сп. "Обектив", бр. 212 (Август 2013)

Юли 2013

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Думи на редактора  íîâèÿ 212 áðîé íà ñï. Îáåêòèâ ìîæå äà ïðî÷åòå: • Ïðîòåñòèðàùèÿò „Òàêñèì“ , ïðîòåñòèðàùèÿò „Îðëîâ ìîñò“ è ãëàñîâå îò ïëîùàäèòå â Èñòàíáóë è Ñîôèÿ – óíèêàëíè ðåïîðòàæè è äèñêóñèÿ íà „Êëóá Îáåêòèâ“ ñ ó÷àñòèåòî íà òóðñêè è áúëãàðñêè åêñïåðòè – àâòîð Àíòîàíåòà Íåíêîâà • Äúðæàâàòà ñðåùó äæàìèÿòà. Çàùî Âåëè Êàðààõìåä íå ïîëó÷è çàùèòà â ðîäèíàòà ñè – Ìèðåëà Çàðè÷èíîâà • Þðèñïðóäåíöèÿ ïî ñòàíäàðòèòå íà Åíâåð Õîäæà – Êðàñèìèð Êúíåâ • Ìèòúò çà „ïàðàäèðàíåòî“ – Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ • Ïðàâíàòà Ðàìêà íà ÄÀÍÑ ïîðàæäà âúïðîñè – èíòåðâþ ñ Ðàäà Ñìåäîâñêà – Ôàíè Ìëàäåíîâà

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà Íèêîëîâà ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâà ÀÂÒÎÐÈ: Àíòîàíåòî Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèðåëà Çàðè÷èíîâà, Îëãà Òîäîðîâà, Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Ôàíè Ìëàäåíîâà, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà Ñíèìêà êîðèöà: Ãåîðãè Êîæóõàðîâ Ôîòîãàëåðèÿ Îðëîâ ìîñò – àâòîð: Âàñèë Ãàðíèçîâ Ôîòîãàëåðèÿ Òàêñèì – îò àðõèâà íà â. „Çàìàí“- Èñòàíáóë Ôîòîãàëåðèÿ êúì ðóáðèêà „Êíèãè” – àâòîð: Êðàñèìèð Þñêåñåëèåâ

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ñîôèÿ 1504 ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 bhc@bghelsinki.org www.bghelsinki.org Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà ×ëåíîâå: Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Èëèàíà Ñàâîâà, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå

ÎÁÅÊÒÈ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ (4-6) Ãðàæäàíè íà ñðåùà ñ åâðîêîìèñàð Ðåäèíã è ãðàæäàíèòå íà Áóçëóäæà ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ (9-10) Þðèñïðóäåíöèÿ ïî ñòàíäàðòèòå íà Åíâåð Õîäæà ÊËÓÁ ÎÁÅÊÒÈ (11-22) Ïðîòåñòèðàùèÿò Îðëîâ ìîñò (23-34) Ïðîòåñòèðàùèÿò „Òàêñèì” (35-42) Ãëàñîâå îò ïëîùàäèòå â Èñòàíáóë è Ñîôèÿ ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÁÒ (45-47) Ìèòúò çà „ïàðàäèðàíåòî“ ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ (48-52) Ðàäà Ñìåäîâñêà: Ïðàâíàòà ðàìêà íà ÄÀÍÑ ïîðàæäà âúïðîñè çàùî ñå ïðàâè òàçè ðåôîðìà ÏÎ ÑÂÅÒÀ (67-68) Óíãàðèÿ: Îáúðíåòå âíèìàíèå íà ïðèçèâèòå çà ðåôîðìè (69-70) ÅÑ íàé-íàêðàÿ ïðèëàãà ñîáñòâåíèÿ ñè çàêîí âúðõó èçðàåëñêèòå ïîñåëåíèÿ (71-72) Íåêà Èòàëèÿ ïðîäúëæè óñèëèÿòà ñè â òúðñåíåòî íà ñïðàâåäëèâîñò çà çëîóïîòðåáèòå íà ÖÐÓ (73-74) Åäèí íåîáèêíîâåí äåí â Ìîñêâà ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ (75-76) ÁÕÊ: Íàáëþäàâàõìå íåäîïóñòèìà ñâðúõóïîòðåáà íà ñèëà îò ñòðàíà íà ïîëèöèÿòà ñïðÿìî ïðîòåñòèðàùèòå (77-78) Õþìàí Ðàéòñ Óî÷: Äà ñå ðàçñëåäâà ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå ïðè ïðîòåñòèòå â Áúëãàðèÿ (79) Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè: Æóðíàëèñòè ñòàâàò æåðòâè íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå (80-81) Amnesty International: Ðàçñëåäâàíåòî íà ïðåäïîëàãàåìàòà ïðåêàëåíà óïîòðåáà íà ñèëà ïî âðåìå íà ïðîòåñòèòå â Ñîôèÿ òðÿáâà äà áúäå íåçàáàâíî è èç÷åðïàòåëíî

7 ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÂÅÐÎÈÇÏÎÂÅÄÀÍÈßÒÀ

Държавата срещу джамията

Ñíèìêà: Àðõèâ ÁÕÊ

43

59

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ

ÊÍÈÃÈ

За правото на президентска тайфа

Професионализъм, максимализъм и етика в документалния сборник за депортацията на евреите от Беломорска Тракия, Вардарска Македония

53 ÊÍÈÃÈ

Сборникът с документи, който раздели историците

63

56

ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

ÊÍÈÃÈ

Александър Везенков: Солидна документална публикация, практически неатакуема

Ромите – граждани на България

65 ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

Свикване с проблема

4

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Юлиана Методиева, главен редактор

Граждани на среща с еврокомисар Рединг и гражданите на Бузлуджа Ïî ñòå÷åíèå íà îáñòîÿòåëñòâà ïîïàäíàõ â îáùåñòâîòî íà ìëàä ÷îâåê ñúñ çíàêîâà âúíøíîñò, âêëþ÷âàùà ôèíà çëàòíà âåðèæêà, ñëúí÷åâè î÷èëà “Ray Ban” è èíòèìíà ïðèÿòåëêà îò øîó áèçíåñà. Êîìïàíèÿòà ïðåäðàçïîëàãàøå âñåêè äà ðàçêàçâà çà åëåêòîðàëíèòå ñè íàãëàñè, êàêòî è äà èçêàçâà õèïîòåçè êîé ùå ñïå÷åëè ïðåäñòîÿùîòî ïîëèòè÷åñêî ñúñòåçàíèå. È.Ä. äåìîíñòðàòèâíî ðàçêðè ïîëèòè÷åñêèòå ñè ïðåäïî÷èòàíèÿ è, çà ðàçëèêà îò òåðçàíèÿòà íà îñòàíàëèòå ïðèÿòåëè îò ÃÅÐÁ è

ÄÑÁ, îñòàíà ñúñ ñïîêîåí äóõ è çàâèäåí ðåàëèçúì çà ïîëèòè÷åñêèòå è èêîíîìè÷åñêèòå ñúîòíîøåíèÿ â Áúëãàðèÿ. Êàçà, ÷å áúäåùåòî å íà ëåâèöàòà. Êàçà îùå, ÷å ðàáîòè â äðóæåñòâî “Õèìèíâåñò èíñòèòóò”. Çà ÷èòàòåëèòå íè ùå ïðèïîìíèì, ÷å òîâà äðóæåñòâî å åäèí îò òðèòå ìåãàõîëäèíãà íà âàðíåíñêàòà ãðóïèðîâêà ÒÈÌ çàåäíî ñ “Õèìèèìïîðòèíâåñò”ÀÄ è ”Õèìèìïîðò” ÀÄ. Ñèìïàòè÷åí äåòàéë å, ÷å äðóæåñòâî “Õèìèíâåñò èíñòèòóò”, â êîåòî êàòî èêîíîìè÷åñêè êîíñóëòàíò ðàáîòåøå ñëó÷àéíèÿò ìè ïîçíàéíèê, å

Обектив | Брой 212

5

ðåãèñòðèðàíî âúâ Âàäóö, Ëèõòåíùàéí /îôøîðíà çîíà/. Êîãàòî åâðîêîìèñàð Âèâèàí Ðåäèíã ñå ñðåùíà ñ ãðàæäàíè âúâ Âîåííèÿ êëóá, íåéíîòî ïîñëàíèå áåøå “îëèãàðõèÿòà å íåñúâìåñòèìà ñ äåìîêðàöèÿòà”. Ïîñëàíèåòî áå ïîñðåùíàòî ñ ðàäîñò îò âñè÷êè, êîèòî íàïèðàõà äà ñå èçêàæàò êàêòî çà ìàôèîòñêèòå íàçíà÷åíèÿ íà êàáèíåòà “Îðåøàðñêè” (ïðîäúëæàâàùè è ñëåä Äåëÿí Ïååâñêè), òàêà è çà íàðóøåíèÿòà íà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, èçâúðøâàíè èìåííî îò ïðàâèòåëñòâîòî ñ ìàíäàòîíîñèòåë ÁÑÏ. Ðàçáèðà ñå, êîãàòî ñðåùàòà ñ êîìèñàð Ðåäèíã òå÷åøå, íèêîé íå ïîäîçèðàøå êàê áóêâàëíî íà ñëåäâàùèÿ äåí ùå ñå ïðîëåå êðúâ îêîëî ïàðëàìåíòà è êàê ïîëèöàèòå ùå áèÿò ñ ïàëêè è ùå ñ÷óïâàò êàìåðè íà æóðíàëèñòè è ìèðíè ïðîòåñòèðàùè. “Ëåâèÿò” åëåêòîðàò â Áúëãàðèÿ å íàé-íåîáÿñíèìèÿò ñîöèîïñèõîëîãè÷åí, ïñèõèàòðè÷åí è ïîëèòîëîãè÷åí ôåíîìåí íà åâðîïåéñêàòà êàðòà. Îñâåí åëåêòîðàò îò ìëàäè è ñòàðè áèçíåñìåíè îò ìåãàõîëäèíãèòå íà ÒÈÌ èëè êëèåíòåëèñòêèÿ êðúã íà Âàñèë Áîæêîâ, çà ëåâèöà ñå áðîÿò è ñòàðè õîðà, ñâúðçàíè ñ íÿêîãàøíîòî ÒÊÇÑ. Çà òÿõ îùå å æèâ ñïîìåíúò îò îíîâà ñåëñêî ñòîïàíñòâî, êîãàòî âñè÷êî áèëî “ìîäåðíèçèðàíî è ïðîãðåñèâíî” [1]. Íèòî åäèí îò òåçè âúçðàñòíè ÷ëåíîâå è ñèìïàòèçàíòè íà ÁÑÏ/ÁÊÏ íå ïðèçíàâà è äî äíåñ íàñèëèÿòà íà êîëåêòèâèçàöèÿòà, èçâúðøâàíà ïîä çâóöèòå íà äóõîâà ìóçèêà, ìèëèöèîíåðñêà ïàëêà, êó÷åòà è áîé. Ñåðãåé Ñòàíèøåâ òðÿáâà äà öåëóâà ðúêà íà áåççúáèòå ñòàðöè è òåõíèòå áàáè ïðåäè äà èì äàäå áåçïëàòíèòå êåáàï÷åòà è äîìàøíèòå ïèòêè. Íà ñúáîðà íà ÁÑÏ íà âðúõ Áóçëóäæà ñå ñúáèðàò åæåãîäíî îêîëî 55 õèëÿäè. Òðàäèöèîííî è ïðåç 2013-òà â òîâà ÷èñëî ñå âêëþ÷èõà Âåëèñëàâà Äúðåâà, êàêòî è Ñúþçúò íà êîìóíèñòèòå, äþäþêàùè ñðåùó ïðåäàòåëñòâîòî íà êëàñîâèòå ïðèíöèïè îò ñòðàíà íà ðúêîâîäñòâîòî íà Âèñøèÿ ïàðòèåí ñúâåò. Âåëèñëàâà Äúðåâà äî òàêàâà ñòåïåí å ìèòîëîãèçèðàíà îò ñòàðèòå êîìóíèñòè, ÷å òå é ïðîùàâàò ïðåìèíàâàíåòî

[1] Âæ. Áúëãàðñêèÿò ÕÕ âåê. Êîëåêòèâíà ïàìåò è íàöèîíàëíà èäåíòè÷íîñò /2013/.

â ïðàâîñëàâíîòî ëîæå. Âåëèñëàâà ñú÷åòàâà íàó÷íèÿ àòåèçúì íà íåéíàòà “ëÿâà” äîêòðèíà ñ äåìîíñòðàòèâíîòî ïàëåíå íà ñâåùè, çàáóëåí îò ìúêà ïîãëåä çà îáîçå ïî÷èâøèÿ ïàòðèàðõ Ìàêñèì è ðåâíîñòíàòà ãðèæà çà äóøèòå íà ñúïàðòèéöèòå. Âåëèñëàâà Äúðåâà, âïðî÷åì, ëè÷íî ìå å êàíèëà íà “Ïîçèòàíî”, êúäåòî “îòãîâàðÿ çà ðåëèãèÿòà”. Ôåíîìåíèòå íà ñîöèàëèñòèòå, ñðåùó êîèòî ïîâå÷å îò 45 äíè áóøóâàò ïëîùàäèòå íà Ñîôèÿ, íå ñå èç÷åðïâàò äîòóê. Îñâåí áèçíåñìåíè è ìóìèôèöèðàíè åëåêòîðàëíè åäèíèöè, “ëÿâîòî” èçîáðåòè ñâîÿ íàïúëíî íîâ âðàã. Òîâà ñà íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, ìåæäó êîèòî ðàçáèðà ñå è Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò.  êàâè÷êè èëè áåç êàâè÷êè, ëÿâîòî èìà ñîëèäíè ãîâîðèòåëè, êàêòî è ïèàð. Ëþáîïèòíîòî å, ÷å íàïðèìåð ïðî÷óòèÿò Ïåòúð Âîëãèí íàïúëíî íåãëèæèðà îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å çàïëàòàòà ìó êàòî âîäåù â “Õîðèçîíò” /ïðåäàâàíåòî “12 ïëþñ 3” è “Äåêîíñòðóêöèÿ”/ ñå ïëàùà îò äàíúêîïëàòöèòå. Íåãîâàòà ëÿâà èäåíòè÷íîñò ãåíåðèðà â íàöèîíàëíèÿ åôèð êóï íåãàòèâíè êâàëèôèêàöèè ñðåùó “òèíêòàíêîâåòå”, “ïîñëóøíèöèòå íà íåîëèáåðàëèçìà”, õðàíåíèöèòå íà Äæîðäæ Ñîðîñ, êàòî íåñúìíåíî íèêîé îò ðúêîâîäñòâîòî íà ÁÍÐ íÿìà íèùî ïðîòèâ ñòðåìãëàâîòî ìó ïàäåíèå è äèñêâàëèôèöèðàíåòî ìó äî òðåòîðàçðåäåí ñèìïàòèçàíò íà „Àòàêà”. Äà ïðèïîìíÿ, ÷å ïîñëåäîâàòåëíî îò 2002 ã. Âîëåí Ñèäåðîâ ðàçãðîìÿâà áåç èçêëþ÷åíèå íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè êàòî ÷óæäè ïîñëóøíèöè è èñòèíñêè ìåêåðåòà. Äîðè ñå êîëåáàÿ äàëè ëþáèìàòà êîìåíòàòîðêà íà “Äåêîíñòðóêöèÿ” Êàëèíà Àíðîëîâà, îáðóãàâàùà îò ñúðöå ðîìè[2] è ÍÏÎ-ñåêòîðà, íå îòíå ïàëìàòà íà ïúðâåíñòâîòî íà ñïðèõàâèÿ ðàñèñò è ëèäåð íà êñåíîôîáñêàòà „Àòàêà”. Òîâà å è ïîñëåäíàòà ïàðàäîêñàëíà èäåíòè÷íîñò íà “ëÿâîòî”. Äîêàòî êîðîíàòà ìó å óêðàñåíà ñ Êàðë Ìàðêñ, Äæîí Ëåíúí, Õåðáåðò Ìàðêóçå èëè Ñëàâîé Æèæåê /âæ. êíèæëåòî íà Ñåðãåé Ñòàíèøåâ “Çàùîòî ñìå ñîöèàëèñòè”/, òî êîðåíèòå ìó

[2] Âæ. Çà Åóðîïåî è ãëàâíàòà ìó ðåäàêòîðêà, Îáåêòèâ, 2007.

Обектив | Брой 212

6

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

âñìóêâàò æèçíåíèòå ñîêîâå íà íàöèîíàëèñòè÷åñêî. Íå ñëó÷àéíî Òîäîð Æèâêîâ ïðàêòèêóâàøå íàöèîíàëêîìóíèçúì è íàñèëâàøå òóðöèòå äà ñè ñìåíÿò èìåíàòà, êàòî ãè óáåæäàâàøå â áúëãàðñêèÿ èì ïðîèçõîä. Êîãàòî Ñåðãåé Ñòàíèøåâ ñå ïðîâèêâà íà Áóçëóäæà „äà âúðíåì Áúëãàðèÿ íà õîðàòà”, òîé èìà ïðåäâèä îòâúäîêåàíñêèÿ ïðîèçõîä íà „îëèãàðñèòå”. Íå ìó ñå õàðåñâàò ìëàäåæèòå îò ïëîùàä „Íåçàâèñèìîñò”, çàùîòî ñà ñâúðçàíè ñ êðúãà „Êàïèòàë”. ÒÈÌ ìîæå, ÒÈÌ å „íàøèÿò íåãîäíèê”, íî ëèáåðàëíèòå êðúãîâå ñà íåèçáåæíî âíîñèòåëè íà ïðîàìåðèêàíñêî âëèÿíèå. Ñúùîòî íå ñå õàðåñâà è íà Âîëåí Ñèäåðîâ, ìàðêåòèíãîâî „êðèïòèðàë” çà òîçè ïîëèòè÷åñêè ñåçîí íåíàâèñòòà ñè êúì åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Íåãîâàòà ëÿâà ðåòîðèêà

ñðåùó ÷óæäåñòðàííèòå ÅÐÏ-òà , õðàíèòåëíèòå âåðèãè è ìîáèëíèòå îïåðàòîðè, âêàðà 23 äåïóòàòè íà Àòàêà â ïàðëàìåíòà. Ñòàíèøåâ è Ñèäåðîâ èìàò çà âðàãîâå åäíè è ñúùè ãðàæäàíñêè ãðóïè, êîåòî ãè ñðîäÿâà áðàòñêè. È åäèíèÿò, è äðóãèÿò íÿìà äà ñòúïÿò íà ïëîùàäà, çàùîòî ôàêòè÷åñêè íÿìàò íèùî îáùî ñ äåìîêðàòè÷íàòà öåííîñò çà ìîðàë è ïðîçðà÷íîñò â ïîëèòèêàòà , íî ñúùî òàêà è ñ 1,6 ìëí. áúëãàðè, æèâååùè ïîä ïðàãà íà áåäíîñòòà. Ïîëèòè÷åñêèÿò èì áèçíåñ å ïîääúðæàí îò èäåéíî íåãðàìîòíè âúçðàñòíè õîðà, æåíè è ìúæå íàä 50 ãîäèíè, íåðåàëèçèðàíè â ïàçàðíàòà ñðåäà, êàêòî è îò îíåçè, èçïîâÿäâàùè òåæúê èäåîëîãè÷åñêè ðåöèäèâ íà íÿêîãàøíèÿ ðåæèì.

Обектив | Брой 212

СВОБОДА НА ВЕРОИЗПОВЕДАНИЯТА Мирела Заричинова

Държавата срещу джамията или защо Вели Караахмед не получи защита в родината си Âåëè Ðàèô Êàðààõìåä å áúëãàðèí îò òóðñêè ïðîèçõîä, ðîäåí â ãð. Ðóäîçåì, íà 37 ãîäèíè, ïðàêòèêóâàù ìþñþëìàíèí. Ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäèíè òîé æèâåå çàåäíî ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè â ãð. Ñîôèÿ è ðåäîâíî ïîñåùàâà åäèíñòâåíàòà ñîôèéñêà äæàìèÿ â ãðàäà - „Áàíÿ Áàøú“. Íà 20 ìàé 2011 ã. Âåëè Êàðààõìåä îòèâà íà ïåòú÷íà ìîëèòâà (äæóìóà) â äæàìèÿòà. Çà íåãî, êàêòî è çà âñè÷êè ìþñþëìàíè ïî ñâåòà, ïåòú÷íàòà ìîëèòâà å îò ñúêðîâåíà çíà÷èìîñò. Òîâà å îñíîâíàòà ìîëèòâà, èçïúëíÿâà ñå êîëåêòèâíî è îò âÿðâàùèòå ìþñþëìàíè ïðèñúñòâèåòî íà íåÿ ñå âúçïðèåìà êàòî äúëã. Ñëåä ïúðâèÿ åçàí (ïðèçèâ) ïðè äæóìóà, êîéòî ñâèêâà ìþñþëìàíèòå çà ìîëèòâà, èìàìúò èçíàñÿ ïðîïîâåä, áëàãîäàðè íà Àëëàõ, ïðèçîâàâà âÿðâàùèòå äà âúðøàò äîáðè äåëà è äà ñëåäâàò ïîâåëèòå íà Àëëàõ. Åçàíúò å ÷àñò îò òðàäèöèÿòà è çàäúëæèòåëåí åëåìåíò îò ìþñþëìàíñêàòà ìîëèòâà. Èìåííî çâóêúò îò íåãî ñòàâà ïðè÷èíà òàçè ìîëèòâà íà Âåëè äà íå áúäå êàêâàòî ÿ å î÷àêâàë. Íà 20 ìàé 2011 ã. îêîëî 150-200 ïðåäñòàâèòåëè è àêòèâèñòè íà ïàðòèÿ „Àòàêà“ îðãàíèçèðàò ïðîòåñò â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî îãðàäàòà íà äæàìèÿòà. „Ïðîòåñòèðàùèòå“ íîñÿò çíàìåíà „Àòàêà“ è „Äà ñè âúðíåì Áúëãàðèÿ“, ïóñêàò áúëãàðñêè ïàòðèîòè÷íè

ïåñíè îò âèñîêîãîâîðèòåëè, ìîíòèðàíè íà êîëè. Çàåäíî ñ îùå 30-40 âÿðâàùè Âåëè Êàðààõìåä ñå ïîäãîòâÿ çà ìîëèòâà îòâúí, çàùîòî â ñãðàäàòà íÿìà äîñòàòú÷íî ìÿñòî. Íî å íàïàäíàò. Íåãîâàòà ïåòú÷íà ìîëèòâà òàêà è íå çàïî÷âà. Îêàçâà ñå ïîä äúæä îò ÿéöà è êàìúíè, àãðåñîðè ñå îïèòâàò äà ãî ïðîâîêèðàò êúì àãðåñèÿ, ìîëèòâåíèòå êèëèì÷åòà îêîëî íåãî ñà îïëþòè, äðóãè ãîðÿò. Òóðñêè ìåêåðåòà. Òåðîðèñòè ãàäíè. Áîêëóöè. Åíè÷àðè. Ðåçàöè. Ôåñîâå. Èñëÿìèñòè. Ñâèíå. Òåçè äóìè Âåëè ÷óâà îêîëî ñåáå ñè. À å îòèøúë ïðîñòî äà ñå ïîìîëè. Ïðè÷èíàòà çà íàïàäåíèåòî å ðåëèãèÿòà íà Âåëè Êàðààõìåä - ôàêòúò, ÷å å ìþñþëìàíèí. Äðóãà íÿìà. Ïðåñòúïëåíèåòî, èçâúðøåíî íàä ëè÷íîñòòà íà Âåëè, å òèïè÷íî ïðåñòúïëåíèå îò îìðàçà, ïðåñòúïëåíèå ñ äèñêðèìèíàöèîíåí ìîòèâ. Òîâà ñà îñîáåí âèä ïðåñòúïëåíèÿ, çíà÷èòåëíî îïàñíè è âðåäíè, êîèòî ïðàâÿò ñâîÿ ìèøåíà öåëè îáùíîñòè îò õîðà íà áàçàòà íà íÿêàêúâ îáù ïðèçíàê, áåç îãëåä ëè÷íî ïîâåäåíèå. Âåëè íå ïîëó÷àâà íèêàêâà çàùèòà îò äúðæàâàòà, íåãîâà ðîäèíà. Íàïðîòèâ, äúðæàâàòà âëèçà â ðîëÿòà

Обектив | Брой 212

СВОБОДА НА ВЕРОИЗПОВЕДАНИЯТА íà çëà ìàùåõà. À òðè íåéíè äåéñòâèÿ îñîáåíî ñìóùàâàò. Ñòàâà ÿñíî, ÷å ïàðòèÿ „Àòàêà“ å óâåäîìèëà Ñòîëè÷íà îáùèíà çà ïðîâåæäàíå íà ìèòèíã ïðåä Öåíòðàëíàòà áàíÿ, êîÿòî ñå íàìèðà äî äæàìèÿòà. Îáùèíàòà íå å ðåàãèðàëà. Çàêîíúò çà ñúáðàíèÿòà, ìèòèíãèòå è ìàíèôåñòàöèèòå íàëàãà íà êìåòà äà ïðåäëîæè ïðîìÿíà íà âðåìåòî è ìÿñòîòî íà ìèòèíãà, êîãàòî òå áèõà ñúçäàëè óñëîâèÿ çà íàðóøàâàíå íà îáùåñòâåíèÿ ðåä. Íåùî ïîâå÷å, çàêîíúò ïðåäâèæäà èçðè÷íî, ÷å êìåòúò ìîæå èçöÿëî äà çàáðàíè ïðîâåæäàíåòî íà ìèòèíãà, àêî òîé áè íàðóøèë ïðàâàòà è ñâîáîäèòå íà äðóãèòå ãðàæäàíè. Ñòîëè÷íà îáùèíà íå ñå âúçïîëçâà îò òåçè âúçìîæíîñòè, èçáèðà äà îñòàíå ïàñèâíà, âúïðåêè ÷å å äîáðå çàïîçíàòà ñ àãðåñèâíîòî è êðàéíî ïîâåäåíèå, äåìîíñòðèðàíî ïðåç ãîäèíèòå îò êñåíîôîáñêàòà ïàðòèÿ - îðãàíèçàòîð è çàêàíèòå çà ðàçïðàâà ñ åçàíà. Áåçðàçëè÷èåòî íà âëàñòòà, â ëèöåòî íà îáùèíàòà, êîÿòî äîïóñêà ïðîâåæäàíåòî íà ïîäîáåí àãðåñèâåí „ïðîòåñò” ñðåùó äæàìèÿòà – îò åäíà ñòðàíà, â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî ñãðàäàòà, à îò äðóãà, ïî âðåìå íà ïåòú÷íàòà íàé-ãîëÿìà ìîëèòâà, ôàêòè÷åñêè íàïúëíî ëåãèòèìèðà èñëÿìîôîáñêîòî íàñèëèå íàä ìîëåùèòå ñå è ñúçäàâà ó òÿõ óñåùàíåòî, ÷å äúðæàâàòà å íà ñòðàíàòà íà íàñèëíèöèòå. Íà ñëåäâàùî ìÿñòî, ñëåä êàòî íàïàäåíèåòî âå÷å å ôàêò, èìà ðàíåíè è ùåòè, ïðîêóðàòóðàòà ñå ñàìîñåçèðà, íî îáðàçóâà äîñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó íåèçâåñòåí èçâúðøèòåë. Òîâà âúïðåêè ïóáëè÷íàòà èçâåñòíîñò íà îðãàíèçàòîðèòå è ó÷àñòíèöèòå â „ïðîòåñòà“, âúïðåêè ÷å íàïàäåíèåòî íàä äæàìèÿòà è ìîëåùèòå ñå å çàñíåòî îò ìíîæåñòâî òåëåâèçèîííè è ëþáèòåëñêè êàìåðè, âúïðåêè ÷å ëèöàòà íà ó÷àñòíèöèòå ÿñíî ñå âèæäàò è ìíîãîêðàòíî ñà èçëú÷âàíè âúâ âîäåùè ìåäèè. Êúì ìåñåö þëè 2013 ã., áëèçî äâå ãîäèíè ñëåä íàïàäåíèåòî, íÿìà íèòî åäíî ëèöå, ïðèâëå÷åíî êàòî îáâèíÿåì. Ëèäåðúò íà ïàðòèÿ „Àòàêà“ ñå îêàçâà „íåèçâåñòåí“ íà áúëãàðñêàòà ïðîêóðàòóðà. Òàêèâà ñà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè, ïðåäâîæäàíè îò íåãî. Îò òàçè „íåèçâåñòíîñò“ íà àãðåñèÿòà ñòðàäà öÿëîòî áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. (À òîâà ñòàâà ñúâñåì âèäèìî â ïîñëåäíèòå äâà ìåñåöà.)

Íî äà ñå âúðíåì êúì Âåëè Êàðààõìåä. Óíèçåí îò èñëÿìîôîáñêèòå è ðàñèñòêè âúçãëàñè, óïëàøåí çà æèâîòà è çäðàâåòî ñè, îáèäåí îò ïîâåäåíèåòî íà âëàñòèòå, äîïóñíàëè òîâà äà ñå ñëó÷è, òîé èñêà äà ïîëó÷è ñïðàâåäëèâîñò. Íà 5 äåêåìâðè 2011 ã. ïîäàâà ìîëáà äî ïðîêóðàòóðàòà, â êîÿòî ìîëè äà áúäå êîíñòèòóèðàí êàòî ïîñòðàäàë. Îêàçâà ñå, ÷å ñïîðåä ïðîòèâîðå÷èâàòà ñúäåáíà è ïðîêóðîðñêà ïðàêòèêà òîé íå ìîæå äà áúäå „ïîñòðàäàë“. Ïðîêóðàòóðàòà ãî óâåäîìÿâà, ÷å ïðåñòúïëåíèåòî ïî ÷ë. 164, àë. 1 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ (ïðîïîâÿäâàíå íà îìðàçà íà ðåëèãèîçíà îñíîâà) å ôîðìàëíî. Òîâà çíà÷è, ÷å íå å íåîáõîäèìî îò íåãî äà íàñòúïè íÿêàêúâ êîíêðåòåí ïðåñòúïåí ðåçóëòàò - ïðåñòúïëåíèåòî å äîâúðøåíî ñ îñúùåñòâÿâàíå íà äåÿíèåòî è ïîðàäè òîâà îò íåãî íÿìà ïîñòðàäàëî ëèöå, ñúîòâåòíî Âåëè íå ðàçïîëàãà ñ ïðàâàòà íà ïîñòðàäàë â äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî. Ïî òîçè íà÷èí áúëãàðñêèòå âëàñòè ñå îêàçâàò íååôåêòèâíè äà çàùèòÿò Âåëè, òå ãî ëèøàâàò îò ïðàâîòî ìó, êàòî æåðòâà, äà ó÷àñòâà àêòèâíî â íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó ïðåñòúïíîòî ïîñåãàòåëñòâî íàä ëè÷íîñòòà ìó. Ñëó÷àÿò ñ íàïàäåíèåòî íàä äæàìèÿòà â Ñîôèÿ è, ïî-êîíêðåòíî, íàä Âåëè Êàðààõìåä, èçîáùî íå å ïðåöåäåíò. Âëàñòèòå â Áúëãàðèÿ ñÿêàø ñå ïëàøàò äà ïðåñëåäâàò ïðåñòúïëåíèÿòà, èçâúðøåíè îò õîìîôîáñêè, ðàñèñòêè, ñåêñèñòêè, èñëÿìîôîáñêè ïîäáóäè, èìåííî êàòî òàêèâà. Àêî íÿêîé å íàïàäíàò, çàùîòî å ìþñþëìàíèí, ïðîêóðàòóðàòà ÷åñòî âèæäà ïðîñòî õóëèãàíñòâî, òúðñè íà÷èí äà ñêðèå ìîòèâà èëè äà îáåçâëàñòè æåðòâàòà, êàêòî å â ñëó÷àÿ. Ñÿêàø ïðåñòúïëåíèÿòà îò îìðàçà íå ñà â äíåâíèÿ ðåä íà áúëãàðñêèòå âëàñòè. Íà õàðòèÿ çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò ãè ðàçïîçíàâà, îïèñâà íÿêîè îò òÿõ, ðàçìàõâà èì ïðúñò, à îòñòðàíè ñúäåáíàòà è èçïúëíèòåëíàòà íåáðåæíî ãëåäàò â äðóãà ïîñîêà. Ïúëíèÿò òåêñò íà æàëáàòà, êîÿòî Âåëè Êàðààõìåä ñ ïðàâíàòà ïîìîù íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò èçïðàòè äî Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×), ìîæåòå äà ïðî÷åòåòå íà http://www.bghelsinki.org/media/uploads/documents/applications/ echr/2013_application_before_echr_veli_karaahmed. pdf.

Мирела Заричинова е завършила право в Софийския университет. От февруари 2011 г. работи в Правната програма на БХК.

Обектив | Брой 212

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА Мирела Заричинова

Юриспруденция по стандартите на Енвер Ходжа Íà 11 àïðèë òàçè ãîäèíà Ñîôèéñêèÿò àïåëàòèâåí ñúä ðàçãëåäà è ïîñòàíîâè îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå ïî äåëîòî çà ðåãèñòðàöèÿ íà „Ñäðóæåíèå íà ìàêåäîíñêè êëóá çà åòíè÷åñêà òîëåðàíòíîñò â Áúëãàðèÿ”. Ñ ðåøåíèåòî ñè òðèìàòà ñúäèè – Ñâåòëà Áîæêîâà, Òåîäîðà Êðúñòåâà è Èâàéëî Ìëàäåíîâ, ïîòâúðäèõà ðåøåíèåòî íà Áëàãîåâãðàäñêèÿ îêðúæåí ñúä, ñ êîåòî ñå îòêàçâà ðåãèñòðàöèÿ íà ñäðóæåíèåòî. Òîâà å ïîðåäíèÿò îòêàç íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå äà ïðèçíàå îðãàíèçàöèÿ íà áúëãàðñêè ãðàæäàíè, êîèòî ñå ñàìîîïðåäåëÿò êàòî ìàêåäîíöè è êîèòî ñà ðåøåíè äà îòñòîÿâàò ìàêåäîíñêàòà ñè åòíè÷åñêà èäåíòè÷íîñò. Öåëèòå íà ñäðóæåíèåòî âêëþ÷âàò çàùèòà íà ïðàâàòà íà ìàêåäîíöèòå è äðóãèòå åòíè÷åñêè ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ, îðãàíèçèðàíåòî íà ñúáèòèÿ çà îòáåëÿçâàíå íà âàæíè äàòè îò èñòîðèÿòà íà ìàêåäîíöèòå, ïóáëèêóâàíåòî íà ìàòåðèàëè, ñâúðçàíè ñúñ ñúäáàòà íà ðåïðåñèðàíèòå ìàêåäîíöè, îðãàíèçèðàíå íà ïóáëè÷íè ïðîÿâè çà îòñòîÿâàíå íà ïðàâàòà íà ìàêåäîíñêîòî ìàëöèíñòâî, ïîñòàâÿíå íà ïðîáëåìèòå íà òîâà ìàëöèíñòâî ïðåä áúëãàðñêèòå äúðæàâíè èíñòèòóöèè. Ñ äðóãè äóìè – íèùî, êîåòî, àêî íå ñòàâàøå äóìà çà ìàêåäîíöè, áè ñå ñõâàíàëî êàòî îñîáåíî êðàìîëíî è çàñëóæàâàùî îòðè÷àíå è îãðàíè÷åíèå. Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä âïðî÷åì èçîáùî íå êðèå, ÷å òúêìî òîâà å îñíîâàíèåòî çà îòêàçà îò ðåãèñòðàöèÿ.  ìîòèâèòå êúì ðåøåíèåòî ñè òîé

òâúðäè, ÷å öåëèòå íà ñäðóæåíèåòî ïðîòèâîðå÷àò íà ÷ë. 44, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà, ñ êîéòî ñå çàáðàíÿâàò îðãàíèçàöèè, ÷èÿòî äåéíîñò å íàñî÷åíà ñðåùó ñóâåðåíèòåòà, òåðèòîðèàëíàòà öÿëîñò íà ñòðàíàòà è åäèíñòâîòî íà íàöèÿòà. Ñïîðåä ñúäà „êàòî òàêàâà ñëåäâà äà ñå êâàëèôèöèðà è îðãàíèçàöèÿ çà çàùèòà íà èíòåðåñèòå íà åòíè÷åñêî ìàëöèíñòâî, êàêâîòî íå å èñòîðè÷åñêè ñòðóêòóðèðàíî è îáîñîáåíî íà òåðèòîðèÿòà íà Ð. Áúëãàðèÿ”. Ïî-íàòàòúê ñúäúò ïðèåìà ÷ðåç „ñèñòåìàòè÷íî òúëêóâàíå” íåùî, êîåòî å î÷åâèäíî – ÷å â óñòàâà „ñå ñúäúðæàò òâúðäåíèÿ çà ñúùåñòâóâàíåòî íà ìàêåäîíñêî ìàëöèíñòâî”. À òàêîâà, ñïîðåä ðåøåíèåòî, â Áúëãàðèÿ íå ñúùåñòâóâà. Ïîðàäè òîâà ïðèçíàâàíåòî ìó å îïàñíî, çàùîòî âîäè äî „êóëòèâèðàíå ñðåä îïðåäåëåíà ÷àñò îò áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè íà ðàçëè÷íî åòíè÷åñêî ñàìîñúçíàíèå”. È êàòî åäíè äîáðè ãðàäèíàðè, òðèìàòà ñúäèè èñêàò äà èçòðúãíàò òîçè ïëåâåë îùå â çàðîäèø, çà äà ïðåäïàçÿò íàñ, îñòàíàëèòå, îò òîâà, äà ñòàíåì ìàêåäîíöè. Î÷åâèäíî òå ïî-äîáðå îò âñè÷êè íàñ çíàÿò çàùî å ëîøî äà áúäåø ìàêåäîíåö. Òîâà ðåøåíèå íå å ïúðâîòî, ñ êîåòî ñå îòðè÷à ñúùåñòâóâàíåòî íà ìàêåäîíöè â Áúëãàðèÿ. Íî òî å åäíî îò íàé-ïîêàçàòåëíèòå çà ïîäõîäà íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå ïî „ìàêåäîíñêèÿ” âúïðîñ. Òîçè ïîäõîä íè âðúùà â êúñíîòî Ñðåäíîâåêîâèå ñ äåáàòèòå çà ðîëÿòà íà äúðæàâàòà çà çàùèòà íà „ïðàâàòà âÿðà” è ïî-òî÷íî çà òîâà, â ïðàâîòî ñè ëè å åäíà äúðæàâà, ñðåä ÷èèòî ïîäàíèöè èìà

Обектив | Брой 212

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА õîðà ñ ðàçëè÷íè åòíè÷åñêè, ðåëèãèîçíè èëè ïîëèòè÷åñêè èäåíòè÷íîñòè, êîãàòî ðåøàâà êàêúâòî è äà áèëî âúïðîñ, ñâúðçàí ñ ïðèçíàâàíåòî íà òåçè èäåíòè÷íîñòè, äà ñå ðúêîâîäè îò òîâà êîÿ ðåëèãèÿ, êîé åòíîñ èëè êîÿ ïîëèòè÷åñêà èäåîëîãèÿ ñà „ïðàâèëíè” è êîè ñà ïëåâåëè.  öèâèëèçîâàíèòå äúðæàâè òîçè âúïðîñ å ðåøåí îòäàâíà è ïî êàòåãîðè÷åí íà÷èí – òàêàâà ïðåöåíêà íèêîé äúðæàâåí îðãàí íå ìîæå äà ïðàâè ïî íèêàêúâ ïîâîä.  äíåøíà Åâðîïà (íî íå è â ÑÀÙ) âñå îùå ñúùåñòâóâàò ðóäèìåíòè íà òîëåðèðàíå íà íåðàâíîïîñòàâåíîñòòà ìåæäó ðàçëè÷íèòå åòíîñè è âåðîèçïîâåäàíèÿ, íàïðèìåð â êîíñòèòóöèîííèòå óðåäáè íà „ãîñïîäñòâàùèòå” öúðêâè èëè â îáëåê÷åíîòî ïðàâî íà ãðàæäàíñòâî ñïîðåä „êðúâòà”. Íî òîâà, äúðæàâàòà äà êàçâà íà äðóãè õîðà êàêâè ñà òå èëè êàêâè òðÿáâà äà áúäàò ïî åòíîñ èëè ïî ðåëèãèÿ, å íåäîïóñòèìî. Ñ ìîòèâè, ïîäîáíè íà òåçè íà Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä, ïðåç 60-òå ãîäèíè Åíâåð Õîäæà çàáðàíè ðåëèãèÿòà â Àëáàíèÿ. Ëèíèÿòà íà ðàçñúæäåíèå áå ñåìïëà è ïîñëåäîâàòåëíà – íèå ñìå êîìóíèñòè÷åñêà äúðæàâà, çà êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ ðåëèãèÿòà å îïèóì çà íàðîäà, ïëåâåë. Êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ å ïðàâèëíàòà, äðóãèòå ñà çàáëóäè. Ñëåäîâàòåëíî – òðÿáâà äà çàáðàíèì ðåëèãèÿòà ñ âñè÷êè ïðîèçòè÷àùè îò òîâà ïîñëåäñòâèÿ; çàùî òðÿáâà äà ñúùåñòâóâà íåùî, êîåòî å íåïðàâèëíî? Ïîäîáåí, ìàêàð è íå îñíîâàí íà êîìóíèñòè÷åñêàòà èäåîëîãèÿ, áå è ïîäõîäúò íà Òîäîð Æèâêîâ êúì òóðöèòå ïî âðåìå íà „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ” –

òóðöè â Áúëãàðèÿ íÿìà, òå ñà âñúùíîñò áúëãàðè. Ñðåä òÿõ ìîæå äà èìà çàáëóäåíè çà ñâîÿ åòíè÷åñêè ïðîèçõîä, íî íèå èìàìå íàóêà, êîÿòî çíàå ïî-äîáðå îò òÿõ êàêâè ñà. Ñëåäîâàòåëíî, òðÿáâà äà èì ñìåíèì òóðñêèòå èìåíà ñ áúëãàðñêè ñ âñè÷êè ïðîèçòè÷àùè îò òîâà ïîñëåäñòâèÿ. Ðàçáèðà ñå, â çîðàòà íà êîìóíèçìà çàðàäè íåñúîòâåòñòâèå ñ „ïðàâèëíèÿ íàó÷åí ìèðîãëåä” ñå çàáðàíÿâàõà è âñÿêàêâè îïîçèöèîííè ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè. Íÿìà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å ðåøåíèåòî íà Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä, àêî îòèäå â Ñòðàñáóðã, ùå ïðåäèçâèêà Áúëãàðèÿ çà ïîðåäåí ïúò äà áúäå îñúäåíà çà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ñäðóæàâàíå. Äîñåãà òîâà å ñòàâàëî íÿêîëêî ïúòè âúâ âðúçêà ñúñ ñäðóæåíèÿ íà ìàêåäîíöè è íÿìà íèêàêâè ïðè÷èíè äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ïîäõîäúò íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà áè áèë ïî-ðàçëè÷åí â òîçè ñëó÷àé. Òðóäíî ìè å äà ñè ïðåäñòàâÿ, ÷å ñúñòàâúò íà Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí íå å áèë íàÿñíî ñ òîâà. Íî â Áúëãàðèÿ ñòðàõúò îò òîâà, äà òå îáâèíÿò â äåôèöèò íà ïàòðèîòèçúì, å ïî-ãîëÿì îò òîâà, äà èçìåíèø íà ïðàâîñúäèåòî. Äîðè àêî ñè ñúäèÿ â Ñîôèéñêè àïåëàòèâåí ñúä. È òîâà å ñåðèîçåí ïðîáëåì ïðåä áúëãàðñêîòî ïðàâîðàçäàâàíå è ïðåä áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Ðåøàâàíåòî ìó å ìîæå áè ïî-òðóäíî îò êîéòî è äà áèëî äðóã ïîäîáåí ïðîáëåì, òúé êàòî íå ñå ñâåæäà äî èíñòèòóöèîíàëíà ðåôîðìà, à å âêîðåíåí â äúëáèííèòå ñòðóêòóðè íà ñàìîîñúçíàâàíåòî è ôóíêöèîíèðàíåòî íà öÿëîòî íè îáùåñòâî.

Красимир Кънев е социолог, автор на книгите “Свобода на изразяване” и “Защита от изтезания”. Публикува в българския и в чуждестранния печат. Председател на БХК.

Обектив | Брой 212

11

Разговора води Антоанета Ненкова, кореспондент на радио „Дойче веле” в София

Протестиращият „Орлов мост” УЧАСТНИЦИ

БОЙКО ЛАМБОВСКИ – журналист във в. „Сега”, писател, публицист, председател на П.Е.Н. център - България АННА КРЪСТЕВА – преподавател по политология в Нов български университет ПЛАМЕН РАЛЧЕВ – преподавател по международни отношения в УНСС ДИМИТЪР БЕЧЕВ – Европейски съвет за външна политика ДИМИТЪР КЕНАРОВ – журналист

Обектив | Брой 212

12

КЛУБ ОБЕКТИВ

Кой е последният протест, на който бяхте?

ÁÎÉÊÎ ËÀÌÁÎÂÑÊÈ: Íà ïîñëåäíèÿ ïðîòåñò, íà êîéòî ñúì áèë, ìå îòâåäå ìîÿò ñèí ïðåäè äâå ãîäèíè. Íàñòîÿùèòå ïðîòåñòè ïîñåòèõ ñàìî â êà÷åñòâîòî ñè íà ñúçåðöàòåë, à íå íà ó÷àñòíèê.

ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Ñëåä åäíîãîäèøíî îòñúñòâèå (â Êèòàé) ñå çàâúðíà äúùåðÿ ìè è çàåäíî îòèäîõìå íà ïðîòåñòèòå. Êîãàòî òÿ ñå ñâúðçà ñ ïðèÿòåëèòå ñè, êàçà, ÷å òå íå ãîâîðåëè êîé êúäå ùå õîäè ïðåç âàêàíöèÿòà, à êîé õîäè ðåäîâíî íà ïðîòåñòèòå. Íà ïðîòåñòèòå ïîïàäíàõìå íà ôîòîãðàô, êîéòî ïîêàçâàøå ñâîè ñíèìêè îò ïðîòåñòèòå â Èñòàíáóë.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Âðúùàì ñå îò Âàðíà. Ó÷àñòâàõ â òàìîøíèòå ïðîòåñòè, êîèòî ñà ïî-ñëàáî ïîñåòåíè.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: Àç ïîêàçâàõ ñâîè ñíèìêè îò ïëîùàä „Òàêñèì”. Òå ñà â åäíà ãàëåðèÿ â Ñîôèÿ. Íà 11 þëè òîçè ìåñåö áåøå îòêðèâàíåòî íà èçëîæáàòà.

ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Ó÷àñòâàõ â ïî-ëîêàëíèòå ñòóäåíòñêè ïðîòåñòè âúâ âðúçêà ñ ïîâèøàâàíåòî íà òàêñèòå çà îáó÷åíèå.

 Èñòàíáóë, íà „Òàêñèì”, áÿõ òðè ñåäìèöè. Âå÷å áÿõà ïðèêëþ÷èëè ïúðâèòå ñáëúñúöè ìåæäó ïðîòåñòèðàùèòå è ïîëèöèÿòà è òÿ ñå áåøå èçòåãëèëà îò ïëîùàäà. „Òàêñèì” áåøå îãðîìåí ôåñòèâàë, êàêòî ñè ïðåäñòàâÿì 1968 ã. Èìàøå ðàçëè÷íè ãðóïè - äåñíè íàöèîíàëèñòè, êþðäè, äåàêòèâèñòè, àíàðõèñòè. Ìíîãî îò òåçè õîðà ñå ñðåùàõà çà ïðúâ ïúò è ñè êàçâàõà, ÷å âå÷å ðàçáèðàò êàêâè ïðîáëåìè ñà èìàëè äðóãèòå. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî îáà÷å òóðñêàòà ïîëèöèÿ ðåøè äà ðàç÷èñòè ïëîùàäà. Òàì ñíèìàõ ïî 16-17 ÷àñà íà äåí.ïîçâîëèõà ïîäîáíè

Обектив | Брой 212

13

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ОРЛОВ МОСТ”

íàçíà÷åíèÿ, îçíà÷àâà, ÷å íå ñà ñè ïðåäñòàâÿëè äà èìà òàêèâà íåêîíòðîëèðóåìè ðåàêöèè. Âúâ Ôåéñáóê õîðàòà ñå îðãàíèçèðàõà çà ñúâñåì êðàòêî âðåìå,

ÿñíî ñè íàëàãàõà ñàìîêîíòðîë. Íå ìèñëÿ, ÷å íÿêîé å î÷àêâàë òîâà. Çàòîâà òå ùå ñå ñòàðàÿò äà èçáÿãâàò âñÿ÷åñêè òàêèâà ãðåøêè ïî-íàòàòúê.

Протестите в Истанбул започнаха срещу намерението да се направят мол и джамия на площад „Таксим”. Протестите в София бяха реакция на намерението на властта да сложи медийния магнат Делян Пеевски начело на ДАНС. Къде са разликите тук? Приликите?

Лятото на недоволството ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Òðóäíî ìè å äà îòêðèÿ ïðèëèêà â òåçè äâå íàïðàâëåíèÿ. Î÷åâèäíî å îáà÷å, ÷å å èìàëî íàòðóïâàíî, ïðèòàÿâàíî íåñúãëàñèå, êîåòî â åäèí ìîìåíò „êèïâà”. Î÷åâèäíî â Òóðöèÿ èìà çàêúñíåëè âúëíè, êîèòî ñå ñëó÷âàò ñåãà. Áúëãàðñêèÿò „ïåéçàæ” å äîñòà ïî-îãðàíè÷åí, ìúíè÷úê. Îñâåí ÷å ìàùàáúò å ðàçëè÷åí, ïî-ðàçëè÷íè ñà è ïðîöåñèòå - ïî äúëáî÷èíà è â êà÷åñòâåíî èçìåðåíèå. Íî è â åäèíèÿ, è â äðóãèÿ ñëó÷àé èìà ïðîáëåìè ñ êà÷åñòâîòî (ñ äåôåêòèòå) íà äåìîêðàòèçàöèÿòà.

ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Ïðè÷èíèòå íà „èçðèãâàíèÿòà” è â Ñîôèÿ, è â Èñòàíáóë, è â Ìîíðåàë... ñà äðåáíè è êîíêðåòíè, íî òå îòïðèùâàò îãðîìíà âúëíà ñ ïîðàçÿâàù åôåêò. Òîâà å õàðàêòåðíî íàâñÿêúäå ïî ñâåòà. Íàáëþäàâà ñå è â Áðàçèëèÿ, è â Òóíèñ. Ñòóäåíòñêè òàêñè, íàçíà÷åíèÿ, íÿêîëêî äúðâåòà... Òîâà å ôóíäàìåíòàëíàòà îáùà îñîáåíîñò íà âñè÷êè ìîùíè ãðàæäàíñêè äâèæåíèÿ. Ïðîòåñòíèòå äâèæåíèÿ è â Èñòàíáóë, è â Ñîôèÿ, ñå âïèñâàò â ãëîáàëíèÿ ïîòîê. À ôîðìóëàòà å: „Ãíÿâ, èíòåðíåò, óëèöà è ñîöèàëíî âúîáðàæåíèå”.

Обектив | Брой 212

14

КЛУБ ОБЕКТИВ

Това да не би да е някаква „историческа тавтология”?

ÁÎÉÊÎ ËÀÌÁÎÂÑÊÈ: Òîâà å èíäèêàöèÿ çà ãëîáàëèçàöèÿòà íà ïðîòåñòèòå. Òàêèâà èíäèêàöèè äàäîõà íàïðèìåð ïðîòåñòèòå íà àíòèãëîáàëèñòèòå. Ïðèñúñòâàõ íà òàêúâ ïðîòåñò ïðåäè 10-12 ãîäèíè â Ãåíóà – íà ñðåùàòà íà Ã-8. Òàì áÿõà äîøëè 150 õèëÿäè äóøè, ïîâå÷åòî îò Ãåðìàíèÿ è Ôðàíöèÿ. Ïàëåõà ñå êîëè, ÷óïåõà ñå âèòðèíè. Ñïÿõà íà ïàëàòêè, â ñïàëíè ÷óâàëè. Êóïîíÿñâàõà íîùåì, à íà ñóòðèíòà

ñå âðúùàõà â åæåäíåâèåòî. Çàïîìíèë ñúì åäèí îò ïðîòåñòèðàùèòå - îòèäå ñóòðèíòà äî áàíêîìàò, êîéòî ïàçåõà íåïîòðîøåí. È ïðè÷èíàòà çà òîçè öèâèëèçàöèîíåí ãíÿâ å ñìÿíàòà íà ðèòúìà íà æèâîò, òîâà, ÷å õîðàòà ñå ÷óâñòâàò îò÷óæäåíè îò ïðîäóêòà íà ñâîÿ òðóä. Òå ïðîñòî ñå ÷óâñòâàò èçëèøíè. Íÿìàò ðàáîòà, íÿìàò ïåðñïåêòèâà. Õèëÿäè ñà òàêèâà. Ìîæå áè òîâà å â îñíîâàòà íà íåùàòà.

Сменя ли се управление с възторжени шествия?

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Íåäîâîëíèòå â Òóðöèÿ èñêàò ïðîìÿíà. Ìîæå áè Åðäîãàí å ïðîáëåì ñàì ïî ñåáå ñè, íî îïîçèöèÿòà â Òóðöèÿ íå ïðåäëàãà àëòåðíàòèâà. Òÿ å çàêîñòåíÿëà â ìèíàëî âðåìå – íà àâòîðèòàðíà äúðæàâà, íà âîåííè ïðåâðàòè, ðåïðåñèâåí àïàðàò è ò.í.

Ìàëöèíñòâàòà îñòàâàò â ãóáåùà ïîçèöèÿ.

Ìëàäèòå íå ìîãàò äà ñå îñâîáîäÿò îò òîâà íàñëåäñòâî, êîåòî èì å êàòî âîäåíè÷åí êàìúê îêîëî êðàêàòà. Òîâà å äîêàçóåìî ñúñ ñîöèîëîãè÷åñêè äàííè. Òåõíèòå èñêàíèÿ ñà ïðèíöèïíè. Òîâà ïîêîëåíèåòî íå å ïðèòèñíàòî îò æèâîòà. Íàïðîòèâ, íåãîâèòå ñîöèàëíè ïåðñïåêòèâè ñà ïî-äîáðè îòêîëêîòî íà ðîäèòåëèòå èì. Æèâåÿò â ïîïðîñïåðèðàùî îáùåñòâî. Äî ãîëÿìà ñòåïåí òîâà å ïðîäóêò íà ïîëèòèêàòà íà ñåãàøíàòà ïàðòèÿ è íà åâðîïåèçàöèÿòà íà Òóðöèÿ. Èìàò îáà÷å ïðîáëåì êàê ñå óïðàæíÿâà ïóáëè÷íàòà âëàñò, êàê åäíî ëèöå ñ îãðîìíè âëàñòîâè àìáèöèè å êîíöåíòðèðàëî ñòðàøíî ìíîãî âëàñò â ñâîèòå ðúöå è íå å ãîòîâ äà ñëóøà íèêîãî. À òîâà íå å óïðàâëåíèå, êîåòî ïî-ìëàäèòå æåëàÿò. Ìîæå áè èñêàò äà îñòàíå ñúùàòà âëàñò, íî äà å îòâîðåíà êúì äèàëîã.

Òóê å è ïàðàëåëúò ñ Áúëãàðèÿ. Òóê èìàìå ïî-ñëàáà âëàñò, êîÿòî íå å äîêàðàëà òàêèâà ðåçóëòàòè â èêîíîìè÷åñêîòî íè ðàçâèòèå, â ñîöèàëíèòå ïåðñïåêòèâè, íî àðîãàíòíîñòòà å àáñîëþòíî ñúùàòà. Òàêúâ å ñëó÷àÿò ñ Äåëÿí Ïååâñêè. Ëîãèêàòà å, ÷å ùîì ñà ñå äîêîïàëè äî âëàñòòà, èìàò ëåãèòèìíîñò. Ðàçëèêàòà ñ Òóðöèÿ å, ÷å òàì 52% ñà ãëàñóâàëè çà Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî. Èìà ïî-äúëáîêà äåôèíèöèÿ íà äåìîêðàöèÿòà, êîÿòî êîëåãàòà Ðàë÷åâ çàãàòíà – ÷å äåìîêðàöèÿòà ñå îñúùåñòâÿâà âñåêè äåí. Òðÿáâà äà ñå òúðñÿò äèàëîã, êîíñåíñóñ, ðåøåíèÿ, êîèòî îò÷èòàò âñè÷êè ãëåäíè òî÷êè. Åðäîãàí òðÿáâàøå äà ñå ñåòè, ÷å èìà ñúäåáíî äåëî âúâ âðúçêà ñúñ Çàêîíà çà ðàéîíèðàíå, ÷å òîçè ïàðê íå å îïðåäåëåí çà ñòðîèòåëíà ïëîùàäêà. Íàïðèìåð ñòàíà ÿñíî, ÷å çà èçãðàæäàíåòî íà òðåòèÿ ìîñò â Èñòàíáóë å óíèùîæåíà åäíà ãîðà. Ñëåä òîâà ñå îêàçà, ÷å ìîñòúò íÿìà äà áúäå òàì, íî ãîðàòà å óíèùîæåíà. Íàé-âåðîÿòíî òàì ùå ñå ïîÿâè íÿêîé ìîë. Àêî ñå çàïèòàìå êîé ïå÷åëè îò òîâà, òî îòãîâîðúò è çà Òóðöèÿ, è çà Áúëãàðèÿ, å åäèí –

Обектив | Брой 212

15

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ОРЛОВ МОСТ”

ïå÷åëÿò õîðà, êîèòî ñà áëèçêè äî âëàñòòà.

ñëåäâà îò òîâà?

ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Àêî òúðñèì ïàðàëåë ìåæäó Áúëãàðèÿ è Òóðöèÿ, òî òÿ å â íàìèðàíåòî íà ïîëèòè÷åñêà àëòåðíàòèâà. Òóðöèÿ â ìîìåíòà íÿìà àëòåðíàòèâà íà Åðäîãàí. Íÿìà îïîçèöèÿ. Òàì äîðè ïðîòåñòèðàùèòå íå ìîãàò äà ñè ïðåäñòàâÿò êîé äðóã áè ìîãúë äà óïðàâëÿâà îñâåí Åðäîãàí.  Áúëãàðèÿ óñåùàíåòî çà áåçàëòåðíàòèâíîñò êàòî ÷å ëè å ïîäîáíî. Äà, èìà ãðàæäàíñêè ïðîòåñòè, íî â ïîëèòè÷åñêè ïëàí êàêâà å ïîëèòè÷åñêàòà àëòåðíàòèâà?! Èñêà ñå íåçàáàâíà îñòàâêà. Íî êàêâî

 Òóðöèÿ ïðîòåñòèòå ñà ìíîãîëèêè. Òóðöèÿ å ïðåêàëåíî ðàçíîöâåòíà, çà äà áúäå îáîáùåíà â åäèí ïðîòåñò.Íî òàêà èëè èíà÷å, ëèïñàòà íà ïîëèòè÷åñêà îïîçèöèÿ, êîÿòî äà îòðåàãèðà íà âëàñòòà â ìîìåíòà – òîâà å ïðèëèêàòà â íàøèòå äâà ñëó÷àÿ. ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Íî â Òóðöèÿ ïðîòåñòèðàùèòå óòðå ìîãàò äà ïîäêðåïÿò Åðäîãàí, íî äà íå ïîäêðåïÿò ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà, êîÿòî å ôóíêöèîíèðàëà äúëãî âðåìå.

Докато в България такава вероятност за протестиращите няма. Лозунгите са: „Избори отново!”, „Незабавна оставка!”?

Обектив | Брой 212

16

КЛУБ ОБЕКТИВ Шествия за власт ÁÎÉÊÎ ËÀÌÁÎÂÑÊÈ: Àç íå ñúì ïðèâúðæåíèê íà ëîçóíãà çà íåïðåìåííà è áúðçà îñòàâêà. Íåìàëêà ÷àñò îò æèâîòà ìè å ìèíàëà ïî âðåìå, êîãàòî íå å èìàëî ñâîáîäíè èçáîðè. Çàòîâà ñìÿòàì ñâîáîäíèòå èçáîðè çà ãîëÿìî äîñòèæåíèå íà äåìîêðàöèÿòà. Óâàæàâàì âñåêè ðåçóëòàò îò òÿõ. Íå ñìÿòàì çà öåëåñúîáðàçíî äà ñå ãîâîðè çà íåïðåêúñíàòè ãàôîâå íà ïðàâèòåëñòâîòî, êîåòî íå å èìàëî âúçìîæíîñò äà ãè íàïðàâè, îñâåí åäèí, êîéòî âåäíàãà ïîïðàâèõà. Âñå åäíî ïèïíàõà íåùî ãîðåùî è ñè äðúïíàõà ðúêàòà. Õóáàâî å, ÷å òî ñå âñëóøâà âåäíàãà â ïðîòåñòèòå, ÷å ñå ó÷è îò ãëàñà íà óëèöàòà. Ñìÿòàì, ÷å åíåðãèÿòà, êîÿòî ïîääúðæà òåçè ïðîòåñòè,

èäâà îò îíåçè íàä 20% ãëàñóâàëè, íî íåïðåäñòàâåíè ïîëèòè÷åñêè õîðà â ïàðëàìåíòà. Òîâà ñà ìëàäè àêòèâíè õîðà ñúñ ñâîè ïðåäïî÷èòàíèÿ è ñâîè ïîëèòè÷åñêè ïðèîðèòåòè. Çà ñúæàëåíèå, òåõíèÿò ãëàñ ñå îêàçà äàäåí íàõàëîñ, âñóå. Íî íå ñàìî òå ñà íà ïðîòåñòèòå. Âñúùíîñò ïðîòåñòèòå ñà ñðåùó èçáîðíèÿ ðåçóëòàò, íî òîé å òàêúâ è ìîæå áè ùå äîïðèíåñå çà ïîâèøàâàíå íà ïîëèòè÷åñêàòà êóëòóðà íà ÷àñò îò òåçè õîðà. ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Ïî÷óâñòâàõ, ÷å åíåðãèÿòà íà ïðîòåñòèòå èäâà îò ìëàäè, ãëàñóâàëè, ïîëèòè÷åñêè àêòèâíè è àíãàæèðàíè, íî îñòàíàëè èçâúí òå÷åíèåòî õîðà. Ñïîðåä ìåí òîâà ùå ïîäõðàíâà îùå íåìàëêî âðåìå ïðîòåñòèòå.

А кое подхранва енергията на протестите на „Таксим”?

ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ:  Òóðöèÿ åíåðãèÿòà èäâà ïîíå îò íÿêîëêî èçòî÷íèêà. Îò åäíà ñòðàíà, òîâà ñà ñâåòñêè íàñòðîåíèòå êðúãîâå â Òóðöèÿ, êîèòî áÿõà ïðèòèõíàëè èçâåñòíî âðåìå ïðè óïðàâëåíèåòî íà Åðäîãàí. Íÿêîè îò òÿõ ñà ñïîäåëÿëè ñ ìåí, ÷å ñà èìàëè èêîíîìè÷åñêè ïîëçè îò ïîëèòèêàòà íà Åðäîãàí, íî òîé å ïðåäïðèåë â çàêîíîäàòåëåí ïëàí íÿêîè íåùà. Íàïðèìåð îáðàçîâàòåëíàòà ñèñòåìà â Òóðöèÿ å èçêëþ÷èòåëíî êîíñåðâàòèâíà è àâòîðèòàðíà. Òàì, àêî çàâúðøèø îïðåäåëåí òèï ó÷èëèùå, íÿìàø ïðàâî äà ïðîäúëæèø â äàäåí óíèâåðñèòåò èëè äàäåíà ñïåöèàëíîñò. Òîâà å èçêëþ÷èòåëíî ðåñòðèêòèâíî è îãðàíè÷àâà ìíîãî ìëàäè õîðà. Äðóã êðúã îò õîðà áÿõà ñèëíî ïðîâîêèðàíè îò îãðàíè÷àâàíåòî íà ïðîäàæáèòå è êîíñóìàöèÿòà íà àëêîõîë. Ïî ëèíèÿ íà ìàëöèíñòâàòà ñúùî èìà ñåðèîçíè èçòî÷íèöè íà ïðîòåñò.

Ïðèòàåíèÿò ñåêóëàðèçúì, êîéòî áåøå íàòèêàí â úãúëà îò Åðäîãàí, ñåãà ïîëó÷è øàíñ çà ðåâàíø. Íàðè÷àì ñëó÷èëîòî ñå â Òóðöèÿ „êîíñåðâàòèâíà ìîäåðíîñò”, çàùîòî Åðäîãàí ìîäåðíèçèðà Òóðöèÿ. Èêîíîìè÷åñêèÿò ëèáåðàëèçúì íà Åðäîãàí å ñëîæíà ñìåñèöà ñ öåííîñòíèÿ êîíñåðâàòèçúì. Êîíñåðâàòèâíàòà ìîäåðíîñò èëè äîíÿêúäå å èç÷åðïàíà, èëè â îïðåäåëåíè ðàéîíè íà Òóðöèÿ å ñòèãíàëà òàâàíà. Ïåðñïåêòèâàòà, ñïîðåä ìåí, å îòòóê íàòàòúê ðàçëîìèòå â òóðñêîòî îáùåñòâî äà ñå çàäúëáî÷àâàò. Åðäîãàí íå ïîêàçâà íèêàêâè ïðèçíàöè íà äèàëîãè÷íîñò. Íÿìà è ïîëèòè÷åñêà àëòåðíàòèâà. Âúòðå, õîðàòà â ïàðòèÿòà ìó, êîèòî íå ñà íà íåãîâîòî ìíåíèå, íÿìàò âúçìîæíîñò è ïîëèòè÷åñêà ñìåëîñò äà ñå èçÿâÿò.  îáùåñòâîòî â Òóðöèÿ èìà ðàçäåëèòåëíè ëèíèè. ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Èìà öåíòúð, êîéòî ãëàñóâà çà óïðàâëÿâàùàòà ïàðòèÿ ãëàâíî ïî èêîíîìè÷åñêè ïðè÷èíè. Îùå ïðåç ôåâðóàðè ñìÿòàõ, ÷å ïðîòåñòúò íå å èçöÿëî èêîíîìè÷åñêè îáóñëîâåí. Ñïîðåä

Обектив | Брой 212

17

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ОРЛОВ МОСТ”

ìåí îñíîâíàòà äèíàìèêà â äúëáî÷èíà å, ÷å äåìîêðàòè÷íèÿò ïðîöåñ íå ïðîèçâåæäà ëåãèòèìíîñò íà èíñòèòóöèèòå è íà èçáðàíèòå äà ðúêîâîäÿò. ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Îáùîòî â èçðèãâàùèòå ãðàæäàíñêè âúëíè å, ÷å íàâñÿêúäå ïðîòåñòèðàùèòå èñêàò íîâ âèä ïîëèòèêà. Ñðåùó íåàðîãàíòåí ëèäåð, êàêâàòî å Äèëìà Ðóñåâ, ñúùî èìà âúëíà îò ïðîòåñòè. Àêî äîñåãà ïîëèòèêàòà ñå äâèæåøå îò åëèòèòå, ñåãà ãðàæäàíèòå èñêàò äà èìàò ïúðâàòà è ïîñòîÿííà

äóìà, òîåñò ïîëèòèêà, êîÿòî äà ñå äåôèíèðà îòäîëó. Íî êàêâî îçíà÷àâà ïðîòåñòè ñðåùó ëåãèòèìåí ïàðëàìåíò, ñðåùó ëåãèòèìíî ïðàâèòåëñòâî? Îçíà÷àâà, ÷å èìà ðàçøèðÿâàùà ñå íîæèöà ìåæäó ëåãàëíî è ëåãèòèìíî. Íàâñÿêúäå (â Áúëãàðèÿ, Òóðöèÿ, Áðàçèëèÿ è Êàíàäà) èìà ïðîòåñòè ñðåùó ëåãàëíè èíñòèòóöèè, êîèòî õîðàòà íå âúçïðèåìàò êàòî ëåãèòèìíè. Âèæäàò ãè êàòî èçïðàçíåíè îò âðúçêà ñ ãðàæäàíèòå.

И защо казвате, че в подобна ситуация не ни трябва Сугарев, а ни трябва Меркел?

ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Äàäîõ Ìåðêåë çà ïðèìåð, çàùîòî å ïðèìåð åäíîâðåìåííî è çà çà÷èòàíå íà ïðàâèëàòà â ïîëèòèêàòà, è çà åôèêàñíè ïîëèòèêè. Ïðè ñìÿíà íà ñèñòåìàòà èìàìå ñìÿíà íà åäíè åëèòè ñ åäíè èíòåðåñè ñ äðóãè åëèòè ñ äðóãè èíòåðåñè. Áåç ãîâîðåíåòî çà êîíêðåòíè ïîëèòèêè èëè ñ

ðàäèêàëèçèðàíåòî íà ãîâîðåíåòî å âúçìîæíî ïîä äèñêóðñà çà öÿëîñòíà ñìÿíà íà ñèñòåìàòà ðåàëíî äà ñå ñòèãíå äî ñìÿíà íà åäèí ïîëèòè÷åñêè åëèò ñ åäíà èíòåðåñíà áèçíåñ ãðóïà îò äðóã ïîëèòè÷åñêè åëèò ñ äðóãà èíòåðåñíà áèçíåñ ãðóïà.

Какво се случва в момента на „Таксим”? Трамплинът „Гези“ ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ:  ìîìåíòà ïðîòåñòèòå ïî÷òè ñà çàìðåëè. Òðóäíî å äà ñè ñðåùó ïîëèöàèòå, êîèòî ñà ìíîãî äîáðå åêèïèðàíè. Èçïîëçâàíè ñà îãðîìíè êîëè÷åñòâà ñúëçîòâîðåí ãàç. Ïðîòåñòúò çàïî÷íà ñ îêîëî 50 äóøè åêîëîçè. Áðóòàëíàòà ñèëà, êîÿòî èçïîëçâà äúðæàâàòà ñðåùó òîçè ïðîòåñò, ïîêàçà, ÷å Åðäîãàí ñå äâèæè êúì ìíîãî àâòîðèòàðíè ïîëèòèêè. Äîðè õîðà, êîèòî ñà ãëàñóâàëè çà íåãî è ñà ñìÿòàëè,

÷å å íàïðàâèë ìíîãî íåùà çà Òóðöèÿ, ñå îáúðíàõà ñðåùó íåãî. Ðàçáèðà ñå, êàòî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë òîé èìà ïîääðúæíèöè ñðåä îïðåäåëåíà ãðóïà õîðà. Ìàêàð ÷å íà „Òàêñèì” ïðîòåñòèòå çàìðÿõà, ìèñëÿ, ÷å ïðè íàé-ìàëêèÿ ñëåäâàù ïðîáëåì ùå èçëÿçàò äâîéíî ïîâå÷å õîðà. Òîãàâà ùå ñòàíå îùå ïîîïàñíî. Íåùàòà íå ñà ïðèêëþ÷èëè ðåàëíî â åìîöèîíàëåí è ïîëèòè÷åñêè ïëàí.

Обектив | Брой 212

18

КЛУБ ОБЕКТИВ

Íà 5 þëè íà „Òàêñèì” ñå áÿõà ñúáðàëè îêîëî 25 õèëÿäè äóøè. Íèêîé íå î÷àêâàøå íÿêàêâà ñåðèîçíà íàìåñà, íî èçâåäíúæ çàïî÷íà äà „ëåòè” ñúëçîòâîðåí ãàç â ñðåäàòà íà ìíîæåñòâîòî. Òóðöèòå ïðîÿâèõà ñîëèäàðíîñò, âñåêè ïîìàãàøå íà äðóãèòå. Íÿìàøå ïàíèêà. Ãîâîðèõ ñ åäèí ïðèÿòåë îò Ñèðèÿ, êîéòî êàçà, ÷å àêî òîâà áåøå ñòàíàëî â Ñèðèÿ, ùÿëî äà èìà ñòîòèöè ñòúïêàíè.  ïðîòåñòèòå â Òóðöèÿ èìàøå ñàìî 5-èìà çàãèíàëè. Ëåêàðè ïîìàãàõà íà ïîñòðàäàëèòå, íî ìíîãî îò òÿõ ñëåä òîâà áÿõà àðåñòóâàíè, êîåòî çà ìåí áåøå åäíî îò íàéñêàíäàëíèòå íåùà.  Áúëãàðèÿ ñúùî èìà ñîëèäàðíîñò íà ïðîòåñòèòå, íî òÿ å êðåõêà.

èçòðèå ïàìåòòà çà „Ãåçè”, çà „Òàêñèì”. Äâà äíè ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî íà ïðîòåñòèòå è „Ãåçè”, è „Òàêñèì” áÿõà íåðàçïîçíàâàåìè. Âñå åäíî íèùî íå áåøå ñå ñëó÷èëî. Áÿõà èçòðèòè âñè÷êè ãðàôèòè, ñëîæèõà ñå íîâè äúðâåòà è öâåòÿ, çà äà ïîêàæàò, ÷å ñà ïî-ãîëåìè åêîëîçè îò åêîëîçèòå. ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: „Ïàìåò” áåøå êëþ÷îâàòà äóìà íà ïðåêðàñíîòî åñå íà Îðõàí Ïàìóê, ñ êîåòî îáÿñíÿâàøå ïðîòåñòà. Òîé êàçâàøå, ÷å òîâà ñà õîðà – íå òîëêîâà „çåëåíè”, êîëêîòî õîðà, êîèòî èñêàò äà ñúõðàíÿò ïàìåòòà íà ãðàäà.

Ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè íà êþðäèòå ÷åñòî ïúòè ñà åäíè îò íàé-ëèáåðàëíèòå. Ïðàâÿò ïîëèòèêè, êîèòî ñà èçêëþ÷èòåëíî ïðîãðåñèâíè – êàòî âêëþ÷âàíåòî íà æåíèòå â îáùåñòâîòî. Íà „Òàêñèì” ïîêàçàõà íà äðóãèòå êàê ñå ìÿòàò êàìúíè è êàê ñå ñòðåëÿ ñ ïðàøêè.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: Îðõàí Ïàìóê áåøå êðèòèêóâàí îò ïîâå÷åòî òóðöè çà íåãîâàòà ìíîãî áàâíà ðåàêöèÿ îòíîñíî ïðîòåñòèòå, çà ëèïñàòà ìó íà àíãàæèðàíîñò êúì òîâà, êîåòî íàïèñà. Òîé ïî-ñêîðî ñå ñâúðçà ñ íîñòàëãèÿòà, êîÿòî â Òóðöèÿ å ïðîáëåì è íà äâåòå ñòðàíè (íîñòàëãèöè ïî âúîáðàæàåìà Îñìàíñêà èìïåðèÿ è íîñòàëãèöè ïî èñòèíñêà ðåïóáëèêà). Ïîâå÷åòî îò õîðàòà, ñ êîèòî ñå ñðåùíàõ íà „Òàêñèì”, íå ñà íîñòàëãèöè.

Çà ìåí íàé-ãîëÿìîòî íàñèëèå, êîåòî ðåæèìúò èçâúðøè, áÿõà íå ñúëçîòâîðíèÿò ãàç è âîäíèòå ñòðóè, à ïî-ñêîðî áúðçèíàòà, ñ êîÿòî ðåæèìúò ðåøè äà

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Õîðàòà îò „Òàêñèì” ñà ïðèâúðæåíèöè íà ïðèíöèïà „äåìîêðàòè÷íîñò îòäîëó”.

Обектив | Брой 212 211

19

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ОРЛОВ МОСТ”

ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: „Ãåçè” å åêîëîãè÷åí ïðîáëåì. Òîé å ñàìî òðàìïëèí íà áîðáàòà çà ïîâå÷å äåìîêðàòè÷íîñò.  Òóðöèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè åêîîðãàíèçàöèèòå ñà åäíè îò íàé-àêòèâíî ïðîòåñòèðàùèòå ñðåùó ãîëåìèòå èíôðàñòðóêòóðíè ïðîåêòè – òðåòèÿ ìîñò, ãðàäñêàòà ãîðà, íîâèÿ ïðîåêò çà êàíàëà ìåæäó Ìðàìîðíî è ×åðíî ìîðå, íàéãîëÿìîòî ëåòèùå, êîåòî ñå ïëàíèðà â Èñòàíáóë, âêëþ÷èòåëíî è 4 000 ìèêðîÿçîâèðà, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò ïîñòðîåíè äî 2023 ã. âúâ âðúçêà ñúñ

100-ãîäèøíèíàòà íà Òóðöèÿ.

Променяща се Турция и непроменяща се България

ñòðîèõà áúëãàðñêè ìàãèñòðàëè. Òàêà ÷å Òóðöèÿ ñå ïðîìåíÿ.

ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Àêî â Òóðöèÿ ìîæå äà ñå ãîâîðè çà ìàôèÿ, òî òÿ å ñòðîèòåëíà ìàôèÿ. Ñòðîèòåëñòâîòî å ïîâñåìåñòíî, çà ñìåòêà íà íåùî ñúùåñòâóâàùî, êúäåòî ñå ïðåïëèòàò ñåðèîçíè èêîíîìè÷åñêè èíòåðåñè. È àêî òúðñèì ïàðàëåëè ñ Áúëãàðèÿ, òî òîâà ñà âðúçêèòå ìåæäó îïðåäåëåíè èêîíîìè÷åñêè ñåêòîðè è óïðàâëÿâàùèòå. Òóðñêè ñòðîèòåëíè ôèðìè

Ìàêàð è íå òîëêîâà áúðçî, íî Òóðöèÿ ñå ïðîìåíÿ è ùå ñå ïðîìåíÿ.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Ñàìî ïðåäè íÿêîëêî äíè áóëäîçåðè óíèùîæèõà êðàé ãðàäñêèòå ñòåíè ãðàäèíè, ñúçäàäåíè è åêñïëîàòèðàíè îùå îò ðèìñêî âðåìå, êîèòî ñà áèëè ñðåäñòâî çà ïðåïèòàíèå è èçõðàíâàíå íà ãðàäà âåêîâå íàðåä è êîèòî èìàò èñòîðè÷åñêà ñòîéíîñò. Óíèùîæèõà ãè çà ñòðîèòåëíà ïëîùàäêà.

Òîâà ãî ïîêàçà è „Òàêñèì”. Ìàêàð ïðîòåñòèòå äà óòèõíàõà, òå íÿìà äà ñâúðøàò. Ùå èìà ðàçâèòèå, ïðîìÿíàòà ùå ïðîäúëæè. Â ìîìåíòà â Òóðöèÿ èìà ñèëíî óâàæåíèå êúì àâòîðèòàðíîñòòà íà äúðæàâíèòå

Обектив | Брой 212

20

КЛУБ ОБЕКТИВ èíñòèòóöèè è íà ñåìåéñòâîòî êàòî èíñòèòóöèÿ. Êîãàòî èìà ïîä÷èíåíèå â ñåìåéñòâîòî, òîâà ïîä÷èíåíèå ñå ñîöèàëèçèðà è ñòàâà ïîä÷èíåíèå íà èíñòèòóöèèòå, íî òîâà ïîä÷èíåíèå â Òóðöèÿ êàòî ÷å ëè âå÷å å ïðîïóêàíî. Ìëàäèòå õîðà â ñëåäâàùèòå ãîäèíè ùå ïðîäúëæàò òåíäåíöèÿòà íà ïðîìÿíà. Òå èñêàò äà æèâåÿò â íîâà, â äðóãà Òóðöèÿ. ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: Ðàçëè÷íèòå õîðà êàçâàò ðàçëè÷íè íåùà. Èìà ïðîáëåì ñ äåôèíèðàíåòî íà êàóçàòà, íî òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å õîðàòà íÿìàò

ïîëèòè÷åñêà èíòóèöèÿ. Òå ÿ ñëåäâàò ìíîãî ÿñíî.  Òóðöèÿ èìà ìíîãî æóðíàëèñòè â çàòâîðà. Êþðäèòå â íà÷àëîòî ó÷àñòâàõà ïî-ìàëêî â ïðîòåñòèòå, íî ïîñëå ñòàíàõà ïîâå÷å. Òå èãðàÿò „èãðà” ñ Åðäîãàí, çàùîòî òîé çàïî÷íà ìèðíèÿ ïðîöåñ ñ òÿõ, êàòî äåêðèìèíàëèçèðà êþðäñêèÿ åçèê. Òîâà ñà ñåðèîçíè ñòúïêè, çàòîâà òå âíèìàâàò íàêúäå îòèâàò íåùàòà. Êàòî öÿëî íå èñêàò ñìÿíà íà ðåæèìà, à êîðåêöèÿ.  Áúëãàðèÿ ïðîòåñòèòå ñà ìíîãî ìèðíè, íî èñêàíèÿòà ñà äàëå÷ ïî-ðàäèêàëíè.

Къде се нарежда Орлов мост сред „Тянанмън”, „Таксим” и „Тахрир”?

ÁÎÉÊÎ ËÀÌÁÎÂÑÊÈ: Âèæäàì ñìèñúëà íà ïðîòåñòèòå â ïîâèøàâàíå íà êóëòóðàòà íà îòíîøåíèå êúì òÿõ – îò ñòðàíà è íà âëàñòèòå, è íà ñàìèòå ïðîòåñòèðàùè. Ñúçèðàì èçâåñòåí ïàðàëåë ìåæäó ñúáèòèÿòà â Òóðöèÿ è â Ìîñêâà. Òîé å ïî-áëèçúê îòêîëêîòî ñëó÷âàùîòî ñå ó íàñ è â Èñòàíáóë.

Òîçè ñâÿò î÷åâèäíî íÿìà äà ñòèãíå äî õàðìîíèÿ â îáîçðèìî áúäåùå. Áúëãàðèÿ – ñúùî. Òîâà îáà÷å, êîåòî ñìå ïîñòèãíàëè êàòî êóëòóðà íà ïðîòåñòà, å íåùî, ñ êîåòî ñå ãîðäåÿ, ñðàâíÿâàéêè ñå ñ „Òÿíàíìúí”, „Òàêñèì” è „Òàõðèð”. ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: Âñå ïàê êóëòóðàòà íà ïðîòåñòà ó íàñ òåïúðâà ñå çàðàæäà.

Íàñêîðî ó÷àñòâàõ â êîíôåðåíöèÿ íà Áàëêàíñêèòå Ï.Å.Í- êëóáîâå â Ñêîïèå. Òàì ïèñàòåëÿò îò Èñòàíáóë Ñàáðè Êüîø Êîëìàç êàçà, ÷å íà âñÿêà ðåàêöèÿ îò íàøà ñòðàíà, íà âñè÷êî, êîåòî èäâà îòâúí, òåõíèòå âëàñòè ìó îáðúùàò ìíîãî ïî-ãîëÿìî âíèìàíèå, îòêîëêîòî íà âñè÷êî, êîåòî òå ïðàâÿò âúòðå.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Äåìîíñòðàöèèòå íà„Òàêñèì” íå ñà îò â÷åðà. Òîâà å âúïðîñ íà ãðàäñêà ïàìåò. Âñåêè çíàå êàê äÿäî ìó èëè áàùà ìó å áèë òàì ïðåç 60-òå, 70-òå.

Обектив | Брой 212

21

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ОРЛОВ МОСТ”

Накъде след „Таксим” и Орлов мост?

Гражданската демокрация vs стария калъп

ñâîÿòà ïîçèöèÿ ïî âñåêè ïîâîä – íå ñàìî âúâ Ôåéñáóê, íå ñàìî â Òóèòúð, íî àêî ñå íàëîæè – è íà óëèöàòà. Ìîæå áè òîâà ùå äàäå øàíñ çà Áúëãàðèÿ.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Íàäÿâàì ñå äà îòèäåì êúì ïîîòâîðåíî óïðàâëåíèå. Ïðîòåñòèòå íà „Òàêñèì” ìîæå äà ñà çàìðåëè, íî â äðóãè ïàðêîâå íà Èñòàíáóë è â äðóãè ãîëåìè ãðàäîâå ñå ñúáèðàò ãðóïè ãðàæäàíè, êîèòî îáñúæäàò ìåñòíèòå ñè ïðîáëåìè. Òîâà å òðàäèöèÿ íà ñîëèäàðíîñò, íà ãðàæäàíñòâåíîñò. Íàäÿâàì ñå äà ïîêúëíå è â Áúëãàðèÿ. Íèå òðÿáâà äà ñå ìîáèëèçèðàìå íå ñàìî çà ãîëåìè êàóçè, íî è çà ðåäèöà ïî-ìàëêè êàóçè. Äóõúò âå÷å å ïóñíàò îò áóòèëêàòà è íå òðÿáâà äà èìà ïúò íàçàä. ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Ñåãà èìà øàíñ äà ïðîöúôòè äåëèáåðàòèâíàòà äåìîêðàöèÿ è òî â îáùåñòâà, êúäåòî äîñåãà òîâà å áèëî òðóäíî.  áúäåùå àêòèâíèòå, àíãàæèðàíèòå ìëàäè õîðà ìîæå áè ùå ðàçáèðàò äåìîêðàöèÿòà ñàìî ïî òîçè íà÷èí – äà èìàò âúçìîæíîñò äà èçðàçÿâàò ñåáå ñè, äà èçðàçÿâàò

Çà Òóðöèÿ äåëèáåðàòèâíàòà äåìîêðàöèÿ ìîæå áè å âñå îùå ìàëêî äàëå÷å êàòî êîíöåïöèÿ, íî ðàíî èëè êúñíî ùå ñå ñëó÷è è òàì. Ñìÿòàì, ÷å äî êðàÿ íà ãîäèíàòà ùå èçáóÿò âñå ïîâå÷å äåôåêòè íà ïðåõîäà è íà äåìîêðàòèçàöèÿòà ó íàñ. Òîâà ìîòèâèðà òúðñåíåòî íà íîâà ïàðàäèãìà. Òóê ñå ãîâîðåøå çà íîâî îòíîøåíèå êúì ïîëèòèêàòà, íî ñúùèòå õîðà ñå ïðåäðåøèõà. Ëàíñèðàõà ñå ïëàòôîðìè êàòî „Ãëîáàëíà Áúëãàðèÿ”, à ñåãà – „Áúëãàðèÿ ìîæå”. Äà, íî Áúëãàðèÿ ìîæå è áåç âàñ! ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Äåëèáåðàòèâíàòà äåìîêðàöèÿ å ñâúðçàíà ñ îáùåñòâåíèÿ èçáîð. Íèå òðÿáâà äà çàïî÷íåì äà ãîâîðèì íà åçèêà íà îáùåñòâåíèÿ èçáîð, íî çà ñúæàëåíèå íå ñìå äîðàñëè. Îùå

Обектив | Брой 212

22

КЛУБ ОБЕКТИВ äåáàòèðàìå âúïðîñà êàê äà ãàðàíòèðàìå îñíîâíèòå ïðàâèëà. Åäèí äåí ùå ñå ðàäâàìå, êîãàòî èìà ïðèíöèïíè ïðîòåñòè ñ ÷èñòî ñîöèàëíîèêîíîìè÷åñêè ïðîôèë, â êîèòî äåñíèòå íÿìà äà áúäàò çàåäíî ñ ëåâè àêòèâèñòè, ðàçî÷àðîâàíè îò ÁÑÏ çàðàäè ïëîñêèÿ äàíúê. Èìà è ìåòàâúïðîñè, ñâúðçàíè ñ òîâà êàê ñå óïðàæíÿâà ïóáëè÷íàòà âëàñò, äîêîëêî å çàùèòåíî âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà, íà êîãî ñëóæàò èíñòèòóöèèòå – íà ãðàæäàíèòå èëè íà ãðóïè ïî èíòåðåñè. ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: Íà Îðëîâ ìîñò ìëàäåæè è äîñåãà ðåäÿò ïëàêàòè: „Íèå ñìå ïàðëàìåíòúò”, „Òîâà å àñàìáëåÿ”. Èìàøå ëèñòîâå, íà êîèòî âñåêè ìîæåøå äà íàïèøå íÿêàêâà èäåÿ. Õàáåðìàñ êàòî èäåÿ (÷å äåìîêðàöèÿòà å äåáàò) âå÷å ñúùåñòâóâà, ìàêàð è êàòî àêöèÿ íà ìàëêà ãðóïà. Çà ìåí Ñîôèÿ è Èñòàíáóë ñà ïðèìåð íà íîâàòà ïðîòåñòíà ãðàæäàíñòâåíîñò, êàêâàòî ÿ èìà ïî öåëèÿ ñâÿò. Òàì, êúäåòî îùå íå ñìå ÿ âèäåëè, ÷àêàì äà

èçáóõíå. Áèõ íàçîâàëà òàçè ïðîìÿíà „ãðàæäàíñêà äåìîêðàöèÿ”. Òîâà ïîêàçâà êîëêî å ìîäåðíî äíåñ äà áúäåø ãðàæäàíèí. Ùå ïðîäúëæàò îïèòèòå çà èíñòðóìåíòàëèçàöèÿ íà ãðàæäàíñòâîòî, íî â ñúùîòî âðåìå ùå âèæäàìå âñå ïî-çðåëè ãðàæäàíè ñðåùó âñå ïî-íåóáåäèòåëíè åëèòè. ÁÎÉÊÎ ËÀÌÁÎÂÑÊÈ: Ìàñîâèòå äâèæåíèÿ çà ïîìîðàëåí ñîöèóì èñòîðè÷åñêè ÷åñòî âîäÿò äî ðåçóëòàòè, êîèòî íàïîäîáÿâàò ñòàðèÿ êàëúï. Òàêèâà ðåçóëòàòè ñà âúçìîæíè è ñåãà. Æèâååì â ðåâîëþöèîííî âðåìå è àç ãî ñâúðçâàì ñ íàëè÷èåòî íà ãëîáàëíà ìðåæà, ñ âúçìîæíîñòòà õîðàòà äà îáùóâàò ìèãíîâåíî ïî öÿë ñâÿò. Òîâà å êà÷åñòâåíî íîâ ìîìåíò â öÿëàòà ÷îâåøêà èñòîðèÿ. Íàäÿâàì ñå, ÷å íàëè÷èåòî íà òàêàâà êîìóíèêàöèîííà ñðåäà íÿìà äà ïîçâîëè íà ïðèñúùèòå íà ìèíàëè âåêîâå è âðåìåíà ôîðìè íà óïðàâëåíèå äà ãîñïîäñòâàò.

Да завършим с въпроса, с който започнахме: как се сменя едно управление?

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: ×ðåç êîíòðîë.

Ïðîáëåì â Áúëãàðèÿ å ñëàáàòà äúðæàâíîñò, íî îò äðóãà ñòðàíà òîâà å íàøèÿò øàíñ äà ïðîìåíèì íåùàòà.

ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: ×ðåç êîíòðîë è ïðîçðà÷íîñò. ÀÍÍÀ ÊÐÚÑÒÅÂÀ: ×ðåç ñãëîáÿâàíå íà ëåãàëíîñò è ëåãèòèìíîñò. ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: È àç áèõ êàçàë – êîíòðîë. Ñòàðèòå ëèöà ïîñòåïåííî ùå ñå ñìåíÿò. Òîâà ùå ñòàíå ñëåä ãîäèíè, çàùîòî âëåçëèòå â ïîëèòèêàòà ìíîãî òðóäíî ìîãàò äà áúäàò îòñòðàíåíè. Àç îáà÷å ñúì îïòèìèñò. Ïðîòåñòèòå âîäÿò äî êîíòðîë âúðõó ïîëèòèêàòà, êîåòî íå áåøå òèïè÷íî çà Áúëãàðèÿ. Ó íàñ ïîëèòèöèòå èçãëåæäà æèâåÿò â àáñîëþòíî ðàçëè÷åí ñâÿò, ñëåä êàòî íå èì å ÿñíî, ÷å åíåðãèÿòà (íà óëèöàòà) ñúùåñòâóâà.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÁÅ×ÅÂ: Íåêà íå ñå âòîðà÷âàìå êàêâî ùå ñå ñëó÷è ñêîðî – ñåïòåìâðè èëè íà ñëåäâàùèòå èçáîðè, êîèòî ìîæå äà ñà ïðåç ìàðò 2014 ã. Ïîâàæåí å ñòðóêòóðíèÿò åôåêò – ÷å å çàïî÷íàëî îòïðèùâàíåòî. ÄÈÌÈÒÚÐ ÊÅÍÀÐÎÂ: Íÿìà âðúùàíå íàçàä. Âàæíî å îòòóê íàòàòúê âñÿêî íîâî ïðàâèòåëñòâî äà áúäå ïîóïëàøåíî ïðàâèòåëñòâî. Äà ñå ñúîáðàçÿâà. ÏËÀÌÅÍ ÐÀË×ÅÂ: Âúïðåêè âñè÷êî è â Áúëãàðèÿ, è â Òóðöèÿ íîâè åëèòè òðóäíî ùå ñå ôîðìèðàò.

Обектив | Брой 212

23

КЛУБ ОБЕКТИВ

Протестиращият „Таксим” България и Турция вече няма да бъдат същите. Протестите на „Таксим” и на „Орлов мост” са сред най-актуалните политически събития това лято. Какво всъщност се случи? Има ли основа за сравнение надигането на гражданското общество в двете страни? Можеше ли нещата да не стигнат дотук? И кой ще спечели от изблика на гняв?Предлагаме ви мнения на участници в протестите и експерти от Турция и България за природата на недоволството – в Истанбул, в София, в Рио де Жанейро...

За същината на кризата на доверието и на политическия водовъртеж. За бъдещето на Турция и България.Трима анализатори от Турция - Шахин Алпай, проф. Атилла Яйла и проф. Кемал Сайа, коментират протестите. Текстовете са подготвени от в. „Заман” – Истанбул и са предоставени на БХК със съдействието на в. „Заман” – България. Публикацията е осъществена със съдействието на журналиста Тайфур Хюсеинов и на преводача Шенол Касимов.

Обектив | Брой 212

24

КЛУБ ОБЕКТИВ

Шахин Алпай:

Уроците от парка „Гези” Äâèæåíèåòî, çàðîäèëî ñå ïðîòèâ âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ñòàðèòå îñìàíñêè êàçàðìè „Òîï÷ó Êúøëàñú”, å ïúëíî ñ ïîóêè îò ãëåäíà òî÷êà íà ïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò íà ñúâðåìåííà Òóðöèÿ. Òîçè ïðîòåñò, ïî ìíåíèåòî íà âñè÷êè õîðà - âêëþ÷èòåëíî è íà ñàìèÿ ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë, çàïî÷íà âñúùíîñò êàòî ìèðíà è äåìîêðàòè÷íà äåìîíñòðàöèÿ íà ìëàäè õîðà ñ ðàçëè÷íè ïîëèòè÷åñêè âúçãëåäè. Íî ïîñòåïåííî

òàçè äåìîíñòðàöèÿ çàâëàäÿ ïúðâîíà÷àëíî Èñòàíáóë, à ñëåä òîâà è öÿëà Òóðöèÿ è ñå ïðåâúðíà â ïðîòåñò ñðåùó ñàìîâîëíîòî è àâòîðèòàðíî óïðàâëåíèå íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ, êîåòî òîé ïðîÿâÿâà íåïðåñòàííî îò èçáîðèòå îò 2011 ã. íàñàì. Ïîä åäèí ëîçóíã ñå ñúáðàõà õîðà ñ ðàçíîñòðàííè âúçãëåäè è îò ðàçëè÷íè ñîöèàëíè ïðîñëîéêè, êîèòî ïî íèêàêúâ äðóã íà÷èí íå áèõà çàñòàíàëè åäèí äî äðóã.

Обектив | Брой 212

25

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

Âîäà÷èòå íà ïðîòåñòèòå áÿõà îò ñðåäèòå íà îíåçè ìëàäè õîðà, êîèòî â ãîëÿìà ñòåïåí áÿõà ïëîä íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Ðåäæåï Åðäîãàí è íåãîâîòî ïðàâèòåëñòâî - ò. íàð. ëèöà íà „Íîâà Òóðöèÿ” - ìëàäåæèòå, êîèòî ñà ìíîãî ÷óâñòâèòåëíè ïî îòíîøåíèå íà äåìîêðàöèÿòà, ÷îâåøêèòå ïðàâà, ðàçëè÷èÿòà ìåæäó õîðàòà è îòãîâîðíè êúì îïàçâàíåòî íà îêîëíàòà ñðåäà. Çà ãîëÿìî ñúæàëåíèå, áåøå íàïðàâåí îïèò ïðîòåñòúò äà áúäå ÿõíàò îò ò. íàð. ëèöà îò „Ñòàðà Òóðöèÿ” ïîä ïðåäëîã çà âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ñòàðèòå îñìàíñêè êàçàðìè, ïîäêîïàâàíåòî íà ìèðíèÿ ïðîöåñ è ïðåäèçâèêâàíåòî íà ðàçìèðèöè è õàîñ. Íà ñöåíàòà ñå ïîÿâèõà ëèöà, êîèòî ïî÷íàõà äà ïàëÿò ìàãàçèíè è îôèñè, äà õâúðëÿò êîêòåéëè „Ìîëîòîâ” ïî ñèëèòå íà ðåäà è äà íàïàäàò ïîëèöåéñêèòå ñëóæáè. Äåìîíñòðàöèèòå â ïîäêðåïà íà ïàðêà „Ãåçè” ïîêàçàõà, ÷å ëèöàòà îò ò. íàð. „Íîâà Òóðöèÿ” íÿìà äà ïðèåìàò íèòî âîëÿòà íà âîåííèòå, íèòî íà öèâèëíèòå, íèòî ïúê íà àâòîðèòàðíèòå óïðàâëÿâàùè. Äîêàòî â íà÷àëîòî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò îáÿâÿâàøå, ÷å „íÿìà äà ñå âñëóøà â ðåøåíèÿòà íà âúðõîâíèòå îðãàíè”, òîé åâîëþèðà, êàòî êàçà, ÷å ïðèåìà èñòèíàòà çà îñíîâàòà íà ïðàâîâàòà äúðæàâà è ùå èç÷àêà ðåøåíèåòî íà ñúäà ïî îòíîøåíèå êàçóñà ïî ïàðêà „Ãåçè”. Íàêðàÿ òîé áåøå ïðèíóäåí äà îòñòúïè è äåêëàðèðà, ÷å ðåøåíèåòî çà èëè ïðîòèâ âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ñòàðèòå îñìàíñêè êàçàðìè „Òîï÷ó Êúøëàñú” ñëåäâà äà áúäå âçåòî îò ñàìèòå ãðàæäàíè íà Èñòàíáóë ÷ðåç îðãàíèçèðàíå íà ðåôåðåíäóì. Äåìîíñòðàöèèòå â ïîäêðåïà íà ïàðêà „Ãåçè” ïîêàçàõà îùå âåäíúæ êîëêî öåíòðàëèçèðàíà å àäìèíèñòðàòèâíàòà âëàñò â Ðåïóáëèêà Òóðöèÿ, êîÿòî å ñúñðåäîòî÷åíà ïî÷òè èçöÿëî â ðúöåòå íà ñàìî åäèí-åäèíñòâåí ÷îâåê - äåéñòâàùèÿ ìèíèñòúðïðåäñåäàòåë. Êìåòúò íà Èñòàíáóë - ã-í Êàäèð Òîïáàø, êîéòî íàïðàâè òîëêîâà çà ðàçâèòèåòî íà ãðàäà, â åäèí ìîìåíò áåøå åäâà ëè íå îáåçëè÷åí íàïúëíî. (Ìîåòî ëè÷íî ìíåíèå â ñëó÷àÿ å, ÷å êìåòúò ñëåäâàøå äà ïîäàäå îñòàâêà â çíàê íà ïðîòåñò ñðåùó òîâà ïðåíåáðåæèòåëíî îòíîøåíèå íà ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿ.) Ñòàíà ÿñíî îùå âåäíúæ, ÷å ìåñòíàòà âëàñò èìà íóæäà îò ïî-ãîëÿìà ïîäêðåïà è òÿ òðÿáâà äà å ïî-ñèëíà è íåçàâèñèìà. Äåìîíñòðàöèèòå â ïîäêðåïà íà ïàðêà „Ãåçè”

ïîêàçàõà, ÷å ïðåäñòàâèòåëèòå íà ò. íàð. „Íîâà Òóðöèÿ” íÿìà äà ïðåãëúòíàò äðóãè õîðà óïðàâëÿâàùèòå êðúãîâå - âìåñòî òÿõ äà ðåøàâàò òåõíèÿ íà÷èí íà æèâîò. Íî çà ãîëÿìî ñúæàëåíèå, íàøèÿò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë ðàçäåëè íàðîäà ñè íà „òåçè, êîèòî ñà ñ íàñ, è îñòàíàëèòå”, „êîèòî íå ñà ñ íàñ - ñà ïðåäàòåëè è ïîäëåöè”, îðãàíèçèðà ìíîãîõèëÿäíè ìèòèíãè ñ öåë ñïëàøâàíå íà èíàêîìèñëåùèòå è ïîëÿðèçèðàíå íà îáùåñòâîòî. Âìåñòî äà ñå îãëåäà â ñîáñòâåíèòå ñè ãðåøêè è ïðîïóñêè, òîé ñå îïèòâà äà îïèøå ïîëîæåíèåòî ñ ìåòîäà íà ùðàóñà ñúñ çàðîâåíàòà â ïÿñúêà ãëàâà îò ò. íàð. „Ñòàðà Òóðöèÿ”, êàòî ïðåäñòàâÿ íåùàòà êàòî „êîìïðîìàòè, ïîäãîòâåíè îò âúòðåøíè è âúíøíè âðàæåñêè åëåìåíòè”. Òîé ñ ëåêîòà ïîäêëàæäà çàëè÷àâàíåòî ñàìî çà íÿêîëêî ñåäìèöè íà ìåæäóíàðîäíèÿ àâòîðèòåò íà Òóðöèÿ, ãðàäåíà ñ ìíîãî óñèëèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå 10 ãîäèíè ëè÷íî îò íåãî. Âèçèÿòà íà Òóðöèÿ êàòî ðåïóáëèêà, ñú÷åòàâàùà â ñåáå ñè êàêòî èñëÿìà, òàêà è äåìîêðàöèÿòà, ñëóæåùà çà ïðèìåð è âäúõíîâåíèå íà âñè÷êè ìþñþëìàíñêè äúðæàâè, ïîñòðàäà äîñòà ñåðèîçíî. Ìîæå áè íàé-ñòðàøíîòî îò âñè÷êî å òîâà, ÷å ñòúïêèòå êúì ìèðíèÿ ïðîöåñ çà ïðåêðàòÿâàíå íà êîíôëèêòà ñ Êþðäñêàòà ðàáîòíè÷åñêà ïàðòèÿ (ÏÊÊ), ïðîäúëæàâàù âå÷å 30 ãîäèíè, å ñåðèîçíî çàïëàøåí. Èìà è ïîóêè, êîèòî çàñëóæàâàò âíèìàíèå è çàñÿãàò îáùåñòâîòî íè êàòî öÿëî. Íèå ñìå äëúæíè äà íàïðàâèì îáùåñòâåíèòå îðãàíè è îðãàíèçàöèè ïî-ñèëíè è ïî-óâàæàâàíè. Êîãàòî ïîëèöèÿòà ïðèëàãà ãðóáà ñèëà è íàðóøàâà ÷îâåøêèòå ïðàâà, íèå åñòåñòâåíî ùå ãè êðèòèêóâàìå, íî íå òðÿáâà äà çàáðàâÿìå íèêîãà, ÷å ïîëèöèÿòà å ãàðàíò çà íàøàòà ñèãóðíîñò è ñïîêîéñòâèå. Äà, äåìîêðàöèÿòà íå ñå áàçèðà íà èçáîðèòå. Òàì, êúäåòî íÿìà ñâîáîäà íà ñäðóæåíèÿòà è ñâîáîäà íà èçêàçà íà ìíåíèÿòà, òàì íå ìîæå äà èìà è äåìîêðàöèÿ. Âîëÿòà íà íàöèÿòà íå å âîëÿòà íà ìíîçèíñòâîòî. Äà, âÿðíî å è òîâà, ÷å êîãàòî åäíî äåìîêðàòè÷íî èçáðàíî ïðàâèòåëñòâî ñúñ ñâîèòå äåéñòâèÿ ïîòúïêâà äåìîêðàöèÿòà, ÷îâåøêèòå ïðàâà è ïðèíöèïèòå íà ïðàâîâàòà äúðæàâà, íèå ñìå â ïðàâîòî ñè äà ãî êðèòèêóâàìå, íî íèêîãà íå òðÿáâà äà çàáðàâÿìå, ÷å ïðàâèòåëñòâî, äîøëî íà âëàñò ñúñ ñïå÷åëâàíåòî íà èçáîðè, íå ìîæå äà ñå îòúæäåñòâÿâà ïî ïðàâî ñ äåìîêðàòè÷íî òàêîâà.

