сп. Обектив, бр. 199, 30 Май 2012

Май 2012

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Думи на редактора Ñàìî â íîâèÿ 199 –òè áðîé íà Îáåêòèâ ìîæå äà ïðî÷åòåòå: - Êëóá „Îáåêòèâ“: Äå-èí-ñòè-òó-öè-î-íà-ëè-çà-öè-ÿ.  äèñêóñèÿòà ó÷àñòâàò Êàëèí Êàìåíîâ, ïðåäñåäàòåë íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà çàùèòà íà äåòåòî, çàì.-ìèíèñòúð íà ÌÒÑÏ Âàëåíòèíà Ñòîÿíîâà, ïðåäñòàâèòåëè íà ñïåöèàëèçèðàíè â ðàáîòàòà ñ äåöà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè - Ïðàâîçàùèòíèöèòå íàñòîÿâàò. ×åòèðè ìåñåöà ñëåä ãîäèøíèÿ ñè äîêëàä ÁÕÊ ïðåäñòàâÿ ïðåä áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî èñêàíåòî äà ñå ïðåäïðèåìàò àäåêâàòíè ìåðêè çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà, îñîáåíî â îáëàñòèòå ïðàâîñúäèå è âúòðåøåí ðåä - Íåâèäèìè ëè ñà ïåïåðóäåíèòå äåöà – ìàòåðèàë, êîéòî çîâå çà ïîìîù íà çàáîëåëèòå îò ðÿäêà áîëåñò – Ìàãäàëåíà Àáàäæèåâà - Áëîê íà óæàñèòå? Èìà òàêîâà ìÿñòî – ðåïîðòàæ íà ðîìñêèÿ æóðíàëèñò Õðèñòî Õðèñòîâ - Íóð. Èìåòî ìè íà àðàáñêè – óíèêàëíà èñòîðèÿ íà åäèí áåæàíåö, êîéòî ïîñòàâÿ âúïðîñè ñ íåîòëîæíè ðåøåíèÿ Ñâåòëà Áàåâà

ÎÁÅÊÒÈ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ (4-6) Áúëãàðñêèÿò ïîëèòè÷åñêè è èñòîðè÷åñêè evergreen ÏÐÀÂÎÇÀÙÈÒÍÈÖÈÒÅ ÍÀÑÒÎßÂÀÒ (7-8) Ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ è íåîáõîäèìèòå ìåðêè â äúëãîñðî÷åí è â êðàòêîñðî÷åí ïëàí ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ (25-28) Ñòðàøíè ïðîáëåìè, áåçñòðàøíè ðîäèòåëè ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ (31-33) Áëîê íà Óæàñèòå? Èìà òàêîâà ìÿñòî ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑËÀÂÊÀ ÊÓÊÎÂÀ (36-37) Õîðàòà è èíñòèòóöèèòå çà õîðà – òîëêîâà ëè å íåâúçìîæåí îáðàòíèÿò ïúò? ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÁÅÆÀÍÖÈÒÅ (38-40) Íóð. Èìåòî ìè íà àðàáñêè ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÕÎÐÀÒÀ Ñ ÓÂÐÅÆÄÀÍÈß (41-42) Íåâèäèìè ëè ñà ïåïåðóäåíèòå äåöà ÄÀ ÑÈ ÑÏÎÌÍÈÌ ÊÎÌÓÍÈÇÌÀ (51-54) 23 ãîäèíè ñëåä ïàäàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ (55-57) Ñúäåáíàòà ðåôîðìà â ñúñòîÿíèå íà áëîêàäà

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà Íèêîëîâà ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâà ÀÂÒÎÐÈ: Âåíåëèíà Ïîïîâà, Âëàäèìèð Øîïîâ, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Èðèíà Íåäåâà, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàãäàëåíà Àáàäæèåâà, Ìàðèÿ Øàðêîâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèðîñëàâà Òîäîðîâà, Ìèõàèë Èâàíîâ, Ìîíèêà Ïèñàíêúíåâà, Íàíñåí Àðèå, Ñâåòëà Áàåâà, Ñâåòëà Åí÷åâà, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Òîì Àâðèë, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå ÑÍÈÌÊÀ ÊÎÐÈÖÀ: Àëáåð Êàí

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ñîôèÿ 1504 ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 bhc@bghelsinki.org www.bghelsinki.org Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Ìàðãàðèòà Èëèåâà ×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åìèë Êîåí, Çåëìà Àëìàëåõ, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà , ßíà Áþðåð Òàâàíèå

ÄÀ ÏÎÇÍÀÅÌ ÈÑÒÎÐÈßÒÀ ÑÈ (60-64) Ñâåòëà Åí÷åâà: Êîíñòèòóöèÿòà ñå íóæäàå îò ïðîìåíè ñðåùó ïðîÿâèòå íà íàöèîíàëèçúì, êñåíîôîáèÿ, ðàñèçúì (65-68) Âàðèàíò íà “Äðàéôóñîâà àôåðà” èìàøå è â Áúëãàðèÿ ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÒÁ (69-70) Äàðèòåëñòâî çà ÷îâåøêè ïðàâà ó íàñ?

(71-72) ”Òîâà, êîåòî ìîæåøå äà áúäå” íå å îïöèÿ ÏÎ ÑÂÅÒÀ (73-74) Óíãàðèÿ: íîâè çàêîíè îãðàíè÷àâàò ìåäèéíàòà ñâîáîäà (74-75) ÑÀÙ: Èçÿâëåíèåòî íà Îáàìà çà ïðàâàòà íà ËÃÒÁ (75-76) Øóìúò îêîëî êúðìåíåòî (77-78) Àçåðáàéäæàí: Èçãëåä îò ñúäåáíàòà çàëà (78-80) Êèòàé: Ïðåãîâîðèòå çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñ ÅÑ ñòàâàò âñå ïî-íåñúñòîÿòåëíè

10

Êëóá „Îáåêòèâ” Снимка: Борислав Николов

21

ÄÅ-ÈÍ-ÑÒÈ-ÒÓ-ÖÈ-Î-ÍÀ-ËÈ-ÇÀ-ÖÈ-ß

ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ

43

29

45

Изоставените деца на България

ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ

Смърт по смърт

34

ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

Ромите като „престъпна група“

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ

Да направиш от пиромана пожарникар

ÑÚÁÈÒÈÅ

Фотографът Иво Хаджимишев, филантропът Албер Кан и паметта на снимките

58

ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ

Кризата събуди политическия екстремизъм

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Юлиана Методиева, главен редактор

Българският политически и исторически evergreen Âåðîÿòíîñòòà îáùåñòâåíèÿò äåáàò, ïðîòåêúë íà 26 àïðèë 2012 ã. â îáùèíñêèÿ ñúâåò íà Ñòàðà Çàãîðà, äà ñå ïîâòîðè äðóãàäå è ïðåç 2013 ã., à çàùî íå è â 2014 ã., å ñåðèîçíà. Çàùîòî ïðåäëîæåíèåòî äà ñå êðúñòè ñòàðîçàãîðñêàòà óëèöà â êâ. „Æåëåçíèê” íà èìåòî íà ïðîô. Áîãäàí Ôèëîâ, âíåñåíî îò îáùèíñêèÿ ñúâåòíèê îò Íîâà ñèëà Òèõîìèð Òîìîâ, å ðèìåéê. Òàêîâà ïðåäëîæåíèå áå íàïðàâèë ïðåç 2009 ã. è àðõåîëîãúò, ñúâåòíèê â ÑÎÑ îò Ñúþçà íà äåìîêðàòè÷íèòå ñèëè, Áîðèñëàâ Áîðèñîâ. Òîãàâàøíèÿò êìåò Áîéêî Áîðèñîâ, äíåøåí ïðåìèåð-ìèíèñòúð, ïðîÿâè çäðàâ ðàçóì è îïèòúò çà èñòîðè÷åñêè ðåâàíø íà íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå

ñèëè ó íàñ ñ ïðåäëîæåíèåòî èì äà ñå ðåàáèëèòèðà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò îò Öàðñòâî Áúëãàðèÿ, îñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä íà ðàçñòðåë êàòî âèíîâíèê „çà âúâëè÷àíå íà Áúëãàðèÿ â Ñâåòîâíàòà âîéíà ñðåùó ñúþçåíèòå íàðîäè è çà çëîäåÿíèÿòà, ñâúðçàíè ñ íåÿ“, áèâà îòêëîíåí. Çà ïåðèîä îò 4 ãîäèíè äâå ïðåäëîæåíèÿ ñà íàïðàâåíè è îòõâúðëåíè. È äâåòå ñà çà „áàëàíñèðàíà” èíòåðïðåòàöèÿ íà èñòîðè÷åñêàòà ðîëÿ è îáðàç íà Áîãäàí Ôèëîâ. Äà áúäàò îáåêòèâíî ïðî÷åòåíè êàêòî ïðèíîñèòå ìó çà òðóäíàòà, äîðè òðàãè÷íà ïîëèòè÷åñêàòà ñúäáà íà Áúëãàðèÿ, òàêà è âèíàòà ìó çà öèíè÷íàòà íåáðåæíîñò êúì åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â íåÿ. Îòõâúðëÿíåòî íà ïðåäëîæåíèåòî â

Обектив | Брой 199

5

ñòàðîçàãîðñêèÿ îáùèíñêè ñúâåò îñòàâè íåïðîìåíåíà ÷åðíîáÿëàòà ãðàôèêà íà íåñúìíåíèÿ èíòåëåêòóàëåö è èçòúêíàò àðõåîëîã, ïðåäñåäàòåë íà ÁÀÍ, íî è íà ïîëèòèêà Ôèëîâ, ñëîæèë ïîäïèñà ñè â Òðèñòðàííèÿ ïàêò, âåù ïîçíàâà÷ íà ñðåäíîâåêîâíàòà êóëòóðà, èçèñêàíàòà êóõíÿ è ôðåíñêèòå íàïèòêè, ñïîäåëÿíè ñ Õåðìàí Ãüîðèíã è Áåêåðëå. Âïðî÷åì, êàêòî êìåòúò Áîðèñîâ ïðåç 2009 ã., òàêà è òàçãîäèøíàòà ñåñèÿ â Ñòàðà Çàãîðà èìàõà îñíîâåí êðèòè÷åí „äîêëàä÷èê“ ïî òåìàòà „Ôèëîâ” â ëèöåòî íà åâðåéñêèòå îðãàíèçàöèè è ÁÑÏ. Èíà÷å êàçàíî, ïóáëèêàòà îòåã÷åíî áè ïðèåëà è åâåíòóàëíàòà êðúùàâêà íà íÿêàêâà óëèöà âñå åäíî â Ñîôèÿ èëè â Ñòàðà Çàãîðà. Îáùî âçåòî ñ âÿë èíòåðåñ òàçè ïóáëèêà íàáëþäàâà è åæåãîäíîòî øîó íà íàöèîíàëèñòèòå îêîëî ðîæäåíèÿ äåí íà Õèòëåð, èçðàçÿâàùî ñå â ìàðøèðîâêè â ÷åñò íà ãåíåðàë Ëóêîâ, âàíäàëñêè ðàçðóøåíèÿ íà ãðîáèùà èëè èçðèñóâàíè ñúñ ñâàñòèêè ñèíàãîãè. À îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ïîïóëÿðíàòà Óèêèïåäèÿ âêëþ÷âà â áèîãðàôè÷íàòà ñè ñïðàâêà çà Áîãäàí Ôèëîâ è òîâà, ÷å „Ïðèñúäàòà íà Íàðîäíèÿ ñúä å îòìåíåíà ñ Ðåøåíèå 172 íà Âúðõîâíèÿ ñúä/26.06.1996“ çàäàâà êàòåãîðè÷íî êîíòðîâåðçíîñòòà íà êàçóñà. Êîíòðîâåðñèàëíîñòòà îáà÷å äàëå÷ íå å õàðàêòåðèñòèêà ñàìî çà ìÿñòîòî íà ïðåìèåðìèíèñòúðà íà öàð Áîðèñ ²²². Àêî ñå îïèòàìå äà ïðîñëåäèì íèøêèòå íà äåáàòà îêîëî íåãî, òå íåïðåìåííî ùå óêàæàò îãðîìíèÿ äúëã íà èñòîðèîãðàôèÿòà êúì íàñ, áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, âñå åäíî ëèáåðàëè, ñîöèàëèñòè, íàöèîíàëèñòè ëè ñìå. Çàùîòî: Êàêúâ å ðåæèìúò â Áúëãàðèÿ 1941 - 1944 ã. –

фашистки, авторитарен, монархофашистки или монархическа диктатура, å âúïðîñ, êîéòî âêàðâà â êàïàíà íà èäåîëîãèÿòà ïîêîëåíèÿ èñòîðèöè. Ìåæäó òÿõ å, ðàçáèðà ñå, ïðîô. Èë÷î Äèìèòðîâ. Ïîä íåãîâà ðåäàêöèÿ åäâà

ïðåç 1990 ã. èçëèçà íà áÿë ñâÿò „Äíåâíèêúò íà Áîãäàí Ôèëîâ”, äîòîãàâà èíêðèìèíèðàí òåêñò îò òîäîðæèâêîâèÿ ðåæèì çàåäíî ñ Áèáëèÿòà è ðîìàíà „Ëèöå“ íà Áëàãà Äèìèòðîâà.  ñòóäèÿòà ñè èñòîðèêúò, êîãîòî ìîåòî ïîêîëåíèå ñâúðçâà ñ ïúëíàòà „íàó÷íà“ ïîäêðåïà, êîÿòî Äèìèòðîâ äàäå íà ÖÊ íà ÁÊÏ çà ñìÿíà íà èìåíàòà íà òóðöèòå ïðåç 1984-1989 ã., íå ïîñòàâÿ ïîä ñúìíåíèå êîðåêòíîñòòà íà îïðåäåëåíèåòî „ìîíàðõîôàøèçúì“. Ìîäåðíèçàòîðñêèòå óñèëèÿ íà èñòîðèîãðàôèÿòà ñëåä ïàäàíåòî íà êîìóíèçìà ñå ñâåäå äî îáâèíåíèåòî íà èñòîðèÿòà â òîòàëíà êîìóíèñòè÷åñêà èíäîêòðèíàöèÿ ïðè èçêîâàâàíå íà òîâà ïîíÿòèå. Îùå ïðåç ãîðåùàòà 1990 ã. Ìèë÷î Ñïàñîâ, ÷îâåê ñúñ ñïîðíà äåìîêðàòè÷íà ëåãèòèìíîñò, ñå ïðîâèêíà íà ñòðàíèöèòå íà â. „Äåìîêðàöèÿ”, îðãàí íà ÑÄÑ: „ Áúëãàðèÿ íå å èìàëî ôàøèçúì!“. Ïîñëåäâàõà ðåäèöà ñòàòèè, â êîèòî èñòîðèöè îò âñÿêàêúâ êàëèáúð ñå óïðàæíÿâàõà ïî òåìàòà. Òåðìèíúò „ìîíàðõîôàøèçúì“ áå äåãðàäèðàí, îáÿâåí áå çà íåâàëèäåí è íåïîçíàò çà çàïàäíîåâðîïåéñêàòà ïîëèòîëîãèÿ. Çàìåíèõà ãî ñ „ëè÷åí ðåæèì íà öàð Áîðèñ ²²²”. Äî äåí äíåøåí èñòîðèöèòå – ðåôîðìàòîðè îò Ðóìåí Äàñêàëîâ, àâòîð íà êíèãàòà „Îò Ñòàìáîëîâ äî Æèâêîâ â íîâà Áúëãàðèÿ“ äî Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ è íåãîâàòà „Ñîöèàëíî – íàëÿâî, íàöèîíàëèçìúò – íàïðåä“ òðóäíî ïîñòèãàò êîíñåíñóñ ïî âúïðîñà ùî å òî ôàøèçúì è èìàë ëè å ïî÷âà ó íàñ. Äâóñìèñëåíè îòãîâîðè èìà è â òðóäîâåòå íà Âëàäèìèð Ìèãåâ, êàêòî è ïðè ìíîãî äðóãè àâòîðè, â òîâà ÷èñëî è íàöèîíàëèñòè êàòî Ïåòúð Ïåòðîâ. Çà ïîñëåäíèòå, âïðî÷åì, ñïîðúò çà òîâà ôàøèçúì èëè ìîíàðõîôàøèçúì å èìàëî â Áúëãàðèÿ, îòêëþ÷âà îãðîìåí ïîòåíöèàë. Íàöèîíàëèñòèòå íå ñàìî ïðèâåòñòâàò öàð Áîðèñ ²²² çà îáåäèíèòåëíàòà ìó ïîëèòèêà, âúçâúðíàëà òåðèòîðèè íà Áúëãàðèÿ. Òå îïîâåñòÿâàò Çàêîíà çà çàùèòà íà äúðæàâàòà îò 1941 ã. êàòî „ïðåâàíòèâíî-ðåïðåñèâåí“, êàòî àäåêâàòåí èçðàç íà „äúðæàâåí íàöèîíàëèçúì“. Êîëêîòî äî òåìàòà çà àíòèåâðåéñêèòå çàêîíè, ïðîâåæäàíè îò êàáèíåòà íà Ôèëîâ ñúñ ñúãëàñèåòî íà öàðÿ, íàöèîíàëèñòè÷åñêèÿò äèñêóðñ – êàêòî íàó÷åí, òàêà è æóðíàëèñòè÷åñêè, ÿ îïðåäåëÿ êàòî „ïðåêàëåíî ïîëèòèçèðàíà“, íàòîâàðåíà ñ èçëèøíè åìîöèè. Ïàê íàöèîíàëèñòèòå íå ñå ïðèòåñíÿâàò îò ôàêòà, ÷å â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äî 1944 ã. íå å èìàëî äåïóòàòè ñ íåáúëãàðñêè èìåíà, çàòîâà ïúê ñèëíî ñå ðàäâàò, ÷å ëåâúò ïðåç òåçè ãîäèíè å áèë êîíâåðòèðóåìà âàëóòà è å ìîæåëî äà ñå ïàçàðóâà ñ íåãî â Ïàðèæ.

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Бъркотията обаче не свършва дотук Ñëåä ïàäàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà, äåìîêðàòè÷íèòå ñèëè â Áúëãàðèÿ, íå ïî-ðàçëè÷íî îò Óíãàðèÿ, îñúäèõà êàòî ïîçîðíè ðåøåíèÿòà íà „òðèáóíàëèòå“ – åäíà òèïè÷íà ôîðìà íà ÷åðâåí òåðîð çà ñòðàíèòå, ïîïàäíàëè â çîíàòà íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç. Äåéñòâèÿòà íà ò.íàð. Íàðîäåí ñúä, îôèöèàëíî ñúçäàäåí çà „ñúäåíå“ íà óïðàâëÿâàëèòå ñòðàíàòà îò 1 ÿíóàðè 1941 ã. äî 9 ñåïòåìâðè 1944 ã., òîåñò íà êàáèíåòà íà Áîãäàí Ôèëîâ, áÿõà êàòåãîðè÷íî êâàëèôèöèðàíè êàòî òåæúê ñúäåáåí ïðîèçâîë îò ñòðàíà íà íîâèÿ ðåæèì. Âúïðåêè òîâà êîìóíèñòè è ÷ëåíîâå íà Áúëãàðñêèÿ àíòèôàøèñòêè ñúþç âñå îùå ïèøàò, ÷å òàêèâà âîåííè òðèáóíàëè çà ñúäåíå íà âîåííîïðåñòúïíèöèòå èìà â Òîêèî, ïîñëå â Íþðíáåðã, ÷å ïðàâíî-ïîëèòè÷åñêàòà îáñòàíîâêà â Áúëãàðèÿ å ëîãè÷åí ðåçóëòàò îò àíãàæèìåíòà é êúì Âåëèêèòå ñèëè - ïîáåäèòåëêè, ÷å Ïàðèæêèÿò ìèðåí äîãîâîð å çàäúëæàâàë ñòðàíàòà íè äà ïðåäàäå íà ñúä ëèöàòà, èçâúðøèëè èëè ñúäåéñòâàëè çà èçâúðøâàíåòî íà âîåííè ïðåñòúïëåíèÿ. Íåùî ïîâå÷å. Ïî ïîâîä Íàðåäáàòà- çàêîí çà ñúäåíå íà âèíîâíèöèòå çà âúâëè÷àíå íà Áúëãàðèÿ â Ñâåòîâíàòà âîéíà ñðåùó ñúþçåíèòå íàðîäè è çà çëîäåÿíèÿòà, ñâúðçàíè ñ íåÿ, â ïðàâíèÿ ìèð ñúùåñòâóâàò è ðåøåíèÿ íà Âúðõîâíèÿ è Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä îò ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå íà ìèíàëèÿ âåê, êîèòî, ñúùî êàòî ïðè èñòîðèîãðàôèÿòà, èçäàâàò êîíþíêòóðàòà íà âðåìåòî è ðàçíîïîñî÷íîñò íà ñèãíàëèòå, ñ êîèòî íèå äåêîäèðàìå ñúùíîñòòà íà ìèíàëîòî íè.

Да се кръсти ли улица на името на професор Богдан Филов? Êîãî äà ïèòàìå? Ìîæå áè ïðåçèäåíòà Æåëþ Æåëåâ, íàïèñàë êíèãàòà „Ôàøèçìúò“, â êîÿòî å äàë êëàñè÷åñêàòà äåôèíèöèÿ êàêâî ïðåäñòàâëÿâàò òîòàëèòàðíèòå ñèñòåìè? Àêî ðåæèìúò íà Áîðèñ ²²² å ìîíàðõîôàøèçúì, ñëåäîâàòåëíî íåãîâ íåñúìíåí èäåîëîã è ïðàêòèê å ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò Áîãäàí Ôèëîâ. Òîé å êëþ÷îâèÿò ôàêòîð, äîïðèíåñúë çà ïúëíàòà ñòîïàíñêà çàâèñèìîñò íà Áúëãàðèÿ îò Ãåðìàíèÿ, çà ïðèñúñòâèåòî è àãðåñèâíàòà ñèìâîëèêà íà ãåðìàíñêèòå îôèöåðè â ïîëèòè÷åñêèÿ è îáùåñòâåíèÿ æèâîò ó íàñ, çà ó÷àñòèåòî íà çàïàñíîòî âîéíñòâî, çàåäíî ñ Âåðìàõòà, âúâ âîåííèòå è îêóïàöèîííèòå äåéñòâèÿ, çà âúâåæäàíå íà àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî, çà êîåòî äíåñ ìîæåì äà êàæåì, ÷å Ãåðìàíèÿ ñúâñåì íå íè å íàòèñêàëà äà âúâåäåì! Èëè âúïðîñèòå çà Áîãäàí Ôèëîâ ùå ïðîäúëæàâàò äà îòêëþ÷âàò òåìèòå çà ôàøèçúì èëè ëè÷åí ðåæèì, ñïàñåíè ëè ñà åâðåèòå èëè è ñïàñåíè, è äåïîðòèðàíè, êàòî ïî òîçè íà÷èí ùå íè îñòàâÿò íà ïîëåòî íà îáúðêàíàòà èäåíòè÷íîñò . À ïîäîáíà èäåíòè÷íîñò ñúñ ñèãóðíîñò å äîáðà ñðåäà äà ñå âúçîáíîâÿò âñÿêàêâè äåñòðóêòèâíè îáùåñòâåíè ïðîöåñè.

Обектив | Брой 198 199

7

ПРАВОЗАЩИТНИЦИТЕ НАСТОЯВАТ Êðàñèìèð Êúíåâ

Правата на човека в България и необходимите мерки в дългосрочен и в краткосрочен план Ïðåç ïîñëåäíèòå äâà ìåñåöà ïîëîæåíèåòî ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 2011 ã. ñòàíà îáåêò íà îöåíêà â äîêëàäèòå íà Àìíåñòè èíòåðíåøúíúë, Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò íà ÑÀÙ è íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò. Äîêëàäèòå, ñ íåçíà÷èòåëíè íþàíñè, èäåíòèôèöèðàò ñõîäíè ïðîáëåìè. Òå âêëþ÷âàò: äèñêðèìèíàöèÿ íà ðîìèòå â ñôåðèòå íà çàåòîñòòà, æèëèùàòà, ìåäèöèíñêîòî îáñëóæâàíå è äîñòúïà äî ïðàâîñúäèå, êàêòî è íàñèëèÿòà ñïðÿìî òÿõ, îñîáåíî â êîíòåêñòà íà ìàñîâèòå àíòèðîìñêè ïðîòåñòè, ïîñëåäâàëè èíöèäåíòà â ñ. Êàòóíèöà îò êðàÿ íà ñåïòåìâðè; ïîäáóæäàíåòî íà îìðàçà è íàñèëèe ñðåùó ìþñþëìàíèòå; ëèïñàòà íà ïðîçðà÷íîñò â ðàáîòàòà íà Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò è ñåðèîçíèòå ïðîáëåìè ñ êîðóïöèÿòà, ïîëèòè÷åñêèÿ íåïîòèçúì è ëèïñàòà íà íåçàâèñèìîñò è îò÷åòíîñò íà ñúäåáíàòà âëàñò; ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåëíîòî è ãðàæäàíñêîòî ïðîèçâîäñòâî è íåàäåêâàòíèÿ äîñòúï äî ïðàâîñúäèå è ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ, îñîáåíî çà ïðåäñòàâèòåëèòå íà óÿçâèìèòå ñîöèàëíè ãðóïè; ñâðúõóïîòðåáàòà íà ñèëà îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè; ëîøèòå óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà; ïðîèçâîëíîòî ïîäñëóøâàíå è ñëåäåíå îò ñèëèòå çà ñèãóðíîñò; äîìàøíîòî íàñèëèå íàä æåíè è äåöà; íàñèëèÿòà è äèñêðèìèíàöèÿòà íàä õîðàòà ñ ðàçëè÷íà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ; ëèïñàòà íà íåçàâèñèìîñò íà ìåäèèòå è íàòèñê, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç îòêðèòè çàïëàõè, ñïðÿìî æóðíàëèñòè; ïðåêîìåðíàòà èíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà ãðèæàòà çà äåöà è âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà; íåïðàâîìåðíîòî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà íà êàíäèäàòèòå çà óáåæèùå è íåàäåêâàòíàòà ïðîöåäóðà çà ðàçãëåæäàíå íà òåõíèòå ìîëáè çà ïîëó÷àâàíå íà ñòàòóò. Òîçè äúëúã ñïèñúê îò íàðóøåíèÿ èçèñêâà ìåðêè â äúëãîñðî÷åí è â êðàòêîñðî÷åí ïëàí. Ïî-êàðäèíàëíè îò òÿõ, ðàçáèðà ñå, ñà äúëãîñðî÷íèòå, à ñðåä òÿõ íàé-âàæíè è øèðîêî îáõâàòíè ñà òåçè, ñâúðçàíè

ñ áîðáàòà ñ äèñêðèìèíàöèÿòà è çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå. Òîçè, áåç ñúìíåíèå, íàé-ñåðèîçåí îò âñè÷êè ïðîáëåìè ñå îòðàçÿâà â ðåøàâàùà ñòåïåí è âúðõó îñòàíàëèòå, âêëþ÷èòåëíî âúðõó ñâðúõ óïîòðåáàòà íà ñèëà îò ñòðàíà íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè, íåàäåêâàòíèÿ äîñòúï äî ïðàâîñúäèå, ïðåêîìåðíàòà èíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íà ãðèæàòà çà äåöà è ëîøèòå óñëîâèÿ â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Çà ñúæàëåíèå, ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè â Áúëãàðèÿ ïðîöåñúò íà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå íà ïðàêòèêà ñïðÿ è äîðè â íÿêîè îòíîøåíèÿ ñå âúðíà íàçàä, íàïðèìåð â ñôåðàòà íà îáðàçîâàíèåòî. Äà ñè ñïîìíèì çàïî÷íàëèòå ïðåäè ãîäèíà è ïîëîâèíà è âñå îùå ïðîäúëæàâàùè ìàùàáíè ïîëèöåéñêè ïðîâåðêè íà äåñåãðåãàöèîííèòå ïðîåêòè â íÿêîëêî ãðàäà. Òÿõíàòà öåë áå è ïðîäúëæàâà äà áúäå, àêî íå îâëàäÿâàíåòî îò óïðàâëÿâàùèòå, òî ïîíå ïðåñè÷àíåòî íà ôèíàíñîâèÿ, à çàåäíî ñ íåãî è íà ïîëèòè÷åñêèÿ ðåñóðñ, êîéòî ïðîöåñúò íà ðîìñêàòà îáðàçîâàòåëíà èíòåãðàöèÿ ñúäúðæà. È óïðàâëÿâàùèòå â çíà÷èòåëíà ñòåïåí óñïÿõà, áåç, ðàçáèðà ñå, äà ïðåäëîæàò íÿêàêâà àëòåðíàòèâà. Ñïðÿëàòà ðîìñêà èíòåãðàöèÿ ðåôëåêòèðà êàêòî âúðõó ïîëîæåíèåòî íà ñàìèòå ðîìè, òàêà è âúðõó öÿëîñòíîòî ñúñòîÿíèå íà îáùåñòâîòî, ãåíåðèðàéêè áåäíîñò, ñîöèàëíî èçêëþ÷âàíå, ïðåñòúïíîñò è ìåæäóåòíè÷åñêî íàïðåæåíèå.

Мерки за задължително осъществяване в близката година Êðàòêîñðî÷íèòå ìåðêè â ñôåðàòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, êîèòî Áúëãàðèÿ ñëåäâà äà ïðåäïðèåìå â òå÷åíèå íà åäíà ãîäèíà, ñà â ãîëÿìà ñòåïåí îòãîâîð íà èñêàíèÿ è ïðåïîðúêè íà ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè. Òå âêëþ÷âàò: 1. Ðåôîðìà íà íàêàçàòåëíèÿ è íà ãðàæäàíñêèÿ ïðîöåñ âúâ âðúçêà ñ òÿõíàòà ïðåêîìåðíà ïðîäúëæèòåëíîñò. Òàêàâà ðåôîðìà ñå èçèñêâà îò

ПРАВОЗАЩИТНИЦИТЕ НАСТОЯВАТ ïèëîòíèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×) ïî äåëàòà „Äèìèòðîâ è Õàìúíîâ ñðåùó Áúëãàðèÿ” è „Ôèíãåð ñðåùó Áúëãàðèÿ”. Ñúäúò èçèñêà â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà îò âëèçàíåòî íà ðåøåíèÿòà â ñèëà Áúëãàðèÿ äà âúâåäå åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî ñðåùó ïðåêîìåðíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà íàêàçàòåëíèÿ è íà ãðàæäàíñêèÿ ïðîöåñ, êîåòî, íàðåä ñ äðóãîòî, äà âêëþ÷âà è ñïðàâåäëèâî îáåçùåòåíèå íà æåðòâèòå. Ðåôîðìàòà ñëåäâà äà ñå îñúùåñòâè äî 10 àâãóñò 2012 ã.

2. Ïðèâåæäàíå íà çàêîíîäàòåëíàòà ðàìêà çà èçïîëçâàíå íà ñèëà è îãíåñòðåëíî îðúæèå îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Ïðåç þëè 2011 ã., ïî âðåìå íà ïðåãëåäà íà äîêëàäà çà Áúëãàðèÿ, Êîìèòåòúò ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà íà ÎÎÍ ôîðìóëèðà òàçè ïðåïîðúêà êàòî åäíà îò ïðèîðèòåòíèòå çà ñòðàíàòà è èçèñêà èçâúíðåäåí äîêëàä çà èçïúëíåíèåòî é â ðàìêèòå íà åäíà ãîäèíà, òîåñò äî þëè 2012 ã.

3. Ïðîâåæäàíå íà ðåôîðìà, ñâúðçàíà ñ ãàðàíòèðàíåòî íà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò. Òîâà å äðóãà ïðåïîðúêà îò ïðèîðèòåòíèòå íà Êîìèòåòà ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà è òÿ ñúùî òðÿáâà äà ñå îñúùåñòâè äî þëè 2012 ã. Ïðåïîðúêè â òàçè íàñîêà áÿõà íàïðàâåíè è îò ðåäèöà äðóãè îðãàíèçàöèè, âêëþ÷èòåëíî îò Ñïåöèàëíèÿ äîêëàä÷èê íà ÎÎÍ çà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäèèòå è àäâîêàòèòå. Ïðåäâèä ïðåäñòîÿùèòå ïðîìåíè íà Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò, êàêòî è ïðåäâèä èçòè÷àíåòî íà ìàíäàòà íà ñåãàøíèÿ Âèñø ñúäåáåí ñúâåò, ñëåäâàùàòà åäíà ãîäèíà å êëþ÷îâà çà ðåàëèçèðàíåòî íà òàçè öåë. Çà ñúæàëåíèå îáà÷å äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî äîñåãà íå äàâàò ïîâîä çà îïòèìèçúì, à ïî-ñêîðî ïîäñêàçâàò âúçìîæíîñò çà çàäúëáî÷àâàíå íà ïðîáëåìà.

4. Âúâåæäàíå â íîâèÿ ïðîåêòîçàêîí çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íà ñúñòàâè çà èçòåçàíèå è çà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî, ñúîòâåòíè íà äåôèíèöèèòå â äåéñòâàùè ïî îòíîøåíèå íà Áúëãàðèÿ ìåæäóíàðîäíè äîãîâîðè. Ïðåç äåêåìâðè 2011 ã. Êîìèòåòúò ñðåùó èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ çà ïîðåäåí ïúò îòïðàâè ïðåïîðúêà êúì Áúëãàðèÿ äà âúâåäå â ñâîåòî íàêàçàòåëíî çàêîíîäàòåëñòâî ñúñòàâ íà èçòåçàíèå â ñúîòâåòñòâèå ñ ÷ë. 1 îò Êîíâåíöèÿòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà. Âúâåæäàíåòî íà ñúñòàâè çà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî - òàêèâà, êàêâèòî ñà äåôèíèðàíè â Ðèìñêèÿ ñòàòóò íà Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä, å çàäúëæåíèå íà ñòðàíàòà íè îùå îò ìîìåíòà íà ðàòèôèöèðàíåòî íà Ðèìñêèÿ ñòàòóò ïðåç 2002 ã. Çà ñúæàëåíèå, ñ ïðîåêòîçàêîíà - òàêúâ, êàêúâòî ãî íàìèðàìå íà ñàéòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî

íà ïðàâîñúäèåòî, íå å èçïúëíåíî íèòî åäíî îò òåçè çàäúëæåíèÿ.

5. Âúâåæäàíå â íîâèÿ ïðîåêòîçàêîí çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íà âúçìîæíîñòè çà íàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå íà „ïðåñòúïëåíèÿòà îò îìðàçà” êàêòî íà ðàñèñòêà è ðåëèãèîçíà, òàêà è íà äðóãè îñíîâè – ïîë, âúçðàñò, óâðåæäàíå, ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ. Áúëãàðèÿ âñå îùå íå å èçïúëíèëà èçöÿëî àíãàæèìåíòèòå ñè çà òðàíñïîíèðàíå íà Ðàìêîâîòî ðåøåíèå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúâåò çà áîðáà ñ ðàñèçìà è êñåíîôîáèÿòà ñúñ ñðåäñòâàòà íà íàêàçàòåëíîòî ïðàâî îò íîåìâðè 2008 ã. Â ïðîåêòîçàêîíà çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, ìàêàð è äà å îòáåëÿçàí èçâåñòåí íàïðåäúê â òàçè íàñîêà, àíãàæèìåíòúò çà åôåêòèâíî ïðåñëåäâàíå íà „ïðåñòúïëåíèÿòà îò îìðàçà” âñå îùå íå å èçöÿëî èçïúëíåí.

6. Âúçìîæíîñòèòå íà ñèñòåìàòà íà ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà äà àáñîðáèðà âñå ïîâå÷å çàòâîðíèöè îòäàâíà ñà äîñòèãíàëè ñâîÿ ïðåäåë. Óâåëè÷àâàíåòî èì å íåâúçìîæíî áåç ïî-íàòàòúøíè òåæêè ïîñëåäñòâèÿ âúðõó òÿõíîòî ôèçè÷åñêî è ïñèõè÷åñêî çäðàâå. Èìà íóæäà îò ñïåøíî ðàçòîâàðâàíå íà ñèñòåìàòà èëè îò óâåëè÷àâàíå íà íåéíèÿ êàïàöèòåò.

7. Ïðåç èäíèòå ìåñåöè ïðåäñòîè äà âèäèì ðåçóëòàòà îò çàïî÷íàòèòå ðàçñëåäâàíèÿ ïî åäíè îò íàéãðîçíèòå ìàñîâè ðàñèñòêè è êñåíîôîáñêè èçáëèöè îò 2011 ã. – ìàñîâîòî ïîäáóæäàíå êúì àíòèðîìñêà îìðàçà è äèñêðèìèíàöèÿ ñëåä èíöèäåíòà â Êàòóíèöà îò êðàÿ íà ñåïòåìâðè 2011 ã. è íàïàäåíèåòî íàä âÿðâàùèòå ìþñþëìàíè â ñîôèéñêàòà äæàìèÿ íà 20 ìàé ñ.ã. îò àêòèâèñòè íà ïàðòèÿ „Àòàêà”. Áúëãàðñêàòà ïðîêóðàòóðà è ðàçñëåäâàùèòå îðãàíè ñà èçïðàâåíè ïðåä åäíî îò íàé-ñåðèîçíèòå ñè ïðåäèçâèêàòåëñòâà â òàçè íàñîêà, êîåòî òå äîñåãà, çà ñúæàëåíèå, íå ïîñðåùíàõà ïîäîáàâàùî â òåçè è äðóãè ïîäîáíè ðàçñëåäâàíèÿ.

8. Ïðåç èäíàòà ãîäèíà ïðåäñòîè äà âèäèì è ðåçóëòàòà îò çàêîíîäàòåëíèòå ïðîìåíè, ñâúðçàíè ñ ïðàâàòà íà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, â èíñòèòóöèèòå êàòî ñëåäñòâèå îò èçïúëíåíèåòî íà ðåøåíèåòî íà Ãîëÿìàòà êàìàðà íà ÅÑÏ× ïî äåëîòî „Ñòàíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ” îò ÿíóàðè ò.ã. Òåçè ïðîìåíè ñëåäâà äà íàñòúïÿò â íàé-ìàëêî òðè ñôåðè – ïðîöåäóðàòà çà íàñòàíÿâàíå â äîìîâå çà ñîöèàëíè ãðèæè çà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, êîÿòî ñëåäâà äà âçåìà ïðåäâèä õàðàêòåðà íà òîâà íàñòàíÿâàíå íà íåäååñïîñîáíè õîðà êàòî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà; ðåôîðìà íà äååñïîñîáíîñòòà è íà ïîïå÷èòåëñòâîòî è ðåôîðìà íà èíñòèòóöèîíàëíàòà ãðèæà çà õîðàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà.

Обектив | Брой 199

9

Разговора води Антоанета Ненкова

Де-ин-сти-ту-ци-о-нали-за-ция Срича ли още държавата, или накъде ще върви реформата с детските институции? УЧАСТНИЦИ

КАЛИН КАМЕНОВ – председател на ДАЗД БИСЕР СПИРОВ – ръководител „Обучение и развитие” във фондация „ЛУМОС” ДОНИКА КОЛЕВА – ръководител на проект „Детство за всички” в ДАЗД д-р АНЕТА СЕМКОВА – държавен експерт в дирекция „Обществено здраве”, отдел „Майчино и детско здраве” в Министерството на здравеопазването ВАЛЕНТИНА СИМЕОНОВА – зам.-министър на труда и социалната политика ДАРИНКА ЯНКОВА – зам.-изпълнителен директор на Агенцията за социално подпомагане, ръководител на проекта „И аз имам семейство”.

КЛУБ ОБЕКТИВ Един от приоритетите, които начерта правителството през 2011 г., е подготовка за извеждане на децата от институциите. Какво показа случаят в Плевен? êàêòî è ïðèäîáèâàíå íà óñòîé÷èâîñò íà òàçè ìðåæà, à îò äðóãà ñòðàíà, ðàáîòèì íà íèâî ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Äîñåãà íàïðàâèõìå èíäèâèäóàëíà îöåíêà íà âñÿêî äåòå, çà äà âèäèì íåãîâîòî ñúñòîÿíèå.

Натъкнахме се на ужасяващи факти ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà å äîñòà ñëîæåí ïðîöåñ. Íå å ëåñíî äà èçâåäåø äåöà îò ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè. Äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íå å ïðîñòî íàñòàíÿâàíå íà äåöàòà äðóãàäå. Òÿ å âàæíà, çàùîòî âêëþ÷âà ïðîöåñà íà ïðåâåíöèÿòà, òîåñò ðàçâèòèåòî íà òàêàâà ìðåæà îò óñëóãè, êîÿòî äà áúäå â ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà è äåöàòà â ðèñê, òà ñåìåéñòâàòà äà ïðîäúëæàâàò äà ñå ãðèæàò çà äåöàòà ñè è äà íå ãè èçîñòàâÿò â ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè. Òóê èìà äâà ïàðàëåëíè ïðîöåñà. Îò åäíà ñòðàíà, ðàáîòèì çà ðàçâèòèåòî íà ìðåæà îò óñëóãè, îðèåíòèðàíà êúì äåöàòà è ñåìåéñòâîòî â ðèñê,

Íÿêîè îò òÿõ áÿõà èçíåñåíè â ïðåñàòà. Ñ íÿêîè îò òÿõ áåøå àíãàæèðàí è Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò. Âïå÷àòëåíà ñúì îò äîêëàäà, êîéòî òå èçíåñîõà çà äåòñêàòà ñìúðòíîñò â äîìîâåòå çà äåöà (ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè). Òîçè äîêëàä ñïîìîãíà ïî-áúðçî äà ñå ðàçâèÿò ïðîöåñèòå íà îöåíêà íà äåöàòà. Âèäÿõìå, ÷å â òåçè èíñòèòóöèè èìà äåöà, êîèòî íå ñå õðàíÿò ïðàâèëíî.  äîêëàäà áåøå ñïîìåíàòî, ÷å „äîðè è äíåñ â Áúëãàðèÿ óìèðàò äåöà îò ãëàä”. Òå óìèðàò íå çàùîòî íÿìà õðàíà, à çàùîòî ñå õðàíÿò íåïðàâèëíî. Çà ïúðâè ïúò ñëåä êîíñòàòàöèèòå ïî âðåìå íà îöåíêàòà íà äåöàòà (âêëþ÷èòåëíî è â Ïëåâåí), çäðàâíàòà ñèñòåìà ñå àíãàæèðà èçêëþ÷èòåëíî ñåðèîçíî.

Дълго време диалогът между Министерството на здравеопазването и Министерството на труда и социалната политика куцаше.

ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Äà, íå ñå ñòðàõóâàì äà ãî êàæà, íî îò ãîäèíà è ïîëîâèíà íèå ðàáîòèì â åêèï, çà ïúðâè ïúò êîëåãèòå îò çäðàâíàòà ñèñòåìà îñúçíàõà ñâîåòî ìÿñòî â ãðèæàòà çà äåöàòà â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè. Òå íàïðàâèõà àäåêâàòíè íàìåñè, áëàãîäàðåíèå íà êîèòî âå÷å èìà èíäèâèäóàëíè ïëàíîâå çà ìåäèöèíñêà ãðèæà çà äåöà â òåæêî çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå.

ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ:  ðàìêèòå íà ïðîåêòà „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ñå ñôîðìèðàõà 28 ðåãèîíàëíè åêèïà çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ ñ ïðåäñòàâèòåë â òÿõ

Обектив | Брой 199

11

ДЕ-ИН-СТИ-ТУ-ЦИ-О-НА-ЛИ-ЗА-ЦИЯ

îò ðåãèîíàëíàòà çäðàâíà èíñïåêöèÿ. Òåçè ëåêàðè öåëåíàñî÷åíî ïëàíèðàõà äîïúëíèòåëíè ìåðêè

çà çäðàâíà ãðèæà – ìàíèïóëàöèè, èíòåðâåíöèè, îïåðàöèè, äîïúëíèòåëíè ïðåãëåäè îò ñïåöèàëèñòè.

Дори и специалистите от неправителствения сектор отчитат, че има напредък в плановете, стратегиите, програмите, но някои от ангажиментите спряха до тук. Цитирам една от позициите: „Макар да бе замислено разработването на минимален пакет гарантирани услуги за подкрепа на семействата, както и механизъм за въвеждането им, все още такъв не е регламентиран законодателно”. Имаше ли развитие към по-добро след оценките?

ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Îöåíêèòå ïðèêëþ÷èõà â êðàÿ íà 2010 ã. Íå å ïðèêëþ÷èëà ðàáîòàòà äà ïîäîáðèì ãðèæàòà çà äåöàòà â èíñòèòóöèèòå è äà ÿ ñú÷åòàåì ñ ïîäãîòîâêàòà çà ïðåìåñòâàíå. Ïîëîæèòåëåí ðåçóëòàò â çäðàâíàòà ãðèæà å, ÷å èìà äåöà, íà êîèòî äèàãíîçèòå è òåðàïèèòå áÿõà ïðîìåíåíè.

28 ëåêàðè îò ðåãèîíàëíèòå çäðàâíè èíñïåêöèè è 25 íàåòè ìåñòíè êîîðäèíàòîðè.

ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ðåçóëòàòèòå òðÿáâà äà ñå äàâàò â öèôðè, çà äà âèäÿò õîðàòà êîëêî îáåìèñò òðóä å ñâúðøåí. Ïîëîæåíè ñà ìíîãî óñèëèÿ îò ìíîãî õîðà. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Çàïî÷íàõìå ñ åêèïè âúâ âñÿêà èíñòèòóöèÿ.

Първата оценка обхвана 1797 деца и младежи индивидуално Ïðåç ñåïòåìâðè 2010 ã. òå áÿõà â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè. Ãîâîðèì çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ íàä 3 ãîäèíè â ÄÌÑÃÄ, âñè÷êè äåöà è ìëàäåæè â ÄÄÓÈ ñ óâðåæäàíèÿ è åäèí äîì çà äåöà ñ ôèçè÷åñêè óâðåæäàíèÿ – Ëóêîâèò. Ó÷àñòâàõà 111 ñîöèàëíè ðàáîòíèöè îò îòäåëèòå çà çàêðèëà íà äåòåòî, 17 êîíñóëòàíòè îò „ËÓÌÎÑ”, ïðåäñòàâèòåë íà âñÿêà ñïåöèàëèçèðàíà èíñòèòóöèÿ, êîéòî ïîçíàâà äåòåòî,

ÁÈÑÅÐ ÑÏÈÐÎÂ: Ïúðâîíà÷àëíàòà îöåíêà áå íàïðàâåíà ïðåç 2010 ã. Çà äåöàòà ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò áå ñúçäàäåíà ïðîãðàìà çà ðàáîòà, êîÿòî àêöåíòèðà íà èíòåíçèâíîòî îáùóâàíå è íà õðàíåíåòî íà äåöàòà, êàêòî ñïîìåíà ã-æà Ñèìåîíîâà. Îò ôåâðóàðè äî þíè 2011 ã. èìàøå ðàáîòíè ïîñåùåíèÿ íà êîíñóëòàíòè íà „ËÓÌÎÑ” âúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò.  ìîìåíòà ñå îñúùåñòâÿâàò òàêèâà ïîñåùåíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïîäêðåïà è ñóïåðâèçèÿ íà ïåðñîíàëà.  ìíîãî äîìîâå èìà òåíäåíöèÿ äà ñå ïðîìåíÿ íà÷èíúò íà õðàíåíå. Èíòåíçèâíîòî îáùóâàíå áå âúâåäåíî êàòî ìåòîä çà ðàáîòà ñ äîñòà èçîëèðàíè äåöà, êîèòî íå îáùóâàò ïî êîíâåíöèîíàëíèÿ íà÷èí, ïîðàäè êîåòî ñðåäñòâàòà çà èíòåãðàöèÿ ñà ìíîãî çàíèæåíè.

12

КЛУБ ОБЕКТИВ

ÄÀÐÈÍÊÀ ßÍÊÎÂÀ: Îñâåí òîâà áåøå ðàçðàáîòåí ñïåöèàëåí èíñòðóìåíòàðèóì, èìàøå ñïåöèàëíî îáó÷åíèå íå íà ïîñî÷åíè õîðà, à íà ìîòèâèðàíè, êîèòî æåëàÿò äà ó÷àñòâàò â òåçè ïðîöåñè. Òåçè õîðà „ïðîèãðàõà” îöåíêèòå â åêèï îò âúíøíè ñïåöèàëèñòè, íå áåç åêñïåðòèçàòà íà ñïåöèàëèñòèòå, êîèòî ïîäáðàõà „ËÓÌÎÑ”. Òå ñå ïî÷óâñòâàõà

ìíîãî ïî-çíà÷èìè, êîãàòî ðàçáðàõà, ÷å ìîãàò äà êîîðäèíèðàò ïðîöåñà íà îöåíêà, êúäåòî íà âñåêè åòàï îïðåäåëåíèÿò ñïåöèàëèñò (ëåêàðÿò, åêñïåðòúò ïñèõîëîã è ò.í.) èìà ìÿñòî. Êîëåãèòå ñà íàñúð÷åíè îò ñòðàíà íà àãåíöèÿòà äà ïðèëàãàò âúâ âñåêè ìîìåíò èíñòðóìåíòàðèóìà çà îöåíêà. Òîçè ìîìåíò áå ïîâòîðåí è ïðè äðóãèÿ âèä îöåíêà, ñ êîÿòî ñå àíãàæèðàõà ïî÷òè 200 ñîöèàëíè ðàáîòíèöè îò ñèñòåìàòà. Òîâà å îöåíêàòà çà èçñëåäâàíå íà íàãëàñèòå íà ðîäèòåëèòå çà ñðåùè è êîíòàêòè ñ äåöàòà. Èñêàì äà ñïîìåíà è çà íîâèÿ ìåòîä íà èíòåíçèâíîòî îáùóâàíå, â êîéòî ó÷àñòâàõìå âñè÷êè. Íèå áÿõìå ïî äîìîâåòå è íàáëþäàâàõìå ïðîìÿíàòà â æèâîòà íà äåöàòà. Çà ìåí òîâà å äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ – äà âèäèì ïðîìÿíà êúì äîáðî. Ïî íèêàêúâ íà÷èí òîâà íå ñà ñàìî äîêóìåíòè!

А защо здравният министър беше изненадан от ситуацията в Дома за медико-социални грижи в Плевен на 6 април т.г.? Публично бяха обявени констатации за недопустими нарушения.

çäðàâåîïàçâàíåòî ñ ïðåïîðúêè êàê äà ñå ïîäîáðè ðàáîòàòà. Äúëãîãîäèøíàòà äèðåêòîðêà íà äîìà â Ïëåâåí, ãîñïîæà Êîñòîâà, âå÷å íå å íà ðàáîòà â èíñòèòóöèÿòà áëàãîäàðåíèå íà ïîäêðåïàòà íà ìèíèñòúð Àòàíàñîâà. Åêèïúò å ñúùèÿò, à ãðèæèòå, êîèòî ñå ïîëàãàò çà äåöàòà, òðÿáâà äà áúäàò ìíîãî ïî-ðàçëè÷íè.

Там чудеса няма как да се случат, ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Ìèíèñòúð Àòàíàñîâà áåøå èçíåíàäàíà, çàùîòî òîâà áåøå ïúðâîòî é ïîñåùåíèå â òàêàâà èíñòèòóöèÿ. Ñïîðåä ìåí òîâà å ëîãè÷íàòà ðåàêöèÿ íà ÷îâåê, íåâëèçàë â òàêàâà èíñòèòóöèÿ è àôåêòèðàí îò îíîâà, êîåòî âèæäà. Íÿêîëêî ïúòè ñìå ïóñêàëè äîêëàäè äî Ìèíèñòåðñòâîòî íà

à è íèå íå ãè î÷àêâàìå íà òîçè åòàï. Çàòîâà ðåôîðìàòà â äîìîâåòå çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè ñòàðòèðà ñ ïðîåêòà „Ïîñîêà – ñåìåéñòâîòî”, êîéòî öåëú ïîäîáðÿâàíå íà óñëîâèÿòà, íà ãðèæàòà è íà ïîäõîäà êúì òåçè äåöà.

Обектив | Брой 199

13

ДЕ-ИН-СТИ-ТУ-ЦИ-О-НА-ЛИ-ЗА-ЦИЯ

ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ: Âñúùíîñò ïðîåêòúò ñòàðòèðà â êðàÿ íà 2010 ã. Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî ðàçðàáîòè Êîíöåïöèÿ çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íà äåöàòà â äîìîâåòå çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè.  íåÿ áÿõà óòî÷íåíè êðèòåðèè, âúç îñíîâà íà êîèòî

áÿõà ïîäáðàíè 8 ïèëîòíè äîìà, â êîèòî ñòàðòèðàõà ïðîöåñèòå íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà â ðàìêèòå íà Îïåðàòèâíà ïðîãðàìà „Ðåãèîíàëíî ðàçâèòèå” – äîì „Ñâ. Ïàðàñêåâà” â Ñîôèÿ, äîìîâåòå â Ðóñå, Ïåðíèê, Ïàçàðäæèê, Ïëîâäèâ, Ìîíòàíà, Ãàáðîâî è Òúðãîâèùå. Áÿõà èçðàáîòåíè êðèòåðèè, âúç îñíîâà íà êîèòî áå íàïðàâåí ïîäáîðúò. Òîâà áÿõà ïúðâèòå ñòúïêè.  êðèòåðèèòå âëèçàøå íàëè÷èåòî íà äîáðå ðàçâèòè óñëóãè çà äåöàòà è ñåìåéñòâàòà íà òåðèòîðèÿòà íà îáëàñòèòå, êúäåòî ñå íàìèðàò òåçè äîìîâå, áðîÿò íà äåöàòà, íàëè÷åí ïåðñîíàë, íàëè÷èå íà ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ, êîèòî ìîãàò ïîåìàò ëå÷åíèå íà äåöà ñ òåæêè çäðàâîñëîâíè ïðîáëåìè.

А защо е пропуснат домът в Плевен, след като през последните три години НПО-секторът сигнализира за нарушенията там? В пресата излезе интервю с адвокат Антония Владимирова, цитирам: „Изживяхме истински шок! Хранеха ги пред очите ни с бирени бутилки с гумени биберони, а децата спяха върху дюшеци, покрити с нещо като найлон или балатум, целите в урина и повръщано. Лекарите констатират тежко недохранване”. Става дума за едно от момиченцата, което впоследствие е осиновено. Г-н Каменов, едва ли това е само емоцията на човек, който влиза за първи път в такъв дом. Това са реално съществуващи нарушения. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Äà è çàòîâà íèå ñìå ñåçèðàëè ïðîêóðàòóðàòà. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Íàðóøåíèÿòà â òîçè äåòñêè äîì ñà ôàêò îò ãîäèíè. Íî äúëãî âðåìå òðÿáâàøå äà ñå ïîñòèãíå ñúãëàñèå ìåæäó Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è ó÷àñòâàùèòå ïàðòíüîðè â ïðîöåñà ñ ìåñòíàòà âëàñò. Òîãàâàøíèÿò êìåò êàòåãîðè÷íî îòêàçà äà ñå âêëþ÷è, êàêòî îòêàçà äà ñå âêëþ÷è è â ïðîåêòà çà ñîöèàëíî âêëþ÷âàíå (íà Ñâåòîâíàòà áàíêà). Êàçà, ÷å íà òåðèòîðèÿòà íà Ïëåâåí èìà äîñòàòú÷íî óñëóãè è íÿìà äà ó÷àñòâà â òåçè ïðîåêòè. Çà äà óñïåå åäèí ïðîåêò çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ,

ìíîãî âàæíà å ìåñòíàòà âëàñò. Àêî òÿ íÿìà ÷óâñòâèòåëíîñò äà ðàçâèâà àëòåðíàòèâàòà, äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà íÿìà êàê äà ñå ñëó÷è.  ñëó÷àÿ ñ Ïëåâåí èìà êîìïëåêñ îò ôàêòîðè, êîèòî ñà ïðè÷èíà äîìúò äà å â òîâà ñúñòîÿíèå. Àç ñúì ìíîãî áëàãîäàðíà íà ìèíèñòúð Àòàíàñîâà, ÷å ïðîÿâè õúñ è âåäíàãà ñå àíãàæèðà ñúñ ñëó÷àÿ. Òîãàâà òÿ áåøå ìèíèñòúð íà åäèí äåí è òîâà áå ïúðâàòà é èíèöèàòèâà. Íèå ñ ã-í Êàëèí Êàìåíîâ íàïðàâèõìå ñðåùà ñ íåÿ è é îáÿñíèõìå ñèòóàöèÿòà â Ïëåâåí, à òÿ êàçà, ÷å îùå óòðå òðúãâà çà òàì. Çàùî ñå ñòèãíà äî òóê? Íèå íå ñè äàâàõìå ñìåòêà êîëêî ñåðèîçíè ñà ñúïðîòèâèòå íà ñèñòåìàòà.  Ïëåâåí èìàøå ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ëîøèÿ

14

КЛУБ ОБЕКТИВ ìåíèäæìúíò, ñúñ çëîóïîòðåáè, ñïåêóëàöèè è ò.í., çà êîèòî ãîâîðèì ïîâå÷å îò ãîäèíà è ïîëîâèíà. Ïîâå÷å îò ãîäèíà õîðàòà îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî

убеждаваха предишните министри как не е възможно да се смени директорът на дома, ÷å ùå íàïðàâÿò ãðóáî çàêîíîíàðóøåíèå. Ïîâå÷å îò ãîäèíà – áåçïëîäåí äåáàò. Äèðåêòîðúò íà äîìà ñè ñòîåøå, äåöàòà ïðîäúëæàâàõà äà ñå õðàíÿò ñ áèðåíè áóòèëêè è áèáåðîíè ïðè óñëîâèå, ÷å èçäðúæêàòà íà åäíî íèêàê íå å ìàëêà – îò ïîðÿäúêà íà 1 300 ëâ.  ìîìåíòà îöåíêàòà è êîíòðîëíàòà äåéíîñò íà Èíñïåêòîðàòà íà ìèíèñòåðñòâîòî ïðèêëþ÷èõà. ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ:  ðåçóëòàò íà ïðåïîðúêèòå è ïî èíèöèàòèâà íà ÄÀÇÄ, ñúñ çàïîâåä íà ìèíèñòúð Àòàíàñîâà áåøå ñúçäàäåíà ìåæäóâåäîìñòâåíà ðàáîòíà ãðóïà, çà äà íàïðàâè àíàëèç íà äåéíîñòòà íà äîìà è äà èçëåçå ñ ïëàí çà äåéñòâèå çà öÿëîñòíîòî ìó ìíîãîàñïåêòíî ïðåñòðóêòóðèðàíå. Êðàéíàòà öåë å çàêðèâàíåòî íà èíñòèòóöèÿòà äî 2015 ã.  ìåæäóâåäîìñòâåíàòà ðàáîòíà ãðóïà ó÷àñòâàò

è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ñðåä êîèòî è „ËÓÌÎÑ”. Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî èçëåçå ñ ïðåïîðúêè çà ïðîìÿíà íà öÿëîñòíàòà îðãàíèçàöèÿ íà äåéíîñòòà â äîìà â Ïëåâåí. Óêàçàíè ñà ìîìåíòèòå íà íåãëèæèðàíå, íà ëîøà ãðèæà çà äåöàòà, íà ëîøè ìåäèêî-ñîöèàëíè óñëóãè. Àç áÿõ ïðåäñåäàòåë íà êîìèñèÿòà, êîÿòî èçâúðøè ïðîâåðêàòà â òîçè äîì, è áÿõ øîêèðàíà îò òîâà, êîåòî âèäÿõ. ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Êàêâî ñå ïðîìåíè â äîìà? Ïúðâî, âå÷å èìà íîâ äèðåêòîð. Âòîðî, çàïî÷âà èíäèâèäóàëíî ñïåöèàëèçèðàíî ïðîó÷âàíå íà ïîòðåáíîñòèòå è íóæäèòå íà äåöàòà. Ïúðâèòå 10 äåöà, êîèòî èìàò íóæäà îò ñïåøíà ìåäèöèíñêà èíòåðâåíöèÿ (ñúñ çàáîëÿâàíå íà îïîðíîäâèãàòåëíàòà ñèñòåìà), îùå îò íà÷àëîòî íà ìåñåö þíè âëèçàò çà îïåðàöèè â ñòîëè÷íà êëèíèêà. Âïîñëåäñòâèå êúì òÿõ ùå èìà èíäèâèäóàëíà ãðèæà ñ ðåõàáèëèòàöèÿ è ôèçèîòåðàïèÿ, çà äà ìîæå äà ïðîõîäÿò. Ïðåç ëÿòîòî îùå 10 äåöà ùå âëÿçàò çà îïåðàöèè è ìåäèöèíñêà èíòåðâåíöèÿ â ñòîëè÷íà êëèíèêà. Âñè÷êè òå ñà áèëè íàñòàíåíè â äîìà â Ïëåâåí ïîðàäè áëèçîñòòà ìó äî Óíèâåðñèòåòñêàòà áîëíèöà, êîÿòî çà ñúæàëåíèå íå å áèëà èçïîëçâàíà àäåêâàòíî.

