сп. "Обектив", бр. 210 (Май 2013)

Май 2013

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Думи на редактора Èçëåçå íîâèÿò áðîé íà ñï. Îáåêòèâ.  íåãî ìîæå äà ïðî÷åòåòå: • Ïðàâà íà ìàëöèíñòâàòà: Ðîìèòå – çàïëàõà çà áúëãàðñêàòà äåìîêðàöèÿ? – Åìèëèÿ Äàí÷åâà • Ñâîáîäà íà ñëîâîòî: Ìåäèè è ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ: îñîáåíèÿò ñëó÷àé – Íèêîëåòà Äàñêàëîâà, ôîíäàöèÿ „Ìåäèéíà äåìîêðàöèÿ“ • ×åòåì àðõèâèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò: Çà ÷àëãàòà è ïðåõîäà – Ìîì÷èë Ìåòîäèåâ • Ïóáëè÷íîñò çà ËÃÒÁ: Ãîðäîñò – Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ • Äà áúäåø èëè äà íå áúäåø áåæàíåö â Áúëãàðèÿ – äîö. Àííà Êðúñòåâà •  òúðñåíå íà òî÷íàòà äóìà – Òàòÿíà Âàêñáåðã • Äà îïîçíàåì ìèíàëîòî ñè: 24 ìàé 1943-òà è ÷åñòâàíåòî íà äàòàòà äíåñ – Ôàíè Ìëàäåíîâà • Íàøèòå ñêðèòè ïðåäðàçñúäúöè – ßíà ÁþðåðÒàâàíèå

ÎÁÅÊÒÈ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ (4-5) Ðîäîõóëèòåëè, íåîòãîâîðíè áúëãàðè, íåáëàãîäàðíè åâðåè, íåõðàíèìàéêîâöè ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ (6-9) Ðîìèòå – çàïëàõà çà áúëãàðñêàòà äåìîêðàöèÿ? ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÑËÎÂÎÒÎ (10-11) Ìåäèè è ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ: îñîáåíèÿò ñëó÷àé ×ÅÒÅÌ ÀÐÕÈÂÈÒÅ ÍÀ ÄÑ (12-14) Çà ÷àëãàòà è ïðåõîäà ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÒÁ (18-21) Ãîðäîñò ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ (22-25) Äà áúäåø èëè äà íå áúäåø áåæàíåö â Áúëãàðèÿ ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐà (28-29)  òúðñåíå íà òî÷íàòà äóìà ÄÀ ÎÏÎÇÍÀÅÌ ÌÈÍÀËÎÒÎ ÑÈ (30-31) 24 ìàé 1943-òà è ÷åñòâàíåòî íà äàòàòà äíåñ ËÈ×ÍÈ (32-33) Íàøèòå ñêðèòè ïðåäðàçñúäúöè

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà Íèêîëîâà ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâà ÀÂÒÎÐÈ: Àííà Êðúñòåâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âåíåëèíà Ïîïîâà, Åìèëèÿ Äàí÷åâà, Ìàðèàíà Àíäðååâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèðîñëàâà Òîäîðîâà, Ìîì÷èë Ìåòîäèåâ, Íèêîëåòà Äàñêàëîâà, Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ, Ñòèëèÿí Éîòîâ, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Ôàíè Ìëàäåíîâà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå Ñíèìêà êîðèöà: Àðõèâ ÁÕÊ

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ñîôèÿ 1504 ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 bhc@bghelsinki.org www.bghelsinki.org Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà ×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åìèë Êîåí, Çåëìà Àëìàëåõ, Èëèàíà Ñàâîâà, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà , ßíà Áþðåð Òàâàíèå

ÏÎ ÑÂÅÒÀ (51-53) ÑÀÙ: Ïîâå÷å âðåäà, îòêîëêîòî ïîëçà (53-54) Îãðàíè÷àâàíåòî íà ñëîâîòî îãðàíè÷àâà àðàáñêàòà ñâîáîäà (55-56) Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ èçïðàùà Ñèíòèÿ Áðàóí ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ (57-64) Äåëîòî „Àíåëèÿ Äóäèíà ñðåùó ÍÀÏÎΓ ïîëó÷è ñïðàâåäëèâî ðåøåíèå (65-66) Ïèñìî îò Ìóçåÿ íà Õîëîêîñòà – Âàøèíãòîí (67) Ïèñìî îò ãðóïà èíòåëåêòóàëöè „Äî Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå åâðåè â Èçðàåë“

Ñíèìêà: Àðõèâ ÁÕÊ

15

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÌÈÐÎÑËÀÂÀ ÒÎÄÎÐÎÂÀ

Нездравата липса на любопитство на държавните органи към един незаконно подслушан разговор

26

ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ

Мерките срещу незаконно влезлите чужденци са неефективни и прекалено скъпи

34 ËÈ×ÍÈ

„Висящи“ бизнес идеи за ромски младоци

36

ÏÐÎ×ÅÒÅÍÎ ÎÒ ÎÁÅÊÒÈÂ

70 години война на интерпретациите

48

ÏÐÀÂÎ ÍÀ ÅÊÎËÎÃÈ×ÍÀ ÑÐÅÄÀ

Референдумът в Стара Загора: Фасадната срещу пряката демокрация

49 ÏÎ ÑÂÅÒÀ

Русия: Повече от 50 групи са набелязани

4

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Юлиана Методиева, главен редактор

Родохулители, неотговорни българи, неблагодарни евреи, нехранимайковци Àêî ñå ïèòàòå ÷èé å òîçè åçèê è íå âè ëè íàïîìíÿ ñëîâåñíàòà æëú÷ íà êðàéíî äåñíèòå áúëãàðñêè ïàðòèè, îòãîâîðúò ùå å óòâúðäèòåëåí. Çàðàäè äåìîíñòðèðàíèÿ âêóñ êúì îáîáùåíèå, ñòèãìàòèçàöèÿ è ïîäñòðåêàòåëñòâî íà åäíè áúëãàðñêè ãðàæäàíè ñðåùó äðóãè. Êàêòî ñå êàçâà îáà÷å, òîâà å ëåñíàòà ÷àñò îò îòãîâîðà. Ñàìóåë Àðäèòè å àâòîðúò íà òåçè äóìè, ïðîèçíåñåíè íà ïðåñêîíôåðåíöèÿ â ÁÒÀ íà 27 ìàé ò.ã. Ãîñïîäèíúò å ñèí íà Áåíÿìèí Àðäèòè, à èñòîðèöè ñ ïðîìîíàðõè÷åñêè óêëîí ëàñêàâî ãîâîðÿò çà íåãî. Ñòðàííî èëè íå, íî å ôàêò, ÷å ÷èòàòåëèòå ñïåöèàëíî íà „24 ÷àñà“ ïîëó÷àâàò îò „ìëàäèÿ“ Àðäèòè ñèñòåìíî ñâðúõïðîïîðöèîíàëíè äîçè ïîñëàíèÿ â ñðàâíåíèå ñ äðóãè ìíåíèÿ îò åâðåéñêàòà îáùíîñò. Îêîëî íåãî å ñôîðìèðàí Êëóá íà ïðèÿòåëèòå áúëãàðè è åâðåè â Èçðàåë. Öåëòà íà òîçè êëóá å “çàùèòà îò

êëåâåòèòå, îòïðàâÿíè ïóáëè÷íî îò îïðåäåëåíè ëèöà è êðúãîâå ïî ïîâîä 70-ãîäèøíèíàòà îò ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè”.  ïèñìà è èçÿâëåíèÿ ïðåä ðàçëè÷íè ïîëèòè÷åñêè êðúãîâå àêòèâèñòèòå íà Àðäèòè (àêàä. Ãåîðãè Ìàðêîâ, íåáåçèçâåñòíèÿò Ñïàñ Òàøåâ, ñëóæèòåë ïðè áèâøèÿ ìèíèñòúð íà ôèíàíñèòå Ñèìåîí Äÿíêîâ, Ïåòêî Êîëåâ-ÒàíãðàÒàíàêà, Äèìèòúð Éîí÷åâ) íàñòîÿâàò äà ñïðå “àíòèáúëãàðñêàòà êàìïàíèÿ íà Ñêîïèå è òåõíèòå ñúðàòíèöè â Ñîôèÿ”, êîèòî òúðñÿò åñòåñòâåíî “ïîëèòè÷åñêè è ìàòåðèàëíè äèâèäåíòè”. Çàùî ëè îñâåí ïèñàíèÿòà ñè ïî ìåäèèòå Ñàìóåë Àðäèòè è êîìïàíèÿ àðîãàíòíî âúâåäîõà êîíôðîíòàöèîííèÿ òîí â èíòåðïðåòàöèÿòà íà òðàãè÷íèòå ôàêòè ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è óïðàâëåíèåòî íà öàð Áîðèñ Òðåòè – Îáåäèíèòåëÿ? Çàùî îòíîâî çàëïîâåòå íà

Обектив | Брой 210

5

ïàòðèîòàðùèíà ñúêðóøàâàò îïèòèòå íà çäðàâèÿ ðàçóì, îïèòâàù ñå ïðåç òîëêîâà ãîäèíè ìàíèïóëàöèè è ôàëøèôèêàöèè íà èñòîðèÿòà äà ñâúðæå èìåííî ïðîçâèùåòî íà Áîðèñ Òðåòè - „Îáåäèíèòåë”, íå ñàìî ñ âúçâðúùàíåòî íà èñêîííî áúëãàðñêè çåìè, îòíåòè ïî ñèëàòà íà ôàòàëíèÿ Íüîéñêè äîãîâîð! Ñúãëàñíî ñïîðàçóìåíèåòî „Êëîäèóñ-Ïîïîâ“ òîâà îçíà÷àâà „îêóïèðàíà îò Áúëãàðèÿ òåðèòîðèÿ”[1] ñ âñè÷êè ïðîèçëèçàùè îò òîâà ïîñëåäèöè, êàêòî ïîÿñíÿâàò ðåäèöà ìåæäóíàðîäíè ó÷åíè è àëòåðíàòèâíè íà îôèöèîçíèòå áúëãàðñêè èñòîðèöè.  òîâà ÷èñëî è ôàòàëíîòî ó÷àñòèå íà ñòðàíàòà íè â „îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ“ – äåïîðòàöèÿ íà 11 343 åâðåè îò Ñêîïèå, Áèòîëÿ, Êñàíòè, Êàâàëà, ïðÿêî ïðîèçòè÷àùà îò çàäúëæåíèÿòà íè êàòî ñúþçíèê íà Òðåòèÿ Ðàéõ! Íàêðàÿ, íå èì ëè å äîñòàòú÷íî íà âúïðîñíèòå êðúãîâå îêîëî Àðäèòè (â òîâà ÷èñëî è íà ñèëíî êîìåðñèàëíèÿ Ìèõàèë Áàð-Çîàð) ïðîèçâåæäàíåòî íà ïîðú÷êîâèÿ ôèëì „Íåäàäåíèòå”, ñðåä ÷èèòî êîíñóëòàíòè ñà òå ñàìèòå? Òîçè êóõ è ìåäèéíî îõóëåí ïîðåäåí ïðîäóêò[2] íà ñðú÷íîñòòà íà ïàðòèéíîòî ìîì÷å Áîðøîø å íàïðàâåí ñ ïàðèòå íà äàíúêîïëàòåöà è ïðåäñòàâëÿâà, îñâåí îñòàíàëîòî, ïîðåäíàòà îôèöèàëíà ïðîïàãàíäà íà öàðñêàòà òåçà. Äâà ìåñåöà â ïðàéìòàéìà íà íàöèîíàëíàòà òåëåâèçèÿ Áîðèñ Òðåòè îáè÷à è ñòðàäà çà áúëãàðñêèòå åâðåè, à íàêðàÿ ôþðåðúò íàé-âåðîÿòíî îòðàâÿ ëþáèìèÿ ìîíàðõ çàðàäè âèäèìèÿ ìó ñàáîòàæ íà Ãåñòàïî è ëè÷íî íà Àäîëô Àéõìàí, èçïðàòèë â Ñîôèÿ Òåîäîð Äàíåêåð äà íàòîâàðè íà åøåëîíèòå 20 õèëÿäè åâðåè çà ëàãåðèòå íà ñìúðòòà! Êîíêðåòíèÿò îòãîâîð íà âúïðîñà êàêâè ñà ìîòèâèòå çà ñêàíäàëíèòå îïðåäåëåíèÿ „ðîäîõóëèòåëè“, „íåîòãîâîðíè áúëãàðè”, „íåáëàãîäàðíè åâðåè” è „íåõðàíèìàéêîâöè” òðÿáâà äà ñå ïîëîæè â ñèòóàöèîíåí è ìåæäóíàðîäåí êîíòåêñò.  íåãî ñå âïèñâàò Áúëãàðèÿ è ÑÀÙ, íî è Èçðàåë. Ó÷àñòèå èìàò

[1] Âæ. Áúëãàðñêîòî öàðñòâî âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ. Èçä. ÄÀ „Àðõèâè“, 2011 [2] Âæ. Õð. Áóöåâ, Íåàíàëèòè÷íî çà „Íåäàäåíèòå“ – êàê ñòàíàõìå íå÷óâñòâèòåëíè êúì õóäîæåñòâåíèÿ áîêëóê, â-ê „Êóëòóðà”, 5 ìàé 2013 ã.; Ñò. Èâàíîâ, Íåãëåäàåìèòå, Sofialive, 1 ìàé 2013 ã.

Ìóçåÿò - ìåìîðèàë íà Õîëîêîñòà âúâ Âàøèíãòîí è ïîñîëñòâîòî íè òàì, íî è Ìåìîðèàëúò „ßä Âàøåì“. Ãîäèíàòà íà îñòðèÿ ñáëúñúê ìåæäó ãàëåùè óõîòî íè íàöèîíàëíè âåðñèè çà áåçïðåöåäåíòíèÿ ïðèíîñ â îáëàñòòà íà òîëåðàíòíîñòòà ïðè ñïàñÿâàíåòî íà 48 õèëÿäè áúëãàðñêè åâðåè å 2013-òà, íî çà äà ñå ñòèãíå äî òîçè ñáëúñúê, ïðèíîñ èìàò è ïðåçèäåíòèòå Æåëþ Æåëåâ, Ïåòúð Ñòîÿíîâ, Ãåîðãè Ïúðâàíîâ è àêòóàëíèÿò íè ïðåçèäåíò, çàåäíî ñ âúíøíèòå ìèíèñòðè îò ñúîòâåòíèòå ïðàâèòåëñòâà. Ïðúñò â òàçè ïðåîáèäíà èñòîðèÿ èìà, ðàçáèðà ñå, ñèíúò íà Öàðÿ - Îáåäèíèòåë – Ñèìåîí Ñàêñêîáóðããîòñêè. Òåçè äúðæàâíè ìúæå ïîâå÷å îò 20 ãîäèíè íàäóâàò áàëîíèòå íà êðåõêèÿ áúëãàðñêè èìèäæ, ëúæåéêè ïîíÿêîãà â î÷èòå æàäíèòå çà èñòèíà è ïîêàÿíèå êðúãîâå íà âñå îùå æèâèòå îöåëåëè îò Õîëîêîñòà åâðåè. Âïðî÷åì èäåÿòà íà Íèéë Ãëèê, áðîêåð íà íåäâèæèìè èìîòè â ÑÀÙ, çà íàèìåíóâàíå íà ïëîùàä íà èìåòî íà äåïóòàòà è çàì.-ïðåäñåäàòåë íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå (1941-1943) Äèìèòúð Ïåøåâ âúâëå÷å íåî÷àêâàíî è áúëãàðñêèÿ ïîñëàíèê Åëåíà Ïîïòîäîðîâà. Òÿ èçïàäíà â òåàòðàëíè îáÿñíåíèÿ è íåàäåêâàòíà ïàòåòèêà çà òîâà äàëè Áúëãàðèÿ íå ïðîèçâåæäà â ïîâå÷å „ãëàíö”, êîãàòî îïèñâà ñïàñåíèåòî íà åâðåèòå ñè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, çà ñìåòêà íà ôàêòèòå îêîëî äåïîðòèðàíèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, íàðè÷àéêè òâúðäå „ãðóáî” ïèñìî, èçïðàòåíî îò Ìóçåÿ íà Õîëîêîñòà. Ãðóáîòî ïèñìî[3] áå ïóáëèêóâàíî â ìåéíñòðèéì ìåäèèòå, òàêà ÷å îáùåñòâåíîòî ìíåíèå óçíà ñúâåòèòå çà çàäúëæèòåëíîòî êîìïëåêñíî èçó÷àâàíå íà èñòîðèÿ íà åäèí îò íàé-ïîñëåäîâàòåëíèòå èñòîðèîãðàôè íà Áúëãàðèÿ – Ôðåäðèê ×àðè. Áëàãîäàðåíèå íà Àñîøèåéòåä ïðåñ áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò ÷ó çà ïîðåäåí ïúò äóìèòå íà äðóã ãîëÿì èçñëåäîâàòåë íà ñïàñÿâàíåòî è óíèùîæåíèåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè – Ìàéêúë Áåðåíáàóì, ïðîèçíåñåíè â Ñîôèÿ ïî âðåìå íà êîíôåðåíöèÿòà „Äà îïîçíàåì ìèíàëîòî ñè” (2012), îðãàíèçèðàíà îò Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò: „Âèå ñòå áðóòàëíè óáèéöè è âúçõèòèòåëíè ñïàñèòåëè”.

[3] Âæ. Îáåêòèâ 210, ðóáðèêàòà „Äîêóìåíòè“

Обектив | Брой 210

6

ПРАВА НА МАЛЦИНСТВАТА Емилия Данчева

Ромите –

заплаха за българската демокрация? Èçáîðèòå çà 42-ðî Íàðîäíî ñúáðàíèå ñà âå÷å â èñòîðèÿòà. Íîâîèçáðàíèòå äåïóòàòè ñå çàêëåõà äà èçïúëíÿâàò Êîíñòèòóöèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è äà ðàáîòÿò çà áëàãîòî íà áúëãàðñêèÿ íàðîä, êîéòî, ÷ðåç âîòà ñè, ñïîðåä íÿêîè å ïîñòúïèë ìúäðî, íàêàçâàéêè öÿëàòà ïîëèòè÷åñêà êëàñà. Íàëàãà ñå ëåêî äà âúðíà ñúáèòèÿòà íàçàä, çà äà ïðèïîìíÿ, ÷å èçáîðèòå áÿõà ïðåäñðî÷íè. Òîâà ñå ñëó÷è ïî âîëÿòà íà íàðîäà, êîéòî íàé-ñåòíå ñå îñìåëè äà ïîêàæå íåäîâîëñòâîòî ñè èçâúí ÷åòèðèòå ñòåíè. Âñè÷êè èñêàõà åäíî ïðîñòè÷êî íåùî - äà æèâåÿò, à íå äà îöåëÿâàò.  îòãîâîð íà òîâà æåëàíèå ïîëèòèöèòå ñè ñïðåòíàõà êîìïðîìàòíè âîéíè, ñêàíäàëè ñ ïîäñëóøàíè ðàçãîâîðè, êàòî òîâà íàïðàâè îùå ïî-ìðà÷íà ïå÷àëíàòà èçâåñòíîñò íà ñòðàíàòà íè, ñëàãàéêè ïîä ñúìíåíèå äåìîêðàöèÿòà ó íàñ. Çà èçáîðíèÿ äåí ÎÑÑÅ èçïðàòè ðåêîðäíèÿ áðîé îò 240 íàáëþäàòåëè. Áúëãàðñêàòà ïîëèòè÷åñêà êëàñà, ñúìíÿâàùà ñå â ñåáå ñè, ïîêàíè ÷óæäà ôèðìà, êîÿòî äà èçâúðøè ïàðàëåëíî ïðåáðîÿâàíå íà áþëåòèíèòå. Êàòî çà êàïàê ñå ïîÿâèõà 350 õèëÿäè ôàëøèâè áþëåòèíè, ãîòîâè çà óïîòðåáà, ÷å è îòãîðå íà âñè÷êî ñ ïîñî÷åíè äåñòèíàöèè. Ìåäèéíîòî âíèìàíèå ïðåäâàðèòåëíî áå ôîêóñèðàíî

âúðõó îáè÷àéíèòå çàïîäîçðåíè – ðîìèòå. Ðàçñëåäâàùè æóðíàëèñòè òè÷àõà èç ìàõàëèòå, íî ðàçêðèòèÿòà èì íå ñòèãíàõà ïî-äàëå÷ îò òîâà äà ïîêàæàò ò. íàð. äèëúðè, êîèòî ìîìåíòàëíî áèâàõà ñúäåíè ïî áúðçîòî ïðîèçâîäñòâî. Ïîõâàëíî! Ïðåñòúïëåíèÿòà òðÿáâà äà ñå íàêàçâàò. Çàùî îáà÷å íå íàó÷èõìå îò ñúùèòå òåçè ñóïåðãåðîè íà ðàçñëåäâàùàòà æóðíàëèñòèêà êîè ñà ðåàëíèòå êóïóâà÷è? Íÿìàøå ãî åëåìåíòúò íà èçíåíàäàòà â ñêúïèòå ðåñòîðàíòè èëè â çàìúöèòå â ïîëèòå íà Âèòîøà. Òàì, êúäåòî ñå ïèøå ñöåíàðèÿò íà ïîëèòè÷åñêèÿ òðèëúð â Áúëãàðèÿ è êúäåòî ðîëèòå ñà ïðåäâàðèòåëíî ðàçïðåäåëåíè. Äåìîêðàòè÷íèÿò åëåìåíò å ñàìî íà õàðòèÿ è ìåòîäèòå çà äîìîãâàíå äî âëàñòòà ñà äîáðå èçâåñòíè – ñòðàõ è êîíòðîë. Ïîä òîçè çíàê ïðåìèíà èçáîðíèÿò äåí â ïåòðè÷êàòà, áëàãîåâãðàäñêàòà è êþñòåíäèëñêàòà ìàõàëà. Ðåçóëòàòúò – íèñêà èçáèðàòåëíà àêòèâíîñò è ãîð÷èâ âêóñ â óñòàòà íà òåçè, êîèòî íå ñè íàïðàâèõà äîáðå ñìåòêèòå. Ñëåäâàùèòå ðåäîâå íÿìà äà ñà îäà çà îíåïðàâäàíîñòòà íà ðîìèòå, çà òÿõíàòà áåçïîìîùíîñò è ñúùåñòâóâàíèå íà åêçèñòåíö ìèíèìóìà. Âñå ïðè÷èíè, êîèòî ãè ïðåâðúùàò â

Обектив | Брой 210

7

РОМИТЕ - ЗАПЛАХА ЗА БЪЛГАРСКАТА ДЕМОКРАЦИЯ

æåðòâà íà ïîëèòè÷åñêàòà ìåñîìåëà÷êà è êàðàò îáùåñòâîòî êàòî öÿëî äà ãè âúçïðèåìà êàòî çàïëàõà. Åôåêòúò å íàëèöå – âèíîâåí äî äîêàçâàíå íà ïðîòèâíîòî. Òðóäíî ñå îïðîâåðãàâà òîçè èìèäæ, êîãàòî è ìåäèè, è ïîëèòèöè òå ñî÷àò ñ ïðúñò è ïîñëàíèåòî êúì îáùåñòâîòî å ÿñíî. Àêî ðåøèø äà íå ñå ñúãëàñèø ñ òîâà, êàòî ñå îïèòàø äà èçòúêíåø, ÷å è òè èìàø ïðèíîñ çà ñúùîòî òîâà îáùåñòâî è äà ïîñî÷èø èñòèíñêèòå âèíîâíè, òîãàâà âëàñòèìàùèòå ðàçïîëàãàò ñúñ ñâîÿ èíñòðóìåíòàðèóì çà êîíòðîë: Ïðåäèçáîðíî ïðîôèëàêòè÷íî òå ïîñåùàâàò ïîëèöàè. Ñëåäÿò òå ïîä ëóïà èëè ïðîñòî òè êàçâàò, ÷å àêî èìàø ùàñòèåòî äà ðàáîòèø, ùå ïðîäúëæàâà äà å òàêà, àêî ñëóøêàø è èçïúëíÿâàø. Ïîíàäèãíåø ëè ãëàâà, âåäíàãà òè ñå äàâà äà ðàçáåðåø, ÷å íå ñè íà äíåâåí ðåä, âúïðåêè ÷å òâîåòî ãàéëå ïî íèùî íå ñå ðàçëè÷àâà îò òîâà íà êîìøèÿòà – áúëãàðèí. Íå ãëàñóâàø ëè „ïðàâèëíî”, âåäíàãà áèâàø íàêàçàí, íàïðèìåð êàòî òè ñúáîðÿò öúðêâàòà, êàêòî ñå ñëó÷è â ñåëî Ìàð÷åâî. Âåäíàãà ñëåä èçáîðèòå áèâøèÿò êìåò íà îáùèíà Ãúðìåí Àõìåä Áàøåâ, êîéòî ñå óðåäè ñ íàñòîÿù ìàíäàò â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, íî ÿâíî áåç ïîäêðåïàòà íà æèòåëèòå íà ñåëöåòî, âçå, ÷å ñè ãî èçêàðà íà åâàíãåëñêàòà èì öúðêâèöà. Áèëà íåçàêîííà ïîñòðîéêà. Õîðàòà ñúâñåì îñíîâàòåëíî ñè çàäàâàò âúïðîñà çàùî òàçè òÿõíà äðàìà ñå ðàçèãðàâà âåäíàãà ñëåä èçáîðèòå è îòãîâîðúò íå ñå áàâè – „Íå ãëàñóâàõìå çà íåãî”.

Нас полицията ни пази… Áëàãîåâãðàäñêà îáëàñò ñå îò÷åòå íà òåçè èçáîðè ñ íèñêà èçáèðàòåëíà àêòèâíîñò - 45%. Êàíäèäàòèòå íà ïàðëàìåíòàðíî ïðåäñòàâåíèòå ïàðòèè ñå çàìåðÿõà ñ âçàèìíè îáâèíåíèÿ çà êîðïîðàòèâåí, êîíòðîëèðàí è êóïåí âîò. Ïî èíôîðìàöèÿ îò ìîè èçòî÷íèöè, ÷èèòî èìåíà ùå ñïåñòÿ ïî òÿõíà ìîëáà, òåçè „äåìîêðàòè÷íè” ïîõâàòè íå áèëè ïðèëàãàíè ñàìî â ðîìñêèÿ êâàðòàë. Íî â ìàõàëàòà, îñâåí ñòðàõà îò çàãóáà íà ðàáîòíîòî ìÿñòî, ãîëÿìà ÷àñò îò ðîìèòå â Áëàãîåâãðàä íå èçëÿçîõà äà ãëàñóâàò ïîðàäè îùå åäíà ïðè÷èíà.  èçáîðíèÿ äåí äâà åêèïà îò íàöèîíàëíàòà æàíäàðìåðèÿ ñà êîìàíäèðîâàíè â Áëàãîåâãðàä è â Ïåòðè÷ ñúñ çàïîâåä íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð íà ÌÂÐ Êàëèí Ãåîðãèåâ. Çàäà÷àòà å ÿñíà – äà ïàçÿò ðåäà, äà ïðåäîòâðàòÿâàò êîíôëèêòè è ïðè íóæäà – äà ñå íàìåñÿò.

Ðåñïåêòèðàùîòî ïðèñúñòâèå íà æàíäàðìåðèÿòà ïðåä ÎÓ „Ïàèñèé Õèëåíäàðñêè”, êîåòî ñå íàìèðà â ðîìñêèÿ êâàðòàë „Ïðåäåë”, áóäè íåäîóìåíèå ó õîðàòà. Íå íàìèðàò îñíîâàòåëíà ïðè÷èíà çà ïðèñúñòâèåòî íà æàíäàðìåðèÿòà. ×àñò îò âúçðàñòíèòå õîðà ñà âúçìóòåíè, à äðóãè ñå ïèòàò äàëè èìà áîìáà â êâàðòàëà. Ìëàäèòå, ñ ïðèñúùèÿ çà ðîìèòå õóìîð, ñè îáÿñíÿâàò ñëó÷âàùîòî ñå ñ òîâà, ÷å ñà ìíîãî âàæíè è òÿõ ïîëèöèÿòà ãè ïàçè. Òîâà „óñåùàíå çà ñèãóðíîñò” íå å ñïðÿëî êóïóâàíåòî íà ãëàñîâå â êâàðòàëà. Õîðàòà íà ïàðòèèòå òèõîìúëêîì ñè áèëè ñâúðøèëè ðàáîòàòà. Íåäîâåðèåòî êúì îðãàíèòå íà ðåäà âîäè ðàçñúæäåíèÿòà íà æèòåëèòå íà „Ïðåäåë” äî íåîáÿòíè âèñèíè. Òå ñòèãàò äî èçâîäà, ÷å òîâà âíèìàíèå êúì òÿõ ñå äúëæè íà ôàêòà, ÷å áèâøè ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ ñà êàíäèäàòè çà äåïóòàòè. Ïîëèöèÿòà íå ïàçåëà õîðàòà, à èíòåðåñà íà áèâøèòå ñè êîëåãè. Ñïîðåä äðóãè ïîëèöåéñêîòî ïðèñúñòâèå ãè îòêàçàëî äà äàäàò âîòà ñè. Çàùî? Çàùîòî ñå ñòðàõóâàëè äà íå áúäàò íàáåäåíè, ÷å ïðîäàâàò ãëàñà ñè. Ñòðàííî, íî íå è çà ðîìñêàòà äåéñòâèòåëíîñò. Èìàëî å è òàêèâà, êîèòî íå ñà èçëåçëè äà äàäàò ãëàñà ñè, óáåäåíè, ÷å òîé ùå áúäå ïîäìåíåí. Âñå ïàê òîçè äåí å èìàëî ãëàñóâàùè ðîìè â „Ïðåäåë”. Îò 1 800 ñ ïðàâî íà ãëàñ áþëåòèíà ñà ïóñíàëè åäâà 400 äóøè. Èìàëî ëè å ïîêóïêî-ïðîäàæáà íà ãëàñîâå? Åñòåñòâåíî! Ñïîðåä ìîÿ èçòî÷íèê èçáîðèòå îòäàâíà ñà ñå ïðåâúðíàëè â òúðãîâñêà áîðñà, â êîÿòî ó÷àñòâàò âñè÷êè ïàðëàìåíòàðíî ïðåäñòàâåíè ïàðòèè. „Ñàìî ÷å çà òåçè èçáîðè ïàðòèèòå óäàðèõà íà êàìúê, çàùîòî õîðàòà è íà ñíèìêà âå÷å íå èñêàò äà ãè ãëåäàò.”  Ïåòðè÷ – äðóãàòà òî÷êà íà ïðèñúñòâèå íà óíèôîðìåíè ñ êàñêè, èçáèðàòåëíàòà àêòèâíîñò â êðàÿ íà äåíÿ 12 ìàé å áèëà 35%. Õîðàòà îò ðîìñêèÿ êâàðòàë íå áèëè îñîáåíî âïå÷àòëåíè îò ïðèñúñòâèåòî íà ïîëèöèÿòà, íî ñè çàäàâàëè âúïðîñà çàùî å òîâà âíèìàíèå êúì òÿõ è çàùî ïîëèöèÿòà å ñàìî â ìàõàëàòà. Åäíà ìàëêà ïîäðîáíîñò, íà ïðúâ ïîãëåä íåçíà÷èòåëíà çà íÿêîè, íî îò ñúùåñòâåíî çíà÷åíèå çà õîðàòà îò äâàòà ðîìñêè êâàðòàëà â Ïåòðè÷. Èçáîðíèòå ñåêöèè ñà áèëè èçìåñòåíè èçâúí òÿõ.

Обектив | Брой 210

8

ПРАВА НА МАЛЦИНСТВАТА Ïî òîçè íà÷èí ðîìèòå îò ãðàäà ñå ÷óâñòâàëè âúçïðåïÿòñòâàíè äà äàäàò âîòà ñè, îñâåí ïîðàäè îòäàëå÷åíîñòòà íà èçáîðíàòà ñåêöèÿ, â êîÿòî å òðÿáâàëî äà ãëàñóâàò, à è çàðàäè ÷óâñòâîòî, ÷å èì ñå íàëàãà îãðàíè÷åíèå. Çà äà ãî íàïðàâÿò, òåçè, êîèòî íå ðàçïîëàãàò ñ ëè÷åí àâòîìîáèë, òðÿáâà äà ïîëçâàò óñëóãèòå íà òàêñèìåòðîâè êîëè. Ïðåç 2011 ã. òàçè ìÿðêà, âçåòà îò êìåòà íà ãðàäà, å äåéñòâàëà êàòî ñòèìóëèðàùî ñðåäñòâî çà åëåêòîðàòà îò áúëãàðñêè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä, ÷èÿòî àïàòèÿ êúì èçáîðèòå áèëà çàìåíåíà îò ñòðåìåæà äà „íàäöàêàò” öèãàíèòå, êîèòî íå òðÿáâà äà ðåøàâàò òåõíèòå ñúäáè, âèæäàéêè ìàñàòà íàðîä, ñëèçàùà îò ìàõàëàòà. Èçìåñòâàíåòî íà èçáîðíèòå ñåêöèè îò ðîìñêèòå êâàðòàëè âàæè è çà Êþñòåíäèë. Íà ïîñëåäíèòå èçáîðè ïðåç 2011 ã. êþñòåíäèëñêèÿò êìåò èçëèçà ñúñ çàïîâåä, âúç îñíîâà íà ðàçïîðåäáà íà ÷ë. 71, àë.

2 îò âëåçëèÿ â ñèëà ïðåç 2011 ã. Èçáîðåí êîäåêñ, êîéòî ìó äàâà ïðàâî äà îïðåäåëÿ ìåñòîïîëîæåíèåòî íà èçáîðíèòå ñåêöèè. Òàêà ñà çàêðèòè 6 èçáèðàòåëíè ñåêöèè â 4-òî îñíîâíî ó÷èëèùå „Èâàí Âàçîâ” â ðîìñêèÿ êâàðòàë „Èçòîê”. Ãëàñîïîäàâàòåëèòå íà òåçè ñåêöèè ñà ðàçïðåäåëåíè â íîâè 12 „ñìåñåíè” ñåêöèè. Ïîñî÷åíàòà ïðè÷èíà çà òàçè àáðàêàäàáðà å îãðàíè÷àâàíå íà òúðãîâèÿòà ñ ãëàñîâå. Íî âìåñòî äà èçáîäå î÷èòå íà òúðãóâàùèòå ñ ðîìñêèÿ âîò, êþñòåíäèëñêèÿò êìåò èçïèñâà âåæäèòå íà êîíòðîëèðàíîòî ãëàñîïîäàâàíå.  äåíÿ íà èçáîðèòå çà ïðåçèäåíò, îáùèíñêè ñúâåò è êìåò íà âõîäîâåòå è èçõîäèòå íà êâàðòàë ”Èçòîê” ñà ïîñòàâåíè ïîëèöåéñêè ïðîïóñêàòåëíè ïóíêòîâå. Ïðåç öåëèÿ äåí õîðàòà, èçëèçàùè è âëèçàùè â êâàðòàëà ñ ëè÷íèòå ñè àâòîìîáèëè, ñà áèëè ïðîâåðÿâàíè îò ïîëèöèÿòà, çà ðàçëèêà îò òàêñèìåòðîâèòå êîëè, êîèòî áåç ïðîáëåì ñà ïðåìèíàâàëè ïðåç „ÊÏÏ-òàòà”. Ïðîâåðÿâàíèòå áèëè âúçïðåïÿòñòâàíè äà ñòèãíàò äî èçáèðàòåëíèòå ñåêöèè, àêî íàïðèìåð ñà áèëè çàáðàâèëè äà ïóñíàò ôàðîâåòå èëè äà ñëîæàò êîëàíè ïî ïúòÿ äî èçáèðàòåëíèòå óðíè. Ìàñîâî õîðàòà ñà ñå îòêàçâàëè âúîáùå äà èçëÿçàò îò äîìîâåòå ñè. Íà èçáîðèòå çà ïàðëàìåíò – 2013 ã. êàðòèíàòà å àáñîëþòíî ñúùàòà. Èçáîðíèòå ñåêöèè îòíîâî ñà èçâúí êâàðòàëà ñ òàçè ðàçëèêà, ÷å ïîëèöåéñêîòî ïðèñúñòâèå å áèëî ñâåäåíî äî ìèíèìóì. Äîðè ïîëèöàèòå ïî íèêàêúâ íà÷èí íå îáåçïîêîÿâàëè íàðóøèòåëèòå â èçáîðíèÿ äåí. Ñïîðåä 50-ãîäèøíèÿ

Ë. Â., æèòåë íà êâàðòàë „Èçòîê”, ïî-îðãàíèçèðàí êîíòðîëèðàí âîò íå áèë âèæäàë ïðåäè: „Õîðàòà ñå òðàíñïîðòèðàõà äî èçáèðàòåëíèòå ñåêöèè è ïîä ñòðîé ãëàñóâàõà. Êàðòèíàòà áåøå îòáëúñêàùà è àç çàÿâÿâàì, ïîíåæå çà âòîðè ïúò ñòàâàì ñâèäåòåë íà òàêîâà íåùî, ÷å íÿìà äà ó÷àñòâàì âå÷å â öèðêà, íàðå÷åí áúëãàðñêè äåìîêðàòè÷íè èçáîðè. Âñè÷êè ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè äî åäíà íå ïå÷åëåõà èçáèðàòåëèòå, áèëî òî ðîìè èëè áúëãàðè, ñ ïîëèòè÷åñêè ïðîãðàìè, à ñ íàòèñê, çàïëàõè è ïàðè. Îíçè äåí – ïðîäúëæàâà ðàçêàçà ñè Ë. Â. – âîçèõ åäíî áúëãàð÷å íà ñòîï. Ñòóäåíò. Òîé ìè êàçà, ÷å âçåë ïî 30 ëåâà îò òðè ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè. Äàæå ìó çàïèñàëè ÅÃÍ-òî. Òîé îáà÷å íå îòèøúë äà ãëàñóâà. Âå÷å ðÿäêî ñå ñðåùàò õîðà, êîèòî îòèâàò è ãëàñóâàò ïî óáåæäåíèå çà ïàðòèÿ èëè ïî ñèìïàòèÿ çà îòäåëíè êàíäèäàòè. Íÿìà êàêâî äà ñå ëúæåì. È äà íå äàâàò ïî òåëåâèçèÿòà, ÷å ñàìî ðîìèòå ñè ïðîäàâàò ãëàñîâåòå. Áúëãàðèòå ñúùî âçåìàò ïàðè. Îñâåí òîâà è øåôîâåòå èì íà ðàáîòà, êàòî èì ñêðúöíàò – çà òîçè ùå ãëàñóâàø, èíà÷å…., è òî, êîëêî ìó òðÿáâà íà áúëãàðèíà? Êîëêîòî è íà öèãàíèíà.” Ñïîðåä Ë. Â. òîâà, ÷å íÿìà íèòî åäèí ðîì â 42-ðîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå, ãîâîðè ìíîãî ëîøî çà äúðæàâàòà íè. Çà íåãî ôàêòúò, ÷å ïàðòèèòå íå èçäèãàò êàíäèäàòè ðîìè íà èçáèðàåìè ìåñòà, ãîâîðåë çà ëèöåìåðèåòî íà ïîëèòè÷åñêàòà êëàñà âúîáùå, êîÿòî ñàìî ïðèáèðàëà ïàðè çà èíòåãðàöèÿ. Äðóãèÿò ãðÿõ íà ïîëèòèöèòå ñïîðåä Ë. Â. áèë, ÷å ñëåä ïðîìåíèòå â Áúëãàðèÿ ïàðòèèòå êóïóâàò ïðàâîòî ñè äà óïðàâëÿâàò, à íå ãî ïå÷åëÿò, èçïîëçâàéêè ñòðàõîâåòå íà õîðàòà.

31-ãîäèøíèÿò À. Ñ. îò êâàðòàë „Èçòîê” ñïîäåëè, ÷å è òîé íå áèë ãëàñóâàë íà òåçè èçáîðè. Ïîëèòè÷åñêèòå ïðîãðàìè íà ïàðòèèòå íå ìó ñå ñòîðèëè óáåäèòåëíè. Âíèìàíèåòî ìó áèëî ïðèâëå÷åíî îò ïðîãðàìàòà íà „Àòàêà”. „Íà ìåí ìè å ÿñíî – îáÿñíÿâà À. Ñ., ÷å ìèíèìàëíà çàïëàòà îò 1 000 ëåâà å íåìèñëèìî äà áúäå ãàðàíòèðàíà ïðè òåçè óñëîâèÿ â ñòðàíàòà. Ñ òîâà îáåùàíèå Ñèäåðîâ å ñìåøåí, íî ñúì ñ äâåòå ðúöå „çà” äà ñå ìàõíàò ìîíîïîëèòå. Àç èñêàì, êîãàòî ïîëó÷àâàì ôàêòóðàòà ñè çà òîê, äà íå ïëàùàì è ðàçíè äðóãè òàêñè÷êè, êîèòî ìè ïîâèøàâàò ñ 50 ëâ. ñìåòêàòà. Àç èñêàì èêîíîìèêàòà íà ñòðàíàòà äà ïðîöúôòÿâà. Òîâà ùå ñå îòðàçè íà âñè÷êè, êîèòî æèâååì â Áúëãàðèÿ. Ùå èìà ðàáîòà çà âñè÷êè. Åäèíñòâåíîòî, êîåòî ìå ñïðÿ äà ãëàñóâàì çà „Àòàêà”,

Обектив | Брой 210

9

РОМИТЕ - ЗАПЛАХА ЗА БЪЛГАРСКАТА ДЕМОКРАЦИЯ å, ÷å ìè å èçâåñòíî êàêâî å íåãîâîòî îòíîøåíèå êúì ðîìèòå.  òîçè ñìèñúë òîé íå çàñëóæàâà ìîÿ ãëàñ.” Ïîïóëèçìúò ïå÷åëè íàðîäà, íî íÿêàê ïî-ëåñíî ìèíàâà ïðè ðîìèòå. Ïîëèòèöèòå ìíîãî äîáðå çíàÿò òîâà. Òàêà å íå çàùîòî ðîìèòå ñà ãëóïàâ íàðîä, à çàùîòî ìèñëÿò, ÷å å âðåìå äà çàåìàò ìÿñòîòî, êîåòî èì ñå ïîëàãà – â îáùåñòâîòî, à íå âñòðàíè îò íåãî. Ìÿñòîòî, êîåòî òè äàâà âúçìîæíîñòòà äà âçèìàø óïðàâëåíñêè ðåøåíèÿ è äà íîñèø îòãîâîðíîñò çà òÿõ. Äà ñå ÷óâñòâàø ïðåäñòàâåí. Äà íå ñå ãîâîðè îò òâîå èìå, à äà ãîâîðèø ñàì çà ñåáå ñè. Äà íå òå ïðèåìàò êàòî çàïëàõà, à êàòî ðàâíîñòîåí ïàðòíüîð è äîñòîåí êîíêóðåíò.  òàçè ïîñîêà òðúãíà ðàçãîâîðúò ìè ñ Ä. È. îò êþñòåíäèëñêèÿ ðîìñêè êâàðòàë. Íà èçáîðèòå ïðåç 2011 ã. å êàíäèäàò çà îáùèíñêè ñúâåòíèê, íî ðàçïîðåäáèòå íà êìåòà, çà êîèòî ñòàíà äóìà ïîãîðå, êàêòî è íàòèñêúò âúðõó õîðàòà äà ãëàñóâàò çà îïðåäåëåíè ïàðòèè ñå îêàçâàò ïðåïúíèêàìúê êàêòî çà íåãî, òàêà è çà êîëåãèòå ìó êàíäèäàòè çà îáùèíñêè ñúâåòíèöè è åäèí êàíäèäàò çà êìåò. Ðåçóëòàòúò èì å ñåðèîçåí, íî íåäîñòàòú÷åí çà ìÿñòî â ìåñòíèÿ ïàðëàìåíò. Âñè÷êè ñè ñïîìíÿìå, ÷å èçáîðèòå â Êþñòåíäèë ïðåç 2011 ã. áÿõà êàñèðàíè è ïîâòîðíèÿò âîò ñå ïðîâåäå íà 13 ìàé 2012 ã.  äåíÿ çà ðàçìèñúë Ä. È., êàêòî è äðóãè îáùåñòâåíèöè áèâàò çàäúðæàíè ñúñ ñìåøíè îáâèíåíèÿ. Ä. È. å àðåñòóâàí â äîìà ñè è çàäúðæàí ïî îáâèíåíèå çà ïðèòåæàíèå íà 200 ãðàìà òþòþí. Îñâîáîæäàâàò ãè îò àðåñòà äâàäåñåò è ÷åòèðè ÷àñà ïî-êúñíî, äâà ÷àñà ïðåäè êðàÿ íà èçáîðíèÿ äåí. Íå íàìèðà ñìèñúë äà ñå âïóñêà â îáÿñíåíèÿ ïî ñëó÷àÿ, çàùîòî çà íåãî âñåêè ñ ëîãè÷íà ìèñúë ùå ñå äîñåòè çàùî âñúùíîñò å áèëî òîâà çàäúðæàíå. Íà òåçè èçáîðè, îòíîâî â äåíÿ çà ðàçìèñúë, òîé ïîëó÷àâà èçâåñòèå, ñ êîåòî ãî óâåäîìÿâàò, ÷å äúëæè íà äúðæàâàòà ãëîáà îò 1 000 ëåâà çà ìèíàëîãîäèøíîòî çàêîíîíàðóøåíèå, à èìåííî ïðèòåæàíèå íà 200 ãðàìà íåçàêîíåí òþòþí.

Ñëó÷àéíîñò ëè? Íÿìà òàêîâà íåùî. Âëàñòòà, íåçàâèñèìî â êàêúâ öâÿò å îáëå÷åíà è êúäå ñå íàìèðà â ïîëèòè÷åñêîòî ïðîñòðàíñòâî, âèíàãè ùå íàìåðè íà÷èí â íàé-ïîäõîäÿùèÿ ìîìåíò äà íàïîìíè çà ñåáå ñè. „Àç âñå ïàê ñúì îïòèìèñò. Èìà êðèòè÷íî ìèñëåùè õîðà, êîèòî íå ïîäëåæàò íà êîíòðîë – êàçâà Ä. È. - Òÿõ íèêîé ñ íèùî íå ìîæå äà ãè äúðæè. À òå ñà êðèòè÷íî ìèñëåùè, çàùîòî îñúçíàâàò, ÷å íèêîãà íå èì å ïðåäëàãàíà àëòåðíàòèâà. Çàùî â Êþñòåíäèë èçíèêíà íîâîòî ãåòî? Òîâà ìîæåøå äà íå ñå ñëó÷è, íî íèêîé íå ñå çàåìà ñúñ ñìÿíà íà íîðìàòèâíàòà óðåäáà, à õîðàòà íå ìîãàò äà ñëîæàò æèâîòà ñè íà ïàóçà. Ïîñòúïâàëè ñà ïðåäëîæåíèÿ êúì îáùèíñêèÿ ñúâåò â òàçè ïîñîêà. Òîé èçëèçà ñ ðåøåíèÿ, íî êìåòîâåòå ïðîñòî íå ãè èçïúëíÿâàò, çàùîòî èíà÷å ïî êàêúâ íà÷èí ðîìèòå ùå áúäàò äúðæàíè â çàâèñèìîñò?” Ñòðàõ, çàâèñèìîñò, êîíòðîë, ïàðè. Òîâà áÿõà íàé÷åñòî ïîâòàðÿíèòå äóìè ïî âðåìå íà ðàçãîâîðèòå ìè ñ õîðàòà îò êþñòåíäèëñêàòà, ïåòðè÷êàòà è áëàãîåâãðàäñêàòà ìàõàëè. Íåñúìíåíî ñúùîòî âàæè íå ñàìî çà ðîìñêèòå êâàðòàëè. Íÿìà êàê äà å èíà÷å, çàùîòî òîâà ñà óñëîâèÿòà, â êîèòî æèâååì âñè÷êè. Áúëãàðñêèÿò êëàñèê Àëåêî Êîíñòàíòèíîâ ãî å êàçàë íàé-òî÷íî: „Àêî òî äà îñòàíå íà ïðàâèòåëñòâîòî – ïàçè áîæå! – Òè ìó êàçâàø, ÷å îêðúæíè óïðàâèòåëè, ÷å äèâèçèîííè êîìàíäèðè òðúãíàëè ïî ãðàäîâå è ñåëà äà àãèòèðàò …, äà çàïëàøâàò èçáèðàòåëèòå è äà ãè íàñèëâàò äà èçáèðàò çà äåïóòàòè ëèöà, êîèòî íàñåëåíèåòî íå ïîçíàâà èëè ìðàçè; à ïðàâèòåëñòâîòî òè îòãîâàðÿ: – Èçáîðèòå ñà ñâîáîäíè…..” (èç „Ðàçíè „äðåáîëèè” – 1894 ã.) Àêî òîãàâà å áèëî òàêà è íåùàòà äíåñ ñòîÿò ïî ñúùèÿ íà÷èí…, âñåêè ñàì äà ñè ïðàâè èçâîäè. Ùå ìè ñå äà èçëçåçåì îò ïàðàíîèäíî-øèçîôðåííîòî ñúñòîÿíèå, òåñíîãðúäèåòî è ãëóïîñòòà è ñàìè äà òúðñèì ïðè÷èíèòå çà òåçè áîëåñòíè ñúñòîÿíèÿ. Ñàìè äà ðàçáèðàìå êîè ñà òå, à íå äà ÷àêàìå äà íè áúäàò ïîñî÷åíè.

Емилия Данчева е журналист и експерт по малцинствата. Част е от екипа на сдружение „Гражданско общество в действие”.

Обектив | Брой 210

10

СВОБОДА НА СЛОВОТО Николета Даскалова

Медии и политика в България: особеният случай Íàáëþäåíèåòî íà ìåäèéíàòà ñðåäà â êîíòåêñòà íà ïðåäèçáîðíàòà êàìïàíèÿ[1] ïîòâúðäè åäíà óñòîé÷èâà îñîáåíîñò íà ìåäèèòå â ñòðàíàòà – íåäîñòèãà íà ïîëèòè÷åñêà áåçïðèñòðàñòíîñò. Âúïðåêè ÷å ïîâå÷åòî ðåäàêöèè ùåäðî ñå àôèøèðàò êàòî „íåçàâèñèìè”, „îáåêòèâíè” è „íåóòðàëíè”, àíàëèçúò íà ñúäúðæàíèåòî çà ïîðåäåí ïúò ïîêàçà, ÷å ïîäîáíè åòèêåòè ñà íåóáåäèòåëåí ìàêèàæ. Ïî âðåìå íà êàìïàíèÿòà ïîëèòè÷åñêèòå âíóøåíèÿ íàìèðàõà ìÿñòî êàêòî ïðåç ïîðú÷àíîòî îò ïàðòèèòå îòðàçÿâàíå – òâúðäå ÷åñòî è íàïúëíî óñëóæëèâî íåîáîçíà÷àâàíî êàòî ïëàòåíî, òàêà è ïðåç ïðåñìåòëèâèòå ïðèñòðàñòèÿ íà ñàìèòå ðåäàêöèè è òåõíèòå ñîáñòâåíèöè. Òðÿáâà ëè äà ñúäèì ìåäèèòå çà òÿõíàòà ïîëèòè÷åñêà ïàðòèçàíùèíà? Àêî ñå âîäèì îò íîðìàòèâíîòî ðàçáèðàíå çà æóðíàëèñòèêàòà êàòî ÷åòâúðòà âëàñò, êîÿòî, çà äà áúäå êîðåêòèâ íà ïîëèòè÷åñêàòà êëàñà, òðÿáâà äà áúäå ìàêñèìàëíî äèñòàíöèðàíà îò ïîëèòè÷åñêèòå ñóáåêòè, îòãîâîðúò å î÷åâèäåí.

[1] Âèæ Ìåäèåí ìîíèòîðèíã: Èçáîðè 2013. Ñîôèÿ: Ôîíäàöèÿ „Ìåäèéíà äåìîêðàöèÿ”, 2013.

