сп. Обектив - бр. 198, 26 Април 2012

Април 2012

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Думи на редактора Àïðèëñêèÿò áðîé íà „Îáåêòèâ“ ïîäíàñÿ ïîðåäíèòå ñè æóðíàëèñòè÷åñêè è åêñïåðòíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà êúì ÷èòàòåëèòå. Ñðåä òÿõ ñà: - Ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ÌÂÐ – ïúðâàòà ñòúïêà îò Ðîñåí Áîñåâ - Ñîôè – óõàíèåòî íà áèëêè çà îáè÷ – Âàñèë ×àïðàçîâ - Çàêîíúò çà êîíôèñêàöèÿ vs. îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò - åêñêëóçèâåí ðàçãîâîð ñ ó÷àñòèå íà çàì.-ìèíèñòúð Âåëèíà Òîäîðîâà, Èâàíêà Èâàíîâà – äèðåêòîð íà Ïðàâíà ïðîãðàìà „Îòâîðåíî îáùåñòâî“, Òîäîð Êîëàðîâ – áèâø ïðåäñåäàòåë íà Êîìèñèÿòà ïî êîíôèñêàöèÿ Äúðæàâàòà „ïîîùðÿâà” õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ äà ðàáîòÿò Êàê ñå ñòèìóëèðà ðàáîòîäàòåëÿò äà íàïðàâè äîñòúïíà ñðåäàòà çà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ - ñòàòèÿ îò Àíåëèÿ Äóäèíà - Ùå ðàçðåøè ëè áúëãàðñêèÿò ñúä ðåãèñòðàöèÿ íà ïðàâîñëàâíàòà ñòàðîñòèëíà öúðêâà - èíòåðâþ ñ àäâ. Éîíêî Ãðîçåâ - Äà ÷àêàø âëàêà íà ãëóõ êîëîâîç – êîìåíòàð îò Òàòÿíà Âàêñáåðã - Êàê ñå ðàçèãðàõà óáèéñòâàòà â Òóëóçà â ïîëèòè÷åñêîòî è ìåäèéíîòî ïðîñòðàíñòâî – Âàíÿ Êúíåâà - Íå ïðåâðúùàéòå Áðàéâèê â èêîíà íà çëîòî – Ìèëåí Àòàíàñîâ - Ñëåä äúëãèÿ è ïðîòèâîðå÷èâ ïðîöåñ íà êîíñóëòàöèè Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèå Íàöèîíàëíà ñòðàòåãèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå: Êàêâî îñòàíà íåðåøåíî? - Äåÿí Êîëåâ

ÎÁÅÊÒÈ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ (4-5) Ñúäåáíèÿò ïðîöåñ êàòî ðàçòåðçàâàíå ÏÎËÈÖÅÉÑÊÀ ÁÐÓÒÀËÍÎÑÒ (6-7) Ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ÌÂÐ - ïúðâàòà ñòúïêà ËÈ×ÍÎ (8-9) Ñîôè – óõàíèåòî íà áèëêè çà îáè÷ ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ (25-26) ÅÑ: Äà ðîäèø âêúùè å ÷îâåøêî ïðàâî ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ (29-30) Ñ ìíîãî „Öèãàíñêè îãúí” è ñ îáèäíî âíèìàíèå çà Ñâåòîâíèÿ äåí íà ðîìèòå ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÕÎÐÀÒÀ Ñ ÓÂÐÅÆÄÀÍÈß (31-33) Äúðæàâàòà „ïîîùðÿâà” õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ äà ðàáîòÿò ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÂÅÐÎÈÇÏÎÂÅÄÀÍÈßÒÀ (34-35) Ùå ðàçðåøè ëè áúëãàðñêèÿò ñúä ðåãèñòðàöèÿ íà ïðàâîñëàâíàòà ñòàðîñòèëíà öúðêâà? ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐà (38-39) Äà ÷àêàø âëàêà íà ãëóõ êîëîâîç ÊÍÈÃÈ (47-51) Ïóñòîøòà íà ìúë÷àíèåòî ËßÂ È ÄÅÑÅÍ ÅÊÑÒÐÅÌÈÇÚÌ (52-53) Íå ïðåâðúùàéòå Áðàéâèê â èêîíà íà çëîòî (54-56) Êàê ñå ðàçèãðàõà óáèéñòâàòà â Òóëóçà â ïîëèòè÷åñêîòî è ìåäèéíîòî ïðîñòðàíñòâî ÄÈÑÊÓÑÈß (57-59) Óíãàðèÿ: Àíòèêîìóíèçìúò êàòî àëèáè çà íàëàãàíå íà ïðîêîìóíèñòè÷åñêè ïîëèòèêè

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà Íèêîëîâà ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâà ÀÂÒÎÐÈ: Àíåëèà Äóäèíà, Âàíÿ Êúíåâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Äåÿí Êîëåâ, Ëþáîìèð Ïîæàðëèåâ, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèëà Öàëîâà, Ìèëåí Àòàíàñîâ, Ðîñåí Áîñåâ, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÑÍÈÌÊÀ ÊÎÐÈÖÀ: Áîðèñëàâ Íèêîëîâ ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ñîôèÿ 1504 ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 bhc@bghelsinki.org www.bghelsinki.org Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Ìàðãàðèòà Èëèåâà ×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åìèë Êîåí, Çåëìà Àëìàëåõ, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà , ßíà Áþðåð Òàâàíèå

ÏÎ ÑÂÅÒÀ (60-61) Íåâèäèìèòå ðîìè (62-64) Áîñíà è Õåðöåãîâèíà: Ðîìè è åâðåè ñà èçïðàâåíè ïðåä ïîëèòè÷åñêà äèñêðèìèíàöèÿ (64-65) Ñúðáèÿ/Êîñîâî: Ñïðåòå ïðîèçâîëíèòå àðåñòè (66-67) Óíãàðèÿ: Íå äîïóñêàéòå çàáðàíà íà ïðàéä ïàðàäà (68-69) Ãàçà: Õàìàñ òðÿáâà äà ñïðå åêçåêóöèèòå ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ (70-75) Íàöèîíàëíàòà ñòðàòåãèÿ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå

10

Êëóá Îáåêòèâ

Гражданската конфискация vs . организираната престъпност

Снимка: Борислав Николов

23

53

СЛУЧАЯТ „ПЛЕВЕН” – КУЧЕТАТА СИ ЛАЯТ, КЕРВАНЪТ СИ ВЪРВИ

АНТИСЕМИТИЗМЪТ – БЪЛГАРСКИЯТ ВАРИАНТ Соломон Бали: ПОЛИТИЧЕСКИ СРЕДИ И ИНСТИТУЦИИ СЪУЧАСТВАТ НА ПРОТИВОКОНСТИТУЦИОННИ ПРОЯВИ Жана Попова: ИМА ПОСЛАНИЯ, КОИТО СА ПРЕСТЪПЛЕНИЕ. ПРЕСТЪПЛЕНИЯТА НЕ СЕ ДИСКУТИРАТ Вяра Ангелова: ПРОБЛЕМЪТ Е В ОБЩЕСТВЕНАТА ТЪРПИМОСТ КЪМ НЕТОЛЕРАНТНОСТТА

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑËÀÂÊÀ ÊÓÊÎÂÀ

25

ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ

ДЕТСКОТО ПРАВОРАЗДАВАНЕ – ИМА КОНЦЕПЦИЯ, НЯМА ПРОМЯНА

36

ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÍÀ ËÃÒÁ

ЗА КРАСИВАТА БЪЛГАРИЯ (В памет на Михаил Стоянов)

ÄÀ ÏÎÇÍÀÅÌ ÈÑÒÎÐÈßÒÀ ÑÈ

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Юлиана Методиева, главен редактор

Съдебният процес като разтерзаване Íà 21 àïðèë â 11.10 ÷àñà àäâîêàòúò íà èùåöà ïðèêëþ÷è ïëåäîàðèÿòà ñè ñ íàñòîÿòåëíîòî „Ìîëÿ óâàæàåìèÿò ñúä äà ïðèçíàå æóðíàëèñòêàòà çà âèíîâíà“. Ñëåäâàøå çàùèòà íà æóðíàëèñòêàòà. Äðóãèÿò àäâîêàò ïëåäèðà äðóãî: „Ìîëÿ óâàæàåìèÿò ñúä äà ÿ ïðèçíàå çà íåâèííà“. Äåëîòî áå çàïî÷íàëî â 9.00 ÷àñà ñóòðèíòà. Ïîñëåäíèòå ñâèäåòåëè, â òîâà ÷èñëî èçâåñòíè ãëàñîâå îò íàöèîíàëíèÿ åôèð, áÿõà ðàçïèòàíè. Íÿêîè îò òÿõ âå÷å çà âòîðè ïúò. Âñúùíîñò, âíåçàïíî àäâîêàòúò áå ïîèñêàë íîâè ñâèäåòåëè. Ñâèäåòåëè íà ñâèäåòåëèòå. Íÿêàêâà ñâîÿ ïàÿæèíà çàïëèòàøå îêîëî îáâèíÿåìàòà. Ñ âñåêè ñâîé õîä ïîòÿãàøå ñúñ çàäîâîëñòâî âúçëèòå, èçïðîáâàøå çäðàâèíàòà íà äîâîäèòå ñè, ñèãóðåí â ëîâà ñè.  ïàÿæèíàòà, çàäóøàâàéêè ñå, áåøå ñëîâîòî. Ïðåäè òîâà, ïîâå÷å îò äâà ÷àñà àäâîêàòúò íà æàëáîïîäàòåëÿ å èçòúêâàë âñåâúçìîæíè àðãóìåíòè. Êàê êëèåíòúò ìó å áèë ïîñòðàäàë îò èçëú÷åíà êîðåñïîíäåíöèÿ â íàöèîíàëíèÿ åôèð. È ìàéêà ìó áèëà ñúñèïàíà. È ìàéêàòà íà ïðèÿòåëÿ ìó, îíçè, íà êîãîòî öèâèëíèòå ïîëèöàè îáñëåäâàõà íàñêîðî îôèñà ìó. Òÿ ñúùî å ïðåæèâÿëà øîê îò êîðåñïîíäåíöèÿòà íà îáâèíÿåìàòà. Ðàçêàçâà âåäíúæ è âòîðè, è ïåòè, è äåñåòè ïúò êàê å íàðóøåíà ðåïóòàöèÿòà, ÷åñòòà, äîáðîòî èìå íà êëèåíòà ìó, êîãîòî âñè÷êè â ãðàäà ïîçíàâàò.

Ïðîöåñúò ïî÷òè ùåøå äà ïðèêëþ÷è ïîðàäè èçòè÷àíå íà äàâíîñòíèÿ ìó ñðîê. È òîâà áåøå èç÷èñëåíî. Òîðìîçúò áåøå èç÷èñëåí: äîðè äà çàãóáè äåëîòî, ïîñÿ íåèçòðúãâàåì ñòðàõ â ãúðäèòå íà æóðíàëèñòèòå îò ïðîâèíöèÿòà. È îò Ñîôèÿ âñúùíîñò. Ïî âåðèãàòà ñòðàõúò ñå ðàçïðîñòðàíÿâà ìúëíèåíîñíî. Àäâîêàòúò íå å ñëó÷àåí. Íà îñìîòî çàñåäàíèå òîé áå óòî÷íèë çà ìëàäàòà ñúäèéêà íåâúçìîæíîñòòà äà áúäå íà íàñðî÷åíàòà îò íåÿ äàòà. Ùå ñúì çàåò ñ äåëîòî íà Çëàòêî Áàðåòàòà, ïîÿñíè òîé. Ñúäúò ñå ñúîáðàçè. Ïðîìåíè ïîñî÷åíèÿ äåí, ÷àñ, ìåñåö . Íà ïîðåäíîòî çàñåäàíèå ùÿõà äà áúäàò èçñëóøàíè îùå è îùå âåùè ëèöà. Íà âñÿêî çàñåäàíèå íîâèòå ñâèäåòåëè, ïîèñêàíè îò àäâîêàòà íà æàëáîïîäàòåëÿ, ùÿõà äà áúäàò ðàçïèòàíè ïðè ðåæèì íà ïðèçîâàâàíå è äîâåæäàíå. Ñëåä êàòî èçñëóøà ïîêàçàíèÿòà ïîä êëåòâà, ñúäúò ùå èì èçïëàùà ñóìè îò âíåñåíèÿ äåïîçèò ñúîáðàçíî ÍÏÊ. Äîêàòî ñëóæåáíîòî ëèöå ïîäãîòâÿ è îôîðìÿ äîêóìåíòèòå ïî äåëîòî, äîêàòî ñå ïðîñëóøâàò çàïèñè, òå÷å âðåìå. Ïîíÿêîãà çâúíè è òåëåôîí.  ñúäåáíàòà çàëà âðåìåòî òå÷å èçâúíðåäíî áàâíî. Ïðèñúñòâàùèòå ìúë÷àò îò óâàæåíèå êúì ñúäà è ÷àêàò ïðîäúëæàâàíåòî íà ïðîöåñà. ×àêàò âñúùíîñò ïðèñúäàòà. Ñïðàâåäëèâàòà ïðèñúäà. Àäâîêàòèòå íà æàëáîïîäàòåëÿ è îáâèíÿåìèÿ íå ñå ãëåäàò.

Обектив | Брой 198

5

Ðàçëèñòâàò äåëîòî, ñïîäåëÿò øåïíåøêîì íåùî ñúñ ñâèäåòåëè èëè ñ êëèåíòà ñè. Ïúðâî äåëî, âòîðî çàñåäàíèå, òðåòî äåëî. Ñëåäâàùà ãîäèíà. Ïúðâà èíñòàíöèÿ. Âòîðà èíñòàíöèÿ. Æàëáîïîäàòåëÿò ïðîòåñòèðà ðåøåíèåòî. Ñúäúò âðúùà äåëîòî ïî íèçõîäÿù ðåä. Âòîðè ñúäåáåí ñúñòàâ. Îùå åäíà ãîäèíà. Ïðåç äâà ìåñåöà çàñåäàíèÿ. Íàñðî÷âàò ïðîöåñà â êúñåí ñëåäîáåäåí ÷àñ. Èëè â ðàííî óòðî. Çàùèòàòà ïúòóâà îò äàëå÷íà ïðîâèíöèÿ. Ñóòðåøíèÿò ÷àñ çà àäâîêàòà è êëèåíòêàòà ìó å ïðîáëåì, õîíîðàðúò å îñêúäåí. È çàïëàòàòà íà îáâèíÿåìàòà å ñðåäíà. Êàêòî è äà å. Àäâîêàòúò íà æàëáîïîäàòåëÿ-áèçíåñìåí å ìàñòèò, êîñòþìèòå ìó ñà åëåãàíòíè. Áåæîâ ïàíòàëîí, èçðÿäíà âðàòîâðúçêà. Ñëåä âñÿêî çàñåäàíèå ïóñêà øåãè. Îñîáåíè áåëåçè äðóãè íÿìà.

 íà÷àëîòî ìåäèèòå ñå èíòåðåñóâàò îò õîäà íà ïðîöåñà. Ïèøàò äîïèñêè: „Ñêàíäàëåí ðåìîíò íà ñîöèàëåí äîì â Ñòàðà Çàãîðà“, „Ìàñëàðîâà ïîäñúäèìà ñ îùå ïåòèìà äóøè çà ïðèñâîÿâàíå íà îáùî 12 ìèëèîíà ëâ. çà ðåìîíòà“, „Áèçíåñìåíúò Â. Äðàãàíîâ, ïîäñúäåí ïî äåëîòî ñðåùó áèâøàòà ñîöèàëíà ìèíèñòúðêà Åìèëèÿ Ìàñëàðîâà è íåèí ñåìååí ïðèÿòåë, å ïëàùàë ñ äúðæàâíè ïàðè ïîñòðîÿâàíåòî íà ÷àñòíè âèëè â ñåëî Ëîçåíåö” (âèæ â. “Òðóä”). Ïîñëå ïðåñòàâàò äà ïèøàò. Ñêàíäàëúò ñå çàìðàçÿâà çà ïóáëèêàòà, íî ïðîöåñúò ñðåùó æóðíàëèñòà ïðîäúëæàâà . Òîé òðÿáâà äà äîêàçâà íà âñåêè åòàï êàêúâ å íåãîâèÿò åòè÷åí êîäåêñ, êàê óìåå äà ñïàçâà ñòàíäàðòè ïðè èçãîòâÿíå íà ðàçñëåäâàùèÿ ñè ìàòåðèàë, ãàðàíòèðà ëè íàé-ìàëêî äâà èçòî÷íèêà çà èíôîðìàöèÿ, ïàçè ëè èìåòî è ÷åñòòà íà ïðîôåñèÿòà ñè, íà ñâîÿ ðàáîòîäàòåë, íà ÷èòàòåëèòå è àóäèòîðèÿòà ñè.

Îñâåí òåçàòà ìó çà âèíàòà íà æóðíàëèñò. Æóðíàëèñòúò å èçëú÷âàë ðàçñëåäâàùè ìàòåðèàëè. Òåìàòà íà ìàòåðèàëèòå ìó å îò øèðîê îáùåñòâåí èíòåðåñ. Çëîóïîòðåáè ñ äúðæàâíè ñðåäñòâà.  êîðåñïîíäåíöèèòå ñòàâà äóìà çà äåéñòâàù ìèíèñòúð. Çà êðúãà îò áèçíåñìåíè îêîëî äåéñòâàùèÿ ìèíèñòúð. Çà ñåìåéíèòå ïðèÿòåëè íà äåéñòâàùèÿ ìèíèñòúð. Îêðúæíè ïðîêóðîðè äàâàò èíôîðìàöèÿ çà ñêàíäàëà ñúñ çëîóïîòðåáà. Ëèöà îò ÃÄÁÎÏ ñúùî ñà çàìåñåíè. Èìà íåçàêîííè ïîäñëóøâàíèÿ. Ñëåäîâàòåëè ñà èçâèêâàëè íà ðàçïèò çàïîäîçðåíè. Âëèçàëè ñà áåç ïðåäóïðåæäåíèå â îôèñèòå èì. Ïîíÿêîãà öèâèëíè ïîëèöàè çàäúðæàò äîðè áèçíåñìåíè ñ âëèÿíèå çà óòî÷íÿâàíå íà èíôîðìàöèÿ. Ïîíÿêîãà òÿõíàòà èíôîðìàöèÿòà ñå äàâà íà æóðíàëèñòà ñ èñêàíå äà ñå çàïàçè ïîâåðèòåëíîñò.  òàêèâà ñëó÷àè æóðíàëèñòúò ïèøå „èçòî÷íèê, ïîæåëàë äà îñòàíå àíîíèìåí“. Èíà÷å ðàçñëåäâàùàòà æóðíàëèñòèêà ùåøå äà å ëåñíà ïðîôåñèÿ. Ùÿõà äà é ñúòðóäíè÷àò ñ ïðåäîñòàâÿíå íà ôàêòè ïðè óñëîâèå íà ïúëíà ïóáëè÷íîñò è ïîëèöàè, è ïðîêóðîðè, ìåñòíà âëàñò èëè ïîëèòèöè îò îïîçèöèÿòà. Êîåòî å íåâåðîÿòíà õèïîòåçà. Îáèêíîâåíî æóðíàëèñòèòå ñúõðàíÿâàò òàéíàòà íà òàêèâà èçòî÷íèöè. Çàòîâà âëèÿòåëíèòå êðúãîâå ïîëçâàò äðóãè ìåòîäè äà ïðå÷àò íà îáùåñòâîòî äà óçíàå âñè÷êî çà áèçíåñà èì. Íàïðèìåð êàòî âîäÿò äåëà.

Äåëîòî „Âåíöèñëàâ Äðàãàíîâ ñðåùó Âåíåëèíà Ïîïîâà“ èìàøå äâå íåñúìíåíè ïðè÷èíè, çà äà áúäå îáåêò íà çàñòúïíè÷åñòâî îò ñòðàíà íà ÁÕÊ. Ïúðâî, îáâèíåíàòà å æóðíàëèñò, êîðåñïîíäåíò íà ÁÍÐ, àâòîð íà ïóáëèêàöèè â ïåðèîäè÷íèÿ ïå÷àò, íîñèòåë íà íàãðàäàòà çà äîáëåñò „Ïàíèöà“. Âòîðî, ïîâå÷å îò 15 ãîäèíè ïðàâîçàùèòíèöèòå ñå áîðÿò çà äåêðèìèíàëèçèðàíå íà ñëîâîòî. Çàùîòî è â íîâèÿ ïðîåêòîçàêîí çà Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ îñòàâà ãëàâà ÷åòèðèíàéñåòà, êîÿòî ãëàñè „Ïðåñòúïëåíèÿ ïðîòèâ ÷åñòòà, äîñòîéíñòâîòî è äîáðîòî èìå. Çà èçíåñåíà ïóáëè÷íî, ÷ðåç ïå÷àòíî ïðîèçâåäåíèå, ÷ðåç äðóãî ñðåäñòâî çà ìàñîâî îñâåäîìÿâàíå, ÷ðåç èçïîëçâàíå íà èíôîðìàöèÿ èëè ñúîáùèòåëíà òåõíîëîãèÿ, èëè äðóã ïîäîáåí íà÷èí…”.

À äåëàòà èìàò ñèëíî ñïëàøâàù õàðàêòåð.

Ïðèñúäàòà ðàçáèðà ñå, ïîäëåæè íà îáæàëâàíå.

Íàêàçàíèåòî å ãëîáà. Ãëîáàòà å ãîëÿìà - äî òðè õèëÿäè ëåâà. Ïîçîðúò çà îñúäåíèÿ å ïî-ñòðàøíàòà ñòðàíà îò þðèñïðóäåíöèÿòà. Íåãîâîòî ñëîâî, íåãîâèÿò çàíàÿò ñå ìèñëè îò ïðàâîòî â êðèìèíàëåí ðåæèì. Äåìîêðàòè÷íèòå ñòðàíè îòäàâíà ñå îòõâúðëèëè òîâà. Êàê ñå ïðîèçíåñå ñúäúò ïî äåëîòî „Âåíöèñëàâ Äðàãàíîâ ñðåùó Âåíåëèíà Ïîïîâà“?  èìåòî íà íàðîäà ÿ îïðàâäà.

ПОЛИЦЕЙСКА БРУТАЛНОСТ

Росен Босев

Промените в Закона за МВР първата стъпка

Снимка: Борислав Николов

Íàñêîðî ìè ïîäàðèõà åäèí ïðåñòàð íàðú÷íèê – „Óíèôîðìåíàòà ìèëèöèÿ è êðèìèíàëíàòà ñëóæáà”. Èçäàäåí å ïðåç 1946 ã. è îáîáùàâà áàçîâèòå ïîçíàíèÿ, êîèòî ìèëèöèîíåðèòå òðÿáâà äà èìàò, çà äà ïîäïîìàãàò êðèìèíàëèñòèòå â ðàçêðèâàíåòî íà ïðåñòúïëåíèÿ.  ãëàâàòà „Óïîòðåáÿâàíå íà îðúæèå” å ïðåðàçêàçàí ÷ë. 122 îò òîãàâà äåéñòâàùàòà íàðåäáà-çàêîí çà Äúðæàâíàòà ìèëèöèÿ, êúäåòî ñå êàçâà, ÷å ìèëèöèîíåðèòå ìîãàò äà èçïîëçâàò îðúæèå ñàìî ïðè âúîðúæåíî íàïàäåíèå è ïðè çàïëàõà çà æèâîòà. È äîêàòî òåçè ñòàíäàðòè ñà ñúùåñòâóâàëè äå þðå, ñúâñåì äå ôàêòî â êîíöåíòðàöèîííèòå ëàãåðè â Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ ñà áèëè èçáèâàíè õîðà. Çàïî÷âàì ñ òîçè êîíòðàïóíêò íå çà äà îìàëîâàæà çíà÷åíèåòî íà âíåñåíèòå îò ïðàâèòåëñòâîòî è ïðèåòè íà ïúðâî ÷åòåíå ïðîìåíè â Çàêîíà çà ÌÂÐ, êîèòî âúâåæäàò ñòàíäàðò çà „àáñîëþòíà íåîáõîäèìîñò” ïðè óïîòðåáàòà íà ñèëà è îðúæèå îò ïîëèöàèòå. Íÿìà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å òîâà å ìèíèìàëåí ñòàíäàðò. Òîé ïîñòàâÿ ÿñíè ãðàíèöè çà óïîòðåáàòà íà ôèçè÷åñêà ñèëà è îðúæèå ïî âðåìå íà

ïîëèöåéñêè îïåðàöèè è àðåñòà íà çàïîäîçðåíè. Ïðîìåíèòå îáà÷å òðÿáâà äà áúäàò ïúðâàòà ñòúïêà â öÿëîñòíîòî ïðåðàçãëåæäàíå íà íà÷èíà, ïî êîéòî ôóíêöèîíèðà ðåïðåñèâíèÿò (ïî ñàìèÿ âúòðåøåí ìèíèñòúð) àïàðàò.

Над доброто и злото Äîêàòî ïðîìåíèòå â ÇÌÂÐ ïúòóâàò êúì âòîðî ÷åòåíå, åäèí áðóòàëåí âèäåîêëèï îáèêîëè Áúëãàðèÿ.  ãëàâíàòà ðîëÿ - ïîëèöåéñêèÿò íà÷àëíèê Íèêîëîâ, êîéòî èãðàå êàíàäñêà áîðáà ñúñ çàäúðæàí. Ïñóâà ãî è ãî çàïëàøâà. Âúïðåêè ïðèçèâà íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò, ðúêîâîäñòâîòî íà ÌÂÐ îòêàçà äà èçâúðøè ïðîâåðêà. Îáÿñíåíèåòî - íÿìà íàðóøåíèå, à è äà èìàøå - âå÷å ñà èçòåêëè äàâíîñòíèòå ñðîêîâå çà íàëàãàíå íà íàêàçàíèå. Çàáåëåæåòå - åäèíñòâåíàòà äàííà çà òîâà êîãà

Обектив | Брой 198

7

å ñíèìàí êëèïúò å ñàìîòî ïðåäïîëîæåíèå íà Íèêîëîâ, ÷å òîâà å áèëî ïðåäè äâå ãîäèíè (ïúðâî èçêàçâàíå) èëè ïðåäè øåñò-ñåäåì ãîäèíè (âòîðîòî ìó èçêàçâàíå). Äðóãèÿò àðãóìåíò â çàùèòà íà ïîâåäåíèåòî íà ïîëèöåéñêèÿ íà÷àëíèê áåøå òåçàòà, ÷å â ñëó÷àÿ ñòàâàëî äóìà çà òåæúê ïðåñòúïíèê è òàêàâà òðÿáâàëî äà áúäå îïåðàòèâíàòà ðàáîòà ñ íåãî. Ìîìåíò, à íÿêîé ðàçáðà ëè òîçè ÷îâåê êàêúâ å âñúùíîñò? Çà êàêâî å çàäúðæàí? Óñïåøíà ëè å áèëà òàçè, õì, îïåðàòèâíà áåñåäà? Îáâèíåí ëè å? Îñúäåí ëè å? Îùå åäèí ïðèìåð - íÿêîëêî ãîäèíè íàçàä - àðåñòúò íà ïîäñúäèìèÿ çà êîðóïöèÿ Òåí÷î Ïîïîâ. Òîçè âèñîê îêîëî ìåòúð è øåéñåò è ïåò ñàíòèìåòðà ÷îâåê òîãàâà å ðàçñëåäâàí çà ïîñðåäíè÷åñòâî çà äàâàíå íà ïîäêóï. Çíàå ñå, ÷å ùå áúäå çàäúðæàí â íîòàðèàëíàòà êàíòîðà íà æåíà ìó. Êàêâî íàëàãà òîé äà áúäå ïðîñíàò íà çåìÿòà è óäðÿí ïî ãëàâàòà îò ìàñêèðàíè è âúîðúæåíè ïîëèöàè? Èëè ïúê, ïîíåæå å áèë ïîñðåäíèê íà áèâøèÿ ìèíèñòúð íà îòáðàíàòà, ïîëèöàèòå ñà î÷àêâàëè â êàíòîðàòà äà èìà òàíê, à Òåí÷î Ïîïîâ äà îòêðèå îãúí ïî òÿõ ñ êàðòå÷íèöà? Ñïîðåä âúòðåøíèÿ ìèíèñòúð Öâåòàí Öâåòàíîâ ïðè÷èíàòà ïîëèöàèòå äà äåéñòâàò òàêà å, ÷å ìàëêî ïðåäè òîâà Ïîïîâ å ïðåäàë ïàðèòå çà ïîäêóïà. Èëè åäèí âèä – ÌÂÐ ðàçäàâà ïðàâîñúäèå. Íå, áëàãîäàðÿ. Ïðèìåðèòå ñ Íèêîëîâ è Ïîïîâ ñà ïîêàçàòåëíè çà ëèïñàòà íà åëåìåíòàðåí ðåôëåêñ íà ðúêîâîäñòâîòî íà ÌÂÐ äà ïîñòàâè ïóáëè÷íî ãðàíèöàòà ìåæäó äîïóñòèìî è íåäîïóñòèìî. À òîâà å ïðîáëåì, êîéòî íèòî åäíà çàêîíîäàòåëíà ïðîìÿíà íå ìîæå äà ðåøè. Êîãàòî ïî âúðõîâåòå íÿìà ÷óâñòâèòåëíîñò çà òîâà êàêâî å íåäîïóñòèìî ïîâåäåíèå, íÿìà êàê äà î÷àêâàìå, ÷å òÿ ùå ñå ïîÿâè íàäîëó â ñèñòåìàòà íà ÌÂÐ.

Дефицит на капацитет Ïðåç çèìàòà Ñòåôàí Êëåíîâñêè (çà êîãîòî èìà èçäàäåíà åâðîïåéñêà çàïîâåä çà àðåñò) áåøå çàäúðæàí îò âúîðúæåíè ïîëèöàè â äåòñêè ïàðòè öåíòúð â ñòîëè÷åí ìîë. Öÿëà Áúëãàðèÿ âèäÿ êàê Êëåíîâñêè áåøå ïðîñíàò ñ áåëåçíèöè, äîêàòî îïåðàòèâåí ãî íàëàãàøå ñ øàìàðè. Òðèóìô íà ïðîôåñèîíàëèçìà.

Çàáåëåæåòå - òîâà å n-òèÿò îïèò Êëåíîâñêè äà áúäå çàäúðæàí. Ïðåäèøíèÿ ïúò, ïî äóìèòå íà àäâîêàòà ìó, ïîëèöàèòå çàïî÷íàëè äà ñòðåëÿò ïî íåãî è äîðè ãî óöåëèëè â ãúðáà. Å, äîáðå, ÷å òîçè ïúò íå ñå áåøå èçìúêíàë, çàùîòî ïðåñòðåëêàòà ìåæäó ïëþøåíèòå èãðà÷êè íÿìàøå äà ñå ðàçìèíå. Òîâà, ÷å Êëåíîâñêè å èçäèðâàí ïî ðàçñëåäâàíå â Èòàëèÿ çà èçìàìà ñ êðåäèòíè êàðòè è ÷å ñëåä øóìíèÿ àðåñò áåøå îñâîáîäåí îò ñúäà â Èòàëèÿ, ÿâíî å áåç çíà÷åíèå. Ñëó÷àÿò ñ Êëåíîâñêè íîñè äâà ñèìïòîìà íà ñèñòåìàòà – îñòðàòà ëèïñà íà êàïàöèòåò ïðè ïëàíèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà îïåðàöèè è íåñúðàçìåðíîñòòà íà äåéñòâèÿòà íà ïîëèöèÿòà ñ ðåàëíàòà îïàñíîñò, êîÿòî ìîæå äà ñúçäàäå çàïîäîçðåíèÿ. Íÿìà íèêàêâà ëîãè÷íà ïðè÷èíà òîçè ÷îâåê äà áúäå çàäúðæàí íà òîâà ìÿñòî è ïî òîçè íà÷èí. Ïðåñòúïëåíèåòî, çà êîåòî å èçäèðâàí, íå îáóñëàâÿ è èçïîëçâàíåòî íà îãíåñòðåëíî îðúæèå. Äåôèöèòúò íà ïðîôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà ïîíÿêîãà êîñòâà æèâîòà íà ïîëèöàèòå. Ïðåäè òðè ãîäèíè êðàé Ñâîãå ïîëèöåéñêè ïàòðóë áåøå âëÿçúë â ïðåñòðåëêà ñúñ çàïîäîçðåíè çà âúîðúæåí ãðàáåæ. Åäèíèÿò îò ïîëèöàèòå – Ëþáîìèð Ìèòîâ, áåøå ïðîñòðåëÿí ÷åòèðè ïúòè è íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî ïî÷èíà îò ðàíèòå ñè. È âåðîÿòíî ïîñëåäíîòî íÿìàøå äà ñå ñëó÷è, àêî âìåñòî â áàãàæíèêà íà ïàòðóëíèÿ àâòîìîáèë, áðîíåæèëåòêàòà áåøå âúðõó íåãî. Ïîñëåäíèÿò ïðèìåð å èëþñòðàöèÿ íà íåñúñòîÿòåëíîòî, íî çà ñìåòêà íà òîâà äåæóðíî îáÿñíåíèå íà ïîëèöèÿòà, ÷å ñëó÷àèòå íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå ñà ìíîãî ïî-ìàëêî îò ñëó÷àèòå íà ïîñòðàäàëè ïîëèöàè. Åòî çàùî, ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ÌÂÐ ñà ñàìî ïúðâàòà íåîáõîäèìà ñòúïêà çà ïðåâåíöèÿòà íà ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå. Òå òðÿáâà äà âúðâÿò ñ ðåôîðìà â ïîëèòèêàòà íà ïðîêóðàòóðàòà ïî ðàçñëåäâàíåòî íà òàêèâà ñëó÷àè, ïîâèøàâàíå íà ïðîôåñèîíàëíàòà ïîäãîòîâêà íà ïîëèöèÿòà è ïðåðàçãëåæäàíåòî íà äèñöèïëèíàðíàòà ïðàêòèêà â ñàìîòî ìèíèñòåðñòâî. È òîâà å âàæíî, íå çàùîòî Åâðîïà êàçà, à çàùîòî â êðàéíà ñìåòêà ñòàâà äóìà çà çäðàâåòî íà õîðàòà - áèëè òå ïîëèöàè èëè îáèêíîâåíè ãðàæäàíè.

ЛИЧНО Васил Чапразов

Софи – уханието на билки за обич Ñåòè ìíîãî õîðà, ÷å èìà òàêèâà ãëàñîâå Áúëãàðèÿ. Íå ñàìî ñðåä èçïúëíèòåëèòå íà íàðîäíà ìóçèêà. Ðàçáóäè îíèÿ, êîèòî áÿõà ñè ïîâÿðâàëè, ÷å âå÷å íèêîé îò „äðóãèòå” íÿìà äà ïîñìåå äà ïðèïàðè êðàé âèñîêîîêàòà åñòðàäíà ñöåíà – ñâîáîäíà, íî çàïàçåíà, ñâåòëà, íî ïðèâàðäâàíà òåðèòîðèÿ íà äóõà, ïðåïèêàâàíà, êàêòî ïðàâÿò ëúâîâåòå â ñàâàíèòå… Äà ñå çíàå! Ïóñòà äåìîêðàöèÿ!, îñðåáðåíà îùå â çàðîäèø… Íî è õëúçãàâà âúâ âòâúðäåíèòå ðúöå íà ðåäà, èçìèñëåí – âñå çà äðóãèòå, íåóëîâèìà. Êàòî ñâåòëèíàòà, êàòî äàðáàòà. Ïðîïóêàõà ñå, ïî-òî÷íî, ïðîáèõà ãè, ðàçâàëèõà èì ñìåòêèòå. Âàæíî ëè å. Ñîôè îòðåçâè èëè ïî-ñêîðî îìàãüîñà ñóìà íàðîä – ãëàñîâåòå çà íåÿ â êîíêóðñà çà Åâðîâèçèÿ ñå îêàçàõà â ïúòè ïîâå÷å îò ãëàñîâåòå íà ñëåäâàùèòå ÿ. Êàê äà âúçïðåø ïúðâèòå ñè äóìè – íå îò áëèêíàëàòà ðàäîñò, íå îò âúðõîâíîòî ùàñòèå, à òåçè, êîèòî ïðåìðåæâàò î÷èòå òè, îñîëÿâàò ìèãà: „Ìèñëåõ, ÷å ïàê ùå ìå èçëúæàò”. Òîçè ïúò íå óñïÿõà, Ñîôè. Òè ïðåäñòàâëÿâàø Áúëãàðèÿ. Íå ñå ðàçñåéâàé, ïî-áúðçî çàáðàâè îíèÿ õèòðè÷êè äîáðîæåëàòåëè, êîèòî ïî ñòî ïúòè áðîÿõà êàïèòå è íà ðîìè, è íà áúëãàðè, ïîñëå ãè äåëÿõà ïî öâåòîâå, ïî áþëåòèíè, ðîâåõà èç åñåìåñ òúðãîâèÿòà, íî… âñå íå èì èçëèçàøå ñìåòêàòà. Ïîíå ðîäèõà ñìÿõ. „Äèéïè”, âèêàøå â òàêèâà ñëó÷àè áàáà ìè Âàøâàðêà íà íàøèÿ ñè ðîìñêè, ò.å. „ëóäîñò” íÿêàêâà, è ïîâäèãàøå ðàìåíå â íåäîóìåíèå (ñúæàëÿâàì, ÷å íå çíàì äóìàòà íà ëàòèíñêè, òà äà âëÿçà â êðàê ñ ìîäàòà

íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå). Ñîôè Ìàðèíîâà ñïå÷åëè íàöèÿòà. À êàòî ïÈ÷åëèø, íÿìà êàê äà íå òå ïèòàò çà èíòÈãðàöèÿòà, òîâà å íàé-Èâðîïåéñêèÿ âúïðîñ, Ñîôè. Óòðå ùå ñå ñðåùíåø ñ åâðîêîìèñàðèòå, êàêòî è ñòàíà – íàïðàâî â Åâðîïàðëàìåíòà, ùå ðàçãîâàðÿø ñ òÿõ è çà êàêâî äðóãî ùå òå ïèòàò, àêî íå çà ïðàâàòà, çàäúëæåíèÿòà, ò.å. çà èíòåãðàöèÿòà, çà òîâà êàêâî ïðå÷è íà òâîÿòà îáùíîñò… Òúïè âúïðîñè? Íå ìîæåø òàêà äà îòãîâàðÿø, Ñîôè. Íàïðåãíè ñå, ìèíàëà ñè ïðåç òîëêîâà ïîëèòè÷åñêè êîíöåðòè, ñëóøàëà ñè ðå÷è íà ïðåçèäåíòè, ïðåìèåðè, ëèäåðè îò Áîàçà, îáùèíñêè ñúâåòíèöè, äåïóòàòè, áàíêåðè, ëèõâàðè, äðåáíè, ÷å è ïî-äðåáíè äàëàâåðàäæèè, òàðèêàòè, ïÿëà ñè â òîëêîâà åâðîïåéñêè äúðæàâè, ìåõàíè, òàâåðíè, íà òåæêè, èçèñêàíè ïàðòèòà , ñâàòáè, âèäÿëà ñè òîëêîâà ñâÿò. Èëè çà òåáå âñè÷êî å åäíà âåñåëáà. Òîâà å ÷àëãàòà. Êàê ìîæà äà îòãîâîðèø òàêà íà äðóãàðÿ, òîé òîëêîâà å çàãðèæåí çà îáùíîñòòà, à òè?! Ïúê ïî-íàòàòúê ùåøå äà òè ÷åñòèòè ïîáåäàòà, äà òå ïèòà çà ìóçèêà, çà Ãó÷è, Âåðñà÷å è ðàçãîâîðúò ùåøå äà ñòàíå ïî-åâðîïåéñêè, òè íå ñå èíàòè, ÷å ñè áúëãàðêà, ìèíè íà ïî-ãîðíîòî íèâî, âå÷å âñè÷êè ñìå åâðîïåéöè, åâðîòî å íà âëàñò, òàêà äå. Çäðàñòè, Ñîôè! Çíàì, ÷å ãè ðàçáèðàø òåçè çàäåâêè, ïîâå÷å ãè óñåùàø è ïîíÿêîãà òè çàãîð÷àâà, áåç äà ìîæåø äà èçáÿãàø, äà ñå ñêðèåø. Íî è òå ñà ÷àñò îò æèâîòà, ïúê êîé êàêòî ãè ðàçáèðà. Âñúùíîñò òè ñè íà ñöåíàòà, à òàì çàêîíèòå ñà æåëåçíè – òðÿáâà!

Обектив | Брой 198

9

Íå ïèòàò êàêâî òè ñå å ñëó÷èëî ìàëêî ïðåäè äà äîéäå ïîçäðàâëåíèåòî çà ßíêî èëè çà Éîðãîñ, çà Õàñàí, èëè Õàíñ, Äåìèð, Ïåíêà. ×àêàò äà ÷óÿò àíãåëîãëàñàòà áàëêàíäæèéêà, èñêàò íåéíèÿò ãëàñ äà èì îòâîðè âðàòèòå. Êàêòî îíîâà ìîì÷å, êîåòî çàÿâè íà ðîäèòåëèòå ñè, ÷å àêî íå ïååø òè íà ñâàòáàòà ìó, âñè÷êî ùå ñå ïðîâàëè. ×àêàõà òå äà ðîäèø, ÷å òîãàâà. Ïðèåõà ãîëåìèÿ òè þëñêè àðãóìåíò – ÷àêàì áåáå. Áåøå íàòúêìèëà íÿêîëêî èìåíà è ñ òÿõ æèâååøå â òèøèíàòà íà Åòðîïîëå, ìîêðåøå ñè ïîäïóõíàëèòå êðàêà è ðåäåøå – Àôðîäèòà, Áîãèíÿ íà ëþáîâòà, Äèàíà – Áîãèíÿ íà ëîâà… Íå áîãèíÿ, áîã äîéäå - Ëîðåíöî, ìîæå áè íàé-ãîëÿìàòà òè ëþáîâ. Âå÷åðòà ñëåä ïîáåäàòà òè íà êîíêóðñà ñ íåãî ñè ãîâîðèõ, äî òåáå êàê äà ñå äîáåðå ÷îâåê, òè ñè „áàðî ãàäæî”. Ïîïèòàõ ãî êàêâî èñêà äà òè êàæå òî÷íî ñåãà, êîãàòî ñè ïúðâà ñðåä ïúðâèòå. „Ìíîãî ÿ îáè÷àì – îòãîâîðè Ëîðåíöî. - Ìíîãî ñå ðàäâàì, ÷å ñïå÷åëè, ïîæåëàâàì é óñïåõ è çàíàïðåä!” Êàêâî ïîâå÷å îò åäèí ìúæ, âå÷å òðåòîêëàñíèê, êîéòî ïðåäè òîâà òå å áëàãîñëîâèë „Ìàìî, Ãîñïîä äà å ñ òåá”. Òîçè ïúò Áúëãàðèÿ áåøå èñòèíñêà. Åçèêúò íà

ïåñåíòà ïðîòå÷å ïðåç õîðàòà – îáèêíîâåí, ðàçáèðàåì, åçèê íà ëþáîâòà, ëþáîâòà áåç ãðàíèöè, êîÿòî íå ïèòà íè çà áîãàòñòâî, íè çà êîðåíè. Ïèòàõà ïîñëå æóðíàëèñòèòå, èíòåðåñóâàõà ñå îò êàêâî ëè íå, ñÿêàø Ñîôè áå äîøëà îò íåáèòèåòî, íå÷óòà, íåïîçíàòà. Çàáðàâèëè ïåñíèòå é îò ðàäèîòî íà âñÿêà êîëà, îò äèñêîòåêèòå è êàêâè ëè íå ïðàçíèöè, äåñåòêèòå äèñêîâå, íàãðàäè. Îíÿ âåëè÷åñòâåí êîíöåðò â „Øîóòî íà Ñëàâè”, êîéòî îòáåëÿçâàøå íåéíèòå 15 ãîäèíè íà ñöåíàòà: ìîùíèÿò îðêåñòúð íà øîóòî áå ïîäñèëåí ñ öèãóëêîâà ñåêöèÿ è âñÿêî èçïúëíåíèå íà Ñîôè äîáèâàøå íîâî, îùå ïî-áîãàòî, êëàñè÷åñêî çâó÷åíå. Öàðñòâåíîòî èçëú÷âàíå íà Ñîôè, ãîðäàòà é îñàíêà, èçïúëâàõà äî ïðåäåë ñòóäèîòî. Ñàìî òîâà äà ñå ïîâòîðè â êðèñòàëíàòà çàëà â Áàêó, íÿìà êàê äà íå çàïîìíÿò èìåòî Áúëãàðèÿ. À ñ íåãî è ïðèìàòà, êîÿòî ãè å ïðèâëÿêëà ñ áàëêàíñêîòî óõàíèå íà ïðîëåòíè áèëêè, Ñîôè Ìàðèíîâà. Òÿ ðàçâàëè ðåäà íà ïðåïèêàíèòå ïîëåòà, íà ïîëèòè÷åñêèòå ÷àëãàðè, äåòî èñêàò äà ãè ïèòàò è çà äæàìèèòå, è çà Áàòàê, è çà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Âåðîÿòíî è çà Òîí÷î Ðóñåâ – å ëè òîé òåìåëúò íà áúëãàðñêàòà åñòðàäà, äåòî âÿðâà, ÷å Ñîôè ùå ïîêîðè Åâðîâèçèÿ.

Âàñèë ×àïðàçîâ å ïîåò è æóðíàëèñò. ×ëåí å íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò. Ãëàâåí ðåäàêòîð íà â. „Äðîì Äðîìåíäàð“ è ñï. „Î Ðîìà“.

Разговора води Антоанета Ненкова

Гражданската конфискация vs. организираната престъпност УЧАСТНИЦИ

Велина Тодорова - заместник-министър на правосъдието Иванка Иванова - директор на Правната програма на Института „Отворено общество” Тодор Коларов - бивш председател на Комисията за установяване на имущество, придобито от престъпна дейност, експерт по темата.

Обектив | Брой 198

11

Целта на дискусията е да видим какво промени сега действащият Закон за отнемане на незаконно придобито имущество в полза на държавата, приет през 2005 г., и какво ще промени последният, четвърти вариант, който предстои да бъде приет на второ четене в парламента. Според някои оценки придобито по престъпен начин имущество, или така нареченото „необяснимо богатство”, възлиза на около 1 млрд. лв. годишно – печалба от хазарт, наркотърговия, трафик, корупция и т.н. За последните 20 години държавата се опитва чрез два основни механизма да прибира „черните” и „сивите” спестявания. Единият начин е конфискацията като наказание в Наказателния кодекс (НК) и вторият начин е чрез данъчната полиция, но експертите казват, че и двата механизма се оказват неефективни. Затова се стига и до този допълващ механизъм с превантивни функции, наречен „гражданска конфискация”. Нека уточним в началото на разговора ни какво промени законът от 2005 г. досега?

íàñàì êîìèñèÿòà óñïÿâà äà ïîñòèãíå îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ çà êîíôèñêàöèÿ, êàòî ïðåç 2010 ã. ñóìàòà å âïå÷àòëÿâàùà - 7,5 ìëí. ëâ., àêî íå ìå ëúæå ïàìåòòà.

ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Ìîÿòà îöåíêà, ïîíå çà äîñåãàøíàòà äåéíîñò íà Êîìèñèÿòà çà îòíåìàíå íà íåçàêîííî ïðèäîáèòîòî èìóùåñòâî â ïîëçà íà äúðæàâàòà ïî ñåãà äåéñòâàùèÿ çàêîí, å ïî-ñêîðî ïîëîæèòåëíà, îñîáåíî çà ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè, îòêàêòî çàïî÷íà ïðåäñåäàòåëñòâîòî íà ãîñïîäèí Êîëàðîâ. Âèæäàìå, ÷å êîìèñèÿòà çàïî÷âà äà èçïúëíÿâà ôóíêöèÿòà, êîÿòî é áåøå âúçëîæåíà ïî çàêîí. Âÿðíî å, ÷å òÿ äåéñòâà ìåæäó 2005 è 2009 ã., áåç äà èìà ïîñòèãíàòî íèòî åäíî ñúäåáíî ðåøåíèå çà êîíôèñêàöèÿ, êîåòî îò ìíîãî õîðà ñå ïðèåìà êàòî çíàê çà íåéíàòà íèñêà åôåêòèâíîñò, íî òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä, ÷å êîìèñèÿòà äåéñòâà, ñëåä êàòî èìà âëÿçëà â ñèëà ïðèñúäà, ò.å. òðÿáâàøå äà ñå èç÷àêà íîðìàëíèÿò öèêúë íà çàâúðòàíå íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî. Òî ïðîäúëæàâà îêîëî òðè ãîäèíè, íà òðè èíñòàíöèè è òî ïî îïòèìèñòè÷åí ñëó÷àé è íåñëîæíî äåëî è åäâà ñëåä òîâà ìîæåì äà ÷àêàìå êîíôèñêàöèÿ. Êàêòî äîáðå ñå âèäÿ, ñëåä êàòî ìèíàõà òåçè ïúðâè 3-4 ãîäèíè, îò 2009 ã.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Âñúùíîñò ñóìàòà çà 2011 ã. å îêîëî 11 ìëí. ëâ. Íî å òðóäíî äà ñå íàïðàâè îöåíêà çà åôåêòèâíîñòòà íà äåéíîñòòà íà êîìèñèÿòà. Íå ìîæåì äà íàïðàâèì ðåàëíà îöåíêà è äîêîëêî åôåêòèâåí å áèë çàêîíúò, çàùîòî âîäåíàòà ñòàòèñòèêà çà îòíåòîòî èìóùåñòâî, ñïîðåä ìåí, å íå îñîáåíî êîðåêòíà. Äàííèòå ñà îò÷èòàíè íà áàçà íà öåíàòà íà èñêà íà êîìèñèÿòà, à íå íà ñòîéíîñòòà, ïðèñúäåíà îò ñúäà. Òîâà, êîåòî ñå âúâåäå ïðåç 2011 ã. è çà êîåòî íàñòîÿâàõ, áåøå äà ñå ïðàâè îöåíêà íà áàçàòà íà ïðèñúäåíîòî îò ñúäà. Ïî òàçè ïðè÷èíà íå ìîæåì ðåàëíî äà îöåíèì åôåêòèâíîñòòà íà çàêîíà, çàùîòî

12

КЛУБ ОБЕКТИВ статистиката досега е водена по доста противоречив начин Ïðèíöèïíî ãîñïîæà Èâàíîâà ìîæå äà å ïðàâà, íî íå ìîæåì äà êàæåì äàëè å òàêà. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Ñìÿòàì, ÷å â ñèñòåìàòà íà íàøèòå ïðàâîîõðàíèòåëíè îðãàíè íÿìà òàêúâ îðãàí, êîéòî äà å óñïÿë äà ñè äîêàðà áëèçî äâà ïúòè ñîáñòâåíèÿ áþäæåò - òîâà, êîåòî ïëàùàìå çà íåãî. Äàëè ãè å ñúáðàë, èëè íå ãè å ñúáðàë, å îòäåëåí âúïðîñ è òîé å íà Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ïðèõîäèòå (ÍÀÏ). Èñêàì äà ïîä÷åðòàÿ îáà÷å íåùî ìíîãî âàæíî: îùå îò íà÷àëîòî ñå ïðàâè ôóíäàìåíòàëíàòà ãðåøêà äà ñå ïðèåìà, ÷å îñíîâåí ïîêàçàòåë çà åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà å êîëè÷åñòâîòî ïàðè, êîèòî òÿ å óñïÿëà äà „ïðèáåðå“ ñúñ ñúäåáíè ðåøåíèÿ çà êîíôèñêàöèÿ. Òîâà å ìíîãî ëîøî, çàùîòî, ïúðâî, íå ìîæå ðåàëèñòè÷íî äà ñå î÷àêâà, ÷å òÿ ñàìî òàêà ùå ìåðè åôåêòèâíîñòòà ñè. Òåçàòà ìè å, ÷å êîëè÷åñòâîòî ïàðè, ïðèñúäåíè ñúñ ñúäåáíîòî ðåøåíèå, íå òðÿáâà äà ñå èçïîëçâàò êàòî åäèíñòâåí ïîêàçàòåë çà îò÷èòàíå íà åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà. Ñïîðåä ìåí, áåøå ðåäíî ïðåäè äà ñå ïðèñòúïè êúì âíàñÿíåòî íà íîâ çàêîíîïðîåêò, äà èìà îáåêòèâíà îöåíêà, êîÿòî äà èçïîëçâà ðàçëè÷íè ïîêàçàòåëè çà

åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà. Íå áèõ ñå èçíåíàäàëà, àêî ñå ãëåäàò äðóãè íåùà. Äà ñå íàïðàâè ïîêàòåãîðè÷íî èçâîäúò, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè - 2010 è 2011, âñúùíîñò êîìèñèÿòà íå å íååôåêòèâåí äúðæàâåí îðãàí. Ñìÿòàì, ÷å ïî-ñêîðî òÿ å åôåêòèâíà, íå âèæäàì àáñîëþòíî íèêàêâà íåîáõîäèìîñò îò íîâ ðåæèì, íî òîâà ìíåíèå ìå ïîñòàâÿ â ìàëöèíñòâî.

ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Ñúãëàñíà ñúì, ÷å êîëè÷åñòâîòî îòíåòî èìóùåñòâî íå å åäèíñòâåíèÿò êðèòåðèé. Ñïîðåä ìåí, åôåêòèâíîñòòà ñå ìåðè ñ òîâà êàêâà ïðåâàíòèâíà ôóíêöèÿ èìà êîìèñèÿòà, êàêâî å ïîñëàíèåòî é êúì îáùåñòâîòî. Íå ñúì ñëåäèëà ìíîãî âíèìàòåëíî è îòáëèçî äåéíîñòòà é. Ñìÿòàì îáà÷å, ÷å òÿ íàèñòèíà îòñêîðî ñòàíà ïî-åôåêòèâíà ñ íîâèÿ ïðåäñåäàòåë.

