Cristina Garcia Rodero Transtempo

Page 1

Cristina García Rodero TRANSTEMPO CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA 18 novembro 2010 / 13 febreiro 2011

DESTE MUNDO NA COMEDIA ETERNA1

DE ESTE MUNDO EN LA COMEDIA ETERNA1

As imaxes de Cristina García Rodero que aquí presentamos abranguen

Las imágenes de Cristina García Rodero que aquí presentamos abarcan

máis de tres décadas de traballo, especificamente o que a autora

más de tres décadas de trabajo, específicamente el que la autora realizó

realizou en territorio galego. Foron centos as obras que quedaron fóra

en territorio gallego. Han sido centenares las obras que han quedado

deste impresionante arquivo e, a medida que se ía desvelando, facíase

fuera de este impresionante archivo y, a medida que se iba desvelando,

máis difícil delimitar e concretar a escolma final de fotografías que

se tornaba más difícil delimitar y concretar la selección final de fotografías

habían integrar o libro e a respectiva exposición.

que integrarían el libro y la respectiva exposición.

Non miremos, aínda, para as imaxes. Imaxinemos o que hai detrás.

No miremos, todavía, las imágenes. Imaginemos lo que hay detrás. Miles

Miles de quilómetros percorridos quen sabe en que condicións, por

de kilómetros recorridos a saber en qué condiciones, por carreteras y

estradas e camiños inauditos, nunha busca constante que se concentra

caminos inauditos, en una búsqueda constante que se concentra

esencialmente nas festas populares, relixiosas ou pagás, nos

esencialmente en las fiestas populares, religiosas o paganas, en los

momentos rituais que definen unha paisaxe sociolóxica moi particular.

momentos rituales que definen un paisaje sociológico muy particular. Miles

Miles de quilómetros, na súa meirande parte entre Madrid, onde

de kilómetros, en su mayor parte entre Madrid, donde imparte clases en

dá clases na Facultade de Belas Artes da Universidade Complutense,

la Facultad de Bellas Artes de la Universidad Complutense, y una Galicia

e unha Galicia daquela máis distante do que hoxe en día. Miles de

en aquella época más distante que hoy en día. Miles de kilómetros que la

quilómetros que a levaron, nos seus inicios, a percorrer España cunha

llevaron, en sus inicios, a recorrer España con una beca de la Fundación

bolsa da Fundación Juan March para fotografar as festas deste país

Juan March para fotografiar las fiestas de este país heterogéneo y que

heteroxéneo e que acabarían por se concretar quince anos máis tarde

acabarían por concretarse quince años más tarde en un libro

nun libro extraordinario titulado España oculta, onde algunhas destas

extraordinario titulado España oculta, donde algunas de estas imágenes

imaxes se deron a coñecer por primeira vez. Miles de quilómetros que

se dieron a conocer por primera vez. Miles de kilómetros que le hacen

a fan regresar compulsivamente a terras galegas, nunha especie de

regresar compulsivamente a tierras gallegas, en una especie de eterno

eterno retorno que indaga a diferenza na continuidade. Miles de

retorno que indaga la diferencia en la continuidad. Miles de kilómetros

quilómetros que suxiren complicidades inesperadas, amizades

que sugieren complicidades inesperadas, amistades construidas a partir

construídas a partir dun desexo fondo de coñecer o outro, aquel de

de un deseo profundo de conocer al otro, aquel de quien se sabe que

quen se sabe que depende, frecuentemente, o éxito dunha proposta de

depende, frecuentemente, el éxito de una propuesta de trabajo. Y horas,

traballo. E horas, moitas horas de saber escoitar, de comungar cunha

muchas horas de saber escuchar, de comulgar con un viaje por saberes

viaxe por saberes moitas veces ancorados nunha oralidade xa

muchas veces anclados en una oralidad ya perdida y, como tal, aun más

Fotografía: Besos, coplas y arlequines. Verín, 1992. © Cristina García Rodero / Magnum Photos


preciada. Muchas horas entre desilusiones, cansancio, frustraciones, momentos de autocrítica flagelantes, siempre comprometidos, sin embargo, con la convicción de que en otras circunstancias sería imposible captar esa imagen. Viajera por naturaleza y por obligación, estos miles de kilómetros se multiplican en los innumerables trabajos llevados a cabo por una cartografía expandida, de Europa a América Latina, de Estados Unidos a África o a Asia. Más que en el paisaje natural, más que en los elementos culturalmente construidos, los artefactos, las arquitecturas o los interiores, Cristina García Rodero se mueve en una geografía de los sentimientos. El espectro de las emociones humanas se revela aquí en todo su esplendor. Emociones compartidas por personajes que, en su universalidad, mantienen un singular anonimato. Observamos y somos observados. Aunque este corpus de trabajo se da a conocer de forma comprensiva, observamos una condición territorial específica, pero somos igualmente observados: ¿qué sabemos, en definitiva, de esta gente, de sus anhelos y privaciones, de sus creencias y de su catarsis individual y colectiva? A Cristina García Rodero le gusta trabajar en contextos límite, de ahí que las fiestas sean para ella un tema particularmente querido. La devoción religiosa va de la mano de un número considerable de estas imágenes. En ella se sedimentan gestos, rituales y miradas que tocan la alegría extrema y el más profundo dolor. Muchos de estos eventos devotos presuponen momentos trágicos de pérdida, de enfermedad, de fragilidad absoluta. En el reverso de la moneda La confesión. Romería de Nuestra Señora de los Milagros de Saavedra, 1980 © Cristina García Rodero / Magnum Photos

encontramos, a veces extrañamente entrelazada con esta religiosidad

perdida e, como tal, aínda máis prezada. Moitas horas entre

de imágenes de mujeres, se supone que abuelas, y niños, en una afirmación

desilusións, cansazo, frustracións, momentos de autocrítica flaxelantes,

subrepticia de un matriarcado evidente en un contexto eminentemente

sempre comprometidos, no entanto, coa convicción de que noutras

rural—, el desatino voluntario o involuntario.

singular, la liberación, el exceso, la risa, el cariño —impresiona la cantidad

circunstancias sería imposible captar esa imaxe. Estos contextos límite pasan por imágenes recientes de incendios

Viaxeira por natureza e por obrigación, estes miles de quilómetros

forestales, donde el hombre se enfrenta con la fuerza de la naturaleza en

multiplícanse nos innumerables traballos levados a cabo por unha

combates crepusculares, o por fiestas que recrean tradiciones celtas

cartografía expandida, de Europa a América Latina, de Estados Unidos

donde los personajes experimentan con esa filiación remota; serían,

a África ou a Asia.

también, momentos atravesados por una sexualidad expuesta y despreocupada si la autora se hubiese sentido satisfecha con el material

Máis que na paisaxe natural, máis que nos elementos culturalmente

que trajo de una visita a un festival erótico en A Coruña (tal como había

construídos, nos artefactos, nas arquitecturas ou nos interiores, Cristina

hecho antes en Cataluña o acompañando varias love parade en Europa

García Rodero móvese nunha xeografía dos sentimentos. O espectro das

o en Estados Unidos). El alma y el cuerpo. El dolor y el placer. Extremos

emocións humanas revélase aquí con todo o seu esplendor. Emocións

que se tocan continuamente.

compartidas por personaxes que, na súa universalidade, manteñen un singular anonimato. Observamos e somos observados. Aínda que este

Es más, en el exterior de las fotografías imaginamos la proximidad y la

corpus de traballo se dá a coñecer de forma comprensiva, observamos

rapidez de acción necesarias para su realización. Incluso en la inquietud

unha condición territorial específica, pero somos igualmente observados:

inferida de muchas de las situaciones retratadas, individuales o de grupo,

que é o que sabemos, en definitiva, desta xente, dos seus anhelos e

siempre hay algo particularmente desafiante en estas obras. Una mirada

privacións, das súas crenzas e da súa catarse individual e colectiva?

que compone formalmente la fotografía, o una mirada, más frecuente,

A Cristina García Rodero gústalle traballar en contextos límite, de aí que

directamente dirigida al espectador. Esa mirada se dirige, no lo

as festas sexan para ela un tema particularmente querido. A devoción

olvidemos, a una cámara. Se dirige a la autora. Es decir, se dirige a una

relixiosa vai da man dun número considerable destas imaxes. Nela

incógnita, a la tensión de lo desconocido. De ahí que sea tan sincera. Esa


sediméntanse acenos, rituais e miradas que tocan a alegría extrema e a máis profunda dor. Moitos destes eventos devotos presupoñen momentos tráxicos de perda, de enfermidade, de fraxilidade absoluta. No reverso da moeda atopamos, por veces estrañamente entrelazados con esta relixiosidade singular, a liberación, o exceso, o riso, o cariño —impresiona a cantidade de imaxes de mulleres, suponse que avoas, e nenos, nunha afirmación subrepticia dun matriarcado evidente nun contexto eminentemente rural—, o desatino voluntario ou involuntario. Estes contextos límite pasan por imaxes recentes de incendios forestais, onde o home se enfronta coa forza da natureza en combates crepusculares, ou por festas que recrean tradicións celtas en que os personaxes experimentan con esa filiación remota; serían, tamén, intres atravesados por unha sexualidade exposta e despreocupada se a autora se sentise satisfeita co material que trouxo dunha visita a un festival erótico na Coruña (tal como fixera antes en Cataluña ou acompañando varias love parade en Europa ou en Estados Unidos). A alma e o corpo. A dor e o pracer. Extremos que se tocan continuamente. Aínda máis, no exterior das fotografías imaxinamos o achegamento e a rapidez de acción necesarios para a súa realización. Mesmo na inquietude inferida de moitas das situacións retratadas, individuais ou de grupo, sempre hai algo particularmente desafiante nestas obras. Unha ollada que compón formalmente a fotografía, ou unha ollada, máis frecuente, directamente dirixida ao espectador. Esa ollada diríxese, non o esquezamos, a unha cámara. Diríxese á autora. É dicir, diríxese a unha incógnita, á tensión do descoñecido. De aí que sexa tan sincera. Ese

Coronado. A Guarda, 2010. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

ollar desprendido, inmune á súa circunstancia de retratado, comparte esencialmente un momento cun substrato de inocencia e veracidade que

mirada desprendida, inmune a su circunstancia de retratada, comparte

escapa a calquera sorte de mercantilización.

esencialmente un momento con un sustrato de inocencia y veracidad que escapa a cualquier suerte de mercantilización.