Ïðåêàëåíî òåñíèòå âðúçêè ìåæäó ìåäèè è ïîëèòèêà ñúçäàâàò íåçäðàâîñëîâíè ñõåìè íà çàâèñèìîñò è óðîíâàò äåìîêðàòè÷íèòå ôóíêöèè íà æóðíàëèñòèêàòà. Íåêà îáà÷å íàïðàâèì ñòúïêà âñòðàíè è ïîñî÷èì äâà âàæíè äîïúëíèòåëíè íþàíñà. Íà ïúðâî ìÿñòî, èñòîðè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà ñâåòîâíèòå ìåäèè ïîêàçâà, ÷å ïîëèòèçàöèÿòà íå å íåïðåìåííî íåäîñòàòúê, à ïî-ñêîðî ñïåöèôè÷åí áåëåã íà îïðåäåëåí òèï (äåìîêðàòè÷íè) ìåäèéíè ñèñòåìè. Òàêúâ å íàïðèìåð ñðåäèçåìíîìîðñêèÿò ìåäèåí ìîäåë, âêëþ÷âàù ñòðàíè êàòî Ãúðöèÿ, Èñïàíèÿ, Ïîðòóãàëèÿ, Èòàëèÿ è ÷àñòè÷íî Ôðàíöèÿ, ïðè êîèòî æóðíàëèñòèêàòà èìà ñèëíè ëèòåðàòóðíè è ïîëèòè÷åñêè êîðåíè è ïî-ñëàáè ïàçàðíè òðàäèöèè.[2] Ïîäîáåí êîíòåêñò íîñè íàñëåäñòâîòî íà ñòðàñòíè èäåîëîãè÷åñêè ðàçäåëåíèÿ, íà áëèçêè âðúçêè íà ìåäèèòå ñ ïîëèòè÷åñêèÿ ñâÿò, íà ïðàêòèêè æóðíàëèñòè äà ñòàâàò ïîëèòèöè è ïðî÷åå. Âúâ âúïðîñíèÿ ìåäèéíî-ïîëèòè÷åñêè

[2] Ïîçîâàâàì ñå íà Hallin, Daniel C. and Paolo Mancini. Comparing Media Systems. Three Models of Media and Politics. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

Обектив | Брой 210

11

МЕДИИ И ПОЛИТИКА В БЪЛГАРИЯ: ОСОБЕНИЯТ СЛУЧАЙ

ìîäåë æóðíàëèñòèêàòà íà êîìåíòàðà å ïî-ñèëíà îò æóðíàëèñòèêàòà íà ôàêòèòå. Ìîæåì ëè äà ðàçïîçíàåì òåçè õàðàêòåðèñòèêè è â áúëãàðñêàòà ñðåäà? Íà ïðúâ ïîãëåä – äà. Áúëãàðñêèòå òðàäèöèè â æóðíàëèñòèêàòà, ëèòåðàòóðàòà è ïîëèòèêàòà ñà òÿñíî ïðåïëåòåíè, êàêòî äîáðå çíàåì îò óðîöèòå ïî èñòîðèÿ. Óðîöèòå íà ñúâðåìèåòî îáà÷å ïîêàçâàò, ÷å àêòóàëíàòà ïîëèòèçàöèÿ íà ìåäèéíàòà ñðåäà å íÿêàê ïîðàçëè÷íà. Ïîëèòè÷åñêèòå ïðèñòðàñòèÿ íå ñà îòêðèòî ïîääúðæàíè, à ñà ïðèêðèòè ïîä çíàìåòî íà „íåçàâèñèìàòà æóðíàëèñòèêà” è „ìåäèèòå íà ôàêòèòå”. Òðóäíî ìîæå äà ñå ãîâîðè è çà èäåîëîãè÷åñêè áèòêè ïðè ïîëîæåíèå, ÷å íÿìà ñòàáèëíè èäåîëîãè÷åñêè öåííîñòè â îðèåíòàöèÿòà íà ðåäàêöèèòå. Îáðàòèòå â ìåäèéíèÿ òîí ñà ðåçêè, êîíþíêòóðíè è áåçïðèíöèïíè. Ñìÿíàòà â îòíîøåíèåòî íà ïîâå÷åòî öåíòðàëíè ìåäèè êúì áèâøèÿ ïðåìèåð Áîéêî Áîðèñîâ å íàé-ïðåñíèÿò è åìáëåìàòè÷åí ïðèìåð. Íàé-ãîëåìèòå ëàñêàòåëè íà Áîðèñîâ íàé-ðàäèêàëíî ñå îòðåêîõà îò äúëãîãîäèøíèÿ ìåäèåí ôàâîðèò. Íà âòîðî ìÿñòî èäâà íàáëþäåíèåòî, ÷å ïîäîáíè öåííîñòíè ëóïèíãè ñà âñúùíîñò ÷àñò îò òàáëîèäíàòà êóëòóðà. Æúëòèòå ìåäèè ñ ëåêîòà ìîãàò äà îñúäÿò âñåêè è âñè÷êî, ñêàíäàëíî è çðåëèùíî. Èìåííî òåðåíúò íà æúëòîòî ñòàíà ãîñòîïðèåìíà òðèáóíà íà åäèí îò íàé-ñèìïòîìàòè÷íèòå ñþæåòè íà êàìïàíèÿòà: Íèêîëàé Áàðåêîâ ñðåùó Áîéêî Áîðèñîâ – æóðíàëèñò ñðåùó ïîëèòèê. Ïðåìèíàâàíåòî íà ïîðåäèöà îò ãðàíèöè â îòíîøåíèÿòà ìåæäó äâàìàòà ïðåç ãîäèíèòå å êàòî îò ñàïóíåí ñåðèàë: õâàëåáñòâèÿ, ïîäàðúöè, åñåìåñè è íàêðàÿ ìàõëåíñêè îáèäè. Ïðîñòðàííèòå îáâèíåíèÿ íà ïî-ðàçãîâîðëèâèÿ Áàðåêîâ êúì ïî-ìúë÷àëèâèÿ Áîðèñîâ ñå ðàçãðúùàò êàòî „ñêàíäàëíè ðàçêðèòèÿ” íà ñòðàíèöèòå íà íàé-òèðàæíèÿ æúëò ñåäìè÷íèê

„Óèêåíä”. Äåìèòîëîãèçèðàíåòî íà Áîðèñîâ å èçöÿëî ñ èíñòðóìåíòèòå íà òàáëîèäíîòî âíóøåíèå: áåçàïåëàöèîíåí ìîðàëíî-îöåíú÷åí òîí, äåìîíñòðàòèâíî ðàçòâàðÿíå íà çàâåñèòå íà ïîëèòè÷åñêîòî çàäêóëèñèå, íàïàäêè íà ëè÷íà îñíîâà („áåëè ÷îðàïè”, „ôèëèÿòà ñ ìàñ”, „ìàëêî ïðàñåíöå, êîåòî ñòàíà ãîëÿìà ñâèíÿ” è ò.í.). Êîãàòî ãîâîðèì çà òàáëîèäíàòà êóëòóðà, íå áèâà äà çàáðàâÿìå, ÷å â íåéíàòà ïðèðîäà å è åäíà ïîñïåöèàëíà ôóíêöèÿ: íåïðåêúñíàòî äà ïðîâîêèðà îôèöèàëíîòî çíàíèå è äà ïîäêîïàâà ñòàòóêâîòî. Íî íå òàêúâ å ñëó÷àÿò ñ áúëãàðñêàòà òàáëîèäíà êóëòóðà ïî îòíîøåíèå íà ïîëèòè÷åñêîòî ñòàòóêâî. Òÿ, êàêòî è ìåéíñòðèéì ìåäèèòå, å ïîâå÷å â ïîäêðåïà íà âëàñòòà, îòêîëêîòî â íåéíà îïîçèöèÿ. Ïðèìåðúò îòíîâî ïðåïðàùà êúì âåñòíèê „Óèêåíä”: áðîÿò îò ïîñëåäíàòà ñåäìèöà (25-31 ìàé) ïîêàçâà, ÷å „ñïàñèòåëÿò” Áîðèñîâ å ïðåâúðíàò â êàðèêàòóðà, à æúëòèòå ñèìïàòèè âå÷å ñà íà ñòðàíàòà íà íîâèÿ ñèëåí íà äåíÿ Ïëàìåí Îðåøàðñêè. Áúëãàðñêàòà òàáëîèäíà êóëòóðà äîðè íå å òàáëîèäíà äîêðàé. Íåéíàòà îñòðîòà ñå ïðèòúïÿâà ñïîðåä êîíþíêòóðàòà. È òàêà, êàê äà èíòåðïðåòèðàìå îòíîøåíèÿòà ìåæäó ìåäèè è ïîëèòèêà â áúëãàðñêè êîíòåêñò? Òåçè îòíîøåíèÿ ñëåäâàò òðàåêòîðèè, êîèòî ñàìî ÷àñòè÷íî ñå âïèñâàò â ïîçíàòèòå íîðìàòèâíè ïðèíöèïè çà äåìîêðàòè÷íà ïóáëè÷íîñò. Âìåñòî òîâà íà ïðåäåí ïëàí èçïúêâà åäíà âïå÷àòëÿâàùà ìåäèéíà àäàïòèâíîñò êúì ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò. Ïðèñïîñîáèìîñòòà å çà ñìåòêà íà öåííîñòíàòà ñòàáèëíîñò. È â ïîäêðåïà íà ïóáëè÷íîñò, îðèåíòèðàíà ïîâå÷å êúì åìîöèîíàëíàòà çàáðàâà, îòêîëêîòî êúì ðàöèîíàëíàòà ïàìåò. È òóê èçíèêâà âúïðîñúò: òàêàâà ìåäèéíà ñðåäà ïëþñ èëè ìèíóñ å çà äåìîêðàöèÿòà? Áîÿ ñå, ÷å îòãîâîðúò íå å îïòèìèñòè÷åí.

Николета Даскалова e експерт към фондация „Медийна демокрация”. Автор на многобройни статии в областта на медийния мониторинг и анализ.

Обектив | Брой 210

12

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС

Ñíèìêà: àðõèâ ÁÕÊ

Момчил Методиев

За чалгата и прехода Ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè ïîä íàòèñêà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî áÿõà íàïðàâåíè ðåàëíè ñòúïêè êúì çàäúëáî÷àâàíå íà ïîçíàíèåòî çà êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà ñòðàíàòà. Äíåñ òåçè ïîñòèæåíèÿ èçãëåæäàò ïîñòàâåíè ïîä âúïðîñ. Äîêîëêî íåîáðàòèìè ñà òåçè óñïåõè è äàëè å âúçìîæíî òå äà áúäàò çàùèòåíè â ìîìåíò, êîãàòî ïðîáëåìúò çà íàñëåäñòâîòî íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò èçãëåæäà ñòðàíè÷åí è ìàëîâàæåí âúïðîñ? Òåçè ïîñòèæåíèÿ çà ïîðåäåí ïúò áÿõà ïîñòàâåíè ïîä âúïðîñ îò åäíà íàãëåä èçïóñíàòà ôðàçà îò ñëóæåáíèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë – ÷å âúïðîñúò çà äîñèåòàòà íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò å ÷àñò îò „÷àëãàòà íà ïðåõîäà”. Ïúðâîíà÷àëíîòî âïå÷àòëåíèå, ÷å

ñòàâà äóìà çà åçèêîâ ëàïñóñ, áúðçî áÿõà ðàçñåÿíè îò ñåðèÿ îò ìåäèéíè èçÿâè, îò êîèòî ñòàíà ÿñíî, ÷å òîâà å ñåðèîçíà ïîëèòè÷åñêà ïîçèöèÿ. Ñëåä ïðî÷óòàòà ôðàçà íà äðóã ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë: „Êîé íîðìàëåí ÷îâåê ñå èíòåðåñóâà îò äîñèåòàòà”, çà âòîðè ïúò ïðîöåñúò íà îòâàðÿíå íà àðõèâèòå íà òàéíèòå ñëóæáè íà êîìóíèçìà å àòàêóâàí îò íàé-âèñîêî ïîëèòè÷åñêî ìÿñòî. Óñåùàíåòî çà ïðåäñòîÿùà ðåâèçèÿ íà âîäåíàòà äî òîçè ìîìåíò ïîëèòèêà áåøå ïîäñèëåíî îò èñêàíåòî íà ãðóïà áèâøè âîåííè ðàçóçíàâà÷è çà îòìÿíà íà Çàêîíà íà äîñèåòàòà. Äîêîëêî óñòîé÷èâè ñà ïîñòèæåíèÿòà îò ïîñëåäíèòå ãîäèíè? Ìàêàð ÷åñòî äà ñå òâúðäè, ÷å ðåøåíèÿòà íà

Обектив | Брой 210

13

ЗА ЧАЛГАТА И ПРЕХОДА

Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà îòìèíàâàò íåçàáåëÿçàíî, òîâà íå å òî÷íî òàêà. Ïîêàçàòåëíà å äîðè ñèëíàòà îïîçèöèÿ ñðåùó íåÿ. Íî îñíîâíîòî è òðóäíî îáðàòèìîòî ïîñòèæåíèå îò ïîñëåäíèòå ãîäèíè å ïðåäàâàíåòî íà àðõèâèòå íà ãîëÿìà ÷àñò îò ñëóæáèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò íà óíèôèöèðàíèÿ àðõèâ, êîíòðîëèðàí îò Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà. À òîâà âå÷å èçâàæäà êîíòðîëà âúðõó àðõèâèòå, âêëþ÷èòåëíî êàðòîòåêèòå, îò ïðàâîïðèåìíèöèòå íà áèâøàòà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò è ãè ïðåäàâà â ðúöåòå íà íåçàâèñèìà èíñòèòóöèÿ, êàêâàòî å êîìèñèÿòà. Êàêòî ñòàíà ÿñíî îáà÷å, ñðåä íÿêîè îò òåçè èíñòèòóöèè ïðîäúëæàâà äà ñúùåñòâóâà ñúïðîòèâà ñðåùó ïúëíîòî ïðåäàâàíå íà òåõíèòå àðõèâè îò êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà òîçè óíèôèöèðàí àðõèâ. Äðóãèòå ïîñòèæåíèÿ áÿõà ñâúðçàíè ñ ïîñòåïåííîòî ðàçøèðÿâàíå íà îáõâàòà íà Çàêîíà çà äîñèåòàòà ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Åäèí îò ïîñëåäíèòå óñïåõè áåøå ñâúðçàí ñ ïðîìÿíàòà, êîÿòî äàäå âúçìîæíîñò çà îïîâåñòÿâàíå íà ñúòðóäíèöèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ñðåä ò. íàð. êðåäèòíè ìèëèîíåðè. Äðóãà ïîäîáíà ïðîìÿíà áåøå îòìÿíàòà íà ïðîñëîâóòèÿ ïàðàãðàô 12, êîéòî ñêðèâàøå ñëóæèòåëèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ñ óñïåøíà êàðèåðà â ñúâðåìåííèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò. Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà âå÷å èçëåçå ñ åäíî ðåøåíèå ïî òîçè ïàðàãðàô 12, îò êîåòî ñòàíà ÿñíî, ÷å ïîâå÷åòî îò ñêðèòèòå äî òîçè ìîìåíò ñà ðàáîòèëè êàòî ñëóæèòåëè è íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè, êîåòî åäâà ëè ìîæå äà ñå ïðèåìå çà èçíåíàäà. Èçíåíàäâàùî îáà÷å áåøå ïðèñúñòâèåòî â òîçè ñïèñúê íà äåêàíà íà Èñòîðè÷åñêèÿ ôàêóëòåò â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò êàòî ñëóæèòåë íà Ïúðâî ãëàâíî óïðàâëåíèå, ïðîäúëæèë ñëåä òîâà äà ðàáîòè è çà ñúâðåìåííèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò. Ðàçêðèòèåòî ïîñòàâè ìíîæåñòâî âúïðîñè çà íåçàâèñèìîñòòà íà àêàäåìè÷íèòå ñðåäè è çà òîâà êàê òðÿáâà äà áúäå ðàçáèðàí ïðèíöèïúò çà àêàäåìè÷íàòà àâòîíîìèÿ. Òî îáà÷å äàäå ÿñåí îòãîâîð è íà âúïðîñà çàùî íåìàëêà ÷àñò îò èñòîðè÷åñêàòà îáùíîñò å ðåçåðâèðàíà êúì òåìàòà çà îñìèñëÿíå íà êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî. Åäèí îò ãîëåìèòå óñïåõè áåøå è îòçîâàâàíåòî íà ñúòðóäíèöèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, ðàáîòèëè êàòî áúëãàðñêè ïîñëàíèöè â ãîäèíèòå íà ïðåõîäà. Òîâà áåøå ïîäñèëåíî îò çàÿâêàòà íà áèâøèÿ

âúíøåí ìèíèñòúð, ïîäêðåïåí è îò ïîëèòè÷åñêàòà âîëÿ íà ïðåçèäåíòà, ÷å òåçè õîðà âå÷å íÿìà äà ïðåäñòàâëÿâàò Áúëãàðèÿ çàä ãðàíèöà. Äðóã óñïåõ áåøå èçèñêâàíåòî íîñèòåëèòå íà äúðæàâíè îðäåíè è îòëè÷èÿ äà áúäàò íàãðàæäàâàíè åäâà ñëåä êàòî òå ïðåìèíàò ïðåäâàðèòåëíà ïðîâåðêà â Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà. Âñè÷êè òåçè óñïåõè áÿõà ïîñòèãíàòè â ðåæèì íà îòðè÷àíå íà ëóñòðàöèîííîòî çàêîíîäàòåëñòâî, îïèòèòå çà ÷èåòî ïðèåìàíå áÿõà áëîêèðàíè îò Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä. Ëèïñàòà íà ôîðìàëíè ïîñëåäèöè îò ðàçêðèòèÿòà äàâà îñíîâàíèå çà óñåùàíåòî, ÷å íà ïðàêòèêà íèùî íå ñå ïðîìåíÿ. Òîâà îáà÷å íå å òî÷íî òàêà, òúé êàòî ðåçóëòàòèòå îò äîñòúïà äî àðõèâèòå òåïúðâà ùå äàâà îòðàæåíèå âúðõó ïî-äúëáîêîòî îñìèñëÿíå íà êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà ñòðàíàòà. Âúïðîñúò äàëå÷ íå ñå èç÷åðïâà ñúñ ñïèñúöèòå, ïåðèîäè÷íî îïîâåñòÿâàíè îò Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà. Âúïðåêè ÷å çàêîíúò å ôîêóñèðàí èìåííî âúðõó òåçè ñïèñúöè, äîñòúïúò äî àðõèâèòå îòêðèâà âúçìîæíîñò çà ìíîãî ïî-øèðîê ïîãëåä êúì êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî íà ñòðàíàòà. Ñúçäàâàíåòî íà óíèôèöèðàí àðõèâ îòêðèâà ãîëåìè âúçìîæíîñòè ïðåä èñòîðèöè, èçñëåäîâàòåëè èëè æóðíàëèñòè çà íîâè èçñëåäâàíèÿ, ãëåäíè òî÷êè è ðàçêðèòèÿ êúì ðàçëè÷íè àñïåêòè îò êîìóíèñòè÷åñêîòî ìèíàëî. Ðåçóëòàòèòå îò òåçè èçñëåäâàíèÿ òåïúðâà ùå èçëèçàò íà áÿë ñâÿò. Ïðîòèâíî íà âúçïðèÿòèåòî íà ìíîçèíà, òåçè àðõèâè íå ñà èçòî÷íèê îñíîâíî íà êîìïðîìàòè èëè ñêàíäàëè, à ñà ïðåäè âñè÷êî íåçàìåíèì èñòîðè÷åñêè èçâîð êúì áëèçêîòî ìèíàëî, áåç êîèòî òðóäíî ìîãàò äà áúäàò ðåêîíñòðóèðàíè âñè÷êè àñïåêòè îò æèâîòà ïðåç êîìóíèçìà. Íàðåä ñ òîâà, äîñòúïúò äî àðõèâèòå äàâà âúçìîæíîñò çà ïúðâè ïúò äà áúäå èçñëåäâàíà è ñúäáàòà íà æåðòâèòå íà ðåïðåñèèòå ïðåç êîìóíèçìà, êîåòî äî òîçè ìîìåíò áåøå òðóäíî ïîñòèæèìà çàäà÷à. Íàðåä ñ òàçè èñòîðè÷åñêà ñòîéíîñò, êîñâåí åôåêò îò îòâàðÿíåòî íà àðõèâèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò å è ïî-äîáðèÿò ãðàæäàíñêè êîíòðîë âúðõó ñúâðåìåííèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò. Ïóáëè÷íîñòòà íà àðõèâèòå âêëþ÷èòåëíî è íà ñúâðåìåííèòå ñëóæáè å ðåãëàìåíòèðàí è îò Çàêîíà çà çàùèòà íà

Обектив | Брой 210

14

СВОБОДА НА СЛОВОТО êëàñèôèöèðàíàòà èíôîðìàöèÿ, à êîñâåíèÿò åôåêò îò íåãî å äèñöèïëèíèðàíåòî íà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò, êîèòî èìàò ñúçíàíèå, ÷å åäèí äåí àðõèâèòå çà òÿõíàòà äåéíîñò ùå èçëÿçàò íà áÿë ñâÿò.

óòâúðæäàâàíåòî íà ïðèíöèïà íà ìåðèòîêðàöèÿòà èëè èçðàñòâàíåòî â îáùåñòâîòî ñïîðåä çàñëóãèòå è ïîñòèæåíèÿòà, à íå âúç îñíîâà íà íåÿñíè âðúçêè èëè ëè÷íè êîíòàêòè.

Äðóã êîñâåí åôåêò îò äåêëàñèôèêàöèÿòà íà àðõèâèòå å îãðàíè÷àâàíåòî íà âúçìîæíîñòòà îòäåëíè õîðà äà ñå ïðåäñòàâÿò ïðåä îáùåñòâîòî ñúñ ñâîèòå ïàðàëåëíè áèîãðàôèè. Íàðåä ñ ðåïðåñèâíàòà ôóíêöèÿ íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, êîÿòî å âñå ïî-äúëáîêî îñâåòëÿâàíà îò èçñëåäîâàòåëèòå, åäèí ïîäöåíÿâàí åôåêò îò íåéíîòî íàñëåäñòâî å ôàêòúò, ÷å òÿ å áèëà èçïîëçâàíà îò ìíîçèíà è çà „ñîöèàëåí àñàíñüîð”, ãàðàíòèðàù âúçìîæíîñòòà çà óñïåøíî êàðèåðíî ðàçâèòèå. Åäíî îò íàñëåäñòâàòà íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, êîèòî íàñòîÿùèÿò çàêîí ñå îïèòâà äà ïðåîäîëåå ñ ãîëÿìî çàêúñíåíèå, å âúçìîæíîñòòà îïðåäåëåíè õîðà äà ñå âúçïîëçâàò îò ñâîèòå èçãðàäåíè îò ñëóæáèòå áèîãðàôèè èëè îò ñâîÿòà „ëåãåíäà”, êàêòî òÿ å íàðè÷àíà íà ïðîôåñèîíàëåí åçèê. Òàçè „ëåãåíäà” â èçâåñòåí ñìèñúë ñïîìàãà äà áúäå îáÿñíåí èíà÷å íàãëåä íåîáÿñíèìèÿ êàðèåðåí óñïåõ èëè çàáîãàòÿâàíå íà îòäåëíè õîðà. À âñè÷êî òîâà èìà îòíîøåíèå êúì

Âúïðåêè ÷å ïîñòèæåíèÿòà îò ïîñëåäíèòå ãîäèíè òðóäíî ìîãàò äà áúäàò íàðå÷åíè íåîáðàòèìè, âñå ïàê òå ñà ïðèçíàê çà èçâåñòíî ñúçðÿâàíå íà îáùåñòâîòî è çà ñòðåìåæ êúì èçãðàæäàíå íà ìåõàíèçìè, êîèòî äà ãàðàíòèðàò ðàâåíñòâî íà õîðàòà íå ñàìî ïî îòíîøåíèå íà áúäåùåòî èì, íî è ïî îòíîøåíèå íà ìèíàëîòî. Îïèòèòå çà ðåâèçèðàíå íà òåçè çàêîíè ìîæå äà çàäúëáî÷è óñåùàíåòî çà íåñïðàâåäëèâîñò â îáùåñòâîòî è çà íàëè÷èå íà ïðèâèëåãèðîâàíà êëàñà, êîðåíèòå íà êîÿòî òðÿáâà äà ñå òúðñÿò â ãîäèíèòå íà êîìóíèçìà. Ñúñ ñèãóðíîñò ïîäîáíè îïèòè ùå ñå ñáëúñêàò ñ ãîëÿìà ñúïðîòèâà ïîíå ñðåä ÷àñò îò ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî, à àêî îïèòèòå çà ðåâèçèÿ óñïåÿò, òîâà ùå äîâåäå äî âðúùàíå êúì áåçïëîäíèòå äåáàòè îò ñðåäàòà íà 90-òå ãîäèíè. À êàêòî ïîìíèì äîáðå, òîâà áÿõà çëàòíèòå ãîäèíè íà ÷àëãàòà, íå ñàìî â ïðåíîñíèÿ, íî è â íàïúëíî áóêâàëíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà.

Момчил Методиев, дфн, е автор на книгите „Между вярата и компромиса. Българската православна църква и комунистическата държава, 1944–1989” (2010) и „Машина за легитимност. Ролята на Държавна сигурност в комунистическата държава”(2008). Главен редактор на сп. „Християнство и култура”. Изследовател към Института за изследване на близкото минало. Участва в български и международни проекти, свързани с изследване на комунистическото минало.

Обектив | Брой 210

15

КОЛОНКАТА

НА МИРОСЛАВА ТОДОРОВА

Нездравата липса на любопитство на държавните органи към един незаконно подслушан разговор Êîíñòèòóèðàíåòî íà 42-îòî Íàðîäíî ñúáðàíèå âå÷å å ôàêò. Äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè âñå îùå ñà ïîñòàâåíè â ñèëíî åìîöèîíàëíî íàãíåòåíî è ïîëÿðèçèðàíî ïóáëè÷íî ïðîñòðàíñòâî ñëåä èçáîðíàòà êàìïàíèÿ, â êîÿòî çàïîìíÿùî âúçäåéñòâèå èìàõà ïîñòàâåíèòå âúïðîñè çà åâåíòóàëíî íàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå íà ïðåäñòàâèòåëè íà ïðåäèøíîòî óïðàâëåíèå. Ñëåä êàòî çàãëúõíå èçáîðíîòî ïðîòèâîñòîåíå îáà÷å, íåìèíóåìî ùå ñå íàëîæè äà áúäå íàïðàâåí òðåçâ àíàëèç íà ïîñëåäíèòå ñêàíäàëè, â êîèòî áÿõà çàìåñåíè ïðåäñòàâèòåëè íà ñúäåáíàòà âëàñò. Ðàçïðîñòðàíåíèòå àóäèîôàéëîâå îò ðàçãîâîðà íà áèâøèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë Áîéêî Áîðèñîâ ñ ãðàäñêèÿ ïðîêóðîð íà Ñîôèÿ Íèêîëàé Êîêèíîâ ïîñòàâèõà îòíîâî íà ïðåäåí ïëàí ïðîáëåìà çà íåçàêîííèòå âëèÿíèÿ â ñúäåáíàòà âëàñò â íåãîâè ðàçëè÷íè ïðîÿâëåíèÿ. Íåçàêîííîòî ïîäñëóøâàíå è çàïèñâàíå íà ïóáëèêóâàíèÿ â ìåäèèòå ðàçãîâîð ñàìî íà ïðúâ ïîãëåä å èçâúí òàçè òåìà. Äúëãîãîäèøíèÿò ñëàá êîíòðîë ïî èçïîëçâàíå íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, ìàíèïóëèðàíåòî íà îáùåñòâåíàòà ñðåäà ÷ðåç íàñàæäàíå íà ñòðàõ ó õîðàòà çà âúçìîæíè çëîóïîòðåáè ñúñ ñïîñîáèòå çà ïîäñëóøâàíå èëè âúíøíî íàáëþäåíèå, ñà ðåçóëòàò

ñúùî íà çàâèñèìîñò è ñëàáîñò íà ñúäåáíàòà âëàñò. Íèòî ïðîêóðàòóðàòà, íèòî ñúäúò óñïÿõà äà âúâåäàò ÿñíè ãðàíèöè çà èçïîëçâàíå íà òåçè ñïîñîáè òúêìî êàòî èçêëþ÷èòåëíè ïðè ðàçêðèâàíå íà òåæêèòå ïðåñòúïëåíèÿ, çà êîèòî äåéñòâèòåëíî ñà ïðèãîäíè. Ïðîêóðàòóðàòà íå óñïÿ è äà ðàçêðèå êðèìèíîãåííèòå ôàêòîðè â ñëóæáèòå íà ÌÂÐ è ÄÀÍÑ, êîèòî ïîçâîëÿâàõà èçòè÷àíåòî íà êëàñèôèöèðàíà èíôîðìàöèÿ èëè çëîóïîòðåáà ñ èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Äîêîëêîòî ðåñóðñúò íà äúðæàâíàòà âëàñò íå å çà ïîäöåíÿâàíå, íåóñïåõúò íå ìîæå äà áúäå îáÿñíåí åäèíñòâåíî ñ ëîø êúñìåò, îñîáåíà óìåëîñò íà èçâúðøèòåëèòå èëè íåêîìïåòåíòíîñò íà ðàçñëåäâàùèòå, çàùîòî äîðè äà íå ñòàâà âúïðîñ çà öåëåíàñî÷åíà äåéíîñò, ëèïñàòà íà ñïîñîáíîñòè çà îâëàäÿâàíå íà ñèòóàöèÿòà ñå ïðåâúðíà â òîëåðèðàíà ñ ãîäèíè ãðåøêà.  ñúùîòî âðåìå çàêîíîäàòåëÿò, âúïðåêè îñúäèòåëíèòå ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×) ñðåùó Áúëãàðèÿ, íå ñúçäàäå ðåãëàìåíò, êîéòî äà ãàðàíòèðà ïðàâîòî íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà âñåêè ãðàæäàíèí, çà äà íå ìîæå äà áúäå óÿçâÿâàíî è íàðóøàâàíî áåçêîíòðîëíî è íåîñíîâàòåëíî, áåç äà ñúùåñòâóâàò åôåêòèâíè

Обектив | Брой 210

16

КОЛОНКАТА

НА МИРОСЛАВА ТОДОРОВА ïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà ñðåùó èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. ÅÑÏ× ôèêñèðà è îñíîâíàòà îïàñíîñò, êîãàòî öÿëîñòíèÿò êîíòðîë âúðõó òåçè ñêðèòè ñïîñîáè çà ñúáèðàíå íà ëè÷íà èíôîðìàöèÿ å ïîâåðåíà åäèíñòâåíî íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íÿìà ïðåäâèäåíà ôîðìà íà ïóáëè÷åí êîíòðîë. Òúêìî òåçè ëèïñè íà åôåêòèâíè ãàðàíöèè çà çàùèòà íà ãðàæäàíèòå è îïàñíîñòòà ñèëíàòà êîíöåíòðàöèÿ íà âëàñò äà äîâåäå äî ïðîèçâîë, îñîáåíî â êîíòåêñòà íà íåîñúùåñòâåíà ðåàëíà ðåôîðìà íà ÌÂÐ, èçèñêâàõà îò îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò îñîáåíà êðèòè÷íîñò è ïðè èñêàíèÿòà çà èçïîëçâàíå íà ÑÐÑ, è ïðè ðàçðåøàâàíåòî èì, è ïðè êîíòðîëà íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ. Âìåñòî òîâà áåøå îòáåëÿçàíî íàðàñòâàíå íà èçïîëçâàíåòî íà ÑÐÑ è íà ïðåäâèäåíèòå ðàçõîäè çà òàçè äåéíîñò, à îáùåñòâåíîòî äîâåðèå, ÷å ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ ñå ïîëçâà ñàìî çà çàêîííîòî ñè ïðåäíàçíà÷åíèå ïðîïîðöèîíàëíî ñå ñðèâàøå. Òàêà äîïúëíèòåëíî ñå íàãíåòÿâàøå è ñòðàõúò, è ñå çàñèëâàõà îïàñíîñòèòå îò ãåíåðèðàíå íà ïðåñòúïíîñò ïðè èçïîëçâàíå íà ÑÐÑ. Íå ñå ïîëó÷è è èñòèíñêè îáùåñòâåí è ïðîôåñèîíàëåí äåáàò ïî êîíñòàòàöèÿòà íà ÅÑÏ×, ÷å ñúãëàñíî áúëãàðñêèÿ çàêîí ëèöàòà, ïîäëîæåíè íà òàéíî íàáëþäåíèå èëè ïîäñëóøâàíå, íå ñå óâåäîìÿâàò çà íàâëèçàíå â ëè÷íîòî èì ïðîñòðàíñòâî íèêîãà è ïðè íèêàêâè îáñòîÿòåëñòâà, íåçàâèñèìî ÷å åâåíòóàëíèÿò ðèñê çà ïîñòèãàíå íà öåëòà íà ñåêðåòíèÿ ñïîñîá âå÷å íå ñúùåñòâóâà.  êîíòåêñòà íà òàçè ïðåäèñòîðèÿ íà íåóñïåõà íà äúðæàâíèòå âëàñòè äà ñúçäàäàò ðåãëàìåíò è äà óòâúðäÿò àäåêâàòíà ïðàâîîõðàíèòåëíà è ñúäåáíà ïðàêòèêà, êîèòî äà íå ïîçâîëÿò äà ñå ñúçäàäå “âòîðè÷íà” óïîòðåáà íà ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ ÷ðåç ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà ñ íåçàêîííè è äîðè ïðåñòúïíè öåëè, íå å âíåçàïíà èçíåíàäà íèòî ñúùåñòâóâàíåòî íà àóäèîçàïèñèòå íà ðàçãîâîðà ìåæäó ÷ëåíîâå íà áèâøåòî ïðàâèòåëñòâî è ãðàäñêè ïðîêóðîð, íèòî òÿõíîòî ðàçïðîñòðàíåíèå â îïðåäåëåí ìîìåíò. Èçêëþ÷èòåëíîòî â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé å äðóãî – ñ îãëåä ñòåïåíòà íà ðàçðóõà íà ëåãèòèìíîñòòà íà äúðæàâíèòå âëàñòè å íåäîïóñòèìî äî íåòúðïèìîñò èãíîðèðàíåòî íà ñúäúðæàíèåòî íà íåçàêîííî ïîäñëóøàíèÿ ðàçãîâîð è òî íå ñàìî çàùîòî ìåäèéíèÿò åôåêò îò ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà èíôîðìàöèÿòà áåøå ñúêðóøèòåëåí çà àâòîðèòåòà íà ïðàâîñúäèåòî. Êîãàòî äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè

íå èçïúëíÿâàò îñíîâíîòî ñè ïðåäíàçíà÷åíèå äà ôóíêöèîíèðàò çàêîííî â îáùåñòâåí èíòåðåñ, íà îïàñíîñòòà îò íàé-âèñîê ðàíã çà äúðæàâíîñòòà ñå ðåàãèðà ÷ðåç íåçàáàâíî ðàçîáëè÷àâàíå íà ñêðèòèòå êðèìèíîãåííè ôàêòîðè, íà âèíîâíèòå è ÷ðåç âçåìàíå íà ñïåøíè ìåðêè, êîèòî äà ãàðàíòèðàò íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. Îùå ïîâå÷å, ÷å ïîòâúðæäåíèå çà òîâà, ÷å òàêúâ ðàçãîâîð äåéñòâèòåëíî å áèë ïðîâåäåí, äîéäå îò ñàìèÿ ãëàâåí ïðîêóðîð.  ðàçïðîñòðàíåíèòå àóäèîôàéëîâå ñå ñúäúðæà ïîçîðíà èíôîðìàöèÿ çà ñúñòîÿíèåòî íà ðàçäåëåíèåòî íà âëàñòèòå è çà ñâåäåíîòî äî ñèìóëàöèÿ âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà – áèâøèÿò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë å äîìàêèí íà ñðåùà ìåæäó áèâø ìèíèñòúð è íàñòîÿù îáâèíÿåì è àäìèíèñòðàòèâíèÿ ðúêîâîäèòåë íà ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî ðúêîâîäè äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî. Èçâúí êîíêðåòíèòå íàïúëíî íåäîïóñòèìè ðåïëèêè çà äâèæåíèåòî íà ðàçñëåäâàíåòî è çà âúçìîæíèòå ìó ïåðñïåêòèâè, çà îöåíêàòà íà ñâèäåòåëñêè ïîêàçàíèÿ, çà ïðîöåñóàëíîòî ïîâåäåíèå íà ñàìèÿ îáâèíÿåì, çà ïðåäïîëàãàåìà íàìåñà íà ñàìèÿ ïðåìèåð çà ïðîìÿíà íà ñâèäåòåëñêè ïîêàçàíèÿ, êàêòî è çà äîêàçàòåëñòâåíèÿ ïîòåíöèàë íà äðóãî ðàçñëåäâàíå âúâ âðúçêà ñ áèâøèÿ çåìåäåëñêè ìèíèñòúð, ðàçãîâîðúò ôîêóñèðà ñúùíîñòíè ïðîáëåìè íà ñúäåáíàòà âëàñò. Îò øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèÿ òåêñò íà ðàçãîâîðà ñòàâà ÿñíî, ÷å íèòî åäèí îò ïðèñúñòâàùèòå íÿìà äîâåðèå, ÷å íàêàçàòåëíèòå ïðîèçâîäñòâà ñðåùó õîðà ñ âëàñò ñå ðàçâèâàò ñïîðåä ëîãèêàòà íà ðàçñëåäâàíåòî. Ïðè÷èíèòå ñå òúðñÿò äðóãàäå è âèíàãè âúâ ôîðìè íà çàâèñèìîñò.  êîíêðåòíàòà ñèòóàöèÿ íå å íàé-âàæåí ôàêòúò, ÷å â ðàçãîâîðà ïðèñúñòâà åëåìåíò íà ñúñïåíñ – ãðàäñêèÿò ïðîêóðîð íà Ñîôèÿ íå çíàå êîé å íîâèÿò âëàñòîâè öåíòúð, îò êîãîòî çàâèñè ïðîöåñóàëíàòà ñúäáà íà áèâøèÿ çåìåäåëñêè ìèíèñòúð èëè ïúê íåãîâàòà ñîáñòâåíà äèñöèïëèíàðíà ïðåä ÂÑÑ. Ñúùåñòâåíîòî å, ÷å íåãîâàòà áèîãðàôèÿ – ïðîêóðîð â ñðåäàòà íà âòîðèÿ ñè ìàíäàò êàòî àäìèíèñòðàòèâåí ðúêîâîäèòåë íà Ñîôèéñêà ãðàäñêà ïðîêóðàòóðà, êîÿòî å êîìïåòåíòíà äà ïîâäèãà îáâèíåíèÿ íà ìàãèñòðàòè è âñè÷êè äðóãè ãðàæäàíè ñ èìóíèòåò, èçÿñíÿâà, ÷å òîé íå å ðàç÷èòàë (ñàìî) íà ñîáñòâåíèòå ñè êà÷åñòâà â êàðèåðíîòî ñè èçðàñòâàíå. Òîâà îçíà÷àâà, íåçàâèñèìî îò äåéñòâèòåëíîòî ôàêòè÷åñêî ïîëîæåíèå, ÷å äâà ïðåäõîäíè Âèñøè ñúäåáíè ñúâåòà ïðè èçáîðà ìó çà ãðàäñêè ïðîêóðîð ñà çàòâúðäèëè ó íåãî ïðåäñòàâàòà,

Обектив | Брой 210

17

ЩЕ СЕ ЕМАНЦИПИРА ЛИ СЪДЪТ ÷å ïîâèøàâàíåòî ìó â äëúæíîñò çàâèñè îò ôàêòîðè, çà êîèòî íå ñå ãîâîðè ïóáëè÷íî, è ìîæå áè îò ëèöà, êîèòî íå ñà ÷ëåíîâå íà êàäðîâèÿ îðãàí íà ñúäåáíàòà âëàñò. Äàëè ðàçãîâîðúò å àâòåíòè÷åí, äàëè âå÷å áèâøèÿò ãðàäñêè ïðîêóðîð å èçâúðøèë äèñöèïëèíàðíî íàðóøåíèå, ðàçáèðà ñå, å ïðåäìåò íà äèñöèïëèíàðíî è åâåíòóàëíî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî. Çà ôóíêöèîíèðàíåòî íà ñúäåáíàòà âëàñò è çà çàùèòà íà ïîäêîïàíîòî äîâåðèå â íåéíàòà íåçàâèñèìîñò è óáåäèòåëíîñò (÷å èìåííî ñúäåáíàòà âëàñò, à íå çàäêóëèñíè êðúãîâå ðåøàâàò äåëàòà) ñå íàëàãà ñúâñåì ðàçëè÷íî îáñúæäàíå. Åäðèòå âúïðîñè ñà íÿêîëêî – êàê å âúçìîæíî äà ñå ñòèãíå äî ïîäîáíè áåçíàêàçàíè çëîóïîòðåáè ñ èçïîëçâàíå íà íåðåãëàìåíòèðàíè ñïîñîáè çà ïîäñëóøâàíå, êîèòî âëèÿÿò è íà èíäèâèäóàëíè ÷îâåøêè ñúäáè, è íà êîíñòðóèðàíå íà ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìàòà íà ñòðàíàòà; êàêâà å îòãîâîðíîñòòà íà îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò; êàêâî òî÷íî ñå ðàçáèðà îò ïîäñëóøàíèÿ ðàçãîâîð çà ñúñòîÿíèåòî íà ïîëèòè÷åñêî è èêîíîìè÷åñêî êîìïðîìåòèðàíå è êîðóìïèðàíå íà ñúäåáíàòà âëàñò. Ïðîôåñèîíàëíîòî îáñúæäàíå, êîåòî òðÿáâà äà äîâåäå äî äåôèíèðàíå íà èçòî÷íèöèòå íà çàïëàõàòà è äî ôîðìóëèðàíå íà êîíêðåòíè ìåðêè çà çàùèòà íà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò, ñïîðåä Êîíñòèòóöèÿòà è Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò ñëåäâà äà áúäå ïðîâåäåíî îò Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò. Ïðîâåðêàòà, êîÿòî íåèçáåæíî ñå íàëàãà äà áúäå èçâúðøåíà, ñàìî çàïî÷âà îò êîíêðåòíèòå èìåíà è äåëà, çàùîòî òðÿáâà äà çàâúðøè â çàäúëáî÷åí è ÷åñòåí àíàëèç íà ôóíêöèîíàëíèòå è îðãàíèçàöèîííèòå ïðîáëåìè, ïîçâîëèëè ïðè÷èíÿâàíåòî íà òàçè îãðîìíà ùåòà çà äúðæàâíîñòòà – áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè äà ÷óÿò è ìîæå áè äà ïîâÿðâàò, ÷å îò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ è/èëè äðóãè ëèöà èçâúí ïîñî÷åíèòå â çàêîíà çàâèñè ñåëåêöèÿòà íà ñàìèÿ êàäðîâè îðãàí íà ñúäèèòå è ïðîêóðîðèòå (êàêâî äðóãî äà ñè ïîìèñëÿò õîðàòà ñëåä ðåïëèêàòà íà ãðàäñêèÿ ïðîêóðîð, ÷å ïðåìèåðúò ñè å èçáðàë ãëàâåí ïðîêóðîð, èëè ïúê ñïîäåëåíîòî ìó æåëàíèå äà áúäå ïîâèøåí â àäìèíèñòðàòèâåí ðúêîâîäèòåë íà ãîðåñòîÿùàòà ïðîêóðàòóðà), à îòòàì è ñåëåêöèÿòà íà ðåäîâèòå ñúäèè è ïðîêóðîðè, íà àäìèíèñòðàòèâíèòå èì ðúêîâîäèòåëè. Ñèòóàöèÿòà å íàèñòèíà ñêàíäàëíà, ïîðàäè êîåòî ëèïñàòà íà

àäåêâàòíà ðåàêöèÿ îò êîìïåòåíòíèÿ îðãàí îòòóê íàòàòúê ñàìà ïî ñåáå ñè áè ñå ïðåâúðíàëà â ñèìïòîì çà çàâèñèìîñò è îùå ïî-ãîëÿì ñêàíäàë, çàùîòî ùå ïîêàçâà òðåâîæíî âèñîêà ñòåïåí íà çàãóáà íà ÷óâñòâèòåëíîñò è íà èíòåãðèòåò. Îò äðóãà ñòðàíà, ïðîáëåìèòå â ìîäåëà íà óïðàâëåíèå íà ñúäåáíàòà âëàñò ñà ÿñíè ìíîãî ïðåäè ðàçïðîñòðàíÿâàíåòî íà ñïîìåíàòèÿ ðàçãîâîð â ìåäèèòå. Ñåãà òå íàìèðàò ñàìî îùå åäíî ïîòâúðæäåíèå è èçêëþ÷èòåëåí øàíñ äà ñòàíàò ëåñíî ðàçáèðàåìè è äîñòúïíè è çà õîðàòà èçâúí ìàãèñòðàòñêèòå è þðèäè÷åñêèòå ñðåäè. Äîêîëêîòî ñà ïðîäóêò íà ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà, òåçè ïðîáëåìè èçèñêâàò ðåøåíèÿ ñ ïîëèòè÷åñêè ñðåäñòâà. Ðåøåíèÿòà ñà ôîðìóëèðàíè îò ñúäèèòå â ïîñëåäíèòå ãîäèíè â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè è îñúçíàòèÿ íè îïèò è íàëàãàò ñïåøíè çàêîíîäàòåëíè ìåðêè çà ïðîìÿíà íà íà÷èíà íà êîíñòèòóèðàíå íà Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò; çà ñúçäàâàíå íà åôåêòèâíè ãàðàíöèè, ÷å ïàðëàìåíòàðíàòà êâîòà íÿìà äà áúäå ïðîâîäíèê íà êîðóïöèîííè âëèÿíèÿ, à ùå èçïúëíÿâà çàêîííàòà ñè öåë äà îñèãóðÿâà îáùåñòâåí êîíòðîë âúðõó ñúäåáíàòà âëàñò; çà ðàçãðàíè÷åíèå íà óïðàâëåíèåòî íà ñúäà îò òîâà íà ïðîêóðàòóðàòà òàêà, ÷å äà íÿìà ïî÷âà çà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å ñúäúò ìîæå äà áúäå çàâèñèì îò ñòðàíà â ïðîöåñà èëè ïúê èíòåðïðåòàöèèòå çà åäíà èëè äðóãà ìîòèâàöèÿ íà ïðîêóðàòóðàòà äà áúäàò àâòîìàòè÷íî ïðåõâúðëÿíè è âúðõó ïðåäñòàâàòà çà íåçàâèñèìîñò è áåçïðèñòðàñòíîñòòà íà ñúäà; çà ïðåîñìèñëÿíå íà ñòàòóòà íà ïðåäñåäàòåëèòå íà ñúäèëèùà êàòî ïúðâè ñðåä ðàâíè è ÿñíîòî ìó äèôåðåíöèðàíå îò àäìèíèñòðàòèâíèòå ðúêîâîäèòåëè íà ïðîêóðàòóðè.  ñúâñåì êðàòêîñðî÷íà ïåðñïåêòèâà î÷àêâàíåòî å ëèïñàòà íà èíòåðåñ íà êîìïåòåíòíèòå äúðæàâíè îðãàíè êúì ôàêòèòå è èçâîäèòå îò ïîñëåäíèòå ñêàíäàëè, ñâúðçàíè ñ íåðåãëàìåíòèðàíî èçïîëçâàíå íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, äà áúäå ïðåóñòàíîâåíà. Òîâà ùå áúäå åäèíñòâåíèÿò áåëåã, ÷å èìà óïðàâëåíñêà âîëÿ çà èçãðàæäàíå íà ïðàâîâà äúðæàâà.

Мирослава Тодорова е изпълнителен директор на Съюза на съдиите в България (ССБ). ССБ е носител на наградата “Човек на годината” на БХК (2011).

Обектив | Брой 210

30

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ Радослав Стоянов

ГОРДОСТ „Pride” (ïðàéä) îò àíãëèéñêè îçíà÷àâà „ãîðäîñò”. Íàïîñëåäúê îáà÷å äóìàòà äîáè ïîïóëÿðíîñò è ñ îùå åäíî çíà÷åíèå - øåñòâèå íà ëåñáèéêèòå, ãåé ìúæåòå, áèñåêñóàëíèòå è òðàíñïîëîâèòå õîðà (ËÃÁÒ). Ïúðâèòå ïðàéä øåñòâèÿ ñå ñëó÷âàò â íà÷àëîòî íà 70-òå ãîäèíè è îòáåëÿçâàò ãîäèøíèíàòà îò Ñòîóíóîëñêèòå áóíòîâå. Ïîñòåïåííî òåçè øåñòâèÿ ñòàâàò òðàäèöèÿ è äíåñ ñà çíàêîâè ñúáèòèÿ çà ËÃÁÒ îáùíîñòòà â öÿë ñâÿò. Àêî íà Çàïàä ïðàéäîâåòå ñà êàðíàâàëåí ïðàçíèê è ñèëíà èêîíîìè÷åñêà èíæåêöèÿ ñ ìèëèîíèòå òóðèñòè, êîèòî ïðèâëè÷àò, íà Èçòîê, îòñàì ïðåäåëèòå íà íÿêîãàøíàòà Æåëÿçíà çàâåñà, êàêòî è â ñòðàíèòå îò Òðåòèÿ ñâÿò, ïðàéäîâåòå ñà ÷åñòî ïîòàïÿíè â êðúâ, èíôàðêòíè òî÷êè íà êîëèçèÿòà ìåæäó ËÃÁÒ ìàëöèíñòâîòî è àãðåñèâíèòå äåñíè, íàöèîíàëèñòè÷åñêè è ðåëèãèîçíè äâèæåíèÿ. Çàùî òîâà å òàêà? È çàùî ïðàéäîâåòå ñà òîëêîâà âàæíè çà ËÃÁÒ îáùíîñòòà?

„êîìïðîìåòèðàùè” ñöåíè íà áëèçîñò ïîñåòèòåëè ñòàâàëè îáåêò íà àðåñòè, ãëîáè è ïóáëè÷íî ïîðèöàíèå, êàòî ÷åñòî áèëè èíôîðìèðàíè äîðè ðàáîòîäàòåëèòå èì è òå ãóáåëè ðàáîòàòà ñè. Åäíî îò ïîïóëÿðíèòå ìåñòà â Íþ Éîðê ïî òîâà âðåìå áèë áàð „Ñòîóíóîë Èí”, íàìèðàù ñå íà óë. „Êðèñòîôúð Ñòðèéò” â Ãðèéí Âèëèäæ. Ïî òîâà âðåìå ðàéîíúò áèë íàñåëåí ïðåäèìíî îò ïðåñåëèëè ñå îò ïðîâèíöèÿòà õîìîñåêñóàëíè è òðàíñïîëîâè ìúæå è æåíè, äîøëè äà òúðñÿò â ìåòðîïîëèñà àíîíèìíîñò è ñîöèàëèçàöèÿ ñ äðóãè õîðà îò îáùíîñòòà.  íîùòà íà 27 ñðåùó 28 þíè 1969 ã. èçãëåæäà äîâåðåíèÿò ÷îâåê íà „Ñòîóíóîë Èí” â ïîëèöèÿòà èì èçíåâåðèë, çàùîòî ìàëêî ñëåä 1 ÷àñà ñóòðèíòà â çàâåäåíèåòî èçíåíàäâàùî âëåçëè ÷åòèðèìà öèâèëíè è äâàìà ïàòðóëíè ïîëèöàè, ïðèäðóæåíè îò äåòåêòèâ è èíñïåêòîð.  òîçè ìîìåíò â çàâåäåíèåòî èìàëî è ÷åòèðèìà ïîëèöàè ïîä ïðèêðèòèå - äâå æåíè è äâàìà ìúæå. Îáùî - äâàíàäåñåò äóøè ïîëèöàè è äâåñòà äóøè êëèåíòè.

С две думи за историята Ïðåç 60-òå ãîäèíè ïîëèöèÿòà àêòèâíî ïðåñëåäâà õîìîñåêñóàëíèòå â Íþ Éîðê, êîèòî ñå ñðåùàò ïðåäèìíî íà ÿâêè è â çàâåäåíèÿ, äúðæàíè îò ìàôèÿòà è ïðîäàâàùè íåëåãàëíî àëêîõîë. Ïîëèöàèòå ÷åñòî áèëè ïîäêóïâàíè îò ñîáñòâåíèöèòå, çà äà ïðåäóïðåæäàâàò, êîãàòî ñå îðãàíèçèðà õàéêà â íÿêîå çàâåäåíèå. Çàëîâåíèòå íà ìÿñòî â

Çàðàäè ãðóáî îòíîøåíèå ïî âðåìå íà àðåñòà è îòâåæäàíåòî é äî ïàòðóëíèÿ àâòîìîáèë, åäíà òðàíññåêñóàëíà æåíà îêàçâà ñúïðîòèâà íà ïîëèöàÿ, êîéòî ÿ å àðåñòóâàë, è òîâà ïðîâîêèðà òúëïàòà îêîëî çàâåäåíèåòî äà íàïàäíå ïîëèöèÿòà ñ ïîäðú÷íè ñðåäñòâà. Îðãàíèòå íà ðåäà âèêàò ïîäêðåïëåíèå, íî îò îêîëíèòå ñãðàäè ñå ñòè÷àò âñå ïîâå÷å õîðà, êîèòî ïðåäèçâèêâàò ÷åòèðèäíåâíè âúëíåíèÿ â êâàðòàëà.

Обектив | Брой 210

31

ГОРДОСТ

Ó÷àñòíèöèòå â ðàçìèðèöèòå ñà õèëÿäè. Áóíòîâåòå â „Ñòîóíóîë” ñà ïîâðàòíà òî÷êà â äâèæåíèåòî çà „ãåé îñâîáîæäåíèå”, êàêòî ñå íàðè÷à òîãàâà äâèæåíèåòî çà ðàâíè ïðàâà. Òî å ñèìâîë íà ËÃÁÒ àêòèâèçìà â öÿë ñâÿò. Ïúðâàòà ãîäèøíèíà îò ñúáèòèåòî, 28 þíè 1970 ã., å îòáåëÿçàíà ñ ïúðâèÿ „ãåé ïðàéä ïàðàä” — øåñòâèå íà õîìîñåêñóàëíèòå, áèñåêñóàëíèòå è òðàíñïîëîâèòå õîðà. Äóìàòà „ãîðäîñò” â íàçâàíèåòî íà øåñòâèåòî (ïðàéä) å èçáðàíà êàòî àíòîíèì íà „ñðàì”.

„Гей освобождението” в България Äî êðàÿ íà 90-òå ãîäèíè â Áúëãàðèÿ ËÃÁÒ õîðàòà è ïðîáëåìàòèêàòà èì ñà òåìà íàé-âå÷å íà ïîïóëÿðíè è êëþêàðñêè ìàòåðèàëè â ìåäèèòå, êàêòî è íà ãðàäñêè ëåãåíäè è ñóáêóëòóðà, ñâúðçàíà ñ ïúðâèòå òåìàòè÷íè çàâåäåíèÿ â Ñîôèÿ. Âúðõó õîìîñåêñóàëíîñòòà â Áúëãàðèÿ äîðè äíåñ ëèïñâà îáõâàòíî èñòîðè÷åñêî èçñëåäâàíå è ñåðèîçíè äîêóìåíòàëíè äàííè.  ñïîìåíè íà ðàçëè÷íè ëè÷íîñòè, íàïðèìåð, ñå ïîñî÷âà, ÷å â íà÷àëîòî íà 60-òå ãîäèíè â Ñîôèÿ ÷àñò îò àðòèñòèòå íà îïåðåòàòà, èçâåñòíè ñ õîìîñåêñóàëíîñòòà ñè, îðãàíèçèðàëè êàðíàâàëíî øåñòâèå, òðúãíàëî îò Öåíòðàëíàòà ìèíåðàëíà áàíÿ è ñòèãíàëî äî Ãîðíà áàíÿ. Ó÷àñòíèöèòå áèëè ïðåîáëå÷åíè ñ ðîêëè è ïåðóêè îò ðåêâèçèòà íà ìóçèêàëíèÿ òåàòúð, à ïî ïúòÿ îòïðàâÿëè ïðîâîêàòèâíè øåãè êúì ìèíóâà÷èòå. Òðóäíî å äà ïðåöåíèì äîñòîâåðíîñòòà íà òàçè èíôîðìàöèÿ, íî äàëå÷ ïîâå÷å ñà èçòî÷íèöèòå, êîèòî

ðàçêàçâàò çà ÷åòèðè îðãàíèçèðàíè ãðóïîâè ñúäåáíè ïðîöåñà — ïðåç 1961, 1964, 1974 è 1981 ã. — ñðåùó øèðîê êðúã áúëãàðñêè êóëòóðíè äåéöè, ÷èÿòî õîìîñåêñóàëíîñò áèëà ïóáëè÷íà òàéíà.[1] Ñëåäâà ïåðèîä áåç îñîáåíî áîãàòè èñòîðè÷åñêè äàííè. Ïúðâîòî äîêóìåíòèðàíî ïóáëè÷íî ñúáèðàíå íà íåõåòåðîñåêñóàëíè õîðà â Áúëãàðèÿ å íà 17 ìàé 2005 ã. ïî ïîâîä Ìåæäóíàðîäíèÿ äåí ñðåùó õîìîôîáèÿòà. Øåñòâèåòî å îðãàíèçèðàíî â Ñîôèÿ îò íåïðàâèòåëñòâåíàòà îðãàíèçàöèÿ „ÁÃÎ Äæåìèíè”, ó÷àñòèå âçåìàò îêîëî 500 äóøè è íîñè èìåòî „Ïîõîä ÇÀ ðàâíîïðàâèå“.[2] Ïúðâîòî øåñòâèå, îôèöèàëíî îáÿâåíî êàòî „ïðàéä” â Áúëãàðèÿ, ñå ïðîâåäå íà 28 þíè 2008 ã. ïîä íàäñëîâ „Àç è ìîåòî ñåìåéñòâî“. Âúïðåêè îïèòèòå çà íàñèëñòâåíè àòàêè ñðåùó íåãî, ïðàéäúò ìèíà óñïåøíî è ñå ïðîâåäå âå÷å ïåò ïúòè. Ïðåç 2013 ã. ùå ñå ïðîâåäå øåñòèÿò.