Нека изброим все пак какво се случва след приемането на закона през 2005 г. За 2005-2009 г. според експертите, заради нарушени права, са заведени няколко дела пред Европейския съд за правата на човека, това е индикатор за неефективност. И още за 2006-2009 г. Комисията за конфискация е наложила обезпечения за 408 млн. лв., но е завела 181 дела на стойност 132 млн. лв. или 32% от стойността на обезщетенията. В полза на комисията са решени 4 дела за отнемане на престъпно имущество на стойност 953 хил. лв. Тоест конфискуваното имущество е едва 0,2% от стойността на наложените обезщетения. И е 3,4% от бюджета на комисията за 2005-2009 г. – близо 28 млн. лв. И трети пример: комисията води три години гражданско дело срещу лице от Генерал Тошево, като престъплението на лицето е, че притежава ловна пушка.

Обектив | Брой 198

13

ГРАЖДАНСКАТА КОНФИСКАЦИЯ ...

Искът на комисията за тази ловна пушка и за отнемане на имущество е на стойност 1,3 млн. лв. Това са аргументи, че законът за отнемане на така нареченото необяснимо богатство през 2005-2009 г. не е действал.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ:  äîêëàäà íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, ïóáëèêóâàí ïðåç ôåâðóàðè ò.ã., ñå êàçâà, ÷å „åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà ùå ñå îöåíÿâà íà áàçàòà íà ðàçìåðà íà îòíåòîòî èìóùåñòâî”. Íèå òðÿáâà äà ñå ñúîáðàçÿâàìå ñ òîçè ìàðêåð, ïîñòàâåí îò íàøèòå åâðîïåéñêè ïàðòíüîðè. Àêî íå ñìå ñúãëàñíè, òîãàâà êîëåãèòå îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî òðÿáâà äà óòî÷íÿò òîçè âúïðîñ ñ ïàðòíüîðèòå îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Êàêâî ïðîìåíè çàêîíúò? Ïúðâî, îáåçïå÷åíèÿòà, êîèòî ñå íàëàãàò, è ñëåä òîâà ñå ïå÷åëÿò â ñúäà, ñà îêîëî 50%. Âñúùíîñò òîâà íå ñà ñïîìåíàòèòå 0,2 %, à èìåííî òîçè ïðîöåíò ñå ïå÷åëè â Èòàëèÿ, Ôðàíöèÿ è ðåäèöà äðóãè äúðæàâè. Òóê íå ìîæåì äà ãîâîðèì çà íÿêàêâî ðàçìèíàâàíå. Åâðîïåéñêèÿò ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà èìàë ìíîãî äåëà. Ñúäúò å çàòîâà - äà ñå ñúçäàâàò ïðåä íåãî äåëà. Èòàëèÿ å ñúäåíà â Åâðîïåéñêèÿ ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Âåëèêîáðèòàíèÿ, êúäåòî çàêîíèòå â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí íàâëèçàò â ëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî íà ïðîâåðÿâàíèòå ëèöà, íî âúïðåêè òîâà çàêîíèòå é íå ñà îáÿâåíè çà íàðóøàâàùè ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Ïî îòíîøåíèå íà ñëó÷àèòå ñ ëîâíà ïóøêà. Ìîÿòà ïîñëåäîâàòåëíà ïîçèöèÿ â êîìèñèÿòà å äà ãëàñóâàì ïðîòèâ íàëàãàíåòî íà îáåçïå÷èòåëíè ìåðêè è çàïî÷âàíå íà ïðîèçâîäñòâà çà ñëó÷àèòå, êîãàòî ëèöåòî ïðèòåæàâà ñàìî îãíåñòðåëíî îðúæèå, çàùîòî íàèñòèíà èìà íÿêîè ìíîãî ôðàïàíòíè ñëó÷àè. Íàïðèìåð, ïóøêà ñ àíòèêâàðíà ñòîéíîñò, êîÿòî îáà÷å ìîæåëà äà ïðîèçâåäå èçñòðåë è çàòîâà ïðîêóðàòóðàòà å çàâåëà íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî è å ñêëþ÷èëà ñïîðàçóìåíèå ñ ëèöåòî. Èìà îáà÷å ìíîãî òåæêè ñëó÷àè, íàïðèìåð ëèöå, êîåòî íåçàêîííî ïðèòåæàâà îðúæèå, íî ñâúðçàíè ñ íåãî ëèöà ñà ñúäåíè çà òåæêè èêîíîìè÷åñêè ïðåñòúïëåíèÿ. Èçâàæäàéêè îïðåäåëåíè ñëó÷àè îò êîíòåêñòà, íå ìîæåì äà íàïðàâèì ïúëíà êàðòèíà. Òå çâó÷àò ìíîãî äîáðå íà ïðúâ ïîãëåä è ãîâîðÿò çà íàðóøàâàíå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà, íî âñåêè ñëó÷àé å ñàì çà ñåáå ñè è

íå ìîæåì äà îáîáùàâàìå òàêà. Îò 2011 ã. íàñàì èìà ïîñòèãíàòè ðåçóëòàòè â ïðîòèâîäåéñòâèåòî íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò ÷ðåç òîçè äîïúëâàù ìåõàíèçúì. Êîìèñèÿòà å îòíåëà ïðåç 2011 ã. íàä 11 ìëí. ëâ. Äîêëàäúò, âíåñåí îò êîìèñèÿòà îíçè äåí, íå å êîðåêòåí - íå ñà 9,3 ìëí. ëâ., à å îòíåòî èìóùåñòâî çà îêîëî 11 ìëí. ëâ. Ïðàâè ñå åäíî ìåõàíè÷íî ïðåëèâàíå íà äåëà, ñïå÷åëåíè ïðåç 2011 ã., êúì 2012 ã., êîåòî å àáñîëþòíî íåêîðåêòíî, íî òîâà íå å òåìà íà ñåãàøíèÿ ðàçãîâîð. Íî äîïúëâàùèÿò ìåõàíèçúì - òåìà íà ñåãàøíèÿ çàêîíîïðîåêò, ñìÿòàì, ÷å èç÷åðïâà ñâîÿ ïîòåíöèàë. Õîðàòà, ðàáîòåùè â êîìèñèÿòà, âèæäàò ïî òîâà, êîåòî ïðåäñòîè äà ñå ïðàâè, ÷å ñëåä 1-2 ãîäèíè ùå èìàìå ìíîãî ìàëêî è íåçíà÷èòåëíè äåëà â êîìèñèÿòà. Îáùåñòâåíèòå ïðîöåñè ñå ïðîìåíÿò è íèå òðÿáâà äà îòãîâîðèì íà òåçè ïðîìåíè. Ùî ñå îòíàñÿ äî åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà ïðåç 2010 ã. ñïîäåëÿì ðàçëè÷íî ìíåíèå îò òîâà, êîåòî áåøå èçðàçåíî. Äîêëàäúò, íàïèñàí îò Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, îòðàçÿâàù ïåðèîäà 2010 ã., êàçâà, öèòèðàì, ÷å „ðåçóëòàòèòå íà êîìèñèÿòà ñà ñêðîìíè”. Åäâà ïðåç 2011 ã. ñå êàçâà, öèòèðàì, ÷å „ñà ïîñòèãíàòè çíà÷èòåëíè ðåçóëòàòè”. Äà, âàæíî å äà èìà ïðåâàíòèâíà ôóíêöèÿ íà çàêîíà. Âñè÷êè ñå îáåäèíÿâàìå îêîëî òîâà ñòàíîâèùå. Íî

действащият сега закон не виждам да има превантивна функция ñðåùó òåæêàòà îðãàíèçèðàíà ïðåñòúïíîñò è êîðóïöèÿòà ïî âèñîêèòå åòàæè íà âëàñòòà. Çà ïîñëåäíèòå äâà ìåñåöà èìà íÿêîëêî ìíîãî òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ, óáèéñòâà. Ñïîðåä ìåí áè ñëåäâàëî èçâúðøèòåëèòå äà áúäàò ïîäâåäåíè ïîä íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò ïî íàé-òåæêèòå ñúñòàâè.  íà÷àëîòî íà ìåñåö ìàðò íà îæèâåíî êðúñòîâèùå âúâ Âàðíà áåøå âçðèâåí àâòîìîáèëúò íà áèçíåñìåí. Áåøå óáèò åäèí îò îáâèíÿåìèòå ïî äåëîòî „Íàãëèòå” è ò.í.

14

КЛУБ ОБЕКТИВ Казвате, че законът в сегашния му вид не засяга едрата престъпност и няма да засегне олигархията. Може би това е мотивът на държавата да направи четвърта поправка?

ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Íå çíàì êîé ïîäðåä å ïðåäëàãàíèÿò ñåãà âàðèàíò íà çàêîíîïðîåêò, íî òàêà èëè èíà÷å â ìîìåíòà ïðåäñòîè âòîðî ÷åòåíå íà çàêîíîïðîåêòà â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Åäèí îò ìîòèâèòå å ñâúðçàí ñ êàçàíîòî îò ãîñïîäèí Êîëàðîâ - äà ñå íàïðàâè îïèò çà ïîåôåêòèâíî ïðîòèâîäåéñòâèå íà äúðæàâàòà ñðåùó îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò. Èìàì ïðåäâèä, ÷å òÿ âëàäåå øèðîê àðñåíàë îò ñðåäñòâà äà ñå ïðîòèâîïîñòàâè íà äúðæàâàòà îò ãëåäíà òî÷êà íà ñúáèðàíå íà äîêàçàòåëñòâà çà èçâúðøåíèòå ïðåñòúïëåíèÿ. Òîâà âîäè ïîíÿêîãà äî ìíîãî òðóäíî

èëè íåâúçìîæíî äîêàçâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿòà. Ïîñòàâÿ ñå âúïðîñúò äàëè íåïðåìåííî îòíåìàíåòî íà èìóùåñòâî, ïðèäîáèòî â ðåçóëòàò íà ïðåñòúïíà äåéíîñò, íå ìîæå äà çàïî÷íå ïî-îòðàíî è äà ñå äâèæè ïî íåçàâèñèìà îò íàêàçàòåëíîòî ïðåñëåäâàíå ëèíèÿ, ñ êîåòî äà ñå îñèãóðè ïîåôåêòèâíî îòíåìàíå. Òîâà ùå çàñåãíå ïî äðóã íà÷èí îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò, àêî â åäèí ìîìåíò ñå ðàçêúñà âðúçêàòà ìåæäó îñúæäàíåòî è ïðåñëåäâàíåòî íà èìóùåñòâî, ñâúðçàíî ñ ïðåñòúïíà äåéíîñò.

Тоест, държавата казва: този закон ще търси обяснение за необяснимото богатство и ще лиши престъпността от печалба. Някои представители от неправителствения сектор и някои адвокати обаче казват, че това е „правен оксиморон”. Този механизъм е едно „аутсорсване” на конфискацията към гражданските съдилища, вкарва съда в декоративна роля. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Ïúðâî, äåéñòâèòåëíî ïðè ñåãà äåéñòâàùîòî çàêîíîäàòåëñòâî èìà ãîëÿì ïðîçîðåö, â êîéòî ìîæå äà ñå òúðñè ïîäîáðÿâàíå íà åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà. Àêî òÿ íå å äîñòèãíàëà êàïàöèòåòà ñè, êîéòî ñå å î÷àêâàë ïðåç 2005 ã., âèíîâíè çà òîâà ñà íå òîëêîâà çàêîíúò è êîìèñèÿòà, êîëêîòî ôàêòúò, ÷å ïðîêóðàòóðàòà íå óñïÿâà äà ðåàëèçèðà òîâà, êîåòî îáùåñòâîòî î÷àêâà îò íåÿ.  ìîìåíòà åôåêòèâíîñòòà íà êîìèñèÿòà å ôóíêöèÿ îò åôåêòèâíîñòòà íà ïðîêóðàòóðàòà ïî îïðåäåëåí âèä äåëà. Ôàêò å, ÷å ïðîêóðàòóðàòà íå å óñïåøíà ïî îòíîøåíèå íà òèïè÷íè çà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò ïðåñòúïëåíèÿ. Âñå îùå äåëàòà çà ïðàíå íà ïàðè, ïîêàçàòåëíè çà ñïîñîáíîñòòà íà ïðîêóðàòóðàòà äà äåéñòâà ñðåùó ëèöà ïî âèñîêèòå åòàæè íà ñòðóêòóðèòå íà îðãàíèçèðàíàòà

ïðåñòúïíîñò, ïðåäñòàâëÿâàò ìíîãî ìàëêà ÷àñò îò íåéíàòà äåéíîñò. Ñïîðåä ìåí ñúñ çàêîíà, êîéòî å â ñèëà îò 2005 ã., å äîñòèãíàòà ãðàíèöàòà, ïî êîÿòî äúðæàâàòà ìîæå äà ïðåñëåäâà íåçàêîííîòî èìóùåñòâî, áåç èçöÿëî äà ïðåîáðúùà ïðèíöèïèòå íà ïðàâíèÿ ðåä, êîèòî ñúùåñòâóâàò è ñà ïðèçíàòè îùå îò ðèìñêî âðåìå, áåç äà íàðóøàâà îñíîâíè íà÷àëà íà íàøàòà Êîíñòèòóöèÿ è íà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è îñíîâíèòå ñâîáîäè. Ñïîðåä ìåí, òî÷íî ïðåç 2005 ã. å ñâúðøåíà ìíîãî äîáðà ðàáîòà òî÷íî ïî óñòàíîâÿâàíå êúäå å áàëàíñúò ìåæäó òîâà, êîåòî ïîçâîëÿâàò Êîíñòèòóöèÿòà è Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ, è òîâà, êîåòî ùå íàïðàâè îò êîìèñèÿòà åäèí åôåêòèâåí èíñòðóìåíò çà áîðáà ñðåùó îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò.

Обектив | Брой 198

15

ГРАЖДАНСКАТА КОНФИСКАЦИЯ ...

Çà ìåí àáñóðäúò å, ÷å äîðè ìîòèâèòå íà âíåñåíèÿ â ìîìåíòà çàêîíîïðîåêò ïðèçíàâàò, ÷å ãîëåìèÿò ïðîáëåì è ïðè÷èíàòà, ïîðàäè êîÿòî èìà íàòðóïàíî îãðîìíî íåîáÿñíèìî íåçàêîííî áîãàòñòâî â ñòðàíàòà, å

ниската ефективност на правораздавателните и правоохранителните органи Òîâà îçíà÷àâà, ÷å òàçè íèñêà åôåêòèâíîñò ìîæå äà áúäå ïîïðàâåíà ñàìî ñ ðåôîðìà â ïîëèöèÿòà è â ïðîêóðàòóðàòà òàêà, ÷å òå äà ñè ïîäîáðÿò êàïàöèòåòà è äà ðàçñëåäâàò è âîäÿò íàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå ñðåùó ëèöà îò âèñîêèòå åòàæè - òîâà ïðèçíàâàìå â ìîòèâèòå. Ñëåä òîâà, âìåñòî äà ïðåäëîæèì äåéñòâèÿ çà ðåôîðìè íà òåçè äâå ãîëåìè èíñòèòóöèè, ñúçäàâàìå åäíà íåçàâèñèìà àäìèíèñòðàöèÿ, êîÿòî ïî àäìèíèñòðàòèâåí ðåä, ÷ðåç ïðîâåðêà ùå òðÿáâà äà êîìïåíñèðà 25 ãîäèíè äåôèöèò íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî. Çà ìåí òîâà å íåâúçìîæíî. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Âúçðàçÿâàì. Íå ñúì ïðî÷åëà, ÷å â ìîòèâèòå ñå ãîâîðè çà íååôåêòèâíîñò íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà è çàòîâà ùå ñå ïðèåìà íîâ çàêîí. Ñìÿòàì çà âàæíî è òî ñå ïðèçíàâà çà ôàêò íå ñàìî â Áúëãàðèÿ, íî â äúðæàâè êàòî ÑÀÙ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, Èðëàíäèÿ, ÷å â ìíîãî ñëó÷àè íàêàçàòåëíîòî ïðåñëåäâàíå íå ìîæå äà ñå äîâåäå äîêðàé, ò.å. íå ìîæåì äà ðàç÷èòàìå íà ïðèñúäà, çà äà ñå îòèäå ïî-íàòàòúê. Çàòîâà ñå ñúçäàâàò òåçè äîïúëíèòåëíè ìåõàíèçìè çà ïðîòèâîäåéñòâèå ÷ðåç ïîñÿãàíå êúì èìóùåñòâî, êîåòî å ñ íåÿñåí çàêîíîâ ïðîèçõîä. Òîâà íå å áúëãàðñêè ôåíîìåí. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Çà äà ñå ðàçãëåæäà ãðàæäàíñêàòà êîíôèñêàöèÿ êàòî ðåàëíà àëòåðíàòèâà íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, çíàíèåòî çà êîëè÷åñòâîòî èìóùåñòâî íà ëèöåòî, ñðåùó êîåòî ïîòåíöèàëíî ìîæå äà òðúãíå íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, òðÿáâà äà áúäå èçâåñòíî íà ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè êúì ìîìåíòà, â êîéòî òå âçåìàò ðåøåíèå äàëè äà èìà èçîáùî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî. Ìèíàëàòà ñåäìèöà òóê áÿõà åêñïåðòè îò Àíãëèÿ. Íàðî÷íî ïèòàõ îêîëî 30 ïúòè è ìè ïîòâúðäèõà: óñòàíîâÿâàíåòî íà èìóùåñòâîòî â Àíãëèÿ íå ñòàâà êàêòî ó íàñ: ïðîöåäóðàòà ïî óñòàíîâÿâàíåòî äà çàïî÷íå, ñëåä êàòî å ïîâäèãíàòî îáâèíåíèåòî, à óñòàíîâÿâàíåòî íà ôàêòèòå, êîèòî

ñúñòàâëÿâàò ñúñòàâà íà ïðåñòúïëåíèåòî, âúðâè åäíîâðåìåííî ñ óñòàíîâÿâàíå èìóùåñòâîòî íà ëèöåòî. Ïðîâåðêàòà íà èìóùåñòâîòî ñå ïðàâè îò ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè çàåäíî ñ ïðîâåðêàòà íà òîâà äàëè ñà èçâúðøåíè ñúñòàâîìåðíèòå äåÿíèÿ. Êàòî ñòèãíå äî åäèí ìîìåíò, â êîéòî òîé ïðåöåíÿâà, ÷å íÿìà äîñòàòú÷íî äîêàçàòåëñòâà, ôîðìèðàë ñè å óáåæäåíèåòî, ÷å îòãîðå íà ïðåñòúïíàòà ïèðàìèäà ñòîè íÿêîå ïðåñòúïíî ëèöå, íî íÿìà äîñòàòú÷íî äîêàçàòåëñòâà äà òðúãíå ñðåùó íåãî ñ íà÷èíà íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, çàïî÷âà ïðîöåäóðà ïî ãðàæäàíñêàòà êîíôèñêàöèÿ, â ðàìêèòå íà êîÿòî ïðàâîîõðàíèòåëíèÿò îðãàí îòíîâî ïîêàçâà ïðåä ñúäà äîêàçàòåëñòâàòà, êîèòî èìà, ÷å òîâà èìóùåñòâî å îò ïðåñòúïíà äåéíîñò. Òîâà, êîåòî ïîçâîëÿâà òîçè ïðàâåí ìåõàíèçúì äà ñúùåñòâóâà âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ, å ôàêòúò, ÷å ïðè òÿõ ãðàæäàíñêèòå ñúäèëèùà èìàò ðàçëè÷åí ñòàíäàðò íà äîêàçâàíå, êîéòî å ïî-íèñúê îò ñòàíäàðòà íà äîêàçâàíå â íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî.  íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî ñòàíäàðòúò íà äîêàçâàíå ñå íàðè÷à „ôàêòèòå òðÿáâà äà áúäàò óñòàíîâåíè îòâúä âñÿêàêâî ðàçóìíî ñúìíåíèå” (êàçâà è áðèòàíñêèÿ òåðìèí), çàòîâà çà àäâîêàòà ïî íàêàçàòåëíî äåëî å äîñòàòú÷íî ñàìî äà ñúçäàäå àëòåðíàòèâíî îáÿñíåíèå íà ôàêòèòå, íà òîâà, êîåòî å äàë ïðîêóðîðúò â íàêàçàòåëíîòî äåëî. Ñàìî ðàçêîëåáàâàíåòî íà òåçàòà íà ïðîêóðîðà å äîñòàòú÷íî, çà äà îíåâèíè ëèöåòî â íàêàçàòåëíîòî äåëî.  ãðàæäàíñêîòî ïðîèçâîäñòâî îáà÷å ñå èçïîëçâà ïî-íèñúê ñòàíäàðò íà èñòèíàòà, êîéòî ñå êàçâà „áàëàíñ íà âåðîÿòíîñòèòå”. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å ïðè ãðàæäàíñêîòî ïðîèçâîäñòâî äúðæàâàòà òðÿáâà äà óñòàíîâè ñàìî âèñîêà ñòåïåí íà âåðîÿòíîñò èìóùåñòâîòî äà å ðåçóëòàò íà ïðåñòúïíà äåéíîñò è òî ïîäëåæè íà êîíôèñêàöèÿ. Íèòî åäèí îò òåçè äâà åëåìåíòà: „à” ðàçñëåäâàíå íà èìóùåñòâîòî äà âúðâè çàåäíî ñ ðàçñëåäâàíåòî íà ôàêòèòå îò ïðåñòúïëåíèåòî, è „á” - ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè, èëè äà êàæåì êîìèñèÿòà, äà ïîêàæàò êàêâè äîêàçàòåëñòâà èìàò çà ïðåñòúïíèÿ õàðàêòåð íà òîâà èìóùåñòâî, â ñåãà ïðåäëîæåíèÿ çàêîíîïðîåêò, ãëàñóâàí íà ïúðâî ÷åòåíå, íå ôèãóðèðàò. Íàøèÿò å ñúâñåì ðàçëè÷åí îò òîâà, êîåòî ñúùåñòâóâà â äðóãèòå äúðæàâè. Ñúæàëÿâàì äà ãî êàæà. Ñïîðåä ìåí ïîðàäè òîâà å ïðîòèâîêîíñòèòóöèîíåí è ïðîòèâîðå÷àù íà åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ.

16

КЛУБ ОБЕКТИВ Да разбираме ли, че дотук вие казвате: богатите да доказват произхода на парите си, но натискът върху тях не трябва да е незаконен? Къде виждате риска? ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ñïîðåä ìåí äà ñå êàçâà: „Áîãàòèòå äà äîêàçâàò ïðîèçõîäà íà èìóùåñòâîòî ñè” íå å êîðåêòíî. Ìèñëÿ, ÷å òóê èçìåñòâàìå ôîêóñà íà òîâà, çà êîåòî ãîâîðèì. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Íå ãîâîðèì çà „áîãàòè”, à çà õîðà, èçâúðøèëè ïðåñòúïëåíèÿ. ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ìèñëÿ, ÷å èçîáùî íå å êîðåêòíî äà ñå ãîâîðè çà „áîãàòè” è „áåäíè” ïî îòíîøåíèå íà òîçè çàêîí. Ñúãëàñåí ñúì ñ êàçàíîòî îò ãîñïîæà Èâàíîâà, ÷å óñòàíîâÿâàíåòî íà ôàêòèòå ïî îòíîøåíèå íà ïðåñòúïíàòà äåéíîñò òðÿáâà äà âúðâè ñ óñòàíîâÿâàíåòî íà èìóùåñòâîòî íà ëèöåòî. Èìåííî çàòîâà ïî âðåìå íà äèñêóñèèòå ïî çàêîíîïðîåêòà è íà èçãîòâÿíåòî ìó ìîåòî ñòàíîâèùå áåøå (à òîâà å ïðåïîðúêà è íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ), ÷å

комисията трябва да бъде включена на много ранен етап в разследването Çà ñúæàëåíèå, òîâà íå ñå ïîñòèãíà ñúñ çàêîíîïðîåêòà. Ñëîæèëè ñà åäíà ðàçïîðåäáà, êîÿòî äàâà âúçìîæíîñò åâåíòóàëíî ïî ïðåöåíêà íà ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî òðÿáâà äà ãî íàïðàâè, íî ïî ñúùåñòâî òîâà å ïîæåëàòåëíà ôîðìóëèðîâêà â çàêîíîïðîåêòà, ïðèåò íà ïúðâî ÷åòåíå. Ôàêò å, ÷å òîâà íå ñå ïîñòèãà.

Ñúãëàñåí ñúì ñúùî òàêà, ÷å íàèñòèíà èìàìå ïðîáëåìè (è ãëàâíèÿò ïðîêóðîð ãî ïðèçíà) ñ äåéíîñòòà íà îðãàíèòå íà ïðîêóðàòóðàòà è íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ (òàì íå ìîæàõìå äà ðàçáåðåì êàêâà å òÿõíàòà ñàìîîöåíêà). Îò äðóãà ñòðàíà, âÿðíî å, ÷å ìåõàíèçìúò çà îòíåìàíåòî íà èìóùåñòâî, áåç äà èìà âëÿçëà â ñèëà ïðèñúäà, ñå ïðèçíàâà êàòî ñúâñåì ðàçóìåí, ëåãàëåí è íåïðîòèâîðå÷àù íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè ñïîñîá äîðè â íÿêîè ìåæäóíàðîäíè êîíâåíöèè. Ñïîìíÿì ñè, ÷å äîðè â ïðîåêòîäèðåêòèâàòà èçðè÷íî ñå ãîâîðè, ÷å ãðàæäàíñêà êîíôèñêàöèÿ, êîÿòî íå å îñíîâàíà íà ïðèñúäà, å âúçìîæíà, è òÿ ñå ïðèåìà äîðè â íÿêîè îò ðåøåíèÿòà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà - â îïðåäåëåíè õèïîòåçè. Çàòîâà ìèñëÿ, ÷å íàøèÿò çàêîíîïðîåêò, ïðèåò íà ïúðâî ÷åòåíå,

в момента е прекалено широкообхватен Òîé òðÿáâà äà áúäå ñâèò êàòî ôîêóñ â êàêâè ñëó÷àè ñå ïðèëàãà. Ìíîãî øèðîêî å ïðèëîæíîòî ìó ïîëå, âêàðâàíåòî íà ïðåêàëåíî ìíîãî õèïîòåçè êðèå îïàñíîñò äà áúäàò âêàðàíè è ñëó÷àè, êîèòî íå ñà ñàìî îðãàíèçèðàíà ïðåñòúïíîñò. Çà äà ñå ðàçðåøè òîçè ïðîáëåì, èìà äâà âàðèàíòà: èëè äà ñå ñòåñíè îùå ïîâå÷å ïðèëîæíîòî ïîëå íà çàêîíà, èëè äà ñå äàäå ïî-ãîëÿìà äèñêðåöèÿ íà êîìèñèÿòà.

Все пак отварят ли се вратички за злоупотреба в нечий интерес, или не се отварят с новия законопроект?

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ñ âñåêè çàêîí ìîæå äà ñå çëîóïîòðåáè. Íÿìà çàêîí, â êîéòî äà íàïðàâèòå òàêèâà ãàðàíöèè, ÷å ñ íåãî äà íå ìîæå äà ñå çëîóïîòðåáè. Òóê ñòèãàìå äî âúïðîñà êàê ñå íàçíà÷àâàò, èçáèðàò, íîìèíèðàò ÷ëåíîâåòå íà òàçè

êîìèñèÿ. Ìåõàíèçìúò íà ïîäáîð, íàçíà÷àâàíå, èçáèðàíå íà õîðà â òîëêîâà âàæíè äúðæàâíè îðãàíè â Áúëãàðèÿ íå ðàáîòè. Íå ðàáîòè ïî îòíîøåíèå íà Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò è ïî îòíîøåíèå íà êîìèñèÿòà.  ìîìåíòà èìàìå

Обектив | Брой 198

17

ГРАЖДАНСКАТА КОНФИСКАЦИЯ ...

комисия, която е абсолютно компрометирана, но действа, âçåìà ðåøåíèÿ. Òîçè çàêîí íå ìîæå äà ðàáîòè áåç îáùåñòâåíî äîâåðèå, à â ìîìåíòà íÿìà îáùåñòâåíî äîâåðèå â òàçè êîìèñèÿ. Ìèñëÿ, ÷å òóê òðÿáâà äà íàñî÷èì ñâîåòî âíèìàíèå. Îò äðóãà ñòðàíà, èìà îùå åäèí ìåõàíèçúì, êîéòî äà ñå èçïîëçâà - êîíöåïöèÿòà çà ðàçêúñâàíå íà âðúçêàòà ìåæäó ïðåñòúïíàòà äåéíîñò íà ëèöàòà è òÿõíîòî áîãàòñòâî.  çàêîíîïðîåêòà òàçè âðúçêà íå áåøå ðàçêúñàíà. Ìíîãî ñå íàñòîÿâàøå íà òîâà ðàçêúñâàíå, àç ëè÷íî íàñòîÿâàõ äà ñå òúðñè íåîáÿñíèìîòî áîãàòñòâî, çàêîíúò äà ñå îñíîâå íà íåîñíîâàòåëíîòî çàáîãàòÿâàíå, êîåòî å ïîçíàòî

ïàê îò ðèìñêî âðåìå.  íåãî åäíî ìíîãî òåæêî ïðåñòúïíî äåÿíèå äà áúäå ÷åðâåíèÿò ñèãíàëåí ôëàã, îòêúäåòî äà çàïî÷íå ïðîâåðêà íà èìóùåñòâîòî. Òîãàâà íÿìàøå äà ñå òúðñÿò è äà ñå äàâàò àðãóìåíòè îò ðîäà: „Êàêâî ùå ñòàíå, àêî ëèöåòî áúäå îïðàâäàíî, à íèå ïîñëå ìó îòíåìåì èìóùåñòâî?”. Íå ñå íàïðàâè òîâà íåùî. Ìíîãî ñà âàæíè èäåÿòà, êîíöåïöèÿòà, áàçàòà, ôóíäàìåíòúò, âúðõó êîèòî ñòúïâà çàêîíîïðîåêòúò. Çà ñúæàëåíèå, èìà äîñòà âúïðîñèòåëíè, äîñòà íåùà, êîèòî òðÿáâà äà ñå èç÷èñòÿò. Ãîâîðèõìå ñ ãîñïîæà Òîäîðîâà, ÷å èìà íåùà, êîèòî òðÿáâà äà ñå èç÷èñòÿò ìåæäó ïúðâî è âòîðî ÷åòåíå, íî íå çíàì êàêúâ ùå áúäå ðåçóëòàòúò. Íå ÷óâàì òå äà ñà èç÷èñòåíè.

Тоест идеята на законопроекта си остава валидна и ценна, но трябва да се изработи прецизен нормативен текст позволявам си да продължа казаното от господин Коларов. И този „непрецизен” текст не дава гаранции, че законът няма да отваря „вратички” за злоупотреби в нечий интерес. ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Íåïðåöèçåí å òåêñòúò è ùå êàæà çàùî. Çàùîòî íèå ñå îïèòâàìå äà ðàçêúñàìå âðúçêàòà ìåæäó ïðåñòúïíàòà äåéíîñò è íàòðóïàíîòî èìóùåñòâî, íî çàêîíúò ïî ñúùåñòâî íå ãî ïðàâè. Ìèñëÿ, ÷å çàêîíîïðîåêòúò, êîéòî èìàìå íà ïúðâî ÷åòåíå, íå ãî ïðàâè ïî êàòåãîðè÷åí íà÷èí. Îïàñÿâàì ñå, ÷å òîâà å ñúùåñòâåí ïðîáëåì. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Âåðîÿòíî å ïðåöèçèðàí òåêñòúò ìåæäó ïúðâîòî è âòîðîòî ÷åòåíå? ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Îñíîâíèÿò ðèñê å, àêî áúäå ïðèåò ñåãà ñúùåñòâóâàùèÿò âàðèàíò, ïðîáëåìúò ñ ïðåöåíêàòà äàëè äà ñå ãîíÿò åäðè, èëè äðåáíè áàíäèòè. Ïðîáëåìúò å, ÷å îò ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà íååôåêòèâíîòî ïðîòèâîäåéñòâèå ìåõàíè÷íî ñåãà ùå ñå ïðåõâúðëè è êúì ðàáîòàòà íà êîìèñèÿòà. È òàêà, êàêòî ïðîêóðàòóðàòà è ïîëèöèÿòà â ìîìåíòà ñà íååôåêòèâíè ïî îòíîøåíèå íà ãîëåìèòå ïðåñòúïíèöè, òàêà è òÿ ùå âëåçå â òîçè ðåæèì. Àáñîëþòíî íå ðàçáèðàì êàêâè ãàðàíöèè ñúäúðæà çàêîíúò ñëåä òîâà äà íå ñå

òðúãíå ñðåùó äðåáíè ïðåñòúïíèöè.  ìîìåíòà â ñïèñúêà íà ïðåñòúïëåíèÿòà, ïî êîèòî òðÿáâà äà áúäå ïîâäèãíàòî îáâèíåíèå, çà äà ìîæå äà çàïî÷íå ðàáîòà êîìèñèÿòà, ôèãóðèðà è îáèêíîâåíàòà êðàæáà.  ìîìåíòà êðàæáàòà ïðåäñòàâëÿâà ñèãóðíî åäíà òðåòà îò îáùàòà ðàáîòà íà ïðîêóðàòóðàòà. Ìèñëÿ, ÷å äàííèòå íà Íàöèîíàëíèÿ ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò çà 2010 ã. ñà çà îêîëî 11 000 êðàæáè íà ãîäèíà, êâàëèôèöèðàíè ñúñòàâè. Âñå ïàê, òîâà å èçêëþ÷èòåëåí èíñòðóìåíò, êîéòî ñëåäâà äà ñå èçïîëçâà ñàìî ñðåùó ëèöàòà íà íàé-âèñîêèòå åòàæè íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò è ñðåùó êîèòî ïî ïðèíöèï íå ìîãàò äà áúäàò íàìåðåíè äîêàçàòåëñòâà çà ó÷àñòèå â ïðåñòúïíà äåéíîñò è îòòàì äà áúäå ïîâäèãíàòî îáâèíåíèå. Çà ìåí ãàðàíöèÿ, ÷å íÿìà äà áúäàò ïðåñëåäâàíè ìíîãî íà áðîé äðåáíè ïðåñòúïíèöè çà ñìåòêà íà ìàëêî íà áðîé åäðè ïðåñòúïíèöè âñå îùå íå ïðèñúñòâà â çàêîíà. Çíàì, ÷å áåøå ïîëîæåíî ãîëÿìî óñèëèå ñ âêàðâàíåòî íà ïðàãà îò 250 õèë. ëâ. ïî îòíîøåíèå íà ðàçëèêàòà ìåæäó óñòàíîâåíîòî èìóùåñòâî è èìóùåñòâîòî, êîåòî ëèöåòî ìîæå äà äîêàæå, íî çà ìåí âñå îùå

18

КЛУБ ОБЕКТИВ ïðîêóðàòóðà ïîâäèãíà îáâèíåíèå íà ãðúöêèÿ ìèíèñòúð íà îòáðàíàòà çà îðúæåéíè ñäåëêè, ñ êîèòî å îùåòåíà õàçíàòà. Àêî íå ñå ëúæà, ãî ïîâäèãíà åäèí îò åêñïåðòèòå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, êîéòî èäâàøå òóê äà íè äàâà îöåíêè.

ñúùåñòâóâà ìíîãî

сериозна възможност комисията да разполага с огромна дискреция, преценявайки срещу кого да тръгне Îò òàçè ãëåäíà òî÷êà, íàïúëíî ñïîäåëÿì îïàñåíèå íà Áúëãàðñêàòà ñîöèàëèñòè÷åñêà ïàðòèÿ, â ìîìåíòà åäèíñòâåíàòà îïîçèöèîííà ñèëà â ïàðëàìåíòà, ÷å òîçè òåêñò ìîæå äà áúäå èçïîëçâàí è çà ïîëèòè÷åñêà ñàìîðàçïðàâà ñ îïîíåíòè íà óïðàâëÿâàùîòî ìíîçèíñòâîòî. Êàêòî ïîä÷åðòà è ãîñïîäèí Êîëàðîâ, â ìîìåíòà íÿìà äîñòàòú÷íî ãàðàíöèè çà íåçàâèñèìîñòòà íà êîìèñèÿòà ñïðÿìî óïðàâëÿâàùîòî ïîëèòè÷åñêî ìíîçèíñòâî. Äîðè íå çíàì äàëè ñà âúðíàëè ïðåçèäåíòñêàòà êâîòà ìåæäó äâåòå ÷åòåíèÿ. Êàêâîòî å ïîëèòè÷åñêîòî ìíîçèíñòâî â ìîìåíòà, òàêúâ ùå áúäå è ñúñòàâúò íà êîìèñèÿòà. Ïðè áúëãàðñêèòå ïîëèòè÷åñêè íðàâè ñå ñúìíÿâàì, ÷å êîìèñèÿòà ùå áúäå åäèí íåóòðàëåí îðãàí.  çàêîíà íÿìà èñòèíñêè ìåõàíèçúì. Íà Çàïàä, êúäåòî òîâà ñå èçïîëçâà, òîâà å ïðàâîìîùèå íà ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè. Õîðàòà, êîèòî ïðåöåíÿâàò äàëè äà îòèäåòå êúì ãðàæäàíñêà êîíôèñêàöèÿ, èëè äà ïðåñëåäâàòå ïî íàêàçàòåëíîïðàâåí ðåä, ñà ïîëèöàÿò è ïðîêóðîðúò. Íîðìàëíî å òåçè õîðà äà çíàÿò âñè÷êî çà ïðîâåðÿâàíîòî ëèöå è äà ïðåöåíÿò èìà ëè äîêàçàòåëñòâà, èëè íÿìà. Âúç îñíîâà íà êàêâî â ìîìåíòà êîìèñèÿòà ùå ïðàâè ïðåöåíêà äàëè ëèöåòî íàèñòèíà å îïàñåí ïðåñòúïíèê, ñðåùó êîãîòî íÿìà äà å åôåêòèâíî íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, èëè å íÿêàêúâ îáèêíîâåí ïðåñòúïíèê? ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Òàçè ïðåöåíêà íå ÿ ïðàâè êîìèñèÿòà. Ïðàâè ÿ ïðîêóðàòóðàòà. Ïðîêóðîðúò ñåçèðà, êîìèñèÿòà ïðîâåðÿâà âñè÷êè â ñïèñúêà. Çàùî ïîëèòè÷åñêà ðåïðåñèÿ? Ïî êàêúâ òåêñò îò ÍÊ òîçè, êîéòî å â ñïèñúöèòå, íÿêîè îò äåïóòàòèòå íàïðèìåð, ñà ïðåñòúïíèöè - êðàæáèòå ëè ñà èíäèêàòîðúò, àêî ïðàâÿò íàðêîòðàôèê, íå çíàì òî÷íî êàêâè ñà ñúñòàâèòå, òåðîðèçúì, êàê? ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ïðåäè òðè äíè íåìñêàòà

Ìèñëÿ, ÷å îïàñíîñòòà å íÿêúäå äðóãàäå. Ãîñïîæà Èâàíîâà ãîâîðè çà ïîëèòè÷åñêà ñàìîðàçïðàâà. Àç íå ìèñëÿ, ÷å òî÷íî òàêà ìîæå äà ñå èçïîëçâà, íî êàòåãîðè÷íî

може да се използва за политически чадър Íàèñòèíà, ñúäúò ïðåöåíÿâà íà êîãî äà îòíåìå èìóùåñòâîòî, íî êîìèñèÿòà òðÿáâà äà âíåñå èñêà â ñúäà. Òóê ìèñëÿ, ÷å ãîñïîæà Èâàíîâà ùå ñå ñúãëàñè ñ ìåí: àêî êîìèñèÿòà íå âíåñå èñêàíå çà îòíåìàíå íà èìóùåñòâî íà îïðåäåëåíî ëèöå, òÿ ìîæå äà ñëîæè ôàêòè÷åñêè ïîëèòè÷åñêè ÷àäúð.  çàêîíîïðîåêòà èìà òåêñò çà âåùíî óêðèâàòåëñòâî, à àêî âçåìåì äà òúðñèì âñè÷êè ñëó÷àè íà òàêîâà?! Òâúðäè ñå, ÷å ìåæäó ïúðâî è âòîðî ÷åòåíå å áèëî äèñêóòèðàíî îòïàäàíåòî ìó, äàíî äà å îòïàäíàë òîçè òåêñò. Èìà ñúùî îïàñíîñò êîìèñèÿòà äà èìà èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿì, ðàçäóò ùàò, êîéòî äà ðàáîòè íà ïðàçíè îáîðîòè. Àêî èìà ìíîãî òåêñòîâå ïî ÍÊ, ïðîêóðàòóðàòà íÿìà äà ïðåöåíÿâà äàëè ëèöåòî èìà â ñúîòâåòíîòî èìóùåñòâî ðàçëèêà, äèñáàëàíñ îò 150 õèë. ëâ., èëè íå. Âñåêè ñëó÷àé, â êîéòî åäíî ëèöå å ïðèâëå÷åíî êàòî îáâèíÿåì ïî òåçè òåêñòîâå, òðÿáâà äà áúäå ïðàòåí íà êîìèñèÿòà.  òàêúâ ñëó÷àé êîìèñèÿòà ùå ðàáîòè ïî èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿì áðîé ñëó÷àè, íî ïîðàäè òîçè ãîëÿì ïðàã â ñúäà ùå âëÿçàò ìíîãî ìàëêî. Àç êàçâàì òîâà íÿêîëêî ïúòè: àêî çàêîíúò áåøå âëÿçúë íà 1 ÿíóàðè 2011 ã., äî êðàÿ íà ôåâðóàðè ñúùàòà ãîäèíà êîìèñèÿòà ùåøå äà èìà íóëà äåëà, êîèòî äà âêàðà â ñúäà, à ìíîãî ùåøå äà îáðàáîòè. Íÿìà ñìèñúë äà ñúçäàâàìå çàêîíîïðîåêò, ïî êîéòî ìíîãî äà ñå ðàáîòè íà ïðàçåí õîä, íÿìà ñìèñúë! Êîìèñèÿòà òðÿáâà äà áúäå ìàëêà, åëèòíà ñòðóêòóðà. Íå ìîæå äà èìà åëèòíà ñòðóêòóðà îò 250 äóøè. Ìîæå äà èìà òàêàâà îò 50 èëè 40 äóøè.

Обектив | Брой 198

19

ГРАЖДАНСКАТА КОНФИСКАЦИЯ ...

Можем ли да обобщим следните потенциални рискове? Този законопроект няма да уплаши олигархията, най-много да провокира поредно изтичане на активи в чужбина. Законопроектът дава възможности за злоупотреби. Предложеният вариант преди второ четене е непрецизен. Административен орган няма да реши проблемите на банкрутиралото българско правосъдие.

каквито са например политическите назначения от Народното събрание в комисията

ðàçâèâà ïî äðóãè ïðàâèëà. Ãðàæäàíñêèÿò ñúä å òîçè, êîéòî ùå ÿ íàëîæè ïðè ãàðàíöèèòå íà ïðîöåñà. Òîâà å îùå åäèí èíñòðóìåíò â ðúöåòå íà äúðæàâàòà çà ñïðàâÿíå ñ èìóùåñòâî, ïðèäîáèòî îò ïðåñòúïíà äåéíîñò èëè ñ íåÿñåí, òúìåí ïðîèçõîä. Ìèñëÿ, ÷å äúðæàâàòà èìà ïðàâî äà ñëîæè â àðñåíàëà ñè è òîçè òèï ðåàêöèÿ. Ïàê êàçâàì: òîâà íå å ñàìî áúëãàðñêè ôåíîìåí.

èëè ïðåêàëåíî äúëãèÿò ñðîê ìåæäó ðàçñëåäâàíåòî íà ñúñòàâîìåðíèòå ôàêòè ïî ñúîòâåòíîòî ïðåñòúïëåíèå è ðàçñëåäâàíåòî íà ïðîèçõîäà íà èìóùåñòâîòî, êîåòî â ìîìåíòà å ðàçäåëåíî ìåæäó äâàòà îðãàíà, à çàêîíîïðîåêòúò âñúùíîñò íå ïðåäëàãà ðåøåíèå ìåæäó òåçè äâà ïðîáëåìà.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Íåêà äà âèäèì êàêúâ ôèíàëåí òåêñò íà çàêîíà ùå èìàìå, çàùîòî òàêà å ìíîãî òðóäíî äà ñå äàäå îòãîâîð äàëè íîâèÿò çàêîíîïðîåêò ïðåäëàãà äîïúëâàù ìåõàíèçúì, ñ ïðåâàíòèâíè ôóíêöèè çà ñïðàâÿíå ñ îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò â Áúëãàðèÿ.

ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Àç áèõ âúçðàçèëà. Íå áèõ ïðàâèëà òàêèâà êâàëèôèêàöèè ïî îòíîøåíèå íà íàçíà÷åíèÿòà, íà êîìèñèÿòà, íà õàðàêòåðà íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå. Ñåãà âñè÷êè ñìå â î÷àêâàíå êàêâî ùå áúäå âíåñåíî êàòî òåêñò íà âòîðî ÷åòåíå. Ùå ñëåäèì, ùå îöåíèì, ùå íàïðàâèì àíàëèç è ò.í. Íå ìèñëÿ, ÷å òàêèâà êàòåãîðè÷íè îöåíêè íà òîçè åòàï ñà êîðåêòíè, îùå ïîâå÷å ôèíàëíèÿò çàêîíîïðîåêò íå å èçâåñòåí.

Íå ñìÿòàì, ÷å Áúëãàðèÿ íÿìà íóæäà îò íîâ çàêîí. Íèå íå òðÿáâà äà ãëåäàìå íà íåùàòà, ÷å òîâà äðóãàäå ãî íÿìà è çàòîâà è íèå íå òðÿáâà äà ãî èìàìå.  êðàéíà ñìåòêà îáùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ âúâ âñÿêà äúðæàâà íàëàãàò îïðåäåëåíî çàêîíîäàòåëñòâî. Íèêúäå íÿìà, êàêòî â Èòàëèÿ, ðàçïóñêàíå íà îáùèíñêè ñúâåòè, êîãàòî ñå óñòàíîâè, ÷å èìà âðúçêà ñ òåæêàòà îðãàíèçèðàíà ïðåñòúïíîñò îò ìàôèîòñêè òèï.  Èòàëèÿ îáà÷å ãî èìà è òîâà å ìÿðêà çà ïðîòèâîäåéñòâèå íà ñðàñòâàíåòî íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò ñ äúðæàâàòà.

ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Êàçàíî ñ ïî-ïîåòè÷åí åçèê, ãîðå-äîëó - äà. Íèå êîíñòàòèðàõìå è íà òàçè ìàñà èçãëåæäàõìå ñúãëàñíè, ÷å èìà íÿêîëêî ïðîáëåìà ñúñ ñåãà äåéñòâàùèÿ ðåæèì,

Òîâà, êîåòî ùå ïðîìåíè íåùàòà, å îðèåíòèðàíåòî íà

започването на едно производство на много по-ранен етап Òîâà å îñíîâíàòà ðàçëèêà ìåæäó äåéñòâàùèÿ çàêîí è çàêîíîïðîåêòà. Åäèíèÿò ñå áàçèðà íà äîêàçàíà ïðåñòúïíà äåéíîñò, à çàêîíîïðîåêòúò èìà äðóãà ôèëîñîôèÿ - ãðàæäàíñêàòà êîíôèñêàöèÿ, êîÿòî ìîæå äà ñå ðàçâèå ïàðàëåëíî èëè íåçàâèñèìî îò íàêàçàòåëíîòî ïðåñëåäâàíå. Êàçàõìå êàêâà å äèíàìèêàòà íà ïðåñòúïíîñòòà, ÷å îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò å ñèëíà è ïîíÿêîãà ïðåñòúïëåíèÿòà ñå äîêàçâàò òðóäíî. Ãðàæäàíñêàòà êîíôèñêàöèÿ ñå

Äàëè çàêîíúò ùå îòãîâîðè íà î÷àêâàíèÿòà? Íå ìîãà äà îòãîâîðÿ íà âúïðîñà, çàùîòî òðÿáâà äà âèäèì îêîí÷àòåëíèÿ âàðèàíò. Èìà íåùà, êîèòî èçòåêîõà â ìåäèèòå, íå çíàì äàëè ñà èñòèíà èëè íå. Ïîëó÷èõ èíôîðìàöèÿ ïî îòíîøåíèå íà àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ. Èäåÿòà çà âêëþ÷âàíå íà àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ â òîçè çàêîí ñå îáñúæäàøå îùå îò ëÿòîòî íà 2011 ã. Òîãàâà çàêîíîïðîåêòúò áåøå îòõâúðëåí. Àêî ñåãà íèå âêàðàìå â çàêîíîïðîåêòà, ïðèåò íà ïúðâî ÷åòåíå, è àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ, ñå âðúùàìå íà îñíîâíàòà êîíöåïöèÿ, îòõâúðëåíà ïðåç ëÿòîòî íà

20

КЛУБ ОБЕКТИВ 2011 ã. Èçëèçà, ÷å ñå äâèæèì â îìàãüîñàí êðúã, íÿìàìå öåë, êîÿòî èñêàìå äà äîñòèãíåì, à äåéñòâàìå ñïîðåä îáñòîÿòåëñòâàòà, êîèòî èñêàìå äà ïîñòèãíåì, è êîíþíêòóðíî - òîâà íå å íèêàê äîáðå. Íåùî äðóãî, êîåòî èçòå÷å îò èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî ïîëó÷èõ è ÷óõìå â ìåäèèòå, å, ÷å ïðàãúò çà àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ å îáëàãà ïîâå÷å îò 150 õèë. ëâ., êîÿòî ñëåäâà äà ñå îòíåìå. Íå çíàì êàê òî÷íî òîâà ùå áúäå ôîðìóëèðàíî, ðàçáèðà ñå, äÿâîëúò å â äåòàéëèòå. Ïîíå íà ïðúâ ïîãëåä îáà÷å

излиза, че е по-изгодно за извършителя да извърши престъпление,

êîíöåïöèÿòà ìè îò ìèíàëàòà ãîäèíà, ïðåäè äà áúäå âíåñåí çàêîíîïðîåêòúò, ïðåäëàãàõ äà ñå âêëþ÷àò àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ, íî íå è ïî òîçè íà÷èí. Çàòîâà êàçâàì, ÷å èìà äîñòà ïðîáëåìè è äîñòà íåïðåöèçíîñòè. Çà ìåí ñúùî å ñòðàííî, ÷å çàêîíîïðîåêòúò ñå îáñúæäà ïðè çàêðèòè âðàòè â Êîìèñèÿòà ïî âúòðåøíà ñèãóðíîñò è îáùåñòâåí ðåä. Äà, òàçè êîìèñèÿ äåéñòâà òàêà, íî íå ìîæå àðãóìåíòúò, êîéòî ôîðìóëèðà ïðåäñåäàòåëÿò íà êîìèñèÿòà, ãîñïîäèí Àíàñòàñîâ, äà áúäå: „Ïî òîçè çàêîí âúçíèêâàò ìíîãî ïðîòèâîðå÷èÿ â îáùåñòâîòî è çàòîâà ùå ãî ãëåäàìå ïðè çàêðèòè âðàòè.”

çàùîòî òàì ðàçìèíàâàíåòî å ïî-ãîëÿìî, îòêîëêîòî äà èçâúðøè àäìèíèñòðàòèâíî íàðóøåíèå. Äðóã å âúïðîñúò äàëè áèõà ìîãëè àäìèíèñòðàòèâíèòå íàðóøåíèÿ äà áúäàò âêëþ÷åíè, äàëè òîâà íå íàðóøàâà ïðîöåäóðàòà, çàùîòî òî å ìíîãî ñúùåñòâåíî èçìåíåíèå íà çàêîíîïðîåêòà. Â

Òîâà íå å àðãóìåíò! Íàïðîòèâ, òî÷íî çàùîòî èìà ìíîãî ïðîòèâîðå÷èâè âúïðîñè, òðÿáâà äîáðå äà áúäå ðàçÿñíåí, äà ñå ÷óÿò âñè÷êè ìíåíèÿ, äà ñå êàæå çàùî â òàçè äèñêóñèÿ ïðèåìàìå åäè êîå ñè ðåøåíèå, êàêâè ñà íàøèòå àðãóìåíòè, ñ êîèòî äà óáåäèì è îáùåñòâîòî. Ìíîãî íåùà ñå ñëó÷âàò íå êàêòî òðÿáâà.

Да завършим с обобщение - въпрос: превръща ли последният законопроект за отнемане на необяснимото богатство гражданската конфискация в „дървено желязо”? Тук цитирам юрист, колега на госпожа Иванова. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Íå ìîãà äà êàæà çà íåùî, ÷å å íåïðåöèçíî, áåç äà ñúì ãî âèäÿëà. Çà óáåæäàâàíåòî íà îáùåñòâåíîòî ìíåíèå. Ìèñëÿ, ÷å âðåìåòî îò ìèíàëàòà ãîäèíà äîñåãà å áèëî èçïîëçâàíî â òàçè ïîñîêà. Íÿìàì ïðåäñòàâà äîêîëêî òîãàâà îáùåñòâåíîòî ìíåíèå å áèëî ôîðìèðàíî â ïîëçà íà òîçè çàêîíîïðîåêò. Çà ìåí òîâà å ìíîãî íîâ îò ãëåäíà òî÷êà íà êîíöåïöèÿòà, íà ôèëîñîôèÿòà ñè çàêîíîïðîåêò è å íîðìàëíî íîâèòå íåùà äà ïðåäèçâèêâàò ñïîðîâå, ïðèòåñíåíèÿ, îáñúæäàíèÿ. Íîâèÿò çàêîíîïðîåêò å íóæåí. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Ñïîðåä ìåí îïèðàìå äî

политическата цена на законопроекта Ïðîáëåìúò å, ÷å îáùåñòâåíèÿò ðàçãîâîð òðúãíà ìíîãî íåïðàâèëíî.  ìîìåíòà îêîëî òàçè ìàñà ñìå õîðà, êîèòî ÿâíî ñà äúëáîêî íåñúãëàñíè ïî âúïðîñà òðÿáâà ëè, èëè íå, äà áúäå ïðèåò òàêúâ çàêîí.  ñúùîòî âðåìå íÿìàì ñúìíåíèå, ÷å âñåêè îò íàñ äúðæè áúëãàðñêàòà äúðæàâà äà ñå èç÷èñòè îò âëèÿíèåòî, êîåòî óïðàæíÿâà âúðõó ïîëèòèêàòà è áèçíåñà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò.  òîâà íÿìà ñúìíåíèå. Çàòîâà êàçâàì, ÷å âúïðîñúò áåøå ïîñòàâåí ãðåøíî, çàùîòî îò íà÷àëîòî ñå òðúãíà ñ ïðåäëàãàíå

Обектив | Брой 198

21

ГРАЖДАНСКАТА КОНФИСКАЦИЯ ...