Какво планира държавата да се случи оттук нататък като цяло с процеса на деинституционализацията? Ще цитирам извод на независими експерти: „Приемната грижа и услугите по подкрепа на осиновяването като законодателно регламентиране и ресурсно обезпечаване продължават да се развиват бавно”.

ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ñàìî çà íàøàòà öåëåâà ãðóïà îò 1 797 îöåíåíè äåöà ñ óâðåæäàíèÿ îò ÄÄÓÈ è ÄÌÑÃÄ â ìîìåíòà ñà îñòàíàëè 1 654. Îò 2010 ã. äîñåãà 71 äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, êîíòèíãåíò íà ïðîåêòà, ñà îñèíîâåíè, ðåèíòåãðèðàíè â áèîëîãè÷íè ñåìåéñòâà ñà 20 äåöà, â ïðèåìíà ãðèæà ñà îòèøëè 23 äåöà, â çàùèòåíè æèëèùà – 13, â ÖÍÑÒ – 19, â ïðåõîäíî æèëèùå – 6. Ïðåç òîçè ïåðèîä 80 äåöà ïîääúðæàò êîíòàêò ñ áèîëîãè÷íèòå ñè ñåìåéñòâà.

ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Òîâà å íîðìàëíî è óñêîðÿâàùî ñå òåìïî. Áðîÿò íà îñèíîâÿâàíèÿòà ïðîäúëæàâà äà íàðàñòâà. Ñàìî çà ìèíàëàòà ãîäèíà òå ñà 1 200 (íàöèîíàëíè è ìåæäóíàðîäíè). Îñèíîâÿâàíèÿòà çà ïîñëåäíèòå òðè ãîäèíè ñà äâà ïúòè ïîâå÷å ñïðÿìî òåçè ïðåç ïîñëåäíèòå 6 ãîäèíè, â êîèòî èìà îñèíîâÿâàíèÿ. ÁÈÑÅÐ ÑÏÈÐÎÂ: Àêî íàïðàâèì ïàðàëåë ñúñ

Обектив | Брой 199

15

ДЕ-ИН-СТИ-ТУ-ЦИ-О-НА-ЛИ-ЗА-ЦИЯ

ñâåòîâíèòå ïðàêòèêè, ùå ñòàíå ÿñíî, ÷å íàâñÿêúäå, êúäåòî å èìàëî ãîëåìè èíñòèòóöèè, íåçàâèñèìî â êîÿ ñòðàíà è êîëêî âðåìå ñà ñúùåñòâóâàëè, ñå íàáëþäàâàò åäíè è ñúùè òåíäåíöèè. Ïðè÷èíàòà å, ÷å ãîäèíè íàðåä èíñòèòóöèÿòà ñå ïðèåìàøå êàòî åäíà åäèíñòâåíà àëòåðíàòèâà, êîÿòî ðåøàâà âñè÷êè ïðîáëåìè, áåç ðàçâèòèåòî íà äîïúëíèòåëíè óñëóãè. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ùå âè ïðåäîñòàâÿ èíôîðìàöèÿ êàêâî ñå ñëó÷âà îò 2009 ã. äîñåãà ïî îòíîøåíèå íà óñëóãèòå è òÿõíàòà àäåêâàòíîñò ïî îòíîøåíèå íà ïîòðåáíîñòèòå íà äåöàòà â ðèñê, êàêâè ïðîöåñè òåêàò â èíñòèòóöèèòå ïî îòíîøåíèå íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà. Çà ÷àñò îò òåçè äåöà ñå çíàåøå, ÷å ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè ðîäèòåëèòå íå ñà ïðîÿâèëè íèêàêúâ èíòåðåñ. Öåëåíàñî÷åíàòà ðàáîòà ïî ðåèíòåãðàöèÿòà îáà÷å äîêàçà, ÷å òàêúâ èíòåðåñ îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå ìîæå äà áúäå ïðîâîêèðàí, àêî ðàáîòèì ñ òÿõ. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ìèíàëèÿ ìåñåö ïðåäîñòàâèõìå ðåçóëòàòèòå îò èçñëåäâàíèÿòà íà æåëàíèÿòà è âúçìîæíîñòèòå íà ñåìåéñòâàòà. Îêàçà ñå, ÷å îòäàëå÷åíîñòòà íà äåòåòî îò ñåìåéñòâîòî ïðè íàñòàíÿâàíåòî â èíñòèòóöèÿ å åäíà îò ïðè÷èíèòå äà

ñå ïðåêúñíå êîíòàêòúò. Äåöàòà ñà áèëè íàñòàíÿâàíè òàì, êúäåòî å èìàëî ìÿñòî, à íå ñ îãëåä äà áúäå ïîáëèçî äî ðîäèòåëèòå. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Åäèí îò ïîêàçàòåëèòå ïðè îöåíêàòà íà äåöàòà áå äà ñå âèäè îòêúäå å äåòåòî, çà äà ìîæå êîãàòî ñå ñúçäàâàò öåíòðîâåòå çà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï, âñÿêî äåòå äà áúäå íàñòàíåíî òàì, îòêúäåòî å. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Îêîëî 47% îò ñåìåéñòâàòà, êîèòî ó÷àñòâàõà â èçñëåäâàíåòî, çàÿâèõà æåëàíèå äà ïîääúðæàò êîíòàêò ñ äåòåòî, îêîëî 14% ñà êîëåáàåùè ñå. Òîâà å ìíîãî áëàãîïðèÿòíà ãðóïà çà ðàáîòà. ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Ñåãà ìíîãî îò ðîäèòåëèòå íå çíàÿò, ÷å äåöàòà èì ñà æèâè. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Äúðæàâàòà íå å ñ÷åëà çà íåîáõîäèìî, ÷å òðÿáâà äà äàâà èíôîðìàöèÿ. ÁÈÑÅÐ ÑÏÈÐÎÂ: Òîâà ñå ñðåùà ïðè èíñòèòóöèèòå. Òðÿáâà äà ïðîìåíèì öÿëàòà ñèñòåìà, à íå åäèí äîì. Ïðîöåñúò íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ å òðóäåí, çàùîòî ñèñòåìàòà å óñòîé÷èâà.

И все пак колко време ще буксуваме?

ÁÈÑÅÐ ÑÏÈÐÎÂ: Íàäÿâàì ñå íå ìíîãî, çàùîòî íåùàòà ïî ïðîåêò „Äåòñòâî çà âñè÷êè” çàïî÷íàõà äà ñå ñëó÷âàò. Ñåãà ïðåäñòîè ïîäãîòîâêàòà ïî ðåàëíîòî ïðåìåñòâàíå íà äåöàòà îò äîìîâåòå.

Един от основните критерии е то да бъде близо до семейството ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ñ ïîäêðåïàòà íà „ËÓÌÎÑ” î÷àêâàìå ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè äà çàïî÷íàò ðàáîòà ñúñ ñåìåéñòâàòà, êîèòî ñà çàÿâèëè æåëàíèå çà êîíòàêòè ñ äåöàòà. Òðÿáâà äà íàñúð÷àâàìå òåçè êîíòàêòè, çàùîòî êîãàòî ïëàíèðàìå ìÿñòîòî íà äåòåòî â íîâèòå óñëóãè, òðÿáâà äà çíàåì, ÷å

ñúîòâåòíîòî ñåìåéñòâî èñêà äà ïîääúðæà êîíòàêòè ñ äåòåòî ñè. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Òîâà å ïðîáëåì íà Àãåíöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå. Çàñåãà, ùîì äåòåòî ñå íàñòàíè â ñïåöèàëèçèðàíà èíñòèòóöèÿ, ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè ðåøàâàò, ÷å ñà ñè ñâúðøèëè ðàáîòàòà. Êîãàòî äåòåòî ñå íàñòàíè â äðóã ãðàä, ÷åñòî ïúòè âðúçêàòà ìåæäó äâàòà åêèïà ñîöèàëíè ðàáîòíèöè ñå ãóáè. Èçëèçàò ìíîãî ïðîáëåìè, êîèòî ñå íàëàãà äà áúäàò ðåøàâàíè àò õîê. ÄÀÐÈÍÊÀ ßÍÊÎÂÀ: Îòêàêòî çàêîíúò å â ñèëà, ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè óâåäîìÿâàò ïèñìåíî

16

КЛУБ ОБЕКТИВ ðîäèòåëèòå çà ïðîìåíèòå, íî ÷ðåç òåçè ïèñìà ñå ãóáè ñúùíîñòòà íà ñîöèàëíàòà ðàáîòà. À èìàøå ñëó÷àè, êîãàòî ñàìî ìàéêàòà çíàåøå çà äåòåòî. Äðóãèòå ÷ëåíîâå íà ñåìåéñòâîòî íå çíàåõà çà íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå. Çàòîâà èçèñêâàìå îò êîëåãèòå äà íàïðàâÿò ïëàí çà ðàáîòà ñ âñåêè ðîäèòåë. Íå ñìå àìáèöèðàíè äà èìà ðåèíòåãðàöèÿ íà âñÿêà öåíà. Àìáèöèðàíè ñìå äà ïðîâîêèðàìå èíòåðåñ – ðîäèòåëÿò äà òúðñè èíôîðìàöèÿ, à ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè äà ìó ðàçêàæàò êàêâî ñòàâà ñ äåòåòî, äà ïîääúðæàò êîíòàêòè, êàòî ñå èçïîëçâàò íàëè÷íèòå ðåñóðñè íà ñîöèàëíèòå óñëóãè.

Ìíîãî õîðà âÿðâàò, ÷å òàêîâà äåòå ìîæå äà ñå ãëåäà äîáðå ñàìî â ÄÌÑÃÄ.

Изоставянето на деца е в две направления – на деца и на деца с увреждания Ðàáîòàòà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè íè îáíàäåæäàâà. Íàä 22 õèëÿäè äåöà ïîëó÷àâàò äîáàâêè ïî Çàêîíà çà èíòåãðàöèÿ íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å òå ñà â ñåìåéñòâî. Çàòîâà ðàáîòàòà íå òðÿáâà äà ñå ñïèðà.

А ще се преобърнат ли стереотипите на хората, които работят с децата?

ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Áàâíî, íî íåîáðàòèìî. Ñòàðòèðàõà è äðóãè äâà ìíîãî âàæíè ïðîåêòà. Åäèíèÿò îò òÿõ å çà ïîâèøàâàíå êàïàöèòåòà íà ñèñòåìàòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå.  íåãî ñà âêëþ÷åíè âúçìîæíîñòè çà êàðèåðíî ðàçâèòèå íà ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè è îáó÷åíèÿ, îðèåíòèðàíè êúì ïîïúëâàíå íà äåôèöèòèòå ó ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè.  ìîìåíòà ñå ïðàâè àíàëèç íà ïîòðåáíîñòèòå îò îáó÷åíèÿ. Ïî òîçè ïðîåêò ñà ïðåäâèäåíè îêîëî 10 ìëí. ëâ.  íåãî ùå áúäàò âêëþ÷åíè âñè÷êè ðàáîòåùè â îòäåëèòå çà çàêðèëà íà äåòåòî è îòäåëèòå çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ âúâ âñè÷êè äèðåêöèè â ñòðàíàòà. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ïðîåêòúò „Äåòñòâî çà âñè÷êè” îñèãóðÿâà ðåãóëÿðíà ñóïåðâèçèÿ íà åêèïèòå. Êâàëèôèöèðàíè ñóïåðâèçîðè îáñúæäàò ñ åêèïà òåæêè ñëó÷àè è îðãàíèçàöèîííè âúïðîñè. Ïðåäâèæäàìå îáó÷åíèå ñúñ ñïåöèàëèñòèòå îò äîìîâåòå – êàê åêèïúò äà ïëàíèðà è ïîäãîòâè

ïðåìåñòâàíåòî íà äåòåòî, êàêòî è ñ åêèïèòå íà íîâèòå óñëóãè, êîèòî ùå ïîñðåùíàò äåòåòî. ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Êîãàòî èìà àëòåðíàòèâíà ãðèæà, òîãàâà è ïîäõîäúò êúì äåöàòà ùå áúäå ïî-ðàçëè÷åí, ùå èìà âúçìîæíîñò çà èíäèâèäóàëíà ðàáîòà. À ñåãà â èíñòèòóöèèòå æèâåÿò ïî 70-80-90 äåöà, åäèí âúçïèòàòåë îòãîâàðÿ çà 7-8 äåöà. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ùå èçëåçåì îò ñèòóàöèÿòà èíñòèòóöèÿòà äà å åäèíñòâåíèÿò äîì íà äåòåòî. Êîãàòî ãîâîðèì çà àëòåðíàòèâàòà „öåíòðîâå çà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï”, òðÿáâà äà ñå çíàå, ÷å òîâà ñà ìåñòà, êúäåòî äåöàòà ùå æèâåÿò, à îñòàíàëèòå ìó ïîòðåáíîñòè (íà áàçàòà íà îöåíêà) ùå ñå ïîêðèâàò îò äîïúëíèòåëíè óñëóãè, êîèòî ùå ñå ïðåäîñòàâÿò â îáùíîñòòà. Ïðåç äåíÿ äåòåòî ùå èçëèçà, ìîæå äà ïîñåùàâà äíåâåí öåíòúð, ùå õîäè íà äåòñêà ãðàäèíà, íà ó÷èëèùå.

Обектив | Брой 199

17

ДЕ-ИН-СТИ-ТУ-ЦИ-О-НА-ЛИ-ЗА-ЦИЯ

А как обясняваме редом с добрите намерения и парадокси като този - дневни центрове се изграждат в дворовете на институциите. Ще се спре ли с тази тенденция на имитация на деинституционализацията? ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Êàòåãîðè÷íî. Ôèëîñîôèÿòà íà íîâèòå ïðîåêòè å ñúâúðøåíî ðàçëè÷íà.  ìîìåíòà âñè÷êè öåëåâè îáùèíè ïî ïðîåêòà „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ñà ïîäàëè ñâîèòå àðõèòåêòóðíè ïðîåêòè â ÌÐÐÁ. Øåñòäåñåò è äâå îáùèíè ñà ìèíàëè åòàïà íà îöåíêà.

çà ñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ è èíòåãðàöèÿ. Òîâà å ïî ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè çà òåçè 19 îáùèíè. Òàì, êúäåòî â òÿõ èìà ñúçäàäåíè âå÷å óñëóãè, íèå íå ñìå ïëàíèðàëè íîâè. Ùå ñå àêòóàëèçèðà êàðòàòà íà ñúïúòñòâàùèòå óñëóãè è èìàìå óâåðåíèåòî íà ÌÐÐÁ, ÷å òå ùå ïîëó÷àò ðàçâèòèå ïðåç ñëåäâàùèÿ ïðîãðàìåí ïåðèîä.

ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Î÷àêâàìå îùå 19 îáùèíè – áåíåôèöèåíòè ïî îïåðàòèâíàòà ïðîãðàìà „Ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè”, äà ïîäàäàò ñâîèòå ïðîåêòè äî êðàÿ íà ìåñåö ìàé, ñ êîåòî â íà÷àëîòî íà ìåñåö þíè ùå èìàìå 81 îöåíåíè ïðîåêòà. Íÿêîè îáùèíè äîðè ñà ñòàðòèðàëè ïðîöåäóðèòå çà èçáîð íà èçïúëíèòåëè çà èçãðàæäàíå íà èíôðàñòðóêòóðà. Ïî äâåòå îïåðàòèâíè ïðîãðàìè ñà ïðåäâèäåíè 124 ìëí. ëâ. çà òàçè äåéíîñò.

ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Òîâà ñà ñåëñêè ðàéîíè, êúäåòî íÿìà äîáðå ðàçâèòà ñòðóêòóðà îò óñëóãè. Çàòîâà âêëþ÷èõìå è Ìèíèñòåðñòâîòî íà çåìåäåëèåòî è õðàíèòå. Èñêà íè ñå âñè÷êî äà ñòàâà áúðçî, íî òî íå ñòàâà, çàùîòî ñïîðåä ðåãëàìåíòèòå íà îïåðàòèâíà ïðîãðàìà „Ðåãèîíàëíî ðàçâèòèå” ñòðîèòåëñòâîòî å â ðàìêèòå íà äâå ãîäèíè. Íàäÿâàìå ñå ïðîöåñúò äà å ïî-êðàòúê.

ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Îáõâàíàòè ñà 81 îáùèíè çà 149 ÖÍÑÒ ïëþñ 36 çàùèòåíè æèëèùà. Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè îòïóñíà ñðåäñòâà è çà ñúïúòñòâàùèòå óñëóãè. Ïëàíèðàíî å äà ñå èçãðàäÿò åäèí äíåâåí öåíòúð è 8 öåíòðîâå

ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Âñè÷êè ñìå àíãàæèðàíè â ïðîöåñà. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Íå å æåëàòåëíî âñè÷êî äà áúäå â ðàìêèòå íà äúðæàâíàòà àäìèíèñòðàöèÿ. Ïðîåêòèòå äîïóñêàò íàåìàíåòî íà âúíøíè åêñïåðòè.

А променят ли се нагласите на местната власт? Променя ли се мисленето на кметовете?

ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ñëåä èçáîðèòå áÿõ ïðèÿòíî èçíåíàäàíà îò àêòèâíîñòòà íà íîâèòå êìåòîâå ïî îòíîøåíèå íà âàæíèÿ ïðîåêò „Ïðèåìíà ãðèæà”, êîéòî ñòàðòèðà ïðåç ìåñåö ñåïòåìâðè 2011 ã. è ùå ïðèêëþ÷è â êðàÿ íà 2013 ã.

Предвижда се да имаме 400 нови приемни семейства – ïðîôåñèîíàëíè è äîáðîâîëíè.

Çàïëàùàíåòî ùå áúäå êàêòî è íà ñåãà äåéñòâàùèòå ïðèåìíè ñåìåéñòâà – ñïîðåä áðîÿ è âúçðàñòòà íà äåöàòà. Îáâúðçàíî å ñ ìèíèìàëíàòà ðàáîòíà çàïëàòà. Âñåêè ðîäèòåë ùå ïîëó÷àâà îêîëî 400-500 ëâ., íî ñ èçäðúæêàòà íà äåòåòî ñðåäñòâàòà äîñòèãàò äî 800880 ëâ. íà ìåñåö. ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ:  ìîìåíòà äåéñòâàùèòå ïðèåìíè ñåìåéñòâà ñà 860.

18

КЛУБ ОБЕКТИВ ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ñëåä êàòî ñòàðòèðà ïðîåêòúò íà ÓÍÈÖÅÔ çà ïðèåìíà ãðèæà (ïðàâèì ïðîåêòà çàåäíî ñ ïðàâèòåëñòâîòî), çà åäíà ãîäèíà áðîÿò íà ïðèåìíèòå ñåìåéñòâà ñå óâåëè÷è ñ 230. À òîëêîâà áÿõà âñè÷êè ïðèåìíè ñåìåéñòâà çà

ïåðèîäà 2004-2007, 2008 ã. Îñíîâíèòå íåùà ñà äèðåêòíèÿò êîíòàêò ñ õîðàòà, ïîëîæèòåëíèÿò ïðèìåð, îñîáåíî ñðåùèòå ñ äåéñòâàùèòå ïðèåìíè ñåìåéñòâà, ñòîïÿâàíå íà ñòðàõîâåòå íà õîðàòà.

И в края на разговора ни нека уточним: реалистичен срок ли е 2015 г. за завършването на деинституционализацията в България? ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ:  ìîìåíòà èìà 1 654 èíñòèòóöèîíàëèçèðàíè äåöà. ÄÀÐÈÍÊÀ ßÍÊÎÂÀ: Ñúäåéêè ïî ïðîåêòèòå, â êîèòî ó÷àñòâàì, ñìÿòàì, ÷å ïðåç 2015 ã. ùå èìàìå îñíîâàíèå äà ñè íàïðàâèì ñåðèîçíè èçâîäè êàê äà ïðîäúëæèì. Òîâà íå å ñðîêúò, â êîéòî ùå çàâúðøèì öåëèÿ ïðîöåñ íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà. Àç ñúì ñ íàäåæäà, ÷å ïðîåêòúò „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ùå ïîñòèãíå öåëèòå ñè. Âèæäàì 2015 ãîäèíà êàòî ðåàëèñòè÷åí ìîìåíò äåöàòà âå÷å äà ñà â íîâèòå óñëóãè. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ðàçáèðà ñå, âèíàãè èìà ïðåïúíèêàìúíè, êîèòî ìîãàò äà òå èçíåíàäàò. Õóáàâî å, ÷å ñìå íàïðàâèëè àäåêâàòíà îöåíêà íà âñè÷êè ðèñêîâå. Çíàåì êàêâî ìîæå äà ñå ñëó÷è è çíàåì êàê äà ðåàãèðàìå. Íàäÿâàì ñå ñòðîèòåëñòâîòî è èíôðàñòðóêòóðàòà íà íîâèòå óñëóãè äà íå áúäå ðèñê. Ìèñëÿ, ÷å

почти се справихме със съпротивата на специализираните институции, íàé-âå÷å ÄÌÑÃÄ. Ñìÿòàì, ÷å ìàêàð è òðóäíî, ùå ïîñòèãíåì óñïåõ è â ïðèâëè÷àíåòî íà ìëàäè è çíàåùè ñïåöèàëèñòè. Âÿðâàì, ÷å äîñòà ìëàäè ñòóäåíòè ùå ñå íàñî÷àò êúì íàøàòà ñôåðà. Èñêðåíî ñå íàäÿâàì äà óñïååì ïðåç 2015 ã.

ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ: Ñðîêúò 2015 ã. çà èçâåæäàíåòî íà äåöàòà îò âñè÷êè ÄÌÑÃÄ å ïðåòåíöèîçåí. Èçêëþ÷âàì äåöàòà, êîèòî ñà íàä 3 ãîäèíè. Òàì äåöàòà ñà íàä 400. Îáùèÿò áðîé íà äåöàòà íà ðåçèäåíòíà ãðèæà êúì êðàÿ íà ìèíàëàòà ãîäèíà å áèë 1 775. Îñâåí òîâà íàä 500 äåöà ïîëçâàò óñëóãèòå íà äíåâíèòå öåíòðîâå, ðàçêðèòè â 17-18 äîìîâå â ìîìåíòà. Òîâà ñà äåöà îò îáùíîñòòà. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ:  ðàìêèòå íà ïðîåêòà „Äåòñòâî çà âñè÷êè” äåöàòà ñà îêîëî 400, íî â ÄÌÑÃÄ èìà è äðóãè äåöà, êîèòî íå ñà ñ óâðåæäàíèÿ. Òå ñà ïîä 3-ãîäèøíà âúçðàñò. Íî àêî íå çàòâîðèì âõîäà êúì äåòñêèòå èíñòèòóöèè, à èìåííî ÄÌÑÃÄ-òàòà, æåëàíàòà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ è ðåèíòåãðàöèÿ íà äåöàòà îò äîìîâåòå òðóäíî ùå ñå ñëó÷è. ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ: Äà, âëèçàíåòî íà åäíî äåòå â ÄÌÑÃÄ å ïðåäïîñòàâêà çà íåãîâîòî ïî-äúëãî îñòàâàíå â èíñòèòóöèÿ. Îñíîâíèÿò ðåñóðñ çà èçâåæäàíå îò äîìîâåòå å ðàçâèâàíåòî íà ïðèåìíàòà ãðèæà, êîÿòî ùå çàòâîðè âõîäà êúì èíñòèòóöèèòå. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Êîãàòî êîëåãèòå àíîíñèðàõà êîè ùå áúäàò ïèëîòíèòå ÄÌÑÃÄ-òà, õîðàòà çàïî÷íàõà äà ñè ïðàâÿò ïëàíîâå êîãà èì èçòè÷à ìàíäàòúò. Çà ñëåäâàùàòà ãîäèíà òîâà íàèñòèíà å ïðîáëåì – äàëè ñëåä èçáîðèòå íîâîòî ïðàâèòåëñòâî, êîåòî è äà å òî, ùå ïðîäúëæè äà èçïúëíÿâà òîçè ïëàí çà äåéñòâèå.

Обектив | Брой 199

19

ДЕ-ИН-СТИ-ТУ-ЦИ-О-НА-ЛИ-ЗА-ЦИЯ

Тоест за 8 дома за медико-социални грижи, в които са настанени деца до 3 години, министерството е заявило категорично, но за останалите – все още не. ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ: Íà 1 ÿíóàðè 2011 ã. áåøå çàêðèò ïúðâèÿò äîì çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè – â Òåòåâåí. Îñâåí 8-òå ïèëîòíè ïðîåêòà òðÿáâà äà ñïîìåíåì è çà ïðîåêòà â Øóìåí. Òàì ñà îñòàíàëè 33 äåöà, êàòî ñå ñòàðòèðà îò íàä 100 äåöà.

îò ñåìååí òèï çà ìëàäåæè,

за да не отиват в домовете за възрастни, а да живеят в нормална среда,

ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ïëåâåí òðúãâà ñúùî ïî òîçè ïúò. ÀÍÅÒÀ ÑÅÌÊÎÂÀ: Ìèíàëàòà ñåäìèöà ïîñåòèõìå Äîáðè÷ è Âàðíà. Òàì ñúùî ñòàðòèðà ïðîöåñ íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ. Òàêà å è â Øèðîêà ëúêà. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Àêî òðÿáâà äà îáîáùÿ , ùå êàæà, ÷å íàé-õóáàâîòî â òîçè ïðîöåñ å, ÷å èäåÿòà çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ ñúáðà ãîëÿìà îáùåñòâåíà åíåðãèÿ. Âêëþ÷èõà ñå ìíîãî íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ñ ðåñóðñ èçâúí îíçè, êîéòî äúðæàâàòà è ôîíäîâåòå âëàãàò. Íèå ñìå â íåïðåêúñíàò äèàëîã ñ íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè. Íÿêîëêî äîíîðñêè îðãàíèçàöèè çàÿâÿâàò, ÷å ñúùî ñà ãîòîâè äà èíâåñòèðàò ñîáñòâåí ðåñóðñ çà çàêðèâàíå íà íÿêîëêî ÄÌÑÃÄ ïî ìîäåëà íà Òåòåâåí. Òàì äîìúò áå çàêðèò îò íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ ñ ïîäêðåïàòà íà äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè. Âñå ïàê íåêà äà âèäèì êàêâî ùå ñå ñëó÷è ñëåä êðàÿ íà ìàíäàòà. ÄÎÍÈÊÀ ÊÎËÅÂÀ: Ñìÿòàì, ÷å ïðîåêò „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ùå óñïåå äà èçïúëíè ïëàíèðàíîòî ïî îòíîøåíèå íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ â ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè â ïðåäâèäåíèÿ ñðîê. Çà ìåí ïðåïúíèêàìúê â ïðîöåñà å äàëè ùå óñïååì äà çàòâîðèì âõîäà êúì ñïåöèàëèçèðàíèòå èíñòèòóöèè. Öåëåñúîáðàçíî å äà èç÷àêàìå äà ìèíå ïðîöåñúò çà äåöàòà è ìëàäåæèòå, çà êîèòî èìà ïëàíèðàíè àëòåðíàòèâè êúì êðàÿ íà 2010 ã., çà äà íå îòèâàò êúì äîìîâåòå çà âúçðàñòíè. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Òîâà å äðóãèÿò ïðîåêò, ïî êîéòî ðàáîòèì – ñúçäàâàíå íà àëòåðíàòèâà çà ìëàäåæè.  äîñòà îò èíñòèòóöèèòå çà äåöà ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò å èíâåñòèðàíî ìíîãî â ñãðàäåí ôîíä è èíôðàñòðóêòóðà. Íà ïúðâî âðåìå å âúçìîæíî òàì äà íàïðàâèì öåíòðîâå çà íàñòàíÿâàíå

äîêàòî èçãðàäèì ñëåäâàùèÿ åòàï.  ñëåäâàùàòà ïðîãðàìíà ñòðàòåãèÿ ñìå çàëîæèëè ïîäîáíà âèçèÿ çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ çà âúçðàñòíè (2014-2020 ã.). ÁÈÑÅÐ ÑÏÈÐÎÂ: Ñìÿòàì, ÷å çà ïðîåêòà „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ñðîê 2015 ã. ùå áúäå äîñòà òðóäîåìêà çàäà÷à, íî å íàïúëíî ðåàëíî äà ñå ñëó÷è. Äîñòà íåùà ñå ñëó÷èõà ïî òîçè ïðîåêò. Ïðåäñòîè îáó÷åíèå çà åêèïèòå, êîèòî ùå íàïðàâÿò ïî-äåòàéëíàòà îöåíêà êîå äåòå êúäå ùå îòèäå. Çà êîëåãèòå îò „ËÓÌÎÑ” ïðåïúíèêàìúê ñà ñúïúòñòâàùèòå óñëóãè – äîáðå ëè ùå áúäàò ðàçâèòè. Öåëåñúîáðàçíî å äåöàòà äà æèâåÿò â öåíòðîâåòå çà íàñòàíÿâàíå, íî ïðåç äåíÿ âðåìåòî èì äà ïðåìèíàâà íà äðóãî ìÿñòî. Äðóãîòî ãîëÿìî ïðåäèçâèêàòåëñòâî çà ìåí å ïðîìÿíàòà íà ñèñòåìàòà ïî òàêúâ íà÷èí, ÷å äà ïîäêðåïÿ ñåìåéñòâàòà. Àêî èìà ïðîáëåìè â ñåìåéñòâàòà, äåöàòà ñå èçâåæäàò ïî-÷åñòî. Äðóãîòî, êîåòî ñå îïèòâàìå äà ïîñòèãíåì ÷ðåç äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà, å êîãàòî èìà ïðîáëåì – äà ñå ïîäêðåïè ñåìåéñòâîòî, çà äà ñè ãëåäà äåòåòî. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Ïðåäñòîè ñåðèîçíà ðåôîðìà ïî îòíîøåíèå íà óñëóãèòå. Çà æàëîñò òÿ íå áåøå ïðèåòà íà òîçè åòàï êàòî ÷àñò îò ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå. Íàäÿâàìå ñå ñëåäâàùèÿò íè îïèò äà áúäå óñïåøåí. Ïðåäâèæäàõìå íåïðåêúñíàò ðåãèîíàëåí ìîíèòîðèíã íà óñëóãèòå.  ìîìåíòà ïîðàäè ëèïñàòà íà òàêúâ ìîíèòîðèíã äîïóñêàìå ñúùåñòâóâàíåòî íà êóõè óñëóãè (äíåâíè öåíòðîâå, öåíòðîâå çà ñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ è èíòåãðàöèÿ, äíåâíè öåíòðîâå çà âúçðàñòíè õîðà, öåíòðîâå çà îáùåñòâåíà ïîäêðåïà è ò.í.). Çàñåãà òåçè öåíòðîâå íå ñà ìàêñèìàëíî ïîëåçíè íà õîðàòà. Íàïðèìåð, èìà öåíòðîâå, êîèòî

20

КЛУБ ОБЕКТИВ ðàáîòÿò äîáðå, íî ñàìî äâà ÷àñà ïðåç äåíÿ. ÊÀËÈÍ ÊÀÌÅÍÎÂ: Çà ìåí âàæíèÿò âúïðîñ íå å äàëè ùå óñïååì äî 2015 ã., à äàëè ùå ïðîäúëæèì. Àêî ðåôîðìàòà ùå áúäå ñàìî òîâà, êîåòî â ìîìåíòà ïðàâèì ïî ïëàíà çà äåéñòâèå, òî íå å äîñòàòú÷íî. Èñêðåíî ñå íàäÿâàì áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè äà ðàçáåðàò êîëêî ìíîãî óñèëèÿ ïîëàãà òîâà ïðàâèòåëñòâî, çà äà ïðîìåíè íåùî. Äîñåãà 20 ãîäèíè å ðàáîòåíî íà ïàð÷å. Ñåãà òðÿáâà äà èìà åêèï îò ïðîåêòè, à íå âñåêè äà áúäå ñàì çà ñåáå ñè. Óáåäåí ñúì, ÷å òîãàâà ùå óñïååì. Íå áèâà äà ñå ñòðåìèì ñàìî äà áúäàò óñâîåíè äàäåíè ñðåäñòâà è äîáðå äà ïðèêëþ÷è ïðîãðàìíèÿò ïåðèîä, à ïåòòå ïðîåêòà îò ïëàíà çà äåéñòâèå äà ðàáîòÿò óñïîðåäíî, òúé êàòî ñå ïîäêðåïÿò âçàèìíî.  çàêëþ÷åíèå íà íàøèÿ ðàçãîâîð ùå êàæà, ÷å ùå óñïååì, àêî óñïîðåäíî âúðâÿò ïðèåìíàòà ãðèæà, ïîäêðåïàòà íà ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè,

óñúâúðøåíñòâàíåòî íà åêèïèòå â íîâèòå óñëóãè, ïîäêðåïàòà íà ñåìåéñòâàòà, äîïúëíèòåëíîòî ðàçâèòèå íà îñèíîâÿâàíèÿòà. Èìà ëè äîðè ìèíèìàëåí ðúñò âúâ âñÿêà îò òåçè ñòðàòåãè÷åñêè öåëè, êîãàòî òåãëèì íàêðàÿ ÷åðòàòà, ùå âèäèì, ÷å ðåçóëòàò èìà.  ìîìåíòà ñå ÿâÿâàìå íîâàòîðè, ïðàâèì íåùî ïîêàçíó, êîåòî äîñåãà íå å ïðàâåíî â Åâðîïà – òðè îïåðàòèâíè ïðîãðàìè äà ðàáîòÿò â åäíà ñòðàòåãè÷åñêà öåë. ÂÀËÅÍÒÈÍÀ ÑÈÌÅÎÍÎÂÀ: Êëþ÷îâ ïðîáëåì å è óñòîé÷èâîñòòà íà óñëóãèòå. Êîãàòî ïðîåêòèòå ñâúðøàò, íèå òðÿáâà äà ñìå íàÿñíî êîå îò ñåãà ñúùåñòâóâàùèòå óñëóãè ùå îñòàíå. Ðåñóðñèòå çà îíîâà, êîåòî íå å ïîëåçíî, òðÿáâà äà ñå íàñî÷àò êúì äðóãîòî, çà äà ñúçäàäåì óñòîé÷èâîñò íà ïîëåçíèòå óñëóãè ÷ðåç ãàðàíòèðàí äúðæàâåí áþäæåò.

Обектив | Брой 199

ПРАВА НА ДЕЦАТА

Ñíèìêà: Áîðèñëàâ Íèêîëîâ

Мария Шаркова

Изоставените деца на България Âðåìåòî (ïî÷òè ãîäèíà), êîåòî ïðåêàðàõ â Ìîãèëèíî êàòî ïðåâîäà÷ è àñèñòåíò íà Êåéò Áëþåò, äîêàòî ñå ñíèìàøå ôèëìúò çà BBC „Èçîñòàâåíèòå äåöà íà Áúëãàðèÿ”, è îáèêàëÿíåòî èç äðóãè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, ôîðìèðà ó ìåí òðè êðàéíè óáåæäåíèÿ, â êîèòî òâúðäî âÿðâàì: ÷å âñè÷êè äîìîâå òðÿáâà äà áúäàò çàòâîðåíè (êàòåãîðè÷íî íå âÿðâàì â äóìàòà „ïðåñòðóêòóðèðàíå”), ÷å ïåðñîíàëúò â äîìîâåòå ñúùî å èíñòèòóöèîíàëèçèðàí è íå ïîäëåæè íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ; ÷å òîâà, êîåòî

ëèïñâà íà äåöàòà â äîìîâåòå è êîåòî èìàò äåöàòà â ñåìåéñòâàòà, å ñàìî åäíî – ãðèæà. È òúé êàòî íèêîé ÷îâåê íå ìîæå äà îñòàíå áåçðàçëè÷åí ñëåä òîâà, êîåòî å âèäÿë è ðàçáðàë, ëîãè÷íî ðåøèõ, ÷å èñêàì äà ïðîäúëæà äà ïîìàãàì íà TBACT - îðãàíèçàöèÿòà, ñúçäàäåíà â Àíãëèÿ ñëåä èçëú÷âàíåòî íà ôèëìà. Îòòîãàâà íàñàì òàçè îðãàíèçàöèÿ èìà íÿêîëêî ïðîåêòà, êîèòî ðàçâèâà è êúì êîèòî å íàñî÷èëà ñèëèòå ñè, âèæäàéêè òîâà,

22

ПРАВА НА ДЕЦАТА êîåòî ñå ñëó÷âà â ñòðàíàòà íè. À òî íàêðàòêî, ñïîðåä âèæäàíèÿòà ìè, å ñëåäíîòî: Êúì òîçè ìîìåíò äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà å íàñî÷åíà îñíîâíî â åäíà ïîñîêà - äà ñå èçâåäàò äåöàòà îò äîìîâåòå è îò÷àñòè äà ñå ðàçâèå ðàííàòà èíòåðâåíöèÿ, ò.å. ïðàâè ñå îïèò äà ñå çàòâîðè âõîäúò êúì èíñòèòóöèÿòà. Èçâåæäàíåòî íà äåöàòà îò äîìîâåòå ñå îñúùåñòâÿâà ïî ÷åòèðè íà÷èíà - ÷ðåç ðåèíòåãðàöèÿ â ñåìåéñòâîòî, îñèíîâÿâàíå, ðàçâèòèå íà ïðèåìíà ãðèæà è èçãðàæäàíå íà öåíòðîâå çà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï. Ïðàâè îãðîìíî âïå÷àòëåíèå ëèïñàòà íà êàêúâòî è äà å ìîíèòîðèíã íà ïîñëåäâàùèòå ðåçóëòàòè îò òîâà èçâåæäàíå áðîé íà âúðíàòè â èíñòèòóöèÿòà äåöà îò ñåìåéñòâàòà èì èëè îò ïðèåìíèòå òàêèâà, êàêòî è êàêâî ñå ñëó÷âà ñ ò.íàð. ÖÍÑÒ-òà. Äîðè äà ñå èçíàñÿ èíôîðìàöèÿ çà áðîÿ èçâåäåíè îò èíñòèòóöèÿòà äåöà, ëèïñâà èíôîðìàöèÿ êîëêî ïðåç òîâà âðåìå çà âëåçëè â íåÿ.  ñëó÷àé, ÷å å áèë „çàòâîðåí” èçêóñòâåíî âõîäúò êúì êîíêðåòåí äîì ÷ðåç çàáðàíà äà ïðèåìà äåöà, òî íÿìà ìîíèòîðèíã äàëè íå ñå å óâåëè÷èë ïðèåìúò íà èçîñòàâåíè äåöà â äîìîâå â ñúñåäíè ðåãèîíè.  ïîäêðåïà íà òâúðäåíèåòî ìè ãîâîðè ñòàòèñòèêàòà: ñïîðåä äîêëàä íà ÄÀÇÄ ñàìî çà ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 2011 ã. ñà èíñòèòóöèîíàëèçèðàíè 20 äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, à 32 äåöà ñà íàïóñíàëè èíñòèòóöèè îò òîçè òèï. Âñúùíîñò 5 îò òÿõ ñà ïðåõâúðëåíè â äðóãà èíñòèòóöèÿ, 3 ñà íàïóñíàëè ïîðàäè íàâúðøâàíå íà ïúëíîëåòèå, à 7 ñà ïî÷èíàëè, ò.å. â òåçè òðè ñëó÷àÿ çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ íå ìîæå äà ñå ãîâîðè âúîáùå (öèôðèòå çà äðóãèòå èíñòèòóöèè ñà ïîäîáíè). Òàçè ñóõà ñòàòèñòèêà îçíà÷àâà ñàìî åäíî - ÷å ñàìî çà ïîëîâèí ãîäèíà â äîìîâåòå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ ñà ïðèåòè 20 äåöà, à ñà ãè íàïóñíàëè 17, èëè ñ äðóãè äóìè, òîâà ñà öèôðèòå íà åäíà íåñúñòîÿëà ñå äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ. Ïàðàäîêñàëíî îò ãîðíèòå ñúæäåíèÿ ñëåäâà èçâîäúò, ÷å ïðîáëåìúò íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà ñå íàìèðà èçâúí èíñòèòóöèÿòà. Íåêà ñå îãëåäàìå îêîëî íàñ -áðîÿò íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, êîèòî ó÷àò îáùîîáðàçîâàòåëíèòå ó÷èëèùà èëè äåòñêè ãðàäèíè å èçêëþ÷èòåëíî íèñúê. Äîñòúïúò äî îáèêíîâåíèòå ó÷èëèùà å íåâúçìîæåí, ðîäèòåëèòå èãðàÿò ðîëÿ íà ðåñóðñíè ó÷èòåëè. Âñå îùå ëèïñâà ïðåäîñòàâÿíå íà ïîìîùíè òåõíè÷åñêè ñðåäñòâà íà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ ñïîðåä èíäèâèäóàëíèòå èì íóæäè (â ñïèñúêà íà ÀÑÏ çà ïîìîùíè è òåõíè÷åñêè ñðåäñòâà ïî ÇÈÕÓ ëèïñâàò

íàïðèìåð äåòñêè èíâàëèäíè êîëè÷êè), à ïîìîùòà çà ñåìåéñòâàòà ñ äåöà ñ óâðåæäàíèÿ ñå èçðàçÿâà â ïðåäîñòàâÿíåòî íà ìèçåðíè äîáàâêè ïî Çàêîíà çà ñîöèàëíîòî ïîäïîìàãàíå. Âñå îùå áèòóâà òåîðèÿòà, ÷å çà äà ñå çàòâîðÿò äîìîâåòå, å äîñòàòú÷íî äà ñå îòâîðÿò äîñòàòú÷åí áðîé äíåâíè öåíòðîâå, â êîèòî äà ñå îòãëåæäàò ñúùèòå òåçè äåöà, è îùå ïî–äîñòàòú÷åí áðîé öåíòðîâå çà íàñòàíÿâàíå îò ñåìååí òèï, êúäåòî ëóêñîçíàòà îáñòàíîâêà å ïîâå÷å â ïîëçà íà ãóçíàòà íè ñúâåñò, îòêîëêîòî â ïîëçà íà äåöàòà. Òàêà íàïðèìåð, îò äîêëàäà íà ÄÀÇÄ çà èçïúëíåíèåòî íà ïðîåêòà „Äåòñòâî çà âñè÷êè” ñòàâà ÿñíî, ÷å ÖÍÑÒòàòà ñå ïðåâðúùàò â îñíîâíà óñëóãà è àëòåðíàòèâà íà èíñòèòóöèèòå. Ïðåäâèæäà ñå 85% îò äåöàòà è 40% îò ìëàäåæèòå ñ óâðåæäàíèÿ äà áúäàò èçâåäåíè îò äîìîâåòå â òàêèâà öåíòðîâå. Èëè â ñòðàíàòà òðÿáâà äà áúäàò èçãðàäåíè îáùî 145 ÖÍÑÒ. Äîêîëêîòî îáà÷å òîçè òèï ðåçèäåíòíè óñëóãè òðÿáâà äà áúäàò âðåìåííî è êðàéíî ìÿñòî çà íàñòàíÿâàíå íà äåöàòà, çà êîèòî ñà èç÷åðïàíè äðóãèòå ïúòèùà çà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ, òàçè öèôðà å ñòðÿñêàùà è äåìîíñòðèðà áåçñèëèåòî íà îðãàíèòå, àíãàæèðàíè ñ òîçè ïðîöåñ â Áúëãàðèÿ.  ñúùèÿ äîêëàä êàòî ñúïúòñòâàùè óñëóãè å ïðåäâèäåíî åäèíñòâåíî èçãðàæäàíåòî íà ãîëÿì áðîé äíåâíè öåíòðîâå çà äåöà ñ óðåæäàíèÿ è öåíòðîâå çà ñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ è èíòåãðàöèÿ. Òåçè ôîðìè íà ãðèæà ñà îòíîâî íà÷èí çà ñåãðåãàöèÿ è îòäåëÿíå íà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ îò äðóãèòå. Íå ìîæåì äà î÷àêâàìå äà ãè ïðèîáùèì êúì íàñ èëè ñåìåéñòâàòà äà íå èçîñòàâÿò äåöàòà ñè, äîêàòî íå ñïðåì äà ñúçäàâàìå îòäåëíè êúò÷åòà, çîíè, öåíòðîâå èëè äðóãè ôîðìè íà èçîëàöèÿ. Èçïîëçâàì äóìàòà „ïðèîáùèì”, à íå „èíòåãðèðàìå’, çàùîòî èíòåãðàöèÿòà ñå âúçïðèåìà êàòî íà÷èí äà íàêàðàìå ðàçëè÷íèÿ äà çàïðèëè÷à íà âñè÷êè, âìåñòî äà áúäå ðàçáðàí è ïðèåò ñ ðàçëè÷èÿòà ñè. Òàçè ïîñîêà íà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà å íàé-òðóäíî âúçïðèåìàùà ñå. Íå çàùîòî èçèñêâà ãîëÿì ðåñóðñ. Äà ïðåäïðèåìåø ìåðêè çà ðåàëíî ñòèìóëèðàíå è ñúçäàâàíå íà óñëîâèÿ çà îòãëåæäàíå íà äåòå â ñåìåéñòâîòî ìó å äàëå÷ ïî-åâòèíî, îòêîëêîòî äà ïëàùàø çà åäíî äåòå, îòãëåæäàíî â äîì. Ïðè òîâà íÿìà ñïîð êîÿ å ïî-êà÷åñòâåíàòà ãðèæà. Èìåííî çàðàäè òîâà íå íàìèðàì îáÿñíåíèå â ñúñðåäîòî÷àâàíåòî êúì äåìîíñòðàòèâíîòî çàòâàðÿíå

Обектив | Брой 199

ИЗОСТАВЕНИТЕ ДЕЦА НА БЪЛГАРИЯ

íà äîìîâå (çà äà íå äîéäå ïàê BBC äà ñíèìà) áåç ïàðàëåëíîòî è íåîáõîäèìîòî ðàçâèâàíå íà ïîëèòèêè, íàñî÷åíè êúì ñåìåéñòâàòà, è ñúçäàâàíå íà ïðèîáùàâàùà ñðåäà çà òÿõ. Äðóã ïðîáëåì å, ÷å äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà å íàñî÷åíà êúì èçâåæäàíå íà äåöàòà „íàâúí”, áåç åäíîâðåìåííîòî îñèãóðÿâàíå íà ãðèæà çà òÿõ, äîêàòî âñå îùå ñà „âúòðå” â èíñòèòóöèÿòà. Òàçè òåíäåíöèÿ áåøå óñòàíîâåíà îò àíãëèéñêèòå ìè êîëåãè îùå ïðåç 2008 ã. è áåçóñëîâíî äîêàçàíà îò „âíåçàïíîòî îòêðèòèå” íà ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî ñëåä ïîñåùåíèåòî â ÄÌÑÃÄ â ãð. Ïëåâåí. Ñòàíà ÿñíî, ÷å äîêàòî äåìîíñòðèðàìå ïðåä Åâðîïà êàêâè óíèêàëíè ñïîñîáíîñòè èìàìå äà çàêðèâàìå èíñòèòóöèè, äåöàòà âúòðå â òÿõ… ïðîäúëæàâàò äà óìèðàò. Âñúùíîñò íèùî èçíåíàäâàùî íå áå óñòàíîâåíî â Ïëåâåí. Çà ìåí åäèíñòâåíàòà èçíåíàäà áåøå, ÷å âñè÷êè òåçè íàðóøåíèÿ â äîìà ñå êîìåíòèðàõà êàòî ïðåöåäåíò. Îðãàíèçàöèÿòà, íà êîÿòî àç ïîìàãàì, å ñèãíàëèçèðàëà ïî âðåìå íà ñðåùè êàêòî ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, òàêà è Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà çàêðèëà íà äåòåòî. È äâàòà ñèãíàëà ñà ïîäàäåíè ïðåç 2011 ã. [1] Òîâà, êîåòî ñå ñëó÷è â äîìà ñëåä ñèãíàëèòå, áåøå ïðîâåðêà. Ìåðêèòå, ïðåäïðèåòè ñëåä òàçè ïðîâåðêà, î÷åâèäíî ñà... íèêàêâè. Äîêàçàòåëñòâî çà òîâà å èìåííî óæàñåíàòà íè ìèíèñòúðêà, ïîñåòèëà äîìà ìåñåöè ïî-êúñíî. Çàðàäè ïúëíàòà ëèïñà íà ãðèæà çà äåöàòà â èíñòèòóöèèòå TBACT âçå ðåøåíèå è îùå ïðåç 2008

[1] Êúì òîçè ìîìåíò, â ðåçóëòàò íà ïîäàäåíèòå ñèãíàëè, ïîñëåäèöèòå çà îðãàíèçàöèÿòà ñà äðàñòè÷íè - ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä íà íåäîïóñêàíå íà äîáðîâîëöèòå â äîìà è îãðàíè÷àâàíå íà âúçìîæíîñòòà çà âúâåæäàíå íà íîâè ó÷àñòíèöè ïî ïðîãðàìàòà ÁÀÁÀ”.

ã. çàïî÷íà äà ôèíàíñèðà ïðîãðàìà â äîìà â Ïëåâåí. Îùå â íà÷àëîòî íàìåðåíèåòî íà êîëåãèòå áåøå äà íå ñå îñèãóðÿâàò ïàðè íàïðèìåð çà íàñòèëêè íà ïîä, ïî êîéòî íå õîäÿò äåöà, íà ìîäåðíà êóõíÿ çà íåäîõðàíåíèòå áåáåòà, íèòî ïúê êëèìàòèöè çà äåöà, íåèçâåæäàíè íà ÷èñò âúçäóõ ñ ìåñåöè. Ñòðåìåæúò áåøå òàçè ïðîãðàìà äà îñèãóðè ðåàëíà, èíäèâèäóàëíà ãðèæà è âíèìàíèå çà âñÿêî äåòå, áåç äà ñå èíâåñòèðà ðåñóðñ â ñàìàòà èíñòèòóöèÿ. Ïðîãðàìàòà âêëþ÷âà îñèãóðÿâàíå íà âñåêèäíåâíà ãðèæà, ïîëàãàíà îò íàåòèòå æåíè ïî ïðîåêòà „ÁÀÁÀ”, ÷èÿòî çàäà÷à å äà îñúùåñòâÿâàò ÷îâåøêè êîíòàêò ñ êîíêðåòíî äåòå. Èäåÿòà å äåòåòî äà ïî÷óâñòâà áëèçîñò, äà áúäå õðàíåíî êîëêîòî âðåìå ìó å íåîáõîäèìî, äà ÷óâà èìåòî ñè è íÿêîé äà ðàçãîâàðÿ ñ íåãî. Äîáðîâîëöèòå, îò äðóãà ñòðàíà, ïðàâÿò áåçïëàòíî âñè÷êî òîâà, êîåòî ïåðñîíàëúò ñðåùó çàïëàùàíå íå âúðøè. Òåçè äåéíîñòè ïðîòè÷àò óñïîðåäíî ñ îñèãóðÿâàíå íà íÿêîëêî ðåõàáèëèòàòîðè è ïñèõîëîã, êîèòî äà ðàáîòÿò ñ äåöàòà è áàáèòå åäíîâðåìåííî. Çà ìíîãî êðàòêî âðåìå ãðèæàòà, ïîëîæåíà çà òåçè äåöà, å âèäèìà - ïî÷òè âñè÷êè áúðçî çàïî÷âàò äà íàääàâàò, ÷àñò îò òÿõ ñå îïèòâàò äà õîäÿò, äà èçäàâàò çâóöè, äà èçãîâàðÿò îòäåëíè äóìè. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå è îñåçàåìàòà ðàçëèêà ìåæäó äåöàòà, êîèòî íå ñà âêëþ÷åíè â ïðîãðàìàòà, è òåçè, êîèòî èìàò ñâîèòå „áàáè”. [2] Êîëêîòî è ïîëåçíè äà ñà çà îòäåëíèòå äåöà ïðîãðàìè êàòî „ÁÀÁÀ”, òå íå ìîãàò äà ðåøàò ïðîáëåìà è äà çàìåñòÿò íóæäàòà îò ðåàëíà äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿ - ïîäêðåïà íà ñåìåéñòâàòà ÷ðåç ñúçäàâàíåòî íà ñðåäà, â êîÿòî äåòåòî è ñåìåéñòâîòî äà áúäàò âèæäàíè êàòî îñíîâíîòî ìÿñòî, â êîåòî òðÿáâà äà ñå ñëó÷è äåèíñòèòóöèîíàëèçàöèÿòà.

[2] Çà ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ îòíîñíî äåéíîñòòà íà ÒBACT: www. tbact.org [îáðàòíî]

Ìàðèÿ Øàðêîâà å àäâîêàò, çàíèìàâà ñå îñíîâíî ñ ìåäèöèíñêî ïðàâî. Îò 2006 äî 2008 ã. ðàáîòè ñ åêèïà íà Áè Áè Ñè ïî ôèëìà çà äîìà â ñåëî Ìîãèëèíî.

24

ПРАВА НА ДЕЦАТА

Äæî Ìþñåð èãðàå ñ åäíîãîäèøíàòà ñè äúùåðè÷êà Âåðèòè. Ñúùî êàòî Êåéòè, è Âåðèòè ñòðàäà îò ñèíäðîìà íà Äàóí. Ñåìåéñòâî Ìþñåð ñòèãà äî ðåøåíèåòî çà îñèíîâÿâàíå ñëåä ðàæäàíåòî íà äúùåðè÷êàòà èì Âåðèòè.

Том Аврил, The Philadelphia Inquirer http://articles.philly.com/2012-05-14/news/31690137_1_disabled-children-number-of-foreign-born-children-syndrome Превод Десислава Симеонова

Страшни проблеми, безстрашни родители Обектив | Брой 198 199

СТРАШНИ ПРОБЛЕМИ, БЕЗСТРАШНИ РОДИТЕЛИ

Ñâåäåíà äî ãîëè öèôðè, èñòîðèÿòà íà Êåéòè èçãëåæäà íåâúçìîæíà. Âúçðàñò: äåâåò è ïîëîâèíà ãîäèíè Âèñî÷èíà: 74 ñì Òåãëî: Ïîä 5 êã

Òîãàâà ñå ðàæäà Âåðèòè. Äåñåòîòî äåòå íà ñåìåéñòâîòî, ÷èåòî èìå â ïðåâîä îçíà÷àâà “èñòèíà“, ñå ðàæäà ñúñ ñèíäðîìà íà Äàóí. Ìàêàð äà íå çíàÿò ïî÷òè íèùî çà äåöàòà ñ óâðåæäàíèÿ, ñåìåéñòâîòî ÿ ïðèåìà êàòî áëàãîñëîâèÿ îò Áîãà.