Защо прайдът е нужен на ЛГБТ хората? Åäèí îò ÷åñòî çàäàâàíèòå âúïðîñè îò õîðàòà, êîèòî íå ðàçáèðàò ñìèñúëà íà ïðàéäà è äîðè îïîíèðàò íà ïðîâåæäàíåòî ìó, å çàùî å íóæåí òîé è çàùî ãî èìà, ñëåä êàòî íÿìà ïðàéä íà õåòåðîñåêñóàëíèòå.

[1] Ãðóåâ, Ì. (2006). Êîìóíèçúì è õîìîñåêñóàëèçúì â Áúëãàðèÿ (1944-1989 ã.). Ñï. „Àíàìíåçà“, Ãîäèíà ², áð. 1, ñòð. 93.

[2] Âæ. Â-ê „Äíåâíèê” (2005, 17 ìàé). Ãåé-îáùåñòâàòà ïî ñâåòà ïðîòåñòèðàò ñðåùó õîìîôîáèÿòà. Ïîñåòåí íà àäðåñ http://goo. gl/CItAe

Обектив | Брой 210

20

Ïðåäëàãàì ïîíå ïåò ïðè÷èíè, ïîðàäè êîèòî ïðàéäúò å âàæåí çà ËÃÁÒ îáùíîñòòà: • Çà äà áúäåø ÷àñò îò îáùíîñòòà: ×óâñòâîòî, ÷å ïðèíàäëåæèø êúì ìíîãîëþäíà ãðóïà îò õîðà êðèå â ñåáå ñè îãðîìíà ñèëà, çàùîòî òî îçíà÷àâà, ÷å íå ñè ñàì è èìà äðóãè õîðà, êîèòî ñà ïðåâúçìîãíàëè òðóäíîñòèòå. Òîâà å àíòèäîò ñðåùó ÷óâñòâàòà íà îòõâúðëÿíå è èçîëàöèÿ.

• Çàðàäè êóðàæà: Èñòîðèÿòà íà ËÃÁÒ îáùíîñòòà å èñòîðèÿ íà òðèóìô, êóðàæ è èçäúðæëèâîñò ñðåùó ïîòèñíè÷åñòâîòî è äèñêðèìèíàöèÿòà.

• Çàðàäè óðîöèòå íà èñòîðèÿòà: Ïðàéäúò â Áúëãàðèÿ èìà çàä ãúðáà ñè äâå èñòîðèè – òàçè íà „Ñòîóíóîë“ è òàçè íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè â ñòðàíàòà íè ñëåä 1989 ã. Òåçè äâà èñòîðè÷åñêè óðîêà íè ïîêàçâàò êîëêî å âàæíà ñâîáîäàòà äà îòñòîÿâàø èäåÿòà ñè, äîðè ãëåäíàòà òè òî÷êà äà íå å ïîïóëÿðíà è äà íå îòãîâàðÿ íà „îôèöèàëíàòà ïîëèòèêà“.

• Çà äà íàïðàâè ËÃÁÒ îáùíîñòòà âèäèìà: Çà ìíîãî õîðà ËÃÁÒ îáùíîñòòà å íåùî ÷óæäî è àáñòðàêòíî, ñ êîåòî íÿìàò äîñåã â åæåäíåâèåòî ñè. Ñúáèòèÿ êàòî ïðàéäà ïðàâÿò òàçè îáùíîñò âèäèìà è „æèâà” è ïîêàçâàò, ÷å ËÃÁÒ õîðàòà ñà ìíîãî è ñà íåèçìåííà ÷àñò îò ìíîãîîáðàçèåòî íà îáùåñòâîòî.

• Çàðàäè ïîñëàíèåòî è öåííîñòèòå çàä ïðàéäà: Ïî-ëîøîòî òðåòèðàíå íà ËÃÁÒ õîðàòà â Áúëãàðèÿ å ôàêò. È òî íå ñå îòêðèâà ñàìî â çàêîíîäàòåëñòâîòî. Îñâåí òîâà çàêîíèòå, çàùèòàâàùè îò äèñêðèìèíàöèÿ, íå ìîãàò äà ïàçÿò ËÃÁÒ õîðàòà îò îìðàçàòà, îòõâúðëÿíåòî è òîðìîçà âúâ âçàèìîîòíîøåíèÿòà èì ñ õîðàòà îêîëî òÿõ. Åòî çàùî ïîñëàíèåòî íà íåäèñêðèìèíàöèÿòà òðÿáâà äà äîñòèãíå äî âñè÷êè ïî âèäèì, ÿñåí è êàòåãîðè÷åí íà÷èí. Òîâà ïðàâè ïðàéäúò. Õåòåðîñåêñóàëíîñòòà å äúëáîêî âêîðåíåíà â íàøàòà êóëòóðà è å äîñòàòú÷íî âèäèìà è îáåçïå÷åíà ñ ïîäêðåïÿùè è âàëèäèðàùè ÿ êóëòóðíè ìåõàíèçìè, çà äà îñèãóðè íà õåòåðîñåêñóàëíèòå õîðà ïîçèòèâíè è ñòàáèëíè ìîäåëè, ñ êîèòî òå äà ñå èäåíòèôèöèðàò è äà ñå ïî÷óâñòâàò ëåãèòèìíà è ðàâíîïðàâíà ÷àñò îò îáùåñòâîòî. Çà ËÃÁÒ õîðàòà íå å òàêà. Ïîâå÷åòî õîìîñåêñóàëíè, áèñåêñóàëíè è òðàíñïîëîâè õîðà îñúçíàâàò ðàçëè÷íîñòòà ñè è

îòðàñòâàò â åäíà ÷óæäà è ïîíÿêîãà âðàæäåáíà êúì èäåíòè÷íîñòòà èì ñðåäà. Íåâèäèìîñòòà íà îáùíîñòèòå, êúì êîèòî ïðèíàäëåæàò, ïðàâè òàêà, ÷å ìíîãî îò òÿõ íå âèæäàò â åæåäíåâèåòî ñè äðóãè õîðà êàòî ñåáå ñè. Íåùî ïîâå÷å – òå ÷åñòî ïúòè íÿìàò äîñòúï äî îáðàçîâàòåëíà è óñïîêîèòåëíà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî äà èì ïîìîãíå äà óòâúðäÿò èäåíòè÷íîñòòà ñè êàòî ïúëíîöåííà è çíà÷èìà ÷àñò îò ëè÷íîñòòà èì. À òîâà å âàæíî, çàùîòî ïðèíàäëåæíîñòòà íà åäèí ÷îâåê êúì ËÃÁÒ îáùíîñòòà å òî÷íî òîëêîâà ôóíäàìåíòàëíà çà èäåíòè÷íîñòòà ìó õàðàêòåðèñòèêà, êîëêîòî íåãîâàòà íàöèîíàëíà ïðèíàäëåæíîñò èëè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä. Êàòî ÷àñò îò íîðìàòèâíî ìíîçèíñòâî, õåòåðîñåêñóàëíèòå ïî÷òè íèêîãà íå ïðåæèâÿâàò ñâîÿòà ïîëîâà îðèåíòàöèÿ ïî ïîäîáåí íà÷èí. Çà òÿõ òÿ ðÿäêî å îïðåäåëÿùà èäåíòè÷íîñòòà èì õàðàêòåðèñòèêà, ÷ðåç êîÿòî òå äà ñå äåôèíèðàò. Ïðàâåéêè ËÃÁÒ îáùíîñòòà âèäèìà, ïðàéäúò àäðåñèðà âñè÷êè òåçè ïðîáëåìè è ïðîâîêèðà îáùåñòâåí äåáàò, êîåòî å îñîáåíî âàæíî çà äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî.  òîçè ñìèñúë òðÿáâà äà ðàçãëåäàìå ïðàéäà è êàòî îáùî áëàãî.

Защо прайдът е нужен на всички ни? Îáùåñòâåíèÿò äåáàò å êëþ÷îâî ñðåäñòâî çà ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå è ðàçâèòèåòî íà äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî. Òîé å „íàé-÷èñò” èíñòðóìåíò çà ãåíåðèðàíå íà ñîöèàëíà ïðîìÿíà. Òîâà å ïðè÷èíàòà, ïîðàäè êîÿòî ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è íà ñúáèðàíå è ñäðóæàâàíå, êàòî ãàðàíòè çà îáùåñòâåíèÿ äåáàò è ïëóðàëèçìà, ñå ïîëçâàò ñ îñîáåíà çàêðèëà îò íàöèîíàëíèòå çàêîíè íà âñè÷êè ðàçâèòè äåìîêðàöèè. Çà äà ó÷àñòâàò àêòèâíî â îáùåñòâåíèÿ äåáàò ïî ñâîèòå ïðîáëåìè ËÃÁÒ õîðàòà òðÿáâà äà ñà îñúçíàòà è îðãàíèçèðàíà îáùíîñò. Êàòî îáùíîñòíî êîíñîëèäèðàùî ñúáèòèå, ïðàéäúò å âàæåí çà ËÃÁÒ õîðàòà. Íî òîé å âàæåí è â ðîëÿòà ñè íà áàðîìåòúð çà äåìîêðàòè÷íèòå ïðàâà è ñâîáîäè â åäíà íàöèÿ. Êàòî ïîâèøàâàò âèäèìîñòòà íà åäíà ìàðãèíàëèçèðàíà îáùíîñò, ñúáèòèÿ êàòî ïðàéäà ñëóæàò çà êàòàëèçàòîð íà îáùåñòâåíèÿ äåáàò, â

Обектив | Брой 210

21

êîéòî àðãóìåíòè è êîíòðààðãóìåíòè ñå ñðåùàò, çà äà îöåëåÿò ïî-äîáðèòå è äà äîâåäàò îáùåñòâîòî äî èçâîäè è ðåøåíèÿ ïî ïîñòàâåí ïðîáëåì. Åòî çàùî ñúáèòèÿ êàòî ïðàéäà ñà íåîáõîäèìè è æåëàíè âúâ âñÿêî äåìîêðàòè÷íî îáùåñòâî è ñà áåëåã íà çðÿëà äåìîêðàòè÷íà êóëòóðà. Êîãàòî ñà çàáðàíÿâàíè îáà÷å, ïîðàäè òîâà, ÷å îòðàçÿâàò íåïîïóëÿðíà ãëåäíà òî÷êà, ïðàéäîâåòå ñëóæàò êàòî áåëåã íà ñëàáà äåìîêðàòè÷íà êóëòóðà. Òîâà å àëàðìà çà íèâîòî íà ãðàæäàíñêèòå ñâîáîäè è ïðàâà. Ïðîâåæäàíåòî íà ïðåäèçâèêâàùî òîëêîâà ïðîòèâîðå÷èÿ ñúáèòèå êàòî ïðàéäà, å ãàðàíò, ÷å íèêîÿ ãëåäíà òî÷êà â îáùåñòâîòî íÿìà äà áúäå áåçîãëåäíî öåíçóðèðàíà îò âëàñòòà èëè ìíîçèíñòâîòî. Àêî çàñòúïíèöèòå çà ïðàéäà èìàò äà ïðåäëîæàò íà îáùåñòâîòî óáåäèòåëíè àðãóìåíòè ïî ïîñòàâåí ïðîáëåì, òî ïðîâåæäàíåòî íà ïðàéäîâåòå ìîæå äà áúäå ñàìî è åäíèñòâåíî â îáùåñòâåí èíòåðåñ.

Защо ще отида на прайд ËÃÁÒ îáùíîñòòà èìà íóæäà îò ïîäêðåïàòà íà âñåêè åäèí ñúìèøëåíèê íà êàóçàòà çà ðàâíè ïðàâà íà ËÃÁÒ õîðàòà. Ìíîãî îò ïðèñúñòâàùèòå íà ïðàéäà îò ïðåäèøíè ãîäèíè áÿõà õåòåðîñåêñóàëíè õîðà. Ïúðâèÿò ìè ïðàéä áåøå òîçè â Ñîôèÿ ïðåç 2009 ã. Íå ìîãà äà îïèøà ÷óâñòâîòî íà åóôîðèÿ, êîåòî òå îáçåìà, âúðâåéêè ñðåä òúëïà îò õèëÿäè, êîèòî ñà òàì, çàùîòî â ìèñëèòå è ñúðöåòî ñè ñà ñ òåá. Àç ùå îòèäà íà Ñîôèÿ ïðàéä è òàçè ãîäèíà, íà 22 þíè. Ùå îòèäà çà ñåáå ñè. Ùå îòèäà çà ïðèÿòåëèòå ñè. Ùå îòèäà çàðàäè âñÿêî ìîìè÷å èëè ìîì÷å, êîåòî íå ìîæå äà îòèäå, çàùîòî ãî å ñòðàõ, èëè çàùîòî å äàëå÷, çàùîòî ñå ÷óâñòâà óæàñíî ñàìî è áåçïîìîùíî, èëè çàùîòî íÿìà âÿðà, ÷å íåùî ìîæå äà ñå ïðîìåíè. Àç âÿðâàì â öåííîñòèòå è ïîñëàíèåòî íà ïðàéäà: „Ðàçëè÷íè õîðà, ðàâíè ïðàâà”. È ùå áúäà òàì, çàùîòî „ãîðä” îçíà÷àâà ÷îâåê, êîéòî íå ñå ñðàìóâà. À íèêîé íå áèâà äà ñå ñðàìóâà èëè ÷óâñòâà êàòî ïî-ìàëîöåíåí èëè íåðàâíîñòîåí, çàðàäè òîâà êàêúâ å èëè êîãî îáè÷à. Íèêîé.

Радослав Стоянов е студент по психология в НБУ и активист за равните права на лесбийките, гейовете, бисексуалните и транссексуалните хора (ЛГБТ). Той е жалбоподател по дела в обществен интерес, свързани с дискриминацията срещу ЛГБТ хората, етнически, религиозни и възрастови малцинства. Част от екипа на БХК.

Обектив | Брой 210

22

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

Ñíèìêà: www.flickr.com cc IHH Insani Yardim Vakf

Анна Кръстева

Да бъдеш или да не бъдеш бежанец в България Имах всичко: хубава работа, дом, кола. Мислех вече да се оженя. Избухна войната и взриви всичко – и къща, и работа, и бъдеще. Тръгнах да бягам. И ето ме сега тук. Как се пресича граница? Трудно и мъчително. 9 часа сме вървели през нощта из гори и трудни места, аз и други като мен, small group, but hero group.

Ñëóøàìå ñúñ çàòàåí äúõ, íÿìà êàê äà íå ñå óñìèõíåì íà ãåðîè÷íàòà ãðóïà è åíòóñèàçèðàíèÿ é ïðåäñòàâèòåë – ñèðèéñêè áåæàíåö, êîéòî íè ðàçêàçâà ñâîèòå ïåðèïåòèè. Ó÷è áúëãàðñêè, íî îùå ïðåäïî÷èòà àíãëèéñêè. Íèå æàäíî ãî ñëóøàìå, à è òîé æàäíî ñïîäåëÿ. „Íèå” ñìå ïúñòðà ãðóïà îò ñòóäåíòè, ïðåïîäàâàòåëè, ïðåäñòàâèòåëè íà èíñòèòóöèè, áåæàíöè. Ùå ñå âúðíà êúì òîâà „Íèå” â êðàÿ íà òåêñòà, íî òóê, â íà÷àëîòî, ùå çàïî÷íà, êàòî îòêðîÿ è ñðàâíÿ òðè âèäà äèñêóðñ – èíñòèòóöèîíàëåí, ìåäèåí, ãðàæäàíñêè - çà áåæàíöèòå â Áúëãàðèÿ.

Обектив | Брой 210

23

ДА БЪДЕШ ИЛИ ДА НЕ БЪДЕШ БЕЖАНЕЦ В БЪЛГАРИЯ Íàé-ïðîòèâîðå÷èâ, äâóñìèñëåí, ñ íåÿñíè íàìåðåíèÿ è ïîñëàíèÿ èçãëåæäà èíñòèòóöèîíàëíèÿò äèñêóðñ.

2012 ã. äàäå ìíîæåñòâî ïðèìåðè. Ùå âçåìà íàéÿðêèÿ è íàé-ìåäèéíî îòåêíàëèÿ. ×åñòî óìåðåíèÿò íè ïðåçèäåíò Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ äîñòà íåóìåðåíî çàÿâè, ÷å íè î÷àêâà „ñåðèîçíà îïàñíîñò“ îò áåæàíñêà âúëíà îò Ñèðèÿ. Ìîùíî åõî çàêúíòÿ èç ìåäèèòå, ñåðèîçíàòà îïàñíîñò âåäíàãà áåøå ïðåâåäåíà êàòî êðèçà. Åêñïåðòèòå ñå îïèòàõìå äà óòî÷íèì îïðåäåëåíèåòî íà áåæàíñêà êðèçà, êîÿòî ñå îáÿâÿâà, êîãàòî ãðàíèöàòà ïðåñè÷àò ïî 500 áåæàíöè äíåâíî, à çà öÿëàòà 2012 ã. ó íàñ ñà ïîòúðñèëè óáåæèùå 1 376 äóøè, îò Ñèðèÿ – 443, è íàé-ìíîãîáðîéíèòå çàëîâåíè ãðóïè íå íàäõâúðëÿò 15 äóøè. Èíñòèòóöèîíàëíèÿò ðàçíîáîé ñòàíà ïúëåí, êîãàòî âúíøíèÿò ìèíèñòúð Íèêîëàé Ìëàäåíîâ êîíñòàòèðà, ÷å íÿìà îïàñíîñò îò áåæàíñêà âúëíà, à âúòðåøíèÿò Öâåòàí Öâåòàíîâ, ÷å ñå ïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî, çà äà ñå îñèãóðè êàïàöèòåò. Òàçè èíñòèòóöèîíàëíà êàêîôîíèÿ íå ïîëó÷è íèêàêâî îáÿñíåíèå, òàêà ÷å îñòàíàõìå â öàðñòâîòî íà èíòåðïðåòàöèèòå. Ìîÿòà å, ÷å òÿ íå áåøå ðåçóëòàò îò ëèïñà íà êîîðäèíàöèÿ íà èíñòèòóöèîíàëíî äåéñòâèå, à ñúâñåì êîîðäèíèðàíà ÏÐ àêöèÿ – ïðåçèäåíòúò íàòèñêà ïåäàëà íà îáùåñòâåíèòå òðåâîãè, à ñèëíèÿò – òîãàâà – âúòðåøåí ìèíèñòúð íè óñïîêîÿâà, ïî÷òè â äóõà íà ëþáèìèÿ íà ñåêóðèòàðíèòå ôåíîâå ðåôðåí „Ðîäíàòà ïîëèöèÿ íè ïàçè“. Íà ôîíà íà áåçáðîéíèòå ïðèìåðè íà ëèïñà íà êîîðäèíàöèÿ ìåæäó èíñòèòóöèèòå, ïîäîáíè ïðèìåðè çà ñúãëàñóâàíè äåéñòâèÿ ìè ñå ñòðóâàò ïîâå÷å îò ïå÷àëíè, îñîáåíî êîãàòî çàèãðàâàò ñúñ ñòðàõîâåòå íà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè è ðàçãëåæäàò ïðèåìà íà áåæàíöè îò êîíôëèêòíè ðàéîíè êàòî îïàñíîñò, íå êàòî ñîëèäàðíîñò. Ïîñëåäâàëîòî îõëàäíÿâàíå ìåæäó ïðåçèäåíòñòâîòî è ïðåäèøíèÿ âúòðåøåí ìèíèñòúð íè ñïåñòè ïîäîáíè ñïåêòàêëè è å çíà÷èòåëíî ïîçäðàâîñëîâíî è çà äåìîêðàöèÿòà, è çà áåæàíöèòå, è çà ìíîãîáðîéíèòå òåõíè ïðèÿòåëè â Áúëãàðèÿ. Èçêëþ÷èòåëíî ñúùåñòâåíî å äà ïîä÷åðòàÿ, ÷å â èíñòèòóöèèòå ðàáîòÿò è îòäàäåíè íà êàóçàòà íà áåæàíöèòå ñïåöèàëèñòè. Öåëòà íà òîçè êðàòúê òåêñò íå å, è íå áè ìîãëà äà áúäå, öÿëîñòíà îöåíêà íà áúëãàðñêàòà áåæàíñêà ïîëèòèêà, à èìïðåñèîíèñòè÷íîòî îòêðîÿâàíå íà ùðèõè îò òðè òèïà äèñêóðñ. Íàé-ïúñòúð, î÷àêâàíî, å ìåäèéíèÿò äèñêóðñ.

[1] Îò „Áúëãàðèÿ – íàé-æåëàíà îò ñèðèéñêèòå áåæàíöè“[2] äî „Äà íå ñè áåæàíåö â Áúëãàðèÿ“[3] ïðåç „Áåæàíöè ñ áåáåòà ïëà÷àò çà ïîìîù íà òåë. 112“[4] – ïàíîðàìàòà å ðàçíîöâåòíà è ìíîãîïîëþñíà. Ïúðâîòî çàãëàâèå èëþñòðèðà åäèí óñòîé÷èâ ïîëþñ – íåîñúùåñòâåíàòà Êîïåðíèêàíñêà ðåâîëþöèÿ íà ðîäíè ìåäèè è æóðíàëèñòè, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà ñà óáåäåíè, ÷å íèå ñìå öåíòúðà íà ãîëåìèÿ ñâÿò è íà ãëîáàëíèòå ìèãðàöèîííè ïîòîöè.  Òóðöèÿ èìà âå÷å 1 000 ïúòè ïîâå÷å ñèðèéñêè áåæàíöè, îòêîëêîòî ó íàñ – íàä 400 000 ñïðÿìî 443 ïîòúðñèëè óáåæèùå ó íàñ ïðåç 2012 ã., íî íèå ñå èçæèâÿâàìå êàòî íàé-ïðåäïî÷èòàíà äåñòèíàöèÿ. Ñþððåàëèçìúò íå å ïîâñåìåñòåí, èìà è ðåàëèçúì, è àíàëèòè÷íîñò, è èìåííî òðåçâèÿò àíàëèç íà èíñòèòóöèîíàëíàòà ðàìêà è óñëîâèÿòà çà ïðèåì âîäÿò äî ïåñèìèñòè÷íè çàãëàâèÿ êàòî „Äà íå ñè áåæàíåö â Áúëãàðèÿ“. Òðàäèöèîííîòî ãîñòîïðèåìñòâî è ÷îâåùèíà íå å íàïúëíî çàëè÷åíî îò ìîäåðíèòå ìåäèè è çàòîâà íÿêîè ïðîÿâÿâàò çàãðèæåíîñò â îïèñàíèåòî íà ãðóïà íåëåãàëíè, ñðåä êîèòî è ìàéêà ñ äåöà, çàãóáåíè â íåïðîõîäèìà ìåñòíîñò áåç õðàíà è âîäà. Àêî îïðîñòÿ äî êàðèêàòóðíîñò êàðòèíàòà, ùå îòêðîÿ äâà êëúñòåðà – íà òåíäåíöèîçíîñòòà è åäâà ïðèêðèòàòà âðàæäåáíîñò ñðåùó äèñêóðñà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è õóìàíèòàðíàòà ñîëèäàðíîñò. „Àêî èìà áåæàíöè íà íàøà òåðèòîðèÿ, âúçìîæíî ëè å Áúëãàðèÿ äà ïðåäïî÷åòå õðèñòèÿíè èëè îïðåäåëåíè òå÷åíèÿ â ìþñþëìàíñòâîòî? Êàêúâ äà áúäå ïðîôèëúò íà õîðàòà, íà êîèòî ìîæåì äà äàäåì óáåæèùå?“ å âúïðîñ îò èíòåðâþ, êîéòî ìè áåøå çàäàäåí ìíîãîêðàòíî è ïîä ðàçëè÷íè ôîðìè, íåçàâèñèìî îò ÿñíàòà ìè ïîçèöèÿ, ÷å êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà áåæàíöè îò âúîðúæåí êîíôëèêò, ðåëèãèÿòà íå å ðåëåâàíòåí ôàêòîð, ÷å áåæàíöèòå íå ñå èçáèðàò ïî íàöèîíàëåí è êîíôåñèîíàëåí „ïðîôèë”. Ïîëèòè÷åñêè íåêîðåêòíè òåðìèíè êàòî „ìþñþëìàíñòâî” âìåñòî èñëÿì ñà (ïî÷òè) íàéìàëêèÿò ïðîáëåì íà òîçè äèñêóðñ. Íà äðóãèÿ ïîëþñ ñà çíàåùè è îòãîâîðíè æóðíàëèñòè ñ èíòåðêóëòóðíà ÷óâñòâèòåëíîñò, êîèòî ïîêàçâàò

[1] Áëàãîäàðÿ íà Âàíÿ Èâàíîâà, êîÿòî ìè ïîìîãíà ñ èíôîðìàöèîííà ñïðàâêà çà ìåäèéíèòå ïóáëèêàöèè.

[2] TV7 îò 26.11.2012 [3] Àðãóìåíòè, 25.05.2013.

[4] Vsekiden, 19.05.2013.

Обектив | Брой 210

24

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

Ñíèìêè: www.flickr.com / cc FreedomHouse2

êîìïëåêñíîñòòà íà áåæàíñêàòà ñèòóàöèÿ ÷ðåç âêëþ÷âàíå â åäíî ïðåäàâàíå è íà ñèðèéñêè áåæàíöè, è íà ïðåäñòàâèòåëè íà èíòåãðèðàíàòà ñèðèéñêà îáùíîñò ó íàñ, è íà èíñòèòóöèè, è íà åêñïåðòè[5], çàùîòî èìåííî â êðúñòîñâàíåòî íà òåõíèòå ïåðñïåêòèâè èìà øàíñ äà ñå íàìåðè áàëàíñèðàíî è ñòàáèëíî ðåøåíèå. Òðåòèÿò äèñêóðñ å ãðàæäàíñêèÿò. Òîé èìà ìíîæåñòâî ãîâîðèòåëè è ìàëêè, ðàçíîîáðàçíè èíñòàíöèè íà àâòîðñòâî, íî å ïî-õîìîãåíåí êàòî ïîñëàíèÿ, áèõ æåëàëà äà å è ïî-ìîùåí. Ùå âçåìà äâà ïðèìåðà – è çàùîòî ñà ëþáîïèòíè è ñèìïàòè÷íè, è çàùîòî ñà õàðàêòåðíè çà äèíàìèêàòà íà ãðàæäàíñêèòå èíèöèàòèâè, è çàùîòî ñà ïîñëåäíèòå, â êîèòî ëè÷íî ñúì ó÷àñòâàëà. Åäèíèÿò å äåáàòúò â ×åðâåíàòà êúùà „Routes-Transitions-Barriers. Practices dealing with the complexity of global border and migration regimes“ íà 24 àïðèë 2013 ã. Áåøå èñòèíñêè òðàíñíàöèîíàëåí, êàêòî áåæàíñêèòå äèëåìè èçèñêâàò: áåæàíöè â Àâñòðèÿ è Áúëãàðèÿ, àêòèâèñòè â äâåòå ñòðàíè - è áúëãàðè, ñòàíàëè àâñòðèéñêè ãðàæäàíè è àêòèâíî àíãàæèðàíè ñ áåæàíñêè êàóçè, è ÷óæäåíöè â Áúëãàðèÿ, çàãðèæåíè çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, íà âñè÷êè õîðà, è æóðíàëèñòè, è åêñïåðòè. Ñêàéï êàòî ñðåäñòâî äà [5] Ó÷àñòâàõ â òàêîâà ïðåäàâàíå ïî Äàðèê ðàäèî, ñúùèÿò å ïîäõîäúò è íà Èðèíà Íåäåâà ïî ÁÍÐ.

áúäåì çàåäíî íåçàâèñèìî îò ðàçñòîÿíèÿòà ïîçâîëè èíòåíçèâåí è åìîöèîíàëåí äåáàò. Íàó÷èõìå çà ïðîäúëæàâàùàòà âå÷å ïîâå÷å îò ïîëîâèí ãîäèíà àêöèÿ íà òúðñåùè óáåæèùå â Àâñòðèÿ ñ îêóïèðàíå íà ïëîùàäè, ãëàäíà ñòà÷êà, ìîáèëèçàöèÿ íà öúðêâàòà, ìíîæåñòâî ãðàæäàíñêè îðãàíèçàöèè, èçîáðåòÿâàíå íà íîâè ôîðìè íà ñîëèäàðíîñò. Íàéâàæíàòà ïîóêà: äúðæàâàòà íÿìà êàê äà íå âèäè, îñúçíàå è ïðèåìå, ÷å ñîáñòâåíàòà é ãëåäíà òî÷êà å åäíà îò âúçìîæíèòå, ÷å àêòèâíè íåéíè ãðàæäàíè èìàò ðàçëè÷íà ïîçèöèÿ, êîÿòî êàòåãîðè÷íî è àíãàæèðàíî çàùèòàâàò, è ÷å åäíà áàëàíñèðàíà ïîëèòèêà â èìåòî íà îáùèÿ èíòåðåñ òðÿáâà äà ñå îïèòà äà íàìåðè ðàáîòåù âàðèàíò çà ñúâìåñòÿâàíå è íà äâåòå. Ïîñëåäíîòî ïðåäñòîè, íî âàæíè ñòúïêè çà ëåãèòèìèðàíå íà ãðàæäàíñêàòà ïîçèöèÿ âå÷å ñà ôàêò. Âòîðèÿò ïðèìåð å òîçè, ñ êîéòî çàïî÷íàõ: „Óðîê ïî òîëåðàíòíîñò” â ÍÁÓ ïî ñëó÷àé Ìåæäóíàðîäíèÿ äåí íà áåæàíåöà, èíèöèèðàí îò Ñòàíà Èëèåâà, êîÿòî óñïåøíî ñú÷åòàâà åâðîïåéñêè äîêòîðàò ïî Diver-

Обектив | Брой 210

25

ДА БЪДЕШ ИЛИ ДА НЕ БЪДЕШ БЕЖАНЕЦ В БЪЛГАРИЯ sity management è ïðîåêòè ñ ìèãðàíòè ïî ëèíèÿ íà ×åðâåíèÿ êðúñò. Ïàëèòðàòà íà ãëåäíè òî÷êè áåøå øèðîêà – ñèðèéñêè áåæàíöè, àêàäåìè÷íà îáùíîñò, ïðåäñòàâèòåëè íà Âúðõîâíèÿ êîìèñàðèàò çà áåæàíöèòå íà ÎÎÍ â Áúëãàðèÿ, ×åðâåíèÿ êðúñò, áëîãúðè, íî íàé-ñòèìóëèðàùîòî áåøå, ÷å òåçè ðàçíîîáðàçíè äèñêóðñè çâó÷àõà íå êàòî êàêîôîíèÿ, à êàòî ïîëèôîíèÿ. Îñâåí Õ.Ì. îò „ìàëêàòà, íî ãåðîè÷íà ãðóïà“, êîéòî âåäíàãà ñëåä ôîðóìà ïðåâúðíà ðåàëíèòå ïðèÿòåëñòâà âúâ âèðòóàëíè, çà äà ãè ïðîäúëæè è çàçäðàâè, äðóã ñèðèéñêè áåæàíåö íè ðàçêàçâà êàê ñëåä ãîäèíà íåëåãàëåí ïðåñòîé âå÷å èìà äîêóìåíòè è ñå íàäÿâà äà îñúùåñòâè ñâîÿòà ìå÷òà äà ñëåäâà ñòîìàòîëîãèÿ, ìàêàð ÷å „ìíîãî òðóäåí èçïèòúò, à è áúëãàðñêè íå ëåñåí“. Ìàðèÿíà[6] íè ãðàáâà ñ ïðåçåíòàöèÿ ïðåç ïîãëåäà íà áúëãàðñêèòå äåöà, êîèòî âèæäàò áåæàíåöà êàòî „÷îâåê, ïðèÿòåë, ëè÷íîñò, áåæàíåö“ – òðèòå ôèãóðè íà „ñâîåòî” íàïúëíî ñà èíòåãðèðàëè „÷óæäîòî”, à çà äà íå îñòàíå è ñÿíêà íà ñúìíåíèå, äåöàòà çàÿâÿâàò: „Íå ìîãà äà ñå ïîñòàâÿ íà òâîåòî ìÿñòî, íî ìîãà äà ñå îïèòàì äà òå ðàçáåðà è ïîìîãíà“. Ïåòÿ[7] íàïúëíî çàùèòàâà ïðåâîäà íà ñâîÿòà ïîçèöèÿ êàòî „îôèöåð çàêðèëíèê”; ðàçñìèâà íè, êàòî íè ðàçêàçâà êàê ãðàíè÷àð ñå îïèòâà äà ðàçáåðå íåéíàòà ðàáîòà: „À, âèå çíà÷è ïîìàãàòå íà òðàôèêàíòè“; óáåæäàâà íè ñ ïîçèöèÿòà, êîÿòî ñïîäåëÿìå, ÷å áåæàíöèòå íå òúðñÿò „ñîöèàëíè ïîìîùè, à ðàáîòà è ñàìîñòîÿòåëíîñò“.

ðàçäóìêà ñòóäåíòè è ãîñòè ñå îïîçíàâàò, ïðèÿòíî èì å äà íàìåðÿò è äðóãè êàòî òÿõ îò íàðàñòâàùàòà ãðóïà íà èíòåðêóëòóðíè èäåíòè÷íîñòè íà äåöà îò ñìåñåíè áðàêîâå, ðàçìåíÿò ñå ôåéñáóê àäðåñè, íà÷åâàò ïðèÿòåëñòâà.

Âúïðîñèòå íà ñòóäåíòèòå âèíàãè ñà ïðàâî â öåëòà: „Êàêâî ñòàâà â Áóñìàíöè“, òàì å êàòî çàòâîð, à õîðàòà íå ñà îñúäåíè.

„Ìîÿòà ñòðàíà – Áúëãàðèÿ. Òðÿáâà äà áúäåì îïòèìèñòè!“

Ñðåä ìíîãîòî íåùà, êîèòî áúëãàðèòå ñïîäåëÿìå ñúñ ñèðèéñêèòå áåæàíöè, å âÿðàòà â ñàêðàëíîñòòà íà õðàíàòà êàòî êîíòàêò è äèàëîã. Âêóñîòèèòå, ïðèãîòâåíè îò äðóã áåæàíåö, ïîâäèãàò ãðàäóñà íà ïàóçàòà – íà àðàáñêà êóõíÿ è èíòåðêóëòóðíà [6] Ìàðèÿíà Ñòîÿíîâà îò ×åðâåíèÿ êðúñò.

[7] Ïåòÿ Êàðàÿíåâà îò ÂÊÁÎÎÍ.

Ìèãîâå êàòî òåçè íè êàðàò äà íàêëîíèì âåçíèòå êúì ïîëîæèòåëíèÿ îòãîâîð íà äèëåìàòà îò çàãëàâèåòî: äà áúäåø áåæàíåö â Áúëãàðèÿ; àíàëèçèòå íà ïðîïóñêèòå è ïðîòèâîðå÷èÿòà â ïîëèòèêèòå íå ðÿäêî íè îðèåíòèðàò â ïðîòèâîïîëîæíàòà ïîñîêà. Ùå çàâúðøà òîçè òåêñò, êàêòî ãî çàïî÷íàõ, ñúñ çàáåëåæèòåëíèòå äóìè íà Õ.Ì., êîéòî, âúïðåêè êðàòêèÿ ñè ïðåñòîé â Áúëãàðèÿ, ïîñòàâè íåâåðîÿòíî òî÷íà äèàãíîçà: „Ñìåíåòå âñè÷êî â ïîëèòèêàòà è çàïî÷íåòå íàíîâî. Èìàòå íóæäà îò íîâ Âàñèë Ëåâñêè!“. Íàñòèíà íåâåðîÿòíî å, ÷å òðÿáâà äà ñå ó÷èì íà îïòèìèçúì îò áåæàíöèòå. „Èñòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ å âåëèêà, à ñåãà – êðèçà, ïåñèìèçúì“. Äàëè íàøàòà ñòðàíà, ïîòúíàëà â êðèçà è ïåñèìèçúì, ìîæå äà ñòàíå èñòèíñêî óáåæèùå çà áåæàíöèòå? Õ.Ì. å ðîäåí áåæàíåö è öÿë æèâîò å áèë áåæàíåö: ïàëåñòèíåö, áåæàíåö â Ñèðèÿ, ñåãà ñèðèéñêè áåæàíåö â Áúëãàðèÿ. Æàäóâà çà ñòðàíà, êîÿòî äà ñòàíå íåãîâà, êúäåòî äà íå å áåæàíåö, à äà å ñâîé:

Çàðåäåíî ñ áúäåùå ïðåîáðúùàíå: áåæàíöèòå íè âäúõâàò îïòèìèçúì è èçáèðàò Áúëãàðèÿ, êîÿòî òîëêîâà áúëãàðè íàïóñêàò; îãëåäàíè â òîâà ïîçèòèâíî îãëåäàëî, áúëãàðèòå ïðèäîáèâàìå ñèëè è óâåðåíîñò äà ãðàäèì ñòðàíàòà ñè êàòî ìÿñòî, êîåòî íå å ñúäáà, à èçáîð. Êîãàòî ïðîçâó÷è äîñòîéíî „Äà áúäåø áúëãàðèí â Áúëãàðèÿ“, òîãàâà ùå çâó÷è óáåäèòåëíî „Äà áúäåø áåæàíåö â Áúëãàðèÿ“.

Доц. д-р Анна Кръстева е политолог, ръководител на Департамента „Политически науки” в НБУ. Експерт на Европейската комисия и гост-преподавател в множество чуждестранни университети. Изследовател на проблемите на имигрантските общности в България.

Обектив | Брой 210

26

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА Адв. Мариана Андреева

Мерките срещу незаконно влезлите чужденци са неефективни и прекалено скъпи Àíãàæèðàíåòî íà íàêàçàòåëíàòà îòãîâîðíîñò çà ÷óæäåíöèòå, âëèçàùè íà òåðèòîðèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, çà äà óïðàæíÿò ïðàâîòî ñè íà óáåæèùå, å ñðàâíèòåëíî íîâî ÿâëåíèå, êîåòî ñå ïîÿâè ïðåç ïîñëåäíèòå 3-4 ãîäèíè. Ïðàêòè÷åñêèòå íàáëþäåíèÿ ïîêàçâàò, ÷å â ïåðèîäà äî 2010 ã. òàêèâà ñëó÷àè èëè èçîáùî íÿìàøå, èëè áÿõà åäèíèöè. Òàêà èëè èíà÷å ïîíàñòîÿùåì òåíäåíöèÿòà å òî÷íî îáðàòíàòà - åäèíèöè ñà ñëó÷àèòå, â êîèòî íàêàçàòåëíàòà îòãîâîðíîñò íà âëåçëèòå íà áúëãàðñêà òåðèòîðèÿ ÷óæäåíöè, ïîäàëè ìîëáà çà çàêðèëà, íå å àíãàæèðàíà. Áúëãàðñêèÿò íàêàçàòåëåí çàêîí â ÷ë. 279, àë. 5 îò ÍÊ îïðåäåëÿ ïðàâèëî çà äåïåíàëèçàöèÿ, òîåñò, íåíàêàçâàíå íà îíåçè ëèöà, êîèòî ñà âëåçëè â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, çà äà óïðàæíÿò ïðàâîòî ñè íà óáåæèùå ñúãëàñíî Êîíñòèòóöèÿòà. Ïðàâîòî íà óáåæèùå å óðåäåíî â ÷ë. 27, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà, à ñúãëàñíî àë. 3 íà ñúùèÿ òåêñò óñëîâèÿòà è ðåäúò çà äàâàíå íà óáåæèùå ñå óðåæäàò ñúñ çàêîí. Òàêúâ ñå ÿâÿâà Çàêîíúò çà óáåæèùåòî è áåæàíöèòå (ÄÂ, áð. 54/2002), êîéòî å ïðèåò â èçïúëíåíèå íà ïîäïèñàíàòà è ðàòèôèöèðàíà[1] îò Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ Æåíåâñêà êîíâåíöèÿ çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå îò 1951 ã. è Íþéîðêñêèÿò ïðîòîêîë îò 1967 ã. êúì íåÿ è êîÿòî, ñúãëàñíî ÷ë. 5, àë. 4 îò Êîíñòèòóöèÿòà, èìà ïðåäèìñòâî ïðåä âñè÷êè íîðìè íà âúòðåøíîòî ïðàâî, êîèòî é ïðîòèâîðå÷àò.

[1] Çàêîí çà ðàòèôèöèðàíå íà Êîíâåíöèÿòà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå îò 1951 ã.è Ïðîòîêîëà çà ñòàòóòà íà áåæàíöèòå îò 1967 ã. (Îáí., ÄÂ, áð. 36 îò 5 ìàé 1992 ã., äîï., áð. 30 îò 1993 ã.)

Ñúãëàñíî ÷ë. 31 îò Æåíåâñêàòà êîíâåíöèÿ îò 1951 ã. äîãîâàðÿùèòå äúðæàâè ñå çàäúëæàâàò äà íå íàëàãàò íàêàçàíèÿ çàðàäè íåçàêîííî âëèçàíå èëè ïðåáèâàâàíå íà òÿõíà òåðèòîðèÿ íà áåæàíöè, êîèòî, ïðèñòèãàéêè íàïðàâî îò òåðèòîðèÿ, êúäåòî ñà áèëè çàñòðàøåíè æèâîòúò è ñâîáîäàòà èì ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 1, ñà âëåçëè èëè ïðåáèâàâàò íà òÿõíà òåðèòîðèÿ áåç ðàçðåøåíèå ïðè óñëîâèå, ÷å òå ñå ïðåäñòàâÿò íåçàáàâíî íà âëàñòèòå è ïðèâåäàò óâàæèòåëíè ïðè÷èíè çà íåçàêîííîòî ñè âëèçàíå èëè ïðåáèâàâàíå íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà. Åäâà ëè íÿêîé íå áè ñå ñúãëàñèë ñ òåçàòà, ÷å íÿìà íèùî ïî- äîáðî îò ñëó÷àèòå, â êîèòî ðàçóìúò è áóêâàòà íà çàêîíà ñúâïàäàò, êàêòî è ÷å åäíî îò íàéëîøèòå íåùà ñà ñëó÷àèòå, â êîèòî âìåñòî äà ñå òúðñè òðàéíî è åôåêòèâíî ðàçðåøåíèå íà ñúùåñòâóâàù ïðîáëåì, ñå òúðñè èçõîä âúâ ôîðìàëíèÿ è êàçóèñòè÷åí ïîäõîä êúì íåãî. Çàùîòî â êðàéíà ñìåòêà îñíîâíèÿò âúïðîñ, êîéòî ñëåäâà äà íàìåðè îòãîâîð â íàñòîÿùèÿ ñëó÷àé, å çàùèòåí ëè å îáùåñòâåíèÿò èíòåðåñ, êîãàòî íà òúðñåùè â ñòðàíàòà çàêðèëà ñå íàëàãàò íàêàçàíèÿ, è êàêâè ñà ñìèñúëúò è ðåçóëòàòúò îò òÿõ. Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä íåêîëêîêðàòíî å èìàë ïîâîä äà ñå ïðîèçíåñå, ÷å ôàêòúò íà ïîäàâàíåòî íà ìîëáà çà çàêðèëà íå ìîæå äà ñå ñâúðæå åäèíñòâåíî ñ èçâîäà, ÷å ÷óæäåíåöúò å âëÿçúë â ÐÁ åäèíñòâåíî äà òúðñè óáåæèùå. Òîçè èçâîä áåçñïîðíî å âåðåí, íî êëþ÷îâèÿò ìîìåíò å äàëè è äîêîëêî ñà íàëèöå ãàðàíöèè çà ñâîåâðåìåííîòî, àäåêâàòíî

Обектив | Брой 210

27

МЕРКИТЕ СРЕЩУ НЕЗАКОННО ВЛЕЗЛИТЕ ЧУЖДЕНЦИ...

è íåñúìíåíî óñòàíîâÿâàíå íà äåéñòâèòåëíèòå íóæäè íà âëÿçúë â ñòðàíàòà ÷óæäåíåö â êðàòêèòå ñðîêîâå, â ÷èèòî ðàìêè ñå èçâúðøâàò ïðîöåñóàëíîñëåäñòâåíè äåéñòâèÿ, ïðè òîâà â óñëîâèÿòà íà îãðàíè÷åí ôèíàíñîâ è ÷îâåøêè ðåñóðñ, êàêòî è äàëè àíãàæèðàíåòî íà íàêàçàòåëíàòà îòãîâîðíîñò íà ÷óæäåíöèòå, âëåçëè íà òåðèòîðèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, å åôåêòèâåí ìåõàíèçúì, êîéòî å â çàùèòà íà èíòåðåñà íà äúðæàâàòà è îáùåñòâîòî. Íàëè÷íèòå äàííè íàâåæäàò íà ðàçìèñëè, òâúðäå äàëå÷íè îò æåëàíèòå ðåçóëòàòè. Çàùî å òàêà? Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä çàäúðæàíåòî èì, ïî îòíîøåíèåòî íà ÷óæäåíöèòå, òúðñåùè óáåæèùå íà òåðèòîðèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, òå áèâàò ïðåäàâàíè íà ðàçñëåäâàùèòå ïîëèöàè – ñëóæèòåëè íà ÃÄÃÏ ïðè ÌÂÐ, êîèòî ñëåä ïðîâåäåí ðàçïèò è ïðîâåæäàíå íà ñúîòâåòíèòå ïðîöåñóàëíîñëåäñòâåíè äåéñòâèÿ, ïðåäàâàò ëèöåòî çà îñúæäàíå.  ðåçóëòàò íà êîåòî äåëàòà áèâàò âíàñÿíè â ñúä ñ ïðåäëîæåíèå çà ñïîðàçóìåíèå, êîåòî ñå ðàçãëåæäà èëè ïî ðåäà íà ò.íàð. íåçàáàâíî ïðîèçâîäñòâî ïî ÷ë. 362 îò ÍÏÊ, èëè ïî ðåäà íà ò.íàð. áúðçî ïðîèçâîäñòâî ïî ðåäà íà ÷ë. 356 îò ÍÏÊ. È â äâàòà ñëó÷àÿ îáà÷å äî îáâèíèòåëåí àêò íå ñå ñòèãà, ÷óæäåíåöúò å ñúãëàñåí äà ïîäïèøå ñïîðàçóìåíèå, ñúùíîñòòà íà êîåòî ôàêòè÷åñêè ðàçáèðà â äàëå÷ ïî-êúñåí ìîìåíò, êàòî îñíîâíàòà ìó öåë å äà èçáåãíå àäìèíèñòðàòèâíèÿ àðåñò â äîì çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå íà ÷óæäåíöè, êîéòî ïîíÿêîãà ïðîäúëæàâà äî 6 ìåñåöà. Äúðæàâàòà, â ëèöåòî íà íåéíèòå èíñòèòóöèè, å ñêëîííà äà ñìÿòà, ÷å ÷ðåç

ïðåäïðèåìàíå íà íàêàçàòåëíè ìåðêè åôåêòèâíî ïðîòèâîäåéñòâà íà íåëåãàëíàòà èìèãðàöèÿ, íî ôàêòèòå ñà ñúâñåì ðàçëè÷íè. Íåçàâèñèìî îò îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ïðîöåäóðèòå ìíîãî ÷åñòî ñà ôîðìàëíî ñïàçåíè, îòíîâî âúçíèêâà âúïðîñúò â ïîëçà íà îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ ëè å íàëàãàíåòî íà íàêàçàíèÿ íà ÷óæäåíöè, âëåçëè íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíà è çàÿâèëè íåîáõîäèìîñò îò çàêðèëà. Çàùèòíèöèòå íà ñòàòóêâîòî îòãîâàðÿò ïîëîæèòåëíî, êàòî âåðîÿòíî ùå òâúðäÿò, ÷å òàêà ñå ïàçè äúðæàâíàòà íè ãðàíèöà îò ìèãðàöèîííè ïîòîöè – òâúðäåíèå, êîåòî ëåñíî ìîæå äà áúäå îïðîâåðãàíî, êàòî ñå ïîãëåäíàò ÷èñëàòà íà âëèçàùèòå íåëåãàëíî â ñòðàíàòà ÷óæäè ãðàæäàíè. Íàëàãàíåòî íà íàêàçàíèÿ äîñåãà íå å äîâåëî äî íàìàëÿâàíå íà òåõíèÿ áðîé, îñîáåíî â ñëó÷àèòå íà ìåæäóíàðîäíè êîíôëèêòè, íèòî ïúê ñå å óâåëè÷èëà ñúáèðàåìîñòòà íà ïðåäâèäåíèòå â ñïîðàçóìåíèÿòà ãëîáè, êîèòî îáèêíîâåíî ñà êóìóëèðàíè ñ ïðåäâèäåíèòå â ñïîðàçóìåíèÿòà óñëîâíè ïðèñúäè. Ïðåêèÿò åôåêò îò òàêà íàëàãàíèòå íàêàçàíèÿ, íàðåä ñ âñè÷êî äðóãî, âîäè äî ïðèëàãàíå íà íååôåêòèâíè è ïðåêàëåíî ñêúïè çà è áåç òîâà ñêðîìíèÿ íè äúðæàâåí áþäæåò ìåðêè, òúé êàòî ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ñå ïúëíÿò ñ õîðà, ÷èåòî ïðåãðåøåíèå å ïðåìèíàâàíåòî íà äúðæàâíàòà íè ãðàíèöà (èëè îïèòúò çà òàêîâà) ïî íåçàêîííîóñòàíîâåíèÿ çà òîâà íà÷èí è ÷èÿòî èçäðúæêàòà â òåçè ìåñòà â êðàéíà ñìåòêà å â òåæåñò íà îáèêíîâåíèÿ äàíúêîïëàòåö.

Адв. Мариана Андреева е координатор „Гранични наблюдения”, работи в БХК.

Обектив | Брой 210

28

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

В търсене на точната дума Êîå òåæè ïîâå÷å – îòíîøåíèåòî íè êúì åòíè÷åñêî ïðåñòúïëåíèå èëè ïîëèòè÷åñêèòå íè óáåæäåíèÿ? Âúïðîñúò ìàé íå å ÷àê òîëêîâà àáñóðäåí, ùîì èçñêà÷à ïî íÿêîëêî ïúòè â ãîäèíàòà îò åäèí èëè äðóã êðàé íà ñâåòà. Ïîñëåäíèÿò ñëó÷àé å Ãâàòåìàëà – ïúðâàòà äúðæàâà â ñâåòà, îñúäèëà áèâøèÿ ñè äúðæàâåí ãëàâà çà ãåíîöèä â íàöèîíàëíî ñúäèëèùå[1]. Ñïîðåä „Óîëñòðèéò äæúðíúë“ íàïðèìåð òîçè ïðîöåñ å òúðæåñòâî íà ëåâèöàòà, à íå íåùî äðóãî, ïîíåæå îñúäåíèÿò Ðèîñ Ìîíò ñ ïîìîùòà íà ÑÀÙ ñå å áîðèë ñ êîìóíèñòè è äðóãè ëåâè÷àðè. Òîâà, ÷å íàáëþäåíèåòî å âÿðíî, íàäàëè ãî ïðàâè óìåñòíî. Òî å íå ïî-àäåêâàòíî îò ðàçñúæäåíèåòî, ÷å ïðèñúäèòå íà ñðúáñêèòå âîåííîïðåñòúïíèöè îò 90-òå ãîäèíè ñà òúðæåñòâî íà àíòèêîìóíèçìà, ïîíåæå ñúðáèòå áèëè îëèöåòâîðÿâàëè êîìóíèçìà â þãîñëàâñêèòå âîéíè. Çà îãðîìíî ñúæàëåíèå íà ìíîãî ïîëèòè÷åñêè àíãàæèðàíè õîðà ïî ñâåòà, íå âñè÷êè åòíè÷åñêè ïðåñòúïëåíèÿ èìàò øàíñà äà áúäàò èçâúðøåíè òúêìî [1] Ïðèñúäàòà íà Ðèîñ Ìîíò áåøå îòõâúðëåíà îò ãîðíàòà ñúäåáíà èíñòàíöèÿ â äåíÿ íà ðåäàêöèîííîòî ïðèêëþ÷âàíå íà áðîÿ.