ðåøàâàíåòî íà ïðîáëåìà, áåç äà ñå èç÷èñòè äîêðàé êúäå ñà ïðîáëåìèòå â ñåãà ñúùåñòâóâàùèÿ ðåæèì. Âòîðî, òðúãíà ñå ñ ÿñíî íàðóøàâàíå, âïðî÷åì äúëãà ïðàêòèêà ó íàñ, íà ïðàâèëàòà è ïðîöåäóðèòå, êîèòî ãàðàíòèðàò äîáðîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êàêâèòî ñà ïðàâèëàòà íà Çàêîíà çà íîðìàòèâíèòå àêòîâå, êàêòî â ïîñëåäíèòå ñè èçìåíåíèÿ òîé

ÁÎÐÊÎÐ. Íàêðàòêî: êàçâàì ðåôîðìà â ïðîêóðàòóðàòà è ïîëèöèÿòà, çà äà ïðåñëåäâàò íà ïúðâî ìÿñòî êîðóïöèÿòà â ñîáñòâåíèòå ñè ðåäèöè è åäâà ñëåä òîâà äà ïðèëàãàìå èçêëþ÷èòåëíè ìåðêè.

изисква обществено обсъждане, предварителна оценка на въздействието на законопроекта

Êàêòî â öåëèÿ ðàçãîâîð, òàêà è îáîáùåíèåòî íà ìîÿòà ïîçèöèÿ â êðàÿ íà äèñêóñèÿòà å íåùî ìåæäó ïîçèöèÿòà íà ãîñïîæà Èâàíîâà è ãîñïîæà Òîäîðîâà. Ñ÷èòàì, ÷å òîçè çàêîí å íóæåí, íî çà ìåí öåëòà íå îïðàâäàâà ñðåäñòâàòà. Ñìÿòàì çà áåçñïîðíî, ÷å èìà äîñòà âúïðîñèòåëíè ïî ïðîöåäóðàòà, ïî êîÿòî ñå äâèæè òîçè çàêîíîïðîåêò. Çà ñúæàëåíèå, îïàñíîñòòà å äà èìàìå ðåïëèêèðàíå íà íàðóøåíèÿòà è âúïðîñèòåëíèòå îêîëî ïðîöåäóðàòà è ïðè èçáîðà íà ÷ëåíîâåòå íà êîìèñèÿòà. Ìèñëÿ, ÷å áÿõà íè ãî êàçàëè è íà ìåæäóíàðîäíî íèâî ïðè ïúðâèÿ îòêàç Áúëãàðèÿ äà áúäå ïðèåòà â Øåíãåíñêîòî ïðîñòðàíñòâî, ÷å ìîæåì äà èìàìå íàé-ïðåêðàñíèÿ çàêîí, íî

Âèíàãè â ñúùåñòâóâàùèÿ çàêîí å èìàëî èçèñêâàíå êúì âíåñåíèòå çàêîíîïðîåêòè äà èìà âíåñåíà ôèíàíñîâà îáîñíîâêà, äà èìà îöåíêà äàëè òîé ñúîòâåòñòâà íà îñòàíàëîòî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî è íà ìåæäóíàðîäíèòå ïðàâíè àíãàæèìåíòè íà Áúëãàðèÿ è ñ ïðàêòèêàòà â ïàðëàìåíòà ìåæäó ïúðâî è âòîðî ÷åòåíå äà ñå ïðàâÿò ðàäèêàëíè ïðîìåíè â çàêîíîïðîåêòà, êîåòî å çàáðàíåíî îò Ïðàâèëíèêà çà îðãàíèçàöèÿòà è äåéíîñòòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Èñêàì äà îáúðíà âíèìàíèå, ÷å èìà åëåìåíòàðíà ïðîöåäóðà, êîÿòî ãàðàíòèðà êà÷åñòâîòî íà çàêîíîäàòåëñòâîòî, ðàçïèñàíà â Çàêîíà çà íîðìàòèâíèòå àêòîâå, Óêàçà íà Äúðæàâíèÿ ñúâåò çà íåãîâîòî ïðèëîæåíèå, êîéòî ïå÷àëíî, íî âñå îùå äåéñòâà, è â Ïðàâèëíèêà çà îðãàíèçàöèÿòà è äåéíîñòòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, êîèòî íå ñà ñïàçåíè ïî îòíîøåíèå íà òîçè çàêîíîïðîåêò. È íåñïàçâàíåòî íà òåçè ïðîöåäóðè íå ìè äàâà îñíîâàíèÿ äà ñå íàäÿâàì íà íèùî äîáðî îò çàêîíîïðîåêòà. Âòîðî, ïàê êàçâàì: òðÿáâàøå äà ñå ñëîæàò íà ìàñàòà ïðîáëåìèòå íà ñåãà äåéñòâàùèÿ ðåæèì, äà áúäàò èç÷èñòåíè è ïðîåêòúò äà áúäå ïðåäëîæåí åäâà ñëåä êàòî èìà îáùåñòâåíî ñúãëàñèå êîè ïðîáëåìè òðÿáâà ïúðâî äà ðåøàâàìå. Àç âèæäàì ñèñòåìíî íåæåëàíèå äà áúäå ãîâîðåíî êàêâî îãðàíè÷àâà êàïàöèòåòà íà ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà äà ïðåñëåäâàò ëèöà ïî âèñîêèòå åòàæè íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò, äà áúäàò ïðåäëàãàíè ìåðêè çà îãðàíè÷àâàíå íà êîðóïöèÿòà â ïðîêóðàòóðàòà è â ñúäà, êîåòî å ñåðèîçíèÿò ïðîáëåì ñïîðåä ìåí, è íåïðåêúñíàòîòî ïðèëàãàíå íà êðúã îò ìåðêè, êîèòî ñà ïî äîïèðàòåëíàòà, íî íå ðåøàâàò îñíîâíèòå ïðîáëåìè, êàêâèòî ñà òîçè çàêîíîïðîåêò, ñúùî

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ãîñïîæà Èâàíîâà ïðåäëàãà, êàêòî â Èòàëèÿ, åäíà „Ìàíè ïóëèòå”, îïåðàöèÿ „×èñòè ðúöå”.

когато хората, които го прилагат, не са правилните, когато те държат ключа çà âñè÷êè òåçè ìíîãî äîáðè êàòèíàðè è ìíîãî äîáðå îñèãóðåíà âðàòà, èìà ñåðèîçåí ïðîáëåì. Çà ìåí å ïðèòåñíèòåëíî, ÷å âúïðåêè æåëàíèåòî íè äà ïðèåìåì íîâ çàêîí, êîéòî å íóæåí, íà÷èíúò, ïî êîéòî ãî ïðàâèì, êàêòî êàçà è ãîñïîæà Èâàíîâà, íå â ñèíõðîí ñ èçèñêâàíèÿòà íà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Òîâà ñúçäàâà îïàñíè ïðåöåäåíòè, êîèòî ìîãàò äà ñå ðåïëèêèðàò ïðè èçáîðà íà ÷ëåíîâå íà êîìèñèÿòà, à çà åäèí òàêúâ çàêîí å ìíîãî âàæíî êîé ùå ãî ïðèëàãà. Êàçâàë ñúì è äðóã ïúò: ïðè ïðèëàãàíåòî íà òîçè çàêîí å íóæíî íå ñàìî äà ñå ñïàçâà áóêâàòà, íî è äóõúò íà çàêîíà, à ñúùî è ìîðàëúò - òîâà, êîåòî ñå íàðè÷à èíòåãðèòåò. Õîðà áåç èíòåãðèòåò, ïðèëàãàùè òîçè çàêîí, íÿìà äà íè äîâåäàò äî íèùî äîáðî. Íå ñàìî ÷ëåíîâåòå íà òàçè êîìèñèÿ, âúîáùå ïðè èçáîðà íà ÷ëåíîâå çà âàæíè äúðæàâíè îðãàíè íÿìà ÿñíà ïðîöåäóðà, êîÿòî äà äàâà âúçìîæíîñò äà ñå îáñúæäàò íàèñòèíà êàíäèäàòóðèòå, äà ñå çíàå êîé íîìèíèðà òåçè õîðà, êîé ãè íàçíà÷àâà, òåçè õîðà

22

КЛУБ ОБЕКТИВ äà áúäàò ïîçíàòè íà îáùåñòâîòî. Íÿìà êàê äà ñå íîñè îòãîâîðíîñò ïðåä îáùåñòâîòî, àêî òåçè ëèöà ñà íåïîçíàòè. Âèå åäâà ëè ìîæåòå äà ìè êàæåòå èìåíàòà íà ÷ëåíîâåòå íà êîìèñèÿòà â ìîìåíòà, åäâà ëè ìîæåòå äà êàæåòå êîé å íîìèíèðàë òåçè õîðà è êàê òå ñà èçáðàíè. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Ïî-ïðåäèøíèÿò ïðåäñåäàòåë áåøå øèðîêî èçâåñòåí. (Ñìÿõ, îæèâëåíèå.) ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Ìèñëÿ, ÷å ìíîãî îò ãðåõîâåòå, êîèòî ñå ïðèïèñâàò ñàìî íà ïî-ïðåäèøíèÿ ïðåäñåäàòåë, ñå íîñÿò îò öÿëàòà êîìèñèÿ. Òîâà å åäíà òàéíà, êîÿòî ìíîãî ìàëêî ñå çíàå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Ïðåäñåäàòåëÿò â òàçè êîìèñèÿ íå âçåìà ðåøåíèÿ ñàì. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Ãîñïîäèí Êîëàðîâ èçðàçè ïðèòåñíåíèÿ îò îðãàíèòå èëè îò õîðàòà, êîèòî ùå ïðèëàãàò çàêîíà. Àáñîëþòíî ñúì ñúãëàñíà ñ íåãî. Ïðèëàãàíåòî ìíîãî çàâèñè îò îðãàíà è îò õîðàòà, êîèòî ùå ãî ïðèëàãàò. Ãîñïîæà Èâàíîâà äàäå äîâåðèå íà ñúäà. Òîçè çàêîí ùå áúäå ïðèëàãàí êàêòî îò êîìèñèÿòà, òàêà è îò ñúäà, äîðè â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí îò ñúäà. Íà ñúäà âÿðâàìå, òîãàâà íå òðÿáâà äà èìàìå íèêàêâè ïðèòåñíåíèÿ.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Àêî âèå êàçâàòå, ÷å ñúäúò ùå ðåøàâà è êîìèñèÿòà íÿìà äà ïðàâè íèêàêâà ïðåöåíêà?... ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Ùå ïðàâè. 50 : 50 çà êîìèñèÿòà è çà ñúäà. Èíà÷å êîé ùå ïðàâè îáåçïå÷àâàíå? Îáåçïå÷àâàíå è îòíåìàíå - â ñúäà, ïðè âñè÷êè ãàðàíöèè çà åäèí ìíîãî ãîëÿì çàêîí, êîéòî ñèãóðíî å ïðèåò ïî ïðàâèëàòà íà Çàêîíà çà íîðìàòèâíèòå àêòîâå è Óêàçà. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Íå å. Òîâà å ñèñòåìåí ïðîáëåì, ñúãëàñíà ñúì. Îñîáåíî ðîëÿòà íà Ñúâåòà ïî çàêîíîäàòåëñòâî êúì Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Çà ìåí áåøå ïå÷àëíî îáñòîÿòåëñòâî çàêðèâàíåòî ìó. ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Íî ÃÏÊ áåøå ïðèåò ïðè åäèí äðóã Ñúâåò ïî çàêîíîäàòåëñòâîòî. Èäåÿòà íà çàêîíà å öåííà, âàëèäíà, î÷àêâà ñå áúëãàðñêèÿò ïàðëàìåíò äà ïðèåìå åäèí ïðåöèçåí íîðìàòèâåí òåêñò. ÈÂÀÍÊÀ ÈÂÀÍÎÂÀ: Íî äà ãî ñúîáðàçè ñ Êîíñòèòóöèÿòà è ñ Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è îñíîâíèòå ñâîáîäè.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Òîãàâà äà çàêðèåì ñïåöèàëíàòà êîìèñèÿ è äà îñòàâèì ñàìî ñúäà.

ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: È äà âÿðâàìå íà êîìèñèÿòà è íà ñúäà, êîèòî ùå ãî ïðèëàãàò, ñúîáðàçíî íåãîâèÿ äóõ è áóêâà.

ÂÅËÈÍÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ: Äîíÿêúäå êîìèñèÿòà, ñëåä òîâà è ãðàæäàíñêèÿò ñúä.

ÒÎÄÎÐ ÊÎËÀÐÎÂ: Íåêà âèäèì çàêîíà è êîìèñèÿòà, è òîãàâà ùå èì ïîâÿðâàìå.

Обектив | Брой 198

23

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА

Случаят „Плевен” – кучетата си лаят, керванът си върви Ùå ïðèïîìíÿ çà îíåçè, êîèòî íå ñëåäÿò ñëó÷àÿ, ÷å ïðåç àâãóñò 2011 ã. ïðîâîêèðàõìå ïðîâåðêà ïðåç Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà çàêðèëà íà äåòåòî â Äîìà çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè çà äåöà â ãð. Ïëåâåí. Òÿ óñòàíîâè ìíîãî íàðóøåíèÿ [1], à ïðåç íîåìâðè 2011 ã. äèðåêòîðêàòà áåøå óâîëíåíà. Íîâà äèðåêòîðêà îáà÷å íå áå íàçíà÷åíà. Ä-ð Èðæèíà Êîñòîâà, ïî ñâåäåíèÿ íà õîðà, êîèòî ïîñåùàâàò ðåäîâíî äîìà, ïðîäúëæàâà „äà äúðïà êîíöèòå òàì”. Òàêà ïî-êà÷åñòâåíà ãðèæà çà äåöàòà íå áå ïðåäîñòàâåíà. Òîãàâà ñòàíà ÿñíî, ÷å âñè÷êè âëàñòè, àíãàæèðàíè ñ äîìà, âêëþ÷èòåëíî Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî, çíàÿò çà ïðîáëåìà è èëè áåçäåéñòâàò, èëè íàìåñàòà èì å íååôåêòèâíà ïî îòíîøåíèå íà êà÷åñòâîòî íà æèâîò íà äåöàòà. Íà 6 àïðèë 2012 ã. „èçíåíàäâàùî” íîâàòà ìèíèñòúðêà íà çäðàâåîïàçâàíåòî „óñòàíîâè” ñúùèòå íåùà, êîèòî áÿõìå óñòàíîâèëè ïðåç ñåïòåìâðè 2011 ã. è ïðåäàëè íå ñàìî íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî (ÌÇ), íî è íà ïðîêóðàòóðàòà. Ïîèñêàíàòà ïðåç ñåïòåìâðè èíôîðìàöèÿ îò ÌÇ

[1] http://www.bghelsinki.org/bg/publikacii/obektiv/ slavka-kukova/2011-11/za-22-mlndrzhavni-parilekari-i-sestri-doubivat-92-deca-s-uvrezhdaniya/.

çà äîìà îáà÷å òàêà è íå ïðèñòèãíà â ÁÕÊ. Çíà÷è ðàâíîñìåòêàòà ïîêàçâà, ÷å çà îñåì ìåñåöà èìàìå ñàìî óâîëíåíà äèðåêòîðêà è ñòðàííà, íåàäåêâàòíà ðåàêöèÿ íà ìèíèñòåðñêî íèâî. Íàïðÿãàõ âñè÷êèòå ñè ñåòèâà ïðåç ïîñëåäíèòå 10 äíè äà äîëîâÿ íÿêàêúâ ñèãíàë çà ìèñúë â ïîñîêà „êàê äà ïîäîáðèì æèâîòà íà äåöàòà â äîìà” è íå óñïÿõ. Òóê èñêàì äà äàì ïðèìåð ñ êîìåíòàðè ïî ìîÿ ñòàòèÿ ïî òåìàòà (êîÿòî êà÷èõ âúâ Ôåéñáóê íà 9 àïðèë). Áúëãàðèòå èëè ðåàãèðàõà â ñòèë „êîëêî æàëêî”, èëè „à, òîâà ñå ñëó÷âà îòäàâíà... êàêâî ïðîìåíÿ ïèñàíåòî çà òèÿ íåùà?”. Àíãëè÷àíèòå ïîëçâàõà Ãóãúë òðàíñëåéòúð (!) äà ðàçáåðàò êàêâî ñúì ïóáëèêóâàëà è ïèñàõà, ÷å å ïîòðåñàâàùî. Âå÷å ìèñëÿò êàê äà îòèäàò â Ïëåâåí äà ïîìàãàò. Ëîøîòî å, ÷å âå÷å è äîáðîâîëöèòå îò Âåëèêîáðèòàíèÿ, êîèòî ñå ãðèæåõà çà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ òàì, íå ñå äîïóñêàò â äîìà ïîä ïðåäëîã, ÷å èìàëî ãðèïíà åïèäåìèÿ. Êàêòî ëîãè÷íî îòáåëÿçàõà êîëåãèòå îò Âåëèêîáðèòàíèÿ, òî÷íî òîâà áè òðÿáâàëî äà å ïîâîä äà ñå óâåëè÷àò õîðàòà, îáãðèæâàùè äåöàòà. Òå, ðàçáèðà ñå, èìàò ïðèòåñíåíèÿ è êàê ùå ñå ñëó÷è çàòâàðÿíåòî íà äîìà, òúé êàòî íèå âñè÷êè ñëåäèì êàêâî ñòàâà ñ äåöàòà îò Ìîãèëèíî ñëåä ãîëÿìàòà ðåêëàìà çà òîâà, ÷å èì ïîìàãàìå, è çíàåì, ÷å ìàêàð äà ñà â

24

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА ìàëêè ãðóïîâè äîìîâå â ãîëåìè ãðàäîâå, òå îòíîâî íå ïðàâÿò íèùî ñìèñëåíî. À òîâà å òàêà, çàùîòî ðåêëàìàòà è êàìïàíèèòå íå ïðàâÿò ñïåöèàëèñòè, íå êàðàò õîðàòà äà ðàáîòÿò ñ äåöà, êîèòî îáè÷àò, íå ñúçäàâàò ìîòèâàöèÿ ó ìëàäè õîðà äà ðàáîòÿò êàòî ðåõàáèëèòàòîðè èëè ïåäàãîçè.

çäðàâíè ðàáîòíèöè, à èñêàìå äà çíàåì êàêâî ÄÎÁÐÎ ùå ñå ñëó÷è íà äåöàòà ñåãà.

Âñå ïàê îáñúäèõìå ñ àíãëèéñêèòå ìè êîëåãè, ÷å å âðåìå äà ñå ïóñíå íàé-íàêðàÿ âèäåîòî çà òîâà êàêâî íàèñòèíà ñå ñëó÷âà â äîìà â Ïëåâåí. Çàùîòî èíà÷å ðèñêóâàìå îòíîâî äà ñå çàãóáèì â îáåùàíèÿòà íà ìèíèñòúðêàòà äà íàëàãà äèñöèïëèíàðíè íàêàçàíèÿ è äà çàòâàðÿ äîìà. Íèå îáà÷å íå ñå èíòåðåñóâàìå îò ðåâàíøà, îò íàêàçàíèÿòà, îò èíòðèãèòå ìåæäó

Õóáàâîòî îò öÿëàòà òàçè èñòîðèÿ å, ÷å ìàëêàòà Âåðîíèêà äîêàçà, ÷å èñêà è ìîæå äà æèâåå, ïðè òîâà ùàñòëèâî, íî... â ÑÀÙ. Òóê ÿ áÿõìå ïîãðåáàëè ïðåç àâãóñò 2011 ã. [2] Ëîøîòî å, ÷å íå ìîæàõìå äà ïîìîãíåì íà Âèîëåòà, ÷èèòî ïîñëåäíè ìåñåöè æèâîò áÿõà çàñíåòè îò äîáðîâîëöèòå â äîìà è ùå áúäàò êà÷åíè ñêîðî â èíòåðíåò. Íàäåæäàòà å íèêîå äåòå òàì äà íÿìà ó÷àñòòà íà Âèîëåòà è â êðàéíà ñìåòêà ñ òåçè äåöà äà ðàáîòÿò ñàìî õîðàòà, êîèòî ìîãàò è çíàÿò, õîðàòà, êîèòî âÿðâàò, ÷å äúëæèì íà âñè÷êè äåöà ñðåäà çà ðàçâèòèå, ãðèæà è ëþáîâ.

[2] Èíòåðâþ ñ àäâîêàò Àíòîíèÿ Âëàäèìèðîâà îò ôîíäàöèÿ “Ìå÷òè çà âñè÷êè”, ïóáëèêóâàíî âúâ â. „24 ÷àñà”, 09.04.2012: „Çà ïúðâè ïúò âëÿçîõ â äîìà â Ïëåâåí íà 15 àâãóñò 2011 ã. ïîêðàé ìîèòå àìåðèêàíñêè êëèåíòè Äæîóçåô è Ñóçàíà Ìþñåð, êîèòî ïî êàíàëíèÿ ðåä ÷ðåç ðåãèñòúðà çà ìåæäóíàðîäíî îñèíîâÿâàíå áÿõà ðåøèëè äà âçåìàò 9-ãîäèøíàòà Âåðîíèêà îò äîìà. Çíàåõìå, ÷å ìîìè÷åíöåòî å ñúñ ñèíäðîì íà Äàóí. Èçæèâÿõìå èñòèíñêè øîê, âèæäàéêè 9-ãîäèøíî äåòå ñ òåãëî 4,850 êã. Îáèêíîâåíî äå÷èöàòà ñ Äàóí ñà ïî-ïúëíè, ìîìè÷åíöåòî îáà÷å áå äîâåäåíî äî ãåíîöèäíî èçìúðøàâÿâàíå. Íÿìàøå íèêàêâà ìóñêóëíà ìàñà, áåøå çàïî÷íàëî îêîñìÿâàíå - åäèí îò õàðàêòåðíèòå ïðèçíàöè çà òåæêî íåäîõðàíâàíå. Õðàíåõà ãè ïðåä î÷èòå íè ñ áèðåíè áóòèëêè ñ ãóìåíè áèáåðîíè íàêðàÿ ñ íÿêàêâà áåçöâåòíà áëóäêàâà òå÷íîñò, êîÿòî íå ìîæåøå äà áúäå òî÷íî îïðåäåëåíà. Ñóçàíà ïîèñêà äà é ñìåíè ïàìïåðñà è ñå óæàñè - äåòåòî áåøå ñ íåâåðîÿòåí îáðèâ, ëè÷åøå ñè, ÷å å óæàñíî çàíåìàðåíî. Äåöàòà ñïÿõà âúðõó íÿêàêâè äþøåöè, ïîêðèòè ñ íåùî êàòî íàéëîí èëè áàëàòóì, öåëèòå â óðèíà è ïîâðúùàíî.Èçêàðàõìå 5 äíè òàì, êîëêîòî å çàêîíîâèÿò ñðîê çà óñòàíîâÿâàíå íà êîíòàêò ñ êàíäèäàò-îñèíîâèòåëèòå. Íà 15 íîåìâðè àìåðèêàíöèòå ñè ÿ ïðèáðàõà. Äåòåòî èçæèâÿ òàêúâ

øîê îò íîâèÿ ñè æèâîò, ÷å ñïðÿ äà ÿäå è ñå îáåçâîäíè. Äâà äíè ÿ çàêðåïèõà â “Òîêóäà”, ñëåä êîåòî ÿ îòâåäîõà â Ïåíñèëâàíèÿ âå÷å êàòî Êåéëè Õîóï Ìþñúð. Îùå ïðåäè âñÿêàêâè òåñòîâå è èçñëåäâàíèÿ ìîìè÷åíöåòî öÿëà ñåäìèöà å áèëî íà çàõðàíâàíå â áîëíèöàòà âúâ Ôèëàäåëôèÿ. Ëåêàðèòå êîíñòàòèðàò òåæêî íåäîõðàíâàíå, îñòåîïîðîçà ñ ìíîæåñòâî ñ÷óïâàíèÿ è íàêðèâî çàðàñíàëè êîñòè - ïîäõâúðëÿò ãè êàòî ôóòáîëíè òîïêè â äîìà. Ñàìî íÿêîëêî ìåñåöà ïî-êúñíî äåòåòî âå÷å å ñ íîðìàëíè êèëîãðàìè çà âúçðàñòòà ñè, õðàíè ñå ñàìî ñ ëúæè÷êà, ñòîè ñòàáèëíî íà êðàêàòà ñè, äúðæè ãëàâàòà ñè íîðìàëíî èçïðàâåíà. Ïðåäè ñàìî ñêèìòåøå, äîðè íå ìîæåøå äà ïëà÷å, à ñåãà êàçâà “ìàìà”. Âñè÷êè èíñòèòóöèè, êîèòî ñåçèðàõ, ðåàãèðàõà íåçàáàâíî - è àãåíöèÿòà çà äåöàòà, è çäðàâíîòî, è ñîöèàëíîòî ìèíèñòåðñòâî. Ñàìî Ãëàâíà ïðîêóðàòóðà ìúë÷è îò ôåâðóàðè íàñàì. Ïî-ñòðàøíî îò âñè÷êî áå, ÷å ïåðñîíàëúò íè óáåæäàâàøå, ÷å íÿìà ñìèñúë, ÷å äåòåòî òàêà èëè èíà÷å ùå óìðå, ÷å íå ìîæå äà ñå ðàçâèâà. À åòî, ÷å íå óìðÿ è ðàñòå íîðìàëíî. Íèêîé íÿìà ïðàâî äà îïðåäåëÿ äíèòå íà åäíî ÷îâåøêî ñúùåñòâî, áåç äà å êîìïåòåíòåí çà òîâà.“

Ñëàâêà Êóêîâà å þðèñò, èçñëåäîâàòåë íà äåòñêè èíñòèòóöèè. Ó÷àñòâà â ðàçðàáîòâàíå íà çàêîíîäàòåëñòâî è ïîëèòèêè, ñâúðçàíè ñúñ çàùèòà ïðàâàòà íà äåöàòà.

Обектив | Брой 198

ПРАВА НА ДЕЦАТА Елица Гергинова

Детското правораздаване – има концепция, няма промяна Íà 2 àïðèë òàçè ãîäèíà Íàöèîíàëíèÿò ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò (ÍÑÈ) îãëàñè, ÷å ïðåç 2011 ã. 12 223 äåöà – ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè, ñà âîäåíè íà îò÷åò â äåòñêà ïåäàãîãè÷åñêà ñòàÿ çà èçâúðøåíè îò òÿõ ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè è ïðåñòúïëåíèÿ. Óâåëè÷åíèåòî â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíàòà ãîäèíà å ñ 200 âîäåùè ñå íà îò÷åò. Ïðåç 2011 ã. 6 573 äåöà ñà ñå âîäèëè íà îò÷åò çàðàäè èçâúðøåíè ïðåñòúïëåíèÿ, îò êîèòî çà èçâúðøâàíå íà êðàæáè 4 155 è 8 123 çà èçâúðøâàíå íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè – íàé-÷åñòî çà „áÿãñòâî îò ó÷èëèùå“. Ñïîìíÿì ñè... 16 þíè 2011 ã., ñúäåáíà çàëà íà Îêðúæåí ñúä - Ëîâå÷. Äâàìà óíèôîðìåíè âúâåæäàò ñêîðî íàâúðøèëàòà 16 ãîäèíè À.Ð.Ê. Ñâàëÿò é áåëåçíèöèòå îò ðúöåòå. Ìîìè÷åòî å ïðèâåäåíî, îáóòî ñ äæàïàíêè, êè÷óðè ñïëúñòåíà êîñà íåóñïåøíî ñå îïèòâàò äà ïðèêðèÿò óïëàøåíîòî é ëèöå. Äåëîòî å çà îáæàëâàíàòà îò ñëóæåáíèÿ é çàùèòíèê ìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå, íàëîæåíà é îò Ðàéîííèÿ ñúä - Òðîÿí, â èçïúëíåíèå íà êîÿòî íåïúëíîëåòíîòî ìîìè÷å âå÷å âòîðà ñåäìèöà ñå íàìèðà â ñëåäñòâåíèÿ àðåñò â Ëîâå÷... Ñëóøàì ïëàìåííàòà ðå÷ íà ïðîêóðîðà, êîéòî óáåæäàâà ñúäà êàê îáùåñòâîòî òðÿáâà äà áúäå ïðåäïàçåíî îò íåïúëíîëåòíàòà À.Ð.Ê., à òîâà ìîæå äà ñòàíå åäèíñòâåíî è ñàìî àêî òÿ îñòàíå ñ

íåïðîìåíåíà ìÿðêà, ò.å. â àðåñòà, äî ïðèêëþ÷âàíå íà äåëîòî... Âå÷å ñå ñúìíÿâàì - íå áúðêàì ëè..., òîâà ëè å ñúùîòî ìîìè÷å, êîåòî å çàäèãíàëî ìîáèëåí òåëåôîí, îöåíåí íà 35 ëåâà, è áàíêíîòà îò 20 ëâ... Íå, íå áúðêàì... Ñëóæåáíèÿò çàùèòíèê âúâåæäà ñúäà â èñòîðèÿòà íà ìîìè÷åòî – ìàéêà é å ïî÷èíàëà, áàùà é ðàáîòè êàòî äúðâîñåêà÷ â äðóãî íàñåëåíî ìÿñòî, òðúãâà íà ðàáîòà â ïîíåäåëíèê ñóòðèí è ñå âðúùà â ïåòúê âå÷åð, â ñúáîòà è íåäåëÿ íå èçòðåçíÿâà..., äåòåòî ñå ãðèæè çà ñåáå ñè ÑÀÌÎ, à ïðåç ñåäìèöàòà å îñòàâåíî áåç êàêúâòî è äà å íàäçîð. Äâà ïúòè ïðåäè äà èçâúðøè „ïðåñòúïëåíèåòî” À. å âèêàíà â äåòñêà ïåäàãîãè÷åñêà ñòàÿ, çà äà äàâà îáÿñíåíèÿ çàùî âå÷å íå õîäè íà ó÷èëèùå (èìà çàâúðøåí 7 êëàñ, ïðè òîâà ñ äîáúð óñïåõ). Íî íèêîé íå èçñëåäâà îòãîâîðèòå é â äúëáî÷èíà, ñ íåÿ íèêîãà íå å ðàáîòèë ñîöèàëåí ðàáîòíèê èëè ïñèõîëîã, íå é å ïðåäëàãàíà ïîìîù. Ïîïàäà â íåïîäõîäÿùà êîìïàíèÿ íà äâå ìîìè÷åòà è ïîä òÿõíî âëèÿíèå èçâúðøâà â ìíîãî êðàòúê ïåðèîä îò âðåìå òðè êðàæáè. Ïàñèâíîòî êúì íåÿ äî ìîìåíòà îáùåñòâî èçâåäíúæ ñå ìîáèëèçèðà è ñå ïîÿâÿâà èçíåâèäåëèöà â æèâîòà é, çà äà é ïîòúðñè îòãîâîðíîñò çà ñòîðåíîòî è äà ÿ òèêíå çàä ðåøåòêèòå. Òîçè ïúò ðåàêöèÿòà å ñâåòêàâè÷íà - çà òðè êðàæáè ñà îáðàçóâàíè òðè äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâà, ïî îùå åäíî îò êîèòî ìîìè÷åòî å ñúùî ñ ïîñòàíîâåíà ìÿðêà çà íåîòêëîíåíèå „çàäúðæàíå ïîä ñòðàæà“!

26

ПРАВА НА ДЕЦАТА

Снимка: Красимир Стоилов

Äåòåòî ñå å âîäåëî íà îò÷åò â äåòñêà ïåäàãîãè÷åñêà ñòàÿ çà áÿãñòâî îò ó÷èëèùå. Êàêâî îçíà÷àâà òîâà? Îñâåí îñâåäîìèòåëíà ðîëÿ çà îáùåñòâîòî, ðåãèñòðàöèÿòà â ÄÏÑ âîäè ëè äî äîñòàòú÷íî åôåêòèâíà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà ñ ðåãèñòðèðàíèòå? Êîñâåí íåãàòèâåí îòãîâîð íà òîçè âúïðîñ äàäå ñàìîòî ïðàâèòåëñòâî íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ. Íà 3 àâãóñò 2011 ã., êàáèíåòúò ïðèå Êîíöåïöèÿ çà äúðæàâíà ïîëèòèêà â îáëàñòòà íà ïðàâîñúäèåòî çà äåòåòî. Ïî ïîâîä êîíöåïöèÿòà òîãàâàøíèÿò çàì.-ìèíèñòúð íà ïðàâîñúäèåòî ã-æà Äàíèåëà Ìàøåâà êàçà, ÷å ñå ïðåäâèæäà öÿëîñòíà ïðîìÿíà â äúðæàâíàòà ïîëèòèêà â îáëàñòòà íà ïðàâîñúäèåòî çà äåòåòî, êàòî ñúùåñòâóâàùèÿò ðåïðåñèâåí ïîäõîä ùå áúäå èçîñòàâåí è çàìåíåí ñ ïðåâàíòèâíè, âúçïèòàòåëíè è õóìàííè ìåðêè îòíîñíî äåöàòà â ðèñê. Êîíöåïöèÿòà ïðåäâèæäà è êîíêðåòíè îðãàíèçàöèîííè ìåðêè: • •

ïîâèøàâàíå íà êàïàöèòåòà íà ÄÏÑ, ñúçäàâàíå íà øèðîê êîìïëåêñ óñëóãè, êîèòî äà îòãîâîðÿò íà ïîòðåáíîñòèòå íà äåöàòà ñ ïîâåäåí÷åñêè îòêëîíåíèÿ çà ïðåîäîëÿâàíå íà

• • •

îòêëîíåíèÿòà, çàêðèâàíå íà ÖÊÁÏÏÌÍ è ÌÊÁÏÏÌÍ, ìîðàòîðèóì âúðõó íàñòàíÿâàíåòî íà äåöà âúâ ÂÓÈ è ÑÏÈ. Çàêðèâàíå íà ÑÏÈ, íåçàâèñèìà îöåíêà íà ìàòåðèàëíèòå è èíñòèòóöèîíàëíèòå âúçìîæíîñòè íà ÂÓÈ äà ñå òðàíñôîðìèðàò â çàâåäåíèÿ çà ïîäêðåïà íà äåöà â ðèñê.

Âå÷å èçìèíàõà 8 ìåñåöà îò ïðèåìàíåòî íà êîíöåïöèÿòà è 4 ìåñåöà îò âñòúïâàíå â äëúæíîñò íà íîâèÿ ìèíèñòúð íà ïðàâîñúäèåòî. Âñå îùå êàáèíåòúò íà ã-æà Äèàíà Êîâà÷åâà îáà÷å íå å èçÿâèë ïóáëè÷íî ïîçèöèÿòà ñè ïî îòíîøåíèå íà äåòñêîòî ïðàâîðàçäàâàíå è ïðåäâèäåíèòå â êîíöåïöèÿòà ìåðêè. ÍÑÈ ïóáëèêóâà äàííèòå çà âîäåùèòå ñå íà îò÷åò â ÄÏÑ ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè, íî òå áÿõà êîìåíòèðàíè åäèíñòâåíî îò æóðíàëèñòè. Íèòî åäèí ïðåäñòàâèòåë íà îòãîâîðåí äúðæàâåí îðãàí íå ïðèå ïîêàíàòà äà îòãîâàðÿ íà âúïðîñè, êîèòî òàçè èíôîðìàöèÿ ïîâäèãíà...

Åëèöà Ãåðãèíîâà å þðèñò, ðàáîòè êàòî èçñëåäîâàòåë â ïðîãðàìà „Ìîíèòîðèíã è èçñëåäâàíèÿ” íà ÁÕÊ.

Обектив | Брой 198

27

Йоана Станчева

ЕС: Да родиш вкъщи е човешко право Êàêâî ìîæå äà íàêàðà åäíà ìëàäà è îáðàçîâàíà æåíà â äîáðî çäðàâå äà ïðåäïî÷åòå äà ðîäè äåòåòî ñè âêúùè, áåç ìåäèöèíñêà ïîäêðåïà? Ìíîçèíà íàðè÷àò ïîäîáíî ðåøåíèå áåçîòãîâîðíî, ëåêîìèñëåíî è ïîäöåíÿâàùî ðèñêîâåòå. Èñòèíàòà å, ÷å òåçè êîìåíòàðè íå îñìèñëÿò íàé-âàæíàòà ìîòèâàöèÿ íà òàçè æåíà - äà óïðàæíè ïðàâîòî ñè äà ðîäè êàêòî è êúäåòî ïîæåëàå, â ïðèñúñòâèåòî íà èçáðàíè åäèíñòâåíî îò íåÿ ëèöà. Æåëàíèåòî äà ñïåñòèø íà äåòåòî ñè áåçïîëåçíè èëè âðåäíè ìàíèïóëàöèè, êîèòî ïðå÷àò íà ôèçèîëîãè÷íîòî ïðîòè÷àíå íà òàêà âàæíèÿ „çëàòåí” ïúðâè ÷àñ ìåæäó ìàéêà è áåáå, ñå ñ÷èòàò çà êàïðèç, êîéòî ìàéêèòå æåðòâîãîòîâíî òðÿáâà äà ïðîïóñíàò â èìåòî íà íåïîäëåæàùàòà íà äèñêóñèÿ áîëíè÷íà áåçîïàñíîñò. Ïîñðåùàíåòî íà åäíî áåáå â ñïîêîéíà ñðåäà ñðåä õîðàòà, ñ êîèòî òî ùå çàæèâåå, ñå ïîäöåíÿâà êàòî ìàëîâàæíî, ìàêàð äà å äîêàçàíî íàé-äîáðîòî çà äèàäàòà ìàéêà-áåáå. Âñå îùå å òðóäíî áîëíè÷íèÿò ïåðñîíàë äà áúäå óáåäåí â ïðèîðèòåòà íà òåçè îñíîâíè ïðàâà íà âñÿêà ðàæäàùà æåíà, âúïðåêè ÷å òå ñà ãàðàíòèðàíè îò óâàæàâàíè ìåæäóíàðîäíè èíñòèòóöèè Çàòîâà íÿêîè æåíè ïðåäïî÷èòàò ðèñêà íà íåàñèñòèðàíîòî äîìàøíî ðàæäàíå ïðåä ðèñêà îò àñèñòèðàíîòî áîëíè÷íî ðàæäàíå, òúé êàòî íà÷èíúò, ïî êîéòî ñå ïðàêòèêóâà áîëíè÷íîòî ðàæäàíå ó íàñ, å äàëå÷ îò íàïúëíî áåçîïàñåí. Çà ñúæàëåíèå, áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî âñå îùå íå å ñèíõðîíèçèðàíî ñ òîâà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç äà îñèãóðè àêóøåðñêà ïîìîù íà æåíà, èçáðàëà äà óïðàæíè ïðàâîòî ñè äà ðîäè âêúùè. Ó÷óäâàùî ëè å, ÷å ñëó÷àÿò ñ íàñêîðî ðîäèëàòà æåíà â äîìà ñè â

Òúðãîâèùå áèâà ïðåäñòàâåí êàòî ñåêòàíòñêè îïèò è ìîäíî óâëå÷åíèå, êîåòî òðÿáâà äà áúäå ïîïàðåíî, ïðåäè áîëíè÷íèÿò êîìïëåêñ äà áúäå ïðèíóäåí äà ñå âãëåäà â èíñòèòóöèîíàëíèòå ñè ïðîáëåìè? Ñïîðåä ðåøåíèåòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà îòíîñíî äåëîòî íà Ternovszky ñðåùó Óíãàðèÿ, èçáîðúò äà ðîäèø âêúùè å ÷îâåøêî ïðàâî, çàùèòàâàíî îò Êîíâåíöèÿòà çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Òîâà ïðàâî âêëþ÷âà çàäúëæèòåëåí äîñòúï äî êâàëèôèöèðàíà àêóøåðñêà ãðèæà çà àñèñòèðàíå ïðè äîìàøíî ðàæäàíå. Ðåøåíèåòî ïî äåëîòî äîâåäå äî çàêîíîâè ïðîìåíè â ñòðàíàòà, êîèòî îâëàñòèõà àêóøåðêèòå äà ñå îáó÷àò è äà àñèñòèðàò àäåêâàòíî ðàæäàíèÿ â äîìàøíè óñëîâèÿ. Íàðîäíàòà ìèòîëîãèÿ ó íàñ òðÿáâà äà ñå ðàçäåëè ñ èäåÿòà, ÷å âñÿêî ðàæäàíå èìà íóæäà îò ëèíåéêà ñ âêëþ÷åíà ñèðåíà ïðåä äîìà íà ðîäèëêàòà è äîáðå èçãðàäåíà èíôðàñòðóêòóðà. Çà ïðàêòèêóâàíåòî íà àêóøåðñêà ãðèæà, êîÿòî ïîñòàâÿ áëàãîïîëó÷èåòî íà ìàéêàòà è áåáåòî â öåíòúðà ñè, ñà íóæíè ïîäõîäÿùî îáó÷åíè àêóøåðêè, êîèòî ìîãàò äà ïðåöåíÿò äàëè åäíà æåíà ïîïàäà â êàòåãîðèÿòà íà íèñêîðèñêîâà áðåìåííîñò è êàê ðàæäàíåòî é äà ïðîòå÷å áåçîïàñíî â äîìàøíè óñëîâèÿ, áåç äà ñå ñëåäâà ïîòî÷êîâîòî èçïúëíåíèå íà êëèíè÷íà ïúòåêà ïðè âçåìàíåòî íà ðåøåíèÿ â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé. Ñ ïîäõîäÿùî îáðàçîâàíèå, êîåòî âå÷å ñúùåñòâóâà â ìíîãîòîìíà ëèòåðàòóðà è ñå ïðàêòèêóâà ïî ñâåòà îò ñïåöèàëèñòè â îáëàñòòà, ìîæåì äà ïðîìåíèì àêóøåðñêàòà ãðèæà è îáùåñòâåíàòà íàãëàñà êúì íåÿ, áåç òÿ äà çâó÷è ðàäèêàëíî, íàçàäíè÷àâî è ñåêòàíòñêè çà îáùåñòâîòî ó íàñ.

28

ПРАВА НА ДЕЦАТА Íî ìîæåì äà ñå äîñåòèì çàùî äîìàøíîòî ðàæäàíå ñðåùà òàêàâà ñúïðîòèâà. Ñëåä ñëó÷àÿ ñ ðîäèëàòà â Òúðãîâèùå æåíà, ïîñëåäâà ïðåñêîíôåðåíöèÿ, íà êîÿòî ëåêàðèòå ïðåäóïðåäèõà ðîäèëêèòå äà íå îïèòâàò ïîäîáíè êàïðèçè âêúùè.  ÷óæáèíà ìîæå è äà ñå ïîëó÷àâà, íî òóê íÿìàìå ðåñóðñ çà ïîäîáíè âîëíîñòè. Çà æàëîñò, ó÷àñòíèöèòå â ïðåñêîíôåðåíöèÿòà íå ñà ñè íàïðàâèëè òðóäà äà ïðîâåðÿò êîëêî ïî-åâòèíî èçëèçà íà äúðæàâè êàòî Øâåöèÿ, Äàíèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, Ãåðìàíèÿ è Õîëàíäèÿ äà ïðàêòèêóâàò àêóøåðñêèÿ ìîäåë íà ãðèæà. Ïîäîáíî âúâåäåíèå ùå îçíà÷àâà ñåðèîçíî îáëåê÷åíèå çà çäðàâíàòà êàñà â Áúëãàðèÿ, äà áúäå îáó÷åí è äîïóñíàò êâàëèôèöèðàíè àêóøåðêè äà àñèñòèðà èçâúíáîëíè÷íè ðàæäàíèÿ â ðîäèëíè öåíòðîâå è â äîìîâåòå íà ðîäèëêèòå. Ðàçáèðà ñå, òîâà ùå ñïðå èçòî÷âàíåòî íà êàñàòà ïî õèëÿäè êëèíè÷íè ïúòåêè, êîèòî ïîääúðæàò áîëíè÷íèÿ êîìïëåêñ â ñåãàøíèÿ ìó òðîìàâ, áåçíàêàçàí è ñàìîäîñòàòú÷åí âèä. À íà êîãî íå å óãîäíà ïîäîáíà ðàäèêàëíà ñòúïêà? Ðàæäàíåòî íà äåòåòî â äîìàøíè óñëîâèÿ â Òúðãîâèùå ïðåäèçâèêà íîðìàëíèòå çà ñòðàíàòà ìåäèéíè îòçèâè, êîèòî ñëåäâàò ñòàòóêâîòî è óâàæàâàò ìíåíèåòî íà àâòîðèòåòèòå â îáëàñòòà. Åäâà ëè íÿêîé å î÷àêâàë íåçàâèñèìà è èíôîðìèðàíà ïðåöåíêà â åæåäíåâíèöèòå. Íèêîé íÿìà äà óçíàå, ÷å ïðåãëåäúò íà ìàéêàòà íå å ïîêàçàë ðàçêúñâàíèÿ èçâúí íîðìàëíîòî, ÷å íå å èìàëà íåêîíòðîëèðóåì êðúâîèçëèâ, ÷å íå å áèëà íàìèðàíà â íåñâÿñò, íèòî å áèë ñïàñÿâàí æèâîòúò é îò áîëíè÷íèÿ åêèï. Òåçè èñòèíè íå íîñÿò èíôîðìàöèÿ, êîÿòî áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ìîæå äà ðàçáåðå è ïðèåìå çà âàëèäíà íà òîçè åòàï. Åäâà ëè ðîäèëàòà æåíà ùå èìà ñèëè äà òúðñè îòãîâîðíîñò îò ìåäèöèíñêèòå ëèöà, êîèòî ñà ñå äúðæàëè ãðóáî è íåïðîôåñèîíàëíî

ñ íåÿ, îáèæäàëè ñà ÿ âåðáàëíî è ñà íàðóøèëè ïðàâàòà é ôèçè÷åñêè. Îòíîâî, êàêòî è â ñëó÷àÿ ñ ìúðòâîðîäåíîòî äåòå ïðè äîìàøíî ðàæäàíå â ñòîëèöàòà ìèíàëàòà ãîäèíà, ìåäèöèíñêèòå ëèöà ñà ñè ïîçâîëèëè äà ïðåäàäàò íà ìåäèèòå ëè÷íèòå äàííè íà ñåìåéñòâîòî â íàðóøåíèå íà Çàêîíà çà çäðàâåòî. Âñè÷êè òåçè ïîñòúïêè íà ìåäèöèíñêèòå ëèöà â ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî – èçîïà÷àâàíå íà èíôîðìàöèÿòà è íåñïàçâàíå íà ìåäèöèíñêàòà òàéíà – ãîâîðÿò çà öåëåíàñî÷åí îïèò íà îâëàñòåíè ëèöà äà íàëîæàò ïðàâîòàòà íà ïðîïóêâàùèòå ñå ñòàíäàðòè íà ðàáîòà è äà íàêàæàò îíåçè, êîèòî çàùèòàâàò îñíîâíèòå ñè ÷îâåøêè è ïàöèåíòñêè ïðàâà. Ïîëçèòå îò òîâà ïîääúðæàò áîëíè÷íèÿ êîìïëåêñ â ñåãàøíèÿ ìó íåàäåêâàòåí âèä è çàïàçâàò ìîäåëà çà èçòî÷âàíå íà çäðàâíàòà êàñà, áåç ïðîìÿíà â êà÷åñòâîòî íà óñëóãè, êîèòî íÿìà íóæäà äà ñå ïðàêòèêóâàò ïî òîçè íà÷èí. Ðàæäàíåòî å íàé-èíòèìíîòî ïðåæèâÿâàíå, êîåòî ïîëó÷àâà íåñðàâíèìî èíñòèòóöèîíàëíî âíèìàíèå. Íå âñÿêà æåíà óñïÿâà äà ïîçâîëè íà åäèí ôèçèîëîãè÷åí ïðîöåñ äà ñå ðàçãúðíå â ïðèñúñòâèåòî íà õîðà, êîèòî íèêîãà íå å âèæäàëà. Íå âñÿêà æåíà íàìèðà çà íîðìàëíî äà ÷àêà ïðåä âðàòà â îïðåäåëåí ÷àñ, çà äà âèäè äåòåòî ñè, êîåòî ðàçïîçíàâà åäèíñòâåíî çàðàäè íîìåð÷åòî, îêà÷åíî íà ðúêàòà ìó. Íå âñÿêà æåíà ñå ïðèìèðÿâà ñ òåçè óñëîâèÿ, ñàìî çàùîòî ó íàñ ñå ïðàêòèêóâàò òàêà îò ãîäèíè. Âðåìå å çà âúâåæäàíå íà íîâ ìåäèöèíñêè ìîäåë íà ãðèæà, êîéòî ïîñòàâÿ íîâè ñòàíäàðòè íà ðàáîòà â ïîëçà íà áëàãîïîëó÷èåòî íà ìàéêàòà è íåéíîòî äåòå – àêóøåðñêèÿ ìîäåë íà ãðèæà. Ñàìî òîãàâà ïðàâàòà íà ðàæäàùàòà æåíà ùå áúäàò ñïàçâàíè, à èçâúíáîëíè÷íèòå ðàæäàíèÿ ùå ïîëó÷àò íóæíàòà ïðîôåñèîíàëíà àêóøåðñêà ãðèæà.

Éîàíà Ñòàí÷åâà å ïðåäñåäàòåë íà Àñîöèàöèÿòà íà áúëãàðñêèòå äóëè (www.bgduli.com), ðàáîòè êàòî ïðåâîäà÷ è ïîäêðåïÿ áðåìåííè æåíè ïðåäè è ïî âðåìå íà ðàæäàíåòî. Çàâúðøèëà å Occidental College â Ëîñ Àíäæåëèñ è Universiteit van Amsterdam, Õîëàíäèÿ.

Обектив | Брой 198

29

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Снимка: авторът

Õðèñòî Õðèñòîâ

С много „Цигански огън” и с обидно внимание за Световния ден на ромите

30

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА Öèãàíèí ñúì. Äåòñòâîòî ìè áîñî ïðîøóìÿ ñ êàòóí ïîä íîùè õëàäíè. Àëà íîæ âúâ äæîáà àç íå íîñÿ è íå äåáíà êîí äà òè îòêðàäíà! Öèãàíèí ñúì. Îò âóëèÿ ÿäîõ, âîäèõ ìå÷êà, â ïåê è ñíåæíà êèøà. Íî îò ñêðúá íå ïåÿ êàòî äÿäî äîì ñè èìàì è íà êíèãà ïèøà. Íÿêîãà èãðèòå ìè îòíåõà, ñêèòàõ äðèïàâ - æèâà æèâåíèöà... Íî ïîãëåäàé êàê âúâ ãðàäñêè äðåõè äíåñ èãðàÿò äâåòå ìè äå÷èöà!...