Íî èìåííî â òàêîâà ïîëîæåíèå ÿ çàâàðâà - ëåæàùà â êîøàðàòà ñè â áúëãàðñêè äîì çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè - Ñóçàíà Ìþñåð, êîÿòî å äîøëà â Áúëãàðèÿ, çà äà ñòàíå íåéíà ìàéêà. Ìîìè÷åíöåòî å ïîëóæèâî.

Òàêà, êîãàòî Ñóçàíà çàïî÷âà äà ñïèñâà ñâîé áëîã, òÿ ãî êðúùàâà “The Blessing of Verity” [1] - Áëàãîñëîâèÿòà íà Âåðèòè - è òîé áúðçî íàáèðà îòäàäåíà ãðóïà ïîñëåäîâàòåëè.

Êðà÷åòàòà é ñà òúíêè êàòî êëå÷êè. Êîæàòà å áëåäà, à êàôÿâèòå é î÷è ãëåäàò ñ áåçèçðàçåí ïîãëåä. Èçãëåæäà òàêà ñÿêàø âñåêè ìîìåíò ùå ñå ñ÷óïè. Íà õèëÿäè êèëîìåòðè îòòàì, ëåêàðè îò Äåòñêàòà êëèíèêà âúâ Ôèëàäåëôèÿ èçó÷àâàò íåéíàòà ìåäèöèíñêà äîêóìåíòàöèÿ è ñå îïèòâàò äà ðàçáåðàò êàêâî ñòàâà. Êåéòè ñòðàäà îò ñèíäðîì íà Äàóí, íî òîâà íå ìîæå äà îáÿñíè çàùî íà âúçðàñòòà íà åäèí ÷åòâúðòîêëàñíèê òÿ òåæè ìàëêî ïîâå÷å îò íîâîðîäåíî.  êðàéíà ñìåòêà ëåêàðèòå ñå ñúãëàñÿâàò ñúñ Ñóçàíà è íåéíèÿ ñúïðóã Äæî, ÷å ñòàâà äóìà çà ÷óäîâèùíà ëèïñà íà ãðèæà – ÷å Êåéòè, çàåäíî ñ ïîâå÷å îò äåñåòèíà äðóãè äåöà ñ óâðåæäàíèÿ îò äîìà çà äåöà å ÷èñòî è ïðîñòî æåðòâà íà äúëãîñðî÷íî ãëàäóâàíå. Òîâà, îò êîåòî Êåéòè ñå íóæäàå âúâ âíèìàòåëíè äîçè, å çäðàâîñëîâíà õðàíà. Íî âåäíúæ íàïóñíàëà äîìà, çà äà ïîåìå ñâîÿ ïúò êúì Ïåíñèëâàíèÿ, ìîìè÷åíöåòî ñ èçïèòî ëèöå èìà äðóãè èäåè. Êîãàòî íàé-ñåòíå òÿ âå÷å å ïðè ðîäèòåëèòå, êîèòî îò ìåñåöè êîïíåÿò äà äúðæàò êðåõêîòî é òåëöå â ðúöåòå ñè, Êåéòè èçâåäíúæ îòêàçâà äà ÿäå.

Благословия

Åäèí îò òÿõ ñå ñâúðçâà ñúñ Ñóçàíà, çàùîòî òúðñè èíôîðìàöèÿ çà îñèíîâÿâàíå íà äåòå ñúñ ñèíäðîìà íà Äàóí. Äîêàòî ïðàâè ñâîåòî ïðîó÷âàíå, Ñóçàíà ïîïàäà íà çàïèñ îò ïðåäàâàíåòî Today îò 2007 ã. ñ óæàñÿâàùè êàäðè íà èçìúðøàâåëè äåöà ïðèêîâàíè íà ëåãëà â ñðúáñêà èíñòèòóöèÿ çà äåöà ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ. Íÿêîè îò òÿõ, ñúùî êàòî Âåðèòè, ñòðàäàò îò ñèíäðîìà íà Äàóí. Êàòî ñèëíî âÿðâàùè õðèñòèÿíè Ñóçàíà è Äæî íå ìîãàò äà ñè ïðåäñòàâÿò, ÷å äåöà êàòî ñîáñòâåíàòà èì äúùåðÿ ìîãàò äà áúäå çàõâúðëåíè ïî òîçè íà÷èí. Òå ñå ñïîãëåæäàò è ðàçáèðàò, ÷å è òå ñúùî èñêàò äà îñèíîâÿò äåòå.

Специални нужди Ñâåòúò íà ìåæäóíàðîäíèòå îñèíîâÿâàíèÿ ñå ïðîìåíÿ. Áðîÿò íà ÷óæäåñòðàííî-ðîäåíèòå äåöà, êîèòî ñà áèëè îñèíîâåíè îò àìåðèêàíñêè ñåìåéñòâà, ïàäíà îò 23 000 ïðåç 2004 ã. äî 9300 ïðåç èçìèíàëàòà ãîäèíà. Îò÷àñòè ñïàäúò ñå äúëæè íà òâúðäåíèÿ çà çëîóïîòðåáè ñ òðàôèê íà äåöà èëè çàùîòî âëàñòèòå â äðóãè ñòðàíè ñ÷èòàò, ÷å çà äåöàòà å ïî-äîáðå äà áúäàò îòãëåæäàíè â ðîäíèòå ñè ñòðàíè.

Êàêòî òîëêîâà ìíîãî äðóãè èñòîðèè â íàøè äíè, è òàçè çàïî÷âà ñ èíòåðíåò.

Íî íåçàâèñèìî îò ñòðàíàòà, íÿêîè êàòåãîðèè äåöà âèíàãè ñà áèëè äîñòúïíè çà ñåìåéñòâà, êîèòî ãè èñêàò – òåçè ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè.

Äæî è Ñóçàíà Ìþñåð îòãëåæäàò ìíîãîëþäíàòà ñè è ùàñòëèâà ÷åëÿä â óþòíà êúùà â îêðúã Ëàíêàñòúð, ùàòà Ïåíñèëâàíèÿ. Äæî å áèâø ïàñòîð, êîéòî ðàáîòè êàòî äúðâîäåëåö, à Ñóçàíà îáó÷àâà äåâåòòå èì äåöà âêúùè.

[1] Áëîãúò The Blessing of Verity, http://theblessingofverity. com/, ïðîñëåäÿâà ðàçâèòèåòî íà Êåéòè îò îñèíîâÿâàíåòî é ïðåç íîåìâðè 2011 ã. äî äíåñ. ×ðåç áëîãà ñè Ñóçàíà Ìþñåð íàáèðà ñðåäñòâà çà äåöàòà îò äîìà â Ïëåâåí è ñå çàñòúïâà çà ïîâå÷å îñèíîâÿâàíèÿ íà íàé-ïðåíåáðåãíàòèòå äåöà ïðè îñèíîâÿâàíèÿòà – òåçè ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè, áåë. ïð.

26 24

ПРАВА НА ДЕЦАТА Ìàêàð äà íÿìà ñïåöèàëíà ñòàòèñòèêà ïî âúïðîñà, ïîâå÷åòî äåöà, êîèòî ñà îñèíîâåíè îò ÷óæáèíà, èìàò èëè íÿêàêâî óâðåæäàíå, èëè ñà ïî-ãîëåìè äåöà æåðòâà íà ïñèõîëîãè÷åñêî çàíåìàðÿâàíå, òâúðäè Àäàì Ïúðòìàí, èçïúëíèòåëåí äèðåêòîð íà Èíñòèòóòà ïî îñèíîâÿâàíèÿòà Åâúí Á. Äîíàëäñîí â Íþ Éîðê.

„Ïðè öÿëîòî ìè óâàæåíèå,“ é îòâðúùà Ñóçàíà ó÷òèâî, íî òâúðäî, „â ïîñòúïêàòà íè íÿìà íèùî çàáåëåæèòåëíî. Àç ñúì ìàéêà. Ïðîñòî ñïàñÿâàì æèâîòà íà äåòåòî ñè êàòî âñÿêà äðóãà ìàéêà.“

 òàêèâà ñëó÷àè ïðîãðàìè êàòî òàçè â Äåòñêàòà êëèíèêà âúâ Ôèëàäåëôèÿ ìîãàò äà áúäàò îò èçêëþ÷èòåëíà ïîëçà.

Ïî çàêîí, ìàëêîòî áåçäîìíè÷å ñ êàôÿâè î÷è îùå íå å òÿõíî, íî Ñóçàíà è Äæî âå÷å ãî èìàò çà ñâîå.

Ëåêàðè ïðåãëåæäàò çäðàâíîòî äîñèå íà ÷óæäåñòðàííèòå äåöà êàíäèäàòè çà îñèíîâÿâàíå, çà äà ïîäãîòâÿò ðîäèòåëèòå çà òîâà, êîåòî èì ïðåäñòîè. Äîêóìåíòàöèÿòà ìîæå äà áúäå îñêúäíà, íåòî÷íà, èëè è äâåòå. Íî â çàâèñèìîñò îò ñòðàíàòà, îò êîÿòî èäâà äåòåòî, ëåêàðèòå îáèêíîâåíî çíàÿò êàêâî ìîãàò äà î÷àêâàò: ïàðàçèòè, ôåòàëåí àëêîõîëåí ñèíäðîì, ïðîïóñíàòè âàêñèíàöèè. Ïîâå÷åòî îò ïðîáëåìèòå ñà íåçíà÷èòåëíè ïî àìåðèêàíñêèòå ñòàíäàðòè. Íî îïèòúò íà ä-ð Ñþçàí Ôðèéäìàí, äèðåêòîð íà ïðîãðàìàòà çà ìåæäóíàðîäíè îñèíîâÿâàíèÿ, ïîêàçâà, ÷å ïðè äåöà ñ òåæêè óâðåæäàíèÿ ïîëîæåíèåòî ìîæå äà áúäå ìíîãî òðóäíî. Òÿ íå èñêà ðîäèòåëèòå äà ñå ðåøàò íà îñèíîâÿâàíå îò ñúæàëåíèå. È àêî ðåøàò äà íå îñèíîâÿò äåòå, òÿ èì êàçâà, ÷å â òîâà íÿìà íèùî ëîøî. Êîãàòî Ñóçàíà è Äæî îòèâàò â áîëíèöàòà ìèíàëàòà ãîäèíà, òå âå÷å çíàÿò êàêâî èñêàò äà íàïðàâÿò. Ìîìè÷åíöåòî, êîèòî ñà èçáðàëè äà îñèíîâÿò, æèâåå â äîì çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè â Ïëåâåí. Äâàìàòà âèæäàò ñíèìêàòà íà Êåéòè â ñàéò íà àãåíöèÿ çà îñèíîâÿâàíèÿ è âåäíàãà ðàçáèðàò, ÷å òîâà å òÿõíîòî äåòå. „Áåøå êàòî äà ðàçëèñòâàø ãîäèøíèê, ïúëåí ñúñ ñíèìêè íà íåïîçíàòè õîðà, è èçâåäíúæ äà ïîïàäíåø íà ñíèìêàòà íà ñîáñòâåíîòî ñè äåòå,“ ðàçêàçâà Ñóçàíà çà ñëó÷èëîòî ñå. Ôðèéäìàí ãè ïðåäóïðåæäàâà, ÷å ìåäèöèíñêèòå ïðîáëåìè íà Êåéòè ìîãàò äà ñå îêàæàò òåæêè. Ïðåç öÿëàòà ñè ïðàêòèêà òÿ íå ñå å ñáëúñêâàëà ñ òîëêîâà òåæúê ñëó÷àé íà íåäîõðàíâàíå. „Òîâà, êîåòî ïðàâèòå, å çàáåëåæèòåëíî,“ êàçâà òÿ íà ðîäèòåëèòå.

Помощ от много места

Òå çíàÿò, ÷å íÿêîè õîðà, êàòî ä-ð Ôðèéäìàí, óâàæàâàò òåõíèòå óñèëèÿ. Íî äðóãè ïðîñòî ãè ìèñëÿò çà ëóäè. Ñëåä êàòî äâàìàòà ñ Äæî óñïåøíî ïðåìèíàâàò åäíà îò ïðåäâàðèòåëíèòå îöåíêè çà îñèíîâÿâàíå, âêëþ÷âàùà îöåíêà íà òåõíèÿ ðîäèòåëñêè êàïàöèòåò, Ñóçàíà ïèøå ñëåäíîòî â áëîãà ñè: Çà âñè÷êè, êîèòî ñå ñúìíÿâàõà, ïñèõèàòúðúò ñ÷èòà, ÷å ñìå â äîáðî ïñèõè÷íî çäðàâå è èìàìå è äîêóìåíòè, ñ êîèòî äà ãî äîêàæåì! Õàõà! Ñóçàíà ñ÷èòà, ÷å â öÿëàòà èñòîðèÿ íÿìà íèùî íàëóäíè÷àâî èëè íåâåðîÿòíî, à ÷å ïðîñòî ñå èñêà ìíîãî ëþáîâ, óñúðäèå è ìàëêî ïîìîù. À ïîìîù èäâà îò ìíîãî ìåñòà. Ñåìåéñòâî Ìþñåð íå ñà çàìîæíè è íÿìàò çäðàâíè çàñòðàõîâêè, íî ñà ÷àñò îò Samaritan Ministries International, õðèñòèÿíñêà ñîëèäàðíà ïðîãðàìà çà çäðàâåîïàçâàíå, ÷èéòî ÷ëåíîâå ìîãàò äà ïîêðèÿò ñìåòêèòå çà ëå÷åíèåòî íà Êåéòè. Ìåæäóâðåìåííî, ÷èòàòåëè íà áëîãà ñå ìîëÿò çà òÿõ è äàðÿâàò ñðåäñòâà, ñ êîèòî ïîêðèâàò ïî÷òè èçöÿëî ðàçõîäèòå çà îñèíîâÿâàíåòî íà äåòåòî, êîèòî âúçëèçàò íà 28 000 ù.ä. Ñúâñåì íåî÷àêâàíî, Ñóçàíà è Äæî ïîëó÷àâàò ïðåäëîæåíèå îò ÷îâåê, êîéòî ðàçáèðà èñòîðèÿòà èì êàòî íèêîé äðóã. Òîé ñå êàçâà Àäàì Áúðîóç è å ìåäèöèíñêè ñëóæèòåë â Óíèâåðñèòåòñêàòà áîëíèöà íà Ïåíñèëâàíèÿ. Ñëåä êàòî æåíà ìó Åéìè âèæäà áëîãà, òîé ïðåäëàãà óñëóãèòå ñè äà ïúòóâà çàåäíî ñúñ ñåìåéñòâî Ìþñåð äî Áúëãàðèÿ, çà äà ïðèáåðàò Êåéòè. Àäàì è Åéìè ñúùî èìàò 10 äåöà, ñåäåì îò êîèòî îñèíîâåíè. Îò òåçè ñåäåì, ÷åòèðè èìàò íåùî îáùî ñ Âåðèòè è Êåéòè. Ñèíäðîì íà Äàóí.

Обектив | Брой 199

27

СТРАШНИ ПРОБЛЕМИ, БЕЗСТРАШНИ РОДИТЕЛИ

„Децата с аномалиите“

Пътуването

Ñóçàíà ñå îòïðàâÿ íà ïúðâîòî ñè ïîñåùåíèå â Áúëãàðèÿ ïðåç àâãóñò, çà äà ïîñåòè äîìà çà ìåäèêîñîöèàëíè ãðèæè è çà äà ñå ñðåùíå ñ àäâ. Òîíè Âëàäèìèðîâà, ìåñòíàòà àäâîêàòêà, êîÿòî ñå å çàåëà ñ îñèíîâÿâàíåòî.

Ñóçàíà è Äæî ñà â ïàíèêà.

Ñóçàíà ïðåäïîëàãà, ÷å äîìúò, êàòî ìíîãî äðóãè â Èçòî÷íà Åâðîïà, ïðàâè âúçìîæíî íàé-äîáðîòî çà äåöàòà ñ îãðàíè÷åíè ñðåäñòâà. Òóê îáà÷å òÿ ñå ëúæå. Êåéòè æèâåå íà ïîñëåäíèÿ åòàæ ñ äðóãè äåöà îò äîìà, çà êîèòî ñëóæèòåëèòå íà äîìà ãîâîðÿò êàòî çà „äåöàòà ñ àíîìàëèèòå“, ïèøå àäâ. Âëàäèìèðîâà â äîêëàäà ñè äî Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî. Äåöàòà îò ïîñëåäíèÿ åòàæ ñà êîæà è êîñòè. Ïðåêàðâàò ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò âðåìåòî â ëåãëàòà ñè, à âúâ âúçäóõà ñå íîñè íåïîñèëíàòà ìèðèçìà íà óðèíà è ïîâðúùàíå, ïèøå îùå àäâîêàòêàòà. Îôèöèàëíîòî îáÿñíåíèå íà ïåðñîíàëà íà äîìà çà ñúñòîÿíèåòî íà äåöàòà å, ÷å òå ñòðàäàò íå îò íåäîõðàíâàíå, à ïðè÷èíà äà íå íàääàâàò íà òåãëî ñà óâðåæäàíèÿòà èì. Ñóçàíà è íåéíàòà àäâîêàòêà ìèñëÿò äðóãîÿ÷å. Äåöàòà íå ïîëó÷àâàò íèùî äðóãî çà ÿäåíå îñâåí ðàçâîäíåíà, áåëåçíèêàâà òå÷íîñò â áóòèëêà. Ñïîðåä Ñóçàíà òîâà å ðàçðåäåí àéðàí, ïðèìåñåí ñ áóëüîí èëè ïëîäîâî ïþðå; ñïîðåä àäâ. Âëàäèìèðîâà ñìåñòà ïðèëè÷à ïîâå÷å íà áðàøíî ðàçìåñåíî ñ âîäà. Àäâîêàòêàòà, êîÿòî ñå çàíèìàâà ñ îñèíîâÿâàíèÿ íà äåöà ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè îò 1996 ã., çà ïðúâ ïúò ñå ñáëúñêâà ñ ïîäîáíî íåùî. Òÿ è Ñóçàíà ñà òâúðäî ðåøåíè äà íàïðàâÿò íåùî. Ñëåä íÿêîëêîìåñå÷íè óñèëèÿ, òå ïðèíóæäàâàò âëàñòèòå äà óâîëíÿò äèðåêòîðêàòà íà äîìà è äà çàïî÷íàò ðàçñëåäâàíå. Íÿêîè ÷èòàòåëè íà áëîãà íà Ñóçàíà çàïî÷âàò ïðîöåäóðà çà îñèíîâÿâàíå íà äðóãè äåöà îò åòàæà íà Êåéòè, äîêàòî äðóãè äàðÿâàò ñðåäñòâà çà òÿõíîòî ëå÷åíèå. Íî íàé-âàæíàòà çàäà÷à ñè îñòàâà äà ïðèáåðàò Êåéòè ó äîìà.

Òå ïðèñòèãàò â Áúëãàðèÿ ïðåç íîåìâðè 2011 ã., çà äà ïðèáåðàò íàé-íîâèÿ ÷ëåí íà ñâîåòî ñåìåéñòâî, íî ìàëêîòî ìîìè÷åíöå, êîåòî èìà îò÷àÿíà íóæäà îò õðàíà, îòêàçâà äà ÿäå. Âå÷å â õîòåëà â Ñîôèÿ, Êåéòè äîÿæäà ïîñëåäíàòà îñòàíàëàòà êàøà îò äîìà è îòêàçâà äà ïðèåìå äðóãî. Òÿ áúðçî çàïî÷âà äà ñå îáåçâîäíÿâà. Êúñíî ïðåç íîùòà Ñóçàíà è Äæî ÿ âîäÿò â áîëíèöà. Àäàì Áúðîóç, îò áîëíèöàòà â Ïåíñèëâàíèÿ, å ïðèñòèãíàë â Áúëãàðèÿ ñúùèÿ ñëåäîáåä è ãè ÷àêà òàì. Ïîñòàâÿò Êåéòè íà ñèñòåìè. Âêàðâàò é õðàíèòåëíè âåùåñòâà ïðåç ñîíäà, ñëîæåíà â åäíàòà é íîçäðà è ñòèãàùà äî õðàíîïðîâîäà. Ïî ñúùîòî âðåìå âúâ Ôèëàäåëôèÿ ä-ð Ôðèéäìàí ñå ïðèòåñíÿâà çà íåùî, êîåòî ñå íàðè÷à ñèíäðîì íà âúçñòàíîâåíîòî õðàíåíå – èçâåñòíî íà ìåäèöèíñêàòà îáùíîñò îò ëå÷åíèåòî íà âîåííîïëåííèöè è îöåëåëè îò Õîëîêîñòà. Àêî ãëàäóâàë ÷îâåê èçÿäå ïðåêàëåíî ìíîãî ïðåêàëåíî ñêîðî, òîâà ìîæå äà ïðåäèçâèêà îïàñíà ìåòàáîëèòíà ðåàêöèÿ â îðãàíèçìà ìó, êîÿòî äà äîâåäå äî ïðèñòúïè, ñúðäå÷íè ïðîáëåìè è äîðè ñìúðò. Ñóçàíà, êîÿòî ïî òîâà âðåìå âñå îùå êúðìè Âåðèòè, ïèòà äàëè ìîæå äà äàâà êúðìà íà Êåéòè ïðåç ñîíäàòà. Ä-ð Ôðèéäìàí ñ÷èòà, ÷å â óìåðåíè êîëè÷åñòâà òîâà å äîïóñòèìî, âúïðåêè âúçðàñòòà íà Êåéòè. Ñëåä êàòî ÿ ñòàáèëèçèðàò, Êåéòè ïðåêàðâà îùå äâà äíè â õîòåëà, íî Àäàì âñå îùå å ïðèòåñíåí. Íà íÿêîëêî ïúòè òîé âçèìà êðúâ íà Êåéòè è ÿ ïðàùà çà ëàáîðàòîðíè èçñëåäâàíèÿ â áîëíèöàòà, ñëåä êîåòî ïðàùà ðåçóëòàòèòå ïî ñêàéï íà ä-ð Ôðèéäìàí â Àìåðèêà. Ñëåä ïúðâàòà ÷àñò îò ïúòóâàíåòî êúì íîâèÿ é äîì ñ ïîëåò äî Ôðàíêôóðò, Ãåðìàíèÿ, Àäàì çâúíè íà ä-ð Ôðèéäìàí â òðè ÷àñà ïîñðåä íîù, çà äà é ñúîáùè, ÷å íèâîòî íà êèñëîðîä â êðúâòà íà Êåéòè ëåêî å ñïàäíàëî.

28

ПРАВА НА ДЕЦАТА Ïðèòåñíåíà, ä-ð Ôðèéäìàí ïðèñòèãà íà ëåòèùåòî âúâ Ôèëàäåëôèÿ ÷àñ è ïîëîâèíà ïî-ðàíî, çà äà å ãîòîâà äà çàâåäå Êåéòè â èíòåíçèâíîòî îòäåëåíèå íà íàé-áëèçêàòà áîëíèöà. „Íÿìàõ íèêàêâà ïðåäñòàâà äàëè ùåøå äà ïðèñòèãíå æèâà èëè íå,“ êàçâà ëåêàðêàòà.

Åäíà îò ïðè÷èíèòå äà ïîëó÷àâà òîëêîâà ìàëêî õðàíà â Áúëãàðèÿ å, ÷å â äåòñêà âúçðàñò õîðàòà ñúñ ñèíäðîìà íà Äàóí ìîãàò äà èçïèòâàò çàòðóäíåíèÿ äà êîîðäèíèðàò ìóñêóëèòå, îòãîâîðíè çà ïðåãëúùàíåòî. Ñïîðåä ä-ð Ôðèéäìàí íà Êåéòè íèêîãà íå é å áèëà äàäåíà âúçìîæíîñò äà ñå íàó÷è äà ñå õðàíè. Ñåãà âå÷å çíàå. Ñîíäàòà å ñâàëåíà è òÿ ìîæå äà ñå õðàíè ñ ëúæè÷êà.

Êîãàòî Ñóçàíà, Äæî è Àäàì íàé-ïîñëå ñëèçàò îò ñàìîëåòà çàåäíî ñúñ ñâîåòî êðåõêî ìîìè÷åíöå, Êåéòè å æèâà.

Ñóçàíà íîñè Êåéòè íà ðúöå ïðåç ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò âðåìåòî, íî ñïîðåä ñïåöèàëèñòè òÿ ìîæå äà ïðîõîäè äî åäíà ãîäèíà.

È âå÷å ñè å ó äîìà.

Трансформация

Íàñêîðî, Ñóçàíà ïîìàãàëà íà Êåéòè äà âúðâè íàïðåä â ïðîõîäèëêà.

 êúùàòà â îêðúã Ëàíêàñòúð, â ãðàä Íþ Ïðîâèäúíñ – Ïðîâèäåíèå – âñåêè ïîìàãà, îò 18-ãîäèøíèÿ Äæîóçåô äî 3-ãîäèøíèÿ Ñòèâúí. Äåöàòà ñå ãðèæàò çà çàêóñêàòà, îáÿäà, ïðàíåòî è ðàáîòàòà íà äâîðà. È âñè÷êè ñòðàøíî ìíîãî îáè÷àò Êåéòè. Ïðåäè ïðèñòèãàíåòî é, Äæî è Ñóçàíà ñÿäàò äà îáñúäÿò çàåäíî ñ äåöàòà ñè äàëè íîâîòî ïîïúëíåíèå â ñåìåéñòâîòî íÿìà äà ñúçäàäå ïðîáëåìè íà íÿêîè îò òÿõ. Ïðîáëåìè íÿìà è ñåãà, êîãàòî Êåéòè âå÷å å ñ òÿõ, ïîëîæåíèåòî íå ñå å ïðîìåíèëî. „Áèõ ñè ïîìèñëèë, ÷å ùå íè ñòàíå ïî-òðóäíî,“ êàçâà 16-ãîäèøíèÿò Äåíèúë. „Íî ñåãà ìîãà ñàìî äà êàæà, ÷å ñòàíà ïî-õóáàâî.“ Âúâ âñåêè ñëó÷àé, Êåéòè èçãëåæäà êàòî ðàçëè÷íî äåòå. Òåãëîòî é ñå å óòðîèëî è ñåãà òÿ òåæè 12 êã, ïðè ðúñò 86 ñì. Ñðåäíèòå ñòîéíîñòè çà ìîìè÷å ñúñ ñèíäðîì íà Äàóí çà òàçè âúçðàñò ñà îêîëî 30 êã è ðúñò îêîëî 120 ñì. Ãîäèíèòå, ïðåêàðàíè â èíñòèòóöèÿ, ñà îêàçàëè ñâîåòî îïóñòîøèòåëíî âëèÿíèå âúðõó íåÿ, â äîïúëíåíèå êúì ïðîáëåìèòå, ñâúðçàíè ñúñ ñèíäðîìà íà Äàóí. Òÿ ñòðàäà îò àíåìèÿ, ñêîðáóò è ïðèòèñêàíå íà ãðúáíà÷íèòå ïðåøëåíè. Ñïîðåä ä-ð Ôðèéäìàí ìåòàáîëèçìúò é å áèë ñïàäíàë äî ñóïåðíèñêè îáîðîòè. „Òðóäíî å äà ñè ïðåäñòàâèì êàê å îöåëÿëà â ïðîäúëæåíèå íà äåâåò ãîäèíè â òàêîâà ñúñòîÿíèå,“ êàçâà ëåêàðêàòà, „íî å óñïÿëà.“

„Áðððàâî íà äåòåòîîî“, êàçàëà Ñóçàíà ñ íàïåâíèÿ òîí, ñ êîéòî ðîäèòåëèòå ãîâîðÿò íà áåáåòàòà ñè. È òîãàâà ñè äàëà ñìåòêà, ÷å ãîâîðè íà ìîìè÷å, êîåòî ïðåç ìàðò íàâúðøâà 10 ãîäèíè. Íî è òîâà å íà÷èí Êåéòè äà ñå ó÷è äà ãîâîðè. Êåéòè âå÷å êàçâà „ìà-ìà-ìà“ è „áà-áà-áà“, è êàçâà ñ óñòíè äóìàòà „up“ (ãîðå), êîãàòî ÿ âäèãàò. Èçïîëçâà æåñòîâå, çà äà êàæå „ãîòîâà ñúì!“ è „÷èñòî å!“. Îáîæàâà äà ñëóøà ìóçèêà. Äîêàòî å ñåäíàëà â ñêóòà íà áàùà ñè Äæî äîêàòî ñåìåéñòâîòî ïåå åäèí îò ëþáèìèòå ñè õðèñòèÿíñêè õèìíè, Êåéòè ïëÿñêà âúçòîðæåíî ñ ðúöå ïî ìàñàòà. Êîãàòî áðàò é Äæîóçåô ñâèðè Ìîöàðò íà ïèàíîòî, ëèöåòî é öÿëîòî ãðåéâà. „Àêî íàïèøåì âñè÷êèòå ïðîáëåìè íà Êåéòè íà õàðòèÿ, áåç äà ÿ âèæäàìå, áåç äà é ãëåäàìå ëèöåòî, ïðîñòî ïðî÷åòåì ñïèñúêà ñ äèàãíîçè, áè èçãëåæäàëî ñòðàøíî,“ êàçâà Ñóçàíà. „Íî òîâà íå å Êåéòè.“ Êîé áè ìîãúë äà êàæå êàêúâ íàïðåäúê ùå íàïðàâè â áúäåùå? Çà Ñóçàíà è Äæî è äåñåòòå áðàòÿ è ñåñòðè íà Êåéòè ñàìèÿò ôàêò, ÷å òÿ å òóê, å äîñòàòú÷åí. Âèæòå âèäåî ìàòåðèàëè çà îñèíîâÿâàíåòî è ãðèæèòå çà Êåéòè â Äåòñêàòà êëèíèêà âúâ Ôèëàäåëôèÿ íà www.philly.com/katie è www.philly.com/katiedoc

Обектив | Брой 199

ПРАВА НА ДЕЦАТА

Яна Бюрер Тавание

Смърт по смърт Ñåïòåìâðè, 2006-à - ìîìè÷åòî îòêàçâà õðàíà.

26 ñåïòåìâðè - õîñïèòàëèçèðàíî â áîëíèöà â Òúðãîâèùå ñ ðàáîòíà äèàãíîçà „ãàñòðîäóîäåíèò”.

27 è 28 ñåïòåìâðè - ðåíòãåíîãðàôèÿ è åõîãðàôèÿ íà ñòîìàõ è êîðåì - âåðîÿòíà äèàãíîçà „ïèëîðíà ñòåíîçà”. 29 ñåïòåìâðè - íàçíà÷åíà ôèáðîãàñòðîñêîïèÿ, êîÿòî å îòëîæåíà çà 2 îêòîìâðè ïî ïðåïîðúêà íà àíàñòåçèîëîæêàòà. 2 îêòîìâðè - ñúñòîÿíèåòî íà äåòåòî ñå âëîøàâà è ÿ îïåðèðàò ñïåøíî - óñòàíîâÿâàò „èçëèâ íà ñòîìàøíî ñúäúðæèìî, ïåðôîðàöèÿ íà äâàíàäåñåòîïðúñòíèêà è ñòîìàõà, ïðè÷èíåíè îò äåêóáèòèðàíåòî íà ïîãúëíàòè ïðåäìåòè”. Îò ñòîìàõà íà äåòåòî ñà èçâàäåíè 25 ñòåëêè çà îáóâêè, 8 ïàðöàëà, 3 äóíàïðåíåíè ãúáè, 6 ÷îðàïà, 3 ïàð÷åòà õàðòèÿ, 3 êàìúêà ïî 3-4 ñì.

7 îêòîìâðè - äåòåòî óìèðà. Ïðåðàçêàçâàì - äåòå îò äîì çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ ïîñòúïâà â áîëíèöà ñ ïîãúëíàòè 25 ñòåëêè çà îáóâêè, 8 ïàðöàëà, 3 äóíàïðåíåíè ãúáè, 6 ÷îðàïà, 3 ïàð÷åòà õàðòèÿ, 3 êàìúêà ïî 3-4 ñì. Öÿëà ñåäìèöà íèêîé íå ðàçáèðà çà òîâà. Ïîñòàâÿò ìó ãðåøíà ïúðâîíà÷àëíà äèàãíîçà, çàáàâÿò ôàòàëíî âàæíè ïðîöåäóðè è äåòåòî óìèðà. Òóê èìà äâà âúïðîñà: Êàê öÿëà ñåäìèöà íå ðàçáèðàø, ÷å òåçè íåùà ñà â êîðåìà íà åäíî äåòå? È êàê ïîçâîëÿâàø íà äåòå, çà êîåòî ñå ãðèæèø è çà êîÿòî ãðèæà ïîëó÷àâàø çàïëàòà, äà ïîãúëíå âñè÷êî òîâà?

Àç âèæäàì ïîíå äâå ïðåñòúïëíèÿ. Ïðîêóðàòóðàòà âèæäà íóëà.

Това е началото на мой текст от 3 юни 2011 г. Текстът продължава така: Ïðåç 2010-à, ïî âðåìå íà ñúâìåñòíèòå ïðîâåðêè íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò è ïðîêóðàòóðàòà âúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ â ñòðàíàòà, áåøå êîíñòàòèðàíà âèñîêà ñìúðòíîñò íåðàçñëåäâàíà è â ãîëÿìàòà ñè ÷àñò ïðåäîòâðàòèìà. Ãîâîðèì çà 238 ñìúðòíè ñëó÷àÿ ìåæäó 2000-òà è 2010-à, òðè ÷åòâúðòè îò êîèòî ñà â ñëåäñòâèå îò íåùà êàòî ãëàä, çàíåìàðÿâàíå, ëîøà õèãèåíà, èçìðúçâàíå, óäàâÿíå, çàäóøàâàíå, çàëåæàâàíå. Ïðîâåðêèòå óñòàíîâèõà ñúùî, ÷å íà òåçè ìåñòà âñå òàêà èìà íàñèëèå, âðúçâàíå è ìàëòðåòèðàíå ñ âðåäíè ìåäèêàìåíòè, êàêòî è ÷å íàä 100 äåöà ñòðàäàò îò íåäîõðàíâàíå è èìà ðåàëåí ðèñê äà óìðàò îò ãëàä. Äíåñ, îñåì ìåñåöà ïî-êúñíî, ïðîêóðàòóðàòà å îáðàçóâàëà îáùî 248 äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâà, ïðåêðàòèëà å 25, îò êîèòî 21 âñå îùå ñå ïðîâåðÿâàò îò ïî-ãîðíà èíñòàíöèÿ. Íÿìà íèòî åäèí âíåñåí â ñúäà îáâèíèòåëåí àêò, à îãðîìíà ÷àñò îò ïðîèçâîäñòâàòà ñà ñðåùó íåèçâåñòåí èçâúðøèòåë.

30

ПРАВА НА ДЕЦАТА Една година по-късно, и всичко е същото Ïðîêóðîðèòå ïðîäúëæèõà äà ïîñòàíîâÿâàò ïðèòåñíèòåëíè îòêàçè. Âñå îùå íÿìà íèòî åäèí âíåñåí â ñúäà îáâèíèòåëåí àêò. Çàòîâà â ñðåäàòà íà ìàé 2012 ã. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò îáÿâè, ÷å çàâåæäà äåëî â Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà çà ñìúðòòà íà äåòåòî îò íà÷àëîòî íà òîçè òåêñò. Òîâà å À. É. îò Äîìà çà äåöà è ìëàäåæè ñ óìñòâåíè óâðåæäàíèÿ â Ñòðàæà. Ìîìè÷åòî óìèðà íà 15 ã. ïðåç 2006 ã. îò ïåðôîðàöèÿ íà ñòîìàõà. Ñòîìàõ, â êîéòî ñà íàìåðåíè 25 ñòåëêè çà îáóâêè, 8 ïàðöàëà, 3 äóíàïðåíåíè ãúáè, 6 ÷îðàïà, 3 ïàð÷åòà õàðòèÿ è 3 êàìúêà ñ ãîëåìèíà 3-4 ñì ïðè îïåðàöèÿ, êîÿòî íå óñïÿâà äà ãî ñïàñè. Ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî ïðåç 2010 ã. îáåùà äà ðàçñëåäâà âñè÷êè äåòñêè ñìúðòè è äà èçâàäè íàÿâå ôàêòèòå çà âñÿêà åäíà îò òÿõ, íå íàìèðà íàêàçàòåëíî îòãîâîðíè ëèöà çà ñìúðòòà íà äåòåòî. Ðàçñëåäâàíè ñà ñàìî äåéñòâèÿòà íà áîëíè÷íèÿ ïåðñîíàë, íî íå è òåçè íà ïåðñîíàëà íà äîìà, äîïóñíàë äåòåòî äà ïîãúëíå óáèéñòâåíàòà ìàñà ïðåäìåòè. Èçîáùî íå å óñòàíîâåíî êàê ñå å ñòèãíàëî äî òîâà. ÁÕÊ àòàêóâà ïîñòàíîâëåíèåòî çà ïðåêðàòÿâàíå íà äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî îòíîñíî ñìúðòòà íà À. ñ íàñòîÿâàíå äà ñå èçäèðè êàê å äîïóñíàòî äåòåòî äà ñè ïðè÷èíè òîâà. Ïðåç íîåìâðè 2011 ã. Âúðõîâíàòà êàñàöèîííà ïðîêóðàòóðà îêîí÷àòåëíî ïîòâúðæäàâà ïðåêðàòÿâàíåòî, áåç äà îòãîâîðè íà âúïðîñà çà îòãîâîðíîñòòà íà õîðàòà, äîïóñíàëè äåòåòî äà ñå ñàìîðàçðóøè ïî òàêúâ íà÷èí.

Ïðåä ÅÑÏ× ÁÕÊ ùå òâúðäè, ÷å å íàðóøåíî ïðàâîòî íà À.É. íà æèâîò, ïðàâîòî é íà ñâîáîäà îò íå÷îâåøêî/ óíèçèòåëíî îòíàñÿíå, ïðàâîòî é íà ëè÷åí æèâîò, ïðàâîòî é íà åôåêòèâíî âúòðåøíîïðàâíî ñðåäñòâî çà çàùèòà è ïðàâîòî é íà ñâîáîäà îò äèñêðèìèíàöèÿ. Ïîçèöèÿòà íè å, ÷å àêî äåòåòî íå áåøå ñ ìåíòàëíè óâðåæäàíèÿ è ëèøåíî îò ñåìåéñòâî è îáùíîñò, êîèòî äà çàñòàíàò çàä íåãî, íèòî ñîöèàëíèòå, íèòî íàêàçàòåëíîïðàâíèòå âëàñòè ùÿõà òàêà äà ïðåíåáðåãíàò æèâîòà ìó. Íîâèíàòà çà äåëîòî íà ÁÕÊ, ëîãè÷íî, èìàøå èçêëþ÷èòåëíî ìåäèéíî îòðàçÿâàíå è ïîâëå÷å ñèëíî îáùåñòâåíî íåäîâîëñòâî. Çàìåñòíèêãëàâíèÿò ïðîêóðîð Ãàëèíà Òîíåâà îòìåíè êàòî íåçàêîíîñúîáðàçíî ïîñòàíîâëåíèåòî íà Âúðõîâíà êàñàöèîííà ïðîêóðàòóðà, ñ êîåòî áå ïðåêðàòåíî ðàçñëåäâàíåòî íà ñìúðòòà íà À., è ðåøè äà ïðîâåðè îùå âåäíúæ ñëó÷àÿ. Îò ãîäèíè äîêàçâàìå åäíî è ñúùî - ÷å äåöàòà â òåçè èíñòèòóöèè íå óìèðàò îò “óâðåæäàíèÿòà ñè”, à îò òîòàëíà ëèïñà íà ãðèæà, îò ÷óäîâèùíî çàíåìàðÿâàíå, îò ïðåñòúïíà íåáðåæíîñò. Ñïîðåä äîêóìåíòèòå, ñ êîèòî ÁÕÊ ñå çàïîçíà ïî âðåìå íà ïðîâåðêèòå âúâ âñè÷êè äîìîâå çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, ïîíå äâå òðåòè îò 238-òå ñìúðòè çà ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè ñà áèëè ïðåäîòâðàòèìè. Èìà è òîëêîâà æèâè ïðèìåðè - ïîñëåäíèÿò å íà Êåéòè, êîÿòî áóêâàëíî å ñïàñåíà îò Ñóçàíà è Äæî Ìþñåð îò Ôèëàäåëôèÿ. Âúïðîñúò å íàèñòèíà ëè òðÿáâà äà âîäèì áèòêàòà çà æèâîò íà òåçè äåöà òàêà. Äåòå ïî äåòå. Äåëî ïî äåëî. Ñìúðò ïî ñìúðò.

ßíà Áþðåð Òàâàíèå å ÷ëåí íà æóðèòî íà íàãðàäèòå “×îâåê íà ãîäèíàòà” è äèðåêòîð “Êàìïàíèè è êîìóíèêàöèè” íà ÁÕÊ.

Обектив | Брой 199

31

Христо Христов

Блок на ужасите? Има такова място Àêî öåíòúðúò íà Åâðîïà å Áðþêñåë, òî öåíòúðúò íà óæàñèòå å â Ïëåâåí. Îáèêàëÿõìå ñ òàêñèòî èç æê „Ñòîðãîçèÿ” è âñå ñå íàäÿâàõ äà íå íàìåðèì òîçè áëîê, äà å áèëî èçìèñëèöà. Íî áëîêúò ñúùåñòâóâà. „Òîòëåáåí” 33. Æèâà äóøà íÿìà. Ñàìî êóïèùàòà áîêëóöè ïîäñêàçâàò, ÷å òóê ñà æèâåëè õîðà. Êàêâè ñà áèëè, íå çíàì. Íî ñà áèëè áåç èçáîð, îò÷àÿíè è çàáðàâåíè îò ñâåòà. Áúðçî çàïî÷íàõ äà ñíèìàì îòâúí, ïðèòåñíåí äàëè íÿìà äà ñè ñúçäàì íåïðèÿòíîñòè. Èçëåçå ïàçà÷úò. Ìëàäî ìîì÷å, âèäèìî ïðèòåñíåíî. Êàçàõ ìó íÿêîëêî äóìè è ìå ïóñíà äà ðàçãëåäàì îòâúòðå, íî ñ óãîâîðêàòà äà íå ñíèìàì. Ñ ìàëêî äóìè ùå ñå îïèòàì äà îïèøà êàêâî âèäÿõ: Êî÷èíà. Áîêëóöè. Äóïêè îò èçáèòè ïðîçîðöè è âðàòè. Íÿìà àñàíñüîðè. Íÿìà ïàðàïåòè. Íÿìà äîãðàìè. Ðàçáèòè ñòåíè. Äîðè è ïëúõîâå íå âèäÿõ. Êà÷èõ ñå íà âòîðèÿ åòàæ. Òàì æèâåÿò õîðà. Áèë íàéçàïàçåíèÿò åòàæ. À íà ìåí ìè ñå âèäÿ êàòî êðàÿ íà ÷îâåøêàòà öèâèëèçàöèÿ. Å, êàê ñå ñòèãíà äî òàì? Êîé å âèíîâåí?... Èìà âèíîâíè. È ÷åñòî òîâà ñà ñàìî ðîìèòå. Íÿìà äà êîìåíòèðàì çàùî íå ñúì ñúãëàñåí ñ òîâà òâúðäåíèå. Îñòàâÿì íà âàñ äà ïðåöåíèòå èìà ëè äèñêðèìèíàöèÿ, ïîëèòèêà êúì ðîìèòå ëè å, èëè áåçõàáåðèå íà îáùåñòâîòî.

РОМИТЕ Àíãåë Äàíàèëîâ, 30 ã., ñåìååí ñ òðè äåöà Íà 30 àïðèë äîéäîõà îò „Æèëôîíä” ñ ïîëèöèÿ, èçõâúðëèõà íè áàãàæà è íè èçêàðàõà îò áëîêà. Ñúñ ñåìåéñòâîòî ìè æèâÿõìå òóê 7 ãîäèíè. Ïðåäè òîâà áÿõìå â êúùà â êâ. „Ñòîðãîçèÿ”, ïàê îáùèíñêî æèëèùå. Ñëåä òîâà áóòíàõà êúùàòà è ñúñ çàïîâåä íè íàñòàíèõà â áëîêà íà 10-ÿ åòàæ â äâóñòàåí

àïàðòàìåíò. Ïëàùàõ íàåì 24 ëâ. íà ìåñåö. Öåëèÿò ïðîáëåì äîéäå, êîãàòî çàïî÷íàõà äà íè èç÷èñëÿâàò âîäàòà ïî 8-10 ëâ. íà êóáèê. Èäâàõà ñìåòêè îò 150 äî 250 ëâ. íà ìåñåö. Ñëåä êàòî ñå çàñòúïèõà äâå ñìåòêè, çà íàñ ñòàíà íåïîñèëíî äà ïëàùàìå è òàêà ïàðèòå ñå òðóïàõà.  ìîìåíòà äúëæà 3 700 ëâ. çà âîäà. Òîçè ïðîáëåì íå å ñàìî ïðè ìåí, à ïðè âñè÷êè, êîèòî æèâÿõà òóê. Íàïðàâèõ ñïîðàçóìåíèå ñ ÂèÊ è çàïî÷íàõ äà ïîãàñÿâàì ñìåòêàòà íà ðàçñðî÷åíî ïëàùàíå. Ïëàòèõìå ñè è íàåìà, íî âúïðåêè òîâà íè èçãîíèõà îò àïàðòàìåíòà. Ñåãà æèâååì ïðè äÿäî ìè íà óë. „Ëèëÿê” â åäíà êúùà. 7 äóøè â äâå ñòàè. Ïî-èçãîäíî å íà îáùèíàòà áëîêúò äà å íåîáèòàåì è äà ñå îòúðâàò îò íàñ. Áúëãàðèòå íè ìðàçÿò è íå íè èñêàò. Âñåêè, êîéòî èäâà íà âëàñò, ãëåäà äà óãîäè íà íÿêîãî. Íàìåðèõà îïðàâäàíèå íàé-ïîñëå äà íè èçãîíÿò. Çàòâîðèõà óñòàòà íà öèãàíèòå, ÷å èìàò ìíîãî ñìåòêè, ÷å å áëîê íà óæàñèòå. È õàéäå íàâúí. Íÿêîè ãè íàñòàíèõà â äðóãè æèëèùà. Àìà êîëêî ñåìåéñòâà ñà íàñòàíèëè? Ïî-ìàëêî îò ïîëîâèíàòà... Èìàò èíòåðåñ òîçè áëîê äà ãî ïðîäàâàò èëè äà ãî ðåìîíòèðàò è äà íàñòàíÿò â íåãî áúëãàðè. Ïðåäè íÿêîëêî äåíà äîéäå åäèí áèçíåñìåí ñ ÷åðåí äæèï äà îãëåäà áëîêà. Ïðåäñòàâè ñå çà íàåìàòåë è êàçà, ÷å ùå ïðàâè ðåìîíò è ùå ãî ïðåîòäàâà ïîä íàåì. Àíîíèìåí, ñåìååí ñ òðè äåöà (âñå îùå æèâóù â áëîêà) Äî êðàÿ íà ìåñåöà ùå íè èçãîíÿò âñè÷êè.  ìîìåíòà â áëîêà èìà îêîëî äâàäåñåò ñåìåéñòâà, íÿêîè îò òÿõ ÷àêàò äà ãè íàñòàíÿò â îáùèíñêè æèëèùà, à äðóãèòå, êàòî ìåí è ìîåòî ñåìåéñòâî, ùå îñòàíåì íà óëèöàòà. Àç áÿõ íàñòàíåí ñúñ çàïîâåä, èìàì ìàëêè çàäúëæåíèÿ, êîèòî èñêàì äà ïîãàñÿ. Íî òúðñÿò ïðè÷èíè äà íå íè íàñòàíÿâàò. Íÿìàì íåïëàòåí íàåì. Ïðîáëåìúò å âîäàòà. Ìíîãî ïàðè çà âîäà, ïèñàëè ñà íè ñìåòêè êàòî ÷å ëè ñìå ìèëèîíåðè. Áîãàòèòå

33

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА íå ïëàùàò òàêèâà ñìåòêè. Íî âúïðåêè òîâà ùå ìå èçãîíÿò íà óëèöàòà. Íàñòàíèõà íàé-ðåäîâíèòå íàåìàòåëè â íÿêàêâè æèëèùà è ñè èçìèõà ðúöåòå. Öÿëàòà èñòèíà å, ÷å ãëåäàò äà íè ìàõíàò îòòóê, çàùîòî áúëãàðèòå íå íè èñêàò. Âÿðíî, ÷å áëîêúò å çàíåìàðåí è íå ìîæå äà ñå æèâåå â íåãî. Íî çàùî ÷àê ñåãà, ñëåä òîëêîâà ãîäèíè, ñå ñåòèõà äà íè èçãîíÿò. Çàùî íå ãëåäàò ðåàëíî? Çàùî íèêîé íå îáúðíà âíèìàíèå, ÷å ñìåòêèòå çà âîäàòà ñà âèñîêè, ÷å íå ñå ïëàùà ðåäîâíî òîê? Êàê íå ñïðÿõà âîäàòà è òîêà íà âòîðèÿ èëè òðåòèÿ ìåñåö, îùå ïðåäè ãîäèíè? Âñè÷êè ñè ìúë÷àõà. Èäâàõà ïðè íàñ ñàìî ïî âðåìå íà èçáîðè. Óñïîêîÿâàõà íè, ñàìî è ñàìî äà ãëàñóâàìå.

УПРАВНИЦИТЕ Ä-ð Éîðäàí Ãåîðãèåâ, îáùèíñêè ñúâåòíèê è âîäà÷ íà ãðóïàòà íà ÃÅÐÁ:

Проблемът е политически Ðàáîòåëî ñå å îñíîâíî ïî âúïðîñà äà íÿìà íàïðåæåíèå. Áëîêúò å â îêàÿíî ñúñòîÿíèå, òàì íå ìîæå äà ñå æèâåå. Çà íèùî íå ñòàâà. Ïðåäè òðè ìåñåöà îáùèíñêà êîìèñèÿ íàïðàâè ïðîâåðêà è óñòàíîâè, ÷å ñàìî êîíñòðóêöèÿòà íà áëîêà å çäðàâà, âñè÷êî îñòàíàëî å èçïî÷óïåíî èëè ëèïñâà. Êîé èìà âèíà? Òî å ÿñíî êîé èìà âèíà. Ïðîáëåìúò å ïîëèòè÷åñêè! Íàïðàçíè îáåùàíèÿ ñ öåë ïîäêðåïà íà èçáîðè.  ðåçóëòàò íà êîåòî å çàíèæåí êîíòðîëúò è äàæå íå å èìàëî êîíòðîë. Îáùèíàòà íå å ñòîïàíèñâàëà èìîòà ñè. Òîçè ïðîáëåì å íàñëîåí ïðåç ïîñëåäíèòå 10 ãîäèíè. Ñëó÷âàëè ñà ñå êàêâè ëè íå äðóãè ïðîáëåìè è âñè÷êî òîâà ðåôëåêòèðà. Çàòîâà ñ ðåøåíèå íà îáùèíñêèÿ ñúâåò ïîèñêàõìå êìåòúò äà ñåçèðà âñè÷êè èíñòèòóöèè: ÏÏÎ, ÐÄÍÑÊ, ×ÅÇ, ÂèÊ, äà äàäàò ñòàíîâèùå, çà äà ñå îáñúäÿò ðåçóëòàòèòå è ïðåäëîæåíèÿ çà ñúäáàòà íà áëîêà. Ïðîô. Ä-ð Äèìèòúð Ñòîéêîâ, êìåò íà Îáùèíà Ïëåâåí:

Предишните управници си бяха заровили главите в пясъка Îò çèìàòà áëîêúò å ñ ïðåêúñíàòî åëåêòðîçàõðàíâàíå è âîäîñíàáäÿâàíå ïîðàäè íåïëàòåíè ñìåòêè. Ñàìî

çà âîäà çàäúëæåíèÿòà ñà 70 õèë. ëåâà. Îò ×ÅÇ íå íè äàâàò èíôîðìàöèÿ çà çàäúëæåíèÿòà íà áëîêà, íÿêàêâà òÿõíà ïîëèòèêà. Ïðåç ìàðò îò 40 íàåìàòåëè èçðÿäíî áå ñàìî åäíî ñåìåéñòâî. Îñòàíàëèòå íå ñà ïëàùàëè ñìåòêè. Òîãàâà å èìàëî åäíî ñàìîíàñòàíèëî ñå ñåìåéñòâî è 19 ñ èçòåêëè äîãîâîðè îùå ïðåç ñåïòåìâðè ìèíàëàòà ãîäèíà. Íàèñòèíà ñìåòêèòå çà âîäà ñà ìíîãî âèñîêè. Îò „Âîäîñíàáäÿâàíå” ñå îïðàâäàõà, ÷å òîâà áèëî òàêà, çàùîòî íàåìàòåëèòå îòêàçàëè ìîíòèðàíåòî íà âîäîìåðè. Äðóãàòà ïðè÷èíà å, ÷å îò 2011 ã. ñëóæèòåëèòå íà ÂèÊ ñà íà÷èñëÿâàëè òàêñèòå áåç ïðèñúñòâèåòî íà ñëóæèòåëè íà îáùèíàòà. Òàêà òå ñà íàäïèñâàëè ñìåòêèòå. Ñåãà âñè÷êè çàäúëæåíèÿ íà áëîêà îñòàâàò çà ñìåòêà íà îáùèíàòà. Òîâà, êîåòî àç íàïðàâèõ, å, ÷å ñìúêíàõ ñ 30% çàäúëæåíèÿòà çà âîäàòà. Ñóìàòà íàìàëÿ íà 50 õèë. ëåâà. Ñãðàäàòà å 11-åòàæíà ñúñ 127 àïàðòàìåíòà. Íÿêîëêî åòàæà ñà ïðåâúðíàòè â ñìåòèùå, çàùîòî ñåìåéñòâàòà ñà ñå èçíåñëè è àïàðòàìåíòèòå ñà íåîáèòàåìè. Ïîåòàïíî çàïî÷íàõìå äà èçâåæäàìå õîðàòà è äà çàòâàðÿìå åòàæèòå.  áëîêà áÿõà îôèöèàëíî ðåãèñòðèðàíè 40 ñåìåéñòâà, íî ïðè ïðîâåðêà ñå îêàçà, ÷å â åäèí àïàðòàìåíò æèâåÿò ïî ÷åòèðè ñåìåéñòâà. Ñåãà èìà îêîëî 20 ñåìåéñòâà îò âòîðè äî ÷åòâúðòè åòàæ. Áëîêúò êðèå è ìíîãî îïàñíîñòè, òúé êàòî öÿëàòà ñãðàäà íÿìà âðàòè è ïðîçîðöè. Âñè÷êî å èçíåñåíî - äî òðúáè è êàêâîòî ñå ñåòèø. Èìàëî å îõðàíèòåëíà ôèðìà, êîÿòî íå ñè å ñâúðøèëà ðàáîòàòà. Îò 2005 ã. òàì ñïîêîéíî ñà âëèçàëè è ñà ñå ñàìîíàñòàíÿâàëè õîðà. Èçíàñÿëè ñà êàêâîòî ñà âèäåëè è íèêîé íå ãè å ñïèðàë. Òàêà ïðîáëåìúò å íàçðÿâàë. Êîãàòî ïðåç ìàðò ïîñòàâèõ âúïðîñà íà îáùèíñêè ñúâåò, áå ñúçäàäåíà êîìèñèÿ, êîÿòî äà èçãîòâè ïðîòîêîë çà ñúñòîÿíèåòî íà áëîêà. Áÿõà ïðîâåäåíè ðàçãîâîðè ñ íàåìàòåëèòå è òå çàïî÷íàõà äà ñè ïëàùàò ñìåòêèòå. 16 îò òÿõ ñè ïëàòèõà âñè÷êè ñìåòêè. Êúì òåçè ñåìåéñòâà àç ïîåõ àíãàæèìåíò äà èì îñèãóðÿ îáùèíñêè æèëèùà. Ìîåòî ìíåíèå å, ÷å ðîìèòå íå áèâà äà áúäàò ñåãðåãèðàíè. Àç ñúì æèâÿë ñ ðîìè â åäèí áëîê è íå ñúì èìàë ïðîáëåìè ñ òÿõ. Âå÷å íàñòàíèõìå íÿêîëêî ñåìåéñòâà

Обектив | Брой 199

34

БЛОК НА УЖАСИТЕ? ИМА ТАКОВА МЯСТО

â îáùèíñêè æèëèùà ñðåä áúëãàðñêè ñåìåéñòâà. Ìèíàëèÿ ìåñåö îáùèíñêèÿò ñúâåò ìè íàðåäè äà ñåçèðàì âñè÷êè èíñòèòóöèè äà ïðåäîñòàâÿò ñâîå ðåøåíèå çà ãîäíîñòòà íà áëîêà è äà çàïîçíàÿ ñúâåòíèöèòå. Ïðîáëåìèòå ñ áëîêà è æèâååùèòå â íåãî çàïî÷âàò 2009 ã. Áúëãàðèòå çàïî÷íàõà äà ïðîòåñòèðàò ñðåùó ðîìèòå. Ïîñëåäâàõà ìíîãîêðàòíè ïîäïèñêè, ñúáðàíèÿ. Íàïðåæåíèåòî ïðîäúëæè ïðåç 2010 è 2011 ã. Ïðåç ìàðò ìåñåö öÿëà äåëåãàöèÿ îò æèâååùèòå òàì áúëãàðè äîéäîõà äà ìå çàâåäàò äà âèäÿ áëîêà è äà ÷óÿò êàêâî å ìîåòî çàêëþ÷åíèå. Áëîêúò å íàïúëíî íåãîäåí çà æèâååíå è íà òîâà ìíåíèå ñà è íàåìàòåëèòå. Èìà ñàìî çäðàâà

êîíñòðóêöèÿ, íèùî äðóãî íÿìà. Ïðåäèøíèòå óïðàâíèöè ñè áÿõà çàðîâèëè ãëàâèòå â ïÿñúêà. Àç íå èñêàì äà ñè çàðîâÿ ãëàâàòà â ïÿñúêà! Îïèòàõ ñå äà ãî ïðîäàì ÷ðåç ïðèâàòèçàöèÿ. Áëîêúò å îöåíåí íà 1,6 ìëí. ëåâà. Íî êàíäèäàòúò ïðåäëîæè 800 õèë. ëâ., çàùîòî ðåìîíòúò âúçëèçàë íà 2 ìëí. ëåâà. À àç íÿìàì ïðàâî äà ïðîäàâàì îáùèíñêè èìîò çà ïî-ìàëêà ñóìà îò îöåíêàòà. Ñëåä êàòî íàñòàíÿ â æèëèùà è ïîñëåäíèòå íàåìàòåëè è îïðàçíèì áëîêà, ùå ïî÷âàì äà òúðñÿ ïàðè çà îñíîâåí ðåìîíò íà ñãðàäàòà. Èìà äâå âúçìîæíîñòè. Ïúðâàòà å ñëåä ðåìîíòà íÿêîëêî åòàæà äà äàäåì ïîä íàåì íà íóæäàåùè ñå, à îñòàíàëèòå äà ïðîäàäåì. Âòîðèÿò âàðèàíò å àïàðòàìåíòèòå äà ñå ïðîäàäàò íà íóæäàåùèòå ñå. Ìîÿòà îñíîâíà öåë å äà ñïàñÿ áëîêà.