îò ïðîòèâîïîëîæíàòà ïîëèòè÷åñêà ñèëà. Áè áèëî ëåâè÷àðñêè óäîáíî íÿêîé äðóã, à íå áîëøåâèêèòå, äà å èçâúðøèë èçáèâàíåòî íà äîíñêèòå êàçàöè èëè äåïîðòèðàíåòî íà êðèìñêèòå òàòàðè, ïîëÿöèòå è ðóìúíöèòå, íî èñòîðèÿòà ìèñëè äðóãî. È îáðàòíîòî – äóøàòà íà àíòèêîìóíèñòà áè íàìåðèëà ïî-ãîëÿì ïîêîé, àêî íÿêîé äðóã, à íå àíòèêîìóíèñòèòå áÿõà èçâúðøèëè ÷èñòêèòå ñðåùó èçêîííîòî íàñåëåíèå â Öåíòðàëíà Àìåðèêà, íî èñòîðèÿòà è òóê íå å áëàãîñêëîííà êúì íàøèòå æåëàíèÿ. Íàé-÷åñòî òàêèâà ïðåñòúïëåíèÿ çàòðóäíÿâàò ôîðìóëèðîâêèòå, çàùîòî òî÷íîñòòà áèâà óäàâåíà â åëèïñè îò ïîëèòè÷åñêî è äîðè ïàðòèéíî åñòåñòâî – âìåñòî äà ñå íàðè÷àò åòíè÷åñêè ïðåñòúïëåíèÿ, êàêâèòî ñà, òå áèâàò êðúùàâàíè íà èìåòî íà îðãàíèçàöèÿòà èçâúðøèòåë. Íàïðèìåð, „áîëøåâèøêè ïðåñòúïëåíèÿ“. Èëè â ãâàòåìàëñêèÿ ñëó÷àé: „ñïîíñîðèðàíè îò ÖÐÓ ïðåñòúïëåíèÿ“. Ïîñëåäíîòî ìíîãî ñïîìàãà çà íåðàçáèðàíåòî íà óíèêàëíàòà ïðèñúäà â Ãâàòåìàëà: ñ ãîäèíèòå åòíè÷åñêîòî ïðåñòúïëåíèå ñðåùó ìåñòíîòî íàñåëåíèå ïðîñòî å áèëî àñèìèëèðàíî ñ ðåäèöà äðóãè ïðåñòúïëåíèÿ íà ðåæèìà íà Ðèîñ Ìîíò. Äíåñ

Обектив | Брой 210

29

ùå ÷óåòå, ÷å ïî âðåìå íà íåãîâîòî óïðàâëåíèå å áèëî èçâúðøåíî ÷óäîâèùíî íàñèëèå, íî òî íå å âçèìàëî íà ïðèöåë ñïåöèàëíî åòíè÷åñêàòà ãðóïà íà ìàèòå. Àìè íàïðîòèâ, ïðèñúäàòà çà ãåíîöèä íà Ðèîñ Ìîíò îòêðîè îíîâà, êîåòî ñ ãîäèíèòå áåøå åçèêîâî îìàëîâàæàâàíî è íàêðàÿ ñòàíà ôàêòè÷åñêè èãíîðèðàíî – ïðåñëåäâàíåòî íà ìàèòå å îòäåëåí è òâúðäå ñïåöèàëåí åïèçîä â èíàê îáùàòà êàðòèíà íà ïîâñåìåñòíîòî íàñèëèå â ñòðàíàòà. Áúëãàðèÿ ïîíå íà äâà ïúòè å èçïàäàëà â ïîäîáíî ïîëîæåíèå. Íàñèëñòâåíàòà àñèìèëàöèÿ íà áúëãàðñêèòå òóðöè îò 80-òå ãîäèíè, ïîñëåäâàíà îò äåïîðòèðàíåòî íà 300 000 îò òÿõ â ñúñåäíà Òóðöèÿ, ìàñîâî ñå îïðåäåëÿ êàòî ïðåñòúïëåíèå íà êîìóíèçìà /êàêâîòî òî íàèñòèíà å/, âìåñòî êàòî åòíè÷åñêî ïðåñòúïëåíèå /êàêâîòî òî å íà ïúðâî ìÿñòî è ïðåäè äà áúäå âñè÷êî îñòàíàëî/. Äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Ìàêåäîíèÿ è Ãúðöèÿ, ïðîòè÷àùî ïàðàëåëíî íà ãîíåíèÿòà íà åâðåèòå

â äíåøíèòå ãðàíèöè íà Áúëãàðèÿ ïðåç 1943 ã., ñèñòåìíî áèâàò ïðåäñòàâÿíè êàòî èíñïèðèðàíà îòâúí ïîëèòèêà /êàêâàòî òå íàèñòèíà ñà/, âìåñòî êàòî ïðåñòúïëåíèåòî ãåíîöèä /êàêâîòî òå ñà íà ïúðâî ìÿñòî è ïðåäè äà áúäàò âñè÷êî îñòàíàëî/. Èçìåñòâàíåòî íà âúïðîñà „êàêâî å ñòàíàëî“ ñ òâúðäåíèåòî „òåçè ñà ëîøèòå“ å åäíà îò íàéðàçïðîñòðàíåíèòå áîëåñòè â ñâåòà, íàé-÷åñòî íàïàäàùà ïîëèòè÷åñêè èëè êóëòóðíî èçîëèðàíèòå äúðæàâè. Ãâàòåìàëñêèÿò ñëó÷àé äîñòàòú÷íî äîáðå èëþñòðèðà öåííîñòíàòà êàøà, äî êîÿòî âîäè òàçè óæ íåâèííà ïîäìÿíà.  ìîìåíòà å ïúëíî ñúñ ñòàòèè, â êîèòî ñå íàïîìíÿ êîëêî ñòðàøíè ñà áèëè ëåâè÷àðñêèòå áóíòîâíèöè â Öåíòðàëíà Àìåðèêà è êàêâà ïîëèòèêà å ñëåäâàë ïðåçèäåíòúò Ðåéãúí â òîâà îòíîøåíèå. Êàòî ÷å ëè òîâà å îñíîâíèÿò âúïðîñ, ñëîæåí íà ìàñàòà. Åçèêîâàòà ïîäìÿíà ïðîñòî ïîìàãà äà ïðîäúëæàâàìå äà íå ãîâîðèì çà îíîâà, êîåòî ñå å ñëó÷èëî íà èñòèíñêè ïîòúðïåâøèòå è äà ãî çàìåñòâàìå ñ ïðîáëåìè îò ñúâñåì äðóãî åñòåñòâî.

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

Обектив | Брой 210

30

ДА ОПОЗНАЕМ МИНАЛОТО СИ

Ñíèìêè: Ôàíè Ìëàäåíîâà

Фани Младенова

24 май 1943-та и честването на датата днес

Обектив | Брой 210

31

24 МАЙ 1943-та И ЧЕСТВАНЕТО НА ДАТАТА ДНЕС

Íà 20 ìàé â çàëà „Éåðóñàëèì” áå îðãàíèçèðàíà êðúãëà ìàñà ïî ñëó÷àé 70 ãîäèíè îò äåìîíñòðàöèÿòà íà åâðåèòå â Ñîôèÿ íà 24 ìàé 1943 ã. Èíèöèàòîðè áÿõà ÷èòàëèùå „Åìèë Øåêåðäæèéñêè”, îðãàíèçàöèÿòà íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ „Øàëîì“, Áúëãàðñêèÿò àíòèôàøèñòêè ñúþç, Ðåãèîíàëíàòà îðãàíèçàöèÿ íà åâðåèòå â Ñîôèÿ, Åâðåéñêèÿò èñòîðè÷åñêè ìóçåé â Ñîôèÿ è Åâðåéñêèÿò êóëòóðåí öåíòúð. Ïîêàíåíè áÿõà ó÷àñòíèöè â ñúáèòèÿòà, òeõíè ñèíîâå, äúùåðè è âíóöè, êàêòî è èñòîðèöè, ïîëèòîëîçè, êðèòèöè è þðèñòè, êîèòî èçñëåäâàò òåçè ïðîöåñè è áèõà ìîãëè îò äíåøíà ãëåäíà òî÷êà äà íàïðàâÿò àíàëèç è îöåíêà íà ñëó÷èëîòî ñå ïðåäè 70 ãîäèíè. Ñðåä òÿõ áÿõà ïðîô. Èñêðà Áàåâà, ïèñàòåëèòå Àíæåë Âàãåíùàéí è Âèêòîð Áàðóõ, èñòîðèêúò Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ, ïîñëàíèêúò íà Èçðàåë â Ñîôèÿ - í.ïð. Øàóë Êàìèñà Ðàç. Ñðåùàòà ïðîäúëæè ìàëêî ïîâå÷å îò 2 ÷àñà è çà æàëîñò íå âñåêè, êîéòî èìàøå æåëàíèå, óñïÿ äà âçåìå ó÷àñòèå â äèñêóñèÿòà.  ðàìêèòå íà òåçè 2 ÷àñà èçñëóøàõìå íÿêîëêî ðàçêàçà íà ó÷àñòíèöè â ìàíèôåñòàöèÿòà, ðå÷òà íà ïîñëàíèêà íà Èçðàåë â Ñîôèÿ, êàêòî è ìíåíèÿ íà åêñïåðòè è èçñëåäîâàòåëè. Êàêâî íè êàçâà èñòîðèÿòà çà ñúáèòèÿòà îò îíîâà âðåìå[1]? Ïðåç äåêåìâðè 1940 ã. Áúëãàðèÿ, êàòî ñúþçíèê íà Ãåðìàíèÿ, ïðèåìà Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà, êîéòî ñëåäâà ìîäåëà íà ãåðìàíñêèòå çàêîíè. Ïî òîçè íà÷èí 50 000 áúëãàðñêè åâðåè îñòàâàò áåç ïîëèòè÷åñêè è ãðàæäàíñêè ïðàâà. Îãðàíè÷åíèÿòà ñà è âúâ âðúçêà ñ ëè÷íîñòòà, èìóùåñòâåíàòà è ïðîôåñèîíàëíî-ñòîïàíñêàòà äåéíîñò. Ïî òîçè íà÷èí ñå ñëàãà íà÷àëîòî íà „åâðåéñêèÿ âúïðîñ“ â Áúëãàðèÿ. Íå ñëåä äúëãî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, ïðîãåðìàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî è äâîðåöúò ñà çàòðóïàíè ñ ïèñìà ñðåùó òîçè ñðàìåí çàêîí[2]. Ïðîòèâ ïðåñëåäâàíåòî íà åâðåèòå ñå îáÿâÿâàò Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà, ñúþçèòå íà ïèñàòåëèòå, àðòèñòèòå, àäâîêàòèòå, ëåêàðèòå, òúðãîâöèòå, ðàçëè÷íè çàíàÿò÷èéñêè ñäðóæåíèÿ, ðàáîòíèöè, ìëàäåæêè îðãàíèçàöèè, æóðíàëèñòè, õóäîæíèöè, äîðè è îáèêíîâåíè ñåëÿíè. Âúïðåêè [1] Ãðèíáåðã, Íàòàí. Äîêóìåíòè. Èçäàòåëñòâî íà Öåíòðàëíàòà Êîíñèñòîðèÿ íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ, Ñîôèÿ, 1945 [2] Îáùåñòâåíà ðåàêöèÿ ñðåùó àíòèåâðåéñêàòà ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ 1940-1944 - Ìîëáà äî ïðåäñåäàòåëÿ íà ÕÕV ÎÍÑ è íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè çà ìèëîñò êúì åâðåèòå, ôîíä 173Ê, îïèñ 6, à.å. 1087, ë. 65, Ñîôèÿ, ÖÄÀ

òîâà íà 22 ôåâðóàðè 1943 ã., ïðàâèòåëñòâîòî íà Áîãäàí Ôèëîâ ñêëþ÷âà òàéíî ñïîðàçóìåíèå ñ Ãåðìàíèÿ çà èçñåëâàíåòî íà 20 000 åâðåè – 12 000 îò ò.íàð. Íîâè òåðèòîðèè è 8 000 îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà. Äèìèòúð Ïåøåâ – òîãàâà çàìåñòíèê-ïðåäñåäàòåë íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, ðàçáèðà çà òåçè íàìåðåíèÿ è ñ ãðóïà äåïóòàòè ñå ñðåùà ñ ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Ïåòúð Ãàáðîâñêè è ãî ïðèíóæäàâà äà îòìåíè çàïîâåäòà çà äåïîðòàöèÿ. Çà äà ïðåäîòâðàòè íîâè ïîäîáíè îïèòè, Ïåøåâ ïîñòàâÿ âúïðîñà è ïðåä Íàðîäíîòî ñúáðàíèå è ñúáèðà 43 ïîäïèñà ïîä ïðîòåñòíî ïèñìî[3] ñðåùó äåïîðòàöèÿòà. Âúïðåêè òîâà îáà÷å, ñëåä íàòèñêà íà ãåðìàíñêèòå âëàñòè ïðåç ìàé 1943 ã. ñëåäâà âòîðè

[3] Ïåøåâ, Ä. 17.03.1943 – Ïðîòåñòíî ïèñìî äî ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿ Áîãäàí Ôèëîâ, ôîíä 1335Ê, îïèñ 1, à.å. 135, ë. 1-3, Ñîôèÿ, ÖÄÀ

Обектив | Брой 210

32

ДА ОПОЗНАЕМ МИНАЛОТО СИ

îïèò çà äåïîðòàöèÿ íà áúëãàðñêèòå åâðåè - òîçè ïúò çà âñè÷êè 50 000. Çà òàçè öåë ñå ðàçðàáîòâàò äâà ïëàíà – „Ïëàí À“, öåëÿù äåïîðòàöèÿòà íà âñè÷êè åâðåè, è „Ïëàí Á“ – öåëÿù èçñåëâàíåòî íà ñîôèéñêèòå åâðåè â ïðîâèíöèÿòà. Öàðÿò îäîáðÿâà âòîðèÿ ïëàí. Îòíîâî ðåàãèðàò ìíîæåñòâî âèäíè ãðàæäàíè, ïîëèòèöè, îáùåñòâåíèöè è äóõîâíèöè. Íà 24 ìàé 1943 ã. å îðãàíèçèðàí ïðîòåñò íà ëåâè ñèëè è íà åâðåéñêàòà îáùíîñò. Ñëåä ìîëèòâà â ìàëêàòà ñèíàãîãà â ðàáîòíè÷åñêèÿ êâàðòàë Þ÷áóíàð ìíîæåñòâîòî ñå îòïðàâÿ íà äåìîíñòðàöèÿ êúì äâîðåöà. Ìàíèôåñòàöèÿòà å ðàçãîíåíà, ïðåäïðèåòè ñà ìíîãî àðåñòè íà âîäà÷èòå íà åâðåéñêàòà îáùíîñò. Çà ñúáèòèÿòà òîãàâà ðàçêàçâà ñâèäåòåë íà ñòàíàëîòî: „Íà 23 âå÷åðòà ìè ñúîáùèõà äà ñå ÿâÿ ïðåä ìàëêàòà ñèíàãîãà â 10 ÷àñà, çàùîòî ùå èìà ïðîòåñò ïðîòèâ èçñåëâàíåòî íè îò Ñîôèÿ. Äåéñòâèòåëíî íà 24 ìàé ïî „Ïîçèòàíî”, íà „Îñîãîâî” è îêîëî ÷åðêâàòà áåøå ïúëíî ñ íàðîä. Êàêâî ñå ãîâîðè â ñàìàòà

ñèíàãîãà íå ñúì ñëóøàë, çàùîòî áÿõ äàëå÷å îò íåÿ. Âèäÿ ñå îáà÷å, ÷å õîðàòà òðúãíàõà ïî „Îñîãîâî” êúì „Ñòàìáîëèéñêè”. Òî÷íî íà úãúëà íà „Îñîãîâî” è „Ñòàìáîëèéñêè” åäèí ìëàäåæ áåøå ïîêà÷åí íà ñòúëáèùíàòà ïëîùàäêà íà êîîïåðàöèÿòà è ïðèçîâàâàøå äà îòèäåì âñè÷êè íà ïðîòåñò êúì öàðÿ. Òðúãíàõìå ïî „Ñòàìáîëèéñêè” è êîãàòî ñòèãíàõìå äî „Îïúë÷åíñêà”, òî÷íî òîãàâà ïîëèöåéñêè êîðäîí ïðåãðàäè ìàíèôåñòàöèÿòà, à àç ñ îùå åäèí ìëàäåæ óñïÿõìå äà ñå èçìúêíåì ìåæäó ïîëèöàèòå è ïî „Ñòàìáîëèéñêè” îòèäîõìå äî „Ïàèñèé”, êúäåòî æèâååøå, è âëÿçîõìå â íåãîâèÿ äâîð. Ñòîÿõìå èçâåñòíî âðåìå òàì è ñå âèæäàøå êàê ïîëèöàèòå äåéñòâàò ñðåùó õîðàòà, êîèòî ìàíèôåñòèðàõà. Èìàøå ìíîãî çàëîâåíè è àðåñòóâàíè.“ È âúïðåêè ÷å îòíîâî ïðîòåñòíèòå äåéñòâèÿ óñïåøíî ïðåäîòâðàòÿâàò ïëàíà çà èçñåëâàíå íà åâðåèòå îò Ñîôèÿ, ïðåç àâãóñò 1943 ã. ãåðìàíñêèòå âëàñòè îòíîâî èçèñêâàò äåïîðòàöèÿòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè, íî îòíîâî áåç óñïåõ. Ìåæäóâðåìåííî öàð Áîðèñ III óìèðà ñëåä ïîðåäíàòà ñè ñðåùà ñ Õèòëåð. Çà îñúæäàíå íà ëèöàòà, äåéñòâàëè ïðîòèâ åâðåèòå, â Ñîôèÿ å îáðàçóâàí VII ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä, çàñåäàâàë îò 7 ìàðò 1945 ã. äî 31 ìàðò 1945 ã. Îáâèíÿåìèòå ïî äåëîòî ñà 64-ìà. Èçäàäåíè ñà äâå ñìúðòíè ïðèñúäè, òðè äîæèâîòíè, äâàìà ñà îñúäåíè íà 15 ãîäèíè ñòðîã òúìíè÷åí çàòâîð. Ïðèñúäèòå ñà îáùî 33 íà áðîé, 20 ñà îïðàâäàòåëíè, à âñè÷êè äðóãè ñà ñ ïàðè÷íè ãëîáè, êîíôèñêàöèè è äðóãè, â çàâèñèìîñò îò òåæåñòòà íà ïðåñòúïëåíèåòî. Äíåñ èñòîðèöèòå êàçâàò, ÷å òðÿáâà äà èçìèíàò ïîíå 50 ãîäèíè, çà äà ìîæå îáåêòèâíî äà ñå îöåíè è àíàëèçèðà åäíî èñòîðè÷åñêî ñúáèòèå. Îò ïðîòåñòèòå íà 24 ìàé ñà èçìèíàëè âå÷å 70 ãîäèíè, à âñå îùå ñúùåñòâóâàò äåáàòè ïî òåìàòà. Îñòàâàò âñå ïî-ìàëêî õîðà, êîèòî ìîãàò äà ðàçêàæàò çà ñëó÷èëîòî ñå. Ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ ïðèñúñòâàõà íà ïðîâåëàòà ñå íà 20 ìàé 2013 ã. êðúãëà ìàñà.

Фани Младенова е студент по социология и стажант в БХК.

33

ЛИЧНИ Яна Бюрер Тавание

Нашите скрити предразсъдъци Ïðåç 70-òå è 80-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê ïîâå÷åòî àìåðèêàíñêè ñèìôîíè÷íè îðêåñòðè ïðîìåíèëè ïðàêòèêàòà ñè íà ïðîñëóøâàíå íà íîâè ìóçèêàíòè. À èìåííî – äà ñå ñâèðè çàä ñïóñíàòà çàâåñà. Îñíîâíàòà ïðè÷èíà çà òîâà áèëà, ÷å îðêåñòðèòå îñúçíàëè êàê â ïðîñëóøâàíèÿòà ñè äîòîãàâà ÷åñòî îöåíÿâàëè íàé-âèñîêî ó÷åíèöè íà èçâåñòíè ìóçèêàíòè, îòäàâàéêè ñå íà ïðåäóáåæäåíèåòî, ÷å òîâà çàäúëæèòåëíî å ïå÷àò çà êà÷åñòâî. Êîåòî, ðàçáèðà ñå, íå áèëî òàêà. Åòî çàùî, çà äà ìîãàò íàèñòèíà äà „÷óÿò” èçïúëíåíèåòî, áåç äà ñå ïîäâåæäàò îò êàêâèòî è äà áèëî äðóãè ôàêòîðè, ñèìôîíè÷íèòå îðêåñòðè íàêàðàëè êàíäèäàòñòâàùèòå ìóçèêàíòè äà ñâèðÿò çàä çàâåñà. Ðåçóëòàòúò áèë íåïðåäâèäåí è èçêëþ÷èòåëíî èçíåíàäâàù çà ñàìèòå îðêåñòðè. Çàùîòî çàïî÷íàëè äà íàåìàò ïîâå÷å æåíè. Ïðåäè “ñëåïèòå” ïðîñëóøâàíèÿ æåíèòå áèëè ïî-ìàëêî îò 5% îò ìóçèêàíòèòå â àìåðèêàíñêèòå ñèìôîíè÷íè îðêåñòðè. Ñëåä âúâåæäàíåòî íà ïðàêòèêàòà òîçè ïðîöåíò áúðçî ñêî÷èë äî 25% è ïðîäúëæèë äà ðàñòå. „Åäíî óìíî íåùî, êîåòî ìîæåòå äà ñå çàïèòàòå, å

êàêâî èìàì íóæäà äà çíàì. Êîÿ èíôîðìàöèÿ å äîáðà è âàæíà çà îíîâà, êîåòî ñå îïèòâàì äà íàïðàâÿ? Êàê ìîãà äà ñå ïðåäïàçÿ îò èçëèøíà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî ìîæå äà îòêëþ÷è ìîå ïðåäóáåæäåíèå?”, êàçâà ïî òîçè ïîâîä ïðîô. Ìàçàðèí Áàíàæè. Ïðîô. Áàíàæè å ñúàâòîð íà èçëÿçëàòà ìàëêî ïîðàíî òàçè ãîäèíà êíèãà „Ñëÿïî ïåòíî: ñêðèòèòå ïðåäðàçñúäúöè íà äîáðèòå õîðà”. Èìàõ ÷åñòòà ïðîô. Áàíàæè äà ìè ïðåïîäàâà, äîêàòî ïðàâåõ ñïåöèàëèçàöèÿòà ñè â Õàðâàðä. „Íàé-âåðîÿòíî âñè÷êè âèå ñè ìèñëèòå, ÷å íÿìàòå ïðåäðàçñúäúöè. Íî, ñìåÿ äà òâúðäÿ, òîâà íå å òàêà”, êàçâàøå òÿ. Êàêâî, àêî âñúùíîñò íå ñìå âúçâèøåíèòå õîðà, çà êîèòî ñå ñìÿòàìå? Íàèñòèíà ëè ñå ïîçíàâàìå? Íàèñòèíà ëè ìîæåì äà îöåíÿâàìå äðóãèòå ïî ÷åñòåí è êîðåêòåí íà÷èí? Íà òåçè âúïðîñè îòãîâàðÿò èçòúêíàòèòå ïñèõîëîçè Ìàçàðèí Áàíàæè è Àíòúíè Ãðèéíóúëä â „Ñëÿïî ïåòíî”, èçñëåäâàéêè ñêðèòèòå ïðåäðàçñúäúöè, êîèòî âñè÷êè íèå íîñèì îò öÿë æèâîò èçëàãàíå íà êóëòóðíèòå íàãëàñè ñïðÿìî âúçðàñò, ïîë, ðàñà, åòíîñ, ðåëèãèÿ, êëàñà, ñåêñóàëíîñò, óâðåæäàíå è íàöèîíàëíîñò. „Ñëÿïîòî ïåòíî” å ìåòàôîðàòà íà àâòîðèòå çà îíàçè ÷àñò îò óìà íè, êîÿòî ïðèþòÿâà òåçè ñêðèòè ïðåäðàçñúäúöè.

Обектив | Брой 210

34

НАШИТЕ СКРИТИ ПРЕДРАЗСЪДЪЦИ

Ïñèõîëîçèòå áàçèðàò êíèãàòà íà îïèòà ñè ñ Òhe Implicit Association Test (èëè òåñò íà ñêðèòèòå àñîöèàöèè), ìåòîä, êîéòî ðåâîëþöèîíàëèçèðà íà÷èíà, ïî êîéòî ó÷åíèòå íàó÷àâàò çà ÷îâåøêèÿ óì. Òàêà íàïðèìåð ðåçóëòàòèòå íà òåñòà ïîêàçâàò, ÷å 75% îò âçåëèòå ãî, âêëþ÷èòåëíî àôðîàìåðèêàíöè, ïðîÿâÿâàò ñêðèòî ïðåäïî÷èòàíèå êúì õîðà ñ áÿë öâÿò íà êîæàòà ïðåä ÷åðíîêîæè. Òåñòúò ðàáîòè òàêà: ïîêàçâà òè áåëè ëèöà, ÷åðíîêîæè ëèöà, äîáðè äóìè (êàòî ëþáîâ, ùàñòèå) è ëîøè äóìè (êàòî áîëêà, çëî). Òåñòúò òè äàâà çàäà÷à, íàïðèìåð - êîãàòî íà åêðàíà òè ñå ïîÿâè áÿëî ëèöå èëè ëîøà äóìà íàòèñêàø ëåâèÿ áóòîí, êîãàòî å ÷åðíîêîæî ëèöå èëè äîáðà äóìà - äåñíèÿ. Ñëåä òîâà îáðàòíîòî. Ðàáîòèø çà âðåìå è àêî ñå ñïðàâÿø ïîáúðçî, êîãàòî äîáðèòå äóìè ñe îòíàñÿò êúì ñúùèÿ áóòîí êàòî áåëèòå ëèöà, èçâîäúò å, ÷å èçðàçÿâàø

ïðåäïî÷èòàíèÿ êúì áåëèòå õîðà. Íî íàé-äîáðå å äà ñå ïðîáâà. Òåñòîâåòå ñà äîñòúïíè íà ñàéòà www.implicit.harvard.edu. Ìèëèîíè õîðà âå÷å ñà ãè ìèíàëè. Ïðîô. Áàíàæè ïðåäóïðåæäàâà, ÷å ìíîçèíà ñå ðàçÿðÿâàò îò ðåçóëòàòèòå îò òåñòà. Ìàëêî õîðà ñà ñêëîííè äà ïðèçíàÿò äîðè ïðåä ñåáå ñè, ÷å èìàò ïðåäðàçñúäúöè. Çà òîâà è ïðåäè äà çàïî÷íåø, ñå ïîÿâÿâà ïðåäóïðåæäåíèå „Àêî íå ñòå ïîäãîòâåíè äà ñå ñáëúñêàòå ñ òúëêóâàíèÿ, êîèòî ìîæåòå äà íàìåðèòå çà íåïðèÿòíè, ìîëÿ, íå ïðîäúëæàâàéòå íàòàòúê”. Íî õóáàâî å, íàèñòèíà, äà ñå ïîçíàâàìå. Çà äà ìîæåì íàèñòèíà äà ñå ïðîìåíèì. Çàùîòî, êàêòî êàçâà ïðîô. Áàíàæè, „ðàçíîîáðàçèåòî å ïðèäîáèò âêóñ”.

Яна Бюрер Тавание е член на журито на наградите „Човек на годината” и директор „Кампании и комуникации” на БХК.

Обектив | Брой 210

35

ЛИЧНИ Васил Чапразов

„Висящи” бизнес идеи за ромски младоци Çâúíÿ íà Çàõàðè îò ×óáðà, òîé å îò ìëàäèòå õîðà, êîèòî ñå çàïèñàõà çà îáó÷åíèåòî ïî áèçíåñ è ñå ïðèáðà îò ÷åòèðèäíåâíèÿ êóðñ â Ñîôèÿ ïðåäè íÿêîëêî äíè. Ïèòàì ãî çà íåãîâèÿ áèçíåñ ïëàí – ðåàëèñòè÷åí è âúðçàí çà ïèñàíàòà ñâàòáåíà êàðóöà íà ðîìèòå. Ñàìî òå íå ñà ñïðåëè âñå îùå äà ñòÿãàò ïðàçíèöèòå ñè ñ ìíîãî õîðà, òúðæåñòâåíî, øóìíî, ÷å è ìàëêî ïîêàçíî, íî âñå â òðàäèöèÿòà íà ôàìèëèÿòà. Çàõàðè ìè ðàçêàçà êàê â òÿõíîòî ñåëî, íà ïåòäåñåòèíà êèëîìåòðà îò Ñëèâåí, ñâàòáàòà å æèâà è íèêîé íå îòñòúïâà îò íîðìàòà, óñòàíîâåíà ïðåäè îò áàùè, äÿäîâöè, ïðàäÿäîâöè, ïðàïðàïðàðîäà… Èñêà äà âúðíå áåëèÿ êîí íà äÿäî Æåëüî – ñ íåãî òîé ðàçâåæäàë èç ñåëîòî áóëêàòà, ò.å. íàãèçäåíàòà ñè â áÿëî ñíàõà: âñè÷êè äà âèäÿò ìîìè÷åòî íà ñèíà ìó, äà çíàÿò, ÷å Áàùàòà å èçïúëíèë ñâîÿ äúëã – äà ñúáåðå âñè÷êèòå ñè ñèíîâå, äúùåðèòå ñ òåõíèòå ñåìåéñòâà, áëèçêè, ðîäíèíè è îùå òîëêîâà ãîñòè, äà ãè ïîñðåùíå â äåíÿ íà æåíèòáàòà íà íàé-ìàëêèÿ ñèí… Ñëåä ñâàòáàòà áàùàòà ñå ÷óâñòâà íÿêàê ïîñïîêîåí, ñâúðøèë å ñâîåòî, à ñèíúò ñå ÷óâñòâà ïî-ñàìîñòîÿòåëåí è óâåðåí, ñàì òðÿáâà äà ðåøàâà, ðàçêàçâàøå êúäðàâèÿò ÷óáðåíñêè ìëàäîê. Ðîìñêè èì ðàáîòè, îò êîèòî Çàõàðè ùå íàïðàâè áèçíåñ, îò òÿõíàòà ùåäðîñò, îò êóëòîâîòî èì îòíîøåíèå êúì ìóçèêàòà, êúì ïåâåöà, îðêåñòúðà. Çàñåãà ìó òðÿáâà ãîëÿìî ïîìåùåíèå è… ïàðè.

Òåçè ïîñëåäíèòå ðàçñúæäåíèÿ ñïîäåëÿõà è äðóãèòå ìîì÷åòà â áèçíåñ îáó÷åíèåòî. Ïðèïîìíèõ ñè, ÷å íÿêîè îò òÿõ ñúì ãè âèæäàë è â äðóãè êóðñîâå, ïðåäíàçíà÷åíè çà ìëàäè ðîìè, ðåàëèçèðàíè âñå ñúñ ñðåäñòâà îò ÷óæáèíà. Áåç íèòî ëåâ äúðæàâíà ïàðà. À ñóìà íàòåæàëè â îìðàçàòà ñè êúì ðîìèòå íåîíàöèñòè ïëåùÿò èç ìåäèè, ÷àòîâå, ôåéñáóöè, åäíî è ñúùî – ðîìèòå òî÷àò äúðæàâíàòà õàçíà, ðîìèòå âèíîâíè çà èçïðàçâàíåòî íà òîçè, íà äðóãèÿ ôîíä, íà êàñàòà, íà òîêà, íà âîäàòà, íà âúçäóõà…×å èìà ôàøèçèðàíè áàíäè, èìà, ÷å îòâñÿêúäå ñå ëåå „ñëîâî íà îìðàçàòà”, òàêà å. È ñ êàêâà öåë – òåçè ìëàäè ìîì÷åòà (â êóðñà ïî áèçíåñ ñå å çàïèñàëî è åäíî ìîìè÷å, íî íå äîøëî, ñèãóðíî ìó ñòèãà òîâà, ÷å ñà ãî îäîáðèëè â êîíêóðñà), òåõíèòå ìîìè÷åòà, ïðèÿòåëè, ðîäèòåëè, äà çíàÿò, ÷å çåìÿòà áúëãàðñêà íå èì å áàùèíèÿ, ÷å òå ìîãàò äà ñâèðÿò íàé-ìíîãî âòîðà öèãóëêà â îðêåñòúðà – õà-õà-õà, ñÿêàø íå ñìå âèæäàëè, ÷å ïîâå÷åòî îò òî÷íî òåçè „áúëãàðè” íèòî ïîçíàâàò ãðèôà íà èíñòðóìåíòà, íèòî ìîãàò äà ïðîèçâåäàò ïîíå åäèí íåôàëøèâ òîí. È àêî ñ òîçè àðøèí ùå ìåðèì, êàêâî ïðàâÿò áëèçî 2 ìèëèîíà áúëãàðè ïî ÷óæäèòå çåìè, çà êîèòî íÿìà ïðåãðàäè íèòî êúì ïðåçèäåíòñêèÿ ïîñò, íèòî êúì íàé-âèñîêàòà êàòåãîðèÿ â îðêåñòúðà – ñîëèñò, „êîé èì äàâà ïðàâî?!”. Âïðî÷åì, ìåæäó òÿõ èìà è äîñòà âèñîêîóâàæàâàíè ðîìè. Íî òàì – â ÷óæáèíà.

Äîêàòî áåøå â ñòîëèöàòà ñ äðóãèòå ìîì÷åòà, ñ ëåêöèèòå íà ïðåïîäàâàòåëèòå, ñå ÷óâñòâàøå ïîóâåðåí. Íî òóê, â ìàõàëàòà, ñÿêàø âñè÷êî èçáëåäíÿâà è îòíîâî îñòàâà ñàì. À èìà êîíêðåòíè âúïðîñè, óáåäèòåëíè îòãîâîðè, ìîäåëè. Äúëãèòå ðàçãîâîðè ñ íîâèòå êîëåãè íèêàê íå ìó ïðèëè÷àõà íà îíèÿ áðúùîëåâåíèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå, òðúãíàëè îò íóæäàòà è çàòúíàëè â òúíêèòå ñìåòêè íà âñÿêàêâè „ïðîåêòàäæèè”, „æóðíàëÿ”, ñâèêíàëè äà ãîâîðÿò çà ðîìñêîòî êàòî ÷å ëè èì å áàùèíèÿ, íÿêàêúâ èìîò, ïîëó÷åí â íàñëåäñòâî, çà êîéòî íå çíàÿò äîðè â êîé êðàé íà ñåëèùåòî ñå íàìèðà.

 îáó÷åíèÿòà íà ìëàäèòå ðîìè – áèëî çà îáðàçîâàòåëíè, çà òðóäîâè ìåäèàòîðè, çà æóðíàëèñòè èëè ïîëèòè÷åñêè ëèäåðè, àòìîñôåðàòà å ñúâñåì äðóãà.  òåçè îàçèñè íà äðóæåëþáèåòî è òîëåðàíòíîñòòà öàðè äðóãà àòìîñôåðà. Íî òåçè óñëîâèÿ ìíîãî ÷åñòî ñà çà òàì, â ãðàíèöèòå íà ïðîåêòà èëè íàé-ìíîãî äî ïðèÿòåëñòâîòî ìåæäó îðãàíèçàòîðè è êóðñèñòè. ×åñòî íå å ñúäåíî òåçè êóðñîâå äà ïðîèçâåäàò è äà íàëîæàò íàé-äîáðèòå â ïðîôåñèîíàëíèòå, â ñîöèàëíèòå ñòðóêòóðè, ñÿêàø íÿêàêâà îãðîìíà ñòåíà ñå âúçïðàâÿ ñðåùó óñèëèÿòà íà õîðàòà, êîèòî èñêàò äà ïðîìåíÿò ñìèñúëà íà

Обектив | Брой 210

36

НАШИТЕ СКРИТИ ПРЕДРАЗСЪДЪЦИ ïîãîâîðêàòà „Âñÿêà æàáà äà ñè çíàå ãüîëà”, òàêà îñåçàòåëíî îïëîäèëà ãüîëîâåòå íàøåíñêè â çà÷àòúê.

äà òðúãíåø! Îòòàì íàòàòúê… íå ïðîñòî äà çíàåø, íî è ðåàëíî äà æèâååø „ïðàâèëàòà”.

-  áèçíåñà íå å òàêà – ùå ñå îïèòà äà îòêëîíè ìðà÷íèòå ðàçñúæäåíèÿ Áîæî Äðàãàíîâ, òîé å øåô íà áèçíåñ îáó÷åíèåòî, êîåòî îðãàíèçèðà íåãîâàòà ìëàäåæêà ôîðìàöèÿ „Àðåòå”, æèâà è âåñåëà, ñ ïàðèòå íà àìåðèêàíñêè äàíúêîïëàòöè. - Òóê çàêîíèòå ñà ïîðàçëè÷íè è èìà ðåàëíè âúçìîæíîñòè äà ñå ïðîáèå. Ãîëÿìàòà ÷àñò îò êóðñèñòèòå ñà âèñøèñòè ñ ðàçëè÷íè ñïåöèàëíîñòè è îáó÷åíèåòî ùå ãè èçâåäå ìíîãî íàïðåä. Òîâà å åäíî îãðîìíî ïðåäèìñòâî.

Ðàíãåë å îáúðêàí. Êàê òàêà? „Ùîì íåìàø ïàðè, êàêâî ùå ðåøàâàø òè, áå…?” – áðúì÷è ìó â ãëàâàòà íàòðàï÷èâàòà ìèñúë íà ïðàâåøêèÿ äúðæàâåí ãëàâà, íî ñå îïèòâà äà âëåçå è â ðóñëîòî íà Ãåîðãè, Íèõàò, Ïëàìåí, êîèòî ñúùî ñà ãîòîâè äà ãî óáåæäàâàò… Íå ñà ëè ÷óâàëè, ÷å îáèêíîâåíî òåçè, êîèòî çàïî÷âàò íÿêàêúâ áèçíåñ, äåíîíîùíî ñè ìå÷òàÿò „Ñàìî äà èìàì ïàðèòå!”. Ñòåôàí – òàíöüîð, íèùî, ÷å å çàâúðøèë ìèííî-ãåîëîæêèÿ, êîæàòà ìó èãðàå, íî áåç ïàðè êàêâè òàíöè, êàêúâ áèçíåñ?

- Òàêà å – ñúãëàñÿâà ñå Íèõàò Þñìåíîâ. Òîé èìà èçâåñòåí îïèò â ïðîèçâîäñòâîòî íà ãúáè, íî âñå ïî-ÿñíî â ðàáîòàòà ìó ñå îòêðîÿâà êàòî ïðîáëåì äîáèâàíåòî íà êà÷åñòâåí êîìïîñò, îñîáåíî âàæåí, îïðåäåëÿù êîìïîíåíò â öÿëàòà òåõíîëîãèÿ. Ïîçíàâàì ãî îò 6-7 ãîäèíè íàâÿðíî, âèæäàë ñúì ãî â ðàçëè÷íè ñèòóàöèè êàòî îáó÷àåì, êàòî ðîìñêè àêòèâèñò, íî âñå ñå ñåùàì çà åäíà ñðåùà â Ðîìñêèÿ öåíòúð „Ñâ.Ãåîðãè”, íà êîÿòî øåôúò ìó - ðîìñêè ïàðòèåí ëèäåð, ìè ãî ïðåäñòàâè êðàòè÷êî: „Òóð÷å å, àìà íå ïðå÷è, óìåí å, ðàçáèðà îò ïîëèòèêà”. Ïîãëåäíàõ Íèõàò âúïðîñèòåëíî, ÷óäåõ ñå êàê äà ðåàãèðàì, ñïîìíÿéêè ñè êàê ðîìñêèÿò âåñòíèê „Äðîì äðîìåíäàð” ãî áå ïðåäñòàâèë íà ïîëîâèí ñòðàíèöà, â öÿë ðúñò, êàòî ìëàä, âèñîêîîîáðàçîâàí ðîì, ÷èåòî ïðèÿòåëñòâî ñå öåíè âèñîêî îò ãðóïà ðîìñêè ñòóäåíòè.

×óâàëè ñà, êàê íå, íàëè è òå ñà áúëãàðè, à ó áúëãàðèíà òîâà ìèñëåíå å íàòðàï÷èâî, òî å êàòî íåîáÿâåí çàêîí. Âèæ, Ãåîðãè å ïî-ðàçëè÷åí è íà íåãî Ðàíãåë ïî å ñêëîíåí äà ìó âÿðâà. Îñîáåíî, êàòî ðàçáðà, ÷å å ïîåò, ÷å å ïå÷åëèë íàöèîíàëíèÿ êîíêóðñà çà ïîåçèÿ íà èìåòî íà Óñèí Êåðèì. Ñåãà èìàë áèçíåñ â Õîëàíäèÿ, çàïî÷íàë îò íóëà. Îòòàì èäâà çà êóðñà. Ñòàíîåâ õâúðëÿ ñïàñèòåëåí ïîÿñ íà Ðàíãåë.

- Òðÿáâà äà ïîêàæåø, ÷å ìîæåø äà ïðàâèø ïàðè, áåç äà òè äàäàò ïàðè. Áèçíåñ ñå ñòàðòèðà ñ îñèãóðåíè êëèåíòè – ïîä÷åðòàâà ìëàäèÿò ïðåïîäàâàòåë. Ñâåòâà ëàìïè÷êàòà íà Ðàíãåë, òîé å îò Äóïíèöà – ùå íàïðàâÿ äèñêîòåêà, êàêâè ïî-äîáðè êëèåíòè îò ìëàäåæèòå, êîèòî íå óñïÿâàò äà ñå íàòàíöóâàò.

Íèõàò å ìåæäó íàé-àêòèâíèòå â îáó÷åíèåòî, „ìíîãî ïîëåçåí ó÷àñòíèê”, äîâîëñòâà îò ðàáîòàòà ìó ëåêòîðúò Ñâåòëàí Ñòàíîåâ îò Èíñòèòóòà ïî áèçíåñ íà Ñèñêî. Ïðèñúñòâàõ â åäèí îò ÷àñîâåòå ìó. Òàêà ñå ñëó÷è, Ñòàíîåâ îòãîâàðÿøå íà êîíêðåòíè âúïðîñè.

Ëåêöèÿòà óâàæàâà ïðàêòèêàòà è íå îñòàâÿ ìîì÷åòàòà áåç îòãîâîð, êîéòî äà ãè óäîâëåòâîðÿâà. À íà òîâà ñà ñïîñîáíè îïèòíèòå èì, ïðåäïðèåì÷èâè ïðåïîäàâàòåëè Öâåòåëèíà Òåíåâà è Ñâåòëàí Ñòàíîåâ.

- Ìîæå äà íÿìàø ôðèçüîðñêè ñàëîí è ïàê äà òðúãíåø… Ìîæå äà íÿìàø ðåñòîðàíò è ïàê äà òðúãíåø… È áåç êîìïîñò…- ïîãëåæäà „ãúáàðÿ”. Ïàê íå å äðàìà – ÿñíî è äîðè ìàëêî íåðâíî çâó÷è ãëàñúò íà ëåêòîðà, ñÿêàø ñå ñúìíÿâà, ÷å ìîæå äà íå ìó âÿðâàò. Îñòàâà ñåãà äà êàæå, ÷å ìîæå è áåç ïàðè.

- Òðÿáâà òè ñìåëîñò! Íîìåð åäíî - òðÿáâà ñìåëîñò, çà

Òå îáè÷àò ðàáîòàòà ñè, òîâà ëè÷è â äèñêóñèèòå, â ïðàêòè÷åñêèòå óïðàæíåíèÿ, òàêà ãè îöåíÿâàò ìîì÷åòàòà îò êóðñà ïî ïðåäïðèåìà÷åñòâî, êîéòî ñå îðãàíèçèðà îò ìëàäåæêàòà ôîíäàöèÿ „Àðåòå”. Ïðè âðú÷âàíåòî íà äèïëîìèòå â êðàÿ íà êóðñà Äèëÿí îò Ëîì îùå âåäíúæ ùå ïîä÷åðòàå: „Íàé-õóáàâîòî áåøå, ÷å èìàõìå ïðàêòè÷åñêè çàäà÷è”.

Васил Чапразов е поет и журналист. Член е на Българския хелзинкски комитет. Главен редактор на в. „Дром Дромендар” и сп. „Рома”.

Обектив | Брой 210

37

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ Стилиян Йотов

70 години война на интерпретациите Íà Saul Yeruham Mijan

Íà 10 ìàðò òàçè ãîäèíà â Ñîôèÿ áå ïîñòàâåíà è òúðæåñòâåíî îòêðèòà ïàìåòíà ïëî÷à âúâ âðúçêà ñúñ 70-ãîäèøíèíàòà îò „ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè”, íî è â „ïàìåò íà æåðòâèòå íà Õîëîêîñòà”, äîêîëêîòî Áúëãàðèÿ îòáåëÿçâà òîçè äåí íå íà 27 ÿíóàðè, êàêòî å â ïîâå÷åòî ñòðàíè, çà÷èòàùè òîâà ñúáèòèå.[1] Ñ ïî÷óäà óñòàíîâèõ, ÷å òîçè ìåìîðèàëåí çíàê å çàñòàíàë íà ìÿñòîòî è îòïðàòèë íà ñêëàä ïî-ñòàðèÿ, òúðæåñòâåíî ïîñòàâåí – ïî ñïîìåíè íà ÷îâåê îò „Øàëîì” – âúâ âðúçêà ñ 50-ãîäèøíèíàòà, à ñïîðåä äðóãè ïóáëèêàöèè – ïðåç 1999 ã.[2]  ìàòåðèàëåí ïëàí å íàëèöå áóêâàëåí úïãðåéä: „êàìú÷åòî” (ïî äóìèòå íà àäìèíèñòðàòîð â Ñòîëè÷íà îáùèíà) ñå å ïðåâúðíàëî â ëúñêàâ ÷åðåí êóá, òîçè ïúò íàäïèñúò å èçäèãíàò íà ïèåäåñòàë äîòîëêîâà, ÷å äà íå ãî ïðåïèêàâàò îáè÷àéíèòå çà áúëãàðñêàòà ãðàäñêà ñðåäà ñêèòàùè êó÷åòà, è ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò ìîíóìåíòàëíî-ìåìîðèàëíàòà èíñòàëàöèÿ å ïî-ïîäõîäÿùà çà ïîñòàâÿíå íà âåíöè è öâåòÿ. Íî íå ñàìî òîâà. Ñàìèÿò òåêñò ñúùî å êîðèãèðàí, ïðè òîâà íå ñàìî ãðàìàòè÷åñêè. Çà èçìèíàëîòî âðåìå çàáåëåæèòåëíàòà äàòà å ñòàíàëà

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Holocaust_Memorial_Days [2] Äàíîâà, Í. Áúëãàðèÿ è õîëîêîñòúò: ñúñòîÿíèå íà ïðîó÷âàíå íà ïðîáëåìà è çàäà÷è, â: www.bghelsinki.org/bg/ovektiv/nadiadanova/2012-12/blgariya-i-holocostt-sstoyanie-na-prouchvane-naproblema-izadachi/. Îò òàì çàèìñòâàì ñòàðèÿ òåêñò. Ñúùèÿò ìîæå äà ñå îòêðèå â ñáîðíèêà: Êîëåâà, Ä., Ê. Ãðîçåâ (ñúñò.). Èñòîðèÿ, ìèòîëîãèÿ, ïîëèòèêà. Èçä. íà ÑÓ, Ñîôèÿ, 2010, ñ. 505; èëè íà àíãëèéñêè â: Ofer, D., “Tormented Memories: The Individual and the Collective”, Israel Studies, vol. 9 (3) 2004, 137-156, 148.

äðóãà; ÿâíî íå÷èè ñïîìåíè ñà ñå îïðåñíèëè èëè òúëêóâàòåëèòå ñà ðåêîíñòðóèðàëè ïî-ïðåöèçíî ïèêîâèÿ ìîìåíò â åäèí äúëúã è çàïëåòåí ïðîöåñ. Ñúùåâðåìåííî íÿêîãàøíàòà „îáùåñòâåíîñò” å ñòàíàëà „äåìîêðàòè÷íà”, îíåçè „äåïóòàòè” ñà ïðèäîáèëè ïëúòíîñò è ñà ñå ïðåâúðíàëè â „ãðóïà”. Äîòóê – ñúãëàñíî Êàòåãîðèè íà Àðèñòîòåë – èìàìå ïðîìÿíà íå ñàìî âúâ âðåìåòî, íî è ïî îòíîøåíèå íà äåéöèòå; ïðåêàòåãîðèçèðàíåòî íà ìèíàëîòî íå ñâúðøâà îáà÷å äîòóê. Ñëàâíèÿò ïðîòåñò âå÷å íå ñå âïèñâà â „îáðàòà” íà âîåííèòå äåéñòâèÿ, à ñàìî â „õîäà” íà Âòîðàòà ñâåòîâíà; ÿâíî çà òåçè ãîäèíè è áèòêàòà ïðè Ñòàëèíãðàä å èçáëåäíÿëà ñúâñåì. (Íèùî ÷óäíî, ÷å è êîðèãèðàùàòà ïðîãðàìà íà êîìïþòúðà ìè ïîäñêàçâà äà ðàçäåëÿ ôðàçàòà íà „Ñòàëèí” è „ãðàä”.) Îêàçâà ñå ñúùî, ÷å áúëãàðñêèòå åâðåè ñà ñïàñåíè íå îò „ñìúðò”, à îò „ãèáåë”, êîåòî ïðåâðúùà ïàìåòíèêà â ñôèíêñ, à ïîñëàíèåòî ìó â íåðåøèìà çàãàäêà: èìàéêè ïðåäâèä ñìúðòòà, äàëè ñà áèëè ñïàñåíè „ñàìî” îò ãèáåë, èëè ïúê „è” îò ãèáåë? Èëè àêöåíòúò âúðõó „ãèáåë” å åëåìåíò îò ãîðäîñòòà íà íàðîäíèòå áóäèòåëè, êîèòî íå æåëàÿò äà ãîâîðÿò çà èçòðåáëåíèåòî ñ ÷óæäèöè êàòî „õîëîêîñò” èëè „øîà”?[3] Çàòîâà ïúê äàëå÷ ïî-ÿñíà ñòàâà ñúäáàòà â íîâèÿ íàäïèñ íà íåñïàñåíèòå åâðåè. Òå âå÷å íå ñà „èçïðàòåíè”, à „îòêàðàíè”, êîåòî å áåçñïîðíî ïàê

[3] Íàâÿðíî â èìåòî íà íÿêàêâà êàáàëèñòèêà â Äåêëàðàöèÿòà íà ÍÑ (ÄÂ, 2013, áð. 27) ñïàñåíèòå ñà „ïîâå÷å îò 48 000”, íà ïàìåòíèêà – è â äâåòå âåðñèè – „49 000”. Ôàêò å, ÷å ìåæäó äâåòå êîëè÷åñòâà íÿìà ïðîòèâîðå÷èå, íî âñå ïàê ïî 999 íà÷èíà.

Обектив | Брой 210

38

70 ГОДИНИ ВОЙНА НА ИНТЕРПРЕТАЦИИТЕ

â ñèíõðîí ñ êàòåãîðèèòå íà Àðèñòîòåë, ñâúðçàíè òîçè ïúò ñúñ çàëîãà íà îïèñâàíîòî äåéñòâèå è ñ ãåíåðàëíàòà êîíöåïöèÿ çà „íåäàäåíèòå”, ïîçíàòà íè âïðî÷åì îùå îò Áàëêàíäæè Éîâî. Ìîæå áè íàé-çàáåëåæèòåëíîòî çà åäèí ñëó÷àåí è ïàìåòëèâ íàáëþäàòåë å, ÷å çà ïåòíàéñåò-äâàéñåò ãîäèíè è æåðòâèòå ñà íàìàëåëè… ñúùî ñ 20; âå÷å ñà 11 343. Ïàðàëåëíî íà òîâà áðîåíå å è äðóãîòî – íà òðàíçèòíè âèçè, ñ êîèòî òîãàâàøíè áúëãàðñêè äèïëîìàòè ñà ïîìîãíàëè íà ÷óæäè ãðàæäàíè ñ åâðåéñêè ïðîèçõîä äà ñå ñïàñÿò. Îò ÄÀ „Àðõèâè” ñïîìåíàõà çà 10 õèëÿäè, ïðåçèäåíòúò ãè óòî÷íè â Ïàðèæ íà 15 õèëÿäè, à êìåòñòâîòî â Ïëîâäèâ ãè çàêðúãëè íà 20 õèëÿäè. Ïðîìÿíàòà â ðåçóëòàòà ñàìî ïîêàçâà, ÷å ìà÷úò ùå ñå ðåøàâà èçâúí ðåäîâíîòî âðåìå è ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò ñ äóçïè. Íàêðàÿ, ñìåíåíî å è íà÷àëíîòî ìÿñòî íà äåïîðòàöèÿòà; òîâà íå ñå å ñëó÷èëî â „Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ”, à â „Ñåâåðíà Ãúðöèÿ è Þãîñëàâèÿ, àäìèíèñòðèðàíè ïî òîâà âðåìå îò áúëãàðñêèòå âëàñòè”.  êîé ñâÿò æèâååì? Çàùî êîãàòî „àðõèâèòå ãîâîðÿò” è ÄÀ „Àðõèâè” èçäàâà ïðåç 2011 ã. ñáîðíèê Áúëãàðñêîòî óïðàâëåíèå âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ (1941-44), äâå ãîäèíè ïîêúñíî êàìåííàòà èäåîëîãèÿ òâúðäè äðóãî? Ñëåäâà ëè îò òîâà, ÷å öàð Áîðèñ III íå å „Îáåäèíèòåë”, à – ïî ñòàðà âèçàíòèéñêà òðàäèöèÿ – „Íàé-âèñø àäìèíèñòðàòîð”? Êîãà áúëãàðñêèòå òóðèñòè÷åñêè ôèðìè ùå ïðåñòàíàò äà âîçÿò êúì Ñîëóí è Öàðèáðîä è ùå îòêðèÿò íîâèòå ñâåòîâå íà Òåñàëîíèêè è Äèìèòðîâãðàä? Ñìåíåíàòà ïëî÷à ìè äàâà ïîâîä äà îáîáùÿ ìèñëè, êîèòî ìå ìú÷àò îòäàâíà.