Òàêà çàïî÷íà ëèòåðàòóðíî-ìóçèêàëíèÿò ñïåêòàêúë „Romani iag”, ïîñâåòåí íà 8 àïðèë. Ñâåòîâíèÿò äåí íà ðîìèòå å îáÿâåí íà Ïúðâèÿ ðîìñêè êîíãðåñ, ïðîâåë ñå íà 8 àïðèë 1971 ã. â Ëîíäîí. Íà ñðåùàòà ñà ïðèåòè ðîìñêè õèìí è çíàìå. Õèìíúò å ïîïóëÿðíàòà â öÿë ñâÿò ïåñåí „Äæåëåì, äæåëåì” (Áðîäèõ, áðîäèõ). Ðîìñêîòî çíàìå å ÷åðâåíî êîëåëî ñ 16 ñïèöè âúðõó ïîëåòà â ñèíüî è çåëåíî. Ïîëåòàòà ñèìâîëèçèðàò íåáåòî è òðåâàòà, êàêòî è âîëíèÿ ÷åðãàðñêè æèâîò íà ðîìèòå â ìèíàëîòî. Êîëåëîòî ñ 16 ñïèöè â äðåâíà Èíäèÿ ñå å íàðè÷àëî „÷àêðà”. Òî ïðèñúñòâà â ðîìñêîòî çíàìå, çà äà íàïîìíÿ çà èíäèéñêèÿ ïðîèçõîä íà ðîìèòå è äúëãèÿ ïúò, êîéòî ñà èçâúðâåëè îò Èíäèÿ äî Åâðîïà.  Áúëãàðèÿ äåíÿò íà ðîìèòå çàïî÷âà äà ñå îòáåëÿçâà ïðåç 1990 ã., ñëåä 4-èÿ Ñâåòîâåí ðîìñêè êîíãðåñ íà Ìåæäóíàðîäíàòà îðãàíèçàöèÿ „Ðîìàíî þíèîí”. Èäåÿòà íà ñïåêòàêúëà „Romani iag” áå äà îòáåëåæè ïî ðàçëè÷åí íà÷èí òîçè ïàìåòåí äåí. Äà ñè ñïîìíÿìå çà õèëÿäèòå èçáèòè ðîìè â êîíöëàãåðèòå íà ôàøèñòêà Ãåðìàíèÿ è äà ïðàçíóâàìå, ÷å òîâà íÿìà äà ñå ñëó÷è íèêîãà ïîâå÷å. Ñúñ ñòèõîâå íà èçÿâåíè ðîìñêè ïîåòè è ñúïðîâîä íà íàé-äîáðè ìóçèêàíòè è èçïúëíèòåëè, ñïåêòàêúëúò ñúçäàäå àòìîñôåðà è óþò, êîèòî ïðåíåñîõà ïóáëèêàòà è ó÷àñòíèöèòå çà ìàëêî â äðóã ñâÿò. Çàáðàâèõìå çà

äèñêðèìèíàöèÿòà, áåçðàçëè÷èåòî íà äðóãèòå êúì íàñ è ëèöåìåðèåòî íà èíñòèòóöèèòå è ïîëèòèöèòå, êîèòî è â òîçè äåí íè íàïîìíèõà çà òîâà. Äà! Âúïðåêè ÷å ïîêàíèõìå ïðåçèäåíòà, ìèíèñòðè è äðóãè âàæíè ëè÷íîñòè, íèêîé íå óâàæè ñúáèòèåòî, äàæå íå ñå ñåòèõà äà îòáèÿò íîìåðà ñ ïîçäðàâèòåëåí àäðåñ èëè öâåòÿ. Íèå ïúê ïîêàçàõìå, ÷å ìîæåì äà ïðàâèì ïðîôåñèîíàëíî ðîìñêè ñïåêòàêúë. Ëèïñâà íè âíèìàíèå, ïîäêðåïà è ôèíàíñèðàíå íà ðîìñêà êóëòóðà. Òîâà å ìîìåíòúò, â êîéòî òðÿáâà äà ñïîäåëÿ òîâà. È ñå íàäÿâàì, ÷å ðîìñêèòå ïîåòè Âàñèë ×àïðàçîâ, Ñàëè Èáðàõèì, Êèðèë Êèðèëîâ ñà ñúãëàñíè ñ òîâà òâúðäåíèå. Æàëêî, ÷å Óñèí Êåðèì è Àñåí Ìåðêîâ íå ñà ñðåä íàñ, çà äà âèäÿò òîçè ñïåêòàêúë. Íî òåõíè ñòèõîâå çâó÷àõà ñ òúæíè ðîìñêè áàëàäè – êàòî ñòèõîâåòå èì. Òå æàäóâàõà çà âíèìàíèå ïðåäè, à íèå æàäóâàìå ñåãà. Âñå ïàê ñ ìàëêî ïàðè è ìíîãî íàïðåæåíèå îòáåëÿçàõìå 8 àïðèë â êàìåðíà çàëà, ñ îòáðàíà ïóáëèêà è ìíîãî òàëàíòëèâè ðîìè. Âåëèêàòà Àíèòà Êðèñòè, Ñàøî Äèìèòðîâ è Åâãåíè Êîâà÷åâ, âèðòóîçèòå: êëàðíåòèñòúò Îðëèí Ïàìóêîâ è êëàâèðèñòúò Òèõîìèð Õðèñòîâ, êîèòî èçïúëíÿâàõà âúëøåáíèòå ìåëîäèè. Çàñëóæåíî íÿêîè îò òÿõ ïîëó÷èõà íàãðàäè îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà êóëòóðàòà „Ïîñëàíèê íà ðîìñêàòà êóëòóðà”: Îðëèí Ïàìóêîâ – êëàðíåòèñò, Ñàøî Äèìèòðîâ – ïåâåö, Åâãåíè Êîâà÷åâ – ïåâåö è ìóçèêàíò, Òåäè Àëåêñàíäðîâà – ïåâèöà è Ñàøêà Ðàé÷åâà-Øàçà – äèçàéíåð. Çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà ñïåêòàêúëà áëàãîäàðíîñòè çàñëóæàâàò Ïåòúð Àòàíàñîâ îò ÍÑÑÅÈ êúì ÌÑ, Ñèìåîí Áëàãîåâ îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà êóëòóðàòà è Êðàñèìèð Ìîí÷åâ îò ôîíäàöèÿ „Ðîìèíòåðíå Ïðàâî íà æèâîò”, çàùîòî ñïåêòàêúëúò ìîæåøå è äà íå ñå ñëó÷è. Å, íàäÿâàìå ñå â áúäåùå äà ñè èìàìå ïîâå÷å äîâåðèå è óâàæåíèå. Ñàìî ñ ðîìñêà äóøà è áåç ïàðè ìàãèÿ íå ìîæå äà ñå ïðàâè! Ñïåêòàêúëúò ñòàíà âúçìîæåí ñ ôèíàíñîâàòà ïîäêðåïà íà ñåêðåòàðèàòà íà ÍÑÑÅÈ êúì ÌÑ è ñúäåéñòâèåòî íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà êóëòóðàòà. Äà ñè ïîæåëàåì êúñìåò è äîãîäèíà ïîâå÷å ïðèÿòåëè è ïîëèòè÷åñêî âíèìàíèå. Íà ñïîíñîðèòå - äà èìàò ñïîêîéñòâèå è ïî-ìàëêî íåðâè, äà èñêàò òîëêîâà îò íàñ, êîëêîòî íè äàâàò!

Õðèñòî Õðèñòîâ å ïîåò, ïèøå íà áúëãàðñêè è íà ðîìñêè åçèê. Æóðíàëèñò â Ðîìñêèÿ èíôîðìàöèîíåí öåíòúð â Ñîôèÿ, âúâ â. „Äðîì äðîìåíäàð” è ñï. „Î Ðîìà”. Îò 2006 ã. å ðàçñëåäâàù æóðíàëèñò â ÁÕÊ. Îò 2008 ã. å äèðåêòîð íà „Äæèïñè Ò” è âîäåù íà åäèíñòâåíîòî ðîìñêî øîó â íàöèîíàëíèÿ åôèð „Òàáîðúò”. Ñöåíàðèñò íà òðè äîêóìåíòàëíè ôèëìà.

Обектив | Брой 198

ПРАВА НА ХОРАТА

С УВРЕЖДАНИЯ

Снимки: Борислав Николов

Àíåëèà Äóäèíà

Държавата „поощрява” хората с увреждания да работят

32

ПРАВА НА ХОРАТА С УВРЕЖДАНИЯ ×åòà ðàçëè÷íè ñòàòèè ïî òåìàòà, ÷óâàì âñÿêàêâè ìíåíèÿ – íÿêàêâè õîðà, êîèòî íÿìàò ïðåäñòàâà êàêâè ñà ïîòðåáíîñòèòå íà õîðàòà ñúñ ñïåöèôè÷íè ïîòðåáíîñòè, ñå èçêàçâàò è òðóïàò „÷åðâåíè òî÷êè”, äåìîíñòðèðàéêè êîëêî „ìíîãî ðàáîòà ñà ñâúðøèëè”... Ïîñëåäíîòî ÷åòèâî áåøå „ñòðàõîòíàòà” èäåÿ, êîÿòî ïîääúðæà ñîöèàëíèÿò ìèíèñòúð íà îêàÿíàòà íè äúðæàâèöà – ðåäíî áèëî äà ñå ñòèìóëèðàò õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, äà ñå âêëþ÷âàò àêòèâíî â ðàáîòíèÿ ïðîöåñ è äà ðàáîòÿò ïî ïðîôåñèÿòà ñè, âúïðåêè „äåôèöèòà ñè”. À „çà íàãðàäà” è êàòî „ïîîùðåíèå” íàêðàÿ ùå ïîëó÷àò ïîëîâèí èëè íèêàêâà ïåíñèÿ çà èíâàëèäíîñò. Ñòðàõîòåí ñòèìóë – ïîçäðàâëåíèÿ! Èìà è îùå, „óìíèòå ãëàâè” ñà ïðîäóêòèâíè è íå ñå ïðèêëþ÷âà äî òóê. Òúé êàòî êîîðäèíàòîð íà ïðîãðàìàòà å Àãåíöèÿòà çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, ã-í Êîëàðñêè êàçâà: „Ïðèíöèïèòå ñà ïðàâèëíè, íî ïúðâî òðÿáâà äà ñå ïðîìåíÿò ìíîãî äðóãè íåùà. Àç íÿìà äà äîïóñíà äà ñå ñïèðà ïåíñèÿ íà ÷îâåê, êîéòî ìîæå äà ñè ðàáîòè ïî ïðîôåñèÿòà, íî íå ìó å îñèãóðåíà äîñòúïíà ñðåäà. Íî àêî ìó å ïðåäëîæåíà ïîäõîäÿùà ðàáîòà, à òîé å îòêàçàë, ñîðè”. Òîçè öèòàò å îò âñåêèäíåâíèê è ñå íàäÿâàì, ÷å å òî÷åí.

Ñëåä êàòî áÿõ äèðåêòíî îòõâúðëåíà îò äâå ïîçèöèè â äúðæàâíà àäìèíèñòðàöèÿ è èíäèðåêòíî îò îùå äâå, ñå çàìèñëèõ... Ñúçíàòåëíî íå ñïîìåíàâàì êîè ñà – äîñòàòú÷íî ïèñàõ è ãîâîðèõ çà òîâà, íå ìè ñå ùå äà ïðååêñïîíèðàì òåìàòà. Àç â ìîìåíòà ðàáîòÿ ïî ïðîôåñèÿòà ñè (â ÷àñòíèÿ ñåêòîð, ðàçáèðà ñå!), íî ñðåäàòà íå å ïðèãîäåíà çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ. Òàçè îñîáåíîñò íå å îò æèçíåíî íåîáõîäèìà çíà÷èìîñò çà ìåí è íÿìàì ïðåòåíöèè îòíîñíî òîâà äà ñå îñèãóðè äîñòúïíà ñðåäà. Íî êàê ñå ñòèìóëèðàò ðàáîòîäàòåëè è õîðà ñ óâðåæäàíèÿ äà ñå ïðàâè äîñòúïíà ñðåäàòà?! Íàëè, àêî ðàáîòåõ íà äîñòúïíî çà ìåí ìÿñòî, ùÿõà äà ìè ñïðàò ïåíñèÿòà? À àç íå æåëàÿ òîâà... Íÿìàì èíòåðåñ äà èñêàì îò ðàáîòîäàòåëÿ ñè òàêîâà íåùî – ôàêò. Îáðúùàì âíèìàíèå è íà âòîðîòî èçðå÷åíèå îò òîâà èçêàçâàíå è ñå ïèòàì – ìîÿò ñëó÷àé äàëè å òàêúâ? Áåøå ìè ïðåäëîæåíî ðàáîòíî ìÿñòî â ÀÕÓ, íî íå ïî ñïåöèàëíîñòòà ìè è àç îòêàçàõ.  òàêúâ ñëó÷àé, îòíàñÿ ëè ñå çà ìåí òîâà „ñîðè”? ×óäÿ ñå êîå ñïîðåä ã-í Êîëàðñêè å „ïîäõîäÿùà ðàáîòà”... Íå ìîãà äà ïðîóìåÿ îò êàêâî ñå îïàñÿâàò „äúðæàâíèòå ãëàâè” è çà êàêâî ñå íàëàãà ïîäîáíà ïðîìÿíà? Àêî å çàðàäè ÷åñòèòå çëîóïîòðåáè ñ ÒÅËÊ-îâè ðåøåíèÿ – äà íàçíà÷àò êîîðäèíàòîðè â

Обектив | Брой 198

33

ДЪРЖАВАТА “ПООЩРЯВА” ХОРАТА С УВРЕЖДАНИЯ...

àäìèíèñòðàöèÿòà, â ÍÎÈ è êúäåòî å íåîáõîäèìî îùå. Àêî å çàðàäè îïàñåíèÿ, ÷å õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ùå ïîâèøàò ïðåêàëåíî ìíîãî ôèíàíñîâèòå ñè ïðèõîäè – äà íå ñå ïðèòåñíÿâàò, ãîëÿìà ÷àñò îò íàñ ðàáîòÿò èëè çà ìèíèìàëíà ðàáîòíà çàïëàòà, èëè ïî ïðîåêò, êîéòî å çà ïåðèîä îò âðåìå, íÿìà äà îáÿñíÿâàì îò äðóãà ñòðàíà êîëêî ïîâå÷å ðàçõîäè èìà ÷îâåê ñ óâðåæäàíå (ëåêàðñòâà, òðàíñïîðò, ðåõàáèëèòàöèÿ è ò.í.). Àêî å çà äà ñïåñòÿò ïàðè îò äúðæàâíèÿ áþäæåò, äà ïîìèñëÿò äàëè òîâà å íà÷èíúò? Äàëè íÿìà äðóãà ãðóïà/ãðóïè îò õîðà, êîèòî íÿìàò æåëàíèå (ïîä÷åðòàâàì – æåëàíèå, à íå âúçìîæíîñò!), çà äà ðàáîòÿò. Àêî å çàðàäè òîâà, ÷å èì ñå èñêà äà ïðîìåíÿò íåùî â çàêîíîäàòåëñòâîòî, ñ êîåòî äà ïîìîãíàò íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ – äà âúâåäàò çàäúëæèòåëíî èçäàâàíå íà êàðòè çà ïðåôåðåíöèàëíî ïàðêèðàíå íà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ çà âñè÷êè îáùèíè, òúé êàòî â ãîëÿì ïðîöåíò îò îáùèíèòå òàêèâà âñå îùå íå ñå èçäàâàò. Àç è õîðàòà, êîèòî ñà ñå ñáëúñêâàëè ñ òîçè ïðîáëåì, ñàìî ñìå íàÿñíî, ÷å òîâà, êîåòî öèòèðàì ïî-äîëó, íå ðàáîòè: „×ë. 27. (1) Îò îáùèÿ áðîé íà ðàáîòíèòå ìåñòà ïî ÷ë. 315, àë. 1 îò Êîäåêñà íà òðóäà ðàáîòîäàòåëÿò îïðåäåëÿ íå ïî-ìàëêî îò ïîëîâèíàòà çà õîðà ñ òðàéíè óâðåæäàíèÿ. (2) Ðàáîòîäàòåëÿò å äëúæåí äà óâåäîìè òåðèòîðèàëíèòå ïîäåëåíèÿ íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà çà îïðåäåëåíèòå ðàáîòíè ìåñòà ïî àë.

1 è äà îáÿâè ñâîáîäíèòå ðàáîòíè ìåñòà îò òÿõ â 14-äíåâåí ñðîê îò îïðåäåëÿíåòî èì.” ÇÈÕÓ Â ñëó÷àé, ÷å âëåçå â ñèëà òàçè ïðîìÿíà, íå ñàìî, ÷å çà ïîðåäåí ïúò ñå ïðîÿâÿâà äèñêðèìèíàöèîííî îòíîøåíèå êúì õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, àìè ùå

áúäàò äèñêðèìèíèðàíè è ðàçëè÷íèòå õîðà ñ óâðåæäàíèÿ åäèí ñïðÿìî äðóã. Íîâîíàçíà÷åíèòå êîìèñèè ùå îïðåäåëÿò âèä è ñòåïåí íà óâðåæäàíå è íÿìà äà âçåìàò ïðåäâèä îöåíêàòà çà íàìàëåíà òðóäîñïîñîáíîñò. Íå ñå îïëàêâàì. Ðàäâàì ñå, ÷å íå ðàç÷èòàì ñàìî íà òàçè ïðîñëîâóòà ïåíñèÿ, êîÿòî èñêàò äà ìè ïðåêðàòÿò. Ãðîçíî è îáèäíî å îáà÷å äà „ïîîùðÿâàø” ñîöèàëíàòà âêëþ÷åíîñò íà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, êàòî íå èì îñèãóðÿâàø íèùî è îòíåìàø ìàëêîòî, êîåòî èì å áèëî äàâàíî äî òîçè ìîìåíò. Ùàñòëèâà ñúì, ÷å â ìîìåíòà ðàáîòÿ ïðè êîðåêòåí ðàáîòîäàòåë – òîâà ñå ñëó÷è áëàãîäàðåíèå íà: äîáðî ñòå÷åíèå íà îáñòîÿòåëñòâàòà, ìîÿòà êîíòàêòíîñò è íàñòîé÷èâîñò, îùå – ñôåðàòà, â êîÿòî ðàáîòÿ (÷àñò îò õîðàòà, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ ïñèõîëîãèÿ, ñà äî ãîëÿìà ñòåïåí îñúçíàòè è íå ïðåñòàâàò äà ðàáîòÿò çà ñâîåòî ðàçâèòèå è óñúâúðøåíñòâàíå, íå ðîáóâàò íà ïðåäðàçñúäúöè è îãðàíè÷åíèÿ), ëè÷íîòî ìè îáêðúæåíèå îò áëèçêè è ïðèÿòåëè, êîèòî âèíàãè ñà ìå ïîäêðåïÿëè. Äðóãè ó÷àñòíèöè ñúñ çàñëóãè çà òîâà, êîåòî ñïîìåíàõ, íÿìà. Íèêîé âñå îùå íå å ïðåêðàòèë ïåíñèèòå çà èíâàëèäíîñò (ñòðàòåãèÿòà âå÷å å ïðèåòà îò ðàáîòíàòà ãðóïà, à äî 23 àïðèë òðÿáâà äà ñà ãîòîâè è çàêîíîäàòåëíèòå ïðîìåíè, êàêòî è ðàç÷åòèòå ïî íîâàòà ïîëèòèêà), íî â ñëó÷àé, ÷å òîâà ñå ðåàëèçèðà, ñìÿòàì, ÷å áèõà ìîãëè (è å ðåäíî!) äà ñå ïðåäÿâÿò ïðåòåíöèè êúì äúðæàâàòà êàòî öÿëî è êúì îòãîâîðíèòå çà òîâà óïðàâíèöè â ÷àñòíîñò. Íå ñúì íà ìíîãî ãîäèíè è ñúîòâåòíî ñ ìàëêî îïèò, íî âå÷å ñå íàó÷èõ, ÷å â Áúëãàðèÿ íèêîé íå ñå âïå÷àòëÿâà ñàìî îò êîìåíòàðè êàòî ìîÿ, ÷å íèêîé íå ïðîìåíÿ ñâîåòî ðåøåíèå, ñàìî çàùîòî òî å ãðîçíî è îáèäíî.  òàêúâ ñëó÷àé ìîæå áè ðåøåíèåòî òðÿáâà äà ñå òúðñè äðóãàäå...

Àíåëèà Äóäèíà å áàêàëàâúð ïî ïñèõîëîãèÿ è ìàãèñòúð ïî þðèäè÷åñêà ïñèõîëîãèÿ. Ðàáîòè â àãåíöèÿ çà çàïîçíàíñòâà è ïðàâè èíäèâèäóàëíè êîíñóëòàöèè. Àâòîð â îíëàéí ñïèñàíèåòî çà ïñèõîëîãèÿ „Ïîñîêà”.

Интервю с адв. ЙОНКО ГРОЗЕВ, юрист, ЦЛС

Въпросите зададе Мила Цалова

Снимка: архив БХК

Ще разреши ли българският съд регистрация на православната старостилна църква? Йонко Грозев е юрист, програмен директор „Правни изследвания” в Центъра за либерални стратегии. Директор на програмата за правна защита на БХК от 1995 г. до 2005 г. Завел и спечелил редица дела в

Европейския съд за правата на човека, свързани със забраната на мъченията, свободата на словото, изповеданието и сдружаването. Възпитаник на Harvard Law School.

Обектив | Брой 198

35

Íà 27 ôåâðóàðè 2012 ã. Ñîôèéñêèÿò ãðàäñêè ñúä îòêàçà äà âïèøå â ðåãèñòúðà íà âåðîèçïîâåäàíèÿòà Áúëãàðñêà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà. Êàêâî ïðåäñòàâëÿâà îò ãëåäíà òî÷êà íà ðåëèãèîçíèòå ïðàâà íà ÷îâåêà òîçè êàçóñ? Êàòî ðåëèãèîçíà îáùíîñò Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà ôàêòè÷åñêè ñúùåñòâóâà íåëåãàëíî îò 80-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê. Îòêðèòî ñå ðàçãðàíè÷àâà îò Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà ïî÷òè âåäíàãà ñëåä íà÷àëîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè ïðåç 1990 ã. Öúðêâàòà å îðãàíèçèðàíà îò âÿðâàùè è ñâåùåíîñëóæèòåëè, îáåäèíåíè îò êàòåãîðè÷íîòî íåïðèåìàíå íà ðúêîâîäñòâîòî íà ÁÏÖ.  îñíîâàòà íà òÿõíîòî ðàçãðàíè÷àâàíå å êàêòî íåïðèåìàíå íà óïðàâëåíèåòî è êîìïðîìèñèòå, èçâúðøåíè îò ðúêîâîäíèòå ñâåùåíîñëóæèòåëè íà ÁÏÖ ïî âðåìå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì, òàêà è íåñúãëàñèå ñ ïðîìÿíàòà íà öúðêîâíèÿ êàëåíäàð. Çà ðàçëèêà îò àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä îáà÷å, Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà íå ñå îïèòâà äà âëèÿå íà óïðàâëåíèåòî íà ÁÏÖ. Òÿ íÿìà íèêàêâè ïðåòåíöèè êúì èìóùåñòâîòî íà ÁÏÖ è îðãàíèçèðà ñàìîñòîÿòåëíî ðåëèãèîçíèÿ ñè æèâîò. Èçãðàäåíè ñà è õðàìîâå, êîèòî íå ñà ïðèíàäëåæàëè íà ÁÏÖ. Íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å îáùíîñòòà óñïÿâà äà îðãàíèçèðà è îñúùåñòâÿâà ðåëèãèîçíèÿ ñè æèâîò â ïðîäúëæåíèå íà äåâåòíàäåñåò ãîäèíè, ëèïñàòà íà ðåãèñòðàöèÿ ÿ çàòðóäíÿâà è ïîðàäè òîâà â êðàÿ íà ìèíàëàòà ãîäèíà áÿõà ïðèåòè ó÷ðåäèòåëíèòå äîêóìåíòè, êîèòî áÿõà âíåñåíè â ñúäà çà ðåãèñòðàöèÿ. Çà ñúæàëåíèå, ñúäúò îòêàçà ðåãèñòðàöèÿ ñ àðãóìåíòà, ÷å çàêîíúò çàáðàíÿâà ðåãèñòðàöèÿòà íà äðóãî ïðàâîñëàâíî èçïîâåäàíèå îñâåí ÁÏÖ. Òîâà ðåøåíèå å â íàðóøåíèå íà ñâîáîäàòà íà âåðîèçïîâåäàíèå. Çàêîíîâî àäåêâàòíî è åòè÷íî ëè å èñêàíîòî îò äèðåêòîðà íà Äèðåêöèÿ „Âåðîèçïîâåäàíèÿ” ñòàíîâèùå ïî âúïðîñà îò Ñâåòèÿ ñèíîä? Íå ïîñòàâÿ ëè ÁÏÖ â ïðèâèëåãèðîâàíà ïîçèöèÿ è íå âëèçà ëè â ïðîòèâîðå÷èå ñ êîíñòèòóöèîííèÿ ïðèíöèï, ÷å äúðæàâàòà ñúäåéñòâà çà òúðïèìîñò è óâàæåíèå ìåæäó âÿðâàùèòå? Íå, íå å.  ïðîöåäóðàòà ïî ðåãèñòðàöèÿ Äèðåêöèÿ „Âåðîèçïîâåäàíèÿ” êúì Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò èíèöèèðà èñêàíå äî Ñâåòèÿ ñèíîä íà ÁÏÖ çà ñòàíîâèùå ïî ðåãèñòðàöèÿòà íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà. Òàêîâà ñòàíîâèùå áåøå ïðåäñòàâåíî, êàòî òî, îñâåí ÷å äîñòà çàáàâè ïðîöåäóðàòà, ìíîãî ïîäðîáíî îáîñíîâà òåçàòà, ÷å å âúçìîæíî ñúùåñòâóâàíåòî ñàìî íà åäíà ðåëèãèîçíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî ñå ñàìîîïðåäåëÿ êàòî ïðàâîñëàâíà öúðêâà. Ìàêàð ÷å ñúäúò ïðàâèëíî îòêàçà äà ïðèåìå òîâà ñòàíîâèùå, â êðàéíà ñìåòêà ëîãèêàòà íà

ñòàíîâèùåòî áåøå âúçïðèåòà â ìîòèâèòå íà ñúäà çà îòêàç íà èñêàíåòî çà ðåãèñòðàöèÿ. Îñíîâàíèÿòà çà îãðàíè÷àâàíå ïðàâîòî íà âåðîèçïîâåäàíèå ñà èç÷åðïàòåëíî èçáðîåíè â Êîíñòèòóöèÿòà íà Áúëãàðèÿ, èìà ëè íåùî â óñòàâà íà Áúëãàðñêà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà, êîåòî ìîæå äà ïðîâîêèðà òàêîâà îãðàíè÷àâàíå? Îòêàçúò íà ñúäà äà ðåãèñòðèðà ñòàðîñòèëíàòà öúðêâà å îáîñíîâàí ñúñ çàêîíîâàòà ðàçïîðåäáà, çàáðàíÿâàùà åäíî èçïîâåäàíèå, êîåòî ñå å îòäåëèëî îò äðóãî, äà áúäå ðåãèñòðèðàíî ñ èäåíòè÷íî íàèìåíîâàíèå. Òúé êàòî íàèìåíîâàíèÿòà î÷åâèäíî íå ñà èäåíòè÷íè, èìà è ïðåäîñòàâåíî óäîñòîâåðåíèå çà óíèêàëíîñò íà èìåòî, åäèíñòâåíèÿò ëîãè÷åí ïðî÷èò íà ðåøåíèåòî íà ñúäà å, ÷å íå ìîæå äà ñå ðåãèñòðèðà äðóãà ïðàâîñëàâíà öúðêâà â Áúëãàðèÿ. Êàêâîòî å è ïðåäñòàâåíîòî ïî äåëîòî ñòàíîâèùå íà Ñâåòèÿ ñèíîä íà ÁÏÖ. Òîâà å åäèí ïðî÷èò íà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êîéòî íå íàìèðà íèêàêâî îñíîâàíèå â êîíêðåòíèòå òåêñòîâå íà çàêîíà. Òàêàâà çàáðàíà ìîæå äà áúäå èçâëå÷åíà åäèíñòâåíî îò ðåëèãèîçíèÿ êàíîí, íî òîé âñå ïàê ïî íèêàêúâ íà÷èí íå å è íå ìîæå äà áúäå îáâúðçâàù çà ñúäà. Âúçìîæíî ëè å ñëó÷àÿò áúäå îòíåñåí â ÅÑÏ× â Ñòðàñáóðã? Òîâà ðåøåíèå êàòåãîðè÷íî ïðîòèâîðå÷è íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. È Åâðîïåéñêèÿò ñúä, è äðóãèòå îðãàíè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ñà ïîñî÷âàëè, âêëþ÷èòåëíî è êîíêðåòíî ïî îòíîøåíèå íà Áúëãàðèÿ è ÁÏÖ, ÷å íà íèêîå èçïîâåäàíèå íå ìîæå äà áúäå äàâàíî ïðèâèëåãèðîâàíî ïîëîæåíèå. Áúëãàðñêà ïðàâîñëàâíà ñòàðîñòèëíà öúðêâà â êðàéíà ñìåòêà ùå áúäå ðåãèñòðèðàíà, îñâåí àêî Áúëãàðèÿ íå ðåøè äà íàïóñíå Ñúâåòà íà Åâðîïà è Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Ïðè àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä ñïîðúò áåøå êîå å ëåãèòèìíîòî ðúêîâîäñòâî íà ÁÏÖ, ñïîð, êîéòî â êðàéíà ñìåòêà å âúïðîñ íà âúòðåøíî ïðàâî. Çà ðàçëèêà îò ñïîðà ñ àëòåðíàòèâíèÿ ñèíîä, òóê âúïðîñúò å çà ðåãèñòðàöèÿ íà ñàìîñòîÿòåëíî èçïîâåäàíèå, âúïðîñ, êîéòî å èçöÿëî â ïîëåòî íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, è íÿìà êàê çàêîíîñúîáðàçíî äà áúäå îòêàçàíà ðåãèñòðàöèÿ. Íàäÿâàì ñå îáà÷å âúïðîñúò äà áúäå ðåøåí îò áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà è äà íå ñå ñòèãà äî Ñòðàñáóðã. Âñå ïàê âðåìå å äà ðàçáåðåì, ÷å íå ìîæåì äà æèâååì â òàêàâà øèçîôðåííà ñèòóàöèÿ. Ïðåòåíäèðàìå, ÷å ñìå âúçïðèåëè ïðèíöèïèòå íà ãàðàíöèè çà èíäèâèäóàëíèòå ñâîáîäè, êîèòî ñà â îñíîâàòà íà ñúâðåìåííèòå äåìîêðàòè÷íè îáùåñòâà, à â ñúùîòî âðåìå ïðîäúëæàâàìå äà ñìå ïîäâëàñòíè íà ïðåäìîäåðíè èäåîëîãåìè. Àêî ïðîäúëæèì äà ãî ïðàâèì, Áúëãàðèÿ ùå ïðîäúëæàâà äà áúäå âñå òàêà åäíî ñëàáî ðàçâèòî è òúæíî ìÿñòî.

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ

Снимка: авторът

Десислава Петрова

За красивата България (В памет на Михаил Стоянов) Èìà äíè, â êîèòî èçïèòâàì ñðàì. Ñðàìóâàì ñå îò ÷îâåøêèÿ ðîä, êúì êîéòî ïðèíàäëåæà. È ìè ñå èñêà äà áÿõ äåëôèí. Ïîíÿêîãà íå ìîãà äà çàñïÿ îò ìèñëè, êîèòî íå ìå íàïóñêàò. Òåæàò è íå ìè äàâàò ìèðà. Ñúâåñòòà ìè å íå÷èñòà. Èçöàïàíà îò ÷óæäèòå äåëà. Íî íåèçáåæíî ÷àñò îò ìåí, çàùîòî âñè÷êè ôóíêöèîíèðàìå çàåäíî, îðãàíèçúì ñìå. È êîëêîòî è êðàñèâ æèâîò äà ñúçäàäåø, è â êîëêîòî „êðàñèâà” Áúëãàðèÿ äà æèâååø, ïîíÿêîãà ïîïàäàø â îíàçè

„äðóãàòà” Áúëãàðèÿ, êîÿòî òå çàîáèêàëÿ. Îöàïàíà, êàôÿâà, áåçäóøíà, óáèéñòâåíà. Äà, óáèéñòâåíà. Äíåñ ùå óñïåÿ äà çàñïÿ. Ðàíî èëè êúñíî óìîðàòà ùå íàääåëåå íàä ìèñëèòå. Óòðå ùå ñå ñúáóäÿ ñúñ ñúùîòî èìå, äàäåíî ìè ïðåäè 31 ãîäèíè îò ìîèòå ðîäèòåëè, è ùå íàìåðÿ ëè÷íàòà êàðòà, íà êîÿòî ñà ìîÿò åäèíåí ãðàæäàíñêè íîìåð, àäðåñ, ðúñò, öâÿò íà î÷èòå, ÷å è ïîäïèñ. Òàçè ìàëêà ïëàñòèêà „îïðåäåëÿ”

Обектив | Брой 198

37

äîðè è âúçðàñòòà ìè. Íî êàêâî ùå ñå ñëó÷è ñ ìåí, àêî ñå ñúáóäÿ áåç íåÿ? Áåç ïîçíàòèÿ çàîáèêàëÿù ìå ñâÿò? Áåç î÷àêâàíèÿòà íà äðóãèòå êúì ìåí? È áåç ñïîìåí çà òîâà êîÿ ñúì àç? Äàëè èíòóèòèâíî ùå èçãðàäÿ íàíîâî æèâîòà ñè òàêúâ, êàêúâòî å áèë ïðåäè, èëè ùå òðúãíà ïî íîâ ïúò? Äàëè ùå ñè ñúçäàì íàíîâî êðàñèâàòà Áúëãàðèÿ, èëè ùå ñå ñëåÿ ñ îíàçè êàôÿâàòà. Âàæíîòî å, ÷å ùå ñå ñúáóäÿ. È ÷å ùå èìàì ïðàâî íà òîçè èçáîð. Ìèøî íå ñå ñúáóäè. Òîé îòëåòÿ â ñòðàíàòà íà „ñúíèùàòà” òàì, â Áîðèñîâàòà ãðàäèíà, ñãóøåí íà êúëáî â ìåêàòà òðåâà, ñòúïêàíà îò òâúðäèòå êóáèíêè. Áåç äà âèäè îòíîâî èçãðåâà, áåç èçáîð, áåç æèâîò..., äîðè áåç ëè÷íà êàðòà. Ðèòàí ñ æèâîòèíñêè îáóâêè è óäóøåí îò ÷îâåøêè ðúöå. Ìèøî îñòàíà çàâèíàãè íà 26. Íåçàâúðøèë ìåäèöèíñêîòî ñè îáðàçîâàíèå, ñ êîåòî ìîæåøå äà äàðè æèâîò íà ìíîçèíà. Íå ñúçäàë ñâîé äîì è ñåìåéñòâî. Íå âèäÿë êðàñèâàòà Áúëãàðèÿ. Íå æèâÿë. Îòèäå ñè ñ åñåíòà, îíàçè åñåí ïðåç 2008 ã. Òîâà, êîåòî îñòàíà, ñà íåîòãîâîðåíèòå âúïðîñè. Áîëêàòà, ñòðàõúò è ìíîãî òúãà. Òóê îñòàíà è íåãîâàòà ìàéêà. Îñòàâàìå è íèå, êàêòî è íåãîâèòå óáèéöè. Íåíàêàçàíè. À Áúëãàðèÿ å êàôÿâà. Çàùîòî óáèéñòâîòî äîðè è íà åäèí ÷îâåê å ïðåñòúïëåíèå ñðåùó ÷îâå÷íîñòòà. Ñðåùó öåëèÿ ðîä. Çàðàäè íåèçæèâåíèòå ìîìåíòè çàåäíî, çàðàäè íåðåàëèçèðàíîòî ùàñòèå, çàðàäè íåñðåùíàëèòå ñå î÷è, çàðàäè ñàìîòíèòå êîëåäè.

Áîëè ìå, çàùîòî òîâà ìîæåøå äà áúäà àç. Çàùîòî ìîæåøå äà íå ñå áÿõ ñúáóäèëà ñëåä ðèòíèöèòå â ãëàâàòà. Çàùîòî ìîæåøå ñåãà ìîÿòà ìàéêà äà íîñè ÷åðíî. Çàùîòî Ìèøî ìîæåøå äà áúäå ÷îâåêúò, êîéòî ùå ñïàñè æèâîòà íà áàùà ìè. Ôàêò.  Áúëãàðèÿ ìîæå äà òå óáèÿò, çàùîòî ñè ðàçëè÷åí. Åé òàêà, ñ íÿêîëêî ðèòíèêà, çà äà „ïî÷èñòÿò” Áúëãàðèÿ. À íÿêîé íàñêîðî ìè êàçà: „òîâà å åäèíè÷åí ñëó÷àé è íå ìîæå çàðàäè íåãî äà ïðîìåíÿìå öÿë çàêîí”. Ïðî÷åòîõ è åäèí êîìåíòàð ïîä ñòàòèÿ „... az li4no sumhodil i sumgibiloniqgeiovetam i mogadakaja 4e samotowazaslujavat.” Ïðî÷åòîõ... è ìíîãî äðóãè íåùà. Ñðåùíàõ ñå è ñ ìíîãî äðóãè ñúáóäèëè ñå ñëåä ðèòíèöè ñ êóáèíêè. Ñðåùíàõ ñå è ñúñ çàñïàëè â ñâîÿòà êðàñèâà è áåçîáëà÷íà Áúëãàðèÿ óïðàâíèöè. Ñåãà íàäåæäàòà ìè å, ÷å òåçè ñúùèòå óïðàâíèöè ùå ñå ñúáóäÿò. Çàùîòî ìîãàò. Íàñòîÿâàì çà ïðàâîñúäèå. Çàðàäè Ìèøî, çàðàäè ìàéêà ìó, çàðàäè âñè÷êè äðóãè „ðàçëè÷íè”, êîèòî ñè îòèäîõà áåç âðåìå, è çàðàäè íàñ, òåçè, êîèòî îñòàâàìå. Íàñòîÿâàì. Íà ñòðàíèöàòà íà ÌÏ ìîæå äà áúäå íàìåðåí çàêîíîïðîåêòúò çà èçìåíåíèå íà ÍÊ. Ïðåñòúïëåíèÿ, èçâúðøåíè ñðåùó ëèöà çàðàäè òÿõíàòà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ, ñà âêëþ÷åíè êàòî óòåæíÿâàùî ïðåñòúïëåíèåòî îáñòîÿòåëñòâî. Î÷àêâà ñå ïðåç åñåíòà ïðîåêòúò äà áúäå ãëàñóâàí â ïàðëàìåíòà.

Äåñèñëàâà Ïåòðîâà å êîîðäèíàòîð „Êàìïàíèè è êîìóíèêàöèè“ íà ÁÕÊ. Àêòèâèñò çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Áîðè ñå çà ðàâíè ïðàâà íà áúëãàðñêàòà ËÃÁÒ îáùíîñò îò 2000 ã.

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Да чакаш влака на глух коловоз

Снимка: cc loose_grip_99 / www.flickr.com

Òèøèíàòà óìåå äà ãîâîðè òîëêîâà ìíîãî, ÷å íàéäîáðå äà ìëúêíå è òÿ. Ïðåç òîçè ìåñåö ñå íàâúðøâà åäíà ãîäèíà îò ïîðåäíàòà èçðàçèòåëíà òèøèíà, íà êîÿòî ñå å îòäàëà ïî-èíòåëåêòóàëíàòà ÷àñò îò áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Òî÷íî ïðåäè ãîäèíà ïàðëàìåíòúò ïðèå ïîïðàâêà â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, êîÿòî â öÿëà Åâðîïà å ïðåäìåò íà ãîäèíè îáñúæäàíå – òîâà å òåêñò, êîéòî êðèìèíàëèçèðà îòðè÷àíåòî íà Õîëîêîñòà. Áúëãàðèÿ îáà÷å å îòíîâî çà Ãèíåñ – íèòî ñå îáñúæäàøå äàëè äà ñå ïðèåìå ïîïðàâêàòà, íèòî íÿêîÿ ìåäèÿ (íàðî÷íî íå áðîèì Äîé÷å âåëå è Îáåêòèâ) íàïèñà, ÷å òàêàâà ïîïðàâêà å ïðèåòà. ×óäåñàòà íå ñâúðøâàò äîòóê, èìà îùå. Òîâà íàïðèìåð, ÷å òîçè ïîä÷åðòàíî àíòèíàöèîíàëèñòè÷åñêè òåêñò áåøå ïðèåò â çàñåäàíèå, ïðåäñåäàòåëñòâàíî îò Ïàâåë Øîïîâ îò íàöèîíàëèñòè÷åñêàòà „Àòàêà“. Èëè äðóãî – ÷å ñïîðåä âíîñèòåëÿ íà òàçè ïîïðàâêà (Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò) òåêñòúò ñå ïðèåìà íå ïî ìîðàëíè, à ïî ÷èñòî ôóíêöèîíàëíè ïðè÷èíè. Ïðîñòî òàêîâà áèëî èçèñêâàíåòî ïî åäèí åâðîïåéñêè

äîêóìåíò è òîëêîâà (òîçè äîêóìåíò å Ðàìêîâîòî ðåøåíèå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúâåò). Èìà è òðåòî – ÷å öåëèÿò òåêñò íà åâðîïåéñêèÿ äîêóìåíò å áèë ïðåíàïèñàí íà áúëãàðñêè êàòî â óïðàæíåíèåòî íà äÿâîëà ñ Åâàíãåëèåòî è òàêà îáúðíàò íàäîëó ñ ãëàâàòà, ÷å ïîïðàâêàòà â ÍÊ (ñúçíàòåëíî?) å ïðåâúðíàòà â ïðàêòè÷åñêè íåïðèëîæèìà. Òîçè ïîñëåäåí ôàêò å îò îñîáåíà âàæíîñò, çàùîòî ïîêàçâà êàê áúëãàðñêèòå ÷èíîâíèöè óñïÿâàò äà ìîáèëèçèðàò öÿëî ñúïðîòèâèòåëíî äâèæåíèå ñðåùó åâðîïåéñêèòå öåííîñòè è äîðè òàéíî äà ãî âúîðúæàò. Íî êîëêîòî è äà å âàæíî êàêâî ïðàâè ïðàâèòåëñòâîòî (èëè íÿêîé îò íåãîâî èìå), ïî-äúëãîñðî÷íà å âàæíîñòòà íà ñúâñåì äðóã âúïðîñ – áúëãàðñêèÿò èíòåëåêòóàëåí åëèò èìà ëè íÿêàêâî îòíîøåíèå êúì âúïðîñà ñ êðèìèíàëèçèðàíåòî íà îòðè÷àíåòî íà Õîëîêîñòà, èëè íÿìà? Ñëåä åäíà ãîäèíà òèøèíà âúïðîñúò äîðè íå å â òîâà êîé å „çà“ è „ïðîòèâ“ êðèìèíàëèçèðàíåòî, à â òîâà äàëè èçîáùî Õîëîêîñòà å íÿêàêâà òåìà. Êàêòî è äà

Обектив | Брой 198

39

èíòåðïðåòèðàìå òèøèíàòà, âúçìîæíîñòèòå ñà ñàìî äâå: à/ òîâà íå å òåìà, êîÿòî ñè çàñëóæàâà îáñúæäàíåòî; èëè á/ òîâà å òåìà, êîÿòî ñè çàñëóæàâà îáñúæäàíåòî, íî ïî êîÿòî ïî-äîáðå äà íå ñå ãîâîðè, çàùîòî ìîæå äà ñè ïðîëè÷è êàêâî ìèñëèì ïî íåÿ. Âèå êîå îò äâåòå èçáèðàòå? Èìàòå ëè òðåòà õèïîòåçà? Âñúùíîñò, òåêñòúò â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ èçîáùî íå âèçèðà Õîëîêîñòà, òîé å äàëå÷ ïî-øèðîê – ñúñ çàòâîð îò åäíà äî ïåò ãîäèíè ñå íàêàçâà âñåêè, êîéòî „ïî êàêúâòî è äà å íà÷èí îïðàâäàâà, îòðè÷à èëè ãðóáî îìàëîâàæàâà èçâúðøåíî ïðåñòúïëåíèå ñðåùó ìèðà è ÷îâå÷åñòâîòî”.  Ðàìêîâîòî ðåøåíèå ñå ïîñî÷âà, ÷å ïîä „ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî” òðÿáâà äà ñå ðàçáèðàò ñúáèòèÿ, ïðèçíàòè çà òàêèâà îò ñúäåáåí îðãàí /íàöèîíàëåí èëè ìåæäóíàðîäåí/.  ïðåâîä òîâà îçíà÷àâà êîíêðåòíè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ìþñþëìàíè, õúðâàòè è ñúðáè ïî âðåìå íà þãîñëàâñêèòå âîéíè îò 90-òå, ïðåñòúïëåíèÿòà íà ×åðâåíèòå êõìåðè â Êàìáîäæà, ïðåñòúïëåíèÿòà ñðåùó òóòñè â Ðóàíäà, ïðåñòúïëåíèÿ â Êîíãî è Ñèåðà Ëåîíå îò êðàÿ íà 20-è è íà÷àëîòî íà 21-è âåê. Òîçè ñïèñúê íå å èç÷åðïàòåëåí, íî àêî ãî ïðîäúëæèì, ïàê ùå îïðåì äî äåñòèíàöèè, ñ êîèòî áúëãàðñêîòî îáùåñòâî óïîðèòî îòêàçâà äà ñå çàíèìàâà. Åäèíñòâåíîòî îò âñè÷êè „ñúäåáíî äîêàçàíè“ ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî, êúì êîèòî â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî èìà èíòåðåñ, å Õîëîêîñòà. Çà òîâà, ÷å òàêúâ èíòåðåñ ñúùåñòâóâà, ìîæåì äà ñúäèì ïî òîíîâåòå ðåâèçèîíèñòè÷íà ëèòåðàòóðà è ïî÷òè íèêàêâà äðóãà. Åäèí ôðåíñêè èçñëåäîâàòåë ìè äîâåðè â êðàÿ íà 90-òå ãîäèíè, ÷å òðúãíàë äà ïèøå

„ïîëîæèòåëíà“ ñòàòèÿ çà Áúëãàðèÿ, êàòî êàæå êàê â òàçè ñòðàíà åâðåèòå ñà áèëè ñïàñåíè îò Õîëîêîñòà. Âïóñíàë ñå äà òúðñè ïóáëèêàöèè ïî òåìàòà è îòêðèë íåâúçìîæíîòî: èìàëî íÿêîëêî êíèãè çà ñïàñåíèåòî íà åâðåèòå, íî íå è êíèãè çà ñàìèÿ Õîëîêîñò (ìàëêîòî èçêëþ÷åíèÿ íå ãî áÿõà âïå÷àòëèëè) – ñÿêàø òîâà èçîáùî íå áèëî â êðúãà èíòåðåñè íà áúëãàðñêèòå èçñëåäîâàòåëè. Å îò êàêâî òîãàâà íà Áúëãàðèÿ é ñå å íàëàãàëî äà ñïàñÿâà òåçè åâðåè – ïèòàøå ðåòîðè÷íî òîé. Òîãàâà íå çíàåõ êàê äà îòãîâîðÿ, íî äíåñ çíàì: íà ìíîãî áúëãàðè èì å âàæíî äà ïîëó÷àâàò ïîõâàëè çà ÷óæäè ïîäâèçè (êàòî òîçè íà Äèìèòúð Ïåøåâ èëè íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà), íî íå è äà ó÷àñòâàò â èçâúðøâàíåòî èì, íèòî äà èìàò îòíîøåíèå êúì ñúùíîñòòà èì. Ñúùèòå, êîèòî ñå ïðîñúëçÿâàò îò èçðàçà „ñïàñÿâàíå íà áúëãàðñêèòå åâðåè“, â ñëåäâàùèÿ ìîìåíò ìîãàò äà ïðåïîðú÷àò ðåâèçèîíèñòè÷íà àíòèñåìèòñêà êíèãà êàòî èíòåðåñíî ÷åòèâî çà ïîäðàñòâàùè. Èëè äà îòðåêàò äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ. Äðóãà îòëè÷èòåëíà ÷åðòà ñå ïðîÿâè îêîëî òåìàòà ñ òàêà íàðå÷åíèÿ âúçðîäèòåëåí ïðîöåñ - çíà÷èòåëíà ÷àñò îò äåìîêðàòè÷íî íàñòðîåíèÿ åëèò ñå ïðèñòðàñòÿâà ìíîãî ïîâå÷å êúì ñâîÿ îðåîë íà çàùèòíèê íà åäíî ìàëöèíñòâî, îòêîëêîòî êúì òåìàòà çà ñòðàäàíèÿòà íà ñàìîòî ìàëöèíñòâî. Áðàíè ñîáñòâåíèÿ ñè ñòàòóò íà ïîìàãà÷, à íå ïîòúðïåâøèÿ. Ïîñëåäíèÿò àáçàö å, ðàçáèðà ñå, ðåçóëòàò îò ëè÷íè âïå÷àòëåíèÿ, à íå îò ñîöèîëîãè÷åñêè çíàíèÿ. Ñîöèîëîãèÿòà ñúùî ñòðàíè îò òîçè âúïðîñ – èìàìå ëè íÿêàêâî îòíîøåíèå êúì Õîëîêîñòà, èëè íå? Ìåíè ëè ñå òîâà îòíîøåíèå â ãîäèíèòå? Àêî äà, òî êàê? È – ïîêðàé ïîïðàâêàòà â ÍÊ – äîáðå èëè çëå å äà ñå êðèìèíàëèçèðà îòðè÷àíåòî íà Õîëîêîñòà? Êðèìèíàëèçèðàíåòî å ñàìî ïîñëåäíèÿò âúïðîñ â òàçè òåìà. È ïðåäè íåãî èìà íå åäíà, à äåñåòêè ãîäèíè òèøèíà.

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

снимка: cc Huqelberry / www.flickr.com

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ

Антисемитизмът българският вариант Обектив | Брой 198

41

 êðàÿ íà Ñòðàñòíèòå äíè âúçíèêíà îíëàéí äèñêóñèÿ ìåæäó íÿêîëêî óâàæàâàíè ïóáëè÷íè ëè÷íîñòè – Äàíèåëà Ãîð÷åâà, Ñîëîìîí Áàëè, Ëåà Êîåí.  äèñêóñèÿòà áÿõà çàñåãíàòè íÿêîëêî èçêëþ÷èòåëíî âàæíè òåìè. Ñï. „Îáåêòèâ” ïàçè ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è ñìÿòà, ÷å âñåêè èìà ïðàâî äà çàùèòàâà ñâîèòå âúçãëåäè, îñâåí êîãàòî òå íå íàðóøàâàò êàêòî ìåæäóíàðîäíèòå çàêîíè, ïî êîèòî Áúëãàðèÿ å ñòðàíà, òàêà è âúòðåøíîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî.

4. Ñúùåñòâóâàò ëè â ìîìåíòà â ñòðàíàòà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè, îðãàíèçàöèè. Àêî äà, íà êîãî ñà ïðàâîïðèåìíèöè?

Îáðúùàìå ñå êúì ÷èòàòåëèòå ñ îñåì âúïðîñà. Îòãîâîðèòå ùå áúäàò ïóáëèêóâàíè â „Îáåêòèâ“ îò 27 àïðèë è â ñëåäâàùèòå áðîåâå.

7. Ñúùåñòâóâàùèòå çàêîíè íàðóøàâàò ëè ïðàâàòà èì – ïðàâî íà èçðàçÿâàíå, íà ìèðíî ñäðóæàâàíå?

1. Áèõòå ëè ïðåäñòàâèëè íàêðàòêî êàêâî ñïîðåä âàñ å àíòèñåìèòèçìúò?

2. Êàêâî ñìÿòàòå çà ïðèåòèÿ îò áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò ïðåç 1941 ã. Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà?

3. Ïîçíàâàòå ëè êðàéíî äåñíè ïàðòèè, äåéñòâàëè íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà? Èçáðîéòå ãè ïîèìåííî. Ìîæåòå ëè äà êàæåòå íà ÷èòàòåëèòå íè êàêâî å ñúäúðæàíèåòî íà òåõíèòå óñòàâè – öåëè, ñðåäñòâà?

5. Áèõòå ëè ïîñî÷èëè ñúáèòèÿ, êîèòî ñà îðãàíèçèðàíè îò òÿõ.

6. Ñìÿòàòå ëè, ÷å èäåèòå è äåéñòâèÿòà íà òåçè îðãàíèçàöèè ñà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííè?

8. Äèñêóñèÿòà ïî òåçè òåìè ñå ïðîâåäå âúâ Ôåéñáóê. ×èòàòåëèòå é íàäõâúðëÿò 4 000 äóøè. Ñìÿòàòå ëè, ÷å îíëàéí ïðîñòðàíñòâîòî å òåðèòîðèÿ, â êîÿòî å íåíóæíà êàêâàòî è äà å ðåãóëàöèÿ â èìåòî íà ïðåïÿòñòâàíå íà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ñëîâî íà îìðàçàòà?

Ïúðâèòå îòãîâîðè ñà íà ïðåïîäàâàòåëèòå îò ÔÆÌÊ Æàíà Ïîïîâà è Âÿðà Àíãåëîâà è íà àêòèâèñòà Ñîëîìîí Áàëè.

Соломон Бали: Политически среди и институции съучастват на противоконституционни прояви 1. Áèõòå ëè ïðåäñòàâèëè íàêðàòêî êàêâî ñïîðåä âàñ å àíòèñåìèòèçìúò? Îòíîøåíèå èëè äåéñòâèÿ, èëè è äâåòå çàåäíî, êúì îïðåäåëåí îáùåñòâåí îáåêò (èíäèâèä, ãðóïà, èíñòèòóöèÿ, äúðæàâà), êîèòî ñå îñíîâàâàò íà ïðåäñòàâàòà çà íåãî êàòî çà èçìàìíèÿ, êîðóìïèðàíèÿ, çàãîâîðíè÷åùèÿ è ò.íàð. ñáîðåí „ÅÂÐÅÈÍ”. Èëè, êàêòî àç ïðåâåæäàì òîâà îïðåäåëåíèå - êàòî ïðîïàãàíäàòà è äåéñòâèåòî ñðåùó âðàãà, êîéòî å îïðåäåëåí â 2 ñõåìè: äÿñíà åâðåè - êîìóíèçúì - Èçðàåë è ëÿâà åâðåè êàïèòàëèçúì - èìïåðèàëèçúì – Èçðàåë. Íàïîñëåäúê, îñîáåíî â Åâðîïà, êúäåòî èìà çàêîíîäàòåëíè ìåðêè ñðåùó òîâà îáùåñòâåíî

ÿâëåíèå, àíòèñåìèòèçìúò ñå ïðèêðèâà çàä êðèòèêàòà íà äúðæàâàòà Èçðàåë. Ðàçáèðà ñå, èçðàåëñêîòî ïðàâèòåëñòâî , êàêòî ïðàâèòåëñòâîòî íà âñÿêà åäíà äåìîêðàòè÷íà äúðæàâà, òðÿáâà äà áúäå êðèòèêóâàíî, íî äåìîíèçèðàíåòî íà Èçðàåë êàòî çàïëàõà çà ñâåòîâíèÿ ìèð, íå áè ñëåäâàëî äà ñå ïðèåìà çà îáåêòèâíà êðèòèêà âúâ âðåìå, â êîåòî ñå òîëåðèðà äèêòàòîðñêèÿò ðåæèì â Èðàí.

2. Êàêâî ñìÿòàòå çà ïðèåòèÿ îò áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò ïðåç 1941 ãîäèíà Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà? Çàêîíúò å ïðèåò ïðåç 1940, à å îáíàðîäâàí ñ óêàç íà Áîðèñ III ïðåç ÿíóàðè 1941. Òîé å äèðåêòíî êîïèå íà íþðíáåðãñêîòî íàöèñòêî çàêîíîäàòåëñòâî, äàëî

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ þðèäè÷åñêà îñíîâà çà èçòðåáëåíèåòî íà 6 000 000 åâðåè, æèâååùè íà òåðèòîðèÿòà íà Åâðîïà. ÇÇÍ âîäè äî îòíåìàíåòî íà âñè÷êè ïðàâà íà áúëãàðñêèòå ïîäàíèöè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä, ãàðàíòèðàíè îò Òúðíîâñêàòà êîíñòèòóöèÿ – óíèæåíèå, ïîäëàãàíåòî èì íà èçâúíðåäíè äàíúöè, ïðèíóäèòåëåí òðóä, èçñåëâàíå, ïðåèìåíóâàíå, îòíåìàíå íà öÿëàòà ñîáñòâåíîñò. ×ðåç ÇÇÍ ñå äàâàò ïðàâà íà áúëãàðñêèòå ñúþçíèöè íà íåìñêèòå íàöèñòè äà ñúó÷àñòâàò â óíèùîæåíèåòî íà 11 363 åâðåè îò Ñåâåðíà Ãúðöèÿ, Ìàêåäîíèÿ è äíåøíà Ñúðáèÿ.

íà êîãî ñà ïðàâîïðèåìíèöè?