Øàõèí Àëïàé å êîëóìíèñò íà â. “Òóäåé’ñ Çàìàí”.

Обектив | Брой 212

26

КЛУБ ОБЕКТИВ

Проф. д-р Кемал Саяр:

След парка „Гези” Ìëàäåæèòå, ñúáðàíè íà ïëîùàä „Òàêñèì” â ïîäêðåïà íà ïàðêà „Ãåçè”, åäíîâðåìåííî ïðåäñòàâëÿâàò ìíîãî íåùà: ìå÷òèòå, êîèòî íå ñà ðåàëèçèðàíè îò ñîöèàëèñòèòå ñ ïîìîùòà íà îðúæèÿòà, êàêòî è áóíòúò íà ìëàäîòî ïîêîëåíèå „â èìåòî íà åäíà îáùà öåë”. Çà åäíè òîâà å åäèí ìëàäåæêè ôåñòèâàë, çà âòîðè å âèä òóðèñòè÷åñêî/ðåëèãèîçíî ïîñåùåíèå, à çà òðåòè - åäèí îòðÿçúê îò èñòîðè÷åñêîòî âðåìå, óëîâåí â êðàÿ íà òåõíèÿ îáèêíîâåí æèâîò. Çà íÿêîè òîâà å ìèãúò, â êîéòî ïîñðåäñòâîì ðàçïðúñíàòèÿ ñðåùó òÿõ ñúëçîòâîðåí ãàç òå äîðè çà ìúíè÷êî äà ñå ïî÷óâñòâàò êàòî âåòåðàíè îò âîéíàòà. Çà òðåòè òîâà å ìÿñòîòî íà òÿõíàòà óòîïèÿ. Çà ÷åòâúðòè - äà îáÿâÿò è òå ñâîåòî ïðèñúñòâèå òóê è ñåãà.  ðàéîíà íà ïàðêà „Ãåçè” âñåêè åäèí ó÷àñòíèê å ìíîãî òîëåðàíòåí êúì êóëòóðàòà íà æèâîò íà îñòàíàëèòå äåìîíñòðàíòè. Êóëòóðàòà íà óâàæåíèåòî, êîåòî ó÷àñòíèöèòå ïðîÿâÿâàò åäèí êúì äðóã, ïîðàäè ôàêòà, ÷å òîâà å „ïðåêàëåíî õóáàâî, çà äà å âÿðíî”, ñïîðåä ìåí îòðàçÿâà ïàðîäèÿòà íà ðåàëíîñòòà. Ñìåÿ äà òâúðäÿ, ÷å å ïðåêàëåíî õóáàâî, çà äà å âÿðíî, çàùîòî çàä ãúðáà èì ñà èçñòúðãàíèòå âóëãàðíè íàäïèñè íà ñåêñèñòêà îñíîâà, èçòðúãíàòèòå òðîòîàðíè ïëî÷êè è ïàâåòà, êàêòî è àãðåñèâíèòå ïîñëàíèÿ â ñîöèàëíàòà ìðåæà Òóèòúð. Ïàðîäèÿòà ñòèãà ÷àê äîòàì, ÷å ïîðòðåòèòå íà Àòàòþðê è Éîäæàëàí âèñÿò åäèí äî äðóã. Êîãàòî äåìîíñòðàíòèòå ñà ðàçïðúñíàò, äàëè ùå ñè êàæàò „ñòàíà ìíîãî äîáðå, ðàçáðàõìå ñè áîëêàòà”, èëè ïúê, âðúùàéêè ñå êúì ñâîèòå ñòàðè îáðàçè, îùå ïðè ïúðâà âúçìîæíîñò, ùå ñå íàïàäíàò åäíè äðóãè? Áåç ñúìíåíèå, ùå èìà õîðà è îò äâåòå êðàéíîñòè. Òàçè, âòîðàòà âåðîÿòíîñò, íå áèâà äà ÿ ïðåíåáðåãâàìå, çàùîòî äíåñ íàñåëÿâàùèòå ïàðêà „Ãåçè” äåéñòâàò òî÷íî ñ äèíàìèêàòà íà ãðóïà, êàòî åäíè ôóòáîëíè çàïàëÿíêîâöè. Ôóòáîëíè çàïàëÿíêîâöè, êîèòî ñà

ñ ðàçëè÷åí öâÿò, ñ ðàçëè÷íà âÿðà è âúçãëåäè, íî ïîäêðåïÿùè åäèí è ñúùè îòáîð. Êàêòî íà òðèáóíèòå íà ñòàäèîíà, ïî âðåìå íà ôóòáîëåí ìà÷, â èìåòî íà öâåòîâåòå íà ëþáèìèÿ îòáîð èç÷åçâàò è ñå ðàçìèâàò ðàçëè÷èÿòà â êëàñèòå, ñîöèàëíîòî ïîëîæåíèå, åòíè÷åñêàòà èëè ðåëèãèîçíàòà ïðèíàäëåæíîñò, òàêà è äåìîíñòðàíòèòå â ïàðêà „Ãåçè” âçåìàò îò òåçè óìåíèÿ äà ïðåâúðíàò ñïåöèôè÷íèòå ñè âÿðâàíèÿ è ñïîñîáíîñòòà äà ñå ïðåâúïëúòÿò â åäíî öÿëî. Òîâà å êàòî åäíî ìÿñòî, êúäåòî âñè÷êè ñà ùàñòëèâè, çàùîòî ñà äîøëè äà ñå çàáàâëÿâàò òî÷íî êàòî åäèí Äèñíèëåíä. Òàçè ïîàíòà, íàñî÷åíà êúì ìíîçèíñòâîòî, ñúñòàâëÿâà íðàâñòâåíîñòòà íà äâèæåíèåòî „Ãåçè” è ïî âñåêè ïîâîä íè ñå íàáèâà â î÷èòå îò ñòðàíà íà ìåäèèòå. Çàòîâà íå áèâà äà ñå ó÷óäâàìå, êîãàòî ìëàäèòå õîðà, êîèòî ñ åäèí àâòîðèòàðåí åçèê ñå íàãîâàðÿò äà èçëÿçàò íà ïëîùàäà, çà äà ñå áîðÿò, â åäèí ìîìåíò âçåìàò êîíñòèòóöèîííèòå ñè ïðàâà îò åäíî „íðàâñòâåíî âåñåëèå”. Íî ñïðåòå çà ìèíóòêà, êàêâî å òîâà âñúùíîñò?! Åäíà ìèíóòêà ñàìî. Àêî ñå îïèòàìå äà ãîâîðèì íà åçèêà íà ìëàäåæèòå, çà äà ìîæåì äà æèâååì çàåäíî, íèå íå ñìå çàïëàòèëè äàí çà æèâîòà ñè ïðåäè ïîÿâàòà íà „Ãåçè”. Íèå íå èäâàìå îò åäíà ïîëèòè÷åñêà ðåàëíîñò, êîÿòî å îáúðíàòà êúì çàùèòàòà íà ïðàâîòî íà æèâîò íà äðóãèòå, îò îäîáðåíèåòî íà íåãîâîòî ñúùåñòâóâàíå. Íèå ñå çàïîçíàõìå òóê è ñå îáèêíàõìå âçàèìíî. Íèå ñå îáèêíàõìå, ïðèåìàéêè, ÷å ñìå ñå ñúáðàëè â èìåòî íà åäíà îáùà êàóçà. Íÿìà íèêàêâî çíà÷åíèå ôàêòúò êàê ùå ñå îòíàñÿìå åäèí êúì äðóã óòðå, êîãàòî íàøèòå êàóçè ñå ðàçäàëå÷àò. Åòî çàùî, ïðåõâàëåíîòî ïîêîëåíèå íà äåâåòäåñåòòå, êðàÿò íà ôèëìà çà ïîêîëåíèåòî „É” å âñå îùå ñ îòâîðåí ôèíàë è íåâèäèì, òîé ìîæå äà îñòàíå ñàìî âúâ

Обектив | Брой 212

27

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

âúîáðàæåíèåòî íà íàñ, ïî-âúçðàñòíèòå. Àç ëè÷íî îòäàâàì ïðåêàëåíà âàæíîñò íà îíåçè ìîìè÷åòà è ìîì÷åòà - „äåöàòà íà öâåòÿòà” - îò ïúðâàòà íîù íà ïðîòåñòà, êîèòî âàðâàðñêè áÿõà íàïàäíàòè, íà îíåçè ïúðâè ëèöà îò ÿäðîòî íà ïðîòåñòà. Òå, äåêëàðèðàéêè, ÷å ñà ãîòîâè íà ñàìîæåðòâà, ñå îáÿâèõà â ãîòîâíîñò äà áðàíÿò äúðâåòàòà, íî ñòàíà âèäíî, ÷å áÿõà íàïðàâåíè îïèòè òàçè àðèñòîêðàòè÷íà àêöèÿ äà èì áúäå îòíåòà ñ ìàãè÷åñêî äâèæåíèå è èäåîëîãè÷åñêè ôîêóñè. Íå ñàìî âàíäàëèòå, à è èçâàäåíèòå îò íàôòàëèíà ôàøèñòè îò ìèíàëîòî è âñÿêàêâè òîòàëèòàðíè èäåîëîãè÷åñêè ôîðìèðîâàíèÿ ñå îïèòàõà äà îòêðàäíàò ðîëÿòà íà òåçè àðèñòîêðàòè÷íè ìëàäåæè. Òîâà ñå ðåàëèçèðà, êàòî èëè èì ïðèäàâàò ðîìàíòè÷åí îðåîë è ñå ñíèìàò ðåäîì ñ òÿõ, èëè ïúê ñå ïîñòèãà, êàòî òåçè ìëàäåæè áèâàò èçòëàñêàíè íà ïî-çàäåí ïëàí. Òåçè íåïîêîðíè ìëàäåæè, êîèòî íàé-ñåòíå óñïÿõà äà âêàðàò è õóìîðà â òóðñêàòà ïîëèòèêà, àêî óñïåÿò äà âêàðàò è èðîíèÿòà êúì êðàäöèòå íà ðîëè è, ðàçáèðà ñå, êúì ñàìîèðîíèÿòà, òîãàâà

Обектив | Брой 212

28

КЛУБ ОБЕКТИВ âå÷å íàèñòèíà òå ùå èçðàñíàò â íàøèòå î÷è. Ìíîãî ìè å èíòåðåñíî äàëè åäèí îò òåçè äåìîíñòðàíòè, êîéòî å ïðîòèâ èçñè÷àíåòî íà äúðâåòàòà, íî å è ïðèâúðæåíèê íà Åðäîãàí, ùå ñå ðàçõîæäà ñúñ ñíèìêàòà íà Åðäîãàí â ðúêà?! Äàëè å âúçìîæíî åäèí ïðèâúðæåíèê íà ïðîòèâíèêîâèÿ îòáîð, êîéòî æåëàå ñðåùàòà äà ïðîòå÷å ìèðîëþáèâî, ìîæå äà ñåäíå ñðåä ïðèâúðæåíèöèòå íà äðóãèÿ îòáîð? Àêî òîâà å âúçìîæíî, àç ñè âçåìàì äóìèòå íàçàä, ïîíåæå ùå ñòàíå ÿñíî, ÷å âå÷å „Ãåçè” å ïðèäîáèë åäèí ðåàëåí îáðàç íà ãðàæäàíñêà îáùåñòâåíà îðãàíèçàöèÿ. Áåç äðóãî ïàðêúò „Ãåçè” ñúñ ñâîÿòà âèòàëíîñò è íîâîñòèòå â íàøèÿ æèâîò â íàøèòå î÷è îòäàâíà âå÷å ñå å ïðåâúðíàë â ìóçåé íà îòêðèòî è âñåêè îïèò äà ìó ñå ïîñåãíå, ùå ñå èçòúëêóâà êàòî îïèò äà ñå çàøëåâè ïëåñíèöà íà îáùåñòâîòî. Òîçè ïàðê, êîéòî ïðåç íîùòà å âúâ âëàäåíèå íà áåçäîìíèòå äåöà, ñìúðêàùè ëåïèëî, âå÷å ñå ïðåâúðíà â åäâà ëè íå ñâÿòî ìÿñòî çà ìëàäåæèòå è ñÿêàø âúçêðúñíà ïîâòîðíî. Ïî òîçè íà÷èí ïëîùàä „Òàêñèì” ñå ïðåâúðíà â ìÿñòî è ïëîùàä çà óãîâàðÿíå íà ñðåùè.

Íåêà îêîëíèòå ñãðàäè ñè îòäúõâàò â ìèð, òîâà ìÿñòî, êîåòî ñÿêàø ïðèêàíâà õîðàòà êúì ñåáå ñè, å íåùî ïîâå÷å îò åäíî ïðîöúôòÿâàùî, íî ñòåðèëíî ìÿñòî. Äîðè è ñàìî åäíî äúðâî íè îáåùàâà ìíîãî ïîâå÷å íåùà, âñåêè åäèí ñåçîí ïðîäúëæàâà äà íè ó÷óäâà, ìîæå äà íè ïðåäëîæè õëàäèíà, ñÿíêà è ïëîäîâå, áåç äà íè èñêà íåùî íàñðåùà, ìîæå ñúñ ñâîÿòà æèçíåíîñò äà íè âêîï÷è ïî-çäðàâî êúì æèâîòà. Òúðãîâñêèòå öåíòðîâå ïúê ïîñòåïåííî ìîãàò äà íè îò÷óæäÿò îò íàøèÿ äóõ, îò Ãîñïîäà Áîã. Òîçè ïðîòåñò èçâàäè íàÿâå è íÿêîè ïîñòìîäåðíèñòè÷íè êàðòèíè, êîèòî ñå îòíàñÿò ñàìî çà Òóðöèÿ.  òúðãîâñêèÿ öåíòúð „Êàíüîí” ñå ïðîâåäå ïðîòåñò â çàùèòà íà „Ãåçè” è ïðîòèâ èçãðàæäàíåòî íà ÌÎË òàì. Ñòàíà ìíîãî ëåñíî äà ñè „ïðîòåñòèðàù”. Êîãàòî ïîëèöèÿòà ñå èçòåãëè, íàñòúïè êîìôîðòíî è áåçìåòåæíî çà ïðîòåñòèðàùèòå âðåìå. Îòáèâàéêè ñå îò âðåìå íà âðåìå â ïàðêà „Ãåçè”, õîðàòà ñè âòúëïèõà, ÷å ñà ñòàíàëè ïðîòåñòèðàùè. Òîâà âñúùíîñò íàïîäîáÿâà åäíà ïîñòìîäåðíà àòìîñôåðà ñ îíèÿ ëèöà, êîèòî ïîäïàëèõà ãðàäñêèòå àâòîáóñè, à

Обектив | Брой 212

29

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

ïîñëå ñå ñíèìàõà íà øîôüîðñêèòå ñåäàëêè è êà÷èõà ñíèìêèòå â ëè÷íèòå ñè ïðîôèëè âúâ Ôåéñáóê. Åäíà ïîñòìîäåðíà àòìîñôåðà, ÷èéòî êîìôîðò å îñèãóðåí îò ñúùèòå òåçè óïðàâíèöè, êîèòî „äåöàòà íà ïðîòåñòà” êðèòèêóâàò, èçðàñíàëè â ñâîáîäà, íåâêóñèëè îò áîÿ ñúñ ñîïè â ìúòíèòå è êúðâàâè âðåìåíà îò áëèçêîòî ìèíàëî íà Òóðöèÿ, „íåèñòîðè÷åñêèòå” íè äåöà. Íàðåä ñ òîâà, âñè÷êî òå÷å òîëêîâà áúðçî, êîëêîòî è ïðåìèíàâàò ñèìâîëèòå íà êîìïþòúðíèòå åêðàíè è âðåìåòî íå ñå âìåñòâà â ðàìêè. Òåçè õîðà, êîèòî ñìÿòàõà, ÷å òîâà å íà÷àëîòî íà íîâî ëåòîáðîåíå, íå ñè äàäîõà ñìåòêà, ÷å â ïîñòìîäåðíîòî âðåìå ïðèðîäàòà íà ñúþçèòå å òîëêîâà êðåõêà, çà ëåòëèâîñòòà íà õðîíîëîãè÷åñêîòî âðåìå è ÷å âñè÷êî òîâà å êàòî â êîìïþòúðíàòà èãðà - âñè÷êî ñå ðàçâàëÿ è èãðàòà çàïî÷âà îòíà÷àëî. Äíåøíèÿò íè ñâÿò å ñèëíî ïðîòåêàåì - è êîíòóðèòå íà ìèíàëîòî, è òâúðäèòå î÷åðòàíèÿ âå÷å ñà çàãóáèëè ïðåäèøíèÿ ñè ñìèñúë. Çà äà ìîãàò ÷îâåøêèòå ìîçúöè äà ñà â êðàê ñúñ ñìàðòôîíèòå, ñâåòúò âñåêè äåí ñå ïðåíàðåæäà îòíîâî. Àêî ñïðÿìî òåçè ìëàäåæè, íàïóñíàëè òîïëèòå ñè êîìôîðòíè ëåãëà, íå áåøå ïðèëîæåíî íàñèëèå, àêî ñúëçîòâîðíèÿò ãàç íå áåøå èçïóñíàò îò áóòèëêèòå, àêî ãè íÿìàøå õîðàòà, íàäðàñêàëè ñðàìíè ëîçóíãè ïî ñòåíèòå, àêî ãè íÿìàøå è ïîäïàëâà÷èòå, à ïîëèòèöèòå íå áÿõà íàãíåòèëè èçëèøíî íàïðåæåíèåòî, àêî íå áåøå ïîäïàëåíà èñêðàòà íà

çëîòî è àêî íÿìàøå ëèöà, êîèòî ñè áÿõà ïîñòàâèëè çà öåë äà ïîäïàëÿò öÿëàòà ñòðàíà è íàêðàÿ - àêî ãè íÿìàøå ñìúðòíèòå ñëó÷àè, êîèòî ðàçòúðñèõà âñè÷êè íàñ - äíåñ Òóðöèÿ ùåøå äà äîáàâè ïîëèòèêàòà íà óëèöàòà êúì ñâîÿ áåçöåíåí îïèò â íàé-÷èñòèÿ ìó âèä. Äíåñ óëèöàòà çà íàñ å èìåòî íà åäíà ïîëèòèêà áåç êðàé. Ñëåä òîëêîâà áóðíè äíè, çà íÿêîè ìîæå äà ñå ñòîðè è ñìåøíî, íî çà øèðîêàòà áåçìúëâíà îáùåñòâåíîñò, îñîáåíî çà òàçè ÷àñò îò íåÿ, íàä ÷èèòî ãëàâè âñå îùå âèòàå ïðèçðàêúò íà âðåìåòî ïðåäè ïðåâðàòà îò 12 ñåïòåìâðè 1980 ã., òîâà ïðåäèçâèêâà ñòðàõîïî÷èòàíèå. Èçêàçâàíèÿòà è ðåôëåêñèòå, äîøëè ïî âðåìå íà ïðîòåñòèòå îò ñòðàíà íà óïðàâëÿâàùèòå, ñà ðàçíîïîñî÷íè. Ïðè ïðúâ óäîáåí ñëó÷àé ùå ðàçèñêâàìå è òàçè òåìà. Àêî ñå âúðíåì êúì ñúùíîñòòà íà òåìàòà, ïðîòåñòèòå â ïàðêà „Ãåçè” ïðîäúëæàâà äà áúäå åäèí ìíîãî ñïåöèôè÷åí îïèò çà òóðñêàòà ïîëèòèêà è òóðñêàòà ìëàäåæ. Çà äà ìîæå òîçè îïèò äà ñå îòðàçè â íàøèÿ îáùåñòâåí æèâîò íå êàòî ðàçäåëÿù, à êàòî åäèí ñáëèæàâàù åëåìåíò, èìàìå íóæäà îò ñïîêîéñòâèå, ñïðàâåäëèâîñò è ñúñòðàäàíèå. È íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî - íà ïðîçðåíèå…

Обектив | Брой 212

Ïðîô. ä-ð Êåìàë Ñàÿð å óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäàâàòåë â Ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò íà óíèâåðñèòåòà „Ìàðìàðà”.

30

КЛУБ ОБЕКТИВ

Атилла Яйла:

Събитията около „Гези” и опитът за префасониране на политиката Èçìèíà ãîëÿì îòðÿçúê îò âðåìå îò ãîðåùèòå ñöåíè íà ïàðêà „Ãåçè”. Âñåêè äåí âñå íîâè ôàêòè ñå ïîÿâÿâàò íà áÿë ñâÿò. Ñåãà âå÷å ñìå â ñúñòîÿíèå ïî-òðåçâî äà ïðåòåãëèì íåùàòà è ñëó÷èëîòî ñå. Êàçàíî íàêðàòêî - ïðåñêî÷èõìå åäèí âèä „äúðæàâåí ïðåâðàò”. Ñ òåçè äóìè íå âèçèðàì âñè÷êè è âñè÷êî, ñâúðçàíî ñ „Ãåçè”, è íå òâúðäÿ, ÷å âñè÷êè ñòè÷àùè ñå òàì õîðà ñà áèëè ñâúðçàíè ñ îïèòà çà òàêúâ ïðåâðàò. Íî äúëáîêî â ñåáå ñè ñúì óáåäåí, ÷å áîëøèíñòâîòî

îò ÿäðîòî íà ïðîòåñòèðàùèòå íîñåõà â ñåáå ñè çðúíöåòî çà ïîäîáåí ïðåâðàò. Òîâà áåøå ïëàíèðàí ïðåâðàò, êîéòî íÿìà äà ñå èçâúðøè ñ åäíîêðàòåí àêò, à ÷ðåç ïðîäúëæèòåëåí ïðîöåñ è, àêî áåøå íàïðàâåíà ïúðâàòà êðà÷êà, âðúùàíåòî íàçàä ùåøå äà áúäå íåâúçìîæíî. Åòî çàùî, òîâà íå áèâà äà ñå ñðàâíÿâà ñ êëàñè÷åñêèòå ïðåâðàòè. Àêî èìà õîðà, êîèòî ìèñëÿò, ÷å äóìàòà ïðåâðàò íå å íàé-ïîäõîäÿùà, çà äà ãè çàðàäâàì, ùå íàðå÷åì òîâà „îïèò çà ïðåìîäåëèðàíå íà ïîëèòèêàòà”. Ìèñëÿ, ÷å ïëàíúò èì áåøå ñëåäíèÿ: ã-í Òàéèï

Обектив | Брой 212

31

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

Åðäîãàí ùå áúäå îòñòðàíåí îò ïîëèòèêàòà, à Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî ùå áúäå ñâàëåíà îò âëàñò è ùå çàïî÷íà ïðîöåñ íà íåéíîòî òîòàëíî ëèêâèäèðàíå. Òîâà áåøå åäèí ìíîãî õèòúð ïëàí. Íàðî÷âàíåòî íà Åðäîãàí çà èçêóïèòåëíà æåðòâà áåøå ìíîãî ïî-åôèêàñíî, îòêîëêîòî äà ëèêâèäèðàò îãðîìíàòà ïàðòèéíà ìàñà è äîñòèãàùàòà ïî÷òè äî 50% ïîäêðåïà îò ñòðàíà íà èçáèðàòåëèòå. Äîáðå, ÷å ãî èìà Ãîñïîä, à Åðäîãàí, ñúñ ñâîåòî ïàòåðíàëèñòè÷íî ïîâåäåíèå, çàïîâåäíè÷åñêè ñòèë è íåñïðàâåäëèâèòå ìó êðèòèêè êúì íà÷èíà íà æèâîò è ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà äðóãèòå, íå ñå ïîñêúïè äà äàäå îáøèðåí ìàòåðèàë íà ñâîèòå ïðîòèâíèöè è ôàêòè÷åñêè äî òîçè ìîìåíò áåøå íàòðóïàí îáåìåí ìàòåðèàë â òîâà îòíîøåíèå. Åñêàëèðàùîòî íàïðåæåíèå õåì ùåøå äà äåìîðàëèçèðà Åðäîãàí, õåì ïúê ùåøå äà ïðåäèçâèêà íåãîâàòà èçîëàöèÿ ñðåä ñúïàðòèéöèòå ìó. Êàê ñòàíà, íå çíàì, íî Åðäîãàí áåøå çàêëåéìåí êàòî „äèêòàòîð”, à ïúê íåãîâàòà ïàðòèÿ è ïðàâèòåëñòâîòî ìó - íå. Ãðóáàòà è íåïðàâîìåðíà ïîëèöåéñêà íàìåñà íà 31 ìàé âå÷åðòà çàïàëè ôèòèëà. Øèðîêèòå îáùåñòâåíè ñëîåâå ðåàãèðàõà îñòðî è ñïðàâåäëèâî íà ãðóáàòà ïîëèöåéñêà ñèëà.  ðåçóëòàò íà òîâà, îòêðèòîòî ïðèëàãàíå íà íàñèëèå îò ñòðàíà íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæáè ïðåìèíà âñÿêàêâè ãðàíèöè è åñêàëèðà äî ðåïðåñèè. Õèëÿäè õîðà ñå ñòåêîõà êúì „Òàêñèì”. Òîâà áåøå ïðåêðàñíî. Íî íà ñëåäâàùèÿ äåí êàðòèíàòà çàïî÷íà äà ñå ïðîìåíÿ. Çàáðàâÿéêè ëþáîâòà êúì äúðâåòàòà è ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå, ïî-òî÷íî ÷ðåç òÿõ, íà ìóøêà áåøå âçåò ã-í Òàéèï Åðäîãàí. Ñïðàâåäëèâàòà îáùåñòâåíà ðåàêöèÿ èäâàøå îò ðàçïàëåíèÿ àïåòèò íà õîðàòà, êîèòî ìðàçåõà, íî íå óñïÿâàõà äà ïîáåäÿò Åðäîãàí êðàé èçáèðàòåëíèòå óðíè, è îò ñòðàíà íà ïðèâúðæåíèöèòå íà Àòàòþðê. Àêî áÿõà äîáðèòå ñòàðè âðåìåíà, àðìèÿòà âåäíàãà ùåøå äà ðåøè ïðîáëåìà. Êîãàòî òàçè ÷àñò íà óðàâíåíèåòî å íåïúëíà, íà ïðåäåí ïëàí èçëÿçîõà ðåâîëþöèîííèòå õîëäèíãè, ôàøèñòêèòå ôèíàíñîâè ñðåäè, îáè÷àùèòå íàñèëèåòî ïðîëåòàðñêè êðúãîâå è ïðèâúðæåíèöèòå íà Àòàòþðê è îáðàçóâàõà åäíà êîàëèöèÿ, êîÿòî ñå îïèòà äà íàêàðà Åðäîãàí äà ïîäàäå îñòàâêà. Àêî áÿõà óñïåëè â òîâà ñè íà÷èíàíèå, òå ñè ïðàâåõà ñìåòêè, ÷å åäíà îáåçãëàâåíà îòêúì ëèäåðà ñè è ñïëàøåíà ïàðòèÿ ìíîãî ëåñíî ìîæå äà áúäå ïîñòàâåíà ïîä êîíòðîë. Ñ îêóïèðàíåòî íà óëèöèòå è ïðèëàãàíåòî íà íàñèëèå ùÿõà äà âêàðàò óïðàâëåíèåòî íà ñòðàíàòà â çàäúíåíà óëèöà è äà ñâàëÿò ïðàâèòåëñòâîòî. Ïî

Обектив | Брой 212

32

КЛУБ ОБЕКТИВ òîçè íà÷èí, áåç äà ñà îãðàíè÷åíè ïðàâîìîùèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî, òå ùÿõà äà îòñëàáÿò ïðàâèòåëñòâîòî è äà ãî îáåçñèëÿò. Ïî ìíîãî ïðè÷èíè òîçè ïëàí íå óñïÿ. Óñåùàéêè òåçè òúíêîñòè, íÿêîè îáùåñòâåíè ñëîåâå çàïî÷íàõà äà ïðîìåíÿò ñâîÿòà òàêòèêà. Åðäîãàí è íåãîâàòà ïàðòèÿ ñå âúçïðîòèâèõà. À òàêà ñúùî è äåìîêðàòè÷íèòå ñëîåâå. Ïðèâúðæåíèöèòå íà Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî çàñòàíàõà òâúðäî çàä Åðäîãàí.

Острият ум достатъчен ли е за демокрацията? Íå èñêàì äà îáèæäàì íèêîãî.  íà÷àëîòî ìíîãî íà áðîé õîðà òðúãíàõà êúì ïëîùàä „Òàêñèì” ñ èñêðåíè íàìåðåíèÿ è ñïðàâåäëèâè ïðè÷èíè. Äà íàðè÷àìå òåçè õîðà „ïðåâðàòàäæèè” íå å ñïðàâåäëèâî. Íî, áåç äà çíàì êîè áÿõà íåãîâèòå îðãàíèçàòîðè, â ñâîÿòà öÿëîñò ñúáèòèÿòà îò „Òàêñèì” è òåõíèÿò îòãëàñ â ñòðàíàòà, ìíîãî ÿñíî ñå âèæäà, ÷å â õîä áåøå ïëàí, ïîäîáåí íà îïèñàíèÿ ïî-ãîðå.  äîïúëíåíèå íà òîâà, îò ãîñïîäñòâàùàòà ôèëîñîôèÿ â áëîêàäàòà çà èçâåñòíî âðåìå íà ïàðêà „Ãåçè” íå ìîæåøå äà ñå èçâåäå íèòî òåîðèÿòà çà íåçàâèñèìîñò, íèòî ïúê åäíà ñèñòåìà çà ñâîáîäà. Èñêàéêè ñâîáîäà, ñëåäâà äà ñå íàïðàâè ðàçëèêà ìåæäó ñâîáîäàòà êàòî îáùà öåííîñò è êàê òÿ ìîæå äà ñå íàëîæè. Ëîãèêàòà è ïîâåäåíèåòî íà „Ïëàòôîðìàòà Òàêñèì” (ÒÏ) áåøå íàé-ÿðêîòî ìó äîêàçàòåëñòâî. Ãîâîðèòåëÿò íà ÒÏ íàïðàâè ñëåäíîòî èçêàçâàíå: „Íå ìîæå äà èìà ðåôåðåíäóì çà „Ãåçè”.  ðàçâèòèòå äåìîêðàòè÷íè îáùåñòâà ñëåäâà äà ñå îáúðíå âíèìàíèå íà îáùåñòâåíàòà íàãëàñà è äà ñå ïðåäïðèåìå íåîáõîäèìîòî. Íàó÷íèòå èñòèíè íå ìîãàò äà áúäàò ïðîìåíÿíè ÷ðåç ðåôåðåíäóì”. Êàçàíî ñ åçèêà íà íàðîäà, íà òåçè äóìè ìîæå ñàìî äà ñå îòãîâîðè ñ äóìèòå: „Çàïîâÿäàé, ïàëè îòòóê!” Òåçè ïîÿñíåíèÿ ñà ïî-ñèëíè îò ïîäêðåïàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî, ïîíåæå êúì ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ ìîæå äà ñå îáúðíåòå ñ äóìèòå: „Òè ïúê êîé ñè?”, íî êúì íàóêàòà íå ìîæåòå äà ïîñòúïèòå ïî ñúùèÿ íà÷èí, íàëè? Òîâà å ïîçèöèÿ, êîÿòî ñå îòðàçÿâà íà áàçèðàíîòî íà òîòàëèòàðíàòà ìèñúë íà åäíî àðõàèñòè÷íî ðàçáèðàíå çà ïîçèòèâèçìà íà 19-òè âåê. Òîãàâà, ùîì ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò å àâòîðèòàðåí, òî ïúê ÒÏ å òîòàëèòàðåí. ÒÏ òâúðäè, ÷å ãîâîðè îò èìåòî íà íàðîäà, íî ñå ñòðàõóâà îò íàðîäà. Òèïè÷íî ëåâè÷àðñêî ìèñëåíå. Íàðîäúò å äîáúð ñàìî òîãàâà, êîãàòî ìèñëè êàòî íàñ. Äàæå ïîâå÷å - íèå

ñìå íàðîäúò. Ãîâîðèòåëèòå íà ÒÏ ñ÷èòàò ñâîèòå âúçãëåäè çà âúçãëåäèòå íà íàðîäà. Äà ñè ïðèçíàÿ, è àç ñúì êîðåíÿê îò Èñòàíáóë, íî íÿìàì íèêàêâî îòíîøåíèå êúì „Ãåçè”. Çíà÷è, ìîæå è òàêà, à ìîæå è èíà÷å. È äúðâåòàòà ñà ìàëîâàæíè. Âñÿêà ãîäèíà ñå îòñè÷àò õèëÿäè äúðâåòà, çàñàæäàò ñå è õèëÿäè äðúâ÷åòà. Àêî ïîâå÷åòî æèòåëè íà Èñòàíáóë ìèñëÿò êàòî ìåí (è òîâà íå å ìíîãî äàëå÷ îò èñòèíàòà), òîãàâà êàêâî ïðàâèì? Òîãàâà âàøàòà ïëàòôîðìà, íàðå÷åíà „Ïëàòôîðìàòà Òàêñèì”, äà íå ñå ïðåâúðíå â „Ïëàòôîðìàòà íà ãîñïîäñòâîòî”, à „Ïîäêðåïàòà Òàêñèì” (ÒÄ) - äà íå ñå ïðåâúðíå â „Ïðèíóäàòà Òàêñèì”?! Íÿêîè îò õóìîðèñòè÷íèòå è ñàòèðè÷íèòå îïèòè â „Ãåçè” áÿõà äîñòà ñïîëó÷ëèâè. Ìîèòå íàéèñêðåíè ïîçäðàâëåíèÿ. Íî òå íå äàâàò îòãîâîðè íà ìîèòå âúïðîñè. Îñòàâåòå íàñòðàíà Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî, ïàðêà „Ãåçè”, ÒÏ è îñòàíàëèòå, îñíîâíèÿò ïðîáëåì å ñëåäíèÿò: „Êîé ñëåäâà äà âçåìà òåçè ðåøåíèÿ è êàê äà áúäàò âçåòè òå?” Ðàçáèðà ñå, ÷å ñëåäâà äà ñå âñëóøàìå â ïîâåëÿòà, êàêòî è â èñêàíèÿòà. Ïðîáëåìúò å â òîâà, ÷å èìà ìíîãîáðîéíè ïîâåëè è èñêàíèÿ, êîèòî ñè ïðîòèâîðå÷àò. Êàê äà ãè ïîìèðèì? Àêî íå óñïååì äà ãè ïîìèðèì, êîè îò òÿõ, çàùî è ïî êàêúâ íà÷èí ñëåäâà äà âçåìåì ïîä âíèìàíèå? Èñòèíà å, ÷å ïîâåäåíèåòî íà ïðàâèòåëñòâîòî, àêî íå íà öÿëîòî, å ÷àñòè÷íî àâòîðèòàðíî. Äîáðå òîãàâà, áÿãàéêè îò àâòîðèòàðèçìà íà ïðàâèòåëñòâîòî, ñåãà òðÿáâà äà áúäåì çàñòèãíàòè îò òîòàëèòàðèçìà íà ÒÏ è ÒÄ ëè? Íà òîâà ëè ñìå îñúäåíè? Äåìîêðàöèÿòà å åäèí îòãîâîð íà ôóíäàìåíòàëíèÿ âúïðîñ, çàäàäåí ïî-ãîðå. Îáùåñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè, èçáðàíè íà ÷åñòíè èçáîðè, ñà îñíîâíèòå îïðàâîìîùåíè îðãàíè çà âçåìàíåòî íà îáùåñòâåíèòå ðåøåíèÿ. Íÿìà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å íÿêîé ùå íè ãàðàíòèðà, ÷å âçåòèòå îò òÿõ ðåøåíèÿ íå âèíàãè ùå áúäàò íàé-ïðàâèëíèòå è ïîíÿêîãà âçåòèòå ðåøåíèÿ çà íÿêîè îò íàñ èçãëåæäàò íàèñòèíà êàòî íåïðèåìëèâè. Çà äà ñìåê÷èì òåçè íåóäîáñòâà, ìîæåì äà íàïðàâèì ìíîãî íåùà: äåöåíòðàëèçàöèÿ íà óïðàâëåíèåòî, çàçäðàâÿâàíå íà ìåñòíîòî óïðàâëåíèå, íàìàëÿâàíå íà ñôåðèòå íà òåìèòå, çàñÿãàùè îáùåñòâåíèòå òåìè, îãðàíè÷àâàíå íà äúðæàâíàòà âëàñò, îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâîìîùèÿòà íà àâòîðèòàðíèòå ëèöà äà âçåìàò îáùåñòâåíè ðåøåíèÿ, òîâà ñà ñàìî íÿêîè îò òÿõ. Ðàçáèðà ñå, ÷å å äîáðå ïî-øèðîêîòî îáùåñòâåíî âêëþ÷âàíå, íî

Обектив | Брой 212

33

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

òîâà íå ìîæå äà ðàçðåøè íàøèÿ ôóíäàìåíòàëåí âúïðîñ. Êàçàíî íàêðàòêî, ïî-ìàëêî ïîëèòèêà è äúðæàâà, ïîâå÷å ïîëåòà çà ÷àñòíàòà èíäèâèäóàëíîñò è ñâîáîäàòà. Áè áèëî äîáðå, àêî ñúáèòèÿòà îò ïàðêà „Ãåçè” ñòàâàò ïî-÷åñòî ïðè÷èíà è äà íè íàâÿâàò ïî÷åñòî íà ïîäîáíè ðàçìèñëè.

Кои са „маргинализирани”, а кои - центърът? Áåç ïðàâèëíèÿ ïðî÷èò íà ñúáèòèÿòà „Ãåçè” ìíîãî òðóäíî ìîæå äà ñå óïðàâëÿâà Ðåïóáëèêà Òóðöèÿ.  òàçè âðúçêà, íàé-íàïðåä ñëåäâà äà îñòàâèì íàñòðàíè òåîðèèòå çà êîìïëîòà. Âìåñòî äà ñå îïèòàìå äà ðàçáåðåì èíäèâèäà, îáùåñòâîòî, íåãîâèòå ïðîáëåìè è èñêàíèÿ, ñúçäàâàíåòî íà òåîðèèòå çà êîìïëîò ñà åäèí âèä „áÿãñòâî”. Íàøå ïðàâî å äà î÷àêâàìå îò òåçè, êîèòî òâúðäÿò, ÷å óïðàâëÿâàò Òóðöèÿ, äà ïðåäïî÷åòàò äà ñå îáúðíàò î÷è â î÷è è äà ðàçáåðàò íåùàòà.  ïîñëåäíî âðåìå, ñ öåë ðàçáèðàíåòî íà ïðè÷èíèòå, èñêàíèÿòà è ðåàêöèèòå íà ñúáèòèÿòà îò ïàðêà „Ãåçè”, ïðîâåäåíèòå íà òåðåí èçñëåäâàíèÿ ìîãàò äà ïîëîæàò îñíîâèòå íà ïîäîáíî äîáðî íà÷èíàíèå. Ñïîìåíàòèòå

îò ìåí èçñëåäâàíèÿ ñå âîäÿò îò ñòðàíà íà „Êîíäà” è „Ìåòðîïîë”. Áàçèðàéêè ñå íà ïîëó÷åíèòå ñâåäåíèÿ îò òåçè èçñëåäâàíèÿ, ìîæå äà ñå òâúðäè, ÷å „îñíîâíàòà äèíàìèêà” íà ñúáèòèÿòà îò ïàðêà „Ãåçè” å áèëà íàñî÷åíà íå êúì ñìÿíàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî, à çà äà î÷åðòàÿò ãðàíèöèòå íà óïðàâëåíèåòî. Âÿðíî å, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî ñå ñìåíÿ ÷ðåç èçáèðàòåëíèòå óðíè, à íå ÷ðåç óëè÷íèòå äåìîíñòðàöèè. Çà âñè÷êè å ÿñíî êàòî áÿë äåí, ÷å ïðåä èçáèðàòåëíèòå óðíè Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî èìà ñìàçâàùî ïðåâúçõîäñòâî. Èìåííî ïî òàçè ïðè÷èíà äåìîíñòðàíòèòå ïîèñêàõà äà çàÿâÿò, ÷å „äà, âèå ñòå ïðàâèòåëñòâîòî, íî íÿìàòå ïðàâî äà ñå íàìåñâàòå â ëè÷íèÿ íè æèâîò”. Òå òâúðäÿõà, ÷å òåçè, êîèòî ãè íàïàäíàõà, íå áÿõà äúðæàâàòà, à çàÿâèõà ñâîèòå èñêàíèÿ çà åäíà äúðæàâà, êîÿòî å ïî-÷óâñòâèòåëíà êúì èíàêîìèñëåùèòå.  èçñëåäâàíåòî íà „Êîíäà” íà äåìîíñòðàíòèòå îò ïàðêà „Ãåçè” áåøå çàäàäåí ñëåäíèÿò âúïðîñ: „Êàêâè ñà Âàøèòå èñêàíèÿ?” À åòî è îòãîâîðèòå: 34% îò òÿõ îòãîâàðÿò - çàùèòàòà íà ëè÷íèòå ñâîáîäè; 18% - ïðåêðàòÿâàíå íà çëîóïîòðåáèòå; 9% - äà îêàæàò îòïîð íà íàòèñêà, à îñòàíàëèòå 9% - äà ïðèêàíÿò

Обектив | Брой 212

34

КЛУБ ОБЕКТИВ ïðàâèòåëñòâîòî äà ïîäàäå îñòàâêà. Ïî ñúùåñòâî „èñêàíèÿòà” íà äåìîíñòðàíòèòå îò ïàðêà „Ãåçè” ïîêàçâàò, ÷å òå ñà êàêòî çà ïî-ãîëÿìà îòãîâîðíîñò êúì îïàçâàíåòî íà ïðèðîäàòà, à òàêà ñúùî è çà ïî-ãîëÿìà ñâîáîäà è ïîâå÷å ïðàâà. Âúçìîæíî ëè å òîâà äà áúäå îáîáùåíî? Ïîñëåäíîòî èçñëåäâàíå íà „Ìåòðîïîë” çà öÿëà Òóðöèÿ å ìíîãî èíòåðåñíî. 50% îò àíêåòèðàíèòå çàÿâÿâàò, ÷å ñ âðåìåòî ïðàâèòåëñòâîòî íà Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî ñòàâà âñå ïî-àâòîðèòàðíî. Ïîëó÷èëàòà íàä 50% îò âîòà íà èçáèðàòåëèòå Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî â ñúùîòî âðåìå å îáâèíÿâàíà îò ñúùèÿ ïðîöåíò îò èçáèðàòåëèòå, ÷å ñòàâà âñå ïîàâòîðèòàðíà è ïî òîçè êàçóñ ïðàâèòåëñòâåíèòå ñðåäè ñëåäâà äà ñå çàìèñëÿò ìíîãî ñåðèîçíî. Íå ìîæå äà ñå âíåñå óñïîêîåíèå, ÷å îñòàíàëàòà ïîëîâèíà îò íàðîäà å ñ íàñ. Çàùîòî è 27% îò èçáèðàòåëèòå íà Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî ñúùî ñ÷èòàò, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî ïîñòåïåííî ñòàâà âñå ïîàâòîðèòàðíî. Äðóãàòà äîïèðíà òî÷êà, ñâúðçàíà ñúñ ñúáèòèÿòà îò ïàðêà „Ãåçè”, å „óñåùàíåòî”, ÷å ñå íàìåñâàò â ëè÷íèÿ æèâîò è ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà ãðàæäàíèòå. Ìîæåòå äà êàæåòå, ÷å òîâà íÿìà ïðàêòè÷åñêà è çðÿëà îáîñíîâêà. Íî íå çàáðàâÿéòå, ÷å è ïîëèòèêàòà â ñúùîòî âðåìå å ìåòîä íà óñåùàíèÿòà. 54% îò íàðîäà ñìÿòàò, ÷å ïðàâèòåëñòâîòî ñå íàìåñâà â íà÷èíà íà æèâîò è âêóñîâåòå íà ãðàæäàíèòå. Òâúðäåíèåòî, òâúðäå èíòåðåñíî, ñúùåñòâóâà è ñðåä ïðèâúðæåíèöèòå íà Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî. 33% îò ÷ëåíîâåòå íà Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî ñúùî ìèñëÿò, ÷å íàìåñàòà íà äúðæàâàòà â ëè÷íèÿ æèâîò è ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà ãðàæäàíèòå å íàðàñíàëà. Òîâà âñúùíîñò îçíà÷àâà ñëåäíîòî: ñðåä ãëàñîïîäàâàòåëèòå íà Ïàðòèÿòà íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî èìà êîëêîòî êîíñåðâàòîðè, òîëêîâà è „ñâåòñêè íàñòðîåíè” ñëîåâå. Òÿõ ìîæåì äà ãè íàðå÷åì „òðàäèöèîííî äÿñíî íàñòðîåíè”

èçáèðàòåëè. Çíà÷è, ïîàíòàòà íà ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿ çà îñòà „Ìåíäåðåñ - Éîçàë” íå å áèëà áåçïî÷âåíà.  îñíîâàòà é ëåæè òàêàâà ïðîñëîéêà. Åòî çàùî åäíà îñòàâÿùà âïå÷àòëåíèå çà îòäàëå÷åíà îò öåíòúðà è óñòðåìåíà êúì „íàöèîíàëíîòî ñàìîñúçíàíèå” Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî ìîæå äà èçãóáè ìÿñòîòî, êîåòî ñè å èçâîþâàëà ñàìà. Êîëêîòî è „èñëÿìèñòêî íàñòðîåíèòå êðúãîâå” äà ñà äîâîëíè îò òîâà ïîëîæåíèå… Âñúùíîñò èìà èçâîäè è ïîóêè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò èçâëå÷åíè è îò ïîëèòè÷åñêèòå, è îò îáùåñòâåíèòå àêòüîðè îò ñúáèòèÿòà â ïàðêà „Ãåçè”. Ìîæå äåìîíñòðàíòèòå îò „Ãåçè” äà ñà ìàëêà ãðóïà, íî ïðîáëåìúò íå å â „Ãåçè”, à â ðàçáèðàíåòî íà ïðîìÿíàòà, ïðàâèëíîòî ðàç÷èòàíå íà ïîñîêàòà íà ïðîìÿíàòà, íà àêòüîðèòå è äèíàìèêàòà… Íåêà ñå âãëåäàìå â ïðîôèëà íà äåìîíñòðàíòèòå îò èçñëåäâàíåòî íà „Êîíäà”: òîâà ñà ðàáîòåùè õîðà, õîðà ñ ïðîôåñèè, ñ óíèâåðñèòåòñêî îáðàçîâàíèå èëè ïúê ñòóäåíòè. Ñðåäíàòà èì âúçðàñò å îêîëî 28 ãîäèíè. Ïðîöåíòúò íà íå÷ëåíóâàùèòå â íèêîå ñäðóæåíèå, ïîëèòè÷åñêà ïàðòèÿ è êëóáîâå äîñòèãà äî 79%. 94% îò òÿõ ñà äîøëè íà ïëîùàäà íå „îðãàíèçèðàíî”, à „èíäèâèäóàëíî”. Ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò òÿõ òâúðäÿò, ÷å íÿìà äà ãëàñóâàò çà íèêîÿ ïàðòèÿ. 37% îò òÿõ íèêîãà íå ñà ãëàñóâàëè. Äàæå 18% îò òÿõ òâúðäÿò, ÷å íÿìà è íèêîãà äà ãëàñóâàò. 29% âñå îùå íå ñà îïðåäåëèëè è ïàðòèéíèòå ñè ïðåäïî÷èòàíèÿ. Ñúáèòèÿòà îò ïàðêà „Ãåçè”, çà ðàçëèêà îò îáùîïðèåòîòî ìíåíèå, ùå çàçäðàâÿò íå ìàðãèíàëèçèðàíèòå ãðóïè, à äèàëîãà â ïîëèòèêàòà, âêëþ÷âàíåòî è òîëåðàíòíîñòòà íà öåíòðàëèçèðàíèòå äâèæåíèÿ. Âñúùíîñò, ùå ñå „ìàðãèíàëèçèðàò” òåçè, êîèòî ïðèëàãàò è „íàñèëèåòî íà ïðàêòèêà”, è „íàñèëèåòî íà äóìè”.

