Обектив, бр. 217 (януари 2014) by BG Helsinki

Януари 2014

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Думи на редактора

ÎÁÅÊÒÈÂ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ (4-5) Çàùî îïîçèöèîííèÿò ðàçêàç ñúùî èìà ïðîáëåìè?

×åñòèòà Íîâà ãîäèíà, ñêúïè ÷èòàòåëè! Æåëàåì âè çäðàâå è êúñìåò! Â ÿíóàðñêèÿ áðîé íà „Îáåêòèâ“ ìîæå äà ïðî÷åòå: • Êëóá Îáåêòèâ – „Ïî áðèìêèòå íà çàêîíà“ – Äèìèòúð Ìàðêîâ, Àíòîàí Êîæóõàðîâ, Àëåêñàíäúð Êàøúìîâ è Êðàñèìèð Êúíåâ ðàçãîâàðÿò çà ïðîáëåìèòå íà íîâèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ – âîäåù Àíòîàíåòà Íåíêîâà • Çàðàäè „Àòàêà“ Áúëãàðèÿ îòíîâî ùå áúäå îñúäåíà â Ñòðàñáóðã – Êðàñèìèð Êúíåâ • „Áîêëóê, ãíèäè, ìúðøà“ è äðóãè ïðåâúçïèòàòåëíè ìåòîäè çà äåöà – Æåíÿ Èâàíîâà • Ãîðåù êàðòîô – Ñòàíèìèð Ïåòðîâ • Èíòåãðàöèÿòà íà áåæàíöèòå å íåâúçìîæíà – Ìàðèÿ ×åðåøåâà • Çà ãåéîâåòå è öèãàðèòå – Ðàäè Ñòîÿíîâ • Äóøó é òiëî ïîëîæèì çà íàøó ñâîáîäó – Òàòÿíà Âàêñáåðã • Ïîëèòè÷åñêàòà óïîòðåáà íà ðóìúíñêèÿ àíòèñåìèòèçúì – Ñòèëèÿí Äåÿíîâ • Êèíîïðåìèåðè: „Íåèçãîâîðåíîòî ïðåäàòåëñòâî ñðåùó Âàïöàðîâ“ – èíòåðâþ ñúñ ñúçäàòåëèòå íà ôèëìà „Ïåò ðàçêàçà çà ðàçñòðåëà“.

ÇÀÒÂÎÐÅÍÈ ÈÍÑÒÈÒÓÖÈÈ (23-27) „Áîêëóê, ãíèäè, ìúðøà” è äðóãè ïðåâúçïèòàòåëíè ìåòîäè çà äåöà (28-29) Ãîðåùè êàðòîôè

ÅÑÏ× (20-22) Çàðàäè „Àòàêà“ Áúëãàðèÿ îòíîâî ùå áúäå îñúäåíà â Ñòðàñáóðã

ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÁÅÆÀÍÖÈÒÅ (30-31) Èíòåãðàöèÿòà íåâúçìîæíà ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÒÁ (32-33) Çà ãåéîâåòå è öèãàðèòå ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ (34-37) Ñòîòèöè ðîìè îò Áóðãàñ íå ñúùåñòâóâàò ïî äîêóìåíòè ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ (38-39) Äóøó é òiëî ìè ïîëîæèì çà íàøó ñâîáîäó ÀÍÒÈÑÅÌÈÒÈÇÚÌ, ÕÎËÎÊÎÑÒ (40-43) Ïîëèòè÷åñêàòà óïîòðåáà íà ðóìúíñêèÿ àíòèñåìèòèçúì ÊÈÍÎ (51-54) Íåèçãîâîðåíîòî ïðåäàòåëñòâî ñðåùó Âàïöàðîâ

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà Ìåòîäèåâà ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà Íèêîëîâà ÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâà ÀÂÒÎÐÈ: Çåëìà Àëìàëåõ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Æåíÿ Èâàíîâà, Ìàðèÿ ×åðåøåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèòêî Íîâêîâ, Ìèõàèë Èâàíîâ, Îäåò Âàðîí-Âàñàð, Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, Ñòèëèÿí Äåÿíîâ, Ñòîÿí ×àïðàçîâ, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Õðèñòî Õðèñòîâ, Ôàíè Ìëàäåíîâà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà Ñíèìêà êîðèöà: Àðõèâ ÁÕÊ

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÊÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ñîôèÿ 1504 ï.ê. 146 òåë/ôàêñ: (02) 943 48 76 bhc@bghelsinki.org www.bghelsinki.org Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð Êúíåâ Çàì.-ïðåäñåäàòåë: Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà ×ëåíîâå: Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Èëèàíà Ñàâîâà, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå

ÏÎ ÑÂÅÒÀ (65-66) Íàñëåäñòâîòî íà Àðèåë Øàðîí å äúëáîêî ïðèòåñíèòåëíî (67-68) Ñèðèÿ: Äîíîðèòå òðÿáâà äà èñêàò äîñòúï è äà óâåëè÷àò ïîìîùòà (68-69) Èçÿâëåíèå íà àìåðèêàíñêèÿ ïðåçèäåíò Îáàìà çà ñëåäåíåòî íà ñëîâîòî (70-71) Òóíèñ: Äà ñå ïîäîáðÿò ãàðàíöèèòå çà ñúäåáíà íåçàâèñèìîñò ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ (72) ÁÕÊ: Áåëåæêè âúðõó ïðîåêòà çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, ïðåäëîæåí îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî íà 21 äåêåìâðè 2013 ã. (73) Ïðîêóðîðúò Âèêòîð Òàð÷åâ ïðîòèâ äîæèâîòíèÿ çàòâîð áåç ïðàâî íà çàìÿíà (74) Íèå ñå ñðàìóâàìå! (75) Ïèñìî îò àêàäåìè÷íè ïðåïîäàâàòåëè äî ÑÅÌ è ÁÍÐ

6 ÊËÓÁ ÎÁÅÊÒÈÂ

Новият Наказателен кодекс: По бримката на закона

ÀÍÒÈÑÅÌÈÒÈÇÚÌ, ÕÎËÎÊÎÑÒ

ÊÈÍÎ

Пиер Видал-Наке: Първите отговори към отрицателите на изтреблението

Ще сподели ли филмът за чичо Тони неговата съдба?

57 ×ÅÒÅÌ ÀÐÕÈÂÈÒÅ ÍÀ ÄÑ

Глутница вълци, сврачи ята

Последното престъпление на „възродителния процес”

ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÈÇÐÀÇßÂÀÍÅ

Украйна: Оттеглете новото репресивно законодателство

ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÈÇÐÀÇßÂÀÍÅ

Добронамерен расизъм

ÏÎ ÑÂÅÒÀ

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Юлиана Методиева, главен редактор

Защо опозиционният разказ също има проблеми? Ïðåäïîëàãàì ìíîçèíà ñà ðàçïîçíàëè àâòîðà íà öèòèðàíàòà ôðàçà. Òÿ áå ïðîèçíåñåíà íà ïîëèòè÷åñêè òâúðäå óñëîæíåíà êàòî ïîñëàíèÿ ñðåùà ñ áúëãàðñêèÿ áèçíåñ è ïðèíàäëåæè íà åäíî îò åìáëåìàòè÷íèòå èìåíà íà íåïðàâèòåëñòâåíèÿ ñåêòîð – Èâàí Êðúñòåâ. Â ïîñëåäíèòå ìåñåöè ñåêòîðúò òúðïè áåçïðåöåäåíòåí íàòèñê. Æóðíàëèñòè, áèâøè è áúäåùè ïîëèòèöè, îáåäèíåíè â ëÿâîîðèåíòèðàíè ãðóïè è ëîáèòà, çàïî÷íàõà äà âèíÿò ãðàæäàíñêèòå îðãàíèçàöèè â íåîáóçäàí ïàçàðåí ôóíäàìåíòàëèçúì, äîâåë, ñïîðåä òÿõ, äî ñúñèïèÿ è ïàóïåðàçàöèÿ íà øèðîêè ñëîåâå îò íàñåëåíèåòî. Îò äðóãà ñòðàíà, øîâèíèñòè÷íè è íåîòîòàëèòàðíè îðãàíèçàöèè êàòî ÂÌÐÎ óñïÿõà äà íàñúñêàò äúðæàâíàòà Àãåíöèÿ ïî ïðèõîäèòå äà èçâúðøè áåçïðè÷èííà äàíú÷íà ïðîâåðêà íà åäèíñòâåíàòà è íàé-ñòàðà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ, ïîëçâàùà ñå ñ íåñúìíåí ìåæäóíàðîäåí àâòîðèòåò – Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò. Êàêòî âñÿêà îðãàíèçàöèÿ, ðàáîòåùà çà îáùåñòâåíà ïîëçà, è ÁÕÊ ïîääúðæà ðåäîâíî íà ñàéòà ñè èíôîðìàöèÿ çà ñâîèòå äîíîðè è îäèòíè ðåâèçèè,

òàêà ÷å èäåÿòà çà òîðìîç å ïîâå÷å îò î÷åâèäíà. Äèñêðåäèòèðàùè ïî òîí è äóõ áÿõà ñúîòâåòíèòå ìåäèéíè ïóáëèêàöèè â áëèçêèòå íà Äåëÿí Ïååâñêè è Èðåíà Êðúñòåâà èçäàíèÿ. Òå äîïúëíèõà âðàæäåáíèÿ êîíòåêñò çà ðàáîòà íà îòÿâëåíî êðèòè÷íèÿ êúì óïðàâëÿâàùèòå ãðàæäàíñêè êîìèòåò. Íî âèíîâåí ëè å òðåòèÿò ñåêòîð çà äàëå÷ íå èçíåíàäâàùèòå àòàêè ñðåùó íåãî? Äàâàò ëè ðåàëíè ïîâîäè çà êðèòèêà ò. íàð. „òèíê-òàíê“ ãðóïè, êúì êîèòî ïðèíàäëåæè ãîðåñïîìåíàòèÿò ïîëèòîëîã, è îò ñðåäèòå íà êîèòî ñå îáðàçîâà îáùåñòâîòî ïî ïîëèòîëîãè÷íè, ñòîïàíñêè è ìåäèéíè ïðîáëåìè? Îñíîâàòåëíè ëè ñà ñúìíåíèÿòà â òÿõíàòà åòèêà è îáùåñòâåíà îòãîâîðíîñò, îïîâåñòåíè îò ïå÷àëíî èçâåñòíàòà Äîñòåíà Ëàâåðí, àâòîð íà ëþáèìîòî çà ÁÑÏ ñèìïàòèçàíòè è ÷ëåíîâå ÷åòèâî „Åêñïåðòèòå íà ïðåõîäà“? Â êîëîíêà ñè „Îáåêòèâ îïðîâåðãàâà“ íå áèõ ìîãëà äà îòãîâîðÿ èç÷åðïàòåëíî. Ñìÿòàì çà íàïúëíî

Обектив | Брой 217

ëåãèòèìíè ïèòàíèÿòà íà óìíèòå ãðàæäàíè, áåç çíà÷åíèå äàëè ñà îò ëÿâàòà èëè äÿñíàòà ñòðàíà íà ïîëèòè÷åñêèÿ ñïåêòúð. Ñìÿòàì îáà÷å, ÷å çà êðèçàòà â „îïîçèöèîííèÿ ðàçêàç“ îïðåäåëåíî äîïðèíåñîõà ïðèòåñíèòåëíè ÷åðòè êàòî êëèåíòåëèçìúò â íåïðàâèòåëñòâåíàòà ñôåðà, çà êîéòî ïúðâà ñúì ïèñàëà îùå ïðåç 2000 ã. /„Ïðîçðà÷íîñò â ñåêòîðà? Ìèñèÿòà íåâúçìîæíà“/. Âïðî÷åì, èìåííî çà ïðåäóïðåäèòåëíèòå ñè êîíñòàòàöèè ÁÕÊ áå ëèøåí òîãàâà îò ôèíàíñîâà ïîäêðåïà çà åäèí îò ñâîèòå ïðîåêòè çà èçñëåäâàíå íà äåòñêèòå èíñòèòóöèè. Â ïèñìîòî ñè êàòî øåô íà íàé-ãîëÿìàòà äîíîðñêà èíñòèòóöèÿ Ñòåôàí Ïîïîâ áå çàÿâèë: „Ñðåäñòâà íÿìà äà ñå îòïóñíàò çàðàäè Þëèàíà Ìåòîäèåâà, êîÿòî å àâòîð íà êëåâåòíè÷åñêà ñòàòèÿ ñðåùó „Îòâîðåíî îáùåñòâî“. Èíà÷å êàçàíî, â òîçè è â ðåä äðóãè ñëó÷àè åêñïåðòèòå îò ãðàæäàíñêèÿ ñåêòîð â ãîëÿìà ñòåïåí èçëú÷âàõà îáåçïîêîÿâàùà íåïîñëåäîâàòåëíîñò â èçäèãàíèÿ êàòî êëþ÷îâ ïðèíöèï èíòåãðèòåò íà åâðîïåéñêîòî ïîñëàíèå, êàêâîòî å äúëãúò çà ïðîçðà÷íîñò è íå-êîðóïöèÿ, è çàäúëæåíèåòî åòè÷íèÿò ãðàæäàíèí äà áúäå íîñèòåë è ïðàêòèêóâàù òåçè ïðèíöèïè. Íåðàáîòåùà ôèëîñîôèÿ íà äåìîêðàòè÷íèÿ ïðåõîä è ëèïñà íà ëè÷åí è îáùåñòâåí èíòåãðèòåò èëþñòðèðà è ñëó÷àÿò ñ ïðîô. Áîãäàí Áîãäàíîâ. Áîãäàíîâ å ïúðâèÿò øåô íà „Îòâîðåíî îáùåñòâî“ è ñîáñòâåíèê íà ÷àñòíèÿ óíèâåðñèòåò – ÍÁÓ, ñúçäàäåí êàòî êîíêóðåíòíà àëòåðíàòèâà íà íàòúïêàíèÿ ñ ïðåïîäàâàòåëèòå ïî ÁÊÏ Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò. Ñëåä îïîâåñòÿâàíåòî íà íåãîâàòà àãåíòóðíà ïðèíàäëåæíîñò ïðåç 2010 ã. ñå î÷àêâàøå ñåðèîçåí ìîðàëåí äåáàò çà îãðîìíèòå ùåòè â ëè÷åí è ïðîôåñèîíàëåí ïëàí, êîèòî ïðîô. Áîãäàí Áîãäàíîâ áå íàíåñúë ïðåç ñâîèòå óñúðäíî íàïèñàíè íàä 300 ñòðàíèöè äîíîñè. Î÷àêâàøå ñå è áóêâàëåí îòïîð è âðåìåíåí èëè îêîí÷àòåëåí îñòðàêèçúì íà êîíêðåòíàòà ëè÷íîñò îò ðúêîâîäíè ïîçèöèè, êàêúâòî å ñìèñúëúò íà ðàçêðèâàíå íà ïðåñòúïíèÿ õàðàêòåð íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì è ðåïðåñèâíèòå ìó ñëóæáè. Íèùî ïîäîáíî íå ñå ñëó÷è. Íÿêîè îò ó÷àñòíèöèòå â åäèíñòâåíèÿ äåáàò ïî òåìàòà „Äèïëîìàòè è ÷åíãåòà“ â ×åðâåíàòà êúùà êàòî Ìèõàèë Íåäåë÷åâ /ïî÷åòåí ïðîôåñîð íà ÍÁÓ, ñúçäàòåë íà Äðóæåñòâî çà ëèáåðàëíè çíàíèÿ „Ãðàæäàíèí“/ è Àëåêñàíäúð Êüîñåâ /áèâø ÷ëåí íà ÓÑ íà „Îòâîðåíî îáùåñòâî“ è äèðåêòîð íà Êóëòóðåí öåíòúð êúì Ñîôèéñêè óíèâåðñèòåò „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè“/ ïðåäïî÷åòîõà åêëåêòèêàòà íà

òåîðåòè÷íèÿ àíàëèç è ïîñòìîäåðíèòå äèñòàíöèè êúì „çëîòî“. Àíàëèç íà òåìàòà „ñúòðóäíèöè íà áèâøàòà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò è ó÷àñòèåòî èì â íîâàòà àêàäåìè÷íà îáùíîñò” íàïðàâè åäèíñòâåíî Äèìèòúð Êàìáóðîâ-Äæèìè, ïðåïîäàâàòåë â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò. Çà ñúæàëåíèå, â ñëåäâàùàòà 2011 ã. áÿõà îïîâåñòåíè è èìåíàòà íà ÷åíãåòàòà èçìåæäó ïðåïîäàâàòåëèòå íà ÑÓ, íî Äèìèòúð Êàìáóðîâ íå íàïèñà íèùî. Îòñúñòâèåòî íà ïîðåäíî ïóáëè÷íî „ñïàðìàãîñâàíå“[1] íà êîìóíèñòè÷åñêîòî òÿëî â óíèâåðñèòåòèòå îñòàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å ìëàäèÿò ïðåïîäàâàòåë Äæèìè Êàìáóðîâ å ðåàãèðàë ñðåùó ïðîô. Áîãäàí Áîãäàíîâ ïî-ñêîðî êàòî ïðåäñòàâèòåë íà êîíêóðåíòåí ÂÓÇ, îòêîëêîòî ïî óñòîé÷èâè ìîðàëíè ïðè÷èíè è äåêîìóíèçàòîðñêà ïîñëåäîâàòåëíîñò. Çàìúë÷àõà è íå ïðîìåíèõà ñîöèàëíèÿ óþò íà àãåíòà îò ÄÑ øóìíè èìåíà îò õóäîæåñòâåíèÿ åëèò êàòî Åäâèí Ñóãàðåâ, Ñòåôàí Òàôðîâ, Ëþáîìèð Êàíîâ, Åâãåíèé Ìèõàèëîâ. Èçëèçà, ÷å åäèí îò èìïåðàòèâèòå íà åâðîïåéñêàòà íè èäåíòè÷íîñò – îñúæäàíå íà êîìóíèçìà è ïðè÷èíåíèòå òðàãåäèè îò íåãî, ñà èìïåðàòèâè íà õàðòèÿ, îáñëóæâàùè ïðîïàãàíäíèòå öåëè íà ìîìåíòà, íî ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ïðåîáðàçóâàùè ëè÷íèÿ õàáèòóñ ïî ñìèñúëà íà ïðåñòúïëåíèåòî è íàêàçàíèåòî. Êðèçàòà íà îïîçèöèîííèÿ ðàçêàç 24 ãîäèíè ïî-êúñíî îçíà÷àâà êðèçà íà ðåôîðìàòîðñêè èäåè è àòðàêòèâíè ïîñëàíèÿ êúì ëèáåðàëíèòå îáùíîñòè. Îñòðî ñå ÷óâñòâà äåôèöèòúò íà îíçè ïîëèòè÷åñêè íàðàòèâ, â êîéòî íåïðîáèâàåìàòà „ìàòåðèÿ“ íà êîìóíèñòè÷åñêîòî ñå ïðîñâåòëÿâà îò èäåíòèôèöèðàíå íà íîñèòåëèòå íà çëîòî. Äàëè òî å êîðóïöèÿòà, èëè ñà êîëàáîðàöèîííèòå íàâèöè íà îòäåëíè ñóáåêòè è öåëè îáùåñòâåíè ãðóïè äà ïðåáèâàâàò ïîä åäèí ïîêðèâ ñ ïîëèòè÷åñêèÿ ñè êîíêóðåíò è èñòîðè÷åñêè „âðàã“, å ñèíòàêòè÷åñêà è ñþæåòíà ïîäðîáíîñò.

[1] Âæ. ñòàòèÿòà íà Ä. Êàìáóðîâ „Èðîíèèòå íà „ñïàðìàãîñà“ – â. „Êóëòóðà”, 2011 (ñïàðìàãîñà - ãð., ðàçêúñâàíå, ðèòóàëíî óáèéñòâî).

Обектив | Брой 217

Разговора води Антоанета Ненкова, кореспондент на радио „Дойче веле” в София

Новият Наказателен кодекс:

По бримката на закона Български неправителствени организации настояваха държавата да не бърза с приемането на новия Наказателен кодекс, за да бъде поставен на широк обществен дебат. Правителството не се съобрази с настояването на неправителствените организации за 6-месечна отсрочка и прие на 15 януари проекта за ключовия закон, който ще определя наказателната политика на държавата през следващите години. Защо Третият сектор настояваше за отлагане?

УЧАСТНИЦИ

АЛЕКСАНДЪР КАШЪМОВ – Програма „Достъп до информация”, адвокат АНТОАН БОЖИНОВ – преподавател във Факултета по журналистика на Софийския университет ДИМИТЪР МАРКОВ – старши анализатор в Центъра за изследване на демокрацията КРАСИМИР КЪНЕВ – председател на Българския хелзинкски комитет

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ Новият проект за Наказателен кодекс раздвои оценките. Според министър Зинаида Златанова с приемането на този текст правителството доказва, че се вслушва в гласа на обществото и че са спазени международните критерии и стандарти. Според експерти този проект „засекретява всичко в държавата със заплаха от затвор“ (Александър Кашъмов), проектът съдържа „мракобесни“ текстове (Красимир Кънев) и текстове като този за забрана на фотографирането и филмирането, които връщат България във времето на Тодор Живков (Антоан Божинов). Сега добавяме и гледната точка на Димитър Марков. ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ðåçóëòàòúò å, ÷å â ïîðåäíàòà ïðîìÿíà íà ÍÊ èìà ìíîãî ñïîðíè òåêñòîâå. Òå

òðÿáâàøå äà áúäàò èç÷èñòåíè ïðåäè ïðîåêòúò äà áúäå ïóáëèêóâàí, íî òîâà íå ñå ñëó÷è.

ОБЕКТИВ: А какво се случи? Питам и вас, и Красимир Кънев, защото от седящите край тази маса вие двамата сте участвали в работата по проекта.

Ñëåä ìíîãîáðîéíèòå ïðåäëîæåíèÿ ïðåç ïðîëåòòà íà 2012 ã. ñúñ çàïîâåä íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî áå ñúçäàäåíà âòîðà ðàáîòíà ãðóïà ñúñ çàäà÷à äà èì íàïðàâè îöåíêà. Ðàáîòàòà íà âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà ïðîäúëæè ïîâå÷å îò ãîäèíà è ïîëîâèíà – äî ñåïòåìâðè-îêòîìâðè 2013 ã.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ïðîåêòúò, ïîäãîòâåí ïðåç 2011 ã., áåøå ïðåäëîæåí çà äèñêóñèÿ êàêòî ñåãàøíàòà, íî ìíîãî ïî-äúëãà. Êîãàòî ïðîåêòúò áå ñëîæåí ïúðâîíà÷àëíî íà ñàéòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî, áå äàäåíà âúçìîæíîñò íà ìíîãî îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè â Áúëãàðèÿ äà íàïèøàò ñâîèòå ñòàíîâèùà. Òîâà áå íàïðàâåíî. Áå ïîñòàâåíà çàäà÷à è íà íÿêîëêî ìåæäóíàðîäíè åêñïåðòè äà íàïèøàò ñâîè ñòàíîâèùà. Òîâà ñúùî áå íàïðàâåíî. Îáñúæäàíåòî áå íàèñòèíà øèðîêî.

Ìèíèñòúð Çëàòàíîâà êàçà, ÷å ñåãàøíîòî øèðîêî îáñúæäàíå å áåçïðåöåäåíòíî. Íå å áåçïðåöåäåíòíî, íàïðîòèâ! Òî áå êðàòêî, ôîðìàëíî è íå äàäå íèêàêúâ çíà÷èì ðåçóëòàò. Ïðåäèøíîòî îáñúæäàíå áå îñúùåñòâåíî â ïîäõîäÿù ôîðìàò è äàäå ðåçóëòàò. Âúâ âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà áå ïîñòèãíàò êîíñåíñóñ ïî ìíîãî òåêñòîâå. Òàì áå îáñúäåí è òåêñòúò çà ôîòîãðàôèðàíåòî è ôèëìèðàíåòî. Áå ðåøåíî, ÷å òîé íå ñúîòâåòñòâà íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. Áå ïîñòèãíàò êîíñåíñóñ, ÷å ùå ñå èçìåíè â ïîñîêà äà èìà íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò ñàìî êîãàòî íÿêîé ïðîòèâîçàêîííî, òàéíî è ïðîòèâ âàøàòà âîëÿ âè ñíèìà â ñïàëíÿòà, â òîàëåòíàòà, íà èíòèìíî ìÿñòî. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å êðèìèíàëèçèðàíåòî

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

íà òàêîâà äåÿíèå å ïîçèòèâíî çàäúëæåíèå íà äúðæàâàòà äà çàùèòè ÷ðåç íàêàçàòåëíîòî ïðàâî íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà âàøèÿ ëè÷åí æèâîò. Âúâ ôðåíñêèÿ íàêàçàòåëåí êîäåêñ èìà ïîäîáåí òåêñò, êðèìèíàëèçèðàù íàðóøàâàíåòî íà íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà ëè÷íèÿ æèâîò ÷ðåç ôèëìèðàíå è ôîòîãðàôèðàíå íà „÷àñòíî ìÿñòî“.

Ïðîô. Àëåêñàíäúð Ñòîéíîâ ïîå àíãàæèìåíò äà ïðåôîðìóëèðà òåêñòà â ïðîåêòà, íî íå ãî èçïúëíè. Íèùî íå ïîñëåäâà è ñ îñòàíàëèòå àíãàæèìåíòè, ïîåòè âúâ âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà. Òÿ áåøå ðàçãîíåíà ïðåç ñåïòåìâðè 2013 ã. ïðåäè äà ïðèêëþ÷è ðàáîòàòà ñè è íå ñå ñúáðà ïîâå÷å íèêîãà.

Ако вие с Димитър Марков и работните групи, в които сте участвали, не сте автори на новия проект за НК, то кой е авторът? Авторът, авторът...

ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî íîñè îòãîâîðíîñò çà òåêñòà, êîéòî ñå ïîÿâè íà òÿõíàòà èíòåðíåò ñòðàíèöà è êîéòî å

âíåñåí â Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò. Â ðàáîòíàòà ãðóïà èìàøå äîñòà íåóòî÷íåíè âúïðîñè. Òå òðÿáâàøå äà áúäàò äèñêóòèðàíè ïî-êúñíî, ñëåä êàòî ñå èç÷èñòÿò äðóãèòå íåùà, èëè äà áúäàò ïðåäëîæåíè íà ìèíèñòåðñòâîòî â ðàçëè÷íè âàðèàíòè. Ðàáîòíàòà ãðóïà ðàáîòåøå äèíàìè÷íî, íî íå íà 8-÷àñîâ ðàáîòåí äåí. Âñåêè îòäåëÿøå âðåìå êîãàòî èìàøå âúçìîæíîñò. Çàòîâà â åäèí ñúñòàâ íà ðàáîòíàòà ãðóïà ìîæåøå äà ïðåîáëàäàâà åäíî, à â äðóã ñúñòàâ – ïðîòèâíîòî. Çàòîâà áå ðåøåíî ñïîðíèòå âúïðîñè äà ñå îáñúäÿò íàêðàÿ â ìàêñèìàëíî ðàçøèðåí ñúñòàâ, à ïî êîèòî íå ìîæå äà ñå ïîñòèãíå êîíñåíñóñ, äà îñòàíàò âúâ âàðèàíòè.

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ

И все пак, кой стои зад тези текстове?

Íàìèðàì çà íåàäåêâàòíî ïîâåäåíèåòî íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî äà ïîäëîæè íà îáùåñòâåíî îáñúæäàíå òîçè âàæåí ïðîåêò çà òîëêîâà êðàòúê ñðîê îò âðåìå. À êàêòî ðàçáèðàìå îò ó÷àñòíèöèòå â ðàáîòíèòå ãðóïè, òåêñòúò çíà÷èòåëíî ñå å ïðîìåíèë áåç òÿõíîòî çíàíèå. Òîâà å ïúðâîòî ðàçî÷àðîâàíèå, îñîáåíî êîãàòî ñòàâà âúïðîñ çà íàêàçàòåëåí çàêîí, êîéòî å íàé-ñåðèîçíàòà ôîðìà íà äúðæàâíà ðåïðåñèÿ ñïðÿìî õîðàòà.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íå çíàì êîè ñà àâòîðèòå.

ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Øèðîêîòî îáùåñòâåíî îáñúæäàíå, êîåòî ñå èçèñêâà ïî Çàêîíà çà íîðìàòèâíèòå àêòîâå, îçíà÷àâà íàëè÷èåòî íà äâå ôàçè. Ïúðâàòà å äà èìà îáñúæäàíå â ðàáîòíè ãðóïè ñ øèðîêî ïðåäñòàâèòåëñòâî íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, à âòîðàòà, çàäúëæèòåëíà ïî çàêîí – äà èìà ïðîöåäóðà íà øèðîêî îáùåñòâåíî îáñúæäàíå, êîÿòî ïî ñåãàøíèÿ Çàêîí çà íîðìàòèâíèòå àêòîâå å ñìåøíî êðàòêà – 14 äíè.

Âòîðèÿò ãîëÿì ïðîáëåì, ñ êîéòî ñå çàíèìàâàì, å ïðàâîòî íà âñåêè äà òúðñè, ïîëó÷àâà è ðàçïðîñòðàíÿâà èíôîðìàöèÿ, êàêòî è ñâîáîäàòà äà èçðàçÿâà ìíåíèå. Â òîçè ïðîåêò çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ èìà íÿêîëêî òåêñòà, êîèòî íå ñàìî íå ïîäîáðÿâàò ðåæèìà â ñðàâíåíèå ñúñ ñåãàøíèÿ, ïðèåò ïðåç 1968 ã., íî ïðåäâèæäàò èëè ïî-øèðîêà îòãîâîðíîñò, èëè ïî-óòåæíåí ðåæèì, è òî â ìîìåíò, êîãàòî Ñúâåòúò íà Åâðîïà ñúñ ñâîèòå ðåçîëþöèè è ïðåïîðúêè íàñî÷âà äúðæàâèòå ÷ëåíêè êúì äåêðèìèíàëèçàöèÿ íà äåéíîñòèòå, ñâúðçàíè ñ òåçè îñíîâíè ïðàâà.

Нека тръгнем по бримката на проекта. С чл. 146 се създава „цензура, характерна за тираниите“. Скритата камера става невъзможна. Защо това да е опасно? Не е ли опит за защита на личната неприкосновеност на всеки от нас? ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Òîçè òåêñò ïîêàçâà íàé-ãîëÿìîòî íåðàçáèðàíå êàêúâ òðÿáâà äà áúäå ñúâðåìåííèÿò äåìîêðàòè÷åí ïîäõîä. ÀÍÒÎÀÍ ÁÎÆÈÍÎÂ: Ïðèñúåäèíÿâàì ñå. Ìàòåðèÿòà íà òîçè ñúñòàâ ìîæå äà ñå òúëêóâà ïî ìíîãî íà÷èíè, íî êðèìèíàëèçèðàíåòî íà ñíèìàíåòî ïî ïðèíöèï çàñÿãà âñåêè ÷îâåê ñ ôîòîàïàðàò èëè âèäåîêàìåðà

íà óëèöàòà. Ïðåäñòàâÿòå ëè ñè äî êàêâî áè äîâåëî òîâà? Ñúùåâðåìåííî îáùåñòâåíèòå ìåñòà ñà îáîðóäâàíè ñ êàìåðè, êîèòî ñíèìàò íåïðåêúñíàòî âñè÷êî, êîåòî å â îáñåãà èì. Òåçè çàïèñè ñå èçïîëçâàò è çà ðàçêðèâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ, íî çà êàêâî îùå áèõà ìîãëè äà ïîñëóæàò? Îòíîâî ñå îôîðìÿ êàòî îáåêò ëèöåòî íà „âðàãà”...

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

Други опасни текстове можем ли за изброим?

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Çà ìåí èìà ìíîãî ðàçïîðåäáè, êîèòî ñà íåïðèåìëèâè. Íàé-ìðàêîáåñíèÿò òåêñò çà ìåí å ÷ë. 305, àë. 3, êúäåòî ñòàâà äóìà çà äîñòà ñåðèîçíà íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò – ìåæäó 2 è 8 ãîäèíè çà åäíî íåÿñíî äåÿíèå: ïîñòàâÿíå íà äååöà „â óñëóãà íà äðóãà äúðæàâà èëè íà ÷óæäà îðãàíèçàöèÿ, èëè íà îðãàíèçàöèÿ ïîä ÷óæä êîíòðîë, çà äà é ñëóæè âúâ âðåäà íà ðåïóáëèêàòà”. Íèòî åäèí îò òåçè òåðìèíè íå å äåôèíèðàí â äîïúëíèòåëíàòà ðàçïîðåäáà. Îñòàâåíî å íà óñìîòðåíèåòî íà ñúäà äà êàæå êàêâî å „âðåäà íà ðåïóáëèêàòà”, êàêâî å äà ñå ñëóæè íà íÿêîãî. ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Àç íå ìîãà äà îïðåäåëÿ êîé å íàé-ñêàíäàëíèÿò è ìðàêîáåñåí òåêñò. Ñúãëàñåí ñúì, ÷å å îïàñåí òåêñòúò è íà÷èíúò, ïî êîéòî å ôîðìóëèðàí – çà ôîòîãðàôèðàíåòî è

ôèëìèðàíåòî, òúé êàòî å ñ ìíîãî øèðîêî ïðèëîæíî ïîëå. Ñúãëàñåí ñúì è ñ ìíåíèåòî çà ñëóæáàòà â ïîëçà íà äðóãà äúðæàâà è îðãàíèçàöèÿ. Â êðúãà íà øåãàòà – è ÷àñò îò õîðàòà íà òàçè ìàñà ìîãàò äà ïîïàäíàò ïîä óäàðèòå íà òîçè òåêñò, òúé êàòî ìíîãî íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè â Áúëãàðèÿ ñà ôèíàíñèðàíè ïî ïðîãðàìè íà ÷óæäè äúðæàâè èëè ÷óæäè îðãàíèçàöèè. Ìíîãî îò òåõíèòå äîêëàäè ñúäúðæàò êðèòè÷íè áåëåæêè êúì ðåïóáëèêàòà. Íÿêîè îò òÿõ ñëåä òîâà ñå âúçïðîèçâåæäàò â ìåæäóíàðîäíè äîêëàäè è èíèöèàòèâè, ÷àñò îò êîèòî èìàò íåãàòèâíè ïîñëåäèöè çà Áúëãàðèÿ. Åäíî ïðåâðàòíî òúëêóâàíå íà ïîäîáåí òåêñò ñúçäàâà ñåðèîçíà îïàñíîñò çà ãðàæäàíñêèÿ ñåêòîð. Èìà è îùå ìíîãî ðàçïîðåäáè, êîèòî ïîðàäè íåäîìèñëèåòî ñè ñúçäàâàò ñåðèîçåí ïðåöåäåíò, êîéòî íå å ñúùåñòâóâàë äîñåãà â Áúëãàðèÿ.

А защо все пак, г-н Кашъмов, новият Наказателен кодекс да засекретява всичко в държавата със заплаха от затвор ? Защита или заплаха ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Òîâà å ÷ë. 416, òåêñò êîéòî íå ñå îáñúæäà äî ìîìåíòà. Ïîíÿòèåòî „çàùèòåíà èíôîðìàöèÿ” çà ïðúâ ïúò ñå âúâåæäà â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ â óñëîâèÿòà, â êîèòî ïðàâîòî íà èíôîðìàöèÿ è òåõíè÷åñêèòå ñðåäñòâà çà ïîëó÷àâàíå íà èíôîðìàöèÿ ñà â ñâåòîâåí ïîäåì. Çà äåìîêðàöèÿòà ñâîáîäíèÿò äåáàò å ôóíäàìåíòàëíà öåííîñò, à òÿ ñå îñíîâàâà íà ñâîáîäíèÿ îáìåí íà èíôîðìàöèÿ. Òóê èìà íÿêîëêî ïðèòåñíèòåëíè íåùà. Ïúðâî, íå ñå äåêðèìèíàëèçèðàò êëåâåòà è îáèäà – ïðåñòúïëåíèÿ, êîèòî â Áúëãàðèÿ ñå èçïîëçâàò äåæóðíî îò ïîëèòèöèòå ñðåùó æóðíàëèñòèòå –

íåùî, çà êîåòî Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò è Ïðîãðàìà „Äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ” ñìå ïðèçîâàâàëè äîñòà îò îòäàâíà. Âúâåæäà ñå íîâî ïðåñòúïíî äåÿíèå, ñâúðçàíî ñúñ ñíèìàíåòî, è òî â ñâåòëèíàòà íà êàçóñè êàòî ôèëìà íà ÂÂÑ ïðåäè ãîäèíè, ñíèìàíåòî íà ðóìúíñêèÿ æóðíàëèñò Áóõíè÷ è îáðàçóâàíåòî íà íàêàçàòåëíè ïðîèçâîäñòâà ïî òåçè ïîâîäè. Îòäåëíî îò òîâà, ñåãà äåéñòâàùèÿò òåêñò íà ÷ë. 339à, êîéòî òîãàâà áåøå îñíîâàíèåòî äà ñå îáðàçóâà íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî ïî ñëó÷àÿ ñ ÂÂÑ è ñðåùó Áóõíè÷, â ìîìåíòà ñå ïðåñúçäàâà ñ åäèí ìíîãî ïîïðîáëåìàòè÷åí òåêñò – ÷ë. 417, â êîéòî ñïåöèàëíèòå

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà ñå ðàçäåëÿò îò äðóãèòå òåõíè÷åñêè ñðåäñòâà. Òàêà ñå äàâà âúçìîæíîñò íàêàçàòåëíàòà ðåïðåñèÿ, êîÿòî òîãàâà íå ñå ñëó÷è, çàùîòî èìàøå îïðàâäàòåëíà ïðèñúäà íà Ðóñåíñêèÿ ñúä ïî îòíîøåíèå íà Áóõíè÷, ñåãà äà íå áúäå òàêà. Èìà è âëîøàâàíå íà ðåæèìà, ñâúðçàí ñ äîñòúïà äî

îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Îáÿñíåíèåòî íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî, ÷å òàêà ñå çàùèòàâàëà ëåêàðñêàòà òàéíà, å íàïúëíî íåîñíîâàòåëíî, çàùîòî ëåêàðñêàòà òàéíà è âèäîâåòå ïðîôåñèîíàëíà òàéíà ñå çàùèòàâàò ñ íàñòîÿùèÿ òåêñò íà ÷ë. 145, êîéòî å ïðåñúçäàäåí íà äðóãî ìÿñòî â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ.

Това ще затвори ли устата на държавния служител?

ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Äà, çàùîòî òóê ñå îáõâàùàò âñè÷êè îãðàíè÷åíèÿ íà ïðàâîòî íà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ ñúãëàñíî Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ. Ìîæå áè åêñïåðòèòå, êîèòî ñà ðàáîòèëè ïî Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ â ìèíèñòåðñòâîòî, íå ïîçíàâàò òîëêîâà äîáðå òîçè çàêîí, íî òóê ñå âêëþ÷âàò çàùèòà íà èíòåðåñèòå íà òðåòî ëèöå, òúðãîâñêà òàéíà, çàä êîÿòî ÷åñòî ïúòè ñå êðèÿò íåðåäíîñòè è êîðóïöèÿ âúâ âçàèìîîòíîøåíèÿòà ìåæäó àäìèíèñòðàöèÿòà è ÷àñòíè ôèðìè. Òóê ñå êðèå çàùèòàòà íà ïîäãîòâèòåëíèòå äîêóìåíòè ïðåäè âçåìàíåòî íà êðàéíî ðåøåíèå – îãðàíè÷åíèå, êîåòî â áúëãàðñêèÿ çàêîí å íåàäåêâàòíî øèðîêî ïî îáåì â ñðàâíåíèå ñ äðóãè çàêîíè è ñúñ ñòàíäàðòèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà èëè íà íÿêîÿ ìåæäóíàðîäíà êîíâåíöèÿ (íàïðèìåð Îðõóñêàòà êîíâåíöèÿ). Òóê âëèçàò è ïðåãîâîðèòå ìåæäó äúðæàâíè îðãàíè. Òîåñò òóê âëèçà ìíîãî ãîëÿì êðúã èíôîðìàöèÿ. Íàïðèìåð çàùèòàòà íà èíòåðåñèòå íà òðåòî ëèöå è íà òúðãîâñêà òàéíà ñà íàé-èçïîëçâàíèòå îãðàíè÷åíèÿ ó íàñ ñïîðåä îôèöèàëíèòå ïðàâèòåëñòâåíè äîêëàäè. Çà ïîñëåäíèòå ãîäèíè ãîâîðèì çà 8-9 õèëÿäè çàÿâëåíèÿ çà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ ãîäèøíî. Âòîðîòî íàé-èçïîëçâàíî îñíîâàíèå çà îãðàíè÷åíèå å „ïîäãîòâèòåëíè äîêóìåíòè”, à òîâà å èíôîðìàöèÿ,

êîÿòî â ðåäèöà ñëó÷àè òðÿáâà äà áúäå ïóáëè÷íà, íàïðèìåð ñúãëàñóâàòåëíàòà ïðîöåäóðà ìåæäó ìèíèñòåðñòâàòà ïî ïðîåêò çà íîðìàòèâåí àêò. Ñòàíîâèùåòî, êîåòî å äàëî äàäåíî ìèíèñòåðñòâî, â ìîìåíòà ÷åñòî ïúòè ñå çàùèòàâà çàä òîâà îãðàíè÷åíèå. Àáñóðäíî å, êîãàòî äàäåí äúðæàâåí ñëóæèòåë ïîäàäå òàêàâà èíôîðìàöèÿ íà ìåäèÿ, òîâà äà âîäè äî íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò. Èìà ïðîáëåìè ñ äúðæàâíàòà è ñëóæåáíàòà òàéíà. Íå ìîãà äà ðàçáåðà êàêâî å ìÿñòîòî íà ñëóæåáíàòà òàéíà, ñëåä êàòî â äåìîêðàòè÷íàòà äúðæàâà ïðèíöèïúò å ïóáëè÷íîñò íà èíôîðìàöèÿòà è ïðîçðà÷íîñò, à íå íåéíàòà çàùèòà. Ïðè äúðæàâíàòà òàéíà ïðîáëåìúò å â ðàçøèðÿâàíåòî íà êðúãà íà íàêàçàòåëíî îòãîâîðíèòå ëèöà. Ïàäàò äîðè çàùèòèòå îò ò. íàð. „ñóáåêòèâíà ñòðàíà íà ïðåñòúïëåíèÿòà”, êîèòî ñúùåñòâóâàò â òåêñòîâåòå îò 1968 ã. Òîâà îçíà÷àâà ïðÿêî äà ñúçíàâàø, ÷å óâðåæäàø èíòåðåñèòå íà Áúëãàðèÿ èëè äà òè å ïîâåðåíà ïî ñëóæáà. Â ìîìåíòà àáñîëþòíî âñåêè, êîéòî ðàçãëàñè äúðæàâíà òàéíà, ñòàâà íàêàçàòåëíî îòãîâîðåí, êîåòî å àáñóðäíî, ïðè ïîëîæåíèå ÷å Áúëãàðèÿ â ìîìåíòà èìà àíãàæèìåíòè äà çàùèòàâà ðàçêðèâàùèòå êîðóïöèÿ. Èìàìå àíãàæèìåíòè ïî ëèíèÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà äà çàùèòàâàìå õîðàòà, ïîäàâàùè âúòðåøíà èíôîðìàöèÿ çà íåðåäíîñòè è êîðóïöèÿ.

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

Това, което казвате, означава и спиране на антикорупционните разследвания.

Антикорупционната точка ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Äà, è ñúçäàâàíå íà àâòîöåíçóðà â òàçè âðúçêà.

А къде точно е рискът законодателството на европейска България да бъде по-репресивно от това по времето на Тодор Живков? Цитирам Красимир Кънев.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Êàçàõ ãî ïî ïîâîä íà ÷ë. 305, àë. 3. Òîâà å áåçïðåöåäåíòåí òåêñò! Íÿìàøå ãî è ïî âðåìåòî íà ò. íàð. „ðàçâèò ñîöèàëèçúì“ – íå ñàìî â Áúëãàðèÿ, íî è â äðóãèòå ñòðàíè îò Èçòî÷íèÿ áëîê. Â òîçè ñìèñúë òîé å ïî-ðåïðåñèâåí îò çàêîíîäàòåëñòâîòî îò òîçè ïåðèîä. Çà ôèëîñîôèÿòà íà çàêîíîïðîåêòà. Òîé ñëåäâà åäíà òåíäåíöèÿ êúì ðàçøèðÿâàíå îáõâàòà íà êðèìèíàëèçàöèÿòà. Íå ñå êðèìèíàëèçèðà ñàìî ëþïåíåòî íà ñåìêè íà ïóáëè÷íî ìÿñòî, ìàêàð ÷å è òî å îáùåñòâåíî îïàñíî. Îòèâà äî àáñóðäè. Òîâà ñå îòíàñÿ è çà ôîòîãðàôèðàíåòî è ôèëìèðàíåòî ïî ÷ë. 146, çà êðèìèíàëèçèðàíåòî íà ðàçïðîñòðàíÿâàíåòî íà âñÿêàêâà çàùèòåíà èíôîðìàöèÿ, çà êðèìèíàëèçèðàíåòî íà ò. íàð. „îñèãóðèòåëíà èçìàìà“. È çà ìíîãî äðóãè íåùà. Íàïðèìåð, ÷ë. 145 îò ïðîåêòà êðèìèíàëèçèðà âñÿêî ïîñåãàòåëñòâî ñðåùó ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ÷îâåêà: „Êîéòî ïðîòèâîçàêîííî ïîäëîæè äðóãèãî íà îñâèäåòåëñòâàíå, îáèñê èëè äðóãî ïîñåãàòåëñòâî

ñðåùó ëè÷íàòà ìó íåïðèêîñíîâåíîñò...”. Ïîñåãàòåëñòâî âúðõó ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò å êîìøèÿòà äà âè ïóñíå ñèëíà ìóçèêà. Òîé ñåãà ùå íîñè íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò. Ñïîðåä ìåí âñè÷êî òîâà å âðåäíà è ðåïðåñèâíà òåíäåíöèÿ, êîÿòî ïðîòèâîðå÷è íà ïðèíöèïà çà êðèìèíàëèçàöèÿòà êàòî êðàéíî ñðåäñòâî. Òÿ ñúùåñòâóâà è â äðóãè ñòðàíè, íî ó íàñ áå îñîáåíî õàðàêòåðíà çà êîìóíèñòè÷åñêîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî ñ íåãîâàòà òåíäåíöèÿ äà êîëîíèçèðà ñúñ ñðåäñòâàòà íà íàêàçàòåëíàòà ðåïðåñèÿ ÷àñòíèÿ æèâîò íà õîðàòà. Â ðàáîòíàòà ãðóïà íèå ñå áîðèõìå äà îòïàäíàò è äðóãè ñúñòàâè, êðèìèíàëèçèðàùè ïîâåäåíèå, êîåòî ìîæå äà ñå ñàíêöèîíèðà ñ äðóãè ñðåäñòâà – êàòî íàïðèìåð íåçàêîííîòî ïðåñè÷àíå íà ãðàíèöàòà, êîåòî íå å ïðåñòúïëåíèå â ïîâå÷åòî îò çàïàäíîåâðîïåéñêèòå ñòðàíè. Íå å ïðåñòúïëåíèå è â Òóðöèÿ. Òî òðÿáâà äà ñòàíå àäìèíèñòðàòèâíî íàðóøåíèå.

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ Всъщност вие казвате: „Не се пази Конституция с криминализиращи и репресивни текстове”. И уточнявате, че това е препратка към времето на Живков. Тогава например Антоан Божинов е бил в ареста 7 пъти заради снимки. За какви снимки сте арестуван преди 1989 г.? И новият текст в НК дали би довел до втори дубъл? Арестувани снимки

íà ôîòîãðàôèòå, òàì òîâà ôîòîãðàôèðàíå íå å êðèìèíàëèçèðàíî. Ñëåä êàòî ïðî÷åòîõ íîâèÿ òåêñò, âåäíàãà ñè ïîìèñëèõ êîé å çàïëàøåí îò ñíèìàíåòî. Ùî ñå îòíàñÿ äî ïóáëè÷íèòå ìåñòà, öÿëîòî òîâà çàêîíîäàòåëñòâî òðúãíà îêîëî ñìúðòòà íà ëåéäè Äàÿíà – ñ âëèçàíåòî íà ïàïàðàöèòå â íåéíîòî ëè÷íî ïðîñòðàíñòâî. Íèêîé íèêîãà îáà÷å íå å çàáðàíÿâàë ñíèìàíåòî íà îáùåñòâåíè ìåñòà. Íå ñòàâà âúïðîñ çà ëè÷íèòå ïðîñòðàíñòâà.

ÀÍÒÎÀÍ ÁÎÆÈÍÎÂ: Èìàì ïðåäñòàâà êàêâî ñå îãðàíè÷àâà ïðè ñíèìàíåòî â Åâðîïà. Ôðàíöóçèòå èìàò ðàçâèòî ÷óâñòâî çà ñîáñòâåíà íåïðèêîñíîâåíîñò è òàì ñíèìàíåòî å äîñòà îãðàíè÷åíî. Çà 8-ìîòî èçäàíèå íà ìåæäóíàðîäíîòî áèåíàëå „Ôîäàð” 2013, êîåòî îðãàíèçèðàì, áÿõà èçïðàòåíè ñíèìêè îò 37 ñòðàíè. Â ñåðèÿ îò ïàðèæêèòå ïðåäãðàäèÿ, çàñåëåíè ñúñ ñåâåðíîàôðèêàíöè, èìàøå ìëàäåæè, èãðàåùè ôóòáîë, íî ñ ïîñòàâåíè ëåíòè÷êè íà î÷èòå. Ïðåäè ãîäèíà è ïîëîâèíà ïðè íàñ áåøå Æàí Êðèñòîô Áåøé – çàìåñòíèê-ãëàâåí ðåäàêòîð íà åäíî ñîëèäíî ôðåíñêî ôîòîãðàôñêî èçäàíèå – „Ðåïîíç ôîòó”. Òîé áåøå íà ñåìèíàð âúâ Ôàêóëòåòà ïî æóðíàëèñòèêà, ñâúðçàí ñúñ ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî. Ñïîðåä íåãî íèùî íå òðÿáâà äà ñå çàáðàíÿâà. Ìàêàð Ôðàíöèÿ äà å äîñòà íàïðåä â îãðàíè÷àâàíåòî íà ïðàâàòà

Èìàøå è ñìåøíè ñëó÷àè. Ïðåäè 2-3 ãîäèíè åäèí íàø ïîëèòèê çàÿâè, ÷å ùå äàäå ïîä ñúä ðåïîðòåðè, ñíèìàëè ãî íà ïðåñêîíôåðåíöèÿ. Åñòåñòâåíî, ÷å ùå ãî ñíèìàò. Èíà÷å çà êàêâî å îòèøúë òàì?! Ïðåç 1983-1984 ã. áÿõ ñòóäåíò. Â îáùåæèòèÿòà ñúñåä ìè áåøå êîëåãà – ñòàæàíò ôîòîãðàô âúâ â. „Ðàáîòíè÷åñêî äåëî”. Òîãàâà çà ïúðâè ïúò áåøå îáÿâåí ìåæäóíàðîäåí êîíêóðñ çà ôîòîãðàôèè íà âåñòíèêà. Çàðàäâàõìå ñå. Áåøå èçâèêàíî ìåæäóíàðîäíî æóðè. Åäíà âå÷åð êîëåãàòà ìè „ïîøóøíà”, ÷å ñúì ïîëó÷èë íàãðàäà. Ìèíà âðåìå, íî ñå îêàçà, ÷å íàãðàäà íÿìà. Ìåæäóíàðîäíîòî æóðè âçåëî ñâîåòî ðåøåíèå è çàìèíàëî. Ñëåä òîâà ðåäêîëåãèÿòà îòìåíèëà ðåøåíèåòî íà ìåæäóíàðîäíîòî æóðè è ïðåðàçïðåäåëèëà íàãðàäèòå.