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

34

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА Михаил Иванов

Ромите като „престъпна група” Íà 26 ñåïòåìâðè 2010 ã. íàñêîðî íàçíà÷åíèÿò ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è ïðåäñåäàòåë íà Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî åòíè÷åñêèòå è äåìîãðàôñêèòå âúïðîñè Öâåòàí Öâåòàíîâ â èíòåðâþ ïðåä âåñòíèê „24 ÷àñà” çàÿâè, ãîâîðåéêè çà ïðîáëåìèòå íà ðîìèòå, ÷å „òîâà å ñðåäà, êîÿòî å èíêóáàòîð çà ãåíåðèðàíå íà ïðåñòúïíîñò”. Íà ñëåäâàùèÿ äåí íà âúïðîñ íà âåñòíèê „Òðóä” â Áðþêñåë Öâåòàíîâ îáÿñíè, ÷å àíàëèçúò íà ïðåñòúïíîñòòà â Áúëãàðèÿ ïîêàçâà, ÷å ðîìèòå ñà çàä ïîâå÷åòî äðåáíè ïðåñòúïëåíèÿ, êúì êîèòî, ïî íåãîâèòå äóìè, îáùåñòâîòî å íàé-ìíîãî ÷óâñòâèòåëíî.  òîâà ñè èçÿâëåíèå òîé, íàñòîÿâàéêè íà ñâîÿòà òåçà, êàçà: „Àç ñàìî êàçâàì êàêâà å ðåàëíîñòòà, òúé êàòî íèå ñå íóæäàåì äà íàðè÷àìå ïðîáëåìèòå ñ èñòèíñêèòå èì èìåíà”. Ìàëêî ïîêúñíî, íà âúïðîñ äàëè èçÿâëåíèåòî íà ìèíèñòúð Öâåòàíîâ å ïðèåìëèâî, ãîâîðèòåëÿò íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ Ïèà Àõðåíêèëäå Õàíñåí îòãîâîðè ñ ëàêîíè÷íîòî „Íå!”. Ïðåç 2011 ã. â íàâå÷åðèåòî íà èçáîðèòå çà ïðåçèäåíò è îáùèíñêè âëàñòè ïàðòèÿòà „Àòàêà” èçäàäå áðîøóðà „Öèãàíñêàòà ïðåñòúïíîñò – îïàñíîñò çà äúðæàâàòà”, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâà êîìïèëàöèÿ îò ðå÷è íà Âîëåí Ñèäåðîâ - äåïóòàò è ðúêîâîäèòåë íà „Àòàêà”, êàêòî è äðóãè ìàòåðèàëè ïî òåìàòà. Òîâà ïðåäèçâèêà ãðóïà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è ÷àñòíè ëèöà äà ïîèñêàìå â ïèñìî äî ãëàâíèÿ ïðîêóðîð Âîëåí Ñèäåðîâ äà áúäå ïðèâëå÷åí çà òåçè è äðóãè ñâîè èçÿâëåíèÿ êúì íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò è, ïðèëàãàéêè çàêîíà, äà áúäå ïðåêðàòåíî ñúùåñòâóâàíåòî íà ïàðòèÿ „Àòàêà”. Íà 27 ôåâðóàðè òàçè ãîäèíà ïðîêóðîðúò ïðè Ñîôèéñêà ãðàäñêà ïðîêóðàòóðà Í. Õðèñòîâ èçäàäå ïîñòàíîâëåíèå çà îòêàç äà ñå îáðàçóâà äîñúäåáíî

ïðîèçâîäñòâî âúç îñíîâà íà íàïðàâåíîòî èñêàíå.  ñâîåòî ïîñòàíîâëåíèå Í. Õðèñòîâ ñ÷èòà, ÷å â öèòèðàíàòà áðîøóðà è â äðóãèòå èçêàçâàíèÿ íà Ñèäåðîâ „íå ñå ñúäúðæàò äóìè, ôðàçè, êàêòî è íå ñå ñïîäåëÿò âúçãëåäè, êîèòî ïî åñòåñòâîòî ñè ñà àíòèäåìîêðàòè÷íè èëè ïúê ñà ãîäíè òàêèâà äà ðàçïàëÿò ðàñîâà âðàæäà èëè îìðàçà èëè äà ïðåðàñíàò â ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Äåéñòâèòåëíî – ïðîäúëæàâà òîé – ïî ïðåïèñêàòà (â öèòèðàíàòà áðîøóðà) ñà ïðèîáùåíè ìàòåðèàëè, êîèòî èìàò çà öåë äà ôîêóñèðàò âíèìàíèåòî íà áúëãàðñêèÿ íàðîä êúì ïðåñòúïëåíèÿòà, îñúùåñòâåíè îò ìàëöèíñòâàòà è â ÷àñòíîñò ðîìñêîòî íàñåëåíèå.” (Êóðñèâúò å ìîé.) Òåçè äíè - íà 25 ìàé, ðàäèî „Õîðèçîíò” ñúîáùè â ñâîÿ ñóòðåøåí áëîê çà ïóáëèêóâàíåòî íà ãîäèøíèÿ äîêëàä íà Äúðæàâíèÿ äåïàðòàìåíò íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè çà ñúñòîÿíèåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà â ñâåòà. Öèòèðàí áåøå èçâîäúò, íàïðàâåí â äîêëàäà, ÷å ìàðãèíàëèçàöèÿòà íà ðîìñêîòî ìàëöèíñòâî ïðîäúëæàâà äà áúäå íàé-íåîòëîæíèÿò ïðîáëåì çà Áúëãàðèÿ â îáëàñòòà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ìàëêî ïî-êúñíî ïî ðàäèîòî áåøå èçëú÷åíî èíòåðâþ íà Áàðáàðà ×åðíóøàêîâà îò Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë ïî ïîâîä ãîäèøíèÿ äîêëàä íà òàçè ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ. Íåêà äà ïðîñëåäèì ôðàãìåíòè îò äèàëîãà ìåæäó ×åðíóøàêîâà è æóðíàëèñòêàòà Àíãåëèíà Ïèñêîâà: „[…]À. Ï.:  äîêëàäà ñòàâà äóìà çà àíòèðîìñêè ïðîÿâè. Íàÿñíî ëè ñòå, ÷å â Áúëãàðèÿ öåëè ñåëà ñòðàäàò îò ðîìñêà ïðåñòúïíîñò? Á. ×.: Ñòàâàøå äóìà çà êîíêðåòíà îòãîâîðíîñò íà âëàñòèòå ïî îòíîøåíèå íà íàñèëèåòî. Òîâà íå òðÿáâà

Обектив | Брой 199

35

РОМИТЕ КАТО „ПРЕСТЪПНА ГРУПА”

äà ñå íàñî÷âà êúì îïðåäåëåíè åòíè÷åñêè ãðóïè.[…] Á. ×.: Êîãàòî ñòàâà äóìà çà êðèìèíàëíè äåÿíèÿ, ïîçèöèÿòà íà Àìíåñòè å, ÷å âëàñòèòå òðÿáâà äà ðàçñëåäâàò âñåêè ïðåñòúïåí àêò èíäèâèäóàëíî. Äà ñå ãîâîðè çà ðîìñêà ïðåñòúïíîñò å âñúùíîñò äèñêðèìèíàöèîííî, òúé êàòî òîâà ôèêñèðà öÿëà ãðóïà áåç äà äúðæè èíäèâèäóàëíà îòãîâîðíîñò, êîåòî å îñíîâåí ïðèíöèï íà íàêàçàòåëíîòî ïðàâî. À.Ï.: Êàêâî áèõòå êàçàëè òîãàâà çà îðãàíèçèðàíàòà ðîìñêà ïðåñòúïíîñò, çàùîòî ðîìèòå ñà ìíîãî äîáðå îðãàíèçèðàíè â òîâà îòíîøåíèå, îñîáåíî êîãàòî íàïàäàò õîðà îò áúëãàðñêè åòíîñ? Á.×.: Àç îòíîâî ùå âúçðàçÿ ñðåùó îïðåäåëåíèåòî „ðîìñêà ïðåñòúïíîñò”, çàùîòî òî å äèñêðèìèíàöèîííî. Êîãàòî ãîâîðèòå çà ïðåñòúïíè äåÿíèÿ, êîèòî ìîæå áè ñà îðãàíèçèðàíè ãðóïîâî, òîãàâà âëàñòèòå áè òðÿáâàëî äà ãè ðàçêðèÿò êàòî òàêèâà è òîâà äà ñòàíå êàòî ïðè âñåêè ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ. À.Ï.: È âñå ïàê íå ñìÿòàòå ëè, ÷å Àìíåñòè ñúçäàâà íîâà ôîðìà íà ðàñèçúì â ïîëçà íà öèãàíèòå? Á.×.: Òîâà, êîåòî Àìíåñòè êàçâà, å, ÷å âñåêè òðÿáâà äà áúäå çàùèòåí îò äèñêðèìèíàöèÿ, êàêòî è ÷å, ãîâîðåéêè çà ðîìñêà ïðåñòúïíîñò, ñå ñúçäàâà óñåùàíåòî çà äèñêðèìèíàöèÿ, çàùîòî ïîñòàâÿ íà ïðèöåë öÿëà ãðóïà, êîåòî îçíà÷àâà äà ïîñòàâè íà ïðèöåë õèëÿäè, êîèòî íå ñà áèëè ÷àñò îò êðèìèíàëíè äåéñòâèÿ. […]” Ñëåä òîçè óðîê, ïðåïîäàäåí îò Áàðáàðà ×åðíóøàêîâà, ñå íàëàãà äà ïðåãîâîðèì çà ìèíèñòúð Öâåòàíîâ, çà ïðåäñòàâèòåëÿ íà íàðîäà Âîëåí Ñèäåðîâ, çà ïðîêóðîðà Í. Õðèñòîâ, çà æóðíàëèñòêàòà Àíãåëèíà Ïèñêîâà è çà âñè÷êè, êîèòî ìèñëÿò êàòî òÿõ, ñëåäíîòî (êîëêîòî è òî äà å î÷åâèäíî):

Äà ñå ãîâîðè çà „ðîìñêà (èëè öèãàíñêà) ïðåñòúïíîñò” îçíà÷àâà äà ñå ïðèåìå, ÷å ïðåñòúïíîñòòà å õàðàêòåðèñòèêà íà öÿëîòî ðîìñêî ìàëöèíñòâî, ÷å ïðåñòúïíîñòòà å ïðèñúùà ÷åðòà íà âñåêè ðîì. Îò äðóãà ñòðàíà, ðàçáèðà ñå, ÷å ñðåä ðîìèòå (êàêòî è ñðåä áúëãàðèòå) èìà ïðåñòúïíîñò, êîÿòî çàêîíúò òðÿáâà äà ïðåñëåäâà. Äåëåíèåòî íà õîðàòà íà åòíè÷åñêè ãðóïè, êîèòî íå ñà ïðåñòúïíè, è åòíè÷åñêè ãðóïè, êîèòî ñà ïðåñòúïíè, ñå îñíîâàâà íà èäåÿòà çà ïðåâúçõîäñòâî íà åäíèòå íàä äðóãèòå. Îáÿâÿâàíåòî çà ïðåñòúïíà íà öÿëà åäíà åòíè÷åñêà ãðóïà ïîäáóæäà äèñêðèìèíàöèîííè íàãëàñè êúì íåÿ. Êîíâåíöèÿòà çà ëèêâèäèðàíå íà âñè÷êè ôîðìè íà ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ, ïî êîÿòî Áúëãàðèÿ å ñòðàíà, èçèñêâà îò äúðæàâèòå: äà îáÿâÿò çà ïðåñòúïëåíèå âñÿêî ðàçïðîñòðàíåíèå íà èäåè íà îñíîâàòà íà ðàñîâî ïðåâúçõîäñòâî èëè îìðàçà, âñÿêî ïîäáóæäàíå êúì ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ ïðîòèâ êîÿòî è äà å ðàñà èëè ãðóïà ëèöà îò äðóã öâÿò èëè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä; äà îáÿâÿò çà íåçàêîííè è äà çàáðàíÿâàò îðãàíèçàöèèòå, êîèòî ïîäïîìàãàò è ïîäáóæäàò ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ; è íàêðàÿ - äà íå äîïóñêàò îáùåñòâåíèòå âëàñòè èëè îáùåñòâåíèòå èíñòèòóöèè äà ïîäïîìàãàò èëè ïîäáóæäàò ðàñîâà äèñêðèìèíàöèÿ. Âñè÷êî òîâà èìà è äðóãà ñòðàíà. Îëèãàðõè÷íèòå òåíäåíöèè â óïðàâëåíèåòî, ïðåñòúïíàòà ñðåäà, â êîÿòî æèâååì, ìàñîâîòî îáåäíÿâàíå, ÷óâñòâîòî íà áåçïåðñïåêòèâíîñò àêóìóëèðàò íåäîâîëñòâî, ïîðàæäàò ñîöèàëåí ãíÿâ. Íàëàãàíåòî íà èäåÿòà, ÷å ðîìèòå ñà „ïðåñòúïíà ãðóïà”, ïðåíàñî÷âà êúì òÿõ òîçè ãíÿâ, îòêëîíÿâàéêè ãî îò èñòèíñêèòå âèíîâíèöè çà çàäúëáî÷àâàíåòî íà êðèçàòà, îáõâàíàëà îáùåñòâîòî. Òàêà îáà÷å ñå ãåíåðèðà åòíè÷åñêà îìðàçà, à åòíè÷åñêàòà îìðàçà å èçòî÷íèê íà åòíè÷åñêè êîíôëèêòè. Òîâà ëè èñêàìå?

Михаил Иванов е преподавател в НБУ по права на човека и етническа политика, съветник по етническите въпроси на президента Желю Желев (1991-1997).

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА

Хората и институциите за хора – толкова ли е невъзможен обратният път? Çàìèñëèõ ñå çà æèâîòà è ñìúðòòà ïðåç èíñòèòóöèîíàëíèÿ ìîäåë â Áúëãàðèÿ. Èíñòèòóöèèòå ñà áèëè íóæíè, çàùîòî õîðàòà ñà ñå îò÷óæäèëè. Åäíè õîðà å òðÿáâàëî äà ðàáîòÿò, äðóãè, çàâèñèìè îò òÿõ, äà ðàñòàò èëè îñòàðÿâàò. Âñå íåäîñòîéíî, ðàçáèðà ñå. Òàêà, ïîíåæå ëèïñâàëè õîðà áëèçêè, õîðà, íà êîèòî âÿðâàìå, áèëè îòêðèòè áîëíèöè, äåòñêè ãðàäèíè, äîìîâå çà äåöà è ñàìîòíè ìàéêè, äîìîâå çà ñòàðè õîðà, äîìîâå çà õîðà ñ ïñèõè÷íè èëè óìñòâåíè ïðîáëåìè. Õîðàòà ÿâíî ñà ñâèêíàëè ñ òîâà áúðçî. È ñåãà íÿìà îòúðâàâàíå. Âúðòèì, ñó÷åì, âñå äúðæèì äà èìà èíñòèòóöèè. Àêî ðàçáèðàòå áåñåäèòå íà Ïåòúð Äúíîâ èëè çàêîíà çà ïðèâëè÷àíåòî, ùå çíàåòå, ÷å áîëíèòå õîðà ãè ïðàâÿò áîëíèöèòå. È áîëíèöèòå êàòî ñðåäà, îòíîøåíèå è æèâîò íè ðàçáîëÿâàò ïîâå÷å, êàêòî ò. íàð. „äîìîâå“ íè êàðàò äà óñåùàìå âúâ âñÿêà ìèíóòà, ÷å ñìå áåçäîìíè, à çàòâîðúò íè êàðà äà ñòàâàìå çàòâîðåíè è âñå ïî-îò÷óæäåíè. Àç ñúì îò õîðàòà, êîèòî õàðåñâàò çàêðèâàíåòî íà áîëíèöè ïî ôèíàíñîâè ïðè÷èíè, çàùîòî, îò åäíà ñòðàíà, òîâà å ðàçóìíî - ùå êàðà âñå ïîâå÷å ïðîôåñèîíàëèñòè äà ñå äâèæàò äî îíåçè, êîèòî èìàò íóæäà îò òÿõ, è îò äðóãà - å äóõîâíî îïðàâäàíî. Òîâà ùå êàðà õîðàòà äà ñå îáðúùàò êúì ñåáå ñè ïîâå÷å, ùå òúðñÿò äðóãè íà÷èíè çà ëåêóâàíå, íÿìà äà ìèñëÿò

òàêà ÷åñòî, ÷å ñà áîëíè è ÷å íÿêîé äðóã òðÿáâà äà èì êàæå êàê äà ëåêóâàò ñîáñòâåíèòå ñè óìîâå, ñúðöà è äóøè. Çàùîòî èíñòèòóöèèòå íå êàðàò õîðàòà äà ïðàâÿò âðúçêà ñúñ ñåáå ñè è äà ñå ïîçíàâàò ïî-äîáðå, çà äà ñå îáè÷àò ïîâå÷å. Òîâà ãî ïðàâÿò åäíè õîðà çà äðóãè õîðà. Ñúùî ïîäêðåïÿì òîâà äà íÿìà äîìîâå è äà íÿìà çàòâîðè. Çà 13 ãîäèíè íå ñúì âèæäàëà íèòî åäèí ÷îâåê, êîéòî äà å ïî-ùàñòëèâ, òâîðÿù è îáè÷àù, ñëåä êàòî å áèë íà òåçè ìåñòà. À äúðæàâàòà ìå êàðà äà ïëàùàì çà òÿõíàòà èçäðúæêà, áåç äà ìîãà äà âëèÿÿ íà òÿõíîòî ùàñòèå. ßñíî å, ÷å íå èñêàì äà äîïðèíàñÿì òàêà çà òÿõíîòî óñåùàíå çà íåùàñòèå. Íî êàê ñå ïðàâè òîâà ïðè ïîëîæåíèå, ÷å îñíîâíèòå ïîñëàíèÿ ñåãà ñà çà âñå ïîâå÷å ñòðîèòåëñòâî íà ìàëêè „äîìîâå“ è çàòâîðè? Åäíà ïðèÿòåëêà ìè êàçà, ÷å é ïîæåëàëè äà ðîäè êàòî öèãàíêà. Ãîâîðèõìå çàùî òîâà å äîáðî ïîæåëàíèå. Ïîíåæå ñúì æèâÿëà äî ðîäèëåí äîì çà öèãàíè, ñè äàäîõ ñìåòêà, ÷å öèãàíèòå âèíàãè ïðàçíóâàò áðåìåííîñòòà è ðàæäàíåòî è íÿìàò çàêîäèðàíî â ñúçíàíèåòî ñè ïîñëàíèå, ÷å ðàæäàíåòî å áîëåçíåíî è òðóäíî. Çàòîâà è íå å. Íèå, áúëãàðèòå, æèâååì ñ èäåÿòà, ÷å êàêòî ðàæäàíåòî, òàêà è ñìúðòòà, ñà ìú÷èòåëíè è áîëåçíåíè ñúñòîÿíèÿ, çàùîòî ñìå ÷óâàëè êàêâè ëè íå èñòîðèè îò ïðåäöèòå ñè çà òîâà. Òå îáà÷å íå ñà èñòîðèè çà æèâîòà è ñìúðòòà ïî ïðèíöèï. Òå ñà ðàçêàçè çà ðàçáèðàíåòî íà òåçè

Обектив | Брой 199

37

îïðåäåëåíè õîðà çà òåçè ñúñòîÿíèÿ. À òåçè ðàçêàçè â ãîëÿìà ñòåïåí ñà òàêèâà, çàùîòî íèêîé íå ãè å ïîäãîòâÿë êàê äà æèâåÿò, êàêâî å æèâîòúò è êàêâî å ñìúðòòà.Íèå æèâååì ñ íàòðàïåíîòî íè ðàçáèðàíå è î÷àêâàìå ñúùîòî, êîåòî íè å áèëî ïðåäàäåíî îò õîðàòà, íà êîèòî ñìå âÿðâàëè íàé-ìíîãî - áîëêà. Ñåãà ñå òèðàæèðàò êëèïîâå ñ æåíè, êîèòî èçïèòâàò îðãàçúì ïðè ðàæäàíå è çà íàñ òîâà å ÷óäíî, íî áè òðÿáâàëî äà å íàé-åñòåñòâåíîòî íåùî. Íî ïðè ïîëîæåíèå, ÷å ïðèíöèïíî íå ñå î÷àêâà æåíèòå äà èìàò îðãàçúì, äîðè ïðè ñåêñóàëíè îòíîøåíèÿ, íÿìà êàê äà ñå ïðèåìå, ÷å ùå èìàò òî÷íî ïðè ðàæäàíå. Ìåõàíèçìúò îáà÷å å ñúùèÿò. Àêî ñè èçãðàäèë íàâèê äà ñå ñâúðçâàø ñúñ ñåáå ñè è äà èçïèòâàø ðàäîñò îò òîâà äà ðàçáèðàø èñòèíñêàòà ñè ñúùíîñò, ìîæåø äà ãî ïðàâèø âúâ âñÿêàêâè ñèòóàöèè è äà ãî èçëú÷âàø. È îáðàòíî. Áàáà ìè êàçâàøå, ÷å ñâåòúò ÿâíî ñòðàäà îò îòêëîíåíèÿ, ïðè ïîëîæåíèå, ÷å æåíèòå ðàæäàò â áîëíèöè. Ò.å. ñìÿòà ñå, ÷å ðàæäàíåòî è áðåìåííîñòòà ñà ïî-ñêîðî áîëåñòíè ñúñòîÿíèÿ, à íå íàé-åñòåñòâåíèòå ïðåëîìíè ìîìåíòè â æèâîòà íà çäðàâè õîðà. Êàê ñëåä òîâà äà èñêàìå áðåìåííèòå æåíè äà ñå ÷óâñòâàò çäðàâè è ñèëíè è äà ðàæäàò áåç ïðåäðàçñúäúöè õîðà, êîèòî íÿìà äà èìàò ïðåäðàçñúäúöè? Áàáà ìè å ðîäèëà äåöàòà ñè â ïëåâíÿòà, äî êîÿòî ñà æèâåëè êðàâè, îâöå, ñâèíå, è âñè÷êè ñà ðàæäàëè, áèëè áëèçêî äî ðîæáèòå ñè è ñïîñîáíè äà ñå ãðèæàò çà òÿõ íåçàáàâíî. Òàì, â ïëåâíÿòà, òîâà äà ðîäèø íåùî íåçäðàâî å ïî-ñêîðî ìíîãî ðÿäêî èçêëþ÷åíèå, à îòêàêòî èìàìå áîëíèöè - íå å. Êîãàòî óìèðàìå, ñúùî ñå ñëó÷âà íàé-÷åñòî õîðà äà áúäàò çàêàðàíè â áîëíèöè, êúäåòî ñà ëèøåíè îò âúçìîæíîñòòà äà áúäàò ñðåä áëèçêè õîðà, êîèòî ãè îáè÷àò, äà äàäàò è âçåìàò ïðîøêà îò òÿõ, äà ñè îòèäàò ñïîêîéíî îò ñâåòà. Âìåñòî òîâà ñà îáãðàäåíè ñ ãðîçíè ãëåäêè, ìèçåðèÿ, ñèñòåìè, ãðóáî îòíîøåíèå è íåäîâîëíè îò ñúäáàòà ñè ëèöà. Òàêà å è àêî óìèðàò â „äîì“. Òàêà õîðàòà, äîðè êîãàòî óìèðàò, íå ìîãàò äà

ðåàëèçèðàò èñòèíñêàòà ñè ÷îâåøêà ñúùíîñò. Ïîñëå ñå òèðàæèðàò âñè÷êè îáè÷àè, ñúíèùà è ðèòóàëè, ñâúðçàíè ïàê ñ ÷óâñòâîòî çà âèíà, êîåòî íèå òîëêîâà ìíîãî îáè÷àìå. Ìèñëÿ ñè âúçìîæíî ëè å äà ñìå òàêà ñëåïè çà òîâà ðàçâèòèå íà íåùàòà? Äà ñìå òàêà óïîðèòè, ÷å äà èñêàìå äà ñå îáãðàäèì ñ ìàøèíè è çàùèòíè ìåõàíèçìè, â êîèòî íÿìà íèêàêâà ÷îâåùèíà è êðàñîòà è êîèòî ñà çàìèñëåíè ñàìî çà äà ïîääúðæàò âèáðàöèÿòà íà ñòðàõà? Äà ñìå òàêà àë÷íè, ÷å çàðàäè ïîòåíöèàëíè ïàðè÷íè ïå÷àëáè äà ïðåíåáðåãâàìå åñòåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ ìåæäó õîðà? Äà ñìå òàêà íåâåæè, ÷å äà ñå íàëàãà äà ñòðîèì âñå ïîâå÷å ñãðàäè áåç õîðà ñ îòíîøåíèå, ÷å äà ñå íàëàãà ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè äà ãè îò÷èòàìå êàòî ïðîâàë, íî ìíîãî ñêúï ïðîâàë? Íå âÿðâàì, ÷å ñìå âñè÷êî òîâà, íî âèæäàì, ÷å íÿìà ñèãíàë â ðåàëíîñòòà äà ïîóìíÿâàìå íà îáùåñòâåíî íèâî. Íå ìîãà äà ïðèåìà, ÷å ñìå òîëêîâà ãëóïàâè, ÷å äà íå ðàçáèðàìå, ÷å íàé-âàæíîòî ñà õîðàòà. È ÷å çà âñè÷êè õîðà å âàæíî íàé-íàïðåä îòíîøåíèåòî ñ õîðà, êîèòî ãè öåíÿò è îáè÷àò è äàëå÷ ñëåä òîâà (è òî óñëîâíî) - âñè÷êè âåùè, óñòðîéñòâà, ïðèäîáèâêè è ïîçíàíèå. Ñëóøàõ íàñêîðî áëîãúðà Èâî Õðèñòîâ, êîéòî êàçà, ÷å ñåãà å âðåìå äà ñå ïîÿâÿò íîâè ïðîôåñèè è äðóãè äà èç÷åçíàò. Íå ïðåñòàâàì äà ìèñëÿ, ÷å ëåêàðèòå òðÿáâà äà ñå ïðåâúðíàò â íåùî êàòî ñâåùåíèöè, íî íå îò íàñòîÿùèÿ òèï, à ìåíòîðè – õîðà, êîèòî òå ó÷àò êàê äà æèâååø òàêà, ÷å äà ñè ùàñòëèâ ñ âñåêè õîä â æèâîòà ñè, ò.å. êàê äà ñè çäðàâ. Ïèòàì ñå âúçìîæíî ëè å òîâà? Ïèòàì ñå, ñàìî çàùîòî âèæäàì êîëêî å åñòåñòâåíî.

Славка Кукова е юрист, изследовател на детски институции. Участва в разработване на законодателство и политики, свързани със защита правата на децата.

38

ПРАВА НА БЕЖАНЦИТЕ

Ñíèìêà: Ñâåòëà Áàåâà

Светла Баева

Нур. Името ми на арабски Ïúðâàòà ìè ñðåùà ñ áåæàíöèòå, çàäúðæàíè â Ëþáèìåö, áåøå ñúñ ñåìåéñòâîòî íà Íàäà è Êàñåì. Òå ðàçêàçàõà èñòîðèÿòà íà ñâîåòî áÿãñòâî îò Èðàê. Íàäà å õðèñòèÿíêà, à Êàñåì - ìþñþëìàíèí. Ïðåäè âîéíàòà â Èðàê ðàçëèêàòà â ðåëèãèèòå íèêîãà íå èì å ïðàâèëà âïå÷àòëåíèå. Âúïðåêè ÷å â Èðàê íå å íàñòúïèëà âñåïîìèòàùàòà Àðàáñêà ïðîëåò, ïðåìàõâàíåòî íà Ñàäàì Õþñåèí îò àìåðèêàíñêèòå âîåííè ñèëè ïðåç 2003 ã. ñúçäàâà âàêóóì, â êîéòî ðàçëè÷íè ôðàêöèè ñå áîðÿò çà âëàñò, âñÿêà îò êîèòî ñúñ ñâîÿòà èäåîëîãèÿ è ìèñèÿ. Îò êðàÿ íà 2004 ã. íàñàì ñå ñôîðìèðà àðìèÿòà

íà ìóäæàõèäèíèòå, àêòèâíà ñóíèòñêà ñúïðîòèâà, êîÿòî äåéñòâà â Èðàê. Àðìèÿòà å ðåëèãèîçíà, ïðîïîâÿäâà íàöèîíàëèñòè÷åñêà ðåòîðèêà è ÷åñòî å ñðàâíÿâàíà ñ Èñëÿìñêàòà àðìèÿ íà Èðàê. Ïîÿâàòà è ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ðàäèêàëèçèðàíèÿ èñëÿì â Íîâèÿ Áëèçúê èçòîê çàïëàøâà ñúùåñòâóâàíåòî íà åòíè÷åñêèòå è ðåëèãèîçíèòå ìàëöèíñòâà â Èðàê, âêëþ÷èòåëíî õðèñòèÿíèòå. Îò 2003 ã. íàñàì õèëÿäè õðèñòèÿíè ñà èçáÿãàëè îò ñòðàíàòà. Ñìÿòà ñå, ÷å ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò èðàêñêàòà õðèñòèÿíñêà îáùíîñò, êîÿòî å íàáðîÿâàëà ìåæäó 800 000 è 1,4 ìèëèîíà ïðåäè àìåðèêàíñêàòà èíâàçèÿ, âå÷å å íàïóñíàëà ñòðàíàòà.

Обектив | Брой 199

39

Бягство Ïðåç 2009 ã. çàïî÷âà òîðìîçúò íàä ñåìåéñòâîòî íà Íàäà è Êàñåì. Àðìèÿòà íà ìóäæàõèäèíèòå ñå îáÿâÿâà ñðåùó ìåæäóðåëèãèîçíèòå áðàêîâå, çàòîâà èì çàïîâÿäâà äà ñå ðàçäåëÿò. „Èìàì ÷åòèðè äåöà îò Íàäà è íå èñêàì äà ñå ðàçâåæäàì. Ïî çàêîí òÿ èìà ïðàâîòî äà èçáåðå êîÿ ðåëèãèÿ æåëàå äà ñëåäâà”, ðàçêàçâà Êàñåì. Âúïðåêè òîâà ìóäæàõèäèíèòå ãè çàïëàøâàò ñ èçòåçàíèå è ñìúðò, àêî íå ñå ðàçäåëÿò. Äâå îò ÷åòèðèòå äåöà, êîèòî ñà ïðèñòèãíàëè çàåäíî ñ ðîäèòåëèòå ñè, ñúùî ñà ìþñþëìàíè. „Ïî ïðèíöèï ñúì ìþñþëìàíèí, íî òîâà íå ìè ïðå÷è äà ïðàçíóâàì ñ õðèñòèÿíèòå. Íå áè òðÿáâàëî äà èìà îãðàíè÷åíèÿ”, êàçà Õèøàì, êîéòî ñëåäâà èíôîðìàöèîííè òåõíîëîãèè â Áàãäàä. Òîé îáÿñíÿâà, ÷å ïðè ÷åñòâàíåòî íà åäèí îò õðèñòèÿíñêèòå ïðàçíèöèòå â Áàãäàä ñà áèëè çàñíåòè îò òåëåâèçèîíåí åêèï äà îòèâàò íà ìîëèòâà â ìåñòíàòà õðèñòèÿíñêà öúðêâà. Èçëú÷åíèÿò ðåïîðòàæ å âèäÿí îò ðîäíèíè, ñúñåäè, ïðèÿòåëè è íåïðèÿòåëè â Èðàê. Õèøàì è áðàò ìó Ìóñòàôà ñà çàïëàøâàíè è òîðìîçåíè äàæå è â óíèâåðñèòåòà. „Êîëåãèòå ìè çàïî÷íàõà äà ñå îòäàëå÷àâàò îò ìåí, ñëåä êàòî ìå âèäÿõà ïî íîâèíèòå è íàó÷èõà, ÷å ìàéêà ìè å õðèñòèÿíêà. Ïðåäè òîâà íà íÿêîëêî ïúòè ñå îïèòàõ äà ñè íàìåðÿ ðàáîòà, íî êàòî çàáåëåæåõà èìåòî íà ìàéêà ìè â ðåçþìåòî, ðàáîòîäàòåëèòå ìè îòêàçâàõà”, êàçà Õèøàì. Ñëåä êàòî íàó÷àâàò îò ñúñåäêàòà, ÷å ñðåùó òÿõ ñå ãîòâè àòåíòàò, ñå ïðèíóæäàâàò äà èçáÿãàò îò Èðàê. Ïðîäàâàò âñè÷êî, êîåòî ïðèòåæàâàò – îò èìîòè äî êîëè, è ïîòåãëÿò êúì Òóðöèÿ. Îò Òóðöèÿ äîñòèãàò äî áúëãàðñêàòà ãðàíèöà ñ ïîìîùòà íà òðàôèêàíò, êîéòî âçèìà ïàñïîðòèòå èì è ñîëåíà ñóìà. Ìèíàâàò ãðàíèöàòà ïðåç åäèí îò íàé-ñòóäåíèòå ìåñåöè, äåêåìâðè, êîãàòî òåìïåðàòóðèòå äîñòèãàò -10 ãðàäóñà. Íàäà ãóáè îáóâêàòà ñè ïî ïúòÿ, íî ïðîäúëæàâà, âúïðåêè ÷å êðàêúò é çàìðúçâà, à ïîêúñíî ïîëó÷àâà ãàíãðåíà. Òÿ è äîñåãà ñå íóæäàå îò ìåäèöèíñêè ãðèæè, çà êîèòî òðÿáâà äà çàïëàùà â Ëþáèìåö.

Първи дни в „Европа” Ñòèãàò äî ãðàíè÷íèÿ ïóíêò íà Êàïèòàí Àíäðååâî, êúäåòî ñà çàäúðæàíè çà 5 äíè, ñëåä êîåòî ñà îñúäåíè íà øåñò ìåñåöà óñëîâíî çà íåëåãàëíî ïðåìèíàâàíå

íà áúëãàðñêàòà ãðàíèöà. Òîãàâà ñà íàñî÷åíè êúì Ñïåöèàëíèÿ äîì çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè (ÑÄÂÍ×) â Ëþáèìåö, êúäåòî íàé-íàêðàÿ óñïÿâàò äà ïîäàäàò ìîëáà çà óáåæèùå.  ìîìåíòà íà íàøåòî ïîñåùåíèå 73% îò çàäúðæàíèòå â ÑÄÂÍ× â Ëþáèìåö áÿõà õîðà, òúðñåùè óáåæèùå. Êàêòî Åâðîïåéñêèÿò ñúâåò çà áåæàíöèòå è èçãíàíèöèòå (ECRE) íàñêîðî ïðèïîìíè, íèêîé íå ìîæå äà áúäå çàäúðæàí ñàìî çàùîòî òúðñè óáåæèùå. Òúðñåíåòî íà óáåæèùå íå å íåçàêîííî äåéñòâèå è òúðñåùèòå óáåæèùå íå ìîãàò äà áúäàò íàêàçâàíè çà íåðåäíî ïðåìèíàâàíå íà ãðàíèöàòà ñïîðåä ÷ë. 31 îò Êîíâåíöèÿòà çà áåæàíöèòå îò 1951 ã. Äî ìàé 2012 ã. Áúëãàðèÿ å ðàçïîëàãàëà ñ îêîëî 450 ìåñòà çà íàñòàíÿâàíå íà õîðà, òúðñåùè óáåæèùå. Íåçàâèñèìî îò òîâà, ñðåäíî íà ãîäèíà ïîñòúïâàò 1000 ìîëáè. Ñ îòêðèâàíåòî íà äúëãîî÷àêâàíèÿ òðàíçèòåí öåíòúð â Ïúñòðîãîð íà 3 ìàé 2012 ã., êîéòî å ñ êàïàöèòåò 300 äóøè, ìåñòàòà çà íàñòàíÿâàíå ñå óâåëè÷àâàò, íî äàëè Áúëãàðèÿ ùå ðàçðåøè ïðîáëåìà ñ íåçàêîííîòî çàäúðæàíå? Êúì êðàÿ íà ìåñåöà âå÷å ñà ïðåìåñòåíè áëèçî 40 äóøè, à 8 ñà íàñòàíåíè äèðåêòíî îò Êàïèòàí Àíäðååâî åäíî ñåìåéñòâî îò Èðàê è åäíà æåíà îò Ñèðèÿ ñ äâå äåöà.  ñàìèÿ äåí íà îòêðèâàíåòî èìàõìå âúçìîæíîñò äà ðàçãëåäàìå „íàé-ìîäåðíèÿ”, êàêòî ãî îïðåäåëè Íèêîëà Êàçàêîâ, íà÷àëíèê íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå (ÄÀÁ), òðàíçèòåí öåíòúð â Åâðîïà. Íàèñòèíà îòêðèòèÿò ïðèåìàòåëåí öåíòúð ïðåäëàãà äîáðè ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ çà òúðñåùèòå çàêðèëà. Íî, êàêòî ïðè ìíîãî äðóãè çàòâîðåíè èíñòèòóöèè â Áúëãàðèÿ êàòî äîìîâå è çàòâîðè, ãðèæàòà è îòíîøåíèåòî îñòàâàò íà íèñêî íèâî. Ïðåäîñòàâåíèòå óñëóãè ñà íåäîñòàòú÷íè èëè ëèïñâàò. Íÿìà õîðà, êîèòî äà èçâúðøâàò òåçè óñëóãè, íÿìà è ñïåöèàëèñòè, à ìàëîáðîéíèÿò ïåðñîíàë îáèêíîâåíî ñå ñáëúñêâà ñ îãðîìåí îáåì ðàáîòà è íÿìà âðåìå äà îáúðíå íóæíîòî âíèìàíèå íà íàñòàíåíèòå.  Ïúñòðîãîð ñå íàòúêíàõ íà ñúùàòà ïîçíàòà èñòîðèÿ. Êðàñèâà ïîñòðîéêà, íî áåç ñúäúðæàíèå è ñòðàòåãèÿ. Ìíîãî ÷åñòî òåçè, êîèòî òúðñÿò óáåæèùå ó íàñ, ñà áèëè ïîäëàãàíè íà ïñèõè÷åñêè è ôèçè÷åñêè òîðìîç, íàñèëèå èëè èçòåçàíèÿ èëè ñà èçãóáèëè áëèçêè. Òå ñå íóæäàÿò êàêòî îò ìåäèöèíñêè óñëóãè, òàêà è îò

40

ПРАВА НА БЕЖАНЦИТЕ êîíñóëòàöèè ñ ïñèõîëîã, íî â Ïúñòðîãîð íÿìà íèòî ëåêàð, íèòî ïñèõîëîã. Îò äðóãà ñòðàíà, ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè, êîèòî ïðèñúñòâàõà íà ñàìîòî îòêðèâàíå, ñå ïðèòåñíÿâàõà, ÷å íå ñà îáó÷åíè.  ÑÄÂÍ× íÿìà íàçíà÷åí ïðåâîäà÷ íà ùàò. Íàñòàíåíèòå íå ïîëó÷àâàò äîñòàòú÷íà èíôîðìàöèÿ, îñîáåíî òåçè êîèòî ãîâîðÿò ðåäêè åçèöè, òúé êàòî çà òÿõ íÿìà ïðåäâèäåíè äúðæàâíè ñðåäñòâà îò Äèðåêöèÿ “Ìèãðàöèÿ” íà ÌÂÐ [1]. Âúïðåêè ÷å çà ìîìåíòà êúì 50% îò òúðñåùèòå óáåæèùå â Ëþáèìåö ñà îò Èðàê è 20% îò Ñèðèÿ, èìà äðóãè ÷åñòî ñðåùàíè ãðóïè êàòî êþðäè è àôãàíèñòàíöè, çà êîèòî òðóäíî ìîæå äà ñå îñèãóðè ïðåâîäà÷. Èìà îïàñíîñò ëèïñàòà íà ïðåâîäà÷è â Ëþáèìåö äà ñå ïîâòîðè è â Ïúñòðîãîð. Çàñåãà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöè (ÄÀÁ) êîìàíäèðîâà ïðåâîäà÷è äî öåíòúðà çà èíòåðâþòà, íî íÿìà ïðåâîäà÷ çà ïîñòîÿííî. Ïðåç àïðèë 2012 ã. áåøå ïðåäîñòàâåí áëèçî åäèí ìèëèîí ëåâà çà íîðìàëíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà òðàíçèòíèÿ öåíòúð. Íî òåçè ïàðè íÿìà äà ñòèãíàò, çà äà çàðàáîòè ìîäåðíî îáîðóäâàíèÿò êóõíåíñêè áëîê, êîéòî ùå îñòàíå ïðàçåí. Íà òîçè åòàï â öåíòúðà ñúùî òàêà íÿìà îñèãóðåíà õðàíà íà ìÿñòî.

[1] “Ãðàæäàíñêî íàáëþäåíèå â ñïåöèàëíèòå äîìîâå çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè”, Èíñòèòóò “Îòâîðåíî îáùåñòâî”, ôåâðóàðè 2012 ã.

Íàñòàíåíèòå, òúðñåùè óáåæèùå, ùå æèâåÿò ñ 2 ëâ. íà äåí, ñóìà êðàéíî íåäîñòàòú÷íà äà ïîêðèå íóæäèòå èì. Òå ùå òðÿáâà äà õîäÿò ïåøà äî ñ. Ïúñòðîãîð, òúé êàòî ñãðàäàòà íå ñå íàìèðà â ñàìîòî ñåëî, à çàñåãà íÿìà ðåéñ èëè äðóã òðàíñïîðò. Óñòàíîâèõìå, ÷å âñå îùå èìà ìíîãî íåäîèçÿñíåíè âúïðîñè è ìàêàð äà õâàëèì íàøàòà ãîòîâíîñò çà Øåíãåíñêîòî ïðîñòðàíñòâî, õîðàòà, òúðñåùè óáåæèùå, íå òðÿáâà äà ñà ïðîñòî îòìåòêà â ïîðåäíèÿ ñïèñúê íà èçïúëíåíèòå çàäà÷è.

Кои са другите “престъпници”? Èìà îùå ìíîãî êàòî Íàäà è Êàñåì. Ðàçãîâàðÿõ ñ æóðíàëèñòè è ñ áèâøè âîåííè ñëóæèòåëè, ñúòðóäíè÷èëè íà ÖÐÓ, êîèòî ñà æåðòâè íà ìèëèöèèòå è âîåííèòå ãðóïèðîâêè â Èðàê. Íà îòêðèòàòà ïëîùàäêà â Ëþáèìåö, äîêúäåòî ÷óæäåíöèòå ïî ïðèíöèï íÿìàò ñâîáîäåí äîñòúï, ìå ïðåñðåùíàõà Íóð è Ìàõäè. Åäèíèÿò å èðàíåö, äðóãèÿò - àôãàíèñòàíåö. Ïîä èçâèñåíîòî ñëúíöå òå èçãëåæäàõà êëüîùàâè è ñå ìú÷åõà äà ñïîäåëÿò ïðèòåñíåíèÿòà ñè íà ðàçâàëåí àíãëèéñêè â ïðèñúñòâèåòî íà îùå äâàéñåòèíà ìúæå. Ïîïèòàõà ìå çàùî ñà òóê è êúäå ùå îòèâàò? Íî, êàòî èñòèíñêè ãåðîè íàêðàÿ ñå ïîøåãóâàõà è ïîèñêàõà äà ñå ñíèìàìå. È äâàìàòà áÿõà íà ñåäåìíàéñåò.

Светла Баева е магистър по политология и международни отношения, специализирала е в Холандия. Доброволец в Интеграционния център на Държаваната агенция за бежанците (ДАБ) в София. Изследовател в БХК.

Обектив | Брой 199

ПРАВА НА ХОРАТА

С УВРЕЖДАНИЯ Магдалена Абаджиева

Невидими ли са пеперудените деца Èìà íÿêîëêî äåöà â Áúëãàðèÿ, êîèòî áèâàò íàðè÷àíè ïåïåðóäåíè. Îïðåäåëåíèåòî çâó÷è êðàñèâî, òî å åôèðíî, ëèðè÷íî è öâåòíî. Çà ñúæàëåíèå îáà÷å çàä íåãî ñå êðèå òåæêî ãåíåòè÷íî çàáîëÿâàíå. Áóëîçíà åïèäåðìîëèçà (ÅÁ). Çàñÿãà ñðåäíî 1 íà 17 000 ðàæäàíèÿ. Ìåæäó äâå è ÷åòèðè äåöà ãîäèøíî â Áúëãàðèÿ ñå ðàæäàò ñ òàêàâà äèàãíîçà. Íàðè÷àò ãè ïåïåðóäåíè, çàùîòî êîæàòà èì å èçêëþ÷èòåëíî êðåõêà è ðàíèìà êàòî êðèëöå íà ïåïåðóäà. Òåçè äåöà ìîãàò äà ïîëó÷àò ðàíè äîðè îò ìàé÷èíàòà ìèëóâêà. Çà òÿõ ïëþøåíîòî ìå÷å ìîæå äà áúäå ïîòåíöèàëíî îïàñíî è äà ãè íàðàíè. Òåçè äåöà òðóäíî õîäÿò, çàùîòî çà òÿõ îáóâêèòå ñà êàòî êàìåííè ïëî÷è, êîèòî íàòúðòâàò ñòúïàëàòà èì è èì ïðè÷èíÿâàò áîëåçíåíè ðàíè. Êàêâî îñòàâà çà òè÷àíåòî, ñïóñêàíåòî ïî ïúðçàëêè è ðèòàíåòî íà òîïêà? Çàáîëÿâàíåòî ïðîòè÷à äî êðàÿ íà æèâîòà è ïðîãðåñèðà. Îò æèâîòîñïàñÿâàùî çíà÷åíèå ñà âñåêèäíåâíèòå íåçàëåïâàùè ïðåâðúçêè è àíòèáèîòè÷íèòå êðåìîâå, êîèòî ïðåäïàçâàò êîæàòà îò èíôåêöèè è ñïîìàãàò çà íåéíîòî çàçäðàâÿâàíå, íî ìåñå÷íàòà ñóìà çà òÿõ íàäõâúðëÿ 2 000 ëâ., íåïîñèëíî. Ïî êîæàòà è ëèãàâèöèòå íà äåöàòà ñ ÅÁ ñå îáðàçóâàò ìåõóðè îò ìèíèìàëíè òðàâìè ïðè òðèåíå ïî âðåìå íà íîðìàëíèòå âñåêèäíåâíè äåéíîñòè êàòî îáëè÷àíå, õðàíåíå, õîäåíå. Âïîñëåäñòâèå ìåõóðèòå ñå ïðåâðúùàò â áîëåçíåíè îòâîðåíè ðàíè. Çàáîëÿâàíåòî âîäè äî ðåäèöà

óñëîæíåíèÿ íà ëèãàâèöèòå íà õðàíîñìèëàòåëíèÿ òðàêò, íà ìóñêóëèòå è ñòàâèòå, çàðàäè êîåòî ñå ñòèãà äî èíâàëèäèçàöèÿ. Îãîëåíèòå ïîâúðõíîñòè ëåñíî ñòàâàò âõîäíà âðàòà çà èíôåêöèè, ïðåç òÿõ ñå ãóáÿò êðúâ è õðàíèòåëíè âåùåñòâà, êîåòî âîäè äî ñúñòîÿíèå íà íåäîõðàíâàíå. Ïàöèåíòèòå â íàé-òåæêî ñúñòîÿíèå ÷åñòî äîñòèãàò äî íàä 50% ëèïñà íà êîæà, à ðàíèòå èì ñà ñðàâíèìè ñ èçãàðÿíå âòîðà ñòåïåí. Êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò áëèçî 100 äóøè â Áúëãàðèÿ æèâåÿò ñ äèàãíîçàòà áóëîçíà åïèäåðìîëèà. Íî ìàêàð è ìàëêî, õîðàòà ñ ÅÁ â Áúëãàðèÿ ñúùî èìàò íóæäà îò àäåêâàòíà ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà îáùåñòâîòî è èíñòèòóöèèòå. À ñåãà ïîâå÷å îò âñÿêîãà òå òðÿáâà äà áúäàò çàáåëÿçàíè è ÷óòè, çàùîòî çà ïîðåäíà ãîäèíà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî íåãëèæèðà ïðîáëåìà ñ íóæäàòà èì îò áåçïëàòíè ëåêàðñòâà è ïðåâðúçêè, êîèòî ñà æèâîòîñïàñÿâàùè çà òÿõ. Ìîòèâ çà òîâà ðåøåíèå òàêà è íå ñå èçòúêâà. Ïðåç 2011 ã. „ÄÅÁÐÀ Áúëãàðèÿ”, îðãàíèçàöèÿòà, çàùèòàâàùà èíòåðåñèòå íà õîðàòà ñ áóëîçíà åïèäåðìîëèçà â Áúëãàðèÿ, ïîëó÷è ìúë÷àëèâ îòêàç îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî íà ìîëáàòà ñè çàáîëÿâàíåòî äà áúäå âêëþ÷åíî â ñïèñúêà ïî Íàðåäáà ¹38 çà îïðåäåëÿíå íà ñïèñúêà íà çàáîëÿâàíèÿòà, çà ÷èåòî äîìàøíî ëå÷åíèå Íàöèîíàëíàòà çäðàâíîîñèãóðèòåëíà êàñà çàïëàùà

42

ПРАВА НА ХОРАТА С УВРЕЖДАНИЯ ëåêàðñòâà, ìåäèöèíñêè èçäåëèÿ è äèåòè÷íè õðàíè çà ñïåöèàëíè ìåäèöèíñêè öåëè íàïúëíî èëè ÷àñòè÷íî.  íà÷àëîòî íà ìàé òàçè ãîäèíà îðãàíèçàöèÿòà èçïðàòè îòâîðåíî ïèñìî äî ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî Äåñèñëàâà Àòàíàñîâà ñ êîïèå äî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Áîéêî Áîðèñîâ, îìáóäñìàíà Êîíñòàíòèí Ïåí÷åâ è ïðåäñåäàòåëÿ íà Êîìèñèÿòà ïî çäðàâåîïàçâàíåòî êúì Íàðîäíîòî ñúáðàíèå Äàíèåëà Äàðèòêîâà.  òåêñòà ñå íàñòîÿâà çà ïîðåäåí ïúò çà âêëþ÷âàíåòî íà áóëîçíà åïèäåðìîëèçà â Íàðåäáà ¹38. Òîçè ïúò Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî èçïðàòè ïèñìåí îòãîâîð â ðàçóìåí åäíîñåäìè÷åí ñðîê. Ïî ñúùåñòâî îáà÷å òîé íå äàâà íèêàêâà íàäåæäà çà îïòèìèñòè÷åí èçõîä.  êðàòêèÿ îòãîâîð ñå îáÿñíÿâà, ÷å ñúãëàñíî Çàêîíà çà çäðàâíîòî îñèãóðÿâàíå âêëþ÷âàíåòî íà íîâè çàáîëÿâàíèÿ â Íàðåäáà ¹ 38 ìîæå äà ñå èçâúðøè ñàìî âåäíúæ ãîäèøíî. Íàêðàÿ ñå ïîñî÷âà, ÷å ïðåäëîæåíèåòî çà âêëþ÷âàíå ùå áúäå îáñúäåíî ïðè ïîñëåäâàùîòî èçìåíåíèå íà íàðåäáàòà. Êðàòêî,

ÿñíî è íåêîíêðåòíî. Êîåòî äàâà ïîâîä îòíîâî äà ñå òâúðäè, ÷å ïî ñúùåñòâî Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî äèñêðèìèíèðà õîðàòà ñ áóëîçíà åïèäåðìîëèçà â Áúëãàðèÿ. Çàùîòî òå ñúùî èìàò ïðàâî íà ðàâåí äîñòúï äî çäðàâåîïàçâàíå. Çàùîòî òîâà, ÷å ñà ñàìî ñòî, íå îçíà÷àâà, ÷å íå òðÿáâà äà ïîëó÷àò ïîìîù. Ñëåäâà äà áúäå òî÷íî îáðàòíîòî è å êðàéíî âðåìå äúðæàâàòà äà ñïðå äà íåãëèæèðà ïðîáëåìèòå íà õîðàòà ñ ðåäêè áîëåñòè â Áúëãàðèÿ. À äîêàòî ïðîáëåìúò òúðñè ñâîåòî ðàçðåøàâàíå, ïåïåðóäåíèòå äåöà â Áúëãàðèÿ ðàç÷èòàò íà âúçìîæíîñòèòå íà ñåìåéñòâàòà ñè è íà áëàãîòâîðèòåëíèòå êàìïàíèè, îðãàíèçèðàíè â òÿõíà ïîäêðåïà. Âñåêè åäèí îò íàñ ìîæå äà èì ïîìîãíå, êàòî ãè çàáåëåæè è çàãîâîðè çà òåõíèÿ ïðîáëåì. Ñòðàíèöàòà íà „ÄÅÁÐÀ Áúëãàðèÿ” å www.debrabg. org, à âúâ Facebook îòñêîðî ñúùåñòâóâà ñòðàíèöà „Èñêàìå áåçïëàòíè ëåêàðñòâà è ïðåâðúçêè çà áîëíèòå îò áóëîçíà åïèäåðìîëèçà”.

Магдалена Абаджиева е член на управителния съвет на „ДЕБРА България” - организацията, защитаваща правата на болните от булозна епидермолиза. Първата й електронна книга стихосбирката „Отново”, се продава благотворително за хората с това заболяване.