Обектив | Брой 212

Ïðîô. Àòèëëà ßéëà å ïðåïîäàâàòåë â óíèâåðñèòåòà „Ãàçè”, Àíêàðà.

35

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

Гласове от площадите в Истанбул и София Чансу, 26-годишна, участник в протестите в Истанбул:

„Таксим” ще донесе нещо хубаво ãëàâíàòà ïñèõîëîãè÷åñêà ïðè÷èíà ïðîòåñòúò äà ñå ðàçðàñíå. Îêîëî 80% îò èçëåçëèòå â ïàðêà „Ãåçè“, ñïîðåä åäíî ñîöèîëîãè÷åñêî äîïèòâàíå, ïðîòåñòèðàõà çà ïðúâ ïúò. Íî àãðåñèÿòà ïðå÷óïè õîðàòà.Ñúëçîòâîðíèÿò ãàç ïðåîáúðíà Òóðöèÿ. Ñëåä ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå â ïàðêà „Ãåçè“ ïðîòåñòúò çàïî÷íà äà ñå ïðåâðúùà â ïëàòôîðìà ñðåùó ñëó÷èëîòî ñå ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè. Òðÿáâà âå÷å äà ñòå ÷óëè çà îãðàíè÷åíèÿòà â óïîòðåáàòà íà àëêîõîë. Âúðâè íàãîðå è áðîÿò íà óáèéñòâàòà íà æåíè â Òóðöèÿ. Ìèíàëàòà ãîäèíà ïðàâèòåëñòâîòî íàñòîÿâàøå çà çàáðàíà íà àáîðòèòå. Òàêà ÷å, õîðàòà ñå ÷óâñòâàò ïðèòèñíàòè â úãúëà îò äîñòà äúëãî âðåìå. È ïðîòåñòúò åêñïëîäèðà. Áåøå íåî÷àêâàíî, íî ñå ñëó÷è.

Ïúðâàòà íîù â ïàðêà „Ãåçè” áÿõìå äåñåòèíà ïðèÿòåëè. Ïîñëå ñòàíàõìå 78, ïîñëå ìèëèîíè... Äâà äíè áåøå ìíîãî õóáàâî, êàòî íà ôåñòèâàë. Èìàøå ìóçèêà è çíàìåíà íàâñÿêúäå. Õîðàòà ïðîñòî áÿõà ñðåùó èäåÿòà â ïàðêà „Ãåçè” äà ñå ñòðîÿò äæàìèÿ è ìîë. Ïîñëå äîéäå ïîëèöèÿòà ñúñ ñúëçîòâîðíèÿ ãàç. Àòàêóâàõà õîðàòà, êàêòî ñïÿõà. Èçãîðèõà ïàëàòêèòå... Íà òðåòàòà íîù, íà ðàçñúìâàíå. Áåøå áðóòàëíà àòàêà. Ñïîðåä ìåí ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå áåøå

Äà, Åðäîãàí å ïîâåëèòåëÿò â Òóðöèÿ. Äúðæàâàòà ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè ãîâîðè òàêà: „àêî èìà ãðåøêà, ùå ñå ñïðàâèì ñ íåÿ, íå òðÿáâà äà ñå ïðèòåñíÿâàòå, íå òðÿáâà äà ïðàâèòå íèùî, àêî âèæäàòå ãðåøêè, íèå ùå ñå ïîãðèæèì, àêî èìà ãðåøêà”. Íî êîãàòî ãðåøêàòà å î÷åâèäíà, òå èçïîëçâàò äóìàòà „àêî”. Íèêîãà „êîãàòî“. Äîðè è çà ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå ñðåùó ïðîòåñòà îòíîøåíèåòî íà öÿëîòî ïðàâèòåëñòâî å „àêî ïîëèöèÿòà å äåéñòâàëà íåïðàâîìåðíî, àêî ïîëèöèÿòà å íàïðàâèëà òîâà”. Ïîëèöèÿòà óáè òðèìà äóøè. Íÿìà âå÷å „àêî”.

Обектив | Брой 212

36

КЛУБ ОБЕКТИВ

Гласове от площадите в Истанбул и София Метин, 27-годишен, участник в протестите в Истанбул:

80% от турските медии са под контрол íà íåäîâîëñòâîòî â öÿëà Òóðöèÿ. Ïàðêúò „Ãåçè“ â Èñòàíáóë âúâëå÷å ìíîãî ðàçëè÷íè ñëîåâå íà òóðñêîòî îáùåñòâî. Íà 27 ãîäèíè ñúì è äîñåãà íå ñúì âèæäàë òàêîâà íåùî äà ñå ñëó÷âà â Òóðöèÿ – îò Èñòàíáóë ïðåç Àíêàðà äî Èçìèð è Àíàäîëà. Òîâà å íàé-ãîëåìèÿò ïðîòåñò çà ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè. Ñëåä “Ãåçè“ õîðàòà çàïî÷íàõà äà îðãàíèçèðàò ôîðóìè â îùå îêîëî 30 ïàðêà èç öÿëàòà ñòðàíà. Ñåãà âå÷å õîðàòà ñå ñúáèðàò ïî êâàðòàëè. Ïðîòåñòúò îò „Òàêñèì” ñå ïðåâðúùà â äâèæåíèå ïî ìåñòà. È ñè ìèñëÿ, ÷å ùå ñå ïðåâúðíå â íåùî êàòî ñîöèàëíî äâèæåíèå çà îáùè äåéñòâèÿ íà ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè ïðåçèäåíòñêè è ìåñòíè.

Êúì 80% îò òóðñêèòå ìåäèè ñà êîíòðîëèðàíè îò âëàñòòà.È òîâà ñúùî å ñåðèîçåí ïðîáëåì çà Òóðöèÿ. Åäèí îò òðèòå íàé-ãîëåìè ìåäèéíè êàðòåëà ïðèíàäëåæè íà çåòÿ íà Åðäîãàí. Äðóãè èìàò áèçíåñ âðúçêè, ëè÷íè âðúçêè, ïîëèòè÷åñêè âðúçêè ñ ïðàâèòåëñòâîòî. Çàðàäè âñè÷êî òîâà ñòàíà âúçìîæíà âúëíàòà

Ñëåä ïðåâðàòà ïðåç 1980 ã. íàøèòå ðîäèòåëè çàáðàâèõà êàêâî å èñòèíñêàòà äåìîêðàöèÿ. Âëàñòòà ñå îïèòâàøå äà äúðæè îáùåñòâîòî íàñòðàíà îò ïîëèòèêàòà. Íå ñàìî îò ãîëÿìàòà, íî è îò ìàëêàòà, ìåñòíàòà ïîëèòèêà. Êîíöåïöèÿòà çà ìåñòíàòà ïîëèòèêà ñåãà ïðîñòî èçëèçà îòíîâî íàïðåä. È å íàèñòèíà ïðåêðàñíî. Õîðàòà ñåãà óçíàâàò, íàïðèìåð, çà êþðäñêèÿ ïðîáëåì. Âèæäàëà ñúì õîðà, êîèòî äîðè ñå èçâèíÿâàò, êîåòî å òîëêîâà êðàñèâî. Òå íå ñà ïîçíàâàëè êþðäèòå. Íî ïðîñòî èäâàò è êàçâàò, ÷å ñúæàëÿâàò, ÷å ñà ãëåäàëè íà êþðäñêèÿ ïðîáëåì ïðåç î÷èòå íà âëàñòòà, íà äúðæàâàòà. Ìèñëÿ, ÷å ïðîòåñòèðàùèÿò „Òàêñèì” íà íîâèòå ïîêîëåíèÿ ùå äîíåñå íåùî ìíîãî õóáàâî íàêðàÿ. Èëè ïîíå ñå íàäÿâàì.

Обектив | Брой 212

37

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

Гласове от площадите в Истанбул и София Хакан, 33-годишен, участник в протестите в Истанбул:

Преобръщането на Турция ïðîìåíÿøå, íî êàòî ÷å ëè íèêîé íå ñè äàäå ñìåòêà äîêîëêî å óïðàâëÿåìà ïðîìÿíàòà. Äíåñ ðàçäåëåíèåòî â î÷àêâàíèÿòà íà îòäåëíèòå ñåãìåíòè íà òóðñêîòî îáùåñòâî çà áúäåùåòî íà ñòðàíàòà å ïî-âèäèìî îò âñÿêîãà. Íàä âñè÷êî â òóðñêîòî îáùåñòâî âèíàãè å ñòîÿëà ñèëíàòà äúðæàâíà âëàñò ñ àðìèÿòà. È â ñúùîòî âðåìå ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî âå÷å ñå åìàíöèïèðà, à àâòîðèòåòèòå è àâòîðèòàðíîñòòà ñà ïîñòàâåíè ïîä âúïðîñ.

 äâèæåíèåòî çà ïàðêà „Ãåçè” ñúì îò ñàìîòî íà÷àëî. Áÿõ îáãàçåí. Îáëÿõà ìå ñ âîäà è ñëåä íÿêîëêî ìèíóòè ñå ñúâçåõ. Ñòàíàõ, êóïèõ öâåòÿ è ãè ðàçäàäîõ íà ïîëèöàèòå, êîèòî ìå îáãàçèõà ñúñ ñúëçîòâîðåí ãàç. Òîâà å ìîÿò íà÷èí äà êàæà: íå íà íàñèëèåòî. È äíåñ ñúì ñ ïëàêàò, íà êîéòî ïèøå: “Ïðåãúðíè ìå”. Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè, âêëþ÷èòåëíî è ïðè óïðàâëåíèåòî íà Åðäîãàí, Òóðöèÿ âèäèìî ñå

Óïðàâëåíèåòî íà Åðäîãàí å ìèêñ îò ïîëèòè÷åñêè êîíñåðâàòèçúì è èêîíîìè÷åñêè ëèáåðàëèçúì, îò àâòîðèòàðíîñò è ïîïóëèçúì. Íàêúäå ñëåä „Òàêñèì” ùå òðúãíå Òóðöèÿ? Êúì íîâè ñòàíäàðòè íà îòâîðåíîñò è äåìîêðàöèÿ? Èëè ùå ñè îñòàíå ïðè äåìîíñòðàöèÿòà íà ñèëà è êîíñåðâàòèçìà, ùå âèäèì. „Òàêñèì“ èçðèãíà, çàùîòî ïðîòåñòèðàùèòå íà ïëîùàäà èìàìå ñâîè ïåðñïåêòèâè çà ñòðàíàòà ñè, êîèòî ïðîòèâîðå÷àò íà ïðåäñòàâèòå íà óïðàâëÿâàùàòà ïàðòèÿ. È â òîâà å äðàìàòè÷íîòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå â Òóðöèÿ äíåñ. Ðàçëè÷èÿòà â òóðñêîòî îáùåñòâî ñà ïî-âèäèìè îò âñÿêîãà. Äà, Òóðöèÿ å „ðàçäåëåíîòî îáùåñòâî“. Õåòåðîãåííîñòòà âèíàãè å áèëà êëþ÷úò êúì ïðîöåñèòå â ñòðàíàòà. Íî íàé-çàáåëåæèòåëíîòî å, ÷å ïðîòåñòèòå íà „Òàêñèì” ñåãà îáåäèíèõà õîðàòà. Åòî çàùî àç ïðåãðúùàì âñè÷êè, êîèòî ïðîäúëæàâàò äà èäâàò íà „Òàêñèì” - ìþñþëìàíè, õðèñòèÿíè, òóðöè, êþðäè, àðìåíöè...

Обектив | Брой 212

38

КЛУБ ОБЕКТИВ

Гласове от площадите в Истанбул и София Тунджай, 24-годишен, участник в протестите на „Таксим”:

Голямо като Истанбул öÿë ïðîåêò è ãî ïîêàçà åäâà äâå ñåäìèöè ïðåäè íà÷àëîòî íà ïðîòåñòà. È äîñåãà íå ñå çíàå ìíîãî è çà äðóãèòå ìåãàëîìàíñêè èíôðàñòðóêòóðíè ïðîåêòè íà Åðäîãàí. Åäèí îò òÿõ ïðåäâèæäà èçãðàæäàíåòî íà íîâ ïðîòîê, êîéòî äà ñâúðæå ×åðíî ñ Ìðàìîðíî ìîðå. Åðäîãàí èñêà äà ñòðîè äâà íîâè ãðàäà îêîëî Èñòàíáóë çà ïî 1 ìèëèîí äóøè. Íà ñòîòèíà êèëîìåòðà çàïàäíî îò Áîñôîðà ùå ñå ñòðîè ãèãàíòñêî ñúîðúæåíèå è òàêà åâðîïåéñêàòà ÷àñò íà íàé-ãîëåìèÿ òóðñêè ãðàä ùå ñòàíå îñòðîâ ìåæäó äâà ïðîòîêà - Áîñôîðà è áúäåùèÿ êàíàë. Ùå ñå ñòðîè è òðåòè ìîñò íàä Áîñôîðà. Õîðàòà ñ ïðàâî ñå ïèòàò çàùî íè å íîâ Ïàíàìñêè êàíàë, ñëåä êàòî ãî èìà Áîñôîðà? Åðäîãàí îáÿñíÿâà èäåÿòà ñ íàòîâàðåíèÿ òðàôèê ïðåç Áîñôîðà. Äðóã ïðîåêò – â Èñòàíáóë èìà 80 ìîëà è ñà ïëàíèðàíè îùå 40.

Õîðàòà áÿõà çàñïàëè â ãîäèíèòå íà óïðàâëåíèåòî íà ïðåìèåðà Òàéèï Ðåäæåï Åðäîãàí. È áÿõà ñå ïðèìèðèëè ñ òîâà. Â Èñòàíáóë íå áÿõìå ÷óâàëè çà ðåêîíñòðóêöèÿòà íà ïàðêà „Ãåçè“. Óïðàâëÿâàùàòà Ïàðòèÿ íà ñïðàâåäëèâîñòòà è ðàçâèòèåòî áåøå èçãîòâèëà

Äà, ñ Åðäîãàí, îò 2003 ã. äîñåãà äîõîäúò íà ãëàâà îò íàñåëåíèåòî â Òóðöèÿ ñå å óäâîèë. Íî íîæèöàòà ìåæäó áåäíè è áîãàòè å ìíîãî øèðîêî ðàçòâîðåíà. È òîâà ñúùî òðÿáâà äà ñå ïðîìåíè. Òàêà ÷å âúïðîñúò íå å ñàìî äî äúðâåòàòà â ïàðêà „Ãåçè“. Ïðîòåñòèòå íà „Òàêñèì” áÿõà ðåàêöèÿ íà èäåÿòà äà ñå ïîñòðîÿò ìîë è äæàìèÿ â ðàìêèòå íà öÿëîñòíà ðåêîíñòðóêöèÿ íà ïàðêà „Ãåçè“. Íî ïðåðàñíàõà â ïðîòåñò ñðåùó „êîíñåðâàòèâíàòà ìîäåðíîñò” íà Åðäîãàí.

Обектив | Брой 212

39

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

Гласове от площадите в Истанбул и София Метин, 30-годишен, участник в протестите в Истанбул:

Светът промени Турция Àç ñúì êþðä, îò Èçòî÷íà Òóðöèÿ. Ïðåäè äîñòà âðåìå ñåìåéñòâîòî ìè ïðèñòèãíà â Èñòàíáóë çàðàäè ðàáîòàòà. Ìîæåõìå äà ïå÷åëèì ïîâå÷å è äà æèâååì ïî-äîáðå. Ñìÿòàì, ÷å Åðäîãàí ïðîìåíè äîñòà íåùà ïî îòíîøåíèå íà êþðäñêèÿ ïðîáëåì. Ïðåäè íå íè ñå ðàçðåøàâàøå äà ãîâîðèì íà êþðäñêè, à ñåãà ìîæåì äà ãîâîðèì, äà ñëóøàìå êþðäñêà ìóçèêà, äà ïååì ïåñíè íà êþðäñêè. Ïðåäè áåøå ìíîãî òðóäíî äà ñè êþðä â Òóðöèÿ, ñåãà èìàìå ïîâå÷å ïðàâà. Íî íå ñàìî Åðäîãàí ïðîìåíè Òóðöèÿ, ñâåòúò ÿ ïðîìåíè. Ùå ìè ñå åäèí äåí àç è äåöàòà ìè äà æèâååì â îáùåñòâî, â êîåòî åäèí ïðîäàâà ëîêóì, äðóã ìóçèêà è âñè÷êè ñà ïúëíîâëàñòíè ãîñïîäàðè íà òðóäà ñè...

Ïî ñâåòà âèíàãè ùå èìà õîðà, íåäîâîëíè îò ñîöèàëíîòî ñè ñòúïàëî - è â Èñòàíáóë, è â Ðèì, è â Ðèî äå Æàíåéðî. Âàæíîòî å äà ñå ñúõðàíÿâà îáùåñòâåíèÿò ìèð. Äà ñå ïðåîäîëÿâàò êðèçèòå íà äîâåðèåòî. Õóáàâî å äà èìà ïðàâèëà, êîèòî äà äàâàò âúçìîæíîñò íà õîðàòà äà íàìèðàò â ïîëèòè÷åñêèÿ âîäîâúðòåæ ïîäõîäÿùèòå õîðà çà óïðàâëåíèåòî íà ñòðàíàòà ñè. Ðàíî å çà ïðîãíîçè çà ïðåäñòîÿùèòå ïðåçèäåíòñêè èçáîðè â Òóðöèÿ - Åðäîãàí çàïî÷íà ñâîÿòà ïðåäèçáîðíà êàìïàíèÿ. Äàëè ùå å íîâèÿò òóðñêè ïðåçèäåíò, ïðåäñòîè äà âèäèì. Íî ñúñ ñèãóðíîñò åäâà ëè ùå ñå èçìúêíå áåç áåëåçè îò ïðîòåñòèòå â ñòðàíàòà. Òóðöèÿ âå÷å íå ìîæå è íÿìà äà áúäå ñúùàòà!

Обектив | Брой 212

40

КЛУБ ОБЕКТИВ

Гласове от площадите в Истанбул и София Елена Кръстева, участник в протестите в София:

На кого е протестът? Протестът е на всеки и на всички Âåðîÿòíî âå÷å íèêîé íå ñå ñúìíÿâà, ÷å íà ïðîòåñòà èìà âñÿêàêâè õîðà – áåäíè, áîãàòè, ñòàðè, ìëàäè, îáðàçîâàíè è íå ÷àê òîëêîâà îáðàçîâàíè, ñ ðàçëè÷íè ïðîôåñèè. Âúïðåêè òîâà, íà ïðîòåñòèðàùèòå ïîñòîÿííî ñå ìÿòàò ðàçëè÷íè åòèêåòè. È íå ãè ìÿòà ñàìî Äúðåâà, à è ÷àñò îò ñàìèòå ïðîòåñòèðàùè. Èìà ïðîòåñòèðàùè, êîèòî ñè ìèñëÿò è òâúðäÿò, ÷å ëèöàòà íà ïðîòåñòà áèëè êðåàòèâíèòå, êðàñèâèòå è ðàçíè ïîäîáíè. Äà, íà ïðîòåñòà èìà èíòåðåñíî èçãëåæäàùè ëèöà, íî êàêâî îò òîâà. Òàì èìà è äðóãè õîðà – íàìðúùåíè, íåíîñåùè õóáàâè äðåõè è îñòðîóìíè ëîçóíãè. Êàäèåâ, Êóòåâ è ðàçíè äðóãè ïîäèãðàâàò ïðîòåñòèðàùèòå, ÷å ïðîòåñòúò å ïðîñòî êóïîí, íà êîéòî ðîäèòåëèòå âîäåëè ñâîèòå äåöà, êîèòî ñè ðèñóâàò ñ òåáåøèð ïî çåìÿòà, ÷å áèë âå÷åðíà ðàçõîäêà ïî ïàâåòàòà è äðóãè ïîäîáíè. Äà, íà ïðîòåñòà ãîëÿìà ÷àñò îò õîðàòà ñå äâèæàò êàòî íà ðàçõîäêà, ñìåÿò ñå, íîñÿò ñè áèðà, äåöàòà èì ñè èãðàÿò. Èãðàÿò ñå õîðà, èìà ñêå÷îâå è äðóãè òàêèâà. Èìà çàáàâëåíèå. Òåçè íåùà äî ïðåäè íÿêîëêî äíè è íà ìåí ìè èçãëåæäàõà ïðåêàëåíè è îòêëîíÿâàùè åíåðãèÿòà íà õîðàòà îò ïîïðàâîëèíåéíèòå è êëàñè÷åñêè çà åäèí ïðîòåñò äåéñòâèÿ – êîíöåíòðàöèÿ îêîëî ïàðëàìåíòà è ÌÑ, ñêàíäèðàíèÿ, íÿêàêâà ïî-ñåðèîçíà è

ñòðÿñêàùà îáñòàíîâêà. Ìíîãî ïðîòåñòèðàùè ìèñëÿò ïî òîçè íà÷èí. Íÿêîè ñà è ïî-êðàéíè – èñêàò áëîêàäè íà ëåòèùåòî, ùóðì íà ÍÑ, ëåòÿùè ïàâåòà. Ïî÷òè âñåêè ñè ìèñëè è êàçâà, ÷å ÁÊÏ íÿìà äà äàäå âëàñòòà áåç áîé è êðúâ. È àç ïî ïðèíöèï ìèñëÿ, ÷å òå íÿìà äà ñäàäàò âëàñòòà åé òàêà. Íàïðåæåíèåòî íàðàñòâà, òúé êàòî ñëåä íÿêîëêî äíè íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè èçëèçàò âúâ âàêàíöèÿ. È íà ôîíà íà âñè÷êî òîâà, è âúïðåêè ÷å è ìåí ìå îáõâàùà òèõ óæàñ îò ìèñúëòà, ÷å âñè÷êî ìîæå äà îòèäå ïî äÿâîëèòå, ìíåíèåòî ìè çà õèïàðùèíàòà â ïðîòåñòà ñå èçìåíè. Ñåãà ìèñëÿ òàêà: íå áèâà äà áëîêèðàìå ëåòèùåòî, íèòî äà íàõëóâàìå â ïàðëàìåíòà, íèòî äà ìÿòàìå ïàâåòà ïî íåãî. Çàùîòî, àêî ãî íàïðàâèì, ïîëèöèÿòà ùå íè ïðåáèå îò áîé. Ùå ïðåáèå êîéòî õâàíå, åäíà ãîëÿìà ÷àñò îò äðóãèòå õîðà ùå ñå óïëàøàò. Çà îêîëî ñåäìèöà ùå íè íåóòðàëèçèðàò. È íÿìà äà äàäàò âëàñòòà çàðàäè íàñèëèåòî. Ùå ñå îïðàâäàÿò, ÷å å áèëî íåîáõîäèìî. Òå âå÷å ãî ïðàâèõà òîâà - ïðåç 2009 ã. Òîâà, êîåòî ïðàâèì â ìîìåíòà, å íåùî òîòàëíî íåïîçíàòî çà ÁÑÏ. Íèå íå ñïèðàìå äà ïðîòåñòèðàìå, ìèðíè ñìå, ïðèâëè÷àìå âíèìàíèåòî íà äðóãè ìåäèè è äúðæàâè è òî â íàøà ïîëçà. ×óæäåñòðàííè ïðåäñòàâèòåëè ñå èçêàçâàò çà ïðîòåñòèðàùèòå êàòî çà ëåãèòèìíèÿ íîñèòåë íà âëàñòòà – êàòî ïî ó÷åáíèê å. Çà

Обектив | Брой 212

41

ПРОТЕСТИРАЩИЯТ „ТАКСИМ”

ïðàâèòåëñòâîòî ãîâîðÿò êàòî çà íÿêàêúâ óçóðïàòîð, îçíà÷àåìî çà êîðóïöèÿ. Äîðè è äà íå èì ëè÷è, óïðàâëÿâàùèòå ñå òðåâîæàò. Çàùîòî âå÷å íå ñàìî íà íàöèîíàëíî, ÷ðåç ïðîòåñòèðàùèòå, íî è íà ìåæäóíàðîäíî ðàâíèùå, ÷ðåç äðóãè äúðæàâè, ïðàâèòåëñòâîòî ñå îòäåëÿ îò äúðæàâàòà Áúëãàðèÿ è èçïàäà â ïîëîæåíèåòî íà àóòñàéäåð, çàõàïàë âëàñòòà. Êúäå ñå ñëó÷âà òîâà ïî ïðèíöèï – â äúðæàâèòå, â êîèòî óïðàâëÿâàùèòå ñå îïèòâàò äà çàïàçÿò âëàñòòà çà ñåáå ñè, ïðîëèâàéêè êðúâòà íà íàðîäà. Çíà÷è, íèå áåç äà ñè ïðîëèâàìå êðúâòà, ïå÷åëèì äúðæàâè íà íàøà ñòðàíà, íà ñòðàíàòà íà íàøàòà äúðæàâà, êîèòî ñå îòíàñÿò êúì ïðàâèòåëñòâîòî òàêà, êàêòî ñå îòíàñÿò êúì ïðàâèòåëñòâàòà íà äúðæàâèòå, íàðóøàâàùè òåæêî ïðàâàòà íà ñâîèòå ãðàæäàíè. Åñòåñòâåíî ðåàêöèèòå íå ñà òîëêîâà êðàéíè, âñå ïàê íå íè ãàçÿò ñ òàíêîâå, íå ñà è òîëêîâà ìíîãîáðîéíè, íî êëþ÷îâèòå äúðæàâè âå÷å ñå èçêàçàõà â íàøà ïîëçà. Äðóãà ïîëçà îò óëòðàìèðíèòå íè ïðîòåñòè å, ÷å ÁÑÏ íÿìà êàê äà ãè ïðåêðàòÿò. Êàê ÁÑÏ ñè ðåøàâà ïðîáëåìèòå – ñ íàñèëèå. Íÿìà ÷îâåê, íÿìà ïðîáëåì. Ñåãà îáà÷å íå ìîãàò äà íè ðàçêàðàò îò óëèöàòà ñ áîé, ïðîñòî çàùîòî íÿìà è íàé-ìàëêî îñíîâàíèå çà èçïîëçâàíå íà ïîëèöåéñêà ñèëà. ÁÑÏ íÿìà ñïîñîá çà ïðîòèâîäåéñòâèå. Íèùî íå ìîãàò äà íàïðàâÿò ñðåùó íàñ. Ìèñëÿ, ÷å òîâà ãè äîêàðâà äî èñòåðèÿ. Ìèñëÿ, ÷å òå ñå ñòðàõóâàò âå÷å. Íåïîçíàòîòî ïëàøè, à íèå îïðåäåëåíî ñìå íåùî íåïîçíàòî. Îñâåí òîâà ñìå ñòèõèéíè è íåïðåäñêàçóåìè. Èìåííî ïîðàäè òåçè ïðè÷èíè âêàðâàò ïðîâîêàòîðè è ñå îïèòâàò äà íè ðàçäåëÿò ñ òåîðèè íà êîíñïèðàòèâíàòà ïàðàíîÿ. Ïðîòåñòúò âå÷å èìà äðóãè ôîðìè – ïàëàòêè, êàôåòî. Õîðàòà ñà åäíè è ñúùè è âñÿêàêâè òâúðäåíèÿ íà Ìàÿ Ìàíîëîâà è äðóãèòå â îáðàòíàòà ïîñîêà, ñà íåâåðíè. Òóê å ìÿñòîòî äà îòáåëåæà, ÷å íà ïðîòåñòèòå â ðàáîòíî âðåìå íå ñå ñúáèðàò ìíîãî õîðà. Ïðè íàðî÷åí ïðèçèâ çà öåëîäíåâíà îêóïàöèÿ íà ÍÑ ñå ñúáðàõà ìîæå áè êúì 1 000 äóøè. Íå ìîãà äà ïîâÿðâàì, ÷å îò âñè÷êèòå äåñåòêè õèëÿäè, ïðîòåñòèðàùè

âå÷åð, íå ìîãàò äà ñå íàìåðÿò 1 000 - 2 000 äóøè, êîèòî äà èäâàò âñÿêà ñóòðèí, êîãàòî ïàðëàìåíòúò ðàáîòè, è òàêà äà ïîâòàðÿìå óïðàæíåíèÿòà îò 18 þëè. Àêî òîâà ñå ñëó÷è, ùå ãè èçìåòåì ìíîãî áúðçî. Òîâà íå ñå ñëó÷âà è çà ìåí ïðè÷èíèòå ñà ÿñíè – íåñåðèîçíîñò è ëèïñà íà âñåîòäàéíîñò. Ñëåä íîùòà íà 23 þëè ñèòóàöèÿòà ñå èçìåíè – íå êîðåííî, à êàòî èçêðèñòàëèçèðàíå íà îñíîâíèòå ÷åðòè íà ïðîòåñòà. Ïðîëÿõà íè êðúâòà. Íÿìàì ïðåêè âïå÷àòëåíèÿ îò ñáëúñúöèòå ïðåä „Àëåêñàíäúð Íåâñêè”, íî å ïî-âåðîÿòíî äà å íàëèöå ñâðúõóïîòðåáà íà ïîëèöåéñêà ñèëà, îòêîëêîòî äà íå å íàëèöå òàêàâà. Çà ùàñòèå íÿìà òåæêî ïîñòðàäàëè – íèòî ïðîòåñòèðàùè, íèòî ïîëèöàè. Åäèíèÿò ïëþñ çà íàñ, ïðîòåñòèðàùèòå, å, ÷å òîâà íàñèëèå íå åñêàëèðà äî ñòåïåí äà çàïî÷íàò ìàñîâè èçòëàñêâàíèÿ íà õîðàòà è ïîáîèùà îò ñòðàíà íà ïîëèöèÿòà – òàêà, êàêòî áåøå ïðåç 2009 ã. Íèå, ïðîòåñòèðàùèòå ñå âëàäååì. Âòîðèÿò ïëþñ çà íàñ å, ÷å íà ìåæäóíàðîäíî ðàâíèùå ïðàâèòåëñòâîòî å êîìïðîìåòèðàíî òîòàëíî è áåçâúçâðàòíî. Âîäåùèòå ñâåòîâíè ìåäèè îòðàçèõà êàêòî ïîçîðíîòî áëîêèðàíå è èçìúêâàíå íà äåïóòàòèòå, òàêà è óïîòðåáàòà íà ïîëèöåéñêà ñèëà. Íå ìèñëÿ, ÷å óïðàâëÿâàùèòå ìîãàò äà íàïðàâÿò îùå êîé çíàå êàêâî, çà äà çàòâúðäÿò îáðàçà ñè íà persona non grata íà ìåæäóíàðîäíî è íàöèîíàëíî ðàâíèùå. Çà êàêâî ïðîòåñòèðàìå? Êàêâî èñêàìå? Èñêàìå îñòàâêàòà íà êàáèíåòà è íîâè èçáîðè, ñåãà íåçàáàâíî. Èñêàìå ÿ, çàùîòî âëàñòòà íàçíà÷è Ïååâñêè çà øåô íà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. À Ïååâñêè å îçíà÷àåìî çà çàäêóëèñåí êîíòðîë, ìàíèïóëàöèÿ, ñðàñòâàíå íà îëèãàðõèÿòà ñ äúðæàâàòà, âðúçêè ñ ëèöà îò êðèìèíàëíèòå ñðåäè è òî îò îðãàíèçèðàíèòå ñðåäè. Èñêàìå îñòàâêàòà, çàùîòî òå ïðîäúëæàâàò ñ îïèòèòå ñè äà ñðàñíàò äúðæàâàòà ñ ëèöà êàòî Ïååâñêè. Èñêàìå îñòàâêàòà, çàùîòî ïðåêðîÿâàò áþäæåòà,

Обектив | Брой 212

42

КЛУБ ОБЕКТИВ

õâúðëÿò ïÿñúê â î÷èòå íà õîðàòà ñ óâåëè÷åíèå íà ìàé÷èíñêèòå, â ñúùîòî âðåìå òâúðäåéêè, ÷å íÿìà ïàðè â äúðæàâàòà. Êàêâî çíà÷è äà ñè ïðîòèâ óâåëè÷åíèå íà ìàé÷èíñêèòå, ïðè óñëîâèå, ÷å äúðæàâàòà å íà ÷åðâåíî. Çíà÷è, ÷å èñêàø ðàçóìíà èêîíîìè÷åñêà ïîëèòèêà, à íå ðàçîðÿâàíå íà äúðæàâàòà. Êàêâî çíà÷è äà ñè ñðåùó îëèãàðõèÿòà – çíà÷è, îñâåí âñè÷êî äðóãî, ÷å íå èñêàø äà òè ñå íàòðàïâàò äîñòàâ÷èöè íà òîê è ïàðíî, êîèòî äà òå ðåêåòèðàò. Åòî òàêà ñå ðàçêðèâàò ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêèòå èñêàíèÿ íà ïðîòåñòà. Çà òîâà ìîæå äà ñå êàæå, ÷å ïðîòåñòúò èìà è ÷èñòî ïîëèòè÷åñêè, è ÷èñòî èêîíîìè÷åñêè õàðàêòåð. Òåçè íåùà ñà òâúðäå ñèëíî ñâúðçàíè è ïîðàäè òàÿ ïðè÷èíà òàêèâà äåëåíèÿ ñà ïî-ñêîðî òåîðåòè÷íè. Òàêà ÷å, â èñêàíåòî çà îñòàâêà, êîåòî ñå îñíîâàâà íà êîíêðåòíè, èçâúðøåíè îò ïðàâèòåëñòâîòî äåÿíèÿ, îò åñòåñòâî äà óâðåäÿò èíòåðåñà íà ñóâåðåíà, ñå ñúäúðæàò è ðåä äðóãè èñêàíèÿ.

Íàêðàòêî, ïðîòåñòèðàìå ñðåùó êîðóïöèÿòà, íåçà÷èòàíåòî íà ïóáëè÷íèÿ èíòåðåñ ïðè óïðàâëåíèå íà äúðæàâàòà, øóðîáàäæàíàùèíàòà, ëîøèÿ íà÷èí íà æèâîò. Íå ÷å ïðè äðóãèòå ïðàâèòåëñòâà å áèëî ïî-äîáðå, íî íàñòîÿùîòî å îñîáåíî áåçïîùàäíî êúì ïóáëè÷íèÿ èíòåðåñ è îñîáåíî áåçïàðäîííî êúì öåííîñòèòå íà äåìîêðàòè÷íàòà äúðæàâà. Íà âúïðîñè îò ðîäà íà „è êàêâî ùå ïðàâèì ñëåä îñòàâêàòà, íÿìà çà êîãî äà ãëàñóâàìå“, îòãîâàðÿì òàêà – è ñëåä 4 ãîäèíè íàéâåðîÿòíî íÿìà äà èìàìå îñîáåí èçáîð çà êîãî äà ãëàñóâàìå, òîâà îáà÷å íå çíà÷è, ÷å ÁÑÏ òðÿáâà äà ñòîè íà âëàñò. Çàùîòî ñëåä 4 ãîäèíè ùå íàïðàâÿò îùå ìíîãî ïîðàçèè, ïðîñòàòà àðèòìåòèêà ãî ïîêàçâà. Ïî-ìàëêîòî çëî å ÁÑÏ äà ñè èäå ñåãà, à íå ñëåä 4 ãîäèíè.

Обектив | Брой 212

43

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

За правото на президентска тайфа Íÿêîé ñîöèàëèñò ìîæå ëè äà îáÿñíè çàùî å ëîøî Ïëåâíåëèåâ äà èìà ïîëèòè÷åñêè ïëàíîâå? Âúïðîñúò ñå íàëàãà çàðàäè åæåäíåâíèòå òâúðäåíèÿ, ÷å ïðåçèäåíòúò èçïîëçâà ïðîòåñòà, çà äà ëàíñèðà íà íåãîâ ãðúá íÿêàêâî ïîëèòè÷åñêî ôîðìèðîâàíèå. Ïî âñè÷êî ëè÷è, ÷å òîâà îáâèíåíèå å âÿðíî. Âúïðîñúò å çàùî òîâà òðÿáâà äà å äîñòîéíî çà îáâèíåíèå. Íåêà óòî÷íèì îò ñàìîòî íà÷àëî: Ïëåâíåëèåâ èìà äâà êîëîñàëíè ìèíóñà, êîèòî ïðå÷àò íà òîâà äà áúäå ðàçãëåæäàí íàñåðèîçíî â ïîëèòèêàòà. Òîé äúëæè âíåçàïíàòà ñè êàðèåðà íà ÃÅÐÁ, à íà îáùåñòâîòî äúëæè îáÿñíåíèå çàùî ìúë÷à ïðåä áåçáðîéíèòå äàííè çà âðúçêàòà íà ÃÅÐÁ ñ ïîäçåìíèÿ ñâÿò. ×îâåê, ïðåìúë÷àë êàêâî ëè íå – îò Ìèøî Áèðàòà äî ôèíàíñèðàíåòî íà ÌÂÐ îò ÷àñòíè ëèöà – íå å íèêàê óáåäèòåëåí, êîãàòî èçâåäíúæ âçåìå äà òúðñè ìîðàë â ÷óæäàòà ïîëèòèêà. Äà íå ãîâîðèì çà ñàìèÿ åòèêåò „ÃÅÐÁ“, äîñòîåí çà ÷åëîòî íà âñåêè ó÷àñòíèê â Áîðèñîâîòî íà÷èíàíèå. Íà òîçè åòèêåò â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé ïèøå òîâà: ãîòîâ íà ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ìóòðè â èìåòî íà êàðèåðàòà. Àìà â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé. Âòîðèÿò ìèíóñ íà Ïëåâíåëèåâ å â íåêîëêîêðàòíî

ïðîÿâåíàòà ëèïñà íà ïîëèòè÷åñêè õàðàêòåð â ðîëÿòà ìó íà ïðåçèäåíò. Íà ôîíà íà âñè÷êè ñúáèòèÿ â ñòðàíàòà òîé å çàåìàë ÿðêà ïîçèöèÿ ñàìî äâà ïúòè, êàòî è äâàòà ïúòè ñå äèñêðåäèòèðàõà âúâ âðåìåòî – êîãàòî ïîïðå÷è íà êîìïðîìåòèðàíà ñúäèéêà äà ñòàíå ÷ëåí íà Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä è êîãàòî êàçà, ÷å èçõîäúò îò ïðîòåñòèòå ñà ïðåäñðî÷íè èçáîðè. Ïúðâîòî áåøå èçâúðøåíî ñ áëàãîñëîâèÿòà íà ÃÅÐÁ è ñ öåë äà ñïàñè ÃÅÐÁ îò ñúçäàäåíà îò ïàðòèÿòà ñèòóàöèÿ. Âòîðîòî ïúê áåøå äàëå÷ ïî-ñêðîìíî çàÿâåíî, íî ïî-áîìáàñòè÷íî ïðåðàçêàçàíî â áëèçêèÿ äî ïðåçèäåíòà „Äíåâíèê“. Êàêòî áåøå êàçàë Ðàäàí Êúíåâ â êðàÿ íà ïúðâàòà ïðåçèäåíòñêà ãîäèíà: „Ïëåâíåëèåâ áåøå èçáðàí [çà äúðæàâåí ãëàâà] êàòî íàé-ìàëêîòî çëî è íå íàäñêî÷è òîâà íèâî“. Ñàìî ÷å òåçè îöåíêè çà Ïëåâíåëèåâ íÿìàò íèùî îáùî ñ òåìàòà çà òîâà äàëè òîé ìîæå èëè íå ìîæå äà ïîäêðåïÿ ïîëèòè÷åñêè èíèöèàòèâè íà ñèìïàòè÷íè èëè íåñèìïàòè÷íè õîðà. Êàêâî äðóãî, àêî íå ïîëèòèêà, å äëúæåí äà ïðàâè åäèí äúðæàâåí ãëàâà? È êàê ñå ïðàâè åäíà ïîëèòèêà, àêî íå ÷ðåç ñúçäàâàíåòî èëè ïîäêðåïÿíåòî íà ãðóïè, êîèòî äà ÿ ïðîâåæäàò? Ïî êîíñòèòóöèÿ äúðæàâíèÿò ãëàâà îëèöåòâîðÿâà åäèíñòâîòî íà íàöèÿòà – íåùî, êîåòî îïðåäåëåíî

Обектив | Брой 212

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

å ïîñòàâåíî â ìîìåíòà ïîä çàïëàõà. Ñòðàíàòà å âñå ïî-îò÷åòëèâî ðàçäåëåíà íà äâå ãðóïè – ïîëèòèöè ñ äîâåðèå â ìàôèÿòà è õîðà ñ íåäîâåðèå êúì ïîëèòèöèòå. Àáñîëþòíèÿò ìèíèìóì, êîéòî ïðåçèäåíòúò å äëúæåí äà èçâúðøè â ñèòóàöèÿ êàòî òàçè, å äà ïîñî÷è íà ïîëèòèöèòå ìÿñòîòî èì è äà âäúõíå äîâåðèå íà âñè÷êè îñòàíàëè. Íàäàëè áè ìîãúë äà ñå ñïðàâè ñ òîâà çàäúëæåíèå, áåç äà ñúçäàâà ñâîè ãðóïè, ñâîå ëîáè, ñâîè ãîâîðèòåëè, àêî ùåòå – ñâîÿ òàéôà. Äà áúäå îáâèíÿâàí â òîâà å òîëêîâà íåëåïî, êîëêîòî áè áèëî íåëåïî äà óïðåêâàìå ïîæàðíèêàð â òîâà, ÷å ñå å âòóðíàë äà ãàñè ïîæàð ñ íàé-ãðîçíèòå, ñïîðåä íàñ, õîðà îò êâàðòàëà.  áàëêàíñêèòå çåìè å ìíîãî ïîïóëÿðíî ñìåñâàíåòî íà ôàêò è ìíåíèå – äâå ïîíÿòèÿ, êîèòî ñå èçó÷àâàò îò ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò (áóêâàëíî) â ïî-óñòîé÷èâèòå äåìîêðàöèè êàòî ÑÀÙ è Ôðàíöèÿ. Ñèìïàòèèòå è àíòèïàòèèòå êúì ïàðòèè è ïðàâèòåëñòâà ïîñòîÿííî îáóñëàâÿò îöåíêàòà çà ôàêòè÷åñêèòå èì ïðîÿâè. ÁÑÏ íàïðèìåð ïðèâåòñòâà ïðåçèäåíòà Æåëåâ, êîãàòî òîé ðàçáè íà ïóõ è ïðàõ òîãàâàøíîòî íåêîìóíèñòè÷åñêî ïðàâèòåëñòâî, íî ñåãà åæåäíåâíî ïëàøè õîðàòà ñ òîâà, ÷å äúðæàâíèÿò ãëàâà èìà òàéíè ïîìèñëè ñðåùó íåéíî ïðàâèòåëñòâî.

 ïúðâèÿ ñëó÷àé ÁÑÏ òâúðäåøå, ÷å ïðåçèäåíòúò èìà ïðàâî è äîðè äúëã äà çàåìå ïîçèöèÿ, â ñåãàøíèÿ ñëó÷àé òâúðäè, ÷å ïðåçèäåíòúò íÿìà ïðàâî. Çà äúëã äà íå ãîâîðèì.  ïîñîëñòâîòî íà ÑÀÙ ñòî íà ñòî ùå ñå íàìåðè íÿêîé ìåòîäè÷åñêè íàðú÷íèê çà ïðåäó÷èëèùíîòî ïðåïîäàâàíå íà ðàçëèêàòà ìåæäó ôàêò è ìíåíèå, áèõà ìîãëè äà óñëóæàò. Ïðîáëåìúò å äðóã – ÷å ïðåçèäåíòà ãî íÿìà, à íå ÷å ñå îáàæäà è íå ÷å ñè èìà ëþáâåîáâèëíè êúì íåãî ìåäèè è êðúãîâå.  ñðåäíîùíèÿ ïîáîé äî ïàðëàìåíòà íàïðèìåð ãî íÿìàøå. È íà áåçïîáîéíèÿ ïëîùàä îò îñòàíàëèòå äíè íà ïðîòåñòà ïàê ãî íÿìàøå.  ïðîòåñòà ñå ïîÿâèõà äîðè ïîñëàíèöè, äîðè äåëåãàòè íà ÏÅÑ, îãëàâÿâàíà îò Ñòàíèøåâ, íî íå è ïðåçèäåíòúò. Äà íå áè äà ñè ìèñëè, ÷å ùîì ïðîòåñòèðàùèòå ìó ðúêîïëÿñêàò ïîä ïðîçîðöèòå, òîâà çíà÷è, ÷å íÿìà íóæäà äà ñå õàáè è äà èçðàçÿâà ñúïðè÷àñòíîñò êúì òÿõ? Êàêâîòî è äà å ðåøèë, íå ñå å îòëè÷àâàëî ñ äàëíîâèäíîñò. Ïðîòåñòèðàùèòå äàäîõà äîñòàòú÷íî èíäèêàöèè, ÷å ðàçïîçíàâàò ïîëèòè÷åñêàòà êîëåáëèâîñò è íå ÿ îäîáðÿâàò, ÷å ïîçíàâàò ôàëøà è ãî îòáÿãâàò, ÷å óñåùàò ìàíèïóëàöèèòå è ãè ðàçâåí÷àâàò. Ñêîðî íÿìà äà èì õàðåñâà äà ãè ñìÿòàò çà ïðåçèäåíòñêà òàéôà.

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

Обектив | Брой 212

30

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГБТ Радослав Стоянов

Митът за „парадирането“ „Íÿìàì íèùî ïðîòèâ ãåéîâåòå, àìà äà íå ìè ïàðàäèðàò ñ òîâà.“ Íàðîäíî òâîð÷åñòâî Ôðàçàòà ãîðå èðîíè÷íî íàðåêîõ „íàðîäíî òâîð÷åñòâî“, çàùîòî å ìîæå áè íàé-÷åñòî óïîòðåáÿâàíàòà ôðàçà ïî àäðåñ íà ãåé õîðàòà â Áúëãàðèÿ. Òÿ å òîòàëåí õèò, ïðåäàâàù ñå êàòî âèðóñ îò óñòà íà óñòà è îò óì íà óì. Âíóøèòåëíàòà é ñèëà å òîëêîâà õèïíîòè÷íà, ÷å äîðè ìíîãî ãåé õîðà ÿ âúçïðîèçâåæäàò â ñâîÿ ìîäèôèöèðàíà âåðñèÿ: „Àç ñúì ãåé, íî íå ìèñëÿ, ÷å òðÿáâà äà ãî íàòðàïâàì è äà ïàðàäèðàì ñ òîâà“. Õîðàòà, êîèòî ïðåïîâòàðÿò òàçè çàó÷åíà ôîðìóëà, íàèñòèíà âÿðâàò, ÷å ñà „òîëåðàíòíè“, à òÿ å åòè÷íà è ëåãèòèìíà. Ãåé õîðà ÷åñòî ÿ èíòåðíàëèçèðàò[1] èìåííî êàòî ëåãèòèìíà è êàòî ôîðìà íà åäíî íîðìàëíî, óäîâëåòâîðÿâàùî ãè ïîëîæåíèå.

íàïðåäúê êúì ðàâíîïîñòàâåíîñò íà ëåñáèéêèòå, ãåé ìúæåòå, áèñåêñóàëíèòå è òðàíñïîëîâèòå (ËÃÁÒ) õîðà â îáùåñòâîòî, à òúêìî íàïðîòèâ – òÿ å òðåñàâèùå, â êîåòî ïîïàäíå ëè òàçè îáùíîñò, òðóäíî áè ìîãëà äà èçëåçå. Íàé-íàïðåä òðÿáâà äà ñå çàïèòàìå

какво значи да парадираш? Ïðè òîâà ñúñ ñåêñóàëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ? Äà ïàðàäèðàø îçíà÷àâà äà äåìîíñòðèðàø, äà ñå ïåð÷èø ñ íåùî. Äóìàòà èìà íåãàòèâíè êîíîòàöèè. Êàê ìîæåø äà ïàðàäèðàø ñúñ ñåêñóàëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ?

Ôîðìóëàòà îáà÷å å ãðåøíà. Ïðè òîâà ãðåøêèòå ñà íÿêîëêî è îñîáåíî îïàñíè. Òóê ùå ïîêàæà êàê òàçè ìàíòðà âñúùíîñò å ïðîêîáà, êîÿòî íå ïîìàãà çà

Ñïîðåä íÿêîè äà ïàðàäèðàø îçíà÷àâà äà õîäèø íà ãåé ïàðàäè. Ñïîðåä äðóãè – äà ñè îòêðèò, ò.å. äà ñúîáùàâàø ñåêñóàëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ. À ñïîðåä òðåòè, ÷îâåê ïàðàäèðà ñúñ ñåêñóàëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ, êîãàòî ñå äúðæè íåòèïè÷íî çà òåëåñíèÿ ñè ïîë – íàïð. êîãàòî åäèí ìúæ å æåíñòâåí, à åäíà æåíà – ìúæåñòâåíà. Íî íàé-âå÷å ïúðâîòî.