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

Ето го текстът на чл. 146: „Който противозаконно фотографира, филмира другиго без неговото знание или въпреки неговото изрично несъгласие се наказва с лишаване от свобода до 1 година, пробация и т.н.” Нека бъдем ясни: до какво може да доведе такъв текст? ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ïðåäñòàâåòå ñè, ÷å òàçè íîù íÿêîé å áîÿäèñàë ïàìåòíèêà íà Ñúâåòñêàòà àðìèÿ â ðîçîâî. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å êúì òîâà ùå èìà ñåðèîçåí îáùåñòâåí è ìåäèåí èíòåðåñ. Íî íà ñóòðèíòà äâàìà äóøè ñÿäàò ïðåä ïàìåòíèêà è êàçâàò: „Íå èñêàìå äà íè ñíèìàòå è äà ðàçïðîñòðàíÿâàòå ñíèìêèòå, çàùîòî èìàìå ïðàâî íà ëè÷åí æèâîò.” Íî âèå íå ìîæåòå äà ñíèìàòå ïàìåòíèêà, áåç äà ñíèìàòå òÿõ. Îò åäíàòà ñòðàíà ñòîè èíòåðåñúò íà ïðàâîòî íà èíôîðìàöèÿ, êîéòî å êîíñòèòóöèîííî è ìåæäóíàðîäíîïðàâíî çàêðåïåí, òîëêîâà, êîëêîòî å è èíòåðåñúò íà ïðàâîòî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ æèâîò, êîéòî ñòîè îò äðóãàòà ñòðàíà. Êîé èíòåðåñ òðÿáâà äà íàääåëåå â òàçè ñèòóàöèÿ, êîÿòî ñå ðàçâèâà íà ïóáëè÷íî ìÿñòî? Åñòåñòâåíî, ÷å òðÿáâà äà íàääåëåå èíòåðåñúò íà ïðàâîòî íà èíôîðìàöèÿ. Àêî èìàø ïðîáëåì ñ ïóáëè÷íîòî ðàçïðîñòðàíåíèå íà òâîÿ îáðàç, ñòîé ñè â êúùè èëè ñå îòìåñòè îò ïàìåòíèêà! Èçëåçåø ëè íà ïóáëè÷íî ìÿñòî, íÿìà êàê äà èìàø ðàçóìíî î÷àêâàíå çà ëè÷åí æèâîò, ïîíå ùî ñå îòíàñÿ äî òîâà, êúäå ìîæå äà ñå ðàçïðîñòðàíè òâîÿ îáðàç.

ÀÍÒÎÀÍ ÁÎÆÈÍÎÂ: Ïóáëè÷íèòå ïðîñòðàíñòâà òðÿáâà äà ñà äîñòúïíè. Ïðåäè äâå ãîäèíè ñíèìàõ â Ïàðèæ. Ïàðèæàíè ñà ñâèêíàëè äà ãè ñíèìàò è íèêîé íå ïîâäèãíà ãëàñ, íåçàâèñèìî äàëè ãè ñíèìàø ñúñ ñêðèòà êàìåðà èëè ñ íÿêàêâè òðèêîâå. Êîãàòî îáà÷å íÿêîé íå æåëàå äà áúäå ñíèìàí, à çàáåëåæè, ÷å ãî ñíèìàì, ïðîñòî ñè çàòâàðÿ î÷èòå. Íå èñêàø ëè äà òå ñíèìàò, ìîæåø äà ñïîðèø, äà ñè ïðîòåãíåø ðúêàòà. Òîãàâà çàùî òóê åäíî òàêîâà ñíèìàíå òðÿáâà äà ñå êðèìèíàëèçèðà? Ïðàâÿ îáà÷å âîäîäåë ìåæäó òîâà ñíèìàíå è ïàïàðàøêîòî, êîåòî å îñíîâàíî íà íåçäðàâ èíòåðåñ. Çàäàâàë ñúì âúïðîñ íà ñòóäåíòèòå: „Çàùî ñè ìèñëèòå, ÷å Ñòîè÷êîâ íàáè îíçè ôîòîãðàô â ðåñòîðàíòà?” Çàùîòî å ïîáÿãíàë. Áèë å ãóçåí. Ïîñëå áèëî íàïèñàíî: „Ñòîè÷êîâ ñ íÿêàêâà äàìà”. Â ñëó÷àÿ òîâà å æåíà ìó. Òîâà å ïàïàðàùèíàòà, ãîíåíåòî íà ñåíçàöèÿ.

Та вие за какви снимки преди 1989 г. бяхте задържан?

ÀÍÒÎÀÍ ÁÎÆÈÍÎÂ: Çà êàêâè ëè íå! Ïðåç 1984 ã. îòèäîõ ïî ðàçïðåäåëåíèå â Ïëåâåí êàòî ìëàä èíæåíåð. Òàì ïîêàçàõ ïúðâàòà ñè èçëîæáà. ×ëåíîâåòå íà ôîòîêëóáà íà Òåõíè÷åñêèÿ óíèâåðñèòåò (òîãàâà ÌÅÈ) ìè äîéäîõà íà ãîñòè. Íà äðóãèÿ äåí ðåøèõìå äà ñå ïîðàçõîäèì èç ãðàäà, êîéòî àç íå ïîçíàâàì. Ïîïàäíàõìå â ìàõàëà ñ èçïîòðîøåíè êèðïè÷åíè ïîñòðîéêè, áåç ïîêðèâè. Ïðèáëèæè ñå âúçðàñòåí ÷îâåê è çàïèòà: „Âèå êàêâî

ñíèìàòå, áå?”. „À âèå êîé ñòå, çà äà ïèòàòå?” – îòâúðíàõ. Â ðàííèÿ ñëåäîáåä ñíèìàõìå ìîÿòà ïëåìåííèöà äî êàìåííà îãðàäà. Ïðèáëèæèõà ñå äâå êîëè íà ìèëèöèÿòà, íàòîâàðèõà íè âñè÷êèòå è íè çàêàðàõà â Ðàéîííîòî óïðàâëåíèå íà ÌÂÐ. Ðàçïèòâàõà íè 7-8 ÷àñà êàêâî ñìå ñíèìàëè è çàùî. Â êðàéíà ñìåòêà íè îñâîáîäèõà, íå áåç íàìåñàòà íà ïîçíàòè. Îêàçà ñå,

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ ÷å ìàõàëàòà, êîÿòî ñíèìàõìå, å òóðñêà, êîÿòî áèëà èçñåëåíà ïðåç 1984 ã. è ðàçðóøèëè êúùèòå. Òîâà ãî çíàåëè ìåñòíèòå õîðà, à íèå íå. Íî îáùî âçåòî òàêúâ áåøå âúïðîñúò – „Êàêâî ñíèìàø è çàùî ãî ñíèìàø?”.

Èìà è âîåííè îáåêòè, êîèòî íå áè áèëî ðåäíî äà ñå ñíèìàò. Äà ñíèìàø íåùî ïî ãðàíèöèòå ïî îíîâà âðåìå áåøå ñâðúõïðåñòúïëåíèå. Ñìåøíî áåøå, ÷å è ãàðèòå áÿõà âîåííè îáåêòè.

Да вървим нататък и да добавим и други текстове в новия Наказателен кодекс, които да са неработещи? Опасни дефиниции ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ìíîãî ñà. Íÿêîè ñà ïîòåíöèàëíî îïàñíè, äðóãè ñà íåäîìèñëåíè è áèõà ñúçäàëè õàîñ, à òðåòè áèõà ñúçäàëè îïàñåí ïðåöåäåíò. Ïúðâî, ïî åäíà ðàçïîðåäáà çà òðàôèêà íà õîðà. Ïî äèðåêòèâà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç Áúëãàðèÿ å çàäúëæåíà äà âúâåäå âúçìîæíîñò æåðòâàòà íà òðàôèê íà õîðà äà íå íîñè íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò çà ïðåñòúïëåíèå, êîåòî èçâúðøâà, ïðèíóäåíà îò èçâúðøèòåëÿ íà òðàôèêà. Íàïðèìåð ïðîñè, êðàäå èëè èçâúðøâà äðóãè ïîäîáíè äåÿíèÿ. Èìà åâðîïåéñêî èçèñêâàíå, òúé êàòî òîâà ëèöå äåéñòâà ïî ïðèíóäà, äà áúäå îñâîáîäåíî îò íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò. Òîçè ïðîåêò îáà÷å îòèâà åäíà êðà÷êà íàïðåä è êàçâà, ÷å çà ïðåñòúïëåíèåòî, êîåòî æåðòâàòà å èçâúðøèëà, íàêàçàíèåòî ùå ñå íîñè îò èçâúðøèòåëÿ íà òðàôèêà íà õîðà. Òîâà å â ðàçðåç ñ ïðèíöèï íà íàêàçàòåëíîòî ïðàâî îò âðåìå îíî, ÷å íàêàçàòåëíàòà îòãîâîðíîñò å ëè÷íà, òîåñò âñåêè íîñè îòãîâîðíîñò çà ïðåñòúïëåíèåòî, êîåòî ñàì å èçâúðøèë âèíîâíî. Àêî ïî íÿêàêâà ïðè÷èíà ëèöåòî íå íîñè îòãîâîðíîñò – íå å âèíîâíî, íå å ñúçíàâàëî êàêâî ïðàâè è ò.í, íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò íå ñå íîñè. Íèêîãà íå ñå å ïðåõâúðëÿëà ãðàíèöàòà, ÷å íÿêîé äðóã òðÿáâà äà íîñè îòãîâîðíîñò. Îòòóê íàòàòúê ìíîãî ìàëêà å êðà÷êàòà ðîäèòåëÿò äà íîñè íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò çà íåùî, èçâúðøåíî îò ìàëîëåòíîòî ìó äåòå. Ïî ïðåñòúïëåíèÿòà, ñâúðçàíè ñ íàðêîòèöè. Çà ñúæàëåíèå îòíîâî ñå âðúùàìå êúì ìíîãî

òåæêà êðèìèíàëèçàöèÿ êúì ò. íàð. „åäíîêðàòíà äîçà”. Òîâà ïîêàçâà âúïèþùî íåðàçáèðàíå íà ïðîáëåìàòèêàòà îò àâòîðèòå íà ïðîåêòà, òúé êàòî â Áúëãàðèÿ òîçè êðúã èçöÿëî ñå èçâúðòÿ. Ñòàâà äóìà çà ïðèòåæàíèå íà íàðêîòèöè â ìàëêî êîëè÷åñòâî çà ëè÷íà óïîòðåáà. Áóìúò ñ ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà íàðêîòèöè çàâàðè ñòàðàòà óðåäáà, â êîÿòî èìàøå ñåðèîçíè íàêàçàíèÿ çà òîâà. Óñòàíîâè ñå, ÷å òîâà å ïðîáëåì, è ïðèòåæàíèåòî íà åäíîêðàòíàòà äîçà ñå äåêðèìèíàëèçèðà. Ñëåä òîâà îáà÷å îòíîâî ñå êðèìèíàëèçèðà, ñ ìíîãî òåæêè íàêàçàíèÿ. Â ïðàâîñúäíàòà ñèñòåìà ñòàíà ñåðèîçíà äðàìà, òúé êàòî ñúäèëèùàòà áÿõà èçïðàâåíè ïðåä íóæäàòà äà âêàðâàò â çàòâîðà íàðêîçàâèñèìè çà ïðîäúëæèòåëåí ïåðèîä, à òå òðÿáâàøå äà ñå ëåêóâàò. Ìàãèñòðàòèòå ñå ÷óäåõà êàêâè âðàòè÷êè â çàêîíà äà òúðñÿò, çà äà íå ñå ñòèãà äî òàì. Ñëåä òîâà ñå îòèäå äî åäíî ïîëóáàëàíñèðàíî ðåøåíèå çà òåçè ñëó÷àè – äà èìà ãëîáà îò 1 000 ëâ., íî äà íÿìà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Â ïðîåêòà, êîéòî íèå ðàáîòèõìå, ìàëîâàæíèÿò ñëó÷àé áåøå âúçïðîèçâåäåí, áåøå îñòàâåíî ìíîãîòî÷èå çà íàêàçàíèåòî, òîåñò äà ïîìèñëèì êàêâî äà áúäå òî. Ðàáîòíàòà ãðóïà áåøå ðàçäâîåíà – äàëè îòíîâî äà ñå òúðñè ïúëíà äåêðèìèíàëèçàöèÿ, èëè äà ñå òúðñÿò äðóãè íà÷èíè äà ñå âúçäåéñòâà âúðõó òåçè õîðà, êîåòî ñïîðåä ìåí å íîðìàëíî, çàùîòî òåçè ñëó÷àè ñà ïðîáëåì, íî íå ñà ïðåñòúïëåíèå. Äðóãàòà ïîëîâèíà îò ãðóïàòà ïîääúðæàøå ñòàðèÿ ðåæèì – äà îñòàíå íÿêàêâî ìàëêî íàêàçàíèå. Òîâà, êîåòî âèæäàìå â ïðîåêòà íà ìèíèñòåðñòâîòî, å íàêàçàíèåòî äà áúäå îò 1 äî 6 ãîäèíè çà ïðèòåæàíèå íà íàðêîòèöè, íåçàâèñèìî îò êîëè÷åñòâîòî. Àêî ñè

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

áÿõà íàïðàâèëè òðóäà äà âèäÿò íàçàä âúâ âðåìåòî êàêâà äðàìà ïðåäèçâèêà òàçè „âúðòåëåæêà” – êîëêî õîðà îòèäîõà â çàòâîðà è êàê ñúäèèòå ñå ìú÷åõà äà ãè îñâîáîäÿò îò îòãîâîðíîñò, ùÿõà äà ðàçáåðàò, ÷å òðúãâàò äà âúðòÿò îòíîâî ñúùîòî êîëåëî. Ïî äîïúëíèòåëíèòå ðàçïîðåäáè, êúäåòî ñà äåôèíèöèèòå íà ïîíÿòèÿòà, êîåòî å èçêëþ÷èòåëíî âàæíî çà Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, òúé êàòî òî êàçâà êàê äà òúëêóâàø îñòàíàëàòà ÷àñò, ñà îòïàäíàëè íÿêîè îò ñåãàøíèòå äåôèíèöèè, íàïðèìåð çà êîìïþòúðíèòå ïðåñòúïëåíèÿ, êîåòî ñïîðåä ìåí å íåðàçóìíî ðåøåíèå. Òå íå áèâà äà ñå ïîäöåíÿâàò. Â ïðîåêòà çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íÿìà êîíöåïöèÿ. Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî íå çíàå çàùî ìó å íóæåí íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, îñâåí ÷å Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ å êàçàëà, ÷å å õóáàâî Áúëãàðèÿ äà ïðèåìå íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ. Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ñå ñòðÿñêà îò ãîäèíàòà íà ïðèåìàíå íà íàøèÿ ñòàð Íàêàçàòåëåí êîäåêñ – 1968. Ùå äàì ïðèìåð. Àêî èñêàì äà ñè êóïÿ íîâà êîëà, òðÿáâà äà çíàì çàùî ãî èñêàì – èëè íîâàòà äà å ïî-èêîíîìè÷íà, èëè ïî-áúðçà, èëè ïî-ãîëÿìà, çà äà

ñúáèðà ïîâå÷å õîðà è áàãàæ. À êàêúâ å êîíòåêñòúò íà ïðèåìàíåòî íà òîçè íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ? Èìàìå ñâðúõíàòîâàðåíîñò íà íàêàçàòåëíèòå ñúäèëèùà, ïðîêóðàòóðè, ðàçñëåäâàíå. Èìà ïðåíàñåëåíîñò íà çàòâîðèòå. Åäíà îò öåëèòå íà òîçè êîäåêñ òðÿáâàøå äà áúäå äà ñå òúðñÿò íà÷èíè íàêàçàòåëíî-ïðàâíàòà ñèñòåìà äà ñå îñâîáîäè îò íÿêîè äðåáíè íåùà, êîèòî ìîãàò äà ñå ñàíêöèîíèðàò ïî äðóã ïúò, äà ñå ðàçòîâàðÿò çàòâîðèòå. Äîêàçàíî å, ÷å ëèøàâàíåòî îò ñâîáîäà â ìíîãî ñëó÷àè, èçêëþ÷âàéêè òåæêàòà ïðåñòúïíîñò, íå âîäè äî î÷àêâàíèòå ðåçóëòàòè. Ðåçóëòàòúò å ïîâå÷å êðèìèíàëèçèðàíè äåÿíèÿ, çàñèëåíà íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò, òîåñò îáðàòåí íà óñòàíîâåíèòå íóæäè. Ïðîåêòúò „êîïàå” â îáðàòíàòà ïîñîêà è ùå çàäúëáî÷è òåçè ïðîáëåìè. Çà ìèíèñòåðñòâîòî íàé-âàæíî å áèëî, ÷å èìà èçèñêâàíå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ çà íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ. ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ìèñëÿ, ÷å èìà íóæäà îò íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ. Ôèëîñîôèÿòà, íà êîÿòî å ñòúïèë òîçè ïðîåêò çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ îáà÷å å ñúùàòà, êàòî íà äåéñòâàùèÿ. À òîâà å îñòàðÿë ïîäõîä êúì íàêàçàòåëíîòî ïðàâî.

И пак да попитам, наистина ли не стана ясно кой в постпостмодерна България предлага остарели подходи?

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íèêîé íå îáÿâè àâòîðèòå ïóáëè÷íî. Ó÷àñòâàëè ñà ïðåïîäàâàòåëè îò Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò, ïðîêóðîðè, ñúäèè, ÷èíîâíèöè îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî è îò ÌÂÐ. Åäèí îò åëåìåíòèòå íà ôèëîñîôèÿòà íà íîâèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, íàðåä ñúñ ñâðúõêðèìèíàëèçàöèÿòà, ñ òÿñíîòî ðàçáèðàíå çà ñóáåêòà íà ïðåñòúïëåíèåòî, å òúé íàðå÷åíîòî ìàòåðèàëíî îïðåäåëÿíå íà ïðåñòúïëåíèåòî

÷ðåç îáùåñòâåíàòà îïàñíîñò. Òîâà èäâà îò êîìóíèñòè÷åñêàòà íàêàçàòåëíîïðàâíà äîêòðèíà. Íÿìà öèâèëèçîâàíà äúðæàâà â ñâåòà, êîÿòî äà îïðåäåëÿ ïî òîçè íà÷èí ïðåñòúïëåíèåòî. Íàâðåìåòî „áóðæîàçíàòà“ äîêòðèíà ñå êðèòèêóâàøå çà íåéíîòî „ôîðìàëíî“ îïðåäåëåíèå íà ïðåñòúïëåíèåòî. Çà ïðèêëþ÷åíèÿòà íà ïîíÿòèåòî îáùåñòâåíà îïàñíîñò â èñòîðèÿòà íà êîìóíèñòè÷åñêîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî ìîæå äà ñå íàïèøå äèñåðòàöèÿ. Òî å ôîðìóëèðàíî ïúðâîíà÷àëíî îò êîìèñàðÿ

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ ïî þñòèöèÿòà Êóðñêè ïðåç 1919 ã. Ñïîðåä íåãî ïðåñòúïëåíèå å îíîâà, êîåòî å ïðåäè âñè÷êî îïàñíî çà äúðæàâàòà. Òàêà å ôîðìóëèðàíà îáùåñòâåíàòà îïàñíîñò è â ÷ë. 3 íà ïúðâèÿ êîìóíèñòè÷åñêè Íàêàçàòåëåí êîäåêñ â Áúëãàðèÿ, òîçè îò 1951 ã.: „Îáùåñòâåíî îïàñíî å äåÿíèåòî, êîåòî çàñòðàøàâà èëè óâðåæäà äúðæàâíèÿ èëè îáùåñòâåíèÿ ñòðîé íà Íàðîäíàòà ðåïóáëèêà èëè óñòàíîâåíèÿ â íåÿ ïðàâîâ ðåä.“ Îò âòîðîñòåïåííî çíà÷åíèå å, ÷å íÿêîé å óáèë, îãðàáèë, èçíàñèëèë. Âïîñëåäñòâèå òàçè äîêòðèíà ñå ïðåôîðìóëèðà. Ïðè „ðåàëíèÿ ñîöèàëèçúì“ â îáùåñòâåíàòà îïàñíîñò ñå âêëþ÷âà è îíîâà, êîåòî å óâðåæäàùî è çà îòäåëíèÿ ÷îâåê. Òàêà å â äåéñòâàùèÿ êîäåêñ. Â ïðîåêòà îáà÷å èìà âðúùàíå íàçàä ùî ñå îòíàñÿ

äî åäíî îò èíñòèòóöèîíàëíèòå èçìåðåíèÿ íà îáùåñòâåíàòà îïàñíîñò – ðîëÿòà íà ïðîêóðàòóðàòà â íàêàçàòåëíèÿ ïðîöåñ. Íàïðèìåð, ïðîêóðàòóðàòà å íàòîâàðåíà äà ðàçñëåäâà ïðåñòúïëåíèÿ êàòî íåïëàùàíåòî íà îñèãóðèòåëíè âíîñêè. Êîãî çàïëàøâà òîâà íåïëàùàíå? Äúðæàâàòà. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å ïðîêóðàòóðàòà å ðàçòîâàðåíà îò ôóíêöèè ïî íàêàçàòåëíî ïðåñëåäâàíå íà íàíàñÿíåòî íà òåëåñíè ïîâðåäè, óâðåæäàùè îòäåëíèÿ ÷îâåê, òúé êàòî îáõâàòúò íà íàêàçàòåëíîòî ïðåñëåäâàíå ïî ÷àñòåí ðåä çà òàêèâà äåÿíèÿ å ðàçøèðåí. Òîåñò, êîíöåïöèÿòà îòíîâî îòèâà â ïîñîêà íà êðèìèíàëèçèðàíå íà îíîâà, êîåòî å âàæíî çà äúðæàâàòà, êàòî îñâîáîæäàâà ïðîêóðàòóðàòà îò àíãàæèìåíòè ïî ïðåñëåäâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ëè÷íîñòòà.

ОБЕКТИВ: И към финала на разговора ни, нека кажем какъв трябва да бъде смисълът на един нов Наказателен кодекс? Потъналият смисъл ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Ïðîìÿíàòà íà êîíöåïöèÿòà çà íàêàçàòåëíîòî ïðàâî òðÿáâà äà èìà íÿêîëêî îñíîâíè íåùà ïîä ñåáå ñè. Åäíîòî å, ÷å íàêàçàòåëíîòî ïðàâî íå å åäèíñòâåíàòà ôîðìà íà ñàíêöèÿ. Äðóãîòî å, ÷å íàêàçàòåëíîòî ïðàâî íÿìà ìÿñòî òàì, êúäåòî èìà ñåðèîçåí ñáëúñúê ìåæäó äâå ïðàâà è êúäåòî òîçè ñáëúñúê òðóäíî ìîæå äà áúäå èäåíòèôèöèðàí (êàêòî â ñëó÷àÿ ñ ïðàâîòî íà èíôîðìàöèÿ è ïðàâîòî íà çàùèòà íà ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò), à áàëàíñúò ìåæäó òåçè ïðàâà å ìíîãî òðóäíî óñòàíîâèì. Êîãàòî ãîâîðèì çà ïóáëè÷íè ìåñòà, ðåñòîðàíòúò ïóáëè÷íî ìÿñòî ëè å? À ÿõòàòà ? Âúçíèêâàò ìíîãî ãðàíè÷íè ñèòóàöèè. Â äåëîòî „Ôîí Õàíîâåð ñðåùó Ãåðìàíèÿ“ ñå îêàçà, ÷å ãåðìàíñêàòà ïðèíöåñà å ñíèìàíà íà ìíîãî ìåñòà,

êîèòî ôîðìàëíî áèõà ìîãëè äà áúäàò ïðèåòè çà ïóáëè÷íè, íî íåïðåñòàííèòå ïàïàðàøêè àòàêè âîäÿò äî òîâà äà ñå ïðèåìå, ÷å íåéíàòà íåïðèêîñíîâåíîñò å áèëà çàñåãíàòà. Åâðîïåéñêèÿò ñúä çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà íàìèðà òóê, ÷å ãåðìàíñêèòå ñúäèëèùà ñà ñáúðêàëè, êîãàòî ñà îòêàçàëè äà èçäàäàò îáåçïå÷èòåëíà çàïîâåä, ñ êîÿòî äà ñå çàáðàíÿâà ïóáëèêàöèÿòà íà òåçè ñíèìêè. Òîåñò èìàìå ïîâèñîêà ñòåïåí íà çàòðóäíåíîñò äîðè íà ñúäèëèùà, äîðè íà êîíñòèòóöèîííè ñúäèëèùà íà äúðæàâè â Åâðîïà, êîãàòî òðÿáâà äà ïðåöåíÿâàò òîçè áàëàíñ. Òîâà å ïðè÷èíàòà, ïîðàäè êîÿòî ïîíÿòèåòî çà çàùèòà íà ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò ñå ðàçâèâà ïîâå÷å ñëåä ñëó÷àÿ ñ ëåéäè Äàÿíà. Òîãàâà Ñúâåòúò íà Åâðîïà ïðèåìà Ðåçîëþöèÿòà çà çàùèòà íà ïðàâîòî íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò, ñ êîÿòî ïðèçîâàâà äúðæàâèòå-÷ëåíêè äà ñúçäàäàò ïðàâíè ìåõàíèçìè. Òàì „íàêàçàòåëåí çàêîí” íå ôèãóðèðà. Ãîâîðè ñà çà ãðàæäàíñêà îòãîâîðíîñò, çà åòè÷íè êîäåêñè íà

Обектив | Брой 217

НОВИЯТ НАКАЗАТЕЛЕН ЗАКОН

æóðíàëèñòèòå è çà îáó÷åíèå íà æóðíàëèñòèòå. Â äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî äúðæàâàòà ðàçïîëàãà ñ ìíîãî ïî-øèðîêà ïàëèòðà îò èíñòðóìåíòè, îò êîèòî íàêàçàòåëíèÿò êîäåêñ å ñàìî îñòðèåòî íà ìå÷à. Òåçè, êîèòî óïðàâëÿâàò, òðÿáâà äà ñå âñëóøâàò â îíîâà, êîåòî èñêàò õîðàòà, è òîãàâà äà âçåìàò ñâîåòî ðåøåíèå. Êîíöåïöèÿòà íà ñòàðèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ å ïðÿêî ñâúðçàíà ñ êîíöåïöèÿòà çà äúðæàâà. À ìíîãî õîðà íå ñà ñè ïðîìåíèëè êîíöåïöèÿòà çà äúðæàâà – êîå å öåííîñò â äåìîêðàòè÷íàòà äúðæàâà, êîé âîäè êîëàòà, êúäå å êàðóöàòà è êúäå å êîíÿò. ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ñìÿòàì, ÷å äîðè è Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ñè ïðåäñòàâÿ åäèí íîâ íàêàçàòåëåí êîäåêñ íå ïðîñòî íîâ êàòî äàòà, à íîâ êàòî âèæäàíå, êàòî êîíöåïöèÿ êîå å ïðåñòúïëåíèå è êîå íå å ïðåñòúïëåíèå, êàêâî ùå å ñúîòâåòíîòî íàêàçàíèå.

èçòúðïÿâàò ïî äîñåãàøíèÿ ðåä.” Çàíàïðåä òîâà íàêàçàíèå íÿìà äà ñå íàëàãà, íî òîâà íÿìà äà âàæè çà èçòúðïÿâàùèòå òîâà íàêàçàíèå îêîëî 60 äóøè. ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ñ íîâèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ áè òðÿáâàëî äà âúâåäåì íåùî íîâî, ìîäåðíî, åâðîïåéñêî. Åäâà ëè Åâðîïåéñêèÿò ñúþç èñêà îò íàñ äà âúçïðîèçâåäåì ñòàðèÿ ñúâåòñêè êîäåêñ ñ 50-60 ãîäèíè ïî-êúñíà äàòà. Â ñåãàøíèÿ òåêñò íÿìà íèùî íîâî îñâåí ñâðúõêðèìèíàëèçàöèÿ. Âñè÷êî îñòàíàëî å ïîâå÷å èëè ïî-ìàëêî çàïàçåíî, äîðè ñïîðåä ìåí íà ìîìåíòè å âëîøåíî. ÀÍÒÎÀÍ ÁÎÆÈÍÎÂ: Àêî â íîâèÿ êîäåêñ íÿìà çàùèòà íà ëèáåðàëíèòå öåííîñòè, íÿìà çàùî äà ñå ïðàâè.

Êàêâî âèæäàìå â íàøèÿ ïðîåêò îòíîñíî ñèñòåìàòà îò íàêàçàíèÿ? Îòïàäà íàêàçàíèåòî „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà”.

Äà îñòàâèì íàñòðàíà êîëêî ùå áúäå çàòðóäíåíà ðàáîòàòà íà ïðîôåñèîíàëèñòèòå ôîòîãðàôè. Ôîòîãðàôèÿòà å íàé-ðàçïðîñòðàíåíîòî õîáè â ñâåòà. Ïðåäñòàâÿòå ëè ñè êîëêî õîðà ïî óëèöèòå ùå ñå ïðåäïàçâàò äà ñíèìàò?! Òîâà å àâòîöåíçóðà íà ëþáèòåëñêîòî ñíèìàíå. Êîìó ïðå÷åøå ñíèìàíåòî â ïîñëåäíèòå ìåñåöè?

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íå. Èìà åäíà ïðåõîäíà ðàçïîðåäáà, § 3: „Íàëîæåíèòå ïðåäè âëèçàíåòî â ñèëà íà òîçè Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íàêàçàíèÿ „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà” è „ïðîáàöèÿ” ñå

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íàêðàÿ èçëåçå òîâà, êîåòî êàçà Âèêòîð ×åðíîìèðäèí ïî ïîâîä íà ìàñîâàòà ïðèâàòèçàöèÿ â Ðóñèÿ: „Èñêàõìå äà å íàé-äîáðîòî, à ñå ïîëó÷è êàêòî âèíàãè!”.

Надявате ли се Народното събрание да отхвърли текстовете?

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Êîãàòî ðàáîòèõ âúâ âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà, ñè äàâàõ ñìåòêà, ÷å àêî òåçè òåêñòîâå îòèäàò â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, òå ùå ñå âëîøàò. Äîïóñêàì, ÷å òîâà, êîåòî èìàìå ñåãà, ùå èçëåçå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå â îùå ïî-ëîø âèä. Äîðè íå ñúì ñèãóðåí, ÷å íàêàçàíèåòî „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà”, êàêòî å óðåäåíî ïî ïîëîâèí÷àò è îñàêàòåí íà÷èí, ùå îñòàíå â òîçè âèä. Äîïóñêàì ñúùî â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äà ñå çàâèøàò âñè÷êè

íàêàçàíèÿ. Â ìíîãî ïóíêòîâå íîâèÿò Íàêàçàòåëåí êîäåêñ å ïî-äîáúð îò ñåãà äåéñòâàùèÿ, íî àêî ñå ñáúäíàò ìîèòå ñòðàõîâå çà òîâà, êîåòî ùå ñòàíå â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, íå çíàì äàëè ñè ñòðóâàøå óïðàæíåíèåòî. ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Íàìèðàìå ñå â îáñòàíîâêà íà î÷åâèäíà êðèçà â äîâåðèåòî íà âñè÷êè èíñòèòóöèè, íà øèðåùî ñå îáùåñòâåíî ìíåíèå çà áåçíàêàçàíîñò.

Обектив | Брой 217

КЛУБ ОБЕКТИВ Òàêà ÷å ëåñíî ìîæå äà ñå ãåíåðèðà îáùåñòâåíà ïîäêðåïà äîðè è çà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Î÷àêâàì Íàêàçàòåëíèÿò êîäåêñ äà áúäå ïðåíàïèñàí.

ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÊÀØÚÌÎÂ: Àêî èìà íîðìè, çàñÿãàùè îáùåñòâåíè ïðàâà, êîèòî ùå âëîøàò ïîëîæåíèåòî, ïî-äîáðå äà íå ñå ïðèåìà íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ. Íå ìîæåì äà æåðòâàìå åäíî ïðàâî çà ñìåòêà íà äðóãî.

ÄÈÌÈÒÚÐ ÌÀÐÊÎÂ: Ñìÿòàì, ÷å òîçè ïðîåêò å îùå íà ïúðâèÿ çàâîé. Ñëåä Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò èìà êîìèñèè íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå è äâå ÷åòåíèÿ â ïëåíàðíàòà çàëà. Ìíîãî ïúò èìà äà èçâúðâè òîçè ïðîåêò, ïðåäè äà ñå ñòèãíå äî îêîí÷àòåëíèÿ ìó âàðèàíò. Ïðàêòèêàòà äîñåãà ïîêàçâà, ÷å â òîçè ñè ïúò íåùàòà â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ñòàâàò ìíîãî ïî-ëîøè. Äà ñå íàäÿâàìå, ðàáîòàòà îòòóê íàòàòúê ùå áúäå ïî-ïðîçðà÷íà. Íåîáõîäèìî å ïî-øèðîêî åêñïåðòíî ó÷àñòèå!

Äîáðå å ïîëèòè÷åñêèòå ïðåäñòàâèòåëè ïîâå÷å äà ñå âñëóøâàò â èñêàíèÿòà íà ãðàæäàíèòå. Òóê å ìÿñòîòî, êúäåòî ëèäåðèòå íà îáùåñòâîòî òðÿáâà äà ïðîÿâÿò ñâîåòî ëèäåðñòâî â ðàìêèòå íà öèâèëèçîâàíîñòòà, äà ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò íà ïîïóëèçìà.

Обектив | Брой 217

ЕВРОПЕЙСКИ СЪД ПО ПРАВАТА НА ЧОВЕКА

Красимир Кънев

Заради „Атака“ България отново ще бъде осъдена в Страсбург Обектив | Брой 217

ЕВРОПЕЙСКИ СЪД ПО ПРАВАТА НА ЧОВЕКА Ïðåç äåêåìâðè ìèíàëàòà ãîäèíà Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã (ÅÑÏ×, Ñúäúò) êîìóíèêèðà íà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äåëîòî „Êàðààõìåä ñðåùó Áúëãàðèÿ”. Òîâà ñòàíà ñëåä êàòî Ñúäúò äàäå ïðèîðèòåò íà æàëáàòà, ïîäàäåíà ñàìî íÿêîëêî ìåñåöà ïî-ðàíî – ïðåç àïðèë ñúùàòà ãîäèíà. Òîâà ñàìî ïî ñåáå ñè å çíàê çà îñîáåíàòà âàæíîñò íà òîâà äåëî êàêòî çà ïðàêòèêàòà íà ÅÑÏ×, òàêà è çà ñúñòîÿíèåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ. Æàëáîïîäàòåëÿò, Âåëè Êàðààõìåä, å áúëãàðñêè ìþñþëìàíèí, åäèí îò ìíîãîòî, îêàçàëè ñå â Ñîôèéñêàòà äæàìèÿ „Áàíÿ Áàøú“ ïî âðåìå íà àòàêàòà ñðåùó íåÿ îò àêòèâèñòè íà ïàðòèÿ „Àòàêà“ íà 20 ìàé 2011 ã. Íà òîçè äåí Ñîôèéñêàòà îáùèíà èçäàäå ðàçðåøåíèå íà ïîëèòè÷åñêèÿ ñúþçíèê íà òîãàâàøíàòà óïðàâëÿâàùà ïàðòèÿ äà ïðîâåäå ïðîòåñòíà àêöèÿ ïðåä äæàìèÿòà ïî âðåìå íà ïåòú÷íàòà ìîëèòâà. Ïðè÷èíàòà çà ïðîòåñòíàòà àêöèÿ áå çâóêúò íà åçàíà, êîéòî ïî òîâà âðåìå ñå ðàçíàñÿ îò ìèíàðåòî íà äæàìèÿòà, îáùî âçåòî ïî ñúùèÿ íà÷èí, ïî êîéòî å çâó÷àë ïðè ïàäèøàõà, ïðè öàðÿ è ïðè êîìóíèñòèòå. Áëèçî ïåòñòîòèí ãîäèíè ñëåä ïîñòðîÿâàíåòî íà äæàìèÿòà îáà÷å ÂÌÐÎ è „Àòàêà“ ðåøèõà, ÷å òîé å òâúðäå ñèëåí è ñìóùàâà ñîôèéñêîòî ãðàæäàíñòâî. Êúì òîçè ùðèõ ñëåäâà äà ñå äîáàâè è äúëãîãîäèøíèÿò îòêàç íà Ñîôèéñêàòà îáùèíà, ïîä íàòèñêà íà „Àòàêà“ è íà ÂÌÐÎ, äà èçäàäå ðàçðåøåíèå çà âòîðà äæàìèÿ çà íóæäèòå íà óâåëè÷àâàùèÿ ñå áðîé ìþñþëìàíè â Ñîôèÿ, â ðåçóëòàò îò êîåòî ïî âðåìå íà ïåòú÷íàòà ìîëèòâà ÷àñò îò ìîëåùèòå ñå ñà ïðèíóäåíè äà èçïúëíÿâàò ðèòóàëèòå èçâúí ñãðàäàòà íà ìîëèòâåíèÿ äîì. Íà 20 ìàé 2011 ã., ïî âðåìå íà ìîëèòâàòà, ìþñþëìàíèòå áÿõà àòàêóâàíè îò øïèöêîìàíäèòå íà „Àòàêà“ áóêâàëíî îò ïðàãà íà äæàìèÿòà ñ âèêîâå: “Òóðñêè ìåêåðåòà!”, “Òåðîðèñòè ãàäíè!”, “Åíè÷àðè!”, “Ðåçàöè!”, “Ôåñîâå!”, “Âúí îò Áúëãàðèÿ!”, “Õàéäå â Àíêàðà!”, “Íå íè öàïàéòå çåìÿòà!”, “Ñïðåòå òîçè ñðàìåí âîé â öåíòúðà íà Ñîôèÿ!”, “Äà èç÷èñòèì çåìÿòà íà äåäèòå íè!” Ìîëèòâåíèòå êèëèì÷åòà íà íÿêîëêî îò òÿõ áÿõà îòíåòè è çàïàëåíè. Ñëåä êàòî àêòèâèñòèòå íà „Àòàêà“ ðåøèõà äà ïîñòàâÿò âèñîêîãîâîðèòåëèòå ñè âúðõó ñãðàäàòà íà äæàìèÿòà, íàïðåæåíèåòî åñêàëèðà. Ìþñþëìàíèòå äàäîõà îòïîð, ñëåä êîåòî ñðåùó òÿõ çàâàëÿõà êàìúíè, î÷åâèäíî ñïåöèàëíî äîíåñåíè çà öåëòà. Ðàçáèðà

ñå, ÷àñò îò òåçè êàìúíè ñå âúðíàõà îáðàòíî ñðåùó íàïàäàòåëèòå, íî ñàìî çà äà ïîñëóæàò êàòî ïîâîä çà íîâè îáâèíåíèÿ â „òåðîðèçúì“ ñðåùó ìþñþëìàíèòå îò äîøëèòå ñïåöèàëíî çà ñúáèòèåòî íÿêîëêî ëèäåðè íà „Àòàêà“. Òàêà æåðòâèòå íà åäíà áàíäèòñêà øàéêà ñòàíàõà âèíîâíè çà íàñèëèÿòà, èçäåâàòåëñòâàòà è óíèæåíèÿòà, íà êîèòî áÿõà ïîäëîæåíè. Æàëáîïîäàòåëÿò, ÷îâåê ñ òåæêî çðèòåëíî óâðåæäàíå, å ïî òîâà âðåìå â äæàìèÿòà. Îêîëî íåãî ëåòÿò êàìúíè, îò êîèòî òîé íå ìîæå äà ñå çàùèòè è êîèòî ìîãàò äà ãî çàñåãíàò âúâ âñåêè ìîìåíò. Âúâ âúçäóõà ñå íîñÿò îáèäíè àíòèìþñþëìàíñêè ôèëèïèêè. Îêîëî íåãî ñå ÷óâàò ñòîíîâå íà óäàðåíè îò êàìúíèòå õîðà. Åäèí îò òÿõ ëåæè îêúðâàâåí íà çåìÿòà, à îêîëî íåãî ñå ñóåòÿò õîðà ïîä ãðàä îò êàìúíè. È âñè÷êî òîâà – ïðåä îáåêòèâèòå íà ìíîãîáðîéíè òåëåâèçèîííè êàìåðè, áúëãàðñêè è ÷óæäåñòðàííè. Ïðåä êàìåðèòå åäèí îò àòàêóâàùèòå ðàçðÿçâà ôåñ, ñ äóìèòå: “×óâàòå ëè ìå? Ñåãà ùå âè ïîêàæåì êàêâî ùå ñå ñëó÷è ñ âñåêè åäèí îò âàñ!” Ñëåä èíöèäåíòà æàëáîïîäàòåëÿò ïîäàâà æàëáà â ïðîêóðàòóðàòà, â êîÿòî ïîäðîáíî îïèñâà êàêâî ìó ñå å ñëó÷èëî íà 20 ìàé 2011 ã. â ñîôèéñêàòà äæàìèÿ. Èñêà äà áúäå êîíñòèòóèðàí êàòî ïîñòðàäàë îò ïðåñòúïëåíèå ñ âñè÷êè ïðîèçòè÷àùè îò òîâà ïðàâà. Â ðåçóëòàò ñòàâà ó÷àñòíèê â åäíà ñàãà, äîñòà òèïè÷íà çà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå, êîãàòî èìà çàìåñåíè ïîëèòèöè, â êîÿòî èìà âñè÷êî – óìèøëåíî ïðîòàêàíå, îïèòè çà çàîáèêàëÿíå íà ôàêòèòå, óíèçèòåëíè âúïðîñè îò ñëåäîâàòåëÿ, ïðåõâúðëÿíå íà îòãîâîðíîñòòà ìåæäó èíñòèòóöèèòå. Ðàçëè÷íèòå ïðîêóðàòóðè âçåìàò ðàçëè÷íè ðåøåíèÿ ïî ñëó÷àÿ, íî â êðàÿ íà êðàèùàòà Âúðõîâíàòà êàñàöèîííà ïðîêóðàòóðà ñå ïðîèçíàñÿ – àêî íà 20 ìàé 2011 ã. ïðåä äæàìèÿòà „Áàíÿ Áàøú“ èçîáùî å èìàëî ïðåñòúïëåíèå, òî å áèëî „ôîðìàëíî“, òàêîâà, ïðè êîåòî íÿìà èíäèâèäóàëèçèðàí óâðåæäàù ðåçóëòàò, ïîðàäè êîåòî æàëáîïîäàòåëÿò íå ìîæå äà áúäå êîíñòèòóèðàí êàòî ïîñòðàäàë. Âïîñëåäñòâèå ñå îêàçâà, ÷å ïî ñëó÷àÿ èìà îñúäåíè ñàìî çà õóëèãàíñòâî è ñúïðîòèâà íà îðãàí íà ðåäà, íî íå è çà ïîäáóæäàíå êúì åòíè÷åñêà èëè ðåëèãèîçíà îìðàçà è íàñèëèå. Çà æàëáîïîäàòåëÿ íå îñòàâà íèùî äðóãî, îñâåí äà ñå îáúðíå êúì ÅÑÏ×. Íåãîâ ïðîöåñóàëåí ïðåäñòàâèòåë å àäâîêàò Ìàðãàðèòà Èëèåâà, äèðåêòîð íà ïðàâíàòà ïðîêðàìà íà ÁÕÊ.

Обектив | Брой 217

ЗАРАДИ „АТАКА“ БЪЛГАРИЯ ОТНОВО ЩЕ БЪДЕ ОСЪДЕНА...

Â æàëáàòà ñè ïðåä Ñúäà æàëáîïîäòåëÿò òâúðäè, ÷å íà 20 ìàé ïðåä ñîôèéñêàòà äæàìèÿ å íàðóøåíî íåãîâîòî ïðàâî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ æèâîò, ÷å òîé íå å áèë çàùèòåí îò íå÷îâåøêî èëè óíèçèòåëíî îòíàñÿíå, êàêòî è ÷å íå å èìàë åôåêòèâíè âúòðåøíîïðàâíè ñðåäñòâà çà çàùèòà íà íàðóøåíèòå ñè ïðàâà. Òâúðäè è äèñêðèìèíàöèÿ. Â ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî „Àêñó ñðåùó Òóðöèÿ” îò ìàðò 2012 ã. Ãîëÿìàòà êàìàðà íà ÅÑÏ× ïðèå, ÷å ïðåäñòàâèòåë íà åòíè÷åñêî ìàëöèíñòâî ìîæå äà áúäå çàñåãíàò îò ñëîâî íà îìðàçà íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å òî íå å áèëî íàñî÷åíî ëè÷íî êúì íåãî. Â òàêàâà ñèòóàöèÿ òîé/ òÿ å æåðòâà íà íàðóøåíèå íà ñâîåòî ïðàâî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ æèâîò ïî ÷ëåí 8 îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, à äúðæàâàòà èìà ïîçèòèâíî çàäúëæåíèå äà îãðàíè÷è ñëîâîòî íà îìðàçà ñúñ çàêîíîâè ñðåäñòâà. Â æàëáàòà ñè â Ñòðàñáóðã æàëáîïîäàòåëÿò ñå îñëàíÿ íà òîçè ïðåöåäåíò. Èìà îáà÷å ñåðèîçíè îñíîâàíèÿ äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ïî äåëîòî íà Êàðààõìåä Ñúäúò å ãîòîâ äà ðàçøèðè ïîäõîäà ñè. Âúâ âúïðîñèòå êúì ñòðàíèòå ñëåä êîìóíèêèðàíåòî íà æàëáàòà, òîé ïî ñâîé ïî÷èí, íàðåä ñ âúïðîñèòå, ñâúðçàíè ñ òâúðäåíèòå íàðóøåíèÿ, çàäàâà è âúïðîñè çà íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà ñúâåñòòà è

ðåëèãèÿòà ïî ÷ëåí 9 îò êîíâåíöèÿòà. Ðàçáèðà ñå, êàê òî÷íî ùå ïîäõîäè ÅÑÏ× ïî äåëîòî „Êàðààõìåä” ïðåäñòîè äà ñå âèäè, âåðîÿòíî ïðåç ñëåäâàùàòà ãîäèíà. Òðóäíî å äà ñè ïðåäñòàâèì, ïðåäâèä îáñòîÿòåëñòâàòà ïî äåëîòî, ÷å Áúëãàðèÿ ùå èçáåãíå îñúæäàíåòî. Òîâà ñúñ ñèãóðíîñò ùå áúäå åäíî ìàëêî óäîâëåòâîðåíèå çà æàëáîïîäàòåëÿ. Êàêâè ïîóêè ùå èçâëå÷å îò òîâà îáà÷å Áúëãàðèÿ? Çà ñúæàëåíèå, äîñåãàøíèÿò îïèò ïî ïîäîáíè äåëà äàâà ìàëêî îñíîâàíèÿ çà îïòèìèçúì. Êúì ìîìåíòà â Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå íà Ñúâåòà íà Åâðîïà „âèñÿò“ îáùî 371 îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ. Òîâà ñà ðåøåíèÿ, êîèòî èçèñêâàò ïðåäïðèåìàíå íà îáùè èëè èíäèâèäóàëíè ìåðêè â äîïúëíåíèå êúì èçïëàùàíåòî íà îáåçùåòåíèÿ, çà äà ñå ïðèåìå, ÷å òå ñà èçïúëíåíè. Áúëãàðèÿ å íà òðåòî ìÿñòî ñðåä ñòðàíèòå-÷ëåíêè ïî îòíîñèòåëåí äÿë íà íåèçïúëíåíèòå ðåøåíèÿ, èç÷èñëåí êúì áðîÿ íà íàñåëåíèåòî. Ñðåä íåèçïúëíåíèòå ðåøåíèÿ òåçè, êîèòî çàñÿãàò ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè èëè íàðóøàâàíåòî íà ïðàâà íà åòíè÷åñêè èëè ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà, ñà ñ íàé-ìàëúê øàíñ çà ïðîãðåñ.

Красимир Кънев е социолог, автор на книгите “Свобода на изразяване” и “Защита от изтезания”. Публикува в българския и в чуждестранния печат. Председател на БХК.

Обектив | Брой 217

ЗАТВОРЕНИ

ИНСТИТУЦИИ

Женя Иванова

„Боклук, гниди, мърша” и други превъзпитателни методи за деца Обектив | Брой 217

„БОКЛУК, ГНИДИ, МЪРША”

Â áëèçîñò äî ïðèðîäàòà, ùå ðå÷å íÿêîé. Åäíè òàêèâà çàòúíòåíè êúò÷åòà, íà ñâåòëèííè ãîäèíè îò öèâèëèçàöèÿòà. Òàì íÿêúäå, ïîåìàø ñðåä ãîðàòà ïî áåçèìåíåí òåñåí ïúò, à ëþáîïèòñòâîòî òè íàðàñòâà ñ âñÿêà èçìèíàòà êðà÷êà. È òàêà, íå ñëåä äúëãî ñå îçîâàâàø ïðåä æåëÿçíà ðåøåòú÷íà ïîðòà. Â íèùîòî, èçâåäíúæ òàçè ãîëÿìà ñòàðà âðàòà, êîÿòî òè íàïîìíÿ íà íåùî, íî íå ìîæåø äà îïðåäåëèø íà êàêâî. Óñåùàíåòî, ÷å àêî ÿ ïðåìèíåø, ùå âëåçåø â äðóã ñâÿò å òîëêîâà îñåçàåìî, òîëêîâà ðåàëíî, ÷àê òðúïêè òå ïîáèâàò. Ñ ãîëÿì ðúæäÿñàë íàäïèñ: Âúçïèòàòåëíî ó÷èëèùå èíòåðíàò è ñ èìåíà íà íÿêîé íàø íàöèîíàëåí ãåðîé-áóäèòåë. Òà òîâà å ó÷èëèùå! È âåäíàãà òè ñòàâà ÿñíî, ÷å îò äðóãàòà ñòðàíà íà ïîðòàòà èìà äåöà. Íåùî ñå íàäèãà â òåá, åäíî òàêîâà íåäîóìåíèå, îáúðêâàíå - ó÷èëèùå, èíòåðíàò, ñàíàòîðèóì èëè çàòâîð. Âúçïèòàíèå è êîðèãèðàíå íà äåòñêè äóøè, èçòðúãâàíå íà íåïîïðàâèìèòå ãðåøêè êàòî êîðåíèòå íà ïëåâåëèòå â ãðàäèíàòà. Îáîãàòÿâàíå íà äåòñêàòà ïñèõèêà ñ ïðîôåñèîíàëíè ïðàêòèêè è ìåòîäè çà ïðåâúçïèòàíèå, êàêòî êîãàòî ïðèáàâÿìå òîð êúì ïî÷âàòà, çà äà èçðàñòâàò êðàñèâè è çäðàâè öâåòÿ. Ìèñëèòå òè ñå ëóòàò ñðåä ïðîòèâîðå÷èâè ïåéçàæè - ðåøåòêè, ðúæäà, ñòàðè

ãîëåìè õàîòè÷íè ïîðóòåíè ïîñòðîéêè íàñðåä áîðîâàòà ãîðà è íÿêúäå òàì â íåéíàòà òèøèíà ïòèöèòå ñå íàäïÿâàò. Åäèí ïî åäèí îò äðóãàòà ñòðàíà èçíèêâàò ñèëóåòèòå íà äåöà, áàâíî è íåñèãóðíî ïðèáëèæàâàùè ñå êúì íàñ, ëþáîïèòíè î÷è è ïîãëåäè, ãîâîðåùè áåç äóìè. Ïîñëå ñå èçëèâàò äóìèòå, ïúëíè ñ ðàçî÷àðîâàíèå, ÷óâñòâî çà íåñïðàâåäëèâîñò, íåèçêàçàíîñò, íåðàçáèðàíå, ïëàíèíà îò äåòñêà áîëêà è ñòðàõ. Òîâà ñà ðàçêàçèòå íà äåöà è ìëàäè õîðà, ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíè èëè îñòàíàëè ïî „ñîáñòâåíî æåëàíèå“ â ó÷èëèùåòî, äîêàòî çàâúðøàò îáðàçîâàíèåòî ñè, êàêòî òå ðàçêàçâàò. Íåâèííî-âèíîâíè äåöà, îïàñíè æåðòâè, ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè èçâúðøèòåëè íà ïðîòèâîîáùåñòâåíè ïðîÿâè, äåöà â êîíôëèêò ñúñ çàêîíà. Òîâà ñà âúçïèòàíèöèòå íà òåçè ó÷èëèùà - çàòâîðåíè èíñòèòóöèè. Òåçè, êîèòî êðàäàò. Çàñòàâÿíè îò ðîäèòåëèòå ñè äà íîñÿò âêúùè ïàðè è âåùè, èíà÷å ñà ïðåáèâàíè îò áîé. Îòêðàäíàëè àéðàí, øïåêîâ ñàëàì, áàêëàâà. Òåçè, êîèòî ïðîñòèòóèðàò. Èçíàñèëåíè, îòâëå÷åíè, ïðèíóäåíè äà ïðîäàâàò òåëàòà ñè, æåðòâè íà òðàôèê. Äåöà, êîèòî èìàò èíòèìíè âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ ðîìè èëè äðóæàò ñ

Обектив | Брой 217

ЗАТВОРЕНИ

ИНСТИТУЦИИ „ÍßÌÀÌÅ ÏÐÀÂÎ ÍÀ ÌÍÅÍÈÅ.“ Çàâèñè êîëêî ñìåëîñò èìàò äåöàòà. Êîéòî èçêàçâà ìèñëèòå ñè, ÷åñòî å îâèêâàí, çàïëàøâàí è óäðÿí. Ñïîäåëèø ëè íà ãëàñ, âèíàãè èìà ïîñëåäèöè. Òÿõíîòî ìíåíèå íå ñå çà÷èòà, íÿìà òåæåñò è çíà÷åíèå. Òå ïðîñòî òðÿáâà äà èçïúëíÿâàò è äà ñå ïîä÷èíÿâàò áåçðîïîòíî. „ÍÀÊÀÇÂÀÒ ÍÈ ÇÀ ÊÀÊÂÎ ËÈ ÍÅ.“

äåöà îò ðîìñêè ïðîèçõîä. Äåöà, êîèòî ñà èçðàñíàëè ïî óëèöèòå è ïðîñÿò, çà äà ÿäàò, ñêèòíèöèòå. Äåöà, êîèòî ñà èçáÿãàëè îò äîìà ñè, çàùîòî ñà ñèñòåìíî ìàëòðåòèðàíè è íåãëèæèðàíè, ëèïñâàë èì å åôåêòèâåí ðîäèòåëñêè êîíòðîë. Áÿãñòâî îò ó÷èëèùå, êîíôëèêòè ñúñ ñúó÷åíèöè è ó÷èòåëè. Àðîãàíòíî ïîâåäåíèå. Äåöà, îòãëåæäàíè îò äúðæàâàòà, êîÿòî íå ìîæå äà ñå ñïðàâè ñ òÿõ è ãè ïðåõâúðëÿ îò åäèí äîì íà äðóã, îò äîì â ÑÏÈ è òàêà, äîêàòî ñå ñòèãíå äî èíòåðíàòà. È êîëêî îùå, êîëêî… À êîè ñà òåçè ó÷èëèùà è êàêâî ñå ñëó÷âà ñ äåöàòà çàä ñòåíèòå íà èíñòèòóöèÿòà? „Òîâà íå å ó÷èëèùå, ãîñïîæî, òîâà å çàòâîð!“ Ïîðîé îò øîêèðàùè ôàêòè. „Ñåãà ñòå òóê, íî ùå ñè òðúãíåòå. Íèå îñòàâàìå è çíàì, ÷å íèùî íÿìà äà ñå ïðîìåíè!“. Èçíèêâàò âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å âúïðîñè, êîãàòî ñå ñáëúñêâàø ñ òàêàâà äåéñòâèòåëíîñò. Òúðñèø ñìèñúëà è ëîãè÷íî îáÿñíåíèå çàùî å âñè÷êî òîâà, êîìó ñà íóæíè òåçè ó÷èëèùà. Ôàáðèêè çà áîëêà, êëåòêè, â êîèòî ñà „íàñòàíåíè“ íåóäîáíèòå, øêîëà çà ïðåñòúïíèöè… ïîðîé îò àáñóðäè, êîèòî å òðóäíî äà ñå ñúáåðàò â ÷îâåøêàòà ëîãèêà.