ÇÇÍ è ñúïúòñòâàùèòå ãî íàðåäáè è ñïîðàçóìåíèÿ, ðåçóëòàò îò ïðîâåæäàíàòà îò óïðàâëÿâàùèòå Òðåòîòî áúëãàðñêî öàðñòâî ïðîíàöèñòêà ïîëèòèêà, âîäÿò äî ñìúðòòà è íà áúëãàðñêè åâðåè â êîíöåíòðàöèîííè ëàãåðè íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ è â îêóïèðàíà Ïîëøà.

Íàé-ÿðêîòî ñúáèòèå îò êàëåíäàðà èì å òàêà íàðå÷åíèÿò Ëóêîâìàðø. Íà íåãî òå ñå îáåäèíÿâàò, çà äà îòáåëåæàò ñìúðòòà íà âîäà÷à íà ÑÁÍË ãåí. Õð. Ëóêîâ è äà íàñèòÿò öåíòúðà íà Ñîôèÿ ñ íàöèñòêà ñèìâîëèêà è ëîçóíãè.

3. Ïîçíàâàòå ëè êðàéíî äåñíè ïàðòèè, äåéñòâàëè íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà? Èçáðîéòå ãè ïîèìåííî. Ìîæåòå ëè äà êàæåòå íà ÷èòàòåëèòå íè êàêâî å ñúäúðæàíèåòî íà òåõíèòå óñòàâè – öåëè, ñðåäñòâà? Ñúþçúò íà áúëãàðñêèòå íàöèîíàëíè ëåãèîíè (ÑÁÍË), Áúëãàðñêèÿò ìëàäåæêè ñúþç „Îòåö Ïàèñèé”(ÁÌÑÎÏ) è Ðàòíèöè çà íàïðåäúêà íà áúëãàðùèíàòà (Ð.Í.Á.), „Áðàííèê”. Èçâåñòíè ñà ñ àíòèñåìèòñêèòå ñè èçñòúïëåíèÿ, ñ ïîãðîìèòå, îðãàíèçèðàíè îò òÿõ ïî ïðèìåðà íà íàöèñòêàòà Êðèñòàëíà íîù ïðåç 1939, ïðåêëîíåíèåòî ïðåä íàöèçìà, ÿðîñòíèÿ íàöèîíàëèçúì, ñèìâîëèêàòà, óíèôîðìèòå. Ñòðóêòóðàòà èì å çàèìñòâàíà îò áðàòñêè íà òÿõ îðãàíèçàöèè îò Òðåòèÿ ðàéõ. Ó÷àñòâàò àêòèâíî â ïðîâåæäàíåòî íà ïðîíàöèñòêàòà ïîëèòèêà íà óïðàâëÿâàùèòå äî 1944. Çíà÷èìîñòòà è ëîÿëíîñòòà èì å ïðèçíàòà ñ íàãðàäè îò Õèòëåð çà òåõíèòå ëèäåðè. Ïîêàçàòåëåí å ôàêòúò, ÷å öÿëîòî ðúêîâîäñòâî íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè (ñúçäàäåíî êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå çà îñúùåñòâÿâàíå íà óíèùîæåíèåòî íà åâðåèòå â Òðåòîòî áúëãàðñêî öàðñòâî è ïðèñúåäèíåíèòå è àäìèíèñòðèðàíè îò íåãî çåìè) å ðúêîâîäåíî ñàìî îò ÷ëåíîâå íà ãîðåïîñî÷åíèòå îðãàíèçàöèè.

4. Ñúùåñòâóâàò ëè â ìîìåíòà â ñòðàíàòà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè, îðãàíèçàöèè. Àêî äà,

Ïàðòèè è îðãàíèçàöèè â Áúëãàðèÿ, îïðåäåëÿùè ñåáå ñè êàòî íàöèîíàëèñòè÷åñêè, èìà ìíîãî. Íàé-àêòèâíè ñà ÏÏ “Àòàêà”, ÁÍÑ, „Êðúâ è ÷åñò”, Íàöèîíàëíà Ñúïðîòèâà, ÁÍÐÏ, Íîâà çîðà, ÁÄÔ. Ñúïðè÷àñòíîñò êúì äåéíîñòòà èì ïðîÿâÿâàò è äåéöè íà ñîôèéñêàòà îðãàíèçàöèÿ íà ÂÌÐÎ.

5. Áèõòå ëè ïîñî÷èëè ñúáèòèÿ, êîèòî ñà îðãàíèçèðàíè îò òÿõ.

Ïðåäïîëàãàì, íèêîãà íÿìà äà áúäå çàáðàâåíà è àòàêàòà íàä ìîëåùèòå ñå ïî âðåìå íà ïåòú÷íà ìîëèòâà ïðåä ñîôèéñêàòà äæàìèÿ, ïðîâåäåíà îò ÏÏ “Àòàêà”.

6. Ñìÿòàòå ëè, ÷å èäåèòå è äåéñòâèÿòà íà òåçè îðãàíèçàöèè ñà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííè? Êàòåãîðè÷íî äà. Îçàäà÷àâàùî å áåçäåéñòâèåòî íà ïðàâîçàùèòíèòå è ïðàâîíàëàãàùèòå èíñòèòóöèè ïî òîçè ïîâîä, êàêòî è ìúë÷àëèâîòî ñúó÷àñòíè÷åñòâî íà îïðåäåëåíè ïîëèòè÷åñêè ñðåäè.

7. Ñúùåñòâóâàùèòå çàêîíè íàðóøàâàò ëè ïðàâàòà èì – ïðàâî íà èçðàçÿâàíå, íà ìèðíî ñäðóæàâàíå? Ïðàâàòà íà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè ñà çàùèòåíè êàêòî îò áúëãàðñêîòî ïðàâî, òàêà è îò ìåæäóíàðîäíèòå àêòîâå, ïî êîèòî ñòðàíà å è Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ.  òÿõ ÿñíî å îòðàçåíî, ÷å ïðîïîâÿäâàíåòî íà ôàøèçúì å ïðåñòúïëåíèå. Òîâà å âñúùíîñò êîíñåíñóñúò, ïîñòèãíàò îò ìåæäóíàðîäíàòà îáùåñòâåíîñò ñëåä êðàÿ íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, à èìåííî Íàöèçìúò íå å ïðàâî íà ìíåíèå, à ïðåñòúïëåíèå!

8. Âàøàòà äèñêóñèÿ ñå ïðîâåäå âúâ Ôåéñáóê. ×èòàòåëèòå é íàäõâúðëÿò 4 000 äóøè. Ñìÿòàòå ëè, ÷å îíëàéí ïðîñòðàíñòâîòî å òåðèòîðèÿ, â êîÿòî å íåíóæíà êàêâàòî è äà å ðåãóëàöèÿ â èìåòî íà ïðåïÿòñòâàíå íà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ñëîâî íà îìðàçàòà? Îíëàéí ïðîñòðàíñòâîòî å „ìÿñòîòî” çà îáùóâàíå

Обектив | Брой 198

43

íà äíåøíèòå õîðà. Ñìÿòàì, ÷å òî çàäúëæèòåëíî òðÿáâà äà å ìàêñèìàëíî ñâîáîäíî. Òîâà îáà÷å íå îçíà÷àâà äà äîïóñíåì ïîñòèãíàòèòå âå÷å ñâîáîäè äà áúäàò èçïîëçâàíè çà ïðîïîâÿäâàíå íà ÷îâåêîíåíàâèñòíè÷åñêè èäåîëîãèè, íàñèëèå

è îìðàçà. Òîâà âàæè â ñúùàòà ñòåïåí è çà àíòèñåìèòèçìà, îòðèöàíèåòî íà Õîëîêîñòà è âúçõâàëàòà íà íàöèçìà. Îò âñè÷êè íàñ çàâèñè ïîäîáíè ïðîÿâè äà áúäàò ÿñíî ïîñî÷âàíè è çàêëåéìÿâàíè êàòåãîðè÷íî.

Жана Попова: Има послания, които са престъпление. Престъпленията не се дискутират 1. Áèõòå ëè ïðåäñòàâèëè íàêðàòêî êàêâî ñïîðåä âàñ å àíòèñåìèòèçìúò? Çàäàäåí ïî òîçè íà÷èí, âúïðîñúò âñúùíîñò å ïðîáëåìúò. Íÿìà íèêàêâî çíà÷åíèå êàêâî „ñïîðåä ìåí” å àíòèñåìèòèçúì. Âàæíî å åäèíñòâåíî êàêâî çíà÷è àíòèñåìèòèçúì. Ñòðàøíî å, êîãàòî çàïî÷íåì äà ñå „ïðåäîãîâîðÿìå” â îáùåñòâîòî çà çíà÷åíèåòî íà äóìèòå, êàòî íà ïàçàð. Çíà÷åíèåòî íå òðÿáâà äà ñå ïðîìåíÿ ïðèíóäèòåëíî, çàùîòî íÿêîé òàêà ãî ðàçáèðà. Åäèí îò âúçìîæíèòå íà÷èíè äà íå ñå ïðàâèì, ÷å çàáðàâÿìå êàêâî çíà÷àò äóìèòå, êàêâî çíà÷àò ñúáèòèÿòà, êàêâî çíà÷àò òðàâìèòå è ïðåñòúïëåíèÿòà â æèâîòà íè, å äà âïèøåì äóìèòå â çàêîíè è åòè÷íè êîäåêñè. Íî àêî ðàç÷èòàìå íà òÿõ äà íè êàçâàò êàêâî çíà÷è àíòèñåìèòèçúì - å ñòðàøíî. Çàùîòî òîâà å íàèçóñòÿâàíå, à íå îñìèñëÿíå. Âñåêè ñè ïîäðàçáèðà ñâîå ñè íåùî è ñìÿòà, ÷å êàòî ìóëòèïëèöèðà òîâà ñè „ïîäðàçáèðàíå” ÷ðåç ìåäèèòå, òðÿáâà äà ïðîìåíÿ ñìèñúëà. Äîêúäå ùå ñòèãíåì, àêî „àíòèñåìèòèçúì”, „íàöèîíàëèçúì”, „øîâèíèçúì”, „ðàñèçúì” ñòàíàò íåðàçïîçíàâàåìè? Òàçè ñåäìèöà ñòóäåíòêà ïî òâ æóðíàëèñòèêà ìå óáåæäàâàøå, ÷å ãðóïà âúâ Ôåéñáóê, êîÿòî èìàëà àíòè-áúëãàðñêè ïîñëàíèÿ, òðÿáâàëî äà áúäå çàêðèòà, èñêàøå ÃÄÁÎÏ äà ãî ñòîðè âåäíàãà, çàùîòî ðàçïðîñòðàíÿâàëà „ðàñèñòêè” ïîñëàíèÿ. Áåøå óáåäåíà, ÷å áúëãàðèòå ñà ðàñà. Íî å ïëàøåùî è äðóãîòî - óíèâåðñèòåòñêîòî çíàíèå çàïî÷âà äà ñå âúçïðèåìà êàòî „èçïðàâèòåëíà èíñòàíöèÿ”, êîÿòî òðÿáâà äà âúâåäå ðåä â îïðåäåëåíè ïîíÿòèÿ òàì, êúäåòî ñå íàäÿâàìå äà èìà íå çíàíèå, à ñúçíàíèå. È íàé-ëåñíî å äà ñå îïðàâäàåì ñ ó÷èëèùåòî. Áè ìîãëî äà ñòîèì íà íèâîòî íà êîíñòàòàöèèòå è âúçìóùåíèåòî, íî

ñïîðåä ìåí å ïî-âàæíî äà ðàçáåðåì çàùî ñå ñëó÷âà òîâà? ×àñò îò ñòóäåíòèòå íå ïðàâÿò ðàçëèêà ìåæäó „îáùåñòâî” è „îáùíîñò”, äàæå ìåæäó „äúðæàâà”, „íàöèÿ” è „íàðîäíîñò”. Âñúùíîñò íèêîãà íå ñúì ÷óëà îò ñòóäåíòèòå äóìàòà àíòèñåìèòèçúì, êîãàòî ïðåäëàãàò èäåè çà ðåïîðòàæè. È íå ìèñëÿ, ÷å òîâà å íåçíàíèå. Ëèïñâà ÷óâñòâèòåëíîñò. Çíàíèåòî íå îçíà÷àâà, ÷å ÷óâñòâàò êàêâî å çíà÷åíèåòî íà äóìàòà. ×àñò îò ñòóäåíòèòå íàïðèìåð îñòàâàò îòêðîâåíî ðàçî÷àðîâàíè, êîãàòî ðàçáèðàò èçâåäíúæ âúâ âòîðè êóðñ, ÷å „òÿõíàòà ðåëèãèÿ” íå å îôèöèàëíî âåðîèçïîâåäàíèå â ñòðàíàòà èì, à Êîíñòèòóöèÿòà ãëàñè, ÷å èçòî÷íîïðàâîñëàâíîòî âåðîèçïîâåäàíèå å òðàäèöèîííà ðåëèãèÿ. È äîðè ñëåä „óçíàâàíåòî” íà „ïàð÷åòà” îò Êîíñòèòóöèÿòà â òåêñòîâåòå èì çà ðåïîðòàæè „òðàäèöèîííà” ïðîäúëæàâà äà çíà÷è „îôèöèàëíà”. Êàêâî êàòî Êîíñòèòóöèÿòà ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó äóìèòå! Íî å íåëîãè÷íî çàùî çà÷èòàò (íå áèõ êàçàëà ïðî÷èòàò) â óíèâåðñèòåòà çà ïúðâè ïúò Êîíñòèòóöèÿòà? Ïî ÷èè ïðàâèëà æèâåÿò â îáùåñòâîòî òîãàâà? Ïðåäñòàâÿòå ëè ñè ïî ÷èè ïðàâèëà æèâåÿò ðîäèòåëèòå, áëèçêèòå èì. ×èè ïðàâèëà ïîêàçâàò ìåäèèòå - êúäå ñà òå â òîâà ïîáúðêâàíå, à íå ïðîñòî îáúðêâàíå ñðåä äóìèòå? À íåçàáåëÿçâàíåòî, íåãîâîðåíåòî çà íåùî, êîåòî ñå å ñëó÷èëî, å ñòðàøíî êîëêîòî íåãàòèâíîòî ãîâîðåíå.

2. Êàêâî ñìÿòàòå çà ïðèåòèÿ îò áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò ïðåç 1941 ã. Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà? Ïðåñòúïëåíèå. Êîåòî ìîæå äà ñå ïîâòîðè. È íàéñòðàøíîòî å, ÷å ñëåäâàùèÿ ïúò ìîæå äà íÿìà èçîáùî ñúïðîòèâèòåëíè äåéñòâèÿ ñðåùó ïîäîáåí àêò.

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ 3. Ïîçíàâàòå ëè êðàéíî äåñíè ïàðòèè, äåéñòâàëè íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà? Èçáðîéòå ãè ïîèìåííî. Ìîæåòå ëè äà êàæåòå íà ÷èòàòåëèòå íè êàêâî å ñúäúðæàíèåòî íà òåõíèòå óñòàâè – öåëè, ñðåäñòâà. Íå ðàçáèðàì çàùî ñå î÷àêâà òîâà?

4. Ñúùåñòâóâàò ëè â ìîìåíòà â ñòðàíàòà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè, îðãàíèçàöèè? Àêî äà, íà êîãî ñà ïðàâîïðèåìíèöè? Ïîíåæå ïîâîäúò çà òåçè âúïðîñè å ñâúðçàí ñúñ ñúáèòèå, ñëó÷èëî ñå â ñîöèàëíà ìðåæà â èíòåðíåò, ùå îòãîâîðÿ êàêâî ïîòðåáèòåëèòå íà èíòåðíåò èíôîðìàöèÿ ùå îòêðèÿò â îñíîâíèÿ èçòî÷íèê çà ìíîçèíà îò òÿõ - Óèêèïåäèÿ - ïî âúïðîñà: èçáðîåíè ñà „Àòàêà”, „ÂÌÐÎ – Áúëãàðñêî íàöèîíàëíî äâèæåíèå”, „ÂÌÐÎ-ÍÈÅ”, „Ãâàðäèÿ”, „Íàöèîíàëåí ôðîíò çà ñïàñåíèå íà Áúëãàðèÿ”, „Íàöèîíàëíî äâèæåíèå çà ñïàñåíèå íà Îòå÷åñòâîòî”, „Íîâà çîðà”, „Îáåäèíåíèå íà áúëãàðñêèòå ïàòðèîòè”, „Îáùîíàðîäåí êîìèòåò çà çàùèòà íà íàöèîíàëíèòå èíòåðåñè”, „Ñúþç íà ïàòðèîòè÷íèòå ñèëè „Çàùèòà”. Äàëè ñà òîâà? Ñïàñåíèå, çàùèòà, ôðîíò… äóìèòå ùå îòâåäàò âñåêè, äîðè â èíòåðíåò, äî ìèíàëîòî èì. Âúïðîñúò å êàêâî êàòî ñòîè òàêîâà „çíàíèå” â èíòåðíåò. Òî êàêâî ïðåäèçâèêâà ñëåä ïðî÷èòàíåòî ìó? Êàêòî è - ñëåä êàòî çíàåì, ÷å èíòåðíåò ïîòðåáèòåëèòå „âÿðâàò” íà ïîäîáíè èçòî÷íèöè, çàùî íå èì ãîâîðèì ÷ðåç òÿõ. ×àñò îò äâèæåíèÿòà ñàìè ñà îïèñàëè ÷èè ïðàâîïðèåìíèöè ñà â ñâîè èçÿâëåíèÿ. Òå ñà ðàçïîçíàâàåìè. È òåõíèòå äåéñòâèÿ ñà åäèí îò îáùåñòâåíèòå ïðîáëåìè. Íî äðóãèÿò ïðîáëåì å, êîãàòî ïàðòèè è äâèæåíèÿ, êîèòî íå ñà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ñïîðåä ïëàòôîðìèòå ñè, èìàò äåéñòâèÿ è èçÿâëåíèÿ, êîèòî ñà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïî ñâîÿ õàðàêòåð. Êîé òðÿáâà äà ðåàãèðà òîãàâà?

5. Áèõòå ëè ïîñî÷èëè ñúáèòèÿ, êîèòî ñà îðãàíèçèðàíè îò òÿõ. Ïî-âàæíè ñà ðåàêöèèòå, êîèòî ñà ïîñëåäâàëè ïîäîáíè ñúáèòèÿ. Èëè ëèïñàòà íà ðåàêöèè. È ïðîìåíèòå, êîèòî ñà íàñòúïèëè ñëåä òÿõ.

6. Ñìÿòàòå ëè, ÷å èäåèòå è äåéñòâèÿòà íà òåçè îðãàíèçàöèè ñà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííè?

Êîíñòèòóöèÿòà íè å äîñòàòú÷íî ÿñíà. Çà ñúæàëåíèå, „àâòîðèòå” íà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïîñëàíèÿ â ðàçëè÷íè ïàðòèè çàáðàâÿò, ÷å ñïîðåä Êîíñòèòóöèÿòà „ïàðòèèòå ñúäåéñòâàò çà ôîðìèðàíå è èçðàçÿâàíå íà ïîëèòè÷åñêàòà âîëÿ íà ãðàæäàíèòå”. Ìíîãî âàæíà å òàçè ÷àñò îò òåêñòà – íà ãðàæäàíèòå. Íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå ôîðìèðîâàíèÿ çàáðàíÿâàò ãðàæäàíñêî îáùåñòâî. Êàêòî è ôóíêöèîíèðàùè ãðàæäàíñêè îáùåñòâà íå áè òðÿáâàëî äà ïðèåìàò âúçìîæíîñòòà çà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïðîÿâè.

7. Äèñêóñèÿòà ïî òåçè òåìè ñå ïðîâåäå âúâ Ôåéñáóê. ×èòàòåëèòå é íàäõâúðëÿò 4 000 äóøè. Ñìÿòàòå ëè, ÷å îíëàéí ïðîñòðàíñòâîòî å òåðèòîðèÿ, â êîÿòî å íåíóæíà êàêâàòî è äà å ðåãóëàöèÿ â èìåòî íà ïðåïÿòñòâàíå íà ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ñëîâî íà îìðàçàòà? Êîé êàçâà, ÷å èíòåðíåò å ìÿñòî, â êîåòî äåéñòâèÿòà íè ñà èçâúí ðåãóëàöèÿ? Çà ñúæàëåíèå, ñìÿòàì, ÷å â èíòåðíåò „ïîòðåáèòåëñêî ìèñëåíå” çàïî÷âà äà ñå ñìÿòà çà ðàâíî íà „ãðàæäàíñêî ìèñëåíå”. Íî ïúðâî òðÿáâà äà íå ñå ñúãëàñÿ îòíîâî ñ ôîðìóëèðàíåòî íà âúïðîñà: Íå çíàì êàêâî å òîâà „îíëàéí ïðîñòðàíñòâî”, „ìåäèéíî ïðîñòðàíñòâî”? Êàêâî å òîâà – äúðæàâà â äúðæàâàòà? Òîâà å óíèêàëåí íà÷èí ìåäèèòå èëè ãðàæäàíèòå äà ñìÿòàò, ÷å ìîãàò äà æèâåÿò èçâúí çàêîíèòå. Ñàìèòå ìåäèè íàëàãàò òîâà êàòî ìèñëåíå. Ùå íàïðàâÿ åäíà, ìàêàð è äàëå÷íà âðúçêà, ñ áåçóìèåòî îêîëî óáèéñòâàòà â Ñòóäåíòñêèÿ ãðàä â Ñîôèÿ. Èçóìèòåëíî áåøå, ÷å ïóáëè÷íè ëè÷íîñòè èñêàò ñïåöèàëåí çàêîí çà Ñòóäåíòñêè ãðàä. Íî íå îòðè÷àì òîâà ìíåíèå. Îïèòâàì ñå äà ðàçáåðà êàê òàêà ñå å ñòèãíàëî äî òàì äà íè õðóìíå ïîäîáíî íåùî. Êàêâî çíà÷è ñïåöèàëåí çàêîí? Èìà çàêîíè, êîèòî ðåãëàìåíòèðàò îòíîøåíèÿòà íà òåðèòîðèÿòà íà òàçè äúðæàâà, íà òîçè ãðàä, íî åäèí ãðàäñêè ðàéîí ùå äåéñòâà ïî ñïåöèàëåí çàêîí, çàùîòî íÿêîé å „ïðîïóñíàë” äà ãëåäà êàê ñå ñïàçâàò âå÷å ñúçäàäåíè çàêîíè. Òîâà å áåçíàêàçàíîñò, êîÿòî ñå óçàêîíÿâà. È ñå îòãîâàðÿ ñ ïîïóëèçúì – êàê âìåñòî êðú÷ìè ùåëè äà ñå ñòðîÿò áèáëèîòåêè. Ñÿêàø äèñêîòåêèòå ñà ñå ïîÿâèëè ñàìè òàì, ñÿêàø íÿìà çàêîíè, êîèòî íÿìàò àâòîðè, èëè èíñòèòóöèè, êîèòî äà ãè ñïàçâàò. È òå íå ìîãàò äà íîñÿò íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò. Ñòóäåíòèòå

Обектив | Брой 198

45

òàì èìàò íóæäà îò ñàìîñòîÿòåëíè ñòàè, îò ëè÷íî ïðîñòðàíñòâî. Òðÿáâà ëè äà íàïèøåì ñïåöèàëåí çàêîí, çà äà ðàçáåðå íÿêîé, ÷å íå å íîðìàëíî äà æèâåÿò òðèìà íåïîçíàòè â ñòàÿ îò 20 êâ. ì? Îùå ïîñòðàøíî – ñúñ çàêîí ëè òðÿáâà äà ãî ðàçáåðàò ñàìèòå ñòóäåíòè? Ñòóäåíòèòå ñå äúðæàò ñÿêàø íÿìàò èçáîð. Ñÿêàø íå çàâèñè îò òÿõ äà èñêàò, äà ïðîòåñòèðàò, äà èçèñêâàò íîðìàëíè óñëîâèÿ çà æèâîò, ñÿêàø èçáîðúò å ìåæäó: åâòèíà ñòàÿ â ñòóäåíòñêîòî ãåòî èëè ñêúïà êâàðòèðà. Íî òå ïðèïÿâàò íà óïðàâëÿâàùèòå èñêàìå áèáëèîòåêè, íå êðú÷ìè. Ùå ïðî÷åòàò ëè â íîâè áèáëèîòåêè íåùî çà ïðàâàòà ñè? Áèáëèîòåêàòà òàì íàâÿðíî ñòîè ïðàçíà. À ñòàèòå - ïðåïúëíåíè. Óæàñÿâàùîòî å, ÷å ñòóäåíòèòå ñà æåðòâè. È ùå å ñòðàøíî, àêî ãè íàðåêà âèíîâíè. Íî òîâà å ìîåòî ìíåíèå. Òå ñúùî ñà âèíîâíè çà æåðòâèòå íà íàñèëèåòî â Ñòóäåíòñêè ãðàä. È ñòàíà ïðîáëåìàòè÷íî êàêâî çíà÷è „çíàÿ ïðàâàòà ñè”. Òðÿáâà ëè íÿêîé äà òå ó÷è, ÷å äà çàùèòàâàø ïðàâàòà íà äðóãèòå â îáùåñòâîòî å íå ñàìî òâîå ïðàâî, à è îòãîâîðíîñò. Àêî ëè÷íèÿ ñè æèâîò íå ìîãàò äà çàùèòàâàò ñòóäåíòèòå, êàê äà î÷àêâàì îò òÿõ äà ðåàãèðàò, êîãàòî áúäàò îáèæäàíè, ñòðàäàò èëè ñå ïðè÷èíÿâà íàñèëèå íàä äðóãè õîðà ïî êàêâàòî è äà å ïðè÷èíà? Êàê äà ðàçáåðàò ñìèñúëà íà òîâà, êîåòî çíà÷è àíòèñåìèòèçúì, êîãàòî ñìÿòàò, ÷å ñà „äëúæíè äà æèâåÿò” â óñëîâèÿ, êîèòî íÿêîé èì íàëàãà. Ñëåä êàòî òå ñà ãîòîâè äà ïðèåìàò íàñèëèå ÷ðåç àäìèíèñòðàòèâíè èíñòðóìåíòè âúðõó ëè÷íèÿ èì æèâîò… ×àñò îò ñòóäåíòèòå èñêàò ïîëèöåéùèíà, õàðåñâàë èì ðåïîðòàæ ïî ÁÍÒ, êîéòî èçîáëè÷àâàë êàê ïîðòèåðêàòà ñïÿëà è âñåêè ìîæåë äà âëåçå áåçïðåïÿòñòâåíî â ñòóäåíòñêî îáùåæèòèå è ðàíèöàòà ìó äà íå áúäå ïðîâåðåíà. Ñúãëàñíè ñà äà òúðøóâàò èç âåùèòå èì, äà îãðàíè÷àâàò ãîñòèòå èì. Èçîáùî íå çàáåëÿçâàò, ÷å ñàìîòî „íàðóøåíèå” å ñíèìàíî ñúñ ñêðèòà êàìåðà, áåç çíàíèåòî íà ñíèìàíèÿ. Ìåäèÿòà ñíèìà „áåççàêîíèå” ñ íåçàêîííî ñðåäñòâî. Êîé å îáåçîáðàçèë òàêà ìëàäèòå õîðà - äà ñìÿòàò, ÷å íÿêîé èìà ïðàâî äà òå ïðîâåðÿâà, êîãàòî âëèçàø â äîìà ñè? Äà ñìÿòàò, ÷å íàâñÿêúäå òðÿáâà äà ãè íàáëþäàâàò èëè ñëåäÿò. Òîâà å èäåàëíîòî îáùåñòâåíî ìèñëåíå, ëèøåíî îò ìèñëîâíîñò, çà âñåêè àíòè÷îâåøêè ïîëèòè÷åñêè ðåæèì. Óòðå ùå çàáðàíÿò êóõíåíñêèÿ íîæ â Ñòóäåíòñêè ãðàä, çàùîòî ïîñëåäíîòî óáèéñòâî òàì å èçâúðøåíî ñ êóõíåíñêè íîæ, âìåñòî äà òúðñèì ïðè÷èíèòå. Çàòîâà ñìÿòàì, ÷å å áåçîòãîâîðíî äà ñå ãîâîðè çà

èíòåðíåò êàòî „ñïåöèàëíà òåðèòîðèÿ”, ïîäîáíî íà Ñòóäåíòñêèÿ ãðàä. Íÿìà òàêîâà „ìåäèéíî ïðîñòðàíñòâî”, „èíòåðíåò ïðîñòðàíñòâî” èëè êàêòî è äà áúäå íàðå÷åíî, êîåòî äà å èçâúí çàêîíèòå. Èìà çàêîíè, êîèòî ðåãëàìåíòèðàò äåéíîñòòà íà ìåäèèòå. È èìà çàêîíè, êîèòî ñà ñâúðçàíè ñúñ ñëîâîòî. Àêî â èíòåðíåò èìà ìåäèè, òå äåéñòâàò ïî ñúùèòå çàêîíè, ïî êîèòî è òðàäèöèîííèòå ìåäèè. Àêî èìà ñëîâî, òî îòãîâîðíîñòòà çà íåãî å ïî ñúùèòå çàêîíè, ïî êîèòî è ñëîâîòî âúîáùå. Çà ñúæàëåíèå, ñìÿòàì, ÷å ñîöèàëíèòå ìðåæè òåïúðâà ùå êàëêóëèðàò ïå÷àëáè ÷ðåç ïîñëàíèÿ, â êîèòî èìà „ðå÷ íà îìðàçàòà”. Òåïúðâà ùå èìà õîðà, êîèòî ùå ïå÷åëÿò îò ãðóïè, â êîèòî íàñàæäàò îìðàçà. Çàùîòî åäíà îò óïîòðåáèòå íà ñîöèàëíèòå ìðåæè å ôèíàíñîâà ïå÷àëáà. Óæàñÿâàùî ðàçáèðàíå çà ãðàíèöèòå íà ïîòðåáèòåëñêîòî èçïîëçâàíå íà ÷îâåøêàòà òðàâìà. Íî òîâà íå çíà÷è, ÷å íÿìà ìåõàíèçìè, êîèòî äà îãðàíè÷àâàò òîâà ÿâëåíèå. Âàæíèÿò âúïðîñ îáà÷å å íå êîé è çàùî ñúçäàâà ïîäîáíè ïîñëàíèÿ, à çàùî èìàò ïðèâúðæåíèöè. Ïðîáëåìúò å, ÷å íèå îáèêíîâåíî ðåàãèðàìå ïî äâà íà÷èíà - èëè ñúñ çàáðàíè, èëè ñ ìúë÷àíèå. Íå ÷óâàìå êàêâî êàçâàò äðóãèòå. È ñàìî ïîâòàðÿìå àíòè÷îâåøêè ïîñëàíèÿ, çàùîòî íå ìîæå äà ãè çàêëåéìèø, àêî íå ãè ïîâòîðèø. ×óâàìå èëè êîé ãî êàçâà, èëè êàê ãî êàçâà. Çíàì, ÷å ùå ïðåäèçâèêàì îòðèöàòåëíè ìíåíèÿ, íî ìè îìðúçíà äà ñå ñìÿòà, ÷å äà ÷óåø êðàéíèòå ïîçèöèè çíà÷è, ÷å ñè ñúãëàñåí ñ òÿõ. Íàïðîòèâ, èñêàì äà ÷óÿ êîå êàðà õîðàòà äà ìðàçÿò? Îáèêíîâåíî òåçè ïðè÷èíè ñà ìíîãî äîáðå ðåæèñèðàíè - è òî ñ ïîëèòè÷åñêè èëè èêîíîìè÷åñêè öåëè. Íî îòãîâîðúò êîé íå å íàé-âàæíèÿò. À êàêâî ãè êàðà äà ìðàçÿò. Âñÿêà ñàíêöèÿ áè áèëà áåçïîìîùíà, àêî íÿìà ðàçìèñúë. Íå ìèñëÿ, ÷å â òàçè äèñêóñèÿ èìà ñàìî äâå ñòðàíè. Íå ñúì ñúãëàñíà íèòî ñ Äàíèåëà Ãîð÷åâà, íèòî ñ Ëåà Êîåí. Íå ìèñëÿ, ÷å òîâà ñà åäèíñòâåíèòå âúçìîæíè ïîçèöèè ïî âúïðîñà è íå èñêàì äà áúäà çàòâàðÿíà ìåæäó òÿõ. Ïîïàäíàõ íà êîìåíòàðè, ñïîðåä êîèòî ïðîáëåìúò å, ÷å Ãþíòåð Ãðàñ å àâòîðúò íà äóìèòå. Ñÿêàø äóìèòå ùå ñå ïðîìåíÿò, àêî äðóã å àâòîðúò èì. Ó÷óäèõ ñå, ÷å èìàøå êîìåíòàðè çà „ñòîéíîñòòà” íà òâîð÷åñòâîòî ìó, çà „ñòîéíîñòòà” ìó êàòî òâîðåö, êàòî àâòîðèòåò. Òîâà íå å ëè ïîòðåáèòåëñêî ìèñëåíå? Àêî å àâòîð,

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ

êîéòî èìà ñòîéíîñò çà êîìåíòèðàùèÿ, íî èçêàçâà àíòèñåìèòñêî òâúðäåíèå, òîâà ùå áúäå ëè ïðèåòî? Ãþíòåð Ãðàñ å ïóáëè÷íà ëè÷íîñò è íîñè îòãîâîðíîñòòà çà òâúðäåíèÿòà ñè. Êîãàòî èçâåñòåí èíòåëåêòóàëåö íàïèñà ïðåäãîâîð íà êíèãà, êîÿòî èìà àíòè÷îâåøêè ïîñëàíèÿ, è ñëåä òîâà ñå èçâèíè, ÷å íå å ïîçíàâàë òåêñòà é, òîâà íÿìà êàê äà îïðàâäàâà ïîñëåäñòâèÿòà îò äåéñòâèÿòà ìó. Âìåñòî îòãîâîðíîñòòà íà ïóáëè÷íàòà ëè÷íîñò, òîé å ïðåäîñòàâèë çíà÷èìîñòòà íà ëè÷íîñòòà ñè êàòî íÿêàêâî ñòðàííî ðåêëàìíî ëèöå. Íî å àáñóðäíî è äðóãîòî - áåçîòãîâîðíîñòòà íà ïóáëè÷íèòå ëè÷íîñòè äà å îïðàâäàíèå çà íàøàòà áåçîòãîâîðíîñò. Ïðåñòúïëåíèÿòà ñðåùó

÷îâå÷åñòâîòî íå ñà ïðîäóêò, ÷å äà ãè ïîòðåáÿâàìå êàòî ñòîêà. Îòâðàòèòåëíî îïðàâäàíèå å äà ñå ñìÿòà, ÷å íèå, êàòî ÷åòÿùè ïîñëàíèÿòà, íÿìàìå ëè÷íàòà îòãîâîðíîñò çà òÿõíîòî ïðèåìàíå. Îò äðóãà ñòðàíà, äèñêóñèÿòà âèíàãè ïðåìèíàâà â „çà” è „ïðîòèâ”. Íèêîãà íå ñå ïîñòàâÿ âúïðîñúò çàùî? Âàæíî å êàêâî ñå å ñëó÷èëî èëè êàêâî ñå å ïðîìåíèëî. À íå äà áúäå çàêëåéìÿâàíà åäíàòà èëè äðóãàòà ñòðàíà â ñïîðà. Íèêîé íå áèâà äà äèñêóòèðà àíòèñåìèòñêè ïîñëàíèÿ. Èìà ïîñëàíèÿ, êîèòî ñà ïðåñòúïëåíèå. Ïðåñòúïëåíèÿòà íå ñå äèñêóòèðàò. Íèêîé íÿìà ïðàâî äà ãè èçðè÷à, íåçàâèñèìî êàêâè ñà ïðè÷èíèòå. Íî íèêîé íÿìà ïðàâî äà ñè çàòâàðÿ î÷èòå çàùî äèñêóñèÿòà ñå îêàçâà òîëêîâà âàæíà çà ïîòðåáèòåëèòå â èíòåðíåò. Íàñòúïèëè ñà ïðîìåíè è òðÿáâà äà áúäàò àíàëèçèðàíè.

Вяра Ангелова: Проблемът е в обществената търпимост към нетолерантността Çà ñúæàëåíèå, íå ñúì çàïîçíàòà ñ äèñêóñèÿòà â ñîöèàëíàòà ìðåæà, çà êîÿòî ñòàâà äóìà. Âúçäúðæàíà ñúì êúì ìàñîâèÿ åíòóñèàçúì ñïðÿìî Ôåéñáóê êàòî ïîëå çà èçÿâà íà ñâîáîäíîòî ñëîâî. Ñòðóâà ìè ñå, ÷å òîâà å òåðèòîðèÿ ïîâå÷å íà îñòðîóìèåòî, öåëåíàñî÷åíàòà ïðîâîêàöèÿ, îðãàíèçèðàíîòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå, îòêîëêîòî íà ñúùèíñêè ðàçìèñúë. Âïðî÷åì ëèïñàòà íà çàäúëáî÷åíîñò å õàðàêòåðèñòèêà íà âñè÷êèòå íè ìåäèè íàïîñëåäúê. Ðåãóëàöèÿòà â èíòåðíåò å âúïðîñ, êîéòî ùå ñå ðåøè â ñâåòîâåí ìàùàá äî íÿêîëêî ãîäèíè, âúïðåêè ñúïðîòèâèòå (íè). È íàé-âåðîÿòíî èìåííî îìðàçàòà, àíòèñåìèòèçìúò, êñåíîôîáèÿòà, âîéíñòâàùèÿò íàöèîíàëèçúì è ò.í. ùå ñòàíàò ïðè÷èíàòà, çàðàäè êîÿòî ñàìè ùå ñìå ãîòîâè äà æåðòâàìå ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî. Ïðîáëåìúò, ðàçáèðà ñå, íå å â èíäèâèäóàëíèòå èçÿâè íà íåòîëåðàíòíîñò, à â îáùåñòâåíàòà òúðïèìîñò êúì òÿõ. Âèíàãè ñå íàìèðà

íÿêîé, êîéòî äà èçðèñóâà ñâàñòèêà íà ñãðàäà, íî ïî-ñòðàøíîòî å, ÷å (ïîíå â Ñîôèÿ) „ðèñóíêàòà” íåðÿäêî ñè îñòàâà òàì ñ ãîäèíè. È ðîäèòåëèòå íå ñå ïðèòåñíÿâàò äà ïðèáèðàò äåöàòà ñè â ïîäîáíè ìàðêèðàíè ñãðàäè. Ñúùîòî å è ñúñ ñîöèàëíàòà ìðåæà – âàæíà å ñúïðîòèâàòà íà ìíîçèíñòâîòî îò õîðàòà, êîèòî äà îñúæäàò/íå ñïîäåëÿò/ñàíêöèîíèðàò ñëîâîòî íà îìðàçà. Èíà÷å áåçîáèäíèÿò ïîñòèíã ïðèäîáèâà ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñèëà, îòêîëêîòî àâòîðúò ìó å çàëîæèë â íåãî. Ïî âúïðîñèòå çà àíòèñåìèòèçìà, áåç äà ñúì èñòîðèê è çàäúëáî÷åí ïîçíàâà÷ íà òåìàòà, ñìÿòàì, ÷å çíàì äîñòàòú÷íî, çà äà ðàçãîâàðÿì è îáñúæäàì ñúñ ñòóäåíòèòå ñè òåìàòà çà „áúëãàðñêàòà òîëåðàíòíîñò” (â ìèíàëîòî è íàñòîÿùåòî), îìðàçàòà êúì ðàçëè÷íèòå è æóðíàëèñòè÷åñêàòà îòãîâîðíîñò ïðè îòðàçÿâàíåòî íà êîíôëèêòè íà åòíè÷åñêà, âåðñêà èëè ðåëèãèîçíà îñíîâà.

Обектив | Брой 198

47

Снимка: http://stara-sofia.com

Юлиана Методиева

Пустошта на мълчанието Êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ „Ñïàñåíèå“ èëè ïàäåíèå” [1] å ôàêò íà êíèæíèÿ ïàçàð ïîâå÷å îò ìåñåö. Îùå íà ïðåìèåðàòà é â êëóá „Àëìà Ìàòåð” èñòîðèöè è ñîöèîëîçè âåùàåõà íåéíàòà íåëåêà ñúäáà. Íÿêîëêî êðàòêè äîïèñêè â îùå ïî-ìàëêî íà áðîé îíëàéí èçäàíèÿ íå ïîñìÿõà äà îòèäàò îòâúä ïðåäèçâèêàòåëíàòà àíîòàöèÿ: „Èñòîðèÿòà çà îöåëÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè å ïðèäîáèëà äîáðå óëåãíàëà çàâúðøåíîñò íà êàíîíè÷åí ðàçêàç, íà îïðîñòåíà íðàâîó÷èòåëíà ïðèêàçêà ñ ùàñòëèâ êðàé è áëàãîðîäíè ãåðîè… Âúïðåêè ÷å ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò åâðåèòå çàïàçâàò æèâîòà ñè, ïðåäñòàâàòà çà [1] Àâðàìîâ, Ð. „Ñïàñåíèå“ è ïàäåíèå – Ìàêðîèêîíîìèêà íà äúðæàâíèÿ àíòèñåìèòèçúì â Áúëãàðèÿ 1940-1944 ã. Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“, Ñîôèÿ, 2012.

„ñïàñåíèå” òðóäíî ñå ñúâìåñòÿâà ñ äåïîðòèðàíåòî íà òåçè îò Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ êúì íàöèñòêèòå ëàãåðè íà èçòðåáëåíèå, ñ òîòàëíî îòíåìàíå íà ãðàæäàíñêèòå ïðàâà, èçñåëâàíåòî è áðóòàëíîòî èêîíîìè÷åñêî ëèêâèäèðàíå íà áëèçî 50-òå õèëÿäè îò „ñòàðèòå ïðåäåëè” íà Áúëãàðèÿ.” Êðàé íà íðàâîó÷èòåëíàòà ïðèêàçêà ñ ùàñòëèâ êðàé? Äèõîòîìèÿòà „äîáúð íàðîä – ëîøè óïðàâíèöè” Ïðåä ïðåöèçíî èçãðàäåíèòå òåçè íà èçâåñòíèÿ àâòîð íà òðóäîâå çà ñòîïàíñêà èñòîðèÿ, èêîíîìè÷åñêà êóëòóðà è ìîíåòàðíà èêîíîìèêà, æóðíàëèñòè è ïðåäñòàâèòåëè íà ïðîôåñèîíàëíàòà êðèòèêà èçïàäíàõà â íåëîâêî çàòðóäíåíèå. Åïèñòåìîëîãè÷åñêè çàòðóäíåíè ñà è êîëåãèòå íà Ðóìåí Àâðàìîâ. Âñúùíîñò, êàòî èçêëþ÷èì êíèãèòå

48

КНИГИ íà Âèòêà Òîøêîâà „Áúëãàðèÿ. Ñâîåíðàâíèÿò ñúþçíèê íà Òðåòèÿ Ðàéõ”, ñáîðíèêà „Ãëàñîâå â çàùèòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Ïðîòîêîëè íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà” (ñúñòàâèòåëè Âàíÿ Ãåçåíêî, Àëá. Òàíåâà), êàêòî è „Àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî è íåãîâîòî ïðåîäîëÿâàíå (1942-1945)” íà Ïåòêî Äîá÷åâ, íÿìà îñîáåíî áîãàòà ëèòåðàòóðà ïî òåìàòà. Èëè ìîæå áè òåìàòà íà „Ñïàñåíèå” èëè ïàäåíèå” å êàòåãîðè÷íî íåïðèåìëèâà ïîðàäè îãðîìíîòî êîëè÷åñòâî ïàòðèîòè÷åñêè è ïîëèòè÷åñêè ìàíèïóëàöèè, äîâåëè äî ìèòîëîãèÿ çà òîëåðàíòíîñòòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä ïðåç ïîñëåäíèòå 20 ãîäèíè? Çà äåôîðìèðàíåòî íà ôàêòèòå îêîëî îòíåìàíåòî íà ãðàæäàíñêèòå è ïîëèòè÷åñêèòå ïðàâà íà íàøèòå ñúãðàæäàíè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä îò ñòðàíà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, êàêòî è çà óìèøëåíîòî ïðåìúë÷àâàíå íà âèíàòà è îòãîâîðíîñòòà íà ñúùàòà òàçè äúðæàâà çà äåïîðòàöèÿòà íà áëèçî 13 õèëÿäè åâðåè îò „íîâèòå” çåìè ïðåç 1943 ã. â ãàçîâèòå ëàãåðè â Èçòî÷íà Åâðîïà, ñòàâà äóìà â òàçè íåîáèêíîâåíà è ñêàíäàëíà çà ìèñëîâíèÿ óþò íà ïîâå÷åòî áúëãàðè êíèãà.

Румен Аврамов борави с архивите едновременно като историк и публицист Òîé ÷åòå è èíòåðïðåòèðà ñ åäíàêâà âåùèíà ïîñòàíîâëåíèÿ íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò îò 1943-òà, ñòåíîãðàìèòå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, ñúäúðæàùè èçêàçâàíèÿ Íèêîëà Ñàêàðîâ è Ïåòêî Ñòàéíîâ, ñåêðåòíè ïèñìà, ïðîòîêîëè, äîêëàäè íà ÊÅÂ, „Ñïîìåíè” íà Äèìèòúð Ïåøåâ, èçâàäêè îò ïîêàçàíèÿòà íà ñâèäåòåëèòå è îáâèíÿåìèòå ïðåä Ñåäìè âúðõîâåí ñúñòàâ íà ò.íàð. Íàðîäåí ñúä ïî ò.íàð. „åâðåéñêî äåëî”. Àâòîðúò ïîëçâà îãðîìíà áàçà àðõèâíè åäèíèöè, êàòî ãè êîíòåêñòóèðà èíòåðåñíî èëè äîðè ïðåäèçâèêàòåëíî. Âúçäåéñòâàùà å ôàêòîëîãèÿòà îêîëî ôàòàëíîòî Ñïîðàçóìåíèå îò 1943 ã. ìåæäó êîìèñàðÿ ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Àëåêñàíäúð Áåëåâ è ãåðìàíñêèÿ ïúëíîìîùíèê, ïðåäñòàâèòåëÿ íà Ãåñòàïî Òåîäîð Äàíåêåð îòíîñíî äåïîðòèðàíåòî â „ãåðìàíñêèòå èçòî÷íè îáëàñòè” „íà íàé-ïúðâî 20 000 åâðåè”. Ñïèñúêúò çà Áúëãàðèÿ íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå íàáðîÿâà áëèçî 50 000 (48 398 ñïîðåä ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1934 ã). Áåëåâ è Äàíåêåð ñå ñïîðàçóìÿâàò çà èçñåëâàíåòî, ÷å â „ñòàðèòå

òåðèòîðèè” òðÿáâà äà ñå ïîäãîòâÿò „íåæåëàòåëíè åâðåè” èëè ïî-âèäíè è ïî-áîãàòè. Ñïîðåä ïëàíà íà ÊÅ òðÿáâà äà ãè êîíöåíòðèðàò â ñáîðíè ïóíêòîâå (èçâåæäàíå); ïîñëå òðÿáâà äà ãè êîíâîèðàò; äà ãè ñúáåðàò íà æï ãàðè, äà ãè íàòîâàðÿò è äà òðúãíàò â åäíîïîñî÷íàòà äåñòèíàöèÿ êîíöåíòðàöèîííèÿ ëàãåð. Ðóìåí Àâðàìîâ å êàòåãîðè÷åí: ÄÀ! Èçïúëíåíèåòî íà íàöèñòêèÿ ïëàí çà 8-òå õèëÿäè åâðåè îò „ñòàðàòà” òåðèòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ, íàñðî÷åíî çà 10 ìàðò, íå ñå å ñúñòîÿëî! È òîâà ñå äúëæè íà

абсолютната в граждански и политически смисъл интервенция на Димитър Пешев Äúëæè ñå è íà äðóãè íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, íà ìèòðîïîëèòèòå Ñòåôàí è Êèðèë, íà ïèñàòåëÿ Åëèí Ïåëèí, íà æóðíàëèñòà Åìèë Øåêåðäæèéñêè. Íà 4 è 11 ìàðò å çàïî÷íàëî äåïîðòèðàíåòî íà 4 103 åâðåè îò Äåäå-Àãà÷, Ãþìþðäæèíà, Êñàíòè, Êàâàëà, Äðàìà, Ñåðåñ, Çèëÿõîâî, Äåìèð-Õèñàð. Îò òÿõ õèëÿäè ñà áèëè íàòîâàðåíè íà âëàêîâå â Ãîðíà Äæóìàÿ è Ïèðîò [2], à íà 18-19 ìàðò ïðåç Ëîì ñ ÷åòèðè êîðàáà òå òðÿáâà äà íàïóñíàò Áúëãàðèÿ çà Âèåíà, îòêúäåòî ùå ïðîäúëæàò ïîñëåäíèÿ ñè ïúò äî íàöèñòêèòå ëàãåðè. Ñúùî òàêà 7 123 åâðåè îò Ñêîïèå, Áèòîëÿ, Ùèï, Ãåâãåëè, Ñòðóìèöà, Âåëåñ, Âëàíÿ, Óäîâî ñà áèëè „âäèãíàòè” íà 11 ìàðò è çàåäíî ñ 42-ìà îò Áåëîìîðèåòî ñà èçïðàòåíè ñ âëàêîâè åøåëîíè íà 22, 25, 29 ìàðò äèðåêòíî â îêóïèðàíèòå îò Ðàéõà ïîëñêè çåìè. Òîâà å çëîäåÿíèå, êàçâà èçñëåäîâàòåëÿò. Òîâà å ïðåñòúïëåíèå ïðîòèâ ÷îâå÷åñòâîòî, ùå êàæå ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, êàòî íàðè÷à ïðàêòèêóâàíåòî íà àíòèñåìèòñêè äåéñòâèÿ „îòâðàòèòåëíî áåäñòâèå”. Íî â áúëãàðñêèÿ ïðî÷èò íà ïåðèîäà 1941 - 1943 ã. ñå óäúðæà åäíà ñïåöèôè÷íà àíòèíîìèÿ. Ôàêòîëîãèÿòà çà òðàãè÷íèòå ñúáèòèÿ óòèõâà âúâ âðåìåòî, ìèíèìèçèðà ñå äî ñòåïåí íà „èçïèðàíå íà êîëåêòèâíàòà ïàìåò”. Äúðæàâíàòà

[2] Èíôîðìàöèÿ çà òåçè ñúáèòèÿ å èçíåñåíà ñúùî è îò Shelomo Alfassa â êíèãàòà ìó „Shameful behavior. Bulgaria and the Holocaust“, 2011, êàêòî è â ðå÷òà íà Äàâèä Áåíéîçåô, ïðåçèäåíò íà Ñîôèéñêàòà ëîæà Êàðìåë, Á’íåé Á’ðèò, ïðîèçíåñåíà â Äåíÿ íà îòáåëÿçâàíå íà ãîäèøíèíàòà îò îñâîáîæäàâàíåòî íà Àóøâèö, 2009, Ïîëñêè êóëòóðåí öåíòúð.

Обектив | Брой 198

49

ПУСТОШТА НА МЪЛЧАНИЕТО

ïðîïàãàíäà ãîäèíè íàðåä áðàâóðíî îòáåëÿçâà „ùàñòëèâàòà ó÷àñò” íà Ñïàñåíèòå. Çà çàãèíàëèòå ñå ãîâîðè â íÿêîëêî ðåäà. Òå íå ñà „íàøè”. Îíåçè òåðèòîðèè â Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ íå ñà áèëè ïîä áúëãàðñêà þðèñäèêöèÿ. Íèùî íå ñìå ìîæåëè äà ñòîðèì. Òàêà ëè å? Ìîæåëà ëè å áúëãàðñêàòà âëàñò äåéñòâèòåëíî äà ñïàñè åâðåèòå îò íîâîïðèñúåäèíåíèòå îò „öàðÿ–îáåäèíèòåë” çåìè? Áè ñëåäâàëî äà ìîæå, çàùîòî åâðåèòå îò Ñêîïèå è Áèòîëÿ ñà „òðåòèðàíè áåç çàîáèêàëêè îò ÊÅ çà ÷àñò îò åâðåéñêîòî íàñåëåíèå” [3]! Ðóìåí Àâðàìîâ íè âúâåæäà â èñòîðèÿòà íà ïîëèòè÷åñêèÿ äåáàò: ëåâèÿò äåïóòàò Ïåòêî Ñòàéíîâ îòêðèòî è ðåòîðè÷íî ïèòà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Áîãäàí Ôèëîâ ÊÀÊÂÀ Å ÄÅÑÒÈÍÀÖÈßÒÀ íà îòâåæäàíèòå åâðåè! Ïèòàíåòî íà ëåâèÿ äåïóòàò å ïðîâîêèðàíî îò ôàêòà, ÷å òîâà å äåíÿò íà çàìèíàâàíåòî íà ïúðâèÿ åøåëîí îò Ìàêåäîíèÿ. Òîé å ×ÀÊÀË. Íà åøåëîíèòå íà ñìúðòòà å ïðåäñòîÿëî äà òðúãíàò.  òîçè êëþ÷îâ ìîìåíò íà òîâà ÂÑÅ ÎÙÅ àâòîðúò ïðåäëàãà òúíêî ïñèõîëîãè÷åñêî-ïîëèòè÷åñêè àíàëèç: „Äîðè äà äîïóñíåì – êàçâà òîé, – ÷å å áèëî íàëèöå „òåõíè÷åñêî âðåìå”, îñóåòÿâàíåòî íà äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò „âúíøíèòå ïðåäåëè” å áèëî áåç èçãëåäè çà óñïåõ ïî ïðè÷èíè, íÿìàùè íèùî îáùî ñ îòñúñòâèåòî íà äîñòàòú÷íî ìíîãî „òîëåðàíòíè áúëãàðè”!