[1] Â íàóêè êàòî ïñèõîëîãèÿòà è ñîöèîëîãèÿòà èíòåðíàëèçàöèÿòà å ïðîöåñ íà ïðèåìàíå íà ñåðèÿ îò íîðìè, óñòàíîâåíè îò õîðà èëè ãðóïè, êîèòî ñà âëèÿòåëíè çà èíäèâèäà.

Òåçè èíòåðïðåòàöèè ñà íàïúëíî íååòè÷íè è íåïðèåìëèâè.  ïúðâèÿ ñëó÷àé ñå îòðè÷à ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå íà ÷àñò îò ãðàæäàíèòå è ïðàâîòî èì äà ñå ñúáèðàò è ñäðóæàâàò, êîåòî å ôóíäàìåíòàëíà

Обектив | Брой 212

31

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ äåìîêðàòè÷íà öåííîñò. Âúâ âòîðèÿ ñëó÷àé ñå íàëàãà ñàíêöèÿ íà ëè÷íîñòòà, êîÿòî å äðúçíàëà äà áúäå ñåáå ñè è äà êàæå èñòèíàòà.  òðåòèÿ ñëó÷àé ïúê ñå ñàíêöèîíèðàò õîðàòà, êîèòî ñà òàêèâà, êàêâèòî ñà, áåç äà ìîãàò äà áúäàò ïî-ðàçëè÷íè. Âñè÷êè òåçè âàðèàöèè ïî åäíà îáùà òåìà èäâàò îò óáåæäåíèåòî, ÷å äà ñè ãåé íå å íåùî „ðåäíî“, „íîðìàëíî“ è „åñòåñòâåíî“, åðãî „âðîäåíî“, à íåùî íåíîðìàëíî, äåâèàíòíî, ïðîòèâîïîêàçíî è íåæåëàíî. Ñåêñóàëíàòà îðèåíòàöèÿ îáà÷å å åñòåñòâåíî ôîðìèðàí êîìïîíåíò îò ïñèõèêàòà, îñíîâàí íà áèîëîãè÷íè ïðåäðàçïîëîæåíèÿ.[2] Òîé å èìàíåíòíà è íåèçìåíèìà ïî ñèëàòà íà âîëÿòà õàðàêòåðèñòèêà íà ëè÷íîñòòà, à íå ïðîäóêò íà ñâîáîäåí ìîðàëåí èçáîð. Åòî çàùî äà êàæåì, ÷å íÿêîé ïàðàäèðà ñúñ ñåêñóàëíàòà ñè îðèåíòàöèÿ, å êàòî äà êàæåì, ÷å íÿêîé ïàðàäèðà ñ åòíè÷åñêèÿ ñè ïðîèçõîä èëè ñ öâåòà íà î÷èòå ñè. Çàÿâÿâàíåòî è èçêàçâàíåòî íà íåõåòåðîñåêñóàëíàòà îðèåíòàöèÿ ïðàâè âïå÷àòëåíèå êàòî îñîáåíî ñúáèòèå ñàìî ïîðàäè òîâà, ÷å îáùåñòâåíàòà íîðìà å äðóãà. À ñúùåñòâóâàíåòî íà îáùåñòâåíà íîðìà íå îçíà÷àâà, ÷å òàçè íîðìà å ïðàâèëíà è íåîáõîäèìà. Äîáðå ùå âèäèì òîâà, àêî àíàëèçèðàìå ïðîáëåìà ñ „ïàðàäèðàíåòî“, à èìåííî – ñëó÷àÿ, êîãàòî çà íåïðèåìëèâî ñå íîìèíèðà ïîëîâî íåòèïè÷íîòî ïîâåäåíèå, îñîáåíî ïðè ìúæåòå. Ìúæêàòà èäåíòè÷íîñò å íåùî, êîåòî ñå íóæäàå íåïðåñòàííî îò óòâúðæäàâàíå è âàëèäàöèÿ è äà áúäå æåíñòâåí å íåùî, êîåòî å íåïðèåìëèâî çà åäèí ìúæ, çàùîòî èìåííî ìúæåñòâåíîñòòà å òîâà, êîåòî ãî äåôèíèðà êàòî ìúæ. Íà ñèìâîëè÷íî íèâî ìúæúò ñïèðà äà å ìúæ, êîãàòî ñïðå äà å ìúæåñòâåí. À ìúæåñòâåíîñòòà ñå äåôèíèðà îò ðåäèöà ñèìâîëè÷íè àêòîâå èëè ðèòóàëè, êîèòî, àêî íå áúäàò èçïúëíÿâàíè, òÿ íÿìà äà ñúùåñòâóâà è ìúæúò ñëåäâà äà ñïðå äà áúäå ñõâàùàí êàòî ìúæ, íåçàâèñèìî îò òåëåñíèÿ ìó ïîë.

[2] Herek, G.M. (2010). Homosexuality. In I. Weiner & W. Craighead (Eds.), The Corsini encyclopedia of psychology (Vol. 2, pp. 774-6).

Hoboken, N.J: Wiley. ISBN 0470170263

Òàçè ôèëîñîôèÿ íå å íîâà. Òÿ å ôèëîñîôèÿ íà

омраза към женствеността è âñè÷êî æåíñòâåíî, ñõâàùàíî êàòî ïðîòèâîïîêàçíî è åðîçèðàùî ìúæà è ìúæåñòâåíîñòòà.[3] Îòêðèâàìå ÿ îùå â äúëáîêà äðåâíîñò, íàïðèìåð â Ñòàðèÿ Çàâåò, êúäåòî â êíèãà Ëåâèò èçðè÷íî å çàáðàíåíî ìúæ äà ëåãíå ñ ìúæ êàòî ñ æåíà.[4] Àðõàè÷íèÿò ÷îâåê å çíàåë, ÷å îáè÷àéíî ìúæåòå ñà èíòèìíè ñ æåíè, íî î÷åâèäíî å çíàåë è ÷å ïîíÿêîãà, ïî-ðÿäêî, ìúæåòå ñà èíòèìíè è ñ äðóãè ìúæå. Çà äà îòêðèå ìúæåñòâåíîòî â áèíàðíîñòòà, òóê äðåâíèÿò ÷îâåê å ïîñòàâèë òèïè÷íîòî çà ïîâå÷åòî ìúæå ïîâåäåíèå êàòî áåëåã çà ìúæåñòâåíîñò, ñëåäîâàòåëíî íåùî ïîçèòèâíî è æåëàíî; à ïî-ðÿäêî ñðåùàíîòî ïîâåäåíèå å ïîñòàâèë êàòî áåëåã çà æåíñòâåíîñò, ñèðå÷ íåùî íåæåëàíî è ïðîòèâîïîêàçíî çà ìúæà. À ãî å ïîñòàâèë òàì, çàùîòî â àðõàè÷íîòî ìèñëåíå â áèíàðíè îïîçèöèè ñúùåñòâóâàò ñàìî äâå àëòåðíàòèâíè îïöèè. Òðåòî ïîëîæåíèå íå å èìàëî. Àêî íåùî íå å òèïè÷íî ìúæåñòâåíî, çíà÷è å æåíñòâåíî. Çà äà ïîääúðæàò èäåíòè÷íîñòòà ñè êàòî ìúæå, ìúæåòå â äðåâíîñòòà, à è äíåñ, èìàò ïñèõîëîãè÷åñêàòà è ñèìâîëíà ïîòðåáíîñò äà îòðèöàâàò æåíñòâåíîòî. Ñúùåñòâóâàíåòî íà ôåíîìåíè, êîèòî íàðóøàâàò òàçè áèíàðíà îïîçèöèÿ, ïîñòàâÿò ïîä ñúìíåíèå ñàìèÿ êîñìè÷åñêè ðåä íà ÷îâåêà, ñâèêíàë äà ðàçñúæäàâà çà ñâåòà êàòî òåðèòîðèÿ, ðàçäåëåíà îò îïîçèöèè. Òàêîâà „íàðóøàâàíå íà ñõåìàòà“ å ïñèõîëîãè÷åñêè ñòðåñèðàùî. Òî ïðîòèâîðå÷è íà òîâà, êîåòî èíäèâèäúò ïðèåìà è ðàçáèðà ïîä êîñìè÷åñêè ðåä è íåâúçìîæíîñòòà ìó äà ðàçñúæäàâà èçâúí òåñíèòå ðàìêè íà áèíàðíèòå îïîçèöèè ãî ëèøàâà îò òúðïèìîñò êúì èçëèçàùèòå èçâúí òàçè ñõåìà ôåíîìåíè.

[3] Äðóãî èçëîæåíèå ïî âúïðîñà çà ìèçîãèíèÿòà è õîìîôîáèÿòà êàòî ðîäååùè ñå ÿâëåíèÿ âæ. â Ïàíàéîòîâ, Ñ. Õîìîôîáèòå ìðàçÿò æåíèòå. Â-ê „Òðóä“, 2013, äîñòúïíî îíëàéí íà: http://goo.gl/ aHetOj (Ïîñåòåí íà 26.07.2013). Ëþáîïèòíî å è èçëîæåíèåòî íà: Áàäåíòåð, Å. XY íà ìúæêàòà èäåíòè÷íîñò. Ñîôèÿ, ÈÊ „Êîëèáðè“, 2002, ISBN 954529258X. [4] Ïî îíîâà âðåìå ïîíÿòèå çà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ íå å ñúùåñòâóâàëî, çàòîâà òÿ å áèëà îïèñâàíà ñ äåéñòâèÿòà íà ó÷àñòíèöèòå â èíòèìíîñòòà.

Обектив | Брой 212

31

МИТЪТ ЗА „ПАРАДИРАНЕТО“

Îñîáåíàòà îïàñíîñò òóê ñå êðèå â òîâà, ÷å ôîðìóëàòà „Íÿìàì íèùî ïðîòèâ ãåéîâåòå, íî...“ íàé-íàïðåä å ïðèòâîðíà – òÿ îòðè÷à äà å õîìîôîáíà, ìàêàð ÷å å. È óáåæäàâà àäðåñàòèòå ñè, ÷å å èçðàç íà ïðèåìàíå. Íî íå å. Ñåòíå ïúê å êîâàðíà, çàùîòî ïðåäëàãà îïàñíà ñäåëêà – „ Àç ùå òå òúðïÿ („òîëåðèðàì“), àêî â çàìÿíà òè ñïðåø äà áúäåø ñåáå ñè“. Òàêîâà èçèñêâàíå ëèøàâà ãåé õîðàòà îò ôàêòè÷åñêî ñúùåñòâóâàíå.

òîé äàâà íà ãåé-ëåñáèéñêàòà îáùíîñò – êîëêî âàæíî å äà áúäåì åäèííè è êàêâà ñèëà ìîæåì äà èìàìå êàòî îáùíîñò. Íî íàé-âàæíèÿò óðîê îò èñòîðèÿòà çà íàñ òóê è ñåãà å, ÷å íå òðÿáâà äà ñå êðèåì è íå òðÿáâà äà ñå ñðàìóâàìå îò òîâà, êîåòî ñìå.

Видимостта е залог за социалното включване

Íàïðîòèâ – äà áúäåø îòêðèò ãåé å ðåøàâàùî âàæíî íå ñàìî çà òåá ñàìèÿ, íî çà öÿëàòà îáùíîñò, à è çà îáùåñòâîòî. Ñàìî îòñòîÿâàéêè ñåáå ñè ìîæåø äà ïîñòèãíåø ïðèåìàíåòî. Äà, òðóäíî å. Äà, îòíåìà âðåìå. Íî å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí. Ïðîìÿíàòà íÿìà äà äîéäå ñàìà. Òÿ ùå äîéäå îò ñàìèòå íàñ.

– èëè íÿìà äà áúäåø ñåáå ñè, ùå ñïðåø äà áúäåø ãåé è â çàìÿíà ïîëó÷àâàø ñòàòóò íà ðàâíîñòîåí, èëè ùå áúäåø ñåáå ñè, íî ùå òúðïèø óíèçèòåëíîòî, îáèäíî îòíîøåíèå, îòõâúðëÿíå è òîðìîç, çàùîòî òîãàâà òî áè áèëî ñìÿòàíî çà îïðàâäàíî.

Ñöåíàòà, â êîÿòî Õàðâè Ìèëê èñêà îò ïîääðúæíèöèòå ñè äà âäèãíàò òåëåôîíà è äà ñå ðàçêðèÿò íà âñåêè ñâîé áëèçúê, ïðåä êîãîòî âñå îùå íå ñà ñå ðàçêðèëè êàòî õîìîñåêñóàëíè, å ñöåíà, êîÿòî íè ó÷è êîëêî âàæåí å òîçè àêò çà äîáðîòî íà âñè÷êè íàñ.

Òîâà íå å ðåàëíî ïðèåìàíå. Íå å äîðè è ïðîÿâà íà òúðïèìîñò – ãîëÿìà èëè ìàëêà. Òàçè ôîðìóëà íå å íèùî äðóãî, îñâåí ðåçåðâàöèÿ çà ïðàâîòî äà äèñêðèìèíèðàø. Óëòèìàòóì, ÷ðåç êîéòî ïîñòèãàø öåëòà íà çàëè÷àâàíåòî íà ðàçëè÷èåòî ÷ðåç ìèðíè ñðåäñòâà, à íå ÷ðåç „îáñòðåë“.

„Áúäè ãåé, íî ãî êðèé“ å òúêìî îáðàòíàòà ïîñîêà. Æåëàíèåòî íà ðåäèöà äÿñíîåêñòðåìèñòêè îðãàíèçàöèè è ëè÷íîñòè äà çàãëóøàò è îòìåíÿò ãåé ïàðàäèòå – ñúùî. Òîâà å ïîñîêàòà, îò êîÿòî áÿõìå òðúãíàëè ïðåäè äâàäåñåòèíà ãîäèíè. È ïúòÿò íå å íàçàä, óâåðÿâàì âè.

Ïðåç 2008 ã. íà ãîëÿì åêðàí èçëåçå ôèëìúò „Ìèëê“, ðàçêàçâàù èñòèíñêàòà èñòîðèÿ íà àìåðèêàíñêèÿ ãåé àêòèâèñò Õàðâè Ìèëê, ðàçâèâàë äåéíîñòòà ñè ïðåç 70-òå ãîäèíè íà 20 âåê. Îáè÷àì òîçè ôèëì íå òîëêîâà çà äðóãî, êîëêîòî çà ãîëåìèòå ïîóêè, êîèòî

Òàêà ÷å äðóãèÿò ïúò, êîãàòî íÿêîé ñå îïèòà äà âè ôèíòèðà ñ òàçè ôîðìóëà, ïðîñòî ìó êàæåòå, ÷å íîìåðúò íÿìà äà ìèíå. È ÷å õîìîôîáèÿòà å òàçè, êîÿòî òðÿáâà äà ñå ñðàìóâà è êðèå, íå íèå.

Радослав Стоянов е студент по психология в НБУ и активист за равните права на лесбийките, гейовете, бисексуалните и транссексуалните хора (ЛГБТ). Той е жалбоподател по дела в обществен интерес, свързани с дискриминацията срещу ЛГБТ хората, етнически, религиозни и възрастови малцинства. Част от екипа на БХК.

Обектив | Брой 212

48

ДИСКУСИЯ

Рада Смедовска: Правната рамка на ДАНС поражда въпроси защо се прави тази реформа Рада Смедовска е завършила право в Университета по право и политически науки в КлермонФеран, Франция. Координатор e на правната програма в Институт „Отворено общество” от 2002 до 2007 г. Ръководител на проектите „Граждански конвент за промени в конституцията” (2003-2006); „Висшият съдебен съвет – 15 години по-късно” (2005-2006); „Мониторинг на решенията на Върховния касационен съд” (20052007). В момента работи във фондация „РискМонитор” Институционални изследвания.

Преди месец 42-то Народно събрание прие поправки в Закона за Държавна агенция „Национална сигурност“. Бяха събрани в една структура контраразузнаването и борбата с престъпността, която преди това бе задача на ГДБОП. Как оценявате това сливане на полицейските правомощия и разузнавателната дейност?

Ïúðâî òðÿáâà äà çàïî÷íåì ñ òîâà, ÷å òåçè ïðîìåíè äàëå÷ íå áÿõà íàé-âàæíèÿ âúïðîñ, êîéòî òðÿáâàøå äà ðàçèñêâà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, òúé êàòî ïî òîçè íà÷èí òâúðäå ìíîãî ñå çàñèëè ïîëèòè÷åñêèÿò õàðàêòåð íà ðåôîðìàòà. Àêî ñå âúðíåì íàçàä âúâ âðåìåòî, ùå âèäèì, ÷å ïðîìåíèòå, êîèòî ñúïúòñòâàõà ÄÀÍÑ ïðåç öÿëîòî âðåìå è ñúçäàâàíåòî é êàòî öÿëî, áÿõà ìíîãî îáãúðíàòè ñ ïîëèòè÷åñêè íþàíñè, çàùîòî ÄÀÍÑ áåøå ñúçäàäåíà ïðåç 2008 ã. ñ öåë îòíåìàíåòî íà âëàñò îò ðúöåòå íà Ðóìåí Ïåòêîâ, ò.å. ãîâîðåøå ñå èçöÿëî, ÷å òîâà å åäèí ïîëèòè÷åñêè õîä. Ñëåä òîâà, êîãàòî áÿõà íàïðàâåíè ïðîìåíèòå ïðåç 2009 ã. îò ïðàâèòåëñòâîòî íà ÃÅÐÁ, îòíîâî ñå çàãîâîðè, ÷å íèå ùå íàïðàâèì ðåôîðìà, çà äà ñå ñòðåìèì äà óñúâúðøåíñòâàìå ïî íÿêàêúâ íà÷èí èìèäæà íà ÄÀÍÑ, íî íÿêàê ñè ïîëèòè÷åñêîòî ìíîãî âèòàåøå îêîëî òàçè ðåôîðìà. Ñåãà îòíîâî, åäâà ñôîðìèðàëî ñå, Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îòíîâî ïðèñòúïâà êúì ðåôîðìà, êîÿòî çàñÿãà Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“. Âòîðî, ñòðóâà ìè ñå, ÷å èìà åäèí ñåðèîçåí ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ âúïðîñà çàùî ñìå íàïðàâèëè òàçè ðåôîðìà. Òÿ áåøå íàïðàâåíà ñòðàøíî áúðçî, ñÿêàø ñëåäâàìå òàçè ïîðî÷íà ïðàêòèêà, êîÿòî èìàìå â

Обектив | Брой 212

49

ПРАВНАТА РАМКА НА ДАНС...

Áúëãàðèÿ äà ïðàâèì íÿêàêâè ðåôîðìè íàáúðçî, íà ïàð÷å è áåç äà èìàìå íÿêàêúâ ïðåäâàðèòåëåí àíàëèç çàùî ñìå ïðèñòúïèëè êúì òàçè ðåôîðìà, êàêúâ å áèë àðãóìåíòúò äà èçâàäèì ÃÄÁÎÏ è äà ÿ âêàðàìå â ÄÀÍÑ, à îòãîâîð íà òîçè âúïðîñ ëèïñâà. Àðãóìåíòúò è ìîòèâèòå, êîèòî íè áÿõà ñúîáùåíè, ÷å ùå èçâàäèì ÃÄÁÎÏ è ùå ÿ âêàðàìå â ÄÀÍÑ, çà äà èçáåãíåì åäíî äóáëèðàíå íà ôóíêöèè, íå çâó÷è ñåðèîçíî è çàòîâà ñè ìèñëÿ, ÷å ñëèâàíåòî íà òåçè äåéíîñòè – ðàçóçíàâàíå, ðàçñëåäâàíå è ïîëèöåéñêè ôóíêöèè - â åäíà îãðîìíà ñòðóêòóðà è ìÿñòî å òâúðäå íåðåäíî è íåóäà÷íî. Îùå ïîâå÷å, ÷å íèå âå÷å ñìå ìèíàëè ïî òîçè ïúò, çàùîòî, àêî ñè ñïîìíÿòå, êîãàòî â íà÷àëîòî áåøå ñúçäàäåíà ÄÀÍÑ – à òÿ áåøå ñúçäàäåíà ïî àíàëîãè÷åí íà÷èí – òÿ åäíîâðåìåííî êîîðäèíèðàøå ðàçñëåäâàùè, ðàçóçíàâàòåëíè è ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ. Ïðåâúðíà ñå îáà÷å â åäíà õèáðèäíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî âíåñå ïî-ñêîðî îáúðêâàíå, îòêîëêîòî äà äîïðèíåñå ïî íÿêàêúâ íà÷èí çà îïòèìàëíî ôóíêöèîíèðàíå è ðåøàâàíå íà íÿêàêâè ïðîáëåìè. Îùå ïîâå÷å, ÷å êîãàòî ÿ ñúçäàäîõà, ÿ ïðåäñòàâèõà êàòî èíñòèòóöèÿ, êîÿòî ùå ñå áîðè ñ îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò è êîðóïöèÿòà, çàðàäè êîåòî íèå é äàäîõìå åäíîâðåìåííî ðàçóçíàâàòåëíà è ðàçñëåäâàùà ôóíêöèÿ. Áåøå ñúçäàäåíà, áåç íàèñòèíà äà èìà ïðåäâàðèòåëíî íÿêàêâî îáñúæäàíå è àíàëèç íà òîâà íóæíà ëè íè å òàêàâà ðåôîðìà èëè íå.  ñëåäñòâèå íà òîâà â ïðîäúëæåíèå íà åäíà ãîäèíà òàçè èíñòèòóöèÿ ôóíêöèîíèðàøå ïî èçêëþ÷èòåëíî õàîòè÷åí è îáúðêàí íà÷èí. Òÿ ìíîãî áúðçî äîêàçà, ÷å íå ìîæå äà ñå ñïðàâè ñ òîçè ñåðèîçåí ïðîáëåì, êàêúâòî å ïðîòèâîäåéñòâèåòî íà îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò. Òÿ ïðàâåøå àòðàêòèâíè ïîëèöåéñêè àêöèè ïî óëèöàòà, êîèòî çà ìåí, à è çà õîðàòà ìîæå áè, ñà èçãëåæäàëè òâúðäå àòðàêòèâíè, íî äå ôàêòî íå ïîñòèãíà íèùî. Òàêà ñå äîñòèãíà è äî ïðîìåíèòå, êîèòî áÿõà èçâúðøåíè îò ñëåäâàùîòî ïðàâèòåëñòâî. Ïðàâèòåëñòâîòî íà ÃÅÐÁ ïðåç 2009 ã. âêàðà ÄÀÍÑ äî èçâåñòíà ñòåïåí â ïðàâèëíàòà ïîñîêà, çàùîòî èçêàðà ðàçñëåäâàùèòå è ïîëèöåéñêèòå ïðàâîìîùèÿ è ÿ ïðåâúðíà â åäíà ñòðèêòíî ðàçóçíàâàòåëíà ñëóæáà. Àç, íèå êàòî îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïðåç âñè÷êèòå òåçè ãîäèíè íàáëþäàâàõìå íåéíîòî ôóíêöèîíèðàíå, ñìÿòàìå, ÷å òîâà é ñå îòðàçè äîáðå, çàùîòî òÿ ïðèäîáè èç÷èñòåí õàðàêòåð è íàèñòèíà áåøå âêàðàíà â åäíè ðàçóìíè ðàìêè. Ïî òîçè íà÷èí òÿ ìíîãî áúðçî èçëåçå â ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî. Äî

òîçè ìîìåíò ìåäèéíèÿò é îáðàç áåøå èçêëþ÷èòåëíî íåãàòèâåí, íî òÿ ðÿçêî èçëåçå îò íåãî è êàòî ÷å ëè çàïî÷íà äà ôóíêöèîíèðà ïî åñòåñòâåíî óäà÷åí íà÷èí. Òîâà áåøå äî ñåãàøíàòà ðåôîðìà, êîÿòî, ñïîðåä ìåí, íè âðúùà îòíîâî êúì ïðîáëåìè, ñ êîèòî ñìå ñå ñáëúñêâàëè. Òàêà èëè èíà÷å ñëèâàíåòî å íåóäà÷íî è òîâà å òàêà ïîðàäè åäíà ïðîñòà ïðè÷èíà – òåçè ðàçëè÷íè ôóíêöèè êîíòðàðàçóçíàâàíåòî, ðàçñëåäâàíåòî è ïîëèöåéñêèòå ïðàâîìîùèÿ ïî õàðàêòåð ñà òâúðäå ðàçëè÷íè. Ðàçóçíàâàíåòî å ìíîãî ïîâå÷å íàñî÷åíî êúì èçïúëíèòåëíàòà âëàñò, ò.å. òî å ïðÿêî ñâúðçàíî ñ íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò â äúðæàâàòà. Òî å èçöÿëî íàñî÷åíî äà îáñëóæâà ïîëèòèêàòà â èçïúëíèòåëíàòà âëàñò â ñåêòîðà ñèãóðíîñò, äîêàòî ðàçñëåäâàùèòå è ïîëèöåéñêèòå ïðàâîìîùèÿ ñà íàñî÷åíè êúì äðóãà ñôåðà íà äåéñòâèå – òå èìàò ìíîãî ïîâå÷å íàêàçàòåëåí õàðàêòåð, ò.å. òå áè òðÿáâàëî äà îáñëóæâàò ïîâå÷å äåéñòâèÿòà íà ïðîêóðàòóðàòà, àêî ãîâîðèì çà áîðáà ñ îðãàíèçèðàòà ïðåñòúïíîñò è òàêèâà âèñîêîðèñêîâè îáùåñòâåíè ïðîáëåìè. Ïðè ñëèâàíåòî èì òåçè ôóíêöèè ñå áëúñêàò îùå îò ñàìîòî íà÷àëî è êîãàòî òå ñà êîíöåíòðèðàíè â åäíà òàêàâà ñòðóêòóðà êàòî Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“, òîâà ùå ñúçäàäå ïðîáëåìè ïðè íåéíîòî ôóíêöèîíèðàíå è ùå ñúçäàäå åäèí ñáúðêàí ïóáëè÷åí èìèäæ è îáðàç. Ïðèòåñíèòåëíî å, ÷å âñå ïàê òå ñå áëúñêàò, çàùîòî êîíòðàðàçóçíàâàòåëíàòà è ðàçóçíàâàòåëíàòà äåéíîñò èìàò èçíà÷àëî ñåêðåòåí õàðàêòåð, çàùîòî íåéíàòà ïðèðîäà å òàêàâà è äåéñòâèÿòà, êîèòî ñå èçâúðøâàò â òàçè ñôåðà, ñà aïðèîðè ñåêðåòíè. Äîêàòî ðàçñëåäâàùèòå äåéñòâèÿ íå áè òðÿáâàëî äà ñà òàêèâà, òúé êàòî îáñëóæâàò ïîâå÷å íàêàçàòåëíàòà ñôåðà. Ò.å. ùå ñå ìèñëè çà åäèí òàêúâ áàëàíñ ñåêðåòíî-íåñåêòðåòíî, êîåòî ñïîðåä ìåí ùå çàòðóäíè ôóíêöèîíèðàíåòî îùå ïîâå÷å, ÷å ñåãà ÷óâàì è èçêàçâàíèÿ íà õîðà, èíèöèàòîðè íà òàçè ðåôîðìà, êîèòî êàçâàò, ÷å òåïúðâà ùå ñå ìèñëè êàê ÃÄÁÎÏ, âêàðàíà â ÄÀÍÑ, ùå ìîæå äà ôóíêöèîíèðà. Òîâà å èçíà÷àëíî ñáúðêàíà êîíñòðóêöèÿ íà ðåôîðìàòà, çàùîòî íå ìîæå äà ïðèñòúïèø êúì åäíè äåéñòâèÿ, äà ðåôîðìèðàø äàäåíàòà ñòðóêòóðà è ñëåä òîâà äà ìèñëèø êàê òÿ äà ôóíêöèîíèðà àäåêâàòíî.  òîçè ñìèñúë ìíîãî ïî-ðåäíî å äà èìà åäèí ðàçóìåí è çàäúëáî÷åí ïðåäâàðèòåëåí àíàëèç, êîéòî äà íà÷åðòàâà íåîáõîäèìîñòèòå íà òàçè ðåôîðìà è êîéòî âïîñëåäñòâèå äà áúäå àäåêâàòåí. Íåùî, êîåòî íå ñå ñëó÷è è êîåòî àç îò÷èòàì êàòî ñåðèîçåí ïðîáëåì.

Обектив | Брой 212

50

ДИСКУСИЯ Може ли да се говори за повишен риск от нарушаване на човешките права? Възможно ли е ДАНС да упражнява полицейски произвол, неправомерно задържане на хора или полицейско насилие, например?

Ñòðóâà ìè ñå, ÷å òàêúâ ðèñê âèíàãè ñúùåñòâóâà. Ñåãà ìîæå áè òîçè ðèñê å çàñèëåí èìåííî ïîðàäè òîâà ñëèâàíå íà ðàçëè÷íèòå âèäîâå ôóíêöèè è ïðàâîìîùèÿ. Ðèñêúò å çàâèøåí è ïîðàäè òîâà, ÷å ñëåä êàòî òàçè àãåíöèÿ ùå çàïàçè ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñâîÿ ðàçóçíàâàòåëåí õàðàêòåð, ãîëÿìà ÷àñò îò äåéñòâèÿòà é ùå áúäàò ñåêðåòíè. Àêî íå ñå íàìåðè òî÷íèÿò áàëàíñ çà òîâà êîÿ ÷àñò îò äåéñòâèÿòà è êîÿ ñôåðà å çàñåêðåòåíà è êîÿ íå å, ðèñêúò îò ïðîèçâîë å ãîëÿì. Òðÿáâà äåéñòâèÿòà íà àãåíöèÿòà ïî íÿêàêúâ íà÷èí äà áèâàò ïóáëè÷íî îïîâåñòÿâàíè – áèëî òî â ãîäèøíè äîêëàäè èëè äðóã äîêóìåíò. Îò äðóãà ñòðàíà ìè ñå ñòðóâà, ÷å êîãàòî íà åäíà ñòðóêòóðà é ñå ïðåäîñòàâÿ îãðîìíà âëàñò è òÿ ñå ïðåâúðíå â åäíà ñâðúõìîùíà èíñòèòóöèÿ, ðèñêúò îò íåïðàâîìåðíè äåéñòâèÿ ïî íÿêàêúâ íà÷èí å çàâèøåí. Çàòîâà, àêî èçîáùî å âúçìîæíî ÄÀÍÑ äà áúäå âêàðàíà â íÿêàêâè ðàçóìíè ðàìêè è äà äåéñòâà àäåêâàòíî è ïúëíîöåííî, å ðåäíî äà ñå íàìåðÿò âúòðåøíèÿò áàëàíñ è íà÷èíúò, ïî êîéòî îòäåëíèòå ñòðóêòóðè âúòðå â íåÿ áèõà ìîãëè äà ôóíêöèîíèðàò. Íî êàòî öÿëî ñè ìèñëÿ, ÷å òàçè ðåôîðìà å íàïðàâåíà áåç öåë. Íèå íå çíàåì êàêâî öåëèì, èçâàæäàéêè ÃÄÁÎÏ îò ÌÂÐ è âêàðâàéêè ÿ â ÄÀÍÑ. Ãîäèíè íàðåä ñìå ñëóøàëè, ÷å ÃÄÁÎÏ å îïàñíà ñòðóêòóðà, çàùîòî ïîêðàé íåÿ âñè÷êî å ðàçñåêðåòåíî è åäâà ëè íå ãîâîðèì çà íÿêàêâà êðèìèíàëèçèðàíà ñòðóêòóðà. È ñåãà, êîãàòî íèå ÿ èçâàæäàìå îò ÌÂÐ, íèòî çíàåì êàêâî öåëèì ñ òîâà, íèòî êàêâî öåëèì ñ âêàðâàíåòî é â ÄÀÍÑ. Àç ñúì íà ïîçèöèÿòà, ÷å ìÿñòîòî íà ÃÄÁÎÏ èçîáùî íå å â òîçè âèä ñòðóêòóðà. Äðóã å âúïðîñúò êúäå å íåéíîòî ìÿñòî, íî òàêà èëè èíà÷å ìè ñå ñòðóâà, ÷å òÿ òðÿáâà äà áúäå ðàçïîëîæåíà ìíîãî ïî-áëèçî äî ïðîêóðàòóðàòà è äà îáñëóæâà íåéíèòå äåéñòâèÿ, çàùîòî çíàåì, ÷å îñíîâíàòà ôóíêöèÿ íà ÃÄÁÎÏ å áîðáàòà ñ îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò. Ò.å. òÿ òðÿáâà äà îáñëóæâà ìíîãî ïîâå÷å èíòåðåñèòå íà ïðîêóðàòóðàòà îòêîëêîòî ðàçóçíàâàòåëíèòå äåéñòâèÿ. Неуспешният опит за избор на Делян Пеевски доведе до нестихваща вълна от протести, както и до избор за нов шеф на ДАНС. Каква е прогнозата в и за демократичния характер на работата на тайните служби в България?

Òîçè âúïðîñ å ÷óâñòâèòåëåí, îùå ïîâå÷å, ÷å

ðåôîðìàòà ñå îñúùåñòâÿâà â ìîìåíò, â êîéòî è îáùåñòâåíàòà ÷óâñòâèòåëíîñò êúì òåçè ñëóæáè è òîçè ñåêòîð å çàâèøåí. Êàêòî çíàåì, îáùåñòâåíîòî íåäîâîëñòâî áåøå ïðîâîêèðàíî èìåííî îò èçáîðà íà Äåëÿí Ïååâñêè çà ïðåäñåäàòåë íà Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“. Òàêà ÷å òîâà ñúìíåíèå çà òÿõíîòî äåìîêðàòè÷íî ôóíêöèîíèðàíå âèíàãè ùå ñòîè è âèíàãè îáùåñòâîòî ùå èìà ãîòîâíîñò ïî íÿêàêúâ íà÷èí äà ðåàãèðà è äà èçêàçâà íåäîâîëñòâàòà ñè. Îáùåñòâîòî å ÷óâñòâèòåëíî è ùå ïðîäúëæè äà ðåàãèðà. Íî ìè ñå ñòðóâà, ÷å òóê òðÿáâà äà ìèñëèì è â ìàëêî ïî-ãîëÿì ìàùàá è äà ãîâîðèì èçöÿëî çà ðåôîðìàòà â ñåêòîðà çà ñèãóðíîñò. Òåçè ðåôîðìàòîðñêè äåéñòâèÿ, êîèòî ñåãà áÿõà ïðåäïðèåòè, áÿõà íàïðàâåíè íà ïàð÷å è áåç äà ñå ìèñëè íàèñòèíà ãåíåðàëíî è â ïî-ãîëÿì ìàùàá. Çíàåì, ÷å ñåêòîðúò çà ñèãóðíîñò îò ãîäèíè íàðåä ñòîè íåðåôîðìèðàí – èìà ñëóæáè, êîèòî ñòîÿò â òàêà íàðå÷åíèÿ ïðàâåí âàêóóì, ò.å. íÿìà çàêîíè, êîèòî äà ãè ðåãëàìåíòèðàò è òîâà ñå îòðàçÿâà íåãàòèâíî, êàòî çàñÿãà ïðÿêî òåõíèÿ äåìîêðàòè÷åí õàðàêòåð. Îòòóê íàòúê òðÿáâà äà ìèñëèì â ïîñîêà íàëîæèòåëíî ïðåäïðèåìàíå íà êîíêðåòíè çàêîíîäàòåëíè ìåðêè, â ïîñîêà íà ðåãëàìåíòèðàíå íà ñåêòîðà çà ñèãóðíîñò. Çíàì, ÷å ïðåäèøíîòî ïðåâèòåëñòâî áåøå èçãîòâèëî 4 çàêîíîïðîåêòà, êîèòî áÿõà íàñî÷åíè èçöÿëî êúì ðåãóëèðàíå íà ñôåðàòà íà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò. Òå îáà÷å ïðåäèçâèêàõà ñåðèîçíè ïîëèòè÷åñêè ïðîòèâîðå÷èÿ. Îáñúæäàíåòî èì â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå íå äîâåäå äî òÿõíîòî ïðèåìàíå, ïðàâèòåëòâîòî íà ÃÅÐÁ ïàäíà, áåøå ñúçäàäåí íîâ ñëóæåáåí êàáèíåò è òîãàâà, ñïîìíÿì ñè, ïðåçèäåíòúò îòïðàâè àïåë êúì ïàðëàìåíòà è êàçà, ÷å åäèí îò ïðèîðèòåòèòå íà íåãîâàòà ðàáîòà òðÿáâà äà áúäå èìåííî ïðèåìàíåòî íà òåçè çàêîíè, à íå îáñúæäàíåòî èì. Íåùî, äî êîåòî íå ñå ñòèãíà. Ñåãà ìè ñå ñòðóâà, ÷å îòòóê íàòàòúê òîâà å åäèí âàæåí âúïðîñ, êîéòî íå áèâà äà áúäå áàâåí è êîéòî òðÿáâà äà áúäå ðåøåí â ðàçóìíè ðàìêè, çàùîòî íàèñòèíà òîâà ïðÿêî ùå ñå îòðàçè âúðõó äåìîêðàòè÷íàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà òåçè ñëóæáè. Като екперт от „РискМонитор“, къде виждате ролята на гражданския контрол върху ДАНС?

Àç íå ñúì ìíîãî óáåäåíà, ÷å íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è èçîáùî ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî òðÿáâà äà ñà ìíîãî áëèçî. Òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà â ìîìåíòà è òåçè èñêàíèÿ íà ãðàæäàíè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ñà ðàçáèðàåìè îò ñëó÷èëîòî ñå ñ Äåëÿí Ïååâñêè. Òîâà å åñòåñòâåíî,

Обектив | Брой 212

51

ПРАВНАТА РАМКА НА ДАНС...

òúé êàòî ñåãà ÷óâñòâèòåëíîñòòà å ïîâèøåíà è å íîðìàëíî äà èìà òàêúâ òèï èñêàíèÿ çà ïî-ãîëÿìà ïðîçðà÷íîñò, çà ïðåäâàðèòåëíî îáñúæäàíå íà êàíäèäàòóðèòå è èçãëåæäà ðåäíî íèå äà çíàåì ìíîãî ïîâå÷å çà òîâà êîé ùå îãëàâè òàçè àãåíöèÿ è êàêâè ñà íåãîâèòå íàìåðåíèÿ. Îò äðóãà ñòðàíà, èçõîæäàéêè îò ÷óæäåñòðàííèÿ îïèò è èçñëåäâàíèÿòà, êîèòî ñìå ïðîâåæäàëè, íå çíàì äîêîëêî åäíà òàêàâà ñòðóêòóðà òðÿáâà äà áúäå íàáëþäàâàíà òîëêîâà áëèçî îò ñòðàíà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Àç îäîáðÿâàì íà òîçè åòàï òåçè èñêàíèÿ, çàùîòî òîâà, êîåòî ñå ñëó÷è ñ èçáîðà íà øåô íà ÄÀÍÑ, áåøå ìåêî êàçàíî ñìåøíî. Âñè÷êî áåøå òîëêîâà ôîðìàëíî, îñîáåíî èçñëóøâàíèÿòà íà êàíäèäàòèòå. Òå áÿõà ïðîâåäåíè ïî èçêëþ÷èòåëíî íåëåï íà÷èí, êîéòî å àáñîëþòíî ôîðìàëåí, çàáëóæäàâàù è ìàíèïóëèðàù – èìàìå äâå êàíäèäàòóðè, èçñëóøâàìå ãè, òå ïðåäñòàâÿò êîíöåïöèèòå ñè, ñëåä êîåòî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå èçáèðà. À òîâà íå å ïðàâèëíèÿò íà÷èí. Òîâà ñå ñëó÷âà âúâ âñåêè èçáîð íà ðúêîâîäåí ïîñò, êîéòî ñìå ïðàâèëè â ïîñëåäíèòå ãîäèíè. Ñïîìíÿòå ñè êàçóñà ñ Âåíåòà Ìàðêîâêà, èçáîðà íà ÷ëåí íà Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä, êàêòî è èçáîðà íà ÷ëåíîâå íà Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò, êîãàòî òå áÿõà îòíîâî òâúðäå ôîðìàëíî èçñëóøâàíè îò ïàðëàìåíòà. Ò.å. ïðîöåäóðàòà íà õàðòèÿ å äîáðå ðàçïèñàíà, íî êîãàòî ñå íàëîæè òÿ äà áúäå ïðèëîæåíà íà ïðàêòèêà, íÿìàìå ìíîãî ñêëîííîñò äà èçïîëçâàìå èçöÿëî íåéíèÿ ïîòåíöèàë. Òîâà ñå ñëó÷è è ñåãà ñ èçáîðà íà íîâ øåô íà ÄÀÍÑ. Íî ñòðóâà ìè ñå, ÷å êîãàòî ãîâîðèì çà êîíòðîë, òðÿáâà ìíîãî ïîâå÷å äà íàáëÿãàìå íà ïàðëàìåíòàðíèÿ êîíòðîë, çàùîòî çà ìåí òîâà ùå áúäå âàæíèÿò åëåìåíò îòòóê íàòàòúê. Çíàåì, ÷å äî ìîìåíòà, êîãàòî áåøå ñúçäàäåíà ÄÀÍÑ, íÿìàõìå êîíòðîë, êîéòî äà áúäå åôåêòèâíî èçïúëíÿâàí îò ñòðàíà íà ïàðëàìåíòà. Èìàøå ïîäêîìèñèÿ êúì Êîìèñèÿòà ïî âúòðåøåí ðåä, íî òàçè êîìèñèÿ ðåàëíî íå å ôóíêöèîíèðàëà íèêîãà. Êîãàòî ñå ñúçäàäå ÄÀÍÑ, â Áúëãàðèÿ çà ïðúâ ïúò âñúùíîñò ñå ñúçäàäå ñïåöèàëèçèðàíà ïàðëàìåíòàðíà êîìèñèÿ, êîÿòî äà êîíòðîëèðà íåéíèòå äåéñòâèÿ. Òîâà áåøå íàèñòèíà ìíîãî ïîëîæèòåëåí îïèò, çàùîòî ïúðâî íèå ñå âìåñòèõìå è ñïàçèõìå èçöÿëî ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, çàùîòî íàâñÿêúäå ïî ñâåòà è èç âñè÷êè ìåæäóíàðîäíè äîêóìåíòè ñå èçèñêâà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò äà ñà ïîäëîæåíè íà ïàðëàìåíòàðåí êîíòðîë.  òîçè ñìèñúë òîâà áå ïîëîæèòåëíà ñòúïêà íàïðåä. Äðóã å âúïðîñúò êàê ôóíêöèîíèðàøå òîãàâà òîçè ïàðëàìåíòàðåí êîíòðîë. Íèå 3-4 ãîäèíè ïîäðåä

íàáëþäàâàõìå íà÷èíà, ïî êîéòî áåøå èçãðàæäàíà àãåíöèÿòà, è ïî-ñïåöèàëíî ìîíèòîðèíãúò íè áåøå íàñî÷åí êúì äåéñòâèÿòà è ôóíêöèèòå íà ïàðëàìåíòàðíàòà êîìèñèÿ çà êîíòðîë âúðõó ÄÀÍÑ.  íàøèòå ìîíèòîðèíãîâè äîêëàäè îò÷èòàõìå ðàçëè÷íèòå äåéñòâèÿ â íåéíîòî ôóíêöèîíèðàíå.  íà÷àëîòî çàáåëÿçàõìå, ÷å èìà åäèí åíòóñèàçúì äà áúäå èçïúëíÿâàí åôåêòèâåí ïàðëàìåíòàðåí êîíòðîë, çàùîòî òîãàâà òàçè êîìèñèÿ, îñâåí ÷å áåøå ñïåöèàëèçèðàíà, òÿ áåøå ñúçäàäåíà, ñëåäâàéêè ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Áÿõà é äàäåíè íàèñòèíà øèðîêè ïðàâîìîùèÿ è èìàøå ïîòåíöèàëà äà èçïúëíÿâà çàäúëáî÷åí è åôåêòèâåí ïàðëàìåíòàðåí êîíòðîë íàä ÄÀÍÑ.  ïîñëåäñòâèå, â ñëåäâàùèòå ãîäèíè, ñå íàáëþäàâàøå åäíà òåíäåíöèÿ íà ñïàä â íåéíèòå äåéñòâèÿ – çàñåäàíèÿòà íàìàëÿâàõà ïî áðîé, à ñ òîâà íàìàëàâàõà òåìèòå è ñôåðèòå, êîèòî áÿõà îáñúæäàíè âúòðå â ïàðëàìåíòàðíàòà êîìèñèÿ. Êàòî öÿëî ñå íàáëþäàâàøå ñïàä íà íåéíàòà ðàáîòà, êîÿòî íå áåøå âúçïðèåìàíà êàòî ìíîãî çàäîâîëèòåëíà. Òîâà, ðàçáèðà ñå, áåøå ñâúðçàíî è ñ íà÷èíà, ïî êîéòî òÿ ñå êîíñòèòóèðàøå. Äåéñòâèÿòà é áÿõà ïðÿêî ñâúðçàíè è ðåôëåêòèðàõà ñïðÿìî ïðåäñåäàòåëÿ íà àãåíöèÿòà, çàùîòî òîãàâà òîé ñå èçáèðàøå íà ðîòàöèîíåí ïðèíöèï. Ò.å. òîãàâà, â çàâèñèìîñò îò òîâà êàêâà áå ëè÷íîñòòà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà êîìèñèÿòà, ìíîãî ÿñíî ñå âèæäàõà è ñúîòâåòíèòå äåéñòâèÿ íà ñàìàòà êîìèñèÿ. Çà òîâà ñåãà ñè ìèñëÿ, ÷å îòòóê íàòàòúê ùå áúäå âàæíî êàêúâ ùå áúäå êîíòðîëúò âúðõó ÄÀÍÑ. Ñåãà, òúé êàòî íîâèÿò ïàðëàìåíò ñúçäàäå îáùà êîìèñèÿ, êîÿòî êîíòðîëèðà âñè÷êè ñëóæáè çà ñèãóðíîñò, à åäíîâðåìåííî ñ òîâà è èçïîëçâàíåòî íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, àç îò÷èòàì êàòî äåôèöèò. Ïðåäèøíèÿò ïàðëàìåíòàðåí îïèò ïîêàçâàøå, ÷å íèå èìàìå îòäåëíè ñòðóêòóðè çà êîíòðîëèðàíåòî è èçîáùî çà íàáëþäàâàíåòî íà òåçè îòäåëíè ñôåðè. Òîâà áåøå ïî-ðåäíèÿò è óäà÷åí âàðèàíò îùå ïîâå÷å, ÷å ñåãà, êîãàòî âúçïðèåìàìå ÄÀÍÑ êàòî åäíà ñâðúõìîùíà ñòðóêòóðà, ìè ñå ñòðóâà, ÷å îòòóê íàòàòúê ùå ñå ñúçäàâàò ïðåäïîñòàâêè çà òîâà êîíòðîëúò ïî íÿêàêúâ íà÷èí äà áúäå ïðåòóïàí. Èñòèíñêèÿò ïàðëàìåíòàðåí êîíòðîë èçèñêâà ìîùåí åêñïåðòåí è àäìèíèñòðàòèâåí êàïàöèòåò è èçèñêâà íàèñòèíà ñåðèîçíî âðåìå è ðàáîòà. Êîãàòî íèå èìàìå åäíà êîìèñèÿ, ïîñâåòåíà íà âñè÷êè ñëóæáè ïëþñ ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, òîâà ùå äîâåäå ïî-ñêîðî äî ôîðìàëíîñò â íàäçîðà è êîíòðîëà íà ñåêòîðà çà ñèãóðíîñò, îòêîëêîòî äî íÿêàêâè åôåêòèâíè äåéñòâèÿ.

Обектив | Брой 212

52

ДИСКУСИЯ 11 íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè íàñòîÿõà äà ñå ïðåêðàòè ïðîöåäóðàòà çà èçáîð íà øåô íà ÄÀÍÑ ñ ïèñìî äî ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå è ïðåäñåäàòåëèòå íà ïàðëàìåíòàðíèòå ãðóïè â 42-òî Íàðîäíî ñúáðàíèå. Ñìÿòàòå ëè, ÷å óïðàâëÿâàùîòî ìíîçèíñòâî îòëîæè òàçè ïðîöåäóðà â ðåçóëòàò îò íàòèñêà íà ÍÏÎ-òàòà? Çà òîâà íåùî âèíàãè ìîæåì äà ãàäàåì. Ïàê êàçâàì, ÷å ñèãóðíî ïî íÿêàêúâ íà÷èí äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî è òîâà çàáàâÿíå íà èçáîð íà íîâ øåô íà ÄÀÍÑ å ñâúðçàíî ñ îáùåñòâåíèòå íåãàòèâíè ðåàêöèè, íî íå çíàì äîêîëêî íèå êàòî íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè òðÿáâà äà ñòîèì òîëêîâà áëèçî äî òîçè òèï èñêàíèÿ. Ðàçáèðà ñå, òðÿáâà äà áúäåì íÿêàêúâ êîðåêòèâ è äà ñëåäèì òåçè ïðîöåñè, êàòî ðåàãèðàìå àäåêâàòíî íà òÿõ, íî òàêà èëè èíà÷å íå ìîæåì äà èçëåçåì îò õèïîòåçàòà, â êîÿòî èçáîðúò íà òîçè òèï ðúêîâîäíà äëúæíîñò è ÷îâåê, êîéòî äà îãëàâè ÄÀÍÑ, å ïî íÿêàêúâ íà÷èí ïîëèòè÷åñêè. Ñàìèÿò õàðàêòåð íà ñëóæáàòà íàëàãà òîâà òÿ äà áúäå ïî-áëèçî äî è ñâúðçâàíà ñ èçïúëíèòåëíàòà âëàñò, îòêîëêîòî ñ ïàðëàìåíòà è ïî íÿêàêúâ íà÷èí îáùåñòâîòî. Çàòîâà ñè ìèñëÿ, ÷å âñè÷êî å âúïðîñ, êîëêîòî è ãðóáî äà ïðîçâó÷è, íà íÿêàêúâ âèä ïîëèòè÷åñêè ïàçàðëúê êîé äà îãëàâè òàçè àãåíöèÿ. Íÿêàê ñè àç òðóäíî ìîãà äà ïîâÿðâàì, ÷å ñå òúðñè íàé-ïîäõîäÿùèÿò ÷îâåê, à ìè ñå èñêà áúäå òàêà.  íîðìàëíèòå öèâèëèçîâàíè äåìîêðàòè÷íè äúðæàâè òîâà å ðúêîâîäíèÿò êðèòåðèé, íî ó íàñ, çà ñúæàëåíèå, íå å òàêà è òî÷íî ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà íèå òðÿáâà äà ðåàãèðàìå è äà áúäåì íÿêàêúâ êîðåêòèâ íà ïîëèòè÷åñêè äåéñòâèÿ. Смятате ли, че процедурата за избор на шеф на ДАНС беше достатъчно прозрачна?