Äåöàòà ñà çàñòàâÿíè äà ïðåíàñÿò òåæêè ìåòàëíè êîôè çà áîêëóê è äà ãè èçõâúðëÿò â ÿìà, êîÿòî êàòî ñå íàïúëíè, ïàê òå, íàêàçàíèòå, ÿ èçïðàçâàò. Ëèøàâàò ãè îò ðåäêèòå åêñêóðçèè, îò äúëãîî÷àêâàíèòå âàêàíöèè è òå îñòàâàò çàêëþ÷åíè îò äðóãàòà ñòðàíà ïðåç öÿëîòî âðåìå. Íàêàçâàò ãè äà ÷èñòÿò êîðèäîðè, òîàëåòíè è êàêâî ëè íå. Óáîðêà íà äâîðà ïî îáåä, êîãàòî ñëúíöåòî å íàé-ñèëíî, åé òàêà çà óðîê! Çàáðàíÿâàò èì ïîëàãàùèÿ èì ñå âåäíúæ ñåäìè÷íî êðàòúê òåëåôîíåí ðàçãîâîð - íÿìà äà ÷óåø ðîäèòåëèòå ñè, íÿìà äà ÷óåø ïðèÿòåëèòå ñè, òå òàêà èëè èíà÷å, àêî áÿõà ñòîêà, òè íÿìàøå äà ñè òóê. Ìíîãîêðàòíèòå êëÿêàíèÿ è îáèêîëêè íà èãðèùåòî â äâîðà ñà ñúùî èçïîëçâàíè ìåòîäè çà íàêàçàíèå, à êîãàòî ãè ñú÷åòàåø ñ èçïúëíåíèåòî íà õèìíà, ïðåâúçïèòàòåëíàòà íîòêà å äîñòà îñåçàåìà. Çàòâàðÿò ãè â „èçîëàòîðà“, êîãàòî íå ñà ïîñëóøíè - ñúáóæäàíè íåíàäåéíî ïðåç íîùòà, èçîëèðàíè è çàêëþ÷âàíè ïðèíóäèòåëíî. Íÿêîè îò ïðîâèíèëèòå ñå ñà ëèøàâàíè îò õðàíà - íàêàçàíèå ñ ãëàä, òà äà òè äîéäå óìà â ãëàâàòà. „ÎÁÈÆÄÀÒ ÍÈ È ÍÈ ÊÐÅÙßÒ.“ Ðóãàòíè è êðÿñúöè: „ìàíãàë“, „êëåïàð“, „ñòàð öèãàíèí“, „ñãàí“, „ìðúñåí öèãàíñêè áîêëóê“, „ãíèäè“, âúøêè“, „ìúðøà“, „ìúðëà“ ñå ðåäÿò åæåäíåâíî. Àêî âúçïèòàòåëèòå è ó÷èòåëèòå ñà ÿäîñàíè, àêî èìàò ñåìåéíè ïðîáëåìè, ñè ãî èçêàðâàò íà òÿõ. Âèêîâåòå â èíòåðíàòà ñà äåíîíîùíè. „Íå ìîãàò äà ñå âëàäåÿò è êðåùÿò“. Â ÷àñ, àêî ó÷èòåëÿò ñå ÿäîñà, çàïî÷âà äà âèêà, à ïîíÿêîãà óäðÿ, íàé-÷åñòî ïðåç ëèöåòî. „ÁÈßÒ ÍÈ, ÊÎÃÀÒÎ ÁßÃÀÌÅ.“ Áÿãàò, çàùîòî ñà íàñèëà òàì, íå èçäúðæàò íà ìåòîäèòå çà ïðåâúçïèòàíèå è êîðèãèðàíå, êîèòî èì ñå ïðèëàãàò. Íå ðàçáèðàò, çàùî ñà çàòâîðåíè â òîâà ó÷èëèùå. Çàùî ëè? Òà íàëè ñà íàñòàíåíè òàì çà òÿõíî äîáðî, êðàéíàòà ìÿðêà â òÿõíà ïîëçà. Â

Обектив | Брой 217

„БОКЛУК, ГНИДИ, МЪРША”

ñðåäà, îñèãóðÿâàùà èì çàêðèëà, ãðèæà, îáðàçîâàíèå, ïîäêðåïà… è êàêâî ëè îùå íå. À òå áÿãàò, îïèò ñëåä îïèò. Íÿêîè ñà ãî ïðàâèëè ìíîãîêðàòíî, äðóãè ñà ñúáèðàëè ñìåëîñò è ñà ñå îïèòâàëè êúäå ñ óñïåõ, êúäå ñ íåóñïåõ, à òðåòè ñàìî ñè ìèñëÿò äà ãî íàïðàâÿò, íî íå ñìåÿò, çàùîòî çíàÿò êàêâî ãè ÷àêà. „Ùå ñòàâà îùå ïî çëå! Áîé çà íà÷àëî, òîðìîç è íàêàçàíèÿ.“ À ìîæå è îùå íåùî, äåòî ñàìî ñà ÷óâàëè, ÷å ñå ñëó÷âà, øåïíàò äåöàòà ïî êîðèäîðèòå, ðàçêàçâàò ñè ðàçíè èñòîðèè, êîãàòî íÿìà äðóãè íàîêîëî. Ðàçêàçâàò ñè ñ åäíà ìèñòåðèÿ â ãëàñà, ñ èíòåðåñ è ñòðàõ. Íÿêîè ðàçêàçâàò, äðóãè îòâðúùàò ãëàâà. Èìà è òàêèâà, êîèòî ïðàâÿò îïèòè çà ñàìîóáèéñòâî, òîâà å òåõíèÿò îïèò çà áÿãñòâî. Ñêà÷àò îò ïîêðèâà, ïèÿò øàìïîàí. Äðóãè çàáðåìåíÿâàò óìèøëåíî ïî âðåìå íà âàêàíöèÿòà, çà äà íàïóñíàò èíòåðíàòà, çà äà áúäàò ïðåìåñòåíè, çà äà ñå îòúðâàò. Áèÿò ãè íîùíèòå âúçïèòàëè ñ äúðïàíå íà óøè, øàìàðè, ðèòíèöè, þìðóöè, ïàëêè, äðúæêà íà ìåòëà, ìåòàëíà ïðú÷êà. „Íàáóòâàò“ ãè â íÿêîÿ ñòàÿ, äàëå÷å îò ïîãëåäèòå íà äðóãèòå. Êàðàò ãè äà ñòîÿò íà êîëåíå, äà ñúáóâàò îáóâêèòå ñè è äà ïîäàâàò ðúöå íàïðåä, çà äà ãè óäðÿò ïî ïðúñòèòå è õîäèëàòà. Â ïîáîÿ âèíàãè ó÷àñòâàò âúçïèòàòåëèòå, â ÷èÿòî ñìÿíà äåöàòà ñà èçáÿãàëè, òàêà îòìúùåíèåòî å ïî-ñëàäêî. Ùîì ñè ìå èçëîæèë ïðåä êîëåãèòå ìè, ùîì ñè äîêàçàë, ÷å íå ñè âúðøà åôåêòèâíî ðàáîòàòà, ùîì ñè íàðóøèë ñïîêîéñòâèåòî ìè, òàêîâà, êàêâîòî ñúì ñè ñúçäàë ïî ìîå óñìîòðåíèå, ùå ïîëó÷èø âúçìåçäèå, êîåòî ùå ïîìíèø çà öÿë æèâîò. Ïîáîéíèöèòå ñà íÿêîè îò âúçïèòàòåëèòå, íÿêîè îò ó÷èòåëèòå, ìúæå è æåíè. Íå âñè÷êè ñà òàêèâà, íî âñè÷êè çíàÿò çà äðóãèòå è òÿõíîòî ïðåñòúïíî ìúë÷àíèå è îäîáðåíèå ãè ïðàâè ñúó÷àñòíèöè. Åäíî äåòå áÿãàëî ïîñòîÿííî è íàêðàÿ ãî îñòàâèëè ñàìî ïî áåëüî, çà äà ñå ñïðå. Íî òîâà íå áèëî äîñòàòú÷íî - ïàòåøêî õîäåíå îêîëî îáùåæèòèåòî, çà íàçèäàíèå è çà ïðèìåð íà îñòàíàëèòå. Òîâà àêî íå å âúçïèòàíèå, çäðàâå ìó êàæè.

çíàÿò, ÷å ùå îñòàíå áåçíàêàçàíî. Íàñèëíèêúò èìà ïîäêðåïàòà è ñâîáîäàòà äà ïðè÷èíÿâà áîëêà. Êîëêîòî ïî-äîáðå ñè ñâúðøè ðàáîòàòà, òîëêîâà ïîãîëÿìî ùå å ïîîùðåíèåòî è íàãðàäàòà. Æåðòâàòà å â ïúëíà áåçèçõîäèöà, íå ìîæå äà ñå çàùèòè è íÿìà íà êîãî äà ñå îïëà÷å èëè îùå ïî-òî÷íî - íå ñìåå äà ãî íàïðàâè, çàùîòî îòíîâî ùå áúäå íàñèëåíà. „ÄÅÖÀ ÌÍÎÃÎ ÁÈßÒ È ÊÐÀÄÀÒ.“ Äåöà, æåðòâè íà íàñèëèå îò ñòðàíà íà ñëóæèòåëèòå, ñòàâàò íàñèëíèöè íàä äðóãè äåöà. Ïî-ãîëåìèòå, ïîñèëíèòå, ïî-õèòðèòå, òå âèíàãè âëàñòâàò. Ïðèñâîÿâàò ñè êàêâîòî èì õàðåñà. Àêî íÿêîé ñå îïëà÷å, âå÷åð ëîøî ìó ñå ïèøå. Êîãàòî âñè÷êè ñè ëåãíàò, èäâàò â ñòàÿòà ìó. Åäèí äåáíå íà âðàòàòà, äðóãèòå ñà âúòðå è áèÿò. Êîãàòî äîéäå âðåìå çà êîëåò èëè çàïèñ, íàñòúïâàò „çàêîíèòå íà äèâèÿ çàïàä“. Ïî-ñèëíèÿò âèíàãè å ñ ïàðè, äðåõè, ïðåäìåòè. Ñòàÿòà ìó å ìíîãî ðàçëè÷íà îò îñòàíàëèòå, äàæå èìà è òåëåâèçîð. Êîãàòî äîéäå âðåìå çà õðàíà, ïî-ñèëíèÿò, àêî å ãëàäåí, íàêðàÿ íèêîãà íå îñòàâà áåç äîïúëíèòåëíî,

„ÃÎËÅÌÈÒÅ ÊÀÐÀÒ ÄÐÓÃÈ ÄÅÖÀ ÄÀ ÍÈ ÁÈßÒ.“ Â èíòåðíàòà âèíàãè èìà ëþáèìöè. Å, çà äà ñòèãíàò äî òàì è òå ñà ìèíàëè “ïðåç àäà“. Ëþáèìöèòå èçïúëíÿâàò ïîðú÷êè. Òîâà ñà ïî-ñèëíèòå ôèçè÷åñêè, êîèòî äåéñòâàò, àêî íÿêîå îò äåöàòà òðÿáâà äà ñå íàêàæå. Ó÷èòåëèòå è âúçïèòàòåëèòå íå ó÷àñòâàò, òå ñàìî ïîñòàâÿò çàäà÷è, ïîÿñíÿâàò öåëè è ïîñî÷âàò îáåêòà. Íàñèëèåòî å æåñòîêî, çàùîòî âñè÷êè

Обектив | Брой 217

ЗАТВОРЕНИ çà ðàçëèêà îò ñëàáèÿ, êîéòî ãëàäóâà. Ìîæå äà ãëàäóâà ñ äíè. Âúçïèòàòåëèòå è ó÷èòåëèòå, íå ÷å íå çíàÿò çà ïñèõè÷åñêèÿ òîðìîç ìåæäó äåöàòà, íî ïðåäïî÷èòàò äà ñè çàòâàðÿò î÷èòå, òî ñ òàêèâà äåöà íå ñå èçëèçà íà ãëàâà, à è çàùî äà ñè ñúçäàâàò èçëèøíè ãëàâîáîëèÿ. Íå ñè çàñëóæàâà! Íÿìà ñìèñúë, è áåç òîâà òåçè äåöà ñà áåçíàäåæäíè. „ÈÌÀ È ÈÇÍÀÑÈËÂÀÍÈß ÌÅÆÄÓ ÄÅÖÀÒÀ.“ Íàáåëÿçâàò ñè æåðòâàòà, âñå ïëàõè, ñêðîìíè äåöà, îáèêíîâåíî îò ïî-ìàëêèòå, â êîèòî íÿìà àãðåñèÿ è ñà èçãóáåíè â ñòðàõà ñè. Õóáàâè äåöà, íÿêàê ñè ðàçëè÷íè îò ïîâå÷åòî â ó÷èëèùåòî. Ñëó÷âà ñå âå÷åð, ñòàèòå íå ñå çàêëþ÷âàò, âúçïèòàòåëèòå íå ìèíàâàò ðåäîâíî, îñîáåíî àêî ïðè ïîñëåäíàòà ïðîâåðêà ñà âèäåëè, ÷å âñè÷êè ñïÿò. Òå ñå çàòâàðÿò âúâ âúçïèòàòåëñêàòà ñòàÿ è íå èçëèçàò äî ñóòðèíòà. Òîãàâà èäâà ÷àñúò, â êîéòî âñåêè ìîæå äà íàïðàâè êàêâîòî ñè å íàóìèë. Îñîáåíî àêî íÿêîëêî îò íàéãîëåìèòå äåöà ñè íàáåëåæàò åäíî îò ìàëêèòå. Ñëó÷âà ñå è èçâúí èíòåðíàòà, íà ëåòíèÿ ëàãåð, â íÿêîÿ îò ñòàèòå, êîãàòî âñè÷êè äðóãè ñà íàâúí è ñà çàåòè ñ ðàçíè äåéíîñòè. Ñëó÷âà ñå… è ìíîãî ðÿäêî íÿêîé

ИНСТИТУЦИИ èìà ñìåëîñò äà ñè ïðèçíàå, ðÿäêî íÿêîé ñå ðåøàâà äà ñå îïëà÷å. Ñðàìúò è ñòðàõúò çàãëóøàâàò âñè÷êî îñòàíàëî. Íå ðåäêè ñà è „äîáðîâîëíèòå“ ñåêñóàëíè êîíòàêòè ìåæäó ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè âúçïèòàíèöè. Âñåèçâåñòíî å, ÷å âñÿêî ñåêñóàëíî ïîñåãàòåëñòâî íàä ìàëîëåòíî äåòå ñå ñìÿòà çà íàñèëèå è ñå îïðåäåëÿ êàòî ïðåñòúïëåíèå, íåçàâèñèìî äàëè å äîáðîâîëíî èëè íå. Òàì íÿêúäå ñå ãóáè íîòêàòà íà äîáðîâîëíîñòòà... Ìíîãî îò äåöàòà äîðè íå êðèÿò çà âðúçêèòå ñè. Âñè÷êè çíàÿò, ÷å ñå ñëó÷âàò òàêèâà íåùà, íî íèêîé íå ãîâîðè çà òîâà. Ñëó÷âà ñå, òàì íÿêúäå íàäàëå÷å, â ãîðàòà, ìåæäó áîðîâåòå è ÷èñòèÿ âúçäóõ, êúäåòî ñà ïòè÷èòå ïåñíè, íî åêîòúò èì âå÷å å ðàçëè÷åí, çàùîòî å ïðèìåñåí ñ äåòñêè ãëàñîâå. Êàêâè ãëàñîâå! Âå÷å ãè ðàçëè÷àâàìå â òèøèíàòà. Òðóäíî å äà ñå îòúðñè ÷îâåê îò ïðåæèâÿíîòî, îò øîêà, à áåøå ñàìî çà ìèã. Êàêâî ëè ùåøå äà ñå ñëó÷è ñ íàñ, ëþáîïèòíèòå, àêî áÿõìå îò äðóãàòà ñòðàíà íà ðåøåòêèòå, ðåäîì ñ äåöàòà. Âúçïèòàòåëíî ó÷èëèùå èíòåðíàò!

Женя Иванова е изследовател в БХК и работи по програма „Мониторинг и изследвания“, проект за защита правата на децата, настанени в институции.

Обектив | Брой 217

Станимир Петров

Горещи картофи (по истински случай) Åäíî 16-ãîäèøíî ìîì÷å áàâíî ãàñíå ïðåä î÷èòå íà ïåðñîíàëà íà êðèçèñåí öåíòúð (ÊÖ) çà äåöà “Âÿðà, Íàäåæäà, Ëþáîâ” â ñîôèéñêèÿ êâàðòàë “Íàäåæäà”. Çäðàâîñëîâíèÿò ñòàòóñ íà äåòåòî å èçêëþ÷èòåëíî âëîøåí – çàäúõâà ñå ïðè èçêà÷âàíå ñàìî íà íÿêîëêî ñòúïàëà èëè çàñïèâà ñåäíàë. Ìîì÷åòî å ñ òåæêà õåðîèíîâà çàâèñèìîñò. Èçñëåäâàíèÿòà ìó ñà ïîòâúðäèëè, ÷å íîñè âèðóñà íà HIV, êàêòî è íà õåïàòèò Â è õåïàòèò Ñ. Êîíñòàòèðàíà å è òóáåðêóëîçà. Êîãàòî å ïî-äîáðå, äåòåòî áÿãà îò êðèçèñíèÿ öåíòúð. Ñëóæèòåëèòå âèíàãè ïîäàâàò ñèãíàë çà èçäèðâàíå äî ïîëèöèÿòà, íî ïîëèöàèòå ñà íàÿñíî, ÷å ñëåä êàòî ãî âúðíàò â ÊÖ òî ïàê ùå èçáÿãà è òîâà ãè äåìîòèâèðà, âúïðåêè ÷å çíàÿò ìåñòîíàõîæäåíèåòî ìó. Áèõà ìîãëè äà ãî âúðíàò â öåíòúðà, àêî å èçâúðøèë íàïð. êðàæáà îò ìàãàçèí, êàêòî âå÷å ñå å ñëó÷âàëî, èëè ñëåä êàòî å èçïàäàë â áåçïîìîùíî ñúñòîÿíèå íà ïóáëè÷íî ìÿñòî. Äèðåêòîðúò íà ÊÖ ìíîãîêðàòíî å ñèãíàëèçèðàë êîìïåòåíòíèòå èíñòèòóöèè, ÷å ñëó÷àÿò å èçêëþ÷èòåëíî ñåðèîçåí è ÷å äåòåòî èìà ñïåøíà íóæäà îò ïîñòîÿííè ìåäèöèíñêè ãðèæè, êàêâèòî öåíòúðúò íå å â ñúñòîÿíèå äà îñèãóðè ïîðàäè ëèïñàòà íà ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë. Èíñòèòóöèèòå îò ñâîÿ ñòðàíà íå îòðè÷àò ñåðèîçíîñòòà íà ïðîáëåìà, íî íå ïðåäïðèåìàò ìåðêè çà îñèãóðÿâàíå íà íåîáõîäèìîòî ëå÷åíèå. Êîè ñà òåçè èíñòèòóöèè è êàêâî ñà íàïðàâèëè ïî êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé? Ïúðâîòî íàñòàíÿâàíå íà ìîì÷åòî â ÊÖ å ñúñ çàïîâåä íà äèðåêòîðà íà Äèðåêöèÿ ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå (ÄÑÏ) – Îáîðèùå îò 23 íîåìâðè 2012 ã. Ìÿðêàòà å ïîòâúðäåíà ñúñ ñúäåáíî ðåøåíèå îò Ñîôèéñêè ðàéîíåí ñúä îò 12 ìàðò 2013 ã. (öåëè òðè ìåñåöà è ïîëîâèíà ñëåä íàñòàíÿâàíåòî). Ñëåä èçòè÷àíåòî íà øåñòìåñå÷íèÿ ñðîê (îò äàòàòà íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå, à íå îò äàòàòà

íà ðåàëíîòî íàñòàíÿâàíå), íà 12 ñåïòåìâðè 2013 ã. äèðåêòîðúò íà ÄÑÏ Ñåðäèêà íàñòàíÿâà çà ïîðåäåí ïúò ìîì÷åòî â ÊÖ. Íà ñâîé ðåä, ñëåä êàòî å íàÿñíî, ÷å ìÿñòîòî íà äåòåòî íå å â ÊÖ, äèðåêòîðúò ñå îñìåëÿâà äà ñå îïúë÷è íà íàñòàíÿâàíåòî è îáæàëâà çàïîâåäòà íà ÄÑÏ ïðåä ÐÄÑÏ. Äèðåêòîðúò íà ÐÄÑÏ îáà÷å ïîòâúðæäàâà çàïîâåäòà íà äèðåêòîðà íà ÄÑÏ ñúñ ñëåäíèòå ìîòèâè: „...Âèäíî îò ñîöèàëíèÿ äîêëàä íåïúëíîëåòíèÿò å â êðèòè÷íî çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå è ñúùåñòâóâà ðåàëíà îïàñíîñò çà æèâîòà è çäðàâåòî ìó. Òîé å â íåïðåêúñíàòî áÿãñòâî è â ìîìåíòà å îáÿâåí çà èçäèðâàíå. Ðîäèòåëèòå ìó íå ïðèòåæàâàò ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ, íÿìàò íåîáõîäèìèÿ ðîäèòåëñêè êàïàöèòåò è ïîäêðåïÿùà ñðåäà è íå ñà â ñúñòîÿíèå äà ïîëàãàò àäåêâàòíè çà ñúñòîÿíèåòî íà äåòåòî ãðèæè. Êàñàå ñå çà ñïåöèàëèçèðàíè ãðèæè çà äåöà ñ òåæêà íàðêîçàâèñèìîñò è ñåðèîçíè óâðåæäàíèÿ, çà êîèòî íà òîçè åòàï íèêîé íå ìîæå äà ñå ãðèæè. Ñèñòåìàòà çà çàêðèëà íà äåòåòî å ïðåäâèäèëà ðàçëè÷íè ìåðêè çà çàêðèëà, êîèòî íå îáõâàùàò ïîäõîäÿùè ìåõàíèçìè çà ðåøàâàíå íà çäðàâîñëîâíè ïðîáëåìè. Äî íàìèðàíå íà íàéïîäõîäÿùà àëòåðíàòèâà çà ïîäîáðÿâàíå íà çäðàâîñëîâíîòî ñúñòîÿíèå íà íåïúëíîëåòíèÿ â ñúîòâåòíî çäðàâíî çàâåäåíèå, òîé òðÿáâà äà áúäå îòãëåæäàí â èíñòèòóöèÿ èëè óñëóãà, êúäåòî ùå íàìåðè íåîáõîäèìàòà ìó ñîöèàëíà çàêðèëà, ãðèæè è âíèìàíèå...” Ìîòèâèòå íà äèðåêòîðà íà ÐÄÑÏ çâó÷àò êàòî ïîäèãðàâêà, à íå êàòî ðåøåíèå â äóõà íà ïðîêëàìèðàíèÿ îò ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè “âèñø èíòåðåñ íà äåòåòî”. Îò åäíà ñòðàíà, òîé ïðèçíàâà, ÷å ñèñòåìàòà çà çàêðèëà íà äåòåòî íå

Обектив | Брой 217

ЗАТВОРЕНИ îáõâàùà ìåõàíèçìè çà ðåøàâàíå íà çäðàâîñëîâíè ïðîáëåìè. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å, òîé ïîòâúðæäàâà íàñòàíÿâàíåòî â ÊÖ, êúäåòî íÿìà ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë. Ëîãè÷íî å äà ïîïèòàìå çàùî äèðåêòîðúò íà ÐÄÑÏ ðåøàâà äà îñèãóðè íà äåòåòî íåîáõîäèìàòà ìó „ñîöèàëíà çàêðèëà, ãðèæè è âíèìàíèå”, êîãàòî íà íåãî ìó å íåîáõîäèìà ìåäèöèíñêà ãðèæà? Ëîãè÷íî å äà ïèòàìå ñúùî ÊÎÃÀ íà äåòåòî ùå ñå îñèãóðè ìåäèöèíñêà ãðèæà? Îòãîâîðúò å - „... äî íàìèðàíå íà íàé-ïîäõîäÿùà àëòåðíàòèâà”. ÄÎÒÎÃÀÂÀ âåðîÿòíîñòòà äåòåòî äà ñå å îçîâàëî â åäèí ïî-äîáúð ñâÿò å äîñòà ãîëÿìà. Ëîãè÷åí å è âúïðîñúò ÊÎÉ òðÿáâà äà òúðñè „íàé-ïîäõîäÿùà àëòåðíàòèâà”? Îòãîâîðúò å - èíñòèòóöèèòå. Ïðîáëåìúò å, ÷å âúïðåêè ïðèçíàâàíåòî íà ïðîáëåìà, òå çàïî÷âàò äà ñè ïîäõâúðëÿò ðåøàâàíåòî ìó êàòî ãîðåù êàðòîô. Ñëó÷àÿò íà ìîì÷åòî, êîåòî áàâíî ãàñíå â èíñòèòóöèÿ, â êîÿòî íå ìó å ìÿñòîòî è êîÿòî íå ìîæå äà ìó ïîìîãíå, î÷åâèäíî å òàêúâ ãîðåù êàðòîô, ñëåä êàòî è Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà çàêðèëà íà äåòåòî (ÄÀÇÄ), êîÿòî ÁÕÊ ñåçèðà çà ñëó÷àÿ, íà ñâîé ðåä êîíñòàòèðà ñëåäíîòî: „Ïðåäâèä òåæêîòî çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå íà íåïúëíîëåòíèÿ ...è íåîáõîäèìîñòòà îò ñïåöèàëèçèðàíà ãðèæà, ÄÀÇÄ ñå îáúðíà êúì Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî çà ñïåøíî ñúäåéñòâèå è íàñòàíÿâàíå íà äåòåòî çà àäåêâàòíî ëå÷åíèå. Â òàçè âðúçêà íà 14 îêòîìâðè 2013 ã. ñìå èíôîðìèðàíè, ÷å Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî ñå å îáúðíàëî çà ñòàíîâèùå êúì Íàöèîíàëíèÿ öåíòúð ïî íàðêîìàíèè è Äúðæàâíàòà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà çà ëå÷åíèå íà íàðêîìàíèè è àëêîõîëèçúì. Çà ïðåäïðèåìàíå íà àäåêâàòíè äåéñòâèÿ ïî âúïðîñà, ÄÀÇÄ ñ÷èòà, ÷å âúçìîæíî ðåøåíèå å ðàçêðèâàíåòî íà íîâ âèä èíòåãðèðàíà ìåäèêî–ñîöèàëíà óñëóãà çà êðèçèñíî íàñòàíÿâàíå, êîÿòî äà îáõâàùà öÿëîñòíî îáñëóæâàíå íà äåöà äî 18-ãîäèøíà âúçðàñò ñ õðîíè÷íè çàáîëÿâàíèÿ è çàâèñèìîñòè, òåðàïåâòè÷íè, îáðàçîâàòåëíè, ðåõàáèëèòàöèîííè è ñîöèàëíè ïîòðåáíîñòè. Ïðåäâèä ãîðåèçëîæåíîòî è ïðåäâèä òåæêîòî êðèòè÷íî çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå íà

ИНСТИТУЦИИ íåïúëíîëåòíèÿ ...ÄÀÇÄ ùå èíèöèèðà ñðåùà ñ îòãîâîðíèòå îðãàíè çà îáñúæäàíå è ðåøàâàíå íà ïðîáëåìà, ñ îãëåä ãàðàíòèðàíå íà ïðàâàòà è èíòåðåñèòå íà äåòåòî è ïîäîáðÿâàíå íà çäðàâîñëîâíîòî ìó ñúñòîÿíèå.” Êúäå å ñàðêàçìúò â àíàëîãèÿòà ñ ãîðåùèÿ êàðòîô, ïîäõâúðëÿí åíåðãè÷íî ìåæäó ÄÑÏ, ÐÄÑÏ, ÄÀÇÄ, ÌÇ, Íàöèîíàëíèÿ öåíòúð ïî íàðêîìàíèè è ÄÏÁ çà ëå÷åíèå íà íàðêîìàíèè è çàâèñèìîñòè? Ìîæå áè â áåçñèëèåòî íà èíñòèòóöèèòå äà âçåìàò ðåøåíèå ïðåäè äà ñå å ñëó÷èëî íåïîïðàâèìîòî èëè â èçïîëçâàíåòî íà áúäåùå âðåìå, êîãàòî ñà íåîáõîäèìè ñïåøíè äåéñòâèÿ. Çàùîòî îò áúðçèíàòà íà ðåàêöèÿòà èì çàâèñè äàëè ìîì÷åòî ùå ñè å îòèøëî ïðåäè åâåíòóàëíîòî ðåøàâàíå íà ïðîáëåìà. Ïðåç ÿíóàðè 2014 ã. ïîðåäíîòî ïîäõâúðëÿíå íà êàðòîôà èçâúðøè è äèðåêòîðúò íà ÄÏÁ çà ëå÷åíèå íà íàðêîìàíèè è çàâèñèìîñòè, êîéòî îòêàçà äà ïðèåìå ìîì÷åòî çà ëå÷åíèå â ñòàöèîíàðà â Ñóõîäîë ñ ìîòèâèòå, ÷å íèòî èìà íåîáõîäèìèòå ìåäèêàìåíòè, íèòî èìà ñïåöèàëèñòè ïî ëå÷åíèå íà çàâèñèìîñòè, êîèòî áèõà ïîìîãíàëè åôåêòèâíî íà ïàöèåíòà. Íÿìà è ïðîãðàìè çà ëå÷åíèå íà çàâèñèìè êúì îïèåâè íàðêîòè÷íè âåùåñòâà çà ëèöà îò 15 äî 18 ã. ñúñ ñúâðåìåííè ìåäèêàìåíòè ïî ìîäåëè íà åâðîïåéñêè ïðàêòèêè, ñúîòâåòñòâàùè íà ñòàíäàðòè çà äîáðà ïðàêòèêà. Äèðåêòîðúò íà ÄÏÁ çà ëå÷åíèå íà íàðêîìàíèè è çàâèñèìîñòè å êàòåãîðè÷åí, ÷å „... ëå÷åíèåòî ñ Ìåòàäîí (íà êàêâîòî å ïîäëîæåíî è 16-ãîäèøíîòî ìîì÷å), ñúçäàâà ÷åñòî çàâèñèìîñò êúì ìåäèêàìåíòà, êàêòî è “÷åðåí ïàçàð”, çà êîéòî ñå ãîâîðè ïîñòîÿííî ïî ìàñìåäèèòå.” Íî òîâà å äðóãà, íå ïî-ìàëêî ñåðèîçíà òåìà. Íåêà çà ïîðåäåí ïúò äà ïîïèòàìå - ÊÎÉ è ÊÎÃÀ ùå èìà ðåøåíèå çà êàçóñ êàòî òîçè íà ìîì÷åòî, êîéòî ñå îêàçâà, ÷å íå å åäèíñòâåí. Â ñúùèÿ ÊÖ å íàñòàíåíî è äðóãî HIV ïîçèòèâíî ìîì÷å – äðóã ãîðåù êàðòîô, êîéòî ñúùî ùå ñå ïîäõâúðëÿ ìåæäó íåóìîðíèòå ðúöå íà áåçäóøíè ÷èíîâíèöè. À òå îò ñâîÿ ñòðàíà íå ìîæå äà íå ñà íàÿñíî, ÷å äîêàòî ñè ïîäõâúðëÿò íàñàì – íàòàì ãîðåùèòå êàðòîôè, òå áàâíî èçñòèâàò.

Станимир Петров е завършил философия в СУ „Св. Климент Охридски”. Координатор на „Мониторинг и изследвания” в БХК.

Обектив | Брой 217

ПРАВА НА БЕЖАНЦИТЕ

Мария Черешева

Интеграцията невъзможна Ñëåä îïóñòîøèòåëíèòå êðèòèêè, êîèòî áúëãàðñêàòà äúðæàâà îòíåñå îò ìåæäóíàðîäíèòå ïðàâîçàùèòíè îðãàíèçàöèè ïî îòíîøåíèå íà óñëîâèÿòà çà íàñòàíÿâàíå íà äðàñòè÷íî íàðàñíàëèÿ áðîé íà áåæàíöèòå ó íàñ ïðåç ïîñëåäíèòå ìåñåöè íà 2013 ã., ñ íàñòúïâàíåòî íà íîâàòà ãîäèíà äîéäå ìîìåíòúò çà ïîòóïâàíèÿ ïî ðàìîòî. Ñïîðåä îöåíêàòà íà íàñêîðî ïðîâåäåíà ìèñèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò â áåæàíñêèòå öåíòðîâå âúâ Âîåííà ðàìïà, Ïúñòðîãîð è Õàðìàíëè, èìà î÷åâèäåí íàïðåäúê ïî îòíîøåíèå íà ïðèåìà íà áåæàíöè. Èíñïåêöèÿòà íà äåëåãàöèÿòà å ïîêàçàëà ïîëîæèòåëíà òåíäåíöèÿ â óñëîâèÿòà çà ïðèåì íà ëèöàòà, òúðñåùè óáåæèùå íà áúëãàðñêàòà ãðàíèöà.

Êàòî ÷àñò îò íàïðàâåíèòå çàêëþ÷åíèÿ áå ïîñî÷åíî, ÷å êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò íÿêîè îò äåéíîñòèòå, ñâúðçàíè ñ ïðèåìà íà áåæàíöè, ñå èçâúðøâàò îò ìåæäóíàðîäíè è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Âúïðåêè òîâà, âîäà÷úò íà äåëåãàöèÿòà Ôðàíê Åíãåë èçðàçè ñâîÿòà íàäåæäà, ÷å äî íÿêîëêî ìåñåöà áúëãàðñêèòå âëàñòè ùå ìîãàò äà èçâúðøâàò òåçè äåéíîñòè ñàìîñòîÿòåëíî. Äàíî íàäåæäàòà ìó ñå îïðàâäàå. Ñúùåñòâóâàò ìíîãîáðîéíè àðãóìåíòè â òàçè ïîñîêà. Ñ óâåëè÷åíîòî ôèíàíñèðàíå îò ÅÑ, ìåæäóíàðîäíè îðãàíèçàöèè è íàöèîíàëíèÿ áþäæåò íàëèöå å ïîäîáðåíèå íà îðãàíèçàöèÿòà è óñëîâèÿòà âúâ

Обектив | Брой 217

ИНТЕГРАЦИЯТА НЕВЪЗМОЖНА

âñè÷êè áåæàíñêè öåíòðîâå. Â Õàðìàíëè âå÷å âñè÷êè ñà íàñòàíåíè íà òîïëî, ïðÿñíî çàâúðøåíî å íîâî ïîìåùåíèå çà ìàéêè ñ äåöà, âñåêèäíåâíî ñå äîñòàâÿ õðàíà, à ñêîðî ñå î÷àêâà âîåííî-ïîëåâè êóõíè äà îñèãóðÿâàò èçõðàíâàíåòî íà íàñòàíåíèòå â ëàãåðèòå. „Ëåêàðè áåç ãðàíèöè“ ïîñòàâèõà îñíîâè çà ïðåäîñòàâÿíå íà ìåäèöèíñêà ïîìîù çà áåæàíöèòå íà ìÿñòî, êàòî ñå î÷àêâà ñêîðî òàçè ôóíêöèÿ äà áúäå ïîåòà îò áúëãàðñêè ëåêàðè. Äîáðîâîë÷åñêèòå îðãàíèçàöèè èìàò ïîñòîÿíåí äîñòúï äî ïîâå÷åòî öåíòðîâå çà íàñòàíÿâàíå, êúäåòî ñâîáîäíî ìîãàò äà ðàáîòÿò ñ áåæàíöèòå, äà îðãàíèçèðàò ðàçëè÷íè äåéíîñòè çà äåöàòà â ñïåöèàëíî ïðåäâèäåíè çà òàçè öåë ïîìåùåíèÿ, äà ðàçäàâàò äàðåíèÿ. Íå è áåç ïîìîùòà íà ñàìèòå áåæàíöè, êîèòî ñåðèîçíî íàïðåäâàò â îáëàñòòà íà ñàìîîðãàíèçàöèÿòà. ÄÀÁ íàçíà÷àâà íîâ ïåðñîíàë, êîéòî äà ñå çàíèìàâà ñ óïðàâëåíèåòî íà ëàãåðèòå è äà óñêîðè ïðîöåäóðèòå ïî ðåãèñòðàöèÿ è ïðåäîñòàâÿíå íà çàêðèëà. Âñè÷êî òîâà ñâèäåòåëñòâà çà áåçñïîðíî ïîäîáðåíèå, íî ïîä ïîâúðõíîñòòà ñå êðèÿò ìíîæåñòâî äúëáîêè è òðóäíî ðàçðåøèìè ïðîáëåìè, ìíîãî îò êîèòî ñå äúëæàò íà ëèïñà íà èíôîðìàöèÿ. Òóê ìîæåì äà ïîìîãíåì, íî èìà è òàêèâà, çà êîèòî ðåäîâíî íè ñèãíàëèçèðàò ñàìèòå áåæàíöè, à íèå, êàòî äîáðîâîëöè, ñìå áåçñèëíè äà èì ïðåäëîæèì ñúäåéñòâèå. Íà ïúðâî ìÿñòî, îñîáåíî â ëàãåðà â Õàðìàíëè, ïîâå÷åòî õîðà âñå îùå íÿìàò ò. íàð. ‘’çåëåíè êàðòè’’, êîèòî èì äàâàò ïðàâàòà íà òúðñåùè çàêðèëà. „Òîâà ãè ëèøàâà îò âúçìîæíîñò äà ïîëçâàò ìåäèöèíñêè óñëóãè èçâúí òåçè, êîèòî ïðåäëàãàò “Ëåêàðè áåç ãðàíèöè”, äà ïîëó÷àâàò ïàðè, êîèòî áèõà ìîãëè äà èì èçïðàòÿò áëèçêè, íèòî íà äúðæàâíàòà ïîìîù îò 65 íà ìåñåö, îñèãóðÿâàíà îò Àãåíöèÿòà çà áåæàíöèòå“, îáÿñíÿâà Ëèäèÿ Ñòàéêîâà, äîáðîâîëåö îò ãðóïàòà „Ïðèÿòåëè íà áåæàíöèòå“ â Õàñêîâî. Ïî äóìèòå é, äîêàòî ÷àêàò äà ïîëó÷àò äîêóìåíòè è ñòàòóò, äîðè è òåçè, êîèòî ñà èìàëè íÿêàêâè ñïåñòÿâàíèÿ, îñòàâàò áåç òÿõ. Ñúùîòî ñïîäåëè ïðåä ìåí è áåæàíåö îò Àôðèêà,

êàòî îáùåñòâåíà òàéíà å, ÷å ïðîöåäóðèòå çà àôðèêàíöèòå, êàêòî è çà ãðàæäàíèòå íà äðóãè ñòðàíè, ðàçëè÷íè îò Ñèðèÿ, îòíåìàò ìåñåöè, äîðè ãîäèíè. Çàâúðøâàéêè íàé-÷åñòî ñ îòêàç. Îñòàâà ñè è ãåíåðàëíèÿò ïðîáëåì ñ íàìèðàíåòî íà æèëèùå (çàäúëæèòåëíî óñëîâèå çà ïîëó÷àâàíå íà äîêóìåíòè) ñëåä ïîëó÷àâàíåòî íà ñòàòóò, ñ êîéòî ñå ñáëúñêâàò ïîâå÷åòî ñèðèéöè. Ñ óñêîðÿâàíåòî íà ïðîöåäóðàòà ïî ïðåäîñòàâÿíå íà ñòàòóòè ïðåç 2014 ã. ñå î÷àêâà áðîÿò èì äà ñå óâåëè÷è äðàñòè÷íî. Äîñåãà ÷àñòè÷íî ðåøåíèå íà òîçè ïðîáëåì ñå ïðåäîñòàâÿøå ÷ðåç Èíòåãðàöèîííàòà ïðîãðàìà íà Àãåíöèÿòà çà áåæàíöèòå, âêëþ÷âàùà åçèêîâ êóðñ è ìàëêè ñòèïåíäèè çà èçäðúæêà è íàåì íà æèëèùå, êîÿòî îáà÷å èçòå÷å â êðàÿ íà 2013 ã. Ðåàëèñòè÷íàòà ïðîãíîçà çà ñòàðò íà íîâàòà ïðîãðàìà å ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà òàçè ãîäèíà, òúé êàòî â íàïèñâàíåòî é òåïúðâà òðÿáâà äà ñå âçåìàò ïðåäâèä íóæäèòå íà â ïúòè óâåëè÷èëèÿ ñå áðîé íà ïîëó÷èëèòå çàêðèëà â Áúëãàðèÿ. Êàêòî è íà íåïðèäðóæåíèòå äåöà, ñàìîòíèòå ìàéêè, æåëàåùèòå äà îñòàíàò ó íàñ è äà ñå èíòåãðèðàò â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Äåöàòàáåæàíöè, êîèòî ñà çàïèñàíè â áúëãàðñêè ó÷èëèùà, ñà ïðåíåáðåæèìî ìàëêî íà ôîíà íà îêîëî 11-òå õèëÿäè ÷óæäè ãðàæäàíè, ïðåáèâàâàùè íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà. Îñòàíàëèòå ãóáÿò öåííè ãîäèíè îò ñâîåòî ðàçâèòèå, ëèøåíè îò îáðàçîâàíèå è îáùóâàíå ñúñ ñâîè âðúñòíèöè. Â òåçè ñèòóàöèÿ âàæíà ðîëÿ èìàò äîáðîâîëöèòå è íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî îðãàíèçèðàò îáðàçîâàòåëíè äåéíîñòè è çàíèìàíèÿ â ñàìèòå ëàãåðè, íî ÿñíî å, ÷å òîâà íå å ðåàëåí çàìåñòèòåë íà õîäåíåòî íà ó÷èëèùå. Òîâà ñà ñàìî íÿêîè îò ñúùåñòâóâàùèòå áàðèåðè ïðåä ïúëíîöåííàòà èíòåãðàöèÿ íà áåæàíöèòå â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî. Âñè÷êè òå èçèñêâàò çàäúëáî÷åíà, öåëåíàñî÷åíà è íàé-âå÷å – íàâðåìåííà èíòåãðàöèîííà ñòðàòåãèÿ, êîÿòî íÿìà êàê äà áúäå îñúùåñòâåíà ñàìî ñ äîáðîâîëíè óñèëèÿ.

Мария Черешева e завършила европеистика, журналист, експерт медийни комуникации. Доброволец към „Приятели на бежанците“.

Обектив | Брой 217

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГБТ Радослав Стоянов

За гейовете и цигарите And what is ‘truth’? Is truth unchanging law? We both have truths. Are mine the same as yours? Ïèëàò Ïîíòèéñêè â „Èñóñ Õðèñòîñ ñóïåðçâåçäà“

„[Ã]åéîâåòå ñà ìíîãî ïî-âðåäíè [îò òþòþíîïóøåíåòî]. [...] [Ð]àçïðîñòðàíåíèåòî íà ÑÏÈÍ íå å ñàìî çàðàäè íàðêîìàíèòå, êîåòî, êàêòî çíàåìå, â íåêîé äúðæàâè å ðàçðåøåíî ÷îâåê äà ñå çàíèìàâà ñ íàðêîìàíèÿ, íî öèãàðèòå ñà ìíîãî âðåäíè… À îñâåí òîâà, äà îñòàâèìå, ÷å òå ðàçïðîñòðàíÿâàò ÑÏÈÍ ìàñîâî, òúé êàòî íå âñè÷êè ãåéîâå ñà ñàìî õîìîñåêñóàëíè, íÿêîé ñà è áè-. Òîâà íå ðàáîòè â èíòåðåñ íà îáùåñòâîòî.” Òîâà å Èñòèíàòà. Òîçè ïðàãìàòèçúì, îïðÿí íà èíòåðåñà íà îáùåñòâîòî, ïðèíàäëåæè íà èçâåñòíèÿ áúëãàðñêè ðåæèñüîð Àíäðåé Ñëàáàêîâ. Èçêàçâàíåòî ñè òîé íàïðàâè â òåëåâèçèîííîòî ïðåäàâàíå „Íà èíàò“ ïî „Íîâà òåëåâèçèÿ“ ïðåç 2011 ã. Äíåñ Ñëàáàêîâ ãîðäî ñåäè çàä òåçè ñè äóìè. Ïîíå äîòîëêîâà, äîêîëêîòî âå÷å òâúðäè, ÷å òîâà áèëî ïðîñòî ìàéòàï. Íî è „èñòèíà“, â ñúùîòî âðåìå. Ïîñëåäíîòî òîé è ñúïðóãàòà ìó Åðíåñòèíà Øèíîâà ïîòâúðäèõà äâà äåíà ïðåäè Áúäíè âå÷åð 2013 ã. â ñòóäèîòî íà ïðåäàâàíåòî „120 ìèíóòè“ ïî òåëåâèçèÿ Áè Òè Âè. Òîâà íàèñòèíà å ñòîïëÿùî ñúðöåòî ïîñëàíèå êúì çðèòåëèòå, îñîáåíî òåçè, êîèòî ñà ìàéêè è áàùè íà íåõåòåðîñåêñóàëíè ìëàäåæè: „Âàøåòî äåòå å îïàñíî çà îáùåñòâåíîòî çäðàâå, çàùîòî å ãåé, à ãåéîâåòå ñåÿò ÑÏÈÍ“. Ïðåç ìåñåö äåêåìâðè ìèíàëàòà ãîäèíà Âúðõîâíèÿò àäìèíèñòðàòèâåí ñúä íàïèñà ïîñëåäíèÿ àáçàö îò äúëúã ðîìàí, çàïî÷íàë ïî ïîâîä èçêàçâàíåòî íà Ñëàáàêîâ îò 2011 ã. Êàòî ïî ñòðàííà ïðèóìèöà íà ñúäáàòà ðîìàíà çàïî÷íà äà ïèøå ïðåäõîäíèÿò ïåðñîíàëåí ñúñòàâ íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò

äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÇÄ), à êðàéíàòà òî÷êà ïàê òðÿáâà äà ñëîæè êîìèñèÿòà, òîçè ïúò ñ íîâè ÷ëåíîâå, èçáðàíè îò ïàðëàìåíòà è ïðåçèäåíòà ïðåç 2012 ã.