Xa nos dicía Dorothea Lange que a máquina fotográfica é un instrumento que lles ensina ás persoas a veren sen a cámara. Cristina García Rodero

Ya nos decía Dorothea Lange que la máquina fotográfica es un instrumento

sábeo. Sabe que a súas fotos nos obrigan a mirar máis alá desa mirada

que enseña a las personas a ver sin la cámara. Cristina García Rodero lo

circunstancial. En Maternidad. Riofrío, de 1987, a beleza expectante da

sabe. Sabe que sus fotos nos obligan a mirar más allá de esa mirada

nai e mais do seu fillo rozan unha intemporalidade desterritorializada.

circunstancial. En Maternidad. Riofrío, de 1987, la belleza expectante de

Esa nai apoiada na pedra granítica dunha viña ben podería estar nun

la madre y su hijo rozan una intemporalidad desterritorializada. Esa madre

edificio da Quinta Avenida neoiorquina ou nun templo budista chinés,

apoyada en la piedra granítica de una viña bien podría estarlo en un

onte ou hoxe: o mesmo sentido protector, a mesma aprehensión tensa

edificio de la Quinta Avenida neoyorquina o en un templo budista chino,

perante o distante, a mesma humanidade, si, esa humanidade que

ayer u hoy: el mismo sentido protector, la misma aprensión tensa ante lo

transpira en cada centímetro cadrado destas fotografías, estarían

distante, la misma humanidad, sí, esa humanidad que transpira en cada

plasmados aí.

centímetro cuadrado de estas fotografías, estarían plasmados ahí.

Deteñámonos noutra imaxe paradigmática: La confesión. Nuestra

Detengámonos en otra imagen paradigmática: La confesión. Nuestra

Señora de los Milagros de Saavedra, de 1980. Nesta imaxe frontal do

Señora de los Milagros de Saavedra, de 1980. En esta imagen frontal

exterior dun cemiterio tomada nunha romaría, vemos un sacerdote no

del exterior de un cementerio tomada en una romería, vemos a un

interior dun improvisado confesionario e, á dereita, unha muller nunha

sacerdote en el interior de un improvisado confesionario y, a la derecha,

posición que indica un movemento de chegada ou de partida. As súas

a una mujer en una posición que indica un movimiento de llegada o

roupas e accesorios revélannos que se trata dunha data sinalada: a

partida. Sus ropas y accesorios nos revelan que se trata de una fecha

camisa e mais a saia de tecidos de calidade discretamente estampados,

señalada: la camisa y la falda de tejidos de calidad discretamente

o bolso sen pegadas dun uso extensivo, os zapatos grandes de máis

estampados, el bolso sin huellas de un uso extensivo, los zapatos


para os seus pés. O seu corpo mostra indicios dunha vida no campo

demasiado grandes para sus pies. Su cuerpo muestra indicios de una

que se adiviña dura e agreste. Delgada, con marcas dunha exposición

vida en el campo que se adivina dura y agreste. Delgada, con marcas

persistente aos elementos naturais na faciana, a muller apóiase na

de una exposición persistente a los elementos naturales en la cara, la

xanela do confesionario como para facer máis íntima a súa acción. Pola

mujer se apoya en la ventana del confesionario como para hacer más

súa banda, no punctum desta imaxe, o sacerdote, que suxeita coa man

íntima su acción. Por su parte, en el púnctum de esta imagen, el

a cabeza envolta por unha melena negra meticulosamente peiteada cara

sacerdote, que sujeta con la mano su cabeza envuelta por una melena

atrás pero lixeiramente desaliñada, mira con singular profundidade

negra meticulosamente peinada hacia atrás pero ligeramente desaliñada,

para o espectador. Non sabemos se se trata do momento da penitencia

mira con singular profundidad al espectador. No sabemos si se trata del

ou da absolución. Sabemos, iso si, que aquí todo gravita nunha esfera

momento de la penitencia o de la absolución. Sabemos, eso sí, que aquí

de profundidade absoluta. Esta gravidade silandeira transcende

todo gravita en una esfera de profundidad absoluta. Esta gravedad

calquera intención voyeurista. No fondo, esa mirada ofrécese como

sigilosa trasciende cualquier intención voyeurista. En el fondo, esa mirada

marca dun tempo que emana da imaxe para fixarse no presente, o cal,

se ofrece como marca de un tiempo que emana de la imagen para fijarse

como indica Jorge Luis Borges, é o estado máis difícil de plasmar: “Que

en el presente, el cual, como indica Jorge Luis Borges, es el estado más

raro pensar que dos tres tempos en que dividimos o tempo —o pasado,

difícil de plasmar: “¡Qué raro pensar que de los tres tiempos en que

o presente, o futuro—, o máis difícil, o máis inasible, sexa o presente! O

hemos dividido el tiempo —el pasado, el presente, el futuro—, el más

presente é tan inasible coma o punto. Porque se o imaxinamos sen

difícil, el más inasible, sea el presente! El presente es tan inasible como

extensión, non existe; temos que imaxinar que o presente aparente

el punto. Porque si lo imaginamos sin extensión, no existe; tenemos que

viría ser un pouco o pasado e un pouco o porvir. É dicir, sentimos o

imaginar que el presente aparente vendría a ser un poco el pasado y un

paso do tempo que todos vostedes senten. Se eu falo do presente, estou

poco el porvenir. Es decir, sentimos el pasaje del tiempo que todos

a falar dunha entidade abstracta. O presente non é un dato inmediato

ustedes sienten. Si yo hablo del presente, estoy hablando de una entidad

da nosa conciencia” . O que a imaxe convoca é, pois, esa entidade

abstracta. El presente no es un dato inmediato de nuestra conciencia”2.

abstracta. Un presente inaprensible materializado aquí sempre que o

Lo que la imagen convoca es, pues, esa entidad abstracta. Un presente

espectador se interna nesta mirada. Un presente sen tempo, pero que

inaprensible materializado aquí siempre que el espectador se adentra en

traspasa fisicamente o momento actual. O corpo da muller carga co

esta mirada. Un presente sin tiempo, pero que traspasa físicamente el

2

Aires frescos en el ataúd. Romería de Santa Marta de Ribarteme, 1981. © Cristina García Rodero / Magnum Photos


peso do mundo. A mirada e a expresión corporal do sacerdote

ahora. El cuerpo de la mujer carga con el peso del mundo. La mirada y

confirman a exteriorización desa gravidade, a súa indeleble

la expresión corporal del sacerdote confirman la exteriorización de esa

actualización, é dicir, a súa universalidade.

gravedad, su indeleble actualización, es decir, su universalidad.

[...] Coido razoable presumir que para a artista estas fotografías

[...] Me parece razonable presumir que para la artista estas fotografías

conforman un modelo de aprendizaxe único. En realidade, definen non

conforman un modelo de aprendizaje único. En realidad, definen no solo

só o obxecto senón tamén o suxeito, o cal, por extensión, pasamos a ser

el objeto sino también el sujeto, el cual, por extensión, pasamos a ser

nós. O que Cristina García Rodero esixe reiteradamente é que se miren

nosotros. Lo que Cristina García Rodero exige reiteradamente es que se

estas imaxes sen indicio ningún de cinismo; porque nacen dunha

mire a estas imágenes sin atisbo alguno de cinismo; porque nacen de una

necesidade vital de comprender ao outro, esoutro que non forma parte

necesidad vital de comprender al otro, ese otro que no forma parte del

da paisaxe hipermediatizada e dixitalizada da contemporaneidade.

paisaje hipermediatizado y digitalizado de la contemporaneidad. Ese otro

Esoutro que traballa todos os días para nos prover daquilo que damos

que trabaja todos los días para proveernos de aquello que damos por

por sentado, ese que individualmente non fai historia, pero do cal a

sentado, ese que individualmente no hace historia, pero del cual la historia

historia se nutre incondicionalmente. Esoutro que non se define pola súa

se nutre incondicionalmente. Ese otro que no se define por su clase social,

clase social, pola súa idade ou polo seu xénero, e que no entanto é

su edad o su género, y que sin embargo es capaz de aportar un modo

capaz de ofrecer un modo de entender o mundo.

de entender el mundo.