1. За гостите и съседите. Áúëãàðèÿ ñïàñè áåçñïîðíî… ñâîèòå ðîìè. Ïðè òîâà íå ñàìî â ñòàðèòå, íî è â íîâèòå çåìè. Íàâñÿêúäå, êúäåòî íàöèñòèòå óïðàâëÿâàõà èëè áÿõà çàâîþâàëè òåðèòîðèè, òå ïðî÷èñòâàõà íàñåëåíèåòî íå ñàìî îò åâðåè, íî è îò ðîìè. Ðàçáèðà ñå, íå ñúñ ñúùàòà èíòåíçèâíîñò, íèòî ñúñ ñúùàòà êðàéíà öåë. Íî

êúì èçòðåáèòåëíàòà ïîëèòèêà ñå âêëþ÷èõà è ñàòåëèòíèòå ðåæèìè, äîðè òîçè âúâ Ôðàíöèÿ. Ðóìúíöèòå ïðî÷èñòèõà íîâîïðèäîáèòèòå îò ÑÑÑÐ çåìè, íî íå è ñòàðèòå; Óíãàðèÿ ïîñòúïè ïî ñúùèÿ íà÷èí, íî íåùî ïîâå÷å – çàïàçè âúçìîæíîñòòà íåéíè ðîìè äà ïðîäúëæàò äà ñëóæàò â àðìèÿòà é èëè äà çàåìàò îñâîáîäåíè îò äåïîðòèðàíèòå åâðåè ðàáîòíè ïîçèöèè. Ñðåä òàçè ãðóïà èçïúêâà áåçñïîðíî óñòàøêàòà ïîëèòèêà, êîÿòî íàäìèíà äîðè ãåðìàíñêèòå î÷àêâàíèÿ.[4] Íà òîçè ôîí Áúëãàðèÿ – åäíà ñàòåëèòíà äúðæàâà – íå ïîãóáè, íèòî èíòåðíèðà ñâîè ñúãðàæäàíè ñ ðîìñêè ïðîèçõîä.[5] Çàùî? Ïðåäè âñè÷êî, â áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ ëèïñâàò äàííè çà íÿêàêâà äèñêðèìèíàòèâíà òðàäèöèÿ èëè çà àêòóàëíîñò ïðåç 40-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. íà ïîçèöèÿ ïðîòèâ ðîìèòå, íà „àíòè-öèãàíñêè” íàãëàñè, íî ñúùî: íèêîé íå ïîèñêà òîâà îò íåÿ. Òðóäíî ìè å äà ñè ïîìèñëÿ êàêâî áè ñå ñëó÷èëî, àêî Õèòëåð áåøå ïîñòàâèë è òàêîâà óñëîâèå. Íî è êàê áè ìîãúë, ñëåä êàòî å ëåñíî äà âèäè, ÷å íÿìà äðóãà ñòðàíà â Åâðîïà, êúäåòî ðîìñêîòî íàñåëåíèå äà ïðèñúñòâà â òàêàâà âèñîêà ñòåïåí, êàêòî â Ñòàðà Áúëãàðèÿ – 4-5% è â Íîâà (íàé-âå÷å â Ìàêåäîíèÿ) – îêîëî 3%. Òîâà áè çíà÷åëî íàïðèìåð âñÿêà ãðóïà ñ ãîëåìèíà íà ó÷èëèùíà ïàðàëåëêà äà îòêðèå ñâîÿòà æåðòâà è äà ÿ äîñòàâè çà åêñïåäèöèÿ â Òðåòèÿ ðàéõ! Äàëè îáà÷å ïðîáëåìúò å ñàìî â ðàçìåðà? Íèêàê íå ìè å òðóäíî äà ñè ïðåäñòàâÿ, ÷å åäíî äðóãî, õèïîòåòè÷íî æåëàíèå íà Õèòëåð áè ðàçïàëèëî äåïîðòàöèîííè áàëêàíñêè ñòðàñòè. Ñàìî ãîäèíà ñëåä 40-ãîäèøíèíàòà îò ñïàñåíèåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè íà áúëãàðñêèòå òóðöè áÿõà ñìåíåíè èìåíàòà è òîâà ñå íàðå÷å „âúçðîäèòåëåí ïðîöåñ”, à ïåò ãîäèíè ïî-êúñíî ñå ñëó÷è ÷óäîâèùíîòî èì èçñåëâàíå è ïðîêóæäàíå è îáùåñòâåíîñòòà ãî ïðèå åäèíîäóøíî êàòî „ãîëÿìàòà åêñêóðçèÿ”. Ìíîãî ïî-ðàíî, ñàìî ïåòèëåòêà ñëåä ñïàñåíèåòî îò 1943 ã., 85% îò áúëãàðñêèòå åâðåè èçáèðàò íàíîâî ñòàðàòà ñè ðîäèíà, îòêàçâàò ñå íå ñàìî îò ñèãóðíîñòòà, êîÿòî èìàò ïðè ñïàñèòåëèòå ñè, íî è îò „çåìíèÿ ðàé”. Îñòàíàëèòå 15% ñå ïðîùàâàò ñ íåçàâèñèìîñòòà [4] http://de.wikipedia.org/wiki/Porajmos [5] Ñöåíàòà ñ ðàçñòðåëà íà ðîìñêè êðàäöè îò áúëãàðñêè âîéíèöè íàâÿðíî å íàé-ãðóáîòî ïðåèíà÷àâàíå íà èñòîðèÿòà âúâ ôèëìà „Òðåòî ïîëóâðåìå”.

Обектив | Брой 210

39

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ íà ñîöèàëíèòå è êóëòóðíèòå ñè èíñòèòóòè, à íà ñïàñèòåëèòå å ïðåäîñòàâåíî íå ñàìî äà ñòîïàíèñâàò, íî è äà ñå ðàçïîðåæäàò ñ èçîñòàâåíàòà îò åäíèòå è îò äðóãèòå ñîáñòâåíîñò. Òåçè ôàêòè ñà äîáðå èçâåñòíè. Òå îáà÷å äàâàò ïðàâîòî íà òåçàòà: îòïðàùàíåòî ó äîìà äåéñòâà ðàçòîâàðâàùî è îíåâèíÿâàùî. Èìåííî òàçè íàãëàñà çàòúïè ìîðàëíèòå ÷óâñòâà ñïðÿìî ïîêúðòèòåëíèòå êàðòèíè íà íàïóñêàùèòå íè ïðåçãëàâà ñúíàðîäíèöè ïðåç 90-òå ãîäèíè íà 20-òè âåê. Òÿ ìîòèâèðà è äíåñ äúðæàâè êàòî Ôðàíöèÿ äà âðúùàò ïî äîìîâåòå èì „ãîñòóâàùèòå” ðîìè îò Áúëãàðèÿ è Ðóìúíèÿ. Åñòåñòâåíî, ÷å èìà ðàçëèêà â ñòàòóñà íà ìàëöèíñòâà è òîé ñå âèæäà äîðè â òèïè÷íà èìèãðàíòñêà äúðæàâà êàòî ÑÀÙ. Òàìîøíèòå èíäèàíöè, ìàêàð è íåìíîãî íà áðîé, ñå ïîëçâàò ñ íåèìîâåðíè ïðèâèëåãèè â ñðàâíåíèå ñ ìíîãîáðîéíèòå àôðèêàíñêè èëè àçèàòñêè çàñåëíèöè, ïúðâèòå îò êîèòî íà âñè÷êî îòãîðå íèòî ñà äîøëè äîáðîâîëíî, íèòî ìîæå äà áúäàò îáðàòíî çàñåòè â íÿêàêâè íàöèîíàëíè ëåõè èëè ãðàäèíè, îò êîèòî ñà áèëè èçêîðåíåíè. Íà òîçè ôîí ñàìî áåæàíöèòå ñå ïîëçâàò ñ (ïî÷òè) áåçóñëîâíè ïðàâà íà óáåæèùå. Ïðè îñòàíàëèòå âñåîáùîòî ïðàâî çà ñâîáîäà íà ïðèäâèæâàíå ñúîòâåòñòâà íà íàñðåùíè çàäúëæåíèÿ, êîèòî ñà îïðåäåëåíè ÷ðåç ðåäèöà óñëîâèÿ. Åòî çàùî ãîñòèòå íå áèâàò îòïðàùàíè „íà ìàéíàòà èì”, à ó äîìà, â ðîäèíàòà èëè… „â òàòêîâèíàòà èì”. Çàòîâà ïúê âñåêè ïúò êîãàòî íÿêîé Ñàðêîçè – ïðèìåðíî Íèêîëà, íàòèðè îáðàòíî íåæåëàíè ãîñòè, äðóã Ñàðêîçè – ïðèìåðíî Ðóäîëô (ïðåäñåäàòåëÿò íà Êóëòóðíîòî îáåäèíåíèå íà ðîìèòå â Àâñòðèÿ), ùå ðåàãèðà îñòðî, ÷å òîâà å ôîðìà íà äèñêðèìèíàöèÿ, îùå ïîâå÷å, ÷å â ñëó÷àèòå ïðåç 21 â. ñòàâà äóìà çà ãðàæäàíè íà ÅÑ. Ìàêàð è ìîðàëíî ñúìíèòåëíà, ïúðâàòà òåçà èçãëåæäà òúðïèìà, òÿ îáà÷å ñðåùà ïðåäåëèòå íà ñâîÿòà íåìèñëèìà óíèâåðñàëíîñò. Åâðåèòå „ïðåäè Èçðàåë” è ðîìèòå èçîáùî íå ìîãàò äà áúäàò îòïðàòåíè îáðàòíî ó äîìà. Çàòîâà ïúê òàçè íåâúçìîæíîñò ìîæå äà áúäå íàäöàêàíà îò äðóãà íàãëàñà, ñâúðçàíà ñ äðóãà òåçà. Òàçè íàãëàñà å ìîòèâèðàíà îò ñòðàõ îò ñúñåäñêà çàïëàõà. Âñÿêî ðàçãðúùàíå íà ñáîðíèê ñ àðõèâíè ñâèäåòåëñòâà ðàçêðèâà èçóìëåíèåòî íà íàöèîíàëñîöèàëèñòè÷åñêèòå ïîëèòèöè è àäìèíèñòðàòîðè äî êàêâà ñòåïåí áúëãàðñêîòî ñúçíàíèå íå å äîðàñíàëî, íå ñõâàùà çàïëàõàòà îò åâðåéñòâîòî, ïðè òîâà, ÷å íå ñòàâà äóìà

çàäúëæèòåëíî çà öèîíèñòêè çàãîâîð èëè ãðàáåæ, à ÷èñòî è ïðîñòî çà îïàñíîñò îò çàðàçà, èçèñêâàùà ñïåøíè õèãèåíèçàöèîííè ìåðêè. Òîçè ëàòåíòåí ñòðàõ îò òðàäèöèîííèÿ ñúñåä-âðàã áå ñúáóäåí è â êðàÿ íà ñîöèàëèçìà – íèùî, ÷å Òóðöèÿ å ñúñåäúò, ñ êîéòî Áúëãàðèÿ å âîäèëà íàé-ìàëêî ãîðåùè âîéíè ïðåç 20 â. Ñëåä êðàÿ ìó è ñúñ ñðèâà íà ñîöèàëíèòå èíñòèòóöèè çàïëàõàòà ñå ïðåíåñå âúðõó âúòðåøíèÿ âðàã, êîéòî å ñÿêàø „÷óæäî òÿëî”, ñìó÷åùî íàãîòîâî îò çäðàâàòà òúêàí, îò êîåòî íå ìîæåø äà ñå îòúðâåø è òè îñòàâà òèõàòà ðàäîñò, êîãàòî ñå ðàçíåñå è ñïîõîäè è äðóãè.[6] Äîáðå, íî àêî ñè äîñòàòú÷íî äîáúð èãðà÷ è ñè ãàðàíòèðàø íåóòðàëèòåò, íå ïðåñòàâà ëè ñ òîâà è ñúñåäúò äà èçãëåæäà âðàã?  êðàÿ íà 30-òå ãîäèíè íà 20-òè âåê Áúëãàðèÿ ñÿêàø ïîñòèãà òîâà. Íî ñå ïîÿâÿâà äðóã ìîòèâ, íå ïî-ñëàá îò çàïëàõàòà – òîçè íà èçêóøåíèåòî.

2. На пост край керкапорта – лека и добре платена работа Çà ñúæàëåíèå, íåóòðàëèòåòúò ñúùî èìà öåíà. Íî â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ïðåäñòàâëÿâà è íåóäúðæèìà ïîçèöèÿ. Ñúùîòî, êàêòî äîáðå ñå çíàå, ñå ñëó÷âà è ñ Áúëãàðèÿ; íà 1 ìàðò 1941 ã. òÿ ñå ïðèñúåäèíÿâà êúì Îñòà è ãåðìàíñêèòå âîéñêè ïðèñòèãàò. Öåëòà, ñúùî êàêòî å èçâåñòíî, å óäàð ñðåùó Ãúðöèÿ, çà äà ñå ïîïðå÷è íà îòêðèâàíåòî íà äðóã ôðîíò ïðåäè íàïàäåíèåòî íà ÑÑÑÐ. Çà èçíåíàäà íà Õèòëåð, Þãîñëàâèÿ ñå îòêàçâà îò ïðèÿòåëñòâîòî è ñå îêàçâà äîïúëíèòåëíà ïðå÷êà â ïëàíà „Ìàðèòà”. Íà Áúëãàðèÿ ñå íàëàãà äà íàïðàâè èçáîð è òÿ ðåøàâà äà ïðîïóñíå ãåðìàíñêèòå äèâèçèè íå ñàìî íà þã, íî è íà ñåâåðîçàïàä. Åòî êàê Þãîñëàâèÿ å ñðàçåíà îò ìíîãî ñòðàíè, ñ ó÷àñòèåòî íå ñàìî íà íåìñêè, íî è íà àâñòðèéñêè, èòàëèàíñêè, óíãàðñêè, ðóìúíñêè è õúðâàòñêè âîéñêè. Ñ èçêëþ÷åíèå íà Ðóìúíèÿ, âñè÷êè ó÷àñòíèöè ñè „îò÷óïâàò” ïî ïàð÷å. Òàêîâà ñå

[6] Êîëêî ñòðàøåí ìîæå äà ñå îêàæå „ñúñåäúò” ïîêàçâà Ô. Êàôêà â åäíîèìåííèÿ ñè ðàçêàç îò 1917 ã., ïóáëèêóâàí ïðåç 1931 ã.

Обектив | Брой 210

40

70 ГОДИНИ ВОЙНА НА ИНТЕРПРЕТАЦИИТЕ

ïàäà è íà Áúëãàðèÿ. Ñàìî çàùîòî å îòâîðèëà åäíà ïîðòà. Ïîäîáíà íà îíàçè „êåðêàïîðòà”, ïðåç êîÿòî ñïîðåä Ñòåôàí Öâàéã åíè÷àðèòå íàõëóëè ôàòàëíî â Êîíñòàíòèíîïîë[7]. Îíàçè âðàòè÷êà ïðåç 1453 ã. áèëà îñòàíàëà íåçàòâîðåíà, äðóãàòà, ïðåç 1941 ã., áúëãàðñêèòå âëàñòè îòâîðèëè ñàìè. Äî ñåãà íå ìîãà äà îòêðèÿ ñõîäíî äåéñòâèå ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Äúðæàâè è íàðîäè ñå áèÿò èëè íå ñå áèÿò, íÿêîé îáà÷å ñè ìèñëè, ÷å ñëåä êàòî å èçïúëíèë ñàìî ïîðòèåðñêà ðîëÿ, èìà ïðàâîòî äà æèâåå ñúñ ñïîêîéíà ñúâåñò è äà êàçâà: „÷å êàêâî òîëêîâà ñúì íàïðàâèë?”. Ñëåä êîåòî äà ïðèåìå è ñðåáúðíèöèòå… Ðàçáèðà ñå, ñêîðî êîìïðîìèñúò ñå îêàçâà íàêëîíåíà ïëîñêîñò. Ëåêà-ïîëåêà êðîòêà Áúëãàðèÿ ñå îêàçâà âúâ âîéíà íà òðè îêåàíà: íå ñàìî ñ Ãúðöèÿ è Þãîñëàâèÿ, íî ñ ×åõèÿ, ñúñ ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ, ñ Þæíîàôðèêàíñêèÿ ñúþç, Íèêàðàãóà, Ãâàòåìàëà, Íîâà Çåëàíäèÿ, êàêòî è â äèïëîìàòè÷åñêè ðàçâîä ñ Èðàí è Ìåêñèêî. Çíàì, ÷å åâåíòóàëíàòà ñúïðîòèâà ñðåùó Ãåðìàíèÿ áè èìàëà óæàñíà è êúðâàâà öåíà. Âñå åäíî äàëè ùåøå äà çàáàâè ñ îùå ìàëêî óäàðà íà èçòîê è äà ïðèáëèæè ñáëúñúêà íà Õèòëåðîâàòà àðìèÿ ñ öàð Çèìà.[8] Èìà è îùå íåùî. „Áàëêàíñêèÿò ïîõîä” íà Õèòëåð å ïîñëåäíèÿò áëèòöêðèã, ñ íåãî ïðèêëþ÷âà ðåâèçèîíèñòêàòà è èäâà ðåäúò íà òîòàëíàòà âîéíà. À èìåííî â òîòàëíàòà âîéíà ëúñâà èñòèíñêîòî ëèöå íà íàöèîíàëñîöèàëèçìà – ïúëíîòî óíèùîæàâàíå íà áîëøåâèçìà è åâðåèòå. Çàðàäè íåî÷àêâàíîòî ðàçðàñòâàíå íà ïàðòèçàíñêîòî äâèæåíèå íà Áàëêàíèòå îáà÷å, ðàçêðèâàíåòî íà òàçè ñúùíîñò ñòàâà è ïî-ðàíî. Áåçìèëîñòíîòî èçáèâàíå íà çàëîæíèöè îò Âåðìàõòà, íå ñàìî îò SS, çàïî÷âà â Þãîñëàâèÿ è â Ãúðöèÿ!  Ñúðáèÿ – 100 çà âñåêè óáèò è 50 çà âñåêè ðàíåí íåìñêè âîéíèê. Ñàìî çà íÿêîëêî ñåäìèöè ñà ðàçñòðåëÿíè 31 000 äóøè. Ïàðàëåëíî íà òîâà âîéíàòà ñ ïàðòèçàíèòå ñòàâà ïðåòåêñò çà ïðî÷èñòâàíåòî íà åâðåèòå. Ñúîáùåíèåòî äî Áåðëèí îò ñðåäàòà íà 1942 ã. „Serbien ist judenfrei” ñáúäâà

[7] Öâàéã, Ñò. “Ïàäàíåòî íà Âèçàíòèÿ” îò Çâåçäíè ìèãîâå íà ÷îâå÷åñòâîòî. Ïðåâ. îò íåìñêè Ìàðãàðèòà Äèëîâà, â: Èçáðàíè òâîðáè, ò. 4, Íàðîäíà êóëòóðà, Ñîôèÿ, 1989, ñ. 239-262.

[8] Òàêà ñìÿòà Õàíñ-Óëðèõ Âåëåð ïî îòíîøåíèå íà îòëîæåíîòî íà÷àëî íà ïëàíà „Áàðáàðîñà”. Âæ. Wehler, Hans-Ulrich, Deutsche Gesellschaftsgeschichte, Bd. 4: Vom Beginn des ersten Weltkrieges bis zur Gründung der beiden deutschen Staaten 1914–1949, C.H. Beck Verlag, Muenchen 2003.

íàé-ñúêðîâåíèÿ ñúí íà Õèòëåð[9]. Èçîáùî íå áèõ èñêàë áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå äà áúäå ëàêìóñúò çà ïðîÿâëåíèåòî íà íàöèñòêàòà ñúùíîñò. Íî ñëåïè ëè ñà áèëè òîãàâàøíèòå áúëãàðñêè óïðàâíèöè, àðìåéñêè è ïîëèöåéñêè íà÷àëíèöè, ÷èíîâíèöè è èíòåëåêòóàëöè, çà äà íå âèäÿò êàêâî ñòàâà íå êúäå äà å, à íåïîñðåäñòâåíî çàä ãðàíèöàòà? ×å ïî àíàëîãèÿ æèâîòúò íà åâðåèòå â îáåäèíåíà Áúëãàðèÿ ñòðóâà ñìúðòòà íà 600 ñâðúõ÷îâåêà, ðåñïåêòèâíî 1 200 òåâòîíñêè ðàíè. Èëè íå ñà áèëè ñëåïè, íî ïúê ñà áèëè çàñëåïåíè? Òàêà èëè èíà÷å, àêî ñå îïèòàìå äà ñå ïîñòàâèì íà ìÿñòîòî íà ñúñåäèòå ñè, êàêâà å ñòîéíîñòòà íà òâúðäåíèåòî, ÷å ñòàâàëî äóìà ñàìî çà ïîðòèåðñòâî, êàêòî ñå êàçâà: „ëåêà è äîáðå ïëàòåíà ðàáîòà”? Íÿìà ëè ïîíå äà âúçêëèêíåì: Òîâà íå çíà÷è ïî÷òåíà! Íî çà êàêâî å ÷åñòòà, êîãàòî ñå ïàäàò òîëêîâà îáëàãè? Áúëãàðèÿ ñáúäâà ìå÷òèòå ñè, â Íîâèÿ ðåä ñå îêàçâà èãðà÷, êîéòî å óäàðèë äæàêïîòà áåç äîðè äà ðèñêóâà. Çàòîâà íà ïîìîù èäâàò îïðàâäàíèÿòà ÷ðåç çàñëóãèòå. Ìîæå äà íå ñìå çàñëóæèëè ñåãà „îáåäèíåíèåòî” ÷ðåç îðúæèå, íî äîñòàòú÷íî äðóãè îòêîëåøíè çàñëóãè èìàìå, êàêòî ïî ïðàâîòî íà ñèëàòà, òàêà è ïî ñèëàòà íà ïðàâîòî. Òàçè ëîãèêà íà ìàëêîòî äåéñòâèå, ïî÷òè áåçäåéñòâèå, îò êîåòî ïðîèçòè÷àò ãîëåìè îáëàãè, å ñÿêàø ÷àñò è îò íàé-íîâàòà íè èñòîðèÿ. Ïðåç þíè 1999 ã. áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî (çàåäíî ñ óíãàðñêîòî) íå îòâîðè êîðèäîð íà ðóñêàòà àâèàöèÿ â ïîäêðåïà íà äåñàíòà, ïðîíèêíàë íà ëåòèùåòî â Ïðèùèíà îò Áîñíà è Õåðöåãîâèíà. Íå ÷å ïîïðå÷è îñîáåíî, çàùîòî ìàðøðóòèòå íàä Ðóìúíèÿ, ïðåç Ãúðöèÿ è Ìàêåäîíèÿ ñå îêàçàõà îòâîðåíè. Íî æåñòúò, îïðåäåëåíî, áå âúçíàãðàäåí. Çà ñúæàëåíèå, ìîòèâèòå òðóäíî ìîãàò äà èçëÿçàò íàÿâå; âñå ïàê ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî ïîçèöèÿòà îò ëÿòîòî íà 99-òà èçãëåæäà îïðàâäàíà, äîêîëêîòî íå äîâåäå äî íàêàëÿâàíå íà íàïðåæåíèåòî. Íî òîëêîâà ëè ïîëîæèòåëåí å çíàêúò íà çàòâîðåíàòà áúëãàðñêà ãðàíèöà ïðåä àëáàíñêèòå áåæàíöè, òúðñåùè ñïàñåíèå îò Êîñîâî, ÷èéòî îáðàç ïî CNN

[9] Îòíîñíî âðåìåòî âæ. Conze, E., Frei, N., Hayes, P., Zimmermann, M., Das Amt und die Vergangenheit. Deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der BRD. Karl Blessing Verlag, München 2010, 242. Òîâà äàâà îòãîâîð çàùî íà êîíôåðåíöèÿòà Âàíçåå Ñúðáèÿ íå ïðèñúñòâà êàòî ïðî÷èñòåíà.

Обектив | Брой 210

41

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ

áúëãàðñêè ïîëèòîëîã ñðàâíÿâàøå ñ „åêçîäóñ”? Ìîæå ëè ìèíèìàëèçìúò íà ó÷àñòèåòî äà áúäå íîðìà? Áåç çíà÷åíèå äàëè âúçïèðà îïèòè çà ïîëèòè÷åñêè ðåâàíøèçúì, èëè å ôîðìà íà íåñúïðè÷àñòíîñò â áåäà? Êîëêîòî äîñòàâêàòà íà ïîõîäíè êóõíè è ñãëîáÿåìè êîëèáè è äà áåøå â ïîëçà íà êîñîâàðèòå, òÿ íèòî ãè ïðèþòè êàòî áåæàíöè, íèòî ðàçòîâàðè ìàêåäîíöèòå îò ïðÿêîòî áðåìå. Íàâÿðíî ïîãëåäúò ìè êúì ñïîìåíàòèòå ñúáèòèÿ íå å „ïðàâèëåí” îò åäíà âúòðåøíà ïåðñïåêòèâà, íî ñúì óáåäåí, ÷å îòñòðàíè íàöèîíàëíîòî íè ïîâåäåíèå êúì ñúñåäèòå äåéñòâèòåëíî èçãëåæäà ïîðòèåðñêî. Íåçàâèñèìî îò ïîëçàòà, êîÿòî íèå ñàìèòå èìàìå îò íåãî. Çàòîâà íå áèâà äà íè ó÷óäâà â êàêâè õóäîæåñòâåíè îáðàçè íè ïðåäñòàâÿò.

3. Българският трабант [10] и неговият манталитет Ñòðóâà ìè ñå, îò 1993 ã. ïî îòíîøåíèå íà íîâîïðèäîáèòèòå îò Áúëãàðèÿ ïðåç 1941 ã. îáëàñòè ñðåä ïóáëèêàöèèòå çàïî÷íà äà áðîäè èçðàçúò „àäìèíèñòðèðàíè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè”. Çàåäíî ñ òàçè ôðàçà âëåçå â îáîðîò è äðóãà, çà çàïàçâàíåòî íà „ãåðìàíñêà þðèñäèêöèÿ” íà ñúùîòî ìÿñòî. Òå ñúæèòåëñòâàò è â ïðèåòàòà îò áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò Äåêëàðàöèÿ îò 8 ìàðò 2013 ã.: „Îöåíÿâàéêè îáåêòèâíî èñòîðè÷åñêèòå ñúáèòèÿ, äíåñ íå ìîæå äà ñå îñïîðâà ôàêòúò, ÷å 11 343 åâðåè ñà äåïîðòèðàíè îò Ñåâåðíà Ãúðöèÿ è Êðàëñòâî Þãîñëàâèÿ, êîèòî òîãàâà ñà ïîä ãåðìàíñêà þðèñäèêöèÿ. Êàòî îñúæäàìå òîçè ïðåñòúïåí àêò, ïðåäïðèåò îò õèòëåðèñòêîòî êîìàíäâàíå, èçðàçÿâàìå ñúæàëåíèå, ÷å íå å áèëî âúâ âúçìîæíîñòèòå íà ìåñòíàòà áúëãàðñêà àäìèíèñòðàöèÿ äà ãî ñïðå.” Âå÷å 20 ãîäèíè íå ìîãà äà íàìåðÿ êàêúâòî è äà å äîêóìåíò íà íåìñêè åçèê, â êîéòî äà ñå ãîâîðè çà òàêîâà íåùî. Íàïðîòèâ, íàòúêâàì ñå íà åëåìåíòàðíè óòî÷íåíèÿ, [10] „Trabant” = ñïîäâèæíèê, ñïúòíèê, áîäèãàðä, ïàëå (òè÷àùî êðàé ìàéêà ñè).

÷å îò Áèñìàðêîâî âðåìå íàñàì „þðèñäèêöèÿ” íà íåìñêè íå çíà÷è íèùî ïîâå÷å îò „ñúäåáíà âëàñò”.[11] Ñ àäìèíèñòðèðàíåòî íåùàòà ñà ïîóäà÷íè, äîêîëêîòî å íàëèöå ñúîòâåòñòâèåòî íà íåìñêè „unter Bulgarischer Verwaltung”. Ïðîáëåìúò òóê ïúê å, ÷å âñè÷êè ïðåïðàòêè ñî÷àò êúì åäèíåäèíñòâåí èçòî÷íèê – íàäïèñ âúðõó êàðòà, ïóáëèêóâàíà â ñåäìè÷åí âåñòíèê. Ñòàâà äóìà çà âåñòíèê Das Reich îò 18.10.1941 ã. Âñåêè ìîæå è äíåñ äà ñè çàêóïè íÿêîÿ îò „çàñòîåëèòå” áðîéêè, äîñòàòú÷íî å äà ïîñåòè ñòðàíèöàòà â èíòåðíåò[12] è äà ïðèâåäå ñúîòâåòíàòà ñóìà îò 39,95 åâðî. Îòêîãà îáà÷å ñåäìè÷íèöèòå ñà ñå ïðåâúðíàëè â ðåøàâàù èñòîðè÷åñêè ôàêò? Íå å ëè ïî-äîáðå äà âèäèì êàêâî ñà ïîäïèñâàëè îôèöèàëíèòå ïðåäñòàâèòåëè íà Áúëãàðèÿ è Ãåðìàíèÿ. Äà âçåìåì Ñïîðàçóìåíèåòî „Êëîäèóñ-Ïîïîâ” (Claudius-Popov) îò 24 àïðèë 1941 ã.  ïðåïèñà îò 27.04 èçðè÷íî ñòàâà äóìà çà „îêóïèðàíà îò Áúëãàðèÿ” òåðèòîðèÿ. Íà âñè÷êî îòãîðå, âñÿêî áúäåùî óòî÷íÿâàíå íà ãðàíèöè – „îêîí÷àòåëíîòî óðåæäàíå” – çàñÿãà åäèíñòâåíî Ãúðöèÿ, íî íå è Ìàêåäîíèÿ, ïîíåæå áúëãàðñêèòå ïàðòíüîðè èñêàò è Ñîëóí.  ñàìîòî Ñïîðàçóìåíèå íà íåìñêè ïðèñúñòâà èçðàçúò “von Bulgarien besetzten Teil”, íî íå è íÿêàêâî àäìèíèñòðèðàíå (Verwaltung). Âÿðíî, Ãåðìàíèÿ ñè îñèãóðÿâà íåïðèêîñíîâåíè îáëàñòè çà ðàçïîðåæäàíå è òî â òðè íàïðàâëåíèÿ. Ïúðâîòî ñå îòíàñÿ äî ñóðîâèíèòå, îñîáåíî ñêîïñêèÿ õðîì, íî è âñÿêà áúäåùà êîíöåñèÿ ñëåäâà äà ñå ñúîáðàçÿâà ñ íåìñêèòå èíòåðåñè (÷ë. 1). Âòîðîòî ãàðàíòèðà íà Ãåðìàíèÿ ïðàâîòî äà ïîëó÷àâà êîíôèñêóâàíîòî èìóùåñòâî (Beschlagnahmungen) è òîâà íà

[11] http://de.wikipedia.org/wiki/Jurisdiktion, òàçè ñòðàíèöà ïðåïðàùà êúì 4 ñòàòèè.

[12] http://www.historische-zeitungen-bestellen.de/historischezeitungen-zeitschriften-vom-18.10.1942. Èíòåðåñúò êúì êàðòè, çàíèìàâàùè ñå ñ äåñåòòå ÷àñòè íà áèâøà Þãîñëàâèÿ, ìîæå äà ñå çàäîâîëè è îò òóê: http://de.wikipedia.org/wiki/Serbien_im_Zweiten_Weltkrieg; ñëåä íàòèñêàíåòî íà ïúðâàòà êàðòà è îòêðèâàíåòî íà íîâèÿ ïðîçîðåö: http://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Serbia1941_1944.png . Äîêîëêîòî ìîãà äà ïðåöåíÿ, â î÷èòå íà Ãåðìàíèÿ ñòàòóñúò íà Ñúðáèÿ å ñ ïî-ãîëÿìà íåçàâèñèìîñò è òÿ íå å ïîäåëåíà ñ äðóãè îêóïàòîðè. Íÿêàêâà ðàçëèêà ñ Ãúðöèÿ ñå âèæäà è îò ðàçïîëàãàíåòî íà äâåòå äúðæàâè â ðàçëè÷íè ðàçäåëè (a è b) íà Òàáëèöàòà çà óíèùîæàâàíå íà åâðåèòå îò Êîíôåðåíöèÿòà „Âàíçåå”. Íå èçêëþ÷âàì è ñúîòâåòíèòå ìàðèîíåòíè ïðàâèòåëñòâà ñúùî äà ñå ðàäâàò íà ðàçëè÷íî þðèäè÷åñêî ïðèçíàâàíå â Áåðëèí.

Обектив | Брой 210

42

70 ГОДИНИ ВОЙНА НА ИНТЕРПРЕТАЦИИТЕ

âðàãîâåòå, à íà Áúëãàðèÿ ñå ïàäà âèñîêàòà ÷åñò è çàäúëæåíèåòî äà äîñòàâÿ ñúùîòî çà ñâîÿ ñìåòêà, êàêòî âïðî÷åì äà ïîåìà ðàçõîäèòå çà ïðåñòîÿ íà íåìñêè âîéñêè íà îêóïèðàíàòà îò íåÿ òåðèòîðèÿ, à è ïîêðèâàíåòî íà ñúîòâåòíèÿ äÿë îò íÿêîãàøíèòå þãîñëàâñêè çàäúëæåíèÿ êúì Ãåðìàíèÿ (÷ë. 2-4, 6). Òðåòî, Áúëãàðèÿ ñå çàäúëæàâà äà íå âúçïðåïÿòñòâà ðàáîòàòà íà ñåçîííè ðàáîòíèöè (Wanderarbeiter) â Ãåðìàíèÿ (÷ë. 2).[13] Òîëêîâà ëè å òðóäíî äà ñå ðàçáåðå çà êàêâà „þðèñäèêöèÿ” èäå ðå÷? Ìíîãî ñêîðî åâðåèòå ñå ïðåâðúùàò â ñóðîâèíà çà „ôàáðèêèòå çà òðóïîâå” (Õàíà Àðåíò), à ñåçîííèòå ðàáîòíèöè å èçðàç, ñ êîéòî è âúâ Ôðàíöèÿ âå÷å ñà òðåòèðàíè ðîìèòå è ëèøåíèòå îò ïîìèíúê åâðåè. Âñåêè ïîíàçíàéâàù àíãëèéñêè å ìîæåë äà ñè äàäå îòãîâîð çà êàêâî ñòàâà äóìà ïðè Wanderarbeiter, àêî ìó ìèíå ïðåç óìà, ÷å ðîìàíúò íà Þæåí Ñþ Ñêèòíèêúò åâðåèí (Le Juif errant), íà íåìñêè ìîæå äà å Der Ewige Jude, íî íà àíãëèéñêè å The Wandering Jew. ßâíî îáà÷å, ÷å áúëãàðñêèòå âëàñòè ñà áèëè íàÿñíî. Íà 14 ìàé 1941 ã. âîéñêèòå âëèçàò â Ìàêåäîíèÿ, íà 10 þíè 1942 ã. (ò.å. ãîäèíà ïî-êúñíî) ãðàæäàíèòå ñ „áúëãàðñêè ïðîèçõîä” ñòàâàò àâòîìàòè÷íî áúëãàðñêè ïîäàíèöè, îñòàíàëèòå – àêî èñêàò, íî ïúê ùå òðÿáâà äà ñå îòêàæàò îò ïàðèòå ñè è äà íàïóñíàò òåðèòîðèÿòà, à åâðåèòå – è äà èñêàò, íèòî ùå ïîëó÷àò íîâîòî ïîäàíñòâî, íèòî ìîãàò äà íàïóñêàò, à ãóáÿò è èìóùåñòâîòî ñè. Öÿë „êèíäåðñþðïðèç”: òðè â åäíî. Åòî êàê, àäìèíèñòðèðàéêè òèõî è êðîòêî, Áúëãàðèÿ ñúçäàâà òàêà íóæíèòå íà Ðàéõà Wanderarbeiter-è è ÷îâåøêè ñóðîâèíåí ìàòåðèàë – res nulius. Ñ äðóãè äóìè, ñïàçâà ñè òî÷êèòå ïî Ñïîðàçóìåíèåòî „Êëîäèóñ-Ïîïîâ”. Ïðåäè äà ãëåäàìå êàêâî ñå å ñëó÷âà â Òðåòî ïîëóâðåìå, íåêà âèäèì õîäà íà ìà÷à â ðåäîâíîòî âðåìå. Íà 28 ÿíóàðè 1943 ã. ñêîïñêèÿò îáëàñòåí ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê Àñåí Áîãäàíîâ äîêëàäâà [13] Íå ìîãà äà ðàçáåðà êîé íåìñêè èçðàç ñúîòâåòñòâà íà „îòñòúïåíèòå íà Áúëãàðèÿ îáëàñòè” ñïîðåä öèòàòà îò Ñïîðàçóìåíèåòî â ñòàòèÿòà íà Ñïàñ Òàøåâ „Áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ ïðåç 1941-1944 ã. è ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå”, â: Ãðîçåâ, Ê., Ð. ÌàðèíîâàÕðèñòèäè. Åâðåèòå â Èçòî÷íà Åâðîïà â ãîäèíèòå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è Ñòóäåíàòà âîéíà (1939-1989). ÓÈ Ñâ. Êë. Îõðèäñêè, Ñîôèÿ, 2013, ñ. 115.

äî ÄÑ ïðè Äèðåêöèÿ íà ïîëèöèÿòà, îòäåë „Á”, îòíîñíî ïðîÿâè íà ÂÌÐÎ-àêòèâèñòè. Ðàçêàçâàéêè çà ñëó÷èëîòî ñå ïðåç èçìèíàëàòà 1942 ã., ñòèãà äî ìåñåö ìàðò è ñëåäâà ðåïîðòàæúò ìó çà „ìà÷à îò äúðæàâíîòî ïúðâåíñòâî ìåæäó … „Ëåâñêè”, Ñîôèÿ è „Ìàêåäîíèÿ”, Ñêîïèå”. Ïðèñúñòâàò 6 000 äóøè. Æåíà ìè ñìÿòà, ÷å òîâà îòäàâíà íå ñå ñëó÷âà ïî ñòàäèîíèòå íè èëè ñàìî ïðè òóðíå íà „Ïëàíåòà Ïàéíåð”. Íî òîãàâà, ïðåäè 70 ãîäèíè, îíîâà ìíîçèíñòâî ñòàâà ñâèäåòåë êàê äâàäåñåò ìèíóòè ñëåä íà÷àëîòî íà èãðàòà ðåôåðúò îòìåíÿ ãîë íà „Ìàêåäîíèÿ” , ïóáëèêàòà ïëàìâà è… ðåôåðúò ïðèçíàâà ãîëà. Ïðåç âòîðîòî ïîëóâðåìå „Ëåâñêè” âêàðâà ãîë, êîéòî ïúê êîëåãèàëíî íå å ïðèçíàò îò èãðà÷èòå íà „Ìàêåäîíèÿ” è… ìà÷úò å ïðåêðàòåí. „Îçâåðåíà, ïóáëèêàòà îòïðàâÿøå íàé-íèçêè õóëè ïî àäðåñ íà ñîôèÿíöè, ÷óâàõà ñå âèêîâå „ìàéêà áóãàðàøêà”, „Äîëó Áúëãàðèÿ… Ãîðå Ìàêåäîíèÿ”…, „ïðîÿâèòå ñòèãíàõà äîòàì, ÷å áÿõà îáèäåíè è áúëãàðñêè îôèöåðè”…, „ìíåíèåòî íà ïî-ñåðèîçíèòå ãðàæäàíè áå, ÷å íàïðàâåíîòî â ïðîäúëæåíèå íà 11 ìåñåöà çà ïðèîáùàâàíåòî íà ìåñòíîòî íàñåëåíèå, êàòî ÷å ëè ñå ðàçðóøè ñ åäèí çàìàõ íà òîÿ ìà÷”.[14] Çàòîâà ïúê ñ åäèí çàìàõ íà çàêîíîäàòåëíèÿ ìå÷, òðè ìåñåöà ïî-êúñíî íåùàòà ñè èäâàò íà ìÿñòîòî. Äà ñå çíàå êîé å ïîäàíèê, êîé íå å. Òàêà äå. Èíà÷å íÿìà äà èìàìå èñòèíñêî âúòðåøíî ïúðâåíñòâî. À âñåêè çíàå êîëêî âàæåí å ôóòáîëúò çà åäíà äúðæàâà. Âúïðîñúò ñ ãðàæäàíñòâîòî, ïàðäîí, ñ ïîäàíñòâîòî, ðåøàâà íå ñàìî ôóòáîëíè ïðîáëåìè, íî è àäìèíèñòðàòèâíè. Àäìèíèñòðàòîðèòå çàïî÷âàò äà ñè âúðøàò ðàáîòàòà ïî ÿñíè ïðàâèëà è äà õîäÿò íåîáåçïîêîÿâàíè íà ìà÷. Âå÷å íÿìà äà ñå ïîâòàðÿò ãðîçíè ñöåíè êàòî òàçè îò ìàðò: „Ïðåç âðåìå íà èãðàòà íÿêîè îò ïðèñúñòâàùèòå äðúíêàõà çâúíöè íàä ãëàâèòå íàä ÷èíîâíèöè è äðóãè ëèöà, äîøëè îò ñòàðèòå ïðåäåëè, êàòî ãè ïîäèãðàâàõà è îáèæäàõà ïî íàéðàçëè÷åí íà÷èí, âúïðåêè âúçäúðæàíîòî ïîâåäåíèå íà ïîñëåäíèòå”.[15] Íàëè ñè ïðåäñòàâÿòå êàêâî ñëåäâà, êîãàòî ñúùèíñêè ïîäàíèê äðúíêà íàä ãëàâàòà íà ñâîÿ ÷èíîâíèê è äàëè ñúùèÿò òîçè ÷èíîâíèê ùå ñå âúçäúðæà.

[14] Âæ. Áúëãàðñêîòî óïðàâëåíèå âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ (1941-44), 267. Äîáàâèë ñúì êàâè÷êè íà Ìàêåäîíèÿ, íî íå èçêëþ÷âàì è çàä ëèïñàòà èì äà ñå êðèÿò ãîëåìè òåîðèè.

[15] Ïàê òàì.

Обектив | Брой 210

43

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ Òàêà èçãëåæäà àäìèíèñòðèðàíåòî âúâ âúòðåøíîäúðæàâåí ïëàí. Íî íåêà ãî âèäèì âúâ âúíøíîäúðæàâåí, íà ïîëåòî íà äèïëîìàöèÿòà. Òàì ñå âîäè ñúùèíñêà áèòêà. Óæ Ãåðìàíèÿ ñàìî å äàëà íà Áúëãàðèÿ äà ñòîïàíèñâà çåìèòå é, äîêàòî òÿ âîäè ïîõîäè â ïîâå÷åòî ïîñîêè íà ñâåòà, íî ïúê áúëãàðñêèòå âëàñòè ñå îïèòâàò äà îòâîþâàò ïî ìèðåí ïúò îò Èòàëèÿ íÿêîÿ è äðóãà ïàëàíêà, äà ïðåíà÷åðòàÿò òàêà íàðå÷åíàòà „Âèåíñêà ëèíèÿ”. Äàëè ïúê íå è â ïîëçà íà Ðàéõà? Òîâà ùå ïîêàæå áúäåùåòî. À íàñòîÿùåòî èçãëåæäà òàêà â Äíåâíèêà íà Ôèëîâ è â Äíåâíèêà íà ãðàô ×àíî, çåòÿ íà Ìóñîëèíè.[16] Íà 9 àïðèë 1941 ã., äâå ñåäìèöè ïðåäè Êëîäèóñ è Ïîïîâ äà ïîäïèøàò Ñïîðàçóìåíèåòî, Ôèëîâ íàó÷àâà îò öàðÿ (ñè), ÷å òåðìèíúò „îêóïàöèÿ” å íåæåëàí è çà ïðåäïî÷èòàíå å äà ñå ãîâîðè çà „îïàçâàíå íà ðåäà è ñïîêîéñòâèåòî” (Ôèëîâ: 303). Òîâà ïîÿñíåíèå å â àâñòðèéñêè ñòèë, êúäåòî „àíøëóñ” íå áè òðÿáâàëî äà çíà÷è íèòî îêóïàöèÿ, íèòî àíåêñèÿ, à íåùî ïî-òàêà. 10 äíè ïîêúñíî öàðÿò (ñïîðåä Ôèëîâ) ñå íåðâè ïðåäè ñðåùàòà ñè ñ ôþðåðà, çàùîòî Ñîëóí ìîæå äà ñå îêàæå ñàìî áëÿí, íî êîãàòî ñå âðúùà, ÿâíî èçãëåæäà óñïîêîåí (Ôèëîâ: 313-314). Ñëåäâàùèòå íîùè ãëàâíèòå ãåðîè, ãëåäàéêè êàðòàòà íà Áàëêàíèòå, ñà îáõâàíàòè îò Ãàóñêè ñòðàñòè, ãðàíè÷åùè ñ òðèàíãóëà÷íà áîëåñò. Áîëêàòà îò çàãóáàòà íà Äåáúð è Òåòîâî ñå ñìåñâà ñ ðàäîñòíàòà íàäåæäà çà Îõðèä. „Ðàáîòàòà ñå ñëàãà òàêà: çà Ñîëóí Ôþðåðúò îùå íå áèë âçåë ðåøåíèå; ñúùî è çà ãðúöêà Ìàêåäîíèÿ. Ñðúáñêà Ìàêåäîíèÿ äî Øàð è Êà÷àíèê ñ Âðàíÿ è Ïèðîò ùå áúäàò íàøè; â Òðàêèÿ íà èçòîê îò ëèíèÿòà Ñâèëåíãðàä-Äåäåàãà÷ ùå ñå íàïðàâÿò âåðîÿòíî êîíöåñèè ñ òóðöèòå”.[17] Ñëåä ïîäïèñâàíåòî íà Ñïîãîäáàòà è ëè÷íè ñðåùè íà öàðÿ ñ Êëîäèóñ, Ôèëîâ íàó÷àâà íà 27 àïðèë, ÷å „Îõðèä îñòàâà ñ Ðåñåí ó íàñ, îáà÷å Ïðåñïà, Ñòðóãà, Äåáúð, Ãîñòèâàð, Òåòîâî è Êè÷åâî îñòàâàò â Àëáàíèÿ” (Ôèëîâ: 318). Ñðåùó èòàëèàíñêîòî “êàòèíà÷î” å íóæíà äðóãà òàêòèêà! Äàíî ñàìî íÿêîé ðåôåð íå ñâèðè â òÿõíà ïîëçà, êàêòî ùå ñå îêàæå ïðåç 1994 ã. Îíåçè, êîèòî íå âÿðâàò íà òàêòèêàòà íà Ôèëîâ, ñëèçàò îò òðèáóíàòà íà ïàðëàìåíòà – òàêàâà å

[16] Ôèëîâ, Á. Äíåâíèê, (2-ðî èçä.). Èçä. ÎÔ, Ñîôèÿ, 1989, Ãðàô ×àíî, Ã. Ïîëèòè÷åñêè äíåâíèê 1939–1943 ã. (ïðåâ. îò àíãë. Çäð. Ñòàíêîâ). Ñîôèÿ, Áúëãàðñêè õóäîæíèê, 1992.

[17] Òåêñòúò å êîðèãèðàí ðåøèòåëíî îò ìåí, òúé êàòî íå ìîãà äà äîïóñíà, ÷å ïðîô. Ôèëîâ áè èçïèñàë „ôþðåð” ñ ìàëêà áóêâà, çàïèñ îò 23.04., ñ. 315.

ñúäáàòà íà Íèêîëà Ëîãîôåòîâ, ïðåäñåäàòåë íà XXV Íàðîäíî ñúáðàíèå äî 18 ìàé 1941 ã.[18] Íîâàòà òàêòèêà ïðàùà öàð Áîðèñ ïðè Õèòëåð è Ðèáåíòðîï, êîèòî îäîáðÿâàò Í.Â. ñàì äà ïîñåòè Ðèì. Ïðåç þíè öàðÿò ïúðâî ñðåùà êðàëÿ, ò.å. òúñò ñè (Âèêòîð Åìàíóèë III, áàùà íà Äæîâàíà äè Ñàâîÿ, èçâåñòíà è êàòî öàðèöà Éîàííà), îò êîãîòî íàó÷àâà, ÷å èìà íÿêàêúâ ãàô ñ ãðàô ×àíî è âìåñòî äà òúðñè çåòÿ, ïî-äîáðå äà ñå ñðåùíå íàïðàâî ñ Äó÷åòî. Íà 12 þíè òîâà ñå ñëó÷âà. Ìóñîëèíè è öàð Áîðèñ óãîâàðÿò ñðåùà íà ìèíèñòðèòå Ôèëîâ è Ïîïîâ â Èòàëèÿ è Ôèëîâ îòáåëÿçâà ðàäîñòåí òîçè óñïåõ â äíåâíèêà ñè.  ñâîÿ äíåâíèê ïúê ×àíî çàïèñâà íà 30.06: „Àêî õúðâàòèòå è áúëãàðèòå ñå îïèòâàò äà õèòðóâàò, ãðàíèöèòå äà ñå îïðåäåëÿò ñ äåêðåò, áåç äà ñå âçåìà òÿõíîòî ìíåíèå” (×àíî: 263). Çà ñúæàëåíèå, ïðåç þëè Ôèëîâ íàó÷àâà, ÷å íå ñàìî ùå òðÿáâà äà íîñÿò ïîäàðúöè è ïîâå÷êî îðäåíè (Ôèëîâ: 352), íî è ÷å èòàëèàíöèòå ñà íàãúíàëè „áúëãàðî-àëáàíñêàòà ãðàíèöà” â ñâîÿ ïîëçà, çàòîâà ãè óâåäîìÿâà, ÷å Ïîïîâ ñå áèë ðàçáîëÿë. Ñëåä äúëãî ÷àêàíå, íà 19.07. ×àíî çàïèñâà: „Íàáëèæàâàùàòà áåçïëîäíà âèçèòà íà áúëãàðñêèòå ìèíèñòðè â Ðèì çàïî÷âà ñ ëîøè ïðåäçíàìåíîâàíèÿ” (×àíî: 268). Âñå ïàê ñðåùàòà ñå ñúñòîè è â ïðÿê ñáëúñúê ñúäáàòà íà ìàíàñòèðà „Ñâ. Íàóì” ñå îêàçâà äèïëîìàòè÷åñêà ñïîðíà òîïêà. ×àíî îòáåëÿçâà çà ãîñòèòå: „ìîëÿò ñå èçâåñòíè îòñòúïêè…, êîèòî ñà èì íåîáõîäèìè çà çàñèëâàíå íà ëè÷íîòî èì ïîëîæåíèå â ñîáñòâåíàòà èì ñòðàíà. Àç ïúê ñå äúðæàõ òâúðäî ïîðàäè ôîðìàëíè ïðè÷èíè, íå ÷å áÿõ óáåäåí”.[19]

[18] Åêçåêóòèðàí íà 01.02.45 ã. â ñëåäñòâèå íà ïðèñúäà îò Íàðîäíèÿ ñúä, íî íå çàòîâà, ÷å íåòàêòè÷íî å çàñåãíàë èòàëèàíöèòå, êàêòî ñìÿòà Ôèëîâ, ñ. 326-27.

[19] Èòàëèàíöèòå èç÷èñëÿâàò, ÷å ñà äàëè 60 000 óáèòè è çàòîâà èìàò çàñëóãè â îïðåäåëÿíåòî íà ãðàíèöàòà, íà êîåòî áúëãàðèòå ïîñî÷âàò 150 000 æåðòâè îò ïðåäíè âîéíè (Ôèëîâ: 367-368).  òðàñèðàíåòî é ñå âçåìàò ïðåäâèä íå ñàìî ìàùàáè, âðúçêàòà „íàñåëåíèå-èìîò”, íî è áðîåíåòî íà „áåçêðúñòíè áúëãàðñêè ãðîáîâå”. Âúâ âîéíàòà íà „êàðòà è òåðèòîðèÿ” (Ìèøåë Óåëáåê) ãåí. Âàñèë Áîéäåâ ïðåäïðèåìà õèòðîóìåí õîä, îïîâåñòÿâàéêè ñ. Ïåùàíè çà ðîäíî ìÿñòî íà Ïàèñèé, è íàïðàâî îáåçîðúæàâà ïåòèìàòà èòàëèàíñêè ãåíåðàëè è åäèí ãðàô, ïîçíàâàùè ñâåòîâíàòà èñòîðèÿòà ÿâíî ïðåäèìíî îò Äæ. Âèêî. Âæ. Ãîöåâ, Ä. „Èç äîêóìåíòàëíèòå çàïèñêè íà î.ç. ïîäïîëêîâíèê Â. À. ßíà÷êîâ çà òåðèòîðèàëíîòî ðàçãðàíè÷åíèå ìåæäó Áúëãàðèÿ è Èòàëèÿ âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ 1942-1943 ã.”, â: Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä, 2004, 3, 113-129.

Обектив | Брой 210

44

70 ГОДИНИ ВОЙНА НА ИНТЕРПРЕТАЦИИТЕ

 ðåçóëòàò íà âñè÷êî òîâà âñå ïàê ñå íàìèðà êîìïðîìèñ. Ñúçäàâà ñå ñúâìåñòíà êîìèñèÿ, êîÿòî çàïî÷âà ðàáîòà â êðàÿ íà îêòîìâðè è ñå ñðåùà çà âòîðè ïúò ïðåç íîåìâðè 1942 ã. Òðåòàòà è ïîñëåäíà ñðåùà å ìåæäó 11 è 31 ìàðò 1943 ã. Íà 29 ìàðò íàé-ñåòíå ãðàíèöàòà å ïðîêàðàíà, Âèåíñêàòà ëèíèÿ å êîðèãèðàíà è Îõðèäñêîòî åçåðî å ïîäåëåíî. Áèëÿíà âå÷å çíàåøå êúäå äà ïåðå â ñâîè âîäè. Ïðåäñòîÿùèÿò Èëèíäåíñêè þáèëåé áè çàòâîðèë åäíà èñòîðè÷åñêà ðàíà. Òî÷íî ïðåç òîâà íàñèòåíî ñ äèïëîìàöèÿ âðåìå áúëãàðñêèòå âëàñòè „àäìèíèñòðèðàõà” „èçâîçâàíåòî”, à ïî-íîâîìó – äîêàòî „àäìèíèñòðèðàõà”, ñå ñëó÷è „îòêàðâàíåòî” – íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò ñúîòâåòíèòå òåðèòîðèè. „Çà ñúæàëåíèå”, êàêòî ïèøåøå, ïèøå è ñåãà íà ïàìåòíàòà ïëî÷à – è ñå êàçâà â Äåêëàðàöèÿòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îò 8 ìàðò 2013 ã. Ñÿêàø ñòàâà äóìà çà ïðè÷èíÿâàíå íà ñìóùåíèå (Belaestigung, disturbance), à íå íà âðåäà (Schaedigung, harm). Äîêàòî íå ñå îñúçíàå òîâà, äîòîãàâà æåðòâèòå ùå ñå íàäÿâàò íÿêîé äåí âñå ïàê áúëãàðñêèòå âëàñòè äà ïîåìàò âèíà èëè äà èçðàçÿò ñðàì. Êàêòî, âïðî÷åì, ñå íàäÿâàò è òåçè îò Ñàáðà è Øàòèëà, ÷å ïîäîáíà ìèñúë (âñå îùå) íå äàâà ìèðà è íà ãåíåðàë-ìàéîð Àðèåë Øàðîí. Èíà÷å ïðèíöèïúò íà òåðèòîðèÿòà ùå ïðîäúëæè äà âëàñòâà íàä ïðèíöèïà íà ÷îâå÷íîñòòà è âñÿêî îáÿñíåíèå ÷ðåç âúçñòàíîâÿâàíå íà áúëãàðùèíàòà ùå èçãëåæäà æàëêî. Çà ñúæàëåíèå.