â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé å ìîæåëà äà ïðåäèçâèêà „õóìàííàòà ðåàêöèÿ íà ìàëöèíà ëè÷íîñòè”. Íî íå å áèëà â ñúñòîÿíèå „äà ñòàíå êàóçà íà åäíî êàòî öÿëî áåçðàçëè÷íî îáùåñòâî”. Òîçè îòêàç íà èíòåëåêòóàëåö îò 21 âåê äà áúäå ñðåä êëàêüîðèòå íà èñòîðèÿòà â áóðíèòå è òðàãè÷íè âðåìåíà íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà ïðåäîïðåäåëÿ òèøèíàòà îêîëî íåãîâàòà êíèãà. Çà íåãî íåñúìíåíàòà „èêîíà” íà áúëãàðñêàòà ãðàæäàíñòâåíîñò Äèìèòúð Ïåøåâ å ïðåäñòàâèòåë íà åäíî åëèòàðíî ìàëöèíñòâî. Àâðàìîâ ïðèïîìíÿ çíàìåíèòîòî ìó ïðîòåñòíî ïèñìî äî Áîãäàí Ôèëîâ, êúäåòî äåïóòàòúò îò 3-îòî Íàðîäíî ñúáðàíèå åäíîçíà÷íî êâàëèôèöèðà èäåÿòà çà èçñåëâàíå êàòî „æåñòîêè ìåðêè, êîèòî ìîæå äà äîâåäàò äî îáâèíåíèå â ìàñîâî óáèéñòâî”. Ïðîáëåìúò å, ÷å Ïåøåâ å âèçèðàë ñàìî áúëãàðñêèòå åâðåè. Çà ðîäíèíèòå èì â Ñêîïèå, Êàâàëà, Ñàðà Øàáàí, Äåäå àãà÷, Áèòîëÿ èëè Ñåðåñ íå ñòàâà äóìà. Íàðîäíèÿò ïðåäñòàâèòåë îò Êþñòåíäèë Àñåí Ñóè÷èìåçîâ âèæäà íàáëúñêàíèòå âúâ âàãîíè ñåìåéñòâà, ñòàðöè, æåíè, äåöà. Äåöàòà âïðî÷åì ñà òîëêîâà ìàëêè, íÿêîè ñà ïåëåíà÷åòà. Òîâà ñòàâà íà 4 ìàðò 1943 ã. Òåçè åâðåè ñà äåïîðòèðàíè â Ãîðíà Äæóìàÿ è Äóïíèöà. Íàñòàíåíè ñà â òþòþíåâèòå ñêëàäîâå. Íà 18 è 19 ìàðò ñà îòêàðàíè íà ïðèñòàíèùå Ëîì. Òàì, íà áúëãàðñêà òåðèòîðèÿ, ïðåäè äà ãè íàòîâàðÿò íà øëåïîâå è ïðåç Âèåíà äà ãè èçïðàòÿò â ëàãåðà Òðåáëèíêà,

Çàùî ëè?  Áúëãàðèÿ, êàçâà Ðóìåí Àâðàìîâ –ðàçâðúçêàòà å ïëîä íà åëèòàðíà èãðà. Òàçè èãðà å ìîáèëèçèðàëà ìàëîáðîéíè, íî ïî ñâîåìó âëèÿòåëíè ãðóïè. Òÿõíàòà ãðàæäàíñêà ìîáèëèçàöèÿ å ñòàâàëà íà ôîíà íà ÁÅÇÓ×ÀÑÒÍÈ øèðîêè ñëîåâå îò íàñåëåíèåòî.

Това е неконвенционален прочит на митологията за българската толерантност Çàëîãúò çà ñàìî÷óâñòâèåòî íè å òúêìî îáðàòíîòî: õèëÿäè, ñòîòèöè õèëÿäè ñà ñïàñÿâàëè åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”! Èçâåäíúæ åäèí àêàäåìè÷åí ÷îâåê, åäèí ñïåöèàëèñò ïî ìàêðîèêîíîìèêà íè çàÿâÿâà îáðàòíîòî. Òâúðäè, ÷å ñúäáàòà íà åâðåèòå

[3] Âæ. „Ñïàñåíèå“ èëè ïàäåíèå“, ñòð. 66.

те престояват около две седмици! Äèõîòîìèÿòà äîáúð íàðîä – ëîøè óïðàâíèöè íè óñòðîéâà îòëè÷íî! Íÿêàê ñè ñå èçïëúçâà ïîòúíêîòî ðàçñúæäåíèå: à íå ñà ëè óïðàâíèöèòå òî÷íî åìàíàöèÿ íà òîçè íàðîä? Îôîðìëåíèåòî íà êíèãàòà „Ñïàñåíèå“ èëè ïàäåíèå“ å ñòðîãî è áåçìèëîñòíî. Íà ïúðâà êîðèöà ñà æúëòèòå çâåçäè, ñ êîèòî ñà æèâååëè åâðåéñêèòå æèòåëè íà Áúëãàðèÿ îò ïðèåìàíåòî íà ÇÇÍ ïðåç 1941 ã. Åäíà îò èëþñòðàöèèòå å ñãðàäàòà, â êîÿòî ñå å ïîìåùàâàë Êîìèñàðèàòúò çà åâðåéñêèòå âúïðîñè, íà óë. „Äîíäóêîâ” 51. Âíóøèòåëíà ñãðàäà ñ íàä 300 ñëóæèòåëè. Ïðåç 1945 ã. êîìèñàðÿò ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Àëåêñàíäúð Áåëåâ ùå áúäå îñúäåí çàòîâà, ÷å „ïî êðàéíî æåñòîê íà÷èí å îñúùåñòâèë èçñåëâàíåòî íà åâðåè îò Ñîôèÿ â ïðîâèíöèÿòà; ÷å å ñúçäàë è îðãàíèçèðàë åâðåéñêè

50

КНИГИ êîíöåíòðàöèîíåí ëàãåð”. Äíåñ ìîæåì äà êàæåì èñòèíñêàòà ôîðìóëèðîâêà – îñúäåí çà Õîëîêîñò, çà îñúùåñòâÿâàíå íà äèñêðèìèíàöèîííè è ðàñèñòêè äåéñòâèÿ ñðåùó áëèçî 50 õèëÿäè åâðåè, æèâååùè â Áúëãàðèÿ îò 19 âåê. Ðàçðàáîòåíèÿò îò ÊÅ ãåíîöèäåí „ïëàí” âêëþ÷âàë 3 åòàïà: èçñåëâàíå, êîíöåíòðàöèÿ, êîíâîèðàíå. Íåãîâàòà èêîíîìè÷åñêà, àíòèõóìàííà è àíòèñåìèòñêà ëîãèêà å ïîä÷èíåíà íà „êðàéíàòà çàäà÷à çà îêîí÷àòåëíîòî ïðåìàõâàíå íà åâðåéñêîòî ïðèñúñòâèå â ñòðàíàòà”. Ñïîðåä èñòîðèêà Àëåêñàíäúð Âåçåíêîâ èçïðàùàíåòî íà ñìúðò íà íàä 11 300 äóøè å íàé-ãîëÿìàòà åêñòåðìèíàòîðñêà àêöèÿ íà áúëãàðñêèòå âëàñòè ïðåç âîéíàòà! [4] Òàçè ðåïðåñèâíà àêöèÿ ñå å ñëó÷èëà ñëåä íàéçëîâåùîòî â åâðîïåéñêàòà èñòîðèÿ ñúáèòèå: ñúáèðàíåòî íà íàöèñòêèòå ðúêîâîäèòåëè íà 20 ÿíóàðè 1942 ã. êðàé Âàíçåå. Òàì ñå ïðåäïðèåìà è „îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå” íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ, ôåðëèõòóíã (íåìñêè). Òîâà îçíà÷àâà ôèçè÷åñêîòî èì èçòðåáëåíèå! Àäìèíèñòðàöèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî íà Áîãäàí Ôèëîâ ïðàâè îïèò äà èçïúëíè òîâà ðåøåíèå. Íî ïðåäè „ôåðëèõòóíã“ íîâîó÷ðåäåíèÿò ÊÅ âå÷å å ïðèëàãàë â ïúëåí îáåì Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà”: ïúëíî ëèêâèäèðàíå íà åâðåéñêèòå ïðåäïðèÿòèÿ, ïî÷òè ïúëíîòî ëèêâèäèðàíå íà åâðåéñêîòî èìóùåñòâî (äâèæèìîòî)... Ëèêâèäèðàíå íà çàäúëæåíèÿòà è ñúáèðàíå íà âçåìàíèÿòà. Òîòàëíîòî îãðàíè÷àâàíå ïðàâàòà íà åâðåèòå çà ðàçïîðåæäàíå ñ èìóùåñòâîòî, öåííîñòèòå è êàïèòàëèòå å äîâåëî äî èçêëþ÷âàíå íà åâðåèòå îò „âñè÷êè îáëàñòè íà ñòîïàíñêèÿ æèâîò” (ñòð.40). Òåçàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ çà

българския принос, почерк и стил на експроприацията, çà „ðàç÷ëåíÿâàíåòî íà òúêàíòà”, çà „ìèêðîèêîíîìèêàòà” íà äúðæàâíèÿ àíòèñåìèòèçúì â Áúëãàðèÿ ïðåç 1941-1944 ã. å çàùèòåíà åêñïåðòíî è… ìú÷èòåëíî çà ÷èòàòåëÿ. Òÿ íàíàñÿ øàìàð âúðõó öÿëîñòíîòî ñàìî÷óâñòâèå íà áúëãàðèíà çà óìåíèåòî ìó äà áúäå äîáúð ñúñåä íà „èíîðîäöèòå”, äà íå [4] Âæ.“Ñïàñåíèå“ è ïàäåíèå“, ñòð. 17.

ãè ïîäëàãà íà óíèæåíèÿ, äà íå ïîñÿãà íà ïðàâàòà èì. Íåùî ïîâå÷å. Àâòîðúò ïðàâè çàäúõâàùà îò ïðîçðåíèÿ è ïîçíàíèå âðúçêà ìåæäó äâà óíèçèòåëíè çà õàðàêòåðèñòèêàòà íè ïåðèîäà: òîçè ïî âðåìå íà Öàðñêà Áúëãàðèÿ è äðóãèÿ – ïî âðåìå íà ò.íàð. âúçðîäèòåëåí ïðîöåñ, èçâúðøåí ïðåç 1984-1989 ã. â ÍÐÁ.  ïðîãðàìíèÿ ñè äîêëàä çà àíòèñåìèòñêèòå äåéñòâèÿ íà äúðæàâàòà Àëåêñàíäúð Áåëåâ îïðåäåëÿ ëîãèêàòà íà òåçè äåéñòâèÿ êàòî „çåìíà êîìïåíñàöèÿ” è èêîíîìè÷åñêî âúçìåçäèå çà ìèíàëè çàãóáè, íàíåñåíè íà áúëãàðèòå(!). Íàïîìíÿ ëè âè íà ëîãèêàòà íà „âúçðîäèòåëèòå” îò êîìóíèñòè÷åñêà äúðæàâà? Çà äåéñòâèÿòà íà ÊÅ Ðóìåí Àâðàìîâ îáîáùàâà: „Äåìîíñòðèðàíà å òðîãàòåëíà ÷óâñòâèòåëíîñò êúì ïîãàçåíàòà ñïðàâåäëèâîñò. Ëîãèêàòà ñå ðîäåå ñúñ ñîôèñòèêàòà íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ îò 80–òå ãîäèíè. Åêñïðîïðèàöèÿòà å îáÿâåíà çà ëåãèòèìåí îòãîâîð íà íÿêîãàøíè çëèíè... Ïðåç 1941 - 1944 âèíîâíèöèòå ñà åâðåèòå. Ïðåç 80-òå – òóðñêèòå íè ñúãðàæäàíè. ÇÇÍ îñèãóðÿâà „ïðåêè ïîëçè”. Äúðæàâàòà ïðèñâîÿâà âñè÷êî êîíôèñêóâàíî èëè èççåòî ïî ñèëàòà íà ÇÇÍ. Êàçàíî ñ åçèêà íà èêîíîìèñòà Ðóìåí Àâðàìîâ, „òîâà å ìàêðîèêîíîìè÷åñêàòà öåíà è êîñâåíèÿò ïðèíîñ íà àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî çà äîïúëíèòåëíî äåáàëàíñèðàíå íà èêîíîìèêàòà ÷ðåç ïîäõðàíâàíå íà èíôëàöèÿòà è íàòðóïâàíå íà äúðæàâåí äúëã”. Åòî îùå åäèí èçâîä, êîéòî ïî îïðåäåëåí íà÷èí ðåïëèêèðà îñòðî è ãíåâíî íà ðàçëè÷íèòå ïèñàíèÿ, âúçõâàëÿâàùè óíèêàëíîñòòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî òîãàâà. Ëåñíî îáÿñíèìî å, êàçâà àâòîðúò, ÷å êîãàòî ïðàâèòåëñòâîòî îñúùåñòâÿâà òîëêîâà øèðîêî ïðåðàçïðåäåëåíèå íà àêòèâè, íà îïàøêàòà ñå íàðåæäàò äîñòîïî÷òåíè ñúñëîâíè, ïðîôåñèîíàëíè è èäåéíè ñòðóêòóðè. Ãëàñîâåòå èì ñå ÷óâàò íå ïî-ñëàáî îò òåçè íà „ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî”, ÷èèòî ïðèíîñ áåçáðîé ïúòè å èçòúêâàí äíåñ çà èìèäæîâè öåëè. Ñðåä òåçè ãëàñîâå ñà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ôîðìàöèè êàòî „Ðàòíèê”, „Áúëãàðñêèòå ëåãèîíè”, ìëàäåæêèÿò ñúþç „Îòåö Ïàèñèé“, Áúëãàðñêèÿò íàðîäåí ñòóäåíòñêè ñúþç èëè êàçèîííè îðãàíèçàöèè òèï „Áðàííèê”. ÇÇÍ ñâèâà æèçíåíîòî ïðîñòðàíñòâî íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå, ñëåäâàíî îò òîòàëíî çàäóøàâàíå íà ñòîïàíñêàòà ìó äåéíîñò; ïðåäåëíî å ñòåñíåí êðúãúò íà äîïóñòèìèòå ïðîôåñèè.  ïðèëîæåíèÿòà êúì êíèãàòà „Ñïàñåíèå“ èëè ïàäåíèå” Àâðàìîâ å ïóáëèêóâàë ÷èñëà,

Обектив | Брой 198

51

ПУСТОШТА НА МЪЛЧАНИЕТО

ñòàòèñòèêà. Óáèéñòâåíè ÷èñëà, îòðåçâÿâàùè âñåêèãî. Òîé êàçâà: „Æèòåéñêèòå èñòîðèè, ñúïúòñòâàùè ãîëÿìîòî äúðæàâíî íàñèëèå, óáåæäàâàò, ÷å

основен актьор са настървено напиращите „народни маси” Àêî, êàçâà îùå Àâðàìîâ, âäúõíîâèòåëè è ìàíèïóëàòîðè â ïîãðîìèòå ñà ÷åñòî äúðæàâàòà è „åëèòèòå”, òî åêçåêóòîðúò å âèíàãè òúëïàòà”. (ñòð.

95) Òðóäíî ìîãà äà ïðåäàì íà ÷èòàòåëèòå èçâîäèòå â òàçè êíèãà. Îñîáåíà íåéíà ÷àñò å „Æèâîò ñúñ çëîòî”,

êúäåòî àâòîðúò ðàçãúâà åäâà ïîíîñèìà èëþñòðàöèÿ íà òîâà, êîåòî ñå íàðè÷à àíòèñåìèòèçúì. Ïëÿ÷êîñâàíåòî, ìàðîäåðñòâàíåòî, óíèæåíèÿòà, ðàçòåðçàâàíåòî íà åâðåéñêîòî „òÿëî” å ïðåäñòàâåíî áåçìèëîñòíî è ñóðîâî. Àðõèâèòå ïîêàçâàò êàê ïðîâåæäàíåòî íà àíòèñåìèòñêàòà ïîëèòèêà ïîðàæäà öÿëà ìîçàéêà îò îòíîøåíèÿ, â êîèòî ïðåêðà÷âàíåòî ãðàíèöàòà êúì çëîòî è äîïèðúò ñ íåãî ïðåñòàâàò äà ñà ñúáèòèå. Íà êîíöåíòðè÷íèòå êðúãîâå òî ñå íàñòàíÿâà ñðåä âúðõóøêàòà, ñðåä ïðèçâàíèòå äà ñà îáùåñòâåíà ñúâåñò, ñðåä ïðÿêî àíãàæèðàíèòå â ðåïðåñèâíèÿ àïàðàò, çà äà çàðàçè „íàðîäíèòå ìàñè”, ïîääàëè ñå íà ãðàáèòåëñêèÿ íàãîí è èçëú÷èëè áåç÷åò èçïîëçâà÷è”.

ЛЯВ И ДЕСЕН ЕКСТРЕМИЗЪМ Милен Атанасов

Не превръщайте Брайвик в икона на злото Áëèçî äåâåò ìåñåöà ñëåä êàòî èçáè 77 äóøè çà òðè ÷àñà Àíäåðø Áðàéâèê ñå èçïðàâè ïðåä ñúäà â Îñëî, çà äà îòãîâàðÿ çà äåÿíèÿòà ñè. Òîé ïðèçíà, ÷å å âçðèâèë áîìáà â öåíòúðà íà íîðâåæêàòà ñòîëèöà è ÷å å ðàçñòðåëÿë ìëàäåæèòå íà îñòðîâ Þòüîÿ. Áðàéâèê îáà÷å íå ñå ñìÿòà çà âèíîâåí. Òâúðäè, ÷å å äåéñòâàë, çà äà çàùèòè ñòðàíàòà ñè îò âëèÿíèåòî íà ÷óæäè êóëòóðè è ðåëèãèè. Èçæèâÿâà ñå êàòî âîèí íà åäíà ñïðàâåäëèâà êàóçà. Äîêîëêî ëóä å ìàñîâèÿò óáèåö? È äîêúäå ñå ïðîñòèðà ëóäîñòòà ìó? Âúïðîñè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò çàäàäåíè è äðóãîÿ÷å. Ñàì ëè å äåéñòâàë àòåíòàòîðúò? È äîêúäå ñòèãà âëèÿíèåòî ìó? Îò òî÷íèòå îòãîâîðè çàâèñè íå ñàìî ïðèñúäàòà íà Áðàéâèê.  òÿõ å çàëîæåíà è øèðîêàòà îáùåñòâåíà ðåàêöèÿ, êîÿòî ïîñëåäâà íàïàäåíèÿòà îò 22 þëè ìèíàëàòà ãîäèíà. Ïðåç ïîñëåäíèòå ìåñåöè çà Àíäåðø Áðàéâèê ìîæåøå äà ñå ñúäè ñàìî ïî åçèêà íà æåñòîâåòå. Àòåíòàòîðúò èçãëåæäàøå ñïîêîåí, à ãëàäêîòî ìó ëèöå íàïîìíÿøå çà ìàñêà. Ïúðâàòà ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà ãî îáÿâè çà íåâìåíÿåì. Íî âòîðàòà, áóêâàëíî ïðåäè ñòàðòà íà ïðîöåñà, çàêëþ÷è ÷å óáèåöúò ñè å äàâàë ñìåòêà êàêâî âúðøè è ìîæå äà îòãîâàðÿ çà êúðâàâèòå ñè äåéñòâèÿ. Èçâîäèòå çà ïñèõè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íà Áðàéâèê ìîãàò äà íàêëîíÿò âåçíèòå êúì äúëúã ïðåñòîé â ïñèõèàòðè÷íà êëèíèêà èëè êúì ìàêñèìàëíàòà ïðèñúäà îò

21 ãîäèíè çàòâîð ñïîðåä íîðâåæêèòå çàêîíè. Ðåøåíèåòî íà ñúäèèòå çàâèñè äî ãîëÿìà ñòåïåí è îò ïîâåäåíèåòî íà îáâèíÿåìèÿ. Çàòîâà âñè÷êè î÷àêâàõà ñ íåòúðïåíèå êðàÿ íà ìúë÷àíèåòî íà Áðàéâèê. Òîçè êðàé íàñòúïè ñ íà÷àëîòî íà ïðîöåñà â Îñëî.  äíèòå íà èçñëóøâàíåòî ìàñîâèÿò óáèåö âëèçàøå â çàëàòà ñúñ ñúùîòî êàìåííî ëèöå è ñ íåèçìåííèÿ êðàéíî äåñåí ïîçäðàâ – èçïúâàíå íà äÿñíàòà ðúêà, ñâèòà â þìðóê. Ïî çàêîí Áðàéâèê ïîëó÷è ñâîèòå ïåòíàéñåò ìèíóòè ñëàâà è ñå âúçïîëçâà ìàêñèìàëíî îò òÿõ. Âñúùíîñò ìèíóòèòå áÿõà ìíîãî ïîâå÷å, à ïîäðîáíèòå îáÿñíåíèÿ íà îáâèíÿåìèÿ çâó÷àõà êàòî åêñòðåìèñòêè ìàíèôåñò. ×àñò îò òÿõ íàïîìíÿõà çà ñúùîòî ÷åòèâî, ðàçïðîñòðàíåíî îò Áðàéâèê â èíòåðíåò ïðåäè àòåíòàòèòå. Ïúëíèÿò âàðèàíò íà èçñëóøâàíåòî áåøå ëèøåí îò ìåäèåí ïîêàç, íî íàé-âàæíèòå ìîìåíòè îò íåãî ñòàíàõà îáùåñòâåíî äîñòîÿíèå. Áðàéâèê íå ïîêàçà è ñëåäà îò ðàçêàÿíèå. Çàÿâè, ÷å å èçâúðøèë íàé-çðåëèùíîòî ïîëèòè÷åñêî íàïàäåíèå â Åâðîïà ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è ÷å îòíîâî áè ñòîðèë ñúùîòî. Òîé îáÿñíè, ÷å çàìèñëÿë íàïàäåíèÿòà êàòî ñàìîóáèéñòâåí àêò è íå î÷àêâàë äà îöåëåå. Äàâàë ñè ñìåòêà, ÷å å ïðè÷èíèë ìúêà íà õèëÿäè õîðà, íî òîâà áèëî íåîáõîäèìîòî çëî â èìåòî íà åäíà ïî-âúçâèøåíà êàóçà. Ñ÷èòàë ñå çà íàïúëíî âìåíÿåì. Êðàéíî äåñíèÿò Áðàéâèê

Обектив | Брой 198

53

íàáëåãíà çà ïîðåäåí ïúò íà êðàéíîñòèòå. Òîé ïîèñêà èëè ñìúðòíà ïðèñúäà, èëè ñâîáîäà.  ñúäåáíàòà çàëà ìàñîâèÿò óáèåö óïîðèòî ãðàäè õèáðèäåí îáðàç íà ãëàäèàòîð-ìú÷åíèê, ïðåä î÷èòå íà áëèçêèòå íà æåðòâèòå îò àòåíòàòèòå è ïðåä îáåêòèâèòå íà êàìåðèòå. Ñðåä àíîíèìíàòà ïóáëèêà íàâúí íàñòðîåíèÿòà íå ñà åäíîçíà÷íè. Íîðâåæöèòå ñà óáåäåíè, ÷å íàé-ñóðîâîòî îáùåñòâåíî íàêàçàíèå çà Áðàéâèê å ìúë÷àíèåòî. Òàçè ïðèñúäà âå÷å âëåçå â ñèëà â ìåäèèòå è â èíñòèòóöèèòå íà ñåâåðíàòà ñòðàíà. Íåãëàñíîòî ñïîðàçóìåíèå àòåíòàòîðúò äà íå ñå ïðåâðúùà â èêîíà íà çëîòî áåøå çàäåéñòâàíî åäèíîäóøíî. Íî êúðâàâèòå ìó äåéñòâèÿ âñå ïàê íàìåðèõà øèðîê îòçâóê ïî ñâåòà - â ìíîãîáðîéíè êîìåíòàðè è äîðè â èçÿâëåíèÿ íà êðàéíî äåñíè ñèìïàòèçàíòè. Ñúäåáíîòî æóðè å èçïðàâåíî ïðåä çàäà÷àòà äà óñòàíîâè äîêîëêî ìàñîâèÿò óáèåö å áèë ñâúðçàí ñ ïîäîáíè îðãàíèçàöèè è äàëè å äåéñòâàë îò òÿõíî èìå. Ñàìèÿò Áðàéâèê ñå îáÿâè çà „ðèöàð òàìïëèåð” è êîìàíäèð, íî òâúðäî îòêàçà äà íàçîâå èìåíàòà íà ñâîè ñïîäâèæíèöè. Ïîäñúäèìèÿò äîáàâè, ÷å ñå ñòðåìè êúì ìàíòàëèòåòà íà ñúðáèòå îò âðåìåòî íà áîìáàðäèðîâêèòå íà ÍÀÒÎ è ÷å âçåìà ïðèìåð îò ìîäåëà íà Àë Êàéäà. Òîé ïîñúâåòâà êðàéíî äåñíèòå äâèæåíèÿ â Åâðîïà äà ñå ïîó÷àò îò ñúùèÿ ìîäåë. Ïîçíàâà÷èòå íà òåçè äâèæåíèÿ ïúê òâúðäÿò, ÷å íèêîãà íå ñà ÷óâàëè çà „ðèöàðèòå òàìïëèåðè”. Ëîãè÷íî ñå íàëàãà è òåçàòà, ÷å ïðèêðèâàíàòà îò Áðàéâèê îðãàíèçàöèÿ íå ñúùåñòâóâà. Èëè ÷å ñúùåñòâóâà, íî ñàìî âúâ ôàíòàçèÿòà íà åäèí íåäîâîëåí 33-ãîäèøåí íîðâåæåö, êîéòî å èçãðàäèë ñâîÿ èçêðèâåíà ïðåäñòàâà çà ÷èñòà íàöèÿ, çàñòðàøåíà îò âëèÿíèåòî íà èñëÿìà è íà ÷óæäèòå êóëòóðè.

Снимка: http://www.sbs.com.au

 ñúäåáíàòà çàëà Áðàéâèê âîäè ñâîÿ áîðáà. Ïðèñúäàòà ìó ùå ñå îôîðìè ïðåç ñëåäâàùèòå ìåñåöè. Íî åôåêòúò îò íåÿ ùå òðàå äúëãî. „Íå áèâà äà ñè çàòâàðÿìå î÷èòå ïðåä ôàêòà, ÷å ìèðîãëåäúò íà Áðàéâèê ñå ñïîäåëÿ îò ìíîçèíà â Åâðîïà. Êîëåêòèâíîòî îòâðàùåíèå îò íåãîâèòå äåéñòâèÿ íå ñúâïàäà ñ êîëåêòèâíîòî îòâðàùåíèå îò íåãîâèòå ìîòèâè”, íàïîìíÿ àâòîðúò Àñëàê Ñèðà Ìèðå, äèðåêòîð íà Äîìà íà ëèòåðàòóðàòà â Îñëî. Ñïîðåä íåãî ïî-âàæíî îò íàêàçàíèåòî, êîåòî ùå áúäå íàëîæåíî íà óáèåöà, å êàê íîðâåæöèòå ùå âúçïðèåìàò ñúáèòèÿòà îò 22 þëè. È êàêâî ùå ïèøå â ó÷åáíèöèòå íà òåõíèòå äåöà ñëåä 15 ãîäèíè ïî òîçè ïîâîä.

Милен Атанасов е завършил френска филология в СУ „Св. Климент Охридски”. Работил е като журналист и преводач. От 2005 г. е международен редактор в дирекция „Информация” на БНТ.

ЛЯВ И ДЕСЕН ЕКСТРЕМИЗЪМ Ваня Кънева

Как се разиграха убийствата в Тулуза в политическото и медийното пространство Ïîâå÷å îò ìåñåö ñëåä ãðîçíèòå óáèéñòâà â Òóëóçà, êîèòî îòíåõà æèâîòà íà ñåäåì äóøè, ñðåä êîèòî òðè äåöà, å óìåñòíî äà ñå ðàçãëåäàò îïèòèòå äà ñå íàìåðÿò ïðè÷èíèòå è âèíîâíèòå çà ñëó÷èëîòî ñå. Ðàçáèðà ñå, çà ìíîãî õîðà âèíîâíèÿò å ñàìî åäèí 23-ãîäèøíèÿò Ìîõàìåä Ìåðà, ÷èéòî æèòåéñêè ïúò è ïðîèçõîä ñå ïðåâúðíàõà â íåèç÷åðïàåì èçòî÷íèê íà òåîðèè îòíîñíî ìîòèâàöèÿòà ìó äà èçâúðøè è äà çàïèøå íà êàìåðà ñúñ ñúïðîâîæäàùà ìóçèêà è ñòèõîâå îò Êîðàíà íåâúîáðàçèìî æåñòîêèòå ñè äåÿíèÿ. Çà ìíîãî õîðà îáÿñíåíèåòî ñå èç÷åðïâà ñ ïñèõè÷íèòå ïðîáëåìè, òðóäíîòî äåòñòâî è ïðîòèâíèÿ õàðàêòåð íà Ìåðà, äîâåëè äî ïàäàíåòî ìó ïîä âëèÿíèåòî íà ïðîïàãàíäàòà íà ðàäèêàëíè èñëÿìèñòè êàòî Àë Êàéäà, îò ÷èèòî èäåè å ïî÷åðïèë âäúõíîâåíèå çà óáèéñòâàòà. Íî òðÿáâà ëè äà òúðñèì âèíà èçâúí ëè÷íîñòòà ìó? Íå è ñïîðåä ôðåíñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð Àëåí Æóïå, êîéòî êàçà, ÷å Ìåðà å „÷óäîâèùå”, çà êîåòî „îáùåñòâîòî èçîáùî íÿìà âèíà”. Ñàðêîçè ñúùî çàÿâè, ÷å òîé „íå ïðåäñòàâëÿâà íèùî è íèêîãî”. Ïî-íþàíñèðàíèòå îáÿñíåíèÿ ãîâîðÿò çà àëèåíàöèÿòà íà ïîäêëàñàòà (underclass), ñúñòàâåíà îò âòîðî è òðåòî ïîêîëåíèÿ èìèãðàíòè îò ñåâåðíîàôðèêàíñêè ïðîèçõîä âúâ Ôðàíöèÿ, ñðåä ÷èèòî áåçðàáîòíè è áåçíàäåæäíè ðåäèöè ñå íàðåæäà Ìîõàìåä Ìåðà. Ñòàâà äóìà çà Ìåðà êàòî ïðîäóêò íà òîâà îò÷óæäåíèå è áåçèçõîäèöà, äîêàðàëè ãî äî æèâîò íà äðåáåí ïðåñòúïíèê ñúñ ñåðèÿ îò ïðèñúäè è íàðóøåíèÿ è äî ðúáà íà ñàìîóáèéñòâîòî ïðåäè ÷åòèðè ãîäèíè. Çà òîâà ñâèäåòåëñòâàò è ðåàêöèèòå â îáùíîñòòà è ñðåä ïîçíàòèòå íà Ìåðà, êîèòî ãî îïèñâàò êàòî êðîòúê è íîðìàëåí ÷îâåê, çà êîãîòî è íå ïðåäïîëàãàëè, ÷å ñèìïàòèçèðà íà Àë Êàéäà è êðîè òåðîðèñòè÷íè

àêòîâå.  êðàéíà ñìåòêà, êàêòî ïðåäïîëàãà åäèí îò ïðèÿòåëèòå ìó, ìîæå áè òîé íàé-íàêðàÿ ïðîñòî ñå å ñìàõíàë. Îñâåí ïðîäóêò íà ôðåíñêîòî îáùåñòâî, Ìåðà ñúñ ñèãóðíîñò å ïðîäóêò è íà ãëîáàëíèÿ ïðîáëåì çà ðàäèêàëèçàöèÿòà, ïîëèòè÷åñêèÿ èñëÿì è àíòèñåìèòèçìà. Òîé ñàìèÿò ÿñíî å çàÿâèë ìîòèâàöèèòå ñè èëè ïî-ñêîðî îïðàâäàíèÿòà ñè îòìúùåíèå çà ïàëåñòèíñêèòå äåöà, ïîñòðàäàëè îò èçðàåëöèòå, íåñúãëàñèå ñ ïðèñúñòâèåòî è äåéíîñòòà íà ôðåíñêàòà àðìèÿ â Àôãàíèñòàí è âúçðàæåíèå ñðåùó çàêîíà, çàáðàíÿâàù çàáðàäêèòå, âúâåäåí âúâ Ôðàíöèÿ. ßñíî å, ÷å ïîñëåäíàòà ïðè÷èíà íå å ãëàâíàòà, îñîáåíî çà ÷îâåê, êîéòî ñïîðåä äóìèòå íà ïîçíàòèòå ñè íå å ñïàçâàë ñòðèêòíî ïîâåëèòå íà èñëÿìñêàòà ðåëèãèÿ, êàòî äîðè å áèë âèæäàí äà ïèå àëêîõîë. Îòìúùåíèåòî çà ïàëåñòèíñêèòå äåöà, îò äðóãà ñòðàíà, å îò îíçè âèä êàóçè, çà êîèòî è ïðåäè õîðà ñà ñè ïîãóáâàëè æèâîòà, êàêòî è òåçè íà ìíîãî äðóãè. Íå ìîæå äà ñå îòðå÷å, ÷å èçðàåëñêî-ïàëåñòèíñêèÿò êîíôëèêò èìà îãðîìåí êàïàöèòåò äà ðàäèêàëèçèðà ìëàäåæè êàòî Ìåðà. Òàçè ðàäèêàëèçàöèÿ å ñâúðçàíà êàêòî ñ íåñïðàâåäëèâîñòèòå íà ñàìèÿ êîíôëèêò, òàêà è ñ âúçðàæäàíåòî íà àíòèñåìèòèçìà â çàïàäíèòå îáùåñòâà è ñå ïðîÿâÿâà ñúñ çà÷åñòèëèòå íàïàäåíèÿ íàä ñèíàãîãè âúâ Ôðàíöèÿ â ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå. Ìîæå áè çàòîâà ìíîãî êîìåíòàòîðè ïîñî÷âàò àíòèñåìèòèçìà êàòî ãëàâíàòà ìîòèâàöèÿ íà Ìåðà. Òâúðäè ñå îáà÷å, ÷å ñëåä óáèéñòâàòà íà òðèìà âîéíèöè îò ôðåíñêàòà àðìèÿ, ñóòðèíòà íà 19 ìàðò Ìîõàìåä Ìåðà å öåëÿë äà óáèå äðóã âîåíåí, íî òúé êàòî å çàêúñíÿë, å ðåøèë äà íàïàäíå âìåñòî

Обектив | Брой 198

55

Снимка: БГНЕС

òîâà åâðåéñêîòî ó÷èëèùå „Îçàð Õàòîðà”. Ôàéçàë àë Þôàé ïèøå, ÷å âúçõîäúò íà ïîëèòèêèòå íà èäåíòèòåòà å äîâåëà äî ñèòóàöèÿ, â êîÿòî õîðàòà ñå èäåíòèôèöèðàò ñ âñå ïî-ìàëêè è ïî-ìàëêè ãðóïè è ãðàíèöèòå íà èäåíòè÷íîñòòà ñòàâàò âñå ïî-òåñíè. Äîâåäåíî äî êðàé, ïðè íÿêîè èíäèâèäè òîâà ñòàâà äîòîëêîâà òÿñíî, ÷å â êðúãà íà „äîáðèòå” îñòàâàò åäèíñòâåíî òå, êàòî ñàìîòåí âîéíèê, âúëê-åäèíàê, ñàì ñðåùó íåñïðàâåäëèâîñòèòå íà ñâåòà. Ôàêòúò, ÷å Ìîõàìåä Ìåðà å íàðåêúë æåðòâèòå ñè - âîéíèöè îò ñåâåðíîàôðèêàíñêè ïðîèçõîä - ïðåäàòåëè è å èçâèêàë ïðè åäíîòî óáèéñòâî: „Òè óáèâàø áðàòÿòà ìè - ñåãà àç ùå óáèÿ òåá”, ãîâîðè çà òîâà, ÷å òîé ïî-ñêîðî å âúçïðèåìàë óáèéñòâàòà êàòî íà÷èí äà íàêàæå òåçè, êîèòî ñìÿòà çà ïðåäàòåëè, ïîïàäàùè èçâúí íåãîâàòà çîíà íà ïðèåìàíå, è, ïî íåãîâèòå ñîáñòâåíè äóìè, äà „óäàðè ïëåñíèöà íà Ôðàíöèÿ”. Òóê èìà î÷åâèäíè ïðèëèêè ñúñ ñëó÷àÿ íà íîðâåæåöà Àíäåðñ Áðåéâèê, êîéòî óáè 77 äóøè ìèíàëàòà ãîäèíà, ãîëÿìà ÷àñò îò êîèòî ìëàäåæè.  ìîìåíòà ñðåùó íåãî òå÷å ñúäåáåí ïðîöåñ, êîéòî ñå îïèòâà äà óñòàíîâè äàëè òîçè ïðèâèäíî íîðìàëåí ÷îâåê å èçîáùî âìåíÿåì - äî òàêàâà ñòåïåí å íåâúçìîæíî äà ñå ðàçáåðå êàê íîðìàëåí ÷îâåê ìîæå äà èçâúðøè òàêèâà óæàñÿâàùè íåùà è íåâúçìóòèìî äà ñå îïèòâà äà ãè çàùèòàâà â ñúäà. „Ïðåäàòåëèòå” â ñëó÷àÿ íà Áðåéâèê ñà íåãîâè ñúãðàæäàíè, ïîääàëè ñå íà âëèÿíèåòî íà ìóëòèêóëòóðàëèçìà è ëåâè èäåîëîãèè, êàêòî è èìèãðàíòèòå, çàïëàøâàùè ñïîðåä íåãî íîðâåæêîòî

è åâðîïåéñêîòî îáùåñòâî. À èäåîëîçèòå, îò êîèòî å áèë ïîâëèÿí, ñà òåçè íà êðàéíî äåñíèÿ íàöèîíàëèçúì âìåñòî íà ðàäèêàëíèÿ èñëÿìèçúì, ìàêàð Áðåéâèê äà çàÿâÿâà, ÷å ñå å âäúõíîâèë îò ìåòîäèòå íà Àë Êàéäà. Ñõîäñòâîòî â äâàòà ñëó÷àÿ å, ÷å êàêòî Ìåðà, òàêà è Áðåéâèê, ñà áèëè ïîâëèÿíè îò ðàäèêàëíè èäåîëîãèè, ïðîïîâÿäâàùè èçïîëçâàíåòî íà íàñèëèåòî çà ïîëèòè÷åñêè öåëè. Êàêòî êðàéíî äåñíèÿò íàöèîíàëèçúì, òàêà è àíòèñåìèòèçìúò è ðàäèêàëíèÿò èñëÿì ñïîäåëÿò âèæäàíåòî, ÷å öåëòà îïðàâäàâà ñðåäñòâàòà.  ëèöåòî íà Áðåéâèê è Ìåðà òåçè èäåîëîãèè íàìèðàò õîðà, ÷èÿòî ëè÷íà è ñîöèàëíà àëèåíàöèÿ å èäåàëíà ïî÷âà çà ðàçâèòèå è îöåëÿâàíå. Ðàäèêàëèçàöèÿòà å â êðàéíà ñìåòêà îòãîâîð íà ðåàëíî ñúùåñòâóâàùè ñîöèàëíè íåñïðàâåäëèâîñòè, áèëè òå èçðàåëñêî-ïàëåñòèíñêèÿò êîíôëèêò èëè ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêàòà èçîëàöèÿ íà ôðåíñêèòå ìàëöèíñòâà. Òîâà çíà÷è, ÷å áîðáàòà ñðåùó íåÿ òðÿáâà äà ìèíå ïðåç ðåøàâàíåòî íà ïúðâî ìÿñòî íà òåçè ïðîáëåìè. Ìîæå áè íàñèëèåòî å äî òàêàâà ñòåïåí ÷àñò îò ÷îâåøêîòî ñúñòîÿíèå, ÷å óáèéñòâà íà ëè÷íîñòíà îñíîâà âèíàãè ùå èìà. Íî íà ïîëèòè÷åñêè ìîòèâèðàíèòå óáèéñòâà, êàêòî è òåçè, öåëÿùè äà íàó÷àò íÿêîãî íà íåùî, ìîæå äà ñå ïðîòèâîäåéñòâà ñ ìåðêè, êîèòî äà óêðåïÿò ÷îâåøêèòå ïðàâà è ñïðàâåäëèâîñòòà. Ëîøîòî å, ÷å âìåñòî äà íàó÷àò òîçè óðîê, âëàñòèìàùèòå ãëåäàò ïðåäè âñè÷êî äà åêñïëîàòèðàò óáèéñòâàòà çà ñîáñòâåíèòå ñè öåëè è âñåêè òåãëè ÷åðãàòà êúì ñåáå ñè.

56

ЛЯВ И ДЕСЕН ЕКСТРЕМИЗЪМ Ðåàêöèè îò ðàçëè÷íè ñòðàíè íå çàêúñíÿõà - êàòî ñå çàïî÷íå îò Ãåíåðàëíèÿ ñåêðåòàð íà ÎÎÍ, ìèíå ñå ïðåç Îáàìà è äðóãèòå ñâåòîâíè ëèäåðè è ñå ñâúðøè ñ Ôðåíñêèÿ ñúâåò íà ìþñþëìàíñêàòà âÿðà - âñè÷êè ñå íàäïðåâàðâàõà äà îñúäÿò óáèéñòâàòà. È ñ ïðàâî. Íÿêîè îáà÷å ñòèãíàõà ïî-äàëå÷ è èçïîëçâàõà ñëó÷àÿ äà íàïîìíÿò íà ñâåòà „ïðàâèëíàòà” èíòåðïðåòàöèÿ íà ñúáèòèÿòà. Íàé-ãîëåìèÿò èçðàåëñêè âåñòíèê, èçëèçàù íà àíãëèéñêè - Jerusalem Post, íå ïðîïóñíà øàíñà äà ðàçêðèòèêóâà çàïàäíèòå ìåäèè çà íåäîñòàòú÷íîòî íàáëÿãàíå íà àíòèñåìèòèçìà êàòî ìîòèâ çà óáèéñòâàòà è íàïîìíè íà ÷èòàòåëèòå ñè â ñòàòèÿ îò 22 ìàðò, ÷å „áè òðÿáâàëî äà áúäå èçëèøíî äà ñå îòáåëåæè ïðîñòàòà èñòèíà, ÷å Èçðàåë íå óáèâàò ïàëåñòèíñêè äåöà. Ïàëåñòèíöèòå óáèâàò èçðàåëñêè äåöà. Íî òúé êàòî Ìåðà ñè å ïîëó÷àâàë íîâèíèòå îò çàïàäíèòå ìåäèè, èìà ðàçóìåí øàíñ òîé òîâà äà íå ãî å çíàåë”. Èçðàåëñêèòå ëèäåðè ïúê îñúäèõà Êàòðèí Àøòúí, âúðõîâíèÿ ïðåäñòàâèòåë íà ÅÑ ïî âúïðîñèòå íà âúíøíèòå ðàáîòè è ïîëèòèêàòà íà ñèãóðíîñò, ÷å å ñïîìåíàëà â åäíî è ñúùî èçðå÷åíèå óáèéñòâàòà â Òóëóçà è èçáèâàíåòî íà ïàëåñòèíñêè äåöà â Ãàçà, ìàêàð îò äóìèòå é äà íå ñå ñúçäàâà âïå÷àòëåíèåòî, ÷å äâåòå ñà åäíîçíà÷íè. Ñ äðóãè äóìè, èçðàåëñêàòà ðåàêöèÿ, êàêòî îáèêíîâåíî, ñå îïèòâà äà ïðåäñòàâè óáèéñòâàòà ÷èñòî êàòî ïðîäóêò íà àíòèñåìèòèçìà - ñúùèÿ àíòèñåìèòèçúì, âçåë íåèçáðîèìè æåðòâè â Åâðîïà - áåç äà èìàò êàêâàòî è äà áèëà âðúçêà ñ ïàëåñòèíñêèÿ ïðîáëåì è ðàäèêàëèçàöèÿòà, êîÿòî òîé ñúçäàâà. Ôðåíñêèÿò ïðåçèäåíò Ñàðêîçè, îò ñâîÿ ñòðàíà, èçïîëçâà óáèéñòâàòà, çà äà ñúæèâè ñîáñòâåíàòà ñè ðåòîðèêà ñðåùó èìèãðàöèÿòà è çà íóæäàòà îò ïî-ðåñòðèêòèâíè ìåðêè ñðåùó òåðîðèçìà.  îïèò äà âäèãíå ðåéòèíãà ñè â ïîñëåäíèÿ ìåñåö ïðåäè ïðåçèäåíòñêèòå èçáîðè, òîé îáåùà äà íàìàëè íàïîëîâèíà áðîÿ íà èìèãðàíòèòå, ïðèñòèãàùè âúâ Ôðàíöèÿ, è ïðåäëîæè íîâ çàêîí, ñïîðåä êîéòî òåçè, êîèòî ïîñåùàâàò óåáñàéòîâå ñ òåðîðèñòè÷íî ñúäúðæàíèå, ñà çàïëàøåíè ñúñ çàòâîð – çàêîí, êîéòî ñïîðåä ìíîãî êðèòèöè, âêëþ÷èòåëíî ñâåòîâíî èçâåñòíàòà îðãàíèçàöèÿ Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè,

ùå íàíåñå ñåðèîçíè ïîðàæåíèÿ âúðõó ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è íà ìåäèèòå. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä óáèéñòâàòà ôðåíñêèòå âëàñòè çàòåãíàõà ïðèìêàòà îêîëî õîðà, ïîäîçèðàíè, ÷å èçïîâÿäâàò ðàäèêàëåí èñëÿìèçúì, è äîðè õâúðëèõà â çàòâîðà ìëàäåæ, êîéòî êàçàë, ÷å å ñúãëàñåí ñ Ìåðà. Ïî ðåçóëòàòèòå îò ïúðâèÿ òóð íà èçáîðèòå îáà÷å ëè÷è, ÷å èçáèðàòåëèòå íå ñà ñå õâàíàëè íà âúäèöàòà ìó, íî çàòîâà ïúê ìíîãî îò òÿõ - ðåêîðäíè 18% - ñà ãëàñóâàëè çà Ìàðèí Ëüî Ïåí, êàíäèäàòêàòà íà êðàéíî äåñíèÿ Íàöèîíàëåí ôðîíò, ÷èÿòî ïëàòôîðìà ñå ñúñòîè èçöÿëî îò ìåðêè ñðåùó èìèãðàöèÿòà, ÷óæäåíöèòå è ìàëöèíñòâàòà. Èðîíèÿòà å, ÷å â îïèòà ñè äà „óäàðè ïëåñíèöà íà Ôðàíöèÿ”, äåÿíèÿòà íà Ìåðà ùå ïîäñèëÿò êðàéíî äåñíèòå íàñòðîåíèÿ, êîåòî íàé-âåðîÿòíî ùå äîâåäå äî ìåðêè, çàäúëáî÷àâàùè îùå ïîâå÷å áåçèçõîäèöàòà íà îãðîìíîòî ìþñþëìàíñêî ìàëöèíñòâî â ñòðàíàòà, è âñúùíîñò „ïëåñíèöàòà” ùå ñå îêàæå çà òÿõ. Êîãàòî ïàëåñòèíñêèÿò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë Ñàëàì Ôàÿä çàÿâè, ÷å å âðåìå òåðîðèñòèòå äà ñïðàò äà îïðàâäàâàò ïðåñòúïëåíèÿòà ñè „â èìåòî íà Ïàëåñòèíà”, ìîæå áè òðÿáâàøå äà íàñî÷è êîìåíòàðèòå ñè è êúì ôðåíñêèòå âëàñòâàùè. Òðàãè÷íè ñúáèòèÿ êàòî òåçè â Òóëóçà çà ñúæàëåíèå òâúðäå ÷åñòî áèâàò èçïîëçâàíè, çà äà îòêëîíÿò âíèìàíèåòî îò èñòèíñêèòå ïðîáëåìè è äà ïîäêëàæäàò ïîïóëèñòêà ïðîïàãàíäà. Ïðåäè ìàëêî ïîâå÷å îò ìåñåö ñâåòúò íå çíàåøå çà ñúùåñòâóâàíåòî íà Ìîõàìåä Ìåðà. Ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò òîâà ùåøå äà ñè îñòàíå òàêà çàâèíàãè, àêî òîçè 23-ãîäèøåí ôðàíöóçèí íå ñå áåøå ðåøèë äà èçâúðøè õëàäíîêðúâíèòå óáèéñòâà, ïîòðåñëè öåëèÿ ñâÿò, óâåðåí ÷å ïî òîçè íà÷èí ùå óâåêîâå÷è èìåòî ñè è ùå ñè îñèãóðè ìÿñòî â ðàÿ - êàêòî êàçâàò, ÷å å ñúîáùèë íà ïðåãîâàðÿùèòå ñ íåãî ñèëè çà ñèãóðíîñò. Îïàñíîñòòà íà òàçè óâåðåíîñò, ÷å íåñïðàâåäëèâîñòèòå, èçòúðïåíè â òîçè æèâîò, áèõà áèëè êîìïåíñèðàíè â ñëåäâàùèÿ ïðè èçïúëíåíèå íà äàäåíè óñëîâèÿ, å áèëà è ïðîäúëæàâà äà áúäå äåìîñòðèðàíà òâúðäå ÷åñòî â ÷îâåøêàòà èñòîðèÿ. Íî òîâà âå÷å å äðóãà òåìà.

Ваня Кънева е специалист по политиката на Близкия изток, завършила Школата по ориенталски и африкански изследвания към Лондонския университет.

Обектив | Брой 198

57

Любомир Пожарлиев

Унгария: Антикомунизмът като алиби за налагане на прокомунистически политики  çàãëàâíàòà ñòàòèÿ íà áðîé 197 íà ñï. „Îáåêòèâ” ïî äðóã ïîâîä Þëèàíà Ìåòîäèåâà ñïîäåëÿ ñâîåòî ìíåíèå, ÷å çà ðàçëèêà îò Áúëãàðèÿ, Óíãàðèÿ èìà ïî-äîáðà ðåôëåêñèÿ âúðõó ñâîåòî êîìóíèñòè÷åñêî ìèíàëî. Òàçè ðåôëåêñèÿ íàìèðà ñâîÿ èçðàç â íîâàòà óíãàðñêà êîíñòèòóöèÿ, ïðèåòà íà 1 ÿíóàðè òàçè ãîäèíà.  íåÿ ñå äåíîíñèðàò êàêòî ôàøèñòêàòà, òàêà è êîìóíèñòè÷åñêàòà êîíñòèòóöèÿ è ïðåñòúïëåíèÿòà íà äâàòà ðåæèìà ñà îïðåäåëåíè êàòî íå÷îâåøêè (inhuman).  ñëåäâàùèòå ðåäîâå ùå ïðåäëîæà åäíà ðàçëè÷íà îò ïðåäëîæåíàòà òåçà çà ñëó÷èëàòà ñå âå÷å ðåôëåêñèÿ âúðõó ìèíàëîòî íà Óíãàðèÿ. Ìàëêî ñëåä íîâà ãîäèíà, çàâðúùàéêè ñå îò Áúëãàðèÿ, ñè âçåõ òàêñè îò ãàðà Íåïëèãåò êúì ñâîåòî îáùåæèòèå â Áóäàïåùà. Ïî ìàíèåð, ïîäîáåí íà áúëãàðñêèòå òàêñèäæèè, òîçè 50-ãîäèøåí ñèìïàòè÷åí ìúæ ñ ïðèëè÷åí àíãëèéñêè åçèê ìå çàãîâîðè. Ñëåä êàòî ñå óâåðè, ÷å íå ñúì ðóñíàê, ñå ðàçãîâîðèõìå çà èêîíîìè÷åñêàòà è ïîëèòè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ â Áúëãàðèÿ è Óíãàðèÿ. Ñëåä êðàòêî íàääóìâàíå êîÿ íàöèÿ å ïî-áåäíà è ïî-íåùàñòíà òîé çàêëþ÷è – „Àáå, ñêàïàíèòå (the fucking) åâðåè êîìóíèñòè îãðàáèõà äúðæàâàòà è íå âèæäàì êàê ùå ñå îïðàâèì, àêî íå å Îðáàí”. Òàçè ðåïëèêà, â ñâîÿòà îòêðîâåíîñò è ñïîíòàííîñò â ñïîäåëÿíåòî é ñ íåïîçíàò ÷óæäåíåö êàòî ìåí, ìå ïîòðåñå. Âå÷å áÿõ ñâèêíàë îêîëî ìåí äà èìà ñòîòèöè íàöèîíàëíè ôëàãîâå, â ìåòðîòî äà ñå âîçÿ âñåêè äåí

ïîíå ñ åäèí ñêèíàð âúâ âàãîíà, íà âñåêè ïðàçíèê âñè÷êè îêîëî ìåí äà ñà ñå îêè÷èëè ñúñ çíà÷êè èëè ôëàã÷åòà íà ðåâåðà èëè äàìñêîòî ïàëòî. Íå ñúì ñâèêíàë âñå îùå ñ ìàðøèðóâàùèòå ãâàðäåéöè íà Éîáèê íà Ïëîùàäà íà ãåðîèòå, íàäÿâàì ñå è íèêîãà äà íå ñâèêíà. Íî òîçè ÷îâåê ìå ñòðåñíà íå ïî-ìàëêî â ðÿçêîñòòà, ñïîêîéñòâèåòî è ïðåöèçíîñòòà íà ðàçïîçíàâàíåòî íà âðàãà íà Óíãàðèÿ è íà ìåñèÿòà ñïàñèòåë. Óíãàðèÿ å èçâåñòíà ñúñ ñâîÿ àíòèñåìèòèçúì. Íÿìà è êàê äà áúäå èíà÷å ñëåä ïå÷àëíèÿ ôàêò íà èçáèòèòå áëèçî 600 000 óíãàðñêè åâðåè îò ìåñåö ìàé 1944 ã. íàòàòúê. Òðàãåäèÿòà íà óíãàðñêèòå åâðåè å, ÷å ñà èçáèòè â ñàìèÿ êðàé íà âîéíàòà, äîðè è ñëåä êàòî íåìöèòå âå÷å îòñòúïâàò, îò ñâîèòå ñúãðàæäàíè óíãàðöè. Ïî âðåìå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì â Óíãàðèÿ èìà ïðèåòè àíòèöèîíèñòêè çàêîíè, íî íå ìàëêî îò îöåëåëèòå åâðåè èíòåëåêòóàëöè è àðòèñòè, ñå ïðèñúåäèíÿâàò êúì Ïàðòèÿòà è ñòèãàò äî íàé-âèñîêè ïîñòîâå. Ñëåä ïðîìåíèòå èçãëåæäà, ÷å åâðåéñêèÿò âúïðîñ íå å íà äíåâåí ðåä, ìàêàð è îáåçùåòåíèÿòà íà æåðòâèòå íà Õîëîêîñòà, ïðèåòè îò ïðåäíîòî ïðàâèòåëñòâî íà Îðáàí, äà ñà ñìåøíè (150 $ íà ÷îâåê). È òàêà äî ïîÿâàòà ïðåç 2003 ã. íà êðàéíî äÿñíàòà è äåêëàðàòèâíî àíòèñåìèòñêà è àíòèðîìñêà ïàðòèÿ Éîáèê. Êàê äà ñè îáÿñíèì òîâà? Ïðîñòèÿò îòãîâîð å î÷åâèäåí – óíãàðöèòå ñà àíòèñåìèòè ïî ïðèðîäà, òå

58

ДИСКУСИЯ ïðîñòî ìðàçÿò ñâîèòå åâðåè è òîâà å. Çà ñúæàëåíèå, õîðàòà, êîèòî òúðñÿò ëåñíè îòãîâîðè, èìàò äîñòàòú÷íî îñíîâàíèå äà ïðèåìàò òîâà îáÿñíåíèå çà çàäîâîëèòåëíî.