Къде е проблемът? Èçêàçâàíåòî å ïðåäåëíî ÿñíî: öèãàðèòå ìîæå äà ñà âðåäíè (à òå áåç ñúìíåíèå ñà), íî èìà è äðóãè, ïî-âðåäíè íåùà, êîèòî íå ñìå çàáðàíèëè èëè ïðåìàõíàëè, ñëåäîâàòåëíî è öèãàðèòå íå áèâà äà ñå ïðåìàõâàò. Çà Ñëàáàêîâ òàçè òåçà å âàæíà, òúé êàòî òîé å ñòðàñòåí ïóøà÷, à ïî òîâà âðåìå ñå âúâåæäà çàáðàíàòà çà òþòþíîïóøåíå íà îáùåñòâåíè ìåñòà. Îò åäíà ñòðàíà, ëîãèêàòà òóê å ÿëîâà, îïèðà ñå íà ëîãè÷åñêà çàáëóäà: À, íå å òîëêîâà ëîøî è ìîæåì äà ãî äîïóñêàìå, ñàìî çàùîòî, Á, ñúùåñòâóâà è å ïîëîøî. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å, îò çíà÷åíèå å è êîé å èçáðàíèÿò ñðàâíèòåë â Á. Çà Á Ñëàáàêîâ èçáèðà ãåé õîðàòà. Çàùîòî ìèñëè, ÷å òå „ðàçïðîñòðàíÿâàò ÑÏÈÍ ìàñîâî“. Òâúðäè ãî. Çà äà ïîêàæå, ÷å èìà è ïî-ëîøî îò À. Ðàçïðîñòðàíåíèåòî è ïðåâåíöèÿòà íà ÕÈÂ/ÑÏÈÍ, êàêòî è íà÷èíèòå, ïî êîèòî âèðóñúò è ñèíäðîìúò ïîâëèÿâàò âúðõó ÷îâåøêèòå ñúäáè å ñëîæåí è íåïîçíàò ó íàñ ïðîáëåì. Áúëãàðèÿ íèêîãà íå å áèëà ïîä ÷óäîâèùíèÿ óäàð íà åïèäåìèÿòà òàêà, êàêòî ÑÀÙ îò 80-òå èëè ðåäèöà àôðèêàíñêè äúðæàâè. Òàçè òåìà å áîëíà çà àìåðèêàíñêàòà è áðèòàíñêàòà ãåé îáùíîñò, òúé êàòî áîëåñòòà å îòíåëà æèâîòà íà ñòîòèöè õèëÿäè ïðèÿòåëè, ïàðòíüîðè è ñèíîâå. Áîëêàòà îò òàçè çàãóáà å èçëÿòà íà

Обектив | Брой 217

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГБТ õèëÿäè ñòðàíèöè ñïîìåíè, ñòàòèè, õóäîæåñòâåíè ïðîèçâåäåíèÿ, èñòîðè÷åñêè ìîíîãðàôèè è äîêëàäè íà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Ïî îíîâà âðåìå ÕÈÂ å íàðå÷åí „ãåé ÷óìà“, çàùîòî åäíè îò ïúðâèòå ñëó÷àè íà èíôåêöèÿòà ñà îòêðèòè èìåííî ïðè ãåé ìúæå. Òîâà å çàêîíîìåðíî, äîêîëêîòî ïðåç 80-òå ïðåçåðâàòèâúò å ïðîñòî ïðîòèâîçà÷àòú÷íî ñðåäñòâî, îò êîåòî ãåé ìúæåòå íå ñå íóæäàÿò. Ñêîðî ñå ðàçáèðà, ÷å òîâà äàëå÷ íå å „ãåé áîëåñò“, òúé êàòî òÿ ïîðàçÿâà âñè÷êè. Âèðóñúò íå äèñêðèìèíèðà. Çà ðàçëèêà îò õîðàòà. Äíåñ ñúçäàäåíàòà ïî îíîâà âðåìå äàìãà, êîÿòî òåãíå íàä ãåé îáùíîñòòà, âñå îùå å â ñèëà. „Ãåé ÷óìà“ – íàêàçàíèå îò Áîã çà „ãðåõîâíèòå“ õîìîñåêñóàëíè – å ìàííà íåáåñíà çà ïðîïîâÿäâàùèòå ÿðîñòíî õîìîôîáèÿ ðåëèãèîçíè ãóðóòà â ÑÀÙ. È ìàêàð äíåñ äà å ÿñíî, ÷å òîâà å ìèò, ñúçäàäåí çà äà ïîñëóæè çà „äîêàçàòåëñòâî“ çà òîâà êîëêî íåðåäíè è îïàñíè ñà ãåé õîðàòà, óâè, âñå îùå èìà õîðà, êîèòî íà äðàãî ñúðöå äà óïîòðåáÿò êëåâåòàòà çà ñâîè öåëè. Ñëàáàêîâ ñðàâíÿâà åäíà ãðóïà îò õîðà – ÷îâåøêè ñúùåñòâà – ñ äîêàçàíî âðåäíà ïðàêòèêà, êîÿòî ñàìà ïî ñåáå ñè óâðåæäà çäðàâåòî. Ñëåäîâàòåëíî, ñðàâíåíèòå ñ íåÿ õîðà ñàìè ïî ñåáå ñè ñúùî óâðåæäàò çäðàâåòî íà äðóãèòå. Òàêîâà òâúðäåíèå å òâúðäåíèå çà èìàíåíòíî îïàñíè õîðà; êàêòî ðîìèòå ñà ñî÷åíè êàòî èìàíåíòíî îïàñíè çà „îáèêíîâåíèòå áúëãàðè“; è êàêòî åâðåèòå ñà áèëè ñî÷åíè çà îïàñíè è âðåäíè â Òðåòèÿ ðàéõ. Êîãàòî ñòèãíåì äî ïîñî÷âàíåòî íà ãðóïè õîðà êàòî âðåäíè, äîáðå å äà ñå çàìèñëèì – êîé ðåøàâà? Êîé ðåøàâà êîé å „âðåäåí“ è êîé íå? Ñ ðåøåíèåòî ñè îò äåêåìâðè ÂÀÑ óñòàíîâÿâà òîðìîç è ïîäáóæäàíå êúì äèñêðèìèíàöèÿ â ïðîöåñíèòå èçêàçâàíèÿ íà Ñëàáàêîâ. Íåùî ïîâå÷å – ðåøàâàùèÿò ñúñòàâ îò÷èòà, ÷å ïóáëè÷íèÿò íà÷èí, ïî êîéòî ñà íàïðàâåíè èçêàçâàíèÿòà – â íàöèîíàëåí

òåëåâèçèîíåí åôèð – äîïðèíàñÿ çà óíèçÿâàíåòî è îáðóãàâàíåòî íà ãåé õîðàòà. Ñïîðåä âúðõîâíèÿ ñúä „[õóìîðèñòè÷íèÿò õàðàêòåð] íà ïðåäàâàíåòî ñàì ïî ñåáå ñè íå âîäè äî èçêëþ÷âàíå íà çàáðàíàòà çà äèñêðèìèíàöèÿ“. Â ìîòèâèòå ñè ñúäúò ïèøå: „Âèäíî å, â êîíòåêñòà íà ðàçãîâîðà, ÷å îñíîâíàòà öåë íà Ñëàáàêîâ å áèëà äà óáåäè ïóáëèêàòà, ÷å òþòþíîïóøåíåòî íå å òîëêîâà âðåäíî, ÷å äà áúäå çàáðàíÿâàíî ñúñ çàêîí. Çà äà äîêàæå òåçàòà ñè òîé èçïîëçâàë ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî – íà òþòþíîïóøåíåòî ïðîòèâîïîñòàâèë õîðàòà ñ õîìîñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ. […] Òàêà ôîðìóëèðàíî èçÿâëåíèåòî íà Ñëàáàêîâ öåëè äà ñúçäàäå è ñúçäàâà ñòåðåîòèï íà îáùåñòâåíî ïîâåäåíèå, êîåòî ñòèãìàòèçèðà ãðóïà ëèöà íà îñíîâàòà íà ñåêñóàëíàòà èì îðèåíòàöèÿ, íàñàæäà ïî îòíîøåíèå íà òÿõ âðàæäåáíîñò, íåòúðïèìîñò, íåïîíîñèìîñò, èçêëþ÷âàíå. Òî ãè åòèêåòèðà, äàìãîñâà ãè è ãè îïðåäåëÿ êàòî ðàçïðîñòðàíèòåëè íà åäíî îò íàé-îïàñíèòå âèðóñíè çàáîëÿâàíèÿ. Òîâà íåìèíóåìî óíèçÿâà, à çíà÷è è íàêúðíÿâà ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî íà õîðàòà, êîèòî îïðåäåëÿò ñåáå ñè êàòî ãåéîâå, çàùîòî ãè ïðåäñòàâÿ íà îáùåñòâîòî, ñúçäàâà îáðàç çà òÿõ â îáùåñòâîòî, êîéòî ìîòèâèðà îìðàçà è ïðåíåáðåæåíèå (õîìîôîáèÿ)“. Ñ ìåäèéíèòå ñè ó÷àñòèÿ ïðåç ïîñëåäíèÿ ìåñåö Àíäðåé Ñëàáàêîâ äàäå äà ñå ðàçáåðå, ÷å íå ïðèåìà âñè÷êî òîâà. Áåç ïî-ÿñåí àðãóìåíò îò áëàíêåòíîòî òâúðäåíèå, ÷å èçêàçâàíåòî ìó áèëî „âèö“ è áèëà îãðàíè÷åíà ñâîáîäàòà ìó íà èçðàçÿâàíå. Çà ìíîãî õîðà Ñëàáàêîâ äåéñòâèòåëíî å êàçàë èñòèíà. Òå âÿðâàò â íåÿ, çàùîòî òÿ îáñëóæâà ïðåäóáåæäåíèÿòà èì. Äàëè òåçè õîðà íå ñà îïàñíè? Äàëè íå ñà âðåäíè?

Радослав Стоянов е студент по психология в НБУ и активист за равните права на лесбийките, гейовете, бисексуалните и транссексуалните хора (ЛГБТ). Той е жалбоподател по дела в обществен интерес, свързани с дискриминацията срещу ЛГБТ хората, етнически, религиозни и възрастови малцинства. Част от екипа на БХК.

Обектив | Брой 217

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Христо Христов

Стотици роми от Бургас не съществуват по документи Ïîâå÷å îò 5 ãîäèíè ïðîäúëæàâà õîäåíåòî ïî ìúêèòå íà ðîìèòå â Áóðãàñ. Ñòîòèöè ñåìåéñòâà æèâåÿò áåç äîêóìåíòè çà ñàìîëè÷íîñò â ìîðñêèÿ ãðàä. Îòêàçâàò äà èì ãè èçäàäàò. Ïðîáëåìúò ñå ïîÿâÿâà ïðåç 2008 ã., êîãàòî îáùèíàòà áóòà íåçàêîííèòå ïîñòðîéêè â ðîìñêèòå êâàðòàëè „Ìåäåí ðóäíèê”, „Ïîáåäà” è „Ãîðíî Åçåðîâî”. Îñâåí ÷å îñòàâàò áåç ïîäñëîí, ðîìèòå îñòàâàò è áåç àäðåñ. Ñëåäîâàòåëíî è áåç ëè÷íè êàðòè, çàùîòî ñòàðèòå àäðåñè âå÷å íå ñúùåñòâóâàò è íÿìà êúäå äà áúäàò ðåãèñòðèðàíè. Òåçè, êîèòî èìàò ëè÷íè êàðòè íà ñòàðèÿ àäðåñ, ñà âàëèäíè äî èçòè÷àíå íà ñðîêà èì. Íî ñëåä òîâà îñòàâàò áåç äîêóìåíò, çàùîòî èì ñå îòêàçâà ïðåèçäàâàíå íà âå÷å íåñúùåñòâóâàù àäðåñ. Ñúùàòà ñúäáà ñïîëåòÿâà è ìëàäåæèòå, íàâúðøèëè 18 ã., çàùîòî íå ìîãàò äà äîêàæàò ïîñòîÿíåí àäðåñ. Òå ñà âå÷å ïúëíîëåòíè è ðåãèñòðàöèÿòà íà àäðåñà íà ðîäèòåëèòå èì îòïàäà. Äåöàòà ïúê îò 14 äî 18-ãîäèøíà âúçðàñò ñå âîäÿò íà àäðåñà íà ìàéêàòà.

Òå èìàò ïðàâî íà áåçïëàòíà ëè÷íà êàðòà. Íî òîâà íå å ïðèîðèòåò íà ðîìèòå çàñåãà.

200 души в „Меден рудник” нямат документи Â òîçè êîìïëåêñ ïðîáëåìúò ñ ëè÷íèòå êàðòè å íàéñåðèîçåí. Íà åäèí àäðåñ – íà óë. „Àëåí ìàê” 13 ñà áèëè ðåãèñòðèðàíè áëèçî 300 äóøè. Ñëåä êàòî îáùèíàòà áóòà 30 ïîñòðîéêè ïðåç 2008 ã., íÿêîè îò ðîìèòå ñà ñå ïðåìåñòèëè äà æèâåÿò íà ñúùàòà óëèöà, íî íà äðóã íîìåð, à äðóãè ñè ïîñòðîèëè íîâè êúùè÷êè. Íî „Àëåí ìàê” 13 âå÷å íå ñúùåñòâóâà. Èìà îáà÷å âñå îùå õîðà ñ âàëèäíè ëè÷íè êàðòè íà òîçè àäðåñ – äîêàòî èçòå÷å ñðîêúò èì. Ñëåä òîâà êàðòèòå íà òîçè àäðåñ íå ñå ïîäìåíÿò. È ñå çàïî÷âà õîäåíå ïî ìúêèòå... Êàçóñèòå ñà ðàçëè÷íè, à ñëó÷àèòå, ïðè êîèòî ñå èçäàâàò èëè îòêàçâàò ëè÷íè êàðòè èíäèâèäóàëíè. Òîâà îáúðêâà õîðàòà è âúçíèêâàò ìíîãî âúïðîñè, íà êîèòî íÿìà àäåêâàòåí îòãîâîð.

Обектив | Брой 217

СТОТИЦИ РОМИ ОТ БУРГАС НЕ СЪЩЕСТВУВАТ...

В „Победа” 30 младежи без лични карти търсят помощ È â òîçè êâàðòàë èìà íåçàêîííè ïîñòðîéêè. Ïðåäè âðåìå, çà äà ñå ñäîáèÿò ñ ëè÷íà êàðòà è àäðåñ, ðîìèòå ñà ñå ðåãèñòðèðàëè íà åäíè è ñúùè óëèöè è íîìåðà. Òàêà íà óë. „Òàìàðà” 36 ñå ðåãèñòðèðàëè 180 äóøè, à íà óë. „Îïúë÷åíñêà” 36 ñà ñå óñòàíîâèëè 130. Íà òåçè äâà àäðåñà âå÷å ìàñîâî ñå îòêàçâà èçäàâàíå èëè ïîäíîâÿâàíå íà ëè÷íè êàðòè. Â òîâà ÷èñëî ñà è 30 ìëàäåæè, íàâúðøèëè 18 ã. Ìëàäèòå õîðà âñåêèäíåâíî òúðñÿò ïîìîùòà íà îðãàíèçàöèè, çà äà ñå óðåäè ïðîáëåìúò èì. Áåç êàðòè òå íÿìàò âúçìîæíîñò äà ñè òúðñÿò ðàáîòà, íèòî ìîãàò äà ñå ðåãèñòðèðàò â áþðàòà ïî òðóäà.

Близо 300 роми в „Горно Езерово” не съществуват Êàìïàíèÿòà íà Îáùèíà Áóðãàñ çà áóòàíå íà íåçàêîííèòå ðîìñêè ïîñòðîéêè çàïî÷âà îò „Ãîðíî Åçåðîâî”. Êàêòî âå÷å ïèñàõìå â „Îáåêòèâ”, ïðåç ñúùàòà 2008 ã. ñà áèëè ðàçðóøåíè 52 êúùè. Òîãàâà áåç äîì îñòàâàò 300 äóøè, êîèòî äíåñ íÿìàò íèòî äîêóìåíò çà ñàìîëè÷íîñò, íèòî ðåãèñòðàöèÿ íà ïîñòîÿíåí àäðåñ, íèòî äîêóìåíò çà ñîáñòâåíîñò. Ðîìèòå íÿìàò íèêàêâî çàêîííî ïðàâî íà ëè÷íà êàðòà. Íå ìîãàò è äà ñå âúçïîëçâàò è îò ñìåê÷åíàòà ïðîöåäóðà íà çàêîíà îò 2012 ã. çà ðåãèñòðàöèÿ áåç äîêóìåíò çà ñîáñòâåíîñò, òúé êàòî íå ìîãàò äà äîêàæàò, ÷å îáèòàâàò êúùè÷êèòå ñè – íå ïëàùàò ñìåòêè çà òîê è âîäà. Òåçè õîðà íà ïðàêòèêà íå ñúùåñòâóâàò. Òå ïðîäúëæàâàò äà æèâåÿò â ñúùàòà ìàõàëà, â êúùè÷êè, êîèòî ñà ïîñòðîåíè îòíîâî íåçàêîííî. Òàêà, îñâåí ÷å íÿìàò ñàìîëè÷íîñò, òå íÿìàò ïðàâî íà ñîöèàëíè ïîìîùè, ðåãèñòðàöèÿ â áþðàòà ïî òðóäà, ïåíñèè, çäðàâíè óñëóãè...

íî è òàì íå ìå ðåãèñòðèðàò, çàùîòî ìàéêà ìè áèëà ðåãèñòðèðàíà íà íåñúùåñòâóâàù àäðåñ. Êàê ñòàâà òàêà, ÷å ìàéêà ìè èìà ëè÷íà êàðòà íà íåñúùåñòâóâàù àäðåñ, îñòàíàëèòå ìè 6 áðàòÿ è ñåñòðè ñúùî èìàò ëè÷íè êàðòè íà òîçè àäðåñ „Àëåí ìàê” 13 â „Ìåäåí ðóäíèê”, à íà ìåí îòêàçâàò äà èçäàâàò. Êàêâî ùå ñòàíå ñ ìåí è áåáåòî ñëåä ðàæäàíåòî? Õîäÿ íà ïðåãëåäè ñ óäîñòîâåðåíèå çà ðàæäàíå. Íå äàé, Áîæå, äà ñå íàëîæè ïî-ñåðèîçåí ïðåãëåä èëè óñëîæíåíèÿ äà èìà ñ áðåìåííîñòòà, êàê ùå ñå ñïðàâÿì, íå çíàì... Ìàðèÿ Ùåðåâà, êâ. „Ìåäåí ðóäíèê”: Îòèâàì â ðàéîííîòî äà ñè ïîäíîâÿ ëè÷íàòà êàðòà, çàùîòî èçòå÷å ñðîêúò é. Êàçàõà ìè äà ñè ïîäàì äîêóìåíòèòå è ùå ìè èçäàäàò ëè÷íà êàðòà. Ïëàòèõ ñè òàêñàòà è ñè òðúãíàõ. Ñòàíà âðåìå äà ñè ïîëó÷à êàðòàòà è íà äàòàòà îòèâàì â ðàéîííîòî. Òîãàâà ìè êàçàõà, ÷å íå ìîæå äà ìè áúäå èçäàäåíà ëè÷íà êàðòà. Ïðè÷èíàòà áèëà ñòàðèÿò ìè àäðåñ. Òîåñò óë. „Àëåí ìàê” 13. Ñåãà ñúì áåç äîêóìåíò, çàùîòî íÿìàì äðóã àäðåñ, íà êîéòî äà ñå ðåãèñòðèðàì. Ìàðèí Ïåòðîâ, 18 ã., êâ. „Ãîðíî Åçåðîâî”: Íà 6 ôåâðóàðè íàâúðøèõ 18 ãîäèíè. Èñêàì äà ðàáîòÿ, íî íÿìàì ëè÷íà êàðòà. Íå èñêàò äà ìè èçäàäàò. Êîé ùå ìå âçåìå äà ìó ðàáîòÿ áåç äîêóìåíò? Íå ìîãà è äà ñè òúðñÿ ðàáîòà. Æèâååõ ñ ðîäèòåëèòå ìè â „Ìåäåí ðóäíèê”. Òå èìàò ëè÷íè êàðòè íà „Àëåí ìàê” 13. Äðóãèòå ìè áðàòÿ è ñåñòðè ñúùî èìàò ëè÷íè êàðòè íà òîçè àäðåñ, à íà ìåí ìè îòêàçàõà.

Обърканите Èâàíêà Êàòåâà, 15 ã., êâ. „Ïîáåäà”: Áðåìåííà ñúì ñ ïúðâîòî ñè äåòå. Íÿìàì ëè÷íà êàðòà, à ùå ðîäÿ íà 4 àïðèë. Ïðèòåñíÿâàì ñå êàê ùå ñå îïðàâÿ áåç äîêóìåíò. Æèâåÿ ñ ïðèÿòåëÿ ñè â íåãîâàòà êúùà òóê â „Ïîáåäà”. Òîé å íà 18 ãîäèíè è èìà ëè÷íà êàðòà, íî íå èñêàò äà ìå ðåãèñòðèðàò íà òîçè àäðåñ, çàùîòî ñúì ìàëîëåòíà. Ïî çàêîí òðÿáâà äà ìå ðåãèñòðèðàò íà àäðåñà íà ìàéêà ìè,

Äîéäîõ â „Ãîðíî Åçåðîâî”, çà äà ñå ðåãèñòðèðàì íà àäðåñà íà ÷è÷î ìè ñàìî çà äà ñè èçâàäÿ äîêóìåíò. Êàêâè ñà òåçè çàêîíè, êàêâè ñà òåçè ïðàâèëà? Åäíè ìîãàò, äðóãè íå ìîãàò äà ñè èçâàäÿò êàðòè. Àç íå ìîãà äà ñå äâèæà ñâîáîäíî áåç äîêóìåíò. Åäíà ïðîâåðêà äà ìè íàïðàâÿò ïîëèöàè, õåì ùå ìå ãëîáÿò, õåì ùå ìå âêàðàò â àðåñòà, äîêàòî ðàçáåðàò êîé ñúì. À êîëêî àêòà ìîãàò äà ìè íàïðàâÿò, ÷å ñå äâèæà áåç ëè÷íà êàðòà? Êîé ùå ïëàùà ïîñëå òåçè ãëîáè?

Обектив | Брой 217

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Íåäêî Èëèåâ, 37 ã., êâ. „Ìåäåí ðóäíèê”, ñ ïñèõè÷íè îòêëîíåíèÿ: Îò 1 ãîäèíà ñúì áåç ëè÷íà êàðòà. Áðàò ìè, êîéòî íå å äîáðå, ÿ å èçõâúðëèë â ïå÷êàòà. Èçãîðÿ çàåäíî ñ ðèçàòà. Îòèäîõ â ïîëèöèÿòà è èì êàçàõ. Ïîïúëíèõ è äåêëàðàöèÿ, ÷å å óíèùîæåíà, íî íå ìè èçäàâàò íîâà ëè÷íà êàðòà. Áèë ñúì ðåãèñòðèðàí íà „Àëåí ìàê” 13.

íà äíåâåí ðåä â ðàáîòàòà èì. Èëè ïðîñòî íå ãè èíòåðåñóâà òîçè êàçóñ, âúïðåêè ÷å ñå ñáëúñêâàò ñ íåãî. Âñåêè øåô íà èíñòèòóöèÿ îáà÷å å íàìåðèë ñâîé íà÷èí, äà ðàçðåøè ïðîáëåìà èëè ïîíå äà ñå îïðàâäàå. Åñòåñòâåíî, øåôîâåòå íå ïðîïóñêàò äà îòáåëåæàò êîëêî ðîìèòå ñà áåçîòãîâîðíè è ÷å ïðîáëåìúò ñè å òåõåí.

À àç ñúì áîëåí ÷îâåê. È ñúì áåäåí.

Ä-ð Äóøåïååâ, íà÷àëíèê Ðîäèëíî îòäåëåíèå, ÌÁÀË-Áóðãàñ:

Íå ñúì æåíåí, íÿìàì ðàáîòà, íå ïîëó÷àâàì ñîöèàëíè ïîìîùè. È ïåíñèÿ íå âçèìàì. È ëè÷íà êàðòà íÿìàì. Âèæ ñ êàêâè äðåõè õîäÿ. Äîáðå, ÷å ìå âèêàò õîðèöà äà èì ðàáîòÿ. Äàâàò ìè ïî 2-3 ëåâà çà õëÿá.

Институциите Ñëóæèòåëèòå â èíñòèòóöèèòå áÿãàò îò òåìàòà çà ðîìñêèòå ëè÷íè êàðòè êàòî äÿâîë îò òàìÿí. Îùå îò âðàòàòà, êàòî ÷óÿò çà òåìàòà, ðàçãîâîðúò ñòàâà íåæåëàí. ×åñòî øåôîâåòå ñòàâàò ðàçäðàçíèòåëíè è ëàêîíè÷íè. Îòáÿãâàò íÿêîè âúïðîñè, èçìúêâàò ñå ñ îïðàâäàíèåòî, ÷å èìàëè ìíîãî ðàáîòà. Èçãëåæäà, ÷å ïîçíàâàò ïðîáëåìà íà ðîìèòå, íî òîé íå ñòîè

Уведомяваме полицията, която установява самоличността Âñÿêà ðîäèëêà, êîÿòî ïðèñòèãà ïî ñïåøíîñò, ñå ïðèåìà äîðè áåç ëè÷íà êàðòà. Íÿìà êàê äà ÿ îñòàâèì äà ðîäè íàâúí. Îñèãóðÿâàìå é ñïåöèàëèçèðàíà ïîìîù. Ñëåä ðàæäàíåòî, àêî ìàéêàòà å áåç ëè÷íà êàðòà, óâåäîìÿâàìå ïîëèöèÿòà, êîÿòî îò ñâîÿ ñòðàíà óñòàíîâÿâà ñàìîëè÷íîñòòà íà ëèöåòî. Àêî ìàéêàòà å ìàëîëåòíà èëè íåïúëíîëåòíà, óâåäîìÿâàìå è îòäåëà çà çàêðèëà íà äåòåòî. Òå èìàò àíãàæèìåíòà äà íàáëþäàâàò è ìàéêàòà, è áåáåòî.

Обектив | Брой 217

Ã-æà Èíäæîâà, íà÷àëíèê îòäåë „Çàêðèëà íà äåòåòî” – Áóðãàñ:

„Ìåäåí ðóäíèê” ïîâå÷å îò 50 ãîäèíè. Òå ñà ìåñòíè, íî íå ìîãàò ïîâå÷å äà ïîëçâàò òîçè àäðåñ.

Спокойно, не взимаме бебето

Ñëåä ïîïðàâêàòà â çàêîíà îò 2012 ã. óñëîâèÿòà çà ðåãèñòðèðàíå íà àäðåñ è èçäàâàíåòî íà ëè÷íè äîêóìåíòè ñà ñìåê÷åíè. Âå÷å íå å íóæíî äà ïðèòåæàâàò äîêóìåíò çà ñîáñòâåíîñò, çà äà ñå ðåãèñòðèðàò. Äîñòàòú÷íî å äà äîêàæàò, ÷å æèâåÿò íà àäðåñà. Àêî èìàò îòêðèòà ïàðòèäà çà òîê è ïëàùàò ñìåòêè çà òîê è âîäà, òî ìîæå äà ïðèëîæàò êâèòàíöèè çà ïëàòåíè ñìåòêè. Ñëåä ïîïðàâêàòà íà çàêîíà, ïî ÷ë. 92, â îáùèíàòà å ñúçäàäåíà êîìèñèÿ, êîÿòî ðàçãëåæäà òåçè âúïðîñè. Âñÿêî ëèöå, êîåòî íÿìà äîêóìåíò çà ñîáñòâåíîñò, íî ìîæå äà äîêàæå, ÷å îáèòàâà êúùà íà äàäåí àäðåñ, ìîæå äà äîéäå ïðè íàñ, äà ñè ïîäàäå çàÿâëåíèå è äà ïðèëîæè áåëåæêè çà ïëàòåíè ñìåòêè. Äî åäèí ìåñåö êîìèñèÿòà äàâà îòãîâîð. Ïðîöåäóðàòà å áàâíà, çàùîòî ñå âúçëàãà íà ñîöèàëíàòà ñëóæáà è íà ïîëèöèÿòà äà íàïðàâÿò ïðîâåðêà íà ëèöåòî íà àäðåñà, ñëåä êîåòî ñëóæáèòå èçãîòâÿò ñòàíîâèùà, êîèòî èçïðàùàò äî íàñ, à íèå óâåäîìÿâàìå ñåêðåòàðÿ íà îáùèíàòà äà ñå ðàçðåøè ðåãèñòðàöèÿòà íà ëèöåòî íà ñúîòâåòíèÿ àäðåñ è ïðàâîòî äà ñè èçäàâà ëè÷íà êàðòà. Äîñåãà ïðè íàñ èìàìå ïîäàäåíè áëèçî 100 çàÿâëåíèÿ îò ðîìè è îò òðèòå êâàðòàëà. Ñàìî íà åäíà æåíà å îòêàçàíà ðåãèñòðàöèÿ, çàùîòî íå å áèëà íàìåðåíà íà ïîñî÷åíèÿ àäðåñ. Íà îñòàíàëèòå å ðàçðåøåíî. Ïðîäúëæàâàìå äà ðàçãëåæäàìå çàÿâëåíèÿ. Âñè÷êè, êîèòî ñà èìàëè àäðåñíà ðåãèñòðàöèÿ íà óë. „Àëåí ìàê” 13, òðÿáâà äà ïîäàäàò çàÿâëåíèÿ äî êîìèñèÿòà è äà ïîñî÷àò äðóã àäðåñ, êúäåòî äà ñà ïîëçâàòåëè. Íà ñòàðèÿ àäðåñ ðåãèñòðàöèè è ëè÷íè êàðòè íÿìà äà ñå ïîäíîâÿâàò.

Íèå íå ñå çàíèìàâàìå ñ èçäàâàíåòî íà ëè÷íè êàðòè. Çàùî ðîìèòå íå ñè èçäàâàò äîêóìåíòè? Íå âèæäàì ñìèñúë äà ðàçãîâàðÿìå. Ðîìèòå äà ñè çàäåëÿò ïàðè è èìà ðåä è çàêîí, êîéòî òðÿáâà äà ñïàçâàò. Íàñ íå íè êàñàå òîçè ïðîáëåì. Âèå áè òðÿáâàëî äà ïîçíàâàòå çàêîíà. Êàêâî çíà÷åíèå èìà ïúëíîëåòíà èëè ìàëîëåòíà. Ðàæäà, âçèìà ñè áåáåòî è ñå ïðèáèðà âêúùè äà ñè ãî ãëåäà. Êîãàòî áàùàòà ñúùî íÿìà ëè÷íà êàðòà, áåáåòî ñå çàïèñâà íà èìåíàòà íà ìàéêàòà. Ñïîêîéíî, íå âçèìàìå áåáåòî. Ìàéêàòà ñå ïðèáèðà ïðè ðîäèòåëèòå ñè. Íèå ðåãèñòðèðàìå ëèöåòî è îñúùåñòâÿâàìå êîíòðîë. Îòçîâàâàìå ñå, êîãàòî íè óâåäîìÿò çà òàêúâ ñëó÷àé. Àêî èìàòå äðóãè âúïðîñè, îáúðíåòå ñå êúì ã-æà Êîñòîâà, íà÷àëíèê íà äèðåêöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå. Íå ìîãà äà ñè ãóáÿ âðåìåòî, èìàì ñè ðàáîòà. Ã-æà Êàëåâà, íà÷àëíèê îòäåë ÃÐÀÎ - Îáùèíà Áóðãàñ:

На „Ален мак” 13 регистрации и лични карти няма да се подновяват Êîé êàçâà, ÷å ðîìèòå íÿìàò ïðàâî íà ëè÷íè êàðòè. Ñòèãà äà èìàò æåëàíèå è ïàðè, ìîãàò äà ñè èçâàäÿò ëè÷íè êàðòè. Íÿìà êàê äà îòêàçâàìå ðåãèñòðàöèè íà õîðàòà îò „Àëåí ìàê” 13, êîãàòî çíàåì, ÷å òåçè õîðà æèâåÿò â

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

Обектив | Брой 217

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Душу й тiло ми положим за нашу свободу Óêðàéíà â ìîìåíòà ïðåïîäàâà òî÷íî òîçè óðîê, êîéòî çà äâàéñåò ãîäèíè òàêà è íå íàó÷èõìå: ÷å íå âñåêè, êîéòî ñå áîðè ñ äèêòàòîðè, å íåïðåìåííî ãåðîé. À îùå ïî-ìàëêî ïúê – àâòîìàòè÷íî äîñòîåí çà íàøåòî äîâåðèå. Ñòîòèöè õèëÿäè ïðîòåñòèðàùè â Óêðàéíà ìîæå è äà íè îìàãüîñâàò ïðåä òåëåâèçîðà, íî òå íå ñà åäèííî öÿëî. Íàïðîòèâ, ñðåä òÿõ èìà äîñòàòú÷íî çíà÷èìè ãðóïè, ÷èèòî ïîçèöèè ñà òî÷íî òîëêîâà íåïðèåìëèâè, êîëêîòî è ïîçèöèèòå íà îíåçè, ñðåùó êîèòî ñå áîðÿò.

Âñè÷êî òîâà ñå ñëó÷è ïðåç íîåìâðè. Îòòîãàâà óëèöèòå è ïëîùàäèòå íà Êèåâ ãúìæàò îò íàðîä, êîéòî îòñòîÿâà ïðàâîòî ñè íà åâðîïåéñêî áúäåùå è íà íåçàâèñèìîñò îò Ðóñèÿ – êàóçà, êîÿòî áåøå äîñòàòú÷íî åêñïëèöèòíî ïîäêðåïåíà îò ëèäåðèòå íà Åâðîïà è Ñåâåðíà Àìåðèêà. Íåñòèõâàùèÿò áóíò íà óêðàèíöèòå äîâåäå äî ñáëúñúöè ñ âëàñòèòå, â êðàÿ íà ÿíóàðè âå÷å èìàøå äâàìà óáèòè, äåñåòêè ðàíåíè, ïðåáèòè èëè ïðèíóäåíè äà íàïóñíàò Óêðàéíà æóðíàëèñòè. Ðåæèìúò íà ßíóêîâè÷ íå ñå íóæäàå îò êîé çíàå êîëêî ïîâå÷å ùðèõè, çà äà ñå ïðèêëþ÷è íåãîâèÿò ïîðòðåò: àíòèåâðîïåéñêî óïðàâëåíèå, áðóòàëíî îòáðàíÿâàùî ñâîÿòà íåõóìàííà âëàñò.

Íåêà óòî÷íèì îò ñàìîòî íà÷àëî: ìàñîâîòî âúñòàíèå íà óêðàèíöèòå ñðåùó óïðàâëåíèåòî íà ßíóêîâè÷ è íàìåðåíèåòî ìó äà òëàñíå ñòðàíàòà îáðàòíî êúì Ðóñèÿ, ìîæå äà áóäè ñàìî ñèìïàòèè â äåìîêðàòè÷íèÿ ñâÿò. Ïðîòåñòèòå çàïî÷íàõà ñëåä êàòî óêðàèíñêèÿò ïðåçèäåíò ñå îòêàçà îò ñïîðàçóìåíèåòî çà àñîöèèðàíå ñ ÅÑ è ñå ïðåãúðíà ñ Êðåìúë. Ïî÷òè åäíîâðåìåííî ñ òîâà òîé îòêàçà äà âçåìå ìåðêè, êîèòî äà ïîçâîëÿò íà îïîçèöèîííàòà ëèäåðêà Þëèÿ Òèìîøåíêî äà èçëåçå îò çàòâîðà è äà ñå ëåêóâà â ÷óæáèíà. Ïî ñúùîòî âðåìå áÿõà ãëàñóâàíè è ìåðêè, îãðàíè÷àâàùè ïðàâîòî íà ãðàæäàíèòå äà ïðîòåñòèðàò ñâîáîäíî.

Ïðîáëåìúò ñ Óêðàéíà å ñàìî â òîâà, ÷å òàçè êàðòèíà ðèñêóâà äà çàñëåïè íàáëþäàòåëÿ, äà ãî îòñòðàíè îò íå ïî-ìàëêî àäåêâàòíèÿ âúïðîñ çà òîâà êîé ñòîè ñðåùó ßíóêîâè÷. Óêðàèíñêèòå ïëîùàäè ñà òâúðäå ïúñòðè, à íå ïðîñòî ïðèâëåêàòåëíè ñ åíåðãèÿòà íà òîëêîâà ìíîãî õîðà. Îãðîìíîòî èì ìíîçèíñòâî å ñúñòàâåíî îò ïðèâúðæåíèöè íà Þëèÿ Òèìîøåíêî èëè Âèòàëèé Êëè÷êî, íî íå ñà ñàìî òå. Íàðåä ñ òÿõ – è, êîåòî å ïî-ñúùåñòâåíî – çàåäíî ñ òÿõ, ïðîòåñòèðàò ïðèâúðæåíèöèòå íà íÿêîëêî ïî-ìàëêè ïàðòèè ñ êðàéíî äåñíè è íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïîñëàíèÿ. Ìèíàëîòî íà âñÿêà îò òÿõ ïîêàçâà åëåêòîðàëåí ðúñò â ïîñëåäíèòå ãîäèíè. À ñúùî è òîâà, ÷å äåñíèòå è

„Äóøà è òÿëî ùå äàäåì çà íàøàòà ñâîáîäà“ — ñòèõ îò õèìíà íà Óêðàéíà.

Обектив | Брой 217

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ äÿñíîöåíòðèñòêèòå ïàðòèè íå ñà îñúæäàëè òåõíèòå ðàñèñòêè è íàöèîíàëèñòè÷åñêè èäåè. Íàé-ïîïóëÿðíà îò òåçè ìàëêè ïàðòèè å „Ñâîáîäà“. Òîâà å âòîðîòî é èìå. Ïúðâîòî å „Ñîöèàëíàöèîíàëíà ïàðòèÿ“, ñúùåñòâóâàëà îò 1991 äî 2003 ã. ïîä åìáëåìàòà íà ñòèëèçèðàíà ñâàñòèêà. Ñëåä 2003-2004 ã. ðàäèêàëíî ðàñèñòêèòå é ÷ëåíîâå ñà ïðîãîíåíè, íî ñ àðãóìåíòà, ÷å âðåäÿò íà èìèäæà é. Èçñëåäâàíèÿòà çà òàçè ïàðòèÿ ÿ îïðåäåëÿò êàòî ïîñëåäîâàòåëíî ðàñèñòêà îò ñàìîòî é ñúçäàâàíå ïðåç 1991 ã. äî äíåñ. Êàêòî ïîñî÷âà Øâåéöàðñêàòà ìðåæà çà ìåæäóíàðîäíè îòíîøåíèÿ è ñèãóðíîñò, ïàðòèÿòà çàùèòàâà èäåèòå çà ïðåâúçõîäñòâîòî íà áÿëàòà ðàñà, çà ïðèîðèòåòà íà íàöèîíàëíèòå ïðàâà ïðåä ÷îâåøêèòå ïðàâà è çà íåîáõîäèìîñòòà Óêðàéíà äà èçãðàäè „ñâîÿ åòíè÷åñêà èêîíîìèêà“. Òîâà íå å ÷àñò îò îáè÷àéíèÿ çà ñòðàíàòà íàöèîíàëèçúì ñ àíòèðóñêà è/èëè àíòèïîëñêà íàñî÷åíîñò, à ðàñèçúì, ñðàâíèì ñ íàöèîíàëñîöèàëèçìà â Ãåðìàíèÿ îò 30-òå ãîäèíè, ñìÿòà è ïîëñêèÿò Öåíòúð çà èçòî÷íè èçñëåäâàíèÿ. È äî äíåñ „Ñâîáîäà“ å ñâúðçàíà ñ êðàéíîäåñíèòå äâèæåíèÿ, ãðóïè è ñàéòîâå. Âêëþ÷èòåëíî è ñúñ ñàéòà, ïóáëèêóâàë ñòàòèè íà Ãüîáåëñ, Ðüîì è Ðîçåíáåðã, çàä êîéòî ñòîè åäèí îò íàé-ïðîñëàâåíèòå ïîëèòèöè íà ïàðòèÿòà, Þðèé Ìèõàë÷èøèí. Äà íå ãîâîðèì çà ëèäåðà íà ïàðòèÿòà Îëåã Òÿãíèáîê, ÷èåòî èçêàçâàíå çà „óïðàâëÿâàùàòà â Óêðàéíà ìîñêîâñêî÷èôóòñêà ìàôèÿ“ âå÷å å íåîòäåëèìî îò èìåòî ìó. Â ïðîäúëæåíèå íà ïúðâèòå ãîäèíè íà 21-âè âåê „Ñâîáîäà“ áåøå ïîïóëÿðíà ñàìî â Èçòî÷íà Ãàëèöèÿ – ðàéîí ñ ìíîãîáðîéíî åâðåéñêî íàñåëåíèå, óíèùîæåíî ïðåç Õîëîêîñòà. Ñëåä êàòî ïå÷åëåøå òàì ïúðâî ïî åäèí, ïîñëå ïî äâà èëè ïî ïåò ïðîöåíòà, ïàðòèÿòà ïîëó÷è îêîëî 25,7% íà ìåñòíèòå èçáîðè ïðåç 2010 ã. è îòòîãàâà óïðàâëÿâà â òåçè ðàéîíè â êîàëèöèÿ èëè ñàìîñòîÿòåëíî. Ïðåç 2012-à „Ñâîáîäà“ ñòàíà è ÷åòâúðòàòà ïàðëàìåíòàðíà

ñèëà â Óêðàéíà ñúñ ñâîèòå 37 äåïóòàòè. (Çà ñðàâíåíèå – óìåðåíàòà îïîçèöèîííà ïàðòèÿ ÓÄÀÐ íà Âèòàëèé Êëè÷êî ñïå÷åëè íà ñúùèòå èçáîðè 40 ìåñòà â ïàðëàìåíòà. Êëè÷êî ùå ñå êàíäèäàòèðà íà ïðåçèäåíòñêèòå èçáîðè ïðåç 2015 ã. Äíåñ òîé ïðîòåñòèðà ïî óëèöèòå çàåäíî ñúñ „Ñâîáîäà“.) Äðóãà ìàëêà ÷àñò îò ïðîòåñòèðàùèòå ñà îò òàêà íàðå÷åíèÿ „Äåñåí ñåêòîð“ - êðàéíîäÿñíà è íåñòðóêòóðèðàíà ãðóïà, ñúñòàâåíà ïðåäèìíî îò ôóòáîëíè è äðóãè åêñòðåìèñòêè àãèòêè. Òÿ íÿìà ëèäåð, îðãàíèçèðà ñå ÷ðåç ñîöèàëíàòà ìðåæà „Â êîíòàêòå“ è âúçíèêíà çàåäíî ñ ïðîòåñòèòå ïðåç íîåìâðè-äåêåìâðè 2013 ã. Æóðíàëèñòèòå íà „Èêîíîìèñò“ è Áè Áè Ñè ðàçïîçíàõà â êëþ÷îâèòå ó÷àñòíèöè íà „Äåñåí ñåêòîð“ áèâøè ÷ëåíîâå íà „Ïàòðèîòèòå íà Óêðàéíà“ è íà „Òðèçúáåö“ îðãàíèçàöèè íà ðàäèêàëíè íàöèîíàëèñòè. Òðåòà ÷àñò ïðèíàäëåæè êúì „Áðàòñòâî“ - ôîðìàöèÿ, êîÿòî å ïî-èçâåñòíà ÷ðåç óëòðàíàöèîíàëèñòè÷åñêèÿ ñè è ðàäèêàëíî ïðàâîñëàâåí ëèäåð Äìèòðèé Êîð÷èíñêè. Â ïîñëåäíèòå ñåäåì ãîäèíè Êîð÷èíñêè íåâåäíúæ ñå å ÿâÿâàë íà èçáîðè, ïå÷åëåéêè îò 0,17 äî 5,35 ïðîöåíòà îò ãëàñîâåòå. Òåçè òðè ãðóïè ñúñ ñèãóðíîñò íå ñà ëèöåòî íà óêðàèíñêàòà îïîçèöèÿ, à ñàìî ìàëêà ÷àñò îò íåÿ. Íàïîìíÿíåòî çà òÿõ îáà÷å ñè ñòðóâà ïîíå ïî òðè ïðè÷èíè. Ïúðâàòà – ÷å òåõíèòå èäåè ñà äîáðå èçâåñòíè íà óìåðåíàòà îïîçèöèÿ è âúïðåêè òîâà, òÿ íå ñå ðàçãðàíè÷àâà îò òÿõ. Âòîðàòà – ÷å â ïîñëåäíèòå ãîäèíè èçáîðíèòå ðåçóëòàòè íà íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå ôîðìàöèè íàðàñòâàò. Òðåòàòà... Òðåòàòà ïðè÷èíà å â íàðàñòâàùàòà ïðèëèêà íà ñúáèòèÿòà â Óêðàéíà ñúñ ñúáèòèÿòà â Àðàáñêàòà ïðîëåò – îíîâà ìíîãîìèëèîííî è ëåãèòèìíî âúçìóùåíèå îò äèêòàòóðèòå, êîåòî îáà÷å äîâåäå íà òÿõíî ìÿñòî ðàçìèðèöè èëè âîéíè, ñú÷åòàíè ñ ðåëèãèîçåí ôóíäàìåíòàëèçúì.

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на Радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

Обектив | Брой 217

АНТИСЕМИТИЗЪМ, ХОЛОКОСТ Стилиян Деянов

Политическата употреба на румънския антисемитизъм Ðîäè ïðåêðàñåí ñèí, à èìåííî Èñóñ Õðèñòîñ, êîìóòî âñè÷êè ñå ïðåêëàíÿò, ñàìî æèäîâåòå îòðè÷àò. Æèä ïðîêëåò. Ñâåòèÿò Áîã íå ùå ãî òðàå íèòî â íåáåñàòà, íèòî íà çåìÿòà. Ñàìî â êîìèíà, êàòî ïóøåê, òàì å ìÿñòîòî ìó íà æèäa, êàòî äèì äà èçëèçà ïðåç òåñíèÿ êîìèí.

Òàçè „êîëåäàðñêà ïåñåí”, èçëú÷åíà ïî òðåòè êàíàë íà ðóìúíñêàòà íàöèîíàëíà òåëåâèçèÿ íà 6 äåêåìâðè ìèíàëàòà ãîäèíà, ïðåäèçâèêà ãîëÿì ñêàíäàë è ïîñòàâè çà ïîðåäåí ïúò âúïðîñà äîêúäå å ñòèãíàëà Ðóìúíèÿ äåñåò ãîäèíè ñëåä êàòî ïðèçíà íà íàéâèñîêî íèâî ó÷àñòèåòî ñè â Õîëîêîñòà è âúçïðèå ðåäèöà ìåðêè çà áîðáà ñ àíòèñåìèòèçìà. Â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé áÿõà íàëîæåíè ãîëåìè ãëîáè – íà òåëåâèçèÿòà, íà õîðà, èçïúëíèë ïåñåíòà, è íà îáëàñòíèÿ öåíòúð çà îïàçâàíå è íàñúð÷àâàíå íà òðàäèöèîííàòà êóëòóðà â Êëóæ, ÷èéòî äèðåêòîð áåøå èçáðàë ìóçèêàëíàòà ïðîãðàìà íà ïðåäàâàíåòî. Âúïðåêè ÷å ñå èçâèíè è çàÿâè, ÷å ãðåøêàòà å íàïúëíî íåâîëíà, âúïðîñíèÿò äèðåêòîð áåøå óâîëíåí áåç êîëåáàíèå. Íå ñúùèòå ïîñëåäñòâèÿ âúðõó êàðèåðàòà èìàõà îáà÷å îòêðîâåíî íåãàöèîíèñòêèòå èçêàçâàíèÿ íà Äàí Øîâà, íàñòîÿù ìèíèñòúð íà èíôðàñòðóêòóðàòà. Ïðåç ìàðò 2012 òîé êàçà â òåëåâèçèîííî ïðåäàâàíå, ÷å ïðè ïîãðîìà â ßø ñà áèëè óáèòè ñàìî 23-24 åâðåè

è òî áåç íèêàêâî ðóìúíñêî ó÷àñòèå. Çà òîâà áèëè âèíîâíè ãåðìàíñêèòå âîéíèöè. Ïåò ìåñåöà ïî-êúñíî Øîâà ñòàíà ìèíèñòúð çà âðúçêèòå ñ ïàðëàìåíòà, à îò äåêåìâðè 2012 è ìèíèñòúð íà èíôðàñòðóêòóðàòà è ÷óæäåñòðàííèòå èíâåñòèöèè. Îïðàâäàíèåòî íà ïðåìèåðà Ïîíòà, ÷å òîâà íå å àíòèñåìèòèçúì, à íåâåæåñòâî, ñòèãíà, çà äà çàïàçè êàðèåðàòà íà Øîâà. Ïðîòåñòíîòî ïðåññúîáùåíèå íà Èíñòèòóòà çà èçñëåäâàíå íà Õîëîêîñòà â Ðóìúíèÿ (êîéòî âïðî÷åì å ïîä øàïêàòà íà ðóìúíñêîòî ïðàâèòåëñòâî) íå áåøå âçåòî ïîä âíèìàíèå. Ïðåäè ïîñåùåíèåòî ñè â Èçðàåë (20-21 ÿíóàðè 2014) ïðåçèäåíòúò Áúñåñêó îáîáùè ñëó÷âàùîòî ñå òàêà: „Â Ðóìúíèÿ íÿìà ìàñîâ àíòèñåìèòèçúì. Ñúùåñòâóâàò ñïîðàäè÷íè äåêëàðàöèè, äîðè è íà íÿêîè ïîëèòèöè, íåêà äà ñè ïðèïîìíèì ñëó÷àÿ ñ ìèíèñòúð Øîâà, êîèòî ñúçäàâàò ãðåøíî âïå÷àòëåíèå. Ìîãà äà çàÿâÿ ñúñ ñèãóðíîñò, ÷å ðóìúíöèòå íå ñà àíòèñåìèòè, íî èìàìå îùå ðàáîòà, çà äà ãè íàêàðàìå äà ðàçáåðàò, ÷å Õîëîêîñòúò íà òåðèòîðèÿòà íà Ðóìúíèÿ å ñúùåñòâóâàë”.

Обектив | Брой 217

ПОЛИТИЧЕСКАТА УПОТРЕБА НА РУМЪНСКИЯ ...