Àêî íå ñå ëúæà, ïðè Àëåêñàíäúð Ìàòêîâñêè[21] ñòàâà äóìà çà 74 èñïàíñêè è çà 19 àëáàíñêè îñâîáîäåíè åâðåè. Áåíÿìèí Àðäèòè[22] ïúê ðàçêàçâà íå ñàìî çà 900 äóøè, óêðèòè îò îòäåëíè ñåìåéñòâà, íî è çà „öåëåâè” áðàêîâå ìåæäó èñïàíñêè ãðàæäàíè è ìàêåäîíñêè åâðåè, çà äà áúäàò ñïàñåíè êàòî èñïàíñêè ãðàæäàíè. Íà òîçè ôîí áúëãàðñêèòå ñïàñèòåëè çàëàãàò íà ïðîôåñèîíàëíèÿ ïðîôèë, íå íà ÷îâåêà êàòî òàêúâ. Òîâà âîäåùî íà÷àëî èçïúêâà íå ñàìî òîãàâà. Îùå ïî-ðàíî, â íà÷àëîòî íà áúëãàðñêîòî ïðèñúñòâèå (èëè àäìèíèñòðàòèâíî óïðàâëåíèå) íà íîâèòå çåìè, íà 26 íîåìâðè 1941 ã. âúíøíèòå ìèíèñòðè íà Áúëãàðèÿ è Ãåðìàíèÿ ñå ñðåùàò â Áåðëèí ìåæäó

4. Застъпничеството Èñòîðèÿòà êàçâà, ÷å îò áúëãàðñêî-èòàëèàíñêîòî ïðåêðîÿâàíå íå èçëèçà íèùî. Òðÿáâàëî å äà âëåçå â ñèëà ïðåç þíè, íî ïðåç þëè 1943 ã. Ìóñîëèíè ïàäà è ñàìàòà Èòàëèÿ ñòàâà âðàã íà Ãåðìàíèÿ. Ãåðìàíñêèòå âëàñòè ÷àê ïðåç ñåïòåìâðè ïðî÷èñòâàò îò åâðåè è áèâøàòà èòàëèàíñêà çîíà íà Ãúðöèÿ! Òîâà íå íè ëè êàçâà íåùî? ×å çà ðàçëèêà îò Áúëãàðèÿ, Èòàëèÿ íå å îòêëèêíàëà ïðåç ìàðò íà „íàòèñêà” îò Áåðëèí. (Çà íåãî ñëåä ìàëêî.) Âúïðåêè ÷å ñå çíàå, òîâà óïîðèòî ñå îòáÿãâà â ïîâå÷åòî ïóáëèêàöèè íà áúëãàðñêè. À íå å

òðóäíî äà ñå âèäè.  åäèí îò ÷åñòî öèòèðàíèòå äîêóìåíòè îò 18 ìàðò 1943 ã. – „Ñåêðåòåí äîêëàä íà ãåðìàíñêèÿ êîíñóë â Ñêîïèå Âèòå äî ãåðìàíñêàòà ëåãàöèÿ â Ñîôèÿ…” (íå â Áåëãðàä!!!)[20] – ñå èçòúêâà „óâîëíåíèåòî” íà 15 åâðåéñêè ñåìåéñòâà ñúãëàñíî „çàïîâåä íà ñîôèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî”. Ñúùåâðåìåííî ñòàâà äóìà è çà „îñâîáîæäàâàíå” íà 10 ñåìåéñòâà ïîðàäè „èòàëèàíñêè ïðîèçõîä” è çà 2 „îò íåìñêè ïðîèçõîä”. Åäèíñòâåíî ïðè áúëãàðñêàòà èíèöèàòèâà å íàëèöå êâàëèôèöèðàíå, ñòàâà äóìà çà ëåêàðè è àïòåêàðè! Ñ êàêâî òå ñà çàñëóæèëè? Èëè ñà ïî-öåííè? Ïðåäñòîè äà âèäèì. Íî îùå òóê, â êðàÿ íà äîêëàäà, ñå âèæäà êîëêî ïàêîñòëèâè ñà ñëóæèòåëèòå íà èòàëèàíñêîòî êîíñóëñòâî – „îïèòâàëè äà ðàçãîâàðÿò ñ åâðåèòå” èëè ïúê èòàëèàíñêèÿò êîìåíäàíò íà ãàðàòà, èëè åïèñêîï ä-ð Ñìèëÿí ×åêàäà. Äîáðå, ÷å „âñè÷êè îïèòè íà èòàëèàíöèòå, âêëþ÷èòåëíî íà òðèìàòà èòàëèàíñêè âîéíèöè, äà óñòàíîâÿò âðúçêà ñ åâðåèòå â ëàãåðà ñà áèëè ïðåäîòâðàòåíè îò áúëãàðñêàòà ïîëèöèÿ” (122).

[20] Òîøêîâà, Â. è äð. (ñúñò.). Áúëãàðèÿ – ñâîåîáðàçíèÿò ñúþçíèê íà Òðåòèÿ ðàéõ. Âîåíåí êîìïëåêñ „Ñâ. Ã. Ïîáåäîíîñåö”, Ñîôèÿ, 1992, ñ. 120-123.

[21] Matkovski, Al. The Destruction of the Macedonian Jewry, in: Yad Vashem Studies, 3 (1959), 203-258; Òðàãåäèjaòà íà åâðåèòå îä Ìàêåäîíèjà. Ñêîïjå, 1962.  ßä Âàøåì ñå ïàçè è íåãîâ ìàøèíîïèñåí òåêñò áåç ãîäèíà â îáåì îò 75 ñòð. Àêî íå ñå ëúæà, ñèãíàòóðàòà å 98-3653F. [22] Àðäèòè, Á. Ðîëÿòà íà öàð Áîðèñ ²²² ïðè èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ. Òåë Àâèâ, 1952. Ñòàâà äóìà çà Ìàòèëäà Êîíîðòè è Íîàõ Ìèêî è çà ïîñðåäíè÷åñòâîòî íà èñïàíñêîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî â Ñîôèÿ.

Обектив | Брой 210

45

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ 20:40 è 21:15 ÷àñà.[23] Êúì êðàÿ íà ðàçãîâîðà ìèíèñòúð Ïîïîâ ïîâäèãà òåìàòà, ÷å äðóãè äúðæàâè òðåòèðàëè åâðåèòå ñè íàðàâíî ñ âñè÷êè ñâîè ãðàæäàíè, à áúëãàðèòå – íå, è òîâà ñúçäàâàëî ïðîáëåìè. Ôîí Ðèáåíòðîï îòâðúùà, ÷å „âúïðîñúò íå å áåçèíòåðåñåí” è ÷å â ñâåòëîòî áúäåùå, êîãàòî âîéíàòà ïðèêëþ÷è è åâðåèòå íàïóñíàò Åâðîïà, áúëãàðèòå íÿìà äà èìàò ïðîáëåìè ñ äâîéíèòå ñòàíäàðòè. Òîâà äàâà ïîâîä íà Ïîïîâ äà ìèíå êúì ïîñëåäíàòà òåìà: íå ìîæå ëè â ðàìêèòå íà ãîëÿìîòî íåìñêî ñòðîèòåëñòâî äà ñå ïðåäâèäè ïîíå åäèí ìîñò è íàä Äóíàâ, çàùîòî „ëèïñàòà ñå ÷óâñòâà îò äîñòà âðåìå”. Òîçè ïúò ôîí Ðèáåíòðîï íå å òàêà èíäèôåðåíòåí è îòâðúùà: „æåëàíèåòî å èíòåðåñíî”. Äóíàâñêèòå ìîñòîâå I è II ïðåäñòîè äà ñå ñòðîÿò â êîíòåêñòà íà äðóãè èíòåãðàöèîííè ïðîåêòè. Íî òåìàòà çà åäèííîòî òðåòèðàíå íà åâðåèòå ñ ðàçëè÷íî ãðàæäàíñòâî ñå îêàçâà àêòóàëíà, äàæå ãîðåùà. Ìàëêà Áúëãàðèÿ ïðàâè ñúùåñòâåí ïðèíîñ â èçãðàæäàíåòî íà îíàçè Íîâà Åâðîïà. Ñåäìèöà ñëåä ïîñåùåíèåòî íà Ïîïîâ „Îòäåëúò „Ãåðìàíèÿ” ïðèâåòñòâà èäåÿòà íà áúëãàðñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð” (Òîøêîâà: 259). Äîáðå ÷å ñìå óëîâèëè ïðîáëåìà ñ îñîáåíîòî, èíà÷å íåìöèòå ìîæåõà äà ãî ïðîïóñíàò, âçåìàéêè ðåøåíèÿ îò êàìáàíàðèÿòà íà âñåîáùîòî. Áëàãîäàðåíèå íà íàøàòà èíèöèàòèâà è íà òÿõ ñòàâà ÿñíî, ÷å „ñàìî [îò] Óíãàðèÿ, Èòàëèÿ è Èñïàíèÿ… òðÿáâà äà ñå î÷àêâà ñúïðîòèâà. Òîâà å ðåçóëòàò îò âëèÿíèåòî íà åâðåèòå â òåçè ñòðàíè, êàêòî è íà êàòîëè÷åñêèòå âúçãëåäè ïî òîçè âúïðîñ” (Òîøêîâà: 260). Îòíîøåíèåòî êúì àìåðèêàíñêèòå åâðåè èçâúí ÑÀÙ ñúùî èçèñêâà ñïåöèàëíî âíèìàíèå çàðàäè îïàñíîñòòà îò îòâåòíè ìåðêè ñðåùó ãåðìàíöè â ÑÀÙ. Íàêðàÿ îòäåëúò „Ãåðìàíèÿ” ïðèçíàâà, ÷å íå ìîæå ñàì äà ðåøè ïðîáëåìà. Íà ïîìîù èäâà „þðèñêîíñóëòúò Àëåêñàíäúð Áåëåâ”, êîìàíäèðîâàí íà 29.12. çà 20 äíè â Áåðëèí. Ñàìî äåí ïî-êúñíî îòäåë „Ãåðìàíèÿ”, ïîçîâàâàéêè ñå èçðè÷íî íà ïîñòàâåíèÿ îò áúëãàðñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð âúïðîñ, äîáàâÿ êúì ïðîáëåìíèòå ñòðàíè Ðóìúíèÿ, Øâåöèÿ è Øâåéöàðèÿ. Íà âðúõ Íîâà ãîäèíà ðåøåíèåòî å íàìåðåíî – „êîëåêòèâåí äîãîâîð…, [êîéòî] ïúðâîíà÷àëíî… äà ñå îãðàíè÷è ñ òåñíèÿ êðúã íà îíåçè äúðæàâè, çà êîèòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëàãà,

[23] Òîøêîâà, Â. è äð. (ñúñò.). Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ ðàéõ. Ñèíåâà, Ñîôèÿ, 2007, 258-259.

÷å ñà ãîòîâè çà ñêëþ÷âàíåòî íà òàêàâà ñïîãîäáà. Òàêèâà äúðæàâè ñà Ñëîâàêèÿ, Ðóìúíèÿ, Áúëãàðèÿ è âåðîÿòíî – Õúðâàòèÿ” (Òîøêîâà: 263). Åâðîïà íà äâå ñêîðîñòè èëè áàëêàíñêè ïðèíîñ – âúïðîñ íà ïðåäïî÷èòàíèå. Äâàéñåò äíè ïî-êúñíî ñå ïðîâåæäà êîíôåðåíöèÿòà íà óëèöà „Âàíçåå” è „îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå” ñòàâà ðàáîòíà ïðîãðàìà. Ìîæåì ëè ñ ÷èñòà ñúâåñò äà òâúðäèì, ÷å Áåëåâ å áèë â Áåðëèí ïðîñòî êàòî ñëóøàòåë? Âúïðåêè îïòèìèçìà íà Ãåðìàíèÿ, ïðåç ñëåäâàùèòå ìåñåöè ïðîâåæäàíåòî íà àíòèåâðåéñêàòà ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ ñå ñáëúñêâà ñ îãðîìíè çàòðóäíåíèÿ. È òî ïðè ëèïñàòà íà êàòîëèöèçúì èëè íà åâðåéñêî âëèÿíèå. Íî âñå ïàê å îò÷åòåíà êàòî óñïåøíà.  äîêëàäíà çàïèñêà äî ôîí Ðèáåíòðîï îò 11.09.1942 ã. å çàïèñàíî: „Åâðåéñêàòà ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ å ïîñòèãíàëà çàáåëåæèòåëåí íàïðåäúê… äàäåíî å îïðåäåëåíèå íà ïîíÿòèåòî åâðåèí, âúâåæäà ñå åâðåéñêà çíà÷êà, êàêòî è îãðàíè÷àâàíå íà èìåíàòà… ùå áúäå ñúçäàäåíî ñïåöèàëíî âåäîìñòâî… îò áëîêèðàíèÿ êàïèòàë íà åâðåèòå ùå ñå ñúçäàäå ôîíä çà íàñòàíÿâàíå íà åâðåèòå â ñïåöèàëíè ëàãåðè è ìåñòà [êîèòî äà] ïîñëóæàò êàòî ïîäãîòîâêà çà èçñåëâàíåòî èëè ïðåñåëâàíåòî” (Òîøêîâà: 310). Íà ôèíàëà íà çàïèñêàòà ñå îáîáùàâà: „Òåçè ïëàíîâå çà èçñåëâàíå íàêàðàõà Èìïåðñêàòà ñëóæáà çà ñèãóðíîñò äà ïîñòàâè âúïðîñà, ïðåäâèä èçêàçàíèÿ ïî-ðàíî èíòåðåñ íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî, Ðàéõúò… äà ñå âêëþ÷è… äà ïðåäëîæè ñâîèòå óñëóãè ïðè ïðîâåæäàíåòî íà àêöèÿòà ïî èçñåëâàíåòî… ïúëíîìîùíèÿò ìèíèñòúð Áåêåðëå äà ïîâäèãíå â ïîäõîäÿùà äåëèêàòíà ôîðìà ïðåä áúëãàðñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð âúïðîñà çà èçñåëâàíåòî” (ïàê òàì).  äîáðå ïîçíàòèÿ ñòèë ôîí Ðèáåíòðîï îòâðúùà íà 15.09. ñ áåëåæêà „âñå îùå å ðàíî äà ñå îáúðíåì êúì áúëãàðñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð” (Òîøêîâà: 311). Îò íàëè÷íèòå äîêóìåíòè íå ñòàâà ëè ÿñíî êîé å (èëè ñå ïðàâè) íà èíèöèàòîð è êîé íà ïîìîùíèê? ×àê ìåñåö ïî-êúñíî Ãåðìàíèÿ ïðàâè íà Áúëãàðèÿ ïðåäëîæåíèåòî çà èçñåëâàíå, ñëåä êàòî å óñòàíîâèëà, ÷å ìîæå äà ãî îáåäèíè ñ èçâîçâàíåòî è îò Ðóìúíèÿ, è ñúîáùàâà êîëêî ïàðè ùå ñòðóâà òàçè óñëóãà íà Áúëãàðèÿ – ïî 250 ðàéõñìàðêè íà ÷îâåê. Îòãîâîðèòå íà áúëãàðñêèòå âëàñòè ñà äâà. Àë. Áåëåâ îòáåëÿçâà, ÷å „äîáðîâîëíîòî èçñåëâàíå íÿìà äà äàäå ðåçóëòàò… ÿâíî å, ÷å… òðÿáâà äà ñòàíå ïðèíóäèòåëíî” (Òîøêîâà: 314). Ñëåä êîåòî

Обектив | Брой 210

46

70 ГОДИНИ ВОЙНА НА ИНТЕРПРЕТАЦИИТЕ

óòî÷íÿâà áðîéêàòà, åòàïèòå è ÷å äî íà÷àëîòî „ðàáîòîñïîñîáíîòî åâðåéñêî íàñåëåíèå áè òðÿáâàëî äà ñå çàäúðæè â ðàáîòíè ãðóïè íåïðåêúñíàòî è ïðåç çèìàòà. Îáåêòè çà ðàáîòà ìîãàò äà ñå íàìåðÿò” (Òîøêîâà: 315). Çíàåì, ÷å àêî òðÿáâà è ñíåæèíêè ìîæå äà ñå ëîâÿò. Á. Ôèëîâ å ïî-äèðåêòåí: „Áúëãàðèÿ ðàç÷èòà äà èçïîëçâà åâðåèòå êàòî ðàáîòíà ðúêà â ñòðîèòåëñòâîòî íà øîñåòà”, êîåòî ñå îêàçâà ïðå÷êà çà ïîñòèãàíå íà „ïúëíî åäèíñòâî ïî âúïðîñà” (Òîøêîâà: 317). Ìîæåì äà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å áúëãàðñêèòå îòãîâîðè ñà âîäèëè íåìöèòå çà íîñà. ×å âëàñòèòå òàéíî ñà ñå íàäÿâàëè ãîð÷èâàòà ÷àøà äà ãè îòìèíå. Íî ïîíå å ÿñíî, ÷å ðàáîòíà ðúêà å áèëà íóæíà è ðîáèòå çà òîâà ñà áèëè íàëèöå. Ñàìî ÷å, êîå ïðå÷è äà ðåêîíñòðóèðàìå è ëîãèêà, â êîÿòî è áåç äà òè ïóêà êàêâî ùå ñòàíå ñ áúëãàðñêèòå åâðåè, ãóáèø ðàáîòíà ñèëà è íà âñè÷êî îòãîðå ñè ïëàùàø çà òîâà? Êàêòî ïðè Ïàñêàë âÿðàòà å ïå÷åëèâøà ïîçèöèÿ, òàêà è ïðè òàíäåìà Áåëåâ-Ôèëîâ å âàæíî ïîçèöèÿòà äà íå å ãóáåùà. Îùå ìàëêî òðóä ïî ïúòèùàòà ùå ïîêðèå ðàçõîäèòå ïî èçâîçâàíåòî! Òàêà å, êîãàòî íÿìà êîõåçèîííè ôîíäîâå. Îôèöèàëíàòà âåðáàëíà íîòà íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî íàïúëíî ïîòâúðæäàâà òîâà. Òî å „îñîáåíî çàðàäâàíî, ÷å óñèëèÿòà ìó äà ñå óðåäè âñåñòðàííî åâðåéñêèÿ âúïðîñ â Áúëãàðèÿ ñà ïðèâëåêëè âíèìàíèåòî íà Ãåðìàíèÿ… [çàòîâà] ùå ñå âúçïîëçâà îò ïðåäëîæåíèåòî íà ãåðìàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ñâúðæå èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ ñ òîâà îò Ðóìúíèÿ, áåç äà ñïúíå ñ òîâà ñòðîèòåëíàòà ïîëèòèêà íà ñòðàíàòà”[24] (Òîøêîâà: 317). Íà ôèíàëà ïúê ñå èçòúêâà, ÷å 250 ðàéõñìàðêè íà ëèöå ñà ìíîãî ïàðè. Âúïðåêè ÷å ñà íåïðåêëîííè çà öåíàòà, ãåðìàíñêèòå âëàñòè ïðîÿâÿâàò ðàçáèðàíå êúì áúëãàðñêèòå ñè êîëåãè, òúé êàòî çàðàäè íåäîñòèã íà åëåêòðè÷åñòâî íÿêîè ïðåäïðèÿòèÿ ñå íàëîæèëî äà ñïðàò, â òîâà ÷èñëî è ðàáîòèëíèöàòà çà ïðîèçâîäñòâî íà åâðåéñêè çíà÷êè (Òîøêîâà: 323). Ïðè òîëêîâà ñïåöèôè÷íè ïðîáëåìè Áúëãàðèÿ íàèñòèíà ñå îêàçâà â çàòðóäíåíî ïîëîæåíèå, Ãåðìàíèÿ é ïîìàãà, èçïðàùàéêè ïðåç äåêåìâðè 1942 ã. â Ñîôèÿ SS-õàóïòùóðìôþðåð Òåîäîð Äàíåêåð, íàòðóïàë äîñòàòú÷íî îïèò âúâ Ôðàíöèÿ è êîéòî ïðåäñòîè òåïúðâà äà äîðàçâèâà ïðåç 1944 ã. ïðè

îïúðíè÷àâèòå ñïîäâèæíèöè, â Èòàëèÿ è Óíãàðèÿ.

Êîëêîòî è çëîâåùî äà èçãëåæäà, òúêìî ïðåñòàðàâàíåòî íà Áåëåâ ïðåêàòóðâà ïëàíà. Îïèòúò çà èçñåëâàíå íà åâðåè îò Äóïíèöà è Êþñòåíäèë ñúáóæäà ðåàêöèÿ íà âúçìóùåíèå è ñîëèäàðíîñò, îò

[24] Ïîçâîëÿâàì ñè ãðóáî äà ïðåèíà÷à òåêñòà â ïóáëèêàöèÿòà, êúäåòî ïèøå íå „ñòðîèòåëíà ïîëèòèêà”, à „ñòðîéíà ïîëèòèêà”, ïðîñòî çàùîòî òàêà ìè õàðåñâà ïîâå÷å. Íå ÷å ñå ñúìíÿâàì â ñòðîéíàòà ïîëèòèêà íà Áúëãàðèÿ. Îñâåí òîâà ïî-íàäîëó ñòàâà äóìà çà „åâòèíà ðàáîòíà ðúêà” è çà „ïúòèùà”.

[25] Öèòàò â: Áàð-Çîàð, Ì. Èçâúí õâàòêàòà íà Õèòëåð (ïðåâ. îò àíãë. Àëáåíà Òàíååâà). ÓÈ Ñâ. Êë. Îõðèäñêè & ÈÖ Øàëîì, Ñîôèÿ, 1999, ñ. 79. Ñòàâà äóìà çà ñòàíîâèùå íà ïðîêóðîðà îò ïðîöåñà ñðåùó Àéõìàí: Gideon, H., Justice in Jerusalem, Harper & Row, London 1966, 124.

Îò ÿíóàðè 1943 ã. çàïî÷âàò èçÿâèòå íà ãàñòðîëèðàùèÿ â Áúëãàðèÿ Äàíåêåð. Âúâ âðúçêà ñ òÿõ íà íÿêîè ìåñòà ïèøå, ÷å „ïîä íåãîâ íàòèñê” Áåëåâ èçðàáîòèë êîíêðåòåí ïëàí çà ðåøàâàíåòî íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ â ïîâåðåíèòå ìó òåðèòîðèè. Òàêà å îçàãëàâåí è ïóáëèêóâàíèÿò äîêóìåíò „Äîêëàä îò… Áåëåâ… äî Ãàáðîâêè… çà èñêàíåòî… íà Äàíåêåð” îò 04.02.1943 ã. (Òîøêîâà: 331).  ñàìèÿ òåêñò íà äîêëàäà íå îòêðèâàì äóìàòà „èñêàíå”. Íàâñÿêúäå „Ðàéõúò å ãîòîâ äà äàäå ñúäåéñòâèå”, „Ðàéõúò å ãîòîâ äà ïðèåìå”. Çà ñúùîòî ñúáèòèå Áåêåðëå äîêëàäâà íà 08.02.1943 ã. â Áåðëèí ñ äóìèòå: „Ïðåäè âúâåæäàíåòî íà SS-õàóïòùóðìôþðåðà Äàíåêåð… ðàçãîâàðÿõ ñ ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè… êîéòî ìè ïîòâúðäè ñâîåòî òâúðäî íàìåðåíèå äà èçñåëè âñè÷êè åâðåè, íî… ïðåäâèä íóæäàòà íà ðàáîòíà ðúêà… òîâà èçñåëâàíå äà áúäå îãðàíè÷åíî ïúðâîíà÷àëíî ñàìî çà îñâîáîäåíèòå ðàéîíè” (Òîøêîâà: 336). Äîêàòî íàèñòèíà íå ñå îòêðèå íà÷àëåí äîêóìåíò îò Äàíåêåð, êîå ïðå÷è òîâà äà ñå ñìÿòà èíèöèàòèâà íà Áåëåâ è Êî.? Ñúùàòà ñàìîàêòèâíîñò çàñÿãà è îïðåäåëÿíåòî íà áðîéêàòà îò 20 000 â ïèñìîòî îò 04.02. Íå çíàåì äàëè Ãåðìàíèÿ å ïîèñêàëà, èëè ïîíå íå çíàåì êîëêî è îò êîè çåìè å ïîèñêàëà, íî âèæäàìå, ÷å Áåëåâ å ìîòèâèðàí îùå ñ ïúðâèòå òðàíñïîðòè äà ðåøè ïðîáëåì ñ ïîëèòè÷åñêè ïðîáëåìíèòå åâðåè îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”. Äèðåêòíî ïèøå íà Ãàáðîâñêè: „ìîæå äà ñå èçïîëçâà ñëó÷àÿ çà îòñòðàíÿâàíåòî íà íåæåëàòåëíèòå åâðåè îò òåçè ïðåäåëè, çàòîâà áðîÿò òðÿáâà äà ñå ïîñî÷è ïî-âèñîê, íàïðèìåð 20 000” (Òîøêîâà: 334).  ñúîòâåòíèòå ìåñòà ïðè Áåêåðëå ñòàâà äóìà çà ñúùîòî. Íàêðàÿ, çàùî â ïðîöåñà ñðåùó Àéõìàí â Éåðóñàëèì ñå ïîâäèãà âúïðîñúò, ÷å ñïîðàçóìåíèå, ïîäîáíî íà òîâà „Áåëåâ-Áåêåðëå”, íå áèëî èçâåñòíî èëè ïðàâåíî äðóãàäå?[25]

Обектив | Брой 210

47

ПРОЧЕТЕНО ОТ ОБЕКТИВ

êîÿòî ñå ðàæäà áúëãàðñêîòî ÷óäî. Èìåííî ÷óäî, êàòî ñå èìà ïðåäâèä óñúðäèåòî è ïîñëåäîâàòåëíîñòòà íà àíòèåâðåéñêàòà ïîëèòèêàòà íà êëþ÷îâè ïðåäñòàâèòåëè íà òîãàâàøíàòà îôèöèàëíà áúëãàðñêà âëàñò. Òàçè âëàñò – â ëèöåòî íà ïðÿêî îòãîâîðíèòå è íà ìíîçèíñòâîòî íàé-âèñøè íåéíè ôóíêöèîíåðè – íå òîëêîâà ñå çàñòúïè, êîëêîòî îòñòúïè.

5. За капката катран Åäâà ëè å âúçìîæíî äà èìàìå åäèííî ñòàíîâèùå êîÿ ëîãèêà å âîäèëà òàçè ïîëèòèêà. Ùå äàäåì ñàìî òåçè, çà äà ñïàñèì îñòàíàëèòå vs. Ùå çàïî÷íåì îò íàé-äàëå÷íèòå äîêàòî in the long run íèêîãà íå ñòèãíåì äî íàé-áëèçêèòå. Çà íåÿñíîòàòà â ïîçèöèÿòà äîïðèíàñÿ è ðåâåðñèâíîòî èçïðîáâàíå íà òàçè ëîãèêà âúâ „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ”, ïðè êîéòî ïðåèìåíóâàíåòî çàïî÷íà îò ïî-áëèçêîòî (ïîìàöèòå) â ïîñîêà íà ïî-äàëå÷íîòî (òóðöèòå) è ñòèãíà „ñàìî” äî èìåòî, íî íå äî ñîáñòâåíîñòòà, æèâîòà, ò.å. íå ñòèãíà äî êðàé, à è íå áè òðÿáâàëî äà å çàñÿãàëî äîðè ðåëèãèÿòà?!, â îñêúäíàòà ôîðìà íà òîãàâàøíàòà é äîïóñòèìîñò. Òàêà èëè èíà÷å áåçñïîðíèòå ôàêòè çà ñïàñåíèòå åâðåè îòðåæäàò íà Áúëãàðèÿ íàé-äîñòîéíî ìÿñòî ñðåä äîñòîéíèòå. Çàùî îáà÷å ñå íàñòîÿâà çà ïîæàëâàíåòî íà âñè÷êè áúëãàðñêè åâðåè?

â Òðàêèÿ îò áúëãàðñêè ïîëèöàè. Îùå îò Áàð-Çîàð íàó÷àâàìå çà Ìàðêî Ààðîí Ïåðåö è Õàðè Íèñèìîâ.

[26] Äðóãè âúçêðåñÿâàò è ñëó÷èëîòî ñå ñ Ðàôàåë Ìîøå Êàìõè – èçòúêíàò âîéâîäà íà ÂÌÐÎ, íà êîãîòî „Ìàêåäîíñêèÿò íàó÷åí èíñòèòóò, Èëèíäåíñêàòà îðãàíèçàöèÿ è ëè÷íî íà öàð Áîðèñ III, ïî ñïåöèàëåí êóðèåð ìó å èçïðàòåí áúëãàðñêè ïàñïîðò è òîé å îñâîáîäåí è ñïàñåí”, ïðè âñå ÷å å â ðúöåòå íà ãåðìàíöèòå[27]. Çà ñúæàëåíèå, íå å ñàìî òàêà. Íå âñåêè å âîéâîäà è íå âñåêè å çàëîâåí îò áúëãàðñêà ïîëèöèÿ. Íà 15.06.1943 ã., êîãàòî íàé-òåæêàòà îïàñíîñò å îòìèíàëà çà åâðåèòå â ñòàðèòå áúëãàðñêè çåìè, êîãàòî èòàëèàíöèòå óïîðñòâàò çà åâðåèòå îêîëî Àòèíà[28], à ãåðìàíöèòå ñà ïðî÷èñòèëè òåçè îêîëî Ñîëóí, Åáåðõàðä ôîí Òàäåí, Judenreferent íà Ðèáåíòðîï, ïèøå íà Àéõìàí: „ îòãîâîð íà âúçìîæíîñòòà, ïðåäëîæåíà íà Áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà âçåìå îáðàòíî Saul Yeruham Mijan, åâðåèí ïðåáèâàâàù â Ñàëîíèêè, Áúëãàðñêîòî âúíøíî ìèíèñòåðñòâî ïîñî÷è, ÷å òå íÿìàëè íèêàêúâ èíòåðåñ êúì ñúäáàòà íà åâðåèòå áúëãàðñêè ãðàæäàíè, íàõîäÿùè ñå íà òåðèòîðèÿòà íà Ðàéõà… íå âúçðàçÿâàò íà åâàêóèðàíåòî ìó îò Ñàëîíèêè.”[29] Ìîãà ñàìî äà ãàäàÿ êîëêî ìàñòèëî è âðåìå ñà áèëè íåîáõîäèìè íà ôîí Òàäåí, çà äà ñõâàíå, êàê áúëãàðñêîòî Âúíøíî ñå ãðèæè çà ñúíàðîäíèöèòå ñè çàä ãðàíèöà (èçîáùî). Âñåêè ïúò, êîãàòî ÷óÿ ôðàçàòà çà âñè÷êè ñïàñåíè áúëãàðñêè ãðàæäàíè åâðåè, çíàì, ÷å òîâà å ïðåíåáðåæèòåëíî íàé-ìàëêîòî êúì Saul Yeruham Mijan.

Çàùîòî ïîñòîÿííî èçïëóâàò ôàêòè êàê áúëãàðñêèòå âëàñòè ñà ñå çàñòúïâàëè çà åâðåè ñ áúëãàðñêè ïàñïîðòè, ò.å. òàêèâà îò ñòàðèòå òåðèòîðèè, çàëîâåíè

[26] Áàð-Çîàð, öèò. ñú÷., ñ. 102.

Òåêñòúò íà Ñòèëèÿí Éîòîâ (ÑÓ) å ïóáëèêóâàí âúâ â. „Êóëòóðà”.

[27] Òàøåâ, Ñ. „Êîé óíèùîæè ìàêåäîíñêèòå è áåëîìîðñêèòå åâðåè? Çà èçðàáîòâàíå è îòñòîÿâàíå íà îáîñíîâàíà áúëãàðñêà ïîçèöèÿ” – http://liternet.bg/publish28/spas-tashev/makedonskii-belomorski-evrei.htm.

[28] Âïðî÷åì, ñàìàòà Àòèíà å íåìñêà îêóïàöèîííà çîíà, íî Åïèð, Òåñàëèÿ, Öåíòðàëíà Ãúðöèÿ è Ïåëîïîíåñ ñà èòàëèàíñêè.

[29] Dublon-Knebel, Irith, German Foreign Office Documents on the Holocaust in Greece (1937-1944), Tel Aviv University, Tel Aviv 2007, 397. Ïàñïîðòíèòå äàííè ñà ïóáëèêóâàíè íà ñ. 319.

Обектив | Брой 210

48

ПРАВО НА ЕКОЛОГИЧНА СРЕДА Венелина Попова

Референдумът в Стара Загора:

Фасадната срещу пряката демокрация Ñëåä äîïèòâàíåòî â Áóðãàñ çà ïðîåêòà Áóðãàñ – Àëåêñàíäðóïîëèñ, ñòàðîçàãîðñêèÿò - çà çàêðèâàíåòî íà âîåííèÿ ïîëèãîí Çìåéîâî, å âòîðèÿò ãîëÿì ìåñòåí ðåôåðåíäóì, êîéòî íå ñúáðà íåîáõîäèìèòå ñïîðåä çàêîíà ãëàñîâå, çà äà èìà ïðàâíà ñòîéíîñò. Ìàêàð ÷å è â äâàòà ñëó÷àÿ ãðàæäàíèòå ñå ïðîèçíàñÿõà ïî âúïðîñè, êîèòî èçëèçàò îò ôîðìàëíàòà êîìïåòåíòíîñò íà ìåñòíàòà îáùèíñêà âëàñò. Äúðæàâàòà ñðåùó ãðàæäàíèòå – òîâà ìîæå äà áúäå ìîòîòî íà ñòàðîçàãîðñêîòî äîïèòâàíå. Ðåøåíèåòî íà îáùèíñêèÿ ñúâåò â Ñòàðà Çàãîðà çà ïðîâåæäàíåòî íà ðåôåðåíäóìà ñðåùíà îòïîðà íà äúðæàâíàòà âëàñò, à ìèíèñòúðúò íà îòáðàíàòà, îùå ïðåäè äà å âèäÿë ðåçóëòàòèòå îò íåãî, çàÿâè áåçïàðäîííî, ÷å íÿìà äà ãè ïðèçíàå. Ïîñëå â àêöèÿòà ñå âêëþ÷è è ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî ïðîòåñòèðà ðåøåíèåòî, áåç äà îáÿâè ìîòèâèòå ñè çà òîâà.  ñúùîòî âðåìå çà 12 ãîäèíè íå ìîæà äà íàìåðè äîñòàòú÷íî îñíîâàíèÿ äà çàâåäå äåëî çà ïðåñòúïíî áåçäåéñòâèå ñðåùó îòãîâîðíèòå èíñòèòóöèè, êîèòî äîïóñíàõà ïåðèîäè÷íèòå çàëïîâè îáãàçÿâàíèÿ íà ðåãèîíà è ãåíîöèä íàä 300 õèëÿäè äóøè îò îáëàñòòà. Âåäíàãà ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî ìó, ðåôåðåíäóìúò â Ñòàðà Çàãîðà áåøå îáÿâåí çà ïðîâàëåí, à ìíåíèåòî

íà 28 õèëÿäè äóøè - àêòèâíèòå ãðàæäàíè íà Ñòàðà Çàãîðà, îáðàçîâàíèòå, ïðîôåñèîíàëíî óñïåëèòå, êîèòî çàÿâèõà êàòåãîðè÷íî ìíåíèåòî ñè çà çàòâàðÿíåòî íà ïîëèãîíà Çìåéîâî, ñå îêàçâà ñïîðåä çàêîíà íåëåãèòèìíî.  ñúùîòî âðåìå ðåçóëòàòèòå îò ïîñëåäíèòå ìåñòíè èçáîðè, êîèòî ñà áàçàòà çà ïðèçíàâàíåòî íà ðåôåðåíäóìà, ïîêàçâàò, ÷å êìåòúò íà îáùèíàòà Æèâêî Òîäîðîâ å èçáðàí ñ ãëàñîâåòå íà 29 õèëÿäè 254 äóøè. Âúçíèêâà ëîãè÷íèÿò âúïðîñ çàùî ñ ïî÷òè åäíàêâè ãëàñîâå åäèíèÿò èçáîð äà å ëåãèòèìåí, à äðóãèÿò íå? Òàêà íà ïðàêòèêà ðåôåðåíäóìúò â Ñòàðà Çàãîðà ñå îêàçà äîñòà ïîëåçåí, çàùîòî ïîñòàâÿ îòíîâî è îñòðî íà äíåâåí ðåä âúïðîñà çà ïðîìÿíà íà Çàêîíà çà ïðÿêî ó÷àñòèå íà ãðàæäàíèòå â öåíòðàëíàòà è ìåñòíà âëàñò. Âñúùíîñò çà íÿêîëêî ãîäèíè åäèí íàöèîíàëåí è äâà ìåñòíè ðåôåðåíäóìà â ãîëåìè áúëãàðñêè ãðàäîâå ïî âàæíè òåìè ïîêàçàõà, ÷å çàêîíúò ðåàëíî âúçïðåïÿòñòâà, à íå ïîìàãà íà ïðÿêàòà äåìîêðàöèÿ â Áúëãàðèÿ. Êàêòî è ÷å çàêîíîäàòåëÿò íå äîëþáâà ïëåáèñöèòà êàòî ôîðìà íà íàðîäîâëàñòèå. Êîåòî å íåâúçìîæíî äà ñå ñëó÷è â Ìåêàòà íà ðåôåðåíäóìèòå è íîðìàëíèòå äåìîêðàöèè, ñå îêàçâà íàïúëíî ðåàëíî â îëèãàðõè÷íèòå äúðæàâè ñ ôàñàäíà äåìîêðàöèÿ.

Венелина Попова e журналист, кореспондент на БНР в Стара Загора. Автор на множество публикации в печатните медии.

Обектив | Брой 210

49

ПО СВЕТА Рубриката води Марта Методиева

Русия: Повече от 50 групи са набелязани Ïî âðåìå íà âèçèòàòà ñè â Ðóñèÿ ãåíåðàëíèÿò ñåêðåòàð íà Ñúâåòà íà Åâðîïà Òîðáüîðí ßãëàíä òðÿáâà äà óáåäè ðóñêèòå ëèäåðè äà ïðåêðàòÿò ìåðêèòå ñðåùó ãðóïèòå è îðãàíèçàöèèòå íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. ßãëàíä ùå ñå ñðåùà ñ ïðåçèäåíòà Âëàäèìèð Ïóòèí è ñ ïðåäñòàâèòåëè íà ðóñêèÿ ïàðëàìåíò.

íàáåëÿçàíèòå îðãàíèçàöèè äà ñå ðåãèñòðèðàò êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè”.

„Òîâà å ìíîãî âàæåí ìîìåíò, êîãàòî ãåíåðàëíèÿò ñåêðåòàð ßãëàíä òðÿáâà äà îòñòîè ñòàíäàðòèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà â Ðóñèÿ - êàçà Õþ Óèëÿìñúí, äèðåêòîð êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ çà Åâðîïà è öåíòðàëíà Àçèÿ. - Ñìàçâàíåòî íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî îò ñòðàíà íà ðóñêîòî ïðàâèòåëñòâî å áåçïðåöåäåíòíî çà åäíî íåòîòàëèòàðíî îáùåñòâî è å ñúçäàëî êðàéíî âðàæäåáåí êëèìàò çà ðàáîòàòà ïî ÷îâåøêèòå ïðàâà”.

ßãëàíä êðèòèêóâà çàêîíà îùå ïðåäè äà áúäå ïðèåò. Íîðìàòèâíèÿò àêò âëèçà â èñòîðè÷åñêè êîíîòàöèè è áå ïðèåò áåç íåîáõîäèìîòî âðåìå çà ðàçìèñúë è äåáàò íà ðóñêèòå çàêîíîäàòåëè è îáùåñòâåíîñòòà. Ðåçîëþöèÿ îò îêòîìâðè 2012 ã. íà Ïàðëàìåíòàðíàòà àñàìáëåÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà ïîñòàíîâè, ÷å ïîðåäèöàòà íîâè îãðàíè÷èòåëíè çàêîíè, âêëþ÷èòåëíî òîçè çà „÷óæäåñòðàííèòå àãåíòè”, ñà áèëè „ïîòåíöèàëíî ðåãðåñèâíè ïî îòíîøåíèå íà äåìîêðàòè÷íîòî ðàçâèòèå”. ßãëàíä ïîäêàíâà âëàñòèòå äà íå èçïîëçâàò òåçè çàêîíè „ïî çëîâðåäåí íà÷èí.” Ïðåç îêòîìâðè 2013 ã. ñå î÷àêâà è Âåíåöèàíñêàòà êîìèñèÿ äà èçðàçè ìíåíèåòî ñè çà çàêîíà çà „÷óæäèòå àãåíòè”.

Ïðàâèòåëñòâîòî èçðàçÿâà è íàëàãà âîëÿòà ñè íàé-âå÷å ñúñ çàêîíà, êîéòî âëåçå â ñèëà ïðåç íîåìâðè 2012 ã. Ñïîðåä íåãî íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî ïîëó÷àâàò ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå è ñà àíãàæèðàíè â „ïîëèòè÷åñêà àêòèâíîñò”, òðÿáâà äà ñå ðåãèñòðèðàò êàòî „÷óæäè àãåíòè”. Îò ìàðò äîñåãà ïðàâèòåëñòâîòî å èíñïåêòèðàëî ñòîòèöè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, âêëþ÷èòåëíî îôèñà íà ÕÐÓ â Ìîñêâà, ÷àñò îò ìàñîâà êàìïàíèÿ çà èäåíòèôèöèðàíå íà „÷óæäåñòðàííè àãåíòè” è çà ïðèíóæäàâàíå íà

Êàòî ÷ëåí íà Ñúâåòà íà Åâðîïà îò 1996 ã. è ñòðàíà îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà îò 1998 ã., Ðóñèÿ èìà ñòðèêòíè è ÿñíè çàäúëæåíèÿ äà ñúáëþäàâà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà àñîöèèðàíå. Ïðåïîðúêà îò 2007 ã. íà Êîìèòåòà íà äúðæàâèòå êúì Ñúâåòà íà Åâðîïà çàÿâÿâà, ÷å ÷óæäåñòðàííîòî ôèíàíñèðàíå íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè òðÿáâà äà ïîäëåæè íà çàêîíîâà ñàíêöèÿ ñàìî ïî îòíîøåíèå íà ìèòíèöèòå, ÷óæäåñòðàííèÿ îáìåí è ïðàíåòî íà ïàðè, êàêòî è ñïðÿìî îíåçè, êîèòî ôèíàíñèðàò èçáîðè è ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè.

Обектив | Брой 210

50

ПО СВЕТА

Ñïèñúêúò, ñúáðàí îò Õþìàí Ðàéòñ Óî÷, ñúâñåì íå å èç÷åðïàòåëåí, òúé êàòî ñàìî íÿêîè îò íàðî÷åíèòå îðãàíèçàöèè ñà ñïîìåíàòè, à îñòàíàëèòå ñå íàäÿâàò äà ñìåê÷àò ñèòóàöèÿòà ñè, êàòî îñòàíàò íåçàáåëÿçàíè, êàçâà îðãàíèçàöèÿòà. Ñïèñúêúò ñúäúðæà ãëàâíî îðãàíèçàöèè, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ ïðàâà íà ÷îâåêà, îáùåñòâåíà ðàáîòà èëè äåéíîñò, ñâúðçàíà ñ îêîëíàòà ñðåäà - àêòèâíîñòè, êîèòî ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñà êðèòè÷íè êúì ïðàêòèêèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî, ïðîäúëæàâà ÕÐÓ. Èìà è íÿêîè èçêëþ÷åíèÿ, ñðåä êîèòî îðãàíèçàöèÿ íà àäâîêàòèòå íà õîðà, æèâååùè ñ öèñòèòíà ôèáðîçà, äâå ëîâíè äðóæèíêè, êàêòî è ãðóïà çà îïàçâàíå íà äèâàòà ïðèðîäà. Ïðåçèäåíòúò Ïóòèí å îáîñíîâàë çàêîíà, ïîçîâàâàéêè ñå íà îáùåñòâåíîòî ïðàâî äà ñå çíàå êîè ñäðóæåíèÿ è îðãàíèçàöèè ïðèåìàò ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå. Ãëàâíèÿò ïðîêóðîð íà Ðóñèÿ è äðóãè âúðõîâíè ïðåäñòàâèòåëè ñà ïîòâúðäèëè, ÷å çàêîíúò íå å ðåñòðèêòèâåí è ÷å èíñïåêöèîííàòà êàìïàíèÿ å èìàëà çà åäèíñòâåíà öåë äà ñå óâåðè, ÷å îðãàíèçàöèèòå äåéñòâàò ñïîðåä çàêîíà.  êðàÿ íà àïðèë, êîãàòî Ðóñèÿ áå ïîäëîæåíà íà ìîíèòîðèíã îò Ñúâåòà çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà êúì ÎÎÍ, ïî âðåìå íà ïåðèîäè÷íèÿ ïðåãëåä íà ñúñòîÿíèåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ïðåäñòàâèòåëèòå íà Ðóñêàòà äúðæàâà çàÿâèõà, ÷å óïîòðåáàòà íà òåðìèíà „÷óæäåñòðàíåí àãåíò” íå å íàêàçàòåëåí. Íî ñïîðåä ïðåäèøíè ðåãóëàöèè âñè÷êè äðóãè ðóñêè îðãàíèçàöèè âå÷å å òðÿáâàëî äà äîêëàäâàò íà âëàñòèòå çà ÷óæäåñòðàííîòî ñè ôèíàíñèðàíå, êàòî ìíîãî îò òÿõ ñà íàïðàâèëè ïîäîáíà èíôîðìàöèÿ ïóáëè÷íî äîñòîÿíèå íà ñâîèòå óåáñàéòîâå è äîêëàäè. Àêî ïðàâèòåëñòâîòî ïðîñòî ñå å ñòðåìÿëî äà íàïðàâè èíôîðìàöèÿòà çà ÷óæäåñòðàííîòî ôèíàíñèðàíå îùå ïî-äîñòúïíà çà îáùåñòâåíîñòòà,

òî å ìîæåëî äà ãî ïîñòèãíå, áåç äà ñëàãà åòèêåòà „÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå”, çàÿâÿâà ÕÐÓ. „Íà ðóñêè òåðìèíúò „÷óæäåñòðàíåí àãåíò” íåäâóçíà÷íî îçíà÷àâà „øïèîíèí” è êàòî êàðà îðãàíèçàöèèòå äà íîñÿò òîçè åòèêåò, ïðàâèòåëñòâîòî ãè êàðà äà ëúæàò êîè ñà - òâúðäè Óèëÿìñúí. - Òðóäíî å äà ñå èçáåãíå âïå÷àòëåíèåòî, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî ñå ñòðåìè äà íàêàæå, óíèçè è íàêðàÿ äà çàãëóøè îðãàíèçàöèèòå, êàòî ãè î÷åðíÿ ñ íàçâàíèÿ êàòî „àãåíòè” íà ÷óæäè ïðàâèòåëñòâà.” Íÿêîè ðóñêè ïðåäñòàâèòåëè íà âëàñòòà ñå îïèòàõà äà îòúæäåñòâÿò „÷óæäåñòðàííèòå àãåíòè” ñ Àêòà çà ðåãèñòðàöèÿ íà ÷óæäèòå àãåíòè â ÑÀÙ. Àìåðèêàíñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ïîêðèâà îðãàíèçàöèè è èíäèâèäè, êîèòî äåéñòâàò ïîä ðúêîâîäñòâîòî è êîíòðîëà íà ÷óæäåñòðàíåí ïðèíöèïàë, íî íå ñå ïðèëàãà êúì íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êîèòî ñå ïîëçâàò îò ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå è ñå ñòðåìÿò êúì ïîëèòè÷åñêè ïðîìåíè. Îñâåí òîâà àìåðèêàíñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî íå îòúæäåñòâÿâà ïîëó÷àâàíåòî íà ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå, îò÷àñòè èëè èçöÿëî, ñ òîâà, ÷å å ïîä ðúêîâîäñòâîòî è êîíòðîëà íà ÷óæäåñòðàíåí ïðèíöèïàë. Ðóñêèòå âëàñòè ñúùî òàêà ñå îïèòàõà äà îìàëîâàæàò èíñïåêöèîííàòà êàìïàíèÿ, êàòî çàÿâèõà, ÷å å ÷àñò îò ðåäîâíî ðåãóëèðàíå íà íåïðàâèòåëñòâåíè ãðóïè. „Èíñïåêöèîííàòà êàìïàíèÿ è ïîñëåäñòâèÿòà é ñà íåîáè÷àéíè, îïàñíè è îãðàíè÷àâàùè âàæíè ãðóïè îò ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî - çàêëþ÷àâà Óèëÿìñúí. Ãåíåðàëíèÿò ñåêðåòàð íà Ñúâåòà íà Åâðîïà òðÿáâà äà ïîäêàíè ðóñêèòå ëèäåðè äà ïðåêðàòÿò ïðèëàãàíåòî íà çàêîíà çà „÷óæäåñòðàííèòå àãåíòè”, äà ñïðàò òîðìîçà íàä îðãàíèçàöèèòå ñ ïîäîáíè èíñïåêöèè è äà ïðåóñòàíîâÿò ïîäîáíî ïîòúïêâàíå íà ïðàâàòà.”