Обектив | Брой 199

33 43

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Да направиш от пиромана пожарникар Êàêúâ å øàíñúò íà åäèí ïèðîìàí äà ñå ïðåäñòàâè êàòî ïîæàðíèêàð? Äî â÷åðà âúïðîñúò áåøå íåëåï, íî îò äíåñ âå÷å íå å: òîçè øàíñ å ãîëÿì è ïîñòîÿííî íàðàñòâà. Èçâîäúò å âúçìîæåí ñëåä ïîñëåäíèÿ êîíêóðñ íà Åâðîâèçèÿ, ïðîâåäåí íå êúäå äà å, à â Àçåðáàéäæàí – ñòðàíà ñ àâòîðèòàðíî óïðàâëåíèå, êîÿòî ïîêðàé êóïîíà íà âñè÷êèòå ìíîãîåçè÷íè ïåâöè âçå äà èçãëåæäà ñâîáîäíî ìÿñòî. Îðãàíèçàòîðèòå íà Åâðîâèçèÿ áÿõà ìíîãîêðàòíî ïðèçîâàâàíè äà îòìåíÿò ïðîâåæäàíåòî íà øîóòî òî÷íî â Áàêó. Àðãóìåíòèòå áÿõà äâà, ñâåäåíè ãîðåäîëó äî ñëåäíèòå òâúðäåíèÿ – ÷å ìóçèêàëíèòå øëàãåðè â òàçè ñòðàíà áèõà ñå âúçïðèåëè êàòî ïèð ïî âðåìå íà ÷óìà è ÷å äåìîêðàòè÷íèÿò ñâÿò íå áèâà äà ïîçâîëÿâà íà äèêòàòóðà êàòî àçåðáàéäæàíñêàòà äà ñå ïðåäñòàâÿ êàòî ïðîñïåðèðàùà ñòðàíà. Ïðîòåñòèòå íå áÿõà ÷óòè; îò Åâðîâèçèÿ òâúðäÿõà, ÷å íå ñå çàíèìàâàò ñ ïîëèòèêà, à ñ ìóçèêà. Òîâà å âÿðíî – Åâðîâèçèÿ íàèñòèíà íå ñå çàíèìàâà ñ ïîëèòèêà. Ñàìî äåòî ïîëèòèêàòà ñå çàíèìàâà ñ íåÿ. Áèâøàòà ñúâåòñêà ðåïóáëèêà Àçåðáàéäæàí å â ðúöåòå íà åäíî è ñúùî ñåìåéñòâî ïðåç ïîñëåäíèòå 19 ãîäèíè. Áàùàòà Ãåéäàð Àëèåâ óïðàâëÿâàøå ñòðàíàòà îò 1993 äî 2003, à ïîñëå îñòàâè ïðåçèäåíòñêèÿ ïîñò íà ñèíà ñè Èëõàì, êîéòî ãî äúðæè äî äíåñ. Áàùàòà áåøå ãåíåðàë-ìàéîð è ïðåäñåäàòåë íà àçåðáàéäæàíñêèÿ ÊÃÁ ïðåç 60-òå ãîäèíè, à îò 1969 äî 1982 ã. óïðàâëÿâàøå ñúâåòñêàòà ðåïóáëèêà. Âúðíà ñå íà÷åëî íà íåçàâèñèìèÿ Àçåðáàéäæàí

âåäíàãà ùîì íåäîëþáâàùèÿò ãî Ìèõàèë Ãîðáà÷îâ ñëåçå îò ïîëèòè÷åñêàòà ñöåíà. Òîâà âúçêðúñâàíå â ïîëèòèêàòà ïîçâîëè êàðèåðíîòî ðàçâèòèå è íà ñèíà – â êðàÿ íà 90-òå Èëõàì Àëèåâ ñòàíà ïðåäñåäàòåë íà ìåñòíèÿ Îëèìïèéñêè êîìèòåò, à ìàëêî ïî-êúñíî îãëàâè äúðæàâíàòà íåôòåíà êîìïàíèÿ. Ñúâìåñòÿâàøå òåçè ïîñòîâå ñ äåïóòàòñêîòî ìÿñòî è ñ ïîñòà íà çàìåñòíèê íà áàùà ñè íà÷åëî íà óïðàâëÿâàùàòà ïàðòèÿ. Äíåñ çàáîãàòÿâàùèÿò îò íåôò Àçåðáàéäæàí å ñòðàíà ñ øåìåòíî ðàçâèâàùà ñå èêîíîìèêà, íî ñúùî è ñòðàíà, â êîÿòî ïðàêòè÷åñêè îòñúñòâàò ðåäèöà ñâîáîäè. „Èêîíîìèñò“ ïîñòàâÿ ñòðàíàòà íà 135-î ìÿñòî îò 167 âúçìîæíè â ñâîÿ „Èíäåêñ íà äåìîêðàöèÿòà“. Ôðèéäúì Õàóç ÿ êëàñèðà íà 171-î ìÿñòî îò 196 âúçìîæíè â ñâîÿ èíäåêñ çà ñâîáîäà íà ïðåñàòà. Òðàíñïåðúíñè èíòåðíåøúíúë ÿ ïîñòàâÿ íà 130-î ìÿñòî îò 163 âúçìîæíè â ñâîÿ èíäåêñ íà êîðóïöèÿòà. Áåç äà áðîèì æóðíàëèñòèòå è àêòèâèñòèòå, êîèòî ñà â çàòâîðà. È áåç äà ñïîìåíàâàìå âïå÷àòëÿâàùèÿ ïîáîé, êîéòî ãîðåîïèñàíèòå âëàñòè íàíåñîõà íà ïðîòåñòèðàùèòå – íà äâå êðà÷êè îò ðàçíîöâåòíèòå ïðîæåêòîðè íà ìåæäóíàðîäíàòà Åâðîâèçèÿ, òîëêîâà ùàñòëèâî ÷óðóëèêàùà íà òàçè àáñîëþòíî íåïîëèòè÷åñêà ñöåíà. Âïðî÷åì íÿìà íèêàêâî îòêðèòèå â òâúðäåíèåòî, ÷å Åâðîâèçèÿ ïðîìîöèðà ñòðàíà ñ àâòîðèòàðíî óïðàâëåíèå. Ñàìèòå îðãàíèçàòîðè òâúðäÿò òîâà – â èñòîðèÿòà íà êîíêóðñà, ïðåäñòàâåíà íà ñàéòà íà îðãàíèçàöèÿòà. Òàì ñå êàçâà, ÷å ñòðàíàòà-äîìàêèí íà êîíêóðñà îáèêíîâåíî èçïîëçâà øîóòî, çà äà

44

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ ðåêëàìèðà ñåáå ñè. Ïðîñòî òàêúâ å ðåäúò, òàêàâà å òðàäèöèÿòà. Àêî Ïàðèæ å äîìàêèí, îò åêðàíà ùå âàëÿò ðåêëàìè íà ôðåíñêè àâòîìîáèëè èëè êîçìåòèêà. Àêî Áàêó å äîìàêèí, îò åêðàíà ùå íè ãëåäà òîâà, êîåòî âå÷å âèäÿõà âñè÷êèòå 150 ìèëèîíà çðèòåëè – íåáîñòúðãà÷è è ïàê íåáîñòúðãà÷è íà áðåãà íà êàñïèéñêèÿ íåôò. Ìîäåðíà êàðòèíà íà åäíà ïðåóñïÿâàùà ñòðàíà. Îêîëî ÷àñ åôèðíî âðåìå â ïðàéìòàéìà íà åâðîïåéñêèòå òåëåâèçèè. Êàòî èçêëþ÷èì àðãóìåíòà, ÷å Åâðîâèçèÿ íå ñå çàíèìàâà ñ ïîëèòèêà, à ñ ïååíå, èìà è îùå äâà. Îáùîòî ìåæäó òÿõ å, ÷å ñå ïîçîâàâàò íà óñòàíîâåíèÿ ðåä è òðàäèöèÿòà, êîèòî ñà ñïàçåíè ñ èçáîðà íà Áàêó çà äîìàêèí. Ñïîðåä ïðàâèëíèêà íà Åâðîâèçèÿ çà ñòðàíà äîìàêèí íà êîíêóðñà ñå èçáèðà ïîáåäèòåëêàòà îò ïðåäõîäíàòà ãîäèíà (òàêúâ å ðåäúò, çíà÷è).  èñòîðèÿòà íà Åâðîâèçèÿ íÿìà íèòî åäèí áîéêîò íà ïðîâåæäàíåòî íà êîíêóðñà íà îïðåäåëåíî

ìÿñòî (íÿìà ïðåöåäåíò, çíà÷è). Ïîñëåäíîòî ùå ðå÷å, ÷å íÿìà è äà èìà òàêúâ ïðåöåäåíò, ùîì íèêîé íå å ãîòîâ äà ãî ñúçäàäå. Òîçè ñêàíäàë å ïîðåäíèÿò, êîéòî Áúëãàðèÿ óñïÿ äà çàîáèêîëè è äà ñè èçìèñëè ñîáñòâåí – ñëåä ïúðâèÿ äåí íà êîíêóðñà ìåäèèòå ñúñ çàäîâîëñòâî ñå óïðàæíÿâàõà â íàìåöè çà òîâà çàùî å çàãóáèëà áúëãàðñêàòà êàíäèäàòêà – òóê-òàìå ñ íàìåê, ÷å å ÷àëãàäæèéêà, òóê-òàìå ñ íàìåê, ÷å å îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Êîìáèíàöèÿ, êîÿòî ãàðàíòèðà ïðîâàë – âåðîÿòíî òîâà å ïîñëàíèåòî. Äðóã „ñêàíäàë“ îêîëî Åâðîâèçèÿ íå áåøå ïðèâèäÿí. Ïðè òàêàâà éåðàðõèÿ íà èíòåðåñèòå, äåìîíñòðèðàíà îò ñòðàíà-÷ëåí íà „êëóáà íà áîãàòèòå“, âñè÷êè îáðàçè è ïîäîáèÿ íà àçåðáàéäæàíñêàòà äåìîêðàöèÿ ìîãàò äà ñå ÷óâñòâàò ñïîêîéíè – êîëêîòî è êúùè äà ñà ïîäïàëèëè, íÿìà äà èìà êîé äà èì ïîïðå÷è äà ñå ïðåäñòàâÿò çà îãíåáîðöè.

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

Обектив | Брой 199

45

Албер Кан Един французин фотографира света

Ìåëíèê, 18 ñåïòåìâðè 1913 Ñíèìêà: Àëáåð Êàí

Фотографът Иво Хаджимишев, филантропът Албер Кан и паметта на снимките Разговора води Венелина Попова

46

СЪБИТИЕ Френският културен институт ли ви покани да покажете в България изложбата „Архивите на планетата”?

Äà, âúâ Ôðåíñêèÿ êóëòóðåí èíñòèòóò öàðè ãîëÿìî âúîäóøåâëåíèå. Òîé èçèãðà ìíîãî âàæíà ðîëÿ, îñîáåíî â ïúðâèòå ãîäèíè íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè â Áúëãàðèÿ - êóëòóðíèÿò àòàøå íà Ôðàíöèÿ áåøå ìíîãî àíãàæèðàí ñúñ ñúçäàâàíåòî íà ÑÄÑ, ñ òàçè çàêóñêà ñ Ôðàíñîà Ìèòåðàí è ñ õîðàòà, êîèòî áÿõà îïðåäåëåíè äà íàïðàâÿò ïúðâèòå äåìîêðàòè÷íè ñòúïêè ó íàñ, êàçâàì îïðåäåëåíè. Äåéñòâèòåëíî Ôðåíñêèÿò êóëòóðåí èíñòèòóò å ñ åäíà ãîëÿìà òðàäèöèÿ â Áúëãàðèÿ. È ïîíåæå èìàì íÿêîëêî ïðîåêòà ñ ïðåäøåñòâåíèöèòå íà ñåãàøíèÿ åêèï, òå ñå îáúðíàõà êúì ìåí, ñëåä êàòî áÿõà âçåëè ðåøåíèåòî äà ñå íàïðàâè òàçè èçëîæáà, ñ ìîëáà äà ÿ îðãàíèçèðàì, äà íàïðàâÿ ïîäáîðà íà íåùàòà, ñòúïâàéêè íà äîñåãàøíèÿ ìè îïèò. И като се има предвид, че става дума за 70 хиляди фотоса, как направихте избора?

Èçëîæáàòà ìîæå äà âúðâè âúâ âñÿêàêâè ïîñîêè, íî êîãàòî çàïî÷íàõ äà íàâëèçàì â ìàòåðèÿòà, íå çíàåõ ïî÷òè íèùî çà òîçè ãèãàíòñêè õóìàíèòàðåí ïðîåêò, íàâëÿçîõ â òàçè ìàòåðèÿ ïî÷òè ñ âúðçàíè ðúöå è

çàòâîðåíè î÷è. Ïúðâî, çàùîòî íèêîé íå ìè êàçà, ÷å òîâà, êîåòî ñå ïîêàçâà â ñàéòà íà ìóçåÿ „Àëáåð Êàí”, íå å ãîäíî çà ìèãíîâåíà óïîòðåáà çàðàäè ìàëêèòå ðåçîëþöèè. Îêàçà ñå, ÷å òðÿáâà äà íè ïîäàäàò ìàòåðèàëà, êîéòî âå÷å å îáðàáîòåí ñúñ ñúâðåìåííè öèôðîâè òåõíîëîãèè. Òîâà íè ïðèíóäè äà ñíèøèì ðàäèóñà íà èçáîð îò 70 õèëÿäè íà 1 000 ôîòîñà, êîåòî å âñå åäíî äà ðàáîòèø ñ òðîõè, êàòî çíàåø êîëêî äðóãè íåùà èìà. Да, затова трябва да се признае, че вашият авторски избор доминира в изложбата.

Ïúðâèòå îáðàçè, êîèòî âèäÿõ, äîñòà ìå ñòðåñíàõà. Òå áÿõà îòïå÷àòàíè íà åäíà íîâîãîäèøíà êàðòè÷êà íà ôðåíñêèÿ èíñòèòóò. Çàùîòî ïîêàçâàõà ìèçåðíàòà ÷àñò íà Áúëãàðèÿ, íàïðèìåð äåâîéêèòå îò Âëàäàÿ. È òúé êàòî âñåêè ãëåäà ôîòîãðàôèÿòà îò ñâîÿòà ãëåäíà òî÷êà, åòíîãðàôèòå ÿ íàìåðèõà çà ìíîãî ïîëåçíà, ïîíåæå òîâà å ïúðâîòî äîêóìåíòèðàíî öâåòíî èçîáðàæåíèå íà øîïñêèòå íîñèè. Íå ÷å òå ãè íÿìàò â ìóçåÿ ñè, íî äðóãî å äà ïðèòåæàâàø ñíèìêà îò 1912 ã. Ïîíåæå ìå ïîïèòàõòå çà èäåÿòà íà èçëîæáàòà, ïúðâîíà÷àëíî èñêàõ äà ÿ çàâúðòÿ îêîëî áàëêàíñêèòå ñòðàíè, çàùîòî, íàó÷åí îò ïðàêòèêàòà, ñè êàçàõ: êîãàòî ôðàíöóçèòå âëàãàò ïàðè, çà äà ñå ïðîèçâåäå åäíà òàêàâà èçëîæáà, íÿìà äà å ëîøî òÿ äà ñå

Áúëãàðñêèÿò ìàéîð Ðàäêîâ è ãðóïà æèòåëè, åñêîðòèðàùè ôîòîãðàôà Ñíèìêà: Àëáåð Êàí

Обектив | Брой 199

47

АЛБЕР КАН

Ãðóïà ìúæå, æåíè è äåöà ñðåä îñòàíêèòå íà ñåëîòî Ñíèìêà: Àëáåð Êàí

ìóëòèïëèöèðà è äà îáèêîëè è äðóãèòå ñòðàíè íà Áàëêàíèòå ñ åäèí ðàçõîä, òàêà äà ñå êàæå. Защо Балканите бяха фокусът на вашето внимание?

Ñàìî â íà÷àëîòî, çàùîòî àç ðàáîòÿ ïî åäèí áàëêàíñêè ïðîåêò è ìè áåøå èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñíî äà âèäÿ è Àëáàíèÿ, è Ãúðöèÿ, è Òóðöèÿ ïðåç î÷èòå íà òåçè ôðåíñêè ôîòîãðàôè. Íî êîãàòî ïîëó÷èõ ìàòåðèàëà, îò êîéòî ìîæåøå äà ñå ñúñòàâè èçëîæáàòà, âèäÿõ, ÷å òÿ èìà åäèí ìíîãî ïî-ãîëÿì ðàäèóñ è ïîòåíöèàë. È ñè êàçàõ, ÷å íå å ðåäíî äà ãî ñâèâàì. Îùå ïðåäè äà ïîëó÷à òåêñòîâèòå ìàòåðèàëè è íåîáõîäèìàòà èíôîðìàöèÿ, ÷èñòî èíòóèòèâíî èçáðàõ ôîòîãðàôèèòå îò ßïîíèÿ, ïðåç Êèòàé, Âèåòíàì è Èíäèÿ äî Àôðèêà, ïðåç Áàëêàíèòå, Àëáàíèÿ è Ãúðöèÿ. È ÷àê òîãàâà àç âíèêíàõ â ïðèíöèïà, ÷å ïîðú÷êàòà íà Àëáåð Êàí å áèëà íå äà ñå ñíèìàò íàé-èçâåñòíèòå ôèãóðè îò ñúîòâåòíàòà ñòðàíà, à íàðîäúò, õîðàòà ïî ïàçàðèòå, îáèêíîâåíèòå õîðà íà óëèöàòà. È çàòîâà ñ îñòàðÿâàíåòî èì, ñ âñÿêà ãîäèíà òåçè äîêóìåíòè

ñòàâàò âñå ïî-öåííè. Òàêà çàïî÷íà âñè÷êî è ñëåä òîâà âå÷å, êîãàòî îòèäîõ âúâ Ôðàíöèÿ è ïðåêàðàõ åäèí äåí ñ õîðàòà, êîèòî ðàáîòÿò ñ òîçè àðõèâ, ðàçáðàõ è ìåõàíèêàòà, êàê òðúãâà èäåÿòà, êàêúâ å òîçè ÷îâåê. Разбрали сте какъв човек е Албер Кан?

Äà, òîé å áèë íàèñòèíà åäèí ÷îâåê îò êðàÿ íà 19 âåê è íà÷àëîòî íà 20 âåê ñ ãîëÿìî ëþáîïèòñòâî êúì ñâåòà, îñåíåí îò èäåÿòà, ÷å ïîçíàâàíåòî íà íàðîäèòå ìîæå äà ïîìîãíå çà òÿõíîòî ñáëèæàâàíå, ìîæå äà ïîìîãíå äà ñå èçáåãíàò çàäàâàùèòå ñå íà õîðèçîíòà âîéíè. È çàòîâà â äîìà ñè â Áîëîí Êàí ïðàâè åäèí êðúã îò èíòåëåêòóàëöè è ïîëèòèöè, è õîðà íà äóõà, ìåæäó êîèòî ñå ðàçâèâàò ãîëåìè äèñêóñèè. È êîãàòî íàòðóïâàò ïîñòåïåííî àðõèâà îò ðàçëè÷íèòå ñòðàíè, òå ñà çàïî÷íàëè äà îðãàíèçèðàò ïðîæåêöèè íà òåçè èçîáðàæåíèÿ, äà ãîâîðÿò çà òåçè ñòðàíè - òîâà å ïðåäè ðàäèîòî, ïðåäè òåëåâèçèÿòà äà íàâëÿçàò òàêà â ñúâðåìåííèòå êîìóíèêàöèè - åäèí îòâîðåí ïðîçîðåö êúì ñâåòà.

48

СЪБИТИЕ Понеже интелектуалците по принцип са по-чувствителни и улавят идеите в ефира преди другите, дали този кръг около Албер Кан е имал предчувствие за войната?

Äà, îïðåäåëåíî. Òåçè õîðà ñà ïðîÿâÿâàëè ìíîãî ãîëÿì èíòåðåñ êúì òîâà, êîåòî ñòàâà â ÑÑÑÐ, êúì ðåâîëþöèÿòà. Íàïðèìåð ôðàíöóçèòå íå ìîãàò äà ðàçáåðàò êîëêî âàæíî å çà íàñ äà èìàìå åäíà ôîòîãðàôèÿ è ñå áàâÿò è íå ÿ äîñòàâÿò ëåãàëíî. Ñòàâà äóìà çà ïîðòðåò íà Êðúñòüî Ðàêîâñêè. Òîé å áèë ïîêàíåí â êðúãà íà Àëáåð Êàí êàòî åìèñàð íà Ëåíèí ïðåäè äà îòèäå â Àíãëèÿ. Като първият съветски посланик там ли?

Äà, òîé å ìèíàë ïðåç Ïàðèæ è ñà ìó äàëè âúçìîæíîñò äà ãîâîðè çà ðåâîëþöèÿòà, çà ïðèíöèïèòå é, çà òîâà, êîåòî ñòàâà â ÑÑÑÐ. Òîãàâà å áèë ôîòîãðàôèðàí è â àðõèâà íà Êàí èìà öâåòåí ïîðòðåò íà Êðúñòüî Ðàêîâñêè, êàêúâòî íèå íÿìàìå è çàòîâà àç èñêàì äà ãî ïîëó÷èì. А Френският културен институт няма ли да ни съдейства да го получим?

Íå, òå íå ìîãàò äà ðàçáåðàò è òóê ùå ñè ïîçâîëÿ äà êàæà, ÷å çà òÿõ òîçè ïðîåêò (íà À. Êàí, áåë. Â.Ï.) âå÷å å ñâúðøèë, à âñÿêî äîáèâàíå íà ïðàâî äà ñå ïîêàçâà åäíà ôîòîãðàôèÿ ñòðóâà ïàðè. Å, íå òîëêîâà ìíîãî. Íî òóê âå÷å ìîÿòà ÷óâñòâèòåëíîñò ñå ðàçëè÷àâà îò òÿõíàòà, îáóçäàíà îò ñ÷åòîâîäèòåëè, áèòíîñò â Áúëãàðèÿ. Албер Кан е банкер, който фалира.

Äà, òîé å ìíîãî ñèëíî çàñåãíàò îò ñðèâà, îò ãîëÿìàòà äåïðåñèÿ, íî âúïðåêè òîâà ïðîäúëæàâà äà ïîääúðæà ãîëÿìà ÷àñò îò ïðîåêòèòå ñè ñ ëè÷íè ñðåäñòâà. Âèå çíàåòå, ÷å êîãàòî åäíà áàíêà ôàëèðà, òîâà å åäíî, íî ÷àñòíîòî ëèöå ôàëèðà ìíîãî ïî-êúñíî, çàâèñè îò íåãîâàòà ïðåäâèäëèâîñò è ò.í. Êàí äàâà ãîëÿìà ÷àñò îò ñâîèòå ñðåäñòâà çà òåçè ïúòóâàíèÿ íà ôîòîãðàôèòå è îïåðàòîðèòå ïî ñâåòà. Òîâà ñà 52 ñòðàíè! Говорим за евреин-банкер и филантроп. Това интересно съчетание не ни ли дава една друга гледна точка към евреите и към представата клише за тях, не мислите ли?

Êàí å åëçàñêè åâðåèí è òîâà ãî ïðàâè ìíîãî ïîðàçëè÷åí. Ñòàâà äóìà çà ÷îâåê, êîéòî ñå ñúçäàâà ñàì. Òîé íå ïîëó÷àâà íàñëåäñòâåíî åäèí êàïèòàë, êîéòî ïîñëå ðàçâèâà è ãî ïðîâàëÿ. Îáðàòíî – ñàì, ñúñ ñâîÿ óì óñïÿâà äà íàïðàâè òîçè êàïèòàë è çàïî÷âà äà ãî âëàãà â òîçè íàïúëíî ôèëàíòðîïñêè ïðîåêò. Òîé å íàïðàâèë åäíî äðóæåñòâî, êîåòî ñå êàçâà „Ãåîãðàôèÿ íà íàñåëåíèåòî”, ïîä íàó÷íîòî ðúêîâîäñòâî íà Æàí Áðþí - åäèí ãîëÿì ó÷åíãåîãðàô è èíòåëåêòóàëåö. Òîçè êðúã îò õîðà îêîëî Êàí ãî íàñî÷âà êúäå äà èçïðàòè åêèïè. Ëþáîïèòíî å, ÷å èìàìå ñíèìêè îò Êèòàé, à íÿìàìå îò Ðóñèÿ çàðàäè ðåâîëþöèÿòà. Íî íåãîâèòå ôîòîãðàôè ñà ìèíàëè ñ òðàíññèáèðñêàòà æåëåçíèöà è â ìóçåÿ íà Êàí ìè ïîêàçàõà íÿêîè äèàïîçèòèâè, íàïðàâåíè â ãðàíè÷íèòå ðàéîíè ìåæäó Ðóñèÿ è Êèòàé. Òîâà ñà åäèíñòâåíèòå èì ñíèìêè îò Ðóñèÿ, áëèçî äî êèòàéñêàòà ãðàíèöà. È ìîíãîëñêèÿò öèêúë å èçóìèòåëåí. Àêî îòèäåòå â Ïàðèæ ïðåç ñëåäâàùèòå øåñò ìåñåöà, â ìóçåÿ ìîæåòå äà ãî âèäèòå. Áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ ñúùî å ìíîãî èíòåðåñíà, çàùîòî ôîòîãðàôèòå âëèçàò â 1912 è 1918 ã. è èçáèðàò õðàìà „Àëåêñàíäúð Íåâñêè” êàòî íàéåìáëåìàòè÷íàòà ñãðàäà. Òÿ å áèëà ïîñòðîåíà, íî îùå íå å áèëà äåéñòâàùà öúðêâà; ñíèìàò îëòàðà íà íåîñâåòåíàòà öúðêâà è ïîñëå òðúãâàò êúì Àòîí è ïî ïðåïîðúêà íà òîãàâàøíèÿ ôðåíñêè êîíñóë ñå îòáèâàò â Ìåëíèê, êîéòî òîêó-ùî å âëÿçúë â òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ è ãî ñíèìàò íÿêîëêî ñåäìèöè ïðåäè îïîæàðÿâàíåòî ìó. Òîâà ñà óíèêàëíè èçîáðàæåíèÿ íà ñðåäíîâåêîâíèÿ àâòåíòè÷åí Ìåëíèê. Èìàøå åäíà ìíîãî èíòåðåñíà ñíèìêà, çà êîÿòî íå íàìåðèõ ìÿñòî â èçëîæáàòà - íà ñòðàæàðèòå, êîèòî ñúïðîâîæäàò ôîòîãðàôà â òîçè áóíòîâåí ðàéîí. Òîâà å âðåìåòî íà àôåðàòà „Ìèñ Ñòîóí” è ò.í. Öèêúëúò îò Àòîí å èçóìèòåëåí. Òîâà å îòäåëíà êíèãà. Áëàãîðîäñòâîòî íà òåçè öâåòîâå, ïîñòèãíàòè ïî íàïúëíî îðãàíè÷åí íà÷èí íà áàçàòà íà îöâåòÿâàíåòî íà ìîëåêóëèòå íà íèøåñòåòî îò êàðòîôèòå. Òîâà å ïðà-ïðà-äÿäîòî íà öâåòíàòà òåëåâèçèÿ. Íàéèíòåðåñíîòî å, ÷å ïðåäè äåñåòèíà ãîäèíè ÿïîíöèòå ñå îïèòâàò äà âúçñòàíîâÿò ïðîöåñà, òî÷íî ñëåäâàéêè îïèñàíèåòî, è íå óñïÿâàò. Íî òîâà å ïúðâàòà öâåòíà ôîòîãðàôèÿ.  èçëîæáàòà ñè ïîçâîëèõ äà ïîñòàâÿ è åäíà

Обектив | Брой 199

49

АЛБЕР КАН

ñåìåéíà ñíèìêà - íà ìîÿòà áàáà è äÿäî, êîèòî ñà ñè íàïðàâèëè öâåòåí ïîðòðåò âåäíàãà, ñëåä êàòî ñà ñå îæåíèëè. Èñêàõ ïî òîçè äåëèêàòåí íà÷èí äà ïîêàæà, ÷å òîçè ïðîöåñ å èçâåñòåí è â Áúëãàðèÿ. А защо избрахте джамията в Стара Загора за място на изложбата?

Àç çíàì çà òîçè ïàìåòíèê îòïðåäè äåñåò ãîäèíè.  äæàìèÿòà å íåâåðîÿòíî íàñëàãâàíåòî íà êóëòóðíèòå ïëàñòîâå (ïðè ðàçêîïêèòå àðõåîëîçèòå îòêðèõà îñòàíêè îò õðèñòèÿíñêà öúðêâà è åçè÷åñêî ñâåòèëèùå, áåë. Â.Ï.), êîåòî ìå çàíèìàâà ìíîãî è ñåãà ïðàâÿ åäíà ãîëÿìà èçëîæáà íà òàçè òåìà. Като физическо и духовно пространство джамията, сега вече музей на религиите, сякаш е най-доброто място, което сте открили за изложбата на Кан?

Äà, òîâà ñúáèðàíå íà êóëòóðíè ïëàñòîâå íàïúëíî îòãîâàðÿ íà ìîðàëà íà òàçè èçëîæáà, íà òàçè êîëåêöèÿ. È òîâà å åäèí ìíîãî õóáàâ íà÷èí äà çàïî÷íå íîâèÿò æèâîò íà òîâà êóëòóðíî ïðîñòðàíñòâî. Като интелектуалец вие носите подобна чувствителност на

фотографите, на хората от кръга на Албер Кан, които найвероятно са имали предчувствие за войната.

Òóê èñêàì äà äîïúëíÿ, ÷å òå íàðè÷àò ôîòîãðàôèòå „îïåðàòîðèòå” íà òîçè ïðîåêò, çàùîòî ñà ïúòóâàëè ñ êèíîêàìåðà è ñà ñíèìàëè ÷åðíîáåëè ôèëìè. Òîçè êèíîìàòåðèàë å èçêëþ÷èòåëíî öåíåí, íî ãîëÿìà ÷àñò îò íåãî ãî ïðèáèðàò ãåðìàíöèòå è ñåãà íå ñå çíàå êúäå å. Íå áèõ êàçàë, ÷å òå áèõà óíèùîæèëè àðõèâèòå íà Êàí, çàùîòî â ñðåäèòå íà íåìñêàòà àðìèÿ, îñîáåíî âúâ âèñøèÿ åøàëîí, å èìàëî âèñîêî êóëòóðíè õîðà - òóê òðÿáâà äà áúäåì ìíîãî îáåêòèâíè. Ïàðòèéöèòå ñà òåçè, êîèòî èçâúðøâàò óæàñíèòå íåùà. Âèå çíàåòå, ÷å Ïàðèæ íå å óíèùîæåí ïðè îòòåãëÿíåòî íà íåìöèòå çàðàäè íåñïàçâàíåòî íà åäíà çàïîâåä. Èìàëè ñà êúñìåò ôðàíöóçèòå. И понеже една немалка част от историята, не само на България, е изградена върху митове, и понеже отворихме и една втора тема в разговора, бих искала да ви попитам защо десетилетия наред официалните власти и политиците у нас експлоатират за своя употреба темата за спасяването на част от българските евреи, но не искат да признаят и не желаят да участват в дискусията за демитологизирането

Ãðóïà äåâîéêè ïðåä ïëåò. Âëàäàÿ, îêîëíîñòèòåíà Ñîôèÿ 1918 Ñíèìêà: Àëáåð Êàí

50

СЪБИТИЕ на една обществена драма, свързана с депортирането на 11 хиляди евреи в Треблинка?

Àç ñå áîÿ äà íàâëèçàì â òàçè òåìà, çàùîòî íå çíàì âñè÷êè äåòàéëè. Ñåãà î÷àêâàì äà ïðî÷åòà êíèãàòà íà Ëåà Êîåí, çàùîòî òÿ ðàáîòè ïî òîçè âúïðîñ.  èçëîæáàòà âèå âèäÿõòå íàâëèçàíåòî íà íàøèòå âîéñêè â Þæíà Äîáðóäæà. Òîâà å äîãîâîðåíî è å ïîäïëàòåíî ñ åäèí íåïîêëàòèì è ÷óäåñíî èçðàáîòåí äîãîâîð ìåæäó äâåòå ñòðàíè (ïîäïèñàí íà 7 ñåïòåìâðè 1940 ã. â Êðàéîâà ìåæäó Ðóìúíèÿ è Öàðñòâî Áúëãàðèÿ, áåë. Â. Ï.). Òîâà íàâëèçàíå ñòàâà ïîä çîðêîòî îêî è ïîä íàòèñêà è íà Ñòàëèí, è íà Õèòëåð, êîèòî ïî òîâà âðåìå èìàò äîãîâîðà Ìîëîòîâ-Ðèáåíòðîï. Ùå âè îáúðíà âíèìàíèå íà èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñíè äåòàéëè - ñëåä êðàÿ íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, äîðè è ïðè Ïàðèæêàòà êîíôåðåíöèÿ, íå ñòàâà äóìà çà ðàçòðîãâàíåòî íà òîçè äîãîâîð. È åâðåè îò òàçè ÷àñò, ìàêàð è íå ìíîãî, íî â Ñèëèñòðà å èìàëî äîñòàòú÷íî åâðåéñêè ñåìåéñòâà, ïîïàäàò ïîä âñè÷êèòå ðåãóëàöèè íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà. Имате предвид Закона за защита на нацията?

Äà, òå íîñÿò çíà÷êè, îáà÷å íå çàìèíàâàò â ëàãåðèòå. Íàøàòà àðìèÿ âëèçà äîëó â òåçè òåðèòîðèè (Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, áåë. Â.Ï.) è çà äà íå èçïðàùàìå âîéñêè íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò, áúëãàðèòå çàïî÷âàò äà ãè àäìèíèñòðèðàò. Íî òîâà íå ñà ïðèäîáèòè áúëãàðñêè òåðèòîðèè. È ôîðìàëíî òå íå ñà â ãðàíèöèòå íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ.

òåðèòîðèè, íî òå íå ñà äå þðå áúëãàðñêè, òå íå ïðèíàäëåæàò êúì Öàðñòâî Áúëãàðèÿ. À Áúëãàðèÿ èìà îêóïàöèîíåí êîðïóñ, êîéòî å ïðàâèë è ãîëåìè áåçîáðàçèÿ, íî è íÿêîè äîáðèíè. È âåðîÿòíî áúëãàðñêàòà äúðæàâà ñåãà ñòúïâà íà òåçè ôàêòè. Åäíè ìîè ðîäíèíè - áúëãàðñêè åâðåè â Ïàðèæ, Ãåñòàïî èñêà äà ãè èçïðàòè â ëàãåðèòå. Áúëãàðñêè äèïëîìàò, êàçâà ñå Áîÿí Àòàíàñîâ, îòèâà ïðè ãåðìàíöèòå è êàçâà: „Òåçè õîðà ñà áúëãàðñêè ãðàæäàíè, òå òðÿáâà äà áúäàò âúðíàòè â Áúëãàðèÿ è áúëãàðñêàòà äúðæàâà ùå ðåøè êàêâî ùå ïðàâè ñ òÿõ”. Ãåñòàïî ãè âðúùà â Áúëãàðèÿ è òå îñòàâàò æèâè. Íî ìîæå áè èñòîðèöèòå ùå áúäàò ìíîãî ïîêîíêðåòíè è òî÷íè îò ìåí. Трябва ли обаче да има дискусия по тази тема, която вече така или иначе тръгна у нас?

Ñïîðåä ìåí íå òðÿáâà òàçè òåìà - è ñ äîáðàòà é ñòðàíà, è ñ ëîøàòà, äà áúäå íåïðåêúñíàòî ïðååêñïîíèðàíà. Íî íèå íèêîãà íÿìàìå ìÿðêà â òåçè íåùà è íå çíàåì êúäå äà çàïî÷íåì è êúäå äà ñïðåì.  ìîåòî ñåìåéñòâî ïî ëèíèÿòà íà Õàäæèìèøåâè, êîèòî äúëãè ãîäèíè ñà æèâåëè â Ñîëóí - ïðàäÿäî ìè, äÿäî ìè äî àòåíòàòà ñðåùó íåãî è ò.í., èìàò ìíîãî áëèçêè åâðåéñêè ñåìåéñòâà.  êúùè íà êàìèíàòà ñòîè ìèíèàòþðåí ïîðòðåò íà åäíà ïðèÿòåëêà íà ìîÿòà áàáà. Ñåãà òåçè õîðà ãè íÿìà, ïðîñòî ãè íÿìà. Òîâà å èñòèíàòà, òîâà å ôàêò. Æåñòîê ôàêò. Íî ìîæå áè òðÿáâà, äîêîëêîòî å âúçìîæíî, òðåçâî äà ñå ãîâîðè çà òàçè ÷àñò îò èñòîðèÿòà íè. Да, това е работа на историците и изследователите ни, не на политиците.

Формално оправдание за действията на българските власти?

Çàòîâà òåçè õîðà ïëàùàò âèñîêàòà öåíà çà ñìåòêà íà ðåàëíîòî îïàçâàíå íà áúëãàðñêèòå åâðåè îò òåðèòîðèÿòà íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ êúì îíçè ìîìåíò. Ðàçáèðà ñå, äàæå äà ñà èìàëè äîáðè íàìåðåíèÿ, àç ñìÿòàì, ÷å ñà ãè ïîæåðòâàëè. Çàùîòî òîâà ïðîñòî å îêóïèðàíà òåðèòîðèÿ îò Òðåòèÿ Ðàéõ, ñ êîéòî íèå ñìå ñúþçíèöè, íî íå å áúëãàðñêà òåðèòîðèÿ îùå. Äå þðå òîâà å ôàêò, ðàçáèðàòå ëè? И този факт, според вас, сваля отговорността от българите за изтреблението в лагерите на тези над 11 хиляди евреи?

Ìíîãî õîðà èñêðåíî ñìÿòàò, ÷å òîâà ñà íàøè

Äà, è òî òåçè èñòîðèöè, êîèòî íå ñà ñå ïðîäàëè íà ïîëèòèöèòå. За съжаление уроците на историята, дори и най-кървавите, никога не са достатъчни за човечеството, уви. Защото виждаме какви нови националистически, дори фашизоидни настроения се появяват в Европа, и в съседна Гърция.

Íà ôèíàëà èñêàì äà âè êàæà, ÷å èìà è òàêèâà áúëãàðè, íåçíàéíè è çàáðàâåíè êàòî ïàñòîð Ñèìåîíîâ, íàïðèìåð, ïðîòåñòàíò. Êîãàòî çàïî÷âà ïðåñëåäâàíåòî íà åâðåèòå, òîé çàïèñâà â ëîíîòî íà ïðîòåñòàíòñêàòà öúðêâà ìíîãî åâðåéñêè ôàìèëèè. È ãè ñïàñÿâà. Çà òàêèâà õîðà ìíîãî ìàëêî ñå ãîâîðè. À òðÿáâà.

Обектив | Брой 199

51

Ñíèìêà: ccgavinandrewstewart / www.flickr.com

Репортаж на Ирина Недева, БНР (Èçëú÷åí ïî ïðîãðàìà „Õîðèçîíò”, „Ïðåäè âñè÷êè”)

23 години след падането на Берлинската стена „Еволюцията в България след 1989: вътрешни и международни измерения”, конференция в Центъра „Davis” за изследвания на Студената война, Университета Харвард, Кеймбридж, 1 май 2012 г.

52

ДА СИ СПОМНИМ КОМУНИЗМА Êàêâî ñòàâà â Áúëãàðèÿ ñå îêàçà òåìà íà äèñêóñèÿ è òî íå êúäå äà å, à â Õàðâàðä, íàé-ñòàðèÿ è ïðî÷óò óíèâåðñèòåò â Ñúåäèíåíèòå ùàòè. Ñúîðãàíèçàòîðè ñà Öåíòúðúò çà ðóñêè è åâðàçèéñêè èçñëåäâàíèÿ â Õàðâàðä è Àìåðèêàíñêèÿò èçñëåäîâàòåëñêè öåíòúð â Ñîôèÿ. Âîäåù íà äèñêóñèÿòà áåøå ïðîô. Ìàðê Êðåéìúð, òúíúê ïîçíàâà÷ íà Èçòî÷íà Åâðîïà è Ðóñèÿ ïðåäè è ñëåä ïàäàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà. Ñòàáèëíà äåìîêðàöèÿ ëè ñìå äíåñ? Ìíåíèÿòà íà ïîñëàíèê Ñòåôàí Òàôðîâ – â ïúðâèòå äíè íà âòîðèÿ ìó ìàíäàò êàòî ïîñòîÿíåí ïðåäñòàâèòåë íà Áúëãàðèÿ â ÎÎÍ, ïðîô. Âåíåëèí Ãàíåâ îò Ìàÿìè óíèâåðñèòåò Îõàéî, Íèêîëàé Âúëêîâ – èçñëåäîâàòåë â Õàðâàðä, è Íàñÿ Êðàëåâñêà-Îóåíñ - àâòîð íà êíèãàòà „Êîìóíèçúì ñðåùó äåìîêðàöèÿ”, êîÿòî èìà íÿêîëêî èçäàíèÿ íà áúëãàðñêè, à ïðåâîäúò é íà àíãëèéñêè ñòàíà ïúðâîòî èçäàíèå íà Àìåðèêàíñêèÿ èçñëåäîâàòåëñêè öåíòúð â Ñîôèÿ. ÈÐÈÍÀ ÍÅÄÅÂÀ Äåìîêðàòè÷íà äúðæàâà, ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç è ÍÀÒÎ, ñúþçíèê íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè, ÷àñò îò ìîäåëà íà çàïàäíèòå äåìîêðàöèè èëè ñòðàíà, ïúëíà ñ èçáëèêâàùà íîñòàëãèÿ êúì áèâøèÿ ðåæèì, êúäåòî ìàñîâî ñå âúçõèùàâàò íà áèâøèÿ äèêòàòîð Òîäîð Æèâêîâ, à ñúòðóäíèöèòå íà áèâøàòà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ïðîäúëæàâàò äà èìàò ñåðèîçíî âëèÿíèå è åäíà ãîëÿìà ÷àñò îò ìåäèèòå áåçêðèòè÷íî ïðåïîâòàðÿò êëèøåòî çà õóáàâîòî ìèíàëî è ëîøàòà äåìîêðàöèÿ. Êàêâî å Áúëãàðèÿ äíåñ? ÌÀÐÊ ÊÐÅÉÌÚÐ – ÇÀ ÆÈÂÊΠFOREVER? Âñåêè, êîéòî îòèâà â Áúëãàðèÿ, êîåòî ïðàâÿ ÷åñòî, ñå ïîòðèñà îò ïðî-æèâêîâèñòêàòà íîñòàëãèÿ. Îñâåí ìåäèèòå, èìà åäèí äðóã çíà÷èì ôàêòîð çà âúçâåëè÷àâàíåòî íà Æèâêîâ – âúçõèùåíèåòî íà êëþ÷îâè ïîëèòèöè äíåñ. Êàòî Ïúðâàíîâ, íî è êàòî ñåãàøíèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë. Âñå ïàê òîé å áèë áîäèãàðä íà Æèâêîâ è íà ïðàêòèêà ñå ñòàðàå äà ñúçäàâà ïîëîæèòåëíàòà ïðåäñòàâà çà Æèâêîâ. Äàæå àêî âçåìåì îùå åäèí ôàêò – ìèíàëîòî ëÿòî, êîãàòî òðÿáâàøå äà áúäå îòêðèâàíåòî íà Ìóçåÿ íà òîòàëèòàðíîòî èçêóñòâî, ñå îêàçà, ÷å òîé ñå ïðåèìåíóâà íà Ìóçåé íà ñîöèàëèñòè÷åñêîòî èçêóñòâî, ñ ìíîãî ñòàòóè îò ïåðèîäà ïðåäèìíî íà Æèâêîâ è ìàëêî îò ïðåäæèâêîâàòà åðà. Òàêà ÷å àç

ìèñëÿ, ÷å ïîëèòèöèòå èìàò çíà÷èòåëíà ðîëÿ â òàçè íîñòàëãèÿ. ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ ÍÎÑÒÀËÃÈßÒÀ Áúëãàðñêîòî îáùåñòâî äíåñ å åäíî îò íàéíîñòàëãè÷íèòå îáùåñòâà â ñâåòà. ÍÀÑß ÊÐÀËÅÂÑÊÀ-ÎÓÅÍÑ – ÇÀ HAPPY DEMOCRACY Íÿìà ñúìíåíèå, ÷å Áúëãàðèÿ ñå å ïðîìåíèëà â ïîñëåäíèòå 20 ãîäèíè îò åäíà ñèâà êîìóíèñòè÷åñêà ñòðàíà â äîñòà ðàçíîöâåòíà ñòðàíà, ÷èèòî ãðàæäàíè ìîãàò ñâîáîäíî äà ïúòóâàò, ñ ìíîãîïàðòèéíà ïîëèòè÷åñêà ñèñòåìà, áåç ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèöè. ÍÀÑß ÊÐÀËÅÂÑÊÀ-ÎÓÅÍÑ – ÇÀ ÊÎÐÅÍÈÒÅ ÍÀ ÇËÎÒÎ Íî íå ìîæåì äà ãîâîðèì çà åâîëþöèÿ, ïðîãðåñ è ðàçâèòèå, áåç äà ñå âúðíåì êúì íà÷àëíàòà òî÷êà – êîìóíèñòè÷åñêàòà äèêòàòóðà â Áúëãàðèÿ. Íàñÿ Êðàëåâñêà-Îóåíñ, êîÿòî å ðîäåíà â Áúëãàðèÿ, íî æèâåå è ðàáîòè âúâ Ôèëàäåëôèÿ îò ñðåäàòà íà 80-òå, ðåøàâà â ñâîÿòà êíèãà „Áåç çàãëàâèå” (Êîìóíèçúì ñðåùó Äåìîêðàöèÿ), ÷èåòî èçäàíèå íà àíãëèéñêè ñòàíà ïîâîä çà ñúáèòèåòî â Õàðâàðä, äà ñå âúðíå íàçàä. Äà íàïðàâè ñðàâíåíèå ìåæäó íà÷àëîòî íà ïðåõîäà êúì äåìîêðàöèÿ ñëåä ïàäàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà ñ åäèí äðóã ïðåõîä – ìíîãî áúðç è ìíîãî êúðâàâ. Òîçè, êîéòî çà íÿêîëêî äíè ïðîìåíÿ ñúäáàòà íà Áúëãàðèÿ îò ïàðëàìåíòàðíà ìîíàðõèÿ êúì êîìóíèñòè÷åñêà äèêòàòóðà. ÍÀÑß ÊÐÀËÅÂÑÊÀ-ÎÓÅÍÑ – ÇÀ ÑÚÂÅÒÑÊÀÒÀ ÀÐÌÈß È ÎÊÓÏÀÖÈßÒÀ Âñè÷êî çàïî÷âà íà 5 ñåïòåìâðè, êîãàòî Ñúâåòñêèÿò ñúþç îáÿâÿâà âîéíà íà Áúëãàðèÿ è ïîñëå ñúâåòñêàòà àðìèÿ îêóïèðà ñòðàíàòà íè ñ õèëÿäíà àðìèÿ. Ñúâåòèçàöèÿòà å âàæåí äåòàéë, êîãàòî ñå îïèòâàìå äà àíàëèçèðàìå êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì â Áúëãàðèÿ, è ñïîðåä Ñòåôàí Òàôðîâ, ïîñòîÿíåí ïðåäñòàâèòåë íà Áúëãàðèÿ êúì ÎÎÍ, êîéòî ïðèñòèãíà â ÑÀÙ ïðåäè äâà äíè, çà äà âñòúïè îòíîâî â òàçè ïîçèöèÿ ñëåä ïðåäèøíèÿ ìó ìàíäàò 2001-2006. ÑÒÅÔÀÍ ÒÀÔÐΠ- ÇÀ ÑÚÂÅÒÈÇÀÖÈßÒÀ Êîìóíèçìúò å äîíÿêúäå íåäîñòàòú÷åí êàòî ïîíÿòèå. Íå áèâà äà çàáðàâÿìå, ÷å Áúëãàðèÿ íàïúëíî çàãóáè

Обектив | Брой 199

53

23 ГОДИНИ СЛЕД ПАДАНЕТО...

ñâîÿòà íåçàâèñèìîñò. ÍÀÑß ÊÐÀËÅÂÑÊÀ-ÎÓÅÍÑ – ÇÀ ÂÎÅÍÍÈß ÏÐÅÂÐÀÒ ×åòèðè äåíà ïî-êúñíî ÁÊÏ, êîÿòî íàáðîÿâà åäâà 6 õèëÿäè äóøè, ïðåâçåìà âëàñòòà ñ âîåíåí ïðåâðàò. ÍÀÑß ÊÐÀËÅÂÑÊÀ-ÎÓÅÍÑ – ÇÀ ÊÎÌÓÍÈÑÒÈ×ÅÑÊÈÒÅ ÏÐÅÑÒÚÏËÅÍÈß Çàïî÷âàò ìàñîâè óáèéñòâà ïî óëèöèòå, â äîìîâåòå íà õîðàòà è â ïîìåùåíèÿòà íà òàêà íàðå÷åíàòà íàðîäíà ìèëèöèÿ. ×àñò îò òÿõ ñà íà ïîëèòè÷åñêà îñíîâà, íî ãîëÿìà äðóãà ÷àñò å ñâúðçàíà ñ ëè÷íî îòìúùåíèå.

30 õèëÿäè äóøè çàãóáâàò æèâîòà ñè â ïúðâèòå ìåñåöè íà êîìóíèñòè÷åñêàòà äèêòàòóðà, áëèçî 3 000 ñìúðòíè ïðèñúäè îáÿâÿâà íàðîäíèÿò ñúä è õèëÿäè äîæèâîòíè, êîìóíèñòè÷åñêèòå êîíöåíòðàöèîííè ëàãåðè îòâàðÿò âðàòè â ñàìîòî íà÷àëî. Áúëãàðèÿ èìà òðóäîâè ëàãåðè – äåñåòêè õèëÿäè äóøè ñà ìèíàëè ïðåç òÿõ. Òàì ïîïàäàò ïîëèòè÷åñêèòå îïîíåíòè íà êîìóíèñòèòå, ìíîãî ïðîôåñîðè, àäâîêàòè, äúðæàâíè ñëóæèòåëè, ñâåùåíèöè, ôåðìåðè… Çà ðàçëèêà îò Ðåâîëþöèîííèÿ òåðîð ñëåä 1944, ïðîìÿíàòà íà óïðàâëåíñêèÿ ìîäåë ñëåä 1989 ñòàâà áåçêðúâíî è ñ ÿñíà ìå÷òà ñïîðåä Ñòåôàí Òàôðîâ. ÑÒÅÔÀÍ ÒÀÔÐΠÇÀ ÊÎÍÑÅÍÑÓÑÀ Çà åäíî íåùî èìàøå êîíñåíñóñ îò ñàìîòî íà÷àëî íà ïðåõîäà, ÷å Áúëãàðèÿ òðÿáâà äà ñå âúðíå òàì, êúäåòî ïðèíàäëåæè, êúì ñåìåéñòâîòî íà äåìîêðàòè÷íèòå äúðæàâè. Çàòîâà íîâàòà âúíøíà ïîëèòèêà íà Áúëãàðèÿ å ïîïðåäâèäèìà è óñïåøíà ñëåä 1989-à. Ïðè ïúðâîòî íåêîìóíèñòè÷åñêî ïðàâèòåëñòâî íà Ôèëèï Äèìèòðîâ Áúëãàðèÿ ïðèçíàâà Ìàêåäîíèÿ è ïðåäîòâðàòÿâà þãîñëàâñêè ñöåíàðèé â ñòðàíà, êîÿòî ïî âðåìå íà íàñèëñòâåíîòî ïðåèìåíóâàíå íà òóðñêîòî íàñåëåíèå å áèëà íà ðúáà íà åòíè÷åñêî ïðî÷èñòâàíå, ïîäîáíî íà òîâà, êîåòî ïðàâè ïî-êúñíî Ìèëîøåâè÷. Ñïîðåä Ñòåôàí Òàôðîâ ðåøåíèåòî çà ïðèçíàâàíå íà Ìàêåäîíèÿ, íàðåä ñ ðàäîñòòà îò óïðàæíÿâàíåòî íà îñíîâíèòå ñâîáîäè, ñà êàòåãîðè÷íèòå óñïåõè íà Áúëãàðèÿ ñëåä ïàäàíåòî íà ñòåíàòà. Íî… Ïðåõîäúò å áàâåí, ìú÷èòåëåí, ñ íàïðåäúê è ñ âðúùàíèÿ íàçàä. ÑÒÅÔÀÍ ÒÀÔÐΠ– ÇÀ ÊÎÌÓÍÈÑÒÈ×ÅÑÊÀÒÀ ÒÐÀÍÑÔÎÐÌÀÖÈß Îò äðóãà ñòðàíà, áèâøèòå êîìóíèñòè èçïîëçâàõà

òîâà âðåìå çà ïúðâàòà èì ìåòàìîðôîçà – òðàíñôîðìèðàíå íà ïðåäèøíàòà èì ïîëèòè÷åñêà âëàñò â èêîíîìè÷åñêà. Ãîäèíè ñëåä ïàäàíåòî íà ñòåíàòà äíåñ â Áúëãàðèÿ èìà 2 ïðîòèâîïîëîæíè ðàçêàçà çà ìèíàëîòî è íàñòîÿùåòî. Êîãà å áèëî ïî-äîáðå å êëþ÷îâèÿò âúïðîñ ñ 2 ïðîòèâîïîëîæíè îòãîâîðà. Êîãàòî çàïî÷íàõìå äà áúäåì ñâîáîäíè – äà ñëóøàìå ìóçèêàòà, êîÿòî õàðåñâàìå, äà ÷åòåì êíèãèòå, êîèòî èíà÷å áÿõà çàáðàíÿâàíè, äà ïúòóâàìå áåç èçõîäÿùà âèçà, äà èçêàçâàìå ìíåíèå áåç ñòðàõ îò ïîëèòè÷åñêî ïðåñëåäâàíå – èëè ïðåäè 1989-à, ïî âðåìåòî íà Òîäîð Æèâêîâ. Ñïîðåä Âåíåëèí Ãàíåâ, àâòîð íà âàæíè çà àìåðèêàíñêàòà àêàäåìè÷íà ñöåíà íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ çà ïðåõîäà, ÿðêî äîêàçàòåëñòâî çà àãðåñèâíàòà íîñòàëãèÿ å îáðàçúò íà Òîäîð Æèâêîâ äíåñ. ÏÐÎÔÅÑÎÐ ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ „ÆÈÂÊΠÂÚ ÂÅÑÒÍÈÊÀ” Îòâàðÿòå âåñòíèê èëè ïúê ïóñêàòå êîÿòî è äà áèëî òåëåâèçèÿ èëè ðàäèî. Íåèçáåæíî â ðàìêèòå íà ïîëîâèí ÷àñ ùå ñå ïîÿâè ïîíå åäèí ÷îâåê, êîéòî ïîä åäíà èëè äðóãà ôîðìà äà òâúðäè, êîëêî å áèëî äîáðå ïî âðåìåòî íà Æèâêîâ. Áúëãàðñêîòî îáùåñòâî áåçêðèòè÷íî æèâåå â ìèíàëîòî. Ïðèìåðúò, êîéòî äàäå ïðîô. Ãàíåâ, å çà äâå êëþ÷îâè èçêàçâàíèÿ. Ïúðâîòî å íà áèâøèÿ ïðåçèäåíò Ïúðâàíîâ. Âòîðèÿò öèòàò, êîéòî ïðîô. Âåíåëèí Ãàíåâ ïðèâåäå â ïîäêðåïà íà òåçàòà ñè çà íàñòúïàòåëíàòà íîñòàëãèÿ, å îò ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿ Áîéêî Áîðèñîâ. ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ ÁÎÉÊÎ ÁÎÐÈÑΠ- ÆÈÂÊÎÂÈÑÒ Ïðåìèåðúò Áîéêî Áîðèñîâ, ïðåç íîåìâðè 2010, çàÿâè, öèòèðàì: „Äîðè àêî íèå, ïîñòðîèì è åäèí ïðîöåíò îò òîâà, êîåòî Æèâêîâ ïîñòðîè â Áúëãàðèÿ, òîâà ùå å îãðîìåí óñïåõ çà íàñ”. Ñïîðåä ïðîô. Âåíåëèí Ãàíåâ ïàðàäîêñúò å ÷å, áèâøèÿò äèêòàòîð Æèâêîâ ñå âúçâåëè÷àâà íå ïðîñòî îò êëþ÷îâ ïîëèòèê êàòî ïðåìèåðà íà äúðæàâàòà, íî îò ïîëèòèê, êîéòî ñúùåâðåìåííî ñå çàÿâÿâà êàòî àíòèêîìóíèñò.

54

ДА СИ СПОМНИМ КОМУНИЗМА ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ ÁÎÉÊÎ ÁÎÐÈÑΠ- ÀÍÒÈÊÎÌÓÍÈÑÒ Òîâà å Áîðèñîâ, êîéòî ïî íèêàêúâ íà÷èí íå èñêà äà ñå çàÿâè êàòî êîìóíèñò èëè íåî, íîâ êîìóíèñò. Âúïðåêè ÷å òîé äúðæè äà ãî âúçïðèåìàò ïî ñâåòà êàòî ïðàãìàòè÷åí, ïðîçàïàäåí, íåêîìóíèñòè÷åñêè ïîëèòèê, êîãàòî òðÿáâà äà ëåãèòèìèðà óïðàâëåíèåòî ñè, äà íàìåðè îñíîâàíèÿòà íà èñòîðèÿòà íà ñîáñòâåíèÿ ñè óñïåõ, òîé âðúùà â îáðúùåíèå æèâêîâàòà åðà. Óñåùàíåòî çà âðúùàíå â æèâêîâàòà åðà ñïîðåä Ìàðê Êðåéìúð ñå ïîäñèëâà è îò áåçêðèòè÷íîòî îòíîøåíèå êúì êîìóíèñòè÷åñêèòå ïðåñòúïëåíèÿ è êúì áèâøèòå àãåíòè íà ÄÑ. ÏÐÎÔ. ÌÀÐÊ ÊÐÅÉÌÚÐ - ÇÀ ËÓÑÒÐÀÖÈßÒÀ ÄÐÓÃÀÄÅ Êîãàòî íÿêîé å ðàçêðèò êàòî áèâø ñúòðóäíèê íà áèâøèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò, òîé ñðåùà èñòèíñêî íåïðèåìàíå è ÷åñòî òîçè ÷îâåê òðÿáâà äà îñâîáîäè ïîçèöèÿòà ñè â ×åõèÿ, Ïîëøà è äðóãàòà ÷àñò îò Èçòî÷íà Åâðîïà.

ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ ÇÀ ÂÀËÎÐÈÇÀÖÈßÒÀ ÍÀ ÌÈÍÀËÎÒÎ Êîãàòî ñòàâà äóìà çà áèâøèÿ ðåæèì, îñîáåíî çà ëàãåðèòå, òîëêîâà äîáðå îïèñàíè îò Íàñÿ Êðàëåâñêà, òå íå ñå îòðè÷àò. Íèêîé íå êàçâà „íå å èìàëî ëàãåðè”, òàêà ÷å òîâà íå ïðèëè÷à íà îòðè÷àíåòî íà Õîëîêîñòà íàïðèìåð. ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ „ÏÎËÇÈÒÅ” ÎÒ ÐÅÏÐÅÑÈßÒÀ Íî ïîçèöèÿòà å „äà, èìàøå ëàãåðè”, íî, àêî ñå íàïðàâè àíàëèç íà ïîëçèòå è âðåäèòå, ùå ñå îêàæå ÷å ñìå áèëè „ïî-äîáðå”. ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ ÈÍÄÓËÃÅÍÖÈßÒÀ ÊÚÌ ÏÎËÈÒÈ×ÅÑÊÈÒÅ ÏÐÅÑÒÚÏËÅÍÈß Òîåñò àêî èìàìå ðåæèì, êîéòî áðóòàëíî ðåïðåñèðà, ïðàùà â ëàãåðè è æåðòâà íÿêîëêî ïðîöåíòà îò íàñåëåíèåòî ñè, íî àêî òîçè ðåæèì ìè äàâà íåùî íà ìåí - òîãàâà å ÎÊ… Ìíîãî ñúìíèòåëåí ïîëèòè÷åñêè ìîðàë ñ îïàñíè ïîñëåäñòâèÿ ñïîðåä ïðîô. Âåíåëèí Ãàíåâ.