Íå, íå ìèñëÿ, ÷å áåøå äîñòàòú÷íî ïðîçðà÷íà. Ñïîðåä ìåí áåøå ïî-ñêîðî îò åäíà ñòðàíà â óùúðá íà Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“, îò äðóãà ñòðàíà áåøå íàïðàâåíà ÷èñòî ôîðìàëíî è ïîñêîðî â ñòðåìåæ äà çàáëóäè îáùåñòâåíîòî ìíåíèå çà òîâà, ÷å ùå ñå íàïðàâè åäíî ïóáëè÷íî äîñòúïíî îáñúæäàíå. Êàòî öÿëî çà ìåí âñè÷êî òîâà áåøå ïî-ñêîðî åäèí íåïðèÿòåí èíñòèòóöèîíàëåí òåàòúð, êîéòî ñå ðàçèãðà è êîéòî íå äîâåäå äî íèùî. Íî ïàê êàçâàì - íå çíàì äàëè ïî ïðèíöèï å ðåäíî òîçè òèï

êàíäèäàòóðè çà ðúêîâîäèòåëè êàòî øåôà íà ÄÀÍÑ äà áúäàò òîëêîâà øèðîêî îáñúæäàíè.  òîçè ìîìåíòà ìîæå áè å áèëî óäà÷íî, çà äà îòãîâîðè ïî íÿêàêúâ íà÷èí íà îáùåñòâåíèòå î÷àêâàíèÿ, çàùîòî âèæäàìå, ÷å ìàëêî èëè ìíîãî òåçè ïðîòåñòè ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñå îòðàçÿâàò íà äåéñòâèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Âèäÿõìå, ÷å ñàìèÿò èçáîð íà íîâ øåô íà ÄÀÍÑ áåøå âíèìàòåëíî îãëåäàí - óæ ñå âêàðâàõà íÿêàêâè êàíäèäàòóðè, òå òðÿáâàøå äà áúäàò ãëàñóâàíè â îïðåäåëåí äåí, çàùîòî áÿõà âêàðàíè â äíåâíèÿ ðåä íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, íî â ñúùîòî âðåìå òå íå áÿõà ãëàñóâàíè. Ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñå ñïåêóëèðàøå ñ òàçè òåìà, ìåäèèòå áÿõà íàùðåê, îáùåñòâîòî ñúùî, íî â êðàéíà ñìåòêà âèäÿõìå, ÷å Íàðîäíîòî ñúáðàíèå èçáðà î÷àêâàíàòà êàíäèäàòóðà áåç ñåðèîçåí äåáàò. Ñåãà ïðåäñòîè äà âèäèì è êàê ùå ñå îòðàçÿò òåçè äåéñòâèÿ, êàê ùå ðåàãèðà îáùåñòâîòî, ìåäèèòå è íàé-âå÷å êàê òîâà ùå ñå îòðàçè íà ñàìàòà àãåíöèÿ. Смятате ли, че новият избор за шеф на ДАНС, а именно изборът на Владимир Писанчев, би могъл да отключи нова серия от негодувания и протести?

Àç íå çíàì äàëè òåçè íåãàòèâíè ðåàêöèè ùå ñà êîíêðåòíî ñâúðçàíè ñ òîçè èçáîð. Êàòî öÿëî òåçè îáùåñòâåíè ðåàêöèè âúçïðèåõà åäèí õàðàêòåð è â ìîìåíòà íåäîâîëñòâîòî å ìíîãî ïî-ìàùàáíî, çàùîòî ïðîòåñòèòå çàïî÷íàõà îò åäèí êîíêðåòåí ïîâîä – èçáîðà íà Äåëÿí Ïååâñêè, íî ñëåä òîâà ïðåðàñíàõà â íåùî ìíîãî ïî-ìàùàáíî, ïî-ãåíåðàëíî è ïî-åòè÷íî. Õîðàòà ïðîòåñòèðàò âå÷å ìíîãî ïîâå÷å ïðîòèâ ëèïñàòà íà ïîëèòè÷åñêà åòèêà, ïîðàäè ëèïñàòà íà ïîëèòè÷åñêè ìîðàë è çàòîâà ñè ñìèñëÿ, ÷å òåçè ïðîòåñòè ùå ïðîäúëæàò ïî-ñêîðî çà òîâà, îòêîëêîòî ïîðàäè êîíêðåòíè íàçíà÷åíèÿ. Ñïîðåä ìåí îòòóê íàòàòúê ïîëèòè÷åñêèÿò æèâîò â Áúëãàðèÿ ùå áúäå ïðîìåíåí è ïî íÿêàêúâ íà÷èí âëàñòèòå è óïðàâëÿâàùèòå âèíàãè ùå èìàò åäíî íà óì çà òåõíèòå äåéñòâèÿ, çàùîòî ìè ñå ñòðóâà, ÷å îáùåñòâîòî âå÷å å ñúáðàëî ñìåëîñòòà è óâåðåíîñòòà, ÷å íåãîâàòà ðåàêöèÿ è íåäîâîëñòâîòî ìó ìîæå äà ïðåäèçâèêàò íÿêàêâè ïðîìåíè. Ñìÿòàì, ÷å òîâà å åäíà îò ãîëåìèòå ïîáåäè íà îáùåñòâåíîòî íåäîâîëñòâî è ïðîòåñòèòå, íà êîèòî ñìå ñâèäåòåëè, à è ïðåêè ó÷àñòíèöè. Èíòåðâþ íà Ôàíè Ìëàäåíîâà, ñòóäåíò ïî ñîöèîëîãèÿ è ñòàæàíò â ÁÕÊ

Обектив | Брой 212

53

КНИГИ Марта Методиева

Сборникът с документи, който раздели историците Âñè÷êî çàïî÷íà, êîãàòî ïðåäè áëèçî äâå ãîäèíè äâàìà áúëãàðñêè åâðîäåïóòàòè ñå „ðàçñúðäèõà” îò èìåòî íà Áúëãàðèÿ íà áúäåùèÿ ìàêåäîíñêè ôèëì „Òðåòî ïîëóâðåìå”, êîéòî ùåøå äà ðàçêàæå çà íåñïàñåíèòå åâðåè îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Ïèðîò. Âïîñëåäñòâèå ôèëìúò ñå îêàçà íå òîëêîâà ãðúìîâåí è ðàçîáëè÷èòåëåí, à ïî-ñêîðî ëþáîâåí è ïîëçâàù ìàùàáíèòå èñòîðè÷åñêè îáñòîÿòåëñòâà çà ðàçêàçâàíåòî íà åäíà ïî-ñêðîìíà ëè÷íà èñòîðèÿ, íî ñïóñúêúò áå äðúïíàò. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò ñìåòíà, ÷å ñè çàñëóæàâà äà ïîñâåòè óñèëèÿ, ñòðàñò è îðãàíèçàöèîíåí ïîòåíöèàë çà èçâúðâÿâàíåòî íà åäèí ïðîòèâîðå÷èâ, òðóäåí è íåïðèåìëèâ çà ìíîçèíñòâîòî, íî íàé-âå÷å çà áúëãàðñêàòà äúðæàâà ïúò: äîâúðøâàíåòî íà èçðå÷åíèåòî çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè. Îñâåí ìíîãîáðîéíèòå ìàòåðèàëè, èçëåçëè ïî òåìàòà â ñïèñàíèåòî íà ÁÕÊ „Îáåêòèâ”, ïðåç îêòîìâðè ìèíàëàòà ãîäèíà îðãàíèçàöèÿòà îñúùåñòâè ñðåùàòà íà âèäíè èçñëåäîâàòåëè íà Õîëîêîñòà íà êîíôåðåíöèÿ, íàðå÷åíà „Äà îïîçíàåì ìèíàëîòî ñè”. Áå ðàçãúðíàò äåáàòúò îêîëî ôàêòà, ÷å ïîðàäè ðàçëè÷íè ïðè÷èíè áúëãàðñêàòà äúðæàâà è îáùåñòâî îòêàçâàò äà ïðåäñòàâÿò äâåòå ëèöà íà èñòèíàòà çà

ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè: äà, 48 000 ñà çàïàçèëè æèâîòà ñè, áëàãîäàðåíèå íà ëè÷íîñòè êàòî äåïóòàòà Äèìèòúð Ïåøåâ, ìèòðîïîëèòèòå Êèðèë è Ñòåôàí, ðåøåíèåòî íà äúðæàâíèÿ ãëàâà ïî îíîâà âðåìå öàð Áîðèñ III; íî 11 343 åâðåè ñ áúëãàðñêî ïîäàíñòâî âñå ïàê ñà áèëè äåïîðòèðàíè è â ïîñëåäñòâèå ñðåùíàëè íåèçáåæíàòà ñè ñìúðò â êîíöåíòðàöèîííèÿ ëàãåð Òðåáëèíêà. Àêî êîíôåðåíöèÿòà áå ïúðâàòà ñòúïêà â îïèòà íà ÷àñò îò áúëãàðñêîòî îáùåñòâî äà êàæå öÿëàòà èñòèíà, äà ïîèñêà ïðîøêà çà ñúó÷àñòèåòî â íåñïàñÿâàíåòî íà õèëÿäè õîðà, äà èçñëóøà èçñëåäâàíèÿòà íà ìíîãî ñïåöèàëèñòè, êîèòî çà æàëîñò çíàÿò ïîâå÷å çà áúëãàðñêîòî ó÷àñòèå â ñúáèòèÿòà îò 1943 ã. îò ñàìèòå áúëãàðè, òî ïðåäñòàâÿíåòî íà åäíà êíèãà íà 26 þëè â çàëà „Àêàäåìèêà” íà ÁÕÀ áå åñòåñòâåíèÿò çàâúðøåê íà òðóäíàòà è áîëåçíåíà ñðåùà ñ íåëèöåïðèÿòíàòà è íåãàòèâíà ñòðàíà íà åäíà èñòîðè÷åñêà èñòèíà. Áëàãîäàðåíèå íà îãðîìíèòå ñè óñèëèÿ, èçñëåäîâàòåëñêè ïîòåíöèàë, åêñïåðòíîñò, íî íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ãðàæäàíñêè è ÷îâåøêè äúëã, ïðîôåñîð Íàäÿ Äàíîâà è Ðóìåí Àâðàìîâ óñïÿâàò, ñ ïîìîùòà íà âåðíè ñúìèøëåíèöè êàòî ÁÕÊ è èçäàòåëñòâî „Îáåäèíåíè èçäàòåëè”, äà

Обектив | Брой 212

54

СБОРНИКЪТ С ДОКУМЕНТИ, КОЙТО РАЗДЕЛИ ИСТОРИЦИТЕ

ñúñòàâÿò è èçäàäàò äâóòîìåí ñáîðíèê ñ äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Ïèðîò ïðåç 1943 ã. Áëèçî 2000-òå ñòðàíèöè, èçðîâåíè îò àðõèâèòå ñâèäåòåëñòâà çà ó÷àñòèåòî íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà è íà îòäåëíè ëè÷íîñòè â ïðåñìåòíàòîòî, ó÷óäâàùî äîáðå îðãàíèçèðàíîòî è ñúâñåì „îáîñíîâàíî” ïîäãîòâÿíå íà õèëÿäè õîðà äà íàïóñíàò ïðåäåëèòå íà Áúëãàðèÿ, áè òðÿáâàëî ÿñíî è äåôèíèòèâíî äà ñëîæàò êðàé íà „ñúøèâàíåòî íà áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ ñàìî îò ëúñêàâè ïàð÷åíöà, êîèòî íè õàðåñâàò” è äà äàäàò ñâîáîäà è âúçìîæíîñò íà èñòèíñêèòå ó÷åíè äà èçñëåäâàò áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ sine ira et studio[1]. Öèòàòúò â êàâè÷êè å îò Äàíèåëà Êîëåâà, êîÿòî çàåäíî ñ ïðåäñåäàòåëÿ íà ÁÕÊ Êðàñèìèð Êúíåâ, èçäàòåëÿ íà êíèãàòà ßñåí Àòàíàñîâ è Äèìèòúð Áå÷åâ ïðîíèêíîâåíî è óáåäèòåëíî ïðåäñòàâèõà ñáîðíèêà. Òå äàäîõà, îò åäíà ñòðàíà, íàäåæäà, ÷å òîé âñå ïàê ùå áúäå èçïîëçâàí ïî ïðåäíàçíà÷åíèå îò ñåðèîçíè è êà÷åñòâåíè èçñëåäîâàòåëè, íî îò äðóãà, èçðàçèõà ñúìíåíèåòî ñè çà ðàäóøíî ïîñðåùàíå îò îñòàíàëèòå êîëåãè îò ãèëäèÿòà íà èñòîðèöèòå. Íå áèâà äà ñå ïîäìèíàâà è ôàêòúò, ÷å ïîðàäè ðàçëè÷íè ïðè÷èíè, ëåñíè çà îïèñâàíå ñ îáðàçà íà ãîðåùèÿ êàðòîô, êîéòî íèêîé íå èñêà äà âçåìå â ðúöå, ñúñòàâèòåëèòå íà ñáîðíèêà ñà ñðåùíàëè àáñîëþòíà ñúïðîòèâà è íåæåëàíèå çà ñúäåéñòâèå íàé-âå÷å è, çà ñúæàëåíèå, ïî ïîäðàçáèðàíå, îò áúëãàðñêàòà äúðæàâà, íî ñúùî, è âå÷å èçíåíàäâàùî è çà íÿêîè îáåçêóðàæàâàùî, îò ñòðàíà íà íàé-ëîãè÷íèÿ ó÷àñòíèê â ïîäîáíî íàó÷íî ñúáèòèå - Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Àðõèâè”.  òîçè ðåä, îòêàçèòå çà èçäàâàíå íà äâóòîìíèêà îò ñòðàíà íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò è èçäàòåëñòâîòî íà ÁÀÍ ñëåäâàò âå÷å ÿñíî çàäàäåíàòà ëîãèêà íà íåæåëàíèå „äà ñå âàäÿò ñêåëåòè îò ãàðäåðîáà”, êàêòî îïðèëè÷è ãîâîðåíåòî çà äåïîðòàöèÿòà ïðåäñåäàòåëÿò íà ÁÕÊ Êðàñèìèð Êúíåâ. Ëåñíà è î÷àêâàíà å íåãàòèâíàòà îáùîäúðæàâíà ðåàêöèÿ êúì òàêîâà ðåâíîñòíî ïîääúðæàíå íà

[1] Èçñëåäâàíåòî íà èñòîðèÿòà, áåç ãíÿâ è ïðåäðàçñúäúöè, å îñíîâíà ÷åðòà íà äîáðèÿ èñòîðèê ñïîðåä Òàöèò, ðèìñêè èñòîðèê, êîéòî çàïî÷âà òðàäèöèÿòà íà ìîäåðíîòî åâðîïåéñêî èñòîðè÷åñêî ïèñàíå, ðàçëè÷àâàùî ñå îò êëàñè÷åñêîòî ðèìñêî íàé-âå÷å ñ öåííîñòòà èñòîðèÿòà äà ñå ãðàäè âúç îñíîâà íà äîêàçàíè ôàêòè, à íå äà áúäå „ïîäïèðàíà” îò ìèòîâå è ëåãåíäè, êîèòî óãîäíî ïîïúëâàò ïðàçíèíè èëè ñêðèâàò íåïðèÿòíè èñòèíè.

öåííîñòòà äà ñå òúðñè èñòèíàòà, êîÿòî ùå å çà ñìåòêà íà äîáðèÿ èìèäæ íà ñòðàíà, êúì êîÿòî è áåç òîâà èìà òâúðäå ìíîãî ðåçåðâè, íàé-âå÷å êàòî ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Îáÿñíèì å óñòðåìúò äîêðàé äà ñå èçïîëçâà åäíî ïðåêðàñíî äúðæàâíè÷åñêî è ëè÷íîñòíî ïîñòèæåíèå, âñëåäñòâèå íà êîåòî 48 000 ÷îâåøêè ñúùåñòâà íå ñà çàãóáèëè æèâîòà ñè, êîãàòî â ñúùîòî âðåìå ìèëèîíè òåõíè ñúáðàòÿ, æèâååùè â äðóãè åâðîïåéñêè äúðæàâè, íå ñà èìàëè ïîäîáåí øàíñ. Öåëòà äà ñå çíàå öÿëàòà èñòèíà îáà÷å íå îìàëîâàæàâà äîáðàòà é ÷àñò, íÿìà êàê äà ãî ñòîðè. Âñå ïàê ÷èñëàòà, êàêòî è äîêóìåíòèòå, ñàìè ãîâîðÿò è âèíàãè èìàò ïîñëåäíàòà äóìà. Íåîáÿñíèì å ñòðàõúò îò òÿõ. Îùå ïî-ëîøî çà ìëàäèòå ó÷åíè â Áúëãàðèÿ å, ÷å å íåïðîôåñèîíàëåí. Òîé îáðè÷à áúëãàðñêàòà èñòîðè÷åñêà îáùíîñò íà áðàííè÷åñòâî è ñúñòàâÿíå íà „ïðàâèëíà” è „äîáðà” èñòîðèÿ, êîåòî íå å èñòèíñêî íàó÷íî ïîâåäåíèå. Êîãàòî â ìèêðîïëàí åäèí ðîäèòåë ïðèçíàå, ÷å ðåäîì ñ ïîñòèæåíèÿòà ñè äåòåòî ìó å äîïóñêàëî è ãðåøêè, òîâà íå çíà÷è, ÷å ñå äîáàâÿ è îòêðîâåíèåòî, ÷å âñëåäñòâèå íà íåãàòèâíîòî äåëî íà äåòåòî, ðîäèòåëÿò ìó âå÷å íå ãî îáè÷à èëè îùå ïî-ëîøî, ñïèðà äà ìó áúäå òàêúâ. Òàçè ëîãèêà áè òðÿáâàëî äà ñå ïîäðàçáèðà è çà ìàêðîïëàíà íà åäèí íàðîä. Áèäåéêè ñáîð îò îòäåëíè ëè÷íîñòè, òîé å äîáðå äà ñëåäâà èíäèâèäóàëíèòå ðåàêöèè, à íå äà ñå êðèå â ãðóïîâà íåïðèêîñíîâåíîñò è ðàäååíå çà ñâÿòîòî èìå íà íàðîäåí ñáîð îò àíîíèìíè èíäèâèäè. Àêî íå äðóãî, òî ïîñëåäíèÿò ìåñåö è ïîëîâèíà ïðîòåñòè äîêàçà, ÷å õîäåùèòå òàì èìàò âîëÿòà äà ãî ïðàâÿò îò ñîáñòâåíî èìå, ïðåäñòàâÿéêè ñåáå ñè, ñâîèòå íåäîñòàòúöè, ãðåøíè èçáîðè, áåçèçõîäèöà, íî âñå ïàê è âÿðà â ñîáñòâåíèÿ ñè ìèêðîïîòåíöèàë äà ñå ñïðàâÿò ñ ïîðåäíàòà òðóäíîñò. Íåçðÿëî å äà ñå âÿðâà è ïîääúðæà òåçàòà íà áåçãðåøíîñòòà – ïîäîáíî íà âñåêè ÷îâåê, êîéòî ïîðàñòâà, ãðåøåéêè è ïîïðàâÿéêè ñå, åäèí íàðîä èçâúðâÿâà ñúùèÿ ïúò. Àêî íå áå ïðîâåäåí ëåñíî ñïîäåëåí è ïðèåò îò îáùåñòâåíîòî ìíåíèå „âúçðîäèòåëåí ïðîöåñ” ñàìî 30 ãîäèíè ñëåä íå äîêðàé ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè, ìîæåøå äðóæíî äà ñå îáèäèì, îáåäèíåíè îò áúëãàðñêàòà íè èäåíòè÷íîñò è ïðèíàäëåæíîñò è äà êàæåì: „Ñòèãà, íåêà äà ãîâîðèì ñàìî çà ñïàñÿâàíåòî, äðóãîòî íå å ìîãëî äà ñå ïðåäîòâðàòè, êàêòî ìíîãî ïî-ìàùàáíè è óæàñÿâàùè äúðæàâíè÷åñêè ïðåñòúïëåíèÿ, íàïðàâåíè â èìåòî

Обектив | Брой 212

55

КНИГИ íà íàöèîíàëíàòà ïîëèòèêà!” Íî íå ìîæåì äà ñè ïîçâîëèì ïîäîáåí ëóêñ. Êàêòî ïðåäñòàâÿùèòå ñáîðíèêà êàçàõà, äîêóìåíòèòå ñâúðçàíî ïîêàçâàò êàêòî äúðæàâíè÷åñêàòà ëèíèÿ íà îðãàíèçèðàíå íà äåïîðòàöèÿòà, òàêà è ÿâíîòî è îñúçíàòî ëè÷íî ó÷àñòèå è ñúäåéñòâèå îò ñòðàíà íà ìíîãî áúëãàðñêè ãðàæäàíè, ãîëÿì ïðîöåíò îò êîèòî ñà áèëè ó÷èòåëè! Áèòîâîñòòà íà çëîòî, ïî äóìèòå íà èñòîðèêà Îëãà Òîäîðîâà, êîÿòî ïðàâè àëþçèÿ ñ áàíàëíîñòòà íà çëîòî íà Õàíà Àðåíä, íå áèâà è íå ìîæå äà ñå ïîäöåíÿâà. Òîëåðàíòíîñòòà å êðåõêî ïîíÿòèå, êîåòî âñåêè äåí òðÿáâà äà ñå îòñòîÿâà, íà öåíàòà íà ãîëåìè òðóäíîñòè è óñèëèÿ. Òÿ íå ñå ïîäðàçáèðà è íå å òðàéíà ÷åðòà íà íèòî åäèí ÷îâåê, íèòî íà åäèí íàðîä. Âèö, êîéòî ÷óõ íàñêîðî, ðàçêàçàí îò äåòå, áåç íèêàêâà ðåàêöèÿ îò ñòðàíà íà âúçðàñòíèòå, äîáðå èëþñòðèðà òîçè ôàêò. „Ñìåøíîòî” è óæàñÿâàùîòî â íåãî å îáåçëè÷àâàíåòî íà îòäåëíè ïðåäñòàâèòåëè íà åäèí åòíîñ â ãðóïîâîòî

âúçïðèÿòèå íà åäíà íåïðèåìàíà îò áúëãàðèòå îáùíîñò. Òàçè òåíäåíöèÿ ñ äíåøíà äàòà èçîáùî íå å íîâà çà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è ñúâñåì ÿñíî ñå âèæäà îùå â äîêóìåíò îò 1943 ã. Òîé å èçïîëçâàí çà êîðèöàòà íà âòîðèÿ òîì îò Ñáîðíèêà ñ äîêóìåíòè çà äåïîðòàöèÿòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè îò íîâîïðèñúåäèíåíèòå çåìè è ïðåäñòàâëÿâà ïðèëåæåí ñïèñúê, íàïèñàí íà ÷èñò áúëãàðñêè îò ïðåäè 1945 ã., êîéòî èçáðîÿâà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä îò âðåìåííèÿ êîíöåíòðàöèîíåí ëàãåð â ãðàä Ñêîïèå.  íåãî ñà âêëþ÷åíè: Äåöà äî 4 ãîäèíè - 134 Äåöà îò 4-10 ãîäèíè – 194 Ëèöà îò 10 ãîäèíè íàãîðå – 1673 Èëè âñè÷êî ëèöà – 2001 Ôàìèëèè – 556 Òåçè àíîíèìíè ÷èñëà, íàðå÷åíè „ëèöà”, ñà îïèñàíè, çà äà áúäàò íàòîâàðåíè íà âëàê îò Ñêîïèå è èçïðàòåíè â Òðåáëèíêà.

Марта Методиева е преподавател по латински в НГДЕК и НБУ. Член на УС на БХК. От 12 години води рубриката “По света”.

Обектив | Брой 212

56

КНИГИ

Александър Везенков:

Солидна документална публикация, практически неатакуема Надявам се, че сте успели да хвърлите поглед на книгата, но така или иначе това, което бих искала да ви попитам, е по-общо и е свързано по-скоро с научната среда и нагласа, в която двутомникът излиза.

Ñáîðíèêúò å ìíîãî èíòåðåñåí. Ìàêàð ïî òàçè òåìà îñíîâíèòå äîêóìåíòè äà ñà ïóáëèêóâàíè íÿêîëêîêðàòíî, è ñúñòàâèòåëèòå îòáåëÿçâàò òåçè ïðèíîñè, òóê èìà äîñòà íîâè íåùà äà ñå ïðî÷åòàò. Защо за всички гости на представянето на книгата беше толкова сигурно, че тя ще предизвика по-скоро негативна реакция? Все пак това е сборник с документи, а не някакво идеологизирано говорене, подкрепено с емоции, но не и с факти. Изследването на архивите не е ли най-чистата форма на правене на история?

Ïðåäïîëàãàì ñúäÿò ïî ðåàêöèèòå, êîèòî ïðåäèçâèêà êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ “Ñïàñåíèå” è ïàäåíèå” äîðè â ñîáñòâåíèòå èì ñðåäè. Íå çíàì íÿêîè äà ìó å êàçàë íåùî íàïðåêè, âñè÷êè ñå äúðæàò ìíîãî ïî÷òèòåëíî ñ íåãî, íî îò ðàçëè÷íè ñòðàíè ñå ÷óâàõà êîìåíòàðè, ÷å å ïðåêàëèë ñ ÷åðíèòå êðàñêè, ÷å íå òðÿáâàëî äà ñå çàõâàùà ñ òåìàòà çà “åâðåèòå” è ïð. Ïúê è òðóäíîñòèòå ïî îòïå÷àòâàíåòî íà ñàìèÿ ñáîðíèê – äîêîëêîòî ñå ðàçáðà, ïîíå äâà îò îòêàçèòå íà äúðæàâíè èíñòèòóöèè äà ñå àíãàæèðàò ñ ïóáëèêàöèÿòà ñà äîøëè îò ìîäåðíî ìèñëåùè èñòîðèöè. Èçîáùî âñè÷êè óâàæàâàò ñúñòàâèòåëèòå, íî òåìàòà å òðóäíà çà âúçïðèåìàíå. Ïî âðåìå íà ñàìîòî ïðåäñòàâÿíå åäèí êîëåãà

èðîíè÷íî ïîäìåòíà, ÷å â çàëàòà èìà ïîâå÷å õîðà, îòêîëêîòî ñà ïîäïèñàëè ïåòèöèÿòà çà ïî÷èòàíåòî íà æåðòâèòå îò Õîëîêîñòà îò 8 ìàðò 2013 ã. À âñúùíîñò ïî-äîáðå å äà èìà íåãàòèâíà ðåàêöèÿ, íî ÿñíî è ïóáëè÷íî èçðàçåíà, çàùîòî íàé-åôèêàñíèÿò ìåòîä çà ïðîòèâîäåéñòâèå íà ïîäîáíè êíèãè å äà ñå îòìèíàâàò ñ ìúë÷àíèå. Èíà÷å, ñúãëàñåí ñúì ñ âàñ - â ñëó÷àÿ èìà ãîëÿìî ïðåäèìñòâî, ÷å ñòàâà äóìà çà ñîëèäíà äîêóìåíòàëíà ïóáëèêàöèÿ. Çàùîòî íåòðàäèöèîííèòå òåçè â èñòîðèîãðàôèÿòà ïîíÿêîãà áèâàò èçëàãàíè ïðîâîêàòèâíî è íåäîñòàòú÷íî àðãóìåíòèðàíî, à òóê èìàìå åäíà ìíîãî ñåðèîçíà ðàáîòà, ïðàêòè÷åñêè íåàòàêóåìà. Ñúùåâðåìåííî, àêî ãîâîðèì ïî ïðèíöèï, òðÿáâà äà ñè äàâàìå ñìåòêà, ÷å ïóáëèêóâàíåòî íà äîêóìåíòè îò àðõèâèòå íå å ãàðàíöèÿ ñàìî ïî ñåáå ñè. Èìà ñè öÿëà òðàäèöèÿ íà ïîäáèðàíå íà óäîáíè äîêóìåíòè çà âñÿêàêâè òåçè è îôîðìÿíåòî èì â äåáåëè ñáîðíèöè, êîèòî ïðåòåíäèðàò äà êàçâàò ñàìî èñòèíàòà è çàïî÷âàò ñúñ çàêëèíàíèÿ îò òèïà “äîêóìåíòèòå íå ëúæàò”. Äîñòàòú÷íî å äà ñðàâíèì êàê ïî åäíà è ñúùà òåìà èñòîðèöèòå îò ñúñåäíè ñòðàíè ïîäáèðàò ñúâñåì ðàçëè÷íè äîêóìåíòè. Äîðè ò. íàð. “âúçðîäèòåëåí ïðîöåñ” áåøå ñúïðîâîäåí îò ïóáëèêóâàíå íà äîêóìåíòè çà “èñëÿìèçàöèÿòà”, òàêà ÷å íåêà çàïàçèì èçâåñòåí ñêåïòèöèçúì. Ако тази негативност наистина се потвърди, то означава ли,

Обектив | Брой 212

57

КНИГИ че мнозинството български историци не гледат на себе си като на учени, които sine ira et studio изследват историята, а единствено като на бранители и гаранти на положителната и градивно звучаща българска версия на случилото се на Балканите в последните векове?

Íÿêàê îòâúòðå ìè èäâà äà êàæà “Àìè òî ñè å òî÷íî òàêà!”. Íî âñå ïàê íå áèâà äà ñå àáñîëþòèçèðà. Èñòèíàòà å, ÷å ìíîãî èíà÷å äîáðîñúâåñòíè èçñëåäîâàòåëè, äîðè ñ ïðèíîñè â èçÿñíÿâàíå íà åäíè èëè äðóãè íåóäîáíè âúïðîñè, ÷åñòî èìàò çàäðúæêè äà îòèäàò äîêðàé.  êðàéíà ñìåòêà õîðàòà íàèñòèíà âÿðâàò â íÿêîè èäåàëèçèðàíè ïðåäñòàâè çà íàöèîíàëíîòî ìèíàëî, òå ñà ÷àñò îò èäåíòè÷íîñòòà èì. Íî íåçàâèñèìî îò ïúðâîíà÷àëíèòå íåãàòèâíè ðåàêöèè, ïîâå÷åòî îò òåçè êîëåãè ùå ñå çàìèñëÿò ìàëêî ïîâå÷å çàíàïðåä è ùå âçåìàò ïîä âíèìàíèå èçíåñåíèòå äàííè. Има ли шанс, според вас, да се отървем от патоса и дамгата на 1300 години България, на “Време разделно”, на “Хан Аспарух”, на тупането в гърдите и викането с гордост “булгар, булгар”?

Íÿêîè õîðà ó íàñ ñðàâíèòåëíî óñïåøíî ñà ñå îñâîáîäèëè îò ïîäîáíè íàñëîåíèÿ, äðóãè ñå ÷óâñòâàò ìíîãî äîáðå ñ òóïàíåòî ïî ãúðäèòå è êàòî ÷å ëè íå óñåùàò íóæäà äà ñå îòúðâàâàò îò íèùî. Äàæå “1300 ãîäèíè Áúëãàðèÿ” èì å ìàëêî, êàçâàò ÷å áèëà îùå ïî-äðåâíà, “õàí Àñïàðóõ” èì çâó÷è òóðñêî è äúðæàò äà ãî íàðè÷àò “êàí” âì. “õàí”, íà “Âðåìå ðàçäåëíî” íå èì õàðåñâà ñàìî, ÷å íå å ïîëó÷èëî Íîáåëîâà íàãðàäà è ïð. Ðàçíîïîñî÷íî ñå ðàçâèâàò íàãëàñèòå â òîâà îòíîøåíèå. Според вас национализмът и антисемитизмът в България вървят ли ръка за ръка, имат ли еднакъв корен? Напоследък чувам мнения от докторанти по история, че национализмът е добро понятие за отношение към държавността, стига да не се злоупотребява с него…. Чудя се коя ценност определя границата на доброто и лошото ползване на термина?!

Ñìÿòà ñå, ÷å àíòèñåìèòèçìúò íå å òîëêîâà ñèëåí ïðè áúëãàðñêèÿ íàöèîíàëèçúì è êñåíîôîáèÿ, êàêòî â íÿêîè äðóãè ñëó÷àè. Çàòîâà ùå áúäå ìíîãî ïîáîëåçíåíî, êîãàòî ñå ïóáëèêóâàò äåáåëè òîìîâå ñ äîêóìåíòè çà òîâà íàïðèìåð êàêâî ñà ïðàâèëè áúëãàðñêèòå îêóïàöèîííè âëàñòè ñïðÿìî ñúðáè è ãúðöè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, êàê å ñìàçàíî

Äðàìñêîòî âúñòàíèå è ïð.  ãåðìàíñêè äîêëàäè îò îíîâà âðåìå, ÷åñòî ñå ñðåùà íåäîâîëñòâî îò èçëèøíàòà áðóòàëíîñò íà áúëãàðñêèòå âëàñòè. Âúïðîñúò å ïî-ñêîðî â ìèòîëîãèçèðàíîòî “ñïàñÿâàíå íà áúëãàðñêèòå åâðåè” – ó íàñ ïî÷òè âñè÷êè ñè âúîáðàçÿâàò, ÷å òîâà áèëî íåùî óíèêàëíî è ôåíîìåíàëíî. Èìåííî òîâà ïðàâè çàëîãúò òîëêîâà âàæåí çà áúëãàðñêèÿ íàöèîíàëèçúì. Âñúùíîñò ïðåç ìàðò 1943 ã. ôàøèñòêà Èòàëèÿ íå äåïîðòèðà åâðåè, Óíãàðèÿ è Ðóìúíèÿ íå äåïîðòèðàò, äîðè Ñëîâàêèÿ ïî òîâà âðåìå îòêàçâà. Äåïîðòèðà ñå îò îêóïèðàíè îò íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ ñòðàíè (òå íàèñòèíà íå ñà ìàëêî) è òåõíèòå ìàðèîíåòíè ðåæèìè, êîèòî íÿìàò èçáîð èëè ïúê íà âëàñò ñà ïîñòàâåíè íàèñòèíà êðàéíè åëåìåíòè. Îò Èòàëèÿ è Óíãàðèÿ äåïîðòèðàò ñëåä êàòî ïîïàäàò ïîä ãåðìàíñêà îêóïàöèÿ. Ãîëÿìà å çàñëóãàòà íà îíåçè, êîèòî ñà ñïðåëè äåïîðòàöèÿòà îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà öàðñòâîòî, íî äîðè ñàìî ñ òàçè îò íîâèòå çåìè Áúëãàðèÿ ñå îêàçâà ïî îíîâà âðåìå åäèíñòâåíàòà ñóâåðåííà äúðæàâà, îñâåí íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ, êîÿòî ïðàùà åâðåè êúì ëàãåðèòå íà ñìúðòòà. Òàêàâà å òúæíàòà èñòèíà çà “áúëãàðñêîòî èçêëþ÷åíèå”. Íî ïî òàçè òåìà òåïúðâà èìà äà ñïîðèì. Èíà÷å èçãëåæäà ëîãè÷íî, ÷å íàöèîíàëèçìúò íå å ïðîáëåì, àêî íå ñå çëîóïîòðåáÿâà ñ íåãî. Ñàìî ÷å â äúëãîñðî÷åí ïëàí âñåêè íàöèîíàëèçúì ñòèãà äî êðàéíîñòè. Äîðè áèõ êàçàë, áåç äà ñúì ìíîãî çàïîçíàò ñ òåîðèèòå çà íàöèîíàëèçìà, ÷å ñúùèíàòà ìó å èìåííî âïðÿãàíåòî íà ÷óâñòâîòî çà “åòíè÷åñêà” ïðèíàäëåæíîñò çà ïîëèòè÷åñêè öåëè, à òîâà â ïåðñïåêòèâà îòâàðÿ ïúòÿ è çà ðàçëè÷íè èçâðàùåíèÿ. Åñòåñòâåíî íå å ñàìî íàöèîíàëíîòî ÷óâñòâî – ïîëèòèçèðà ñå è ðåëèãèÿòà è äîñòà ñåðèîçíî ñå çëîóïîòðåáÿâà ñ íåÿ. À åòî íàïîñëåäúê ó íàñ ñå íàìåðèõà õîðà äà îáÿñíÿâàò, ÷å è â èñëÿìèçìà íÿìàëî íèùî ëîøî, àêî íå áèë êðàåí... Ìîæå áè íå ïðàâÿò ðàçëèêà ìåæäó èñëÿì è èñëÿìèçúì, òî÷íî êàêòî äðóãè íå ïðàâÿò ðàçëèêà ìåæäó ÷óâñòâî çà íàöèîíàëíà ïðèíàäëåæíîñò è ìîáèëèçèðàíåòî ìó çà ïîëèòè÷åñêè öåëè. Защо, в микроисторията си, т.нар. родолюбиви български родители могат да признаят, че децата им, макар да са техни, имат недостатъци и са склонни към определени грешки, но това не е причина да ги обичат по-малко, докато по отношение на макроразказа за българската история същите

Обектив | Брой 212

58

СОЛИДНА ДОКУМЕНТАЛНА ПУБЛИКАЦИЯ...

тези хора не могат да признаят и един грях на народа си?

Íå çíàì çà äåöàòà, ïî ïðèíöèï âñè÷êè îáè÷àò äà ïðàâÿò çàáåëåæêè íà ïî-ìàëêèòå è ïî-ìëàäèòå, íî ìîæå áè ñúùèòå õîðà ñà ñêëîííè äà èäåàëèçèðàò äÿäîâöèòå è áàáèòå ñè, îñîáåíî ñëåä êàòî âå÷å ñà ñè îòèøëè îò òîçè ñâÿò. Âñå ïàê íå å íàøà ðàáîòà, èìàì ïðåäâèä èñòîðèöèòå, çàùî è êàê õîðàòà èäåàëèçèðàò ìèíàëîòî ñè, à äàëè â ó÷åáíèöèòå ïî èñòîðèÿ è îñîáåíî â íàó÷íèòå ïóáëèêàöèè òî ñå ðàçêðàñÿâà,

äîêàòî â ñúùîòî âðåìå ñå ïðèêðèâàò, îòðè÷àò è íîðìàëèçèðàò îïðåäåëåíè ñúáèòèÿ è ïðîáëåìè.  òîâà ïîëå áè ñëåäâàëî íàñî÷èì óñèëèÿòà ñè, ïîíå ùî ñå îòíàñÿ äî îñìèñëÿíåòî íà íåóäîáíèòå ñòðàíèöè îò êîëåêòèâíîòî ìèíàëî. Ðàçáèðà ñå, òîâà äàëå÷ íå å åäèíñòâåíàòà ïðîáëåìàòèêà, ïî êîÿòî ñå ðàáîòè – èñòîðèÿòà ñå çàíèìàâà ñ ìèíàëîòî èçîáùî, à íå ñàìî c ãåðîè÷íîòî, íèòî ñàìî ñúñ ñðàìíîòî â íåãî.

Александър Везенков е историк и изследовател. Работи по проблемите на градската история на Балканите през ХIХ-ХХ век, на историята на реформите в Османската империя през ХIХ век и на институционалната история на комунистическите режими.

Обектив | Брой 212

59

КНИГИ

Олга Тодорова

Професионализъм, максимализъм и етика в документалния сборник за депортацията на евреите от Беломорска Тракия, Вардарска Македония Изказване на премиерата на книгата, 26 юли, НХА

Обектив | Брой 212

60

ПРОФЕСИОНАЛИЗЪМ, МАКСИМАЛИЗЪМ И ЕТИКА...

Çà îíåçè îò âàñ, êîèòî ìå ïîçíàâàò, å ÿñíî, ÷å, ìàêàð è äîíÿêúäå èçêóøåíà â åâðåéñêàòà ïðîáëåìàòèêà, àç íå ñå çàíèìàâàì ïðîôåñèîíàëíî ñ èñòîðèÿ íà 20 âåê. Èìà îáà÷å ñëó÷àè, â êîèòî ÷îâåê ñå ÷óâñòâà ìîðàëíî çàäúëæåí – íå òîëêîâà êàòî ñïåöèàëèñò, êîëêîòî êàòî ãðàæäàíèí - íåïðåìåííî „äà âçåìå ñòðàíà”, è ñëó÷àÿò ñ äîêóìåíòàëíèÿ äâóòîìíèê íà Íàäÿ Äàíîâà è Ðóìåí Àâðàìîâ, ïîñâåòåí íà äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Ïèðîò ïðåç 1943 ã., å òî÷íî òàêúâ.  êîëêîòî ñòðàøíèÿ, òîëêîâà è ñðàìåí åïèçîä îò ïî-íîâàòà íè èñòîðèÿ, êîéòî ñå ïðåñúçäàâà ÷ðåç ìàòåðèàëèòå, âêëþ÷åíè â äâàòà òîìà, íèå áúëãàðèòå, óâè, íå ìîæåì äà ñå îãëåäàìå è ðàçïîçíàåì â ëþáèìèòå ñè êîëåêòèâíè ðîëè - íà æåðòâè èëè íà ñïàñèòåëè. Ñïàñåíè òóê ïðîñòî ëèïñâàò, à æåðòâèòå íå ñìå íèå. Òîâà ñà íàä 11 õèëÿäè íåâèííè ÷îâåøêè ñúùåñòâà, åâðåè îò ò.íàð. „íîâè çåìè”, êîèòî â ïðîäúëæåíèå íà öåëè äâå ãîäèíè (îò ìàðò 1941 äî ìàðò 1943 ã.) ïðåìèíàâàò ïúðâî ïðåç àäà íà åäíî ìú÷èòåëíî è óíèçèòåëíî ãðàæäàíñêî óìúðòâÿâàíå, ïðîâåäåíî ñ áåçìèëîñòíà ïîñëåäîâàòåëíîñò îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, çà äà çàâúðøàò, â êðàÿ íà êðàèùàòà, çåìíèÿ ñè ïúò â õèòëåðèñòêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà â Ïîëøà. Äâóòîìíèêúò ñêðóïóëüîçíî î÷åðòàâà öåëèÿ óæàñÿâàù êðúã îò íàïúëíî îáìèñëåíè äåéñòâèÿ è áåçäåéñòâèÿ îò áúëãàðñêà ñòðàíà, êîèòî ïîñòåïåííî è ìåòîäè÷íî çàòÿãàò ïðèìêàòà îêîëî òåçè õîðà è ïîäãîòâÿò òÿõíàòà ãèáåë. Íàó÷íîòî êðåäî íà ñúñòàâèòåëèòå íà ñáîðíèêà àç áèõ îïðåäåëèëà êàòî ìàêñèìàëèçúì – êàêòî ïðîôåñèîíàëåí, òàêà è íðàâñòâåí. Îãðîìíèÿò áðîé è âïå÷àòëÿâàùîòî ìíîãîîáðàçèå äîêóìåíòè, ïîìåñòåíè â äâóòîìíèêà, ãîëÿìà ÷àñò îò êîèòî ñåãà ñå ïóáëèêóâàò çà ïúðâè ïúò, íå ïðîñòî ðàçøèðÿâàò åìïèðè÷íîòî íè ïîçíàíèå çà çëîâåùèòå ñúáèòèÿ îò ìàðò 1943 ã. è çà òÿõíàòà íåïîñðåäñòâåíà ïðåäèñòîðèÿ; òå íå ïðîñòî ïîçâîëÿâàò äà ñå ðåêîíñòðóèðà â ïîäðîáíîñòè õðîíèêàòà íà åäíî ïî÷òè ïðåäèçâåñòåíî ìàñîâî óáèéñòâî, íî è ñïîìàãàò çà ðàçâåí÷àâàíåòî íà ïîíå äâà ìèòà (à ìîãà äà êàæà - è äâå èëþçèè), òðàéíî îáñåáèëè áúëãàðñêàòà ïóáëè÷íîñò ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåòèëåòèÿ è íàñòîé÷èâî ïîääúðæàíè îò îôèöèàëíàòà ïðîïàãàíäà: ïúðâèÿò - çà åäâà ëè íå ñúâúðøåíàòà íåïðè÷àñòíîñò íà áúëãàðñêàòà

äúðæàâà êúì óíèùîæåíèåòî íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”, è âòîðèÿò – çà åäâà ëè íå „èçêîííàòà” íàøà áúëãàðñêà òîëåðàíòíîñò. Íå ïî-ìàëêî âàæíî ìè ñå ñòðóâà îáà÷å, å, ÷å äîêóìåíòèòå îò òîçè äâóòîìíèê, íÿêîè îò êîèòî ñà íàèñòèíà ïîêúðòèòåëíè, âëàñòíî àïåëèðàò êúì ñúâåñòòà è ÷óâñòâèòåëíîñòòà íà ÷èòàòåëÿ, ñáëúñêâàéêè ãî – âïðî÷åì ïî åäèí ñúâúðøåíî áåçïîùàäåí è áåçêîìïðîìèñåí íà÷èí - ñ ìåõàíèêàòà íà çëîòî íå ñàìî â íåéíèÿ ñðàâíèòåëíî äîáðå èçâåñòåí „îôèöèîçåí” àñïåêò, íî è â ìíîãî ïî-ñëàáî ïîçíàòèÿ é ïî-„ïðîñòîíàðîäåí”, „åæåäíåâåí” è äàæå áèòîâ àñïåêò, â öÿëàòà ìó óðîäëèâà è ñìðàçÿâàùà êðúâòà öèíè÷íà ðóòèíà èëè, àêî ñå âúçïîëçâàì îò ïðî÷óòàòà ôîðìóëèðîâêà íà Õàíà Àðåíä, â öÿëàòà ìó „áàíàëíîñò”. Ñìåÿ äà ñå íàäÿâàì, ÷å òúêìî çàùîòî ãîâîðè ñ åçèêà íà àâòåíòè÷íèòå äîêóìåíòè, äâóòîìíèêúò íÿìà äà áúäå îáãúðíàò îò îáè÷àéíèÿ „çàãîâîð íà ìúë÷àíèåòî”, êîéòî ó íàñ êàòî ÷å ëè ñúïúòñòâà âñåêè îïèò çà èçëèçàíå îò ðàìêèòå íà îáùîïðèåòèÿ „êàíîí”. Òîçè äîêóìåíòàëåí êîðïóñ å òâúðäå ãîëÿì - è â áóêâàëíèÿ, è â ïðåíîñíèÿ ñìèñúë - çà äà áúäå çàîáèêîëåí. Âñåêè, áèë òîé ñïåöèàëèñò èëè ëàèê, ñàì ùå îòìåðè - îò ïîçèöèèòå íà ñâîÿòà ñîáñòâåíà êîìïåòåíòíîñò è ñúñ ñâîÿòà ñîáñòâåíà åòè÷íà ìÿðà - ñòåïåíòà íà âèíàòà è îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà, íà íåéíèòå ïðåäñòàâèòåëè ïî ìåñòà, íà áúëãàðñêèÿ åëèò, à è íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, çà òðàãè÷íàòà ó÷àñò íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”. Íàé-õóáàâîòî îáà÷å ñïîðåä ìåí å, ÷å êàêâèòî è íîâè òðàêòîâêè íà ñúáèòèÿòà, ñâúðçàíè ñ äåïîðòàöèÿòà äà ñå ïîÿâÿò, è êîëêîòî è òå äà ñà ðàçëè÷íè îò òåçèòå, ëàíñèðàíè â äâåòå âúâåæäàùè ñòóäèè êúì äîêóìåíòàëíèÿ êîðïóñ (èñòîðèêî-àðõåîãðàôñêàòà íà Ð. Àâðàìîâ è èñòîðèîãðàôñêàòà íà Í. Äàíîâà), òåçè íîâè òðàêòîâêè íÿìà êàê äà ïîäìèíàò „íåëèöåïðèÿòíàòà” ôàêòîëîãèÿ, ñúáðàíà â äâóòîìíèêà. Êàòî âñÿêî íàèñòèíà çíà÷èìî äåëî, è òîçè äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê çàäàâà íîâè ïîñîêè çà íàó÷íè äèðåíèÿ. Åäèí îò âúïðîñèòå, êîéòî âåäíàãà èçíèêâà ñëåä ïðî÷èòà íà äîêóìåíòèòå îò äâóòîìíèêà è íà êîéòî èñòîðè÷åñêàòà íè ãèëäèÿ î÷åâèäíî ùå òðÿáâà â áëèçêî áúäåùå äà îòäåëè ìíîãî ïîâå÷å âíèìàíèå, å òîçè çà êîðåíèòå, ïðåäïîñòàâêèòå (ðåëèãèîçíè, êóëòóðíè, èêîíîìè÷åñêè, äåìîãðàôñêè, ïîëèòè÷åñêè è ïð.), êàíàëèòå íà ðàçïðîñòðàíåíèå è ñòåïåíòà íà âëèÿíèå íà àíòèñåìèòñêèòå èäåè ó íàñ ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî. Ñ íÿêîè ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ,

Обектив | Брой 212

61

КНИГИ äîìèíèðàùàòà çàñåãà â èñòîðèîãðàôèÿòà òåíäåíöèÿ êàòî ÷å ëè å çà îìàëîâàæàâàíå íà àíòèñåìèòñêèòå íàñòðîåíèÿ è ïðîÿâè. Ôàêòúò îáà÷å, ÷å íàëîæåíèÿò ó íàñ ïðåç 40-òå ã. äúðæàâåí àíòèñåìèòèçúì ÿâíî ñðåùà îòïîð â îïðåäåëåíè ñåãìåíòè íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, íå ìîæå äà åëèìèíèðà äðóãèÿ íåñúìíåí ôàêò, êîéòî ïðîçèðà â íåìàëêî îò äîêóìåíòèòå, ïðåäñòàâåíè â ñáîðíèêà, à èìåííî – ÷å èìà è ñëîåâå, ñðåä êîèòî àíòèñåìèòñêàòà ïðîïàãàíäà î÷åâèäíî íàìèðà äîñòà ðàäóøåí ïðèåì, âåðîÿòíî çàùîòî å ïîïàäàëà íà ïðåäâàðèòåëíî åäíà òâúðäå äîáðå „íàòîðåíà” ïî÷âà. Äðóãà ïîñîêà íà ðàçìèøëåíèå, êúì êîÿòî ìåí ëè÷íî îòâåäîõà äîêóìåíòèòå îò äâóòîìíèêà, å ñâúðçàíà ñ ïî-îáùàòà òåìà çà îòíîøåíèåòî êúì ÷îâåøêèòå ïðàâà â Áúëãàðèÿ ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî. „Ñúâðåìåííîòî ÷îâå÷åñòâî – ïèøå Ë. Êàðàâåëîâ ïðåç 1869 ã. - ñå ðúêîâîäè â æèâîòà ñè îò äâå èäåè –– „ïðàâàòà íà ÷îâåêà” è „ïðàâàòà íà íàðîäà”. Êàðàâåëîâ ðàâíîïîñòàâÿ äâåòå êàòåãîðèè, íî â Áúëãàðèÿ, ñòðóâà ìè ñå, è ïî âðåìå íà Âúçðàæäàíåòî, à è äúëãî ñëåä òîâà, òå ñà ïî-ñêîðî äèõîòîìè÷íè, ñ ÿâíî ïðåäïî÷èòàíèå êúì „ïðàâàòà íà íàðîäà”

(áúëãàðñêèÿ, åñòåñòâåíî) çà ñìåòêà íà „ïðàâàòà íà ÷îâåêà”. Âåðîÿòíî â íÿêàêúâ ñìèñúë öÿëàòà íè Íîâà è Íàé-íîâà èñòîðèÿ áè ìîãëà äà ñå ïðåíàïèøå ïðåç ïðèçìàòà òî÷íî íà òàçè äèõîòîìèÿ. Ìèñëÿ ñè, ÷å âúïðîñíàòà „ôèëîñîôèÿ”, äàâàùà àâòîìàòè÷íî ïðåäèìñòâî íà „íàðîäíèòå” (ò.å. íàöèîíàëíèòå) ïðàâà çà ñìåòêà íà èíäèâèäóàëíèòå – îñîáåíî íà õîðàòà îò ìàëöèíñòâàòà, å åäíî îò îáÿñíåíèÿòà çà ëåêîòàòà, ñ êîÿòî áúëãàðñêàòà äúðæàâà æåðòâà åâðåèòå îò íîâîïðèñúåäèíåíèòå òåðèòîðèè. Çà èëþñòðàöèÿ ùå ïðèâåäà åäèí êðàòúê è ïîêàçàòåëåí ïàñàæ îò ðå÷òà íà äåïóòàò îò ìíîçèíñòâîòî, êîéòî â îòãîâîð íà äèøàùèòå îò âúçìóùåíèå è ãíÿâ ñðåùó äåïîðòàöèÿòà ñëîâà íà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè Ï. Ñòàéíîâ, Í. Ìóøàíîâ è Ò. Êîæóõàðîâ, çàÿâÿâà ñëåäíîòî: „Âèíàãè, óâàæàåìè ã-äà [....], â ãîëåìèòå ñúòðåñåíèÿ, êîèòî ïðåæèâÿâàò íàðîäèòå, â ãîëåìèòå ïðåãðóïèðâàíèÿ, ñúïðîâîäåíè ñ êðúâòà íà âîéíèòå, [....] ñå íàëàãàò èíèöèàòèâè â çàùèòà íà åäèí ãîëÿì íàöèîíàëåí èíòåðåñ. Îñúùåñòâÿâàíåòî íà òîçè èíòåðåñ ÷åñòî ïúòè ìîæå äà ïðèòèñíå íÿêîãî è äà ñúçäàäå ñòðàäàíèÿ, íî òå òðÿáâà äà ñå ïîíåñàò â çàùèòà íà ïî-ãîëåìèÿ èíòåðåñ”. Ñúùèÿò äåïóòàò îöåíÿâà êàòî ïðîÿâà íà „äðåáíà è åâòèíà

Обектив | Брой 212

ПРОФЕСИОНАЛИЗЪМ, МАКСИМАЛИЗЪМ И ЕТИКА...