*** Çàä ïîâúðõíîñòíèòå ñïîìåíàâàíèÿ íà ñêàíäàëíè àíòèñåìèòñêè ïðîÿâè â ïðåñàòà è çàä îôèöèàëíèÿ äèñêóðñ íà ïîëèòèöèòå îáà÷å, òåìàòà çà àíòèñåìèòèçìà â Ðóìúíèÿ ïðîäúëæàâà äà å ïîñêîðî òåìà íà ïîëèòè÷åñêè óïîòðåáè, ïðåìúë÷àâàíå, êîíôðîíòàöèÿ è ôðóñòðàöèÿ, îòêîëêîòî íà äèàëîã, êîéòî äà ÿ ïðåâúðíå â ÷àñò îò ðàçêàçà çà ìèíàëîòî íà ðóìúíöèòå. Íàïèñâàíåòî íà èñòîðèÿòà íà ðóìúíñêèÿ õîëîêîñò ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè å ñúïúòñòâàíî îò ëè÷íîñòíè, ãðóïîâè è ïîëèòè÷åñêè ñáëúñúöè, âúòðåøåí è âúíøåí íàòèñê, íåñúèçìåðèìè ðàçêàçè çà ìèíàëîòî è ïðîåêöèè çà áúäåùåòî. Ïðåç 2003 ã. òîãàâàøíèÿò ðóìúíñêè ïðåçèäåíò Éîí Èëèåñêó ñúçäàâà Ìåæäóíàðîäíà êîìèñèÿ çà èçñëåäâàíå íà Õîëîêîñòà â Ðóìúíèÿ, êîÿòî ãîäèíà ïî-êúñíî èçëèçà ñúñ ñâîÿ „Ôèíàëåí äîêëàä”. Ïðèçíàâàíåòî íà çàêëþ÷åíèÿòà íà äîêëàäà îò ñòðàíà íà ïðåçèäåíòà ñå ñìÿòà çà îôèöèàëíî ïðèçíàíèå íà âèíàòà íà ðóìúíñêàòà äúðæàâà çà ñìúðòòà íà ìåæäó 280 000 è 380 000 ðóìúíñêè è óêðàèíñêè åâðåè ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ñïîðåä çàêëþ÷åíèÿòà íà äîêëàäà ðóìúíñêèÿò õîëîêîñò âêëþ÷âà „ñèñòåìàòè÷íîòî äåïîðòèðàíå è èçòðåáëåíèå íà ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò åâðåèòå îò Áåñàðàáèÿ è Áóêîâèíà, êàêòî è íà íÿêîè åâðåè îò äðóãè çîíè íà Ðóìúíèÿ, â Ïðèäíåñòðîâèåòî; ìàñîâîòî èçáèâàíå íà ðóìúíñêèòå è ìåñòíèòå åâðåè; ìàñîâèòå åêçåêóöèè íà åâðåè ïî âðåìå íà ïîãðîìà â ßø, äèñêðèìèíàöèÿòà è ñèñòåìàòè÷íàòà äåãðàäàöèÿ, íà êîèòî ñà ïîäëîæåíè âñè÷êè ðóìúíñêè åâðåè ïî âðåìå íà óïðàâëåíèåòî íà Àíòîíåñêó...” Äîêëàäúò ðàçêðèâà ðåäèöà èñòîðè÷åñêè ôàêòè, êîèòî ñà ïðåìúë÷àâàíè îò ðóìúíñêèòå èñòîðèöè êàêòî ïî âðåìå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà åïîõà, òàêà è â ïúðâèòå ãîäèíè íà ïðåõîäà. Èíòåðåñåí å îáà÷å è êîíòåêñòúò, â êîéòî ñå ïîÿâÿâà äîêëàäúò. Ïðåç 2003 ã. Èëèåñêó å îáÿâåí çà àíòèñåìèò, ñëåä êàòî â èíòåðâþ çà èçðàåëñêèÿ âåñòíèê „Õààðåö” êàçâà, ÷å â ìåæäóâîåííèÿ ïåðèîä ñà ñòðàäàëè íå ñàìî åâðåè, íî è êîìóíèñòè, êàòî íàïðèìåð áàùà ìó, êîéòî óìèðà íà 44-ãîäèøíà âúçðàñò â ëàãåð. Ìàëêî ïî-êúñíî ïðåçèäåíòúò ñúçäàâà ãîðåñïîìåíàòà êîìèñèÿ. Âñè÷êî òîâà ñå ñëó÷âà ìàëêî ïðåäè êðàÿ íà ïîñëåäíèÿ ìàíäàò íà Èëèåñêó êàòî ïðåçèäåíò íà Ðóìúíèÿ. Ïîëèòè÷åñêèòå ïðîòèâíèöè íà Èëèåñêó âèæäàò â äåéñòâèÿòà ìó îïèò

íà ñòàðèÿ êîìóíèñòè÷åñêè êàäúð äà ñå ëåãèòèìèðà íà ïîëåòî íà åâðîàòëàíòè÷åñêàòà èíòåãðàöèÿ, îñòàâàéêè àíòèôàøèñò ïðåä èçáèðàòåëèòå ñè è ñúùåâðåìåííî ïðîòèâîïîñòàâÿéêè ñå íà ïîëèòè÷åñêèòå ñè ïðîòèâíèöè, êîèòî òúðñÿò ïðèåìñòâåíîñò è ëåãèòèìàöèÿ â ìåæäóâîåííèÿ ïåðèîä. Â êðàéíà ñìåòêà ïðèçíàâàíåòî íà àíòèñåìèòèçìà íà Ðóìúíèÿ ïðåäè 1944 ã. ìîæå ëåñíî äà áúäå ðàçêàçàíî ïðåä èçáèðàòåëèòå ñîöèàëäåìîêðàòè íà åçèêà íà àíòèôàøèçìà. Äðóã ìíîãî äåëèêàòåí ìîìåíò, êîéòî ïðå÷è íà âñåîáùîòî ïðèåìàíå íà äîêëàäà ñàìî îò ãëåäíà òî÷êà íà àðãóìåíòèðàíèòå ìó íàó÷íè çàêëþ÷åíèÿ, å, ÷å ïúðâèòå äóìè íà äîêëàäà, ðàçêðèâàù ïðåñòúïëåíèÿòà íà Àíòîíåñêó, ñà „Ïî èíèöèàòèâà íà ïðåçèäåíòà íà Ðóìúíèÿ, ãîñïîäèí Éîí Èëèåñêó...”. À Éîí Èëèåñêó è òîãàâà, è ñåãà çà ãîëÿìà ÷àñò îò ðóìúíöèòå å èíèöèàòîð íà êúðâàâèòå „ìèíåðèàäè” íà ïðåõîäà, ïðè êîèòî çàãèâàò ìíîãî íåâèííè õîðà. Òàêà èëè èíà÷å îùå ïðåç 2005 ã. çàêëþ÷åíèÿòà íà äîêëàäà áÿõà ïðèåòè è îò íîâîîèçáðàíèÿ ïðåçèäåíò Òðàÿí Áúñåñêó è ñå ïðåâúðíàõà â îñíîâà çà ïðåíàïèñâàíåòî íà òàçè ñòðàíèöà îò ðóìúíñêàòà èñòîðèÿ. Â íà÷àëîòî íà ìàíäàòà ñè Òðàÿí Áúñåñêó çàäîâîëè è äðóãàòà, „àíòèêîìóíèñòè÷åñêàòà ïàìåò”, êîÿòî ïîëó÷è ñâîÿ äîêëàä çà ïðåñòúïëåíèÿòà íà êîìóíèçìà (íî òîâà å ñúâñåì äðóãà òåìà). *** Äîêëàäúò çà Õîëîêîñòà â Ðóìúíèÿ ïðîñëåäÿâà àíòèñåìèòèçìà â Ðóìúíèÿ îùå îò ñðåäàòà íà ÕIÕ âåê è çàêëþ÷àâà, ÷å êîðåíèòå íà ðóìúíñêèÿ àíòèñåìèòèçúì ñà ïðåïëåòåíè ñ ðàæäàíåòî íà ðóìúíñêàòà íàöèîíàëíà äúðæàâà. Ïîäðîáíî å ïðîñëåäåíî òðàéíîòî ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà ðóìúíñêèòå åëèòè äà áúäå äàäåíî ãðàæäàíñòâî (è ñâúðçàíèòå ñ íåãî ïðàâà) íà åâðåèòå. Âúïðåêè ó÷àñòèåòî íà ìíîãî åâðåè â ðåâîëþöèÿòà îò 1848, òåõíèòå ñúðàòíèöè-ðóìúíöè, êîèòî çàñòàâàò íà÷åëî íà íîâîñúçäàäåíàòà äúðæàâà ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ÕIÕ â., ìåòîäè÷íî îòêàçâàò äà èì äàäàò ãðàæäàíñòâî, âúïðåêè âúíøíèÿ íàòèñê. Òàêà å è ñëåä Ñúåäèíåíèåòî íà êíÿæåñòâàòà (Âëàøêî è Ìîëäîâà, ñ êîåòî ñå ïîëàãà íà÷àëîòî íà ðóìúíñêàòà äúðæàâà ñëåä Êðèìñêàòà âîéíà), è ïðåç 1878 ã., êîãàòî Ðóìúíèÿ â ïðîäúëæåíèå íà åäíà ãîäèíà íå ïðèåìà îêîí÷àòåëíî äîãîâîðà çà íåçàâèñèìîñòòà,

Обектив | Брой 217

АНТИСЕМИТИЗЪМ, ХОЛОКОСТ

òúêìî çàùîòî èìà êëàóçà, çàäúëæàâàùà ÿ äà äàäå ãðàæäàíñòâî è íà åâðåèòå. Â êðàéíà ñìåòêà Ðóìúíèÿ óñïÿâà äà èçïîëçâà ïðîòèâîðå÷èÿ ìåæäó Âåëèêèòå ñèëè è ðåàëíî ñúâñåì ìàëêà ÷àñò îò ðóìúíñêèòå åâðåè ñå ñäîáèâàò ñ ãðàæäàíñòâî ÷àê äî êðàÿ íà Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà. Îñâåí îò ïîëèòèöèòå, åâðåèòå ñà îòõâúðëÿíè è îò ãîëÿìà ÷àñò îò ðóìúíñêèÿ èíòåëåêòóàëåí åëèò ïðåç ÕIÕ è ïúðâàòà ïîëîâèíà íà ÕÕ âåê. Òàêúâ âñúùíîñò å ïîëèòèêî-èíòåëåêòóàëíèÿò êëèìàò è â ìíîãî äðóãè íàöèîíàëíè äúðæàâè ïî òîâà âðåìå. Èçâåñòíèÿò ðóìúíñêè ïèñàòåë Éîàí Ñëàâè÷ íàïðèìåð êàçâà, ÷å åâðåèòå ñà áîëåñò è çàêëþ÷àâà: „òðÿáâà ïðîñòî äà ñå äàäå çíàê, äà çàòâîðèì ãðàíèöèòå, äà ãè óäóøèì, äà ãè õâúðëèì âñè÷êèòå äî ïîñëåäíèÿ â Äóíàâà, òà äà íå îñòàíå ñåìå îò òÿõ”. Â íà÷àëîòî íà ÕÕ âåê ó÷åíèÿò Àëåêñàíäðó Êñåíîïîë ñúùî êàçâà, ÷å ãðàæäàíñòâî ìîæå äà ïîëó÷àò ñàìî ïîêðúñòåíèòå åâðåè, à îñòàíàëèòå òðÿáâà äà áúäàò îòñòðàíåíè ôèçè÷åñêè îò ñòðàíàòà. Â ìåæäóâîåííèÿ ïåðèîä íàé-èçâåñòíèÿò ðóìúíñêè èñòîðèê Íèêîëàå Éîðãà çàÿâÿâà: „[Åâðåèòå] ðàáîòÿò ñàìî çà ñåáå ñè, êàòî çàâîåâàòåëè. Â ñâîáîäíèòå ïðîôåñèè, îáðàçîâàíèåòî, íàóêàòà, ëèòåðàòóðàòà, êàòî àäâîêàòè, ëåêàðè, àðõèòåêòè è ó÷èòåëè òå ñà âñå ïîâå÷å, êàòî ôèëîëîçè, ôèëîñîôè, æóðíàëèñòè, ïîåòè, êðèòèöè, ïðîñòî ùå íè èçãîíÿò îò ñîáñòâåíàòà íè ñòðàíà. Òå íè çàäóøàâàò ÷åðêâèòå, çàìåñòâàò íè â ìàãàçèíèòå,

çàåìàò íè ìåñòàòà è, íàé-ëîøîòî, ïîäìåíÿò íè äóøàòà è íè ðàçãðàæäàò íðàâñòâåíîñòòà ÷ðåç æóðíàëèñòè÷åñêèÿ è ëèòåðàòóðíèÿ îïèóì, ñ êîéòî íè çàìàéâàò”. Ðàäèêàëíî àíòèñåìèòñêè ñà íàñòðîåíè åäíè îò íàé-ãîëåìèòå èìåíà îò èíòåëåêòóàëíèÿ åëèò íà íàöèÿòà â ìåæäóâîåííèÿ ïåðèîä. Íàå Éîíåñêó, Åìèë ×îðàí, Êîíñòàíòèí Íîéêà, Ìèð÷à Åëèàäå. Ïîñëåäíèÿò êàçâà: „Ñëåä âîéíàòà åâðåèòå ïðåâçåõà Ìàðàìóðåø è Áóêîâèíà, èìàò ïúëíî ìíîçèíñòâî âúâ âñè÷êè ãðàäîâå â Áåñàðàáèÿ. È êàòî êàæåø, ÷å â ïëàíèíàòà Áó÷åäæè âå÷å íå ñå ÷óâà ðóìúíñêè, ÷å â Ìàðàìóðåø, Áóêîâèíà è Áåñàðàáèÿ ñå ãîâîðè èäèø..., êàçâàò, ÷å ñëóæèø íà íåìöèòå...”. Îòòóê äî íàïúëíî ñúçíàòåëíîòî ðåøåíèå íà Àíòîíåñêó äà èçâúðøè ãåíîöèäà èìà ñàìî åäíà êðà÷êà: „Áîðáàòà å áåçìèëîñòíà. Íà æèâîò è ñìúðò. Ìåæäó íàñ è íåìöèòå è åâðåèòå. Ùå èçâúðøà òîòàëíî ïðî÷èñòâàíå íà åâðåèòå è íà âñè÷êè, êîèòî ñà ñå ïðîìúêíàëè ïîìåæäó íè. Àêî íå ïðîâåäåì òàçè âîéíà, çà äà ïðî÷èñòèì ðàñàòà îò òåçè õîðà, êîèòî ñà ñå âïèëè â èêîíîìè÷åñêèÿ, íàöèîíàëíèÿ è ôèçè÷åñêèÿ íè æèâîò, ñìå çàïëàøåíè äà èç÷åçíåì. Ñëåäîâàòåëíî ïîëèòèêàòà íè å äà íàïðàâèì åäíî õîìîãåííî öÿëî â Áåñàðàáèÿ, Áóêîâèíà è Ìîëäîâà. È â Òðàíñèëâàíèÿ, àêî àç è âèå ñìå æèâè, àêî íå – äðóã ùå ãî íàïðàâè. Äà íå ìèñëèòå, ÷å êîãàòî ðåøèõ îáåçïàðàçèòÿâàíåòî íà ðóìúíñêèÿ íàðîä îò âñè÷êè åâðåè, íå ñè äàâàõ ñìåòêà, ÷å ïðåäèçâèêâàì

Обектив | Брой 217

ПОЛИТИЧЕСКАТА УПОТРЕБА НА РУМЪНСКИЯ ...

èêîíîìè÷åñêà êðèçà. Íî ñè êàçàõ, ÷å òîâà å âîéíàòà ìè... Àêî ÿ ñïå÷åëÿ, íàöèÿòà ïå÷åëè. Ìèíàâàìå ïðåç êðèçàòà è ìàõàìå åâðåèòå. Àêî ïðîïóñíåì òîçè èñòîðè÷åñêè øàíñ, ãóáèì ãî çàâèíàãè. Àêî åâðåèòå ñïå÷åëÿò âîéíàòà, íèå ïðåñòàâàìå äà ñúùåñòâóâàìå”. Çàìåñòíèê-ïðåäñåäàòåëÿò íà ïðàâèòåëñòâîòî Ìèõàé Àíòîíåñêó äîïúëâà: „ñ ðèñê íÿêîè òðàäèöèîíàëèñòè äà íå ìå ðàçáåðàò, àç ñúì çà íàñèëñòâåíàòà ìèãðàöèÿ íà åâðåéñêèÿ åëåìåíò îò Áåñàðàáèÿ è Áóêîâèíà, êîéòî òðÿáâà äà áúäå èçõâúðëåí çàä ãðàíèöàòà. Áúäåòå áåçìèëîñòíè ñ òÿõ. Íå çíàì ñëåä êîëêî âåêà ðóìúíñêèÿò íàðîä ùå èìà ïàê ïúëíà ñâîáîäà íà äåéñòâèå ñ âúçìîæíîñò çà åòíè÷åñêî ïðî÷èñòâàíå è íàöèîíàëíà êîðåêöèÿ. Â òîçè ÷àñ ñìå ãîñïîäàðè íà íàøà òåðèòîðèÿ. Äà ãî èçïîëçâàìå. Àêî å íóæíî, ñòðåëÿéòå ñ êàðòå÷íèöà. Áåçðàçëè÷íî ìè å äàëè ùå âëåçåì â èñòîðèÿòà êàòî âàðâàðè. Ïîåìàì îòãîâîðíîñòòà è êàçâàì, ÷å íå ñúùåñòâóâà çàêîí. Çíà÷è, áåç ôîðìàëíîñòè è ñ ïúëíà ñâîáîäà”. Äîêëàäúò îïèñâà â íàä 350 ñòðàíèöè ïðè÷èíèòå çà ðóìúíñêèÿ Õîëîêîñò è ñàìèòå çâåðñòâà, îïèñâà ñ ïîäðîáíîñòè ïîãðîìèòå â ßø (íàä 13 000 æåðòâè) è Îäåñà (íàä 22 000 æåðòâè – ïîâå÷åòî èçãîðåíè æèâè â íÿêîëêî õàìáàðà, îñòàíàëèòå îáåñåíè èëè ðàçñòðåëÿíè íà óëèöàòà; êúì êîíöåíòðàöèîííèÿ ëàãåð Áîãäàíîâêà ñà äåïîðòèðàíè îùå 35 000 äóøè). Êàòî ïðè÷èíà çà íåèçïðàùàíåòî íà åâðåèòå îò îñòàíàëàòà ÷àñò íà Ðóìúíèÿ â ãåðìàíñêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà (çà êîåòî Àíòîíåñêó ñå å ðàçáðàë ñ Õèòëåð è äîðè ïðåç ñåïòåìâðè 1942 ã. âå÷å èìà êîíêðåòåí ïëàí çà èçâúðøâàíåòî ìó) äîêëàäúò ïîñî÷âà óáåæäåíèåòî íà Àíòîíåñêó, ÷å Õèòëåð ìîæå è äà íå ñïå÷åëè âîéíàòà, êàêòî è ìåæäóíàðîäíèÿ íàòèñê, êîéòî å îêàçàí íà ðóìúíñêèÿ äèêòàòîð. *** Òàêà â êðàÿ íà âîéíàòà 292 000 ðóìúíñêè åâðåè îöåëÿâàò. Ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò òÿõ ñà ñèñòåìàòè÷íî ïðîäàäåíè îò êîìóíèñòè÷åñêà Ðóìúíèÿ íà Èçðàåë – ïðîöåñ, êîéòî ïðîäúëæàâà ïðåç ïî÷òè öÿëàòà

êîìóíèñòè÷åñêà åïîõà. Â ìîìåíòà â Ðóìúíèÿ æèâåÿò îêîëî 3 000 åâðåè. È íå áåç îñíîâàíèå íÿêîè àíàëèçàòîðè íà àíòèñåìèòèçìà òóê ãîâîðÿò çà „àíòèñåìèòèçúì áåç åâðåè”. Ñïîðåä ïðåäñåäàòåëÿ íà Èíñòèòóòà çà èçñëåäâàíå íà ðóìúíñêèÿ Õîëîêîñò, Àëåêñàíäðó Ôëîðèàí, ñ êîãîòî ðàçãîâàðÿõ ïðåäè äà íàïèøà òîçè òåêñò, ïîçíàâàíåòî íà Õîëîêîñòà îò ðóìúíöèòå íàïðåäâà ìíîãî áàâíî. Â íàä 100 ó÷èëèùà â ñòðàíàòà å âúâåäåí ñâîáîäíî èçáèðàåì ïðåäìåò çà Õîëîêîñòà. Â ìàñîâèòå ó÷åáíèöè îáà÷å íà òåìàòà íå ñå îòäåëÿ äîðè åäèí öÿë óðîê, à ñàìî åäèí ïàðàãðàô. Â Ðóìúíèÿ èìà çàêîí, ñïîðåä êîéòî å çàáðàíåíî äà ñå îòðè÷à Õîëîêîñòà, íî äîñåãà â ñòðàíàòà íÿìà îñúäåí ïî íåãî, âúïðåêè ÷å èìà ñëó÷àè íà îòðè÷àíå äîðè è îò ïóáëè÷íè ôèãóðè, äà íå ãîâîðèì çà äåñåòêèòå êðàéíî äåñíè ñàéòîâå. Ñïîðåä Ôëîðèàí òîâà å òàêà, òúé êàòî ñúäèèòå èíòåðïðåòèðàò „Õîëîêîñòà” êàòî „Õîëîêîñòà, èçâúðøåí îò Ãåðìàíèÿ”. Â ìîìåíòà â Ñåíàòà èìà âíåñåíî ïðåäëîæåíèå êúì çàêîíà èçðè÷íî äà ñå äîáàâè „è ðóìúíñêèÿ Õîëîêîñò”. Îòâúä ïðîñòîòî „çàïîçíàâàíå ñ èñòîðè÷åñêèòå ôàêòè” ïðîöåñúò å áàâåí, òúé êàòî ïðîòèâîðå÷è íà îñíîâíè ñâåòîãëåäíè îïîðè â íàöèîíàëíîèäåíòè÷íîñòíîòî èçãðàæäàíå. Â èíòåëåêòóàëíàòà ñôåðà, íàïðèìåð, ñâúðçâàíåòî íà ìèñëèòåëè êàòî Íàå Éîíåñêó èëè Êîíñòàíòèí Íîéêà ñ àíòèñåìèòèçìà è òðàãè÷íèòå ìó ïîñëåäñòâèÿ ïîñòàâÿ öåëèòå èì ôèëîñîôñêè ñèñòåìè ïîä çíàêà íà òåçè ñúáèòèÿ. Òåîðèÿòà íà èçíà÷àëíî ñâúðçàíàòà ñúñ ñåëîòî „ðóìúíñêîñò”, êîÿòî ìîæå äà äàäå íàäåæäà çà ðàçðåøàâàíå íà ìíîãî îò ïðîáëåìèòå íà öÿëàòà ìîäåðíà çàïàäíà öèâèëèçàöèÿ (îïðîñòÿâàì êîíöåïöèÿ, êîÿòî ñå ñðåùà íàïðèìåð ïðè Êîíñòàíòèí Íîéêà), âå÷å òðóäíî ìîæå äà áúäå ðàçãëåæäàíà êàòî èäåàëíà ôèëîñîôñêà êîíñòðóêöèÿ, áåç çàä íåÿ äà ïðèâèæäàìå ïðèçðàêà íà „ðóìúíèçèðàíåòî” íà Éîí Àíòîíåñêó. Ïðîöåñúò íà îñúçíàâàíåòî íà Õîëîêîñòà â Ðóìúíèÿ å áàâåí è òðóäåí, íî å çàïî÷íàë.

Стилиян Деянов е журналист и преводач. Кореспондент на Дойче веле в Букурещ.

Обектив | Брой 217

АНТИСЕМИТИЗЪМ, ХОЛОКОСТ

Пиер Видал-Наке:

Първите отговори към отрицателите на изтреблението Одет Варон-Васар

Ïèåð Âèäàë-Íàêå, êîéòî íàïóñíà òîçè ñâÿò íà 14 þëè 2006 ã., å ïîçíàò â Ãúðöèÿ êàòî âèäåí èçñëåäîâàòåë íà ñâåòà íà àíòè÷íà Åëàäà. Òîé ïðèíàäëåæè êúì õîðàòà, îáíîâèëè äðåâíîãðúöêèòå èçñëåäâàíèÿ âúâ Ôðàíöèÿ è ïðîìåíèëè ïîãëåäà ñïðÿìî äðåâíà Åëàäà. Îáùèòå èì èçñëåäâàíèÿ ñ Æàí-Ïèåð Âåðíàí, êîéòî ñúùî ïî÷èíà íåîòäàâíà, ïðèâëÿêîõà èíòåðåñà íà åäíà ïî-øèðîêà ïóáëèêà. Ïî-ìàëêî íè å ïîçíàò åäèí äðóã àñïåêò îò çàíèìàíèÿòà íà àêòèâèñòà Âèäàë-Íàêå – êàòî èñòîðèê íà ñúâðåìåííàòà èñòîðèîãðàôèÿ. Äâå êàóçè ãî ñïå÷åëâàò ïðåç æèâîòà ìó: âîéíàòà â Àëæèð è îòðè÷àíåòî íà ãåíîöèäà íàä åâðåèòå. È äâåòå ñå ïðåïëèòàò â áèîãðàôèÿòà ìó, è íà äâåòå òîé ñëóæè âñòðàñòåíî. Ïèåð Âèäàë-Íàêå å áèë ñàìî íà ÷åòèðèíàéñåò ãîäèíè, êîãàòî èçãóáâà ðîäèòåëèòå ñè. Ãåñòàïî àðåñòóâà ïðåç ìàé 1944 ã. â Ìàðñèëèÿ Ëþñèåí è Ìàðãî Âèäàë-Íàêå êàòî åâðåè è ñëåä êàòî ïîäëàãà áàùà ìó íà ìú÷åíèÿ êàòî ó÷àñòíèê â Ñúïðîòèâàòà, ãè äåïîðòèðà â Àóøâèö, îòêúäåòî íèêîãà íå ñå çàâðúùàò. „Ðàçðèâúò è î÷àêâàíåòî” ùå áúäå çàãëàâèåòî íà ïúðâèÿ òîì îò íåãîâèòå „Ìåìîàðè”, êúäåòî ïîãóáâàíåòî íà ðîäèòåëèòå ìó çàåìà öåíòðàëíî ìÿñòî. Â òàçè âðúçêà òîé ïèøå: „Ëþñèåí

áåøå ó÷àñòíèê â Ñúïðîòèâàòà, áè ìîãúë äà íàìåðè ñìúðòòà ñè êàòî òàêúâ è â èçâåñòåí ñìèñúë å æåëàåë „äà óìðå çà Ôðàíöèÿ”. Òîâà, ÷å å áèë óáèò îò âðàãà, „çàãèíàë â ñõâàòêà ñ âðàãà”, êàêòî ñå ñúîáùàâà â îôèöèàëíèòå êîìþíèêåòà, å íåùî, êîåòî ìîãà äà ðàçáåðà è äà ïðåãëúòíà. Íå ìîãà îáà÷å íèòî äà ïðîóìåÿ, íèòî äà ïðåæèâåÿ óáèéñòâîòî íà ìàéêà ìè. È òîâà ÷óâñòâî îñòàâà íåïðîìåíåíî ïðåç 1995 ã., ñúùî êàêòî å áèëî ïðåç 1945 ã. […] â ñëó÷àÿ ñ ïðåñòúïëåíèåòî, çà êîåòî ãîâîðÿ, âñÿêà åêçåêóöèÿ å áèëà óìèøëåíà, èíäèâèäóàëíà, ëè÷íà, äîðè âñè÷êî äà ñå å ñëó÷âàëî â àíîíèìíîñò.”[1] Êîãàòî â êðàÿ íà ñåäåìäåñåòòå ãîäèíè è â íà÷àëîòî íà îñåìäåñåòòå âúâ Ôðàíöèÿ ùå ñå ÷óÿò ïúðâèòå ðåâèçèîíèñòè÷íè òåîðèè, ïîñòàâÿùè ïîä ñúìíåíèå ïëàíèðàíîòî è ñèñòåìíî èçòðåáâàíå íà åâðåèòå îò íàöèñòèòå ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, Ïèåð Âèäàë-Íàêå ùå áúäå åäèí îò ïúðâèòå, êîèòî ùå ðåàãèðàò. Íå ÷å ùå îòãîâîðÿò, çàùîòî: „ìîæåì è áè òðÿáâàëî äà ãîâîðèì çà „ðåâèçèîíèñòèòå” […], íî íå âëèçàìå â äèàëîã ñ ðåâèçèîíèñòèòå.”[2] [1] Pierre Vidal-Naquet, Mémoires, vol. I, éd. L e Seuil, 1995, ñòð. 177-178 – áåë.àâò. [2] Pierre Vidal-Naquet, Les assassins de la mémoire, éd. La Découverte, 1987, ñòð. 10 – áåë.àâò.

Обектив | Брой 217

ПЪРВИТЕ ОТГОВОРИ КЪМ ОТРИЦАТЕЛИТЕ...

Ñìúðòòà íà ìàéêà ìó, êàòî íåçàðàñíàëà ðàíà, ñèãóðíî ùå èçèãðàå ðåøàâàùà ðîëÿ èñòîðèêúò íà äðåâíà Åëàäà äà èçëåçå îò ïîçíàòàòà ñè òåðèòîðèÿ è äà âçåìå ó÷àñòèå â òàçè ïîëåìèêà íà ñúâðåìåííàòà èñòîðèîãðàôèÿ. Íå çà ïðúâ ïúò îáà÷å òîé ùå ñå ïîñâåòè íà åäíà ñúâðåìåííà êàóçà, òúé êàòî â ðàííàòà ñè ìëàäîñò å áèë äååí àíòèêîëîíèàëåí àêòèâèñò ñðåùó èçòåçàíèÿòà â Àëæèð, à ïúðâèòå ìó êíèãè ñå îòíàñÿò äî „Àôåðàòà Îäåí”[3] è èçòåçàíèÿòà â ëîíîòî íà Ðåïóáëèêàòà. Âïðî÷åì, èñòîðèöèòå íà ñúâðåìåííàòà èñòîðèÿ èçãëåæäà íå áúðçàò äà çàåìàò ïîçèöèÿ. Çíàåì ñ êàêâî çàêúñíåíèå ðåàãèðàò íàöèîíàëíèòå èñòîðèîãðàôèè, äîêàòî âêëþ÷àò ïðåñòúïëåíèå, êàêâîòî å èçòðåáëåíèåòî íà „òåõíèòå” åâðåè ñðåä êîëåêòèâíèòå òðàâìè îò îêóïàöèÿòà è âîéíàòà. Ôðåíñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ íå ïðåäñòàâëÿâà èçêëþ÷åíèå, íèòî, âïðî÷åì, ãðúöêàòà. È òàêà, êîãàòî ìíîçèíà ìúë÷àò, à äðóãè ïîäöåíÿâàò çíà÷åíèåòî íà ðåâèçèîíèñòêîòî ñëîâî, ÂèäàëÍàêå ùå íàïèøå åäèí ïúðâè òåêñò ñúñ çàãëàâèå „Àéõìàí îò õàðòèÿ”, çà êîéòî â ïîñëåäíîòî ñè èíòåðâþ, ìàëêî ïðåäè ñìúðòòà ñè, êàçâà: „Íå ñúì èçïèòâàë ïîäîáíî âñòðàñòÿâàíå [êàòî òîâà, ñ êîåòî ñå îòäàâà íà áîðáàòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà â Àëæèð], îñâåí êîãàòî â êðàÿ íà ñåäåìäåñåòòå ãîäèíè ïîæåëàõ äà óëè÷à ôàëøèôèêàòîðèòå íà èñòîðèÿòà. Ñòàòèÿòà ìè, ñ êîÿòî íàé-ìíîãî ñå ãîðäåÿ, çàùîòî ñúì åäèíñòâåíèÿò, êîéòî áè ìîãúë äà ÿ íàïèøå, å „Àéõìàí îò õàðòèÿ”.[4] Â òàçè ñòàòèÿ, ïóáëèêóâàíà ïúðâîíà÷àëíî ïðåç 1980 ã. â ñïèñàíèå „Esprit”, è êîÿòî îñòàâà îñíîâîïîëàãàùà â áèáëèîãðàôèÿòà, äàâàùà îòïîð íà îòðèöàòåëèòå íà èçòðåáëåíèåòî, Âèäàë-Íàêå äåêîíñòðóèðà ëúæàòà è íåéíèòå ìåõàíèçìè. Êàòî äîáðîñúâåñòåí åëèíèñò, ùå äåéñòâà „êàêòî [3] Ìîðèñ Îäåí å áèë ìëàä ìàòåìàòèê â Àëæèð, êîéòî å îáÿâåí çà áåçñëåäíî èç÷åçíàë, à âñúùíîñò å áèë óáèò îò ôðåíñêèòå âëàñòè. Âèäàë-Íàêå èìà ñúùåñòâåí ïðèíîñ çà ðåàáèëèòèðàíåòî íà èñòèíàòà. (Âæ. Pierre Vidal-Naquet, L’histoire est mon combat, éd. Albin Michel, Paris 2006, âæ. ãð. ïðåâ. „Ìîÿòà áîðáà, Èñòîðèÿòà”, ïðåâ. Ñ. Äèîíèñîïóëó, èçä. „Îëêîñ”, îò ñúùîòî èçäàòåëñòâî å è „Àòëàíòèäà, êðàòêà èñòîðèÿ íà åäèí ïëàòîíîâ ìèò” îò Âèäàë-Íàêå) – áåë. àâò. [4] Pierre Vidal-Naquet, L’histoire est mon combat, ïàê òàì, ñòð. 118 – áåë. àâò.

ïîñòúïâàìå â ñëó÷àÿ ñ åäèí ñîôèñò, òîåñò, ñ ÷îâåê, êîéòî ïðèëè÷à íà òàêúâ, êîéòî êàçâà èñòèíàòà, íî ÷èèòî àðãóìåíòè íèå òðÿáâà äà äåêîíñòðóèðàìå åäèí ïî åäèí, çà äà ãî èçîáëè÷èì â ëúæà.”[5] Êàòî äîáúð ïîòîìúê íà äåìîêðàòè÷íà åâðåéñêà ôàìèëèÿ, â áîðáàòà ñè òîé ùå ïðîÿâè ñúùèÿ ïàòîñ, êîéòî íåãîâèòå ïðåäöè ñà äåìîíñòðèðàëè, âçèìàéêè ñòðàíà â àôåðàòà „Äðàéôóñ”. Ôðåíñêèÿò ðåâèçèîíèçúì îòðè÷à íàöèñòêèòå ãàçîâè êàìåðè è èçòðåáëåíèåòî íà óìñòâåíî áîëíèòå, åâðåèòå è öèãàíèòå, êàêòî è íà íàðîäè, ñìÿòàíè çà „îò êîðåí” ïî-íèçøè, îñîáåíî ñëàâÿíèòå. Îíîâà, îáà÷å, êîåòî òîé íàé-âå÷å îòðè÷à, å ïëàíúò çà „îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ”, òîåñò ïëàíèðàíîòî èçòðåáëåíèå íà åâðåèòå â öÿëà Åâðîïà. Ïðåç 1978 ã. Ïèåð Âèäàë-Íàêå ñìÿòà çà îáåçïîêîÿâàùî èçìåðåíèåòî íà òîâà íà÷èíàíèå, êàòî ñõâàùà, ÷å èñòèíñêàòà öåë íå ñà íèòî öèãàíèòå, íèòî äóøåâíî áîëíèòå, à åâðåèòå. „Àðãóìåíòèòå”, ñúñòàâëÿâàùè îñíîâíèÿ àðñåíàë íà ðåâèçèîíèçìà, ñà ñëåäíèòå: 1. Åâðåéñêèÿò ãåíîöèä íèêîãà íå ñå å ñëó÷âàë, à íåãîâèÿò ñèìâîëè÷åí èíñòðóìåíò – ãàçîâàòà êàìåðà, íèêîãà íå å ñúùåñòâóâàë. 2. „Îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå” ñå å ñúñòîÿëî ïðîñòî â åêñïóëñèðàíåòî íà åâðåèòå êúì Èçòî÷íà Åâðîïà, èçïðàùàíåòî èì â Ïîëøà. 3. Áðîÿò íà åâðåéñêèòå æåðòâè íà íàöèçìà å ìíîãî ïî-ìàëúê, îòêîëêîòî ñå ãîâîðè. Ùî ñå îòíàñÿ äî áðîÿ íà ïîãóáåíèòå â Àóøâèö, åâðåè è íååâðåè, òîé å îêîëî 50 000. (Àêî òîâà áåøå èñòèíà, çà Àóøâèö ùåøå äà áúäå äîñòàòú÷íî ñàìî åâðåéñêîòî íàñåëåíèå íà åäèí Ñîëóí! Ïðèçíàòèÿò äíåñ áðîé íà æåðòâèòå å 1 100 000, îò êîèòî 960 000 åâðåè.) 4. Ãåðìàíèÿ íà Õèòëåð íå íîñè íàé-òåæêàòà îòãîâîðíîñò çà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. 5. Íàé-ãîëåìèÿò âðàã íà ÷îâåøêèÿ ðîä å Ñúâåòñêèÿò ñúþç íà Ñòàëèí. (Ñëåïèÿò àíòèêîìóíèçúì å äîâåë äî òàêèâà èçâîäè.) [5] Pierre Vidal-Naquet, „Un Eichmann de papier”, Les assassins de la mémoire, ïàê òàì, ñòð. 13 – áåë. àâò.

Обектив | Брой 217

АНТИСЕМИТИЗЪМ, ХОЛОКОСТ îáÿâÿâàéêè ñå â ïîëçà íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî.[7] 6. Åâðåéñêèÿò ãåíîöèä íå å íèùè äðóãî, îñâåí îùå åäíî èçîáðåòåíèå íà ïðîïàãàíäàòà íà Ñúþçíèöèòå è íà öèîíèçìà. Ïèåð Âèàë-Íàêå èìà òúðïåíèåòî äà ïîêàæå â ïîðåäèöà òåêñòîâå, ïóáëèêóâàíè îñíîâíî ïðåç îñåìäåñåòòå ãîäèíè, ÷å îòðèöàòåëèòå íà èçòðåáëåíèåòî ñà èçîïà÷èëè èçòî÷íèöèòå è ñà èçãðàäèëè òàçè ãíèëà ëúæà, óáèâàéêè çà âòîðè ïúò 5 660 000 åâðîïåéñêè åâðåè, ïîãóáåíè â íàöèñòêèòå êîíöëàãåðè, áåç íèêîãà äà å áèë íàìåðåí è åäèí ãðîá. Âúïðåêè âñè÷êî òîâà, êîãàòî ïðåäè äâàéñåò ãîäèíè áÿõà çàáðàíåíè ïúðâèòå ðåâèçèîíèñòêè òåêñòîâå âúâ Ôðàíöèÿ, òîé êàçâà: „òðÿáâàøå äà æèâååì ñ Ôîðèñîí”[6] , ãëàâíèÿ ïðåäñòàâèòåë íà ôðåíñêèÿ ðåâèçèîíèçúì, è ñå áå ïðîòèâîïîñòàâèë íà çàáðàíàòà çà ïóáëèêóâàíå íà òàêèâà òåêñòîâå, [6] Ðîáåð Ôîðèñîí (ðîä. 1929) å ôðàíöóçèí îò àêàäåìè÷íèòå ñðåäè, êîéòî îòðè÷à Õîëîêîñòà â ñåðèÿ ñòàòèè, ïîìåñòåíè â Journal of Historical Review, êàêòî è â ïèñìà, êîèòî èçïðàùà äî ôðåíñêè âåñòíèöè (îñîáåíî „Ëüî Ìîíä”). Îòðè÷à ðàçëè÷è íåãîâè àñïåêòè, âêë. ñúùåñòâóâàíåòî íà ãàçîâè êàìåðè â íàöèñòêèòå êîíöëàãåðè, ñèñòåìíîòî èçáèâàíå íà åâðîïåéñêèòå åâðåè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, àâòåíòè÷îñòòà íà äíåâíèêà íà Àííà Ôðàíê è äð. – áåë.ïðåâ.

Äíåñ íåùàòà ñå îòáåëÿçàëè íàïðåäúê è åâðîïåéñêèòå äúðæàâè åäíà ñëåä äðóãà âçèìàò ìåðêè. Îòðè÷àíåòî íà èçòðåáëåíèåòî íà åâðåèòå äíåñ å çàáðàíåíî ñúñ çàêîí âúâ Ôðàíöèÿ, Ãåðìàíèÿ, Àâñòðèÿ, Èñïàíèÿ, à îò ìèíàëèÿ ìåñåö è â Èòàëèÿ. Òåêñòîâå, ïîäêðåïÿùè ïîäîáíè âúçãëåäè, íÿìàò ïðàâî äà áúäàò îáíàðîäâàíè. Ìèíèñòúðúò íà ïðàâîñúäèåòî íà Ãåðìàíèÿ âúçíàìåðÿâà äà ñå âúçïîëçâà îò ãåðìàíñêîòî ïðåäñåäàòåëñòâî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ñ îãëåä ïîñòèãàíå íà íîâî îáùíîñòíî çàêîíîäàòåëñòâî â Åâðîïà ñðåùó îòðè÷àíåòî íà èçòðåáëåíèåòî íà åâðåèòå, êîåòî ñâúðçâà ïîëèòè÷åñêè ñ íåîôàøèçìà.[8] Íåçàâèñèìî îò çàáðàíèòå, íèå âèíàãè ùå ñå íóæäàåì îò òåêñòîâå, êîèòî äà ïîäëàãàò íà äåêîíñòðóèðàíå ôàëøèôèêàöèÿòà è èìåííî òàêèâà ñà áëåñòÿùèòå òåêñòîâå íà Ïèåð Âèäàë-Íàêå. Ïðåâîä îò ãðúöêè Çäðàâêà Ìèõàéëîâà

[7] Pierre Vidal-Naquet, Les assassins de la mémoire, ïàê òàì., ñòð. 84. [8] Libération, 17 ÿíóàðè 2007 – áåë.àâò.

Одет Варон-Васар е родена е в Атина. Следвала е в Атинския университет и в Сорбоната. Преподава история в гръцкия Свободен университет. По-новите й изследвания са фокусирани върху геноцида на евреите в Европа, културната идентичност на еврейската диаспора и лагерническата литература. От 2011 г. води семинар към Еврейския музей в Атина на тема „Как да преподаваме Холокоста”, където се обсъждат свидетелствата на автори като Примо Леви, Жан Амери, Имре Кертес, Арон Апелфелд и др. Тя е член на Дружеството за изследване на новия гърцизъм „Мнимон”, както и член-съосновател на Дружеството за изследвания на гръцкото еврейство. Автор на множество книги, студии, статии и преводи. Автор е на книгите с исторически студии „Гръцки младежки печат, 1941-1945. Описание”, том. I-II (1987), „Възмъжаването на едно поколение. Младежи и девойки в годините на Окупацията и Съпротивата” (2009), ”Изплуването на една мъчителна памет. Текстове за геноцида над евреите” (2012). Предлаганият тук текст е от трета книга. Удостоена е с отличието „Дама на Ордена на изящната словесност и изкуствата“ (2005) на Министерството на културата на Франция.

Обектив | Брой 217

СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ Митко Новков

Глутница вълци, сврачи ята „Õèòðàòà ñâðàêà ñ äâàòà êðàêà“ – òàêà ìàé ìîæå äà ðå÷åì çà æàëêàòà êàðòèíêà Êðèñòèí(ê)à Ïàòðàøêîâà, ïðèçíàëà, ÷å íåéíèÿò ìèñòåðèîçåí çàïèñ å âñúùíîñò èçìèñëèöà. Äàëè ïúê äà íå ÿ ïðåêðúñòèì ãëàâíàòà ðåäàêòîðêà íà òúé íàðå÷åíèÿ óæ „âåñòíèê“ „Ãàëåðèÿ“ íà Ïåòëåøêîâà, çàùîòî è òÿ ñå õâúðëè ñàìîîòâåðæåíî â îãúíÿ, çà äà ñïàñè îò ðàçðóõà (â ñëó÷àÿ îò ñúäåáíî ïðåñëåäâàíå) ñâîåòî Áðàöèãîâî?! Íå, íå, ïîçîð ùå å çà ñâÿòîòî èìå, êàêòî è ñàìàòà òÿ å ïîçîð çà æóðíàëèñòè÷åñêàòà ïðîôåñèÿ, êîÿòî å è ìîÿ, òà ïîðàäè òîâà ìå å îùå ïîâå÷å ñðàì. Ñðàì è ãðÿõ, êàêòî å êàçàë ïîåòúò: áóëîòî èì äî òàêàâà ñòåïåí å çàõëóïèëî „÷åñòíèòå ñèíè î÷è“ íà ïðîôåñèÿòà, ÷å îñâåí ñðàì è îñâåí ãðÿõ îò íåÿ íèùî äðóãî íå ïðîèçëèçà. Ñ òàêèâà êàòî Ïàòðàøêîâà ùå ñòàíåì êàòî ïîëèòèöèòå – õåì íÿìà äà íè õâàùàò âÿðà, õåì ùå ãè å ãíóñ îò íàñ. Òî âÿðíî, ÷å æóðíàëèñò å äóìà, â êîðåíà íà êîÿòî ñòîÿò ïîíÿòèÿòà äíåñ, äåí, òîåñò „âñÿêî ÷óäî çà òðè äíè“, àìà ÷àê ïúê òàêàâà áåçïàìåòíà áåçîòãîâîðíîñò íàäìèíàâà âñÿêàêâè ÷óäåñà. Åäèíñòâåíîòî ñÿêàø, íà êîåòî âåðîÿòíî ðàç÷èòà Êðèñòèíà Ïàòðàøêîâà, å íåéíàòà áåçïàðäîííà „åäíîäíåâêîâîñò“ – äíåñêà ìå èìà, óòðå ìå íÿìà, çíà÷è äíåñ âñè÷êî ìè å ïîçâîëåíî, à óòðå… Óòðåòî íå å ìîÿ ãðèæà, äà ìó ìèñëÿò ñëåäâàùèòå Ïàòðàøêîâêè è Ïàòðàøêîâöè. Å, è ßâîðÄà÷êîâöè ìîæå, âñå å ñúùîòî... Òîëêîâà çà ñâðàêèòå: òå, êàêòî çíàåì, âèíàãè èçïóñêàò ñèðåíöåòî. Èëè òîâà áÿõà âðàíèòå, àìà òå íàëè ñà îò åäíî ñåìåéñòâî, ïîâåäåíèÿòà èì õè÷ íå ñå ðàçëè÷àâàò. Êðåñëèâè è ñóåòíè, íàäóòè

è ëåêîìèñëåíè, êóõè è ïðåâçåòè – îùå Áàëçàê å îïèñàë òÿõíàòà ïðàçíîãëàâà ïàðâåíþùèíà. Òàêà ÷å äà íå èì îáðúùàìå ìíîãî âíèìàíèå, äà ïðî÷åòåì çà Ðàñòèíÿê è äà ãè îñòàâèì íà ìèðà. Ìàêàð ÷å, óáåäåí ñúì, òå íÿìà äà íè îñòàâÿò íà ìèðà, íàïðîòèâ – íåïðåñòàííî ùå íè ñå ïåòëåÿò ïðåä êðàêàòà. Íå çà äðóãî, à çàùîòî èíà÷å íå ìîãàò – òùåñëàâèåòî è ôàëøèâàòà ñëàâà ãè ïðèâëè÷àò êàêòî ñâðàêàòà ëúñêàâèòå äðúíêóëêè. È ïîíåæå òåõíèÿò ñâðà÷è õîð íèêîãà íå ñâúðøâà, à â îíîâà, êîåòî âñå ïî÷åñòî íàðè÷àìå „ïóáëè÷íî ïðîñòðàíñòâî“, ñÿêàø åäèíñòâåíî òåõíèòå ãëàñîâå ñå ÷óâàò, òå ñà ïåòèìíè äà íè óáåäÿò, ÷å âñè÷êè ñà ñâðàêè êàòî òÿõ, ïúê äîðè äà ïåÿò êàòî ñëàâåè. Ñ äðóãè äóìè, ïðîäàâàéòå ñå, ñëîæåòå ñè ïðåâðúçêè íà ñúâåñòèòå, áåçñìèñëåíî å – íèå, ñâðàêèòå, âèíàãè ñìå íàé-îòïðåä. È ñïîðåä íàñ ùå ñúäÿò è çà âàñ: äîðè äà ñòå ñëàâåè, ïàê ùå ñòå ñâðàêè... Êàêòî âïðî÷åì â Åâðîïà ùå (íè) ñúäÿò è ïî åäíî äðóãî ïîâåäåíèå – íà îòêàçàëèÿ ñå îò èìóíèòåòà ñè ôþðåð íà „Àòàêà“ Âîëåí Ñèäåðîâ. Ñàìî ÷å ïðè íåãî è ÷óòîâíàòà ìó òåëåâèçèÿ „Àëôà“ âå÷å íå èäå äóìà çà ÿòà îò ñâðàêè, à çà ãëóòíèöà îò âúëöè. Íå âè ëè ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å òèÿ àòàêèñòêè ïîõîäè îò òåëåâèçèÿ íà òåëåâèçèÿ, çà äà ñå íàõâúðëÿò âúðõó âñè÷êè, êîèòî íå ìèñëÿò êàòî òÿõ, ÷å òèÿ òåõíè ãàñòðîëè îò çàïàäíà íà çàïàäíà äúðæàâà (à çàùî, ïðî÷åå, ñëåä êàòî Åâðîïà å òîëêîâà âðåäíà äåñòèíàöèÿ, òå âñå íà Çàïàä îòèâàò äà ñè ïðàâÿò êåôà?) îò ñáèðùèíà ðàçïàñàíà êîìàíäà, äúðæàíåòî èì íà íåäîñåãàåìè è íåïðèêîñíîâåíè (íàëè çíàåòå, ÷å ñïîðåä êàñòîâàòà

Обектив | Брой 217

СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ ñèñòåìà â Èíäèÿ íåäîñåãàåìè è íåïðèêîñíîâåíè íàðè÷àò øóäðèòå, íàé-íèñêàòà è ïðåçðÿíà êàñòà?) íà òåðèòîðèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïðèëè÷àò òúêìî íà ïîâåäåíèåòî íà âúë÷àòà ãëóòíèöà, êîÿòî å ñèëíà ñàìî êîãàòî å îò ìíîãî âúëöè, äîêàòî ñàì âúëêúò ïîäâèâà áîÿçëèâî îïàøêà è å ïî-êðîòúê îò âîäàòà è ïî-íèñúê îò òðåâàòà? Âñúùíîñò îíîâà, êîåòî îáèêíîâåíî íàðè÷àò „óêðîòåí àòàêèñò“, íå å äðóãî, à åäèíñòâåíî åäíà íåãîâà ñàìîòíîñò â ñòóäèîòî, åäíàòà ìó åäèíè÷íîñò, êîÿòî ñå ïðîÿâÿâà ñàìî òîãàâà, êîãàòî íÿêîé å îòêúñíàò îò ãëóòíèöàòà. Âúëöèòå ñà ñèëíè ñàìî çàåäíî è ñëàáè ñàìè; àòàêèñòèòå ñà ñèëíè â ãëóòíèöà è ñëàáè ñàìè. È, ÷åñòíî êàçàíî, òîâà, ÷å âêóïîì ñè äàäîõà èìóíèòåòà, å ñúùî ôåíîìåí íà ãëóòíèöàòà – àêî ñàìî åäèí å ñ îòíåò èìóíèòåò, íå ñå çíàå êàêâî ùå ñå ñëó÷è, íî ñåãà âñè÷êè êàòî ñìå áåç èìóíèòåò, ñëåä êàòî öÿëàòà íè ãëóòíèöà íÿìà âå÷å èìóíèòåò – î-õî, åëàòå íè âèæòå, åëàòå äà íè çàêà÷èòå, ùå âè ãëúòíåì, ùå âè íàõàïåì, ùå âè èçÿäåì!... „Ìíîãî ñìå, ñèëíè ñìå“ – îòêîëåøíèÿò ëîçóíã íà ñîöèàëèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ïðèëÿãà íà äíåøíàòà „Àòàêà“ òîïòàí. Çà äà ïîòâúðäè

çà ñåòåí ïúò, ÷å íàöèîíàëèçìúò å ïîñëåäíîòî è íàéóðîäëèâî óáåæèùå íà êîìóíèçìà. ×óäÿ ñå, ìåæäó äðóãîòî, êîå îò äâåòå ïîâåäåíèÿ å ïî-ìåðçêî – äàëè íà ñâðà÷èòå ÿòà, èëè íà âúë÷èòå ãëóòíèöè? Âòîðîòî å ÿðêî ðàçïîçíàâàåìî è, óáåäåí ñúì, íèêîé âúçïèòàí è ùî-ãîäå ñ ãëàâàòà ñè ÷îâåê íå áè ñå âòóðíàë äà ìó ïîäðàæàâà, ïðîñòî áè ñå èçõðà÷èë ñ ïîãíóñà. Ïúðâîòî å ñÿêàø ïî-ïðåôèíåíî, ïî-ïðèìàìâàùî: çàðåæåòå âñÿêàêâè ïðèêàçêè çà ìîðàë è ñúâåñò, â Áúëãàðèÿ òå ñà ñàìî ïðèêàçêè, ïîãëåäíåòå çäðàâî æèâîòà â î÷è è ñå ïðåäàéòå áåç ñâÿí íà ïðåëúñòèòåëíèòå ìó ãðåõîâå! Ìîæå äà ñòå ïîäëèçóðêè è èçìåêÿðè, àìà ïîíå ùå ñè îòæèâååòå òóê, íà çåìÿòà, ùîòî çà íåáåòî íèùî íå ñå çíàå… Âñúùíîñò, àêî ïîãëåäíåì ïî-ñòðèêòíî, äâåòå ïîâåäåíèÿ èìàò åäèí è ñúù èçòî÷íèê – ïúëíàòà ëèïñà íà âÿðà â Áîãà. Êàêòî îòêîëå å êàçàë Ôüîäîð Äîñòîåâñêè: íÿìà Áîã, çíà÷è âñè÷êî å ïîçâîëåíî. È çàïî÷âàø äà ïðàâèø íåùàòà òàêà, ÷å èëè çàïðèëè÷âàø íà âÿòúðíè÷àâàòà ñâðàêà, èëè íà äâóëè÷íèÿ âúëê...

Митко Новков е литературен критик, публицист, журналист. Автор на няколко книги и много публикации. Носител на журналистическата награда „Паница”, на приза „Златен будилник” на програма „Христо Ботев” на БНР и на други отличия.

Обектив | Брой 217

СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ Стоян Чапразов

Добронамерен расизъм Â êðàÿ íà èçìèíàëàòà ãîäèíà ïëúçíàõà ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ òàêà íàðå÷åíèòå “ãðàæäàíñêè ïàòðóëè”, ÷èÿòî öåë, ïîíå ñïîðåä äóìèòå íà òåõíèÿ âîäà÷ Áîÿí Ðàñàòå, áå äà “êîíòðîëèðà[ò] ñèòóàöèÿòà â ãðàäà, çàùîòî òÿ èçëèçà èçâúí êîíòðîë”. Ïîä “èçâúí êîíòðîë” Ðàñàòå èìàøå ïðåäâèä âèäèìîòî ïðèñúñòâèå íà áåæàíöè, íåëåãàëíè èìèãðàíòè è, íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ðîìè â öåíòúðà íà Ñîôèÿ. ×å ãðàæäàíñêèòå ïàòðóëè áÿõà ïëîä íà èäåîëîãèè íà îìðàçàòà, å ÿñíî êàòî áÿë äåí, íî çàùî Áîðèñëàâ Çþìáþëåâ îïðåäåëè òåõíèòå ÷ëåíîâå êàòî “áåëè öèãàíè” â ñòàòèÿ çà “24 ÷àñà” å äî ãîëÿìà ñòåïåí îçàäà÷àâàùî. Ïàðàäîêñàëíî, íî ÿâíî “öèãàíè” âå÷å å íàðèöàòåëíî è çà òåçè, êîèòî ìðàçÿò öèãàíèòå. Âñúùíîñò, çà Çþìáþëåâ ïàðàäîêñ íÿìà. Êàê äà èìà – ñ êàêâî öèãàíèòå ñà ïî-ðàçëè÷íè îò ïàòðóëèðàùèòå, êîèòî òîé îïèñâà êàòî “äåêëàñèðàíè, íåîáðàçîâàíè, ëèøåíè îò àìáèöèè è íåäîïóñêàíè äî íèêàêâè ñîöèàëíè àñàíñüîðè?”. È âñå ïàê Çþìáþëåâ äúðæè äà ðàçëè÷è åäíèòå öèãàíè îò äðóãèòå, êàòî ãè ðàçäåëÿ íà “áåëè” è “èñòèíñêè”. Çàùî “áåëè”? Ìîæå áè, ñïîðåä íåãî, íÿìà èñòèíñêè áåëè öèãàíè. Òà íàëè áåëèÿò öâÿò å çàïàçåí çà äîáðèòå áåëè õîðà, çà “ðóñèòå àíãåëè”, à öèãàíèòå, âñè÷êè çíàåì, íå ñà äîáðè õîðà. À ìîæå áè íå ìó ñå ùå íàïúëíî äà îïðèëè÷è ÷èñòî áúëãàðñêèòå ìîì÷åòà îò ïàòðóëèòå ñ öèãàíèòå – êîëêîòî è äà ñà ëîøè, òå âñå ïàê ñà áúëãàðè, íå ìîæå äà ñà áàø êàòî öèãàíèòå.