ÏÐÎÔ. ÌÀÐÊ ÊÐÅÉÌÚÐ – ÇÀ ÀÃÅÍÒÈÒÅ Â ÁÚËÃÀÐÈß Â Áúëãàðèÿ å îáðàòíîòî. Ïî ïåðâåðçåí íà÷èí òîâà äà áúäå ðàçêðèò êàòî àãåíò - ÷åñòî ïîìàãà íà ëèöåòî, çàùîòî ïðåäïîëàãà, ÷å òîçè ÷îâåê èìà âðúçêè, ïîòåíöèàëíà âëàñò…

ÏÐÎÔ. ÂÅÍÅËÈÍ ÃÀÍÅ – ÇÀ NEW DEAL ÄÍÅÑ Â ÁÚËÃÀÐÈß Â Áúëãàðèÿ ñåãà çàïî÷âà äà ñå óòâúðæäàâà òîçè òèï ïîëèòè÷åñêà êóëòóðà, êîéòî îïðàâäàâà ïîäîáíà ñäåëêà.

 Áúëãàðèÿ ïðîäúëæàâà òåíäåíöèÿòà çà íåãàòèâíà ñåëåêöèÿ íà êàäðèòå, êàêòî ïî âðåìåòî íà ñîöèàëèçìà è ñïîðåä ïðîô. Âåíåëèí Ãàíåâ. Ïî-÷åñòî ñå èçäèãàò ïîñëóøíèòå è íåêàäúðíèòå, êîèòî íå çàïëàøâàò àâòîðèòåòèòå. Äî ñõîäåí èçâîä â èçñëåäâàíèÿòà ñè âúðõó ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè è íåïðàâèòåëñòâåíèÿ ñåêòîð ñòèãà Íèêîëàé Âúëêîâ, êîéòî ðàáîòè ñåãà â Õàðâàðä, è ãîâîðè çà ãðàæäàíñêî îáùåñòâî áåç ãðàæäàíè è áåç ãðàæäàíñêî ó÷àñòèå. Äðóã îïàñåí ðåçóëòàò íà ñâðúõ îöåíîñòÿâàíåòî íà ñîöèàëèñòè÷åñêîòî ìèíàëî ñïîðåä Ãàíåâ å ñäåëêàòà, êîÿòî áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ïðàâè, áåç äà ñå çàìèñëè – ñäåëêà, â êîÿòî ïîëèòè÷åñêàòà ñâîáîäà ñå òúðãóâà áåçïðîáëåìíî çà èêîíîìè÷åñêà ñèãóðíîñò. Äàæå çà ôàëøèâî ñúçäàäåíàòà ïðåäñòàâà çà èêîíîìè÷åñêà ñèãóðíîñò, çàùîòî íà ïðàêòèêà ñå çàáðàâÿ ôàêòè÷åñêèÿò ôèíàíñîâ áàíêðóò íà ñîöèàëèñòè÷åñêàòà äúðæàâà.

Òàçè ñäåëêà îçíà÷àâà ïîòåíöèàëíà ãîòîâíîñò äà ñè ñúæèòåëñòâàø ñ ïîëèòè÷åñêî íàñèëèå, ñòèãà ðåïðåñèÿòà äà å íàä äðóãèòå, äà íå òå çàñÿãà ëè÷íî…, äà å „â äâîðà íà ñúñåäà”. Èìà ëè îñíîâàíèÿ çà îïòèìèçúì â òàçè êàðòèíà?! Äà, àêî ñå âñëóøàìå â Ðîé Ôðèéä. Íà 95 ãîäèíè òîé ñå âäèãà îò äîìà ñè, èçâúí Áîñòúí, äî Õàðâàðä, çà äà ÷óå êàêâî ñòàâà ñ ëþáèìàòà ìó Áúëãàðèÿ, êúäåòî èäâà ïî ïðîãðàìàòà „Ôóëáðàéò” ïî âðåìå íà ïðîìåíèòå êàòî ïðåïîäàâàòåë ïî êîìïþòúðíî ïðàâî. Áúëãàðèÿ âñå ïàê å äðóãà, ñèñòåìàòà å ìíîãîïàðòèéíà. Êîíñòèòóöèÿòà è äåìîêðàòè÷íèòå èíñòèòóöèè ñà ôàêò, âúïðîñúò å äà íå ñå îòêàçâàìå äà ãè êàðàìå äà ðàáîòÿò çà ãðàæäàíèòå, à íå ñàìî çà ïîëèòèöèòå è òåõíèòå áèçíåñ ïðèÿòåëè. Çàùîòî âñåêè èçáèðà äàëè äà ñè çàìúë÷è ïðåä äðåáíî èëè ãîëÿìî ïîëèòè÷åñêî áåçîáðàçèå, íî îò èçáîðà, êîéòî ïðàâè âñåêè åäèí îò íàñ âñåêèäíåâíî, çàâèñè â êàêâà ñòðàíà æèâååì.

Обектив | Брой 199

55

Мирослава Тодорова

Съдебната реформа в състояние на блокада  ïîñëåäíèòå ìåñåöè òåìàòà çà ðåôîðìàòà íà ñúäåáíàòà âëàñò ñå áàíàëèçèðà, çàùîòî âñè÷êî, êîåòî èìàøå äà ñå êàæå îò ñúäèèòå è àâòåíòè÷íèòå íàáëþäàòåëè íà ïðîöåñèòå â ñúäåáíàòà âëàñò îò íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè çà íåéíàòà íåîáõîäèìîñò è íåîòëîæíîñò, áåøå êàçàíî, áåç ïîñëåäñòâèÿ, áåç íàñðåùåí îòãîâîð îò ðàçïîëàãàùèòå ñ âëàñòòà äà îñúùåñòâÿò ïðîìåíèòå. Òîâà, ðàçáèðà ñå, å ïîçíàò ïîäõîä íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò è öåëòà å ëåñíî âèäèìà - äåìîòèâèðàíå, îáåçêóðàæàâàíå íà ñúäèéñêîòî ñúñëîâèå ÷ðåç ïðèâèêâàíåòî ìó êúì ìèñúëòà, ÷å ïðîìÿíàòà è òîçè ïúò å íåâúçìîæíà. Èçïîëçâàíèòå ïðèéîìè íå ñà íèòî íîâèíà, íèòî ñà îñîáåíî èçêóñíè. Öåëòà å ãîâîðåíåòî ïî òåìàòà, êîåòî íå ñå ðàçâèâà, çàùîòî íÿìà äåáàò è ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà òåçè, äà ñå ïðåâúðíå â ñêó÷íà è ìîíîòîííà ðåòîðèêà. Îùå ïîâå÷å â òðàäèöèÿòà, â êîÿòî è ñúäèèòå, è ãðàæäàíèòå âå÷å ñà ñâèêíàëè îáùåñòâåíèÿò è ïðîôåñèîíàëíèÿò íàòèñê äà íå ïîñòèãà åôåêò. Íå áè áèëî ïðåñèëåíî äà êàæåì, ÷å ñå íàìèðàìå â ñúñòîÿíèå íà áëîêàäà íà ñúäåáíàòà ðåôîðìà ÷ðåç áàíàëèçèðàíå è ïðîôàíèçèðàíå íà íåéíèòå îñíîâàíèÿ. Âìåñòî ñúùíîñòåí äåáàò íà èäåèòå, ïðåäëîæåíèÿòà çà ñìÿíà íà êîìïðîìåòèðàíèÿ ìîäåë íà Âèñø ñúäåáåí ñúâåò ñå ïîäöåíÿâàò, êàòî ñå òâúðäè, ÷å òå íå áèëè „êîíñåíñóñíè”, ò.å. íå áèëè ïîäêðåïåíè îò âñè÷êè ñúäèè, èìàëî è äðóãè îðãàíèçàöèè íà ñúäèè, êîèòî ïîäêðåïÿëè ñòàòóêâîòî, ïðîêóðîðèòå è ÷àñò îò àäìèíèñòðàòèâíèòå ðúêîâîäèòåëè íà ñúäèëèùà ñúùî íå áèëè ñúãëàñíè ñ ÷àñò îò ïðåäëîæåíèÿòà íà Ñúþçà íà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ è âîäåùèòå íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ñúçäàâàíåòî íà òàêèâà îïîçèöèè îáà÷å íå å àðãóìåíò, êîéòî äà ìîæå äà îïðàâäàå

íåæåëàíèåòî íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî äà èçðàçè è îáåêòèâèðà â çàêîíîïðîåêò çà èçìåíåíèå íà Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò (ÇÑÂ) ïîëèòè÷åñêà âîëÿ çà ñúäåáíà ðåôîðìà. Ñëåä êàòî ïðàâèòåëñòâîòî å çàñòàíàëî çàä êîíñòàòàöèÿòà, êîÿòî íàìèðà è îáùåñòâåíà ïîäêðåïà, è ïðèçíàíèå îò Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ, ÷å ñúäåáíàòà âëàñò ñå íóæäàå îò ðàäèêàëíà ïðîìÿíà, å íàèâíî èëè íåèñêðåíî äà ñå î÷àêâà, ÷å âñè÷êè ïðåäñòàâèòåëè íà ñúäåáíàòà âëàñò èñêàò ðåôîðìàòà äåéñòâèòåëíî äà ñå ñëó÷è.  òîçè êîíòåêñò îòãîâîðíîòî ïîâåäåíèå èçèñêâà äà íå ñå óìîðÿâàìå äà îáÿñíÿâàìå îòíîâî è îòíîâî, ÷å ñåãà å ðåøèòåëíî âàæíèÿò ìîìåíò çà ïðîâåæäàíå íà ñúäåáíàòà ðåôîðìà, çàùîòî åñåíòà ïðåäñòîè èçáîð íà íîâ Âèñø ñúäåáåí ñúâåò, êîéòî ùå îïðåäåëè ÷îâåøêèòå ëèöà íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà çà ãîäèíè íàïðåä. Àêî ïðåñòàíåì äà ãîâîðèì çà ïðîáëåìà, òî òîâà áè óëåñíèëî ïðèâèäíîñòòà, ÷å ïðîáëåìúò íå ñúùåñòâóâà. Îñúçíàâàéêè ñïåöèôè÷íîñòòà íà äåáàòà, â êîéòî íå ñðåùàìå äèñêóñèÿ ìåæäó àðãóìåíòè, íàéãîëÿìàòà è ïúðâà ñúäèéñêà îðãàíèçàöèÿ ðåøàâàìå äà ïðîäúëæèì äà ó÷àñòâàìå. Âñå ïàê, çäðàâèÿò ðàçóì è ïðîôåñèîíàëíîòî ïîçíàíèå íå ñà ñàìîòíè, ñðåùàò îïîðà â åâðîïåéñêàòà ñîëèäàðíîñò è â ìåæäóíàðîäíîïðàâíèòå àêòîâå, â êîèòî ñà ðàçâèòè ñòàíäàðòèòå çà ôóíêöèîíèðàíå íà íåçàâèñèìàòà ñúäåáíà ñèñòåìà. À ñúùî – è â ñàìîïîíÿòíîòî çà ïðàâîâàòà äúðæàâà ïîëîæåíèå, ÷å åäèíñòâåíîòî íðàâñòâåíî è ïîëèòè÷åñêî ìåðèëî íà èçðàçåíèòå ïîçèöèè å áëàãîòî íà îáùåñòâîòî. Ñúäúò è ïðîêóðàòóðàòà, ïîðàäè åñòåñòâîòî íà äåéíîñòòà ñè, íÿìàò ïðîáëåìè, êîèòî ñà „âúòðåøíîâåäîìñòâåíè”. Âñåêè ïðîáëåì âúâ ôóíêöèîíèðàíåòî èì êàòî èíñòèòóöèè ñå îòðàçÿâà

56

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА íà ñïðàâåäëèâîñòòà è êà÷åñòâîòî íà ñúäåáíèÿ ïðîöåñ èëè íà îáåêòèâíîñòòà è êà÷åñòâîòî íà ðàçñëåäâàíåòî íà ïðåñòúïëåíèÿòà.  òîçè ñìèñúë ïîäáîðúò è êàðèåðàòà íà ñúäèèòå, óïðàâëåíèåòî íà ïîòîêà íà äåëàòà ñà îáùåñòâåíî çíà÷èìè âúïðîñè, êîèòî ñàìî íà ïðúâ ïîãëåä èçãëåæäàò áþðîêðàòè÷íè ïîäðîáíîñòè. Îò òÿõíîòî ðåøàâàíå çàâèñè êàêâè õîðà ùå ðàçäàâàò ñïðàâåäëèâîñò â ðàìêèòå íà çàêîíà, äàëè ùå ñå ðàçâèâà ñúäåáíàòà ïðàêòèêà òâîð÷åñêè è õóìàííî, ùå ïîëó÷àò ëè àäåêâàòíà è ïúëíîöåííà çàùèòà ÷îâåøêèòå è ãðàæäàíñêèòå ïðàâà îò âñÿêà ôîðìà íà ïðîèçâîë, íåçàâèñèìî äàëè å îòêðèòî ÷àñòåí, èëè ïðèêðèò çàä äúðæàâíà âëàñò. Çàòîâà ðåôîðìàòîðñêèòå èäåè ñëåäâà äà áúäàò ñïîäåëÿíè ñ ãðàæäàíèòå è ñ ïðåäñòàâèòåëèòå íà îñòàíàëèòå þðèäè÷åñêè ïðîôåñèè è äà ñå òúðñÿò ðàçëè÷íè íèâà íà äèñêóñèè – îò îáùåñòâåíè äî ïðîôåñèîíàëíè. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè Ñúþçúò íà ñúäèèòå â Áúëãàðèÿ ñå îïèòâàõìå äà ïðàâèì òúêìî òîâà – äà ïðèçíàâàìå è äà àëàðìèðàìå çà ïðîáëåìèòå ñ íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäà îòâúòðå è äà íàñòîÿâàìå çà òÿõíîòî ðåøàâàíå – ðåàãèðàõìå ïúðâè è âúâ âðúçêà ñ ëîáèñòêèÿ ñêàíäàë, ñòàíàë èçâåñòåí êàòî ñêàíäàëúò „Êðàñüî”, è âúâ âðúçêà ñúñ ñìóùàâàùî íåïðîçðà÷íè íàçíà÷åíèÿ íà ïðåäñåäàòåëè íà ñúäèëèùà, è âúâ âðúçêà ñúñ ñêàíäàëà ïî ïîâîä íà ó÷ðåäåíèòå ïðàâà íà ñòðîåæ íà áëèçêè ðîäíèíè íà âèñøè ìàãèñòðàòè â Ïðèìîðñêî â êà÷åñòâîòî èì íà „ñîöèàëíî ñëàáè”, è ïðè âñåêè ïîâîä çà ïðîôåñèîíàëíî íåãîäóâàíèå èëè çàãðèæåíîñò. Òàçè àêòèâíîñò â ñèñòåìà, êîÿòî ñïîðåä áèâøèÿ ïðåäñåäàòåë íà Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä Ê. Ïåí÷åâ ñå óïðàâëÿâà îò êðúãîâå çàä è èçâúí Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò, èìà ñèëàòà íà íàðóøåíà îìåðòà è íåìèíóåìî ñúçäàâà íåóäîáñòâà. Ñïîìåíàâàì òîâà íå ïðåç ïðèçìàòà íà åïèãðàìàòà íà Ðàäîé Ðàëèí – ÷å êîéòî ïîñòúïâà ÷åñòíî, íå æèâåå ëåñíî, à çàùîòî çàëîãúò çà çàïàçâàíå íà ñòàòóêâîòî è îòâúí, è îòâúòðå, å îáÿñíèìî ãîëÿì.  äúðæàâà, êîÿòî íå å îñìèñëèëà äîêðàé íàñëåäñòâîòî íà òàéíèòå ñëóæáè ïðåç ñîöèàëèçìà è òÿõíîòî òðàíñôîðìèðàíå, ñúùî òàêà îáÿñíèìî å, ÷å ïîääðúæíèöèòå íà çàâèñèìàòà îò íåëåãèòèìíè çàäêóëèñíè âëèÿíèÿ ñúäåáíà ñèñòåìà èçïîëçâàò âñÿêàêâè ìåòîäîëîãèè çà ìà÷êàíå, çàãëóøàâàíå èëè äèñêðåäèòèðàíå íà îïîíåíòèòå.

Âúïðåêè òðóäíîñòèòå îòâúòðå è ïðå÷êèòå ñúçäàâàíè îòâúí, ñúäèèòå îò ÑÑÁ ôîðìóëèðàõìå êîíêðåòíè è ÿñíè ïðåäëîæåíèÿ è èçðàáîòèõìå êîíêðåòíè çàêîíîäàòåëíè òåêñòîâå çà èçìåíåíèå íà Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò, ñëåä êàòî íàïðàâèõìå ðàâíîñìåòêà íà öåëèÿ äåìîêðàòè÷åí ïðåõîä è ôîðìóëèðàõìå çíà÷èìèòå ïðîáëåìè. Òå ñà îñúçíàòè êàêòî â ïðîôåñèîíàëíàòà ñúäèéñêà îáùíîñò, òàêà è îò Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ.  ïîñëåäíèÿ ìåæäèíåí äîêëàä íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ïî ìåõàíèçìà çà ñúòðóäíè÷åñòâî è ïðîâåðêà çà Áúëãàðèÿ èçðè÷íî ñå ïðåïîðú÷âà ðåôîðìèðàíå èç îñíîâà íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà, “ïî-ñïåöèàëíî ÷ðåç èçãîòâÿíåòî è ïðèëàãàíåòî íà ïðåäëîæåíèÿ çà ðåôîðìà íà Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò (ÂÑÑ) è ïðîêóðàòóðàòà”. Êàçâà ñå: “Äåáàòúò çà óñëîâèÿòà è ïðîöåäóðèòå çà èçáîð íà ÂÑÑ òðÿáâà áúðçî äà ñå êîíêðåòèçèðà, àêî ñå öåëè ðåôîðìèòå äà áúäàò îñúùåñòâåíè ïðåäè êðàÿ íà ìàíäàòà íà ñåãàøíèÿ ñúâåò ïðåç åñåíòà íà 2012 ã....”. Êàêúâ ùå áúäå ñëåäâàùèÿò Âèñø ñúäåáåí ñúâåò å íàé-ñúùåñòâåíèÿò âúïðîñ çà ñúäåáíàòà âëàñò è ñúâñåì íå çàùîòî òîé ùå èçáèðà ñëåäâàùèÿ ãëàâåí ïðîêóðîð è ïðåäñåäàòåëÿ íà Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä. Àäìèíèñòðèðàíåòî íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà îò ÂÑÑ âêëþ÷âà äåéíîñòòà ïî îöåíêà íà êîìïåòåíòíîñòòà íà ñúäèèòå, ïðîêóðîðèòå è ñëåäîâàòåëèòå è êàðèåðíîòî èì èçðàñòâàíå, ò.å. ÷ðåç óïðàâëåíèåòî íà ÷îâåøêèÿ ðåñóðñ ÂÑÑ âëèÿå äèðåêòíî âúðõó êà÷åñòâîòî íà ðåøàâàíåòî íà äåëàòà. Ñúùåâðåìåííî ñòàíà âèäèìî íå ñàìî çà ìàãèñòðàòèòå, ÷å íèòî åäèí îò óñòðîéñòâåíèòå èëè îðãàíèçàöèîííèòå ïðîáëåìè íà ñúäåáíàòà âëàñò íå å ðåøåí, âúïðåêè ÷å íàñòîÿùèÿò ÂÑÑ å ïîñòîÿííî äåéñòâàù. Âúïðåêè ìíîãîêðàòíèòå ïðåïîðúêè íà ìåæäóíàðîäíè èíñòèòóöèè, íå å ðàçäåëåíî óïðàâëåíèåòî íà ñúäà îò òîâà ïðîêóðàòóðàòà, êàòî ïðîêóðîðè ïðîäúëæàâàò äà ðåøàâàò êàðèåðíè è äèñöèïëèíàðíè âúïðîñè íà ñúäèè è òàêà ñå ñúçäàâà îïàñíîñò çà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäà. Âúïðåêè èçêëþ÷èòåëíî íåðàâíîìåðíàòà íàòîâàðåíîñò íà ðàçëè÷íèòå ñúäèëèùà è ïðîêóðîðè, íÿìà âñå îùå íèòî ñèñòåìà çà êâàëèôèöèðàíå íà äåëàòà ïî ñëîæíîñò, íèòî çà îïðåäåëÿíå íà äîïóñòèìà íîðìà íà íàòîâàðåíîñò. Òîâà å âàæíî çà ñúäèèòå, îò åäíà ñòðàíà, çà äà íå ñå èç÷åðïâà ñúùåñòâóâàíåòî èì äî ñòðåìåæ çà ôèçè÷åñêî îöåëÿâàíå ïðè ïîñòúïëåíèå îò ñòîòèöè äî õèëÿäè äåëà çà åäíà ãîäèíà, à äà èì

Обектив | Брой 199

57

СЪДЕБНАТА РЕФОРМА В СЪСТОЯНИЕ НА БЛОКАДА

îñòàâà âðåìå è ñèëè äà ñå ðàçâèâàò ïðîôåñèîíàëíî è äà íå ñå ïðåâðúùàò â áåçäóøíà ïîòî÷íà ëèíèÿ çà íåõóìàííà, êëèøèðàíà èëè ãëóïàâà ïðîäóêöèÿ, êîÿòî íå îò÷èòà èíäèâèäóàëíèòå îñîáåíîñòè íà âñÿêî äåëî. Îò äðóãà ñòðàíà, å âàæíî, çàùîòî å ãàðàíöèÿ çà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäà. Íåïîñèëíîòî êîëè÷åñòâî ðàáîòà ïðàâè ñúäèèòå óÿçâèìè îò íàêàçàíèå è áè ìîãëî äà ñúçäàäå íîâî îñíîâàíèå çà çàâèñèìîñò, äîêîëêîòî Èíñïåêòîðàòúò íà ÂÑÑ è ñàìèÿò ÂÑÑ íå ñúáëþäàâàò åäèííè è ñúùè ñòàíäàðòè ñïðÿìî âñè÷êè ìàãèñòðàòè. Âñè÷êîòî òîâà îáà÷å ðåôëåêòèðà â êà÷åñòâîòî íà ïðàâîðàçäàâàíåòî, ïîðàäè êîåòî ïðÿêî çàñÿãà ãðàæäàíèòå. Íå ñàìî ñòðàíèòå ïî äåëàòà, íî è òåçè, êîèòî íå ñà âëèçàëè â ñúä, çàùîòî ôóíêöèîíèðàíåòî íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà âëèÿå è âúðõó îñòàíàëèòå äâå âëàñòè. Äðóã îñíîâåí íåðåøåí ïðîáëåì ñà è ïðàâèëàòà çà êàðèåðíî èçðàñòâàíå íà ñúäèèòå. Òîçè ÂÑÑ â êðàÿ íà ìèíàëàòà ãîäèíà ïðîâåäå åäèí ìàùàáåí êîíêóðñ çà ïîâèøàâàíå íà ñúäèè, ïðè êîéòî, íàïðèìåð, åäèí îò ðåøàâàùèòå êðèòåðèè áåøå îöåíêàòà íà êàíäèäàòà îò äèïëîìàòà ìó çà çàâúðøâàíå íà þðèäè÷åñêî îáðàçîâàíèå. Óñïåõúò îò óíèâåðñèòåòà å óñëîâèå çà ïúðâîíà÷àëíî íàçíà÷àâàíå â ñèñòåìàòà, íî îòòóê íàñåòíå è ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, è çäðàâèÿò ðàçóì èçèñêâàò ñúäèÿòà äà áúäå ïîâèøåí, çàùîòî

å ïîêàçàë ïðîôåñèîíàëèçúì ïðè ðåøàâàíåòî íà äåëàòà. Ïðèïîìíÿíåòî (íà ïðèíöèïà – îòíîâî è âèíàãè) íà ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è èçíà÷àëíî âÿðíîòî îñíîâàíèå äà ãî ïðàâèì – çàùèòàòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà êàòî æèçíåíî âàæíà íåîáõîäèìîñò çà âñÿêî îáùåñòâî ñúñ ñòðåìåæ êúì äîñòîéíî ñúùåñòâóâàíå, å ñðåäñòâîòî çà ïðîáèâàíå íà áëîêàäàòà, â êîÿòî ñå íàìèðà èäåÿòà çà ñúäåáíà ðåôîðìà.  ïðàâîâèòå äúðæàâè ñúäèèòå íå ðàçïîëàãàò ñ äðóãè ñðåäñòâà, çàùîòî âúîáùå íå áè ñëåäâàëî äà ñå íàëàãà äà òúðñÿò òàêèâà. Ñúâðåìåííèòå ïðàâîâè äúðæàâè ñà èçãðàäåíè âúðõó äúëáîêîòî îñúçíàâàíå íà äóìèòå íà åäèí îò áàùèòå íà àìåðèêàíñêèÿ êîíñòèòóöèîíàëèçúì Àëåêñàíäúð Õàìèëòúí îò ïðåäè ïîâå÷å îò äâà âåêà, ÷å „ïîðàäè ïðèñúùàòà ñè ñëàáîñò, ñúäåáíàòà âëàñò ñå íàìèðà ïîä ïîñòîÿííàòà çàïëàõà äà áúäå ïîä÷èíåíà, äà é ñå âíóøè ñòðàõ èëè äà áúäå ïîâëèÿíà îò äðóãèòå äâå âëàñòè, çàòîâà ñà íåîáõîäèìè íàé-ãîëåìè ãðèæè, çà äà é ñå äàäå âúçìîæíîñò äà ñå çàùèòàâà îò òåõíèòå àòàêè”. Íî ïðàâîâàòà äúðæàâà íå å äàäåíîñò, à äîñòèæåíèå, êîåòî èçèñêâà, çà äà ñå ñëó÷è, îòãîâîðíè è êîìïåòåíòíè óñèëèÿ è àêòèâíà ãðàæäàíñêà ÷óâñòâèòåëíîñò.

Мирослава Тодорова е съдия в Софийския градски съд и председател на Съюза на съдиите в България. Носител на наградата “Човек на годината” на БХК (2011).

58

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА Владимир Шопов

Кризата събуди политическия екстремизъм Ãëîáàëíàòà êðèçà îòêëþ÷è ìíîæåñòâî ïîñëåäñòâèÿ, ñðåä êîèòî èêîíîìè÷åñêèòå î÷àêâàíî ïîëó÷àâàò íàé-ãîëÿìî âíèìàíèå. Îñâåí èêîíîìèêèòå îáà÷å, çàïî÷âàò äà ñå ðàçìåñòâàò ñàìèòå îáùåñòâà, ïîëèòè÷åñêè ñèñòåìè, íàãëàñè. Âå÷å å áåçñïîðíî, ÷å ñúñ ñòîïàíñêèòå òðóñîâå ñå âúçðàæäàò êñåíîôîáèÿòà, àâòîðèòàðíèòå èçêóøåíèÿ è àòàêèòå êúì ãðàæäàíñêèòå ïðàâà è ìàëöèíñòâàòà. Øèðîêèÿò êîíòåêñò íà âúçõîäà íà ïîëèòè÷åñêèòå êðàéíîñòè ñà åôåêòèòå îò êðàÿ íà ïúðâàòà âúëíà íà ãëîáàëèçàöèÿòà. ×îâåøêèòå ïðàâà, òÿõíàòà âàæíîñò è çàùèòà áÿõà ÷àñò îò îáùèÿ „ïàêåò“, êîéòî Çàïàäúò ïðåäëàãàøå è ñ êîéòî ïðèâëè÷àøå. Âúëíàòà íà „òðåòàòà äåìîêðàòèçàöèÿ“ îò ñðåäàòà íà 70-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê êóëìèíèðà â ñðèâàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà è êóëòóðàòà íà ïðàâàòà ñòàíà íåîòìåíèìà ÷àñò îò íåãîâèÿ ñàìîóâåðåí öèâèëèçàöèîíåí òðèóìô. Òîé òðúãíà íà èçòîê, ñ ëåêîòà ïîêîðè áèâøèÿ ñîöèàëèñòè÷åñêè ëàãåð, çàïàëè (è ïðåäàäå) ìå÷òèòå íà ÷àñòè îò áèâøèÿ ÑÑÑÐ, íàñòàíè ñå äîðè â ðåòîðèêàòà íà ðàçëè÷íè àâòîðèòàðíè ðåæèìè. Íèêîãà íå ïðåâúðíà ÷îâåøêèòå ïðàâà è äåìîêðàöèÿòà â íàé-îñíîâíàòà ñè åêñïîðòíà ñòîêà, íî ïîíå ãè íàïðàâè ÷àñò îò ïîëèòè÷åñêîòî áëàãîïðèëè÷èå. È ïîñëå íåùî ñå ïðîìåíè. Êðèçàòà ñå îêàçà ñèñòåìíà çà Çàïàäà è óâåðåíèÿòà, ÷å ñ öèêëè÷íè ìåðêè ùå áúäå ðàçðåøåíà, íå óñïîêîÿâàò âå÷å íèêîãî. Äúëáîêî ïîäêîïàíî å óñåùàíåòî çà ãëîáàëèçàöèÿòà êàòî èãðà, äîìèíèðàíà åäèíñòâåíî îò íåãî è áåç ñåðèîçíè ãðóïè ãóáåùè â íåãîâèòå îáùåñòâà. Óñêîðåíàòà ôèíàíñîâà èíòåãðàöèÿ ïîäëàãà íà áåçïðåöåäåíòåí íàòèñê íàöèîíàëíèòå äúðæàâè è òÿõíàòà ñïîñîáíîñò è èíñòðóìåíòè çà ðåàêöèÿ íàìàëÿâàò. Çàãóáàòà íà èíäóñòðèàëíà áàçà âå÷å íå ñå ïðèåìà êàòî

èêîíîìè÷åñêà ðåàëíîñò, à êàòî âúïðîñ çà âúçñòàíîâÿâàíå íà ñîöèàëíàòà òúêàí íà îáùåñòâàòà. Åâðîïåéñêèÿò ñúþç çà âñå ïîâå÷å ãðàæäàíè ïðèëè÷à íà ðàçõîä, à íå íà ðåøåíèå. Òåõíèòå ïîëèòè÷åñêè è óïðàâëåíñêè î÷àêâàíèÿ ðåøèòåëíî ñå ðåíàöèîíàëèçèðàò. Êðèçàòà ãè êàðà âñå ïîâå÷å äà ñå ñâèâàò â ñîáñòâåíîòî ñè êóëòóðíî ïðîñòðàíñòâî, à íàðàñòâàíåòî íà ñòðàõîâåòå ãåíåðèðà âñå ïîâå÷å âðàæäåáíîñò è ãîòîâíîñò çà „êîðåêöèÿ“ íà äåìîêðàòè÷íèÿ ïîëèòè÷åñêè ðåæèì. Îò òåçè ïî-îáùè ïðîöåñè òðúãâàò äâå îò íàé-âàæíèòå äèíàìèêè ñðåùó ëèáåðàëíèÿ äåìîêðàòè÷åí ïëóðàëèçúì. Âúçõîäúò íà äâàòà êðàéíè ñåãìåíòà íà åâðîïåéñêèòå ïîëèòè÷åñêè ñèñòåìè ñòúïâà íà åäèí íåíàçîâàí êîíñåíñóñ çà ðåíàöèîíàëèçàöèÿ íà ïîëèòèêà, èêîíîìèêà, êóëòóðà è îáùåñòâåíî ðàçâèòèå. Òîâà å âèäèìî â ñðàâíèòåëíî åäíîâðåìåííîòî íàðàñòâàíå íà âëèÿíèåòî íà êðàéíàòà ëåâèöà è äåñíèöà. Ñ ðàçëè÷íè óñëîâíîñòè òîâà ìîæå äà áúäå âèäÿíî âúâ Ôèíëàíäèÿ, Ôðàíöèÿ, Ãúðöèÿ, äîíÿêúäå Ãåðìàíèÿ. Ðàçáèðà ñå, èìà è ñòðàíè, â êîèòî ïî-ñêîðî íàðàñòâà âëèÿíèåòî íà êðàéíàòà äåñíèöà – Óíãàðèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, Áåëãèÿ, Õîëàíäèÿ. Íàé-èíòåðåñíî å ïðèáëèæàâàíåòî ìåæäó äâåòå êðàéíîñòè â îáëàñòòà íà èêîíîìèêàòà è ïîëèòèêàòà. È äâåòå ãîâîðÿò çà ðåèíäóñòðèàëèçàöèÿ, in-sourcing íà ðàáîòíè ìåñòà, äúðæàâíà èíòåðâåíöèÿ çà ïîäêðåïà íà ìåñòíèÿ áèçíåñ, îãðàíè÷åíèÿ íà åäèííèÿ åâðîïåéñêè ïàçàð, ïî-ìàëêî ñðåäñòâà çà ÅÑ è äðóãè. Ïî òàçè ïðè÷èíà íå å èçíåíàäà åëåêòîðàëíèÿò ôàêò çà çíà÷èòåëíî ïðåëèâàíå íà èçáèðàòåëè â äâåòå ïîñîêè, êîåòî å îñîáåíî âèäèìî â ñòðàíè êàòî Ôèíëàíäèÿ è Ôðàíöèÿ. Îñòàâà äîñòà ïî-èçÿâåíà àãðåñèÿòà íà êðàéíàòà äåñíèöà ïî îòíîøåíèå íà

Обектив | Брой 199

59

СЪДЕБНАТА РЕФОРМА В СЪСТОЯНИЕ НА БЛОКАДА

÷óæäåíöèòå, ñâîáîäíîòî äâèæåíèå íà õîðà, ïðàâàòà íà ìàëöèíñòâàòà, ñìèñúëà íà ìåæäóêóëòóðíîòî îáùóâàíå. Äâåòå íàãëàñè ñà îñîáåíî ÿñíî ñìåñåíè âúâ âúçõîäà íà ãðúöêàòà êðàéíî äÿñíà Çëàòíà çîðà. Òÿ îáà÷å íå ìîæå äà áúäå îïèñàíà êàòî íîâî ÿâëåíèå, çàùîòî èìà íÿêîëêî äåñåòèëåòíà ïîëèòè÷åñêà èñòîðèÿ, à ïî-ñêîðî êàòî íåéíà êóëìèíàöèÿ.  Çàïàäíà Åâðîïà ïúê áå îáÿâåí êðàÿò íà ìóëòèêóëòóðàëèçìà è âå÷å äîðè ïî-ëèáåðàëíî íàñòðîåíè äúðæàâè êàòî Âåëèêîáðèòàíèÿ çàïî÷íàõà äà óïðàæíÿâàò èíòåãðàöèîíåí íàòèñê è äà ãîâîðÿò çà „áðèòàíñêè ðàáîòíè ìåñòà çà áðèòàíöè“. Ãåîèêîíîìè÷åñêîòî èçìåñòâàíå íà èçòîê äîïúëíèòåëíî óñëîæíÿâà ðàçâèòèåòî è çàùèòàòà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è äåìîêðàöèÿòà. Çàïàäúò å îùå ïî-ñêëîíåí äà ñè êàëêóëèðà èêîíîìè÷åñêèòå ïîëçè, êîãàòî îòèâà òàì, îòêîëêîòî äà ïîâäèãà òåçè òåìè. Êîãàòî ïîãëåäíå íà èçòîê, òîé âèæäà äâå íåùà: îãðîìíèÿ ïàçàðåí ïîòåíöèàë è åâåíòóàëíèòå çàïëàõè çà ñèãóðíîñòòà îò ðàçìåñòâàíèÿòà íà ïëàñòîâåòå. Õàðàêòåðúò íà ïîëèòè÷åñêèòå ñèñòåìè è ðåæèìè ïîñòåïåííî ñå ïðåâðúùà ïðîñòî â åëåìåíò íà ñðåäàòà, à íå êëþ÷îâà ïðèçìà íà äâóñòðàííèòå è ìíîãîñòðàííèòå îòíîøåíèÿ. Ïîäîáíî ïîâåäåíèå å ìîæå áè íàé-âèäèìî âúâ âúíøíàòà ïîëèòèêà íà Ãåðìàíèÿ, êîÿòî íà åâðîïåéñêè òåðåí òàêà ñòðóêòóðèðà îòíîøåíèÿòà ñè ñ àâòîðèòàðíà Ðóñèÿ, à â Àçèÿ ïðàâè ñúùîòî ñ Êèòàé. Òàçè äúëáîêà èêîíîìèçàöèÿ íà âúíøíèòå îòíîøåíèÿ íà „åâðîïåéñêèÿ ìîòîð“ èìà ñâîåòî ëåñíî îáÿñíåíèå. Òðè ÷åòâúðòè îò íàñòîÿùèÿ ðàñòåæ íà ñòðàíàòà ñå äúëæè íà òúðãîâñêèòå è èíâåñòèöèîííèòå îòíîøåíèÿ ñ Êèòàé è ïî-ìàëêèòå „àçèàòñêè òèãðè“, à êëþ÷îâèòå íåìñêè ìóëòèíàöèîíàëíè êîìïàíèè ðàç÷èòàò âñå ïî-ìàëêî íà ñòàãíèðàëèòå ïàçàðè â Åâðîïà è Ñåâåðíà Àìåðèêà. Âåëèêîáðèòàíèÿ, Ôðàíöèÿ è ÑÀÙ ñúùî âñå ïîâå÷å èìàò ïîäîáåí ïîäõîä. Òàçè íàãëàñà ìíîãî óëåñíÿâà è ïîëèòè÷åñêèÿ öèðê â Ðóñèÿ ñ ðàçìåñòâàíåòî íà Âëàäèìèð Ïóòèí è Äìèòðèé Ìåäâåäåâ è îòêðîâåíàòà ðåïðåñèÿ ñðåùó ãðàæäàíñêèòå äâèæåíèÿ â ñòðàíàòà. Ïðèòåñíèòåëíà å è äðóãà òåíäåíöèÿ, òîçè ïúò â ðàìêèòå íà ñàìèÿ Åâðîïåéñêè ñúþç. Ñëåä ôèàñêîòî ñ îïèòà çà èçîëàöèÿ íà Éîðã Õàéäåð ïðåç 2000òà ãîäèíà, ñúþçúò íå óñïÿ ðåàëíî äà ðàçâèå ñâîÿòà ñïîñîáíîñò çà ïîëèòè÷åñêè è ôèíàíñîâè ñàíêöèè íà ñòðàíè-÷ëåíêè, êîèòî ñå îòêëîíÿâàò îò

ïîëèòè÷åñêèòå êðèòåðèè çà ÷ëåíñòâî. Ïîñëåäíèòå èëþñòðàöèè â òàçè ïîñîêà ñà ñëó÷àèòå ñ Óíãàðèÿ è Õîëàíäèÿ. Àâòîðèòàðíèÿò ïîõîä íà Âèêòîð Îðáàí äúëãî âðåìå íå áåøå äîðè íà ðàäàðà íà ñúþçà è åäèíñòâåíî îòñúñòâèåòî íà âñÿêàêâà ìÿðêà ìó äîíåñå â êðàéíà ñìåòêà ïðîáëåìè. Óìåëàòà ìó äèïëîìàöèÿ çàñåãà óñïÿâà äà íåóòðàëèçèðà åâðîïåéñêèÿ íàòèñê ïî òåìèòå çà ìåäèéíàòà ñâîáîäà è ïîâå÷åòî êîíñòèòóöèîííè ðåôîðìè. Âúòðåøíèòå ïîëèòè÷åñêè ðåïðåñèè ïúê âúîáùå íå âëèçàò â ñåãàøíèÿ îáõâàò íà äèàëîãà. Íå ïî-ìàëêî âïå÷àòëÿâàùà å ëèïñàòà íà îñåçàåìà ðåàêöèÿ ïî îòíîøåíèå íà ïàðòèÿòà íà ñâîáîäàòà íà Õååðò Âèëäåðñ â Õîëàíäèÿ è íåéíèòå ñèñòåìíè àòàêè ñðåùó ìàëöèíñòâàòà. Ñàéòúò çà öèâèëèçàöèîííè îïëàêâàíèÿ îò èçòî÷íîåâðîïåéöèòå áå êóëìèíàöèÿ íà òîâà ïîâåäåíèå. Ïîëèòè÷åñêèòå ðåàêöèè íà ïîäîáíè ñëó÷àè ÿñíî ïîêàçâàò íåîõîòàòà, ñ êîÿòî ñòðàíèòå-÷ëåíêè (ïðåç Ñúâåòà íà ÅÑ) ñà ãîòîâè äà ðåàãèðàò. Êîìèñèÿòà å ôîðìàëíî àíãàæèðàíà ñ èçâåñòíè ïðàâîìîùèÿ, íî è òÿ å ïðåäïàçëèâà è ïîñòîÿííî ãëåäà ïðåç ðàìîòî ñè çà ðåàêöèèòå íà ñèëíèòå ñòðàíè-÷ëåíêè. Åäèíñòâåíî Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò èìà æåëàíèå è âîëÿ äà ïîääúðæà è ñàíêöèîíèðà, ìàêàð è ñèìâîëíî, àòàêèòå âúðõó äåìîêðàòè÷íèòå íîðìè è ïðàâà. Îïèñàíèÿò êîíòåêñò íå äàâà îñîáåíè îñíîâàíèÿ çà îïòèìèçúì. Åâðîïà è ÑÀÙ ñà ïðèòèñíàòè îò ãëîáàëíèòå èêîíîìè÷åñêè ðàçìåñòâàíèÿ, ñïåøíî òúðñÿò ðàñòåæ ÷ðåç åêñïàíçèÿ íà èçòîê è âñå ïî-ìàëêî ñà ñêëîííè äà ñè ñúçäàâàò òðóäíîñòè, ïîðàäè íàðóøåíèÿ íà ïðèíöèïèòå íà ëèáåðàëíàòà äåìîêðàöèÿ. Ñàìèÿò ÅÑ è ãîëåìèòå ñòðàíè-÷ëåíêè íå èçïèòâàò îñîáåí åíòóñèàçúì äà ïðàâÿò òîâà äîðè âúòðå â ðàìêèòå íà „ñòàðèÿ êîíòèíåíò“. Àêî àâòîðèòå íà äåìîêðàòè÷íèÿ ðåãðåñ íå èçïàäàò â êðàéíîñòè, ìîãàò äà ðàç÷èòàò íà ãîëÿìà äîçà ïîëèòè÷åñêî áåçðàçëè÷èå. Óäàðåíè îò êðèçàòà, âñå ïîâå÷å îáùåñòâà ïîñÿãàò êúì ðåöåïòèòå íà êóëòóðíîòî è èêîíîìè÷åñêîòî çàòâàðÿíå.  òîçè êîíòåêñò âúçìîæíîñòèòå çà óäúðæàíå íà ñúâðåìåííèòå äåìîêðàòè÷íè ïîñòèæåíèÿ ïðåìèíàâàò ïðåç ïî-âèäèìè è åôåêòèâíè äåéñòâèÿ íà òðàíñãðàíè÷íè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè èëè ñèëíè êîàëèöèè îò íàöèîíàëíè òàêèâà, êàêòî è óñïåøíàòà ðåïîëèòèçàöèÿ íà âúïðîñà çà ïîñòîÿííîòî óñèëèå çà äåìîêðàòè÷íà öèâèëèçîâàíîñò.

снимка: cc Huqelberry / www.flickr.com

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ

Светла Енчева:

Конституцията се нуждае от промени срещу проявите на национализъм, ксенофобия, расизъм Обектив | Брой 199

61

 êðàÿ íà Ñòðàñòíàòà ñåäìèöà âúçíèêíà îíëàéí äèñêóñèÿ ìåæäó íÿêîëêî óâàæàâàíè ïóáëè÷íè ëè÷íîñòè – Äàíèåëà Ãîð÷åâà, Ñîëîìîí Áàëè, Ëåà Êîåí.  äèñêóñèÿòà áÿõà çàñåãíàòè íÿêîëêî èçêëþ÷èòåëíî âàæíè òåìè. Ñï. „Îáåêòèâ” ïàçè ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è ñìÿòà, ÷å âñåêè èìà ïðàâî äà çàùèòàâà ñâîèòå âúçãëåäè, îñâåí êîãàòî òå íå íàðóøàâàò êàêòî ìåæäóíàðîäíèòå çàêîíè, ïî êîèòî Áúëãàðèÿ å ñòðàíà, òàêà è âúòðåøíîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî. Îáðúùàìå ñå êúì ÷èòàòåëèòå ñ îñåì âúïðîñà. Ïóáëèêóâàõìå ïúðâèòå îòãîâîðè â àïðèëñêèÿ áðîé íà „Îáåêòèâ”. Ïðîäúëæàâàìå è â ñëåäâàùèòå áðîåâå. Äíåñ âè ïðåäëàãàìå êîìåíòàðà íà Ñâåòëà Åí÷åâà.

1. Бихте ли представили накратко какво според вас е антисемитизмът? Àíòèñåìèòèçìúò å îìðàçà êúì åâðåèòå. Êàòî ñòåïåí àíòèñåìèòèçìúò ìîæå äà âàðèðà îò íèâî íåðåôëåêñèâíà íàãëàñà äî ñëîæíà ñèñòåìà îò ïðèíöèïè, êîèòî äà ñëóæàò êàòî îñíîâà çà åòíè÷åñêî ïðî÷èñòâàíå. Êàòî ôîðìà ìîæå äà áúäå ðåëèãèîçåí (îñíîâíî îò õðèñòèÿíñêè è ìþñþëìàíñêè ïîçèöèè), êàêòî è ôîðìà íà êñåíîôîáèÿ (îìðàçà êúì åâðåèòå êàòî åòíîñ ñ îïðåäåëåíè õàðàêòåðèñòèêè), íî ÷åñòî ïúòè å êîìáèíàöèÿ ìåæäó äâåòå. Íàé-ðàäèêàëíàòà ôîðìà íà àíòèñåìèòèçúì å, ÷å åâðåèòå ñà çëè ïî ïðèðîäà (êîåòî å è ðàñèçúì) è ïîðàäè òîâà íå áèâà äà ñúùåñòâóâàò. Èìåííî òàçè ôîðìà å äîâåäåíà äî ëîãè÷åñêà è ïðàêòè÷åñêà êðàéíîñò ïî âðåìåòî íà íàöèçìà, êîãàòî áèâàò óíèùîæåíè øåñò ìèëèîíà åâðåè, à ó÷åíè-íàöèñòè ñå îïèòâàò ñ íàó÷íè ñðåäñòâà äà äîêàçâàò êàê åâðåèòå ñà íèçøà è íåïðèãîäíà çà æèâîò ðàñà, ïîðàäè êîåòî ñå ÿâÿâàò îïàñíîñò çà àðèéöèòå. Àíòèñåìèòèçìúò äàëå÷ íå å õàðàêòåðåí ñàìî çà èäåîëîãèÿòà íà íàöèçìà, âúïðåêè ÷å òÿ äàâà òëàñúê íà íàé-ãîëåìèÿ èçâåñòåí ãåíîöèä ñïðÿìî åâðåèòå. Ïðîÿâè íà àíòèñåìèòèçúì èìà è ïðåç Ñðåäíîâåêîâèåòî. Ñèëíè òðàäèöèè íà àíòèñåìèòèçúì èìà è â Ðóñèÿ – îùå îò öàðñêî âðåìå äî äåí äíåøåí.

Ëè÷íî çà ìåí, êðèòèêóâàíåòî íà âúíøíàòà ïîëèòèêà íà Èçðàåë, ñàìî ïî ñåáå ñè, íå å ïðîÿâà íà àíòèñåìèòèçúì. Íå ìèñëÿ, ÷å èìà äúðæàâà, ÷èÿòî ïîëèòèêà äà å „èìóíèçèðàíà“ îò ñâîáîäíà è îòêðèòà êðèòèêà. Äðóã å âúïðîñúò, àêî çàä ïîäîáíà êðèòèêà ñòîÿò àíòèñåìèòñêè ìîòèâè, êàêòî íåðÿäêî ñå ñëó÷âà. Àëà òîâà áè ñëåäâàëî äà ñå ïðåöåíÿâà çà âñåêè îòäåëåí ñëó÷àé.

2. Какво смятате за приетия от българския парламент през 1941 г. Закон за защита на нацията? Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà å âíåñåí îò ïðàâèòåëñòâîòî íà Áîãäàí Ôèëîâ è èìà çà öåë „õàðìîíèçèðàíå“ (àêî ìîãà äà ñè ïîçâîëÿ èðîíè÷íî äà èçïîëçâàì òîçè àêòóàëåí òåðìèí) ñ òîãàâàøíîòî çàêîíîäàòåëñòâî â íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ. Òîé ñå ñúñòîè îò ÷åòèðè ÷àñòè – „Çà òàéíèòå è ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè“, „Çà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä“, „Çà ïðîòèâîíàöèîíàëíè è ñúìíèòåëíè ïðîÿâè“ è „Îñîáåíè ðàçïîðåäáè“. Ñ ïúðâàòà è òðåòàòà ÷àñò íà çàêîíà íà ïðàêòèêà ñå çàáðàíÿâà ãîëÿìà ÷àñò îò „ãðàæäàíñêèÿ ñåêòîð“. Èçâúí çàêîíà ïîïàäàò íå ñàìî òàéíè îðãàíèçàöèè êàòî ìàñîíèòå è ðîòàðèàíöèòå, òàêà è îðãàíèçàöèèòå ñ ìåæäóíàðîäíî ó÷àñòèå, êàêòî è òåçè, êîèòî ïîëó÷àâàò ôèíàíñèðàíå îò ÷óæáèíà. Íà òàêèâà îðãàíèçàöèè ñå îòíåìà è èìóùåñòâîòî. Âñÿêî ó÷àñòèå â ìåæäóíàðîäíà êîíôåðåíöèÿ, ñåìèíàð è ïð. òðÿáâà èçðè÷íî äà áúäå îäîáðåíî îò äúðæàâàòà. Çàáðàíÿâàò ñå è êàêòî îðãàíèçàöèè, òàêà è èíäèâèäóàëíè äåéñòâèÿ „â ïîëçà íà ÷óæäà äúðæàâà“. Âñÿêà êðèòèêà íà âëàñòòà ìîæå äà ïîïàäíå ïîä óäàðèòå íà çàêîíà êàòî „ïðîòèâîíàöèîíàëíà“ èëè „ñúìíèòåëíà“ ïðîÿâà. Èçâåñòíîñòòà íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà îáà÷å ñå äúëæè íàé-âå÷å íà ÷àñòòà ìó çà åâðåèòå. Çàêîíúò ïîñòàâÿ åâðåèòå ïîä ïúëåí êîíòðîë – âîäÿò ñå ñòðèêòíè ðåãèñòðè çà òÿõ îùå îò ðîæäåíèåòî èì. Ïðåìàõâàò ñå ñëàâÿíñêèòå îêîí÷àíèÿ îò èìåíàòà èì, åâðåéñêèòå äåöà ìîãàò äà áúäàò êðúùàâàíè ñàìî ñ èìåíà, ðàçðåøåíè îò äúðæàâàòà, ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñà äëúæíè äà äåêëàðèðàò ìåñòîæèâååíåòî ñè è èìóùåñòâîòî ñè. Îòíåìà ñå ïðèòåæàâàíàòà îò òÿõ çåìÿ, çàáðàíÿâà èì ñå äà çàåìàò ðúêîâîäíè äëúæíîñòè, äà áúäàò àêöèîíåðè è ò.í., áèâàò ëèøåíè

62

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ îò èçáèðàòåëíî ïðàâî. Íÿìàò ïðàâî äà ÷ëåíóâàò â îðãàíèçàöèè, îñâåí åâðåéñêè. Çàáðàíÿâàò ñå áðàêîâåòå ìåæäó áúëãàðè è åâðåè, êàêòî è îñèíîâÿâàíåòî íà åâðåè. Îãðàíè÷àâà ñå ìèãðàöèÿòà íà åâðåè êúì ñòîëèöàòà. Ïðàêòèêóâàíåòî íà ðåäèöà ïðîôåñèè, êàòî íàïðèìåð òúðãîâèÿ è ñâîáîäíè ïðîôåñèè, ñúùî ñå ïîäëàãà íà ðåãóëàöèÿ – îïðåäåëÿ ñå áðîé åâðåè, êîèòî èìàò ïðàâî äà ãè çàåìàò. Èíòåðåñåí ìîìåíò â çàêîíà å, ÷å àíòèñåìèòèçìúò â íåãî êàòî ÷å å îñíîâíî îò ðåëèãèîçåí òèï. Îñíîâàíèå çà ïîäîáíà õèïîòåçà ìè äàâà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å òîé íå òðåòèðà åâðåèòå, ïðèåëè õðèñòèÿíñòâîòî, êàòî åâðåè, àêî ñà áúëãàðñêè ïîäàíèöè èëè àêî ñà ñêëþ÷èëè áðàê ñ áúëãàðèí. Äàòàòà 1 ñåïòåìâðè 1940 ã. îáà÷å å êðàéíèÿò ñðîê çà ïðèåìàíå íà õðèñòèÿíñòâîòî èëè ñêëþ÷âàíå íà òàêúâ áðàê; ñëåä òàçè äàòà íå ñå ïðåäâèæäà ïîäîáíà ñïàñèòåëíà ìÿðêà.  çàêîíà èìà èçâåñòíè îáëåê÷åíèÿ çà åâðåèòå – äîáðîâîëöèòå âúâ âîéíèòå, âîåííîèíâàëèäèòå, íîñèòåëèòå íà îðäåí çà õðàáðîñò, êàêòî è çà ñèðàöèòå îò âîéíèòå. Îïèñâàì òåçè ïîäðîáíîñòè, çàùîòî çà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà îáèêíîâåíî ñå ãîâîðè òâúðäå îáùî, áåç äà ñå ïîçíàâà òîé â äåòàéëè.  çàêîíà ñà ïîëîæåíè îñíîâèòå íà ðåäèöà ðåïðåñèè íàä åâðåèòå â Áúëãàðèÿ.  íåãî îáà÷å íå ñà äèðåêòíî ðàçïèñàíè íèòî ìåõàíèçìè çà èçñåëâàíèÿ, íèòî èçïðàùàíå â êîíöåíòðàöèîííè ëàãåðè. Êîåòî íå îçíà÷àâà, ÷å ïîñòàâÿì ïîä âúïðîñ àíòèõóìàííîñòòà ìó.

Ïúðâî, ðåæèìúò íà öàð Áîðèñ III íà ïðàêòèêà çàáðàíÿâà ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè ïðåç 1934 ã. Äî êðàÿ íà óïðàâëåíèåòî ìó ïàðòèè õåì èìà, õåì íÿìà. Îò åäíà ñòðàíà, èìà ïîëèòè÷åñêè îðãàíèçàöèè ñ îãðàíè÷åíà äåéíîñò, êîÿòî äîðè ïîíÿêîãà ñå ïðèçíàâà îò ðåæèìà íà Áîðèñ III, îò äðóãà ñòðàíà – òå íå ó÷àñòâàò äèðåêòíî â óïðàâëåíèåòî íà ñòðàíàòà. Ìíîãî îò áúëãàðñêèòå ïàðòèè, â òîâà ÷èñëî è êðàéíî äåñíè, ïðåêðàòÿâàò ñúùåñòâóâàíåòî ñè íÿêúäå ïðåç 30-òå ãîäèíè. Èçäèðâàíåòî íà êðàéíî äåñíè ïàðòèè â Áúëãàðèÿ ïî âðåìåòî íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà ñå îêàçâà äîñòà òðóäíà çàäà÷à, à è íå çíàì äîêîëêî ñìèñëåíà. Âòîðî, â Áúëãàðèÿ èìà ðåäèöà êðàéíî äåñíè îðãàíèçàöèè, âêëþ÷èòåëíî è ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ìàëêî îò òÿõ îáà÷å ñå íàðè÷àò „ïàðòèè“ – áèëî ïîðàäè ïîïóëèñòêè ïðåòåíöèè çà „íåïàðòèéíîñò è íàäïàðòèéíîñò“ [1], áèëî ïîðàäè çàáðàíàòà íà ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè. Òðåòî, ÷àñò îò êðàéíî äåñíèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî èìàò „íàñëåäíèöè“ â ñúâðåìåííà Áúëãàðèÿ, ôóíêöèîíèðàò ïðåäè Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ñëåäîâàòåëíî, àêî ñå ñïðåì ñàìî íà ïåðèîäà íà âîéíàòà, íå çíàì äîêîëêî ïîëåçåí áè áèë îòãîâîðúò. Åòî çàùî, ñïîðåä ìåí êîðåêòíèÿò âúïðîñ áè áèë: Èçâåñòíè ëè ñà âè êðàéíî äåñíè îðãàíèçàöèè è äâèæåíèÿ, äåéñòâàëè íà òåðèòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ â ïåðèîäà ñëåä êðàÿ íà Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà äî êðàÿ íà Âòîðàòà?

3. Познавате ли крайно десни партии, действали на територията на България по време на Втората световна война? Избройте ги поименно. Можете ли да кажете на читателите ни какво е съдържанието на техните устави – цели, средства?