Çà ìíîãî îò õîðàòà êîìóíèñòèòå ñà îãðàáèëè Óíãàðèÿ, à çà òÿõ ïîâå÷åòî êîìóíèñòè ñà åâðåè. Ñìåòêàòà å ïðîñòà: ñëåäîâàòåëíî êîìóíèñòèòå-åâðåè ñà âèíîâíè çà îáåäíÿâàíåòî íà Óíãàðèÿ. Ïðåìèåðúò Âèêòîð Îðáàí, îò ñâîÿ ñòðàíà, å ëåãèòèìíîòî ëèöå íà àíòèêîìóíèçìà îùå îò ñúçäàâàíåòî íà Ôèäåñ ïðåç 1988 ã.  ñèòóàöèÿ íà êðèçà, â êîÿòî òðÿáâà

äà ñå ïîåìå ïîëèòè÷åñêà îòãîâîðíîñò, äîáðå å òÿ äà ñå ïðåõâúðëè íà âðàã îò ìèíàëîòî, êàòî ïðè òîâà òîçè âðàã å ñ äâîéíî „íå÷îâåøêî” ëèöå – õåì êîìóíèñòè, õåì åâðåè. Òàêà àíòèêîìóíèçìúò, îñâåí ÷å ñå äåìîíèçèðà, ñå è åòíèçèðà è ñå ãóáè ñïåöèôèêàòà ìó, à èìåííî ñâðúõöåíòðàëèçèðàíàòà è àâòîðèòàðíà ïðîèçâîëíà âëàñò. Òî÷íî âëàñòòà, êîÿòî Îðáàí óïðàæíÿâà. Ïî òîçè íà÷èí äàìãîñâàíåòî íà êîìóíèçìà ñåãà ïî ïàðàäîêñàëåí íà÷èí, èëè ìîæå áè ñúâñåì ñúçíàòåëíî, öåëè äà ïðèêðèå êîìóíèñòè÷åñêèòå ïðèéîìè, êîèòî ïðàâèòåëñòâîòî íà Îðáàí èçïîëçâà. Âñúùíîñò íå å è ñëó÷àéíî, ÷å âå÷å íå ñå ãîâîðè çà óïðàâëåíèå íà Ôèäåñ, à íà Îðáàí. Òàêà, êàêòî ñå ãîâîðåøå çà „ãóëàø êîìóíèçìà” íà ßíîø Êàäàð.  òîçè ñìèñúë íå ñúì óáåäåí, ÷å îñúæäàíåòî â ìîìåíòà íà êîìóíèçìà å ðåôëåêñèÿ íà ìèíàëîòî, à ïî-ñêîðî ñëóæè êàòî àëèáè çà íàñòîÿùåòî – êîìóíèçìúò å ìèíàëî, à íå íàñòîÿùå. Êîìóíèçìúò ìîæå äà áúäå âèäÿí â ìóçåÿ íà òîòàëèòàðíîòî ìèíàëî, íàðå÷åí „Êúùà íà Òåðîðà”, ìîæå äà áúäå äàìãîñàí â íîâàòà Êîíñòèòóöèÿ, íî íå è äà áúäå àñîöèèðàí ñ íàñòîÿùåòî. Òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà â ìîìåíòà, å ñâðúõöåíòðàëèçàöèÿ íà âëàñòòà è ïîñåãàòåëñòâî âúðõó äåìîêðàòè÷íèòå óñòîè è ñâîáîäíèòå ïàçàðíè îòíîøåíèÿ. Çàêîíúò çà êîíòðîë âúðõó ìåäèèòå âå÷å „åôåêòèâíî” äåéñòâà, çàêðèâàéêè ðàäèîñòàíöèè è èçâúðøâàù „êîíòðîë íàä ìåäèèòå”. Çàâúðøè îêîí÷àòåëíî íàöèîíàëèçàöèÿòà íà ïåíñèîííèòå ôîíäîâå. Àäìèíèñòðàòèâíî áàíêèòå ñà ïðèòèñíàòè â úãúëà äà ïîêðèâàò èíôëàöèîííèòå çàãóáè íà êðåäèòèòå â øâåéöàðñêè ôðàíêîâå. Ñúçäàäåíè ñà íîâè, èçöÿëî êîíòðîëèðàíè îò Ôèäåñ, îðãàíè çà êîíòðîë êàêòî íà ôèñêàëíàòà ïîëèòèêà è öåíòðàëíàòà áàíêà, òàêà è íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà îò íàé-íèñêî íèâî, òà ÷àê äî Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä.[2] Âñè÷êî òîâà óíãàðöèòå òðÿáâà äà ïðèåìàò êàòî ÷àñò îò åäíà ðàçóìíà ïàòðèîòè÷íà ïðîãðàìà, êàêòî íè óáåæäàâà Îðáàí. Äîðè íà ïðúâ ïîãëåä êîíñåðâàòèâíè òåçè â íîâàòà êîíñòèòóöèÿ, êàòî òâúðäåíèåòî, ÷å åìáðèîíúò å æèâ îò íåãîâîòî çà÷àòèå, èçâèêâàò â ãëàâàòà ìè êàäðè îò ðóìúíñêèÿ ôèëì „×åòèðè ìåñåöà, òðè ñåäìèöè è äâà äåíà”, ïîñâåòåí íà çàáðàíàòà íà àáîðòèòå

[1] Ñòàòèÿòà â ñïèñàíèå Der Spiegel å îçàãëàâåíà „Åâðîïåéñêàòà ñòîëèöà íà àíòèñåìèòèçìà: Áóäàïåùà èçæèâÿâà íîâà âúëíà íà îìðàçà”, îò 14.10.2010. Ïðåâîäúò å ìîé. http://www.spiegel. de/international/europe/0,1518,722880,00.html

[2] Îùå ïðèìåðè çà íàëàãàíèòå ïîëèòèêè îò ïðåìèåðà Âèêòîð Îðáàí ìîãàò äà áúäàò íàìåðåíè â îòëè÷íèÿ àíàëèç íà Äàíèåë Ñìèëîâ, „Óíãàðñêè òàíö ïî íåðâèòå íà Åâðîïà”, â. 24 ÷àñà, 27.11.2011 http://www.24chasa.bg/Article.asp?ArticleId=1164782

Îòãîâîðúò, êîéòî àç èñêàì äà ïðåäëîæà, å ïîðàçëè÷åí. Òåçàòà íà íàñòîÿùèÿ òåêñò å, ÷å ìîäåðíèÿò óíãàðñêè íàöèîíàëèçúì è â ÷àñòíîñò àíòèñåìèòèçúì íå ìîæå äà áúäå ðàçáðàí áåç ïîñòàâÿíåòî ìó â êîíòåêñòà íà âëàñòâàùèÿ ïîïóëèñòêè àíòèêîìóíèñòè÷åñêè äèñêóðñ. Ñ äðóãè äóìè – àíòèñåìèòèçìúò â Óíãàðèÿ å íàìåðèë ñâîåòî óñïåøíî ïîïóëèñòêî ïðèêðèòèå ïîä ôîðìàòà íà àíòèêîìóíèçúì è îáðàòíî. Òàçè ñèìáèîçà ìåæäó àíòèêîìóíèçúì è àíòèñåìèòèçúì çà ïúðâè ïúò áå ÿñíî èçðàçåíà ñ ïîÿâàòà íà ñïîìåíàòàòà ïàðòèÿ Éîáèê. Ñòàòèÿ â ñïèñàíèå „Øïèãåë”, íàçîâàíà „Åâðîïåéñêàòà ñòîëèöà íà àíòèñåìèòèçìà”, öèòèðà ñëåäíèòå äóìè íà Êðèñòèíà Ìîðìàé, ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò, îò ïàðòèÿ Éîáèê: „Ëèáåðàëáîëøåâèøêèòå öèîíèñòè” òðÿáâà äà çàïî÷âàò äà ìèñëÿò „êúäå äà èçáÿãàò è äà ñå ñêðèÿò”.[1] Ñïîìåíàòèòå âå÷å ãâàðäåéöè íà Éîáèê èçâúðøâàò ìíîãîõèëÿäíèòå ñè ìàðøîâå ñúñ ñúùèòå óíèôîðìè íà ôàøèñòêàòà ïàðòèÿ Êðúñòîñàíè ñòðåëè, êîÿòî äî ãîëÿìà ñòåïåí å èçâúðøèòåëÿò è âèíîâíèêúò íà ãåíîöèäà íàä óíãàðñêèòå åâðåè. Ãëåäêàòà íà òåçè ìàðøîâå ïðàâÿò äà èçãëåæäà ïðîñëîâóòèÿ Ëóêîâìàðø êàòî äåòñêà èãðà íà åäíà øåïà ìàë÷óãàíè, îáè÷àùè äà ñè èãðàÿò ñ îãúí è ôàêëè. Òàêèâà ïðèìåðè îò Óíãàðèÿ èìà ìíîãî. Íî êàêâà å ëîãèêàòà íà ñèìáèîçàòà?

Обектив | Брой 198

59

УНГАРИЯ: АНТИКОМУНИЗМЪТ КАТО АЛИБИ...

Снимка: cc ThisParticularGreg / www.flickr.com

ïðè ×àóøåñêó. Òåçè ïî ñúùåñòâî êîìóíèñòè÷åñêè ïðèéîìè ñå îïðàâäàâàò ñ íàöèîíàëèñòè÷åñêà ïðîãðàìà.  òàçè ëîãèêà êîìóíèçìúò, îñâåí ÷å å â ìèíàëîòî, å ðåçóëòàò è îò âúíøåí âðàã, òîé å âúíøíà ïðèíóäà. Êàòî îòíîâî ñå çàáðàâÿ ôàêòúò, ÷å òúðñåíåòî íà âðàãîâåòå îòâúí, ÷å è âúòðå – íà ëèáåðàëèòå-áîëøåâèêèòå-åâðåèòå, ñå âïèñâà â åäèí íàïúëíî áîëøåâèøêè, à è íàöèîíàëñîöèàëèñòè÷åñêè ìîäåë. Òîãàâà âñåêè âúíøåí íàòèñê ìîæå äà ñå ìèñëè êàòî êîìóíèñòè÷åñêè è ÅÑ ìîæå äà ñå îêàæå àíàëîã íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç, êàêúâòî ïàðàëåë ïðåìèåðúò íà Óíãàðèÿ èçðàçè â ðå÷òà ñè íà ìíîãîõèëÿäåí ìèòèíã ïî ïîâîä âúñòàíèåòî ñðåùó Õàáñáóðãèòå îò 1848-1849 ã.: „Íèå íÿìàìå íóæäà

[3] Öèòàòúò å îò ñòàòèÿ íà The Guardian, îò 15.03.2012, îçàãëàâåíà „Óíãàðñêèÿò ïðåìèåð ÿðîñòíî íàïàäà íàìåñàòà íà Áðþêñåë â ðå÷ ïî ïîâîä íà íàöèîíàëíèÿ ïðàçíèê”. Ïðåâîäúò å ìîé. http:// www.guardian.co.uk/world/2012/mar/15/hungary-prime-ministerorban-eu

îò íåèñêàíàòà ïîìîù íà ÷óæäåíöè, êîèòî èñêàò äà íàïðàâëÿâàò ðúöåòå íè… Íèå ñìå ïîâå÷å îò äîáðå çàïîçíàòè ñ õàðàêòåðà íà íåèñêàíàòà äðóãàðñêà ïîìîù, äîðè è äà èäâà îò äîáðå óøèò êîñòþì, à íå îò óíèôîðìà ñ ïàãîí íà ðàìåíåòå.”[3] Êàòî ñå èçïðàùà êîìóíèçìúò â ìèíàëîòî è ñå ïîëàãà êàòî èçêîííî ÷óæä, ðåçóëòàò îò „âúíøíè íåóíãàðñêè ñèëè”, âñúùíîñò òîé ñå ëèøàâà îò îñíîâíàòà ñè õàðàêòåðèñòèêà – íà÷èí íà óïðàâëåíèå, ñïåöèôè÷íà òîòàëèçèðàùà âëàñò. Òàêà, êàòî ñå îñúæäà êîìóíèçìúò ïðåäè, â ìèíàëîòî, âñúùíîñò ñå ïðèêðèâà íåãîâîòî âúçðàæäàíå ñåãà, â íàñòîÿùåòî. À íàäåæäàòà ìè å òîâà äà íå ñå îòíàñÿ è çà „ñâåòëîòî áúäåùå” íà Óíãàðèÿ...[4]

[4] Èñêàì äà èçðàçÿ ñâîÿòà áëàãîäàðíîñò çà òîçè êðàòúê òåêñò, êîéòî áå âäúõíîâåí è ïîäïîìîãíàò ñ èäåè è èíôîðìàöèÿ îò Òàìàø Êèñ, äîêòîðàíò â Öåíòðàëíîåâðîïåéñêè óíèâåðñèòåò, Áóäàïåùà.

Любомир Пожарлиев е студент в магистърска програма „Сравнителна история на Централна и Източна Европа”, Катедра История, Централноевропейски университет - Будапеща. Темата на магистърската му работа е „Възроденият национализъм – възродителният процес в България. Спомени за репресиите, всекидневни форми на съпротива и съседски отношения”.

ПО СВЕТА

Невидимите роми От Елиза де Пиери, изследовател към Амнести Интернешънъл, Италия

Áèâø ëàãåð â ïîêðàéíèíèòå íà Ðèì å äîì íà 120 ðóìúíñêè è áîñíåíñêè ðîìè. Âúïðåêè ëèïñàòà íà óäîáñòâà, òå ñà òàì îò ãîäèíè. Òîâà å Ëà Öåçàðèíà – ðàçðåøåíî ïîñåëåíèå, îñåÿíî ñ ïîðóòåíè ôóðãîíè. Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë ïîñåòè òîçè è äðóãè ëàãåðè, çà äà ïðîâåðè äàëè íåùî ñå å ïðîìåíèëî â æèâîòà íà îáèòàòåëèòå èì ñëåä çàäåéñòâàíåòî íà çëîïîëó÷íèÿ „Íîìàäñêè ïëàí” íà êìåòà íà Ðèì ïðåç 2009 ã. Ïðåäè òðè ãîäèíè ÀÈ ïîäëîæè íà êðèòèêà òîçè ïëàí, îïðåäåëÿéêè ãî êàòî „ãðåøíèÿ îòãîâîð”. Òîé íå áå êîíñóëòèðàí ñ ðîìèòå è èì ïðåäëîæè íàñòàíÿâàíå â ëàãåðè êàòî åäèíñòâåíî âúçìîæíî óáåæèùå çà òÿõ. Îñâåí òîâà ñå îñíîâàâà íà ãðåøíîòî òâúðäåíèå, ÷å ðîìèòå ñà íîìàäè è íå èñêàò òðàäèöèîííè êúùè çà äîìîâå.

Èìà îñåì òîàëåòíè è îñåì äóøà, íî íè êàçâàò, ÷å ñàìî ÷åòèðè îò òÿõ ðàáîòÿò – à òîïëà âîäà èìà îò âðåìå íà âðåìå. Êîãàòî èìà – òðè äíè â ñåäìèöàòà çà òðè ÷àñà – íå å äîñòàòú÷íà çà âñè÷êè íóæäàåùè ñå. Òîàëåòíèòå ñà ñëàáî îñâåòåíè, âîíÿò óæàñíî è âñè÷êî å îò÷àéâàùî. „Äâå âðàòè ëèïñâàò - êàçâàò åäíè æåíè, - êàê äà õîäèì äî òîàëåòíàòà, áåç äà çàòâàðÿìå âðàòàòà?” Åëåêòðîñíàáäÿâàíåòî ñúùî å ïðîáëåì, òúé êàòî òîêúò å íóæåí íå ñàìî çà ãîòâåíå, à è çà òîïëåíå íà âîäà çà êúïàíå íà äåöàòà, è çà ïðàíå íà äðåõèòå, ñúùî è çà óñòðîéñòâàòà, ïîìàãàùè íà õîðàòà ñ ðåñïèðàòîðíè ïðîáëåìè.

Åäèí âúçðàñòåí ðîì íè êàçà êàêâî å äà ñå æèâåå â ëàãåð. Óñìèõíà ñå ëåêî: „Òóê ñìå íåâèäèìè. Òîâà å äîáðå. Â áåçîïàñíîñò ñìå.”

Ïî-ðàíî ñúùèÿ äåí ïîñåòèõìå Òîð äå ×åí÷è, êúäåòî îêîëî 400 äóøè æèâåÿò â ñòàðè êîíòåéíåðè è áàðàêè. Ëàãåðúò èçãëåæäà êðàéíî çàíåìàðåí – ãîëåìè ïîìèéíè ÿìè ïîêðàé ïúòåêèòå, ãîëåìè ïðîñòðàíñòâà, ïîêðèòè ñ áîêëóê. Íÿìà òîê îò äâà äíè. Ñðåùíàõìå ìëàäà ìàéêà íà ïåò äåöà, êîÿòî êúðìåøå áåáåòî ñè. Ïî-ãîëåìèòå é äåöà ðèñóâàõà ïðàâè íà ñãëîáÿåìà ìàñè÷êà ïðåä áàðàêàòà èì, òúé êàòî íÿìàõà ñòîëîâå. Ïîïèòàõìå ÿ çàùî íå ñà íà ó÷èëèùå. Òÿ îòãîâîðè: „Íå ìîãàò äà îòèäàò áåç òîê. Íÿìà êàê äà ãè èçêúïåì. Òóê òîëêîâà ñå öàïàò. Àêî îòèäàò íà ó÷èëèùå â òîçè âèä, èì êàçâàò, ÷å öèãàíèòå ñìúðäÿò è äåöàòà îòêàçâàò äà õîäÿò ïîâå÷å. Ñðàì ãè å.”

Ïèòàìå êúäå ñà òîàëåòíèòå è äóøîâåòå. „Íàèñòèíà ëè èñêàòå äà ãè âèäèòå?”, ïèòà íè íÿêàêâî ìîìè÷å.

Åäíà áàáà å ñòîÿëà öÿëà íîù íà êðàê çàðàäè åäíî íîâîðîäåíî – áåç åëåêòðè÷åñòâî, òÿ íå ìîãëà äà ìó

 Ëà Öåçàðèíà åäíà æåíà ìå ïîêàíè â ìàëêèÿ ñè ôóðãîí, èçâèíÿâàéêè ìè ñå, ÷å íÿìà êàôå, êîåòî äà ìè ïðåäëîæè. Èçãëåæäàøå òðîãíàòà îò ïîñåùåíèåòî íè. Îáÿñíè íè, ÷å íÿìàò õëàäèëíèöè – òðóäíîñò, àêî òðÿáâà äà ñúõðàíÿâàò ëåêàðñòâà, è ÷å ãîòâÿò íà îòêðèòî, çà äà íå ìèðèøå âúâ ôóðãîíèòå èì.

Обектив | Брой 198

61

Снимка: cc Nikos Koutoulas / www.flickr.com

ïðèãîòâè ìëÿêîòî è òî áèëî òâúðäå ãëàäíî, çà äà çàñïè. Ïúðâèÿò âúïðîñ, êîéòî âñè÷êè íè çàäàâàõà â Òîð ×åí÷è, áåøå: „Çàòâàðÿò ëè ëàãåðà? Êúäå íè ïðàùàò?” Ïîâå÷å îò äâå ãîäèíè òàçè îáùíîñò å â ðèñê îò èçñåëâàíå. Ïî÷òè íèêîé íå èñêà äà ãî ìåñòÿò. Ìåñòíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè íè êàçàõà, ÷å îñèãóðÿâàíåòî íà îñíîâíè óñëóãè è ñîöèàëíà ïîìîù çíà÷èòåëíî ñà íàìàëåëè è ñåìåéñòâàòà æèâåÿò äåí çà äåí â ìðúñîòèÿ è áåäíîñò. Ðàçëè÷íè õîðà ðàçêàçâàõà ïîäîáíè íåùà è â äðóãè ëàãåðè.  Ñàëîíå, çàñåëåíèòå ñëåä åâèêöèÿòà îò ëàãåðà Êàçèëèíî 900, íè êàçàõà êîëêî èçìàìåíè ñå ÷óâñòâàò. Îáåùàëè èì êúùè è èì êàçàëè, ÷å ùå îñòàíàò â Ñàëîíå âðåìåííî. Òðè ãîäèíè ïî-êúñíî òå âñå îùå ñà òàì, â ëàãåð çà 600 äóøè, êîéòî â ìîìåíòà ïðèþòÿâà áëèçî 1000. Èíôðàñòðóêòóðàòà ñå âëîøàâà è íÿìà çíàê êàêâî ãè ÷àêà â áúäåùå.

Ðîìèòå, æèâååùè â ñòîòèöè íåôîðìàëíè ïîñåëåíèÿ âúâ è îêîëî Ðèì, ñà îùå ïî-óÿçâèìè. Íàñèëñòâåíèòå åâèêöèè ïðîäúëæàâàò, áåç çà÷èòàíå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Èçñåëåíèòå ñëåä òîâà ñà ïîäëîæåíè íà îùå ïîâå÷å íàðóøåíèÿ è çëîóïîòðåáè. Äîêàòî âúðâèì èç ëàãåðèòå è ãîâîðèì ñ æèòåëèòå èì, îáåùàíèÿòà íà âëàñòèòå çà ïîäîáðî æèëèùíî íàñòàíÿâàíå è ïî-ãîëÿìî ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå èçãëåæäàò âñå ïî-äàëå÷íè. Íà òðúãâàíå îò Ëà Öåçàðèíà, ñòàðåöúò, êîéòî êàçà, ÷å çà ðîìèòå áèëî õóáàâî äà ñà íåâèäèìè, ñïîäåëè ñ ìåí: „Âèæäàòå ëè, âñåêè ïúò, ùîì íÿêîé äîéäå òóê, íè ñå ðàçòóïòÿâàò ñúðöàòà è çàïî÷âàìå äà ñå íàäÿâàìå, ÷å íåùî ùå ñå ñëó÷è”. Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë ùå ïðîäúëæè äà ïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî ðîìèòå äà íå ñå ñòðàõóâàò äà áúäàò âèæäàíè è äà õâúðëÿ ñâåòëèíà âúðõó íàðóøåíèÿòà íà ïðàâàòà èì. www.amnesty.org

ПО СВЕТА

БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА Роми и евреи са изправени пред политическа дискриминация Марта Методиева

Ðîìè, åâðåè è äðóãè íàöèîíàëíè ìàëöèíñòâà â Áîñíà è Õåðöåãîâèíà îñòàâàò èçêëþ÷åíè îò ó÷àñòèå â íàöèîíàëíàòà ïîëèòèêà 20 ãîäèíè ñëåä çàïî÷âàíåòî íà âîéíàòà, îáÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ â ñâîé äîêëàä. Îðãàíèçàöèÿòà äîïúëâà, ÷å Áîñíà òðÿáâà äà ïðåìàõíå îò êîíñòèòóöèÿòà, çàêîíèòå è îáùåñòâåíèòå ñè èíñòèòóöèè åòíè÷åñêàòà äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà. Äîêëàäúò îò 62 ñòðàíèöè „Ãðàæäàíè âòîðà êëàñà: äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó ðîìè, åâðåè è äðóãè íàöèîíàëíè ìàëöèíñòâà â Áîñíà è Õåðöåãîâèíà” ïðåäñòàâÿ äèñêðèìèíàöèÿòà ñðåùó

ðîìè, åâðåè è äðóãè ïîëèòè÷åñêè ìàëöèíñòâà â ïîëèòèêàòà è ïðàâèòåëñòâîòî. Äî ãîëÿìà ñòåïåí òàçè äèñêðèìèíàöèÿ ñå êîðåíè â áîñíåíñêàòà êîíñòèòóöèÿ îò 1995 ã., êîÿòî ïðèåìà ñèñòåìà íà óïðàâëåíèå, îñíîâàíà íà åòíè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò è èçêëþ÷âà îïðåäåëåíè ãðóïè îò âèñîêè ïîëèòè÷åñêè äëúæíîñòè. Äîêëàäúò ïîêàçâà è ïî-øèðîêèÿ åôåêò îò äèñêðèìèíàöèÿòà âúðõó âñåêèäíåâíèÿ æèâîò íà ðîìèòå â ïðèäîáèâàíåòî èì íà æèëèùà, â îáðàçîâàíèåòî, â çäðàâíàòà ãðèæà è çàåòîñòòà. „Áîñíåíñêàòà êîíñòèòóöèÿ áå ñúçäàäåíà, çà äà

Обектив | Брой 198

63

ñïîìîãíå ïðåêðàòÿâàíåòî íà âîéíàòà - êàçà Áåíäæàìèí Óîðä, çàìåñòíèê-äèðåêòîð êúì ÕÐÓ çà Åâðîïà è Öåíòðàëíà Àçèÿ. - Íî ïîëèòè÷åñêàòà äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó ìàëöèíñòâàòà íÿìà ìÿñòî â åäíà ìîäåðíà åâðîïåéñêà äúðæàâà. Âðåìå å çà ðåôîðìà.” Ïðåç äåêåìâðè 2009 ã. Åâðîïåéñêèÿò ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà îòñúäè â äåëîòî „Ñåéäè÷ è Ôèí÷è ñðåùó Áîñíà è Õåðöåãîâèíà”, ÷å êîíñòèòóöèÿòà íà äúðæàâàòà èçâúðøâà äèñêðèìèíàöèÿ ñðåùó ðîìèòå è åâðåèòå â íàðóøåíèå íà çàêîíà çà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ñïîðåä êîíñòèòóöèÿòà íèêîé, êîéòî íå å îò åäíà îò òðèòå îñíîâíè åòíè÷åñêè ãðóïè – áîñíåíöè, õúðâàòè è ñúðáè, íå ìîæå äà ñå êàíäèäàòèðà çà òðèäåëíîòî íàöèîíàëíî ïðåçèäåíòñòâî èëè íàöèîíàëíèÿ íàðîäåí äîì, åäíà îò äâåòå ïàðëàìåíòàðíè êàìåðè. Ïîâå÷å îò äâå ãîäèíè ñëåä ðåøåíèåòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä Áîñíà âå÷å òðÿáâà äà ðåâèçèðà êîíñòèòóöèÿòà ñè è äà ïðåêðàòè äèñêðèìèíàöèÿòà ñðåùó íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà â ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà, ïðåïîðú÷âà ÕÐÓ. Ïðåç îêòîìâðè 2010 ã. ñà ïðîâåäåíè íàöèîíàëíè èçáîðè ñïîðåä ñòàðàòà ñèñòåìà è åòíè÷åñêàòà ìúðòâà õâàòêà ïîïðå÷è íà îáðàçóâàíåòî íà íîâî ïðàâèòåëñòâî çà ïîâå÷å îò ãîäèíà. Íîâîñôîðìèðàíîòî ïðàâèòåëñòâî îùå å íå âëÿçëî â äåéñòâèå. Ïîäîáíà äèñêðèìèíàöèÿ ñúùåñòâóâà è â ìåñòíîòî óïðàâëåíèå ñ äâóäåëíàòà ñèñòåìà íà ïðèíàäëåæíîñò êúì Ðåïóáëèêà Ñðúáñêà è Ôåäåðàöèÿòà, ïðèåòà ïðåç 1991 ã. â êîíñòèòóöèèòå èì ñïîðåä åòíè÷åñêèÿ ïðîèçõîä, êàòî å èçïîëçâàíî ïðåáðîÿâàíåòî îò 1991 ã. Òî îò÷èòà ïî-ìàëêî îò 9 000 ðîìè, òúé êàòî ìíîãî îò òÿõ ïî òîâà âðåìå ñå ñàìîîïðåäåëÿò êàòî „þãîñëàâÿíè”, âúïðåêè ÷å ñïîðåä îöåíêàòà êúì îíçè ïåðèîä, áðîÿò èì å êúì 100 000 äóøè. Ïðåáðîÿâàíåòî îò 1991 ã. îò÷èòà áëèçî 30 000 äðóãè íàöèîíàëíè ìàëöèíñòâà, âêëþ÷èòåëíî 500 åâðåè. Åâðîïåéñêèÿò ñúþç è ÑÀÙ, êîèòî ïîìîãíàõà çà ñúñòàâÿíåòî íà êîíñòèòóöèÿòà ïðåç 1995 ã., â êðàÿ íà âîéíàòà â ðåãèîíà, èìàò ñïåöèàëíîòî çàäúëæåíèå äà îêàçâàò íàòèñê âúðõó Áîñíà çà êîíñòèòóöèîííè ïðîìåíè, çàÿâè ÕÐÓ. ÅÑ ïðåâúðíà ïîïðàâêàòà íà êîíñòèòóöèÿòà â óñëîâèå çà ïðåãîâîðèòå çà ÷ëåíñòâî

â ÅÑ, íî ñëåä ïðîâàëåíèòå îïèòè çà ðåôîðìè â êîíñòèòóöèÿòà ïðåç 2006 ã. è 2009 ã. ÅÑ è ÑÀÙ âå÷å íå ñà àêòèâíî âêëþ÷åíè â ðåôîðìèðàùèÿ ïðîöåñ. ÕÐÓ ñúùî íàïðàâè ïðîâåðêà íà âñåêèäíåâíàòà äèñêðèìèíàöèÿ, ïðåä êîÿòî ñà èçïðàâåíè ðîìèòå, êîãàòî ñòàâà äóìà çà ïðèäîáèâàíå íà æèëèùà, îáðàçîâàíèå, çäðàâåîïàçâàíå è çàåòîñò, ïîðàäè ñëîæíèòå íàðåäáè è ôèíàíñîâè áàðèåðè, êàêòî è âðúçêàòà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà â ïîëèòèêàòà è ïðàâèòåëñòâîòî. Òåçè ïðîáëåìè âêëþ÷âàò: - Æèëèùíî îñèãóðÿâàíå: ìíîãî ðîìè â Áîñíà æèâåÿò â íåçàêîííè ïîñåëåíèÿ, áåç ñòàáèëíîñò è ñèãóðíîñò çà äåöàòà èì. Íàñèëñòâåíèòå åâèêöèè ñà ïîñòîÿííà îïàñíîñò, à ïðàâèòåëñòâîòî íå äàâà íèêàêâè ãàðàíöèè çà ïîäñëîí íà èçñåëåíèòå. Åâèêöèèòå ñà îñîáåíî ãîëÿì ïðîáëåì â Ìîñòàð, êúäåòî íÿêîëêî ðîìñêè ñåìåéñòâà ñà èçñåëåíè äâà ïúòè çà ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè. Íàé-ñêîðî, ïðåç îêòîìâðè 2011 ã., 100 ðîìè ñà îñòàâåíè áåç ïîäñëîí ñëåä èçñåëâàíå, öåëÿùî äà ñå îñâîáîäè ïðîñòðàíñòâî çà äîìîâå íà äðóãè ðîìè. Íà íèêîãî îò èçñåëåíèòå íå å îñèãóðåíî àëòåðíàòèâíî íàñòàíÿâàíå.

• Îáðàçîâàíèå: ðîìñêèòå ñåìåéñòâà â Áîñíà ñà èçïðàâåíè ïðåä ôèíàíñîâè áàðèåðè çà çàïèñâàíå â ó÷èëèùàòà, âêëþ÷âàùè ñòîëà, ó÷åáíèöèòå è òðàíñïîðòà íà äåöàòà, êîèòî ïðàâèòåëñòâîòî íå îñèãóðÿâà.  ðåçóëòàò ïîñåùàåìîñòòà íà ðîìñêèòå äåöà â ó÷èëèùå å äîñòà íèñêà â ìíîãî ÷àñòè íà ñòðàíàòà; ñàìî åäíà òðåòà îò ðîìñêèòå äåöà ïîñåùàâàò ó÷èëèùå ñïðÿìî 93% îò äåöàòà â öÿëàòà ñòðàíà.

• Çàåòîñò: îñíîâíèÿò èçòî÷íèê íà ïðèõîäè çà ïîâå÷åòî ðîìñêè ñåìåéñòâà å ïðåðàáîòâàíåòî íà ñêðàï è ïðîñåíåòî ïî óëèöèòå. Âúïðåêè ÷å ïðàâèòåëñòâîòî å óñòàíîâèëî ïðîãðàìà çà çàåòîñò íà ðîìèòå, â íåÿ ñà ó÷àñòâàëè ìàëêî ðîìè, çàùîòî îôèöèàëíî ñà áèëè ðåãèñòðèðàíè êàòî áåçðàáîòíè.

• Çäðàâåîïàçâàíå: Âúâ Ôåäåðàöèÿòà ðîìèòå òðÿáâà äà ñå ðåãèñòðèðàò â áþðà ïî òðóäà äî 30 äíè ñëåä êàòî çàãóáÿò ðàáîòàòà ñè, çà äà ïîëó÷àò çäðàâíè îñèãóðîâêè - íàðåäáà, êîÿòî ìíîãî îò òÿõ íàó÷àâàò ñëåä èçòè÷àíåòî íà ñðîêà. Ïðåç ïîãîëÿìàòà ÷àñò íà 2011ã., êàíòîíúò ÕåðöåãîâèíàÍåðåòâà, êîéòî âêëþ÷âà Ìîñòàð, íàðóøàâà çàêîíîäàòåëñòâîòî íà Ôåäåðàöèÿòà, êàòî íå

ПО СВЕТА ôèíàíñèðà çäðàâåîïàçâàíåòî çà ìàëêè äåöà, áðåìåííè æåíè è âúçðàñòíè õîðà – ñèòóàöèÿ, êîÿòî îñîáåíî ñèëíî çàñÿãà ðîìèòå. Áîñíà å ïîäïèñàëà ñïîðàçóìåíèÿ íà âèñîêî íèâî çà ðåøàâàíåòî íà ïðîáëåìèòå ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà íà ðîìèòå, ÷ðåç åâðîïåéñêàòà ïðîãðàìà Äåñåòèëåòèå íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå. Íî ïðàêòè÷åñêè å ïîñòèãíàòî ìíîãî ìàëêî, îò÷àñòè è çàðàäè ìàëêîòî çíà÷åíèå, êîåòî ïîëèòè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî îòäàâà íà ïîäîáðÿâàíåòî íà ïîëîæåíèåòî íà ðîìèòå. Ñïîðåä ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî â Áîñíà, ïðèîðèòåòíè ñà îñíîâíèòå òðè åòíè÷åñêè ãðóïè – íàðå÷åíè „êîíñòèòóèðàùè” â êîíñòèòóöèÿòà – à íå íàöèîíàëíèòå ìàëöèíñòâà.

„Òàçè ñòðàíà íÿìà êàïàöèòåò äà ïîìîãíå äîðè íà êîíñòèòóèðàùèòå ãðóïè, êàêâî îñòàâà çà ðîìèòå”, êàçâà â èíòåðâþ Äàìèð Äèæäàðåâè÷, çàìåñòíèêìèíèñòúð ïî òðóäà è çàåòîñòòà êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà ãðàæäàíñêèòå ïðîáëåìè. „Ðîìèòå ñà ïîäëîæåíè íà äèñêðèìèíàöèÿ è çëîóïîòðåáè â öÿëà Åâðîïà - çàêëþ÷àâà Óîðä.

- Ðàçëèêàòà â Áîñíà å, ÷å èçêëþ÷âàíåòî èì îò íàöèîíàëíàòà ïîëèòèêà è ìåñòíîòî ñàìîóïðàâëåíèå íå ïîçâîëÿâà ïîëîæåíèåòî èì äîðè äà áúäå ïðèçíàòî.”

www.hrw.org

СЪРБИЯ / КОСОВО Спрете произволните арести Ñúðáèÿ òðÿáâà íåçàáàâíî äà îñâîáîäè äâàìà êîñîâñêè àëáàíöè, ïðîèçâîëíî àðåñòóâàíè íà 28 ìàðò 2012 ã., â „îòãîâîð” íà çàäúðæàíåòî íà ÷åòèðèìà ñúðáè íà 27 ìàðò, ñúîáùè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Êîñîâî, îò ñâîÿ ñòðàíà, òðÿáâà äà óëåñíè ñïåøíàòà ïðîâåðêà îò ñúäèÿ îò ìèñèÿòà íà ÅÑ çà îáâèíåíèÿòà è äîìàøíèÿ àðåñò íà ÷åòèðèìàòà ñúðáè. ×åòèðèìàòà êîñîâñêè ñúðáè, âêëþ÷èòåëíî

êìåòúò íà ãðàä Âèòèíÿ, ñà àðåñòóâàíè îò êîñîâñêàòà ïîëèöèÿ, äîêàòî ñå îïèòâàëè äà ïðåêîñÿò àäìèíèñòðàòèâíàòà ãðàíèöà ìåæäó Ñúðáèÿ è Êîñîâî, Áåëÿ Çåìëÿ.  ïîñëåäñòâèå ìúæåòå ñà îáâèíåíè â „ïîäêëàæäàíå íà îìðàçà è íåòîëåðàíòíîñò ñðåä åòíè÷åñêèòå ãðóïè”. Òå ïðåíàñÿëè ìàòåðèàëè çà èçáîðèòå, êîèòî ñïîðåä êîñîâñêèòå ñúðáè ùå ñå ïðîâåäàò íà 6 ìàé â êîíòðîëèðàíèòå îò ñúðáèòå

Обектив | Брой 198

65

îáëàñòè â ñåâåðíî Êîñîâî. Äîêàòî ïëàíèðàíèòå èçáîðè ñà áèëè îïðåäåëåíè îò ìèñèÿòà íà ÅÑ çà âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà (ÅÑËÅÊÑ) çà ïðîòèâîðå÷àùè íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, âñå îùå íå å ÿñíî êàê ïðèòåæàíèåòî íà ïðåäèçáîðíè ìàòåðèàëè ìîæå äà ñúñòàâÿ êðèìèíàëíî íàðóøåíèå, êàçâà ÕÐÓ. „ äàäåíîòî îñíîâàíèå çà çàäúðæàíåòî íà äâàìàòà êîñîâñêè àëáàíöè ëèïñâà çàêîíîâà îñíîâà è ñëåäîâàòåëíî å ïðîèçâîëíî - òâúðäè Ëèäèÿ Ãàë, èçñëåäîâàòåë êúì ÕÐÓ çà Áàëêàíèòå è Èçòî÷íà Åâðîïà. - Ñëó÷àÿò íà ÷åòèðèìàòà ñúðáè èçèñêâà ïðîâåðêà íà ñúäèÿ îò ÅÑËÅÊÑ, çà äà ñå ïðåöåíè äàëè îáâèíåíèÿòà è äîìàøíèÿò àðåñò ñà áèëè îïðàâäàíè.” Íà 28 ìàðò ñðúáñêàòà ãðàíè÷íà ïîëèöèÿ àðåñòóâà äâàìà êîñîâñêè àëáàíöè, êîèòî ïðåìèíàâàò ãðàíèöàòà áëèçî äî Äæèëÿí, Êîñîâî. Âúòðåøíèÿò ìèíèñòúð íà Ñúðáèÿ Èâèöà Äà÷è÷ îïèñâà àðåñòèòå íà äâàìàòà ïðîôñúþçíè äåÿòåëè - Õàñàí Àáàçè è Àäåì Óðñåëè, êàòî îòãîâîð íà çàäúðæàíåòî íà ÷åòèðèìàòà ñúðáè. Äâàìàòà àëáàíöè ñà îáâèíåíè â øïèîíàæ è òðàôèê íà íàðêîòèöè è ñà ïðåõâúðëåíè âúâ Âðàíüå, â þæíà Ñúðáèÿ, êúäåòî îñòàâàò ïîä íàäçîð, â î÷àêâàíå íà ðåøåíèå äàëè òðÿáâà äà îñòàíàò â àðåñòà. Íà 29 ìàðò îáùèíñêèÿò ñúä íà Êîñîâñêà Êàìåíèöà îïðåäåëÿ 30-äíåâåí äîìàøåí àðåñò çà ÷åòèðèìàòà ñúðáè. Ðåøåíèåòî å îáæàëâàíî. Íà 26 äåêåìâðè 2011 ã. Ñúðáèÿ è Êîñîâî ïîäïèñâàò ñïîðàçóìåíèå, êîåòî ãàðàíòèðà ñâîáîäíîòî ïðèäâèæâàíå ïðåç ãðàíèöèòå. Ñïîðåä óãîâîðêàòà êîñîâàðèòå ñ äîêóìåíòè, èçäàäåíè îò Ðåïóáëèêà Êîñîâî, èìàò ïðàâî íà âðåìåííè ñðúáñêè äîêóìåíòè

çà ñàìîëè÷íîñò è ðåãèñòðàöèÿ íà àâòîìîáèëà, çà äà èì ñå ïîçâîëè äà ïúòóâàò â Ñúðáèÿ. Íàïðåæåíèåòî å íàðàñíàëî çàðàäè ïîäêðåïàòà íà Ñúðáèÿ çà ìåñòíèòå èçáîðè â êîíòðîëèðàíèòå îò ñúðáè îáëàñòè â ñåâåðíî Êîñîâî. Òÿ, ñïîðåä ÅÑËÅÊÑ, ïðîòèâîðå÷è íà ðåçîëþöèÿòà íà Ñúâåòà çà ñèãóðíîñò êúì ÎÎÍ, ïîñòàâÿùà Êîñîâî ïîä ìåæäóíàðîäíà àäìèíèñòðàöèÿ. Êîñîâñêîòî ïðàâèòåëñòâî å çàÿâèëî, ÷å ùå ñå îïèòà äà ïðåäîòâðàòè èçáîðèòå. Èíöèäåíòèòå ñå ñëó÷âàò ñëåä àðåñòà â Äæèëÿí íà 25 ôåâðóàðè íà øåñòèìà ÷ëåíîâå íà ñðúáñêîòî ìèíèñòåðñòâî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè â Êîñîâî çà îêàçâàíå íà íåïðàâîìåðåí íàòèñê âúðõó ãðàæäàíèòå íà ãðàä Ïàðòåñ äà íå ïðèçíàâàò êîñîâñêèòå èíñòèòóöèè. Ñðúáñêèÿò âúòðåøåí ìèíèñòúð îòãîâîðÿ íà àðåñòèòå ÷ðåç çàïëàõàòà äà áúäàò àðåñòóâàíè ñëóæèòåëè íà êîñîâñêè èíñòèòóöèè. Åäèí ÷îâåê å îñâîáîäåí, à ïåòèìà äðóãè îñòàâàò â àðåñòà, ñëåä êàòî íà 27 ìàðò êîñîâñêèÿò ñúä ïðîäúëæàâà àðåñòà èì ñ îùå 60 äíè. Íà 28 ìàðò âúâ Âó÷èòðúí, Ñåâåðíî Êîñîâî, ñà àðåñòóâàíè è îùå ïåòèìà ñúðáè çà ïðèòåæàíèå íà ïðåäèçáîðíè ìàòåðèàëè. ×åòèðèìà îò òÿõ ñëåä òîâà ñà îñâîáîäåíè. Ïåòèÿò ÷îâåê, êîéòî ïîåìà îòãîâîðíîñòòà çà ïðèòåæàíèåòî íà ìàòåðèàëèòå, å îáâèíåí â ïîäêëàæäàíå íà îìðàçà. „Ïðîèçâîëíèòå è îòìúñòèòåëíè àðåñòè ïîäðîíâàò ñúðöåâèíàòà íà ñïîðàçóìåíèåòî ìåæäó Êîñîâî è Ñúðáèÿ äà ñå ãàðàíòèðà ñâîáîäíî äâèæåíèå ïðåç ãðàíèöèòå èì - çàêëþ÷àâà Ãàë. - È àëáàíöèòå, è ñúðáèòå ùå èçïèòâàò ñòðàõ, ÷å àêî ïðåñåêàò ãðàíèöàòà, ìîæå äà áúäàò àðåñòóâàíè.” www.hrw.org

ПО СВЕТА

УНГАРИЯ Не допускайте забрана на прайд парада Óíãàðñêàòà ïîëèöèÿ òðÿáâà íåçàáàâíî äà ñå îòêàæå îò ðåøåíèåòî ñè äà íå ïîçâîëÿâà íà ó÷àñòâàùèòå â ïàðàäà äà òðúãíàò ïî ïëàíèðàíèÿ ñè ìàðøðóò, çàÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Ïðîÿâàòà òðÿáâà äà ñå îñúùåñòâè íà 7 þëè 2012 ã. Ïîëèöèÿòà ñúùî òàêà å äëúæíà äà óëåñíè ìèðíîòî ïðîòè÷àíå íà ïàðàäà, äà çàùèòè áåçîïàñíîñòòà íà ó÷àñòíèöèòå â íåãî è äà ñå óâåðè, ÷å àíòè-ãåé íàñòðîåíè ïðîòåñòèðàùè íÿìà äà ïðåêúñâàò èëè äà ñå íàìåñâàò â ïàðàäà. Íà 6 àïðèë ïîëèöåéñêîòî óïðàâëåíèå íà Áóäàïåùà íå äàäå ðàçðåøåíèå ïðàéäà íà ëåñáèéñêàòà, ãåé, áèñåêñóàëíàòà è òðàíñïîëîâàòà êóëòóðà äà áúäå îñúùåñòâåí ïî èçáðàíèÿ ìàðøðóò ñ àðãóìåíòà, ÷å óëè÷íîòî äâèæåíèå íå ìîæå äà ñå ïðåíàñî÷è. Âñúùíîñò èìåííî òîçè ìàðøðóò å åäèí îò íàé÷åñòî èçïîëçâàíèòå çà ïîäîáíè ìàñîâè ïðîÿâè â Áóäàïåùà. Íà 21 ÿíóàðè ïîääðúæíèöè íà

ïðàâèòåëñòâîòî íàïðàâèõà ìèðåí ïîõîä ïî ñúùèòå óëèöè. „Òðàôèêúò íå å áèë ïðîáëåì çà äðóãè ïàðàäè”, êàçà Ëèäèÿ Ãàë, èçñëåäîâàòåë êúì ÕÐÓ çà Èçòî÷íà Åâðîïà è Áàëêàíèòå. Ñïîðåä íåÿ òîâà å íåñåðèîçåí ïðåòåêñò, öåëÿù äà ïîïðå÷è íà õîðà îò ËÃÁÒ äà óïðàæíÿò ïðàâàòà ñè, ïîäîáíî íà âñè÷êè îñòàíàëè õîðà. Îðãàíèçàòîðèòå - ôîíäàöèÿ „Ðåéíáîó Ìèøúí”, îáÿâèõà, ÷å ïàðàäúò ùå çàïî÷íå îò Ãðàäñêèÿ ïàðê è ùå ïðîäúëæè ïî óëèöà „Àëêîòìàíè” è àâåíþ „Àíäðàñè”. Òå è ìåñòíè ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè îáæàëâàõà ðåøåíèåòî íà ïîëèöèÿòà ïðåä ãðàäñêèÿ ñúä íà Áóäàïåùà. Íå çà ïðúâ ïúò óíãàðñêàòà ïîëèöèÿ ñå îïèòâà äà ñå íàìåñè â ïðàéä ïàðàäà. Ïðåç 2011 ã. ôîíäàöèÿ „Ðåéíáîó Ìèøúí” èñêà óäúëæàâàíå íà ïëàíèðàíèÿ

Обектив | Брой 198

67

ìàðøðóò, íî ïîëèöèÿòà îòõâúðëÿ ìîëáàòà, ïîíåæå íåïðàâîìåðíî ùÿë äà óòåæíè òðàôèêà. Ñúäúò îòõâúðëÿ ðåøåíèåòî íà ïîëèöèÿòà. Ïðåç 2008 ã. ïîëèöèÿòà îòíîâî íå ïîçâîëÿâà ãåé ïàðàä ñúñ ñúùèòå ìîòèâè, íî ãè îòòåãëÿ ñëåä ïèñìî îò 15 ËÃÁÒ îðãàíèçàöèè è Ãàáîð Äåìñêè, êìåò íà Áóäàïåùà ïî òîâà âðåìå. Ðàñòÿùèòå îãðàíè÷åíèÿ íà ÷îâåøêèòå ïðàâà â Óíãàðèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè èìàò ïàãóáåí åôåêò âúðõó ìíîãî õîðà, âêëþ÷èòåëíî òåçè îò îáùíîñòòà ËÃÁÒ. Íîâàòà êîíñòèòóöèÿ íàïðèìåð, âëÿçëà â ñèëà íà 1 ÿíóàðè, èçêëþ÷âà îò îïðåäåëåíèåòî „ñåìåéñòâî” õîðà ñ åäíîïîëîâè âçàèìîîòíîøåíèÿ. Öåë íà ïàðàäà îò 2012 ã. å äà ïîêàæå ðàçíîîáðàçèåòî íà ËÃÁÒ îáùíîñòòà â Óíãàðèÿ êàòî ÷àñò îò áóäàïåùåíñêèÿ ïðàéä ôèëìîâ è êóëòóðåí ôåñòèâàë, çà äà ñå ïîâèøè ÷óâñòâèòåëíîñòòà êúì äèñêðèìèíàöèÿòà, ïðåä êîÿòî ñà èçïðàâåíè ËÃÁÒ è „íåñòàíäàðòíèòå” õîðà. Ïðàâîòî çà ñâîáîäà íà ñúáèðàíåòî å ïðèåòî â ÷ëåí 11 íà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà.  äåëàòà ñðåùó Ïîëøà è Ðóñèÿ â ïðåäèøíèòå ãîäèíè Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïîñòàíîâè åäèíîäóøíî, ÷å çàáðàíàòà íà ïàðàäà íà ËÃÁÒ íàðóøàâà ïðàâîòî íà ñâîáîäíî ñúáèðàíå è ñäðóæàâàíå. Ïðåç 2010 ã. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå â Ñúâåòà

íà Åâðîïà ïðèå ïðåïîðúêè çà ìåðêèòå çà áîðáà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà, îñíîâàíà íà ñåêñóàëíàòà îðèåíòàöèÿ èëè ïîëîâàòà èäåíòè÷íîñò. Ïðåïîðúêèòå çàäúëæàâàò ñòðàíèòå ÷ëåíêè íà ÅÑ, åäíà îò êîèòî å Óíãàðèÿ, „äà çàùèòàâàò è óòâúðæäàâàò ðåñïåêòà êúì ëåñáèéêè, ãåéîâå, áèñåêñóàëíè è òðàíññåêñóàëíè, êîèòî èñêàò äà ñå ñúáåðàò è äà èçðàçÿò ñåáå ñè, äîðè è âúçãëåäèòå èì äà íå ñà ïîïóëÿðíè è äà íå ñà ñïîäåëÿíè îò ìíîçèíñòâîòî”. Ïðåïîðúêèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà àêöåíòèðàò âúðõó òîâà, ÷å „ìåñòíèòå âëàñòè, ñúäèëèùàòà, ïîëèöèÿòà è íàöèîíàëíèòå ñòðóêòóðè çà ÷îâåøêè ïðàâà, âêëþ÷èòåëíî îìáóäñìàíèòå, ñà äëúæíè äà çàùèòàâàò ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è ìèðíî ñúáèðàíå íà õîðà îò ËÃÁÒ è íà îðãàíèçàöèèòå, êîèòî çàùèòàâàò ïðàâàòà èì”. „Çàáðàíàòà íà ïðàéäà ñàìî ùå âëîøè ñîöèàëíàòà ìàðãèíàëèçàöèÿ íà òàêà èëè èíà÷å óÿçâèìàòà ËÃÁÒ îáùíîñò â Óíãàðèÿ - çàêëþ÷àâà Ãàë. - Âìåñòî äà ïðîäúëæàâàò äèñêðèìèíàöèÿòà, óíãàðñêèòå âëàñòè òðÿáâà äà íàïðàâÿò àêòèâíà ñòúïêà â èìåòî íà åäíà îò íàé-íåçàùèòåíèòå ãðóïè â îáùåñòâîòî è ïóáëè÷íî äà îòðåêàò íàãëàñèòå ñðåùó õîðà îò ËÃÁÒ îáùíîñòòà.”

www.hrw.org

ПО СВЕТА

ГАЗА Хамас трябва да спре екзекуциите ТРИМА МЪЖЕ СА ОБЕСЕНИ, ДРУГ МОЖЕ ДА БЪДЕ РАЗСТРЕЛЯН

Åêçåêóöèèòå íà òðèìà îñúäåíè çàòâîðíèöè íà 7 àïðèë 2012 ã., èçâúðøåíè îòÕàìàñ, äîêàçâàò íóæäàòà îò ìîðàòîðèóì âúðõó óãëàâíîòî íàêàçàíèå â Ãàçà, îáÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Îðãàíèçàöèÿòà, êîÿòî âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ íà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå êàòî æåñòîêî è íåõóìàííî, êàçà, ÷å ïîðåäèöàòà íå÷åñòíè ïðîöåñè ïðàâè åêçåêóöèèòå îñîáåíî íåïðèåìëèâè. Íàé-ìàëêî îùå åäèí çàòâîðíèê ñå íàìèðà â ðèñê îò åêçåêóöèÿ â Ãàçà. Ïîñëåäíîòî îáæàëâàíå íà ñìúðòíàòà ìó ïðèñúäà å îòõâúðëåíî îò âúðõîâíèÿ âîåíåí ñúä ïðåç ôåâðóàðè. „Çàÿâåíîòî çàäúëæåíèå êúì ïðàâîñúäèåòî íà ïðàâèòåëñòâîòî íà Õàìàñ òðÿáâà äà âêëþ÷è ïðåêðàòÿâàíåòî íà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå, êîåòî îùå ïîâå÷å âëîøàâà äîêóìåíòèðàíèòå íàðóøåíèÿ â ñúäèëèùàòà íà Ãàçà - ñúîáùè Ñàðà Ëèé Óèòñúí, äèðåêòîð çà Áëèçêèÿ èçòîê êúì ÕÐÓ. - Âìåñòî