Обектив | Брой 209 210

51

ПО СВЕТА

САЩ: Повече вреда, отколкото полза Ñóðîâè çàêîíè çà îáùåñòâåíî ðåãèñòðèðàíå ÷åñòî íàêàçâàò çà öÿë æèâîò ìàëîëåòíè çàðàäè ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, íî òàêà íå äîïðèíàñÿò çà îáùåñòâåíàòà ñèãóðíîñò, çàÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ â íîâèÿ ñè äîêëàä. Ìíîæåñòâî ôåäåðàëíè è ùàòñêè çàêîíè ñå ïðèëàãàò çà õîðà ïîä 18 ãîäèíè, èçâúðøèëè íÿêàêâî ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî – êðúãúò äåÿíèÿ, êîèòî òîâà îïðåäåëåíèå îáõâàùà, âêëþ÷âà îò èçíàñèëâàíå äî åêñõèáèöèîíèçúì. Äîêëàäúò îò 111 ñòðàíèöè „Êà÷åí â ðåãèñòúðà: Íåïîïðàâèìàòà âðåäà äà ñå âêëþ÷âàò äåöà â ðåãèñòðè çà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà â ÑÀÙ” ïðåäñòàâÿ ïîäðîáíî ùåòèòå, êîèòî îáùåñòâåíèòå ðåãèñòðàöèîííè çàêîíè ïðè÷èíÿâàò íà ìàëîëåòíè ñåêñóàëíè íàðóøèòåëè. Çàêîíèòå, êîèòî ìîãàò äà ñå ïðèëàãàò çà äåñåòèëåòèÿ èëè äîðè çà öÿë æèâîò è ñà åäíà îò îñíîâíèòå ïðè÷èíè çà âêàðâàíå â çàòâîðà èëè çà çàäúðæàíå íà ìàëîëåòíè, èçèñêâàò ïóáëèêóâàíåòî íà ëè÷íà èíôîðìàöèÿ çà íàðóøèòåëèòå â îíëàéí ðåãèñòðè, ÷åñòî ïðåâðúùàéêè ãè â ìèøåíè çà òîðìîç, óíèæåíèå è äîðè ïðîÿâè íà íàñèëèå. Çàêîíèòå îñâåí òîâà ñåðèîçíî îãðàíè÷àâàò êúäå è ñ êîãî ìàëîëåòíèòå íàðóøèòåëè ìîãàò äà æèâåÿò, ðàáîòÿò, äà õîäÿò íà ó÷èëèùå èëè äîðè äà ïðåêàðâàò âðåìåòî ñè. „Ðàçáèðà ñå, âñåêè îòãîâîðåí çà ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî òðÿáâà äà áúäå äúðæàí îòãîâîðåí - êàçâà Íèêîë Ïèòìàí, ñòàðøè àäâîêàò êúì ÕÐÓ è àâòîð íà äîêëàäà. - Íî íàêàçàíèåòî òðÿáâà äà ñúîòâåòñòâà êàêòî íà ïðîñòúïêàòà, òàêà è íà

èçâúðøèòåëÿ é; âïèñâàíåòî íà äåöà, êîèòî ñà èçâúðøèëè ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, â ïóáëè÷åí ðåãèñòúð – ÷åñòî çà öÿë æèâîò, ìîæå äà íàíåñå ïîâå÷å âðåäè, îòêîëêîòî ïîëçà.” Ùàòèòå è ôåäåðàëíîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà äà ïðåìàõíàò îò çàêîíèòå çà îáùåñòâåíèòå ðåãèñòðè èçâúðøèòåëèòå íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, êîãàòî ñà ïîä 18 ãîäèíè, çàùîòî òåçè çàêîíè íàðóøàâàò îñíîâíèòå ïðàâà íà ìàëîëåòíèòå. Äîñòúïíè èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å å íàé-ìàëêî âåðîÿòíî ìàëîëåòíèòå ñåêñóàëíè íàðóøèòåëè äà ïîâòîðÿò ïðîñòúïêàòà ñè. Ïî âðåìå íà 16-òå ìåñåöà ðàçñëåäâàíèÿ â 20 ùàòà ÕÐÓ èíòåðâþèðà 281 ìàëîëåòíè èçâúðøèòåëè íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, ÷èÿòî ñðåäíà âúçðàñò ïî âðåìå íà íàðóøåíèåòî å áèëà 15 ãîäèíè, êàêòî è ñòîòèöè ÷ëåíîâå íà ñåìåéñòâàòà èì, àäâîêàòè, ïðîêóðîðè, ñúäèè, ïðåäñòàâèòåëè íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò, åêñïåðòè ïî òåìàòà, êàêòî, ðàçáèðà ñå, è æåðòâè íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà íà äåöà ñðåùó äåöà. „Àç ñúì ïðèçðàê - êàçâà Äîìèíèê Äæ. îò Ñàí Àíòîíèî, Òåêñàñ, êîéòî å âêëþ÷åí â ðåãèñòúðà çà äåÿíèå, èçâúðøåíî, êîãàòî å áèë íà 13 ãîäèíè. Íå ìîãà äà âïèøà èìåòî ñè ïðè ëèçèíã, íèêîãà íå ïîëó÷àâàì ïîùà. Íèêîé íå ãî å ãðèæà äàëè ñúì æèâ. Âñúùíîñò, ìèñëÿ, ÷å âñè÷êè ïðåäïî÷èòàò äà ñúì óìðÿë.” Íàâñÿêúäå èç ùàòèòå ìàëîëåòíèòå ñåêñóàëíè íàðóøèòåëè òðÿáâà äà ñå ïîä÷èíÿâàò íà

Обектив | Брой 210

52

ПО СВЕТА

êîìïëåêñåí íàáîð îò ïðàâíè èçèñêâàíèÿ, êîèòî çàñÿãàò ïî÷òè âñåêè àñïåêò îò òåõíèÿ æèâîò. Ñïîðåä ðåãèñòðàöèîííèòå çàêîíè òå òðÿáâà äà ñå ðåãèñòðèðàò ïðåä èçïúëíèòåëíèòå âëàñòè, äà äàäàò èìåòî ñè, äîìàøíèÿ ñè àäðåñ, ìåñòîðàáîòà, ó÷èëèùåí àäðåñ, íàñòîÿùà ñíèìêà, êàêòî è äðóãà ëè÷íà èíôîðìàöèÿ. Ñïîðåä îáùíîñòíèòå çàêîíè ïîëèöèÿòà ïðàâè òàçè èíôîðìàöèÿ äîñòúïíà çà îáùåñòâîòî, îáèêíîâåíî ÷ðåç èíòåðíåò. Ñïîðåä çàêîíèòå çà îãðàíè÷àâàíå íà æèòåëñòâîòî, íà ìàëîëåòíèòå ñåêñóàëíè íàðóøèòåëè èì å çàáðàíåíî äà æèâåÿò â áëèçîñò äî ìåñòà, êúäåòî ñå ñúáèðàò äåöà - ó÷èëèùà, ïëîùàäêè, ïàðêîâå è äîðè àâòîáóñíè ñïèðêè. Íÿìà öÿëîñòíà ñòàòèñòèêà çà áðîÿ íà íåïúëíîëåòíèòå â ÑÀÙ, êîèòî ñà îáåêò íà òåçè ðåãèñòðàöèîííè çàêîíè, çàùîòî íàöèîíàëíèòå ñòàòèñòèêè îáèêíîâåíî íå ðàçäåëÿò ìàëîëåòíèòå íàðóøèòåëè îò îñòàíàëèòå. Âñåêè ùàò, òåðèòîðèÿ íà ÑÀÙ, êàêòî è ôåäåðàëíî ïðèçíàòîòî Èíäèàíñêî ïëåìå, èìà ñâîé íàáîð îò çàêîíè çà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, êîèòî ìîãàò äà âàðèðàò çíà÷èòåëíî, êàêòî è áðîé ôåäåðàëíè çàêîíè, êîèòî ñúùî ñúäúðæàò èçèñêâàíèÿ, çàñÿãàùè ìàëîëåòíèòå èçâúðøèòåëè. Ïðåç 2011, ïîñëåäíàòà ãîäèíà, çà êîÿòî èìà ïúëíà ñòàòèñòèêà, îáùèÿò áðîé íà èçâúðøèëèòå ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî å áèë 747 000 íà íàöèîíàëíî íèâî. Ìíîçèíñòâîòî ìàëîëåòíè, èçâúðøèëè ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî, èíòåðâþèðàíè îò ÕÐÓ, ñà áèëè âêëþ÷åíè â ðåãèñòúðà ìåæäó 2007 ã. è 2011 ã., íî òúé êàòî íÿêîè çàêîíè çà ùàòñêà ðåãèñòðàöèÿ ñà â ñèëà îò ïî÷òè äâå äåñåòèëåòèÿ, ãîëÿì áðîé õîðà â ÑÀÙ, êîèòî ñà áèëè ðåãèñòðèðàíè êàòî äåöà, ñåãà ñà âúçðàñòíè. Ïðîñòúïêèòå èì âàðèðàò îò óæàñíè ïðåñòúïëåíèÿ êàòî èçíàñèëâàíå, ïðåç äîáðîâîëåí ñåêñ ìåæäó äåöà, äî îòíîñèòåëíî áåçâðåäíè äåéñòâèÿ êàòî ïðîÿâè íà åêñõèáèöèîíèçúì. „Ñïîðåä ìíîãî õîðà, âñåêè âêëþ÷åí â ðåãèñòúðà íà èçâúðøèëèòå ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî, âåðîÿòíî å èçíàñèëâà÷ èëè ïåäîôèë, íî ïîâå÷åòî ùàòè õâúðëÿò ìðåæàòà ñ ìíîãî ïî-øèðîê îáñåã”, îòáåëÿçâà Ïèòìàí. Äîêëàäúò äîêóìåíòèðà ìíîæåñòâîòî íà÷èíè, ÷ðåç êîèòî íà ìàëîëåòíèòå, èçâúðøèëè ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî, èì å íàíåñåíà âðåäà ñ ðåãèñòðàöèÿòà, îáùåñòâåíîòî îòáåëÿçâàíå è

çàêîíèòå çà îãðàíè÷åíèå íà ìåñòîæèòåëñòâîòî. Ìàëîëåòíèòå, èçâúðøèëè ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî, ñà ñòèãìàòèçèðàíè è ïóáëè÷íî óíèæàâàíè, ÷åñòî èçïàäàò â äåïðåñèâíè è äîðè ñàìîóáèéñòâåíè ñúñòîÿíèÿ. Òå ìîãàò äà ñòàíàò îáåêòè íà òîðìîç è íàñèëèå îò ñòðàíà íà áäèòåëíè ãðàæäàíè. Æèâååùè ïîä çàáðàíàòà äà áúäàò îêîëî ó÷èëèùå, à îùå ïî-ìàëêî äà ó÷àò â íÿêîå ó÷èëèùå, òå ÷åñòî ñå áîðÿò äà äîâúðøàò îáðàçîâàíèåòî ñè. Çà ìíîçèíà å òðóäíî äà ñè íàìåðÿò è äà ñå çàäúðæàò íà ðàáîòà, êàêòî è äà èçãðàäÿò äîì. À àêî ïðîïóñíàò ñðîêà äà ñå ðåãèñòðèðàò, ìàëîëåòíèòå íàðóøèòåëè ìîãàò äà ñå îçîâàò â çàòâîðà, ÷åñòî çà äúëãè ïåðèîäè. Çàêîíèòå çà èçâúðøèòåëèòå íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà ñà ñúçäàäåíè, çà äà çàùèòàâàò îáùíîñòèòå îò ñåêñóàëíî ïðîñòúïêè è ïîìàãàò íà ïîëèöèÿòà äà íàáëþäàâà ìèíàëè èçâúðøèòåëè. Íî âêëþ÷âàíåòî íà ìàëîëåòíèòå èçâúðøèòåëè íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà ïðåäïîëàãà, ÷å å ìíîãî âåðîÿòíî òå äà ïîâòîðÿò äåÿíèåòî ñè, à ñëó÷àÿò íå å òàêúâ. Ñïîðåä ìíîæåñòâî ïðîó÷âàíèÿ íèâîòî íà ðåöèäèâè ïðè äåöà, êîèòî èçâúðøâàò ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà, å ìåæäó 4 è 10%, â ñðàâíåíèå ñ 13% ïðè âúçðàñòíèòå è 45% â íàöèîíàëíàòà ñòàòèñòèêà çà âñè÷êè ïðåñòúïëåíèÿ. Îñâåí òîâà çàêîíèòå ïðèåìàò, ÷å äåöàòà ñà ïîìëàäè âåðñèè íà âúçðàñòíèòå. Íî ïñèõîëîãè÷åñêè è íåâðîëîãè÷íè èçñëåäâàíèÿ ïîòâúðæäàâàò, ÷å äåöàòà, âêëþ÷èòåëíî òèéíåéäæúðèòå, äåéñòâàò ïî-èðàöèîíàëíî è íåçðÿëî îò âúçðàñòíèòå è íå òðÿáâà äà áúäàò îöåíÿâàíè ñúñ ñúùèÿ ñòàíäàðò çà âèíîâíîñò. Èçñëåäâàíåòî ïîêàçâà, ÷å äåöàòà ñà ïî-ñïîñîáíè äà ðåàãèðàò ïîëîæèòåëíî íà ðåõàáèëèòàöèÿ è ëå÷åíèå. Îùå ïîâå÷å, ÷å èçèñêâàíåòî ãîëÿì áðîé ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëè äà ñå ðåãèñòðèðàò íàòîâàðâà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò ñ îãðîìåí áðîé õîðà çà íàáëþäàâàíå, áåç äà ñå ïðàâè ðàçëèêà çà îáùåñòâåíàòà çàïëàõà, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâàò. ÕÐÓ âÿðâà, ÷å íèêîé íå òðÿáâà äà áúäå âêëþ÷âàí â ðåãèñòúð çà ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî, èçâúðøåíî â äåòñòâîòî, ïðè ïîëîæåíèå, ÷å ëèïñâà ñúäåáíî äîêàçàòåëñòâî çà ðèñê ñúîòâåòíàòà ëè÷íîñò äà ïîâòîðè äåÿíèåòî.  ïîäîáíè ñëó÷àè õîðàòà òðÿáâà äà áúäàò âêëþ÷âàíè â ñïèñúöè, êîèòî ñà äîñòúïíè

Обектив | Брой 210

53

ПО СВЕТА

ñàìî çà îðãàíèòå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò, è äà áúäàò èçâàæäàíè îòòàì, êîãàòî ðåãèñòðàöèÿòà âå÷å íå å íåîáõîäèìà. Âúâ âñè÷êè äðóãè ñëó÷àè ùàòèòå è ôåäåðàëíîòî ïðàâèòåëñòâî áè òðÿáâàëî äà ïðåìàõíàò ìàëîëåòíè èçâúðøèòåëè íà ñåêñóàëíè ïîñåãàòåëñòâà îò êàêâàòî è äà áèëî ðåãèñòðàöèÿ, îáùåñòâåíî îòáåëÿçâàíå è èçèñêâàíèÿ çà æèòåëñòâî. „Ìåðåíåòî íà âñè÷êè èçâúðøèòåëè íà ñåêñóàëíî

ïîñåãàòåëñòâî ñ åäèí è ñúùè àðøèí ïðå÷è íà îïèòèòå íà îðãàíèòå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò äà ñå ñúñðåäîòî÷àò âúðõó íàé-îïàñíèòå èçâúðøèòåëè è îñïîðâà âñè÷êî, êîåòî ðîäèòåëÿò çíàå çà ïîâåäåíèåòî è ñúçðÿâàíåòî íà äåöàòà - çàêëþ÷àâà Ïèòìàí. - Ïðåìàõâàíåòî íà ìàëîëåòíèòå îò îáñåãà íà äåéñòâèå íà ñóðîâèòå çàêîíè çà ðåãèñòðàöèÿ ùå å ñúáëþäàâàíå êàêòî íà òåõíèòå ïðàâà, òàêà è íà ñïîñîáíîñòòà èì äà ñå ïðîìåíÿò è äà äåéñòâàò çà äîáðîòî íà îáùåñòâåíàòà áåçîïàñíîñò.”

Ограничаването на словото ограничава арабската свобода Ãëåäêàòà íà ñòîòèöè õèëÿäè àðàáè, ïðîòåñòèðàùè ïî óëèöèòå íà ðåäèöà àðàáñêè äúðæàâè â òúðñåíå íà äîñòîéíñòâîòî è ïðàâàòà ñè, ùå îñòàíå ñðåä èêîíèòå íà 21-âè âåê. Âîëÿòà íà òîëêîâà ìíîãî ãðàæäàíè äà ïîåìàò ñåðèîçíè ðèñêîâå çà æèâîòà ñè, çàåäíî ñ õèëÿäè óìèðàùè çà ñâîáîäàòà ñè, ñìàÿ ñâåòà, ñâèêíàë äà âúçïðèåìà àðàáèòå êàòî ïðèìèðåíà, ïîä÷èíåíà è öèíè÷íà ìàñà õîðà. Íÿêîè õîðà çàãóáèõà ãëàâèòå ñè, çà äà ìîãàò äðóãè äà èçïðàâÿò ñâîèòå. Âúïðåêè òîâà, äîðè â äúðæàâèòå, êîèòî óñïÿõà äà ïðåìàõíàò àâòîêðàòè÷íèòå ñè ðåæèìè è äà ïðîâåäàò äåìîêðàòè÷íè èçáîðè, èìà ðàçïàä íà âðúçêàòà ìåæäó ñòðàñòíèòå îáùåñòâåíè äåìîíñòðàöèè çà ñâîáîäà è æåëàíèåòî èì äà èçâúðøàò çàêîíîâè è èíñòèòóöèîíàëíè ðåôîðìè, íóæíè, çà äà

çàùèòÿò ïðàâàòà ñè ñðåùó áúäåùè çëîóïîòðåáè íà ïðàâèòåëñòâàòà. Íàëàãàò ñå ìíîæåñòâî îãðàíè÷åíèÿ íàä äåéñòâèåòî íà ñèëèòå ïî ñèãóðíîñòòà, íî èìà ìàëêî ïðèçíàíèå ñðåä ãðàæäàíèòå, ÷å ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è íåçàâèñèìîòî ãðàæäàíñêî îáùåñòâî ñà îíîâà, êîåòî îòëè÷àâà ñâîáîäàòà îò òèðàíèÿòà. Åãèïåò ïðåäñòàâëÿâà íàé-äîáðèÿò ïðèìåð çà ëèïñàòà íà òàçè âðúçêà. Íîâîèçáðàíàòà èñëÿìèñòêà âëàñò èçðàçè âîëÿòà ñè äà ñëîæè êðàé íà ïîëèöåéñêàòà áåçíàêàçàíîñò, íå÷åñòíèòå ïðîöåñè è ïðîèçâîëíîòî çàäúðæàíå. Òîâà áÿõà îñíîâíèòå ïðîÿâè íà ïî÷òè 30-ãîäèøíîòî óïðàâëåíèå íà Õîñíè Ìóáàðàê, ñïîðåä ïðîñëîâóòèÿ ìó Çàêîí çà èçâúíðåäíî ïîëîæåíèå, êîéòî ïîçâîëÿâà çàäúðæàíå çà íåîïðåäåëåí ïåðèîä, áåç îáâèíåíèÿ è ñ ïðîöåñè, ïðîâåäåíè îò ñïåöèàëíè ñúäèëèùà ïî ñèãóðíîñòòà, êîèòî

Обектив | Брой 210

54

ПО СВЕТА îñèãóðÿâàò ìàëêî ãàðàíöèè çà ÷åñòíà ïðîöåäóðà. ×ëåíîâåòå íà Ìþñþëìàíñêè áðàòÿ îò äåñåòèëåòèÿ ñà æåðòâè íà áðóòàëíè àðåñòè, ìú÷åíèÿ è âêàðâàíå â çàòâîðà çà ïðèíàäëåæíîñòòà èì êúì „íåçàêîííà îðãàíèçàöèÿ”. Çàòîâà íå å èçíåíàäâàùî, ÷å íîâîòî ïðàâèòåëñòâî äàäå âúçìîæíîñò äà èçòå÷å ñðîêúò íà Çàêîíà çà èçâúíðåäíî ïîëîæåíèå (íàñêîðî ïðàâèòåëñòâîòî îáÿâè èçâúíðåäíî ïîëîæåíèå çà 30 äíè â ÷àñòè íà ñòðàíàòà) è ïðåäëîæè ïðîåêò íà êîíñòèòóöèÿ ñúñ ñèëíè ãàðàíöèè ñðåùó ìú÷åíèÿòà è ïðîèçâîëíîòî çàäúðæàíå.  ìíîãî ñðåùè ñúñ ñòàðøèòå ëèäåðè íà Ìþñþëìàíñêè áðàòÿ, òå ÿñíî êàçàõà, ÷å óñìèðÿâàíåòî íà ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå è çëîóïîòðåáèòå â çàòâîðèòå ùå áúäå ñðåä ïðèîðèòåòèòå èì.  ñúùèÿ äóõ, îïèòúò íà Ìþñþëìàíñêè áðàòÿ ñ ïðåêèòå çëîóïîòðåáè îò ñòðàíà íà ïðàâèòåëñòâîòî íà Ìóáàðàê, äîâåäå äî íåîáõîäèìîñòòà äà ñå òúðñè îòãîâîðíîñò çà óáèéñòâàòà íà ïðîòåñòèðàùèòå ïî âðåìå íà ñâàëÿíåòî ìó îò âëàñò. Ïðè âñå òîâà, ïî îòíîøåíèå íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, íîâîòî ïðàâèòåëñòâî ïðèáÿãíà äî îãðàíè÷åíèÿòà, êîèòî ïðàâèòåëñòâîòî íà Ìóáàðàê ðåäîâíî óïîòðåáÿâàøå, çà äà çàãëóøè êðèòèöèòå ñè. Íà ðåôåðåíäóì, ñ ïîâå÷å îò 60 ïðîöåíòà ãëàñà „çà”, áå îäîáðåíà íîâà êîíñòèòóöèÿ, íàïèñàíà îò äîìèíèðàí îò èñëÿìèñòè ñúâåò, âúïðåêè ÷å ñàìî 30% îò åëåêòîðàòà áå ãëàñóâàë. Êîíñòèòóöèÿòà âêëþ÷âà îáùî çàäúëæåíèå äà ñå çàùèòàâà ñâîáîäàòà íà „ìèñúëòà è ìíåíèåòî”, íî ïîñëå çàáðàíÿâà „îáèäè” êúì îòäåëíè ëè÷íîñòè è çàùèòíèöè íà äàäåíè èäåè. È òîâà íå å òåîðåòè÷íà îïàñíîñò: ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî íà ïðåçèäåíòà Ìîõàìåä Ìîðñè ðàçñëåäâàõà èëè èçïðàâèõà íà ñúä íàé-ìàëêî 22 ÷îâåêà çà „îáèäà” êúì ïðåçèäåíòà èëè êúì ïðåäñòàâèòåë íà ñúäà.  Òóíèñ âðåìåííîòî ïðàâèòåëñòâî ñúùî ïðèñòúïè êúì ðàçñëåäâàíå íà íàïàäåíèÿòà ñðåùó äåìîíñòðèðàùè ïî âðåìå íà áóíòîâåòå è êúì ïîâäèãàíå íà îáâèíåíèÿ ñðåùó ñèëèòå íà ñèãóðíîñòòà, ó÷àñòâàëè â ìíîæåñòâà óáèéñòâà

è ðàíÿâàíèÿ. Ïðîåêòîêîíñòèòóöèÿòà ñèëíî çàòâúðæäàâà çàùèòèòå ñðåùó ìú÷åíèÿ è íåçàêîííî çàäúðæàíå. Íî çà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, ñòðàíàòà ñå íàìèðà â çàòåãíàò âúçåë. Ïðàâèòåëñòâàòà ñà èçïîëçâàëè çàêîíè íàñëåäåíè îò ìàõíàòèÿ ïðåçèäåíò, Çèíå Åë Àáèäèíå Áåí Àëè, äà ïðåñëåäâàò õîðà çà „íåìîðàëíà” èëè „âðåäÿùà íà îáùåñòâåíèÿ ðåä” ðå÷, íàïðèìåð òàçè íà áëîãúðèòå, íî ñúùî è çà „îñïîðâàíå íà ðåïóòàöèÿòà íà àðìèÿòà”. Îòíîâî è îòíîâî, ïî âðåìå íà äåñåòêèòå ãîäèíè, ïðåêàðàíè â íàáëþäåíèå è ñðåùè â ðåãèîíà, ñúì âèæäàëà øèðîêà ïîäêðåïà íà îãðàíè÷àâàíåòî íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, íå ñàìî â Åãèïåò, íî è â öåëèÿ Áëèçúê èçòîê. Ãîëÿìà ÷àñò îò îáùåñòâîòî íå âèæäà ïðîòèâîðå÷èå ìåæäó ïðàâîòî äà ñå ãîâîðè êðèòè÷íî çà ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî (èëè çà òÿõíàòà ðåëèãèÿ) è „ïðàâîòî” íà ñúùèòå òåçè ïðåäñòàâèòåëè (è äîðè èíñòèòóöèè) äà íàêàçâàò îíåçè, êîèòî ñïîðåä òÿõ ñà èì íàíåñëè îáèäà. Ãîëÿìà ÷àñò îò àðàáñêàòà îáùåñòâåíîñò íå ÿ å ãðèæà, ÷å ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî îïðåäåëÿ „îáèäàòà” êàòî ëåãèòèìíî îãðàíè÷àâàíå íà ðå÷òà, çàùîòî ëåñíî ìîæå äà áúäå èçïîëçâàíî çà ñìàçâàíå íà êðèòèêèòå è îïîíåíòèòå è çà îãðàíè÷àâàíå íà àêòèâíèÿ îáùåñòâåí äåáàò, òâúðäå âàæåí ïðè òúðñåíåòî íà îòãîâîðíîñò îò ïðàâèòåëñòâîòî. Äîðè â äúðæàâè êàòî Ìàðîêî è Òóíèñ, êúäåòî íîâèòå êîíñòèòóöèè øèðîêî ïîòâúðæäàâàò ñúáëþäàâàíåòî íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî, âëàñòèòå ïðîäúëæàâàò äà âêàðâàò â çàòâîðà õîðà çà âåðîÿòíà îáèäà èëè óðîíâàíå íà ïðåñòèæà íà ïîëèöèÿòà èëè íà ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâèòåëñòâîòî. Ïðåäèçâèêàòåëñòâîòî çà çàùèòíèöèòå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà â òàçè íîâà åðà, å äà óáåäÿò àðàáñêàòà îáùåñòâåíîñò, ÷å íå ìîæå äà èìà ñâîáîäà áåç øèðîêî ïðîñòðàíñòâî çà ïîëèòè÷åñêî ãîâîðåíå, êîëêîòî è äà å èçðàçÿâàùî íåñúãëàñèå. Äîñòà íåñèãóðíî å, âúïðåêè æåðòâèòå çà ñâîáîäàòà, íàïðàâåíè îò îáùåñòâîòî ïî âðåìå íà Àðàáñêàòà ïðîëåò, ÷å îáùåñòâåíîñòòà îñúçíàâà êîëêî âàæåí å òîçè ïðîáëåì çà íåéíîòî áúäåùå.

Обектив | Брой 210

55

ПО СВЕТА

Хюман Райтс Уоч изпраща Синтия Браун Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ äúëáîêî ñêúðáè çà ñìúðòòà íà Ñèíòèÿ Áðàóí, êîëåãà, ïðèÿòåë è ìåíòîð ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè. Òÿ ïî÷èíà íà 12 ìàé 2013 ã. â Íþ Éîðê ñëåä áîëåçíåíà áîðáà ñ ðàêà. Áåøå íà 60 ãîäèíè. Ìàëöèíà ñà äîïðèíàñÿëè çà Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ òîëêîâà äúëãî è ïî òîëêîâà ìíîãî íà÷èíè êàòî Ñèíòèÿ Áðàóí. Òÿ çàïî÷âà ðàáîòàòà ñè ïðåç 1982 ã. êàòî èçñëåäîâàòåë ñ Àìåðèêàñ Óî÷, ñêîðî ñëåä îñíîâàâàíåòî íà îðãàíèçàöèÿòà, êîãàòî èìà åêèï îò äâàìà äóøè è „ùàá” âúâ Âàøèíãòîí íàä åäèí ãàðàæ. Ïðåç 1990 ã. Ñèíòèÿ îòèâà â ×èëè çà äâå ãîäèíè êàòî ïðåäñòàâèòåë íà Àìåðèêàñ Óî÷. Ïðåç 1993 ã. òÿ ñòàâà ïúðâèÿò ïðîãðàìåí äèðåêòîð íà ÕÐÓ, îòãîâîðíà çà îñèãóðÿâàíåòî íà êà÷åñòâîòî è òî÷íîñòòà íà âñåêè ïóáëèêóâàí äîêëàä. Íàïóñêà åêèïà ïðåç 1999 ã., íî ïðîäúëæàâà äà ïîäïîìàãà îðãàíèçàöèÿòà ñ óìåíèÿòà è îïèòà ñè êàòî ñúâåòíèê íà ðåäàêòîðà, ÷ëåí íà Êîìèòåòà çà ïîëèòèêà è êàòî ÷ëåí íà Êîíñóëòàíòñêèÿ êîìèòåò íà Îòäåëà çà æåíñêè ïðàâà, ÷èåòî îñíîâàâàíå å ïîäïîìîãíàëà. „Ñèíòèÿ èãðà öåíòðàëíà ðîëÿ â óñòàíîâÿâàíåòî íà âèñîêèòå ñòàíäàðòè, êîèòî îïðåäåëÿò Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ - êàçà Êåíåò Ðîò, èçïúëíèòåëåí äèðåêòîð íà ÕÐÓ, êîéòî ðàáîòè ñ íåÿ îò íà÷àëîòî íà âêëþ÷âàíåòî ìó â îðãàíèçàöèÿòà è ÿ èçáèðà çà íåéí ïúðâè ïðîãðàìåí äèðåêòîð, ìàëêî ñëåä êàòî òîé ñàìèÿò ñòàâà èçïúëíèòåëåí äèðåêòîð íà îðãàíèçàöèÿòà. - Òÿ áå ïðèíöèïíà è áåçêîìïðîìèñíà è èçèãðà ãîëÿìà ðîëÿ çà ïðåâðúùàíåòî íà ÕÐÓ â òîâà, êîåòî å. Ñèíòèÿ ìîæåøå äà å òâúðäà êàòî êàìúê è äîñòà ñòðàõîâèòà, íî ùîì ÿ îïîçíàåøå ÷îâåê, âèæäàøå, ÷å ïðèòåæàâà òîïëèíà è ñúïðè÷àñòíîñò, êîèòî ÿ ïðàâåõà ïðåêðàñåí ïðèÿòåë è ÿñíî îáÿñíÿâàõà ñòðàñòòà é êúì êàóçàòà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà.” Áðàóí å îñíîâîïîëàãàù îáðàç íà àäâîêàò è èçñëåäîâàòåë íà ÷îâåøêèòå ïðàâà ñúñ ñâîÿòà

áåçïîùàäíà îòäàäåíîñò íà ôàêòèòå, ñóðîâ àíàëèç, øèðîêî îáõâàùàíå íà ïîëèòè÷åñêèÿ è ñîöèàëíèÿ êîíòåêñò, â êîéòî íàðóøåíèÿòà íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà ñå ñëó÷âàò, êàêòî è áåçêîìïðîìèñíà âèçèÿ çà òîâà, êîåòî ïðàâèòåëñòâîòî òðÿáâà äà íàïðàâè, çà äà ïîïðàâè äîïóñíàòèòå óæàñíè ãðåøêè. Çà äà óâåëè÷è äî êðàéíîñò îòãëàñà îò äîêëàäèòå çà ÷îâåøêèòå ïðàâà, Áðàóí íàñòîÿâà çà ïðèäúðæàíåòî êúì íàé-âèñîêèòå ñòàíäàðòè, êîãàòî èçñëåäîâàòåëèòå ñúáèðàò ôàêòè, ïîäðåæäàò ãè è ïèøàò äîêëàäè çà ñâîèòå ðàçêðèòèÿ. Òÿ öåíåøå ÿñíîòî ìèñëåíå è îêóðàæàâàøå ñòðàòåãè÷åñêîòî ïëàíèðàíå. Áåøå âúðõîâåí ðåäàêòîð, áåëåæåùà äîêëàäèòå ñúñ ñâîÿ åëåãàíòåí ïî÷åðê, âèíàãè íàñî÷âàùà êúì ñúçäàâàíåòî íà ïî-ñèíòåçèðàí, êðàñíîðå÷èâ è ñìèñëåí äîêóìåíò. Òúé êàòî Àìðèêàñ Óî÷ ñå ñúçäàâà îêîëî êîíôëèêòèòå â Öåíòðàëíà Àìåðèêà è áðóòàëíèòå ðåæèìè â Ëàòèíñêà Àìåðèêà, Áðàóí ðàçêðèâà è ñå áîðè ñðåùó åäíè îò íàé-ìàùàáíèòå è æåñòîêè íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïî îíîâà âðåìå. Êîãàòî âàøèíãòîíñêèòå àäìèíèñòðàöèè ïðåíåáðåãâàõà, îìàëîâàæàâàõà èëè îòðè÷àõà áðóòàëíàòà ðåàëíîñò, òÿ ïîìàãà äà ñå õâúðëè ñâåòëèíà âúðõó ôàêòèòå – è ïðèçîâàâà àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ïîòúðñè ñìåòêà íà „ïðèÿòåëèòå ñè”. Áðàóí ïîìàãà äà ñå ñúçäàäå ñòðàòåãèÿ çà ñâúðçâàíåòî íà ìîùíàòà äîêóìåíòàöèÿ ñ àäâîêàòèòå âúâ Âàøèíãòîí, çà äà íå ñå ïðèåìà âîåííàòà è ïîëèòè÷åñêàòà ïîäêðåïà îò çëîóïîòðåáÿâàùèòå ðåæèìè. Òÿ îêóðàæàâà ðàçñëåäâàíèÿòà íà âîåííè ïðåñòúïëåíèÿ îò âñè÷êè ñòðàíà â Öåíòðàëíà Àìåðèêà, ïîçîâàâàéêè ñå íà ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî, êîåòî ñå ïðåâúðíà â äðóãà çàïàçåíà ìàðêà íà ÕÐÓ. Âúïðåêè ÷å íàâëèçà â ðàáîòàòà ñ ÷îâåøêè ïðàâà, îòñòîÿâàéêè “òðàäèöèîííèòå” íàðóøåíèÿ íà öèâèëíèòå è ïîëèòè÷åñêèòå ïðàâà, Áðàóí íàëàãà ïî-

Обектив | Брой 210

56

ПО СВЕТА

øèðîê äíåâåí ðåä íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, âêëþ÷âàù èêîíîìè÷åñêè, ñîöèàëíè è êóëòóðíè ïðàâà. Òÿ ðàíî ðàçáèðà, ÷å ïðàâàòà íà æåíèòå ñà ÷îâåøêè ïðàâà, ÷å äåöàòà ìîãàò äà áúäàò ïðåâúðíàòè â æåðòâè ïî íàé-ðàçëè÷íè íà÷èíè è ÷å ðàáîòíèöèòå ñà óÿçâèìè çà çëîóïîòðåáè. Òÿ èçèãðàâà êëþ÷îâà ðîëÿ â ñúçäàâàíåòî íà îòäåë çà æåíñêè ïðàâà êúì ÕÐÓ ñ ÿñíîòî ñúçíàíèå, ÷å åôåêòèâíàòà ðàáîòà ïî ïðàâàòà íà æåíèòå ùå èçèñêâà îòäåëåí åêèï, çà äà ñå èçîñòðÿò èçñëåäâàíèÿòà è àíàëèçà. Áðàóí ñå áîðè íà âúòðåøíî íèâî, çà äà ñïå÷åëè ïðèåìàíåòî íà åäèí îòäåëåí îòäåë çà ïðàâàòà íà æåíèòå, ïîìîãíà äà ñå ðàçâèå íåãîâàòà ðàìêà, ïðèñúåäèíè óñèëèÿòà ñè êúì íàáèðàíåòî íà íåîáõîäèìèòå ñðåäñòâà, à íàêðàÿ

îòäàäå ïîìîùòà ñè, çà äà ñå èçãðàäè åêèï, êîéòî äà ðàáîòè â òîçè îòäåë. Ñèíòèÿ Áðàóí èìàøå ÷óäåñåí ñìÿõ. Òÿ âäúõíîâÿâàøå êîëåãèòå ñè ñ ÷îâå÷íîñòòà ñè, ñ èðîíèÿòà ñè, ñ îñòðèÿ ñè åçèê è ñúñ ñòðàñòòà ñè. Òÿ ñòàíà áëèçúê ïðèÿòåë è äîâåðåíèê íà ìíîçèíà â äâèæåíèåòî çà ÷îâåøêè ïðàâà. Òÿ áå îòâîðåíà êúì ïðåäèçâèêàòåëñòâàòà â ðîëÿòà ñè íà ñàìîòíà ìàéêà, íà ÷îâåê, êîéòî òðÿáâà äà áàëàíñèðà ìåæäó ðàáîòàòà è æèâîòà. Áå áóäèñòêà è âÿðàòà é äàâàøå ñèëà è ñïîêîéñòâèå, îñîáåíî ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè æèâîòà é.

Ìàðòà Ìåòîäèåâà å ïðåïîäàâàòåë ïî ëàòèíñêè â ÍÁÓ. Âîäè ðóáðèêàòà „Ïî ñâåòà”. ×ëåí íà ÁÕÊ.

Обектив | Брой 210

57

ДОКУМЕНТИ

Делото „Анелия Дудина срещу НАПОО“ получи справедливо решение ÐÅØÅÍÈÅ ¹83 ãð. Ñîôèÿ, 01.04.2013 ã. Êîìèñèÿ çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ - ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ, îïðåäåëåí íà îñíîâàíèå Çàïîâåä ¹ 447 îò 06.08.2012 ã. íà Ïðåäñåäàòåëÿ íà ÊÇÄ è Ïðîòîêîë âõ. ¹ 12-11-1005 îò 23.08.2012 ã., ñúñòîÿù ñå îò ñëåäíèòå ÷ëåíîâå íà Êîìèñèÿòà: ÏÐÅÄÑÅÄÀÒÅË: Àòàíàñ Ìóñîðëèåâ, ×ËÅÍÎÂÅ: Ñîôèÿ Éîâ÷åâà, Êåìàë Åþï, èçñëóøà äîêëàäà íà Ñîôèÿ Éîâ÷åâà, îïðåäåëåíà íà îñíîâàíèå Çàïîâåä ¹ 675 îò 09.11.2012 ã. çà çàìåñòâàù äîêëàä÷èêà ïî ïðåïèñêà ¹ 352/2011 ã. ïî îïèñà íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ è óñòàíîâè ñëåäíîòî: Ïðîèçâîäñòâîòî ïî ïðåïèñêà ¹ 352/2011 ã. ïðåä Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ å îáðàçóâàíî ïî ðåäà íà ÷ë. 50, ò. 1 îò ÇÇÄèñêð. ñ Ðàçïîðåæäàíå ¹ 854 îò 22.12.2011 ã. íà Ïðåäñåäàòåëÿ íà ÊÇÄ çà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå” è íàðóøåíèå íà ÷ë. 5 îò Çàêîíà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÇÇÄèñêð.) â õèïîòåçàòà -„ïîääúðæàíå íà àðõèòåêòóðíà ñðåäà, êîÿòî çàòðóäíÿâà äîñòúïà íà ëèïà ñ óâðåæäàíèÿ” ïî æàëáà ñ âõ. ¹ 44-00-4190/05.12.2011 ã. íà Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà îò ãð. Ñàìîêîâ ñðåùó Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå êúì Ìèíèñòåðñêè ñúâåò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, â êà÷åñòâîòî é íà þðèäè÷åñêî ëèöå - ðàáîòîäàòåë, ïðåäñòàâëÿâàíà îò íåéíèÿ ïðåäñåäàòåë Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ. Ïðåäâèä îïëàêâàíèÿòà çà äèñêðèìèíàöèÿ ïî

ïîñî÷åíèÿ ïðèçíàê ïðåïèñêà ¹ 352/2011 ã. å ðàçïðåäåëåíà çà ðàçãëåæäàíå íà ÏÅÒÈ ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ, ñïåöèàëèçèðàí ïî ïðèçíàöè óâðåæäàíå, âúçðàñò, ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ è ñåìåéíî ïîëîæåíèå. Æàëáàòà ñúñòàâëÿâà ãîäíî îñíîâàíèå ïî ÷ë. 50, ò. 1 îò ÇÇÄèñêð. çà îáðàçóâàíå íà ïðîèçâîäñòâî.  íåÿ Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà ïîñî÷âà, ÷å êàòî áàêàëàâúð ïî ïñèõîëîãèÿ, ìàãèñòúð ïî þðèäè÷åñêà ïñèõîëîãèÿ è ðåãèñòðèðàíà áåçðàáîòíà å êàíäèäàòñòâàëà ïðåç þíè 2011 ã. ïî ïðîãðàìà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà” è â ñúîòâåòñòâèå ñ îäîáðåíèòå îò Ìèíèñòåðñòâî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà ïðîöåäóðè íà ôèíàíñèðàíàòà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò ïðîãðàìà å îäîáðåíà îò Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà çà èíòåðâþ íà òðè îò ïðåäëàãàíèòå ðàáîòíè ìåñòà. Ïîðàäè çàòðóäíåíèÿòà ñè â ïðèäâèæâàíåòî å ïðèëîæèëà êúì äîêóìåíòèòå è åêñïåðòíî ðåøåíèå íà ÒÅËÊ, êîïèå îò êîåòî ñå ïðèëàãà è îò íåãî å âèäíî, ÷å ÒÅËÊ óñòàíîâÿâà: „ðàáîòîñïîñîáíà”, ïðè âîäåùà äèàãíîçà: ÄÖÏ, íàëè÷èå íà 100% ÒÍÐ è íóæäà îò ïîñòîÿííà ÷óæäà ïîìîù. Ïðè ïðîâåæäàíåòî íà âòîðèÿ åòàï îò ïîäáîðà - èíòåðâþòî îò êîìèñèÿòà íà ðàáîòîäàòåëÿ, æàëáîïîäàòåëêàòà òâúðäè, ÷å å ïîïèòàëà äàëè óâðåæäàíåòî é å ïðîáëåì çà èçïúëíåíèå íà ñëóæåáíèòå çàäúëæåíèÿ, íî ïîëó÷èëà îòãîâîð, ÷å ðàáîòíèÿò ïðîöåñ âèíàãè ìîæå äà áúäå ïðèãîäåí òàêà, ÷å òîâà äà íå áúäå ïðîáëåì çà íåÿ. Ñëåä èíòåðâþòî æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà áèëà êëàñèðàíà íà âòîðî ìÿñòî â ïîäáîðà. Êàíäèäàòúò, êîéòî áèë êëàñèðàí íà ïúðâî ìÿñòî â ïîäáîðà çà ðàáîòà â Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå (ÍÀÏÎÎ) îáà÷å, ïðåäïî÷åë äðóãà èíñòèòóöèÿ è ñïîðåä ïðàâèëàòà íà ïðîãðàìàòà,

Обектив | Брой 210

58

ДОКУМЕНТИ êëàñèðàíèÿò íà âòîðî ìÿñòî àâòîìàòè÷íî òðÿáâàëî äà áúäå íàçíà÷åí îò ðàáîòîäàòåëÿ. Èíôîðìàöèÿòà çà òàçè ïðîìÿíà â êëàñèðàíåòî å áèëà ïóáëèêóâàíà â èíòåðíåò ñòðàíèöàòà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà, à Äóäèíà ïîëó÷èëà íàñî÷âàùî ïèñìî äî ÍÀÏÎÎ îò Áþðîòî ïî òðóäà, çà äà ñêëþ÷è ñëåä ïðèêëþ÷åíàòà ïðîöåäóðàòà íà ïîäáîð òðóäîâ äîãîâîð ñ ðàáîòîäàòåëÿ ÍÀÏÎÎ. Ïðè ïðåäîñòàâÿíåòî íà òîâà ïèñìî íà ðàáîòîäàòåëÿ Äóäèíà êîíòàêòóâàëà ñ Ìàðèÿ Êàìåíîâà - ãëàâåí ñåêðåòàð íà ÍÀÏÎÎ. Êàìåíîâà îáÿñíèëà, ÷å ñëóæèòåëêàòà, êîÿòî îòãîâàðÿ çà îáðàáîòêà íà äîêóìåíòèòå îòñúñòâà â ìîìåíòà, íî íå å ïðîáëåì òå äà áúäàò îôîðìåíè ïî-êúñíî. Æàëáîïîäàòåëêàòà áèëà ïîêàíåíà â êàáèíåòà íà ãëàâíèÿ ñåêðåòàð è ñëåä ïðîâåäåí ðàçãîâîð Êàìåíîâà é ïîêàçàëà ñòàÿòà, â êîÿòî ùÿëà äà ðàáîòè, óòî÷íåíî áèëî ðàáîòíîòî âðåìå è ïîëó÷àâàíåòî íà êëþ÷îâå çà íåÿ, çàïîçíàòà áèëà ñ íîâèòå é êîëåãè. Êàìåíîâà íàðåäèëà íà åäèí îò ñëóæèòåëèòå äà çàïî÷íå äà îáó÷àâà æàëáîïîäàòåëêàòà, êàòî çà öåëòà é å äàäåíà ïàðîëà îò âúòðåøíàòà èíôîðìàöèîííà ñèñòåìà è çàïî÷íàëî çàïîçíàâàíå ñ åñòåñòâîòî íà ðàáîòàòà, êîÿòî òðÿáâàëî äà èçâúðøâà çàíàïðåä. Òúé êàòî ðàáîòíîòî ìÿñòî ñå íàìèðàëî íà 5-òèÿ åòàæ, à â ñãðàäàòà íÿìàëî àñàíñüîð æàëáîïîäàòåëêàòà ïîñî÷âà, ÷å Äîãîâîðèõìå è çà òîâà äàëè ñòúëáèòå íÿìà äà áúäàò ïðîáëåì çà ìåí, íî ìîÿò îòãîâîð áåøå êàòåãîðè÷åí, ÷å íÿìà äà áúäå, òúé êàòî àç îòèâàì íà ðàáîòà è ñè òðúãâàì ñ ïðèäðóæèòåë, à äîêàòî òå÷å ðàáîòíèÿò ïðîöåñ íÿìà äà ìè ñå íàëàãà èçëèçàíå îò ñãðàäàòà. ... Ðàáîòíèòå óñëîâèÿ ìè õàðåñàõà è íàé-âå÷å òîâà, ÷å òîàëåòíàòà ñå íàìèðàøå òî÷íî äî „ìîÿòà” ñòàÿ - ò.å. àç ìîæåõ äà ñå ïðèäâèæâàì ñàìà, áåç ÷óæäà ïîìîù äî òàì, êîåòî ìå ïðàâåøå íåçàâèñèìà â òîâà îòíîøåíèå è áåøå âàæíî çà ìåí. Âúïðåêè, ÷å çàÿâèõ, ÷å ïðèäâèæâàíåòî ìè äî òîàëåòíàòà ùå áúäå áåçïðîáëåìíî, Ìàðèÿ Êàìåíîâà ìå ïîìîëè äà äåìîíñòðèðàì êàê îòèâàì äî òîàëåòíàòà è ñå âðúùàì îò òàì, çà äà áúäå ñïîêîéíà, ÷å ñå ñïðàâÿì. Ïîêàçàõ é, ÷å ñå ñïðàâÿì áåç íèêàêâè çàòðóäíåíèÿ”. Ñïîðåä òåêñòà íà æàëáàòà, îêîëî 13 ÷. ñëóæèòåëêàòà, êîÿòî îòãîâàðÿëà çà îôîðìÿíå íà äîêóìåíòàöèÿòà ïðèåëà íàñî÷âàùîòî ïèñìî çà íàçíà÷àâàíåòî íà Àíåëèà Äóäèíà íà ðàáîòà è çàÿâèëà, ÷å åäâà

ñëåä ïðèåìàíå è îôîðìÿíå íà äîêóìåíòèòå è ñêëþ÷âàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð ìîæå äà çàïî÷íå ðàáîòà. „Ñ òîâà”, ïîñî÷âà Äóäèíà, „ïúðâèÿò ìè îïîçíàâàòåëåí è îáó÷èòåëåí ðàáîòåí äåí ïðèêëþ÷è. Âñè÷êè òåçè äåéñòâèÿ ñå ðàçâèëè ìåæäó 9:00 è 14:00 ÷. íà 10.10.2011 ã. è êîãàòî æàëáîïîäàòåëêàòà ñè òðúãíàëà ïîëó÷èëà „óâåðåíèå, ÷å íàé-êúñíî äî 01.11.2011 ã. îò ÍÀÏÎÎ ùå ñå ñâúðæàò ñ ìåí, çà äà áúäà íàçíà÷åíà íà ðàáîòà ïðè òÿõ”. Ïî-íàòàòúê Äóäèíà ïîñî÷âà: „Âìåñòî òîâà, íà 27.10.2011 ã. ïîëó÷èõ îáàæäàíå ïî òåëåôîíà îò ñëóæèòåëêà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà, êîÿòî ìè êàçà, ÷å ïðè òÿõ å ïðèñòèãíàëî ïèñìî îò ÍÀÏÎÎ ñ ïå÷àò è ïîäïèñ íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ - Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, â êîåòî òå îòêàçâàò äà ìå íàçíà÷àò íà ðàáîòà, òúé êàòî ñå ïðèòåñíÿâàò, ÷å íå ìîãàò äà îñèãóðÿò íåîáõîäèìèòå çà ìåí óñëîâèÿ. Ñïîðåä äàäåíèòå îáÿñíåíèÿ îò ñëóæèòåëêàòà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà íà æàëáîïîäàòåëêàòà îòêàçúò íà ðàáîòîäàòåëÿ áèë ñâúðçàí ñ ëèïñàòà íà àñàíñüîð è äîñòúïíè òîàëåòíè íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Âúïðåêè òîâà ïèñìî îáà÷å íà 15.11.2011 ã. îò ÍÀÏÎÎ ñå ñâúðçàëè ñ æàëáîïîäàòåëêàòà ïî òåëåôîíà è ïîèñêàëè ñúãëàñèåòî é çà îôîðìÿíå íà òðóäîâ äîãîâîð. Æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà ïîèñêàëà îòíîâî îáÿñíåíèå çà ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî å íàïèñàíî ïèñìîòî äî Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà ñ îòêàçà çà íàçíà÷àâàíå. Çàÿâèëà, ÷å å îáèäåíà îò ôàêóà, ÷å âúïðåêè óãîâîðêàòà çà íàçíà÷àâàíåòî é äî 01.11.2011 ã., íèêîé îò ÍÀÏÎÎ íå îñúùåñòâèë ëè÷åí êîíòàêò ñ íåÿ è îáÿñíèëà, ÷å å çàãóáèëà æåëàíèå çà ñêëþ÷âàíå íà äîãîâîð, ùîì â òàçè èíñòèòóöèÿ èìà õîðà, êîèòî íå æåëàÿò äà ðàáîòè òàì. Âïîñëåäñòâèå ñëóæèòåëêà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà îòíîâî óâåäîìèëà æàëáîïîäàòåëêàòà ïî ìîëáà íà ÍÀÏÎÎ, ÷å âå÷å ìîæå äà áúäå íàçíà÷åíà íà ðàáîòà è íÿìà íèêàêâè ïðå÷êè çà òîâà, íî Äóäèíà, çàÿâÿâà, ÷å å ïðåöåíèëà çà íåóìåñòíî äà ïðèåìå ïðåäëîæåíèåòî êàòî ïîñî÷âà â êðàÿ íà æàëáàòà ñè: „Çàäàäîõ ñè ëîãè÷íèÿ âúïðîñ - êàêâî ìîæå äà ñå å ïðîìåíèëî - íèòî ìîåòî ñúñòîÿíèå å ðàçëè÷íî, íèòî ÍÀÏÎÎ å íàïðàâèëî ïî-äîñòúïíà ðàáîòíàòà ñè ñðåäà”. Ñëåä òîâà õðîíîëîãè÷åñêî èçëîæåíèå

Обектив | Брой 210

59

ДОКУМЕНТИ æàëáîïîäàòåëêàòà äåêëàðèðà, ÷å ñ÷èòà, „÷å èçëîæåíèòå ïî-ãîðå îáñòîÿòåëñòâà ñúçäàâàò ïðÿêà ïðè÷èííà âðúçêà ìåæäó óâðåæäàíåòî ìè è çàòðóäíåíèåòî äà çàïî÷íà ðàáîòà, âúïðåêè, ÷å ñúì ñïå÷åëèëà êîíêóðñà çà òîâà” è ìîëè Êîìèñèÿòà äà óñòàíîâè äàëè å íàëèöå äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå”, à â ñëó÷àé, ÷å áúäå óñòàíîâåíî íàðóøåíèå æåëàå äà áúäå ïîòúðñåíà îòãîâîðíîñò îò ÍÀÏÎÎ çà äåéñòâèÿòà íà íåãîâèòå ñëóæèòåëè. Êúì æàëáàòà ñà ïðèëîæåíè Òàáëèöà ñ îêîí÷àòåëíî êëàñèðàíå íà êàíäèäàòèòå ïî ïðîãðàìà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà” - ñïèñúê íà êëàñèðàíèòå ìëàäåæè çà ðàáîòíè ìåñòà ïî êâîòà 1 -ñïèñúê íà êëàñèðàíèòå ìëàäåæè çà ðàáîòíè ìåñòà â Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå îò http:// www.az.government.bg/Proiects/Prog/Mladeii/FrameMladeji.htm, êîïèå îò Åêñïåðòíî ðåøåíèå íà ÒÅËÊ ¹ 0250/012 îò 19.01.2004 ã. è Äåêëàðàöèÿ ïî ÷ë. 6, àë. 2, ò. 2 îò ÏÏÊÇÄ. Ñ öåë ïúëíîòî è âñåñòðàííî óñòàíîâÿâàíå íà ôàêòèòå ïî ïðåïèñêàòà è íà îñíîâàíèå ÷ë. 55 è ÷ë. 56 îò ÇÇÄèñêð. îò ïîñî÷åíàòà îòâåòíà ñòðàíà - Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå êúì Ìèíèñòåðñêè ñúâåò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å èçèñêàíî ñòàíîâèùå ïî ïîäàäåíàòà æàëáà îò Àíåëèÿ Çäðàâêîâà Äóäèíà. Ïðåäñåäàòåëÿò íà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå Äåÿí Ïóøêàðîâ ïðåäñòàâÿ â ñðîê ïîèñêàíîòî ñòàíîâèùå, â ò. 1 íà êîåòî ïîñî÷âà: êàòåãîðè÷íî çàÿâÿâàìå, ÷å íèòî çà ìèã ñðåùó ã-öà Àíåëèÿ Äóäèíà íå å ïðîÿâåíà ïðÿêà èëè íåïðÿêà ôîðìà íà äèñêðèìèíàöèÿ, íèòî óíèçèòåëíî îòíîøåíèå êúì íåéíàòà ëè÷íîñò âúâ âðúçêà ñúñ ñïåöèôè÷íèòå ïîòðåáíîñòè, êîèòî èìà”. Îñâåí òîâà äîïúëâà, ÷å „ ... íà 10.10.2011 ã. òÿ å ïîñðåùíàòà èçêëþ÷èòåëíî „ëþáåçíî” îò ã-æà Ìàðèÿ Êàìåíîâà - ãë. ñåêðåòàð íà ÍÀÏÎÎ ... íàñòàíåíà è å çàïîçíàòà ñ ðàáîòíîòî ìÿñòî, çà êîåòî êàíäèäàòñòâà”. Ìàêàð, ÷å êàêòî ïðè ïúðâîíà÷àëíî ïðîâåäåíîòî èíòåðâþ, òàêà è íà 10.10.2011 ã. Äóäèíà „å çàâÿâàëà, ÷å ñòúëáèòå äî 5-òèÿ åòàæ „íÿìà äà áúäàò ïðîáëåì” Ïóøêàðîâ ïîñî÷âà, ÷å ÍÀÏÎÎ, êàòî ðàáîòîäàòåë, „êîéòî çíàå ñâîèòå çàäúëæåíèÿ âúâ