Como artista, Cristina García Rodero sabe que estes documentos non

Como artista, Cristina García Rodero sabe que estos documentos no nos

nos devolven a realidade. Non nos contan historias, non son

devuelven la realidad. No nos cuentan historias, no son ilustraciones de

ilustracións dun relato particular. Constitúense nun metarrelato, que

un relato particular. Se constituyen en un metarrelato, que recorre con

percorre con precisión interrogativa un determinado contexto social e

precisión interrogativa un determinado contexto social y geográfico, que

xeográfico, que o supera, que o desborda para regresar sempre ao

lo supera, que lo desborda para regresar siempre a su lugar original. En

seu lugar orixinal. No camiño, sorpréndenos o xeito en que a nosa

el camino, nos sorprende el modo en que nuestra memoria se aferra a los

memoria se aferra aos detalles máis insignificantes para aducir unha

detalles más insignificantes para aducir una brecha en su significación

fenda na súa significación literal. Aquel vello que no entroido de Verín

literal. Aquel viejo que en el carnaval de Verín intenta besar a una mujer

intenta bicar unha muller que non parece sequera prestarlle atención,

que no parece siquiera prestarle atención, la ofrecida en el cajón con su

a ofrecida no caixón co seu abano e os seus lentes escuros en Santa

abanico y sus gafas oscuras en Santa Marta de Ribarteme, la mujer que

Marta de Ribarteme, a muller que terma fachendosa dunha cabeza de

sostiene orgullosa una cabeza de pescado en la lonja de Vigo, la abuela

peixe na lonxa de Vigo, a avoa infranqueable de Xende: todos estes

infranqueable de Xende: todos estos personajes han sido captados con

personaxes foron captados cunha mirada idiosincrática que os retira

una mirada idiosincrásica que los retira de lo anecdótico para fijarlos

do anecdótico para os fixar como elocuentes paradigmas dunha

como elocuentes paradigmas de una manera de celebrar la vida. Contra

maneira de celebrar a vida. Contra a morte, ou como diría Derrida,

la muerte, o como diría Derrida, “a partir de la experiencia de la muerte

“a partir da experiencia da morte posible” . Seguramente sexa ese o

posible”3. Seguramente sea ese el leitmotiv que guía a Cristina García

leitmotiv que guía a Cristina García Rodero. Unha aprendizaxe eterna

Rodero. Un aprendizaje eterno de la vida por oposición a nuestra

da vida por oposición á nosa implacable finitude.

implacable finitud.

[...] E é na trama complexa dun presente perpetuo, vivido ou recoñecido,

[...] Y es en la trama compleja de un presente perpetuo, vivido o

onde se moven estas obras de Cristina García Rodero, que nos falan

reconocido, donde se mueven estas obras de Cristina García Rodero, que

daquilo que nós conseguimos sentir, recender, respirar: da nosa

nos hablan de aquello que nosotros conseguimos sentir, oler, respirar: de

condición humana, da nosa transitoriedade, da nosa participación nesta

nuestra condición humana, de nuestra transitoriedad, de nuestra

comedia eterna.

participación en esta comedia eterna.

3

Miguel von Hafe Pérez

Miguel von Hafe Pérez

1 Tomo prestado o título dun verso do libro de poemas de Rosalía de Castro En las orillas

1 Tomo prestado el título de un verso del poemario de Rosalía del Castro En las orillas

del Sar. Véxase Rosalía de Castro, “Las campanas”, en Poesías, Padroado Rosalía de

del Sar. Véase Rosalía de Castro, “Las campanas”, en Poesías, Patronato Rosalía de

Castro, Vigo, 1973, p. 389. 2 Jorge Luis Borges, “El tiempo”, en Obras completas, vol. IV, Emecé, México, 1989, p. 204. (A tradución é nosa). 3 Jaques Derrida, ¡Palabra!: instantáneas filosóficas, Trotta, Madrid, 2001, p. 28. (A tradución é nosa).

Castro, Vigo, 1973, p. 389. 2 Jorge Luis Borges, “El tiempo”, en Obras completas, vol. IV, Emecé, México, 1989, p. 204. 3 Jaques Derrida, ¡Palabra!: instantáneas filosóficas, Trotta, Madrid, 2001, p. 28.


CANDO NINGUÉN NOS VE

CUANDO NADIE NOS VE

Nos seus catro propósitos esenciais sobre o xornalismo, Albert

En sus cuatro propósitos esenciales sobre el periodismo, Albert Camus

Camus inclúe esta indicación que pon o mundo do revés e interpela

incluye esta indicación que pone el mundo al revés e interpela la

a historia da ollada humana: “Non dominar”.

historia de la mirada humana: “No dominar”.

Hai un xeito de fotografar no que o obturador obedece o instinto de

Hay un modo de fotografiar en el que el obturador obedece al instinto

dominio, que culmina a estratexia do depredador. Velaí o falcón e o

de dominio, que culmina la estrategia del depredador. He ahí el

humano, tan semellantes. O falcón adestrado non deixa de ser unha

halcón y el humano, tan semejantes. El halcón adiestrado no deja de

prolongación fabulosa do dono cazador que se mantén en aparencia

ser una prolongación fabulosa del dueño cazador que se mantiene en

a rentes do chan aínda que o seu maxín voa e anticipa a manobra

apariencia a ras de suelo aunque su imaginación vuela y anticipa la

executora, na que durante un tempo a pulsión do desexo se confunde

maniobra ejecutora, en la que durante un tiempo la pulsión del deseo

coa pulsión da morte. Até que o ser cobizado perde a ánima. Deixa

se confunde con la pulsión de la muerte. Hasta que el ser codiciado

de emitir luz. Este ollar de cetrería tería un ángulo de visión moi

pierde el ánima. Deja de emitir luz. Esta mirada de cetrería tendría un

preciso, de non máis de 90°, pois o obxectivo único, ao que se entrega

ángulo de visión muy preciso, de no más de 90°, pues el objetivo

obsesivo, é o de apreixar a peza e devorar as entrañas, a súa zona

único, al que se entrega obsesiva, es el de apresar la pieza y devorar

máis secreta. Espoliar o seu misterio. Pola contra, o seu ángulo de

las entrañas, su zona más secreta. Expoliar su misterio. Por el contrario,

cegueira é moi amplo. Abranguería o resto, uns 270°, até sumar os

su ángulo de ceguera es muy amplio. Abarcaría el resto, unos 270°,

360° da visión total. Hai olladas que se achegan a esa panorámica

hasta sumar los 360° de la visión total. Hay miradas que se acercan

fabulosa e que case non teñen área de cegueira. Son todo ver. Por

a esa panorámica fabulosa y que casi no tienen área de ceguera. Son

exemplo, a arcea. Esta ave é moi procurada e prezada polos

todo ver. Por ejemplo, la becada. Esta ave es muy buscada y estimada

cazadores pola dificultade obxectiva de cazala —esa súa ollada, o

por los cazadores por la dificultad objetiva de cazarla —esa su

carácter enigmático dos seus movementos— e mesmo por ser

mirada, el carácter enigmático de sus movimientos— e incluso por ser

posuidora dunha pluma especial, a do extremo da súa ala, que era

poseedora de una pluma especial, la del extremo de su ala, que era

anhelada polos pintores como o máis sutil dos pinceis.

anhelada por los pintores como el más sutil de los pinceles.

O escritor Miguel Torga, o autor de Criação do mundo e Contos da

El escritor Miguel Torga, el autor de Criação do mundo y Contos da

montanha, onde a palabra medra como semente brava nos penedos

montanha, en que la palabra crece como semilla brava en las peñas

de Tras-os-Montes, sostiña que o universal era o local sen paredes.

de Tras-os-Montes, sostenía que lo universal era lo local sin paredes.

Se o universo é a fraga onde habita, a ollada da arcea é universal.

Si el universo es el bosque en donde habita, la mirada de la becada

A arcea, a becada, non só se protexe a si mesma con esa ollada de

es universal. La arcea, la becada, no solo se protege a sí misma con

local sen paredes, senón a todos os que nela habitan. Ela anda á

esa mirada de local sin paredes, sino a todos los que en ella habitan.

procura de sementes. Se o cazador entra no bosque cos seus cans,

Ella anda en busca de semillas. Si el cazador entra en el bosque con

vai ser a primeira que detecte o perigo.

sus perros, será la primera que detecte el peligro.

Podemos imaxinar unha conexión entre a ollada e a extraordinaria

Podemos imaginar una conexión entre la mirada y la extraordinaria

pluma que revirita no extremo das súas alas, que é quen de pintar as

pluma que se retuerce en el extremo de sus alas, que es capaz de

liñas do invisíbel. E será tamén a que retoca os animais e os pequenos

pintar las líneas de lo invisible. Y será también la que retoca los

obxectos, as almas externadas que acompañan aos personaxes de

animales y los pequeños objetos, las almas externadas que

Cristina. Se o etnólogo Marc Augé (Non-Lieux, introduction à une

acompañan a los personajes de Cristina. Si el etnólogo Marc Augé

anthropologie de la surmodernité, Seuil, 1992) desenvolveu a

(Non-Lieux, introduction à une anthropologie de la surmodernité,

dialéctica do lugar e o non lugar, hoxe sabemos, como el mesmo

Seuil, 1992) ha desarrollado la dialéctica del lugar y el no lugar, hoy

matizou en traballos posteriores, que unha ollada fértil non pode

sabemos, como él mismo matizó en trabajos posteriores, que una

reducir o mapa humano a eses dous espazos.

mirada fértil no puede reducir el mapa humano a esos dos espacios.