äà åêçåêóòèðà çàòâîðíèöè, Õàìàñ òðÿáâà äà ñå ñúñðåäîòî÷è âúðõó ðåôîðìèðàíåòî íà ñúäåáíàòà ñè ñèñòåìà.” ÕÐÓ å äîêóìåíòèðàëà ñëó÷àè, â êîèòî âîåííèòå ñúäèëèùà â Ãàçà íå ñà ïîëó÷èëè äîñòîâåðíè äîêàçàòåëñòâà è îáâèíåíèòå ñà îñúäåíè âúç îñíîâà íà ïðèçíàíèÿ, ïîëó÷åíè ñëåä ìú÷åíèÿ; èäåíòèôèöèðàíè ñà è äðóãè ïðîöåñóàëíè íàðóøåíèÿ êàòî ïðîèçâîëåí àðåñò è çàáðàíà íà çàäúðæàíèòå äà ñå êîíñóëòèðàò ñ àäâîêàòè, ïðåäè äà áúäàò ðàçïèòàíè.  èçÿâëåíèå íà ñàéòà ñè ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå ðàáîòè îáÿâè åêçåêóöèèòå íà òðèìà äóøè, îñúäåíè ïî íåñâúðçàíè äåëà. Òðèìàòà âå÷å ñà èçïîëçâàëè ïðàâàòà ñè çà ïîäàâàíå íà æàëáè, à ðîäíèíèòå èì íå ñà ñúãëàñíè äà ïðèåìàò êîìïåíñàöèÿ çà

Обектив | Брой 198

69

åêçåêóöèèòå èì, ñå êàçâà â èçÿâëåíèåòî.  ñëó÷àÿ íà ÷îâåê, ïîñî÷åí ñàìî ñ èíèöèàëèòå Ì.Á., 49-ãîäèøåí æèòåë íà Äåèð àë Áàëà, ãðàæäàíñêèÿò ñúä íà ïúðâà èíñòàíöèÿ íà ñúùèÿ ãðàä ãî îñúæäà íà ñìúðò çà óáèéñòâî íà 30 ìàðò 2010 ã. Ñïîðåä íåçàâèñèìèÿ Ïàëåñòèíñêè öåíòúð çà ÷îâåøêè ïðàâà Êàñàöèîííèÿò ñúä íà Ãàçà ïîäêðåïÿ íàðåäáàòà íà 16 ôåâðóàðè 2012 ã. Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë èäåíòèôèöèðà ÷îâåêà êàòî Ìîõàìåä Áàðàêà è êàçâà, ÷å å îñúäåí çà óáèéñòâî íà ðîäíèíà.  ñëó÷àÿ íà Ì.À., 20-ãîäèøåí æèòåë íà Ðàôà, ãðàæäàíñêèÿò ñúä íà ïúðâà èíñòàíöèÿ â Êàí Þíèñ ãî îñúæäà íà ñìúðò íà 24 íîåìâðè 2010 ã. çà îòâëè÷àíå, èçíàñèëâàíå è óáèéñòâî íà äåòå ïðåç þëè 2010 ã., òâúðäè Íåçàâèñèìàòà êîìèñèÿ çà ÷îâåøêè ïðàâà èëè ïàëåñòèíñêèÿò îìáóäñìàí çà ïðàâàòà. Ïðèñúäàòà å ïîòâúðäåíà îò àïåëàòèâíèÿ ñúä â ãðàä Ãàçà íà 2 íîåìâðè 2011 ã. è îò êàñàöèîííèÿ ñúä íà 29 ôåâðóàðè 2012 ã., äîêëàäâà ïàëåñòèíñêàòà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ. Áðàòúò íà îñúäåíèÿ Ì.À. êàçàë íà „Àääàìåð”, äðóãà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ, ÷å íà 6 àïðèë ñåìåéñòâîòî èì áèëî óâåäîìåíî çà ïðåäñòîÿùàòà åêçåêóöèÿ è èì áèëî ïîçâîëåíî äà ãî âèäÿò â çàòâîðà â 1.00 ÷. ïðåç íîùòà íà 7 àïðèë.  6. 45 ÷. çàòâîðíè÷åñêèòå âëàñè çâúíÿò íà ñåìåéñòâîòî, çà äà ñúîáùÿò, ÷å Ì.À. áèë åêçåêóòèðàí. Äâàìàòà îáâèíÿåìè ñà áèëè ñúäåíè ñïîðåä íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ îò 1936 ã.(No.74), äàòèðàù îò áðèòàíñêèÿ ìàíäàò.  òðåòèÿ ñëó÷àé Âúðõîâíèÿò âîåíåí ñúä â Ãàçà ïðèåìà íà 2 ôåâðóàðè ñìúðòíàòà ïðèñúäà ÷ðåç îáåñâàíå íà Ó.Äæ., 27 ã., îò ëàãåðà Áóðåäæ â öåíòðàëíà Ãàçà, äîêëàäâà îìáóäñìàíà ïî ïðàâàòà. Ó.Äæ. áèë îáÿâåí çà âèíîâåí îò ïî-íèñø òðèáóíàë - Ïîñòîÿííèÿ âîåíåí ñúä, íà 29 ìàðò 2011 ã., çà ïðåäàòåëñòâî è ñúó÷àñòíè÷åñòâî â óáèéñòâî ñïîðåä Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ îò 1979 ã. íà ðåâîëþöèîííàòà îðãàíèçàöèÿ çà îñâîáîæäåíèå íà Ïàëåñòèíà. Ïàëåñòèíñêèÿò îìáóäñìàí ïî ïðàâàòà îáÿâè ñúùî, ÷å

õàìàñêèòå âëàñòè ñêîðî ùå åêçåêóòèðàò íàé-ìàëêî îùå åäèí çàòâîðíèê. Íà 14 ôåâðóàðè Âúðõîâíèÿò âîåíåí ñúä â ãðàä Ãàçà ïîäêðåïÿ ñìúðòíà ïðèñúäà ÷ðåç ðàçñòðåë íà Äæàìèë Çàêàðèÿ Þõà, 29 ã., îò ãðàä Ãàçà. Ïîñòîÿííèÿò âîåíåí ñúä ãî îñúæäà íà ñìúðò íà 6 äåêåìâðè 2010 ã. çà ñúó÷àñòíè÷åñòâî â óáèéñòâî. Òîé íÿìà ïîâå÷å îáæàëâàíèÿ. Âîåííèòå ñúäèëèùà è â Ãàçà, è íà Çàïàäíèÿ áðÿã ïðèëàãàò Ðåâîëþöèîííèÿ íàêàçàòåëåí êîäåêñ, êîéòî íàëàãà ñìúðòíà ïðèñúäà çà íàé-ìàëêî 42 ïðåñòúïëåíèÿ, âêëþ÷èòåëíî íÿêîëêî, êîèòî ïîïàäàò èçâúí ìåæäóíàðîäíèÿ ñòàíäàðò çà „íàéñåðèîçíè ïðåñòúïëåíèÿ”. Þðèñäèêöèÿòà íà âîåííèÿ ñúä òðÿáâà äà ñå óïðàæíÿâà ñàìî âúðõó âîåíåí ïåðñîíàë, íî ÕÐÓ îòêðè, ÷å ïåòèìà îò 16-òå äóøè, îñúäåíè íà ñìúðò îò âîåííè ñúäèëèùà ïðåç 2009 ã. è 2010 ã., ñà áèëè öèâèëíè. Îò ïîåìàíåòî íà êîíòðîëà â Ãàçà ïðåç 2007 ã., õàìàñêèòå âëàñòè ñà åêçåêóòèðàëè íàé-ìàëêî 11 äóøè, âêëþ÷èòåëíî ïåòèìà ïðåç 2010 ã. è òðèìà ïðåç 2011 ã. Íàé-ìàëêî ïåòèìà äóøè ñà áèëè åêçåêóòèðàíè ñëåä ïðèñúäè îò âîåííè ñúäèëèùà. Ïàëåñòèíñêàòà âëàñò íà Çàïàäíèÿ áðÿã å èçäàâàë ñìúðòíè ïðèñúäè, íî íå å èçâúðøâàëà íèêàêâè åêçåêóöèè îò 2005 ã. íàñàì. Ñïîðåä ÕÐÓ øèðåùîòî ñå ïðèëàãàíå íà ìú÷åíèÿ íà àðåñòóâàíè çàïîäîçðåíè â Ãàçà ñå äîáàâÿ êúì ïðè÷èíèòå çà çàãðèæåíîñò çà ÷åñòíèòå ïðîöåñè. Ñàìî ïðåç ôåâðóàðè ïàëåñòèíñêèÿò îìáóäñìàí ïî ïðàâàòà äîêóìåíòèðà 22 îáâèíåíèÿ â ìú÷åíèÿ ïî âðåìå íà çàäúðæàíå. Ïðåç 2011 ã. âúòðåøíàòà ñëóæáà çà ñèãóðíîñò íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è ïîëèöèÿòà íà Õàìàñ â Ãàçà âåðîÿòíî ñà ïîäëîæèëè íà ìú÷åíèÿ 147 äóøè, ñïîðåä ìåñå÷íèòå äîêëàäè íà îìáóäñìàíà. ÕÐÓ íå çíàå äàëè äîêàçàòåëñòâàòà, èçïîëçâàíè â ñúäåáíèòå ïðîöåäóðè ïðè òåçè ñëó÷àè, íå ñà áèëè ïîëó÷åíè íàñèëñòâåíî. www.hrw.org

ДОКУМЕНТИ

Деян Колев

Националната стратегия на Република България за интеграция на ромите Ñëåä äúëúã è ïðîòèâîðå÷èâ ïðîöåñ íà êîíñóëòàöèè Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèå íà 21 äåêåìâðè 2011 ã. Íàöèîíàëíà ñòðàòåãèÿ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå (ÍÑÈÐ) è Ïëàí çà äåéñòâèå (ÏÄ) çà èçïúëíåíèå íà Ñòðàòåãèÿòà. Íà 1 ìàðò 2012 ã. Ñòðàòåãèÿòà áåøå îäîáðåíà îò Ïàðëàìåíòà ñ ïúëíî åäèíîäóøèå: òÿ ïîëó÷è ïîäêðåïàòà íà âñè÷êè íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, êîèòî ó÷àñòâàõà â ãëàñóâàíåòî. Íàïðàâåíà áå âàæíà ñòúïêà êúì ïðåâðúùàíåòî íà ðîìñêàòà èíòåãðàöèÿ â íàöèîíàëíà ïîëèòèêà.

Националната стратегия Реалистични национални цели и приоритети

Âèíàãè, êîãàòî ñå íàïðàâè ñòúïêà íàïðåä, ñå îòâàðÿò äâå âúçìîæíîñòè. Åäíàòà å çàïî÷íàòîòî äà áúäå ïîñëåäâàíî îò ïîðåäèöà íîâè äåéñòâèÿ, êîèòî äà ãî ïðîäúëæàò è êîíêðåòèçèðàò. Âòîðàòà âúçìîæíîñò ñå çàêëþ÷àâà â òàíöóâàëíèÿ ðèòúì „êðà÷êà íàïðåä, äâå íàçàä”, êàòî òóê íå å íóæíî äîðè äà ñå ïðàâÿò äåéñòâèÿ íàçàä – àêî ïðåäïðèåòàòà ïúðâà ñòúïêà íà òàêîâà âèñîêî íèâî íå áúäå ïðîäúëæåíà, òîâà ùå ÿ îáåçñìèñëè è ùå çàòâúðäè íàãëàñàòà – è ñðåä ìíîçèíñòâîòî, è ñðåä ìàëöèíñòâîòî – ÷å èíòåãðàöèÿòà å „ìèñèÿ íåâúçìîæíà”.

Ñòðàòåãè÷åñêèÿò äîêóìåíò, íàðå÷åí Íàöèîíàëíà ñòðàòåãèÿ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå, ïðèëàãà ïîäõîä, êîéòî ñëåäâà ïðèíöèï 2 „Åêñïëèöèòíà, íî íå èçêëþ÷âàùà öåëåíàñî÷åíîñò“ îò äåñåòòå îñíîâíè ïðèíöèïà çà ïðèîáùàâàíå íà ðîìèòå, îäîáðåíè îò Ñúâåòà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.  íåãî ñå îïðåäåëÿò íàöèîíàëíè öåëè â 6 îáëàñòè (îáðàçîâàíèå, çäðàâåîïàçâàíå, æèëèùíè óñëîâèÿ, âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà è áîðáà ñðåùó äèñêðèìèíàöèÿòà, êóëòóðà è ìåäèè), êîèòî ñà ïðîäúëæåíèå íà îñíîâíèòå ïðèîðèòåòè îò ñúùåñòâóâàùèòå äîêóìåíòè çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå è ñà ïðèçíàòè îò çàèíòåðåñîâàíèòå ñòðàíè, êîèòî ðàáîòÿò çà ðîìñêàòà èíòåãðàöèÿ. Òåçè ïðèîðèòåòè áÿõà îáñúäåíè è ïîäêðåïåíè ïî âðåìå íà íàöèîíàëíè òåìàòè÷íè êîíôåðåíöèè, îðãàíèçèðàíè ïðåç îêòîìâðè îò êîàëèöèÿ îò ðîìñêè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè[1] è

Êàêâî ïðåäñòàâëÿâàò îäîáðåíèòå îò ÌÑ è ÍÑ äîêóìåíòè è ïðåäïîñòàâêè çà êîé îò äâàòà ñöåíàðèÿ ñúäúðæàò?

[1] Öåíòúð „Àìàëèïå”, ñäðóæåíèå „Ñâÿò áåç ãðàíèöè” – ãð. Ñòàðà Çàãîðà, ñäðóæåíèå „Íîâ ïúò” – Õàéðåäèí, Ðîìñêà àêàäåìèÿ çà êóëòóðà è îáðàçîâàíèå – ãð. Ñëèâåí, è ôîíäàöèÿ „Ðîìà” – ãð. Ëîì.

Обектив | Брой 198

71

НАЦИОНАЛНАТА СТРАТЕГИЯ НА Р БЪЛГАРИЯ ЗА ИНТЕГРАЦИЯ ...

íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà ñúòðóäíè÷åñòâî ïî åòíè÷åñêèòå è èíòåãðàöèîííèòå âúïðîñè. Ñïåöèàëíî èçêëþ÷åíèå å ïðèîðèòåòíà îáëàñò „Çàåòîñò”: âúïðåêè ÷å ðîìñêè è íå-ðîìñêè îðãàíèçàöèè (êàòî íàïðèìåð ÓÍÈÖÅÔ, Íàöèîíàëíà ìðåæà çà äåöàòà è äðóãè) ïîâäèãíàõà ìíîãîêðàòíî ïðåäëîæåíèÿ çà èçïúëíåíèå íà ñòðàòåãè÷åñêè öåëè â îáëàñòòà íà ñîöèàëíîòî âêëþ÷âàíå, êàêòî è èäåÿòà ïðèîðèòåòúò äà áúäå ïðåôîðìóëèðàí â „Òðóäîâà çàåòîñò è ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå”, íèòî åäíî îò òÿõ íå áå âêëþ÷åíî â îêîí÷àòåëíèÿ âàðèàíò íà Ñòðàòåãèÿòà.

Непроменено институционно устройство ×àñò VII. Ìåõàíèçìè çà èçïúëíåíèå íà ïîëèòèêàòà çà èíòåãðàöèÿ îòíîâî ïîòâúðæäàâà äîñåãà ñúùåñòâóâàùàòà èíñòèòóöèîíàëíà ðàìêà è ðàçïðåäåëÿíå íà îòãîâîðíîñòèòå. Èíñòèòóöèèòå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò ñè çàïàçâàò ðîëÿòà íà óïðàâëåíèå íà ïîëèòèêàòà çà èíòåãðàöèÿ â äàäåíà îáëàñò (íàïðèìåð, Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî å îòãîâîðíî çà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ è äð.), êîîðäèíèðàùàòà ðîëÿ íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà ñúòðóäíè÷åñòâî ïî åòíè÷åñêèòå è èíòåãðàöèîííèòå âúïðîñè ñúùî ñå çàòâúðæäàâà. Ñòðàòåãèÿòà ïðèçîâàâà çà „ôîðìèðàíå è ïîääúðæàíå íà íåîáõîäèìèÿ àäìèíèñòðàòèâåí êàïàöèòåò â êëþ÷îâèòå îòãîâîðíè èíñòèòóöèè”, êîåòî å î÷åâèäíà íåîáõîäèìîñò, èìàéêè ïðåäâèä ëèïñàòà íà êàêâàòî è äà áèëî àäìèíèñòðàòèâíà èíôðàñòðóêòóðà, êîÿòî ñå çàíèìàâà ñ ðîìñêà èíòåãðàöèÿ â êëþ÷îâè ìèíèñòåðñòâà â íàñòîÿùèÿ ìîìåíò. Íèêîå ìèíèñòåðñòâîòî íå ðàçïîëàãà ñ àäìèíèñòðàòèâíî çâåíî[2], çàíèìàâàùî ñå ñ èíòåãðàöèÿòà íà ðîìèòå, à òàçè „ëåêà” çàäà÷à ñå âúçëàãà íà åäèí åêñïåðò, íàðåä ñ íÿêîëêî äðóãè îòãîâîðíîñòè[3]. Òîçè ìîäåë å áåçñïîðíî [2] Òàêèâà çâåíà íà ïî-íèñêî àäìèíèñòðàòèâíî íèâî – îòäåëè – ñúùåñòâóâàõà â Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà. Òå áÿõà ðàçôîðìèðîâàíè, ñúîòâåòíî ïðåç ìàðò 2009 ã. è àïðèë 2011 ã.

[3] Òàêúâ å ñëó÷àÿò â ìîìåíòà ñ Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, Ìèíèñòåðñòâîòî íà êóëòóðàòà, Ìèíèñòåðñòâîòî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà, Ìèíèñòåðñòâîòî íà ðåãèîíàëíîòî ðàçâèòèå, Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà.

íååôåêòèâåí. Âúïðåêè òîâà, â Ñòðàòåãèÿòà ëèïñâà èçèñêâàíå çà ïðîìÿíà â ñåãàøíàòà ñèòóàöèÿ, à íàïðîòèâ – äîðè ñå îñòàâÿ îïöèÿòà òÿ äà ïðîäúëæè ïî ñúùèÿ íà÷èí. Ïî-êîíêðåòíî Ñòðàòåãèÿòà ïðåäâèæäà òâúðäå ãîëÿìî ðàçíîîáðàçèå íà àäìèíèñòðàòèâíà èíôðàñòðóêòóðà, ñâúðçàíà ñ èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå, à èìåííî „äåëåãèðàíå íà îïðåäåëåíè îòãîâîðíîñòè íà äèðåêöèè, êëîíîâå, çâåíà èëè åêñïåðòè, èëè ôîðìèðàíåòî íà ñïåöèàëèçèðàíè çâåíà”. Òîâà îáîáùàâà âñè÷êè âúçìîæíè ñëó÷àè è ïî ñúùåñòâî íå ïðåäëàãà íèùî, êàêòî è íå ïðåäâèæäà ìèíèìàëåí ñòàíäàðò.  ñúùàòà ãëàâà ñå èçèñêâà „âêëþ÷âàíå íà îáùèíèòå â èçïúëíåíèå íà ïîëèòèêàòà çà èíòåãðàöèÿ”, êîåòî å âàæíî èçèñêâàíå â ïîëîæèòåëíà íàñîêà, êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å äî òîçè ìîìåíò îáùèíñêèòå âëàñòè îñòàâàò âñòðàíè îò ïîëèòèêàòà íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå, êîÿòî ñå âúçïðèåìà êàòî îòãîâîðíîñò íà öåíòðàëíàòà âëàñò. Âúïðåêè òîâà Ñòðàòåãèÿòà íå ïðåäâèæäà çàäúëæèòåëíîòî èçèñêâàíå çà ñïåöèàëíà àäìèíèñòðàòèâíà ïîäêðåïà íà îáùèíñêî íèâî, êàòî ñå çàÿâÿâà, ÷å ôîðìèðàíåòî íà íåîáõîäèìèÿ àäìèíèñòðàòèâåí êàïàöèòåò â ñòðóêòóðèòå íà îáùèíñêèòå àäìèíèñòðàöèè ìîæå äà ñå îñúùåñòâè „÷ðåç äåëåãèðàíå íà îïðåäåëåíè ôóíêöèè íà äèðåêöèè, êëîíîâå, çâåíà è íà ñïåöèàëèñòèòå, îòãîâîðíè çà èíòåãðàöèîííàòà ïîëèòèêà”. Íÿìà ãî è ÿñíîòî èçèñêâàíå äà áúäàò íàçíà÷åíè åêñïåðòè/ñïåöèàëèñòè ïî åòíè÷åñêèòå âúïðîñè: òîâà å ïðåïîðú÷àíî â ñëó÷àé íà èäåíòèôèöèðàíà íåîáõîäèìîñò. Ò.å. è òóê Ñòðàòåãèÿòà íå ïðåäëàãà íèùî ïî-ðàçëè÷íî îò ñúùåñòâóâàùîòî äî ìîìåíòà. Èçãëåæäà, ÷å ÍÑÈÐ îòíîâî çàòâúðæäàâà èíñòèòóöèîííàòà èíôðàñòðóêòóðà çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå íà öåíòðàëíî è îáùèíñêî íèâî, áåç äà ÿ ðàçâèâà â åäíà îò äâåòå âúçìîæíè ïîñîêè: ñúçäàâàíå íà îðãàí/èíñòèòóöèÿ ñ óïðàâëåíñêè ôóíêöèè (íå ñàìî êîîðäèíèðàùè òàêèâà) èëè ôîðìèðàíå íà àäìèíèñòðàòèâíè çâåíà, êîèòî ñå çàíèìàâàò ãëàâíî ñ èíòåãðàöèÿòà íà ðîìèòå, â êëþ÷îâèòå èíñòèòóöèè. Ëèïñàòà íà ïîäõîäÿùà àäìèíèñòðàòèâíà ïîäêðåïà îïðåäåëÿ òðè âúçìîæíè âàðèàíòà çà ïðèëàãàíå íà ÍÑÈÐ: ôîðìàëíî èçïúëíåíèå èëè äîðè ëèïñà íà ðåàëèçàöèÿ; çàñèëâàíå íà ðîëÿòà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è äðóãè çàèíòåðåñîâàíè ñòðàíè â èíèöèèðàíåòî è èçïúëíåíèåòî íà äåéíîñòèòå

72

ДОКУМЕНТИ ïî èíòåãðàöèÿòà íà ðîìèòå, ïðîìåíè â àäìèíèñòðàòèâíàòà èíôðàñòðóêòóðà, êîèòî íå ñà ïðåäâèäåíè â Ñòðàòåãèÿòà.

Слаб мониторинг Ãëàâà „Ìîíèòîðèíã íà èçïúëíåíèåòî” îñòàâÿ öåëèÿ ìîíèòîðèíã â ðàìêèòå íà òàêà íàðå÷åíèÿ „àäìèíèñòðàòèâåí ìîíèòîðèíã”, êîéòî å ïîñêîðî îò÷èòàíå, îòêîëêîòî ìîíèòîðèíã. Âúïðåêè ÷å íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è åêñïåðòè ïîâäèãíàõà ðåäèöà ïðåäëîæåíèÿ çà âúâåæäàíå íà äîïúëíèòåëíè ìåõàíèçìè çà íåçàâèñèìî íàáëþäåíèå è îöåíêà, òå íå áÿõà âêëþ÷åíè â îêîí÷àòåëíàòà âåðñèÿ. Îñâåí òîâà íå å âúâåäåíà ëîãè÷åñêàòà ðàìêà îò èíäèêàòîðè çà îöåíêà íà èçïúëíåíèåòî íà Ñòðàòåãèÿòà. Òîâà å äàëå÷ îò ñòàáèëíàòà ñèñòåìà çà ìîíèòîðèíã, èçèñêâàíà îò ðàìêàòà íà ÅÑ çà íàöèîíàëíè ñòðàòåãèè çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå. Íåîáõîäèìè ñà ñåðèîçíè ïîäîáðåíèÿ ïî îòíîøåíèå íà ìîíèòîðèíãà è îöåíêàòà íà ÍÑÈÐ.

äà ñå ïëàíèðà öÿëîñòíà ïðîãðàìà îò äåéíîñòè ñ ôèíàíñèðàíå, ñðîêîâå è àäìèíèñòðàòèâíè îòãîâîðíîñòè çà èçïúëíåíèå íà ÍÑÈÐ. ×ðåç ïëàíà çà äåéñòâèå, îäîáðåí ÷ðåç Ðåøåíèå íà ÌÑ ¹1/05.01.2012 ã., ñòðàòåãè÷åñêèòå öåëè, îïðåäåëåíè â Ñòðàòåãèÿòà ìîæåõà äà ñå ïðåâúðíàò â ïîêîíêðåòíè çàäà÷è è ñúâñåì êîíêðåòíè äåéíîñòè. Íà ïðàêòèêà òîâà ïî-ñêîðî íå ñå ñëó÷è – ïî ñúùåñòâî ïëàíúò íå ïðåäâèäè íîâè äåéíîñòè è ðåñóðñè, ò.å. òîé ñå ïðåâúðíà â åäèí ïåäàãîãè÷åñêè äîêóìåíò, îáÿñíÿâàù êàêâî â ìîìåíòà ñå ïðàâè, à íå â ïëàí.

Непоследователност Êàòî öÿëî ñëàáîñò íà ïëàíà å íåãîâàòà íåïîñëåäîâàòåëíîñò. Îñíîâíèòå îáëàñòè ñà ðàçðàáîòåíè, áåç äà èìà âðúçêà ïîìåæäó èì, òîâà ïðå÷è íà âúçìîæíîñòèòå çà ìåæäóñåêòîðíè äåéíîñòè, ñú÷åòàâàùè îáðàçîâàíèåòî, çàåòîñòòà, çäðàâåîïàçâàíåòî è óñëîâèÿòà íà æèâîò. Èçïîëçâàí å òåñåí, åäíîñåêòîðåí ïîäõîä, âúïðåêè ÷å òîé äîêàçà ñâîÿòà îãðàíè÷åíà åôåêòèâíîñò ïðåç ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.

Решение на Народното събрание Íàé-âàæíàòà ïîëîæèòåëíà ñòðàíà íà ÍÑÈÐ å, ÷å òÿ áå ïðèåòà ñ ðåøåíèå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Òîâà áå åäíî îò îñíîâíèòå èñêàíèÿ, ïîñòàâåíè îò „Àìàëèïå” è íà ïðàêòèêà âñè÷êè ðîìñêè îðãàíèçàöèè îùå â ñðåäàòà íà îêòîìâðè 2011 ã.[4]. Îäîáðåíèåòî íà ïàðëàìåíòà íå ñàìî äåìîíñòðèðà ñèëíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà ïîñòàâÿíå íà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìèòå íà ïî-âèäíî ìÿñòî â äíåâíèÿ ðåä íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, íî ñúùî òàêà èìà øàíñà äà àíãàæèðà øèðîê êðúã îò èíñòèòóöèè ñ ïðèëàãàíåòî ìó. Ðåøåíèåòî íà ïàðëàìåíòà ùå àíãàæèðà îáùèíñêèòå âëàñòè, íàöèîíàëíèÿ îìáóäñìàí è äðóãè èíñòèòóöèè, âñòðàíè îò èçïúëíèòåëíàòà âëàñò. Òîâà áè ìîãëî äà îòâîðè ãîëÿì íàáîð îò íîâè âúçìîæíîñòè çà ÍÑÈÐ.

Îñâåí òîâà, îñíîâíèòå îáëàñòè ñà ðàçðàáîòåíè ñ ðàçëè÷íà ñòåïåí íà çàäúëáî÷åíîñò: íÿêîè îò òÿõ ñà ïîäðîáíî îïèñàíè è ðàçäåëÿò îñíîâíèòå çàäà÷è â êîíêðåòíè äåéíîñòè, çà ðàçëèêà îò äðóãè, êîèòî ñà äîñòà îáùè è áåç ïîäðîáíî îïèñàíèå. Íàïðèìåð, ÷àñòòà Îáðàçîâàíèå å ñðàâíèòåëíî äîáðå ðàçâèòà, ñúäúðæà 16 çàäà÷è è 40 äåéíîñòè. Çà ðàçëèêà îò íåÿ, ÷àñòòà Çàåòîñò ñúäúðæà 7 çàäà÷è è 8 äåéíîñòè.

Планът за действие Ñúùåñòâóâàíåòî íà Ïëàíà çà äåéñòâèå å èçêëþ÷èòåëíî ïîëîæèòåëåí ôàêò. Òîâà å âúçìîæíîñò

[4] Âèæ http://www.amalipe.com/index.php?nav=news&id= 935&lang=1

 ñâîÿ îêîí÷àòåëåí âàðèàíò Ïëàíúò çà äåéñòâèå ñëåäâà ðàçëè÷åí ôîðìàò: ïúðâàòà ìó ÷àñò (2012 2014 ã.) èçïîëçâà ôîðìàòà íà Ïëàí çà äåéñòâèå íà Äåñåòèëåòèåòî íà ðîìñêîòî âêëþ÷âàíå çà ðàçëèêà îò äðóãèòå äâå ÷àñòè, êîèòî ùå ñëåäâàò ðàçëè÷åí

Обектив | Брой 198

73

НАЦИОНАЛНАТА СТРАТЕГИЯ НА Р БЪЛГАРИЯ ЗА ИНТЕГРАЦИЯ ...

ôîðìàò. Èçïîëçâàíåòî íà ðàçëè÷íè ôîðìàòè â åäèí è ñúù äîêóìåíò å ïî-ñêîðî ïðèçíàê íà åêëåêòèêà è íåïîñëåäîâàòåëíîñò.

Тесен времеви хоризонт Äðóãà îáùà ñëàáîñò íà ÏÄ å, ÷å òîé èçïîëçâà ìíîãî òåñåí âðåìåâè õîðèçîíò. Ïëàíúò ïðåäâèæäà äåéíîñòè ñàìî çà ïúðâèòå 3 ãîäèíè, êàòî îáÿñíÿâà, ÷å ñëåä òîâà ùå ñå èçâúðøâà ìåæäèííà îöåíêà è ùå áúäàò ïëàíèðàíè íîâè äåéíîñòè. Òîâà íå ïîçâîëÿâà äà áúäàò ïëàíèðàíè äúëãîñðî÷íè è óñòîé÷èâè èíòåðâåíöèè, êîèòî ñà îò ðåøàâàùî çíà÷åíèå çà ïîñòèãàíå íà öåëèòå, çàëîæåíè â Ñòðàòåãèÿòà. Îñâåí òîâà ïî òîçè íà÷èí ïëàíúò íå ìîæå äà ïîâëèÿå íà ñëåäâàùèÿ ïåðèîä íà ïëàíèðàíå çà åâðîïåéñêèòå ôîíäîâå â Áúëãàðèÿ: íåãîâàòà ìåæäèííà îöåíêà è ïëàíèðàíåòî íà íîâè äåéíîñòè ùå ñå èçâúðøâà â ïåðèîä, êîãàòî äîãîâîðúò çà ïàðòíüîðñòâî è ñëåäâàùèòå îïåðàòèâíè ïðîãðàìè /Ïëàí çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè/ ùå ñà ïîäãîòâåíè è ïîäïèñàíè.

Скромна финансова подкрепа Ñêðîìíàòà ôèíàíñîâà ïîäêðåïà, ïðåäâèäåíà çà èçïúëíåíèåòî íà ïëàíà, å ñåðèîçíà ñëàáà ñòðàíà. Âúïðåêè ÷å ðàìêàòà íà ÅÑ çà Íàöèîíàëíè ñòðàòåãèè çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå èçèñêâà „äîñòàòú÷íî ôèíàíñèðàíå îò íàöèîíàëíèòå áþäæåòè, êîèòî ùå áúäàò äîïúëíåíè, êúäåòî å óìåñòíî, îò ìåæäóíàðîäíè èçòî÷íèöè è ôèíàíñèðàíå îò ÅÑ”, ÏÄ êàòåãîðè÷íî íå ïîêðèâà òîâà êëþ÷îâî èçèñêâàíå. Ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ïðèîðèòåòíèòå îáëàñòè íå ñà ïîäêðåïåíè ñ ôèíàíñèðàíå èëè òîâà å ôèíàíñèðàíåòî, îäîáðåíî ïðåäè ðàçðàáîòâàíåòî íà ÍÑÈÐ è áåç äà èìà âðúçêà ñ íåéíîòî îäîáðåíèå è èçïúëíåíèå.  òîâà îòíîøåíèå äîáàâåíàòà ñòîéíîñò íà Ñòðàòåãèÿòà è Ïëàíà çà äåéñòâèå å ìíîãî îãðàíè÷åíà. Çà ïîâå÷åòî îò äåéíîñòèòå, ïðåäâèäåíè â ÏÄ, íÿìà îñèãóðåíî ôèíàíñèðàíå: â ãðàôàòà „ôèíàíñèðàíå” èìà èëè ïðàçíî ïîëå, èëè „íå å íåîáõîäèìî ôèíàíñèðàíå” , èëè „îò ñîáñòâåíèòå áþäæåòè”. Âñúùíîñò îò 120 äåéíîñòè, âêëþ÷åíè â ïëàíà, çà 71 íÿìà îñèãóðåíî ôèíàíñèðàíå.

 4 îò 6 ïðèîðèòåòíè îáëàñòè ïî÷òè âñè÷êè ïëàíèðàíè äåéíîñòè ñà áåç îñèãóðåíî ôèíàíñèðàíå: Æèëèùíè óñëîâèÿ (çà 12 îò 18 äåéíîñòè ëèïñâà áþäæåò), Âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà (çà 4 îò 7 äåéíîñòè ëèïñâà áþäæåò), Êóëòóðà è ìåäèè (áåç îñèãóðåí áþäæåò), Çàåòîñò (áåç îñèãóðåí áþäæåò). Ïðèîðèòåòíèòå îáëàñòè Îáðàçîâàíèå è Çäðàâåîïàçâàíå ñà ïî-äîáðå ðàçâèòè â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå îáëàñòè. Òå ïðåäâèæäàò ãîëÿì áðîé äåéíîñòè (ñúîòâåòíî 40 è 39) è èìà ïðåäâèäåíî ôèíàíñèðàíå çà ìíîãî îò òÿõ.  ñúùîòî âðåìå ÏÄ å ñ îãðàíè÷åíà äîáàâåíà ñòîéíîñò äîðè â òåçè îáëàñòè ïîðàäè äâå ïðè÷èíè. Ïúðâàòà å, ÷å íèâîòî íà ïðåäâèäåíîòî ôèíàíñèðàíå å êðàéíî íåäîñòàòú÷íî. Âòîðàòà ïðè÷èíà å, ÷å ïî÷òè íÿìà íîâè äåéíîñòè è áþäæåò. Ïðèîðèòåòúò Çäðàâåîïàçâàíå å âåðñèÿ „êîïèðàíå è ïîñòàâÿíå” îò Ïëàíà çà äåéñòâèå çà èçïúëíåíèå íà Çäðàâíàòà ñòðàòåãèÿ çà ëèöà, ïðèíàäëåæàùè êúì óÿçâèìè åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà, îäîáðåí îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïðåç þëè 2011 ã. (Ðåøåíèå íà ÌÑ ¹589/01.08.2011 ã.). Íèùî íîâî íå å âêëþ÷åíî òàì, ìàêàð è ðîìñêèòå íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è åêñïåðòè, äà ïðåäëîæèõà íÿêîè íîâè äåéíîñòè è óâåëè÷àâàíå íà ïàðàìåòðèòå íà ñòàðèòå. Ò.å. ïðèîðèòåò Çäðàâåîïàçâàíå íà ÏÄ çà ÍÑÈÐ íå âíàñÿ íîâà äåéíîñò èëè áþäæåò, ðàçëè÷íè îò äîñåãà ñúùåñòâóâàùèòå. Ïðèîðèòåò Îáðàçîâàíèå ïðåäëàãà íÿêîè íîâè äåéíîñòè çàåäíî ñ äåéíîñòè, êîèòî ñà áèëè èçïúëíÿâàíè ïðåäè. Ñëàáà ñòðàíà å, ÷å ïî÷òè âñè÷êè íîâè äåéíîñòè íå ñà ôèíàíñîâî ïîäêðåïåíè: íå ñòàâà ÿñíî äàëè è êàê òå ùå áúäàò ïðèëîæåíè.

Обяснение вместо планиране Ðàçÿñíåíèÿòà, äàäåíè ïî-ãîðå, îïðåäåëÿò êëþ÷îâèòå îáùè ñëàáîñòè íà Ïëàíà çà äåéñòâèå: òîé íå å ïëàíîâ äîêóìåíò, à ïî-ñêîðî äîêóìåíò ñ

74

ДОКУМЕНТИ îáÿñíèòåëåí õàðàêòåð.  ïîâå÷åòî îò ïðèîðèòåòíèòå îáëàñòè ïëàíúò ïðîñòî îáîáùàâà äåéíîñòèòå, îñúùåñòâÿâàíè îò ðàçëè÷íè èíñòèòóöèè, èëè ïîâòàðÿ (ïî ìåòîäà êîïèðàì - ïîñòàâÿì) òîâà, êîåòî èíñòèòóöèèòå ñà ïëàíèðàëè ïðåäè äà çàïî÷íå ïðîöåñúò íà èçãîòâÿíå íà ÍÑÐÈ è íåéíèÿ ÏÄ: òîâà å ïîëîæåíèåòî ñúñ Çäðàâåîïàçâàíå, Æèëèùíè óñëîâèÿ, Êóëòóðà è ìåäèè, è îò÷àñòè ñúñ Çàåòîñò. Îáðàçîâàíèå, Âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà è ÷àñòè÷íî Çàåòîñò ïðåäâèæäàò íÿêîè íîâè äåéíîñòè, íî òå íå ñà ôèíàíñîâî ïîäêðåïåíè, êîåòî ïðàâè èçïúëíåíèåòî èì ìíîãî ïðîáëåìàòè÷íî. Ïî îòíîøåíèå íà áþäæåòà, ÏÄ îáîáùàâà ñúùåñòâóâàùèòå îäîáðåíè áþäæåòè çà íÿêîè äåéíîñòè è ïî÷òè íå âíàñÿ íîâè ñðåäñòâà. ÏÄ ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà êàòî ïåäàãîãè÷åñêè èíñòðóìåíò, à íå êàòî ïëàí. Íàé-âåðîÿòíî òîâà íå å ðåçóëòàò îò ëèïñà íà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ, òúé êàòî â ïðîöåñà íà ïîäãîòîâêà íà ÍÑÈÐ êëþ÷îâè ïîëèòè÷åñêè ôèãóðè (êàòî âèöåïðåìèåðà Öâåòàíîâ, ìèíèñòúðà ïî óïðàâëåíèå íà ñðåäñòâàòà îò ÅÑ Äîí÷åâ, ìèíèñòúðà íà îáðàçîâàíèåòî Èãíàòîâ è äð.) îáÿâèõà ïîäêðåïàòà ñè çà ïîäãîòîâêà íà ñòðàòåãè÷åñêè è îïåðàòèâíè äîêóìåíòè, êîèòî ùå äîïðèíåñàò çà ðåàëíî óñêîðÿâàíå íà ðîìñêàòà èíòåãðàöèÿ. Âíàñÿíåòî íà Ñòðàòåãèÿòà â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñúùî å ÿñåí çíàê çà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ. Íàé-âåðîÿòíî ïðè÷èíàòà çà ïîäãîòîâêà íà îïèñàòåëåí, à íå íà ïëàíîâ äîêóìåíò å ñâúðçàíà ñ àäìèíèñòðàòèâíèÿ íà÷èí íà èçãîòâÿíå íà äîêóìåíòà (êàêòî å îáÿñíåíî ïî-äîëó) è íåêà÷åñòâåíî îñúùåñòâÿâàíå íà òîçè ïðîöåñ.

Приложението „Програми за изпълнение на НСИР”

íå ñà áèëè âïèñàíè) è ïî âðåìå íà ñåñèÿòà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò íÿìà ïîâäèãíàòè âúçðàæåíèÿ ñðåùó íåãî. Âúïðåêè òîâà ïðèëîæåíèåòî íå áå âêëþ÷åíî â Ðåøåíèåòî íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ¹1/05.01.2012 ã. è íå áå ïóáëèêóâàíî. Ïî âðåìå íà ñðåùà ñ ðîìñêè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ïðåç ÿíóàðè 2012 ã., çàìåñòíèê-ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò è ïðåäñåäàòåë íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà ñúòðóäíè÷åñòâî ïî åòíè÷åñêèòå è èíòåãðàöèîííèòå âúïðîñè Öâåòàí Öâåòàíîâ îáÿñíè, ÷å ïðèëîæåíèåòî íå å âêëþ÷åíî â ðåøåíèåòî íà ÌÑ ïîðàäè àäìèíèñòðàòèâíà ãðåøêà è ùå áúäå ïðåäëîæåíî îòíîâî çà îäîáðåíèå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò. Äî òîçè ìîìåíò òîâà íå å ôàêò. Ïðèëîæåíèåòî ïðåäëàãà 41 ïðîãðàìè ñ ïðåäâèäåíî ôèíàíñèðàíå îò äúðæàâíèÿ áþäæåò è Åâðîïåéñêèòå ôîíäîâå (ïðåäèìíî ïî ëèíèÿ íà ÎÏ Ð×Ð, ÎÏ ÐÐ è Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè). Âñè÷êè èìàò ïðåäâèäåí áþäæåò. ×àñò îò ïðîãðàìèòå ñà áèëè îäîáðåíè îò êîìèòåòè çà íàáëþäåíèå íà ÎÏ Ð×Ð è ÎÏ ÐÐ, îñòàíàëèòå ñà ïëàíèðàíè. Ïðèëîæåíèåòî ïîêðèâà íå ñàìî íàñòîÿùèÿ, íî è ñëåäâàùèÿ ïåðèîä íà ïëàíèðàíå, ñëåäâà ÿñíà ëîãèêà, ñïîðåä êîÿòî ïèëîòíè ïðîãðàìè, èçïúëíÿâàíè â òåêóùèÿ ïåðèîä, äà ïðåðàñíàò â íàöèîíàëíè èíèöèàòèâè â ñëåäâàùèÿ ïåðèîä, à íàé-íàêðàÿ äà ñå èíñòèòóöèîíàëèçèðàò çà ïîñòèãàíå íà ïúëíà óñòîé÷èâîñò. Ïðèëîæåíèåòî ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà êàòî ïðîäúëæåíèå íà Ïëàíà çà äåéñòâèå, òúé êàòî ïîäêðåïÿ è ïðåâðúùà äåéíîñòèòå, ïðåäâèäåíè â ÏÄ, â ïðîãðàìè ñ øèðîê îáõâàò. Ïîâå÷åòî îò ñëàáîñòèòå íà Ïëàíà çà äåéñòâèå, ïîñî÷åíè ïî-ãîðå, áèõà áèëè ïðåîäîëåíè ÷ðåç ïðèëîæåíèåòî. Íî êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò òî íå å ôàêò.

Консултативен процес

Ïðèëîæåíèåòî „Ïðîãðàìè çà èçïúëíåíèå íà ÍÑÈД áåøå ïðåäëîæåíî îò Öåíòúð „Àìàëèïå” è ãîëÿìà ãðóïà îò ðîìñêè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè â ðåçóëòàò íà ïðåäëîæåíèÿ, ñúáðàíè ïî âðåìå íà ÷åòèðè íàöèîíàëíè êîíôåðåíöèè, îðãàíèçèðàíè ïðåç îêòîìâðè. Òî áå îäîáðåíî îò ìåæäóâåäîìñòâåíàòà ðàáîòíà ãðóïà, ïðåäñòàâåíî çà îäîáðåíèå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, ïîëó÷è îäîáðåíèå îò ïîâå÷åòî ìèíèñòåðñòâà (â êîîðäèíàöèîííàòà òàáëèöà çíà÷èòåëíè âúçðàæåíèÿ

Ðàìêàòà íà ÅÑ çà ÍÑÈÐ èçèñêâà ñòðàòåãèè, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ïðîåêòèðàíè, èçïúëíåíè è ïðîñëåäÿâàíè â òÿñíî ñúòðóäíè÷åñòâî è íåïðåêúñíàò äèàëîã ñ ðîìñêîòî ãðàæäàíñêî îáùåñòâî, ðåãèîíàëíè è ìåñòíè âëàñòè. Ïðè èçãîòâÿíåòî íà ÍÑÈÐ êîíñóëòàòèâåí ïðîöåñ áå îðãàíèçèðàí. Ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò ÷ëåíîâåòå â ðàáîòíàòà ãðóïà, êîÿòî ïîäãîòâè äîêóìåíòèòå, áÿõà ïðåäñòàâèòåëè íà ðîìñêè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ïðåç

Обектив | Брой 198

75

НАЦИОНАЛНАТА СТРАТЕГИЯ НА Р БЪЛГАРИЯ ЗА ИНТЕГРАЦИЯ ...

îêòîìâðè êîàëèöèÿ îò ðîìñêè îðãàíèçàöèè â òÿñíî ïàðòíüîðñòâî ñ ÍÑÑÅÈ îðãàíèçèðà 4 êîíôåðåíöèè ïî îñíîâíèòå ïðèîðèòåòè íà ÍÑÈÐ, êîèòî ñå ïðîâåäîõà â ðàçëè÷íè ðàéîíè íà Áúëãàðèÿ. Äåñåòêè ðîìñêè àêòèâèñòè ó÷àñòâàõà â ðàçëè÷íè ôîðóìè çà îáñúæäàíå íà Ñòðàòåãèÿòà è ïðåäñòàâèõà ñâîèòå ïðåäëîæåíèÿ.  ñúùîòî âðåìå ðåçóëòàòèòå îò òîâà ñúòðóäíè÷åñòâî íå ìîãàò äà áúäàò îöåíåíè åäíîçíà÷íî. Äâå îò êëþ÷îâèòå ïðåäëîæåíèÿ íà ðîìñêè ÍÏÎ èìåòî íà Ñòðàòåãèÿòà è èäåÿòà äà áúäå âíåñåíà çà îäîáðåíèå â ïàðëàìåíòà áÿõà èçïúëíåíè.  ñúùîòî âðåìå ïîâå÷åòî îò îñòàíàëèòå êëþ÷îâè ïðåäëîæåíèÿ áÿõà îòõâúðëåíè áåç îáÿñíåíèå. Íàïðèìåð ðàçäåëèòå Çäðàâåîïàçâàíå, Æèëèùíè óñëîâèÿ è Çàåòîñò îò Ïëàíà çà äåéñòâèå íå âêëþ÷âàò íèòî åäíî îò äåñåòêèòå ðàçóìíè ïðåäëîæåíèÿ íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è íåçàâèñèìè åêñïåðòè. Íÿêîè îò íàé-âàæíèòå ïðåäëîæåíèÿ, âêëþ÷åíè â îáëàñòòà íà îáðàçîâàíèåòî, „èçïàäíàõà” îò ïîñëåäíàòà âåðñèÿ. Ïðèëîæåíèåòî „Ïðîãðàìè çà èçïúëíåíèå íà ÍÑÈД áå ïðîïóñíàòî, ïîðàäè „àäìèíèñòðàòèâíà ãðåøêà”. Òåçè ïðèìåðè îñòàâèõà ó ïîâå÷åòî îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðîìñêèòå îðãàíèçàöèè âïå÷àòëåíèåòî, ÷å òÿõíîòî ó÷àñòèå å ïî-ñêîðî ôîðìàëíî è ÷å ðåøåíèÿòà ñà áèëè âçåòè áåç òÿõ. Âúïðåêè ÷å òîâà âïå÷àòëåíèå íå ìîæå äà áúäå âúçïðèåòî êàòî íàïúëíî îïðàâäàíî, òîâà ïîêàçâà ñåðèîçíè ïðîïóñêè â êîíñóëòàòèâíèÿ ïðîöåñ, íàïðàâëÿâàí îò ÍÑÑÅÈ è íåãîâèÿ ñåêðåòàðèàò.

Заключения и препоръки Íàöèîíàëíàòà ñòðàòåãèÿ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå îòãîâàðÿ íà ïîâå÷åòî îò èçèñêâàíèÿòà, îïðåäåëåíè îò Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, è å ñòúïêà íàïðåä. Îäîáðÿâàíåòî é îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå å âàæíà ïîëîæèòåëíà ñòúïêà, êîÿòî îòâàðÿ íîâè øèðîêè ïåðñïåêòèâè. Ñëàáîñòèòå íà Ñòðàòåãèÿòà ñà ñâúðçàíè ñ èçãðàæäàíåòî íà èíñòèòóöèîíàëíà ñòðóêòóðà è ñ ìåõàíèçìèòå çà ìîíèòîðèíã. Î÷åâèäíà å íåîáõîäèìîñòòà îò èçãîòâÿíåòî íà ëîãè÷åñêà ðàìêà îò èíäèêòîðè çà èçìåðâàíå íà èçïúëíåíèåòî íà ÍÑÈÐ. Íåîáõîäèìî å ñúçäàâàíå íà ìåõàíèçìè çà íåçàâèñèì ìîíèòîðèíã.

Íóæíî å äà áúäàò ïîäãîòâåíè íîðìàòèâíè äîêóìåíòè, êîèòî ïðèäàâàò íà Ñòðàòåãèÿòà êîíêðåòíè çàäúëæåíèÿ è îòãîâîðíîñòè, îáâúðçâàùè îñíîâíèòå èíñòèòóöèè. Ìåñòíèòå âëàñòè è îáëàñòíèòå àäìèíèñòðàöèè òðÿáâà äà áúäàò âêëþ÷åíè â òåçè äîêóìåíòè. Äà ñå ñúçäàäå íà öåíòðàëíî ðàâíèùå ìåõàíèçúì çà àíãàæèðàíåòî íà óïðàâëÿâàùèòå îðãàíè íà Îïåðàòèâíàòà ïðîãðàìà Ð×Ð, ÎÏ ÐÐ è Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè ñ èçïúëíåíèåòî íà ÍÑÈÐ. Ìåæäóâåäîìñòâåíàòà ðàáîòíà ãðóïà çà îñèãóðÿâàíå íà ñðåäñòâà çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå, ïðåäñåäàòåëñòâàíà îò ìèíèñòúðà íà óïðàâëåíèå íà ñðåäñòâàòà îò ÅÑ, å äîáðà ñòúïêà íàïðåä â òàçè ïîñîêà, òÿ òðÿáâà äà áúäå äîðàçâèòà.  äîïúëíåíèå ñà íåîáõîäèìè ñïåöèàëíè ìåðêè, çà äà ñå ãàðàíòèðà, ÷å îñíîâíèòå òî÷êè îò ÍÑÈÐ ñà âêëþ÷åíè â Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà ðàçâèòèå „Áúëãàðèÿ 2020” è â Îïåðàòèâíèòå ïðîãðàìè/ Ïðîãðàìà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè çà ñëåäâàùèÿ ïåðèîä íà ïëàíèðàíå. Ñúùåñòâóâàíåòî íà Ïëàíà çà äåéñòâèå å ñúùî ñòúïêà íàïðåä â ñðàâíåíèå ñ íåãîâîòî îòñúñòâèå.  ñúùîòî âðåìå òîé íå îòãîâàðÿ íà èçèñêâàíèÿòà íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, êàêòî è íà íóæäèòå íà ïîëèòèêàòà íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå â Áúëãàðèÿ, òúé êàòî â íåãî íå ñà ïëàíèðàíè äåéíîñòè è ðåñóðñè çà èçïúëíåíèå íà çàäà÷èòå. ÏÄ å ïîñêîðî îáÿñíèòåëåí äîêóìåíò, êîéòî îáîáùàâà ñúùåñòâóâàùèòå äåéíîñòè, îòêîëêîòî äîêóìåíò çà ïëàíèðàíå. Íåãîâàòà äîáàâåíà ñòîéíîñò çà èçïúëíåíèå íà ïîëèòèêàòà çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå å ìíîãî îãðàíè÷åíà. Ïëàíúò ñå íóæäàå îò íÿêîè îñíîâíè ïðîìåíè è èçìåíåíèÿ. Îäîáðÿâàíå íà ïðèëîæåíèåòî „Ïðîãðàìè çà ïðèëàãàíå íà ÍÑÈД (êîåòî å ñ íåÿñåí ñòàòóñ â ìîìåíòà) å ïúðâàòà ñòúïêà â òàçè ïîñîêà. Ïðèîðèòåòúò Çàåòîñò òðÿáâà äà áúäå ðàçøèðåí äî òðóäîâà çàåòîñò è â ñîöèàëíîòî âêëþ÷âàíå è äà ñå âêëþ÷àò âàæíè òåìè êàòî íàïðèìåð ñîöèàëíè óñëóãè â ðîìñêàòà îáùíîñò è äðóãè.  ïðèîðèòåò Æèëèùíè óñëîâèÿ òðÿáâà äà ñå âêëþ÷àò ìíîãî ïî-àìáèöèîçíè äåéíîñòè. Ïðèîðèòåò Çäðàâåîïàçâàíå òðÿáâà äà âêëþ÷è ðàçóìíèòå ïðåäëîæåíèÿ, ïîâäèãíàòè ïî âðåìå íà ïðîöåñà íà ïîäãîòîâêàòà íà ÍÑÈÐ è ÏÄ.

Затворете домовете за възрастни с увреждания В българските домове за хора с увреждания от години има тежко потъпкване на човешки права, нечовешко и унизително отнасяне, ужасяваща липса на грижа. Там хората влизат не докато се подобрят, а докато умрат. Веднъж в институция, си в институция завинаги. Можете да подкрепите кампанията на БХК за деинституционализация на домове за хора с увреждания на http://www.bghelsinki.org/bg/dejstvaj/