Ïðåç òîçè ïåðèîä â Áúëãàðèÿ èìà ðåäèöà îðãàíèçàöèè, êîèòî ìîãàò äà ñå îêà÷åñòâÿò êàòî êðàéíî äåñíè èëè èìàùè êðàéíî äåñíè åëåìåíòè, êàòî èäåîëîãèÿòà íà òÿõ å ìíîãî àìîðôíà, à ñðåä òÿõ èìà è òàêèâà (êàòî Âîåííèÿ ñúþç è êðúã „Çâåíî“), êîèòî ñå „çàèãðàâàò“ êàêòî ñ „êðàéíî äÿñíîòî“, òàêà è ñ „êðàéíî ëÿâîòî“. Ïðåäïîñòàâêà çà òîâà å, ÷å è êðàéíî äÿñíîòî, è êðàéíî ëÿâîòî îòðè÷àò ïðèíöèïèòå íà ïàðëàìåíòàðíàòà äåìîêðàöèÿ è ñå îáÿâÿâàò ïðîòèâ ëèáåðàëíèòå åëåìåíòè íà îáùåñòâîòî.

Ñìÿòàì, ÷å òîçè âúïðîñ íå å ñúâñåì êîðåêòíî çàäàäåí. Íå ñå àíãàæèðàì äà ñúäÿ äàëè òîâà å óìèøëåíà ïðîâîêàöèÿ, èëè íå. Âúïðîñúò ìè ñå ñòðóâà íåêîðåêòåí ïîíå â òðè îòíîøåíèÿ:

[1] Äàñêàëîâ, Ðóìåí. „Áúëãàðñêîòî îáùåñòâî“. 2005, ò. 1, ñòð. 232

Обектив | Брой 199

63

КОНСТИТУЦИЯТА СЕ НУЖДАЕ ОТ ПРОМЕНИ...

Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà êðàéíî äåñíèòå îðãàíèçàöèè íå ñå ïîëçâàò îáåçàòåëíî ñ áëàãîâîëåíèåòî íà âëàñòòà. Íÿêîè îò íàé-èçðàçåíèòå îò òÿõ – êàòî Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå íàöèîíàëíè ëåãèîíè è Ðàòíèöèòå çà íàïðåäúê íà áúëãàðùèíàòà íàïðèìåð - â îïðåäåëåíè ïåðèîäè äîðè áèâàò ïîäëàãàíè íà ðåïðåñèè. Ïðè÷èíà çà òîâà íå å íÿêàêâà äåìîêðàòè÷íîñò íà âëàñòòà, à ïî-ñêîðî íàïðîòèâ – àâòîðèòàðíèÿò õàðàêòåð íà óïðàâëåíèåòî íà öàð Áîðèñ III è íåäîïóñêàíåòî íà ïîëèòè÷åñêà êîíêóðåíöèÿ. Íå ñè ïîñòàâÿì çà öåë äà ïðàâÿ èç÷åðïàòåëåí ïðåãëåä, âìåñòî òîâà ùå ìàðêèðàì íÿêîè îðãàíèçàöèè. Íÿêîè îò òåçè îðãàíèçàöèè åêñïëèöèòíî ñå îáÿâÿâàò çà ôàøèñòêè èëè çà íàöèîíàëñîöèàëèñòè÷åñêè, íàïðèìåð Ñúþç íà áúëãàðñêèòå ôàøèñòè, Íàöèîíàëñîöèàëèñòè÷åñêà áúëãàðñêà ðàáîòíè÷åñêà ïàðòèÿ, Íàöèîíàëíà çàäðóãà ôàøèñòè. Ñ ïî-ãîëÿìî îáùåñòâåíî âëèÿíèå îáà÷å ñà îðãàíèçàöèè êàòî Íàðîäíîòî ñîöèàëíî äâèæåíèå íà Àëåêñàíäúð Öàíêîâ, Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå íàöèîíàëíè ëåãèîíè, Ðàòíè÷åñòâî çà íàïðåäúê íà áúëãàðùèíàòà. Çà ëåãèîíåðèòå è ðàòíèöèòå ìîæå äà ñå êàæå, ÷å èìàò èçðàçåí àíòèñåìèòñêè õàðàêòåð. Ñ èçâåñòíè óãîâîðêè òóê áèõ ïðè÷èñëèëà è ÂÌÐÎ, îñîáåíî ïî âðåìåòî íà Èâàí Ìèõàéëîâ, êîãàòî îðãàíèçàöèÿòà å âúâ âðúçêà è ñ ôàøèñòêà Èòàëèÿ, è ñ íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ. Ñàìèÿò Èâàí Ìèõàéëîâ ñå ïîëçâà ñ áëàãîðàçïîëîæåíèåòî íà Àäîëô Õèòëåð. Ìëàäåæêàòà îðãàíèçàöèÿ „Áðàííèê“ ñå èçãðàæäà ïî ïîäîáèå íà „Õèòëåðþãåíä“, íî íå ïðèäîáèâà òàêàâà ìàñîâîñò. Çà êðàéíî äÿñíà îðãàíèçàöèÿ ñå ñìÿòà è Ñúþçúò íà çàïàñíèòå îôèöåðè (êàêòî è äðóãè âîåííè îðãàíèçàöèè îò òîçè ïåðèîä), â êîéòî ñå å ïîäâèçàâàë è ãåí. Ëóêîâ.

4. Съществуват ли в момента в страната националистически партии, организации. Ако да, на кого са правоприемници? Ïîíàñòîÿùåì â Áúëãàðèÿ èìà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè è îðãàíèçàöèè, êîèòî ïî åäèí èëè äðóã íà÷èí ñå ñìÿòàò çà íàñëåäíèöè íà îðãàíèçàöèè îòïðåäè 1944 ã. Áåç ïðåòåíöèè çà èç÷åðïàòåëíîñò:

„Àòàêà“ íàïðèìåð å íàñëåäíèê íà Íàöèîíàëñîöèàëèñòè÷åñêàòà áúëãàðñêà ðàáîòíè÷åñêà ïàðòèÿ, êîÿòî èçäàâà âåñòíèê „Àòàêà“. Áúëãàðñêè íàöèîíàëåí ñúþç å èäååí íàñëåäíèê íà ëåãèîíåðèòå, ïîðàäè êîåòî è èçäèãà êóëòà êúì ãåí. Ëóêîâ. Çà íàñëåäíèöè íà ëåãèîíåðèòå (äîêîëêîòî ìè å èçâåñòíî) ñå ñìÿòàò è Íàöèîíàëíà ñúïðîòèâà, è áàçèðàíàòà â ÑÀÙ åìèãðàíòñêà îðãàíèçàöèÿ Áúëãàðñêè íàöèîíàëåí ôðîíò, è Áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíî-ðàäèêàëíà ïàðòèÿ. Ñúþçúò íà îôèöåðèòå è ñåðæàíòèòå îò çàïàñà è ðåçåðâà ñå ñìÿòà çà íàñëåäíèê íà Ñúþçà íà çàïàñíèòå îôèöåðè. ÂÌÐÎ-ÁÍÄ å íàñëåäíèê íà ÂÌÐÎ. Äâèæåíèÿ êàòî „Êðúâ è ÷åñò“ ñà ïî-ñêîðî êëîíèíãè íà ïîäîáíè äâèæåíèÿ íà Çàïàä.

5. Бихте ли посочили събития, които са организирани от тях. Íàé-ìàñîâîòî è ïðåäñòàâèòåëíî ñúáèòèå, îðãàíèçèðàíî îò íàöèîíàëèñòè÷åñêè îðãàíèçàöèè â Áúëãàðèÿ, å åæåãîäíèÿò Ëóêîâ ìàðø. Çàä íåãî ñòîÿò îðãàíèçàöèè êàòî Áúëãàðñêèÿ íàöèîíàëåí ñúþç, ÂÌÐÎ, â ïðåäèøíè ãîäèíè è Íàöèîíàëíà ñúïðîòèâà è „Êðúâ è ÷åñò“ (àêî ñåãà ñòîÿò, ïîíå íå å ÿâíî). Èìåíàòà èì ñå ñâúðçâàò ñ ðåäèöà ïðîÿâè íà êñåíîôîáèÿ, ðàñèçúì, åòíè÷åñêà íåòîëåðàíòíîñò, õîìîôîáèÿ è ïð., ìåæäó êîèòî (áåç ïðåòåíöèè çà èç÷åðïàòåëíîñò): • îêóïèðàíåòî îò ñòðàíà íà „Àòàêà“ (è ñ ðàçðåøåíèåòî íà Ñòîëè÷íà îáùèíà) íà Îðëîâ ìîñò ïðåç 2011 ã. êàòî ôîðìà íà ïðîòåñò ïðîòèâ èçëú÷âàíåòî íà íîâèíè íà òóðñêè åçèê îò ÁÍÒ; • ïîáîÿò íàä ìîëåùè ñå ìþñþëìàíè â ñîôèéñêàòà äæàìèÿ, îòíîâî îò „Àòàêà“; • ïîáîé íàä Ñâèäåòåëè íà Éåõîâà îò àêòèâèñòè íà ÂÌÐÎ â Áóðãàñ; • îêà÷âàíå íà çíàìå ñúñ ñâàñòèêà íà êîìèíà íà ôàáðèêà â Ïàçàðäæèê îò ÷ëåí íà ðúêîâîäñòâîòî íà ÁÍÑ; • àíòèðîìñêè ïðîòåñòè ïî ïîâîä íà èíöèäåíòà â Êàòóíèöà, ïîäêëàæäàíè îò ÂÌÐÎ è ÁÍÑ; • åæåãîäíè ïðîòåñòè ñðåùó ãåé ïàðàäà – â òÿõ ó÷àñòâàò ïðåäñòàâèòåëè íà äå-ùî èìà íàöèîíàëèñòè÷åñêè îðãàíèçàöèè.

6. Смятате ли, че идеите и действията на тези организации са

64

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ противоконституционни? Îïðåäåëåíî ãè íàìèðàì çà ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííè. Äðóã âúïðîñ å, ÷å è Êîíñòèòóöèÿòà íà Áúëãàðèÿ ñïîðåä ìåí ñå íóæäàå îò îïðåäåëåíè ïðîìåíè, êîèòî äà ÿ íàïðàâÿò àäåêâàòíà íà ñúâðåìåííàòà ðåàëíîñò â Áúëãàðèÿ è äà ïðåäîòâðàòÿò ïðîÿâè íà íàöèîíàëèçúì, êñåíîôîáèÿ, ðàñèçúì è ïð. Íî è â ñåãà äåéñòâàùàòà Êîíñòèòóöèÿ èìà ðåäèöà åëåìåíòè, ñ êîèòî âúïðîñíèòå îðãàíèçàöèè íå ñå ñúîáðàçÿâàò, êàòî ñå çàïî÷íå îùå îò ïðåàìáþëà – „îáÿâÿâàìå âåðíîñòòà ñè êúì îáùî÷îâåøêèòå öåííîñòè: ñâîáîäà, ìèð, õóìàíèçúì, ðàâåíñòâî, ñïðàâåäëèâîñò è òúðïèìîñò; êàòî èçäèãàìå âúâ âúðõîâåí ïðèíöèï ïðàâàòà íà ëè÷íîñòòà, íåéíîòî äîñòîéíñòâî è ñèãóðíîñò...“. Òå ðåäîâíî íàðóøàâàò è ÷ë. 6 îò Êîíñòèòóöèÿòà, ÷ë. 13, ò. 1, ÷ë. 26, ò. 1, ÷ë. 29, ò. 1 è äð.

7. Съществуващите закони нарушават ли правата им – право на изразяване, на мирно сдружаване? Íå ìèñëÿ. Îðãàíèçàöèèòå â Áúëãàðèÿ èìàò ïðàâî íà èçðàçÿâàíå è íà ìèðíî ñäðóæàâàíå, àêî èçðàçÿâàíåòî íå ïîñÿãà íà ïðàâàòà íà äðóãè õîðà è àêî ñäðóæàâàíåòî å äåéñòâèòåëíî ìèðíî. Ñïîðåä ÷ë.

39 îò Êîíñòèòóöèÿòà: (1) Âñåêè èìà ïðàâî äà èçðàçÿâà ìíåíèå è äà ãî ðàçïðîñòðàíÿâà ÷ðåç ñëîâî - ïèñìåíî èëè óñòíî, ÷ðåç çâóê, èçîáðàæåíèå èëè ïî äðóã íà÷èí.

(2) Òîâà ïðàâî íå ìîæå äà ñå èçïîëçâà çà íàêúðíÿâàíå íà ïðàâàòà è äîáðîòî èìå íà äðóãèãî è çà ïðèçîâàâàíå êúì íàñèëñòâåíà ïðîìÿíà íà êîíñòèòóöèîííî óñòàíîâåíèÿ ðåä, êúì èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ, êúì ðàçïàëâàíå íà âðàæäà èëè êúì íàñèëèå íàä ëè÷íîñòòà. Àêî äàäåíà îðãàíèçàöèÿ íàêúðíÿâà íå÷èè ïðàâà è ïðèçîâàâà êúì ïðåñòúïëåíèÿ, ðàçïàëâàíå íà âðàæäà è íàñèëèå – òåçè íåùà íå ñà íåéíî ãàðàíòèðàíî ïðàâî. Íàïðîòèâ, òå ñà íàðóøåíèå íà ïðàâà.

8. Дискусията по тези теми се проведе във Фейсбук. Читателите й надхвърлят 4 000 души. Смятате ли, че онлайн пространството е територия, в която е ненужна каквато и да е регулация в името на препятстване на разпространението на слово на омразата? Ñìÿòàì, ÷å â èíòåðíåò íå å íåùî îòäåëíî îò „ðåàëíèÿ æèâîò“ è ÷å îòãîâîðíîñòòà çà ïîâåäåíèåòî â èíòåðíåò òðÿáâà äà å ñúùàòà, êàêâàòî å è èçâúí íåãî. Ïîíÿêîãà å òðóäíî (÷åñòî ïúòè è ïðàêòè÷åñêè íåâúçìîæíî) äà ñå óñòàíîâè ðåàëíèÿò èçâúðøèòåë íà äàäåíî äåéñòâèå â èíòåðíåò, íî êîãàòî ÷îâåê ó÷àñòâà ñ èìåòî ñè, êàêâàòî å ðàçïðîñòðàíåíàòà ïðàêòèêà âúâ Facebook, íå âèæäàì ïðè÷èíà äà íå áúäå òúðñåíà îòãîâîðíîñò, àêî å íàëèöå ðàçïðîñòðàíåíèå íà ñëîâî íà îìðàçà.

Светла Енчева е магистър по философия. Работи върху проекти на Социологическата програма на Центъра за изследване на демокрацията. Изследователският й фокус е свързан с темите миграция и интеграция, човешки права, анти-дискриминация, образование, гражданско общество, изследвания на пола.

Обектив | Брой 199

65

Ñíèìêà: â. „Åâðåéñêè âåñòè”

Д-р Нансен Арие, в. „Еврейски вести”

Вариант на „Драйфусова афера” имаше и в България ТРАГЕДИЯТА “САПУНЕНА АФЕРА АРИЕ” Ìíîãî ïúòè ñúì ÷åë è ñëóøàë, ÷å ïî âðåìå íà Õîëîêîñòà ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà â Áúëãàðèÿ íå å çàãèíàë íèòî åäèí ÷îâåê ïî ïðè÷èíà íà åâðåéñêèÿ ñè ïðîèçõîä (êàòî èçêëþ÷èì ïðèñúåäèíåíèòå é òîãàâà òåðèòîðèè). Ìîãà äà âúçðàçÿ çà òîâà ïîíå çà äâàìà äóøè: òðàãè÷íî

çàãèíàëèòå ìîè (ìàêàð è äàëå÷íè) ðîäíèíè ËÅÎÍ ÐÀÔÀÅË ÀÐÈÅ è ÐÀÔÀÅË ÈÑÀÊ ÀÐÈÅ. Òåõíèÿò êàçóñ íàïîìíÿ òîçè íà èçâåñòíàòà “Àôåðà Äðàéôóñ” ñ ôàëøèâîòî îáâèíåíèå çà òîçè åâðåèí è ïðåñèëåíàòà ìó ïðèñúäà. Çà ðàçëèêà îò íåÿ îáà÷å, “Àôåðàòà Àðèå” çà äâàìàòà åâðåè èìà òðàãè÷åí êðàé. Ðåøèõ äà ñå ïîðàçðîâÿ â òàçè ñðàìíà ñòðàíèöà íà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, îòäàâíà çàáðàâåíà, ïîòóëåíà,

66

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ íåäîáðå èçÿñíåíà îáåêòèâíî, íåïîçíàòà çà ñðåäèòå íè. Îêàçà ñå íåëåêà ðàáîòà, ñ òðóäíî îòêðèâàùè ñå èëè ëèïñâàùè àðõèâè, íåîòçèâ÷èâîñò, îòíå ìè ìíîãî âðåìå, òðóä è ñðåäñòâà. Íî äà âèäèì êàêâà å ïðåäèñòîðèÿòà. Âðúùàìå ñå êúì ñðåäàòà íà XIX âåê â ãðàä÷åòî Ñàìîêîâ, êîåòî òîãàâà ïðîöúôòÿâà ñúñ çíà÷èòåëíèÿ ïðèíîñ íà òúðãîâñêîáàíêåðñêàòà ôàìèëèÿ Àðèå. Ñîáñòâåíèöèòå é - òðèìàòà áðàòÿ Àðèå, ñè ïîñòðîÿâàò, âñåêè åäèí, ïî åäíà ðàçêîøíà êúùà çà äîì è îôèñ, êîèòî ïî ñâîÿòà àðõèòåêòóðà è êðàñîòà è äîñåãà ñå ñ÷èòàò çà ÷óäî. Íàðè÷àíè ñà “Ñàðàôñêèòå êúùè Àðèå”, êàòî íàé-ìàëêàòà îò òÿõ (åäèíñòâåíî çàïàçåíà) è ñåãà å íàé-çàáåëåæèòåëíèÿò ìóçååí îáåêò â ãðàäà.  íàéãîëÿìàòà, èçâåñòíà îùå êàòî “Äâîðåöà”, êúì êðàÿ íà XIX âåê ñå ðàæäàò äâàìàòà áðàòÿ Èñàê è Ëåîí Àðèå.  íà÷àëîòî íà XX âåê òîâà ãðàä÷å ñòàâà âå÷å “òÿñíî” çà ãîëåìèòå òåõíè àìáèöèè è âúçìîæíîñòè è òå ñå ïðåõâúðëÿò â Ñîôèÿ. Òóê îñíîâàâàò ôàáðèêà çà ïàðôþìåðèÿ è ñàïóí “Æåðìàíäðå”. Åíåðãè÷íèòå è èíèöèàòèâíè áðàòÿ ÿ ïðåâðúùàò â åäíà îò íàé-ðåíîìèðàíèòå â òîçè áðàíø â Áúëãàðèÿ. Íàìèðàøå ñå â Ñîôèÿ, íà áóë.”Ìàðèÿ-Ëóèçà” ¹58 (êúäåòî ïî-êúñíî, â êîìóíèñòè÷åñêî âðåìå, ñëåä íàöèîíàëèçàöèÿòà ñå ïîìåùàâàøå öåíòðàëà íà èçâåñòíîòî êîçìåòè÷íî ïðåäïðèÿòèå “Àðîìà”). Èçäàâàò è ìàëúê âåñòíèê “Åõî Àðèå”. Èçáóõâà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Íàöèçìúò è àíòèñåìèòèçìúò ñà â íàñòúïëåíèå. Íà 22 ÿíóàðè 1941 ã. â Áúëãàðèÿ å ïðèåò àíòèñåìèòñêèÿò Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà. Ñúçäàâà ñå Êîìèñàðñòâî çà åâðåéñêèòå âúïðîñè. Åâðåèòå ñà “ïðèòèñíàòè äî ñòåíàòà”. Ìíîãîòî ðåñòðèêòèâíè ìåðêè (íå å òóê ìÿñòîòî äà ãè ðàçãëåæäàì ïîäðîáíî) ïðåäâèæäàò è ïîñòåïåííà ëèêâèäàöèÿ íà åâðåéñêèòå èíäóñòðèàëíè è òúðãîâñêè ôèðìè. Ïî òàçè ïðè÷èíà êúì êðàÿ íà 1942 ã. ôàáðèêà “Æåðìàíäðå” å ïðåä ëèêâèäàöèÿ è ðàçïðîäàâà ïîñëåäíèòå ñè ïðîèçâåäåíè àðòèêóëè. Òóê ïðàâèì ìàëêî îòêëîíåíèå è ùå ðàçãëåäàìå äðóã êàçóñ, êîéòî ñëåä òîâà áèâà òÿñíî ñâúðçàí ñ íàøàòà òåìà.  Ñîôèÿ íà óë. “Öàð Àñåí” ¹69 èìàëî áàêàëíèöà, ñîáñòâåíîñò íà Âëàäèìèð Ìèëêîâ.  ïîëèöèÿòà äîñòèãíàëè ñèãíàëè, ÷å òîçè áàêàëèí ïðîäàâà ñàïóí íà “÷åðíà áîðñà”, ò.å. íàä íîðìèðàíàòà öåíà. Äèðåêöèÿòà íà ïîëèöèÿòà íàòîâàðâà ðàçóçíàâà÷, êîéòî íàáëþäàâà

áàêàëíèöàòà. Ïîäñòàâåíî ëèöå – ïîëèöàé, ñå ñâúðçâà ñ òîçè áàêàëèí, ïðåäñòàâÿéêè ñå çà êëèåíò, æåëàåù äà çàêóïè ñàïóí íà “÷åðíà áîðñà”. Áàêàëèíúò ñå õâàùà íà óëîâêàòà. Òàêà ñå ïîòâúðæäàâà âåðíîñòòà íà ñèãíàëà è áàêàëèíúò å àðåñòóâàí. Ïðîäàâàíèÿò îò íåãî ñàïóí å ïðîèçâîäñòâî íà “Æåðìàíäðå”, äîðè å ñúñ ñúùîòî íàèìåíîâàíèå. Òóê áàêàëèíúò ïðåäïðèåìà õèòúð õîä. Çà äà ñå îïðàâäàå çà âèñîêàòà ïðîäàæíà öåíà (òîé èìàë ïðàâî äà ïå÷åëè ñàìî 10%), ïðåõâúðëÿ âèíàòà êúì ôàáðèêàíòèòå Àðèå. Êàçâà, ÷å å çàêóïèë ñàïóíà îò òÿõ íà ïî-âèñîêà îò íîðìàëíàòà öåíà è òàêà èç÷èñëåíî ñå ïîëó÷àâà, ÷å å ñïàçèë 10% ïå÷àëáà. Òîâà å äîáðå äîøëî çà ðàçñëåäâàùèòå ïîëèöåéñêè îðãàíè â òîçè ïåðèîä íà ðàçâèõðåíè àíòèåâðåéñêè ñòðàñòè. Òå èçöÿëî âúçïðèåìàò êàòî “÷èñòà ìîíåòà” òâúðäåíèÿòà íà áàêàëèíà. Èçâåñòíî å îò âåêîâå, ÷å â ìíîãî äúðæàâè ïðè èçïàäàíå â èêîíîìè÷åñêà êðèçà ñå õâúðëÿ âèíàòà âúðõó åâðåèòå. Èçêàðâàò ãè àë÷íè è áåçñúâåñòíè ïàðàçèòè, êîèòî áîãàòåÿò è ëåíòÿéñòâàò íà ãúðáà íà íàðîäà. Çàïîçíàâàéêè ñå ñ äåòàéëè ïî ðàçãëåæäàíèÿ ñëó÷àé, ñå çàìèñëÿì äàëè è òîâà íå å áèë ñúùèÿò ñöåíàðèé. Íà 10 íîåìâðè 1942 ã. ñà àðåñòóâàíè ðúêîâîäèòåëè íà ôàáðèêà “Æåðìàíäðå”. Ãëàâíè îáâèíÿåìè ñòàâàò ËÅÎÍ ÐÀÔÀÅË ÀÐÈÅ - ñúñîáñòâåíèê íà ôàáðèêàòà, è ÐÀÔÀÅË ÈÑÀÊ ÀÐÈÅ - çàâåæäàù ïëàñìåíòà (ñèí íà äðóãèÿ ñîáñòâåíèê Èñàê, êîéòî å áîëåí). Àðåñòóâàò è ðàçïèòâàò è äðóãè ñúòðóäíèöè íà ôàáðèêàòà. Ñïîðåä ïîêàçàíèÿ íà íÿêîëêî ÷ëåíîâå íà ôàìèëèÿòà Àðèå, ïî-êúñíî â ñúäà òå ñà ìàëòðåòèðàíè è ïðèíóäåíè äà ïîäïèøàò íàòúêìåíè îò ïîëèöèÿòà ïîêàçàíèÿ, áåç äà èì å îñèãóðåíà òàì êàêâàòî è äà å àäâîêàòñêà êîíñóëòàöèÿ è ïðèñúñòâèå. Òàêà íàïð. Ðàôàåë Àðèå ñúîáùàâà ïðåä ÂÊÑ (ñ. 39 íà äåëîòî), ÷å (öèòèðàì): “Àç áÿõ áèò äî ñìúðò îò ïîëèöèÿòà”. È ïàê íà òàçè ñòðàíèöà: “Íàèñòèíà ìè å áèë íàíåñåí æåñòîê ïîáîé”. À íà ñ. 31 ñå öèòèðà, ÷å “Áåëüîòî íà Ðóôè å îêúðâàâåíî”. Íà ñ. 30 Ëåîí Àðèå ñúùî çàÿâÿâà, ÷å ïîêàçàíèÿòà ìó ñà èçòðúãíàòè ñ íàòèñê è ãî çàïëàøèëè, ÷å èíà÷å ùå ïîñëåäâà ìàëòðåòèðàíå êàòî íà Ðàôàåë. Àêî îáà÷å ïîäïèøåë (ïîäñêàçàíèòå ìó) ïîêàçàíèÿ, êîèòî “áèëè ôîðìàëíè”, ãî ïîäëúãàëè, ÷å ùå ãè îñâîáîäÿò âåäíàãà. Ùî ñå êàñàå çà ïîêàçàíèÿòà íà áðàòà íà Ðàôàåë - Çàõàðè Èñàê Àðèå, íà ñ. 27 ñå îïèñâà íà÷èíúò íà âçåìàíåòî èì: “Åäèí îò àãåíòèòå

Обектив | Брой 199

67

ВАРИАНТ НА “ДРАЙФУСОВА АФЕРА” ИМАШЕ...

íàïèñà ïîêàçàíèÿòà è àç ãè ïðåïèñàõ... Ëèñòúò îò ïîêàçàíèÿòà... äàäå ìè ãî åäèí àãåíò... Àç ïðåïèñàõ äîçíàíèåòî ñúñ ñîáñòâåíàòà ñè ðúêà, à òîâà, êîåòî ìè äàäîõà äà ãëåäàì îò íåãî, âçåìàõ â äæîáà ñè”. Íà 11 íîåìâðè 1942 ã. Äèðåêöèÿòà íà ïîëèöèÿòà èçïðàùà ïîëèöàè íà÷åëî ñ êðèìèíàëíèÿ èíñïåêòîð Ëþáåí Äàìÿíîâ Ñòîåâ, êîèòî èçâúðøâàò îáèñê íà ôèðìàòà “Æåðìàíäðå” íà áóë. “Ìàðèÿ-Ëóèçà” ¹58. Íàìèðàò 90 000 ëåâà (êîèòî î÷åâèäíî ñà áèëè íåîáõîäèìè çà òåêóùà èçäðúæêà íà ïðåäïðèÿòèåòî, çà çàïëàòè è ïð.) è ãè êîíôèñêóâàò. Îïèñâàò íàëè÷íèòå âñå îùå â ñêëàäà ïðîèçâåäåíè ïðîäóêòè (ïðåäèìíî ñàïóíè ìàðêè “Æåðìàíäðå” è “Äåðáè”). Îáðàçóâàíî å íàêàçàòåëíî äåëî îò îáù õàðàêòåð ¹1000/1942 ã. â Ñîôèéñêèÿ îáëàñòåí ñúä - VI íàêàçàòåëíî îòäåëåíèå. Ïúðâîòî çàñåäàíèå å íà 18 äåêåìâðè 1942 ã.  òîçè ïåðèîä íà òåæêà àíòèñåìèòñêà àòìîñôåðà òîâà ñúáèòèå å äîáðå äîøëî çà âåñòíèöèòå. Òå òðúáÿò ñ ãîëåìè çàãëàâèÿ çà íåãî. Íàïð. â. “Óòðî”, áðîÿò îò 19.12.1942 ã., ïóáëèêóâà çàãëàâèå ñ ãîëåìè áóêâè: “ÑÀÏÓÍÅÍÀÒÀ ÀÔÅÐÀ ÀÐÈÅ ÏÐÅÄ ÑÚÄÀ. ÂÐÚ×ÂÀÍÅÒÎ ÍÀ ÎÁÂÈÍÈÒÅËÍÈÒÅ ÀÊÒÎÂÅ. ÐÀÇÏÈÒÚÒ ÍÀ ÏÎÄÑÚÄÈÌÈÒÅ. ÏÎÊÀÇÀÍÈßÒÀ ÍÀ ÄÂÀÌÀÒÀ ÀÐÈÅ”. Ïðåäñåäàòåë íà ñúäåáíèÿ ñúñòàâ å Äèìèòúð Äèìèòðîâ, à ÷ëåíîâå: Õèòðîâ è Ïîïîâ. Àäâîêàòè, çàùèòàâàùè îáâèíåíèòå Àðèå, ñà íàé-àâòîðèòåòíèÿò þðèñò ïî òîâà âðåìå ïðîô. Äîëàï÷èåâ (íà Ë. Àðèå) è èçâåñòíèÿò àäâîêàò Íàñëåäíèêîâ (íà Ð. Àðèå). Äâàìàòà îáâèíÿåìè Àðèå íå ñå ïðèçíàâàò çà âèíîâíè. Íà 26 äåêåìâðè 1942 ã. ñå ïðîâåæäà âòîðîòî çàñåäàíèå. Ïðîêóðîðúò Òîäîð Êàðàãüîçîâ ïðîèçíàñÿ îáâèíèòåëíàòà ñè ðå÷, êîÿòî å øèðîêî îáñúæäàíà â ïðåñàòà. Íàïð. â. “Çîðà” â áðîÿ ñè îò 27.12.1942 ã. ïèøå ñëåäíèòå èçâàäêè îò íåÿ: “Âñè÷êè ó÷àñòíèöè ñà àôåðèñòè. Ãëàâíèòå ïîäñúäèìè ñà ñå ñòðåìèëè êúì íàòðóïâàíå íà ïðåêîìåðíè áîãàòñòâà è ñà äåéñòâàëè áåçîãëåäíî. ÍÀÒÐÓÏÂÀÍÅÒÎ ÍÀ ÃÎËÅÌÈ ÁÎÃÀÒÑÒÂÀ ÇÀ ÊÐÀÒÊÎ ÂÐÅÌÅ Â ÄÍÅØÍÈ ÄÍÈ Å ÍÅÍÎÐÌÀËÍÎ. Òî íàðóøàâà õàðìîíèÿòà è îáùåñòâåíàòà äèñöèïëèíà. Äà ñå íàòðóïâàò ëåâ÷åòàòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä íà åäíî ìÿñòî íå å íèùî äðóãî îñâåí àôåðèçúì. Òîâà òå ïðàâÿò ïîä

íàòèñêà íà åäèí âúòðåøåí ñòèìóë”. Îáâèíèòåëÿò íàêðàÿ ïëåäèðà çà ïðèñúäà äîæèâîòåí çàòâîð èëè ñìúðò. Çàùèòíèöèòå ïðîô. Äîëàï÷èåâ è Íàñëåäíèêîâ ïëåäèðàò íåâèíîâíîñò çà äâàìàòà Àðèå. Íà 31.12.1942 ã. å ïîñëåäíîòî çàñåäàíèå íà Ñîôèéñêèÿ îáëàñòåí ñúä. Ïðåäñåäàòåëÿò íà ñúäà Äèìèòðîâ ïðî÷èòà ïðèñúäàòà, ñ êîÿòî (öèòèðàì): ÑÚÄÚÒ ÏÐÈÇÍÀÂÀ ÇÀ ÂÈÍÎÂÍÈ: ÐÀÔÀÅË ÈÑÀÊ ÀÐÈÅ È ËÅÎÍ ÐÀÔÀÅË ÀÐÈÅ ÎÒ ÑÎÔÈß, ÑÎÁÑÒÂÅÍÈÖÈ ÍÀ ÔÀÁÐÈÊÀ “ÆÅÐÌÀÍÄÐÅ”, ×Å... ÏÎ ÑÚÂÎÊÓÏÍÎÑÒ ÄÂÀÌÀÒÀ ÏÎÄÑÚÄÈÌÈ ÑÅ ÎÑÚÆÄÀÒ ÍÀ ÑÌÚÐÒ ×ÐÅÇ ÎÁÅÑÂÀÍÅ È ÏÎ 300 000 ËÅÂÀ ÃËÎÁÀ”. Ñâåòúò å ñëèñàí. Ñúäúò ïî÷òè íàäâèøàâà è ïîèñêàíîòî îò ïðîêóðîðà. Íèêîãà äî òîçè äåí â èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå íå å èçäàâàíà ñìúðòíà ïðèñúäà çà òàêúâ âèä äåÿíèÿ îò òúðãîâñêî åñòåñòâî. Ïðîô. Äîëàï÷èåâ íà âñåîñëóøàíèå è â ïðåñàòà çàÿâÿâà, ÷å êëèåíòúò ìó å íåâèíåí. Åäèí äîáëåñòåí èñïàíñêè äèïëîìàò â Áúëãàðèÿ - Õóëèî Ïàëåíñèÿ è Òóáàî, ïðàâè íÿêàêâè îïèòè äà ñå íàìåñè è ñïàñè Àðèå, êîèòî ñïîðåä íåãî ñà îñúäåíè ñ åäíà íåñïðàâåäëèâà ïðèñúäà, äúëæàùà ñå åäèíñòâåíî íà åâðåéñêèÿ èì ïðîèçõîä. Èíòåðâåíöèÿòà ìó îáà÷å å íåóñïåøíà.  ìîòèâèòå íà Ñîôèéñêèÿ îáëàñòåí ñúä îñíîâíîòî äîêàçàòåëñòâî å “ñàìîïðèçíàíèåòî íà Âëàäèìèð Ìèëêîâ”. Öèòèðàì (íà ñ. 8): “åäíî íàïúëíî ñàìîñòîéíî, ñèëíî, áåçñïîðíî äîêàçàòåëñòâî”. Íî ñàìîïðèçíàíèå èìà, êîãàòî îáâèíåíèÿò ïðèçíàâà ñîáñòâåíàòà ñè âèíà. Òóê íÿìà òàêîâà íåùî. Ñúñ ñâîèòå ïîêàçàíèÿ áàêàëèíúò îíåâèíÿâà ñåáå ñè è ïðåõâúðëÿ âèíàòà íà äâàìàòà Àðèå. Òîâà íà þðèñòèòå å ïîçíàòî êàòî ìíèìî ñàìîïðèçíàíèå, îò êîåòî îáâèíåíèÿò î÷àêâà ëè÷íà èçãîäà. Ëúæàòà ìó ìíîãî äîáðå ïðîëè÷àâà â ïîñëåäâàùàòà ÷àñò îò ïîêàçàíèÿòà ìó. Íà âúïðîñèòå çàùî ñå å ñúãëàñèë äà çàïëàòè ïî-âèñîêà öåíà çà ñàïóíà òîé íå ìîæå äà îáÿñíè è ñå çàïëèòà â ñîáñòâåíèòå ñè ëúæè. Òåçè ëúæè íå ìîæå äà ïðèåìå äîðè òîçè òåíäåíöèîçåí ñúä. Öèòèðàì íà ñ. 15: “Ñúäúò ïðèåìà îáÿñíåíèÿòà ìó (ì.á. íà Ìèëêîâ) çà àáñîëþòíî íåñåðèîçíè, íåäîñòîâåðíè, íåïðàâäîïîäîáíè è íåäîêàçàíè”. Íî ùîì âòîðàòà ÷àñò íà ïîêàçàíèÿòà ìó å ëúæëèâà, î÷åâèäíî è ïúðâàòà ÷àñò å òàêàâà. Íå å ÿñíî çàùî ñúäúò èçáèðàòåëíî, áåç âñÿêàêâà ëîãèêà, ïðèåìà

68

ДА ПОЗНАЕМ ИСТОРИЯТА СИ åäíàòà ÷àñò çà èñòèíà, à äðóãàòà - çà ëúæà. Âñúùíîñò ñúäúò î÷åâèäíî å íàÿñíî, ÷å è ïúðâàòà ÷àñò îò ïîêàçàíèÿòà íà áàêàëèíà å ëúæëèâà. Çàùîòî, àêî âÿðâà, ÷å å èñòèíà, áè ãî îíåâèíèë. À îñúæäà è íåãî íà ñìúðò! Ïî-íàòàòúê â ìîòèâèòå ñå öèòèðàò îòåã÷àâàùè âèíàòà îáñòîÿòåëñòâà, êàêâèòî íè ñå âèæäàò òâúðäå ïîçíàòè: “Ïîäñúäèìèòå, îáçåòè îò íåíàñèòíà àë÷íîñò, ïðåíåáðåãâàéêè èíòåðåñèòå íà íàðîä, äúðæàâà è èìå, áåçðàçëè÷íè êúì ñòðàäàíèÿòà, ëèøåíèÿòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä... äâèæèìè ñàìî îò ãðóáèÿ èíòåðåñ äà îñèãóðÿâàò ëè÷íîòî ñè áëàãîïîëó÷èå, ñà èçâúðøèëè ïðåñòúïíîòî äåÿíèå”. È íà äðóãî ìÿñòî: “Àë÷íè õîðà êàòî òÿõ ìèíèðàò ãðàìàäíè íàðîäíè ñïåñòÿâàíèÿ è îáðè÷àò íà ïðîâàë ìíîãî íàðîäíè öåííîñòè.” È òàêà, òåæêàòà ïðèñúäà å èçäàäåíà, íî ìîæå áè íå âñè÷êî å çàãóáåíî. Èìà ïî-âèñøà èíñòàíöèÿ -àâòîðèòåòåí Âúðõîâåí êàñàöèîíåí ñúä, êîéòî åâåíòóàëíî ùå ïîïðàâè ãðåøêàòà? Æàëáàòà å ïîäàäåíà. Îáðàçóâàíî å íàêàçàòåëíî äåëî ¹81/1943 ã.- ÂÊÑ, II íàêàçàòåëíî îòäåëåíèå. Çàñåäàíèÿòà ñà íà 23-25 ìàðò 1943 ã. Ïðîêóðîð Ï. Îäæàêîâ ïëåäèðà çà ïîòâúðæäåíèå íà ïðèñúäèòå. Ïèñìåíèòå çàùèòè íà Ëåîí è Ðàôàåë Àðèå ñà ñèëíî îáîñíîâàíè íà 48 ñòðàíèöè, êàòî òàçè íà Ëåîí çàñÿãà 16 íàïðàâëåíèÿ, à òàçè íà Ðàôàåë - 11 íàïðàâëåíèÿ îòíîñíî íàðóøåíèÿ íà Îáëàñòíèÿ ñúä. Îñâåí ñïîìåíàòèòå âå÷å ïî-ãîðå íåñúîáðàçíîñòè ñå ñïèðàò è íà íåäîïóñêàíå íà 5 ñâèäåòåëè (çàùîòî “ïðèçîâàâàíåòî èì ùÿëî äà ÇÀÌÅÄËÈ è çàòðóäíè áåçïîëåçíî äåëîòî”), íåäîïóñêàíå íà ïîèñêàíà ãðàôîëîãè÷íà åêñïåðòèçà íà ïîêàçàíèÿ è ìíîãî äðóãè. Ñúñòàâúò íà ÂÊÑ å: ïðåäñåäàòåë (è äîêëàä÷èê ïî äåëîòî) Àíãåë Ïàíåâ è ÷ëåíîâå Çëàòè Öàíåâ, Èâ. Áàêúðäæèåâ è Èâ. Íèêîëîâ. Ñ Ðåøåíèå ¹212/03.04.1943 ã. ÏÐÈÑÚÄÀÒÀ ÍÀ ÑÎÔ. ÎÁË. ÑÚÄ Å ÏÎÒÂÚÐÄÅÍÀ. Íå å óâàæåíî íèòî åäíî îò öèòèðàíèòå 27 íàïðàâëåíèÿ íà çàùèòèòå.  ñâîèòå ìîòèâè çà îòõâúðëÿíåòî èì ÂÊÑ óïîòðåáÿâà ôîðìóëèðîâêàòà, ÷å îïëàêâàíåòî å “ÍÅÎÑÍÎÂÀÒÅËÍΔ 71 ïúòè! À ôîðìóëèðîâêàòà, ÷å ñòàíîâèùåòî íà Îáëàñòíèÿ ñúä å “ÂÚÏÐÎÑ ÍÀ ÏÐÅÖÅÍÊÀ”, ò.å., ÷å å ñóâåðåííî ïðàâî íà òîçè ñúä è íå ìîæå äà áúäå àòàêóâàíî âúâ ÂÊÑ, ñå óïîòðåáÿâà 14 ïúòè! Ñúäáàòà íà íåùàñòíèöèòå îêîí÷àòåëíî

å ðåøåíà! (À âåðîÿòíî ñè å áèëà ïðåäðåøåíà?) Ðåøåíèåòî íà ÂÊÑ å øèðîêî ðàçãëàñåíî â ïðåñàòà íà 6 àïðèë 1943 ã. È ñåãà çàáåëåæåòå íåùî óäèâèòåëíî! ÑÀÌÎ ÑËÅÄ 9 ÄÍÈ - ÍÀ 15 ÀÏÐÈË 1943 Ã. ÄÂÀÌÀÒÀ ÀÐÈÅ ÑÀ ÂÅ×Å ÒÐÓÏÎÂÅ! Çàùî å áèëî íåîáõîäèìî òàêîâà ñâåòêàâè÷íî áúðçî èçïúëíåíèå íà ïðèñúäàòà? Áåç “ÇÀÌÅÄËÅÍÈÅ”. Åäèí íàø ñúíàðîäíèê ßêî Êîåí ïðåäè âðåìå ñïîäåëè ñ ìåí, ÷å å ñòàíàë íåâîëåí ñâèäåòåë íà ñúáèòèåòî: “Áÿõ ïî òîâà âðåìå ïî ïîëèòè÷åñêè ïðè÷èíè â Öåíòðàëíèÿ ñîôèéñêè çàòâîð. Ñïîìíÿì ñè, êîãàòî èçâåäîõà äâàìàòà Àðèå çà åêçåêóöèÿ. Åäèíèÿò îò òÿõ ñèëíî êðåùåøå, ÷å å íåâèíåí, äðóãèÿò õëàäíîêðúâíî ìúë÷åøå.” Î÷åâèäíî ïàëà÷úò íà Ñîôèéñêèÿ çàòâîð ñè å çàñëóæèë íàäíèöàòà çà òîçè äåí. Ïèòàì ñå êàê ñà ñïåëè ñïîêîéíî òåçè 8 ìàãèñòðàòè, ÷èèòî èìåíà ïîìåñòèõ ïî-ãîðå? Òðóïîâåòå íà äâàìàòà Àðèå ñà ïðåõâúðëåíè â Ñîôèéñêèòå åâðåéñêè ãðîáèùà. Íà 16 àïðèë ñà ïîãðåáàíè òàì â äâà áëèçêè ãðîáà. Ðàôàåë å áèë íåæåíåí. Íî Ëåîí îñòàâèë ñúïðóãà Ðàøåë è 2 äúùåðè: Ðåíå íà 9 ãîäèíè è Êëåð íà 11 ãîäèíè. Òåçè íåùàñòíè÷êè áèëè óæàñåíè è îñòàíàëè áåççàùèòíè. Òóê íà ïîìîù ñå ïðèòè÷âà äåéñòâàùèÿò â Áúëãàðèÿ ïîäîáíî íà Ðàóë Âàëåíáåðã èñïàíñêè äèïëîìàò Õóëèî Ïàëåíñèÿ è Òóáàî. Òîé å èçâåñòåí ñ òîâà, ÷å å ñïàñèë áëèçî 600 åâðåè, èçäàâàéêè èì âèçè. Çà äà ñïàñè ñåìåéñòâîòî íà Ëåîí, òîçè äîáëåñòåí ÷îâåê îñèíîâÿâà äâåòå ìó ìîìè÷åòà, ñëåä êîåòî èçâåæäà ñåìåéñòâîòî èçâúí Áúëãàðèÿ. Çà ñúæàëåíèå ìàëêàòà Ðåíå çàãèâà â 1944 ã. ïðè èíöèäåíò. Ðàøåë è äúùåðÿòà Êëîä ñå çàñåëâàò â Àðæåíòèíà, êúäåòî îñòàâàò äî êðàÿ íà æèâîòà èì. Îò òîâà ùàñòëèâî è çàìîæíî åâðåéñêî ñåìåéñòâî íå îñòàâà íèùî. Òàêà çàâúðøâà òîçè “ñàïóíåí” ñåðèàë, ïðè êîéòî äâàìàòà Àðèå (ùå óïîòðåáÿ èçðàçà, õàðàêòåðèçèðàù ñúäáàòà íà åâðåèòå ïðè Õîëîêîñòà) “áÿõà èçïðàòåíè íà ñàïóí”. Ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. ñå îòêðè âúçìîæíîñò òåçè íåùàñòíèöè äà áúäàò ïîíå ìîðàëíî ïîñìúðòíî ðåàáèëèòèðàíè. Íî è òîãàâà îòíîøåíèåòî êúì èíäóñòðèàëöèòå áå, ÷å “òå ñà èçåäíèöè íà íàðîäà”, òàêà ÷å íÿìàøå êîé äà ñå çàåìå ñ òîâà. Ìîæå áè äóøèòå íà òåçè äîñòîéíè áúëãàðñêè ãðàæäàíè áðîäÿò è äîñåãà, î÷àêâàéêè ñïðàâåäëèâîñò?

Обектив | Брой 199

69

Моника Писанкънева

Дарителство за човешки права у нас? Äàðèòåëñòâîòî å îãëåäàëåí îáðàç íå òîëêîâà íà ìàòåðèàëíîòî ñúñòîÿíèå â åäíî îáùåñòâî, êîëêîòî íà äîìèíèðàùèòå öåííîñòè. Ó íàñ çà òîâà ñå ãîâîðè âñå ïî-÷åñòî, íî åäèí êðàòúê ïðåãëåä íà êàóçèòå, çà êîèòî ñå äàðÿâà, ùå íè ïîêàæå, ÷å ðàìêèòå ñà äîñòà òåñíè. Äîíÿêúäå ïðè÷èíàòà ñà îãðîìíèòå ïðàçíèíè â ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà íà äúðæàâàòà, êîèòî ÷àñòíèÿò äàðèòåë ñå îïèòâà äà çàïúëíè îò ìèëîñúðäèå. Çàêîíîäàòåëñòâîòî ó íàñ ñòèìóëèðà äàðÿâàíåòî çà ñîöèàëíè êàóçè, êîèòî ñà îòãîâîðíîñò è ïðèîðèòåò íà äúðæàâàòà – äàíú÷íèòå îáëåê÷åíèÿ êúì ñúçäàäåíèòå îò äúðæàâàòà ôîíäîâå çà ëå÷åíèå íà äåöà è àñèñòèðàíà ðåïðîäóêöèÿ ñà 5 ïúòè ïîãîëåìè îò òåçè, êîèòî åäèí äàðèòåë ùå ïîëó÷è, àêî äàðÿâà çà êàóçà, èçäèãíàòà îò íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ.  äîïúëíåíèå ñëóæèòåëè íà ïóáëè÷íàòà àäìèíèñòðàöèÿ ðåäîâíî ïàòðîíèðàò äàðèòåëñêè êàìïàíèè, íàñî÷åíè êúì ðåøàâàíå íà ñîöèàëíè ïðîáëåìè ïðåäèìíî îò õóìàíèòàðíî åñòåñòâî. Äîêúäå ñå ïðîñòèðà ðîëÿòà íà äúðæàâàòà è îòêúäå çàïî÷âà àíãàæèìåíòúò íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî å äîñòà íåÿñíî â ïîëåòî íà áúëãàðñêàòà ôèëàíòðîïèÿ. Îñâåí äúðæàâíàòà ïîëèòèêà, äðóã âàæåí ôàêòîð çà òåíäåíöèèòå â äàðèòåëñòâîòî å îáùåñòâåíèÿò ìîðàë. Íèâîòî íà òîëåðàíòíîñò è ïðèåìàíå íà ðàçëè÷èÿòà îïðåäåëÿ êîè êàóçè ñà ïðåäïî÷èòàíè ïðåä äðóãè è ñòàâàò îáåêò íà øèðîêî ïîäêðåïåíè ïóáëè÷íè êàìïàíèè. Ïîâå÷åòî õîðà ó íàñ áèõà ñå ñúãëàñèëè, ÷å äà ñå äàðÿâà çà ïðàâàòà íà äåòåòî å „ïðàâåíå íà äîáðî” è áèõà ïîäêðåïèëè ïðîåêòè, êîèòî îïàçâàò äåöàòà è ìëàäåæèòå îò íàñèëèå. Íî êîëêî õîðà áèõà ïîäêðåïèëè ñ ÷àñòíèòå ñè ñðåäñòâà ïðîåêòè, íàñî÷åíè êúì îïàçâàíå íà ïðàâàòà íà ìëàäåæèòå ñ

õîìîñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ? Âñå îùå òâúðäå ìàëêî â ñðàâíåíèå ñ áðîÿ íà ÷àñòíèòå äàðèòåëè çà òàçè êàóçà â Õîëàíäèÿ, Ãåðìàíèÿ, Âåëèêîáðèòàíèÿ, íÿêîè àìåðèêàíñêè ùàòè, Êàíàäà è äðóãè ñòðàíè, â êîèòî íèâîòî íà òîëåðàíòíîñò êúì õîìîñåêñóàëíèòå å çíà÷èòåëíî ïî-âèñîêî. Òàçè ãîäèíà â Ñîôèÿ ùå ñå ïðîâåäå ïåòèÿò ïðàéä íà ëåñáèéêè, ãåé ìúæå, áèñåêñóàëíè è òðàíñäæåíäúð õîðà (ËÃÁÒ). Ïðàéäúò å íàé-ìàñîâîòî ïóáëè÷íî ñúáèðàíå â çàùèòà íà ÷îâåøêè ïðàâà ó íàñ, ÷èñëåíîñòòà íà êîåòî ñå óâåëè÷è ñ íàä 10 ïúòè çà 4 ãîäèíè - îò îêîëî 100 äóøè ïðåç 2008 äî íàä 1 200 ïðåç 2011 ã. ×àñòíèòå äàðåíèÿ çà ïðúâ ïúò ùå áúäàò îñíîâåí èçòî÷íèê çà ôèíàíñèðàíå íà òîâà ñúáèòèå ïðåç 2012 ã., çà ðàçëèêà îò ïðåäõîäíèòå, â êîèòî ïî-ãîëÿì ïðîöåíò îò áþäæåòà íà ïðàéäà èäâàøå îò ãðàíòîâå îò ïîñîëñòâà è ìåæäóíàðîäíè äîíîðñêè îðãàíèçàöèè. Ïîñòåïåííîòî ïðåêðàòÿâàíå íà ôèíàíñèðàíåòî íà ïðîåêòè â çàùèòà íà ÷îâåøêè ïðàâà îò ñòðàíà íà çàïàäíèòå äèïëîìàòè÷åñêè ìèñèè â ñòðàíàòà áåøå ëîãè÷íî ñëåäñòâèå îò ïðèåìàíåòî íà Áúëãàðèÿ â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç è ïîåòèòå îòãîâîðíîñòè îò äúðæàâàòà äà ñúçäàäå àäåêâàòíè óñëîâèÿ çà ðàçâèòèå íà ñèëíî ãðàæäàíñêî îáùåñòâî. Çà ËÃÁÒ àêòèâèñòèòå äîéäå ìîìåíòúò äà äîêàæàò, ÷å è ó íàñ èìà øàíñîâå çà ïðîâåæäàíå íà ïðàéä, ïîäêðåïåí îò ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî íå ñàìî ìîðàëíî, íî è ôèíàíñîâî. Ïî ïðåçóìïöèÿ ïúðâèòå, ïîòúðñåíè êàòî ïîòåíöèàëíè ñïîíñîðè, áÿõà ãîëåìèòå ìåæäóíàðîäíè êîìïàíèè, êîèòî ïðîâåæäàò ïîëèòèêè çà ðàâíî òðåòèðàíå íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Íî òóê îðãàíèçàòîðèòå íà ïðàéäà óäàðèõà íà êàìúê. Îò íàä

70

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ 30 ïîñåòåíè ôèðìè, ñàìî åäíà ïðîÿâè èíòåðåñ äà ñïîíñîðèðà ñúáèòèåòî ÷ðåç çàïëàùàíå íà ðàçõîäèòå çà åäíà îò ïðåäâèäåíèòå ìîáèëíè ïëàòôîðìè ñðåùó ðåêëàìà: áðàíäèðàíå íà ïëàòôîðìàòà ñúñ íåéíîòî ëîãî. Ñëåä íåóñïåõà ñ íàìèðàíåòî íà äàðåíèÿ îò ôèðìèòå, îðãàíèçàòîðèòå ñå îáúðíàõà êúì èíäèâèäóàëíèòå äàðèòåëè îò ËÃÁÒ îáùíîñòòà è èçâúí íåÿ. Îðãàíèçèðàíåòî íà ôúíäðåéçèíã ïàðòèòà â ïàðòíüîðñêè êëóáîâå ìîáèëèçèðà äàðåíèÿ ïðåäèìíî îò õîðà îò îáùíîñòòà. Àìåðèêàíñêîòî ïîñîëñòâî çàïëàòè ðàçõîäèòå çà èäâàíå â Áúëãàðèÿ íà èçâåñòåí àìåðèêàíñêè ãåé DJ, êàòî ïî òîçè íà÷èí ïîäêðåïè ïðîöåñà íà íàáèðàíå íà ñðåäñòâà çà ïðàéäà îò ÷àñòíè äàðèòåëè.  äîïúëíåíèå ìàëúê ãðàíò îò êóëòóðíèÿ ôîíä íà ïîñîëñòâîòî îñèãóðè áàçèñíèòå 25% îò îïòèìàëíèÿ áþäæåò íà ñúáèòèåòî.  êëþ÷îâ ìîìåíò îðãàíèçàòîðèòå íà ïðàéäà ïîëó÷èõà ïîìîù çà ìîáèëèçèðàíå íà ÷àñòíè äàðèòåëñêè ñðåäñòâà è îò åäíà îò âîäåùèòå áúëãàðñêè ôîíäàöèè, êîÿòî ïîäêðåïÿ ðàçâèòèåòî íà ôèëàíòðîïèÿòà. Ôîíäàöèÿ „Ðàáîòèëíèöà çà ãðàæäàíñêè èíèöèàòèâè” (ÔÐÃÈ), âúâåæäàéêè çà ïðúâ ïúò ó íàñ ìîäåëà íà ò.íàð. „äàðèòåëñêè êðúã”, óñïÿ äà ñúáåðå íà åäíî ìÿñòî ïðîãðåñèâíî ìèñëåùè ÷àñòíè äàðèòåëè îò ñðåäíàòà êëàñà, êîèòî ïî âðåìå íà îòâîðåíî ôúíäðåéçèíã ñúáèòèå ñå çàïîçíàõà â ïîäðîáíîñòè ñ 4 ïðîåêòà íà 4 ðàçëè÷íè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è ïóáëè÷íî îáÿâèõà ëè÷íè äàðåíèÿ â ïîëçà íà åäèí èëè ïîâå÷å îò òÿõ. Îáùî 10 450 ëåâà áÿõà ñúáðàíè çà îêîëî 2 ÷àñà çà ñëåäíèòå ïðîåêòè: • Áúäè äîáðèÿò ãåðîé, Ñòîëè÷íà îðãàíèçàöèÿ íà Áúëãàðñêèÿ ÷åðâåí êðúñò – ïðîåêò çà áîðáà ñ íàñèëèåòî â ó÷èëèùå – 2 500 ëåâà; • Ðàçâèòèå íà äîáðîâîë÷åñêà ìðåæà îò ìëàäè ðîìñêè ëèäåðè, Ìëàäåæêà ôîíäàöèÿ Àðåòå – 2 500 ëåâà; • Æèâîò ÷ðåç èçêóñòâî, Ñäðóæåíèå „Ïðèÿòåëè íà

õîðà â íåðàâíîñòîéíî ïîëîæåíèå“ – ïðîåêò çà ñîöèàëíà èíòåãðàöèÿ íà õîðà ñ òåæêè ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ ÷ðåç èçêóñòâîòî – 2 500 ëåâà; • Ñîôèÿ Ïðàéä 2012, Íåôîðìàëåí îðãàíèçàöèîíåí êîìèòåò íà Ñîôèÿ Ïðàéä 2012 – 2 950 ëåâà. Òîâà ñúáèòèå ïîêàçà, ÷å äàðèòåëñòâî çà ÷îâåøêè ïðàâà å âúçìîæíî è â Áúëãàðèÿ. Ïðè åäíî óñëîâèå – äà ñå íàìåðè „àãåíò” íà ïðîãðåñèâíàòà ôèëàíòðîïèÿ, ñïîñîáåí äà îáåäèíè ïðîãðåñèâíî ìèñëåùè äàðèòåëè, êîèòî âÿðâàò â ïîçèòèâíàòà ñîöèàëíà ïðîìÿíà è ñà ãîòîâè äà èíâåñòèðàò â íåÿ. Ôîíäàöèÿ „Ðàáîòèëíèöà çà ãðàæäàíñêè èíèöèàòèâè” ñìÿòà äà ïðîäúëæè äà ðàçøèðÿâà íîâîñôîðìèðàíèÿ äàðèòåëñêè êðúã, êðúñòåí îò íåÿ „Ðàçâèòèå”, çà äà ïîêàæå, ÷å ôèëàíòðîïèÿòà ìîæå äà áúäå è íåùî äðóãî îñâåí õóìàíèòàðíà ïîìîù. Ôèëàíòðîïèÿòà ìîæå äà áúäå è ðèñêîâà ñîöèàëíà èíâåñòèöèÿ, êîÿòî èìà çà öåë äà çàñÿãà ÷óâñòâèòåëíè òåìè è äà ïðîìåíÿ ñòåðåîòèïè, äà ïîâèøàâà ìóëòèêóëòóðàëèçìà è òîëåðàíòíîñòòà â îáùåñòâîòî, äà ñòèìóëèðà èíîâàöèèòå è ïðîãðåñà. Çà äà ìîæå Ñîôèÿ Ïðàéä äà çàïðèëè÷à ïîâå÷å íà ËÃÁÒ ïðàéäîâåòå â Íþ Éîðê, Ëîíäîí èëè Áåðëèí, ñà íåîáõîäèìè ïîâå÷å ÷àñòíè ñðåäñòâà. Ìíîãî ïîâå÷å îò òîâà, êîåòî îðãàíèçàòîðèòå ñ ïîìîùòà íà ÔÐÃÈ è äðóãè ïàðòíüîðè óñïÿõà äà ñúáåðàò òàçè ãîäèíà. Íî âìåñòî äà êîìåíòèðàìå îñêúäíèÿ áþäæåò íà òàçãîäèøíèÿ ïðàéä, ïî-äîáðå äà çàâúðøèì òàçè ñòàòèÿ îïòèìèñòè÷íî. Äàðèòåëñòâîòî çà ÷îâåøêè ïðàâà èìà ïî÷âà ó íàñ è ïúðâèòå ñåìåíà â òàçè ïî÷âà âå÷å ñà ïîñåòè îò èíäèâèäóàëíè äàðèòåëè. ËÃÁÒ àêòèâèñòèòå è òåõíè ïàðòíüîðè ùå ïðîäúëæàâàò äà ïðèâëè÷àò ñúìèøëåíèöè. Ïðåç ñëåäâàùèòå 2 äî 5 ãîäèíè ñúñ ñèãóðíîñò ùå âèäèì ïèùíè áðàíäèðàíè ïëàòôîðìè ñ ëîãà íà êîìïàíèè êàòî ÌÒåë, Êîêà Êîëà, Áúëãàðèÿ Åúð, Íåñòëå è Äåâèí äà ïðåäâîæäàò ïðàéä øåñòâèåòî ïî ñîôèéñêèòå óëèöè.