Êàêúâòî è äà å çàìèñúëúò çàä ñëîâîñú÷åòàíèåòî “áåëè öèãàíè”, åäíî å ñèãóðíî, ÷å òîé å, ìåêî êàçàíî, ïîäïëàòåí ñ ðàñîâî-åòíè÷åñêè ïðåäðàçñúäúöè ñïðÿìî ðîìñêàòà îáùíîñò â Áúëãàðèÿ. Çþìáþëåâ åäâà ëè áè ñå ñúãëàñèë ñ òåçàòà, ÷å ñè ñëóæè ñúñ ñúùèÿ åçèê íà îìðàçàòà, ñ êîéòî ïàòðóëèðàùèòå îòðÿäè ìàðøèðóâàò ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ. Òîé öåëè òî÷íî îáðàòíîòî: äà èçîáëè÷è õîðàòà íà Ðàñàòå êàòî “áåëè öèãàíè”, “ïî-åâòèíè äîðè è îò ñúùèíñêèòå öèãàíè”, è òàêà äà ïîêàæå êîëêî îïàñíè çà áúäåùåòî íà Áúëãàðèÿ ìîæå äà ñå îêàæàò òå. Íå ìîãà äà îòðåêà äîáðîíàìåðåíîñòòà íà êðúñòíèêà íà ïàòðóëèòå, íî êàê äà ïðèåìà ðåçóëòàòà? Çþìáþëåâ íå óñïÿâà (íå èñêà?) äà íàçîâå ïàòðóëèðàùèòå ñ èñòèíñêîòî èì èìå – ðàñèñòè, ôàøèñòè, íàöèîíàëèñòè, êñåíîôîáè, à ïðåäïî÷èòà äà òåîðåòèçèðà ïîâåäåíèåòî èì êàòî ñëåäñòâèå îò ñîöèàëíî-êóëòóðíî-îáðàçîâàòåëíîòî èì íàñëåäñòâî. Ñúùî òàêà Çþìáþëåâ íå óñïÿâà (íå èñêà?) äà âèäè ðàñèçìà è íà áúëãàðèòå, êîèòî íå ñàìî, ÷å èìàò äîñòúï äî ñîöèàëíè àñàíñüîðè, à ñà è âèñîêî îáðàçîâàíè è ïîçèöèîíèðàíè ïî íàé-âèñîêèòå åòàæè. Ñàìèÿò ôàêò, ÷å íå ñå íàìåðè ìåæäó áúëãàðñêèòå ïîëèòèöè äîðè åäèí äà ñå èçêàæå â ïðàâ òåêñò ïðîòèâ ôîðìèðàíåòî è äåéñòâèÿòà íà ïàòðóëèòå, ÿñíî ïîêàçâà, ÷å çà íàé-âëàñòíèòå è âëèÿòåëíè èíñòèòóöèè íà Áúëãàðèÿ ðàñèçìúò å áåçîáèäíî ÿâëåíèå. È íàé-âàæíîòî Çþìáþëåâ íå óñïÿâà (íå èñêà?) äà âèäè ðàñèñòêàòà èäåÿ êàòî áúëãàðñêà ðåàëíîñò. “Áúëãàðñêèÿò ðàñèçúì âèíàãè

Обектив | Брой 217

СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ å áèë âíîñåí è äîñåãà íå å óñïÿâàë äà èçáóè”, ïèøå òîé. Â Áúëãàðèÿ íå ñå å ðàæäàë Õèòëåð èëè Ìóñîëèíè, íèòî å èìàëî êîíöëàãåðè— âåðîÿòíî òåçè ôàêòè èìà ïðåäâèä Çþìáþëåâ, îöåíÿâàéêè óñïÿâàíåòî è èçáóÿâàíåòî íà áúëãàðñêèÿ ðàñèçúì. Êàê îáà÷å äà îïðåäåëèì ëèïñàòà è íà åäèí ïîëîæèòåëåí ãåðîé ðîì â êëàñè÷åñêàòà áúëãàðñêà ëèòåðàòóðà; èëè ïðåîáëàäàâàùèòå íåãàòèâíè ñòåðåîòèïè çà ðîìèòå â áúëãàðñêèòå ìåäèè, âêëþ÷èòåëíî è â “24 ÷àñà”, ÷èéòî ãëàâåí ðåäàêòîð å Çþìáþëåâ; èëè ôàêòà, ÷å ïðåáèâàò ðîìè, òóðöè èëè àðàáè ïîñðåä áÿë äåí â öåíòúðà íà ñòîëèöàòà íà Áúëãàðèÿ åé òàêà?

“Íà ÷óæä ãðúá è ñòî òîÿãè ñà ìàëêî”, ãëàñè ñòàðà áúëãàðñêà ïîãîâîðêà. Çà Çþìáþëåâ ÿâíî íå å âàæíî êàêâî ñå ñëó÷âà ñ õîðàòà, êîèòî èìàò íåùàñòèåòî äà ïîïàäíàò â ãðàôàòà “íåõàðåñâàíè” îò òàêèâà êàòî “áåëèòå öèãàíè”. Ïî å âàæíî äà ïîêàæå, ÷å “áåëèòå öèãàíè” ìîæå äà îìúðñÿò èìèäæà íà èíà÷å òîëåðàíòíèÿ áúëãàðèí, íà êîãîòî, ñïîðåä íåãîâèòå äóìè, “ðàñèñòêàòà èäåÿ å ÷óæäà”. Çàòîâà ìîæå áè ñàìèÿò Çþìáþëåâ, êîéòî ÿâíî å èìàë äîñòúï äî ñîöèàëíè àñàíñüîðè, òîëêîâà ëåñíî óïîòðåáÿâà äóìàòà “öèãàíè” â ñëîâîñú÷åòàíèå ñ êàòåãîðè÷íî ïåéîðàòèâåí ñìèñúë – çà äà ïîä÷åðòàå êîëêî äàëå÷ îò ðàñèñòêè èäåîëîãèè å ñàìèÿò òîé.

Дфн Стоян Чапразов е преподавател по литература в щатския университет в Айова, САЩ. Основните му изследователски интереси са насочени към представянето на Балканите във викторианската литература.

Обектив | Брой 217

КИНО

Интервю на Фани Младенова с режисьора Костадин Бонев и сценариста Ивайла Александрова.

Неизговореното предателство срещу Вапцаров „Пет разказа за един разстрел“ е документален филм за пътя на Никола Вапцаров до гарнизонното стрелбище. Работата по сценария продължава 4 години.

Премиерата бе на 14 януари. Филмът спечели “Златен ритон” на XХ фестивал на българското документално и анимационно кино в Пловдив.

Обектив | Брой 217

КИНО Разкажете за началото на филма. Как се роди идеята? Как се случи?

Êîñòàäèí Áîíåâ: Ìîæå äà ïðîçâó÷è êëèøèðàíî, íî èìà ñëó÷àè, â êîèòî ôèëìúò íàìèðà õîðàòà, êîèòî äà ãî ðåàëèçèðàò. Íå ñúì ìèñëèë äà ïðàâÿ ôèëì çà Âàïöàðîâ, âúïðåêè ÷å âèñîêî öåíÿ è îáè÷àì ãîëÿìà ÷àñò îò ïîåçèÿòà ìó. Ïðåäè âðåìå Èâàéëà Àëåêñàíäðîâà ìè ïîêàçà åäèí òåêñò. Áåøå ñïîìåí íà Åëåíà Âàïöàðîâà çà ïîñëåäíèòå äíè, â êîèòî ñèíúò é å áèë æèâ. Â ïúðâèÿ ìîìåíò ñè ìèñëåõìå, ÷å ìîæåì äà íàïðàâèì ôèëì çà íåÿ, çà ìàéêàòà íà ïîåòà. Ñëåä òîâà ïîòúíàõìå â äîêóìåíòèòå çà ïîâå÷å îò òðè ãîäèíè. Ôèëìúò å ãîòîâ è àç èçïëóâàõ, íî Èâàéëà îùå íå å. Òÿ ãîòâè êíèãà íà ñúùàòà òåìà. Èâàéëà Àëåêñàíäðîâà: Ìåí ïðåç öÿëîòî âðåìå ìå å èíòåðåñóâàë ïðîáëåìúò çà òîâà, êîåòî ðåàëíî ñå å ñëó÷èëî ïî âðåìå íà ïðîöåñà, äî ðàçñòðåëà. Äåí ïî äåí, àêî ìîæå ìèíóòà ïî ìèíóòà. Ïúëíàòà èñòèíà çà ïðåäàòåëñòâîòî ìåæäó ñúèäåéíèöèòå, êîåòî å ìíîãî ãîëÿìî, íà âñè÷êè. È íå å èçãîâîðåíî. È êîåòî òîëêîâà ãîäèíè ãóçíî ïðåìúë÷àâàìå. Ìàðèí Ãåîðãèåâ èçâàäè ïîêàçàíèÿòà íà Âàïöàðîâ. Íî ñå áàçèðàøå ñàìî íà äîêóìåíòèòå îò äåëî ¹ 585, ïðè òîâà ñàìî íà ÷àñò îò òÿõ. Èñêàì äà ñå ðàçêàæå çà ñòðàäàíèåòî íà òåçè óïîòðåáåíè òîãàâà õîðà. Êàçâàì „óïîòðåáåíè”, çàùîòî 55 îò òÿõ ñà ïðèñòèãíàëè ñ ïîäâîäíèöè, ñúñ ñàìîëåòè, îò Ìîñêâà, äèðèæèðàíè ñà îò Ìîñêâà è â êðàéíà ñìåòêà ñà åäíî îãðîìíî æåðòâîïðèíîøåíèå, èçáèòè, ïðåâúðíàòè â êúðâàâî ìåñî. Ïî ñúùèÿ íà÷èí äðóãè ñà áèëè èçïðàòåíè è â Ïîëøà, â Àâñòðèÿ, â ×åõèÿ… Ìèñëåõ, ÷å èäåÿòà å íà Ñòàëèí. Íå, îêàçà ñå, ÷å å íà Ãåîðãè Äèìèòðîâ, òîãàâàøíèÿò ãåí. ñåê. íà Êîìèíòåðíà. Èñòîðèÿòà ñ Âàïöàðîâ å ñàìî ÷àñò îò òîâà. Îáà÷å ðàçêàçúò îùå íå å çàâúðøåí. À èäåÿòà çà ìàéêàòà å ñúùî åäíà ãîëÿìà òåìà - ìàéêàòà, êîÿòî èçìèñëÿ ñèíà ñè Âàïöàðîâ-êîìóíèñò, ìàéêàòà, êîÿòî êðèå èñòèíñêèòå ïîêàçàíèÿ íà ñèíà ñè Âàïöàðîâ, ìàéêàòà, êîÿòî âîäÿò ïî „àãèòêè”, çà äà ðàçêàçâà ôèêöèÿòà çà ñèíà ñè Âàïöàðîâ… Колко време ви отне да подберете нужната информация, за да можете да я представите на зрителите по начина, по който я видяхме?

Ê. Á.: Îò îïèò çíàåõ, ÷å íÿìà äà íè áúäå ëåñíî. Íî ðàáîòàòà ïî ôèëìà íàäìèíà âñè÷êèòå ìè î÷àêâàíèÿ.

Ïúðâî áÿõà äåñåòòå òîìà äîêóìåíòè îò ïðîöåñà. Ñëåä òîâà – âñè÷êè âúçìîæíè èçäàíèÿ, çàíèìàâàùè ñå ñ æèâîòà è òâîð÷åñòâîòî íà Âàïöàðîâ. Â Äúðæàâíèÿ àðõèâ ïðåðîâèõìå âñè÷êî çà ïîäâîäíè÷àðèòå è ïðîöåñèòå ïðåç 1942-à. Ïðåõâúðëèõìå ñå íà ìàòåðèàëèòå îò Íàðîäíèÿ ñúä, àðõèâà íà öàðñêàòà ôàìèëèÿ è êàêâî ëè îùå íå. Ïðåðîâèõìå è âîåííèÿ àðõèâ âúâ Âåëèêî Òúðíîâî, â Ìîðñêîòî ó÷èëèùå âúâ Âàðíà, ìóçåèòå â Ñîôèÿ è Áàíñêî, Èíñòèòóòà ïî ëèòåðàòóðà, àðõèâà íà Êîìèíòåðíà è íà Ãåîðãè Äèìèòðîâ. Ñêàíèðàõìå êîëîñàëíî êîëè÷åñòâî ìàòåðèàëè, íÿêîè îò êîèòî ïîëó÷èõà ïóáëè÷íîñò çà ïúðâè ïúò. Çàåäíî ñ ìåí è Èâàéëà ïðåç òåçè òðè ãîäèíè ðàáîòèõà è äâàìà àñèñòåíòè, êàêòî è âñè÷êè èñòîðèöè è ëèòåðàòîðè, êúì êîèòî ñå îáúðíàõìå çà ïîìîù. È. À.: Ðàáîòàòà ñ àðõèâèòå å ìíîãî òðóäîåìêî íåùî. È å ëè÷íî. Çàùîòî èíôîðìàöèÿòà îò öÿëàòà òàçè êàìàðà, çà êîÿòî ãîâîðè Êîöå Áîíåâ, òå÷å ïðåç òåá, ëè÷íî. Äà îòñååø, äà ñå àáñòðàõèðàø, êîëêîòî ìîæåø. À â òîçè ñëó÷àé îãðîìíàòà òðóäíîñò èäâàøå îò ãèãàíòñêèÿ îáåì íà ìàòåðèàëà. Çàùîòî ôàêòèòå ñà ñâúðçàíè è âñè÷êî å âåðèãà. Çà äà ñå ðàçãàäàå, íàêðàÿ Êîöåòî çàïî÷íà äà ïðàâè ñõåìè è äà ëåïè ñíèìêèòå, êàêòî Ãåøåâ… Имахте ли затруднения при намирането и работата с архивните документи, на които се базира филмът? Какви?

Ê. Á.: Ïðîáëåìúò ñ àðõèâèòå å, ÷å ïðåäàäåíèòå îò ÌÂÐ è ÖÊ íà ÁÊÏ ìàñèâè ñà îãðîìíè è âñå îùå íå ñà íàïúëíî îáðàáîòåíè. Òðóäíî ìîæåòå äà ñè ïðåäñòàâèòå ìàñèâèòå îò ïàïêè, êîèòî ÷àêàò äà áúäàò îòâîðåíè. Îòêðèòèòå ìàòåðèàëè íà Àíòîí Þãîâ, Íèêîëà Ïàâëîâ è Èâàí Ìàñëàðîâ áÿõà ÷èñòà ñëó÷àéíîñò. Íî òå ìíîãî íè ïîìîãíàõà. È. À.: Íà ìåí ìè òåæè, ÷å èìà âñå îùå ñêðèòè äîêóìåíòè. Òàêà è íå „ïèïíàõìå” äîêóìåíòèòå îò ò. íàð. „âúòðåøåí ïðîöåñ”. Ñëåä ïðèêëþ÷âàíå íà ðàçïèòèòå îò Ãåøåâ, â Öåíòðàëíèÿ ñîôèéñêè çàòâîð êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ å îðãàíèçèðàëà ðàçïèò íà Íèêîëà Âàïöàðîâ, íà Ãåîðãè Ìèí÷åâ, Àíòîí Èâàíîâ è äðóãèòå. Öåëòà å äà ñå èçÿñíè êîé êàêâî å êàçàë, êîé êîãî å ïðåäàë… Êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ å ïîèñêàëà îò Âàïöàðîâ äà ïîåìå ãîëåìèÿ äÿë îò âèíàòà ïî òîçè ïðîöåñ, êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ñàìà ãî ïðèíàñÿ â æåðòâà, çàùîòî çà íåÿ Âàïöàðîâ

Обектив | Брой 217

НЕИЗГОВОРЕНОТО ПРЕДАТЕЛСТВО СРЕЩУ ВАПЦАРОВ

ãîâîðÿ çà òàçè ëèïñà. Íèêîé îùå íå å ðåàãèðàë. Èñêðåíî áèõ ñå ðàäâàë, àêî ñå îêàæå, ÷å ïðîïóñêúò å ìîé, íî äà ãè èçâàäÿò. Íî ñå ñúìíÿâàì, ÷å ùå ñå ñëó÷è. È.À.: Îïðåäåëåíî èìàì óñåùàíå çà ðîâåíå. Íàïðèìåð, ëèïñâàõà ïîêàçàíèÿòà íà Ëú÷åçàð Àâðàìîâ â äåëîòî íà ïàðàøóòèñòèòå, êîéòî âïîñëåäñòâèå ñå èçäèãà â ïàðòèéíàòà éåðàðõèÿ. Ñëó÷àéíî ëè å, ÷å è 3-òå ïúðâè ñòðàíèöè îò ïîêàçàíèÿòà ïðåä Íàðîäíèÿ ñúä íà Èâàíêà Äèìèòðîâà, êîÿòî å íåãîâà ñúïðóãà, ñúùî ëèïñâàò? Ïîíåæå ñúì ðîâèëà è â Äåëî ¹ 6 íà Íàðîäíèÿ ñúä, íà èíòåëåêòóàëöèòå, äîêàòî ïèøåõ êíèãàòà ñè „Ãîðåùî ÷åðâåíî”, òàì çàáåëÿçàõ ñúùî ëèïñà íà àäâîêàòñêè ïëåäîàðèè è ñâèäåòåëñêè ïîêàçàíèÿ íà çàùèòàòà. Êàê ñå ïîâòàðÿ, â äâà ðàçëè÷íè ñúäà, ôàøèñòêè è êîìóíèñòè÷åñêè! Íàé-âåðîÿòíî å, çàùîòî è â åäèíèÿ, è â äðóãèÿ ñëó÷àé èçõîäúò å áèë ïðåäîïðåäåëåí. Ñìúðòåí.

íå å öåíåí êàäúð. Òîé íå å îò çíà÷åíèå… Ñåãà ïèøà êíèãà çà òîçè ïðîöåñ. Íàäÿâàì ñå òåçè äîêóìåíòè åäèí äåí äà áúäàò íàìåðåíè. Çàùîòî èñòèíàòà òðÿáâà äà èçëåçå íà ÿâå. Смятате ли, че тези архиви са пълни, като се има предвид намесата на партията през 90-те години в прочистването им?

Ê.Á.: Òðóäíî ìè å äà ïðåöåíÿ, òîâà áè ìîãúë äà íàïðàâè ÷îâåê, êîéòî å áèë çàïîçíàò ñ ìàòåðèàëèòå â íà÷àëîòî íà 50-òå ãîäèíè, íî òàêèâà æèâè ïðàêòè÷åñêè íÿìà. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå, ÷å â ìàòåðèàëèòå îò ïðîöåñà ëèïñâàò àäâîêàòñêèòå ïëåäîàðèè, êàêòî è ñâèäåòåëñêèòå ïîêàçàíèÿ íà çàùèòàòà. Äàëè òå ñà áèëè íàëè÷íè ïî-ðàíî, àç íå ìîãà äà êàæà, íî ôàêò å, ÷å äíåñ ãè íÿìà. Òàêà è íå óñïÿõ äà ñòèãíà äî äíåâíèöèòå íà Ñîôèéñêèÿ öåíòðàëåí çàòâîð çà 1942 ã. Áÿõà ìè ïðåäîñòàâåíè ñàìî òåçè ñëåä 1944 ã. Àáñîëþòíî íåÿñíà å ñúäáàòà íà ôîòîàðõèâà íà Äèðåêöèÿòà íà ïîëèöèÿòà, êàêòî è íà äàêòèëîñêîïè÷íèÿ îòäåë. Îòêðèõ èíñòðóêöèÿ êàê äà ñå ñúõðàíÿâàò ìàòåðèàëèòå, íî ïîëèöåéñêèòå ñíèìêè è ïðúñòîâèòå îòïå÷àòúöè ñà èç÷åçíàëè âäúí çåìÿ. Îòêàêòî å ãîòîâ ôèëìúò, àç íåïðåêúñíàòî

Във филма „Пет разказа за един разстрел“ се твърди, че Вапцаров не е бил член на комунистическата партия. Може ли през документите и личните спомени, какъвто е разказът на Елена Вапцарова, адекватно да се реконструира политическият профил на поета Никола Вапцаров?

Ê. Á.: Ïðåç ãîäèíèòå ñà ñå íàòðóïàëè îãðîìíî êîëè÷åñòâî ñïîìåíè, ïîíÿêîãà âçàèìíî èçêëþ÷âàùè ñå. Íî ïîëèòè÷åñêèÿò ïðîôèë íà Âàïöàðîâ ìîæå äà áúäå ðåêîíñòðóèðàí. Íÿìà ñúìíåíèå, ÷å òîé, ïîäîáíî íà ïîâå÷åòî ëåâè èíòåëåêòóàëöè, å áèë óáåäåí àíòèôàøèñò è ïðèâúðæåíèê íà Ñúâåòñêèÿ ñúþç. Íî ïîåçèÿòà ìó íå å ðàçïîçíàòà êàòî „ïðîãðåñèâíà” îò íîðìàòèâíàòà ïàðòèéíà êðèòèêà. Òîäîð Ïàâëîâ å ïîäìèíàë ñòèõîâåòå ìó ñ ìúë÷àíèå, âúïðåêè ÷å å ïîëó÷èë ñòèõîñáèðêàòà. È. À.: Òîäîð Ïàâëîâ å áèë ïî-ìàëêèÿò ïðîáëåì. Âúïðîñúò å, ÷å íàé-áëèçêèòå ìó ïðèÿòåëè îò èíòåëåêòóàëíèÿ êðúã, îò ëåâèÿ, ñà ìúë÷àëè. Ñîáñòâåíàòà ìó ìàéêà â ïèñìî çà íîâîèçëÿçëàòà ñòèõîñáèðêà „Ìîòîðíè ïåñíè” ìó êàçâà: „Äàíî íàïèøåø ïî-õóáàâà êíèãà!”. Íåäîîöåíÿâàíåòî å ãîëÿìàòà ìó äðàìà, áèëî å ïî-âàæíî îò òîâà äà å æèâ èëè ìúðòúâ. Çàòîâà âúïðîñèòå êúì Åëèñàâåòà Áàãðÿíà íà ïðîöåñà ñà: „Äîáúð ïîåò ëè å Âàïöàðîâ?” è „Ïàòðèîòè÷íà ëè å ïîåçèÿòà ìó?”. Òîâà ñà ëè÷íî

Обектив | Брой 217

КИНО íåãîâè ïèòàíèÿ, èçïèñàíè íà õàðòèÿ, èìà ãè â äîêóìåíòà ïðè îïðåäåëÿíå íà çàùèòíèöèòå ìó. Áàãðÿíà â îòãîâîð å êèìíàëà äâà ïúòè ñ ãëàâà, ïî çàïàäåí ìàíèåð. Филмът е първият опит да се представи ролята на Москва и задграничните нелегални структури, на цяло едно политическо задкулисие на съдебния процес, довел до екзекуцията на Никола Вапцаров. През същата 1942 г. е изпълнена смъртната присъда и на генерал Владимир Заимов, за когото също знаем, че цар Борис Трети е отхвърлил молбата му за помилване. Защо досега се премълчават истините за тези процеси?

Ê.Á.: Íàñëåäíèöèòå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ ñà ðåâíèâè êúì ñîáñòâåíàòà ñè èñòîðèÿ. Òå ñå äúðæàò êàòî ñåêòà è íå ïîçâîëÿâàò íà âúíøíè õîðà äà ðîâÿò â ìèíàëîòî èì è äà çàäàâàò âúïðîñè. ×îâåê òðÿáâà äà å ñëÿï, çà äà íå îòêðèå âúòðåøíàòà âðúçêà ìåæäó òðèòå ãîëåìè ïðîöåñà ïðåç 1942 ã. – ñðåùó ïîäâîäíè÷àðèòå, ñðåùó ÖÊ íà ÁÐÏ è ñðåùó Âëàäèìèð Çàèìîâ. Çàùî öàð Áîðèñ å îòõâúðëèë ìîëáèòå å âàæåí âúïðîñ, íî èñòîðèèòå, êîèòî ñå ðàçêàçâàò, ñà ïðîòèâîðå÷èâè è â ãîëÿìà ñòåïåí íåäîñòîâåðíè. Èñòèíàòà ùå èçëåçå íàÿâå, êîãàòî ñå ïîÿâÿò äîêóìåíòè, ïîòâúðæäàâàùè åäíî, èëè äðóãî. È.À.: Íåêà íà òîçè âúïðîñ äà îòãîâîðÿò ñàìèòå òå, íàñëåäíèöèòå. Какви зрители търси вашият филм – младото поколение,

историци, филмови експерти, накрая - разбираем ли е за западния свят?

Ê.Á.: Èíòåðåñúò êúì ôèëìà å ãîëÿì. Èñêðåíî ñå ðàäâàì íà ìëàäèòå õîðà â ñàëîíà, çàùîòî óñòàíîâÿâàì, ÷å òå ïðèåìàò ïîñëàíèÿòà íà ôèëìà áåç èçêðèâÿâàíèÿ. À èíà÷å, äîêàòî ãëåäà ôèëìà, âñåêè âèæäà ñâîÿ Âàïöàðîâ, ñúãëàñÿâà ñå èëè íå ñ íàøèòå òåçè, ïëà÷å èëè èçëèçà âúçìóòåí ïî ñðåäàòà íà ïðîæåêöèÿòà, íî ôèëìúò íÿìà ðàâíîäóøíè çðèòåëè. È. À.: ×îâåøêàòà òðàãåäèÿ å ðàçáèðàåìà íà âñåêè åçèê. À ôèëìúò ìíîãî äåéñòâà íà åìîöèÿòà. Ìèñëÿ, ÷å òðÿáâà äà èçëåçå íàâúí, ìîæå áè íà ôåñòèâàëè. Èëè ïúê ÷ðåç áúëãàðñêèòå êóëòóðíè öåíòðîâå, íî íÿêîé òðÿáâà äà ñå ñåòè çà òîâà… Òîçè ôèëì òðÿáâà äà âèäÿò áúëãàðèòå â ÷óæáèíà.

Фани Младенова е студент по социология и стажант в БХК.

Обектив | Брой 217

КИНО Зелма Алмалех,

Ще сподели ли филмът за чичо Тони неговата съдба? На 25 февруари се навършва една година от смъртта на Антоний Траянов, герой на авторките Весела Казакова и Мина Милева в документалния им филм „Чичо Тони, Тримата глупаци и ДС”.

Ñëåä ïðåìèåðàòà íà ôèëìà ïî âðåìå íà 27-àòà Êèíîìàíèÿ íà 25 íîåìâðè äâåòå ìëàäè æåíè èçëÿçîõà ìàëêî ïðèòåñíåíè íà ñöåíàòà íà êèíî „Ëþìèåð” ïðåä ïóáëèêàòà íà ïðåïúëíåíàòà çàëà. „Òîâà å ôèëì çà ìîÿ ó÷èòåë è íèå ãî ïðàâèì ñåãà è â íåãîâà ïàìåò. Òúæíî å, ÷å íå ãî äîæèâÿ”, êàçà Ìèíà. Ñàìîòî çàãëàâèå íå ñàìî çà ïîñâåòåíèòå îòâåæäà â åäíî äðóãî âðåìå – ïðåç 70-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê, êîãàòî å åäèí îò íàé-òðèóìôèðàùèòå ïåðèîäè çà áúëãàðñêîòî àíèìàöèîííî êèíî, íî òîâà å è âðåìåòî íà ÄÑ, íà ïàðòèéíèòå ôóíêöèîíåðè. Â òåçè ñðåäè ñå ðåøàâà êîé ìîæå è êîé íå ìîæå. Ìàëöèíà, è òî îò íàé-òàëàíòëèâèòå áúëãàðñêè òâîðöè

íå ñàìî â àíèìàöèîííîòî êèíî, ñå ñúïðîòèâëÿâàò íà òîâà. Ôèëìúò äèñêðåòíî íàáëþäàâà òàéíèòå è ïîëèòè÷åñêèòå çàâèñèìîñòè çàä êóëèñèòå íà ïðî÷óòàòà áúëãàðñêà àíèìàöèîííà øêîëà. Åäíè àâòîðè ñå ïîëçâàò ñ ïðèâèëåãèè, à äðóãè – êàòî ×è÷î Òîíè, êàêòî ãî íàðè÷àò ñòóäåíòèòå ìó – îñòàâàò â ñÿíêà. Èìåòî íà Àíòîíèé Òðàÿíîâ å áèëî ìàõàíî îò ìíîãî çíàêîâè ôèëìè. Òîé å ñúçäàòåë íà Ñúí÷î è „Ëåêà íîù, äåöà”, ðàáîòèë å â òàíäåì ñ ãîëåìèÿ Äîíüî Äîíåâ â „Óìíî ñåëî“, „Äåôàêòî“, ÷àñò îò „Òðèìàòà ãëóïàöè“. Íî êîãàòî èñêà äà íàïðàâè ñâîÿ ôèëì, äà îñúùåñòâè ñâîÿ ïðîåêò, íå ìó ðàçðåøàâàò è òîé îòêàçâà ïîâå÷å äà ðàáîòè ñ Äîíüî Äîíåâ.

Обектив | Брой 217

КИНО Óâîëíÿâàò ãî è òðè ãîäèíè ÷è÷î Òîíè ðàáîòè êàòî áåòîíäæèÿ íà ñòðîÿùèÿ ñå òîãàâà ßïîíñêè õîòåë â Ñîôèÿ, ñåãà „Êåìïèíñêè”. Òîâà å åäèí îò íàéñèëíèòå ìîìåíòè âúâ ôèëìà – çà äîñòîéíñòâîòî è ãîðäîñòòà íà åäèí ÷îâåê â åäíè ñúâñåì íåëåêè âðåìåíà, êîãàòî äà êàæåø „íå” â òàêàâà ñèòóàöèÿ, îçíà÷àâàøå íàé-ìàëêîòî êðàé íà ëþáèìàòà ïðîôåñèÿ. È çàùî, áèõà ïîïèòàëè äíåøíèòå ïîêîëåíèÿ – çàðàäè ëîø ïðîèçõîä, áàùà ìó ó÷èë è çàâúðøèë â ÷óæáèíà ïðåäè 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. È íåùî äðóãî, êîåòî å íåçàáðàâèìî â „×è÷î Òîíè, Òðèìàòà ãëóïàöè è ÄÑ” – íåâåðîÿòíîòî êîëè÷åñòâî êëàñèðàíè ïî ôèëìè è åïèçîäè íåãîâè ðèñóíêè, âñúùíîñò êàäúð ïî êàäúð çà àíèìàöèîííèòå ôèëìè. Òîâà íå å âðåìåòî íà êîìïþòðèòå, à ðèñóâàíå êàäúð÷å ïî êàäúð÷å. Àâòîðêèòå ïîêàçâàò âñúùíîñò „ðàæäàíåòî” íà òîëêîâà ïîïóëÿðíèòå ôèëìè, îáè÷àíè è èçó÷àâàíè íå ñàìî â Áúëãàðèÿ, íî è â öåëèÿ ñâÿò. Ñàìî ìîæåì äà ïðåäïîëàãàìå êàêúâ òðóä è êàêâà âñåîòäàéíîñò ñå êðèå çàä òåçè ñòîòèöè äåáåëè ïàïêè â äîìà ìó, ïîäðåäåíè ïðåöèçíî êàòî íåçåìíè ñúêðîâèùà, êàêâèòî è ñà, çàùîòî ñà èñòèíñêèÿò äîêóìåíò çà íåãîâîòî òâîð÷åñòâî. „Íåùàòà ñå ñëó÷âàò â åêèï, âèíàãè å áèëî òàêà è ñåãà íàøàòà öåë â ñëó÷àÿ ñ „÷è÷î Òîíè” å äà ïîêàæåì åêèïíàòà ðàáîòà. Òîâà ñà õîðà, êîèòî ñà ñâúðøèëè äîñòà îò ïðîèçâåäåíèåòî è ñà áèëè íà ìíîãî âèñîêî íèâî, çà äà áúäàò òîëêîâà óñïåøíè òåçè ôèëìè. Ïðèíîñúò íà ÷è÷î Òîíè â òîçè òåõåí òàíäåì /ñ Äîíüî Äîíåâ/ å èçêëþ÷èòåëåí, òàêà ÷å òîé å íàéäîáðèÿò âòîðè. Òîâà å íàøèÿò íàé-äîáðèÿò âòîðè, çà òåçè õîðà â ñÿíêà èñêàìå äà ðàçêàæåì”, ñïîäåëÿ Âåñåëà Êàçàêîâà. Òîçè óñìèõíàò, âåäúð ÷îâåê äîðè â ñëóæåáíèòå ñè äîêóìåíòè å çàïèñàí êàòî Àíòîí – Àíòîíèé áèëî ìíîãî èòàëèàíñêî… È åäèí âàæåí äåòàéë – Äîíüî Äîíåâ å áèë ñúòðóäíèê íà ÄÑ, Øåñòî óïðàâëåíèå, êàêòî îáíàðîäâà Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà. Âåñåëà è Ìèíà íå êîìåíòèðàò òîçè ôàêò. Êîëåãè è íà äâàìàòà ïðèïîìíÿò âðåìåòî è â íÿêàêâà ñòåïåí ðîëÿòà íà Òîäîð Äèíîâ, êàòî ñåðèîçåí àâòîðèòåò è ôàêòîð â àíèìàöèîííîòî êèíî. Åäèí îò òÿõ, ñúùî êàòî ÷è÷î Òîíè, àíèìàòîðúò Ãåîðãè Äóìàíîâ-Äóìàòà, ñàìî êàçâà „Ïðîùàâàì òè, Äîíüî”. Òîâà å è ôèëì çà ïðîøêàòà è çà îíîâà âðåìå, êîåòî ìèñëèì, ÷å å îòìèíàëî. Íî äàëè å òàêà?

„Öåëòà áåøå ôèëìúò äà îáðèñóâà îíîâà âðåìå. Àç ñúì ìíîãî áëàãîäàðíà íà ÷è÷î Òîíè – òîé ìè å äàë õëÿáà, èìàì ïåðñîíàëíà áëàãîäàðíîñò êúì íåãî, çàùîòî âèæäàì êàê ñúì ñ åäíè ãúðäè íàïðåä çàðàäè òåçè ìàòåìàòèêè, êîèòî ñúì óñâîèëà, áëàãîäàðåíèå íà íåãîâèòå ëåêöèè. Âúîáùå – òîâà å ìîÿòà ÷àñò”, êàçâà îò ñâîÿ ñòðàíà Ìèíà Ìèëåâà. Àíòîíèé Òðàÿíîâ å ïðåïîäàâàë âúâ ÂÈÒÈÇ, íî ãî ãîíÿò, çàùîòî “íÿìàë âèñøå îáðàçîâàíèå”, ïîñëå îòèâà â ÍÁÓ. Äíåñ òâúðäÿò, ÷å òîé íèêîãà íå å èìàë ëåêöèè â Àêàäåìèÿòà, à ñòóäåíòèòå ìó è ñàìàòà Ìèíà Ìèëåâà ïàçÿò òåòðàäêèòå, èçïèñàíè ñ íåãîâè ñúâåòè. Äâåòå ñ Âåñåëà ñà ñìàÿíè îò ðåàêöèèòå íà ñúäíèöèòå íà ôèëìà, îñîáåíî ïî âðåìå ôåñòèâàëà „Çëàòåí ðèòîí” ïðåç äåêåìâðè â Ïëîâäèâ. „Íèå ðàçãëåæäàõìå òåçè íåùà ñ óñìèâêà è ñ áëàãîñò, ñ íÿêàêâî îïðîùàâàíå êúì òîâà âðåìå”, ñïîäåëÿ Âåñåëà Êàçàêîâà. Òîâà ñà ìíîãî òàëàíòëèâè õîðà, íî ñà áèëè ïðîñòî ïðèâèëåãèðîâàíè, íèå íå ãè ñúäèì, êîìåíòèðàò è äâåòå è íàèñòèíà òîâà å òàêà. Âúâ ôèëìà èìà óñìèâêà, äîáðîòà, òúãà è áëàãîäàðíîñò êúì ó÷èòåëÿ. „Òå „îáâèíèòåëèòå” ñå äúðæàò òàêà. Öåëòà å ïðîñòî äà íÿìà òàêúâ ôèëì, òîâà å îñíîâíàòà öåë. ×óäíî ìè å”, îò÷èòà Ìèíà. Íî ïëàíèðàò íàöèîíàëíî òóðíå íà „×è÷î Òîíè…” ñ äèñêóñèè è ðàçãîâîðè. Ïðèòåñíÿâàò ñå çà ñúäáàòà íà ôèëìà, ñìÿòàò, ÷å ñòðàõúò îòïðåäè 25 ãîäèíè íå å îòìèíàë. Íî âñå ïàê ñìå 2014 ã., äîïúëâàò àâòîðêèòå. Ôèëìîâàòà àêàäåìèÿ îòêàçâà äà ïðèåìå ôèëìà “×è÷î Òîíè, Òðèìàòà ãëóïàöè è ÄÑ” çà ãîäèøíèòå ñè íàãðàäè. Êúäå íè âðúùà âñè÷êî òîâà è ìîæå ëè 25 ãîäèíè ñëåä ïðîìåíèòå âñå îùå ðåàëíî äà íÿìà ñâîáîäà íà ìíåíèÿ, íà ñëîâî, íà èçêàç...”, êàçâà Âåñåëà Êàçàêîâà. Ñàìè, ñ òÿõíàòà êîìïàíèÿ Activist38, ôèíàíñèðàëè ôèëìà â êîïðîäóêöèÿ ñ: Áúëãàðñêà íàöèîíàëíà òåëåâèçèÿ è ÍÎÂÀôèëì è ñ ïîäêðåïà çà ðàçâèòèå íà ÍÔÖ. Ïî òàçè ïðîãðàìà ïîëó÷èëè 6 000 ëåâà, ñ êîèòî çàâåëè ÷è÷î Òîíè íà àíèìàöèîííèÿ ôåñòèâàë â Çàãðåá è òîé áèë ìíîãî ùàñòëèâ. Îïåðàòîðè íà ôèëìà ñà Ïëàìåí Ãåëèíîâ è Âàñèëåíà Ãîðàíîâà, àíèìàöèÿ Àíòîíèé Òðàÿíîâ è Ìèíà Ìèëåâà, ìîíòàæ Äîíêà Èâàíîâà, êîìïîçèòîð Åìèëèÿí Ãàöîâ, çâóê Àëåêñàíäúð Ñèìåîíîâ.

Зелма Алмалех е журналист, документалист, член на БХК.

Обектив | Брой 217

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС

Михаил Иванов

Последното престъпление на „възродителния процес” Íà 17 ÿíóàðè â íîâàòà ñåìèíàðíà çàëà íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò ñå ñúñòîÿ ïðåäñòàâÿíå íà äîêóìåíòàëíèÿ ñáîðíèê „Äúðæàâíà ñèãóðíîñò – Ñìÿíàòà íà èìåíàòà – Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ (1945 – 1990 ã.)”, äâóòîìíî èçäàíèå íà Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà (â êíèæíî òÿëî è ðàçøèðåí åëåêòðîíåí âàðèàíò). Èìåíàòà íà ñúñòàâèòåëèòå, çà ñúæàëåíèå,

íå ñà èçïèñàíè, íî ïî âðåìå íà îáñúæäàíåòî ñå ðàçáðà, ÷å òîé å äåëî íà ìëàäè õîðà – ñëóæèòåëè â êîìèñèÿòà, êàòî ãëàâíàòà ðîëÿ å íà ìëàäàòà èñòîðè÷êà-àðõèâèñòêà Ðîñèöà Ìàðêîâà. Î÷åâèäíà å àìáèöèÿòà íà Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòàòà äà ðàçãúðíå àðõèâèñòêà è äîêóìåíòàëíà äåéíîñò, ïðè êîåòî äà ñå ðàç÷èòà, êàêòî íà ïîêàíåíè îòâúí àâòîðè, òàêà,

Обектив | Брой 217

ПОСЛЕДНОТО ПРЕСТЪПЛЕНИЕ ...

è òî âúâ âñå ïî-ãîëÿìà ñòåïåí, íà ïðèâëå÷åíè íà ðàáîòà â êîìèñèÿòà ñïåöèàëèñòè. Áåçñïîðíî åäíî íà÷àëî âå÷å å ïîñòàâåíî. Òîâà ïîðàæäà íàäåæäàòà, ÷å ìîæå áè íàé-ïîñëå ó íàñ ùå áúäå ñúçäàäåí òàêà ëèïñâàùèÿò „Èíñòèòóò çà ïàìåòòà”. Êîãàòî âå÷åðòà ñå ïðèáðàõ â êúùè, âåäíàãà çàïî÷íàõ äà ÷åòà è ïðåãëåæäàì òåêñòîâåòå. Çà äà ñå îáõâàíå âñè÷êî, êàòî ñå èç÷åòå ïîäðîáíî, ñå èñêà ìíîãî ðàáîòà, çàùîòî åëåêòðîííèÿò âàðèàíò ñúäúðæà îáùî 2 843 pdf ñòðàíèöè. Îñòàíàõ ñ âïå÷àòëåíèåòî, ÷å å íàïðàâåíî íåùî ïîëåçíî. Ïî òîçè íà÷èí ñå äîïúëâà ñ íîâè âàæíè äîêóìåíòè âå÷å áîãàòàòà äîêóìåíòàëíà êíèæíèíà çà ïîëèòèêàòà íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì êúì òóðöèòå, ïîìàöèòå è ðîìèòå. Òóê òðÿáâà äà ñå ñïîìåíàò äâàòà òîìà íà Èñêðà Áàåâà è Åâãåíèÿ Êàëèíîâà „Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ”, ñáîðíèöèòå íà Âåñåëèí Àíãåëîâ „Àñèìèëàòîðñêàòà êàìïàíèÿ ñðåùó òóðñêîòî íàöèîíàëíî ìàëöèíñòâî â Áúëãàðèÿ (1984 – 1989)”, „Ïðîòåñòíèòå àêöèè íà òóðöèòå â Áúëãàðèÿ (ÿíóàðè – ìàé 1989 ã.)”, „Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ñðåùó íåôîðìàëíèòå îðãàíèçàöèè â Áúëãàðèÿ (1987 – 1989) è ðàçáèðà ñå ïðåäèçâèêâàùèÿ è äíåñ âúëíåíèå ó ìåí ñáîðíèê ñ èíòåðâþòà è ðåïîðòàæè íà Ðóìÿíà Óçóíîâà „Íÿêîãà, â 89-à” (â êíèæåí è ðàçøèðåí åëåêòðîíåí âàðèàíò), ñúñòàâåí îò Ëèëÿíà Àëåêñàíäðèåâà. Íå ñà ìàëêî è èíòåðíåò-ñòðàíèöèòå, íà êîèòî ñå ïîìåñòâàò äîêóìåíòè ïî òåìàòà. Èçâúðøåíîòî îò íàøèòå äîêóìåíòàëèñòè êàòî ÷å ëè âå÷å å äîñòàòú÷íî, çà äà ñå ðåêîíñòðóèðà òîçè âàæåí ðàçäåë îò áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ â ïåðèîäà ìåæäó 1984 è 1989 ã. Îñòàâàùèòå ïðàçíè ìåñòà â ïúçåëà âå÷å áèõà ìîãëè äà ñå çàïúëíÿò ñúñ ñïîìåíèòå è èíòåðâþòàòà íà îñíîâíèòå ó÷àñòíèöè â áîðáàòà ñðåùó ðåæèìà çà äåìîêðàòè÷åí ïðåõîä è åòíîêóëòóðíè ïðàâà. Òàêèâà ñïîìåíè è èíòåðâþòà âå÷å ñå ïîÿâèõà, êàòî ïðîäúëæàâàò äà ñå ìíîæàò. Íÿêîé áè äîáàâèë – ñúñ ñïîìåíèòå è èíòåðâþòàòà è íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðåïðåñèâíàòà ìàøèíà ïî òîâà âðåìå è ùå áúäå ïðàâ, íî çà òîâà íÿìà çàùî äà ñå ïðèòåñíÿâàìå – èìà âå÷å íåìàëêî ñú÷èíåíèÿ, êîèòî ïðåäñòàâÿò âúçãëåäà íà òàçè ñòðàíà â ñúáèòèÿòà. Êîãàòî ïðèâúðøâàõ íà òðåòèÿ äåí ñ ïðåãëåäà è íà âòîðèÿ òîì, ïîãëåäúò ìè ñ èçíåíàäà ñå ñïðÿ âúðõó äîêóìåíò, ñúäúðæàù èíôîðìàöèÿ, êîÿòî òúðñåõ îòäàâíà. Òîâà áåøå èçãîòâåíà îò Øåñòî óïðàâëåíèå íà ÄÑ „Èíôîðìàöèÿ, îòíîñíî íÿêîè ïðîáëåìè â îðãàíèçàöèÿòà ïî ïðåíàñî÷âàíåòî,

òðàéíîòî óñòðîéâàíå è êîíòðàðàçóçíàâàòåëíîòî îáåçïå÷àâàíå íà ïîòîìöè íà èñëÿìèçèðàíèòå â ìèíàëîòî áúëãàðè”. Ñòðîãî ñåêðåòíèÿò ìàòåðèàë å ñ ðåãèñòðàöèÿ îò 29 îêòîìâðè 1989 ã., ïîäïèñàíà îò íà÷àëíèêà íà óïðàâëåíèåòî ãåíåðàë-ëåéòåíàíò À. Ìóñàêîâ. Èíôîðìàöèÿòà ìå âúðíà ñ 24 ãîäèíè íàçàä – â êðàÿ íà 1989 ã., êîãàòî â îáùèÿ ïîòîê íà íåôîðìàëíè îðãàíèçàöèè èçãðàæäàõìå Êîìèòåòà çà íàöèîíàëíî ïîìèðåíèå – îðãàíèçàöèÿ, â êîÿòî ñå áÿõìå ñúáðàëè õîðà îò ðàçëè÷íè íàðîäíîñòè ñ æåëàíèå äà ïîìîãíåì åòíè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ ó íàñ äà ñòàíàò äîáðè. Â îíåçè äíè ìè ñå îáàäè Ñîëîìîí Ïàñè è ïîèñêà äà ìå çàïîçíàå ñ íåãîâ ïîçíàò òóð÷èí – ëåêàð îò Òúðãîâèùå, êîéòî òúðñåøå ïîìîù îò íàñ. Ïî òîâà âðåìå Ìîíè áåøå ñèìïàòè÷íî äðúãëèâî ìîì÷å ñ áóéíà êúäðàâà êîñà è áðàäà, îáëå÷åí ñ òîïúë ïóëîâåð è äúíêè. Íà íèêîãî íå ìó èäâàøå íà óì, ÷å òîâà å áúäåùèÿò ïðåäñåäàòåë íà Àòëàíòè÷åñêèÿ êëóá è âúíøíèÿò ìèíèñòúð, êîéòî ùå ïëà÷å îò óìèëåíèå â îáÿòèÿòà íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Ñèìåîí Ñàêñêîáóðãîòñêè ïðè ïðèåìàíåòî íè â ÍÀÒÎ. Ñðåùíàõìå ñå íà 23 äåêåìâðè (ñúáîòà íàäâå÷åð) â åäíà ñëàäêàðíèöà íà úãúëà íà „Øèïêà” è „Äèìèòúð Ïîëÿíîâ” (ñåãà „Êðàêðà”). Òàêà ñå çàïîçíàõ ñ äîêòîð Îñìàí À÷èêáàøèåâ îò Òúðãîâèùå, êîéòî íè ðàçêàçà íàêðàòêî ñâîÿòà èñòîðèÿ: Ïðåç îêòîìâðè ïðèñòèãàò ó òÿõ äëúæíîñòíè ëèöà, êîèòî äàâàò áðîåíè ÷àñîâå íà ñåìåéñòâîòî äà ñå ïîäãîòâÿò çà çàìèíàâàíå, êàòî âçåìàò íàé-íåîáõîäèìîòî. Àâòîáóñúò áúðçî ñå íàïúëâà ñ õîðà. Òðàíñïîðòèðàò ãè çàåäíî ñ äðóãè îò Òúðãîâèùå â Ñåâåðîçàïàäíà Áúëãàðèÿ, êúäåòî ãè ðàçêâàðòèðóâàò ïî ñåëàòà. Ñëåä ïðîìÿíàòà íà 10 íîåìâðè À÷èêáàøèåâè ñå âðúùàò â Òúðãîâèùå, íî íàìèðàò â æèëèùåòî íàñòàíåíè äðóãè õîðà, à òîé ìåæäóâðåìåííî å îñòàíàë áåç ðàáîòà. Ñëåä êàòî ñå ðàçäåëèõìå, íèå ñ Ìîíè îòèäîõìå â óíèâåðñèòåòà, êúäåòî â åäíà îò àóäèòîðèèòå ñå ïðîâåäå âòîðîòî ñúáðàíèå íà êîìèòåòà, íà êîåòî òðÿáâàøå äà ñè èçáåðåì ðúêîâîäñòâî. Â êðàÿ íà ñúáðàíèåòî òîé, êàêòî ñå áÿõìå óãîâîðèëè, ðàçêàçà ïðåä âñè÷êè çà íàøàòà ñðåùà.

Обектив | Брой 217

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС Ïî-êúñíî âúâ âåñòíèê „Íîâà ñâåòëèíà” ñå ïîÿâèõà ðåïîðòàæè, êîèòî ðàçêàçâàõà è çà äðóãè ïîñòðàäàëè ïî ñúùèÿ íà÷èí, êàêòî äîêòîð À÷èêáàøèåâ è íåãîâîòî ñåìåéñòâî. Çàïàçèë ñúì äâå èçðåçêè îò âåñòíèêà, ñ ðàçêàçè çà òÿõíàòà ñúäáà. Åòî íÿêîè èçâàäêè:[1] Âåñòíèê „Íîâà ñâåòëèíà” îò 20 ìàðò 1990 ã., „Îò èçâîðèòå íà òîòàëèòàðèçìà. Èçãíàíèå çà íåïîñëóøíèòå”, àâòîð Åìèë Ìàêñèìîâ (êîðåñïîíäåíò îò Òúðãîâèùå): „…Îùå íà 12 îêòîìâðè 65 ñåìåéñòâà îò Òúðãîâèùå, äåñåòêè îò ãðàä Îìóðòàã, ïîä ìèëèöèîíåðñêà ñòðàæà áÿõà èçêàðàíè îò äîìîâåòå èì. Äåñåòêè ðàáîòíèöè áÿõà ïðèíóäåíè äà íàïóñíàò ìàøèíèòå, öåõîâåòå, ôåðìèòå, áåç äà çíàÿò ïðè÷èíèòå… Ñëåä îáÿä íà ñúùèÿ äåí çåìÿòà íà „ñáîðíèÿ ïóíêò” êðàé Ëèëÿê ñå íàïîè ñúñ ñúëçèòå íà èíòåðíèðàíèòå è òåõíèòå èçïðàùà÷è. Íåêà äà íå áúäåì ãîëîñëîâíè è äà ïîäêðåïèì êàçàíîòî ñ êîíêðåòíè ôàêòè:

Ìàðèíîâ ñ âñè÷êèòå ïàñïîðòè íà ñåìåéñòâîòî. Âúðíà ñå ñëåä äâà ÷àñà ñ òîâàðíà êîëà. Êàçà, ÷å áúðçî òðÿáâà äà íàòîâàðèì áàãàæà, èíòåðíèðàò íè. Äåòåòî ìè òîãàâà áåøå íà 20 äíè. Òðúãíàõìå ñ òðè áóðêàí÷åòà êèñåëî ìëÿêî, íå íè äàäîõà âúçìîæíîñò äà âçåìåì äîðè âîäà. Â ñ. Áóòàí, Ìèõàéëîâãðàäñêî, áÿõìå íàñòàíåíè â åäíà áàðàêà, âñÿêà ñóòðèí ìîëåõ êìåòà çà åäíî áóðêàí÷å êèñåëî ìëÿêî. Áëàãîñëàâÿìå 10 íîåìâðè. Âúðíàõìå ñå îòíîâî â ðîäíîòî ìÿñòî. Â æèëèùåòî íè, çà êîåòî ïî òðè ïúòè íà äåí èäâàõà ñïåöèàëèñòè è íè àãèòèðàõà äà ãî ïðîäàäåì, ñåãà æèâåÿò äðóãè õîðà…” Âåñòíèê „Íîâà ñâåòëèíà” îò 18 äåêåìâðè 1990 ã., „Êàçàíà äóìà, õâúðëåí êàìúê!”, àâòîð Ìåõìåò Ñàíñàðîâ: „…Êóëìèíàöèÿòà íà çëîòî èäâà ñëåä åäíî ñúâåùàíèå íà 10 îêòîìâðè 1989 ãîäèíà â Îáëàñòíèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ â Ðàçãðàä, êúäåòî å áèë ðàçãëåäàí äîêóìåíòúò íà ÖÊ íà ÁÊÏ „Çà íÿêîè àêòóàëíè ñúáèòèÿ è òÿõíîòî âúçäåéñòâèå âúðõó ïðåóñòðîéñòâîòî”.[2] Èçâîäèòå íà „äðóãàðèòå” ñà: •

Íåëè Ìèëàíîâà, ðàáîòíè÷êà â ñòîëà íà êîëåêòèâíîòî çåìåäåëñêî ñòîïàíñòâî â ñ. Áèñòðà: Íàñèëà áÿõìå èçêàðàíè îò æèëèùåòî, êîåòî å âåäîìñòâåíî íà ñòðîèòåëíà ôèðìà „Ïîëÿíèöà”. Ñúïðóãúò ìè Èâàí ïî ïðîôåñèÿ å ñòðîèòåëåí ðàáîòíèê, íî å òðóäîóñòðîåí ïî áîëåñò. Íÿêîëêî äíè ïðåäè äà áúäåì èíòåðíèðàíè ïîëó÷è áúáðå÷íà êðèçà è ïîñòúïè â áîëíèöà. Èçãîíèõà ãî ïî ïèæàìà, íå ìó äàäîõà âúçìîæíîñò äîðè äà ñè îáëå÷å äðåõèòå. Èìàìå òðè äåöà – ìîìè÷åòà… Â æèëèùåòî íè â ìîìåíòà æèâåå ñåìåéñòâî ñ åäíî äåòå. Îòíåñîõ âúïðîñà äî ïðîêóðàòóðàòà â Òúðãîâèùå. Ïîëó÷èõìå îòãîâîð, ÷å òîçè âúïðîñ íå å â òÿõíà êîìïåòåíòíîñò, ÷å ñ íåãîâîòî ðåøàâàíå ñå çàíèìàâà îáùèíñêèÿò íàðîäåí ñúâåò. Âèîëåòà Ìàðèíîâà, ìàéêà íà åäíî äåòå êúðìà÷å îò Òúðãîâèùå: Íà 12 îêòîìâðè ñóòðèíòà â 06.00 ÷àñà ñóòðèíòà â àïàðòàìåíòà íè íà óë. „Ðàäåöêè” ¹ 39 äîéäîõà äâàìà ìèëèöèîíåðè. Ïðèáðàõà ñâåêúðà ìè Àòàíàñ

[1] Íÿêîè îò òóðöèòå, çà êîèòî ñòàâà äóìà ïî-äîëó, ñà ñ òåõíèòå „áúëãàðñêè”, èìåíà, êàêòî å â öèòèðàíèÿ òåêñò.