O que emerxe no mundo de Cristina García Rodero é o outro lugar. O

Lo que emerge en el mundo de Cristina García Rodero es el otro lugar.

invisíbel, o que se metamorfosea, o que habita na intemporalidade

Lo invisible, lo que se metamorfosea, lo que habita en la intemporalidad

do tempo, que está á espreita no borroso e de súpeto se desprega.

del tiempo, que está al acecho en lo borroso y de repente se despliega.


“Nin imaxe, nin algo real, un ser novo, autenticamente novo: algo

“Ni imagen, ni algo real, un ser nuevo, auténticamente nuevo: algo

real que xa non se pode tocar”. Algo real que xa non se pode tocar!

real que ya no se puede tocar”. ¡Algo real que ya no se puede tocar!

Do escrito verbo da fotografía, moito me excitan esas palabras de

Del escrito sobre la fotografía, mucho me excitan esas palabras de La

La Chambre claire que teñen elas mesmas o xeito fotográfico do

Chambre claire que tienen ellas mismas el modo fotográfico de la

estrelampo.

escampada.

Malia a aparencia, Barthes non refuga o realismo. El declárase

A pesar de la apariencia, Barthes no rechaza el realismo. Él se

realista, inclúese entre eles e é quen de rescatar ese termo, realismo,

declara realista, se incluye entre ellos y es capaz de rescatar ese

e liberalo dos taxidermistas que o apropian e confunden o real con

término, realismo, y liberarlo de los taxidermistas que lo apropian y

aquilo que entra no seu primeiro e estreito ángulo de visión,

confunden lo real con aquello que entra en su primer y estrecho ángulo

ignorando todo o real que ocorre na súa área de cegueira. E mesmo

de visión, ignorando todo lo real que ocurre en su área de ceguera.

aquilo que ven os taxidermistas da ollada, o que eles chaman real,

E incluso aquello que ven los taxidermistas de la mirada, lo que ellos

pode ser real, si, mais outra cousa diferente do real que eles ven.

llaman real, puede ser real, sí, pero otra cosa diferente de lo real que

Para o neno Ulises, a frecha que disparaba o pai, coa plumaxe de

ellos ven. Para el niño Ulises, la flecha que disparaba el padre, con

cores, era o máis fermoso dos paxaros.

el plumaje de colores, era el más hermoso de los pájaros.

Tamén Roland Barthes fala das fotos como “unha emanación do real

También Roland Barthes habla de las fotos como “una emanación de

no pasado”. Estoutro achado lémbrame a posición que Josep Fontana

lo real en el pasado”. Este otro hallazgo me recuerda a la posición que

reclama para ollar a historia: o presente recordado. E Walter

Josep Fontana reclama para mirar la historia: el presente recordado.

Benjamin, que ilumina a súa tese

XIV

co aforismo poético de Karl

Y Walter Benjamin, que ilumina su tesis

XIV

con el aforismo poético de

Kraus (“A orixe é a meta”), convídanos alí ao decisivo salto “baixo

Karl Kraus (“El origen es la meta”), nos invita allí al decisivo salto “bajo

o ceo libre da historia”.

el cielo libre de la historia”.

Eu vexo así a obra de Cristina García Rodero. Alguén que traballa

Yo veo así la obra de Cristina García Rodero. Alguien que trabaja con

coa luz baixo o ceo libre da historia. Con ela, teño de aprender a

la luz bajo el cielo libre de la historia. Con ella, tengo que aprender

ollar o que xa vin. O que pensaba ter visto, non é. Cada foto é algo

a mirar lo que ya he visto. Lo que creía haber visto, no es. Cada foto

novo. Concerta un novo acordo, un novo relato, entre o ollar e o

es algo nuevo. Concierta un nuevo acuerdo, un nuevo relato, entre la

tempo, un tempo extra, un transtempo. Velaí a sorpresa da

mirada y el tiempo, un tiempo extra, un transtiempo. He ahí la sorpresa

memoria. Esa felicidade inquieta de partillar un rescate. É o máis

de la memoria. Esa felicidad inquieta de compartir un rescate. Es lo

marabilloso, o máis realista. O que partillamos é algo tan real que

más maravilloso, lo más realista. Lo que compartimos es algo tan real

xa non se pode tocar.

que ya no se puede tocar.

A cámara non tripa, non furga, non rouba. Depopulari, un dos

La cámara no pisa, no hurga, no roba. Depopulari, uno de los modos

xeitos latinos a traducir por espoliar. Nada de espolio. É a cámara

latinos a traducir por expoliar. Nada de expolio. Es la cámara la

a sometida ao feitizo, apreixada polo segredo. O obturador abre

sometida al hechizo, apresada por el secreto. El obturador abre y

e pecha o segredo. Fica dentro del. Dictinio, a quen se consideraba

cierra el secreto. Queda dentro de él. Dictinio, a quien se consideraba

continuador de Prisciliano, a flor da herexía decapitada en Tréveris,

continuador de Prisciliano, la flor de la herejía decapitada en Tréveris,

é coñecido por ser autor dunha obra que descoñecemos, Libra, e da

es conocido por ser autor de una obra que desconocemos, Libra, y

que só sabemos que era unha homenaxe ao número 12. A clave

de la que solo sabemos que era un homenaje al número 12. La clave

zodiacal. Descoñecémola porque o mesmo Dictinio a queimou para

zodiacal. La desconocemos porque el mismo Dictinio la quemó para

borrar o estigma que o perseguía. O único que quedou del foi esta

borrar el estigma que lo perseguía. Lo único que quedó de él fue esta

frase para enmarcar na historia da humanidade: “Xura, perxura,

frase para enmarcar en la historia de la humanidad: “Jura, perjura,

pero endexamais reveles o teu segredo”.

pero jamás reveles tu secreto”.

Aquí, as imaxes mostran o segredo. Mais non o revelan.

Aquí, las imágenes muestran el secreto. Mas no lo revelan.


Verbo da zona secreta, dicía Nadine Gordimer que o xeito de

Acerca de la zona secreta, decía Nadine Gordimer que el modo de

achegarse non pode ser o da irrupción que profana. Así fai

acercarse no puede ser el de la irrupción que profana. Así hace la

a esmagadora maquinaria pesada da historia cando avanza

aplastadora maquinaria pesada de la historia cuando avanza

implacábel, como apisoadora, por riba da biodiversidade, sexa

implacable, como apisonadora, por encima de la biodiversidad, sea

nas expresións da natureza ou nas expresións humanas. Adoita

en las expresiones de la naturaleza o en las expresiones humanas.

deixar os restos como miraxes nas beiras das grandes rutas

Suele dejar los restos como espejismos en los márgenes de las

imperiais. Todo o máis, outórgalles a concesión de seren parque

grandes rutas imperiales. Todo lo más, les otorga la concesión de ser

natural ou parque temático.

parque natural o parque temático.

Aquí, pola contra, a cámara móvese polo perímetro da zona

Aquí, por el contrario, la cámara se mueve por el perímetro de la

secreta. Móvese con xeito polos aneis concéntricos que a conteñen.

zona secreta. Se mueve con cuidado por los anillos concéntricos que

O seu xeito de andar é a sutileza. E é así que a zona secreta, como

la contienen. Su modo de andar es la sutileza. Y es así que la zona

se lese o irónico Manifesto Antropófago (Oswald de Andrade,

secreta, como si leyese el irónico Manifesto Antropófago (Oswald

1928, Ano 374 da Deglutição do Bispo Sardinha), fai súa

de Andrade, 1928, Ano 374 da Deglutição do Bispo Sardinha),

a cámara. As olladas dos retratos fotográficos están a

hace suya la cámara. Las miradas de los retratos fotográficos nos

fotografarnos. Corpos abertos que nos abren. Por parte delas, das

están fotografiando. Cuerpos abiertos que nos abren. Por parte de

fotos, hai unha xenerosidade. O que traballan para nós!

ellas, de las fotos, hay una generosidad. ¡Lo que trabajan para

Fornécennos de perturbación, de misterio, de enerxía. Velaí está,

nosotros! Nos proveen de perturbación, de misterio, de energía. He

punzante, o grande escenario. A doenza, o riso. A transgresión,

ahí, punzante, el gran escenario. La enfermedad, la risa. La

as máscaras. As pulsións da vida e da morte. E fornécennos tamén

transgresión, las máscaras. Las pulsiones de la vida y de la muerte. Y nos

de vontade de estilo, de simetría, de composición. Unha estética

proveen también de voluntad de estilo, de simetría, de composición. Una

dunha laboriosa espontaneidade, un simbolismo que engalana a

estética de una laboriosa espontaneidad, un simbolismo que engalana

memoria ritual.

la memoria ritual.

O tabú transfigurouse en tótem.

El tabú se transfiguró en tótem.