ñàíòèìåíòàëíîñò” íàñòîÿâàíåòî çà ñòðèêòíî ñïàçâàíå íà ïðàâàòà íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ìàëöèíñòâàòà. È àêî òîâà ðàçáèðàíå, êàêòî, âÿðâàì, ùå ñå ñúãëàñèòå ñ ìåí, å â íÿêàêâà ñòåïåí æèâî ó íàñ è äî äåí äíåøåí, òî äîêóìåíòèòå îò äâóòîìíèêà àç ðàçãëåæäàì êàòî ñâîåòî ðîäà ïðåäóïðåæäåíèå, ÷å ïðè îïðåäåëåíè óñëîâèÿ ðåöèäèâè íà ñòðàøíèòå ñúáèòèÿ îò 1943 ã. (ðàçáèðà ñå – íå òî÷íî â ñúùàòà ôîðìà è íå ñðåùó ñúùîòî ìàëöèíñòâî) íå ñà íåâúçìîæíè. Äâóòîìíèêúò íà Í. Äàíîâà è Ð. Àâðàìîâ îñòðî è áîëåçíåíî ïîñòàâÿ îùå åäèí âúïðîñ, äîíÿêúäå ñâúðçàí ñ ïðåäõîäíèÿ – âúïðîñà çà àêàäåìè÷íàòà ñâîáîäà è çà îòíîøåíèÿòà íàóêà-âëàñò. Îòêàçúò íà ðåä îôèöèàëíè èíñòèòóöèè äà ñå àíãàæèðàò ñ ïîäêðåïà íà èçäàíèåòî ÿñíî ïîäñêàçâà, ÷å íà

èñòîðè÷åñêàòà íàóêà ó íàñ âñå îùå ïî òðàäèöèÿ ñå ãëåäà êàòî íà îáñëóæâàùà ñôåðà, ïðåäíàçíà÷åíà íå äà ïðîèçâåæäà àâòîíîìíî çíàíèå, à íàé-âå÷å äà „îðêåñòðèðà” âîäåíàòà îò äúðæàâàòà ïîëèòèêà. Îùå ïî-îïàñíîòî, áèõ êàçàëà, å, ÷å òîçè ïî ñúùåñòâî òîòàëèòàðåí âúçãëåä ñå ñïîäåëÿ è îò õîðà â ñàìàòà êîëåãèÿ è òúêìî îò òÿõíà ñòðàíà àç î÷àêâàì äà äîéäàò àòàêèòå êúì äâóòîìíèêà. Íàêðàÿ ìè ñå ùå äà ïîçäðàâÿ äâàìàòà ñúñòàâèòåëè êàêòî çà âèñîêèÿ ïðîôåñèîíàëèçúì, òàêà è çà êóðàæà è äîáëåñòòà, êîèòî äåìîíñòðèðàò ÷ðåç ñâîåòî èçäàíèå. À íà âñè÷êè âàñ ïîæåëàâàì åäíî íåñïîêîéíî è ðàçâúëíóâàíî ÷åòåíå, îáúðíàòî è ñ ãíÿâ íàçàä, êúì â÷åðàøíèÿ äåí, è ñ òðåâîãà êúì óòðåøíèÿ – çàùîòî òîçè çàáåëåæèòåëåí äîêóìåíòàëåí êîðïóñ ïðåäïîëàãà òúêìî òîâà.

Д-р Олга Тодорова е доцент в Института за исторически изследвания на БАН. Научните й интереси са насочени най-вече към първите векове на османското владичество в българските земи и са съсредоточени в сферата на етно-религиозните взаимоотношения, имагологията, социалната история, джендър-историята, историята на всекидневния живот.

Обектив | Брой 212

63

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Васил Чапразов

Ромите – граждани на България Èíà÷å ñúì äîáðå – óñìèõíà ñå èðîíè÷íî ìîÿ áëèçêà, îòãîâàðÿéêè íà âúïðîñà ìè „Êàê ñè?”. Íå ïðîäúëæèõìå ñ äóìèòå – àç áÿõ ïîïèòàë äåæóðíî, çàáúðçàí êúì óãîâîðåíà ñðåùà, íî âå÷å ãóçåí çà ñúçäàëàòà ñå ñèòóàöèÿ, à òÿ… çíàì ëè. Îùå âå÷åðòà ìè äðàñíà: „Ïèñíà ìè, èñêà ìè ñå äà ñå èçñåëÿ â... Ïàêèñòàí, ïîíå äà çíàì, ÷å âñåêè äåí áîðáàòà ìè å äà îöåëÿâàì â áóêâàëíèÿ ñìèñúë, âñåêè äåí ðàâåí íà åäíà ïîáåäà!”. Òîâà ñå ñëó÷è íåîòäàâíà, âå÷å îêîëî ìåñåö, íî ñå ñåòèõ çà ðåïëèêèòå íè êàòî çà íà÷àëî, êîåòî âñúùíîñò íè ñúïúòñòâà ãîäèíè, ãîäèíè, çà ïîâå÷åòî ìîè ïîçíàòè - ëèøåíè îò ñìèñúë. Êàê å? – òàêúâ áåøå âúïðîñúò êúì ìåí äíåñ, íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ñðåùàòà íà ãðóïà áúëãàðñêè ãðàæäàíè ñ åâðîêîìèñàðÿ Âèâèàí Ðåäèíã. Äîçàòà ïðèñìåõ öåëåøå äà óÿçâè ïðåäâàðèòåëíî çàÿâåíèòå îò ìåí íàäåæäè çà çàãðèæåíîñò è îòêðîâåíèå, çà ïîâå÷å óäàðíîñò, êîãàòî ñå ðåàãèðà íà íåñïðàâåäëèâîñò, ïðåðàñíàëà â äúðæàâíè÷åñêà åõèäíîñò, â ïîäèãðàâêà ñ ãðàæäàíñêîòî íà÷àëî. Çàùî ëè áåøå òàçè ìîÿ óâåðåíîñò, ÷å åâðîïåéñêèòå ïîëèòèöè ùå çàñòàâÿò áúëãàðñêèÿ ïðåìèåð ïîíå äà ñå ñðåùíå ñ ëèäåðèòå, îòíåñëè ëè÷íî â Åâðîïåéñêàòà

êîìèñèÿ ïèñìîòî íà ðîìñêàòà îðãàíèçàöèÿ „Ïðîìÿíà”! Ïèñìîòî å àäðåñèðàíî äî ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿ Ïëàìåí Îðåøàðñêè è „òðúãíàëî” çà êàáèíåòà ìó íà 31 ìàé 2013 ã. „Ïðîçâúíèõìå 8 òåëåôîíà â ÌÑ, çà äà ðàçáåðåì äàëè îòâîðåíîòî íè ïèñìî å ñòèãíàëî äî ïðåìèåðà – ïèñà ìè òîãàâà Âåðãèë, ìëàä ÷îâåê îò „Ïðîìÿíà”.

- Íàêðàÿ ñòèãíàõìå äî øåôêàòà íà êàáèíåòà, êîÿòî êàçà, ÷å ïèñìîòî å çàâõîäèðàíî (eõ, ÷å õóáàâà áúëãàðñêà äóìà), íî íå å ïðèñòèãíàëî ïðè Îðåøàðñêè, ïîíåæå â ìîìåíòà â ÌÑ å õàîñ. Òÿ ïîìîëè çà ìàëêî òúðïåíèå äî 10 þíè, êîãàòî î÷àêâà íàé-ñåòíå ÌÑ äà çàðàáîòè. Ïîñëå íèå çâúííàõìå è íà æåíàòà, êîÿòî îòãîâàðÿ çà äîñòàâêàòà íà ïèñìàòà â ÌÑ. Òÿ êàçà, ÷å ïèñìîòî å ïðèåòî, òÿ ãî å ÷åëà è ãî å äîñòàâèëà â êàáèíåòà, íî ïîñëå ñëåäèòå ìó ñå ãóáÿò. Òîâà, êîåòî íè ïðåäëîæè, å äà èçïðàòèì îòíîâî ïèñìîòî ïî èìåéë (çàùîòî ïðîöåäóðàòà çà çàâõîäÿâàíå áèëà ïî-ëåêà) è òÿ ïîå àíãàæèìåíò äà ãî äîñòàâè íà ïðåìèåðà. Âå÷å ãî íàïðàâèõìå èçïðàòèõìå é îòíîâî ïèñìîòî ïî èìåéë.” Ñòèãíàëî å çíà÷è è ñåå íàäåæäà ñðåä ðîìèòå, ÷å ÷îâåêúò îò ïúðâèÿ ðåä íà äúðæàâàòà âå÷å å ïðî÷åë ïîñëàíèåòî íà âîäåùèòå 35 ðîìñêè îðãàíèçàöèè,

Обектив | Брой 212

64

РОМИТЕ - ГРАЖДАНИ НА БЪЛГАРИЯ

ðàçáðàë å òÿõíàòà çàãðèæåíîñò çà íåèçïúëíåíèåòî íà äúðæàâíàòà ïðîãðàìà „Íàöèîíàëíà ñòðàòåãèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå 2012 - 2020”, ïðèåòà îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ïðåç ìàðò 2012 ã. Ðîìèòå ïðåäëàãàò „ÌÑ äà ñúçäàäå îðãàí íà äúðæàâíàòà âëàñò ñ ïîäõîäÿù ìàíäàò, êàïàöèòåò è ðåñóðñè, êîéòî äà ïîåìå îòãîâîðíîñòòà çà óïðàâëåíèå íà ïîëèòèêèòå çà èíòåãðàöèÿ íà ìàëöèíñòâàòà, â òîâà ÷èñëî äà ãàðàíòèðà èçïúëíåíèåòî íà Íàöèîíàëíàòà ñòðàòåãèÿ çà èíòåãðàöèÿ íà ðîìèòå”. Ïðèïîìíÿò, ÷å ñà íàïóñíàëè Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò ïî åòíè÷åñêè è èíòåãðàöèîííè âúïðîñè /ÍÑÑÅÈÂ/ íà 8 àïðèë ò.ã., çàðàäè íåãîâàòà „ñêàíäàëíà èíñòèòóöèîíàëíà ïàñèâíîñò”, çàðàäè „òîòàëíà íåïðåäñòàâåíîñò íà ðîìñêàòà åòíè÷åñêà ãðóïà â äúðæàâíèòå îðãàíè”... Ïèñìî ñ ïîäîáíî ñúäúðæàíèå áå èçïðàòåíî è íà ñëóæåáíèÿ ïðåìèåð Ìàðèí Ðàéêîâ. À äâà ìåñåöà ïðåäè òîâà ðîìñêè æóðíàëèñòè, ïðåïîäàâàòåëè, èíæåíåðè, ðúêîâîäèòåëè íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè ïîìîëèõà çà ñðåùà ñ ïðåçèäåíòà Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ.  ïèñìî äî íåãî áÿõà íàïèñàëè „Ñòèãà ñà íè äåëèëè, ñòèãà íåäîâåðèå, ñòèãà ñåëñêî âèñîêîìåðèå. Äàéòå íà ðîìèòå ðàáîòà – òîëêîâà, êîëêîòî íà äðóãèòå. Äàéòå øàíñ íà ðîìèòå – òîëêîâà, êîëêîòî íà äðóãèòå. Äàéòå ïðàâî íà ðîìèòå – òîëêîâà, êîëêîòî íà äðóãèòå. Äàéòå âëàñò

íà ðîìèòå – òîëêîâà, êîëêîòî íà äðóãèòå. Íå ñå ñòðàõóâàéòå, ÷å ùå ñðåùíåòå óìíè è òàëàíòëèâè, áîðáåíè, êàäúðíè ðîìè. Íå ñå ñòðàõóâàéòå îò ìúðçåëèâèòå, äàëàâåðàäæèèòå, ïîëèòè÷åñêàòà èçìåò, ìàõëåíñêèòå ïðàâîñúäíèöè – âúçäàéòå ñïðàâåäëèâîñò. Íå èñêàéòå „íèå äà ñè ñå îïðàâÿìå”. Êîëêî ìåñåöà îòòîãàâà? Íè ñðåùà, íè îòãîâîð. À âñè÷êè òåçè ðúêîâîäèòåëè òðúáÿò íàëÿâî è íàäÿñíî êîëêî äúðæàò íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî, êîëêî ìíîãî î÷àêâàò îò íåãî.  ãîäèíàòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. „Íÿìà íèùî ëîøî â òîâà ãðàæäàíèòå äà ñà íà óëèöàòà, çàùîòî òå çàäàâàò ïîñîêàòà. Äíåñ îñíîâíîòî çàäúëæåíèå íà ïîëèòèöèòå å äà ÷óåì, íèùî ïîâå÷å, äà ÷óåì âàñ, âàøèÿ äíåâåí ðåä, íàðîäúò å òîçè, êîéòî ïîñî÷âà ïîñîêàòà, òîçè, êîéòî èçèñêâà è î÷àêâà“, ïîñî÷è ïðåçèäåíòúò Ïëåâíåëèåâ â äåíÿ íà ñðåùàòà íà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè ñ êîìèñàðÿ Âèâèàí Ðåäèíã. Ãðàæäàíèòå. Èìà ëè çíà÷åíèå îò êàêúâ åòíîñ ñà, ñ êàêâà ðåëèãèÿ… È àêî íÿêîé íàé-äåáåëàøêè ñå îïèòâà äà çàîáèêàëÿ Êîíñòèòóöèÿòà, äà äåìîíñòðèðà ðàñèñòêî îòíîøåíèå, òðÿáâà äà ìó ñòîðèì ïúò ëè, äà ïîñòåëåì ïðåä íåãî êèëèì÷åòî íà äúðæàâíèÿ íåïóêèçúì! Êàê ñòå, ïðèÿòåëè? Çà ìåí çíàåòå. Âå÷å ìíîãî ãîäèíè. Èíà÷å ñúì äîáðå.

Васил Чапразов е поет и журналист. Член е на Българския хелзинкски комитет. Главен редактор на в. „Дром Дромендар” и сп. „Рома”.

Обектив | Брой 212

65

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Христо Христов

Свикване с проблема Äà çàæèâååø òàêà ñ ïðîáëåìà, ÷å äà ñâèêíåø ñ áåçðàçëè÷èåòî... Ãîäèíè íàðåä íåùî ñå ñëó÷âà è çà òåçè ãîäèíè òîâà íåùî ñòàâà íèùî. Ïðîñòî ñå ïðèìèðÿâàø ñ ïðîáëåìà. À ìîæå áè ïî-âàæíèòå ïðîáëåìè íå îòñòúïâàò ïðåä òîçè, çà êîéòî ùå ñòàâà âúïðîñ. Ãðàä Ëÿñêîâåö å ãðàä, èçâåñòåí ñ ãîëåìèòå ôàìèëèè ðîìñêè ìóçèêàíòè. Îò òàì ñà ïðîèçëåçëè ãîëåìè èìåíà, ñ êîèòî è Áúëãàðèÿ ñå ãîðäåå. Òàêàâà áå ñëàâàòà íà Ëÿñêîâåö ïðåäè... Ñåãà íå å òàêà. À ìîæå áè íå ñìå ÷óâàëè êàêâîòî òðÿáâà. Çàãðèæåí çà äèñêðèìèíàöèîííîòî îòíîøåíèå íà áúëãàðèòå êúì ðîìèòå, ãðàæäàíèí íà Ëÿñêîâåö ñå îáàäè ñ ìîëáà äà ñå ñëîæè êðàé íà íåãàòèâèçìà è íàïðåæåíèåòî íà åòíè÷åñêà îñíîâà. ×îâåêúò ñïîäåëè êàê ðîìèòå íÿìàò ñâîáîäåí äîñòúï äî îáùåñòâåíèòå çàâåäåíèÿ è áèâàò ãîíåíè îò òàì. Ôðàïàíòíîòî â ðàçêàçà íà íàøèÿ ïðèÿòåë áå, ÷å ñ íàñòúïâàíåòî íà âå÷åðòà ðîìèòå íå íàïóñêàëè êúùèòå ñè è íå ñëèçàëè êúì öåíòúðà íà ãðàäà, çà äà íå ñå ñòèãà äî ñáëúñúöè ñ äðóãèòå. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî, êîãàòî ïîñåòèõìå Ëÿñêîâåö, íåùàòà âå÷å èçãëåæäàõà ïî äðóã íà÷èí. Íàøèÿò ðàçòðåâîæåí àíîíèìåí ïðèÿòåë íå ñå ïîÿâè è íå ñè âäèãàøå òåëåôîíà. Òðÿáâàøå äà ïðîìåíÿ ïëàíà ñè íà äåéñòâèå - ñòàíà ïî-òðóäíî. Ïîñëåäâàõà ìíîãî è áåçóñïåøíè òåëåôîííè ðàçãîâîðè. Áÿõà óãîâîðåíè

îùå íÿêîëêî ñðåùè ñ ðîìè, íî áåç ðåçóëòàò. Âèäèìî Ëÿñêîâåö èçãëåæäà ñïîêîåí ãðàä. Ìàëúê, íî ñïðåòíàò, ñ îêîëî 7 õèë. æèòåëè. Êàòî åäíî ãîëÿìî ñåëî. Îêàçà ñå, ÷å â ãðàäà æèâåÿò ñàìî îêîëî 15 ðîìñêè ñåìåéñòâà, çàòîâà íå âèæäàõ äà ñå äâèæàò èç ãðàäà. Íÿìàøå ñ êîãî äà çàõâàíà ïðèêàçêà. Êîëêîòî è ñòðàííî äà çâó÷è, â ãðàäà èìà êëóá íà ðîìèòå, îñòàíàë îò åäíî âðåìå. Óïúòèõà ìå íàòàì ñ èíôîðìàöèÿòà, ÷å ðîìèòå ñå ñúáèðàò ðåäîâíî íà ìîõàáåò. Êîãàòî âëÿçîõ â ìàëêîòî êàôåíå, âèäÿõ, ÷å ïðîäàâà÷êàòà å áúëãàðêà. Èìàøå ñàìî åäíî ìîì÷å, ïîñëå ðîìèòå ñòàíàõà 5..., 6... È êàòî íåïîçíàòî ëèöå çàïî÷íàõà âúïðîñèòå êúì ìåí: Êîé ñè òè? Îòêúäå ñè? Êàêúâ ñè? Êàêâî òúðñèø òóê?... Ëåëå, êàçàõ ñè, òóê íèùî íÿìà äà èçëåçå. Íå ñúì ñðåùàë òàêèâà ðîìè! Ïîäîçðèòåëíè, íåîáùèòåëíè..., íàïðàâî íå ìè îáðúùàõà âíèìàíèå. Íî òðÿáâàøå äà ãè çàãîâîðÿ. Å, ïîìú÷èõ ñå. Âåíöè, 30 ã.: Îòêúäå ðàçáðà òåçè íåùà? Õì, èíòåðåñíî. Àìè íå çíàì! Ñèãóðíî èìà íåùî, àìà íå å êîé çíàå êàêâî. Çàñåãà å íîðìàëíî. Íà òåá êîé òè äàäå òàçè èíôîðìàöèÿ? Òóê ìíîãî íå ñå ãîâîðè çà òîâà. Òîçè ÷îâåê íÿìà ëè ãî òóê? Èìà íÿêàêâè íåùà, íî íà ìåí íèùî íå ìè ñå å ñëó÷âàëî.

Обектив | Брой 212

66

РОМИТЕ - ГРАЖДАНИ НА БЪЛГАРИЯ

Èëèÿ: Òè øïèîíèí ëè ñè? Çàùî ñå èíòåðåñóâàø îò òåçè ïðîáëåìè, êîé òè êàçà? Çàòîâà ëè äîéäå îò Ñîôèÿ, äà ïèòàø äàëè ïóñêàò öèãàíèòå â çàâåäåíèÿòà?... Íå ñå çàíèìàâàé ñ òîâà! Íàìåðè ñè äðóãà ðàáîòà – ðàçãëåäàé, àêî èñêàø, ãðàäà. Ìàðèí, 20 ã., ñòóäåíò: Èìà äèñêðèìèíàöèÿ, êàê äà íÿìà. Áèëî å è ïî-ëîøî, çàòîâà òàêà ãîâîðÿò è ñå ïðèìèðÿâàò õîðàòà. Íàìàëÿâà îìðàçàòà, íî ÿ èìà. Íà áàñåéíà “Âîäîïàäà” íå ïóñêàò öèãàíè. Òàì íèêîãà öèãàíèí íå å âëèçàë. Ñåãà äà îòèäåì, ùå íè èçãîíÿò. Çëàòêî: Ìåí, êàòî ìå âèäÿò â “Öåíòðàë”, îùå îòâúí ìå ãîíÿò. Íå ìå ïóñêàò. Íà âúïðîñà çàùî, îòãîâàðÿ: Íå å çà ãîâîðåíå. Ìàíè, íå ïèòàé! Êðàñèìèð, íà 20 ã.: Êàçâàò íè ìóçèêàíòè, öèãàíè È òàêà. Êðàòêè, ìúë÷àëèâè è ïîòàéíè. Èìà íÿêàêúâ ñòðàõ. Íå æåëàÿò äà ñïîäåëÿò – ìîæå áè íå âÿðâàò íà íèêîãî è íà íèùî. Òðúãíàõ ñè îò êëóáà íà ðîìèòå â Ëÿñêîâåö ðàçî÷àðîâàí. Çà êúñìåò ìè çâúííà Êðàñè. Íà 20 ã., èíòåëèãåíòíî è ïðèòåñíèòåëíî ìîì÷å. Çàâúðøèë å ñðåäíîòî ñè îáðàçîâàíèå è ñâèðè.  ìîìåíòà å áåç ðàáîòà, çàùîòî ïðîäàë êëàâèðà ñè è ñòîè âêúùè. Òðúãíàõìå äà ïèåì êàôå. Áÿõìå â ñàìèÿ öåíòúð íà Ëÿñêîâåö. Êðàñè âîäåøå è ìàëêîòî ñè áðàò÷å. È òðúãíàõìå… Ñðåùó íàñ îáà÷å èìàøå òðèìà çäðàâè ìîì÷åòà, ïî ïîòíèöè è ãàùåòà ñ òàòóèðîâêè è êúñî ïîäñòðèãàíè êîñè. Êðàñè ìè êàçà: „Åëà äà ìèíåì îòòóê!” Çàîáèêîëèõìå. Íî ñïðÿõìå. Êðàñè ñå ÷óäåøå îòêúäå äà ìèíåì, çà äà ñòèãíåì äî êàôåòî. Ïîïèòàõ ãî êàêâî èìà. Îòãîâîðè ìè: „Òåçè ìîì÷åòà ùå ñå çàÿäàò ñ íàñ. Ïî-äîáðå

äà çàîáèêîëèì, çà äà íå ñå ñáèåì!” Ïðèòåñíèõ ñå. Ïîïèòàõ äàëè ãè ïîçíàâà – íå. “Òóê îáè÷àò äà íè ñå ïîäèãðàâàò è äà ñå áúçèêàò ñ íàñ. Êàçâàò íè ìóçèêàíòè, öèãàíè è ùå ñå ñáèåì. Ïî-äîáðå äà íå ìèíàâàìå ïîêðàé òÿõ! Íå ñå ñëó÷âàò ÷åñòî òåçè íåùà, àìà ãè èìà. Âå÷åð èçëèçàìå ïî öåíòúðà, íî ñå ñúáèðàìå ïî ïîâå÷å ìîì÷åòà. Íèå ñìå ìàëêî â ãðàäà – 15 ñåìåéñòâà. À â ãðàäà æèâåÿò îáùî 7-8 õèëÿäè. Íàëè ñå ñåùàø… Ïðèòåñíÿâà ìå òîâà, ÷å íå ñìå åäèííè. Íå ñè ïîìàãàìå. Íÿìà ðàáîòà è ñìå áåç âúçìîæíîñòè. Èìà 2 áîãàòè ñåìåéñòâà è íàëè çíàåø êàê ãëåäàò íà íàñ. Èëè áåäíè, èëè áîãàòè è âñå íåóäîáíè! Äà, íà áàñåéíà íèêîãà íå ñúì õîäèë. Çíàì, ÷å òàì íå ïóñêàò öèãàíè. Çàòîâà õîäèì â äðóãè ãðàäîâå. Ñúáèðàìå ñå è îòèâàìå. Ïðåäè íå íè ïóñêàõà â ìíîãî çàâåäåíèÿ, íî ñåãà å ïî-ðàçëè÷íî. Âàëåíòèí Íèêîëîâ, îáùåñòâåí ìîäåðàòîð:  çàâåäåíèå “Ñåçîíè” áåøå çàáðàíåíî çà ðîìè Îùå åäèí èíòåðåñåí ñëó÷àé: 15-òå ðîìñêè ñåìåéñòâà ñè èìàò ìîäåðàòîð. Íèêîé îáà÷å íå çíàå òîâà è íå ãî òúðñÿò çà óñëóãè. Çà äèñêðèìèíàöèÿòà â ãðàäà ðàçêàçâà: “Èìàøå ïðåäè åäíî çàâåäåíèå “Ñåçîíè”, â íåãî íå ïóñêàõà èçîáùî ðîìè. Íî ñåãà âå÷å çàâåäåíèåòî èìà íîâ ñîáñòâåíèê è íîâî èìå. Èìà íåíàâèñò êúì ðîìèòå, íî ñå ïðèåìà çà íîðìàëíî. Ñåãà å ïîñïîêîéíî, íî ñè èìà ïðèòåñíåíèÿ. Íàøèòå ðîìè ñà òðóäîëþáèâè. Ìàëêî ñà â ãðàäà è íå ñúçäàâàò ïðîáëåìè. Àç ñúì áèë äúëãî âðåìå â ÷óæáèíà è ñêîðî ñå âúðíàõ. Âðåìåííî ñúì òóê – äî ñåïòåìâðè. Íî ñå ÷óâñòâà íàïðåæåíèå, íÿêàê ñè îñòàâà íåçàáåëÿçàíî è ñå ïðèåìà çà íîðìàëíî. Ïîâå÷åòî õîðà íàïóñíàõà ãðàäà – íÿìà ïðåïèòàíèå. Íå îñòàíàõà è ìóçèêàíòè. Äâàìà èëè òðèìà îñòàíàõà, äðóãèòå çàìèíàõà êîé ïî äðóã ãðàä, êîé â ÷óæáèíà.”

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

Обектив | Брой 212

63

ПО СВЕТА Рубриката води Марта Методиева

Унгария Обърнете внимание на призивите за реформи Óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà äà ðåàãèðà íà ÿñíîòî ïîñëàíèå îò Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò îò 3 þëè 2013 ã. çà ñïåøíàòà íóæäà îò ðåôîðìà íà ïðàâàòà, ñúîáùè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò, êîéòî çàñåäàâà â Ñòðàñáóðã, ïðèå äúëãîî÷àêâàíà ðåçîëþöèÿ çà Óíãàðèÿ, ïîä÷åðòàâàéêè ñåðèîçíàòà ñè çàãðèæåíîñò çà ñúñòîÿíèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà â ñòðàíàòà è ïîäêàíâàéêè êúì ñïåöèôè÷íè ñòúïêè çà ñïðàâÿíå ñ ïðîáëåìèòå. „Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò äàäå äà ñå ðàçáåðå êîëêî ïðèòåñíèòåëíî è íåïðèåìëèâî å âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà è ñúñòîÿíèåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Óíãàðèÿ, êàçà Ëèäèÿ Ãàë, èçñëåäîâàòåë êúì ÕÐÓ çà Èçòî÷íà Åâðîïà è Áàëêàíèòå. - Ñåãà òîïêàòà å â óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ïðåäïðèåìå ñòúïêèòå, êúì êîèòî ïîäêàíâà ïàðëàìåíòúò, à ïúê îò èíñòèòóöèèòå íà ÅÑ – êîìèñèÿòà è ñúâåòà – çàâèñè äà ãî ïîäêðåïÿò.” Ðåçîëþöèÿòà, ïðèåòà îò çíà÷èòåëíî ìíîçèíñòâî îò 370 ñðåùó 249, ñ 82 âúçäúðæàëè ñå, ðàçêðèâà, ÷å êîíñòèòóöèîííèòå è ïðàâíè ïðîìåíè, íàïðàâåíè îò óíãàðñêèòå âëàñòè, ñà „íåñúâìåñòèìè” ñ öåííîñòèòå è ñòàíäàðòèòå íà ÅÑ. Çàêëþ÷àâà, ÷å „äîêàòî íå ñå ïîïðàâè íàâðåìå è ïî àäåêâàòåí íà÷èí”, óíãàðñêèÿò íà÷èí íà äåéñòâèå ùå „äîâåäå äî ÿñåí ðèñê îò

ñåðèîçíî íàðóøåíèå íà öåííîñòèòå îò ÷ëåí 2 (íà åâðîïåéñêîòî ñïîðàçóìåíèå). Îòêðîÿâàíåòî íà òàêúâ ðèñê ùå çàäâèæè ïðîöåäóðà ñïîðåä ÷ëåí 7 íà åâðîïåéñêîòî ñïîðàçóìåíèå, êîåòî ìîæå äà äîâåäå äî îòíåìàíå íà ïðàâàòà çà ãëàñóâàíå íà Óíãàðèÿ êàòî ÷ëåí íà ÅÑ. ÕÐÓ è äðóãè îðãàíèçàöèè ìíîãîêðàòíî ñà ïðèçîâàâàëè çà äåéñòâèå ñïîðåä ÷ëåí 7 çà íàòèñê íàä Óíãàðèÿ äà ïðîìåíè êóðñà ñè. Ðåçîëþöèÿòà ìîëè ïàðëàìåíòà, íåãîâèÿ ïðåäñåäàòåë è ëèäåðèòå íà ïîëèòè÷åñêèòå ìó ãðóïè „äà ïîìèñëÿò âúðõó ïðèáÿãâàíåòî” äî òàêàâà ìÿðêà, àêî óïîðèòîñòòà íà óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðîäúëæè. „Ïëúçâàíåòî íà Óíãàðèÿ ïî íàêëîíåíàòà ïðàâà å äúëáîêî ïðèòåñíèòåëíî è çîâå çà ñèëåí îòâåò, ïðîäúëæàâà Ãàë. - Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò íàïðàâè òî÷íî òîâà, êàòî ÿñíî çàÿâè, ÷å óñèëèåòî íà Áóäàïåùà äà ïðåèíà÷è îïðàâäàíàòà çàãðèæåíîñò, êàòî ÿ îïðåäåëè çà ôàêòè÷åñêè ãðåøíà èëè ïîëèòè÷åñêè ìîòèâèðàíà, è îòêàçúò é äà îáúðíå âíèìàíèå íà ïðèçèâèòå çà ðåôîðìà, íÿìà äà áúäàò òîëåðèðàíè.” Ðåçîëþöèÿòà èñêà îò óíãàðñêèòå âëàñòè äà íàïðàâÿò ñåðèÿ îò ñòúïêè, çà äà ñå ñïðàâÿò ñúñ çàãðèæåíîñòòà íà ïàðëàìåíòà, âêëþ÷èòåëíî äà ïðåìàõíå îò êîíñòèòóöèÿòà ñè êëàóçèòå, êîèòî Êîíñòèòóöèîííèÿò ñúä å îáÿâèë çà íåêîíñòèòóöèîííè, íàìàëÿâàéêè

Обектив | Брой 212

64

ПО СВЕТА óïîòðåáàòà íà êàðäèíàëíèòå çàêîíè – êîåòî ìîæå äà áúäå îáæàëâàíî îò äâå òðåòè ìíîçèíñòâî â ïàðëàìåíòà. Êúì òîâà ñå ïðèáàâÿ è ïðèçèâúò çà ñúîáðàçÿâàíå ñ ïðåïîðúêèòå íà Åâðîïåéñêàòà âåíåöèàíñêà êîìèñèÿ çà íóæíèòå ïðîìåíè çà äîêàðâàíå íà óíãàðñêàòà çàêîíîâà ðàìêà äî ñúâìåñòèìîñò ñúñ ñòàíäàðòèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Ðåçîëþöèÿòà ñúùî òàêà òâúðäè, ÷å Óíãàðèÿ òðÿáâà äà îñèãóðè âúçìîæíî íàé-øèðîêî ó÷àñòèå íà âñè÷êè ïàðòèè â êîíñòèòóöèîííèÿ ïðîöåñ, íàïúëíî äà ãàðàíòèðà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäà è äà çàëîæè îáåêòèâíè, ïðàâíî îáâúðçâàùè ïðîöåäóðè çà íàçíà÷àâàíå íà äèðåêòîðè íà îáùåñòâåíèòå ìåäèè è íà ðåãóëàòîðíèòå îðãàíè. Îñâåí òîâà ðåçîëþöèÿòà ïðèçîâàâà óíãàðñêèòå âëàñòè „íàé-íàêðàÿ äà ïîåìàò îòãîâîðíîñòòà ñè êúì áåçäîìíèòå”, äà ïðèåìàò ïîøèðîêà äåôèíèöèÿ íà „ñåìåéñòâî” è äà íàïðàâÿò ïîâå÷å çà èíòåãðàöèÿòà íà ðîìñêîòî ìàëöèíñòâî.  îáùî ïèñìî äî ÷ëåíîâåòå íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò ïðåäè ãëàñóâàíåòî, ÕÐÓ è Àìíåñòè èíòåðíåøúíúë ãè ïîäêàíèõà äà ïîäêðåïÿò

ðåçîëþöèÿòà „êàòî âàæåí ïðèíîñ êúì ïðîäúëæàâàùèòå äèñêóñèè çà óäà÷íèÿ îòãîâîð îò ñòðàíà íà åâðîïåéñêèòå âëàñòè çà ñëó÷âàùîòî ñå â Óíãàðèÿ”. Ïèñìîòî ïðèçîâàâà ïàðëàìåíòà äà „ïðèñúåäèíè ãëàñà ñè êúì èçêàçâàùèòå ñå â çàùèòà íà âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà è ÷îâåøêèòå ïðàâà â Óíãàðèÿ” è „äà èçïîëçâà âñè÷êèòå ñè íàëè÷íè ñðåäñòâà çà äà ñå óâåðè, ÷å óíãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðåäïðèåìà íåîáõîäèìèòå ñòúïêè äà íàïðàâè çàêîíèòå ñè ñúçâó÷íè ñ åâðîïåéñêèòå ìåæäóíàðîäíè ñòàíäàðòè”. „Âîòúò íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò áåøå òåñò çà ðåøèòåëíîñòòà ìó äà ñå óâåðè, ÷å ôàêòèòå è ïðèíöèïèòå íàääåëÿâàò íàä ïîëèòè÷åñêàòà ìàíèïóëàöèÿ, çàêëþ÷àâà Ãàë. - Ñëåäâàùèÿò èçïèò å çà óíãàðñêèòå ïàðòíüîðè, îñîáåíî ðàâíèòå é äúðæàâè ÷ëåíêè â Ñúâåòà íà ÅÑ, äà äàäàò äà ñå ðàçáåðå íà Óíãàðèÿ, ÷å å íóæíî äà îòêëèêíå íà ïðèçèâèòå íà ïàðëàìåíòà çà ðåôîðìè èëè äà ñå èçïðàâè ïðåä ïîñëåäñòâèÿòà, àêî íå ñòîðè òîâà.”

Обектив | Брой 212

65

ПО СВЕТА

ЕС най-накрая прилага собствения си закон върху израелските поселения Òîâà å „ãîëÿìà ãðåøêà”, êàçà èçðàåëñêèÿò çàìåñòíèê-ìèíèñòúð íà âúíøíèòå ðàáîòè ïðåä Âîåííîòî ðàäèî. Òîâà å „èêîíîìè÷åñêà òåðîðèñòè÷íà àòàêà ñðåùó ìèðà”, îò ñâîÿ ñòðàíà òâúðäè ìèíèñòúðúò íà èêîíîìèêàòà. Ìèíèñòúðïðåäñåäàòåëÿò Áåíÿìèí Íåòàíÿõó ñå çàðè÷à: „Íÿìà äà ïîçâîëÿ íà íèêîãî äà îùåòè ñòîòèöè õèëÿäè èçðàåëöè, êîèòî æèâåÿò íà Çàïàäíèÿ áðÿã, íà Ãîëàíñêèòå âúçâèøåíèÿ èëè â Éåðóñàëèì. Òîâà ñúùî òàêà „ñàáîòèðà” àìåðèêàíñêèòå óñèëèÿ äà ñå âúçîáíîâÿò èçðàåëñêî-ïàëåñòèíñêèòå ìèðíè ïðåãîâîðè, êàçà ìèíèñòúðúò íà ôèíàíñèòå äíè ïðåäè àìåðèêàíñêèÿò äúðæàâåí ñåêðåòàð äà ñúîáùè, ÷å ñòðàíèòå ñà ñå ñúãëàñèëè äà äèñêóòèðàò. Òàêà ÷å, êàêâà å ðàáîòàòà? Ïðåäè íÿêîëêî ãîäèíè Åâðîïåéñêèÿò ñúþç îñúçíà ôàêòà, ÷å ðàçðåøåíèåòî ôèíàíñèðàíåòî ìó äà îòèâà â èçðàåëñêèòå ïîñåëåíèÿ, íàðóøàâà íå ñàìî ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, íî è åâðîïåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Íà 16 þëè Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ îïîâåñòè íîâèòå „íàñîêè”, ïðåäíàçíà÷åíè äà ïðåäîòâðàòÿò òîâà äà ñå ñëó÷è. Òîâà å ìàëêî ñ÷åòîâîäñòâî íà ÅÑ, êîåòî å òîëêîâà î÷åâèäíî, ÷å å òðóäíî äà ñå ðàçáåðå çàùî íå å íàïðàâåíî îòäàâíà. Îò ïðàâíà ãëåäíà òî÷êà íàñîêèòå íå ñà ñàíêöèè íà Èçðàåë èëè äîðè íà ïîñåëåíèÿòà. Òå ñà çàêúñíÿëî è íåîáõîäèìî óñèëèå äà ñå ïðèëîæè ñîáñòâåíîòî çàêîíîäàòåëñòâî íà ÅÑ è òîé äà çàïàçè ðúöåòå ñè ÷èñòè. Ïîñåëåíèÿòà ñà íåçàêîííè ñïîðåä ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. ÅÑ îòäàâíà å ïðèçíàë òîâà è å ïðèçîâàâàë Èçðàåë äà ãè ïðåìåñòè. Îò äðóãà ñòðàíà, ÅÑ

ôèíàíñèðà äåéíîñòè, êîèòî ãîâîðÿò, ÷å ïîñåëåíèÿòà ñà çàêîííè. Ñïîðåä íàñîêèòå, ÷èåòî äåéñòâèå çàïî÷âà ïðåç 2014 ã., ÅÑ ùå äàâà ñàìî „ãðàíòîâå, ïðèçîâå è äðóãè ôèíàíñîâè èíñòðóìåíòè (çàåìè)” íà èçðàåëñêè êîìïàíèè, êîèòî íå äåéñòâàò â îêóïèðàíèòå ïàëåñòèíñêè òåðèòîðèè è îáåùàâà äà íå õàð÷è ïàðè òàì. Ãðàíòîâåòå ïîêðèâàò øèðîê êðúã äåéíîñòè, âêëþ÷èòåëíî ïðîåêòè çà èçñëåäâàíå è ðàçâèòèòå, êóëòóðíè ïðîåêòè è ìëàäåæêè ñïîðòíè ïðîãðàìè. Íî èçðàåëñêèòå âëàñòè ãëåäàò íà òÿõ êàòî ïîëèòè÷åñêî èçâèâàíå íà ðúöåòå çà ïîñåëåíèÿòà. Åäèí îôèöèàëåí ïðåäñòàâèòåë íà Èçðàåë êàçà ïðåä „Ãàðäèúí”: „Íå âÿðâàìå, ÷å ïîçèöèÿòà íà ÅÑ òðÿáâà äà íè ñòèñêà çà øèèòå êàòî ÷å ëè ñìå ãúñêè”. Íî, êàêòî íàñîêèòå îòáåëÿçâàò, ÅÑ å äëúæåí äà ñïàçâà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî è äà íå ïîäêðåïÿ èëè „ïðèçíàâà” íàðóøåíèÿ îò òðåòè ñòðàíè. Çà ÅÑ äà äàäå ïàðè íà èçðàåëñêè êîìïàíèè, êîèòî äåéñòâàò â ïîñåëåíèÿòà, ìîæå äà çíà÷è, ÷å Ñúþçúò òðåòèðà ïîëèòèêàòà íà Èçðàåë êúì òÿõ êàòî çàêîííà. È âñå ïàê, òàçè ïîëèòèêà íàðóøàâà ìåæäóíàðîäíèòå çàêîíîâè çàáðàíè äà ñå ïðåõâúðëÿ öèâèëíî íàñåëåíèå â îêóïèðàíè òåðèòîðèè è ïî äðóã íà÷èí äà ñå òðåòèðà òàçè òåðèòîðèÿ, ñÿêàø Èçðàåë èìà ñóâåðåíèòåò íàä íåÿ. ÅÑ íå ìîæå ìíîãî äîáðå äà èñêà äà ñå ñúáëþäàâà ïîäîáíî ìåæäóíàðîäíî ïðàâî – êàêòî íàïðèìåð å ÿñíî ïîçîâàíî â Æåíåâñêàòà êîíâåíöèÿ è Ðèìñêèÿ ñòàòóò íà Ìåæäóíàðîäíèÿ êðèìèíàëåí ñúä – äîêàòî äàâà ïàðè íà èçðàåëñêè êîìïàíèè, êîèòî ïîäïîìàãàò è ïîäêðåïÿò íåçàêîííè äåéíîñòè, ñâúðçàíè ñúñ çàñåëâàíå íà ðàéîíè. Âñúùíîñò, ÅÑ å ïðàâèë èìåííî òîâà â ìèíàëîòî.

Обектив | Брой 212

66

ПО СВЕТА

Åâðîïà å äàëà 1,12 ìèëèîíà åâðî â èçñëåäîâàòåëñêè ãðàíòîâå íà „Àõàâà”, êîìïàíèÿ, êîÿòî ïðîèçâåæäà êîçìåòè÷íè ïðîäóêòè âúâ ôàáðèêà, ðàçïîëîæåíà â çàñåëíè÷åñêèÿ ðàéîí. Êîãàòî åäèí åâðîïåéñêè ïàðëàìåíòàðèñò óâåäîìÿâà êîìèñèÿòà çà ïîäîáíà ãðåøêà, òÿ íåïîõâàòíî îáÿñíÿâà, ÷å êîðïîðàòèâíîòî óïðàâëåíèå íà „Àõàâà” å ñàìî „ôîðìàëíî óñòàíîâåíî” â Èçðàåë. Åâðîïåéñêèòå äàíúêîïëàòöè ñà äàëè íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà èçðàåëñêîòî êóëòóðíî íàñëåäñòâî 114 400 åâðî ïîêðàé êóëòóðíà ïðîãðàìà, áàçèðàíà â Èçòî÷åí Éåðóñàëèì, ÷àñò îò Çàïàäíèÿ áðÿã, êîéòî Èçðàåë åäíîñòðàííî àíåêñèðà â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. Âëàñòèòå èçâúðøâàò ðàçêîïêè â îêóïèðàíàòà òåðèòîðèÿ áåç ïàëåñòèíñêî ó÷àñòèå è ñà äîãîâîðèëè çàñåëíè÷åñêàòà îðãàíèçàöèÿ „Åëàä” äà ðúêîâîäè òóðèñòè÷åñêèÿ àðõåîëîãè÷åñêè îáåêò „Ãðàäúò íà Äàâèä” â ñðåäàòà íà ïàëåñòèíñêèÿ êâàðòàë â Èçòî÷åí Éåðóñàëèì. Ðàçêîïêèòå ñà ïîâðåäèëè ïàëåñòèíñêè äîìîâå. Ñïîðåä êîìèñèÿòà âëàñòèòå ñà êàíäèäàòñòâàëè çà ïàðèòå, êàòî ïîëçâàëè ïîùåíñêà êóòèÿ â Çàïàäåí Éåðóñàëèì. Çà äà ñå ïðåäîòâðàòÿò ïîâòîðåíèÿ íà ïîäîáíè ãðåøêè, íàñîêèòå íàëàãàò òðèäåëåí òåñò çà èçðàåëñêèòå êîìïàíèè – âêëþ÷èòåëíî ïðàâèòåëñòâåíè ôèðìè, áèçíåñè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êîèòî êàíäèäàòñòâàò çà åâðîïåéñêè ïàðè çà ñëåäâàùèÿ ôèíàíñîâ öèêúë îò 2014 äî 2020 ã. Ïúðâî, òå òðÿáâà äà áúäàò îñíîâàíè â èçðàåëñêà ñîáñòâåíîñò. Âòîðî, ãðàíòîâå è ïðèçîâå ùå ñå ïîëó÷àâàò ñàìî çà äåéíîñòè â Èçðàåë, à çàåìè ùå

ñå äàâàò ñàìî íà ôèðìè, êîèòî âúîáùå íå äåéñòâàò â îêóïèðàíèòå òåðèòîðèè. Íàêðàÿ, èçðàåëñêèòå êàíäèäàòñòâàùè, êîèòî òúðñÿò åâðîïåéñêè ïàðè, òðÿáâà äà „ïîäïèøàò äåêëàðàöèÿ íà ÷åñòòà”, ñ êîÿòî äà ñå ñúîáðàçÿâàò è ÷èèòî êðèòåðèè äà ñïàçâàò. Èçðàåëñêèòå ãðóïè, êîèòî ñà óñòàíîâåíè â Èçðàåë, ìîãàò äà ïîëó÷àâàò åâðîïåéñêà ïîäêðåïà çà äåéíîñòè, êîèòî èçâúðøâàò â îêóïèðàíèòå òåðèòîðèè â ïîëçà íà ïàëåñòèíñêîòî íàñåëåíèå. ÅÑ è ëèäåðèòå íà ñòðàíèòå-÷ëåíêè íå òðÿáâà äà çàáðàâÿò åâðîïåéñêèòå ñè ïðàâíè çàäúëæåíèÿ, êîãàòî ñå èçïðàâÿò ïðåä íåèçáåæíèÿ îòâåòåí íàòèñê. Òâúðäè ñå, ÷å ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò Íåòàíÿõó ïîäêàíèë ïðåäñåäàòåëÿ íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ Õîñå Ìàíóåë Áàðîçó äà îòëîæè ïóáëèêóâàíåòî íà íàñîêèòå, äîêàòî Äàíè Äàÿí, ïðåäñòàâèòåë íà çàñåëíèöèòå, íå íà ìÿñòî ñå ïîçîâàë íà Õîëîêîñò, êîãàòî èçïèñêàë: „Êàê ùå áúäå íàïðàâåíà ñåëåêöèÿ íà èçðàåëñêèòå ìëàäåæêè äåëåãàöèè? Åäèí ãåðìàíåö áè ëè êàçàë: Òåë Àâèâ íàäÿñíî, Èçòî÷åí Äæëåì íàëÿâî? Èëè ùå å ðàáîòà íà Ïîëøà?” Áðþêñåë áàâíî îñúçíàâà, ÷å äåéñòâèÿòà íà êîìèñèÿòà òðÿáâà äà áúäàò âíèìàòåëíî ñëåäåíè, çà äà ñå ïðåäîòâðàòè ïðåäàâàíåòî íà çàêîíèòå íà ÅÑ, êîèòî âúïëúùàâàò çàäúëæåíèÿòà ìó ñïîðåä ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. Èìà îùå ìíîãî ðàáîòà äà ñå âúðøè. Íî ïîðîäåíèÿò îò çàêîíîäàòåëñòâîòî íà ÅÑ îïèò ïîíå äà íå ñå âðåäè, å ïîõâàëíà èçíåíàäà. Äàëè Âàøèíãòîí íàé-íàêðàÿ ùå ïîêàæå ìàëêî õàðàêòåð è ùå íàïðàâè ñúùîòî?