•

Ñëàáà å ðàáîòàòà íà èíòåëèãåíöèÿòà îò ñðåäèòå íà òóðöèòå çà èçÿñíÿâàíå íà ïðîèçõîäà íà òîâà íàñåëåíèå. Çàâðúùàùèòå ñå[3] äà áúäàò íàñî÷åíè íà ðàáîòà è ìåñòîæèâååíå â îíèÿ ðàéîíè íà Áúëãàðèÿ, êúäåòî èìà íóæäà îò ðàáîòíà ðúêà. Äà ñå ïðåìàõíàò óñëîâèÿòà, âîäåùè êúì ñúçäàâàíå íà îáîñîáåíà åòíè÷åñêà îáùíîñò íà òóðöèòå.

Âåäíàãà ñëåä òîâà ñúâåùàíèå âúâ Âÿòîâî ïðèñòèãà Öàíüî Ãàáðîâñêè â êà÷åñòâîòî ñè íà ïúëíîìîùíèê íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò çà Ðàçãðàäñêà è Âàðíåíñêà îáëàñòè… Äàâàì äóìàòà íà Èâàí Õðèñòîâ (Èñìàèë Àïòóëîâ), áèâø ïðåäñåäàòåë íà Èçïúëíèòåëíèÿ êîìèòåò íà Îáùèíñêèÿ íàðîäåí ñúâåò (ÎáÍÑ) âúâ Âÿòîâî: [2] Âñúùíîñò ñòàâà äóìà çà „Ñòàíîâèùå íà Ïîëèòáþðî íà ÖÊ íà ÁÊÏ ïî íÿêîè àêòóàëíè ïðîáëåìè íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ”, ïðèåòî íà 1 ñåïòåìâðè 1989 ã., ÖÄÀ, ôîíä 1á, îïèñ 35, à. å. 183 (âèæ è â Àíãåëîâ, 2008). [3] Ñòàâà äóìà çà òåçè áúëãàðñêè ãðàæäàíè òóðöè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè ìåæäóíàðîäåí ïàñïîðò, ñ êîéòî äà åìèãðèðàò, íî êîèòî íå óñïÿâàò äà ïðåìèíàò áúëãàðî-òóðñêàòà ãðàíèöà ïðåäè Òóðöèÿ äà ÿ çàòâîðè â êðàÿ íà àâãóñò 1989 ã, êàêòî è íà îíåçè, êîèòî, ñëåä êàòî ñà óñïåëè äà çàìèíàò çà Òóðöèÿ, ñà ñå âúðíàëè îáðàòíî.

Обектив | Брой 217

ПОСЛЕДНОТО ПРЕСТЪПЛЕНИЕ ... Ãàáðîâñêè ïðîÿâè èíòåðåñ êàêâî ìþñþëìàíñêî íàñåëåíèå å îñòàíàëî â îáùèíàòà. „40 íà ñòî”, êàçàõ àç. „Ìíîãî å, îòâúðíà òîé. - 70 íà ñòî îò òîâà íàñåëåíèå äà ñå èçñåëè â ðàéîíè, êîèòî ñà îãîëåíè è ïóñòååùè… Íà ðàçãîâîðà ïðèñúñòâàõà Òîäîð Äî÷åâ, ñåêðåòàð íà ÎáÍÑ, è êàïèòàí Íåäêîâ, íà÷àëíèê íà ÌÂÐ… Íà òîâà ñúáðàíèå Öàíüî Ãàáðîâñêè ïðåïîðú÷âà óëòèìàòèâíî äà ñå ïîäãîòâÿò ñïèñúöè íà õîðàòà, êîèòî ùå áúäàò ðàçñåëåíè ïî ñëåäíèòå ïðè÷èíè: •

•

• • •

Ïðîäàëè êúùèòå ñè, çàìèíàëè (çà Òóðöèÿ – á. Ì. È.) è ñå çàâúðíàëè è òåçè, êîèòî íå ñà çàìèíàëè (íå ñà óñïåëè äà ïðåñåêàò ãðàíèöàòà – á. Ì. È.). Êîèòî ñà ó÷àñòâàëè â äåìîíñòðàöèè è ïî âðåìå íà ñúáèòèÿòà (ïðåç ìàé 1989 ã. – á. Ì. È.) ñà èñêàëè ïðàâàòà ñè. Êîèòî, ñïîðåä âëàñòòà, ñà „òâúðäîãëàâè”. Êîèòî ïî âðåìå íà „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ” ñà èçêàçàëè íåñúãëàñèå. Ïðîäàëè êúùèòå ñè ïî ìåñòàòà, êúäåòî ñà æèâååëè è ðàáîòèëè (íî íå ïîëó÷èëè ìåæäóíàðîäåí ïàñïîðò – á. Ì. È.), è ñåãà ñà íà ïîäñëîí ïðè áëèçêèòå ñè ïî ñåëàòà.

êîåòî ñòàíà äóìà â ðåïîðòàæà íà Ìåõìåò Ñàíñàðîâ: ÏÐÎÒÎÊÎË „À” ¹ 183 ÎÒ ÇÀÑÅÄÀÍÈÅÒÎ ÍÀ ÏÎËÈÒÁÞÐÎ ÍÀ ÖÊ ÍÀ ÁÊÏ ÍÀ 1 ÑÅÏÒÅÌÂÐÈ 1989 ÃÎÄÈÍÀ Ïðèñúñòâàò äðóãàðèòå: Òîäîð Æèâêîâ, Ãåîðãè Àòàíàñîâ, Äèìèòúð Ñòîÿíîâ, Äîáðè Äæóðîâ, Èâàí Ïàíåâ, Éîðäàí Éîòîâ, Ïåí÷î Êóáàäèíñêè, Ïåòúð Ìëàäåíîâ, Àíäðåé Ëóêàíîâ, Ãåîðãè Éîðäàíîâ, Ïåòêî Äàí÷åâ, Ñòîÿí Îâ÷àðîâ, Âàñèë Öàíîâ è Åìèë Õðèñòîâ Ïðèñúñòâàò è äðóãàðèòå: Ïåòúð Òàí÷åâ è Ãåîðãè Òàíåâ. ÂÚÏÐÎÑÈ ÍÀ ÄÍÅÂÍÈß ÐÅÄ: 1. Çà íåïîñðåäñòâåíîòî íàñî÷âàíå íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ. ÐÅØÅÍÈß: 1.

2. Ïîñòàâè 10 äíè ñðîê è ñè çàìèíà – ïðîäúëæàâà ðàçêàçà ñè Èâàí Õðèñòîâ. - …Íàïðàâèõà ñå ñïèñúöè è ñå îñòàâèõà íà îäîáðåíèå îò Îáùèíñêèÿ ïàðòèåí êîìèòåò… Òðÿáâàøå äà îñèãóðÿ 68 êàìèîíà çà ñìåòêà íà äúðæàâàòà. Îñèãóðèõ 6. Ïðåç íîùòà íà 16 îêòîìâðè âàëåøå ñèòåí äúæä, à õîðàòà ñè òîâàðåõà áàãàæà. Îò îáùèíàòà áèëè ðàçñåëåíè 8 ñåìåéñòâà, êîèòî îòíà÷àëî ñà áèëè ïðèåòè îò ìåñòíîòî íàñåëåíèå êàòî óáèéöè è ðåöèäèâèñòè. Íî ñêîðî â Ìèõàéëîâãðàäñêîòî ñåëî Ãîðíî Áåëîòèíöè áúëãàðèòå ðàçáðàëè, ÷å òîâà ñà òðóäîëþáèâè è ðîäîëþáèâè õîðà, êîèòî ñ íèùî íå ñå ðàçëè÷àâàò îò òÿõ. Òîâà íàó÷èõ îò èíòåðíèðàíèòå Çàôåð Ðèçàåâ îò ñ. Ãëîäæåâî è Õþñíþ Êþ÷þêîâ îò ñ. Ñìèðíåíñêè. Ïðåäè äà òðúãíåì îòòóê áúëãàðñêèòå íè ïàñïîðòè áÿõà ãðóáî, äî ñêúñâàíå, çà÷åðêíàòè ñ õèìèêàëêà îò ìåñòíèòå îðãàíè. Íà òÿõ ïèøåøå „íåâàëèäåí” – ðàçêàçâàõà äâàìàòà èíòåðíèðàíè.” Â Öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ ñå ïàçÿò ìàòåðèàëèòå îò ñúâåùàíèåòî íà Ïîëèòáþðî îò 1 ñåïòåìâðè, çà

Óòâúðæäàâà Ñòàíîâèùå íà Ïîëèòáþðî íà ÖÊ íà ÁÊÏ ïî íÿêîè àêòóàëíè ïðîáëåìè íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ. Ñåêðåòàðèàòúò íà ÖÊ íà ÁÊÏ è Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò äà ïðèåìàò ïëàí-ãðàôèê çà ïîäãîòîâêàòà íà ðàçðàáîòêè è çà ïðåäïðèåìàíåòî íà ïðàêòè÷åñêè ìåðêè çà îñúùåñòâÿâàíå íà ïðèíöèïíèòå ïîëîæåíèÿ, çàëåãíàëè â Ñòàíîâèùåòî. Ñúñ Ñòàíîâèùåòî äà ñå çàïîçíàÿò ñúñòàâèòå íà ÖÊ è íà ÖÊÐÊ (Öåíòðàëíà êîíòðîëíà ðåâèçèîííà êîìèñèÿ – á. Ì. È.) íà ÁÊÏ è äðóãè ðúêîâîäíè äåéöè â ñòðàíàòà. Íà íåãîâà îñíîâà äà ñå ïîäãîòâè äîêóìåíò, ñ êîéòî äà ñå çàïîçíàÿò âñè÷êè êîìóíèñòè. (ï.) Ò Æèâêîâ

(ÖÄÀ, ôîíä 1á, îïèñ 35, à. å. 183, ë. 1, 2; âèæ è â Àíãåëîâ, 2008) Íà çàñåäàíèåòî íà Ïîëèòáþðî ñà ðàçãëåäàíè „Íÿêîè ñúîáðàæåíèå çà íåïîñðåäñòâåíî íàñî÷âàíå íà âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ” ñ íåóïîìåíàò àâòîð (ñïîðåä Âåñåëèí Àíãåëîâ òîâà å Ïåòúð Ìëàäåíîâ). Åòî åäèí öèòàò îò òåçè „ñúîáðàæåíèÿ”: „…5. Âúïðåêè âñè÷êè òðóäíîñòè ïúðâîñòåïåííà

Обектив | Брой 217

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС çàäà÷à å „áúëãàðèçàöèÿòà” íà îáåçëþäåíèòå ñåëà è îáùèíè. Íåîáõîäèìà å ïðîãðàìà çà ïðîìÿíà íà äåìîãðàôñêàòà êàðòà â òåçè ðàéîíè. • •

Òîçè ïðîáëåì ñå ðåøàâà íà ìåñòíî ðàâíèùå, íî òîé å â êîìïåòåíöèÿòà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Îáñòàíîâêàòà òðÿáâà äà ñå èçïîëçâà îïòèìàëíî, êàòî öåëòà äà áúäå ðàçáèâàíåòî íà ñåëèùíèòå ìþñþëìàíñêè îáùíîñòè ÷ðåç çàñåëíèöè îò äðóãè êðàèùà íà ñòðàíàòà…”

(ÖÄÀ, ôîíä 1á, îïèñ 35, à. å. 183, ë. 61.) Òîçè òåêñò îò ñúîáðàæåíèÿòà íà Ïåòúð Ìëàäåíîâ ïî÷òè äîñëîâíî å âúçïðîèçâåäåí â ñòàíîâèùåòî íà Ïîëèòáþðî. Ïîñòàâåíàòà öåë å ëåêî ñìåê÷åíà: „…öåëòà äà áúäå ñåëèùíèòå îáùíîñòè, â êîèòî æèâåÿò ïîòîìöè íà èñëÿìèçèðàíè áúëãàðè, äà îáùóâàò àêòèâíî ñúñ çàñåëíèöèòå îò äðóãè êðàèùà íà ñòðàíàòà”. Â ñòàíîâèùåòî ïúðâîñòåïåííàòà çàäà÷à âå÷å íå å „áúëãàðèçàöèÿòà”, à „ðåøàâàíåòî íà ìèãðàöèîííèòå ïðîöåñè â îáåçëþäåíèòå îáùèíè è ñåëà â ñúîòâåòñòâèå ñ íàøèòå ïîñòàíîâêè”. (ÖÄÀ, ôîíä 1á, îïèñ 35, à. å. 183, ë. 25; âèæ è â Àíãåëîâ, 2008.)

èçïúëíèòåëíèòå êîìèòåòè íà îáëàñòíèòå íàðîäíè ñúâåòè, ñúãëàñóâàíî ñ Êîìèñèÿòà ïî ÷ë. 3, êàòî èì ñå ïðåäîñòàâÿò ñëåäíèòå ñòèìóëè:...” (ïî-íàòàòúê â òåêñòà íà ïîñòàíîâëåíèåòî ñëåäâà ñïèñúê ñ ïðèìàìëèâè ïðèâèëåãèè, âêëþ÷èòåëíî ïðåäîñòàâÿíå íà æèëèùà, ïðåäîñòàâÿíå íà ãîëåìè áåçëèõâåíè çàåìè, öåëåâî ïðèåìàíå âúâ âèñøè ó÷åáíè çàâåäåíèÿ áåç êîíêóðñ è ò. í.) È òàêà èçãëåæäà, ÷å Ïàðòèÿòà å ïîäåëà íîâ „ïàòðèîòè÷åí” ïî÷èí – äà ïðîâîêèðà ìàñîâî ïðåñåëâàíå íà åòíè÷åñêè áúëãàðè â ðàéîíèòå ñ òóðñêî íàñåëåíèå, ïðèìàìâàéêè ãè ñ ïðèâèëåãèè. Íî â òÿõ íÿìà íèòî äóìà, ÷å „áúëãàðèçàöèÿòà” ùå ñå ïðîâåæäà ÷ðåç íàñèëñòâåíî ðàçñåëâàíå íà òóðñêî íàñåëåíèå îò ðîäíèòå èì ìåñòà â äðóãè êðàèùà íà ñòðàíàòà, êàêòî çíàåõìå îò ðàçêàçà íà ä-ð À÷èêáàøèåâ è ïóáëèêàöèèòå â „Íîâà ñâåòëèíà”. Òî÷íî òàçè ïðàçíîòà â ïúçåëà ñå ïîïúëâà îò ïóáëèêóâàíàòà â íîâîïîÿâèëèÿ ñå ñáîðíèê èíôîðìàöèÿ íà Øåñòî óïðàâëåíèå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò. Îò íåÿ íèå íàó÷àâàìå, ÷å:

Â òîçè äóõ å è ïðèåòîòî îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, ðúêîâîäåí îò Ãåîðãè Àòàíàñîâ, Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 44 îò 11 ñåïòåìâðè 1989 ã. (ÄÂ, áð. 78 îò 1989 ã.). Â íåãî ïî-ñïåöèàëíî ñå ïîñòàíîâÿâà:

„Â èçïúëíåíèå íà Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 44 íà ÌÑ îò 11 ñåïòåìâðè äîñåãà îò Ðàçãðàäñêè è äðóãè ðàéîíè íà ñòðàíàòà ñà ïðåíàñî÷åíè â Ñåâåðîçàïàäíà Áúëãàðèÿ 2 263 ïîòîìöè íà èñëÿìèçèðàíèòå â ìèíàëîòî áúëãàðè, îò êîèòî 488 â Ñîôèéñêà, 708 â Ìèõàéëîâãðàäñêà è 1 067 â Ëîâåøêà îáëàñò. Òå ñå óñòðîéâàò çàñåãà âúâ âñè÷êè îáùèíè, êàòî çàáðàíàòà çà íàñòàíÿâàíå çàñÿãà ñàìî ãðàäîâåòå, âîäîäàéíèòå çîíè è ñåëèùàòà ñ èìîòè çàä ãðàíè÷íèòå ñúîðúæåíèÿ. Ñúáëþäàâà ñå èçèñêâàíåòî íîâîçàñåëâàùèòå äà íå áúäàò ïîâå÷å îò 8% îò ìåñòíîòî íàñåëåíèå. Ïî ñîöèàëåí ñúñòàâ ïðåîáëàäàâàò ñåëñêîñòîïàíñêèòå òðóæåíèöè, ðàáîòíèöè è ó÷àùèòå. Ìàëêî ñà òåçè ñ âèñøå îáðàçîâàíèå...

„×ë. 2. /1/ Çà ñòàáèëèçèðàíå íà äåìîãðàôñêèòå ïðîöåñè â ðàéîíèòå, çàñåãíàòè îò ìèãðàöèÿ íà íàñåëåíèåòî, èçïúëíèòåëíèòå êîìèòåòè íà îáëàñòíèòå è íà îáùèíñêèòå íàðîäíè ñúâåòè ñúâìåñòíî ñ îáùåñòâåíèòå îðãàíèçàöèè äà îðãàíèçèðàò íà èêîíîìè÷åñêà è ïàòðèîòè÷íà îñíîâà çàñåëâàíåòî íà íîâè æèòåëè â íàñåëåíèòå ìåñòà â Áóðãàñêà, Âàðíåíñêà Ïëîâäèâñêà, Ðàçãðàäñêà è Õàñêîâñêà îáëàñò ïî ñïèñúê, ïðèåò îò

…Íàðåä ñúñ çàâúðíàëèòå ñå îò Òóðöèÿ, ëèêâèäèðàëè èìóùåñòâîòî ñè, è îñòàíàëèòå áåç ðàáîòà â ñïèñúöèòå ñå âêëþ÷âàò ìíîãî ëèöà, êîèòî íå ñà ïîäàâàëè äîêóìåíòè çà ïúòóâàíå è ïðåêðàòÿâàëè òðóäîâèòå ñè äîãîâîðè, ïðèòåæàâàùè ñîáñòâåíè æèëèùà, ïåíñèîíåðè è äðóãè. Ïðè èçïðàùàíåòî íà õîðàòà â ìíîãî ñëó÷àè ñå äåéñòâà ãðóáî, áåç ïðåäâàðèòåëíî ïðåäóïðåæäåíèå è ïîä ïðèíóäàòà íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ…

È òàêà ðúêîâîäñòâîòî íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì êàòî ÷å ëè ñâåæäà â ñâîèòå ïðîãðàìíè äîêóìåíòè „ïðîìÿíàòà íà äåìîãðàôñêàòà êàðòà íà ñòðàíàòà” äî çàñåëâàíåòî íà åòíè÷åñêè áúëãàðè â ðàéîíèòå, íàñåëåíè ñ „ïîòîìöè íà èñëÿìèçèðàíè áúëãàðè”, êîèòî ïúê îò ñâîÿ ñòðàíà òðÿáâà äà îáùóâàò àêòèâíî ñ òÿõ.

Обектив | Брой 217

ПОСЛЕДНОТО ПРЕСТЪПЛЕНИЕ ... …Ïðè èçâúðøåíàòà ñúâìåñòíî ñ „Èíñïåêòîðàò” - ÌÂÐ ïðîâåðêà â Ìèõàéëîâãðàäñêà îáëàñò áå óñòàíîâåíî, ÷å ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò ïðèñòèãàùèòå îò Ðàçãðàäñêè ðàéîí ñà áåç êàêâèòî è äà å äîêóìåíòè çà ñàìîëè÷íîñò – ëè÷íè ïàñïîðòè, òðóäîâè êíèæêè, âîåííî-îò÷åòíè äîêóìåíòè, ìåäèöèíñêè óäîñòîâåðåíèÿ èëè ïðèòåæàâàò ñàìî çàäãðàíè÷íèòå ñè ïàñïîðòè. Òîâà çàòðóäíÿâà ìíîãî óäîñòîâåðÿâàíåòî íà òÿõíàòà ñàìîëè÷íîñò, íàñòàíÿâàíåòî èì íà ðàáîòà è äàâàíåòî íà ìåñòîæèòåëñòâî. Áîëøèíñòâîòî íå çíàÿò çàùî è ïî êàêâè ïðè÷èíè ñà èçïðàòåíè, çà êàêúâ ñðîê îò âðåìå, èìà ëè íîðìàòèâåí äîêóìåíò, êîéòî äà ãè çàäúëæàâà äà îñòàíàò. Íÿêîè ñïîäåëÿò, ÷å áåç äà ñà ïðåäóïðåæäàâàíè ïðåäâàðèòåëíî ñàìî çà áðîåíè ÷àñîâå ñà ãè íàòîâàðèëè è èçïðàòèëè ñ áàãàæà èì... Îñîáåíî îñòðî ñòîè âúïðîñúò ñ íàëè÷íèÿ æèëèùåí ôîíä çà íàñòàíÿâàíå. Ïðè íàñòàíÿâàíåòî íà õîðàòà ñå îêàçâà, ÷å 90% îò ïðåäâàðèòåëíî ïîñî÷åíèòå æèëèùà íå îòãîâàðÿò è íà íàé-åëåìåíòàðíèòå èçèñêâàíèÿ çà æèâååíå. Òàêà íàïðèìåð îò ïðèñòèãíàëèòå â îáùèíà Áðóñàðöè ñà óñòðîåíè ñàìî 22 ÷îâåêà, à îñòàíàëèòå ñà íàñòàíåíè âúâ ôèçè÷åñêèÿ ñàëîí íà ìåñòíîòî ó÷èëèùå äî íàìèðàíåòî íà ïîäõîäÿùè ïîìåùåíèÿ. Ñúùîòî å ïîëîæåíèåòî è â äðóãèòå îáùèíè íà îáëàñòòà. Â Ëîâåøêà îáëàñò áîëøèíñòâîòî îò ðàçñåëåíèòå ñà íàñòàíåíè êîìïàêòíî â çàíåìàðåíè îáùåæèòèÿ íà ðàçëè÷íè ïðåäïðèÿòèÿ áåç åëåìåíòàðíè õèãèåííè óñëîâèÿ…” Åòî êàê ïðèåòèòå ïðåç ñåïòåìâðè 1989 ã. äîêóìåíòè îò êîìóíèñòè÷åñêàòà âëàñò (öèòèðàíè ïðè òîâà èçîïà÷åíî ïðè „ñâåæäàíåòî íàäîëó” îò îâëàñòåíèòå äåðèáåè íà îáëàñòíî è îáùèíñêî ðàâíèùå) ñà èçïîëçâàíè çà ïðîâåæäàíå íà ðåïðåñèè ñðåùó ìèðíîòî íàñåëåíèå îò òóðñêè ïðîèçõîä. È ðàçáèðà ñå, òîâà ñå å âúðøåëî ïîä ïðÿêîòî îïåðàòèâíî ðúêîâîäñòâî íà ñúùàòà òàçè âëàñò.

Â Ðèìñêèÿ ñòàòóò íà Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä, ðàòèôèöèðàí, îáíàðîäâàí è âëÿçúë â ñèëà çà Áúëãàðèÿ, å äàäåí ñïèñúê íà äåéñòâèÿòà, îñúùåñòâåíè êàòî ÷àñò îò øèðîêî èëè ñèñòåìàòè÷íî ñúçíàòåëíî íàïàäåíèå ñðåùó ãðàæäàíñêîòî íàñåëåíèå, êîèòî ñà êëàñèôèöèðàíè êàòî ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî. Ìåæäó òÿõ å è „äåïîðòèðàíå èëè íàñèëñòâåíî ïðåìåñòâàíå íà íàñåëåíèåòî”. Ïîÿñíåíî å, ÷å „äåïîðòèðàíå èëè íàñèëñòâåíî ïðåìåñòâàíå íà íàñåëåíèå” å íàñèëñòâåíî ïðåñåëâàíå íà ñúîòâåòíèòå ëèöà ÷ðåç åêñïóëñèðàíå èëè äðóãè ïðèíóäèòåëíè äåéñòâèÿ îò îáëàñòòà, â êîÿòî òå ïðèñúñòâàò ïðàâîìåðíî, áåç îñíîâàíèå ïî ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî”. (ÄÂ, áð. 68 îò 16.07.2002 ã.) Êàê ìèñëèòå – òîâà äàëè ñå îòíàñÿ äî íàñèëñòâåíî ïðåñåëåíèòå („ïîä ïðèíóäàòà íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ”) ïðåç îêòîìâðè 1989 ã. 2 263 áúëãàðñêè òóðöè, æèâååùè ïðàâîìåðíî â ñåëèùà íà Ñåâåðîèçòî÷íà Áúëãàðèÿ, â îáëàñòèòå íà Ñåâåðîçàïàäíà Áúëãàðèÿ, ëèøàâàéêè ãè ïî òîçè íà÷èí îò òåõíèòå æèëèùà è ðàáîòà, à äåöàòà èì îò íîðìàëíè óñëîâèÿ çà îòðàñòâàíå è ó÷åíèå? Å, ñàìî åäèí ìåñåö ïî-êúñíî - ñëåä ïðîìÿíàòà íà 10 íîåìâðè, òå ñà ìîãëè äà ñå âúðíàò îáðàòíî ïî ñâîèòå êðàèùà, çà äà âèäÿò îáà÷å êàê òåõíèòå äîìîâå è ðàáîòíè ìåñòà ñà çàåòè îò äðóãè. Ëèòåðàòóðà 1. Àíãåëîâ, Â. (ñúñò.). Ñòðîãî ïîâåðèòåëíî! Àñèìèëàòîðñêàòà êàìïàíèÿ ñðåùó òóðñêîòî íàöèîíàëíî ìàëöèíñòâî â Áúëãàðèÿ (1984-1989). Ñîôèÿ, Ïå÷àòíèöà „Ñèìîëèíè”, 2008. 2. Êîìèñèÿ çà ðàçêðèâàíå íà äîêóìåíòèòå è çà îáÿâÿâàíå íà ïðèíàäëåæíîñò íà áúëãàðñêè ãðàæäàíè êúì Äúðæàâíà ñèãóðíîñò è ðàçóçíàâàòåëíèòå ñëóæáè íà Áúëãàðñêàòà íàðîäíà àðìèÿ. 2013. Äúðæàâíà ñèãóðíîñò – Ñìÿíàòà íà èìåíàòà – Âúçðîäèòåëíèÿò ïðîöåñ (1986-1990), Òîì ²². Ñîôèÿ, Âîåííî èçäàòåëñòâî ÅÎÎÄ.

Î÷àêâàéòå ïðîäúëæåíèå â ñëåäâàùèÿ áðîé. Михаил Иванов е преподавател в НБУ по етническа политика и защита правата на човека. Съветник по етническите въпроси на президента Желю Желев (1990–1997) и секретар на Националния съвет по етническите и демографските въпроси към Министерския съвет (2001–2005). Îò ðåäàêöèÿòà: Ïî íàñòîÿâàíå íà çàñåãíàòèÿ àâòîð Âåñåëèí Àíãåëîâ, â ñòàòèÿòà “Çà áîãà, è ëåãèîíåðèòå ëè?” 8 áð., 2011/ âìåñòî “ñòàðîçàãîðñêè çàòâîð” äà ñå ÷åòå “ïàçàðäæèøêèÿò çàòâîð”.

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА Рубриката води Марта Методиева

Украйна Оттеглете новото репресивно законодателство Äîáðå å óêðàèíñêèÿò ïàðëàìåíò íåçàáàâíî äà îòìåíè íîâîòî çàêîíîäàòåëñòâî, ñïîðåä êîåòî íÿêîè íåçàâèñèìè ãðóïè òðÿáâà äà ñå ðåãèñòðèðàò êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè” è êîåòî âúâåæäà ðåäèöà îãðàíè÷åíèÿ íà îáùåñòâåíèòå äåìîíñòðàöèè, ìåäèèòå è èíòåðíåò. Çàêîíîäàòåëñòâîòî, ñúñòîÿùî ñå îò äåñåòêè ïîïðàâêè íà ìíîæåñòâî çàêîíè, áå ïðèåòî îò ïàðëàìåíòà çà äâà äíè. Ñïîðåä ïîïðàâêèòå óêðàèíñêèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî ïîëó÷àâàò ôèíàíñèðàíå îò ÷óæäè èçòî÷íèöè è ó÷àñòâàò â „ïîëèòè÷åñêè äåéíîñòè”, òðÿáâà äà ñå ðåãèñòðèðàò êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè”. Òå ñúùî òàêà êðèìèíàëèçèðàò êëåâåòàòà, íàëàãàò äîïúëíèòåëíî îãðàíè÷åíèå íà ìåäèèòå è èíòåðíåò è âúâåæäàò àäìèíèñòðàòèâíè è êðèìèíàëíè íàêàçàíèÿ çà øèðîê êðúã íàðóøåíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïðîòåñòíèòå äåéñòâèÿ. „Òåçè ïîïðàâêè ñà ñåðèîçåí óäàð ïî îñíîâíèòå ñâîáîäè, àñîöèèðàíåòî è èçðàçÿâàíåòî, ñïîäåëè Þëèÿ Ãîðáóíîâà, èçñëåäîâàòåë íà Óêðàéíà êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. - Òå î÷åâèäíî ñà îòãîâîð íà ñêîðîøíèòå ïðîòåñòè è ñà íàé-ãîëÿìàòà êðà÷êà íàçàä ïî îòíîøåíèå íà ïðàâàòà â Óêðàéíà îò ãîäèíè.” Ïðîåêòúò çà ïîïðàâêèòå å âíåñåí íà 14 ÿíóàðè 2014 ã., â ïúðâèÿ ðàáîòåí äåí íà ïàðëàìåíòà ñëåä ïðàçíè÷íèòå äíè, îò äâàìà ÷ëåíîâå íà óïðàâëÿâàùàòà ïàðòèÿ. Ïàðëàìåíòúò ãî ãëàñóâà íà

16 ÿíóàðè, áåç ïðåãëåä îò ïàðëàìåíòàðíè êîìèñèè è áåç íèêàêâè äèñêóñèè. Ïî âðåìå íà ñóòðåøíàòà ñåñèÿ íà 16 ÿíóàðè íÿêîëêî äåïóòàòè îò îïîçèöèÿòà áëîêèðàò ïîäèóìà è íå ïîçâîëÿâàò íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ïàðëàìåíòà äà íàïóñíå êàáèíåòà ñè. Ùîì ñåñèÿòà çàïî÷âà, íÿêîëêî ìèíóòè ñëåä ãëàñóâàíåòî íà áþäæåòà çà 2014 ã., çàìåñòíèê ãîâîðèòåëÿò ïðåäëàãà â îñòàâàùîòî âðåìå êúì äíåâíèÿ ðåä äà áúäàò äîáàâåíè äðóãè ïðîåêòîçàêîíè. Ãîâîðèòåëÿò äîïúëâà è ÷å ñëåä êàòî îïîçèöèÿòà ñå îïèòâà äà áëîêèðà ðàáîòàòà íà ïàðëàìåíòà, ãëàñóâàíåòî íà îñòàíàëèòå çàêîíè ùå ïðîäúëæè áåç äåáàòè è ñ âäèãàíå íà ðúöå, à íå åëåêòðîííî. Çà 20 ìèíóòè ïàðëàìåíòúò îäîáðÿâà âñè÷êè ïîïðàâêè è ñåäåì äîïúëíèòåëíè çàêîíà. Ïîïðàâêèòå çàñÿãàò ðåäèöà óêðàèíñêè çàêîíè, âêëþ÷èòåëíî Êîäåêñà çà àäìèíèñòðàòèâíè íàðóøåíèÿ, Êðèìèíàëíèÿ êîäåêñ, Çàêîíà çà ãðàæäàíñêèòå àñîöèàöèè, Çàêîíà çà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò, Äàíú÷íèÿ êîäåêñ, Çàêîíà çà ñòàòóòà íà ñúäèèòå è Çàêîíà çà òåëåêîìóíèêàöèèòå. Ïðîìåíèòå ñåðèîçíî êîïèðàò ïîäîáíî çàêîíîäàòåëñòâî, ïðèåòî ïðåç 2012 ã. â Ðóñèÿ è èçïîëçâàíî çà ñìàçâàíå íà íåçàâèñèìèòå îðãàíèçàöèè è ãðóïèðîâêè òàì. Òå èçèñêâàò íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, êîèòî ïîëó÷àâàò ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå è ó÷àñòâàò â „ïîëèòè÷åñêà äåéíîñò”, äà ñå ðåãèñòðèðàò êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè” è äà âêëþ÷âàò äóìèòå

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА „÷óæäåñòðàíåí àãåíò” â èìåíàòà è âñè÷êèòå ñè ìàòåðèàëè. Ïîëèòè÷åñêèòå äåéíîñòè ñà øèðîêî äåôèíèðàíè êàòî ó÷àñòèå âúâ „âçèìàíåòî íà ðåøåíèÿ îò äúðæàâíèòå îðãàíè, ïðîìÿíà íà îïðåäåëåíàòà èì îáùåñòâåíà ïîëèòèêà è âúâ ôîðìèðàíåòî íà îáùåñòâåíî ìíåíèå çà ñïîìåíàòèòå öåëè.” Îðãàíèçàöèèòå ùå èìàò òðè ìåñåöà äà ñå ðåãèñòðèðàò è ïðè ïðîïóñê â äîêóìåíòàöèÿòà èëè â èçïúëíåíèåòî íà ïðîöåäóðàòà êàíäèäàòñòâàùàòà îðãàíèçàöèÿ ìîæå äà áúäå îòõâúðëåíà îò ñúäà. Ãðóïèðîâêè, îïðåäåëåíè êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè”, ùå èìàò äîïúëíèòåëíè äàíú÷íè òåæåñòè è ñåðèîçíè èçèñêâàíèÿ çà äîêëàäâàíå íà äåéíîñòòà ñè. „Çàêîíúò çà „÷óæäåñòðàííèòå àãåíòè” å ïðåäíàçíà÷åí äà íàíåñå ãîëÿìà âðåäà íà íåçàâèñèìîòî àäâîêàòñòâî â Óêðàéíà, òâúðäè Ãîðóáíîâà. - Ñ îïèòà çà îòúæäåñòâÿâàíå íà ÷óæäåñòðàííîòî ôèíàíñèðàíå ñ òîâà äà áúäåø àãåíò íà ÷óæäè èíòåðåñè òîé öåëè äà î÷åðíè íåçàâèñèìèòå îðãàíèçàöèè ñ èìåòî „ñêðèòè âðàãîâå”. Ñïîðåä Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ äâîéñòâåíîñòòà íà çàêîíà è øèðîêèÿò ìó ñïåêòúð íà èíòåðïðåòàöèÿ ñúùî ãî ïðåäðàçïîëàãàò êúì çëîóïîòðåáÿâàùî è ïðîèçâîëíî íàëàãàíå. Ïîïðàâêèòå âúâåæäàò è êðèìèíàëíà îòãîâîðíîñò çà êëåâåòà, äåêðèìèíàëèçèðàíà â Óêðàéíà ïðåç 2001 ã. Òå âñå ïîâå÷å êðèìèíàëèçèðàò „åêñòðåìèñòêàòà àêòèâíîñò”, øèðîêî äåôèíèðàíà êàòî ñúçäàâàíå, ïðèòåæàíèå è ðàçïðîñòðàíåíèå íà „åêñòðåìèñòêè” ìàòåðèàëè, êîèòî ìîãàò äà ñúäúðæàò ïðèçèâè çà ïðèäîáèâàíå íà âëàñò íàä äúðæàâàòà ñúñ ñèëà èëè „äà ñå íàìåñâàò â äåéíîñòèòå íà äúðæàâíèòå âëàñòè”, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ìåäèèòå è èíòåðíåò, êàêòî è íà ïóáëè÷íè ñúáèðàíèÿ è ñðåùè.

Íàêàçàíèÿòà âàðèðàò îò ãëîáà äî òðè ãîäèíè çàòâîð. Ïîïðàâêèòå íàëàãàò íÿêîëêî íîâè îãðàíè÷åíèÿ, ÿñíî íàñî÷åíè êúì ïîòóøàâàíå íà ïðîòåñòèòå â Êèåâ è äðóãè ãðàäîâå, çàïî÷íàëè ïðåç íîåìâðè 2013 ã. Òå âúâåæäàò íîâè òèïîâå àäìèíèñòðàòèâíè íàðóøåíèÿ – âêëþ÷èòåëíî íîñåíå íà ìàñêè è øëåìîâå ïî âðåìå íà ïóáëè÷íè ñúáèðàíèÿ, îáðàçóâàíå íà êîíâîè îò ïåò èëè ïîâå÷å êîëè, èçäèãàíå íà ïàëàòêè, ñöåíè è äðóãè êîíñòðóêöèè çà óäúðæàíå íà ñòúëïîòâîðåíèÿ è óâåëè÷àâàíå íà ñàíêöèèòå çà ñúùåñòâóâàùè íàðóøåíèÿ êàòî íåñïàçâàíå íà ïðîöåäóðèòå çà îðãàíèçèðàíå èëè ó÷àñòèå â îáùåñòâåíè ïðîòåñòè. Çàêîíúò âúâåæäà è òåæêè êðèìèíàëíè ñàíêöèè çà îïðåäåëåíè íàðóøåíèÿ – íàïðèìåð äî ïåò ãîäèíè â çàòâîð çà áëîêèðàíå íà àäìèíèñòðàòèâíè ñãðàäè è ó÷ðåæäåíèÿ. Íîâèòå çàêîíîäàòåëíè ïîïðàâêè íàëàãàò è ïðåïîðú÷èòåëíî ëèöåíçèðàíå íà èíòåðíåò äîñòàâ÷èöèòå è èçèñêâàò âñè÷êè ìåäèè, êîèòî äàâàò èíôîðìàöèîííè óñëóãè íà îáùåñòâîòî, äà ïîëó÷àò äúðæàâíà ðåãèñòðàöèÿ êàòî „èíôîðìàöèîííà àãåíöèÿ”. Òå îñâåí òîâà ïîçâîëÿâàò íà äúðæàâàòà äà îãðàíè÷è äîñòúïà äî íÿêîÿ èíôîðìàöèîííà àãåíöèÿ èëè èíòåðíåò èçòî÷íèê, êîéòî ðàçïðîñòðàíÿâà èíôîðìàöèÿ „ñðåùó çàêîíà” èëè äåéñòâà áåç ëèöåíç, âêëþ÷èòåëíî ñ áëîêèðàíå íà äîñòúïà äî èíòåðíåò ñàéòîâå áåç ñúäåáíî ðàçðåøåíèå. „Çàêîíúò å óñèëèå äà ñå ñïðàò ïîëèòè÷åñêè íåïðèåìëèâèòå îáùåñòâåíè ñúáèðàíèÿ” çàêëþ÷àâà Ãîðóáíîâà. - Ìåæäó ñâðúõøèðîêèòå äåôèíèöèè è íåïðîïîðöèîíàëíèòå íàêàçàíèÿ ïúðâàòà öåë ùå å äà ñå óñòàíîâè ïîòóøàâàù åôåêò âúðõó ïðîòåñòíèòå äâèæåíèÿ â Óêðàéíà.”

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

Наследството на Ариел Шарон е дълбоко притеснително Îò Ñàðà Ëèé Óèòñúí Êàêâî å íàñëåäñòâîòî íà Àðèåë Øàðîí? Õâàëåáñòâåíèòå ðå÷è ñå ñúñðåäîòî÷àâàò âúðõó ðåøåíèåòî ìó äà èçòåãëè èçðàåëñêèòå çàñåëíèöè îò Ãàçà ïðåç 2005 ã. ñïîðåä ò.íàð. „ïëàí çà îòòåãëÿíå”. Ãåíåðàëíèÿò ñåêðåòàð íà ÎÎÍ Áàí Êè-ìóí ïîõâàëè „ïîëèòè÷åñêàòà ñìåëîñò è ðåøèòåëíîñò” íà Øàðîí. Äúðæàâíèÿò ñåêðåòàð íà ÑÀÙ Äæîí Êåðè êàçà, ÷å Øàðîí „èçíåíàäàë ìíîçèíà ñ áîðáàòà ñè çà ìèð”. Èñòèíàòà å, ÷å èçòåãëÿíåòî íà Øàðîí îò Ãàçà íå ìó äàäå êóðàæ äà ïðîìåíè ñâîÿòà ïðîçàñåëíè÷åñêà è ìà÷èñòêà àíòèïàëåñòèíñêà ïîëèòèêà. Îò 1970 ã., êîãàòî òîé ïëàíèðà è ïîäïîìîãíà óñòàíîâÿâàíåòî íà 64 ïîñåëåíèÿ íà Çàïàäíèÿ áðÿã, Øàðîí ñïå÷åëè ïðÿêîðà ñè „áàùà íà ïîñåëåíèÿòà”. Íàèñòèíà, åâàêóàöèÿòà, êîÿòî èçâúðøè íà 21 ïîñåëåíèÿ â Ãàçà è íà 4 íà Çàïàäíèÿ áðÿã, èçãëåæäàøå èçíåíàäâàùà. Íî ïðåìåñòâàíåòî íà çàñåëíèöèòå òðÿáâà äà áúäå ãëåäàíî â êîíòåêñòà íà âðåìåòî, êîãàòî Øàðîí áå ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë íà Èçðàåë, îò 2001 äî 2006 ã. Ôàêò å, ÷å áðîÿò íà èçðàåëñêèòå çàñåëíèöè íà Çàïàäíèÿ áðÿã, âêëþ÷èòåëíî íà Èçòî÷åí Éåðóñàëèì è íà Ãîëàíñêèòå âúçâèøåíèÿ, íàðàñíà îò îêîëî 388 000 äî 461 000 äóøè. Íàñëåäñòâîòî íà Øàðîí å äúëáîêî ïðèòåñíèòåëíî. Òîé ïî÷èíà, áåç äà áúäå ñúäåí çà óæàñíèòå íåùà, êîèòî å ñòîðèë. Ñìúðòòà ìó å ìðà÷íî äîêàçàòåëñòâî, ÷å áåçíàêàçàíîñòòà çà çëîóïîòðåáèòå ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà è íàðóøåíèÿòà íà ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî ñà áè÷óâàëè Èçðàåë è ïàëåñòèíöèòå òâúðäå äúëãî âðåìå. Çà Øàðîí íÿìàøå ãîëÿìî çíà÷åíèå, ÷å ïðåõâúðëÿíåòî íà èçðàåëñêè öèâèëíè â ïàëåñòèíñêè

òåðèòîðèè å áèëî (è å) ñåðèîçíî íàðóøåíèå íà Æåíåâñêàòà êîíâåíöèÿ è âúçìîæíî âîåííî ïðåñòúïëåíèå. Îò îùå ïî-ìàëêî çíà÷åíèå å, ÷å çàñåëíè÷åñêèÿò ðåæèì è èçðàåëñêîòî âîåííî óïðàâëåíèå â òåçè òåðèòîðèè ïîäëàãàò ïàëåñòèíöèòå íà æåñòîêà äèñêðèìèíàöèÿ è áåçáðîé îãðàíè÷åíèÿ, êîèòî ïðàâÿò æèâîòà èì íåïîíîñèì. Îñíîâíà ÷àñò îò òîçè çàñåëíè÷åñêè åêñïàíçèîíåí ïëàí áåøå èçðàåëñêàòà ðàçäåëÿùà áàðèåðà, êîÿòî Øàðîí èçãðàäè è êîÿòî äíåñ ñòîè êàòî ïàìåòíèê íà íàðóøåíèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ïðàâèòåëñòâîòî íà Øàðîí îäîáðè èçäèãàíåòî é ïðåç 2002 ã., î÷åâèäíî, çà äà ïðåäîòâðàòè ïàëåñòèíñêèòå íàïàäåíèÿ â îíçè ïåðèîä, ïðè êîèòî áÿõà óáèòè 640 èçðàåëñêè öèâèëíè. Íî èñòèíñêàòà ïðè÷èíà çà áàðèåðàòà, êàêòî áåçáðîé ïðîó÷âàíèÿ ñà äîêóìåíòèðàëè, å èçãðàæäàíåòî íà ñòåíà îêîëî èçðàåëñêèòå ïîñåëåíèÿ, äúëáîêî íàâúòðå â Çàïàäíèÿ áðÿã, îòðÿçâàéêè õèëÿäè ïàëåñòèíöè îò îñòàíàëàòà ÷àñò íà òàçè òåðèòîðèÿ. Îùå ïî-ëîøî å, ÷å òîé èçáåãíà ðàçñëåäâàíåòî íà óáèéñòâà íà öèâèëíè, â êîèòî å ó÷àñòâàë: ôàêò, êîéòî çàñëóæàâà îïîçîðÿâàíå, à íå õâàëåáñòâèÿ. Áàí Êè-ìóí è Êåðè íå ìîæàõà ÿñíî äà ãî ñïîìåíàò, íî èñòîðèÿòà ùå çàïîìíè Øàðîí ñ ðîëÿòà ìó â êëàíåòî íà öèâèëíè îò ëèâàíñêèòå ìèëèöèè â ïàëåñòèíñêèòå áåæàíñêè ëàãåðè Ñàáðà è Øàòèëà â Ëèâàí ïðåç 1982 ã. Îò 16 äî 18 ñåïòåìâðè ìèëèöèèòå óáèâàò íàé-ìàëêî 700 äóøè, à ìîæå áè è ïîâå÷å îò 2 000, âêëþ÷èòåëíî áåáåòà, äåöà, áðåìåííè æåíè è âúçðàñòíè õîðà, êàòî íÿêîè îò íàìåðåíèòå òåëà ñà áèëè îáåçîáðàçåíè. Øàðîí, êàòî èçðàåëñêè ìèíèñòúð íà îòáðàíàòà ïðåç 1982 ã., íîñè íàé-ãîëÿìà îòãîâîðíîñò çà èçðàåëñêèòå âîéñêè,

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

êîíòðîëèðàëè òåðèòîðèÿòà íà ëàãåðèòå. Ñïîðåä äîêóìåíò, ïîäãîòâåí îò êàáèíåòà ìó, èíñòðóêöèèòå íà Øàðîí íà 15 ñåïòåìâðè, äåíÿ ïðåäè çàïî÷âàíåòî íà êëàíåòî, ãëàñÿò: „Çà îïåðàöèÿòà â ëàãåðèòå òðÿáâà äà áúäàò ïðàòåíè ôàëàíãèñòèòå”. Ïðåç ôåâðóàðè 1983 ã. êîìèñèÿòà „Êààí”, îôèöèàëíà èçðàåëñêà êîìèñèÿ çà ðàçñëåäâàíå íà ñúáèòèÿòà, îòêðèâà, ÷å Øàðîí íîñè „ëè÷íà îòãîâîðíîñò” çà êëàíåòî. Èìàëî å „ñåðèîçíî ïðèòåñíåíèå..., ÷å âåðîÿòíî ôàëàíãèñòèòå ùå èçâúðøâàò æåñòîêîñòè”, äîêëàäâà êîìèñèÿòà, íî „îò ñàìèÿ Øàðîí çíàåì, ÷å òîâà ïðèòåñíåíèå âúîáùå íå ãî å âïå÷àòëèëî”. Êîìèñèÿòà ðàçêðèâà, ÷å „îìàëîâàæàâàíåòî íà îïàñíîñòòà îò êëàíå” îò íåãîâà ñòðàíà „íÿìà êàê äà ñå îïðàâäàå” è ïðåïîðú÷âà îñâîáîæäàâàíåòî ìó êàòî ìèíèñòúð íà îòáðàíàòà. Âúïðåêè ÷å ïîäàâà îñòàâêàòà ñè êàòî ìèíèñòúð íà îòáðàíàòà, äàâàéêè ÿðúê ïðèìåð çà áåçíàêàçàíîñò çà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ïàëåñòèíöè, Øàðîí îñòàâà â èçðàåëñêèÿ êàáèíåò êàòî ìèíèñòúð áåç ïàñïîðò è ïî-êúñíî ñòàâà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë, çàåìàéêè ïîñòà äî èíñóëòà ìó ïðåç ÿíóàðè 2006 ã. Ïî ïîäîáåí íà÷èí Åëè Õîáåéêà, âîäà÷úò íà ôàëàíãèñòèòå, êîãîòî êîìèñèÿòà „Êààí” îáÿâÿâà çà îòãîâîðåí çà ðúêîâîäåíåòî íà ìèëèöèèòå, ñúùî èçáÿãâà

ïðåñëåäâàíå è å ëèâàíñêè ìèíèñòúð äî 2002 ã., êîãàòî å óáèò îò êîëà áîìáà. Êëàíåòàòà ïðåäñòàâëÿâàò âîåííè ïðåñòúïëåíèÿ è ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî. Ïðè âñå òîâà èçðàåëñêèòå ñúäåáíè âëàñòè íå èçâúðøâàò êðèìèíàëíî ðàçñëåäâàíå, çà äà îïðåäåëÿò äàëè Øàðîí è äðóãèòå ïðåäñòàâèòåëè íà èçðàåëñêàòà àðìèÿ íå íîñÿò êðèìèíàëíà îòãîâîðíîñò. Ñúùî òàêà Èçðàåë ñå ïîãðèæâà íèêîé äðóã äà íå ìîæå äà èçïðàâè Øàðîí ïðåä ñúä. Ïðåç 2001 ã. îöåëåëèòå îò Ñàáðà è Øàòèëà çàïî÷âàò äåëî â Áåëãèÿ ñ èñêàíåòî Øàðîí äà áúäå ñúäåí ñïîðåä áåëãèéñêèÿ çàêîí ñ „óíèâåðñàëíà þðèñäèêöèÿ”. Ïîëèòè÷åñêèÿò íàòèñê îò ÑÀÙ è Èçðàåë – „íåùî íåâèæäàíî”, êàêòî ñå êîìåíòèðà, êàðà áåëãèéñêèÿ ïàðëàìåíò äà ïîïðàâè çàêîíà ïðåç àïðèë 2003 ã. è äà ãî ïðåìàõíå ïðåç àâãóñò. Âúðõîâíèÿò áåëãèéñêè ñúä ïðåêðàòÿâà äåëîòî ñðåùó Øàðîí ïðåç ñåïòåìâðè ñúùàòà ãîäèíà. Ìíîçèíà â Èçðàåë íàáëÿãàò íà ìèíàëîòî íà Øàðîí êàòî âîéí è äúðçúê ïîëèòè÷åñêè ëèäåð, íî ñè ñòðóâà äà ïîñïðåì è äà ñå çàìèñëèì çà äîñèåòî ìó íà ÷îâåê, êîéòî å ïðè÷èíèë óíèùîæåíèåòî è ðàçðóõàòà íà æèâîòà íà õèëÿäè ïàëåñòèíöè, áåç íÿêîãà äà áúäå ñúäåí çà ïðåñòúïëåíèÿòà ñè è ÷èÿòî ïîëèòèêà ïîäðîíâàøå óñèëèÿòà äà ñå ïîñòèãíå ìèð ìåæäó Èçðàåë è ïàëåñòèíöèòå.