As imaxes das ofrecidas. As imaxes das mulleres con exvotos na

Las imágenes de las ofrecidas. Las imágenes de las mujeres con

cabeza. As que avanzan de xeonllos. O neno que custodia un

exvotos en la cabeza. Las que avanzan de rodillas. El niño que

cadaleito baleiro. Lembro unha experiencia profesional, traballando

custodia un féretro vacío. Recuerdo una experiencia profesional,

como xornalista para unha televisión, que me marcou a ollada para

trabajando como periodista para una televisión, que me marcó la

sempre. Ía cun cámara, eu co micrófono, a recoller opinións sobre

mirada para siempre. Iba con un cámara, yo con el micrófono,

a primeira lei que tentaba regular a interrupción do embarazo, a

recogiendo opiniones sobre la primera ley que intentaba regular la

chamada lei do aborto, que estaba a causar unha gran polémica.

interrupción del embarazo, la llamada ley del aborto, que estaba

Non foi difícil acadar opinións de xentes moi contrarias ou moi

causando una gran polémica. No fue difícil lograr opiniones de

favorábeis. En Santiago de Compostela sempre houbo, por dicilo

gentes muy contrarias o muy favorables. En Santiago de Compostela

con simpleza, dúas almas confrontadas, encarnadas no poderoso

siempre hubo, por decirlo con simpleza, dos almas confrontadas,

corpo da Igrexa e no campus librepensador. Mais necesitaba unha

encarnadas en el poderoso cuerpo de la Iglesia y en el campus

voz normal. Iso que no xornalismo chamamos con non moito rigor

librepensador. Pero necesitaba una voz normal. Eso que en el

“a voz do pobo”. Pero alí apareceu ela, a voz do pobo, sen dúbida.

periodismo llamamos con no mucho rigor “la voz del pueblo”. Pero

Unha desas mulleres que leva cousas na cabeza, un cesto sobre un

allí apareció ella, la voz del pueblo, sin duda. Una de esas mujeres

mulido, a coroa de pano e outros pesos nas mans. Ao ver a cámara,

que lleva cosas en la cabeza, un cesto sobre un rodete, la corona de

e intuír os nosos propósitos, a muller intentou unha manobra de

paño y otros pesos en las manos. Al ver la cámara, e intuir nuestros

fuga, mais nós actuamos con rapidez, atallamos e alí cazamos a

propósitos, la mujer intentó una maniobra de fuga, pero nosotros

voz do pobo, resignada, a ollar con espanto a cámara. E entón

actuamos con rapidez, atajamos y allí cazamos la voz del pueblo,

pregunteille:

resignada, a mirar con espanto a la cámara. Y entonces le pregunté:


El caballo que se bañaba en el mar. Vigo, 1987. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

—Vostede que opina da lei do aborto?

—¿Usted que opina de la ley del aborto?

E ela respondeu:

Y ella respondió:

—Eu non son de aquí, que eu vin mercar uns zapatos!

—¡Yo no soy de aquí, que yo vine a comprar unos zapatos!

Ao primeiro, a resposta asombroume e divertiume. Mais despois

Al principio, la respuesta me asombró y me divirtió. Pero después

meditei sobre a carga de significado. O moito que ela dixo con esa

medité sobre la carga de significado. Lo mucho que ella dijo con esa

frase. A dose de historia que contiña.

frase. La dosis de historia que contenía.

O que aquí vemos é, en certo xeito, o envés dese episodio que tanto

Lo que aquí vemos es, en cierto modo, el envés de ese episodio que

me fixo pensar. É información básica sobre a condición humana

tanto me hizo pensar. Es información básica sobre la condición

que non se pode apreixar nunha opinión xornalística. O noso tempo

humana que no se puede aprehender en una opinión periodística.

informativo, a velocidade, a impaciencia, todos os cacharros

Nuestro tiempo informativo, la velocidad, la impaciencia, todos

tecnolóxicos, son dun tempo anacrónico, caduco, diante desta

los cacharros tecnológicos, son de un tiempo anacrónico, caduco,

densidade que se mide en unidades de ambiente e unidades

ante esta densidad que se mide en unidades de ambiente y unidades

de emoción.

de emoción.

Aquela muller que veu mercar uns zapatos devólvenos a visita e non

Aquella mujer que vino a comprar unos zapatos nos devuelve la visita

sabemos que lle dicir.

y no sabemos qué decirle.


Outro ano

Otro año

As bestas saíron do invisíbel

los caballos han salido de lo invisible

triscando o propio alento.

trincando el propio aliento.

Eles coidan descubrilas

Ellos creen descubrirlos

coa cobiza dos ollos

Con la codicia de los ojos

furando na néboa.

atravesando la niebla.

Os berros dos homes

Los gritos de los hombres

son os rinchos das bestas

son los relinchos de los caballos

que aínda non naceron.

que aún no han nacido.

Eles,

Ellos,

os lobos do riso,

los lobos de la risa,

son levados pola grea

son llevados por la manada

cara á aldea e o curro.

hacia la aldea y el curro.

No primeiro círculo,

En el primer círculo,

no mar convexo dos ollos,

En el mar convexo de los ojos,

os aloitadores saltan

los aloitadores saltan

no lombo da historia,

en las espaldas de la historia,

cortan as crinas do vento

cortan las crines del viento

e o seu cuspe de sangue

y su saliva de sangre

é o ex libris da terra.

es el ex libris de la tierra.

Eles son un soño

Ellos son un sueño

que tiveron as bestas.

que han tenido los caballos.

O Manifesto Surrealista, coa caligrafía de André Breton, foi vendido

El Manifiesto Surrealista, con la caligrafía de André Breton, fue vendido

en poxa hai pouco. Por unha alta cifra. Un síntoma. O colofón. Dise

en subasta hace poco. Por una alta cifra. Un síntoma. El colofón. Se dice

que xa nin os manifestos nin as vangardas teñen sentido. Mais eu

que ya ni los manifiestos ni las vanguardias tienen sentido. Pero yo pienso

penso que hai un manifesto que está vivo, actuante, pola súa propia

que hay un manifiesto que está vivo, actuante, por su propia naturaleza:

natureza: o da Teoría da Deriva de Guy Debord, xurdido na

el de la Teoría de la Deriva de Guy Debord, surgido en la Internacional

Internacional Situacionista. A deriva lévanos á descuberta de unidades

Situacionista. La deriva nos lleva al descubrimiento de unidades de

de ambiente, de unidades de emoción, crea lugares, ábrese paso no

ambiente, de unidades de emoción, crea lugares, se abre paso en lo

borroso, abeira as zonas secretas, desvenda almas. A cámara ten

borroso, abriga las zonas secretas, desvenda almas. La cámara tiene

corpo. Ten ollos, ten entrañas, ten memoria, ten pés. É un axente da

cuerpo. Tiene ojos, tiene entrañas, tiene memoria, tiene pies. Es un

deriva creativa. Cada foto é un acto de re-existencia. As fotos

agente de la deriva creativa. Cada foto es un acto de re-existencia.

resultantes da deriva, da actividade psicoxeográfica, van compoñendo

Las fotos resultantes de la deriva, de la actividad psicogeográfica,

unha cartografía influencial, aquilo que une o maxín, a obra e o real

van componiendo una cartografía influencial, aquello que une la

que non se pode tocar.

imaginación, la obra y lo real que no se puede tocar.

Nun texto da Asociación Psicoxeográfica de Londres dise: “A psico-

En un texto de la Asociación Psicogeográfica de Londres se dice: “La

xeografía ofrece o terceiro polo entre o falso universalismo da

psicogeografía ofrece el tercer polo entre el falso universalismo de la

modernidade e a universal virtualidade da posmodernidade”.

modernidad y la universal virtualidad de la posmodernidad”.

Se cadra todo isto semella moi teórico. Mais non o é.

Quizás todo esto parece muy teórico. Pero no lo es.

O caso é que Cristina está aí, cando ninguén nos ve.

El caso es que Cristina está ahí, cuando nadie nos ve.

Que sorte máis grande!

¡Qué suerte tan grande! Manuel Rivas

Manuel Rivas


SOBRIEDADE E ÉXTASE

SOBRIEDAD Y ÉXTASIS

O corpus fotográfico que Cristina García Rodero veu producindo

El corpus fotográfico que Cristina García Rodero ha venido

durante os últimos corenta anos é dunha relevancia ética e estética

produciendo durante los últimos cuarenta años es de una relevancia

fóra do común. Os temas en que esta artista focalizou as súas

ética y estética fuera de lo común. Los temas en que esta artista ha

investigacións foron tratados cunha extrema esixencia formal á hora

focalizado sus investigaciones han sido tratados con una extrema

de seren incorporados ao mundo dos signos. As súas imaxes

exigencia formal a la hora de ser incorporados al mundo de los signos.

distáncianse da caótica iconosfera contemporánea pola súa

Sus imágenes se distancian de la caótica iconosfera contemporánea

dignidade, pola súa perspicacia e mais polo seu coherente e

por su dignidad, por su perspicacia y por su coherente e incuestionable

incuestionable estilo. A fotografía de Cristina García Rodero chega

estilo. La fotografía de Cristina García Rodero llega donde no llegan

onde non chegan as palabras: é pensamento plástico puro, é espello

las palabras: es pensamiento plástico puro, es espejo prístino y mordaz

prístino e mordaz do real, é amor cara ao vivente e conciencia da súa

de lo real, es amor hacia lo viviente y conciencia de su precariedad y

precariedade e do seu esplendor.

de su esplendor.

