïîâèøåíà ñ îùå ïî îêîëî 750 ëâ. íà äåòå ïðåç 2009 ã., à â äîìîâåòå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ óâåëè÷åíàòà ïðåç 2008 ã. èçäðúæêà ñúùî íàðàñòíà ïðåç 2009 ã. ñ îêîëî 800 ëâ. íà äåòå. Ïðåç 2010 ã. òàçè òåíäåíöèÿ íå ñå çàïàçâà è 39 Ðåøåíèå No. 937 îò 08.12. 2009 ã. íà Ìèíèñòåðñêè ñúâåò
çà ðàçïðåäåëåíèå íà äåéíîñòèòå, ôèíàíñèðàíè ÷ðåç îáùèíñêèòå áþäæåòè, íà ìåñòíè è äåëåãèðàíè îò äúðæàâàòà äåéíîñòè çà îïðåäåëÿíå íà ñòàíäàðòè çà ôèíàíñèðàíå íà äåëåãèðàíèòå îò äúðæàâàòà äåéíîñòè ïðåç 2010 ã. , ïðèëîæåíèå 5, êúì ò.4., äîñòúïíî íà: http://www.mon.bg/ opencms/export/sites/mon/left_menu/budget/reshenieMS937_812-2009_pril5.pdf.
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010
Âúðõó èçãîòâÿíåòî íà òîçè äîêëàä ðàáîòèõà: Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Åìèë Êîåí, Ñëàâêà Êóêîâà, Êðàñèìèð Êúíåâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, Èëèàíà Ñàâîâà, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà. Íàïèñâàíåòî íà îòäåëíè ÷àñòè ïîäïîìîãíàõà Ãåîðãè Âîéíîâ, Ãàáðèåëà Ãúëúáîâà è Åëåíà Êðúñòåâà. Ãëàâà 9 îò äîêëàäà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò Ïðîãðàìà Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ. Ãëàâà 15 îò äîêëàäà å îñíîâàíà íà èíôîðìàöèÿ îò Áúëãàðñêè öåíòúð çà äæåíäúð èçñëåäâàíèÿ. 35
36
Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Ñîôèÿ 1504, ï.ê. 146, òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 åë. ïîùà: bhc@bghelsinki.org, http://www.bghelsinki.org
ÎÁÅÊÒÈÂ / ÌÀÐÒ 2010