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

Сирия Донорите трябва да искат достъп и да увеличат помощта Äîíîðèòå îò êîíôåðåíöèÿòà çà Ñèðèÿ òðÿáâà äà îêàæàò íàòèñê íàä ñèðèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ïðåìàõíå ïðå÷êèòå çà åôåêòèâíîòî ðàçïðåäåëÿíå íà ïîìîùòà, êàêòî è äà óâåëè÷àò íåéíèÿ îáåì. „Îò÷àÿíî ñå íóæäàåì îò äîïúëíèòåëíî ôèíàíñèðàíå çà õóìàíèòàðíàòà ïîìîù çà Ñèðèÿ, êàçà Ïåãè Õèêñ, äèðåêòîð íà àäâîêàòèòå êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. - Íî äîíîðèòå òðÿáâà äà çíàÿò, ÷å ÷îâåøêàòà öåíà çà òàçè êðèçà å áèëà óâåëè÷åíà îò ñèðèéñêàòà ïîëèòèêà íà óìèøëåíî ïðåïÿòñòâàíå íà ïîìîùòà.” Íà 2 îêòîìâðè 2013 ã., â íåîáâúðçâàùî ïðåçèäåíòñêî èçÿâëåíèå, Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò êúì ÎÎÍ ïðèçîâà âñè÷êè ñòðàíè è „îñîáåíî ñèðèéñêèòå âëàñòè” äà óëåñíÿò áåçîïàñíèÿ è ïðÿê äîñòúï äî íóæäàåùèòå ñå „ïî íàé-åôåêòèâíèòå íà÷èíè, âêëþ÷èòåëíî îòâúä êîíôëèêòíè ôðîíòîâå è, êúäåòî å óäà÷íî, îòâúä ãðàíèöè íà ñúñåäíè äúðæàâè”. Â ñëåäâàùèòå òðè ìåñåöà ñèðèéñêèòå âëàñòè ïðèëîæèõà ðàçëè÷íè ìåðêè, âêëþ÷èòåëíî îòãîâîðà íà ìíîæåñòâî ìîëáè çà âèçè îò õóìàíèòàðíè ðàáîòíèöè. Íî òå íå âêëþ÷âàò îñíîâíè ïðîìåíè êàòî äàâàíå íà äîñòúï äî îêóïèðàíè ãðàäîâå è êàòî öÿëî íå âîäÿò äî ãîëÿìî îáëåê÷àâàíå íà ïðîäúëæàâàùàòà êðèçà, çàêëþ÷àâà ÕÐÓ. Ìàêàð è Ñèðèÿ äà å ïîçâîëèëà íÿêàêâî äâèæåíèå íà

ïîìîùè ïðåç ãðàíèöè îò Èðàê, Éîðäàíèÿ è Ëèâàí, òÿ óïîðèòî îòêàçâà äà äîïóñíå ïîìîùòà îò Òóðöèÿ äà äîñòèãíå íóæäàåùèòå ñå â ñåâåðíà Ñèðèÿ. Ñèðèéñêèòå âëàñòè íàñòîÿâàò äîñòàâêèòå, âìåñòî äà èäâàò äèðåêòíî, äà ìèíàâàò ïî îáèêîëíè ïúòèùà, êîèòî ñà 4 ïúòè ïî-äúëãè è âêëþ÷âàò äåñåòêè êîíòðîëíè ïóíêòîâå. Ñèðèéñêèòå âëàñòè ñúùî òàêà çàáðàíÿâàò äîñòúï äî îêóïèðàíè ðàéîíè èëè öèâèëíèòå äà íàïóñêàò ãðàäîâåòå, êúäåòî ñå ñìÿòà, ÷å áëèçî 288 000 äóøè ñà â êëîïêà, ñ ìàëêà èëè áåç íèêàêâà ïîìîù. Íà 5 ÿíóàðè Ïàëåñòèíñêàòà àñîöèàöèÿ çà ÷îâåøêè ïðàâà - Ñèðèÿ äîêëàäâà, ÷å â ßðìóê ñà óìðåëè 28 äóøè, âêëþ÷èòåëíî îò íåäîõðàíâàíå è ëèïñà íà äîñòúï äî ìåäèöèíñêî ëå÷åíèå çàðàäè íàëîæåíàòà îò ïðàâèòåëñòâîòî îêóïàöèÿ íà êâàðòàëà, êîéòî å íà 10 êèëîìåòðà þæíî îò öåíòðàëåí Äàìàñê. Âúîðúæåíè îïîçèöèîííè ãðóïèðîâêè ñúùî òàêà ñà îêóïèðàëè îêîëî 40 000 äóøè â äâà øèèòñêè ãðàäà, ñåâåðíî îò Àëåïó, áëîêèðàéêè öèâèëíèòå è îãðàíè÷àâàéêè äîñòúïà èì äî õóìàíèòàðíà ïîìîù. „Âìåñòî äà ïîçäðàâÿâàò Ñèðèÿ, ÷å å íàïðàâèëà ñ ãîäèíè çàêúñíåíèå ìàëêè ñòúïêè, äîíîðèòå òðÿáâà äà èñêàò íåçàáàâåí äîñòúï äî îêóïèðàíèòå ãðàäîâå è äà ïîäïîìàãàò òðàíñãðàíè÷íàòà ïîìîù îò Òóðöèÿ, êàçâà Õèêñ. - Ðóñèÿ è îñîáåíî Èðàí òðÿáâà äà îêàçâàò íàòèñê âúðõó Ñèðèÿ äà ïðåìàõíå ïðåïÿòñòâèÿòà çà

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

õóìàíèòàðíàòà ïîìîù.” Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò êúì ÎÎÍ òðÿáâà äà óâåëè÷è íàòèñêà, êàòî ïðèåìå îáâúðçâàùà ðåçîëþöèÿ çà ïîìîùòà è êàòî äàäå ÿñíî äà ñå ðàçáåðå, ÷å íåñïàçâàíåòî é ùå äîâåäå äî ñàíêöèè. Ñïîðåä ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî âñè÷êè ñòðàíè â åäèí âúîðúæåí êîíôëèêò ñà çàäúëæåíè äà óëåñíÿò áúðçàòà è áåçïðåïÿòñòâåíà õóìàíèòàðíà ïîìîù çà âñè÷êè íóæäàåùè ñå öèâèëíè. Ãëàäóâàíåòî êàòî íà÷èí íà âîþâàíå å çàáðàíåíî.

Áðîÿò íà õîðàòà â íóæäà â Ñèðèÿ å íàðàñíàë îò 6,8 ìèëèîíà ïðåç 2013 ã., äî 9,3 ìèëèîíà ïðåç 2014 ã., óâåëè÷àâàéêè íóæäèòå îò ôèíàíñèðàíå äî 6,5 ìèëèàðäà äîëàðà ïðåç 2014 ã. Ñïîðåä ÎÎÍ ñóìàòà çà ôèíàíñèðàíå, ïîèñêàíà çà 2013 ã., å áèëà èçïúëíåíà 70%. Ìåæäóíàðîäíèòå äîíîðè òðÿáâà äà îñèãóðÿò ùåäðà ôèíàíñîâà ïîäêðåïà íà õóìàíèòàðíèòå àãåíöèè, ðàáîòåùè â Ñèðèÿ, ñúñåäíèòå é äúðæàâè è Åãèïåò, êúäåòî ìåñòíè ïðàâèòåëñòâà ïðèþòÿâàò ïîâå÷å îò 2,37 ìèëèîíà áåæàíöè.

Изявление на американския президент Обама за следенето на словото Íà 17 ÿíóàðè 2014 ã. àìåðèêàíñêèÿò ïðåçèäåíò Áàðàê Îáàìà ïðîèçíåñå ðå÷ ïðåä àìåðèêàíñêîòî ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî çà ïðàêòèêèòå íà ÑÀÙ çà åëåêòðîííî ñëåäåíå. Ïðåäñòàâÿìå âè ðåàêöèÿòà íà Õþìàí Ðàéòñ Óî÷: Ïðåçèäåíòúò Îáàìà îïîâåñòè ðåäèöà ðåôîðìè íà ïðîãðàìèòå íà Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò, íî ïîäìèíà îñíîâíè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà: ñúáèðàíåòî íà äàííè íà õîðà ïî ñâåòà, âêëþ÷èòåëíî è â ÑÀÙ, à ñúùî è äàâàíåòî íà ÿñíè ïðàâà çà ÷óæäåíöèòå ñðåùó íåçàêîííî íàáëþäåíèå îò ñòðàíà íà Àìåðèêà.

Ñïåöèàëíî çà ïðîãðàìàòà çà ìàñîâîòî ñúáèðàíå íà äàííè ïðåçèäåíòúò êàçà, ÷å òåëåôîííèòå äàííè íå òðÿáâà ïîâå÷å äà ñà ïîä ïðàâèòåëñòâåí êîíòðîë. Íåÿñíî å îáà÷å êàê ïðîãðàìàòà ùå èçëåçå îò ðúöåòå íà ïðàâèòåëñòâîòî è îñòàâà äà ñå âèäè äàëè òîâà å óäà÷íà âúçìîæíîñò. Îùå ïîâå÷å, ïîâäèãàò ñå âàæíè âúïðîñè, íà ïúðâî ìÿñòî ñðåä êîèòî å çàùî íàòðóïâàíåòî íà äàííè å âñå îùå íåîáõîäèìî, êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å òî íå å íóæíî çà ïðåäîòâðàòÿâàíåòî íà òåðîðèñòè÷íè íàïàäåíèÿ. Îñâåí òîâà ïðåçèäåíòúò íå êàçà íèùî çà äðóãè ïðîãðàìè çà ìàñîâî ñúáèðàíå íà äàííè, êîèòî ìîãàò äà ñå îñúùåñòâÿò ñïîðåä Ñåêöèÿ 215. Ïðåçèäåíòúò îáÿâè äâå âàæíè, íî âðåìåííè ìåðêè:

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА òúðñåíåòî íà äàííè ùå áúäå ïîä ñúäåáåí íàäçîð, à ñúáèðàíåòî èì ùå áúäå îãðàíè÷åíî. Ðàäâàìå ñå, ÷å ïðåçèäåíòúò ïðèçíàâà íåîáõîäèìîñòòà ÑÀÙ äà óâàæàâàò ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò, íåçàâèñèìî êúäå ñå íàìèðàò îáåêòèòå çà ñëåäåíå. Íî ðåôîðìèòå, êîèòî òîé ïðåäëàãà, ñàìî îãðàíè÷àâàò óïîòðåáàòà íà ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ. Ïðåäëîæåíèÿòà äîïðèíàñÿò òâúðäå ìàëêî çà îãðàíè÷àâàíåòî íà ñúáèðàíåòî é, êàòî îñòàâÿò îòâîðåíà âðàòà çà ïðîäúëæèòåëíî áåçðàçáîðíî íàáëþäåíèå íà õîðà â ÷óæáèíà. Ñúãëàñíè ñìå, ÷å íà÷èíúò, ïî êîéòî òàçè èíôîðìàöèÿ ñå èçïîëçâà, å äîáðå äà ñå ñúîáðàçè ñúñ ñòàíäàðòèòå, ïðèëàãàíè çà ñàìèòå àìåðèêàíöè, íî òðÿáâà äà ñå äàäàò ïî-ñòðîãè ãàðàíöèè è çà ñàìîòî ñúáèðàíå. Îùå ïîâå÷å, íèùî â ðå÷òà èëè â ïðåçèäåíòñêàòà äèðåêòèâà íå íàìåêíà çà äàâàíåòî íà íÿêàêâî ïðàâî íà õîðàòà â ÷óæáèíà, êîåòî ùå çàùèòè ëè÷íàòà èì íåïðèêîñíîâåíîñò. Ïîâå÷åòî îò îáÿâåíèòå îò Îáàìà ïðîòåêöèè ñå îòíàñÿò äî òîâà êàê è êîãà Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò è äðóãè îðãàíè ìîãàò äà áîðàâÿò ñ äàííèòå. Êàêâà å ãàðàíöèÿòà, ÷å íàäíè÷àíåòî â ëè÷íèòå äàííè îò ñòðàíà íà ÑÀÙ áúäå îãðàíè÷åíî äî èñòèíñêà çàãðèæåíîñò çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò? Òîâà íå ñòàâà ÿñíî îò ðå÷òà íà Îáàìà. Ñúìíÿâàìå ñå, ÷å õîðàòà â Ãåðìàíèÿ èëè Áðàçèëèÿ, èëè äîðè â ÑÀÙ, ùå ñà óäîâëåòâîðåíè ñ íÿêàêâè íîâè óñëîæíåíè ñïîñîáè çà êîíòðîë âúðõó

íà÷èíà, ïî êîéòî àìåðèêàíñêîòî ðàçóçíàâàíå èçïîëçâà èíôîðìàöèÿòà. Íà ïúðâî ìÿñòî îáà÷å å ëèïñàòà íà ïðîìÿíà âúâ ôàêòà, ÷å ÑÀÙ ñúáèðà èíôîðìàöèÿ çà ñòîòèöè ìèëèîíè õîðà ïî ñâåòà. Â äíåøíèÿ ñâÿò, â êîéòî åæåäíåâíî ãëîáàëíî ñå ðàçìåíÿò 150 ìèëèàðäà èìåéëà, å àáñóðäíî äà èìà ðàçìèíàâàùè ñå ñòàíäàðòè, îñíîâàíè íà ãåîãðàôñêè ðàçëè÷èÿ èëè íàöèîíàëíîñò. Èíòåðíåò å áåç ãðàíèöè. Õîðàòà èçâúí ïðåäåëèòå íà ÑÀÙ èìàò ñúùèÿ èíòåðåñ è ïðàâî íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò êàòî îíåçè íà àìåðèêàíñêà òåðèòîðèÿ. Àìåðèêà òðÿáâà äà ïðèçíàå òîâà èëè ùå äàäå çåëåíà ñâåòëèíà íà äðóãè ïðàâèòåëñòâà, êîèòî äà ñå çàåìàò ñ ìàñîâî íàáëþäåíèå. Èäåÿòà, ÷å å äîïóñòèìî äà ñå ñúáèðàò îãðîìíî êîëè÷åñòâî äàííè îò õîðà ïî ñâåòà, êàòî ïðîñòî ñå ñëîæàò íåÿñíè îãðàíè÷åíèÿ íà íà÷èíà, ïî êîéòî èíôîðìàöèÿòà å ïîëó÷åíà, òðÿáâà äà áúäå ïîñòàâåíà ïîä âúïðîñ. Êîíöåïöèÿòà âñå îùå å íàïúëíî ïðîèçâîëíà è áåçðàçáîðíà. Ìèëèîíè õîðà ñà çàâèñèìè îò èíòåðíåò âúâ âñåêèäíåâíàòà èì êîìóíèêàöèÿ. ÑÀÙ íå áèâà äà èçïîëçâà äîìèíàíòàòà ñè ïîçèöèÿ â ãëîáàëíèÿ èíòåðíåò, çà äà îïðàâäàå ìàùàáíîòî íàðóøàâàíå íà ïðàâîòî íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò, èëè áúðçî ùå çàãóáè òîâà ñè ïîëîæåíèå.

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

Тунис Да се подобрят гаранциите за съдебна независимост Äîêàòî Íàöèîíàëíîòî êîíñòèòóöèîííî ñúáðàíèå íà Òóíèñ äèñêóòèðà ãëàâàòà çà ñúäåáíèòå ïðàâîìîùèÿ â íîâàòà êîíñòèòóöèÿ, îðãàíèçàöèèòå Àë Áàâñàëà, Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë, Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ è Êàðòúð Ñåíòúð ïîäêàíâàò ÷ëåíîâåòå äà çàòâúðäÿò ãàðàíöèèòå çà ñúäåáíà íåçàâèñèìîñò. Ñúäåáíàòà âëàñò ïðè ïðåäèøíèÿ ïðåçèäåíò Çèíå åë Àáèäèíå áåí Àëè áå ïîä÷èíåíà íà îðãàíèòå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò è íå áåøå íåçàâèñèìà. Ìíîãî å âàæíî íîâàòà êîíñòèòóöèÿ íà Òóíèñ äà ãàðàíòèðà íàïúëíî íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò è áåçïðèñòðàñòíîñòòà íà ïðàâîñúäèåòî, êàçâàò îðãàíèçàöèèòå.

è îñèãóðÿâà âúðõîâåíñòâî íà ñïðàâåäëèâîñòòà è êîíñòèòóöèÿòà, ñóâåðåííîñò íà çàêîíà è çàùèòà íà ïðàâàòà è ñâîáîäèòå”. Íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäèèòå å ïîòâúðäåíà, äîêîëêîòî òå ñà îòãîâîðíè ïðè èçïúëíåíèå íà çàäúëæåíèÿòà èì ñàìî ïðåä êîíñòèòóöèÿòà è çàêîíà. ×ëåí 106 çàáðàíÿâà âñÿêàêâà âúíøíà íàìåñà â ñúäåáíàòà âëàñò. ×åòèðèòå îðãàíèçàöèè ïðèâåòñòâàò òåçè êëàóçè, êîèòî ñà â ñúçâó÷èå ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà ÎÎÍ çà ñúäåáíàòà íåçàâèñèìîñò, íàïðèìåð, èçèñêâàò ïðèíöèïèòå, ñâúðçàíè ñ íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò, äà áúäàò çàäàäåíè â êîíñòèòóöèÿòà íà ñòðàíàòà.

„Òóíèçèéöèòå çàñëóæàâàò êîíñòèòóöèÿ, êîÿòî èìà êðèñòàëíî ÿñíè ãàðàíöèè çà íåçàâèñèìà ñúäåáíà âëàñò, êàçà Ìàðèîí Ôîëêìàí, äèðåêòîð íà Êàðòúð Ñåíòúð â Òóíèñ. - Íîâàòà êîíñòèòóöèÿ íà Òóíèñ òðÿáâà äà ñèãíàëèçèðà çà èñòèíñêî ðàçäåëÿíå ñ ìèíàëîòî, îïåòíåíî îò ïîëèòè÷åñêà íàìåñà íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò è äà ãàðàíòèðà, ÷å ñúäåáíàòà âëàñò èìà íåîáõîäèìàòà âëàñò è íåçàâèñèìîñò äà çàùèòàâà ÷îâåøêèòå ïðàâà.” ×åòèðèòå îðãàíèçàöèè ñëåäÿò ïðîöåñà íà ñúçäàâàíå íà êîíñòèòóöèÿòà îò íà÷àëîòî ìó ïðåç ôåâðóàðè 2012 ã. Â îáùîòî èì èçÿâëåíèå îò 3 ÿíóàðè ñå ïðàâÿò ïðåïîðúêè çà çàñèëâàíå íà ãàðàíöèèòå çà ÷îâåøêèòå ïðàâà è ñâîáîäè â êîíñòèòóöèÿòà.

Íî ïðîòèâíî íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, ÷åðíîâàòà ñúäúðæà ñëàáè ãàðàíöèè çà ñúäèèòå, íàïðèìåð îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà ÎÎÍ çà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò è íàïúòñòâèÿ çà ïðàâîòî íà ÷åñòåí ïðîöåñ â Àôðèêà. Àêî ïðèíöèïíî ñå çàáðàíÿâà ìàõàíåòî íà ñúäèè èëè ïðåõâúðëÿíåòî èì áåç òÿõíî ñúãëàñèå, òî ÷åðíîâàòà ïðåäâèæäà èçêëþ÷åíèÿ: „â ñúçâó÷èå ñ ãàðàíöèèòå, îñèãóðåíè îò çàêîíà” ôîðìóëèðîâêà, ñ êîÿòî ìîæå äà ñå çëîóïîòðåáè îò èçïúëíèòåëíàòà è çàêîíîäàòåëíàòà âëàñòè è êîÿòî ðèñêóâà äà êîìïðîìåòèðà ñúùíîñòòà íà òàçè çàùèòà. ×åòèðèòå îðãàíèçàöèè ïðåïîðú÷âàò Íàöèîíàëíîòî êîíñòèòóöèîííî ñúáðàíèå íà Òóíèñ ÿñíî äà ïîñòàíîâè â ÷ëåí 104, ÷å âñÿêà äèñöèïëèíàðíà ìÿðêà ñðåùó ñúäèÿ ùå å âúçìîæíà ñàìî ïðè ñåðèîçíà ïðîÿâà íà ëîøî ïîâåäåíèå, êàêòî å îïðåäåëåíî îò Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò è ÷ðåç ñïàçâàíåòî íà ãàðàíöèèòå çà ÷åñòåí ïðîöåñ. Ïðîåêòúò çà êîíñòèòóöèÿ ïðåäâèæäà ñúçäàâàíåòî

×åðíîâàòà çà ñúäåáíàòà âëàñò ñúäúðæà íÿêîëêî âàæíè òåêñòà, êîèòî ñú÷åòàâàò ãåíåðàëíè ïðèíöèïè çà íåçàâèñèìîñòòà íà ñúäåáíàòà âëàñò. Íàïðèìåð, ÷ëåí 100 òâúðäè, ÷å: „ñúäåáíàòà âëàñò å íåçàâèñèìà

Обектив | Брой 217

ПО СВЕТА

íà Âèñø ñúäåáåí ñúâåò ñ ìàíäàò äà „îñèãóðè âúðõîâåíñòâîòî íà ñïðàâåäëèâîñòòà è óâàæåíèåòî êúì ñúäåáíàòà âëàñò, êàòî ñå ïðåäëàãàò ðåôîðìè è ñå ïðàâÿò ïðåïîðúêè ïî îòíîøåíèå íà ïðîåêòîçàêîíèòå, ñâúðçàíè ñúñ ñúäåáíàòà âëàñò, êàêòî è âçèìàíåòî íà ðåøåíèÿ çà ïðîôåñèîíàëíîòî ïîâåäåíèå è äèñöèïëèíàðíèòå ìåðêè çà ñúäèèòå” â ÷ëåí 111. Ïðîåêòúò ïðåäëàãà ïîëîâèíàòà îò ÷ëåíîâåòå íà òîçè ñúâåò äà áúäàò ñúäèè, îñòàíàëèòå – íå. Êîíñåíñóñíàòà êîìèñèÿ, àíãàæèðàíà ñ ïîñòèãàíåòî íà øèðîêî ñúãëàñèå çà íàé-ïðîòèâîðå÷èâèòå êîíñòèòóöèîííè ïðîáëåìè, ïðåäëîæè ïîïðàâêà, êîÿòî ùå óâåëè÷è ñ äâå òðåòè áðîÿ íà ñúäèèòå íà òîçè ñúâåò, „ìíîçèíñòâîòî îò òÿõ, èçáðàíè îò ðàâíè íà òÿõ, à îñòàíàëèòå íàçíà÷åíè”, êàòî ïîñëåäíàòà òðåòà ñå ñúñòîè îò ëè÷íîñòè ñ ÿâíà íåçàâèñèìîñò è åêñïåðòíîñò. Íî òàçè ôîðìóëèðîâêà íå îñèãóðÿâà ïúëíàòà íåçàâèñèìîñò íà ñúäåáíàòà âëàñò íà äâå íèâà. Ïúðâî, ñúäèèòå, èçáðàíè îò òåõíè ðàâíè, ìîæå áè ùå ñà ìàëöèíñòâî â ñúâåòà, êîåòî ìîæå äà ãî ïîñòàâè ïîä êîíòðîëà íà íàçíà÷åíèòå ÷ëåíîâå îò èçïúëíèòåëåí îðãàí èëè îò ïàðëàìåíòà. Íÿêîëêî ìåæäóíàðîäíè èíñòðóìåíòà ïðåïîðú÷âàò òàêèâà îðãàíè äà èìàò

ñúùåñòâåíà ïðîïîðöèÿ èëè äîðè ìíîçèíñòâî ÷ëåíîâå, èçáðàíè îò ñúäåáíàòà âëàñò. Íàïðèìåð Åâðîïåéñêàòà õàðòà çà ñòàòóòà íà ñúäèèòå îò 1998 ã. „ïðåäâèæäà íàìåñàòà íà íåçàâèñèìèÿ àâòîðèòåò íà èçïúëíèòåëíàòà è çàêîíîäàòåëíàòà âëàñòè, ñïðÿìî êîéòî, ïîíå ïîëîâèíàòà îò íîñèòåëèòå ìó ñà ñúäèè, èçáðàíè îò òåõíè ðàâíè, ñïîðåä ìåòîäè, ãàðàíòèðàùè íàé-øèðîêî ïðåäñòàâÿíå íà ñúäåáíàòà âëàñò”. Âòîðî, ïðåäëîæåíàòà ïîïðàâêà íå ïîêàçâà êàê ñå èçáèðàò ÷ëåíîâåòå, êîèòî íå ñà ñúäèè, äàëè äèðåêòíî îò ïðàâèòåëñòâîòî, ñ èçáîð îò ïàðëàìåíòà, èëè ñ íÿêàêâà äðóãà ïðîöåäóðà. Òîâà äàâà èçâúíðåäíà âëàñò çà âçèìàíå íà ðåøåíèÿ íà ïðàâèòåëñòâîòî ñïðÿìî ïðîöåäóðèòå çà òÿõíîòî èçáèðàíå è íå ïðåäîñòàâÿ äîñòàòú÷íî êîíñòèòóöèîííè ãàðàíöèè çà íåçàâèñèìîñòòà èì îò äðóãèòå äâà êëîíà íà äúðæàâàòà. Ñ îãëåä íà âñè÷êî òîâà, ÷åòèðèòå îðãàíèçàöèè ïðåïîðú÷âàò Íàöèîíàëíîòî êîíñòèòóöèîííî ñúáðàíèå íà Òóíèñ äà îòõâúðëè ïîïðàâêàòà, êàòî ÿ ïðîìåíè íà „ïðàâèòåëñòâåíà ïîëèòèêà çà ðàçñëåäâàíå”, è óòî÷íè, ÷å òÿ ùå áúäå â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðàâàòà è ñâîáîäèòå çàùèòåíè â êîíñòèòóöèÿòà, êàêòî è ñ ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà ÷îâåøêè ïðàâà.

Ìàðòà Ìåòîäèåâà å ïðåïîäàâàòåë ïî ëàòèíñêè â ÍÃÄÅÊ è â ÑÓ “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”. ×ëåí íà ÓÑ íà ÁÕÊ. Îò 12 ãîäèíè âîäè ðóáðèêàòà “Ïî ñâåòà”.

Обектив | Брой 217

ДОКУМЕНТИ

БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ КРИТИЧНИ БЕЛЕЖКИ ВЪРХУ ПРОЕКТА ЗА НАКАЗАТЕЛЕН КОДЕКС, ПРЕДЛОЖЕН ОТ МИНИСТЕРСТВОТО НА ПРАВОСЪДИЕТО НА 21 ДЕКЕМВРИ 2013 Г. Ïðîåêòúò çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ (ÍÊ), ïðåäëîæåí îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî íà 21 äåêåìâðè 2013 ã., èìà ðåäèöà ïîëîæèòåëíè ñòðàíè, êîèòî ñà êðà÷êà íàïðåä â ñðàâíåíèå ñ äåéñòâàùèÿ êîäåêñ îò 1968 ã. Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ) ïîäêðåïÿ îïèòà çà: ñúçäàâàíå íà ïî-äîáðà è ñúâðåìåííà ñòðóêòóðà íà êîäåêñà; ôîðìóëèðàíå íà íîâè ñúñòàâè çà òðàíñïîíèðàíå â íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî íà íîðìè íà ìåæäóíàðîäíè äîãîâîðè, ïî êîèòî Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ å ñòðàíà, êàêòî è íà ïðàâîòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç; îáùîòî íàìàëÿâàíå íà íàêàçàíèÿòà, âêëþ÷èòåëíî ïðåìàõâàíåòî íà äîæèâîòíèÿ çàòâîð áåç ïðàâî íà çàìÿíà; ðàçøèðÿâàíåòî íà îáõâàòà íà ðåàáèëèòàöèÿòà ïî ïðàâî; ðàçøèðÿâàíåòî íà îáõâàòà íà äèñêðèìèíàöèîííèòå ïîäáóäè çà èçâúðøâàíå íà íÿêîè ïðåñòúïëåíèÿ; íîâè ðåøåíèÿ, ñâúðçàíè ñ îïðåäåëÿíå íà íàêàçàíèåòî ïðè ñúêðàòåíî ñúäåáíî ñëåäñòâèå è ïðè íåñïàçåí ðàçóìåí ñðîê, ñ íåíàêàçâàíåòî íà äåÿíèå, îñúùåñòâåíî îò ïîñòðàäàë íåïúëíîëåòåí, ñ ïðåñòúïëåíèÿòà ïðè èçïîëçâàíå íà èíôîðìàöèîííè ñèñòåìè; ðàçøèðÿâàíåòî íà îïðåäåëåíèÿòà â íîâàòà äîïúëíèòåëíà ðàçïîðåäáà. Îò÷èòàéêè íàïðåäúêà, çàåäíî ñ òîâà ñëåäâà äà îòáåëåæèì, ÷å òàêúâ áå ïîñòèãíàò è ñ ìíîãî îò èçìåíåíèÿòà è äîïúëíåíèÿòà êúì ÍÊ, ïðàâåíè â ïåðèîäà íà äåìîêðàòè÷íèÿ ïðåõîä. Â òîçè ñìèñúë íàñòîÿùèÿò ïðîåêò íå ïðåäñòàâëÿâà äðàñòè÷åí ñêîê. Òîé, êàêòî è ïðåäõîäíèòå èçìåíåíèÿ, ðîáóâà â çíà÷èòåëíà ñòåïåí íà îãðàíè÷åíèÿòà íà îñòàðÿëàòà íàêàçàòåëíîïðàâíà äîêòðèíà, íà êîÿòî å îñíîâàí ñåãà äåéñòâàùèÿ êîäåêñ. Íåùî ïîâå÷å, ñ ðåäèöà ðàçïîðåäáè, íÿêîè îò êîèòî ñà ðåöèäèâè íà ñòàëèíèñòêîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî (íàïðèìåð, ÷ë. 305, àë. 3), çà êîèòî ùå ñòàíå äóìà ïî-äîëó, ïðîåêòúò ïðåäñòàâëÿâà âðúùàíå íàçàä â ñðàâíåíèå äîðè ñúñ ñåãà äåéñòâàùàòà îñòàðÿëà óðåäáà. Òåçè ðàçïîðåäáè îòêðèâàò âúçìîæíîñò çà ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è çà áúäåùè îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ íà ìåæäóíàðîäíè îðãàíè. Òåæúê ïðîáëåì áåëÿçà è ïðîöåñà íà èçãîòâÿíå è îáñúæäàíå íà ïðîåêòà. Ñëåä êàòî ñúçäàäåíàòà

ïðåç 2011 ã. ðàáîòíà ãðóïà èçãîòâè ïúðâîíà÷àëåí âàðèàíò, òîé áå ïðåäîñòàâåí íà ìåæäóíàðîäíè åêñïåðòè, êîèòî ïðåäîñòàâèõà ïîäðîáíè ñòàíîâèùà. Äàäåíà áå è âúçìîæíîñò íà áúëãàðñêè îðãàíèçàöèè è èíñòèòóöèè äà íàïðàâÿò êîìåíòàðè. Ïðåç 2012 ã. áå ñúçäàäåíà âòîðà ðàáîòíà ãðóïà, ðàçëè÷íà îò ïúðâàòà, ñúñ çàäà÷à äà íàïðàâè îöåíêà íà ïðåäëîæåíèÿòà. ÁÕÊ ó÷àñòâà àêòèâíî âúâ âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà. Ñúñ çàãðèæåíîñò îòáåëÿçâàìå, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò óñèëèÿòà íà òàçè ðàáîòíà ãðóïà, êàêòî è íà ìåæäóíàðîäíèòå åêñïåðòè, ñà ïðåíåáðåãíàòè. Íåùî ïîâå÷å, îò ïðåäñòàâåíèÿ ïðîåêò ñà èçêëþ÷åíè ðåäèöà èçìåíåíèÿ, ïî êîèòî âòîðàòà ðàáîòíà ãðóïà ïîñòèãíà êîíñåíñóñ. Ñ äðóãè äóìè, ïðîäóêòúò íà ðàáîòíàòà ãðóïà áå ïîäìåíåí îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî åäíîñòðàííî, áåç ñàíêöèÿòà íà ðàáîòíàòà ãðóïà, êîÿòî áå ñúçäàäåíà èìåííî çà äà ïîäîáðè è ïðèäàäå ëåãèòèìíîñò íà òîçè ïðîäóêò. Â ðåçóëòàò, ïðåäëàãàíèÿò ïðîåêò â ìíîãî ïóíêòîâå âëèçà â îòêðèòè ïðîòèâîðå÷èÿ ñ àêòîâå íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî, ñ ïðàâîòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ñ ïðåïîðúêè íà îðãàíè íà ÎÎÍ è íà Ñúâåòà íà Åâðîïà è ñ óêàçàíèÿ çà ìåðêè, ïðîèçòè÷àùè îò îñúäèòåëíè ñïðÿìî Áúëãàðèÿ ðåøåíèÿ íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×). Íå ñà âçåòè ïðåäâèä è ðåäèöà êëþ÷îâè ïðåïîðúêè íà ìåæäóíàðîäíèòå åêñïåðòè, êîèòî ñúùî ñàìî ïðèâèäíî áÿõà äîïóñíàòè äà äîïðèíåñàò è òàêà äà „ñåðòèôèöèðàò” ïðîåêòà, íî ïðèíîñúò èì ðåàëíî áå èãíîðèðàí. Â íàñòîÿùèòå áåëåæêè, êîèòî ñúäúðæàò è ïðåïîðúêè, ÁÕÊ ñå ôîêóñèðà îñíîâíî âúðõó ïðîáëåìèòå â ïðîåêòà, êîèòî ñà ñâúðçàíè ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Íàðåä ñ òåçè ïðîáëåìè è èçâúí òàçè ñôåðà, ïðîåêòúò â ðåäèöà ïóíêòîâå ñå ðàçìèíàâà ñúñ ñúâðåìåííàòà åâðîïåéñêà íàêàçàòåëíîïðàâíà äîêòðèíà. Áåç äà å âúçìîæíà èç÷åðïàòåëíîñò ïðåäâèä äèñôóíêöèîíàëíî êðàòêèÿ ñðîê, ïîñòàâåí îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî çà êîìåíòàðè, áåëåæêèòå îáðúùàò âíèìàíèå ñúùî òàêà è íà íÿêîè îò âòîðàòà êàòåãîðèÿ ïðîáëåìè, ïî-ñïåöèàëíî íà òåçè, ïîñî÷åíè â ïðåïîðúêèòå íà ìåæäóíàðîäíèòå åêñïåðòè.

Обектив | Брой 217

ДОКУМЕНТИ

Прокурорът Виктор Тарчев против доживотния затвор без право на замяна Във връзка с промените в новия Наказателен кодекс в медиите бе разисквана темата за доживотен затвор без право на замяна. В дебати по националната бТВ психиатърът д-р Цветеслава Гълъбова уточни, че категориите “хуманност” и “нехуманност” са приложими за нормалните хора, но не и за извършилите тежки престъпления, за рецидивистите, и затова аргументът “хуманност” не трябва да се използва в този дебат. Какъв е Вашият коментар , г-н прокурор?

Ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ìîãà äà ïðèåìà, ÷å êàòåãîðèèòå õóìàííîñò è íåõóìàííîñò ñà ïðèëîæèìè çà „íîðìàëíèòå” õîðà, íî íå è çà èçâúðøèëèòå òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ, êàêòî è ÷å àðãóìåíòúò „õóìàííîñò” íÿìà ìÿñòî â äåáàòèòå çà åâåíòóàëíàòà îòìÿíà íà íàêàçàíèåòî äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà. Íå ãî ïðèåìàì êàòî ÷îâåê, íå ãî ïðèåìàì êàòî þðèñò, à îùå ïî-ìàëêî êàòî ìàãèñòðàò ìîãà äà ïðèåìà, ÷å òîâà å ìíåíèå íà ëåêàð, êîéòî å ïîëîæèë Õèïîêðàòîâàòà êëåòâà çà õóìàííîñò. Ëè÷íîòî ìè ìíåíèå, áåç äà èñêàì òî äà îáâúðçâà íèòî Ïðîêóðàòóðàòà íà ÐÁ, íèòî Àñîöèàöèÿòà íà ïðîêóðîðèòå â Áúëãàðèÿ, å, ÷å íàêàçàíèåòî äîæèâîòåí çàòâîð ñëåäâà äà çàïàçè ñâîåòî ìÿñòî â ñèñòåìàòà íà íàêàçàíèÿòà ïî ÍÊ, íî íåâúçìîæíîñòòà ìó äà áúäå çàìåíÿíî ñ íàêàçàíèå ëèøàâàíå îò ñâîáîäà êàòåãîðè÷íî ñëåäâà äà îòïàäíå. Äúëáîêî âÿðâàì, ÷å íèêîé ÷îâåê, ïúê áèë òîé è ñúäèÿ, îòíàïðåä ìîæå äà ðåøè, ÷å äðóã ÷îâåê íèêîãà, ïðè

íèêàêâè îáñòîÿòåëñòâà, íÿìà äà ñå ïîïðàâè. Ïðîòèâíîòî íå áè ëè ëèøèëî îñúäåíèÿ îò âñÿêàêúâ ñòèìóë äà èçêóïè ïðåñòúïëåíèåòî ñè? À, áè ëè ãî âúçïðÿëî îòíîâî äà èçâúðøè ïðåñòúïëåíèå? Àìè, àêî îñúäåíèÿò âúïðåêè âñè÷êî ñå ïðîìåíè? Îïðàâäàíî ëè å â òîçè ñëó÷àé îñòàâàíåòî ìó â çàòâîðà, äîêîëêîòî íàêàçàíèåòî å íå ñàìî ñïðàâåäëèâî âúçìåçäèå çà èçâúðøåíîòî ïðåñòúïëåíèå, íî è ñðåäñòâî çà ïîñòèãàíå íà îïðåäåëåíè öåëè, ìåæäó êîèòî å è ïðîìÿíàòà íà îñúäåíèÿ. Òóê èñêàì äà ïîä÷åðòàÿ, ÷å Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ÷èÿòî ïðàêòèêà å çàäúëæèòåëíà çà íàñ, ìàãèñòðàòèòå, íà îñíîâàíèå ÷ë. 46, ò. 1 îò ÅÊÇÏ×ÎÑ, ñúâñåì ñêîðî ïîñòàíîâè ïî äåëîòî „Âèíòåð è äðóãè ñðåùó Îáåäèíåíîòî êðàëñòâî”, ÷å äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà ñå èçðàçÿâà â íå÷îâåøêî è óíèçèòåëíî òðåòèðàíå íà îñúäåíèÿ, ïîðàäè êîåòî è ïðîòèâîðå÷è íà ÷ë. 3 îò Êîíâåíöèÿòà. Ïðè âñè÷êè ñëó÷àè îáà÷å âúïðîñúò çà îòïàäàíåòî èëè íå íà íàêàçàíèåòî äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà òðÿáâà äà áúäå ïðåäìåò íà çàäúëáî÷åíà ïðîôåñèîíàëíà äèñêóñèÿ, â êîÿòî „àðãóìåíòúò õóìàííîñò” çàäúëæèòåëíî òðÿáâà äà íàìåðè ìÿñòî.

Обектив | Брой 217

Áëèöèíòåðâþ íà Þëèàíà Ìåòîäèåâà

ДОКУМЕНТИ

Ние се срамуваме! Отворено писмо от Георги Папакочев и Йордан Лозанов до „Хоризонт“

Íà 4 ÿíóàðè 1989 ãîäèíà çà ïúðâè ïúò ñå â ðàäèîåôèðà ñå ïîÿâè „12 ïëþñ 3”, îáåäíîòî ïðåäàâàíå íà ïðîãðàìà „Õîðèçîíò”, êîåòî ïðîäúëæàâà äà çâó÷è âå÷å ÷åòâúðò âåê – ñ àêòóàëíèòå íîâèíè, èíôîðìàöèè è òåìè, ñ ïîçíàòèòå ñè ñèãíàëè, à è ñ âèñîêèòå èçèñêâàíèÿ íà ñâîèòå ìíîãîáðîéíè ñëóøàòåëè. Îò ñàìîòî íà÷àëî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîìåíè â Áúëãàðèÿ åêèïúò íà „12 ïëþñ 3“ å îòñòîÿâàë ïðîôåñèîíàëíèòå ñòàíäàðòè íà íåçàâèñèìàòà æóðíàëèñòèêà, ïëóðàëèçìà íà ìíåíèÿòà, ïîëèòè÷åñêàòà áåçïðèñòðàñòíîñò. Íà òÿõ ó÷åõìå è íîâîòî ïîêîëåíèå ðàäèîæóðíàëèñòè – ïðåä ìèêðîôîíèòå íà ïðåäàâàíåòî èçðàñíàõà ìíîãî ðàäèî è òåëåâèçèîííè çâåçäè, ïðîôåñèîíàëíî óêðåïíàõà ÷óäåñíè ðåïîðòåðè, à ïðåç ñòàæàíòñêàòà øêîëà íà „12 ïëþñ 3“ ïðåìèíàõà æóðíàëèñòè, êîèòî äîêàçàõà êà÷åñòâàòà ñè â Áè Áè Ñè, Ñè Åí Åí è äðóãè ñâåòîâíè ìåäèè. Íèå, êàòî ÷àñò îò íåãîâèòå ñúçäàòåëè, ïúðâè âîäåùè è ðåäàêòîðè, ñå ãîðäååì ñ þáèëåÿ íà ñâîÿòà ïðîôåñèîíàëíà ðîæáà. Íàðåä ñ òîâà, îáà÷å, äíåñ ñå ñðàìóâàìå: •

•

Îò òîâà, ÷å íàïúëíî îñíîâàòåëíî ïîâå÷å îò ïîëîâèí ãîäèíà ïðîòåñòèðàùèòå ñðåùó ïðàâèòåëñòâîòî íà àíòèåâðîïåéñêàòà, ðóñîôèëñêà îëèãàðõèÿ îñâèðêâàò øóìíî è ñ íåñêðèòî ïðåçðåíèå èìåòî íà øåôà è åäèí îò âîäåùèòå íà ïðåäàâàíåòî Ïåòúð Âîëãèí. Îò òîâà, ÷å îò ñòóäèîòî íà „12 ïëþñ 3“ â åôèðà âñå ïî-÷åñòî ñå ëåå íåïðèêðèòà è öåëåíàñî÷åíà ïîëèòè÷åñêà ïðîïàãàíäà â ïîëçà íà ñèëíèòå íà äåíÿ.

•

Îò òîâà, ÷å â îïèò äà ñå ìàíèïóëèðà àóäèòîðèÿòà ñå èçïîëçâàò ïåðôèäíèòå àãèòàöèîííè ìåòîäè íà ÖÊ íà ÁÊÏ è ÄÑ, çà äà ñå ëàíñèðàò ãðóáè àíòèåâðîïåéñêè è àíòèçàïàäíè íàïàäêè çà ñìåòêà íà ïðîðóñêèòå è åâðàçèéñêè òåçè – íåùî, êîåòî å äàëå÷ îò îôèöèàëíàòà /çàñåãà ïîíå â íåéíàòà âèäèìà ÷àñò/ ïîëèòèêà íà Áúëãàðèÿ è êîåòî å íåñúâìåñòèìî ñ íàöèîíàëíèòå é èíòåðåñè. Îò òîâà, ÷å àâòîðèòåòúò íà „12 ïëþñ 3“ ïîñòåïåííî ñå ñðèâà, íåùî, êîåòî äðóãè òàëàíòëèâè æóðíàëèñòè, èçïúëíÿâàùè êîðåêòíî ñâîÿòà ðàáîòà êàòî âîäåùè è ðåäàêòîðè â ïðåäàâàíåòî, íå çàñëóæàâàò.

Íàèñòèíà å òúæíî, ÷å âìåñòî ñ ðàäîñò îòáåëÿçâàìå ÷åòâúðòâåêîâíèÿ þáèëåé íà „12 ïëþñ 3“ ñ ïîäîáíè íåïðèÿòíè ðàçìèñëè. Ïðàâèì ãî, îáà÷å, ñ ÿñíîòî ñúçíàíèå, ÷å îáåäíîòî ïðåäàâàíå íà „Õîðèçîíò”, êîåòî å íàäæèâÿëî è äðóãè íåñïîêîéíè âðåìåíà, îòäàâíà ïðèíàäëåæè íà ñâîèòå ñëóøàòåëè. Çàòîâà çàñòàâàìå çàä àóäèòîðèÿòà, êîÿòî ñúçäàäîõìå ñ òðóäà è ïðîôåñèîíàëíèòå ñè æóðíàëèñòè÷åñêè óñèëèÿ è íà êîÿòî áëàãîäàðèì, ÷å îñòàâà òàêàâà, êàêâàòî ÿ âèæäàõìå â ìå÷òèòå ñè íà 4 ÿíóàðè 1989 ãîäèíà – ðîæäåíàòà äàòà íà „12 ïëþñ 3” ïðåäè ÷åòâúðò âåê! Éîðäàí Ëîçàíîâ è Ãåîðãè Ïàïàêî÷åâ – äâàìà îò ñúçäàòåëèòå è ïúðâè âîäåùè íà „12 ïëþñ 3“. 4 ÿíóàðè 2014 ã., Ñîôèÿ

Обектив | Брой 217

ДОКУМЕНТИ

ÏÈÑÌÎ îò àêàäåìè÷íè ïðåïîäàâàòåëè äî ÑÅÌ è ÁÍÐ Äî Ïðåäñåäàòåëÿ íà ÑÅÌ Ñîôèÿ Äî Ãåíåðàëíèÿ äèðåêòîð íà ÁÍÐ Ñîôèÿ Óâàæàåìè ãîñïîäèí Ïðåäñåäàòåë, Óâàæàåìè ãîñïîäèí Ãåíåðàëåí äèðåêòîð, Îáðúùàìå ñå êúì Âàñ ñ ìîëáà äà âúçëîæèòå íà Ìîíèòîðèíãà íà ÑÅÌ íàáëþäåíèå íà ïðåäàâàíèÿòà „12+3“ è „Äåêîíñòðóêöèÿ“, ñ âîäåù Ïåòúð Âîëãèí, â ïîñëåäíèòå òðè ìåñåöà ñ öåë óñòàíîâÿâàíå äàëè ñå ñïàçâàò èçèñêâàíèÿòà íà ÇÐÒ, ÷ë.10, àëèíåè 5 è 6 êúì îáùåñòâåíèÿ îïåðàòîð. Ïîñëåäíèÿò ïîâîä çà íàøåòî ãîëÿìî áåçïîêîéñòâî å çàêëþ÷èòåëíàòà „ðå÷“ íà âîäåùèÿ â ïðåäàâàíåòî „12+3“ îò 8.01.2014 ã. 9.01.2014 ã. Ñ óâàæåíèå: 1. Àëáåíà Í. Ìèð÷åâà, ãë. àñ. ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 2. Àëåêñàíäúð Êúíåâ, ïðîô. ä.ô.í., ÔÔ, ÑÓ 3. Àíåòà Äèìèòðîâà, ãë. àñ., ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 4. Àííà Áåøêîâà, äîö., ÔÔ, ÑÓ 5. Àíòîàí Áîæèíîâ, ô.õ. èíæ., õîí.àñ. ÔÆÌÊ ÑÓ, ÍÁÓ 6. Àñåí Àñåíîâ, äîö. ä-ð., ÃÃÔ, ÑÓ 7. Àòàíàñ Ñòàìàòîâ, ïðîô. äôí, ÌÃÓ 8. Àõèíîðà Ãåîðãèåâà Áàëòàêîâà, ãë. àñ., ä-ð, ÃÃÔ, ÑÓ 9. Áîðÿíà Êþ÷óêîâà-Ïåòðèíñêà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 10. Âåñåëèí Òîí÷åâ, äîö. ä-ð, ÈÔÕ - ÁÀÍ, õîí. ïðåï. ÔÕÔ - ÑÓ 11. Âåñåëèíà Ãåîðãèåâà, ãë.àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ 12. Âèòàí Ñòåôàíîâ, ïðîô., ÔÔ, ÑÓ 13. Âëàäèìèð Ðàäåíêîâ, ãë. àñ. ä-ð, ÔÒÑ, ÓÀÑÃ 14. Âëàäèñëàâ Ãîñïîäèíîâ, äîö., ä-ð, ÔÏ, ÑÓ 15. Âÿðà Êàëôèíà, ãë. àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 16. Ãåîðãè Æå÷åâ, ãë.àñ.ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 17. Ãåðãàíà Ãåðîâà, äîö. ÔçÔ, ÑÓ 18. Ãåðãàíà Äèíåâà - àñ, ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 19. Äàíèåë Ñìèëîâ, äîö. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 20. Äàíèåëà Êîëåâà, äîö. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 21. Äèàíà Éîíîâà, äîö., ÌÓ 22. Äèìèòúð Èëèåâ, ãë. àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 23. Äèìèòúð Ñòîèìåíîâ, õîí. àñ., ÞÔ, ÑÓ 24. Äèìèòúð Òîïëèéñêè, ïðîô., ä.ã.í., ÃÃÔ 25. Åâãåíè Ëàòèíîâ, äîö., ÔÔ, ÑÓ 26. Åêàòåðèíà Òúðïîìàíîâà, ãë. àñ. ä-ð, ÔÑÔ, ÑÓ 27. Åëåíà Äèíåâà, àñ. ÔÊÍÔ, ÑÓ 28. Åëåíà Òàðàøåâà, ãë. àñ. ä-ð ÍÁÓ 29. Åëåíà Õàäæèåâà, äîö., ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ

30. Åëèöà Ñòàíîåâa, ä-ð 31. Åìèëèÿ Ñëàâîâà, ãë. àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 32. Æþñòèí Òîìñ, õîí. àñ, ÍÁÓ 33. Èâî Ïèïåðêîâ, ãë. àñ., ÑÓ 34. Êîëüî Êîåâ, ïðîôåñîð, äí, ÍÁÓ 35. Êðàñèìèð Ñòîÿíîâ, ïðîô. ä.ô.í., Êàòîëè÷åñêè Óíèâåðñèòåò Àéõùåäò-Èíãîëùàäò, Ãåðìàíèÿ 36. Êðèñòèàí Òàêîâ, äîö. ä-ð, ÞÔ, ÑÓ 37. Ëú÷åçàð Àíòîíîâ, ãë.àñ. ä-ð, ÞÇÓ 38. Ìàéÿ Ãðåêîâà, ïðîô. ä.ñ.í., ÔÔ, ÑÓ 39. Ìàëèíà Ïåòðîâà, ðåæèñüîð íà ñâîáîäíà ïðàêòèêà 40. Ìèëåíà ßêèìîâà, äîö. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 41. Íàäÿ Äàíîâà, ïðîô. ä. è. í. , ÁÀÍ / ÑÓ, ÍÁÓ, ÞÇÓ 42. Íåâåíà Ïàíîâà, äîö. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 43. Íåäÿëêà Âèäåâà, ïðîô. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 44. Íåëè Õðèñòîâà, ïðîô., ä-ð ÃÃÔ 45. Íèêîëàé Íàéäåíîâ, ïðîô. ä.ï.í., ÔÔ, ÑÓ 46. Îãíÿí Ìèí÷åâ, äîö. ä.ñ.í., ÔÔ, ÑÓ 47. Îëåã Ãåîðãèåâ, ïðîô. ä.ô.í., ÑÓ 48. Ïåïêà Áîÿäæèåâà, ïðîô. äñí, õîí. ïðåï., ÑÓ, ÔÔ 49. Ðàäêà Âëàõîâà, äîö. ä-ð, ÑÓ, ÔÑëÔ 50. Ðîñèöà Ãðàäåâà, äîöåíò ä-ð, ÀÓÁ è ÁÀÍ 51. Ðóæà Ñìèëîâà - ãë. àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 52. Ñèëâèÿ Ïåòðîâà, ãë. àñ., ä-ð, ÞÇÓ 53. Ñìèëåí Ìàðêîâ, ãë. àñ. ä-ð, ÂÒÓ 54. Ñòàíêà Èâàíîâà, õîí. ïðåï., ÍÁÓ 55. Ñòåôàí Äå÷åâ, äîö.ä-ð, ÞÇÓ, õîí. ïðåï. ÔÔ, ÑÓ 56. Ñòåôàí Èâàí÷åâ, õîí.àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ è ÔÔ„ ÏÓ 57. Òåîäîðà Öàíêîâà - õîí. àñ. ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 58. Òîäîð Ïîëèìåíîâ, äîö., ÔÔ, ÑÓ 59. Öî÷î Áîÿäæèåâ, ïðîô. ä.ô.í., ÑÓ, ÔÔ 60. ßíà Øèøêîâà, õîí. àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ

Обектив | Брой 217

ò ÿ â à ð ï ç è å ñ îí è ë è ì Åäèí ò ñ î â è ë ä å â à ð ï ñ çà

На 14-ти февруари 2014 г. се изправете се срещу насилието над жени и момичета. От 13 ч. в Театър 199 гледайте част от спектакъла “Монолози за вагината” и участвайте в дискусия с женски и правозащитни организации, адвокати, университетски преподаватели и журналисти. От 19 ч. пред Съдебна палата в София танцувайте във флашмоб за солидарност. Ако искате да участвате, но не можете да дойдете, посетете tinyurl.com/1-Billion-Rising-Bulgaria