Unha análise detallada e afastada de prexuízos fai estalar o clixé en

Un análisis detallado y alejado de prejuicios hace estallar el cliché en

que algunhas olladas superficiais quixeron encerrar a súa obra.

que algunas miradas superficiales han querido encerrar su obra.

Porque, efectivamente, García Rodero inscríbese na tradición da

Porque, efectivamente, García Rodero se inscribe en la tradición de la

antropoloxía visual e usa a fotografía como instrumento para

antropología visual y usa la fotografía como instrumento para

documentar rituais relixiosos ou folclore, pero nunca persegue o

documentar rituales religiosos o folclore, pero nunca persigue lo

supostamente exótico para o inserir nos circuítos de consumo da

supuestamente exótico para insertarlo en los circuitos de consumo de

sociedade do espectáculo. García Rodero sérvese da fotografía como

la sociedad del espectáculo. García Rodero se sirve de la fotografía

tecnoloxía contemporánea para explorar os recunchos máis recónditos

como tecnología contemporánea para explorar los rincones más

da alma humana e rexistra situacións en que os individuos se producen

recónditos del alma humana y registra situaciones en que los

como suxeitos nun saír de si que reborda as conexións entre o

individuos se producen como sujetos en un salir de sí que desborda

psicolóxico e o social. Mediante fermosos xogos de contrastes

las conexiones entre lo psicológico y lo social. Mediante hermosos

simbólicos e lingüísticos, as imaxes resultantes son dunha extraordinaria

juegos de contrastes simbólicos y lingüísticos, las imágenes resultantes

precisión compositiva e vibran cun carácter indiscutiblemente

son de una extraordinaria precisión compositiva y vibran con un

escultórico. Grazas a esas conxuncións tectónicas entre significante e

carácter indiscutiblemente escultórico. Gracias a esas conjunciones

significado, o espectador crea sentido á vez que goza a sabedoría

tectónicas entre significante y significado, el espectador crea sentido

construtiva da artista.

a la vez que disfruta la sabiduría constructiva de la artista.

A miúdo, García Rodero elixiu o carnaval como festa colectiva en

A menudo, García Rodero ha elegido el carnaval como fiesta colectiva

que se reproduce o desexo de ser outro e en que reborda o

donde se reproduce el deseo de ser otro y donde se desborda el

inconsciente persoal e colectivo. Traballou tamén coas cerimonias

inconsciente personal y colectivo. Ha trabajado también con las

relixiosas, onde a socialización do arrepentimento e o fetichismo

ceremonias religiosas, donde la socialización del arrepentimiento y el

das imaxes canalizan a esperanza ou dan forma á alienación.

fetichismo de las imágenes canalizan la esperanza o dan forma a la

Buscou lugares onde os rituais de curación individual e colectiva

alienación. Ha buscado lugares donde los rituales de sanación

levan aos seus oficiantes a paroxismos inimaxinables. Pero ás veces,

individual y colectiva llevan a sus oficiantes a paroxismos inimaginables.

tamén, ten mostrado como as epifanías significativas xorden no máis

Pero a veces, también, ha mostrado cómo las epifanías significativas

simple discorrer do cotián. E a súa sagaz e pertinente ollada está alí

surgen en el más simple discurrir de lo cotidiano. Y su sagaz y pertinente

para fixar a intelixencia dun instante, cunha valentía, un desexo de

mirada está allí para fijar la inteligencia de un instante, con una

coñecemento e unha esixencia plástica innegociables. Esta mestura de

valentía, un deseo de conocimiento y una exigencia plástica

intensidades impulsouna, case cegamente —valla o paradoxo—,

innegociables. Esta mezcla de intensidades la ha impulsado, casi

a perseguir a visualización de fenómenos transversalmente recoñecibles

ciegamente —valga la paradoja—, a perseguir la visualización de

en diversas culturas.

fenómenos transversalmente reconocibles en diversas culturas.

O movemento catártico que reordena as enerxías en carnavais,

El movimiento catártico que reordena las energías en carnavales,

procesións e outras manifestacións públicas leva canda si un

procesiones

desprazamento das emocións e das fantasías, individuais e colectivas.

desplazamiento de las emociones y las fantasías, individuales y

Por veces predomina o desexo de liberación e por veces é obvio o

colectivas. A veces predomina el deseo de liberación y a veces es

y

otras

manifestaciones

públicas

conlleva

un


Ventana al aire. Amoeiro, 1986. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

encadeamento coas estruturas socioeconómicas e ideolóxicas que

obvio el encadenamiento con las estructuras socioeconómicas e

enmarcan o individuo na súa clase social. En calquera caso, García

ideológicas que enmarcan al individuo en su clase social. En

Rodero consegue sempre plasmar a marabilla e a dor que supón

cualquier caso, García Rodero consigue siempre plasmar la maravilla

estar vivo.

y el dolor que supone estar vivo.

As exacerbadas situacións que a súa cámara rexistra poden acontecer

Las exacerbadas situaciones que su cámara registra pueden acontecer

en Venezuela, na India, en Etiopía ou en España; poden ter lugar nun

en Venezuela, en India, en Etiopía o en España; pueden tener lugar

recóndito deserto dos Estados Unidos onde se reúnen anualmente os

en un recóndito desierto de Estados Unidos donde se reúnen

espíritos —e corpos— máis sorprendentes do planeta, ou presentar a

anualmente los espíritus —y cuerpos— más sorprendentes del planeta,

sinxeleza dunha nena durmindo entre monllos sobre un trillo, quizais

o presentar la sencillez de una niña durmiendo entre gavillas sobre un

soñando noutro mundo, mentres os seus pais se entregan ás súas

trillo, quizá soñando en otro mundo, mientras sus padres se abocan a

tarefas nunha eira castelá.

sus tareas en una era castellana.

O desexo de captar as miserias e as belezas da vida, a conciencia

El deseo de captar las miserias y las bellezas de la vida, la

de que o milagre pode xurdir no intre máis inesperado, fai que

conciencia de que el milagro puede brotar en el momento más

a artista volva aos mesmos escenarios perseguindo unha captura

inesperado, hace que la artista vuelva a los mismos escenarios

aínda máis verdadeira dos signos e dos símbolos que dan

persiguiendo una captura aún más verdadera de los signos y símbolos

significado á fugacidade do acontecer humano. E ese esforzo

que dan significado a la fugacidad del acontecer humano. Y ese

é daquela recompensado co milagre do corpo dunha mociña

esfuerzo es entonces recompensado con el milagro del cuerpo de una

vestida só cunha grilanda de flores no medio do deserto, co xesto

muchacha vestida solo con una guirnalda de flores en medio del

místico e desesperado dun penitente, coa evidente alienación dun

desierto, con el gesto místico y desesperado de un penitente, con la

crente, coa alegría dunha nena co seu vestido de festa ou co xiro

evidente alienación de un creyente, con la alegría de una niña con su

dun cabalo rebuldando patas arriba nun baleiro decorado de

vestido de fiesta o con el giro de un caballo solazándose patas arriba

spaghetti western.

en un vacío decorado de spaghetti western.


Adoito os protagonistas das imaxes de García Rodero pertencen á

Frecuentemente los protagonistas de las imágenes de García Rodero

clase traballadora. Mostran suxeitos que producen a súa vida en

pertenecen a la clase trabajadora. Muestran sujetos que producen su

marcos delimitados por unhas condicións estruturais que os

vida en marcos delimitados por unas condiciones estructurales que les

determinan, ás que se adaptan ou das que queren escapar. Cristina

determinan, a las que se adaptan o de las que quieren escapar. Cristina

busca nos desbordamentos, no exceso, no despregamento da éxtase,

busca en los desbordamientos, en el exceso, en el despliegue del

pero tamén na sinxeleza abafadora do cotián contrastes e evidencias,

éxtasis, pero también en la sencillez abrumadora de la cotidianidad

delirio ou humor, para captar os paradoxos ou o esplendor de

contrastes y evidencias, delirio o humor, para captar las paradojas o el

momentos significativos. Por iso, na súa praxe como fotógrafa do

esplendor de momentos significativos. Por eso, en su praxis como

normal e do extraordinario, da lucidez e da loucura, García Rodero

fotógrafa de lo normal y de lo extraordinario, de la lucidez y de la

actualiza constantemente a conciencia dunha cidadanía universal

locura, García Rodero actualiza constantemente la conciencia de una

para a que nada humano é estraño.

ciudadanía universal para la que nada humano es extraño.

As imaxes tomadas especificamente en Galicia mostran a constante

Las imágenes tomadas específicamente en Galicia muestran la

sincronía entre as obsesións da artista e o prolífero que é o mundo en

constante sincronía entre las obsesiones de la artista y lo prolífero que

regalarllas. Hai unha, feita en 1990, na que aparecen dous nenos no

es el mundo en regalárselas. Hay una, hecha en 1990, en la que

carnaval San Xulián de Guláns (Pontevedra). Os rapaces están de pé,

aparecen dos niños en el carnaval de San Xulián de Guláns

ataviados cos seus traxes de festa, mirando de fronte para a cámara.