Моника Писанкънева участва в българското ЛГБТ движение. От 2009 г. e в екипа на Фондация „Работилница за граждански инициативи” по програма, свързана с развитие на местното дарителство.

Обектив | Брой 199

71

Ñíèìêà: Áîðèñëàâ Íèêîëîâ

Десислава Петрова

„Това, което можеше да бъде” не е опция Äúæäîâíèÿò ñëåäîáåä ìèíà â ðàçëèñòâàíå íà ñòàðèòå êíèãè íà òàâàíà. Ðúêàòà ìè ñàìà èçáðà íåâçðà÷íàòà çåëåíèêàâà òâúðäà êîðèöà áåç èìå, êîÿòî ïîáúðçàõ äà ïîâäèãíà. Ñëåä ñåäìèöà íà ïðèðîäíè êàòàêëèçìè è âðúùàíå êúì èñòèíñêè âàæíèòå íåùà îò æèâîòà, çàãëàâèåòî „Êàê òðÿáâà äà ñå æèâåå” íà Äæîí Ëåáîê äîéäå ñúâñåì íà ìÿñòî. Êíèãàòà, ïðåâåäåíà è èçäàäåíà íà áúëãàðñêè â äàëå÷íàòà 1898 ã., ñúäúðæà ìèñëèòå çà æèâîòà

è ïðàêòè÷åñêèòå ñúâåòè íà Ëåáîê. Ìúäðîñòè îò ìèíàëîòî, ïîâòàðÿíè è ïðåïîâòàðÿíè, ïîíÿêîãà çàáðàâÿíè íà òàâàíà èëè çàõâúðëåíè â íÿêîå ìàçå. Êíèãàòà íå óñïÿõ äà ïðî÷åòà. Ðàçëèñòâàéêè ñòðàíèöèòå, ïîãëåäúò ìè ïîïàäíà âúðõó åäèí öèòàò, êîéòî ìè áåøå íàïúëíî äîñòàòú÷åí ïîíå çà åäèí öÿë äåí ðàçìèñëè: „Îò âñè÷êè ñêðúáíè äóìè, ùî ïðîèçíàñÿìå èëè

72

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ ïèøåì, íàé-ñêðúáíè ñà òèÿ „Òîâà ìîæåøå äà áúäå” -Äæîí Ãðèéíëèéô Óèòèúð. Êàêâî å ìîãëî äà áúäå, êàêâî å ñåãà, êàêâî èñêàì äà áúäå... Íå æåëàÿ äà ïèøà çà îíîâà, êîåòî å ìîãëî äà áúäå. Óèòèúð êàçâà, ÷å å ñêðúáíî äà ñå ïèøå çà íåãî. Ìèíàëîòî å èçæèâÿíî, ïîäïå÷àòàíî ñ òåæêèÿ ïå÷àò íà âðåìåòî, è íÿìà çåìíà ñèëà, êîÿòî äà ìîæå äà ãî âúðíå èëè ïðîìåíè. Íÿêàê ñúâñåì íàâðåìå ïîåòúò íàñî÷è ìèñëèòå ìè êúì áúäåùåòî. Äàäå ìè óðîê äà áúäà âèçèîíåð, à íå äîêóìåíòàëèñò. Îñòàâÿì èñòîðèÿòà íà íÿêîé äðóã, òàêà è òàêà íå ìå áèâà â ïîìíåíåòî. Çà ïîäêðåïà âàäÿ ïîèçòúðêàíàòà ãðàìîôîííà ïëî÷à íà Äæîí Ëåíúí è îò òàì çàçâó÷àâà „... ìîæå áè ìèñëèø, ÷å ñúì ìå÷òàòåë, íî íå ñúì åäèíñòâåíèÿò...”. ×åñòî ñëóøàì òàçè ïåñåí, çà äà ñè íàïîìíÿ, ÷å èìà è äðóãè. ×å îñòðîâ „Óòîïèÿ” ñúùåñòâóâà è ÷å íÿìà ïî-êðàñèâî îò òîâà äà ãî íîñèø â ñúðöåòî ñè ñ øèðîêî îòâîðåíè î÷è, èçïúëíåíè ñ âÿðà â áúäåùåòî. Äíåñ, ïîâå÷å îò âñÿêîãà, âÿðâàì â óòðå. Îíîâà óòðå, êîåòî íÿìà äà ñå ïðåâúðíå â ñèâîòî â÷åðà. Óòðåòî, â êîåòî äà áúäåø èäåàëèñò è àëòðóèñò íÿìà äà å ñèíîíèì íà ãëóïàê, à Äîí Êèõîò íÿìà äà îñòàíå ñàì â áîðáàòà ñè ñ ìåëíèöèòå. Äåíÿò, â êîéòî ôàêòúò, ÷å îáè÷àø íÿêîãî, ùå áúäå ïî-âàæåí îò òîâà äàëè òîçè „íÿêîé” ñå âïèñâà â î÷àêâàíèÿòà íà îáùåñòâîòî çà òâîÿòà ëþáîâ. Çàùîòî “Åäèíñòâåíàòà ðåàëíîñò å ëþáîâòà” Ìàéêà Òåðåçà. Âìåñòî ãîðíèòå ðåäîâå, ñè áÿõ íàìèñëèëà äà íàïèøà çàùî å íóæíà ïðîìÿíà â áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Äà èçðåäÿ ìíîæåñòâî àðãóìåíòè â ïîäêðåïà íà óçàêîíÿâàíå íà âðúçêèòå ìåæäó ëèöà îò åäíàêúâ ïîë. Äà îáîðÿ âñè÷êèòå èçêàçàíè â ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî àíòèòåçè. Äà íàõîêàì óïðàâíèöèòå çà íàçàäíè÷àâîòî èì ìèñëåíå è

ëèïñàòà íà èíèöèàòèâíîñò. Äà óêîðÿ áúëãàðñêèòå îáùåñòâåíèöè çà òÿõíîòî ìúë÷àíèå. Äà ïîèñêàì ñâîåòî „ïðàâî íà îòãîâîð” îò ìåäèèòå, êîèòî äîïðèíàñÿò çà íåãàòèâíîòî îòíîøåíèå ñïðÿìî ËÃÁÒ õîðàòà. Äà íàïîìíÿ íà ðåëèãèîçíèòå ëèäåðè, ÷å âìåñòî íåíàâèñò, òÿõíàòà ìèñèÿ å äà ïðîïîâÿäâàò ëþáîâ êúì áëèæíèÿ. Äà ïðèçîâà âñè÷êèòå îíåçè äâîéêè „èçâúí çàêîíà” äà èçëÿçàò íà ñâåòëî è äà îòñòîÿâàò ïðàâàòà ñè. Äà ïîñúâåòâàì âàñ äà ñå ïîñòàðàåòå äà îïîçíàåòå íÿêîÿ òàêàâà äâîéêà. Ïîñëå áÿõ ðåøèëà äà âè ðàçêàæà åäíà ñúðöåðàçäèðàòåëíà èñòîðèÿ çà äâàìà ìúæå èëè äâå æåíè, êîèòî ñå îáè÷àò èñòèíñêè è êîïíåÿò çà ìîìåíòà, â êîéòî íÿìà äà èì ñå íàëàãà äà êðèÿò íàé-êðàñèâîòî íåùî â æèâîòà èì – ñïîäåëåíàòà ëþáîâ. Âñè÷êèòå çàêîíîâè ñïúíêè è îáùåñòâåíî íåîäîáðåíèå, ñ êîèòî ñå ñáëúñêâàò. Äà âè îáÿñíÿ êîëêî å íåëåïî åäíî ïðàâèòåëñòâî èëè èçîáùî íÿêîé äà èìà ïðàâîòî äà ðåøàâà êîé êîãî è êàê äà îáè÷à, äà ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó åäíà è äðóãà ëþáîâ è äà ÿ ñëàãà â ñêàëà ïî âàæíîñò. Äà âè êàæà êîëêî îùå ïî-íåëåïî å, ÷å íÿêîé èçîáùî ìîæå äà áúäå „ñðåùó” ëþáîâòà. Ìíîãî äúëúã ñïèñúê ñè áÿõ ïîäãîòâèëà. Çàñòèãíàõà ìå îáà÷å äâå ïîðåäíè íîâèíè çà ïî÷èíàëè ïðèÿòåëè. Îñúçíàõ, ÷å íÿìàì âðåìå äà èçïèøà âñè÷êèòå òåçè íåùà, çàùîòî óòðå ìîæå è ìåí äà ìå íÿìà. È çàùîòî íå èñêàì ìèã, ïðåäè äà ìå íÿìà, äà ñè ïîìèñëÿ „Òîâà ìîæåøå äà áúäå”, à äà ñå å ñëó÷èëî íàèñòèíà. Çàòîâà âè îñòàâÿì ñàìè ñúñ ñïèñúêà. Âèå ïîìèñëåòå êàê áèõòå ãî íàïèñàëè. Ðàçèãðàéòå ñè äåáàò. Çàñòàíåòå „ÇÀ”, ïîñëå „ÏÐÎÒÈ”. Ïîòúðñåòå èíôîðìàöèÿ, îòãîâîðåòå ñè íà âúïðîñèòå. Çà ìåí â òîçè „äåáàò” íÿìà ïî-ñèëåí àðãóìåíò îò ñàìàòà ëþáîâ. Íÿìàì âðåìå çà ãóáåíå. Îòèâàì äà îáè÷àì, ñúñ èëè áåç âàøåòî îäîáðåíèå. Çàùîòî óòðå çàïî÷íà.

Десислава Петрова е координатор „Кампании и комуникации“ на БХК. Активист за правата на човека. Бори се за равни права на българската ЛГБТ общност от 2000 г.

Обектив | Брой 199

ПО СВЕТА

УНГАРИЯ Нови закони ограничават медийната свобода Марта Методиева

Óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî å ïðåíåáðåãíàëî ïðåïîðúêèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà äà ïðåðàçãëåäà ïðîòèâîðå÷èâèòå çàêîíè, êîèòî îãðàíè÷àâàò ìåäèéíàòà ñâîáîäà, îáÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Íà 24 ìàé 2012 ã. ïàðëàìåíòúò îäîáðè èíèöèèðàíèòå îò ïðàâèòåëñòâîòî ïðîìåíè íà çàêîíèòå. „Óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äàäå äà ñå ðàçáåðå, ÷å íå ñå îòíàñÿ ñåðèîçíî êúì ñâîáîäàòà íà ìåäèèòå, êàçà Ëèäèÿ Ãàë, èçñëåäîâàòåë íà Èçòî÷íà Åâðîïà è Áàëêàíèòå êúì ÕÐÓ. - Ïðîìåíèòå íà ìåäèéíèòå çàêîíè ïðàâÿò ìàëêî, çà äà ñå ñïðàâÿò ñúñ ñåðèîçíàòà çàãðèæåíîñò, èçðàçåíà îò Ñúâåòà íà Åâðîïà, à â íÿêîè ñëó÷àè ìîãàò äàæå îùå äà âëîøàò íåùàòà.” Çàêîíîâèòå ïîïðàâêè ñëåäâàò íàðåäáà íà êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä îò äåêåìâðè 2011 ã., çàäúëæàâàùà ïðàâèòåëñòâîòî äà ðåâèçèðà ïðîáëåìàòè÷íèòå êëàóçè íà äâà ìåäèéíè çàêîíà, ïðèåòè ïðåç 2010 ã. Øèðîêî êðèòèêóâàíèòå çàêîíè ïîëèòèçèðàò ìåäèéíàòà ðåãóëàöèÿ, íàëàãàò ò.íàð. áàëàíñèðàíè ðåïîðòàæíè èçèñêâàíèÿ, êàêòî è ðåãèñòðàöèÿ íà îíëàéí è ïå÷àòíèòå ìåäèè ïðè âëàñòèòå. Óíãàðñêèÿò ïàðëàìåíò ïðîäúëæàâà íàïðåä ñ îêîí÷àòåëíî ãëàñóâàíå íà 24 ìàé. Âúïðåêè íÿêîè

ïîëîæèòåëíè ïðîìåíè, êàêâîòî å ïðåìàõâàíåòî íà ïîâå÷åòî èçèñêâàíèÿ êúì æóðíàëèñòèòå äà ðàçêðèâàò èçòî÷íèöèòå ñè, ïðåäëîæåíèòå ïîïðàâêè íå ñå ñïðàâÿò àäåêâàòíî ñúñ çàêîíîâèòå ïðîáëåìè. Îñíîâíàòà çàãðèæåíîñò å çà ïîëèòèçèðàíèòå íàçíà÷åíèÿ â Ìåäèéíèÿ ñúâåò - îñíîâíèÿ ìåäèåí ðåãóëàòîð, âêëþ÷èòåëíî íàçíà÷àâàíåòî íà ïðåçèäåíòà ìó îò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ, è 9-ãîäèøíèÿ ìàíäàò íà íåãîâèòå ÷ëåíîâå, êîéòî ìîæå äà áúäå ïðåêðàòåí îò „ñâðúõ” ìíîçèíñòâî â ïàðëàìåíòà. Äðóãè ïîâîäè çà çàãðèæåíîñò âêëþ÷âàò èçèñêâàíåòî çà „áàëàíñèðàí” ðåïîðòàæ, êîéòî íà ïðàêòèêà èìà ñìðàçÿâàù åôåêò âúðõó ðàçñëåäâàùàòà æóðíàëèñòèêà è âîäè äî àâòîöåíçóðà. Îñâåí íåñïîñîáíîñòòà íà ïàðëàìåíòà äà ðåøè ñúùåñòâóâàùèòå ïðîáëåìè ñúñ çàêîíèòå, íîâèòå ïîïðàâêè ïîñòàâÿò è íîâè ðèñêîâå çà ìåäèéíàòà ñâîáîäà, ïðîäúëæàâà ÕÐÓ. Òå âêëþ÷âàò êëàóçà, ñïîðåä êîÿòî ñàìî Ìåäèéíèÿò ñúâåò å îòîðèçèðàí äà îäîáðè ñïîðàçóìåíèå çà ðàçïðîñòðàíåíèå, èçêëþ÷âàéêè ñúäèëèùàòà îò âúçìîæíîñòòà äà èçâúðøâàò íàäçîðíà ðîëÿ ïðè

74

ïîäîáíè ñïîðàçóìåíèÿ. Ñïîðåä äðóãà ïîïðàâêà Ìåäèéíèÿò ñúâåò íå å çàäúëæåí äà ñêëþ÷âà äîãîâîðè, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å ìîæå äà ïðåíåáðåãâà ðåçóëòàòèòå îò îáùåñòâåíèòå çàÿâêè çà ëèöåíçè çà ðàçïðîñòðàíåíèå è äà ãè ðàçäàâà ïî ñâîå óñìîòðåíèå. Òîâà ìîæå äà ñå îòðàçè ïðÿêî âúðõó „Êëóáðàäèî”, íåçàâèñèìà ðàäèî ñòàíöèÿ, êîÿòî ïðåç 2011 ã. ñïå÷åëè òúðãà çà ÷åñòîòà – äîãîâîð, êîéòî òàêà è íå å áèë ïðèêëþ÷åí ñ Ìåäèéíèÿ ñúâåò. Íà 28 ôåâðóàðè åäèí áóäàïåùåíñêè ãðàäñêè ñúä ïîñòàíîâè, ÷å Ìåäèéíèÿò ñúâåò íå ìîæå äà îòêàçâà äà ñêëþ÷âà äîãîâîð, êîãàòî ñïîðàçóìåíèåòî å áèëî âàëèäíî. Ïðîâåðêàòà îò ñòðàíà íà Ñúâåòà íà Åâðîïà å èçâúðøåíà îò åêñïåðòè ïî ìåäèéíàòà ñâîáîäà ïî ìîëáà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Óíãàðèÿ îòêàçà ïîìîù îò Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðè ïðåãëåäà íà ìåäèéíèòå é çàêîíè.

Íà 9 ôåâðóàðè Íèéëè Êðîéñ, êîìèñàð îò ÅÑ ïî äèãèòàëíèòå âúïðîñè, ïóáëè÷íî çàÿâè, ÷å àêî Óíãàðèÿ íå äåéñòâà â ñúãëàñèå ñ ïðåïîðúêèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà çà ìåäèéíèòå çàêîíè, ùå ñå îáúðíå êúì Ñúâåòà íà ÅÑ äà çàïî÷íå ïðîöåäóðàòà ïî ÷ëåí 7 ñðåùó Óíãàðèÿ. Ñïîðåä òîçè òåêñò îò Ñïîðàçóìåíèåòî íà ÅÑ ñòðàíà-÷ëåíêà ìîæå äà áúäå ëèøåíà îò ïðàâîòî äà ãëàñóâà, àêî èìà ÿâåí ðèñê îò íàðóøàâàíå íà îáùèòå öåííîñòè íà ÅÑ èëè àêî ñòðàíàòà-÷ëåíêà âå÷å ñåðèîçíî ãè íàðóøàâà. „Óíãàðèÿ èìàøå øàíñ äà èçïúëíè ïðåïîðúêèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà çà ìåäèéíàòà ñâîáîäà è òÿ ÿâíî ãî ïðîâàëè, çàâúðøâà Ãàë. - Âðåìå å Åâðîïà äà èçïîëçâà ïðàâîìîùèÿòà ñè ñïîðåä ÷ëåí 7 è äà íàïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî Óíãàðèÿ äà ãàðàíòèðà, ÷å íåçàâèñèìàòà ìåäèÿ ìîæå äà ðàáîòè ñâîáîäíî è íåîãðàíè÷åíî.” www.hrw.org

САЩ Изявлението на Обама за правата на ЛГТБ Àìåðèêàíñêèÿò ïðåçèäåíò Áàðàê Îáàìà è ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿò íà ßìàéêà Ïîðøà Ñèìïñúí-Ìèëúð òðÿáâà äà áúäàò ïîçäðàâåíè çà èçÿâëåíèÿòà èì ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíèòå èì êàìïàíèè âúâ âðúçêà ñ õîðàòà ñ íåòðàäèöèîííà ñåêñóàëíîñò (ËÃÒÁ). Îáàìà äàäå èíòåðâþ, ïóáëèêóâàíî íà 9 ìàé 2012 ã., â êîåòî ñïîäåëÿ, ÷å å íàïðàâèë ëè÷åí èçáîð

äà ïîäêðåïè åäíîïîëîâèÿ áðàê, çàùîòî âÿðâà, ÷å õîðàòà òðÿáâà äà ñå ðàäâàò íà åäíàêâè ïðàâà, íåçàâèñèìî îò ñåêñóàëíàòà èì îðèåíòàöèÿ. Äîáàâÿ, ÷å ñòèãíàë äî òîâà ðåøåíèå ñëåä ïåðèîä íà ëè÷åí ðàçìèñúë ïî ïðîáëåìà, íî ÷å ñìÿòà, ÷å ïðèåìàíå íà çàêîíîäàòåëñòâî çà åäíîïîëîâè áðàêîâå çàâèñè îò ñàìèòå äúðæàâè.

Обектив | Брой 199

ПО СВЕТА „Îáùîòî ìåæäó ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ íà ßìàéêà Ïîðøà Ñèìïñúí-Ìèëúð è ïðåçèäåíòà Áàðàê Îáàìà å, ÷å òå ïîåìàò ïîëèòè÷åñêè ðèñê, êàòî ãîâîðÿò çà èíòåãðèðàíå, âìåñòî çà äèñêðèìèíàöèÿ íà õîðàòà âúç îñíîâà íà ñåêñóàëíàòà èì îðèåíòàöèÿ èëè ïîëîâàòà èì èäåíòè÷íîñò, çàÿâè Áîðèñ Äèòðèõ, äèðåêòîð íà àäâîêàòèòå íà ËÃÒÁ ïðîãðàìàòà êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. – Òå âäúõíîâÿâàò õîðàòà ïî ñâåòà è äàâàò íàäåæäà çà ïî-ñâåòëî áúäåùå íà ðàçëè÷íèòå.” Ñèìïñúí-Ìèëúð, êîÿòî âñòúïè â äëúæíîñò ïðåç ÿíóàðè, ãîâîðè ìíîãî çà „èíòåãðèðàíåòî” ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíàòà ñè êàìïàíèÿ. Ñïîðåä íåÿ æèòåëèòå íà ßìàéêà íå òðÿáâà äà ïðîÿâÿâàò äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî õîðàòà çàðàäè ñåêñóàëíàòà èì îðèåíòàöèÿ. Ïî âðåìå íà åäèí îò äåáàòèòå òÿ ñúùî òàêà çàÿâÿâà âîëÿòà ñè äà ïðåðàçãëåäà çàêîíèòå, ñâúðçàíè ñ íåòðàäèöèîííè ñåêñóàëíè ïðîÿâè. Ïðåç 2004 ã. ÕÐÓ ïóáëèêóâà äîêëàä çà äèñêðèìèíàöèÿòà ñðåùó ËÃÒÁ õîðàòà â ßìàéêà. Èçÿâëåíèåòî íà ïðåçèäåíòà Îáàìà áå íàïðàâåíî ïðåäè Ìåæäóíàðîäíèÿ äåí ñðåùó õîìîôîáèÿòà è òðàíñôîáèÿòà íà 17 ìàé, êîãàòî ãðóïè â äåñåòêè

äúðæàâè îòáåëÿçâàò îò 2005 ã. íàñàì äåíÿ, â êîéòî ïðåç 1990 ã. Ìåæäóíàðîäíàòà çäðàâíà îðãàíèçàöèÿ ïðåìàõíà õîìîñåêñóàëíîñòòà îò ñïèñúêà ñè ñúñ çàáîëÿâàíèÿ. Âñÿêà ãîäèíà îò 2005 ã. íàñàì ÕÐÓ ïóáëèêóâà Çàëà íà ñðàìà, â êîÿòî íîìèíèðà íÿêîëêî ëèäåðè çà äåéñòâèÿòà èì ïðåç èçìèíàëàòà ãîäèíà, êîèòî ñà çàñòðàøèëè äîñòîéíñòâîòî, ñåìåéñòâàòà è áåçîïàñíîñòòà íà ËÃÒÁ õîðà. Òàçè ãîäèíà îáà÷å ÕÐÓ ùå ïî÷åòå Îáàìà è Ñèìïñúí-Ìèëúð â Çàëà íà ñëàâàòà. „Ñ ðåøåíèåòî ñè äà ïîäêðåïè åäíîïîëîâèÿ áðàê ïî âðåìå íà ïðåäèçáîðíàòà ñè êàìïàíèÿ ñàìèÿò Îáàìà ñòàíà óÿçâèì, íî êàòî ãî íàïðàâè, ñå ïðîÿâè êàòî èñòèíñêè ëèäåð, çàâúðøâà Äèòðèõ. - Îò ïîëèòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà, Ñèìïñúí-Ìèëúð ñúùî ïîå ãîëÿì ðèñê. ßìàéêà èìà æåñòîêà èñòîðèÿ íà õîìî- è òðàíñôîáèÿ, à ïðåäøåñòâåíèêúò íà Ñèìïñúí-Ìèëúð òâúðäî ïîäêðåïÿøå èçâúðøâàùîòî ñå êðèìèíàëèçèðàíå íà õîìîñåêñóàëíîòî ïîâåäåíèå”. www.hrw.org

Шумът около кърменето Ñìóùàâàùî. Ôàíòàñòè÷íî. Çëîâåùî. Ñòðàõîâèòî. Íàëóäíè÷àâî. Òîâà ñà íÿêîè îò êîìåíòàðèòå çà êîðèöàòà íà „Òàéì”, ïîêàçâàùà æåíà, êîÿòî êúðìè òðèãîäèøíèÿ ñè ñèí, çàñòàíàë ïðàâ íà åäèí ñòîë. Õàðåñâà ëè âè, èëè íå, âñè÷êè èìàò ïðàâî íà ìíåíèå çà òàçè ñíèìêà. Ñúùî òàêà æåíèòå èìàò ïðàâî ñàìè äà èçáèðàò äàëè äà êúðìÿò è êîëêî âðåìå. Èñòèíñêè ñìóùàâàùè ñà ïðîâàëèòå íà àìåðèêàíñêàòà ïîëèòèêà – îñîáåíî ëèïñàòà íà

ïëàòåí ñåìååí îòïóñê – çàðàäè êîèòî ìíîãî æåíè, êîèòî áèõà èñêàëè äà êúðìÿò, ñïèðàò ïî-ñêîðî, îòêîëêîòî èì ñå èñêà, ÷åñòî ñëåä íÿêîëêî ñåäìèöè èëè ìåñåöè. Ïðîáëåìúò, êîéòî òðÿáâà äà íè òðåâîæè, íå ñà æåíèòå, êîèòî êúðìÿò òðèãîäèøíèòå ñè äåöà, à ÷å èìà ìíîãî, íà êîèòî èì å íåâúçìîæíî äà êúðìÿò òðèìåñå÷íèòå ñè áåáåòà. Ñàðà Î., íàïðèìåð, âîäåëà êóðñîâå â êîëåæ è ðàáîòåëà êàòî ñåðâèòüîðêà, êîãàòî ðîäèëà ïúðâîòî ñè äåòå. Òî áèëî îùå ñúâñåì ìúíè÷êî, êîãàòî Ñàðà ñå âúðíàëà íà ðàáîòà òðè ñåäìèöè ïî-êúñíî. „Áåøå ìíîãî òðóäíî, ðàçêàçà ìè

76

òÿ. - Ðàáîòåõ íà äâå ìåñòà, íÿìàõ îôèñ… (öåäåíåòî) ìè îòíåìàøå âðåìå è íÿìàõ êîé çíàå êîëêî êúðìà… Íå ìîæåõ äà ãî ïðàâÿ, äîêàòî ñåðâèðàõ. Íÿìàøå êúäå äà îòèäà è àòìîñôåðàòà íå áåøå ïîäõîäÿùà.” Òÿ ñïèðà äà êúðìè, êîãàòî áåáåòî é å íà íÿêîëêî ìåñåöà. „ èäåàëíèÿ ñëó÷àé áèõ èñêàëà äà ìîæåõ äà êúðìÿ ïîíå åäíà ãîäèíà, àêî íå ïî-äúëãî… Íàèñòèíà èñêàõ äà ñå ïîëó÷è.” Àìåðèêàíñêàòà ïåäèàòðè÷íà àêàäåìèÿ ïðåïîðú÷âà äà ñå êúðìè íàé-ìàëêî øåñò ìåñåöà è äà ñå ïðîäúëæè äî ïúðâàòà ãîäèíà. Íî ñàìî 44% îò àìåðèêàíñêèòå áåáåòà âúîáùå ñà êúðìåíè 6 ìåñåöà, à 14.8% äî åäíà ãîäèíà. Íÿêîè ìàéêè ïðàâÿò çàêîííèÿ èçáîð äà íå êúðìÿò è íàèñòèíà â íÿêîè ñëó÷àè òîâà íå å ïðåïîðú÷èòåëíî ïî çäðàâîñëîâíè ïðè÷èíè (íàïðèìåð Öåíòðîâåòå çà êîíòðîë íà çàáîëÿâàíèÿòà ïðåïîðú÷âàò ÕÈÂ-ïîçèòèâíèòå ìàéêè â ÑÀÙ äà íå êúðìÿò). Íî ìíîãî äðóãè æåíè áèõà êúðìèëè ïî-äúëãî, àêî ìîæåõà. Îñíîâíà ïðè÷èíà íÿêîè æåíè äà ñïðàò äà êúðìÿò ïî-ðàíî, îòêîëêîòî èñêàò, å, ÷å ÑÀÙ íÿìàò ïðàêòèêàòà íà 178 äðóãè äúðæàâè: äà ãàðàíòèðàò ñúñ çàêîí ïëàòåíèÿ îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî. Àìåðèêàíñêèÿò àêò çà ñåìååí è ìåäèöèíñêè îòïóñê äàâà âúçìîæíîñò íà íÿêîè ñëóæèòåëè äà ñè âçåìàò òðè ìåñåöà íåïëàòåí îòïóñê çà ãëåäàíå íà íîâîðîäåíî. Íî ïî÷òè ïîëîâèíàòà ðàáîòåùè íÿìàò òàêîâà ïðàâî, à ìíîãî íå ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò íåïëàòåí îòïóñê. Ñàìî Êàëèôîðíèÿ è Íþ Äæúðñè ãàðàíòèðàò ñúñ çàêîí ïëàòåíèÿ îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî, ôèíàíñèðàí îò ìèíèìàëíè äàðåíèÿ. Êîãàòî îòïóñêúò ïî ìàé÷èíñòâî å ìíîãî êðàòúê, êúðìåíåòî ÷åñòî ñòðàäà. Íà íÿêîè ìàéêè è áåáåòà èì òðÿáâà åäèí ìåñåö, çà äà ñâèêíàò, à äîðè òîâà äà ñòàíå, íÿêîè ðàáîòíè ìåñòà ñà âðàæäåáíè êúì êúðìåíåòî. Òîâà íà ñâîé ðåä ìîæå äà ñå îòðàçè íà çäðàâåòî íà ìàéêèòå è íà äåöàòà, è íà îáùåñòâîòî êàòî öÿëî. Ñïîðåä Àìåðèêàíñêàòà ïåäèàòðè÷íà àñîöèàöèÿ êúðìåíåòî íàìàëÿâà èíôåêöèîçíèòå çàáîëÿâàíèÿ, äåòñêàòà ñìúðòíîñò, ñèíäðîìà íà âíåçàïíàòà äåòñêà

ñìúðò, äèàáåòà, ëèìôîìàòà, ëåâêåìèÿòà, áîëåñòòà íà Õîäæêèí, íàäíîðìåíîòî òåãëî, àñòìàòà è ò.í. Çà ìàé÷èíîòî çäðàâå å äîáðå äà êúðìè, çàùîòî ñå íàìàëÿâà ñëåäðîäèëíîòî êúðâåíå è ðèñêà îò ðàê íà ãúðäàòà è ÿé÷íèöèòå. Îñâåí òîâà êúðìåíåòî ìîæå äà ñïåñòè ìíîãî ïàðè. Ñïîðåä ïðîó÷âàíå îò 2010 ã. ÑÀÙ ìîãàò äà ïðåäîòâðàòÿò ñìúðòòà íà ïî÷òè 900 äåöà è äà ñïåñòÿò 13 ìèëèàðäà íà ãîäèíà, àêî 90% îò ìàéêèòå êúðìÿò ïðåç ïúðâèòå øåñò ìåñåöà îò ðàæäàíåòî íà áåáåòî. Ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè ñúì èíòåðâþèðàëà ðîäèòåëè è çäðàâíè ðàáîòíèöè èç öÿëàòà ñòðàíà çà ïîñëåäñòâèÿòà îò ëèïñàòà íà ïëàòåí îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî. Âðåäàòà âúðõó êúðìåíåòî å îñíîâíà ãðèæà. Ìíîãî æåíè ñà ìè êàçâàëè, ÷å áúðçî ñà ñå âðúùàëè íà ðàáîòà, çàùîòî íå ñà ìîãëè äà ñè ïîçâîëÿò èëè íå èì å áèë äàäåí íåïëàòåí îòïóñê ñëåä ðàæäàíåòî íà äåòåòî èì. Ïî÷òè âñè÷êè ñà ñïðåëè èëè ïîñòåïåííî ñà íàìàëèëè êúðìåíåòî ñêîðî ñëåä âðúùàíåòî èì íà ðàáîòà. Ïîëèòèêèòå, êîèòî ãàðàíòèðàò ïëàòåíèÿ îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî, ñïîìàãàò çà ïðîäúëæàâàíåòî íà êúðìåíåòî. Êàëèôîðíèÿ, êúäåòî ñëóæèòåëèòå ìîãàò äà âçåìàò äî øåñò ñåäìèöè ÷àñòè÷íî ïëàòåí îòïóñê, å ïúðâè ïðèìåð â òîâà îòíîøåíèå. Ïðîó÷âàíå îò 2011 ã. ïîêàçâà, ÷å ïðîãðàìàòà óäâîÿâà ñðåäíàòà ïðîäúëæèòåëíîñò íà êúðìåíåòî çà ìàéêèòå, êîèòî ãî ïîëçâàò. Äåáàòúò, çàïî÷íàò îò ñïèñàíèå „Òàéì”, ïîêàçâà, ÷å õîðàòà èìàò òâúðäà ïîçèöèÿ çà êúðìåíåòî. Àêî êàíàëèçèðàò òåçè ñòðàñòè â ïðîìîòèðàíåòî íà ïîëèòèêè, êîèòî ùå ïîìîãíàò íà æåíèòå äà ïðîäúëæàò ñ êúðìåíåòî, àêî ãî èçáåðàò, âìåñòî äà ñå ïðèòåñíÿâàò äàëè íÿêîÿ æåíà êúðìè òâúðäå äúëãî, èëè íå, äåáàòúò ùå èìà ðåçóëòàò. Âúïðîñúò íå å „êîëêî å äîñòàòú÷íî”, êàêòî ïðåäïîëàãà çàãëàâèåòî íà „Òàéì”, à äàëè ïîëèòèöèòå ñà äîñòàòú÷íî óìíè, çà äà íàìåðÿò íà÷èí çà êúðìåíå, ðàáîòà è ïëàòåí îòïóñê ïî ìàé÷èíñòâî.

Обектив | Брой 199

www.hrw.org

ПО СВЕТА

АЗЕРБАЙДЖАН Изглед от съдебната зала От Джорджи Годжа, старши изследовател към ХРУ за Южен Кавказ Ñòîëèöàòà íà Àçåðáàéäæàí å îæèâåíà îò ïîäãîòîâêè çà ôèíàëèòå íà ñúñòåçàíèåòî Åâðîâèçèÿ. Çà ñúæàëåíèå, äåíÿò å êàòî âñåêè äðóã â ãðàäñêèòå ñúäåáíè çàëè. Äîéäîõ òóê, çà äà äîêóìåíòèðàì íàðóøåíèÿ íà ÷îâåøêèòå ïðàâà – âêëþ÷èòåëíî, êàêòî ñòàâà ÿñíî, æåñòîêî ïîòóøàâàíå íà ïðîòåñòà íà ãðóïà õîðà â íàâå÷åðèåòî íà øîóòî Åâðîâèçèÿ. Ìèíàëàòà ñåäìèöà ïðèñúñòâàõ íà ïðåäâàðèòåëíîòî èçñëóøâàíå íà Àâàç Çåéíàëè, ãëàâåí ðåäàêòîð íà „Êóðàë”, íåçàâèñèì âåñòíèê. Òîé å îáâèíåí çà èñêàíå íà ïîäêóï è èçíóäâàíå, ñïîìåíàòè â æàëáà íà ïàðëàìåíòàðèñòêà îò óïðàâëÿâàùàòà Íîâà ïàðòèÿ íà Àçåðáàéäæàí. Ñïîðåä ïàðëàìåíòàðèñòêàòà ã-í Çåéíàëè èñêàë ïàðè, çà äà íå èçäàäå ñòàòèÿ ñ îáâèíåíèÿ çà êîðóïöèÿ ñðåùó íåÿ. Çåéíàëè îòðè÷à îáâèíåíèÿòà, òâúðäåéêè, ÷å ñà áèëè èçôàáðèêóâàíè â îòãîâîð íà êðèòè÷íèòå ìó ñòàòèè ñðåùó ïðàâèòåëñòâîòî. Àêî áúäå îñúäåí, Çåéíàëè ùå ëåæè â çàòâîðà 12 ãîäèíè. Èçãëåæäà ïðîöåñúò ñðåùó òîçè ÷îâåê å ÷àñò îò ìîäåë íà ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è ñäðóæàâàíåòî. Íàé-ìàëêî ÷åòèðèìà äðóãè æóðíàëèñòè ñà â çàòâîðà ñ ïîäîáíè îáâèíåíèÿ, êîèòî èçãëåæäàò ïîëèòè÷åñêè ìîòèâèðàíè. Òàêà â ïåòúê, îêîëî 15.00 ÷., ïðèñòèãíàõ â ñúäà çà òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ â Áàêó. Îòâúí èìàøå êúì 100 äóøè: ñåìåéñòâî, ïðèÿòåëè, äðóãè æóðíàëèñòè îò

íåêîíòðîëèðàíè îò äúðæàâàòà ìåäèè. Áåøå õóáàâî äà âèäÿ òîëêîâà ïîçíàòè ëèöà, ñúáðàíè äà ïîäêðåïÿò ðåäàêòîðà. Âèäÿõ Ìåõìåä Àëèåâ, äèðåêòîð íà „Òþðàí”, âîäåùàòà íåçàâèñèìà íîâèíàðñêà àãåíöèÿ. „Êàê å?”, ïîïèòàõ àç. Òîé ìè îòãîâîðè: „Ñïîðåä ïðàâèòåëñòâîòî, â äúðæàâàòà èìà ñâîáîäíà ïðåñà è âñåêè ìîæå äà ïèøå âñè÷êî, êîåòî ïîèñêà”. Ïðîäúëæè, ÷å êîãàòî íàñêîðî ðåïîðòåðêà îò ïîäêðåïÿíîòî îò ÑÀÙ ðàäèî „Ñâîáîäà” ðàçñëåäâàëà áèçíåñà íà ïðåçèäåíòà, ñàìî ðàäèî „Ñâîáîäà” è „Òþðàí” ïóáëèêóâàëè èñòîðèÿòà. „Íèòî îïîçèöèîííèòå âåñòíèöè, íèòî ò.íàð. íåçàâèñèìè êàçàõà èëè îòðàçèõà íåùî, ñâúðçàíî ñ ðàçñëåäâàíåòî”, ñïîäåëè Àëèåâ. Âåðîÿòíà ïðè÷èíà å ñïëàøâàíåòî íà ìåäèèòå è àâòîöåíçóðàòà, ïðîèçòè÷àùà îò íåãî, êîÿòî å ãîëÿì ïðîáëåì òóê. Ìèíàëàòà ãîäèíà âëàñòèòå íàõëóëè â îôèñèòå íà âåñòíèêà íà ã-í Çåéíàëè è èççåëè öÿëîòî èì ðåïîðòàæíî îáîðóäâàíå, ñëåä êàòî âåñòíèêúò íå ïëàòèë ãëîáà çà åäíî ïî-ðàíøíî äåëî çà êëåâåòà. Îò ìàðò ðåïîðòåðêàòà îò ðàäèî „Ñâîáîäà”, ïðîó÷âàëà ñäåëêèòå íà ïðåçèäåíòà Èëàì Àëèåâ, å æåðòâà íà ïîðî÷íà îïåòíÿâàùà êàìïàíèÿ, ñëåä êàòî îòêàçàëà äà ñå ïîääàäå íà çàïëàõèòå äà ïðåêðàòè ðàçñëåäâàíèÿòà ñè. Îêîëî 15.20 ÷. ñúäåáíàòà çàëà îòâîðè âðàòà. Àç

78

ñå ïðîâðÿõ ïðåç òúëïàòà è ñåäíàõ äî èçòúêíàòèÿ àäâîêàò çà ãðàæäàíñêè ïðàâà Èíòèãàì Àëèåâ, êîéòî äîáðîâîëíî ìè ïðåâåæäàøå. Ãîëÿìà ÷àñò îò ïîìåùåíèåòî áå çàåòà îò æåëÿçíà êëåòêà, â êîÿòî ñå íàìèðàøå ã-í Çåéíàëè. Îò ìîìåíòà, êîãàòî ñòúïèõ íà ëåòèùåòî â Áàêó åäèí äåí ïî-ðàíî, îêîëî ìåí âèæäàõ ñàìî Åâðîâèçèÿ: íàâñÿêúäå ïðàçíè÷íà ïúñòðîòà, ïðàçíóâàíå íà êóëòóðàòà è èñòîðèÿòà. Ìëàäè ìîìè÷åòà, óñìèõíàòè è ïðèâåòñòâàùè, ìè ïîäàäîõà êàðòà íà Áàêó è ëúñêàâî ñïèñàíèå, ðåêëàìèðàùî „íàé-äîáðîòî îò íàé-äîáðîòî” â ãðàäà. Ðåêëàìè íà ëóêñîçíè ìàðêè èçïúëâàõà ïúðâèòå íÿêîëêî ñòðàíèöè. Äîêàòî êàðàõ ïî áåçóïðå÷íèÿ ïúò îò ëåòèùåòî äî öåíòúðà íà ãðàäà, íÿìàøå êàê äà íå çàáåëåæà òðàíñôîðìàöèÿòà, êîÿòî áå ïðåæèâÿë ãðàäúò. Ñòîëèöàòà êèïåøå – ïðåîáëå÷åíà è ãîòîâà äà ïîñðåùíå õèëÿäè ïîñåòèòåëè. Íà âñÿêà âèòðèíà íà ìàãàçèí, íà âñåêè áèëáîðä è íà âñÿêî êàôåíå è ðåñòîðàíò èìà ïëàêàòè íà Åâðîâèçèÿ; äîðè ëîíäîíñêè òàêñèòà ñå äâèæàò èç ãðàäà, ðàçâÿâàùè ëîçóíãà íà ñúñòåçàíèåòî „Âúçïëàìåíè ñå!”. Ñúäåáíàòà çàëà âðúùàøå êúì ðåàëíîñòòà. Íàñòðîåíèåòî íå áåøå ïðàçíè÷íî è áåøå òîëêîâà ïðåòúïêàíî è ãîðåùî, ÷å åäâà ñå äèøàøå. Ã-í Çåéíàëè, â êëåòêàòà ìó, çàåìàøå ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ìÿñòîòî â ïîìåùåíèåòî. Åäíî îò ïúðâèòå äåéñòâèÿ íà àäâîêàòèòå ìó áåøå îïèòúò èì äà èçâåäàò ðåäàêòîðà îò êëåòêàòà, çà äà ñåäíå äî òÿõ. Òå êàçàõà, ÷å ñêîðî íå èì å áèë äàâàí øàíñà äà ñå ñðåùíàò ñ êëèåíòà ñè. Îïèòèòå áÿõà íàïðàçíè – äâå ãîëåìè çàêëþ÷àëêè äúðæàõà êëåòêàòà çàòâîðåíà. Àäâîêàòèòå íà Çåéíàëè ñå áÿõà îïèòàëè äà èçäåéñòâàò ðàçðåøåíèå êëèåíòúò èì äà ÷àêà ïðîöåñà ïðè äîìàøåí àðåñò, âìåñòî â çàòâîðà, à ñúùî òàêà è äà ïðåêðàòÿò êðèìèíàëíîòî äåëî ñðåùó íåãî,

ïîðàäè ëèïñà íà êðèìèíàëíî íàìåðåíèå. Ïîìîëèëè äà ñå ïîçâîëè âèäåî è àóäèî çàïèñ íà ïðîöåñà, èçòúêâàéêè äîâîäà, ÷å ñúäåáíàòà ñåêðåòàðêà íÿìà äà ìîæå äà çàïèøå âñè÷êè äåòàéëè îò èçñëóøâàíåòî. Ïîèñêàëè è äà ñå èçâèêà åêñïåðò, êîéòî äà ñâèäåòåëñòâà äàëè ñúîáùåíèÿòà, â êîèòî ñå òâúðäè, ÷å ñúäúðæàëè çàïëàõè çà èçíóäâàíå îò æóðíàëèñòà êúì ïàðëàìåíòàðèñòêàòà, íå ñà áèëè ïîäïðàâåíè. Ïðîêóðîðúò ñå ïðîòèâîïîñòàâèë íà âñè÷êè èñêàíèÿ, à ñúäèèòå áÿõà îñòàâåíè äà âçåìàò ñúîòâåòíèòå ðåøåíèÿ. Õîðàòà, äîøëè äà ïîêàæàò ïîäêðåïàòà ñè çà ã-í Çåéíàëè, ñå îïèòâàõà äà ãî îáîäðÿò. Íà íèêîãî íå áå ïîçâîëåíî äà ñå äîáëèæàâà äî êëåòêàòà, îñâåí íà 8 èëè 9-ãîäèøíàòà ìó ìàëêà äúùåðÿ, êîÿòî òîé èìà âðåìå äà öåëóíå äâà ïúòè ïðåç æåëåçíèòå ðåøåòêè. Ñúëçè íàïèðàõà íå ñàìî â î÷èòå íà ìîìè÷åíöåòî. Ñúäèèòå ñå âúðíàõà è ïðåäñåäàòåëñòâàùèÿò ñúäèÿ ïðî÷åòå ðåøåíèåòî. Âñè÷êè èñêàíèÿ áÿõà îòõâúðëåíè. Î÷åâèäíî îíîâà, êîåòî îòíå íà ñúäèèòå ïî÷òè 15 ìèíóòè äà ïðî÷åòàò, áåøå èì êîñòâàëî ïîìàëêî îò 5 ìèíóòè äà íàïèøàò. Ñúäúò ùå èçñëóøà „çà” è „ïðîòèâ” ïî äåëîòî íà 31 ìàé. Äîòîãàâà Åâðîâèçèÿ ùå å ñâúðøèëà, íî æèâîòúò ùå ïðîäúëæàâà â Àçåðáàéäæàí. Õîðàòà çàãðèæåíè çà ïîëîæåíèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà òóê òðÿáâà äà íå ñïèðàò äà îêàçâàò íàòèñê íà ïðàâèòåëñòâîòî äà ñïàçè ìåæäóíàðîäíèòå ñè çàäúëæåíèÿ êúì ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíåòî è äðóãè ãðàæäàíñêè ïðàâà – äîðè, êîãàòî ñöåíàòà îïóñòåå ñëåä ñúáîòà âå÷åð.

Обектив | Брой 199

www.hrw.org

ПО СВЕТА

КИТАЙ Преговорите за правата на човека с ЕС стават все по-несъстоятелни „Âå÷å ãîäèíè íàðåä êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî êðúæè îêîëî ÅÑ ñ ÿñíîòî ñúçíàíèå, ÷å íà åâðîïåéñêî íèâî íÿìà âîëÿ çà ñïàçâàíå íà àíãàæèìåíòèòå ïî îòíîøåíèå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Òàêà ñðåùèòå ñ ÅÑ ñà óïðàæíåíèå ñ îãðàíè÷åíà ïîëçà, êàçà Ëîòå Ëàéõò, äèðåêòîð íà àäâîêàòèòå îò Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. - Âúïðåêè âðàæäåáíîñòòà íà ïðàâèòåëñòâîòî, èñêàíèÿòà çà âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà ñà ñòàíàëè òâúðäå âàæíè çà îáèêíîâåíèòå ãðàæäàíè íà Êèòàé, íî Åâðîïà íå óñïÿ äà íàêàðà Ïåêèí äà ñïàçâà ìåæäóíàðîäíèòå ñè çàäúëæåíèÿ.” Îáèêíîâåíî ÷îâåøêèòå ïðàâà ñà òåìà íà ðàçãîâîðèòå ìåæäó ÅÑ è Êèòàé äâà ïúòè ãîäèøíî – íà åäíà ñåñèÿ â Åâðîïà è åäíà â Ïåêèí. Êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî âíåçàïíî ïðåêðàòè ïîñëåäíàòà êðúãëà

ìàñà â êðàÿ íà 2011 ã., î÷åâèäíî êàòî ÷àñò îò òàêòèêà äà íàìàëè áðîÿ íà ñðåùèòå äî âåäíúæ â ãîäèíàòà. Ïîäåòè ïðåç 1995 ã., äèàëîçèòå äúëãî âðåìå ñà áèëè ñïúâàíè îò ëèïñàòà íà îáùà ñòðàòåãèÿ íà ÅÑ çà ÷îâåøêèòå ïðàâà â Êèòàé. Îùå ïîâå÷å, ÷å òåìàòà íå å îáâúðçàíà ñ äèïëîìàòè÷åñêè èíèöèàòèâè, ïîëèòèêè è äðóãè óñëîâèÿ â äâóñòðàííèòå îòíîøåíèÿ ìåæäó ÅÑ è Êèòàé â òúðãîâèÿòà, èíâåñòèöèèòå è îêîëíàòà ñðåäà. Äèàëîãúò ïîñòîÿííî ñå å ïðîâàëÿë, áåç ïðèíîñ êúì ñúùåñòâåíîòî ïîäîáðÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà èëè íà èçïúëíåíèåòî íà ìåæäóíàðîäíèòå çàäúëæåíèÿ îò ñòðàíà íà Êèòàé, çàÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Ñïîðåä îðãàíèçàöèÿòà èìåííî â äèñêóñèèòå çà ÷îâåøêèòå ïðàâà òðÿáâà äà ñå ÷óÿò êîíêðåòíèòå

80

ïîâîäè çà çàãðèæåíîñò, äà ñå ïðåïîðú÷àò ìåðêè, äà ñå ïðåäñòàâÿò î÷àêâàíèÿ, äà ñå ïîåìàò çàäúëæåíèÿ è äà ñå ïðèåìàò ñòðàòåãèè. Ñìèñëåíèÿò äèàëîã âîäè äî ïðîãðåñ. Àêî íÿìà ðàçâèòèå, ñúùèòå ïðîáëåìè è î÷àêâàíèÿ òðÿáâà äà ñå àäðåñèðàò êúì íàé-âèñîêèòå íèâà íà ïðàâèòåëñòâîòî. ÕÐÓ îòíîâî ïðèçîâà ÅÑ äà ðàçâèå è ïðèëîæè ñòàíäàðòè çà ðàçâèòèå. Ïðåäñòîÿùàòà ñðåùà â Áðþêñåë ñëåäâà ïî ïåòèòå äåëîòî íà àêòèâèñòà ×åí Ãóàí÷åí. Òî å åäíî îò íàé-ãîëåìèòå ïðåäèçâèêàòåëñòâà â äèïëîìàöèÿòà, ñâúðçàíè ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà â ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Ñëåä êàòî óñïÿâà äà èçáåãíå íåçàêîííî çàäúðæàíå â äîìà ñè â ïðîâèíöèÿòà Øàíäîí, ×åí ïîëó÷àâà ïîäñëîí îò àìåðèêàíñêîòî ïîñîëñòâî â Ïåêèí. Òàì ÷àêà êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ñå ñïîðàçóìåå ñúñ ÑÀÙ è äà ìó ïîçâîëè äà çàìèíå çà ÑÀÙ, çà äà ó÷è ïðàâî. Ïðåãîâîðèòå çà ñúäáàòà íà ×åí ñå îñúùåñòâÿâàò ïðåäè, ïî âðåìå è ñëåä àìåðèêàíîêèòàéñêèÿ ñòðàòåãè÷åñêè è èêîíîìè÷åñêè äèàëîã, íàé-çíà÷èòåëíàòà ãîäèøíà ñðåùà ìåæäó äâåòå ïðàâèòåëñòâà. Âúïðåêè äèïëîìàòè÷åñêàòà êðèçà îêîëî ×åí, äèàëîãúò ïðîäúëæè è áå õàðàêòåðèçèðàí êàòî óñïåøåí è çà äâåòå ñòðàíè. „Ñëó÷àÿò íà Ãóàí÷åí å äîêàçàòåëñòâî, ÷å ïðàâèòåëñòâàòà ìîãàò òâúðäî äà ñå àíãàæèðàò ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà, äîêàòî ðàçâèâàò îòíîøåíèÿòà ñè è â äðóãè ñôåðè, äîïúëâà Ëåéõò è äîáàâÿ - ïðè âñå, ÷å Åâðîïà îò ãîäèíè å ñëàãàëà íàñòðàíà ïðàâàòà íà ÷îâåêà îò ñòðàõ äà íå çàñòðàøè èêîíîìè÷åñêèòå ñè âðúçêè ñ Êèòàé.  ðåçóëòàò íà òîâà, Ñòàðèÿò êîíòèíåíò ãóáè ïî÷âà è çà äâàòà ïðîáëåìà.” Ñïîðåä ÕÐÓ ÅÑ òðÿáâà äà èçïîëçâà âúçìîæíîñòòà çà äèàëîã çà ÷îâåøêèòå ïðàâà, çà äà ïîäïîìîãíå ïðåêðàòÿâàíåòî íà ñèñòåìàòè÷íèÿ íàòèñê âúðõó ïðàâîçàùèòíèöèòå â Êèòàé.

 ÷àñòíîñò ÅÑ òðÿáâà äà: - Ïðèçîâå çà áåçóñëîâíîòî îñâîáîæäàâàíå íà âñè÷êè çàòâîðíèöè, óïðàæíèëè ìèðíî îñíîâíèòå ñè ÷îâåøêè ïðàâà êàòî ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíåòî, ñúáèðàíåòî, ñäðóæàâàíåòî è ðåëèãèÿòà. ÅÑ òðÿáâà ïóáëè÷íî äà ïîâòîðè ïðèçèâà ñè çà îñâîáîæäàâàíåòî íà Ëèó Ñÿîáî - ÷îâåêúò, ó÷àñòâàë â èçãîòâÿíåòî íà Õàðòà’08 è íîñèòåë íà Íîáåëîâàòà íàãðàäà çà ìèð çà 2010 ã.; - Äà ïðèçîâå çà ïðåêðàòÿâàíå íà èçâúíñúäåáíîòî çàäúðæàíå èëè äðóãè èçâúíñúäåáíè îãðàíè÷åíèÿ íà ïðàâàòà íà àêòèâèñòèòå, íà òåõíèòå ñåìåéñòâà è ïîääðúæíèöè. Ñðåä òÿõ ñà ñåìåéñòâàòà íà Ëèó Ñèà, íà ×åí Ãóàí÷åí, íà àêòèâèñòà çà îáùåñòâåíî çäðàâå Õó Äæèà è ñåìåéñòâîòî ìó è íà åòíè÷åñêèÿ ìîíãîëñêè àêòèâèñò Õàäà è ñåìåéñòâîòî ìó; - Äà ïðèçîâå êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà âúçñòàíîâè íà ñëóæáà àäâîêàòèòå, íà êîèòî â ïîñëåäíèòå ãîäèíè å çàáðàíèëî äà âîäÿò äåëà, ñâúðçàíè ñ îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ è ÷îâåøêèòå ïðàâà, êàêòî è äà ïðåìàõíå îñòàíàëèòå îãðàíè÷åíèÿ íà âúçìîæíîñòòà èì äà ïðàêòèêóâàò ïðàâî; - Äà ïîäêàíè êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà íàïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî äà íå äîïóñêà êîìïðîìèñ ñúñ ñïàçâàíåòî íà ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòèòå ÷îâåøêè ïðàâà â èìåòî íà îáùåñòâåíàòà èëè íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò; - Äà ïîäêàíè êúì íåçàáàâíî óñòàíîâÿâàíå íà ñìèñëåí äèàëîã ìåæäó êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî è òèáåòñêè ïðåäñòàâèòåëè, çà äà ñå ðàçðåøàò íàëåæàùèòå ïðîáëåìè â ðåãèîíà. „ÅÑ èìà âúçìîæíîñòòà äà ïðåâúðíå òîçè äèàëîã â èíñòðóìåíò çà çàùèòà íà ïðàâàòà â Êèòàé.  ñëó÷àé, ÷å òîâà íå ñòàíå, ùå ñå ïîâäèãíàò ñåðèîçíè âúïðîñè çà ïîëçàòà îò ïîäîáíî óïðàæíåíèå”, çàêëþ÷àâà Ëàéõò. www.hrw.org

Обектив | Брой 199

Ñíèìêà: Ñâåòëà Áàåâà

Всяка година в България се раждат около 600 мъртвородени бебета. Техните родители нямат правото нито да кремират, нито да погребат децата си. Няколко организации поискаха незабавна промяна на тази дълбоко нехуманна практика. Можете да подкрепите тези организации, като подпишете петицията тук: http://poppies-for-mary.org/.