Обектив | Брой 212

67

ПО СВЕТА

Нека Италия продължи усилията си в търсенето на справедливост за злоупотребите на ЦРУ Èòàëèÿ òðÿáâà äà ïðîäúëæè óñèëèÿòà ñè çà èçâîþâàíå íà ñïðàâåäëèâîñò çà çëîóïîòðåáèòå, èçâúðøåíè îò Àìåðèêàíñêîòî öåíòðàëíî ðàçóçíàâàòåëíî óïðàâëåíèå (ÖÐÓ), âúïðåêè ðåøåíèåòî íà Ïàíàìà äà îñâîáîäè áèâø øåô íà ïðåäñòàâèòåëñòâîòî íà ÖÐÓ â Ìèëàíî, òúðñåí îò Èòàëèÿ. Ìåäèéíèòå äîêëàäè ñî÷àò, ÷å ïàíàìñêèòå âëàñòè ñà çàäúðæàëè Ðîáúðò Ñåëäúí Ëåéäè íà ãðàíèöàòà ñ Êîñòà Ðèêà íà 18 þëè 2013 ã., íî ãî îñâîáîäèëè íà ñëåäâàùèÿ äåí. Ëåéäè å áèë îñúäåí çàäî÷íî â Èòàëèÿ çà îòâëè÷àíåòî íà åãèïåòñêî äóõîâíî ëèöå ïðåç 2003 ã. „Èòàëèÿ å âëÿçëà â èñòîðèÿòà êàòî ïúðâàòà äúðæàâà, êîÿòî èçïðàâÿ ñëóæèòåëè íà ðàçóçíàâàíåòî íà ñúä è ãè îñúæäà – çà íåçàêîííî ïîäëàãàíå íà ìú÷åíèå. Âúïðåêè ïðîïóñíàòàòà âúçìîæíîñò, Èòàëèÿ òðÿáâà äà ñëåäè ïðîöåñúò çà òúðñåíå íà îòãîâîðíîñò, êîéòî å çàïî÷íàëà, äà ñòèãíå äîêðàé”, êàçâà Äæóäèò Ñúíäåðëàíä, ñòàðøè èçñëåäîâàòåë çà Çàïàäíà Åâðîïà êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Íàðåäáàòà íà èòàëèàíñêèÿ âúðõîâåí ñúä å â ÿðúê êîíòðàñò ñ íåñïîñîáíîñòòà íà ÑÀÙ äà ïðåñëåäâà è èçïðàâÿ íà ñúä ñëóæèòåëè íà ÖÐÓ, ó÷àñòâàëè â íåçàêîííàòà ïðîãðàìà íà ÖÐÓ çà ïðåäàâàíå íà çàïîäîçðåíè ñëåä àòàêèòå â ÑÀÙ íà 11 ñåïòåìâðè 2001 ã., çàÿâè ÕÐÓ. Âúðõîâíàòà êðèìèíàëíà þðèñäèêöèÿ íà Èòàëèÿ, Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä îáÿâÿâà ïðèñúäàòà íà Ëåéäè ïðåç ñåïòåìâðè 2012 ã. Òîé å îñúäåí íà äåâåò ãîäèíè çàòâîð çà ðîëÿòà ìó â îòâëè÷àíå è ïðåäàâàíå íà çàïîäîçðåíè. Ïðåç ôåâðóàðè 2003 ã. åãèïåòñêèÿò äóõîâíèê Îñàìà Ìóñòàôà Õàñàí Íàñúð – ïî-èçâåñòåí êàòî Àáó Îìàð, áèë îòâëå÷åí è èçïðàòåí â Åãèïåò, êúäåòî òîé òâúðäè, ÷å áèë èçìú÷âàí. Àáó Îìàð áèë âêàðàí âúâ âàí íà åäíà ìèëàíñêà óëèöà è çàêàðàí â Åãèïåò îò

áàçàòà íà àìåðèêàíñêèòå ÂÂÑ â Àâèàíî, Èòàëèÿ, ïðåç ÂÂÑ áàçàòà Ðàìùàéí â Ãåðìàíèÿ. Âñè÷êèòå 23 àìåðèêàíñêè ãðàæäàíè, îáâèíåíè ïî òîâà äåëî, ñà áèëè ñúäåíè â òÿõíî îòñúñòâèå ïî ïðîöåäóðè, êîèòî ñà áèëè ïîïðàâåíè, çà äà ïîçâîëÿò ñïàçâàíåòî íà ïðàâàòà íà îáâèíÿåìèòå â îòñúñòâèå ïî-ãîëåìè ïðàâà, ñïîðåä íàðåäáà 1985 íà ÅÑÏ×. Êàñàöèîííèÿò ñúä, â íàðåäáàòà ìó îò ñåïòåìâðè 2012 ã. îïðåäåëÿ, ÷å îáâèíÿåìèòå â òîâà äåëî èìàò âñè÷êè íåîáõîäèìè ïðàâà çà åôåêòèâíà çàùèòà. Ëåéäè áèë ïðåäñòàâëÿâàí îò ñîáñòâåíèÿ ñè ÷àñòíî íàåò àäâîêàò. ÕÐÓ å çàãðèæåíà, ÷å ïðîöåñèòå â îòñúñòâèå íà îáâèíÿåìèÿ íå ìó ïîçâîëÿâàò àäåêâàòíà âúçìîæíîñò äà ñå çàùèòàâà, êàêòî ñå èçèñêâà ñïîðåä ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà ÷åñòåí ïðîöåñ. Àêî èòàëèàíñêèòå âëàñòè ïîëó÷àò íàäçîðà âúðõó Ëåéäè èëè íÿêîé äðóã îò îáâèíÿåìèòå, òå òðÿáâà äà èìàò ïðàâîòî äà ïîìîëÿò èòàëèàíñêèòå ñúäèëèùà çà íîâ ïðîöåñ, êàçâà ÕÐÓ. Àáó Îìàð òâúðäè, ÷å ìíîãîêðàòíî áèë ïîäëàãàí íà ìú÷åíèÿ ïî âðåìå íà ïî÷òè ÷åòèðèãîäèøíèÿ ñè ïðåñòîé ïîä åãèïåòñêè íàäçîð. Ïðåç ôåâðóàðè 2007 ã. òîé å îñâîáîäåí îò çàòâîðà, áåç äà ìó å ïîâäèãíàòî îáâèíåíèå. Ïðåç äåêåìâðè 2007 ã. Àáó Îìàð êàçà íà ÕÐÓ, ÷å ïðè ïðèñòèãàíåòî ìó â Åãèïåò ñ íåãî æåñòîêî ñà çëîóïîòðåáèëè. „Íå ìîæåòå äà ñè ïðåäñòàâèòå... Áÿõ ïðîâåñåí êàòî çàêîëåíà îâöà è ìè ïóñêàõà åëåêòðîøîêîâå, ðàçêàçâà òîé.

- Áÿõ áðóòàëíî èçìú÷âàí, à ïðåç òîâà âðåìå ÷óâàõ êðÿñúöèòå íà äðóãè, êîèòî áÿõà ïîäëîæåíè íà ñúùîòî.” Íà 30 àâãóñò 2012 ã. àìåðèêàíñêèÿò ìèíèñòúð íà ïðàâîñúäèåòî Åðèê Õîëäúð îïîâåñòè, ÷å åäèíñòâåíîòî êðèìèíàëíî ðàçñëåäâàíå, êîåòî ìèíèñòåðñòâîòî å çàïî÷íàëî çà âåðîÿòíèòå

Обектив | Брой 212

68

ПО СВЕТА

çëîóïîòðåáè ïî âðåìå íà íàäçîð íà ÖÐÓ, ùå áúäå ïðåêðàòåíî. Ðàçñëåäâàíåòî å áèëî îãëàâåíî îò Äæîí Äúðàì, ñïåöèàëåí ïðîêóðîð. Òî íå äîâåæäà äî êðèìèíàëíè îáâèíåíèÿ, âêëþ÷èòåëíî è ïðè äåëàòà íà äâàìà çàäúðæàíè, êîèòî ñà ïî÷èíàëè ñëåä ÿâíî ìàëòðåòèðàíå, äîêàòî ñà ñå íàìèðàëè ïîä àìåðèêàíñêè íàäçîð. Àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî å óïðàæíèëî íàòèñê âúðõó Èòàëèÿ ïðè ñëó÷àÿ íà Àáó Îìàð.  ðåçóëòàò íà òîâà, ïðåç àïðèë 2013 ã. ïðåçèäåíòúò Äæîðäæî Íàïîëèòàíî ïîìèëâà êàïèòàíà îò ÂÂÑ Äæîóçåô Ðîìàíî çà ðîëÿòà ìó ïðè ïðåäàâàíåòî íà çàïîäîçðåíèÿ. Ðîìàíî, êîéòî ñå å ãðèæåë çà ñèãóðíîñòòà íà âîåííî-âúçäóøíàòà áàçà âúâ Àâèàíî ïðåç 2003 ã., áèë îñúäåí íà ñåäåì ãîäèíè çàòâîð. „Äîñåãà ÑÀÙ ñà ïðåïÿòñòâàëè òúðñåíåòî íà îòãîâîðíîñò çà ìú÷åíèÿòà ïî âðåìå íà „âîéíàòà èì ñðåùó òåðîðà” ïî âñÿêàêúâ íà÷èí, ïðîäúëæàâà Ñúíäåðëàíä. - Íàäÿâàõìå ñå, ÷å ïàíàìñêèòå ïðåäñòàâèòåëè íà ïðàâîñúäèåòî ùå îòñúäÿò âñÿêà èòàëèàíñêà ìîëáà çà åêñòðàäèðàíåòî íà Ëåéäè ñïîðåä íåéíèòå îñíîâàíèÿ.” Èòàëèÿ èçäàâà ìåæäóíàðîäíà çàïîâåä çà àðåñò çà Ëåéäè ïðåç äåêåìâðè 2012 ã., çàðàäè ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ïðèñúäàòà ìó. Ìàêàð è îñúäåí íà 9 ãîäèíè, Ëåéäè ùå ëåæè ñàìî 6 ãîäèíè â çàòâîð ïîðàäè àâòîìàòè÷íîòî íàìàëÿâàíå íà ïðèñúäèòå ñïîðåä èòàëèàíñêèòå ïðåïîðúêè. Ëåéäè

ïúðâî áèë îñúäåí, â íåãîâî îòñúñòâèå, íà 4 íîåìâðè 2009 ã., çàåäíî ñ 22-ìà äðóãè àìåðèêàíöè è äâàìà èòàëèàíöè. Ñúäúò ïî îíîâà âðåìå îòêðèâà, ÷å òðèìà äðóãè àìåðèêàíñêè ãðàæäàíè, âêëþ÷èòåëíî áèâøèÿò øåô íà ÖÐÓ çà Èòàëèÿ Äæåô Êàñòåëè, èìàò äèïëîìàòè÷åñêè èìóíèòåò è ÷å ïåòèìà äðóãè èòàëèàíöè ñà çàùèòåíè îò çàêîíèòå çà äúðæàâíèòå òàéíè. Íàðåäáàòà îò ñåïòåìâðè 2012 ã. îò êàñàöèîííèÿ ñúä ïðåîáðúùà íàðåäáàòà çà èòàëèàíñêèòå àãåíòè, îòêðèâàéêè, ÷å òå íå ñà íàïúëíî çàùèòåíè îò èòàëèàíñêèòå çàêîíè çà äúðæàâíèòå òàéíè è èì íàðåæäà äà ñå èçïðàâÿò ïðåä íîâ ïðîöåñ. ÖÐÓ ñå å çàíèìàëà ñ íàðåäáèòå íà ñúäà çà äèïëîìàòè÷åñêèÿ èì èìóíèòåò è çàùèòàòà íà äúðæàâíèòå òàéíè, êàòî òâúðäè, ÷å ïîäîáåí èìóíèòåò íå òðÿáâà äà ñå èíòåðïðåòèðà êàòî ïðîòåêöèÿ íà ñëóæèòåëèòå, îòãîâîðíè çà ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ïðåç ôåâðóàðè 2013 ã. Ìèëàíñêèÿò àïåëàòèâåí ñúä îñúæäà Êàñòåëè íà ñåäåì ãîäèíè çàòâîð è äâàìà äðóãè àãåíòè íà ÖÐÓ ñ äèïëîìàòè÷åñêè èìóíèòåò íà 6 ãîäèíè. Ñúäúò ñúùî òàêà îñúäèë Íèêîëî Ïîëàðè, áèâøèÿ äèðåêòîð íà èòàëèàíñêîòî âîåííî ðàçóçíàâàíå è íà ñëóæáèòå ïî ñèãóðíîñòòà, íà 10 ãîäèíè, áèâøèÿ çàìåñòíèêäèðåêòîð íà ñúùàòà ñëóæáà Ìàðêî Ìàí÷èíè íà 9 ãîäèíè, à òðèìà àãåíòè íà ðàçóçíàâàíåòî íà 6 ãîäèíè.

Обектив | Брой 212

67

ПО СВЕТА Таня Локшина, програмен директор на Хюман Райтс в Русия

Един необикновен ден в Москва Êîãàòî ïîëó÷èõ èìåéë ìèíàëèÿ ÷åòâúðòúê îò èçïðàùà÷, íàðè÷àù ñå „Åäóàðä Ñíîóäúí”, åñòåñòâåíî áÿõ ñêåïòè÷íà. Ïîêàíàòà, âåðîÿòíî èçïðàòåíà îò åäèí îò íàé-òúðñåíèòå õîðà ïî ñâåòà, èìàøå ïðèâêóñ íà øïèîíñêè òðèëúð îò Ñòóäåíàòà âîéíà. Ñúîáùåíèåòî ìå èíñòðóêòèðàøå äà îòèäà â çàëàòà çà ïðèñòèãàùè íà ëåòèùå „Øåðåìåòåâî”, êúäåòî „íÿêîé îò ëåòèùíèÿ ïåðñîíàë ùå ìå ÷àêà ñ òàáåëà, íà êîÿòî ïèøå „G9”. Êàêâî áèõòå ñè ïîìèñëèëè íà ìîå ìÿñòî? Äîðè è êîãàòî çàâàëÿõà îáàæäàíèÿ îò ìåäèèòå, âñå îùå ìèñëåõ, ÷å âñè÷êî å íÿêàêâà èçìèñëèöà. Äîêàòî õðàíåõ ñ ìîðêîâåíî ïþðå ðåâÿùîòî ìè äåòå è ãîâîðåõ ñ æóðíàëèñò îò ÁÁÑ – æóðíàëèñòèòå è áåáåòàòà ñà åäíàêâî íóæäàåùè ñå – îùå íàïîëîâèíà ñìÿòàõ, ÷å òîâà íÿìà äà ñå ñëó÷è. Íî òîãàâà òåëåôîíúò èççâúíÿ. Áÿõà îò îõðàíàòà íà ñèãóðíîñòòà íà ëåòèùåòî, çà äà ìè äàäàò äîïúëíèòåëíè äåòàéëè è äà ìå ïîïèòàò çà íîìåðà íà ïàñïîðòà ìè. Òîãàâà ìè ïðîñâåòíà: áåøå èñòèíà, íàé-òúðñåíèÿò ÷îâåê â ñâåòà èñêàøå äà ñå ñðåùíå ñ ìåí. Òåëåôîíúò ìè íåïðåêúñíàòî çâúíåøå è â åäèí ìîìåíò ñè ïîìèñëèõ, ÷å ùå ïðîïóñíà ñðåùàòà – òîëêîâà îæåñòî÷åíî ìå òúðñåõà îò ìåäèèòå, ÷å íÿìàõ âðåìå äà ñå îáëåêà è äà òðúãíà. Íàêðàÿ ñå ñïðåòíàõ è ñòèãíàõ äî âëàêà çà ëåòèùåòî òúêìî íà âðåìå. Ïî ïúòÿ îòíîâî ìè ïîçâúíèõà, íî îò ñúâñåì ðàçëè÷åí èçòî÷íèê: ïîñîëñòâîòî íà ÑÀÙ. Äàëè ðàçáèðàì ïîçèöèÿòà íà ÑÀÙ? ×å Ñíîóäúí íå áèë çàùèòíèê íà

÷îâåøêèòå ïðàâà, à íàðóøèòåë íà çàêîíà, íà êîãîòî ùå ìó áúäå ïîòúðñåíà îòãîâîðíîñò? Îòãîâîðèõ, ÷å îôèöèàëíàòà ïîçèöèÿ íà ÕÐÓ ïî ñëó÷àÿ áåøå èçðàçåíà â èçÿâëåíèåòî íè, ïóáëèêóâàíî ïðåäè íÿêîëêî ñåäìèöè. Ñëóæèòåëÿò îò ïîñîëñòâîòî ìè îòâúðíà, ÷å ïîçèöèÿòà íè èì å èçâåñòíà, íî òå èñêàò äà ïðåäàì òàçè íà ÑÀÙ íà Ñíîóäúí. Ìîëáàòà ìå èçíåíàäà, íî íàêðàÿ ðåøèõ äà ìó ÿ ñïîìåíà. Èçãëåæäàøå ìè ÷åñòíî äà ãî óâåäîìÿ çà òîâà ïîçâúíÿâàíå. Ñöåíàòà íà ëåòèùåòî áåøå íåâåðîÿòíà. Ñâèêíàëà ñúì ñ òúëïè è æóðíàëèñòè, íî îíîâà ïðåä î÷èòå ìè áåøå ëóäîñò: áëúñêàíèöà îò âèêàùè õîðà, óäàðè ñ ìèêðîôîíè è áåçáðîé êàìåðè íà íàöèîíàëíè è ìåæäóíàðîäíè ìåäèè. Óïëàøèõ ñå, ÷å ùå áúäà ðàçêúñàíà â ñóìàòîõàòà. Äîáðàõ ñå äî ñëóæåáíèÿ âõîä íà Òåðìèíàë Ô, êúäåòî çúðíàõ ÷îâåêà ñ òàáåëàòà „G9”. Òî÷íî êàêòî ìè êàçàõà. Òàêà, çàåäíî ñ îùå îñåì äóøè – âêëþ÷èòåëíî ðóñêèÿ îìáóäñìàí, åäèí äåïóòàò è ïðåäñòàâèòåëè íà äðóãè ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè – áÿõ êà÷åíà íà àâòîáóñ è îòèäîõìå íà äðóã âõîä. Âëÿçîõìå è òîé áåøå òàì: ã-í Ñíîóäúí íè ÷àêàøå ñ ÷îâåê îò Óèêèëèéêñ è åäèí ïðåâîäà÷. Ïúðâîòî, êîåòî ñè ïîìèñëèõ, áåøå êîëêî ìëàä èçãëåæäà Ñíîóäúí – êàòî ó÷åíèê. Îïèòàõ ñå äà ùðàêíà äâå ñíèìêè è äà ãè èçïðàòÿ íà êîëåãèòå â ÕÐÓ, çà äà ãè ïîñòíàò â Òóèòúð, ïðåäè äà íè çàáðàíÿò äà ñíèìàìå. Ñðåùàòà ïðîäúëæè åäèí ÷àñ. Òîé ïðî÷åòå

Обектив | Брой 212

68

ПО СВЕТА

èçÿâëåíèåòî ñè è êàçà, ÷å å ãîòîâ äà îòãîâàðÿ íà âúïðîñè. Êàçà, ÷å íè ìîëè äà íàïðàâèì ïåòèöèÿ äî ÑÀÙ è åâðîïåéñêèòå äúðæàâè äà íå ïðå÷àò íà ïðèäâèæâàíåòî ìó. Ïðè íàñòîÿùèòå îáñòîÿòåëñòâà, ïðîäúëæè òîé, íÿìàë äðóãè âúçìîæíîñòè, îñâåí äà ïîòúðñè óáåæèùå â Ðóñèÿ. Óâåðè íè, ÷å íå ìîæå äà ñå îïëà÷å îò óñëîâèÿòà ñè íà æèâîò è ÷å å â äîáðî çäðàâå – íî ÷å íå ìîæå äà îñòàíå íà ìîñêîâñêîòî ëåòèùå çàâèíàãè. Èçãëåæäàëî, ÷å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äà ãàðàíòèðà ñèãóðíîñòòà ñè â Ðóñèÿ, áèë

äà ïîèñêà óáåæèùå. Îòòàì è âòîðàòà ìó ìîëáà: äà ïîìîëèì Êðåìúë äà ìó äàäå óáåæèùå. Âúïðåêè ÷å, êàêòî íååäíîêðàòíî ïîä÷åðòà, èñêàë äà ñòèãíå äî Ëàòèíñêà Àìåðèêà, à Ðóñèÿ áèëà âðåìåííèÿ ìó õîä. Ïîñëå ñè òðúãíàõìå ïî ïúòÿ, ïî êîéòî äîéäîõìå, ïðåç êîðèäîðèòå è îòíîâî ïðåç íåâåðîÿòíèÿ ìåäèåí öèðê.  Ìîñêâà âå÷å áå ïîëóíîù, à àç âñå îùå íå áÿõ çàêóñèëà.

Марта Методиева е преподавател по латински в НГДЕК и НБУ. Член на УС на БХК. От 12 години води рубриката “По света”.

Обектив | Брой 212

75

ДОКУМЕНТИ

БХК: Наблюдавахме недопустима свръхупотреба на сила от страна на полицията спрямо протестиращите Организацията призовава Прокуратурата да направи пълно и безпристрастно разследване на случая Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò çàÿâÿâà, ÷å â íîùòà íà 23 ñðåùó 24 þëè ïîëèöèÿòà èçâúðøè íåäîïóñòèìà ñâðúõóïîòðåáà íà ñèëà ñïðÿìî ìèðíî ïðîòåñòèðàùèòå, ñúáðàëè ñå îêîëî ñãðàäàòà íà Ïàðëàìåíòà. Íà 40-èÿ äåí íà ïðîòåñòèòå ñðåùó ïðàâèòåëñòâîòî íà Ïëàìåí Îðåøàðñêè ñãðàäàòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå áåøå îáãðàäåíà îò ïðîòåñòèðàùèòå, êîèòî ñêàíäèðàõà “Îñòàâêà”. Ïî òîâà âðåìå â ïàðëàìåíòà íà ñúâìåñòíî çàñåäàíèå èêîíîìè÷åñêàòà è áþäæåòíàòà êîìèñèè îáñúæäàõà àêòóàëèçàöèÿòà íà áþäæåòà çà 2013 ã. Ïðîòåñòèðàùèòå íå èñêàõà äà ïóñíàò äåïóòàòèòå, êîèòî ïî-êúñíî ïðèåõà íà ïúðâî ÷åòåíå àêòóàëèçàöèÿòà íà áþäæåòà, äà íàïóñíàò ñãðàäàòà. Ïðè íåíóæíà, çëå ïëàíèðàíà è ïðîâîêàòèâíà àêöèÿ â îïèò çà èçâåæäàíå íà ÷àñò îò äåïóòàòèòå è ìèíèñòðèòå îò ñãðàäàòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, íà êîÿòî ÁÕÊ áåøå ïðÿê ñâèäåòåë, ïîñòðàäàõà äåñåòêè ãðàæäàíè, êîèòî ñå îïèòâàõà äà ïðåïðå÷àò ñ òåëàòà ñè ïúòÿ íà àâòîáóñà. Òå áÿõà óäðÿíè, áëúñêàíè,

âëà÷åíè îò ïîëèöèÿòà. Óïîòðåáåíàòà ñèëà â ìíîãî ñëó÷àè áåøå íåïðîâîêèðàíà îò ïîâåäåíèåòî íà ïðîòåñòèðàùèòå, à â äðóãèòå - íåñúðàçìåðíà. Ìíîãî õîðà áÿõà îêúðâàâåíè. Íÿêîè ïîñòðàäàëè ïîòúðñèõà ïîìîù â ñïåøíèòå êàáèíåòè â ñòîëèöàòà, íî áÿõà ìíîãî è íàðàíåíèòå, êîèòî íå ïîòúðñèõà ìåäèöèíñêà ïîìîù. Èìà ìíîæåñòâî âèäåîçàïèñè - êàêòî íà ìåäèè, òàêà è íà ãðàæäàíè, äîêóìåíòèðàëè òîâà íàñèëèå.  ñúùîòî âðåìå, ðåàêöèÿòà íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè áå ñèëíî íåàäåêâàòíà è îòðè÷àùà î÷åâèäíî íåçàêîííàòà óïîòðåáà íà ñèëà. Äîïúëíèòåëíà òðåâîãà ïðåäèçâèêâà ôàêòúò, ÷å ñðåä ïîñòðàäàëèòå îò ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå èìàøå è æóðíàëèñòè, èçïúëíÿâàùè ñëóæåáíèòå ñè çàäúëæåíèÿ. Íÿêîè îò òÿõ áÿõà îñêúðáÿâàíè è óäðÿíè îò ïîëèöàè, áåç ïî íèêàêúâ íà÷èí äà ñà äàëè ïîâîä çà òàêîâà ïîâåäåíèå. Òîâà å íåäîïóñòèìî îãðàíè÷àâàíå, ñ íàñèëèå, íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå íà ìåäèèòå è íà ïðàâîòî íà èíôîðìèðàíîñò íà ãðàæäàíèòå. Òî íå ñëåäâà, ïðè êàêâèòî è äà å îáñòîÿòåëñòâà, äà ñå ñëó÷âà â åäíî äåìîêðàòè÷íî îáùåñòâî.

Обектив | Брой 212

76

ДОКУМЕНТИ Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðèçîâàâà Ïðîêóðàòóðàòà äà íàïðàâè áúðçî, ïúëíî è áåçïðèñòðàñòíî ðàçñëåäâàíå íà ñëó÷àÿ è äà íàïðàâè ðåçóëòàòèòå îò òîâà ðàçñëåäâàíå ïóáëè÷íè. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò íàñòîÿâà ïîëèöèÿòà äà íå èçïîëçâà ñèëà è îðúæèå ñðåùó ìèðíî ïðîòåñòèðàùèòå, äà ïëàíèðà àêöèèòå ñè òàêà, ÷å äà ìèíèìèçèðà íåîáõîäèìîñòòà îò èçïîëçâàíå íà ñèëà è ïîìîùíè ñðåäñòâà è äà ñïàçâà ñòàíäàðòà çà àáñîëþòíàòà íåîáõîäèìîñò. Êîãàòî ñå íàëîæè èçïîëçâàíå íà ñèëà, òÿ ñëåäâà äà å ñúðàçìåðíà íà öåëòà. ÁÕÊ íàïîìíÿ, ÷å ïðåç þëè 2012 ã. âëÿçîõà â ñèëà çàêîíîäàòåëíèòå ìåðêè ñðåùó ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå. Ñ ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ÌÂÐ ñå ñëîæèõà ñåðèîçíè îãðàíè÷åíèÿ çà óïîòðåáàòà íà ñèëà è îðúæèå îò ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè. Âàæíà íîâîñò å è èçèñêâàíåòî çà ïðåäâàðèòåëíî ïëàíèðàíå íà

ïîëèöåéñêèòå îïåðàöèè è ñòðèêòíî ðåãëàìåíòèðàí êîíòðîë â õîäà íà òÿõíîòî èçïúëíåíèå, çà äà å ìèíèìàëåí ðèñêúò çà æèâîòà è çäðàâåòî íà õîðàòà. Ïðîìåíèòå â çàêîíà áÿõà èçãîòâåíè â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ÁÕÊ è ñà ïðÿê ðåçóëòàò îò êàìïàíèÿòà íà îðãàíèçàöèÿòà “Ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå â Áúëãàðèÿ: ñòîï ñåãà!” Ïðè ñòàðòà íà êàìïàíèÿòà ÁÕÊ èçãîòâè àíàëèç íà áëèçî 30 îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ çàðàäè ïîëèöåéñêî íàñèëèå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, çàðàäè êîèòî äúðæàâàòà å ïëàòèëà íàä 900 000 ëåâà. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò, îùå îò äåíÿ íà íàçíà÷àâàíå íà Äåëÿí Ïååâñêè çà ïðåäñåäàòåë íà ÄÀÍÑ, íàñòîÿâà çà îñòàâêà íà ïðàâèòåëñòâîòî.

Обектив | Брой 212

26 þëè 2013

77

ДОКУМЕНТИ

Хюман Райтс Уоч: Да се разследва полицейското насилие при протестите в България Сигнали за прекомерна сила срещу демонстранти, журналисти в София

(Áóäàïåùà) - Áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà äà çàïî÷íå ðàçñëåäâàíå ñðåùó äåéñòâèÿòà íà ïîëèöèÿòà ïî âðåìå íà îæåñòî÷åíèòå ñáëúñúöè âå÷åðòà íà 23-òè þëè 2013 ã. ïðåä áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò, â ðåçóëòàò íà êîåòî ñà áèëè ðàíåíè 17 äóøè, çàÿâè Human Rights Watch äíåñ. Àíòèïðàâèòåëñòâåíè äåìîíñòðàíòè áëîêèðàõà ñãðàäàòà íà ïàðëàìåíòà è ïîïðå÷èõà íà íàä 100 ìèíèñòðè, íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè è æóðíàëèñòè äà íàïóñíàò. Äîêàòî ïîëèöèÿòà ñå îïèòâàøå äà åâàêóèðà ñëóæèòåëè è ÷ëåíîâå íà ïàðëàìåíòà ñ àâòîáóñ, ïðîòåñòèðàùèòå áëîêèðàõà ïúòÿ. Ïðåäñòàâèòåë íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò, ìåñòíà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ, êîéòî å ñòàíàë ñâèäåòåë íà ñáëúñúöèòå, ðàçêàçà íà Human Rights Watch, ÷å â îêîëî 22 ÷., ÷àñòèòå çà áîðáà ñ áåçðåäèöèòå áåçðàçáîðíî ñà áèåëè äåìîíñòðàíòèòå ñ ïàëêè, ðèòàëè ñà ãè è ñà ãè óäðÿëè ñ ùèòîâå. Íÿêîè òâúðäè ïðåäìåòè, âêëþ÷èòåëíî êàìúíè è ïëàñòìàñîâè áóòèëêè, ñà áèëè õâúðëåíè, ñïîðåä íîâèíèòå. Ïîëèöèÿòà ñúùî å áèëà è ïåòèìà æóðíàëèñòè. “Òåçè òðåâîæíè ñâåäåíèÿ, ÷å ïðîòåñòèðàùè è æóðíàëèñòè ñà áèòè îò ïîëèöèÿòà, èçèñêâàò ðàçñëåäâàíå”, êàçà Ëèäèÿ Ãàëë, èçñëåäîâàòåë

çà Áàëêàíèòå è Èçòî÷íà Åâðîïà â Human Rights Watch. “Ïðîòåñòèðàùèòå òðÿáâà äà ñå âúçäúðæàò îò íàñèëèå, à ïîëèöèÿòà òðÿáâà äà ïðîÿâÿâà ñäúðæàíîñò è òîëåðàíòíîñò êúì âñè÷êè õîðà, êîèòî óïðàæíÿâàò ïðàâîòî ñè äà ïðîòåñòèðàò”. Åäíà îò æåðòâèòå ðàçêàçà ïðåä Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò, ÷å íå ñè ñïîìíÿëà ìíîãî îò ïîáîÿ, îñâåí ÷å “ïðîñòî èçãóáèëà ñúçíàíèå” è ëèöåòî é êúðâÿëî ñèëíî. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò ñúùî òàêà äîêóìåíòèðà íàñèëèåòî ñðåùó íàé-ìàëêî ïåòèìà æóðíàëèñòè. Ïîëèöèÿòà ãè å áèåëà ñ ïàëêè, âëà÷èëà ãè å ïî çåìÿòà, è ãè å ðèòàëà, êàçà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò. Ïîëèöèÿòà å óíèùîæèëà êàìåðàòà è íà åäèí æóðíàëèñò. Ñïîðåä àíãëîåçè÷íèÿ îíëàéí ïîðòàë çà áúëãàðñêè íîâèíè „Íîâèíèòå“, 17 äóøè ñà áèëè ðàíåíè, â òîâà ÷èñëî 5 ïîëèöàè. Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò è íîâèíàðñêè èçòî÷íèöè ñúîáùàâàò, ÷å Çàìåñòíèê ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ è ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Öâåòëèí Éîâ÷åâ å îäîáðèë äåéñòâèÿòà íà ïîëèöèÿòà. Íàñèëèåòî èäâà ñëåä 40 äíè íà ìèðåí ïðîòåñò

Обектив | Брой 212

78

ДОКУМЕНТИ ïðåä ïàðëàìåíòà â îòãîâîð íà ïîðåäèöà îò ñïîðíè íàçíà÷åíèÿ îò íîâîòî ïðàâèòåëñòâî è ïî-øèðîêè îïàñåíèÿ çà êîðóïöèÿ. Ñúãëàñíî ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, èçïîëçâàíåòî íà ñèëà îò ïðàâîïðèëàãàùèòå îðãàíè òðÿáâà äà å ïðîïîðöèîíàëíî è äà ñëóæè íà îáåêòèâíà è ëåãèòèìíà öåë. Äîêàòî åâàêóàöèÿòà íà ñãðàäàòà å çàêîííà öåë, âúçìîæíî å äà å áèëà íåîáõîäèìà óïîòðåáàòà íà íÿêàêâà ñèëà àêî òâúðäè ïðåäìåòè ñà áèëè õâúðëÿíè, íî ñèãíàëè çà áåçðàçáîðíè ïîáîèùà íàä ïðîòåñòèðàùè ïîäñêàçâà, ÷å å èìàëî ïðåêîìåðíî èçïîëçâàíå íà ñèëà è ñå èçèñêâà íåçàâèñèìî ðàçñëåäâàíå, êàçà Human Rights Watch. Òðóäíî ñå íàìèðà êàêâîòî è äà áèëî îïðàâäàíèå çà ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå ñðåùó æóðíàëèñòè, êàçà Human Rights Watch. Ïðàâèòåëñòâîòî èìà çàäúëæåíèå ïî çàêîíèòå çà ÷îâåøêè ïðàâà äà ãàðàíòèðà, ÷å ìåäèèòå è æóðíàëèñòèòå ìîãàò äà ðàáîòÿò ñâîáîäíî è áåç íàìåñà îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà. Òåçè íàïàäåíèÿ ñðåùó æóðíàëèñòè ïîñòàâèõà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è ñâîáîäàòà íà ìåäèèòå â ñåðèîçåí ðèñê è èçèñêâàò íåçàâèñèìî ðàçñëåäâàíå è, êîãàòî å íåîáõîäèìî, äèñöèïëèíàðíè ìåðêè ñðåùó îòãîâîðíèòå ëèöà, êàçà Human Rights Watch.

âúëíåíèÿ, êîèòî çàïî÷íàõà ïðåç ôåâðóàðè, êîãàòî äÿñíîöåíòðèñòêîòî ïðàâèòåëñòâî ñå ñðèíà ñëåä ìàñîâèòå óëè÷íè ïðîòåñòè ñðåùó óâåëè÷àâàíåòî íà ñìåòêè çà åëåêòðè÷åñòâî è ïàðíî. Íîâîòî ñîöèàëèñòè÷åñêî ïðàâèòåëñòâî áå ñúñòàâåíî ñëåä èçáîðèòå ïðåç ìàé. Íàçíà÷àâàíåòî íà 14 þíè íà ñïîðíàòà ìåäèéíà ëè÷íîñò è ïîëèòèê, Äåëÿí Ïååâñêè, çà ïðåäñåäàòåë íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò äîâåäå äî íîâà ñåðèÿ îò ïðîòåñòè. Âúïðåêè ïîñëåäâàùàòà îòìÿíà íà íàçíà÷àâàíåòî íà Ïååâñêè îò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ è ïàðëàìåíòà, ïðîòåñòèðàùèòå ïîèñêàõà îñòàâêàòà íà íîâîòî ïðàâèòåëñòâî çàðàäè îáâèíåíèÿ â êîðóïöèÿ. Îùå äâå ñïîðíè íàçíà÷åíèÿ äîïúëíèòåëíî ïîäõðàíèõà ïðîòåñòèòå – íà êðàéíî äåñíèÿ ëèäåð Âîëåí Ñèäåðîâ çà ïðåäñåäàòåë íà êîìèñèÿòà íà ïàðëàìåíòà ïî åòèêà è êîíôëèêò íà èíòåðåñè, ïîðàäè òâúðäåíèÿ, ÷å òîé ñàì íàðóøàâà ïàðëàìåíòàðíàòà åòèêà, è íà Åìèë Èâàíîâ, áèâø êìåò íà Ñâîãå è áèâø îáëàñòåí óïðàâèòåë íà Ñîôèÿ, çàðàäè ïðåäïîëàãàåìè âðúçêè ñ îðãàíèçèðàíàòà ïðåñòúïíîñò.

25 þëè 2013 ã.

Ïðîòåñòèòå ñà ðåçóëòàò îò ïîëèòè÷åñêèòå

Обектив | Брой 212

79

ДОКУМЕНТИ

Репортери без граници: Журналисти стават жертви на полицейско насилие Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè òâúðäî îñúæäà ñëó÷àèòå íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå íàä íàé-ìàëêî ñåäåì æóðíàëèñòè è åäèí áëîãúð ïî âðåìå íà îòðàçÿâàíåòî íà áëîêàäàòà íà Ïàðëàìåíòà â ñòîëèöàòà Ñîôèÿ. Òðèéñåò äåïóòàòè, òðèìà ìèíèñòðè è æóðíàëèñòè áÿõà âúçïðåïÿòñòâàíè îò ïðîòåñòèðàùèòå äà íàïóñíàò ñãðàäàòà â íîùòà íà 23 ñðåùó 24 þëè 2013. Ñëåä ïîâå÷å îò 40 äíè íà ïðîòåñòè, ïî âðåìå íà êîèòî íàïðåæåíèåòî ìåæäó ïðîòåñòèðàùè è óïðàâëÿâàùè ðàñòå,îðãàíèçàöèÿòà ïðèçîâàâà äâåòå ñòðàíè äà ãàðàíòèðàò ñèãóðíîñòòà íà îòðàçÿâàùèòå ñúáèòèÿòà. Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè íàñòîÿâà, áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå äà ïðîâåäå ïúëíî è öÿëîñòíî ðàçñëåäâàíå íà ïðîÿâèòå íà íàñèëèå è âèíîâíèòå äà áúäàò îñúäåíè. Ðîñåí Áîñåâ, æóðíàëèñò â ñåäìè÷íèêà “Êàïèòàë”, ïîëó÷àâà óäàðè â îáëàñòòà íà òîðñà îò ïîëèöàè. Ñëåä îïëàêâàíå ïðåä îôèöåð, îòãîâàðÿù çà îïåðàöèÿòà, ïîëó÷àâà îòãîâîð, ÷å „íå å áèë áèò äîñòàòú÷íî“. Âàëåíòèí Ãðúí÷àðîâ îò Äàðèê ðàäèî ïîëó÷àâà óäàðè îò ïàëêà ïî ãëàâàòà äîêàòî îòðàçÿâà ïðîòåñòà. Äîêàòî ñíèìà ñöåíàòà ñ êàìåðàòà ñè,

Êèðèë Õàðàëàíîâ îò èíôîðìàöèîííèÿ ñàéò OFFnews å óäàðåí îò ïîëèöàé è ïîâàëåí íà çåìÿòà. Èâî Áîæêîâ, áëîãúð íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà, å ïîâàëåí íà çåìÿòà ñ ðèòíèöè äîêàòî ñíèìà íàñèëèåòî, óïðàæíÿâàíî îò ïîëèöàè.  ìîìåíòà å ñúñ ñåðèîçíè íàðàíÿâàíèÿ è âúòðåøåí êðúâîèçëèâ. Îïåðàòîðúò îò Êàíàë 3 Öâåòàí Ôèêîâ ñúùî ñòàâà îáåêò íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå ñëåä êàòî ñå ëåãèòèìèðà ñ ïðåñêàðòàòà ñè ïðåä îðãàíèòå íà ðåäà. Òîé ïîëó÷àâà óäàð ïî ëèöåòî, êîéòî ðàçáèâà ãîðíàòà ìó óñòíà äîêàòî ñíèìà îïèòèòå çà èçâåæäàíå íà äåïóòàòè îò Ïàðëàìåíòà. Äðóã ïðèñúñòâàù æóðíàëèñò, Èâàí Áåäðîâ, ñúîáùè, ÷å êàìåðàòà ìó å ñ÷óïåíà ñëåä êàòî ÿ èçïóñêà âñëåäñòâèå íà òðè óäàðà ñ ïàëêà. Îïåðàòîðèòå îò áÒ Áëàãîé Ìîì÷èëîâ è Äàíè Äðàãàíîâ è àïàðàòóðàòà èì ñúùî ñòàâàò ìèøåíà íà îðãàíèòå íà ðåäà. Áúëãàðèÿ çàåìà 87-ìo ìÿñòî â ãîäèøíîòî êëàñèðàíå íà ñâîáîäàòà íà ïðåñàòà çà 2013, ïóáëèêóâàíà îò Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè. Ñåäåì ïîçèöèè ïî-íèñêî â ñðàâíåíèå ñ 2012. Áúëãàðèÿ çàåìà ïîñëåäíîòî ìÿñòî ñðåä ñòðàíèòå â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.

Обектив | Брой 212

80

ДОКУМЕНТИ

Amnesty International: Разследването на предполагаемата прекалена употреба на сила по време на протестите в София трябва да бъде незабавно и изчерпателно Äíåñ Amnesty International ïèñà äî ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè íà Áúëãàðèÿ Öâåòëèí Éîâ÷åâ è äî ãëàâíèÿ ïðîêóðîð Ñîòèð Öàöàðîâ.  ïèñìàòà îðãàíèçàöèÿòà èçðàçè çàãðèæåíîñòòà ñè îò òâúðäåíèÿ, ÷å ïðåêàëåíà ñèëà å áèëà óïðàæíåíà îò ñëóæèòåëè íà ïîëèöèÿòà âúðõó ïðîòåñòèðàùèòå ïðåä Íàðîäíîòî Ñúáðàíèå íà 23òè þëè. Amnesty International ïðèêàíâà áúëãàðñêèòå âëàñòè äà ïðîâåäàò íåçàáàâíî, íåçàâèñèìî, èç÷åðïàòåëíî è åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà âñè÷êè ïîäîáíè òâúðäåíèÿ è äà ïîäâåäàò ïîä îòãîâîðíîñò âñåêè, çà êîãîòî ñå óñòàíîâè, ÷å å íàðóøèë ÷îâåøêè ïðàâà. Îò 14è þíè íàñàì ïðîòåñòèòå â Ñîôèÿ èñêàò îñòàâêàòà íà íàñòîÿùîòî ïðàâèòåëñòâî è èçáîðè çàðàäè ïîäîçðåíèÿ â êîðóïöèÿ. Âúïðåêè ïðåäèìíî ìèðíèÿ õàðàêòåð íà ïðîòåñòèòå, îò âå÷åðòà íà 23òè þëè ñà äîêëàäâàíè ñåðèîçíè ñëó÷àè íà íàñèëèå ìåæäó ïðîòåñòèðàùè è ïîëèöèÿ. Ñïîðåä èíôîðìàöèÿ â ìåäèèòå è ñïîðåä Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ), íåçàâèñèìà íåïðàâèòåëñòâåíà îðãàíèçàöèÿ, íàáëþäàâàùà îòáëèçî ïðîòåñòèòå, íà 23òè þëè, îêîëî 22 ÷àñà, ïîëèöèÿòà å íàïðàâèëà îïèò äà åâàêóèðà ñòîòå ìèíèñòðè è íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, íà ÷èåòî íàïóñêàíå ïðå÷åëè ïðîòåñòèðàùèòå îêîëî ñãðàäàòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Ïî âðåìå íà îïåðàöèÿòà ñå ñìÿòà, ÷å ñëóæèòåëè íà ïîëèöèÿòà áåçðàçáîðíî ñà áèëè ïðîòåñòèðàùè, áåç äà ñà áèëè ïðîâîêèðàíè èëè àòàêóâàíè îò òÿõ. Íàáëþäàòåëè íà ÁÕÊ, ïðèñúñòâàëè íà ïðîòåñòà, òâúðäÿò, ÷å ïîëèöèÿòà íå å îòïðàâèëà

ïðåäóïðåæäåíèå èëè ìîëáà êúì ïðîòåñòèðàùèòå äà îòâîðÿò ïúò çà äëúæíîñòíèòå ëèöà, æåëàåùè äà íàïóñíàò ñãðàäàòà íà ïàðëàìåíòà. Ñåäåìíàäåñåò äóøè ñà áèëè ðàíåíè è ñà ïîòúðñèëè ïîìîù â áîëíè÷íè çàâåäåíèÿ. Ñïîðåä ÁÕÊ èìà ñâåäåíèÿ çà ìíîãî äðóãè óäðÿíè è áóòàíè îò ñëóæèòåëè íà ðåäà. Ñïîðåä èíôîðìàöèÿ, ïóáëèêóâàíà îò Ðåïîðòåðè áåç Ãðàíèöè, ïåòèìà æóðíàëèñòè ñà áèëè ôèçè÷åñêè íàïàäíàòè îò ïîëèöàè. Òâúðäè ñå, ÷å åäèí îò òÿõ å áèë ïîâàëåí íà çåìÿòà ñ ðèòíèöè, äîêàòî å çàñíåìàë ïîëèöåéñêî íàñèëèå. Èìà äàííè, ÷å æóðíàëèñòúò å ïðåòúðïÿë ñåðèîçíè íàðàíÿâàíèÿ è âúòðåøíî êúðâåíå. Äðóãèòå ðåïîðòåðè ñà áèëè óäðÿíè â ãëàâàòà è â òÿëîòî ñ ïîëèöåéñêè ïàëêè.  èçÿâëåíèå îò 25è þëè, ñîôèéñêèÿò ðàéîíåí ïðîêóðîð å äàë õîä íà ðàçñëåäâàíå ñ öåë îöåíêà íà òâúðäåíèÿòà çà ïðåêîìåðíà óïîòðåáà íà ñèëà. Áúëãàðñêèÿò îìáóäñìàí ñúùî å ïèñàë äî çàìåñòíèê ìèíèñòúð ïðåäñåäàòåëÿ è ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, èçèñêâàéêè èç÷åðïàòåëíà è ïúëíà èíôîðìàöèÿ, êàêòî è ðàçñëåäâàíå îòíîñíî ñúáèòèÿòà îò 23òè þëè.

Amnesty International ïðèâåòñòâà îáÿâåíèòå ðàçñëåäâàíèÿ è ïðèïîìíÿ íà áúëãàðñêèòå âëàñòè, ÷å ñïîðåä ìåæäóíàðîäèÿ çàêîí çà ÷îâåøêèòå ïðàâà, óïîòðåáàòà íà ñèëà îò ïîëèöèÿòà òðÿáâà äà áúäå ïðîïîðöèîíàëíà, çàêîííà è íåîáõîäèìà. Îõðàíÿâàíåòî íà äåìîíñòðàöèè òðÿáâà äà ñå èçâúðøâà ïî íà÷èí, êîéòî ñïàçâà ìåæäóíàðîäíèòå

Обектив | Брой 212

81

ДОКУМЕНТИ çàêîíè è ñòàíäàðòè, âêëþ÷èòåëíî çàäúëæåíèÿòà çà ñäúðæàíîñò è ñàìîêîíòðîë, çà ïðåäïðèåìàíå íà äåéñòâèÿ, ïðîïîðöèîíàëíè ïî ñåðèîçíîñò íà íàðóøåíèåòî, ñðåùó êîåòî ñà íàñî÷åíè, çà ìèíèìèçèðàíå íà ùåòè è íàðàíÿâàíèÿ, çà óâàæåíèå è îïàçâàíå íà ÷îâåøêèÿ æèâîò.

Amnesty International ïðèçîâàâà ãëàâíèÿ ïðîêóðîð äà îñèãóðè íåçàáàâíî, íåçàâèñèìî, èç÷åðïàòåëíî è åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà ïîäàäåíèòå îïëàêâàíèÿ, êàêòî è íà âñè÷êè äðóãè ñëó÷àè, â êîèòî èìà

ñúìíåíèÿ çà ïðåêîìåðíà óïîòðåáà íà ñèëà îò ñòðàíà íà ïîëèöèÿòà. Ñúùî òàêà, Amnesty International ïðèçîâàâà áúëãàðñêèòå âëàñòè äà ïðîñëåäÿò è äà ïîäñèãóðÿò îõðàíÿâàíå íà ïðîäúëæàâàùèòå ïðîòåñòè, êîåòî äà ñïàçâà ïî âñÿêî âðåìå ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà ïîëèöåéñêî îõðàíÿâàíå, âêëþ÷èòåëíî ïîñòàíîâåíèòå îò ÎÎÍ Îñíîâíè Ïðèíöèïè çà Óïîòðåáà íà Ñèëà è Îãíåñòðåëíè îðúæèÿ îò Ñëóæèòåëè íà Ðåäà.

Обектив | Брой 212

2013: Лятото на нашето недоволство