(Pontevedra). Los muchachos están de pie, ataviados con sus trajes de

Aínda que a imaxe é en branco e negro, o espectador imaxina a

fiesta, mirando frontalmente a la cámara. Aunque la imagen es en

profusión colorista que envolve os corpos. En segundo termo hai dous

blanco y negro, el espectador imagina el derroche colorista que

cipreses, escuros, tamén verticais, que establecen un paralelismo formal

envuelve los cuerpos. En segundo término hay dos cipreses, oscuros,

e conceptual coas figuras dos rapaces. O ollo da artista dá forma plena

también verticales, que establecen un paralelismo formal y conceptual

ao paradoxo que conxuga incesantemente cultura e natureza, vida e

con las figuras de los muchachos. El ojo de la artista da forma plena

morte, que se manifestan impávidas perante a cámara.

a la paradoja que conjuga incesantemente cultura y naturaleza, vida y muerte, que se manifiestan impávidas ante la cámara.

Hai outras imaxes esplendorosas e contundentes como a tomada en 1987 na praia de Argazaba, en Vigo, coñecida polas súas fontes de

Hay otras imágenes esplendorosas y contundentes como la tomada en

auga doce, na que aparece unha nena iniciando unha doce

1987 en la playa de Argazaba, en Vigo, conocida por sus fuentes de

navegación polo mar sobre un pneumático de camión. A moza

agua dulce, en la que aparece una niña iniciando una dulce navegación

sostense compracida, en decidido e sereno equilibrio, sobre ese

por el mar sobre un neumático de camión. La muchacha se sostiene

pedestal flotante, un círculo protector e máxico, laico e industrial, que

complacida, en decidido y sereno equilibrio, sobre ese pedestal flotante,

lle permite dominar os elementos e ir cara ao seu destino, que é á vez

un círculo protector y mágico, laico e industrial, que le permite dominar

xogo e esforzo. A fotografía titulada Ventana al aire, tomada en

los elementos e ir hacia su destino, que es a la vez juego y esfuerzo. La

Amoeiro, Ourense, en 1986, presenta dúas irmás xemelgas situadas

fotografía titulada Ventana al aire, tomada en Amoeiro, Ourense, en

nas dúas batentes dunha ventá coas mans entrelazadas por riba dos

1986, presenta a dos hermanas gemelas situadas en los dos batientes

marcos. Esta imaxe ten unha estrutura formal e simbólica que é un

de una ventana con las manos entrelazadas por encima de los marcos.

manifesto sobre a identidade e a alteridade, e que pola súa precisión

Esta imagen tiene una estructura formal y simbólica que es un manifiesto

e complexidade podería ser a envexa de calquera artista conceptual.

sobre la identidad y la alteridad, y que por su precisión y complejidad

As fotografías de incendios forestais conforman impactantes

podría ser la envidia de cualquier artista conceptual. Las fotografías de

composicións, entre impresionistas e abstractas, mentres que as de

incendios forestales conforman impactantes composiciones, entre

procesións xunto ao mar captan rítmicos cruzamentos de diagonais

impresionistas y abstractas, mientras que las de procesiones junto al mar

que remiten a unha espontánea secuencia construtivista. Calquera dos

captan rítmicos cruces de diagonales que remiten a una espontánea

retratos de mariscadoras, adolescentes, mozas cos seus vestidos de

secuencia constructivista. Cualquiera de los retratos de mariscadoras,

noiva, nais cos seus fillos no colo ou avoas nos seus ambientes rurais

adolescentes, muchachas con sus vestidos de novia, madres con sus hijos

é unha labazada á pretensión de simplicidade do minimalismo, pois

en el regazo o abuelas en sus ambientes rurales es una bofetada a la

cada rostro é un mundo… Cristina coñece as linguaxes artísticas do

pretensión de simplicidad del minimalismo, pues cada rostro es un

seu tempo e mostra que a realidade os contén á vez que está máis

mundo… Cristina conoce los lenguajes artísticos de su tiempo y muestra

alá de todos eles.

que la realidad los contiene a la vez que está más allá de todos ellos.

A enorme condensación de sentido que se concentra nas súas imaxes

La enorme condensación de sentido que se concentra en sus imágenes

singulares, nas súas series temáticas e nos densos e profundos ensaios

singulares, en sus series temáticas y en los densos y profundos ensayos


sobre fenómenos culturais específicos son o resultado dunha mirada

sobre fenómenos culturales específicos son el resultado de una mirada

profunda e tenaz. Deleuze dicía que hai grandes creadores que

profunda y tenaz. Deleuze decía que hay grandes creadores que

arriscan a súa vida, que son como mergulladores do ser. A vertixe dos

arriesgan su vida, que son como buzos del ser. El vértigo de sus

seus descensos fíxoos volver á superficie cos ollos vermellos,

descensos les ha hecho volver a la superficie con los ojos rojos,

inxectados en sangue, polo impacto das visións que contemplaron.

inyectados en sangre, por el impacto de las visiones que han

Cristina García Rodero é unha artista de ollos vermellos, unha muller

contemplado. Cristina García Rodero es una artista de ojos rojos, una

heroica e capaz de se internar no escuro. Para ela a fotografía non é

mujer heroica y capaz de adentrarse en lo oscuro. Para ella la fotografía

só contemplación, comunicación ou rexistro do real, senón unha

no es solo contemplación, comunicación o registro de lo real, sino una

creación plena que permite xerar novas relacións co mundo.

creación plena que permite generar nuevas relaciones con el mundo.

Se cadra o máis sorprendente na produción de García Rodero é o

Quizá lo más sorprendente en la producción de García Rodero es el

contraste entre os intensos temas que elixe e a sobriedade do discurso

contraste entre los intensos temas que elige y la sobriedad del discurso

con que os trata. A éxtase e a exacerbación da esistencia, o sublime e

con que los trata. El éxtasis y la exacerbación de la existencia, lo

o grotesco, a miseria e a beleza, son presentados cunha linguaxe

sublime y lo grotesco, la miseria y la belleza, son presentados con un

sobria, medida, clásica. Sobria porque condensa só aquilo que é

lenguaje sobrio, medido, clásico. Sobrio porque condensa solo aquello

necesario dicir. Medida, polo seu equilibrio formal e polas súas

que es necesario decir. Medido, por su equilibrio formal y sus frecuentes

frecuentes simetrías. Bela, pola constante exixencia de perfección nos

simetrías. Bello, por la constante exigencia de perfección en los juegos

xogos de grises, brancos e negros, e pola sagrada xeometría das

de grises, blancos y negros, y por la sagrada geometría de las

composicións. Clásica, por unha vontade consciente de dar

composiciones. Clásico, por una voluntad consciente de dar

continuidade á tradición pictórica na que se formou. Unha tradición en

continuidad a la tradición pictórica en la que se formó. Una tradición

que se integran con pericia os estilemas do fotoxornalismo, que

en la que se integran con pericia los estilemas del fotoperiodismo, que

conxugan a articulación do azar e a captura dun instante, cun principio

conjugan la articulación del azar y la captura de un instante, con un

constitutivo fundamental: a garantía de verdade que outorga o valor

principio constitutivo fundamental: la garantía de verdad que otorga el

presencial do autor. E este principio constitutivo é un valor ético. Porque

valor presencial del autor. Y este principio constitutivo es un valor ético.

sabemos que o documento nunca é literal, aceptamos tamén que o

Porque sabemos que el documento nunca es literal, aceptamos también

artificio da linguaxe é imprescindible para revelar o sentido.

que el artificio del lenguaje es imprescindible para revelar el sentido.

A Cristina García Rodero móvea unha paixón interior e unha certeza

A Cristina García Rodero le mueve una pasión interior y una

vital: a de que é posible transfigurar a conciencia a través da linguaxe.

certidumbre vital: la de que es posible transfigurar la conciencia a través

Tamén neste senso o seu proxecto creativo segue a ser un proxecto

del lenguaje. También en este sentido su proyecto creativo sigue siendo

ético. A cultura é un feito social, un produto da acción e da memoria

un proyecto ético. La cultura es un hecho social, un producto de la

colectiva, así como das intervencións individuais que a actualizan e a

acción y la memoria colectiva, así como de las intervenciones

modifican. A fotografía é un dos medios privilexiados para dar forma

individuales que la actualizan y la modifican. La fotografía es uno de

a esa acción comunicativa. E a través dos ollos de Cristina García

los medios privilegiados para dar forma a esa acción comunicativa. Y

Rodero a nosa propia mirada colabora nese inacabable traballo de

a través de los ojos de Cristina García Rodero nuestra propia mirada

conciencia e de transformación.

colabora en ese inacabable trabajo de conciencia y de transformación. Rosa Martínez

Rosa Martínez


Cristina García Rodero TRANSTEMPO

FROM THIS WORLD IN THE ETERNAL COMEDY1 The images by Cristina García Rodero that we present here cover more than three decades of her work specifically that made in Galicia. Hundreds of photographs from her impressive archive have been left out; as they kept appearing, it became increasingly difficult to delimit and define the final selection of works that would comprise the book and exhibition. Let’s not look at the images yet. Instead, let’s imagine what lies behind them. Thousands of kilometres travelled under unimaginable conditions along inconceivable roads and paths in a constant search focused primarily on popular festivities, whether religious or pagan, and the ritual moments that characterise a very unique sociological landscape. Thousands of kilometres travelled mainly between Madrid, where

El ofertorio. Romería de Nuestra Señora de los Milagros de Amil, 1979. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

García Rodero teaches at the Universidad Complutense’s School of Fine

carried out over an expanded cartography, from Europe to Latin

Art, and a Galicia that at that time was further away than it is today.