âðúçêà ñ ÷ë. 16 îò Çàêîíà çà äèñêðèìèíàöèÿòà, îòíîñíî ïðèñïîñîáÿâàíå íà ðàáîòíîòî ìÿñòî êúì íóæäèòå íà ëèöà ñ óâðåæäàíèÿ ïðè òÿõíîòî íàåìàíå, ñå îáðúùà êúì Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà ñ ïèñìî ñ èçõ. ¹ 786/12.10.2011ã. (ïðèëîæåíî êúì ïðåïèñêàòà).” Ñïîðåä òâúðäåíèÿòà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ ñ òîâà ïèñìî „ÍÀÏÎÎ îùå âåäíúæ èçðàçÿâà ñâîåòî æåëàíèå äà íàåìå æàëáîïîäàòåëêàòà, ... è ìîëè çà „ñúäåéñòâèå” çà ðàçðåøàâàíå íà êàçóñà „ïî íàé-áëàãîïðèÿòåí íà÷èí êàêòî çà ã-öà Äóäèíà, òàêà è çà ÍÀÏÎΔ.  ñòàíîâèùåòî ñå ïîÿñíÿâà, ÷å ñãðàäàòà íà Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ å ïóáëè÷íà äúðæàâíà ñîáñòâåíîñò è â íåÿ íèêîãà íå å èìàëî è íÿìà àñàíñüîð, íî ñëåä êàòî Äóäèíà èçðàçèëà æåëàíèå äà ðàáîòè â ÍÀÏÎÎ, Äåÿí Ïóøêàðîâ ïðîâåë „íÿêîëêî ñðåùè ñúñ ñïåöèàëèñòè êîíñòðóêòîðè çà âúçìîæíîñòòà çà ìîíòàæ íà ðàìïà, òàêà ÷å ëèöåòî ñàìî è áåç ïðèäðóæèòåë äà ïîëçâà ñàíèòàðíèòå âúçëè íà åòàæà”. Òúé êàòî îòãîâîðíîñòòà çà ïðèñïîñîáÿâàíå íà ñðåäàòà å íà ðàáîòîäàòåëÿ å ïîòúðñåíî è ñúäåéñòâèå îò Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà, íî ñå ïîä÷åðòàâà â ñòàíîâèùåòî, ÷å „Â íèòî åäíî ïèñìî èëè ðàçãîâîð íå ñìå èçðàçèëè æåëàíèå äà íå íàåìàìå ã-öà Äóäèíà íà ïîçèöèÿòà, çà êîÿòî å êàíäèäàòñòâàëà”. Ñïîðåä ïðåäñåäàòåëÿ Ïóøêàðîâ, òîçè ôàêò ñå ïîòâúðæäàâàë è îò îòïðàâåíàòà ïîêàíà çà ñêëþ÷âàíå íà òðóäîâ äîãîâîð, êîåòî ñå ïðèçíàâàëî îò æàëáîïîäàòåëêàòà, à îñâåí òîâà „Îò òàêà èçëîæåíèòå ôàêòè è îáñòîÿòåëñòâà íå ñòàâà ÿñíî ñ êàêâè òî÷íî äåéñòâèÿ èëè áåçäåéñòâèå ÍÀÏÎÎ å ïðîÿâèëà ôîðìà íà äèñêðèëøíàöèÿ ñïðÿìî ã-öà Äóäèíà”. Îò öÿëîñòíèÿ òåêñò íà ñòàíîâèùåòî ìîæå äà ñå íàïðàâè èçâîä, ÷å ðàáîòîäàòåëÿò îòõâúðëÿ îïëàêâàíèÿòà â æàëáàòà çà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå”. Êúì ñòàíîâèùåòî ñà ïðèëîæåíè ïèñìî äî Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà ñ èçõ. ¹ 786/12.10.2011 ã. è ïèñìî äî ÌÎÌÍ çà çàÿâåíè ðàáîòíè ìåñòà ñ êëàñèðàíå íà êàíäèäàòèòå ñ èçõ. ¹ 657/03.09.2011 ã. Íà ñòðàíèòå ñà èçïðàòåíè óâåäîìëåíèÿ, ÷å ïðîó÷âàíåòî ïî ïðåïèñêàòà å ïðèêëþ÷èëî è èì å

Обектив | Брой 210

60

ДОКУМЕНТИ äàäåíà âúçìîæíîñò äà ñå çàïîçíàÿò ñúñ ñúáðàíèòå ìàòåðèàëè. Ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà ïðîó÷âàíåòî â äåëîâîäñòâîòî íà ÊÇÄ ñà ðåãèñòðèðàíè ñ âõ. ¹ 11-00-207 îò 19.06.2012 ã. äîïúëíèòåëíî ïðåäñòàâåíè äîêàçàòåëñòâà îò Ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ, îïèñàíè â ïðèäðóæèòåëíîòî ïèñìî ñ èçõ. ¹ 648/19.06.2012 ã. íà ÍÀÏÎÎ.  ïúðâîòî îòêðèòî çàñåäàíèå ïî ïðåïèñêàòà, ïðîâåäåíî íà 28.06.2012 ã. æàëáîïîäàòåëêàòà Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà, ðåäîâíî ïðèçîâàíà, ñå ÿâÿâà ëè÷íî, à Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, ðåäîâíî ïðèçîâàí â ëè÷íî êà÷åñòâî è â êà÷åñòâîòî ñè íà ïðåäñòàâëÿâàù þðèäè÷åñêîòî ëèöå ðàáîòîäàòåë Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå (ÍÀÏÎÎ) êúì Ìèíèñòåðñêè ñúâåò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, íå ñå ÿâÿâà è ëè÷íî íå ñå ïðåäñòàâëÿâà â ëè÷íî êà÷åñòâî, à â êà÷åñòâîòî íà ïðîöåñóàëåí ïðåäñòàâèòåë íà ÍÀÏÎÎ ñå ÿâÿâà â çàñåäàíèåòî àäâîêàò Íåäÿëêà Òîøêîâà Íèêîëîâà, ñ ïðèëîæåíî ðåäîâíî ïúëíîìîùíî. Ïðåäñåäàòåëÿò íà ñúñòàâà å ïðåäëîæèë â ñúîòâåòñòâèå ñ ÷ë. 62 îò ÇÇÄèñêð. ïðîâåæäàíåòî íà ïîìèðèòåëíà ïðîöåäóðà, êîåòî å ïðèåòî îò ñòðàíèòå è ïîðàäè òîâà ñúñòàâúò å îïðåäåëèë 10 äíåâåí ñðîê çà ïðåäñòàâÿíåòî íà ïèñìåíî ñïîðàçóìåíèå.  îïðåäåëåíèÿ ñðîê, à è ïî-êúñíî, ñïîðàçóìåíèå íå å ïðåäñòàâåíî è çàðàäè òîâà å íàñðî÷åíî ñëåäâàùîòî îòêðèòî çàñåäàíèå çà ðàçãëåæäàíå íà ïðåïèñêàòà ïî ñúùåñòâî.  îòêðèòîòî çàñåäàíèå, ïðîâåäåíî íà 13.11.2012 ã. æàëáîïîäàòåëêàòà Àíåëèà Äóäèíà, ðåäîâíî ïðèçîâàíà, ñå ÿâÿâà ëè÷íî, à Äåÿí Ïóøêàðîâ, ðåäîâíî ïðèçîâàí â ëè÷íî êà÷åñòâî è â êà÷åñòâîòî ñè íà ïðåäñòàâëÿâàù þðèäè÷åñêîòî ëèöå ðàáîòîäàòåë ÍÀÏÎÎ, íå ñå ÿâÿâà ëè÷íî è íå ñå ïðåäñòàâëÿâà â ëè÷íî êà÷åñòâî, à â êà÷åñòâîòî íà ïðîöåñóàëåí ïðåäñòàâèòåë íà ÍÀÏÎÎ ñå ÿâÿâà â çàñåäàíèåòî àäâîêàò Íåäÿëêà Òîøêîâà Íèêîëîâà, ñ ïðèëîæåíî ïúëíîìîùíî. Ïðåäñåäàòåëÿò íà ñúñòàâà å äàë õîä ïî ñúùåñòâî è ñòðàíèòå ñà çàïîçíàòè ñ äîêëàäà çàêëþ÷åíèå. Íå ñå ïðàâÿò íîâè äîêàçàòåëñòâåíè èñêàíèÿ, ïîääúðæàò ñå èçðàçåíèòå â õîäà íà ïðîó÷âàíåòî ñòàíîâèùà. Àíåëèà Äóäèíà ïîñî÷âà, ÷å áè áèëà óäîâëåòâîðåíà â ìîðàëíî îòíîøåíèå îò åäíî ïðèçíàíèå íà ðàáîòîäàòåëÿ, ÷å å ïðîÿâåíà äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî íåÿ, íî íå å ïîñòèãíàòî òàêîâà ñïîðàçóìåíèå, çàùîòî

ÍÀÏÎÎ ñ÷èòàò, ÷å íÿìà ïðîÿâåíà äèñêðèìèíàöèÿ. Æàëáîïîäàòåëêàòà ïîääúðæà, ÷å æàëáàòà é íå å ñâúðçàíà ñ íåäîñòúïíà ñðåäà, êàêòî å ïîñî÷åíî â ðàçïîðåæäàíåòî çà îáðàçóâàíå íà ïðåïèñêàòà, à ñ îòêàçà íà ðàáîòîäàòåëÿ çà íàçíà÷àâàíåòî é. Ïðîöåñóàëíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà îòâåòíàòà ñòðàíà ÍÀÏÎÎ òâúðäè, ÷å æàëáàòà íå å óòî÷íåíà ñ îãëåä íà êîíêðåòíî ïîñî÷åí àêò - áèëî äåéñòâèå èëè áåçäåéñòâèå, ñ êîåòî æàëáîïîäàòåëêàòà äà òâúðäè, ÷å ÍÀÏÎÎ å èçâúðøèëà ñïðÿìî íåÿ äèñêðèìèíàöèÿ. Àäâîêàò Òîøêîâà çàÿâÿâà, ÷å ïðåäñåäàòåëÿò Ïóøêàðîâ íå å îòêàçâàë äà íàçíà÷è ãîñïîæèöà Àíåëèÿ Äóäèíà íà ïðåäëîæåíîòî ðàáîòíî ìÿñòî è òàêàâà ãîòîâíîñò å áèëà èçðàçåíà êàêòî â ïîñëåäâàùèòå ðàçãîâîðè, òàêà è ïðè îïèòà äà áúäå ïîñòèãíàòî ñïîðàçóìåíèå. Ïðîöåñóàëíèÿò ïðåäñòàâèòåë ïîääúðæà, ÷å Äóäèíà ñàìà èçòúêâà ôàêòà, ÷å íåéíàòà æàëáà íå å íàñî÷åíà êúì àðõèòåêòóðíàòà ñðåäà. Îñâåí òîâà å âèäíî îò ïðåäñòàâåíèòå äîêóìåíòè, ÷å Äåÿí Ïóøêàðîâ å ïðåäïðèåë äåéñòâèÿ ñ îãëåä ïðèñïîñîáÿâàíå íà ðàáîòíîòî ìÿñòî êàòî å èçâúðøåíà ðåêîíñòðóêöèÿ íà ñúùåñòâóâàùèòå ñàíèòàðíè ïîìåùåíèÿ, ñ êîåòî ñïîðåä àäâ. Òîøêîâà å èçïúëíåíî óñëîâèåòî íà ÷ë. 16 îò ÇÇÄèñêð. Ïðè òåçè ôàêòè îáà÷å íå ñòàâàëî ÿñíî „ñ êîå êîíêðåòíî äåéñòâèå èëè áåçäåéñòâèå ÍÀÏÎÎ å ïðîÿâèëà êàêâàòî è äà å ôîðìà íà äèñêðèìèíàöèÿ” è ñ÷èòà çà íåîáõîäèìî èçÿñíÿâàíåòî èì „ñ îãëåä ïðåäïðèåìàíå íà çàùèòíè ïðîöåñóàëíè äåéñòâèÿ îò ñòðàíà íà àãåíöèÿòà”. Ïîÿñíÿâà, ÷å â õèïîòåçàòà íà ïîääúðæàíå íà àðõèòåêòóðíà ñðåäà, êîÿòî çàòðóäíÿâà äîñòúïúò íà ëèöà ñ óâðåæäàíèÿ ÍÀÏÎÎ êàòî ðàáîòîäàòåë å èçïúëíèë çàäúëæåíèÿòà ñè ïî ÷ë. 16 îò ÇÇÄèñêð. Äîêîëêîòî å âèäíî îò ïðåäñòàâåíèòå äîêàçàòåëñòâà, ÷å ñãðàäàòà å ñîáñòâåíîñò íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, ìëàäåæòà è íàóêàòà, à ÍÀÏÎÎ å ñàìî ïîëçâàòåë, ìîëè â ñëó÷àé, ÷å îïëàêâàíåòî å âúâ âðúçêà ñ ïîääúðæàíåòî íà àðõèòåêòóðíàòà ñðåäà äà áúäå äîïóñíàò êàòî „ñúîòâåòíèê Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî, ìëàäåæòà è íàóêàòà ... ñ îãëåä íà îòãîâîðíîñòèòå íà ñîáñòâåíèêà íà ñãðàäàòà”. Ïî òàêà ïîñòàâåíèòå âúïðîñè ïðåäñåäàòåëÿò íà ñúñòàâà öèòèðà æàëáàòà è ïîÿñíÿâà, ÷å â íåÿ íÿìà òâúðäåíèÿ çà íåäîñòúïíà ñðåäà, íî ïðåäëîãúò, ïîðàäè êîéòî íå å áèë ñêëþ÷åí òðóäîâèÿò äîãîâîð,

Обектив | Брой 210

61

ДОКУМЕНТИ å áèë, ÷å æàëáîïîäàòåëêàòà ùå áúäå çàòðóäíåíà îò ñðåäàòà, êîåòî ñïîðåä íåÿ å ñàìî ïðåäëîã áåç äà å äåéñòâèòåëíîòî ïîëîæåíèå íà íåùàòà, êîåòî ñå ïîòâúðæäàâà íàïúëíî îò æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà. Ñëåä ïîÿñíåíèÿòà ïî ïîâîä ïðåäìåòà íà ïðåïèñêàòà àäâîêàò Òîøêîâà ïëåäèðà, ÷å ñïîðåä íåÿ „íÿìà îòêàç îò ñêëþ÷âàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð ìåæäó ÍÀÏÎÎ, ãîñïîäèí Äåÿí Ïóøêàðîâ, êîéòî ïðåäñòàâëÿâà àãåíöèÿòà è ãîñïîæèöà Äóäèíà. Âèíàãè å èçòúêâàíà ãîòîâíîñòòà äà áúäå ñêëþ÷âàí òàêúâ äîãîâîð. Íÿìà îòêàç îò ïîðàæäàíåòî íà òàêîâà ïðàâîîòíîøåíèå è ñ÷èòàì, ÷å â òîçè ñìèñúë æàëáàòà å íåîñíîâàòåëíà è íåäîêàçàíà.” ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ, ñëåä êàòî ñå çàïîçíà ñúñ ñúáðàíèòå ìàòåðèàëè ïî ïðåïèñêàòà ïðèåìà çà óñòàíîâåíî, ÷å â ñúîòâåòñòâèå ñ îäîáðåíèòå îò Ìèíèñòåðñòâî íà òðóäà è ñîöèàëíàòà ïîëèòèêà ïðîöåäóðè íà ôèíàíñèðàíàòà îò äúðæàâíèÿ áþäæåò ïðîãðàìà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà” æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà å îäîáðåíà îò Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà çà èíòåðâþ çà ïðåäëàãàíèòå ðàáîòíè ìåñòà, çà êîèòî èìàëà ïðàâî äà êàíäèäàòñòâà. Ïîðàäè çàòðóäíåíèÿòà ñè â ïðèäâèæâàíåòî æàëáîïîäàòåëêàòà òâúðäè, ÷å ïðèëîæèëà êúì äîêóìåíòèòå è åêñïåðòíî ðåøåíèå íà ÒÅËÊ, îò êîåòî áèëî âèäíî, ÷å å „ðàáîòîñïîñîáíà”, ïðè âîäåùà äèàãíîçà ÄÖÏ, íàëè÷èå íà 100% ÒÍÐ è íóæäà îò ïîñòîÿííà ÷óæäà ïîìîù. Òîçè ôàêò íå ñå îòðè÷à îò îòâåòíàòà ïî ïðåïèñêàòà ñòðàíà, à îò ïðèëîæåíàòà êîðåñïîíäåíöèÿ ñòàâà ÿñíî, ÷å íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðàáîòîäàòåëÿ å ñòàíàëî èçâåñòíî çà íàëè÷èåòî óâðåæäàíå îùå ïî âðåìå íà ïðîâåæäàíåòî íà èíòåðâþ ñ êàíäèäàòèòå. Íèòî ïðè êàíäèäàòñòâàíåòî, íèòî ïðè èíòåðâþòî, à è ïðè êëàñèðàíåòî íà êàíäèäàòèòå çà çàåìàíåòî íà ðàáîòíîòî ìÿñòî â ÍÀÏÎÎ ïðåòåíöèè ïî îòíîøåíèå íà æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà âúâ âðúçêà ñ óâðåæäàíåòî íå ñà ïîâäèãàíè. Íàïðîòèâ, ñ ïèñìî èçõ. ¹ 657/03.09.2011 ã. ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ Ïóøêàðîâ óâåäîìèë ÌÎÌÍ çà êëàñèðàíåòî íà êàíäèäàòèòå çà çàÿâåíè ðàáîòíè ìåñòà. Íå ñå ñïîðè ìåæäó ñòðàíèòå, ÷å íà èíòåðâþòî Äóäèíà áèëà êëàñèðàíà íà âòîðî ìÿñòî â ïîäáîðà, à êàíäèäàòúò êëàñèðàí íà ïúðâî ìÿñòî ïðåäïî÷åë

äðóãà èíñòèòóöèÿ. Èíôîðìàöèÿòà çà òàçè ïðîìÿíà â êëàñèðàíåòî å áèëà ïóáëèêóâàíà â èíòåðíåò ñòðàíèöàòà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà, à ñïîðåä ïðàâèëàòà íà ïðîãðàìàòà, êëàñèðàíèÿò íà âòîðî ìÿñòî àâòîìàòè÷íî òðÿáâàëî äà áúäå íàçíà÷åí îò ðàáîòîäàòåëÿ. Äóäèíà ïîëó÷èëà íàñî÷âàùî ïèñìî îò Áþðîòî ïî òðóäà äî ÍÀÏÎÎ, çà äà ñêëþ÷è ñëåä ïðèêëþ÷åíàòà ïðîöåäóðàòà íà ïîäáîð òðóäîâ äîãîâîð è ãî ïðåäñòàâèëà íà ðàáîòîäàòåëÿ íà 10.10.2011 ã. Íå ñå ñïîðè ìåæäó ñòðàíèòå, ÷å íà 10.10.2011 ã. Äóäèíà ñå å ÿâèëà â ÍÀÏÎÎ, ÷å å ïðîâåëà ðàçãîâîðè ñ ãëàâíèÿ ñåêðåòàð Êàìåíîâà è ÷å å ïðåäñòàâèëà äîêóìåíòè çà ñêëþ÷âàíå íà òðóäîâ äîãîâîð. Ñïîðåä æàëáîïîäàòåëêàòà å ïîåò àíãàæèìåíò îò ñòðàíà íà ÍÀÏÎÎ òîâà äà ñòàíå äî 01.11.2011 ã., íî äîãîâîð íå å ñêëþ÷åí íà òàçè äàòà. Íà 27.10.2011 ã. æàëáîïîäàòåëêàòà ïîëó÷èëà èíôîðìàöèÿ ïî òåëåôîíà îò ñëóæèòåëêà íà Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà, „÷å ïðè òÿõ å ïðèñòèãíàëî ïèñìî îò ÍÀÏÎÎ ñ ïå÷àò è ïîäïèñ íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ - Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, â êîåòî òå îòêàçâàò äà ìå íàçíà÷àò íà ðàáîòà, òúé êàòî ñå ïðèòåñíÿâàò, ÷å íå ìîãàò äà îñèãóðÿò íåîáõîäèìèòå çà ìåí óñëîâèÿ”. Ñïîðåä äàäåíèòå îáÿñíåíèÿ îò ñëóæèòåëêàòà îòêàçúò íà ðàáîòîäàòåëÿ áèë ñâúðçàí ñ ëèïñàòà íà àñàíñüîð è äîñòúïíè òîàëåòíè íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Òåçè îáñòîÿòåëñòâà, îïèñàíè â æàëáàòà íà Äóäèíà êîðåñïîíäèðàò ñ ïðèëîæåíàòà êîðåñïîíäåíöèÿ íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ ñ Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà. Ïðè îòïðàâåíà ïîêàíà îò ÍÀÏÎÎ íà 15.11.2011 ã. çà ñêëþ÷âàíå íà òðóäîâ äîãîâîð, à è ïî-êüñíî ÷ðåç Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà æàëáîïîäàòåëêàòà îáÿñíèëà, ÷å å çàãóáèëà æåëàíèå çà ñêëþ÷âàíå íà äîãîâîð, ùîì â òàçè èíñòèòóöèÿ èìà õîðà, êîèòî íå æåëàÿò äà ðàáîòè òàì. Âèäíî îò ïðèëîæåíèòå îò îòâåòíàòà ñòðàíà äîêóìåíòè å, ÷å ïîìåùåíèÿòà íà ðàáîòîäàòåëÿ ñå íàìèðàò íà 5 åòàæ íà ñãðàäàòà, êîÿòî íå å íåãîâà ñîáñòâåíîñò, ïðåäîñòàâåíè ñà çà ïîëçâàíå îò ÌÎÌÍ, à äî òÿõ íÿìà èçãðàäåíà äîñòüïíà àðõèòåêòóðíà ñðåäà, êàêòî è äîñòúïíè ñåðâèçíè ïîìåùåíèÿ çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ.

Обектив | Брой 210

62

ДОКУМЕНТИ Îò ïðåäñòàâåíèòå Äîêëàä íà ãëàâåí ñåêðåòàð Êàìåíîâà ñ âõ. ¹ 1563/11.10.2011 ã. è ïðèëîæåíèÿ Ïðîòîêîë çà ðàáîòíà ñðåùà ñ ïðåäñòàâèòåë íà ôèðìà „Àêàäåìè÷íî ñòðîèòåëñòâî 98” ÀÄ îò 11.10.2011 ã. ñòàâà ÿñíî, ÷å íà ñëåäâàùèÿ äåí ðàáîòîäàòåëÿò å ïîëó÷èë èíôîðìàöèÿ çà òåõíè÷åñêèòå èçèñêâàíèÿ çà äîñòúïíîñò íà ðàáîòíèòå ïîìåùåíèÿ. Ïðåäâèä ëèïñàòà íà àðõèòåêòóðíè ïëàíîâå è âèñîêàòà öåíà çà èçãðàæäàíå íà äîñòüïíà ñðåäà íà ðàáîòîäàòåëÿ å ïðåäëîæåíî ìåðêèòå äà ñå îãðàíè÷àò äî ìîíòèðàíå íà ðúêîõâàòêè íà îïðåäåëåíè ìåñòà â òîàëåòíèòå, êîåòî íÿìàëî äà çàòðóäíè ôèíàíñîâî àãåíöèÿòà. Äàííè çà ðåàëèçèðàíåòî íà òåçè ïëàíîâå íå ñà ïðåäñòàâåíè ïî ïðåïèñêàòà. Íà ñëåäâàùèÿ äåí - 12.10.2011 ã. ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ èçïðàùà ñ èçõ. ¹ 786 îò ñúùàòà äàòà ïèñìî äî Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà.  íåãî Ïóøêàðîâ ïîñî÷âà ìåæäó äðóãîòî: „Ã-öà Äóäèíà èìà ñïåöèôè÷íè ïîòðåáíîñòè, ñâúðçàíè ñúñ çàòðóäíåíî ïðèäâèæâàíå. Íà ïðîâåäåíîòî èíòåðâþ òÿ å ñïîäåëèëà, ÷å íåéíèÿò ïðèÿòåë ùå ÿ ïîäïîìàãà â ïðèäâèæâàíåòî é äî 5-òèÿ åòàæ, ìàêàð, ÷å ëèïñàòà íà àñàíñüîð ïðàâè òâúðäå òðóäíî èçêà÷âàíåòî íà ñòúëáèòå. ÍÀÏÎÎ ñå ïîìåùàâà â ñãðàäà, ñîáñòâåíîñò íà ÌÎÌÍ, íà ïåòè åòàæ, áåç àñàíñüîð è áåç îñèãóðåíè óñëîâèÿ çà äîñòúï äî ðàáîòíèòå ïîìåùåíèÿ, çàëè è ñåðâèçíè ïîìåùåíèÿ, ïîäõîäÿùè çà õîðà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè. Íà ðàçãîâîðà, ïðîâåäåí â ïîíåäåëíèê, 10.11.2011 ã., ñ ã-öà Äóäèíà, òÿ ñïîäåëè, ÷å èìà íóæäà îò ÷îâåê, êîéòî äà ÿ çàâåäå äî òîàëåòíàòà. Ïîòðåáíîñòòà îò òàêàâà ïîìîù íå å ñïîäåëåíà ïðè ïðîâåäåíîòî èíòåðâþ. Àãåíöèÿòà èìà òâúðäå îãðàíè÷åí àäìèíèñòðàòèâåí êàïàöèòåò è íå ðàçïîëàãà ñ îáó÷åí ïåðñîíàë çà ðàáîòà ñ õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, êîèòî â ðàìêèòå íà ðàáîòíèÿ äåí äà çàìåñòâàò ïðèÿòåëÿ é. Ðúêîâîäñòâîòî íà ÍÀÏÎÎ îöåíÿâà äîñòîéíñòâàòà íà êàíäèäàòà è íå ïîäëàãà íà ñúìíåíèå íåéíèòå ïðîôåñèîíàëíè êà÷åñòâà, îðãàíèçàöèîííè óìåíèÿ è êîìïåòåíöèè è èíòåëèãåíòíîñò.  ñúùîòî âðåìå îò÷èòà íåâúçìîæíîñòòà, êàòî èíñòèòóöèÿ, äà îñèãóðè ïîäõîäÿùèòå óñëîâèÿ çà äîñòúï äî ðàáîòà íà òîçè ìëàä è èíòåëèãåíòåí ÷îâåê, óñëîâèÿ êîèòî òîé çàñëóæàâà. Îùå ïîâå÷å, ÷å ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðîãðàìàòà å 9 ìåñåöà.

 òàçè âðúçêà, ìîëÿ äà áúäå ïðåðàçãëåäàí âúçíèêíàëèÿ êàçóñ è ÀÇ äà íè ñúäåéñòâà çà ðàçðåøàâàíåòî ìó ïî íàé-áëàãîïðèÿòíèÿ íà÷èí, êàêòî çà ã-öà Äóäèíà, òàêà è çà ñëóæèòåëèòå îò ÍÀÏÎÎ, êàòî ðúêîâîäñòâîòî íà Àãåíöèÿòà íå ñå äèñòàíöèðà îò ïðîáëåìà è ùå ñúäåéñòâà â ìàêñèìàëíà ñòåïåí çà íåãîâîòî ðåøàâàíå ñïîðåä êîìïåòåíòíîñòòà è âúçìîæíîñòèòå ñì!” Èìåííî òîâà ïèñìî íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ å ñòàíàëî ïðè÷èíà ñëóæèòåë îò Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà äà óâåäîìè æàëáîïîäàòåëêàòà Äóäèíà, ÷å ðàáîòîäàòåëÿò íå æåëàå äà ñêëþ÷è äîãîâîð ñ íåÿ ïîðàäè ëèïñà íà äîñòüïíà àðõèòåêòóðíà ñðåäà çà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ.  êîíòåêñòà íà æàëáàòà ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ ñ÷èòà çà íåîáõîäèìî äà îòáåëåæè, ÷å ÷ë. 4, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð. çàáðàíÿâà èçâúðøâàíåòî íà ïðÿêà èëè íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ, à ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 4, àë. 2 îò ÇÇÄèñêð. ïðÿêàòà äèñêðèìèíàöèÿ å âñÿêî ïîíåáëàãîïðèÿòíî òðåòèðàíå íà ëèöå íà îñíîâàòà íà ïðèçíàöèòå ïî àë. 1, îòêîëêîòî ñå òðåòèðà, áèëî å òðåòèðàíî èëè áè áèëî òðåòèðàíî äðóãî ëèöå ïðè ñðàâíèìè ñõîäíè îáñòîÿòåëñòâà. Çà ãàðàíòèðàíåòî íà ïðèíöèïà íà ðàâíîòî òðåòèðàíå è íåäîïóñêàíå íà äèñêðèìèíàöèÿ ïðè óïðàæíÿâàíå ïðàâîòî íà òðóä è ïî-ñïåöèàëíî ïðè äîñòúïà äî çàåòîñò çàêîíîäàòåëÿò å ðåãëàìåíòèðàë ñ ÷ë. 12, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð., ÷å ïðè îáÿâÿâàíå íà ñâîáîäíî ðàáîòíî ìÿñòî ðàáîòîäàòåëÿò íÿìà ïðàâî äà ïîñòàâÿ èçèñêâàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïðèçíàöèòå ïî ÷ë. 4, àë. 1 îò çàêîíà, îñâåí â ñëó÷àèòå ïî ÷ë. 7 îò ÇÇÄèñêð. Íàðåä ñúñ çàáðàíàòà â àë.’ 2 çà ñúáèðàíå îò ðàáîòîäàòåëÿ íà èíôîðìàöèÿ ïî çàùèòåíèòå îò çàêîíà ïðèçíàöè ñ àë. 4 íà ÷ë. 12 ÇÇÄèñêð. ñå ðåãëàìåíòèðà, ÷å ðàáîòîäàòåëÿò íÿìà ïðàâî äà îòêàæå äà íàåìå íà ðàáîòà èëè äà íàåìå ïðè ïî-íåáëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ ëèöå íà îñíîâàòà íà ïðèçíàöèòå ïî ÷ë. 4, àë. 1, îñâåí â ñëó÷àèòå ïî ÷ë. 7. Âåäíàãà ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å íå ñà àíãàæèðàíè äîêàçàòåëñòâà îò ðàáîòîäàòåëÿ çà íàëè÷èå íà îãðàíè÷åíèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå” çà çàåìàíåòî íà ïðîöåñíîòî ðàáîòíî ìÿñòî â ÍÀÏÎÎ, â ñúîòâåòñòâèå ñ ÷ë. 12, àë. 1 è ÷ë. 7 îò ÇÇÄèñêð. Òàêèâà îãðàíè÷åíèÿ íå ñà ñïîìåíàòè íèòî ïðè êàíäèäàòñòâàíåòî, íèòî ïðè èíòåðâþòî, íèòî ïðè

Обектив | Брой 210

63

ДОКУМЕНТИ êëàñèðàíåòî íà êàíäèäàòèòå çà çàåìàíåòî íà ðàáîòíîòî ìÿñòî. Íå ñà ïîñî÷åíè îãðàíè÷åíèÿ çà çàåìàíåòî íà ðàáîòíîòî ìÿñòî îò õîðà ñ óâðåæäàíèÿ è ïðè ïîñåùåíèåòî íà ðàáîòíîòî ìÿñòî îò æàëáîïîäàòåëêàòà íà 10.10.2011 ã. â ÍÀÏÎÎ. Íàïðîòèâ, æàëáîïîäàòåëêàòà ñàìà çàÿâÿâà, ÷å íÿìà ïðå÷êè äà èçïúëíÿâà çàäúëæåíèÿòà ñè íà ïðîöåñíîòî ðàáîòíî ìÿñòî (ñâúðçàíî ñ ðàáîòà íà êîìïþòúð, ñïîðåä îáÿñíåíèÿòà é), èìà æåëàíèå çà òîâà, à ëèïñàòà íà äîñòúïíà àðõèòåêòóðíà ñðåäà å ãîòîâà äà ïðåîäîëÿâà ñàìà, êàòî çà òîâà íå èñêà ïîìîù îò ñòðàíà íà ðàáîòîäàòåëÿ. Ïðè òàêà óñòàíîâåíèòå îáñòîÿòåëñòâà ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ ïðèåìà, ÷å æàëáîïîäàòåëêàòà Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà â ñúîòâåòñòâèå ñ ðàçïîðåäáàòà íà ÷ë. 9 îò ÇÇÄèñêð. å äîêàçàëà ôàêòè, îò êîèòî ìîæå äà ñå íàïðàâè îñíîâàòåëåí èçâîä, ÷å å íàëèöå äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà ïðèçíàê „óâðåæäàíå” ïðè äîñòúïà äî çàåòîñò, ïîðàäè êîåòî îòâåòíàòà ñòðàíà òðÿáâà äà äîêàæå, ÷å ïðàâîòî íà ðàâíî òðåòèðàíå íå å íàðóøåíî.  õîäà íà ïðîèçâîäñòâîòî êîíñòèòóèðàíèÿò êàòî îòâåòíà ñòðàíà â ëè÷íî êà÷åñòâî ïðåäñåäàòåë íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ, à òàêà ñúùî è êàòî ïðåäñòàâëÿâàù ÞË-ðàáîòîäàòåë àòà òâúðäè, ÷å „íèòî çà ìèã ñðåùó ã-öà Àíåëèÿ Äóäèíà íå å ïðîÿâåíà ïðÿêà èëè íåïðÿêà ôîðìà íà äèñêðèìèíàöèÿ, íèòî óíèçèòåëíî îòíîøåíèå êúì íåéíàòà ëè÷íîñò âúâ âðúçêà ñúñ ñïåöèôè÷íèòå ïîòðåáíîñòè, êîèòî èìà’. Ñïîðåä íåãîâîòî ïúðâîíà÷àëíî ñòàíîâèùå, íàïðàâåíîòî èçÿâëåíèå îò ÍÀÏÎÎ êúì Àãåíöèÿ ïî çàåòîñòòà ñ ïèñìî ñ èçõ. ¹ 786/12.10.2011ã. å ïîðàäè ïîçíàâàíåòî îò ðàáîòîäàòåëÿ íà çàäúëæåíèÿòà ïî ÷ë. 16 îò ÇÇÄèñêð. çà ïðèñïîñîáÿâàíå íà ðàáîòíîòî ìÿñòî êúì íóæäèòå íà ëèöà ñ óâðåæäàíèÿ ïðè òÿõíîòî íàåìàíå. Ïîääúðæà ñå, ÷å „â ïèñìîòî ÍÀÏÎÎ îùå âåäíúæ èçðàçÿâà ñâîåòî æåëàíèå äà íàåìå æàëáîïîäàòåëêàòà, êàòî äàâà âèñîêà îöåíêà íà íåéíèòå ïðîôåñèîíàëíè êà÷åñòâà è ìîëè çà „ñúäåéñòâèå” çà ðàçðåøàâàíå íà êàçóñà „ïî íàéáëàãîïðèÿòåí íà÷èí êàêòî çà ã-öà Äóäèíà, òàêà è çà ÍÀÏÎÎ ”.” Äîïúëíèòåëíî â îòêðèòèòå çàñåäàíèÿ ïðîöåñóàëíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà îòâåòíàòà ñòðàíà àäâ. Òîøêîâà

çàÿâÿâà, ÷å „íÿìà îòêàç îò ñêëþ÷âàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð ìåæäó ÍÀÏÎÎ, ãîñïîäèí Äåÿí Ïóøêàðîâ, êîéòî ïðåäñòàâëÿâà àãåíöèÿòà è ãîñïîæèöà Äóäèíà. Âèíàãè å èçòúêâàíà ãîòîâíîñòòà äà áúäå ñêëþ÷âàí òàêúâ äîãîâîð”.  çàêëþ÷åíèå òÿ äîïúëâà: „Íÿìà îòêàç îò ïîðàæäàíåòî íà òàêîâà ïðàâîîòíîøåíèå è ñ÷èòàì, ÷å â òîçè ñìèñúë æàëáàòà å íåîñíîâàòåëíà è íåäîêàçàíà”. ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ, ñëåä êàòî ñå çàïîçíà ñ ïðåäñòàâåíèòå îò îòâåòíàòà ñòðàíà äîêàçàòåëñòâà ñ÷èòà, ÷å ñúùèòå íå äàâàò îáÿñíåíèå çà òîâà çàùî â ïðîäúëæåíèå íà ïîâå÷å îò ìåñåö ñ êëàñèðàíèÿ êàíäèäàò Äóäèíà íå å ñêëþ÷åí òðóäîâ äîãîâîð îò ÍÀÏÎÎ. Ïîääúðæàíîòî òâúðäåíèå îò ðàáîòîäàòåëÿ çà ïðå÷êè âúâ âðúçêà ñ ÷ë. 16 îò ÇÇÄèñêð. ðåøàâàùèÿò ñúñòàâ ïðèåìà çà íåóáåäèòåëíî. Òîâà å òàêà çàùîòî å íàëèöå çàÿâëåíèå íà æàëáîïîäàòåëêàòà, ÷å ùå ïðåîäîëÿâà ëèïñàòà íà äîñòúïíà àðõèòåêòóðíà ñðåäà ñ ÷óæäà ïîìîù è òîâà íÿìà äà ïðåäñòàâëÿâà ïðå÷êà çà èçâúðøâàíåòî íà ðàáîòàòà ïî áúäåùèÿ òðóäîâ äîãîâîð îò åäíà ñòðàíà. Îò äðóãà ñòðàíà íå ñòàâà ÿñíî ñëåä êàòî íÿìà ïðîìÿíà â äîñòúïíîñòòà ñëåä 15.11.2011 ã., êàêâî å íàêàðàëî ðàáîòîäàòåëÿ äà çàåìå îáðàòíàòà ïîçèöèÿ è âå÷å äà òâúðäè, ÷å å âúçìîæíî íàçíà÷àâàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð. Ïðîòèâíî íà çàÿâëåíèåòî íà æàëáîïîäàòåëêàòà, ÷å ùå ïðåîäîëÿâà ëèïñâàùàòà äîñòúïíîñò äî ðàáîòíîòî ìÿñòî ñ ïîìîùòà íà ñâîÿ ïðèÿòåë, à ïî âðåìå íà ðàáîòà ùå ñå ñïðàâÿ ñàìà, ïðåä Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ ñâúðçâà îòêàçúò çà íàçíà÷àâàíåòî íà Äóäèíà ñ „òâúðäå îãðàíè÷åí àäìèíèñòðàòèâåí êàïàöèòåò” è ëèïñàòà íà „îáó÷åí ïåðñîíàë çà ðàáîòà ñ õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, êîèòî â ðàìêèòå íà ðàáîòíèÿ äåí äà çàìåñòâàò ïðèÿòåëÿ é”. È íàé-ñåòíå, â èçïðàòåíîòî äî Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà ïèñìî ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ ÿñíî çàÿâÿâà, ÷å ðàáîòîäàòåëÿò „ ... îò÷èòà íåâúçìîæíîñòòà. êàòî èíñòèòóöèÿ. äà îñèãóðè ïîäõîäÿùèòå óñëîâèÿ çà äîñòúï äî ðàáîòà íà òîçè ìëàä è èíòåëèãåíòåí ÷îâåê, óñëîâèÿ êîèòî òîé çàñëóæàâà. Îùå ïîâå÷å, ÷å ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðîãðàìàòà å 9 ìåñåöà.” è çàòîâà èñêà „ ... äà áúäå ïðåðàçãëåäàí âúçíèêíàëèÿ êàçóñ”, êîåòî â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé î÷åâèäíî íÿìà çà öåë ðåàëèçèðàíåòî íà ïðàâîòî íà Äóäèíà çà

Обектив | Брой 210

64

ДОКУМЕНТИ ñêëþ÷âàíå íà òðóäîâ äîãîâîð, â ñúîòâåòñòâèå ñ óñëîâèÿòà íà ïðîãðàìàòà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà”.

ÐÅØÈ:

Ïðåäâèä ãîðåèçëîæåíîòî ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ, ñëåä êàòî ñå çàïîçíà ñ âñè÷êè ñúáðàíè äîêàçàòåëñòâà ïî ïðåïèñêàòà è êàòî ãè îáñúäè ïîîòäåëíî è â òÿõíàòà ñúâêóïíîñò ïðèåìà çà óñòàíîâåíî, ÷å ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ ñ èçïðàùàíåòî íà ïèñìî ñ èçõ. ¹ 786/12.10.2011 ã. äî Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà, â êîåòî å ïîñî÷èë óâðåæäàíåòî íà Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà êàòî ïðå÷êà çà ñêëþ÷âàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð ïî ïðîãðàìàòà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà”, å âúçïðåïÿòñòâàë äîñòúïà äî çàåòîñò íà æàëáîïîäàòåëêàòà è å èçâúðøèë íàðóøåíèå íà ÷ë. 4, àë. 2 îò ÇÇÄèñêð. âúâ âð. ñ ÷ë. 12, àë. 4 îò ÇÇÄèñêð., ïðåäñòàâëÿâàùî ïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà ïðèçíàê „óâðåæäàíå”. Çà óñòàíîâåíîòî íàðóøåíèå ïî ÷ë. 4, àë. 2 îò ÇÇÄèñêð. âúâ âð. ñ ÷ë. 12, àë. 4 îò ÇÇÄèñêð., ïðåäñòàâëÿâàùî ïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå”, èçâúðøåíî îò ïðåäñòàâëÿâàùèÿ ðàáîòîäàòåëÿ ÍÀÏÎÎ ðåøàâàùèÿò ñúñòàâ ñ÷èòà çà íåîáõîäèìî íà îñíîâàíèå ÷ë. 78, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð. äà áúäå íàëîæåíà ãëîáà ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ â ðàçìåð íà 250 (äâåñòà è ïåòäåñåò) ëâ., òúé êàòî ñ íàðóøåíèåòî å îãðàíè÷åí äîñòúïà äî çàåòîñò íà çàñåãíàòîòî ëèöå Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà è òÿ, êàòî ëèöå îò ðèñêîâà ãðóïà å ïîñòàâåí â çíà÷èòåëíî ïî-íåáëàãîïðÿòíî ïîëîæåíèå, îòêîëêîòî íàìèðàùèòå ñå ïðè ñðàâíèìè ñõîäíè îáñòîÿòåëñòâà ëèöà áåç óâðåæäàíèÿ. Ñ öåë ïðåäîòâðàòÿâàíå íà áúäåùè íàðóøåíèÿ êàòî ãîðåóñòàíîâåíîòî è íà îñíîâàíèå ÷ë. 47, ò. 6 îò ÇÇÄèñêð. ðåøàâàùèÿò ñúñòàâ ñ÷èòà çà íåîáõîäèìî äà áúäå äàäåíà ïðåïîðúêà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, â êà÷åñòâîòî ìó íà ïðåäñòàâëÿâàù ðàáîòîäàòåëÿ, äà ïðåäïðèåìå ìåðêè çà íåäîïóñêàíå íà ïðÿêà è íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ ïðè âúçíèêâàíåòî è ïðåêðàòÿâàíåòî íà ñëóæåáíèòå è òðóäîâèòå ïðàâîîòíîøåíèÿ ñ ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå íà àãåíöèÿòà.

ÓÑÒÀÍÎÂßÂÀ, ÷å ñ èçïðàùàíåòî íà ïèñìî ñ èçõ. ¹ 786/12.10.2011 ã. äî Àãåíöèÿòà ïî çàåòîñòòà, â êîåòî å ïîñî÷èë óâðåæäàíåòî íà Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà êàòî ïðå÷êà çà ñêëþ÷âàíåòî íà òðóäîâ äîãîâîð ïî ïðîãðàìàòà „Ñòàðò íà êàðèåðàòà”, ïðåäñåäàòåëÿò íà ÍÀÏÎÎ Äåÿí Ïóøêàðîâ, êàòî å âúçïðåïÿòñòâàë äîñòúïà äî çàåòîñò íà æàëáîïîäàòåëêàòà å èçâúðøèë íàðóøåíèå íà ÷ë. 4, àë. 2 îò ÇÇÄèñêð. âúâ âð. ñ ÷ë. 12, àë. 4 îò ÇÇÄèñêð., ïðåäñòàâëÿâàùî ïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàòà íà ïðèçíàê „óâðåæäàíå”. Çà óñòàíîâåíîòî íàðóøåíèå ïî ÷ë. 4, àë. 2 îò ÇÇÄèñêð. âúâ âð. ñ ÷ë. 12, àë. 4 îò ÇÇÄèñêð., ïðåäñòàâëÿâàùî ïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ ïî ïðèçíàê „óâðåæäàíå”, èçâúðøåíî îò ïðåäñòàâëÿâàùèÿ ðàáîòîäàòåëÿ ÍÀËÀÃÀ ÃËÎÁÀ íà îñíîâàíèå ÷ë.

78, àë. 1 îò ÇÇÄèñêð. â ðàçìåð íà 250 (äâåñòà è ïåòäåñåò) ëâ. íà ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, òúé êàòî ñ íàðóøåíèåòî å îãðàíè÷åí äîñòúïà äî çàåòîñò íà çàñåãíàòîòî ëèöå Àíåëèà Çäðàâêîâà Äóäèíà è òÿ, êàòî ëèöå îò ðèñêîâà ãðóïà å ïîñòàâåíà â çíà÷èòåëíî ïî-íåáëàãîïðèÿòíî ïîëîæåíèå, îòêîëêîòî íàìèðàùèòå ñå ïðè ñðàâíèìè ñõîäíè îáñòîÿòåëñòâà ëèöà áåç óâðåæäàíèÿ. Ñ öåë ïðåäîòâðàòÿâàíå íà áúäåùè íàðóøåíèÿ êàòî ãîðåóñòàíîâåíîòî è íà îñíîâàíèå ÷ë. 47, ò. 6 îò ÇÇÄèñêð. ÄÀÂÀ ÏÐÅÏÎÐÚÊÀ íà ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàöèîíàëíà àãåíöèÿ çà ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå è îáó÷åíèå Äåÿí Ãåîðãèåâ Ïóøêàðîâ, â êà÷åñòâîòî ìó íà ïðåäñòàâëÿâàù ðàáîòîäàòåëÿ, äà ïðåäïðèåìå ìåðêè çà íåäîïóñêàíå íà ïðÿêà è íåïðÿêà äèñêðèìèíàöèÿ ïðè âúçíèêâàíåòî íà ñëóæåáíèòå è òðóäîâèòå ïðàâîîòíîøåíèÿ ñ ðàáîòíèöèòå è ñëóæèòåëèòå íà àãåíöèÿòà. Íàñòîÿùîòî ðåøåíèå äà áúäå èçïðàòåíî íà çàèíòåðåñóâàíèòå ñòðàíè! Íàñòîÿùîòî ðåøåíèå ìîæå äà áúäå îáæàëâàíî ïðåä Àäìèíèñòðàòèâåí ñúä -Ñîôèÿ - ãðàä, ÷ðåç Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ, ïî, ðåäà íà Àäìèíèñòðàòèâíîïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ â 14 (÷åòèðèíàäåñåò) äíåâåí ñðîê îò Ïîëó÷àâàíåòî ìó.

Âîäåí îò ãîðåèçëîæåíîòî ÏÅÒÈ ñïåöèàëèçèðàí ïîñòîÿíåí çàñåäàòåëåí ñúñòàâ íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ íà îñíîâàíèå ÷ë. 65, àë. 3 îò ÇÇÄèñêð.

Обектив | Брой 210

ÏÐÅÄÑÅÄÀÒÅË: Àòàíàñ Ìóñîðëèåâ

65

ДОКУМЕНТИ

Ïèñìî

îò Ìóçåÿ íà Õîëîêîñòà – Âàøèíãòîí

Обектив | Брой 210

66

ДОКУМЕНТИ

Обектив | Брой 210

67

ДОКУМЕНТИ

Ïèñìî

îò ãðóïà èíòåëåêòóàëöè „Äî Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå åâðåè â Èçðàåë“ ×ÐÅÇ ÁÒÀ ÄÎ ÑÚÞÇÀ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÈÒÅ ÅÂÐÅÈ Â ÈÇÐÀÅË ÑÊÚÏÈ ÏÐÈßÒÅËÈ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÈß Â ÈÇÐÀÅË, Îò èìåòî íà íàñêîðî îñíîâàíèÿ ÊËÓÁ ÍÀ ÏÐÈßÒÅËÈÒÅ ÁÚËÃÀÐÈ È ÅÂÐÅÈ îò Ñîôèÿ æåëàåì äà èçðàçèì äúëáîêà áëàãîäàðíîñò íà ðúêîâîäñòâîòî è íà ÷ëåíîâåòå íà ÑÚÞÇÀ ÍÀ ÁÚËÃÀÐÑÊÈÒÅ ÅÂÐÅÈ Â ÈÇÐÀÅË çà ïîäêðåïàòà, êîÿòî îêàçâàòå íà áúëãàðñêèÿ íàðîä â çàùèòà îò êëåâåòèòå, îòïðàâÿíè ïóáëè÷íî îò îïðåäåëåíè ëèöà è êðúãîâå ïî ïîâîä 70-òàòà ãîäèøíèíà îò ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè. Òàçè ïîçèöèÿ å îùå ïî-öåííà, çàùîòî èäâà íå îò áúëãàðñêàòà äúðæàâà èëè îáùåñòâåíîñò, à îò èìåòî íà æèâèòå ñïàñåíè áúëãàðñêè åâðåè è òåõíèòå ïîòîìöè â ïðèÿòåëñêè Èçðàåë. Âèå èìàõòå äîáëåñòòà äà îòõâúðëèòå õóëèòå ñðåùó âëàñòèòå è íàðîäà, êîèòî ñïîðåä ñèëèòå è âúçìîæíîñòèòå ñè â îíçè äðàìàòè÷åí çà ñâåòà ìîìåíò ñïàñèõà áúëãàðñêèòå åâðåè - â òîâà ÷èñëî è íàñî÷åíèòå è ñðåùó äåëîòî íà ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòèÿ äîñòîåí áúëãàðèí Äèìèòúð Ïåøåâ. Íèå ñúùî íå ìîæåì äà ïðèåìåì ïðåäóáåäåíèòå è íåîò÷èòàùè âñè÷êè ôàêòè è îáñòîÿòåëñòâà îáâèíåíèÿ íà ïðåäñòàâèòåëè íà „Ìóçåÿ íà õîëîêîñòà” Âàøèíãòîí. Ïî òîçè íà÷èí òå âîëíî èëè íåâîëíî ñå ïðèñúåäèíÿâàò êúì àíòèáúëãàðñêàòà êàìïàíèÿ íà Ñêîïèå è òåõíèòå ñúðàòíèöè â Ñîôèÿ. Âúçïîëçâàéêè ñå íåäîñòîéíî îò òðàãåäèÿòà íà âàðäàðñêèòå è áåëîìîðñêèòå åâðåè, äíåñ ñúñ çàäíà äàòà ïðåäñòàâèòåëè íà áèâøàòà þãîðåïóáëèêà òúðñÿò ïîëèòè÷åñêè è ìàòåðèàëíè äèâèäåíòè. Îáâèíåíèÿòà, îòïðàâåíè ñðåùó Áúëãàðèÿ, êàêòî ïðàâèëíî èçòúêâàòå,ñå îïèðàò íà . èçîïà÷åíîòî, åäíîñòðàí÷èâî èíòåðïðåòèðàíå íà èñòîðè÷åñêèòå ôàêòè èçâúí êîíòåêñòà íà ñâîåòî âðåìå. Ïîäîáíè ñïåêóëàöèè, êîèòî óñïÿâàò äà çàáëóäÿò îòäåëíè ëè÷íîñòè, ñàìî îùå âåäíúæ ïîêàçâàò, ÷å ôàêòèòå íà Ñïàñåíèåòî íå ñà äîñòàòú÷íî ïîçíàòè íà ñâåòà.

À òîâà å åäíî îò íàé-õóìàííèòå äîñòèæåíèÿ íà íàøèòå ïðåäöè. Íå ìîæå äà íå ñå îò÷èòàò è óñèëèÿòà íà òîãàâàùèòå âëàñòè äà ñïàñÿò âúçìîæíî ïîâå÷å îáðå÷åíè õîðà èçâúí Áúëãàðèÿ -÷ðåç èçäàâàíå íà äåñåòêè õèëÿäè âõîäíè è òðàíçèòíè âèçè, ÷ðåç îðãàíèçèðàíå íà òðàíñïîðòè çà èçâîçâàíå íà òåçè õîðà êúì Ïàëåñòèíà è ïð. Åäíà îò ïðè÷èíèòå çà òîâà å, ÷å èçãóáèõìå âå÷å 24 ãîäèíè äà ñïîðèì “íå êîé å ñïàñèë áúëãàðñêèòå åâðåè, à êîé ÍÅ ãè å ñïàñèë !”, êîåòî äîâåäå è äî óâåëè÷åíèå íà îïèòèòå, âêëþ÷èòåëíî è íà ìåæäóíàðîäíà ïî÷âà ôàêòè÷åñêè äà ñå íàìàëè èëè îòõâúðëè ðîëÿòà íà ëè÷íîñòèòå, äîïðèíåñëè çà òîâà. Ñúùåâðåìåííî íèå îñúæäàìå äåÿíèÿòà íà îíåçè ïðåäñòàâèòåëè íà âëàñòòà â Áúëãàðèÿ, êîèòî äîïðèíåñîõà çà òðàãåäèÿòà íà íåâèííè õîðà ïî òîâà âðåìå. Òå ïîëó÷èõà ïðèñúäè îò áúëãàðñêèÿ ñúä è ïðåçðåíèåòî íà íàöèÿòà. ÏÎ ÒÀÇÈ ÏÐÈ×ÈÍÀ, âúçïîëçâàéêè ñå îò õóáàâèÿ ïîâîä íà îòêðèâàíåòî íà âåëèêîëåïíàòà èçëîæáà ïîä íàäñëîâ “ÇÀÏÈÑÀÍÈ Â ÊÍÈÃÀÒÀ ÍÀ ÆÈÂÎÒÀ” è êàòî ÊËÓÁ ÍÀ ÏÐÈßÒÅËÈÒÅ ÁÚËÃÀÐÈ È ÅÂÐÅÈ, ïðèçîâàâàìå íàøàòà îáùåñòâåíîñò è áúëãàðñêàòà äúðæàâà äà áúäå ñúçäàäåí Ìóçåé íà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè â ñòîëèöàòà, çà äà ìîæå èñòîðèÿòà íà Ñïàñåíèåòî äà äîñòèãíå äî âñè÷êè äîðàñëè è ìîæåùè ðàçóìíî è îáåêòèâíî äà âúçïðèåìàò èñòîðè÷åñêàòà èñòèíà. ÆÅËÀÅÌ ìèð è áëàãîäåíñòâèå íà áúëãàðñêàòà åâðåéñêà îáùíîñò è íà öåëèÿ íàðîä íà Èçðàåë! ÑÏÀÑ ÒÀØÅ è ÅËÊÎ ÕÀÇÀÍ - ñúïðåäñåäàòåëè ÄÈÌÈÒÚÐ ÉÎÍ×Å - ñåêðåòàð ÈÂÎ ÈÂÀÍΠ- ïðåññåêðåòàð ×ëåíîâå; - ÃÅÎÐÃÈ ÌÀÐÊÎÂ, ÏÅÒÊÎ ÊÎËÅÂ, ÑÈËÂÈß ÀÂÄÀËÀ ËÅÎÍ ÁÅÍÀÒÎÂ, ÅÂÃÅÍÈ ÑÀ×ÅÂ, ÄÈÌÈÒÚÐ ÄÈÌÈÒÐÎÂ, ÀÍÈÒÀ ÊÎÌÈÒÑÊÀ È ÄÐ. Ñîôèÿ, 15.05.2013 ã.

Обектив | Брой 210

Само за една седмица Occupy Gezi, движението за спасяване на парка Гези до площад Таксим в Истанбул, се трансформира от акция, наподобяваща фестивал, с йога, барбекюта и концерти в нещо, което изглежда като война, с барикади, гумени куршуми и атаки със сълзотворен газ. За тази седмица видяхме потъпкването на важни права, като свободата на изразяване и събиране. Фразата на снимката е препратка към известната фраза на Джон Ф. Кенеди („Ich bin ein Berliner”), изказана по време на реч в Западен Берлин след края на Втората световна война, и символизира нашата подкрепа.