America, from the United States to Africa or Asia.

Thousands of kilometres that took her all over Spain at the outset of her career with a grant from the Fundación Juan March to photograph the

More than in natural landscape, more than in culturally constructed

festivals of this heterogeneous country and that resulted some fifteen

elements, artefacts, architectures or interiors, Cristina García Rodero

years later in an extraordinary book titled España oculta where some of

moves within a geography of feelings. The spectrum of human

these images were seen for the first time. Thousands of kilometres that

emotions is revealed here in all its splendour: emotions shared by

still make her go back compulsively to Galicia in a kind of eternal return

figures that in their universality preserve a unique anonymity. We

that explores the difference in continuity. Thousands of kilometres that

observe and are observed. Although this body of work is divulged in

suggest unexpected affinities, friendships built on a profound desire to

a comprehensive fashion, we observe a specific territorial condition,

know the other, the one on whom the success of a work proposal

but we are also observed. After all, what do we know about these

frequently depends. And hours, many hours of knowing how to listen,

people, their yearnings and hardships, their beliefs and their

of accepting a journey through bodies of knowledge often anchored in

individual and collective modes of catharsis? Cristina García Rodero

an oral tradition that has now been lost and as such is valued even

likes to work within extreme contexts and therefore such festivities are

more. And there were many hours of disappointments, fatigue,

a particularly beloved theme for her. Religious devotion goes hand in

frustrations, moments of flagellating self-criticism, always committed,

hand with a considerable number of these images, and in it, gestures,

however, to the conviction that it would be impossible to capture the

rituals and gazes are deposited that touch both extreme happiness

image under any other circumstances.

and the harshest pain. Many of these devote events presuppose tragic moments of loss, illness and absolute fragility. In contrast, at times we

For the photographer, a traveller by nature and by obligation, those

find liberation, excess, laughter, affection—there are an amazing

thousands of kilometres continue to multiply in innumerable projects

number of images of women, supposedly grandmothers, and children,


in a surreptitious affirmation of the matriarchy that is clear in an

of being portrayed, essentially shares a moment with a substrate of

eminently rural context—and voluntary or involuntary absurdities, all

innocence and veracity that escapes any kind of commercialism.

strangely interlaced with this unique religiosity. Dorothea Lange already told us that the photographic device was a tool These extreme contexts include recent images of forest fires where

that shows people how to see without a camera. Cristina García Rodero

man engages the force of nature in twilight combat and of festivities

knows this. She knows that her photos force us to look beyond that

that recreate Celtic traditions in which people experiment with this

circumstantial gaze. In Maternidad. Riofrío, 1987, the expectant beauty

remote relationship. They would also have included moments

of the mother and her child approach a territory-free timelessness. That

characterised by an up-front, carefree sexuality if the photographer

mother resting on the granite stone of a vineyard could well have been

had been satisfied with the material she obtained during a visit to

photographed in a building on New York’s Fifth Avenue or in a Chinese

an erotic festival in A Coruña (just as in similar visits in Catalonia

Buddhist temple, yesterday or today: the same protective attitude, the

or when accompanying various love parades in Europe and the

same tense apprehension when facing what is distant, the same

United States). Soul and flesh. Pain and pleasure. Extremes that

humanity—yes, the humanity emanating from every square centimetre

meet continuously.

of these photographs could also be recorded there.

Furthermore, from outside the photographs we can imagine the

Let’s consider another paradigmatic photograph: La confesión. Romería

proximity and speed of action needed to take them. Even in the

de Nuestra Señora de los Milagros de Saavedra, 1980. In this frontal

anxiety inferred from many of the situations portrayed, whether

image of a cemetery’s outer wall, we see a priest inside an improvised

individual or group, there is always something particularly defiant in

confessional. At the right of the image a woman is shown in a position

these works: the gaze that formally composes the photograph or more

indicating a movement of either arrival or departure. Her clothes and

frequently a gaze directly focused on the viewer. Don’t forget, that

accessories reveal to us that it is an important day: the blouse and skirt

gaze is directed at a camera; it is directed at the photographer, or in

of discreetly printed quality fabric, the handbag with no signs of wear

other words, at something unknown, at the tension of the unfamiliar.

and shoes too large for her feet. Her body shows the traces of a rural life

That is why it is so sincere. That open gaze, immune to the circumstance

that seems to have been hard and rugged. She is thin and her face bears

Luna nueva, noche blanca. Verín, 1996. © Cristina García Rodero / Magnum Photos


the marks of prolonged exposure to natural elements. She leans on the window of the confessional as if to make her action more intimate. The punctum of this image is the priest, whose head, covered by black hair meticulously combed backward but slightly untidy, is leaning on his hand. He looks at the viewer with a unique depth. We don’t know if it is the moment of penitence or absolution. We do know, however, that here everything gravitates in an absolutely profound sphere. This stealthy solemnity transcends any voyeuristic intent. Deep down, that look offers itself as a sign of a time that emanates from the image to settle itself in the present, which, as Jorge Luis Borges points out, is the most difficult state to record: ‘How strange to think that of our three divisions of time— past, present, future—the most difficult, the most incomprehensible is the present! The present is as incomprehensible as the point. Because if we imagine it without an extension, it doesn’t exist. We have to imagine that the apparent present will come to be a little past and a little future. In other words, we feel the passage of time that you all feel. If I speak of the present, I am speaking of an abstract entity. The present is not an immediate fact in our consciousness.’2 What the image calls up therefore is that abstract entity. An incomprehensible present is materialised here provided the viewer enters that gaze. A timeless present that physically penetrates the now. The woman’s body is loaded with the weight of the world. The priest’s gaze and body language confirm the ‘exteriorisation’ of this solemnity, its indelible ‘updating’ or universality. [...] It seems reasonable to me to presume that for the artist these photographs comprise a unique learning model. Actually, they define not only the object but also the subject, which by extension we make a part of ourselves. What Cristina García Rodero repeatedly demands is

Danza de Reyes. Guláns, 1990. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

that these images be viewed with no trace of cynicism because they stem from a vital need to understand the other, the other that is no part of

or as Derrida would say, based on ‘the experience of possible death.’3

contemporaneity’s hypermediatic, digitalised landscape. The other that

This is surely the leitmotiv that guides Cristina García Rodero: an

works every day to provide us with what we take for granted, that does

eternal learning about life in opposition to our implacable finiteness.

not make history individually but unconditionally nourishes history, the other that is not defined by social class, age or gender and yet is

[...] And Cristina García Rodero’s works move within the complex plot

capable of contributing a way of understanding the world.

of this perpetual present, lived or recognised, speaking to us of what we were once able to feel, smell and breathe in: our human condition,

As an artist, Cristina García Rodero knows that these documents do not

our transient nature, our participation in this eternal comedy.

return reality to us. They don’t tell us stories and do not illustrate a specific tale. They form a metanarrative that tours with interrogatory

Miguel von Hafe Pérez

precision a certain social and geographical context, surpassing and overflowing it to always return to its original place. Along the way, we are surprised by the way in which our memory holds on to the most insignificant details to provide a break in their literal meaning. That old man who in the carnival of Verín tries to kiss a woman who doesn’t

1 I have borrowed the title from a verse in Rosalía de Castro’s poetry book, En las orillas

even seem to pay any attention to him, the woman in a coffin with a

del Sar. See Rosalía de Castro, ‘Las campanas’, in Poesías, Patronato Rosalía de

fan and dark glasses in Santa Marta de Ribarteme, the woman proudly holding up a fish head in the Vigo fish market, the ‘non-transposable’ grandmother in Xende, all these figures were captured by an idiosyncratic gaze that removes them from the anecdotal and makes them eloquent paradigms of a way of celebrating life. Against death,

Castro, Vigo, 1973, p. 389. (Our translation). 2 Jorge Luis Borges, ‘El tiempo’, in Obras completas, vol. IV, Emecé, México, 1989, p. 204. (Our translation). 3 Jacques Derrida, Sur parole. Instantanés philosophiques, l’Aube, La Tour d’Aiques, 1999. (Our translation).


270°, making up the 360° of total vision. Some gazes come close to this wonderful outlook, and have practically no blind spots. They are all sight. The woodcock, for instance, a much sought-after bird prized by hunters due to the objective difficulty in capturing it (its gaze, the enigmatic nature of its movements) and even due to the fact that it possesses a special feather on the tip of its wing that painters craved, considering it the subtlest of paintbrushes. The writer Miguel Torga, author of Criação do mundo and Contos da montanha, in which words grow like valiant seeds in the crags of Tras-os-Montes, maintained that the universal was the local without walls. If the universe is the forest it inhabits, the woodcock’s gaze is universal. Its local without walls gaze doesn’t just protect the bird itself but all those that inhabit it. It flies in search of seeds. If the hunter enters the forest with his dogs it’ll be the first to detect the danger. We could imagine a connection between the gaze and the extraordinary feather twisting at the tip of its wings, able to paint the lines of the invisible. The same one that retouches the animals and small objects, the displayed souls that accompany Cristina’s characters. While ethnologist Marc Augé (Non-Places: Introduction to an Anthropology of Supermodernity, Verso, 1995) developed the dialectics of place and non-place, as he himself qualified in later works, today we know that a fertile gaze cannot reduce the human map to these two spaces.

El rey de las margaritas de Buxán. Viana do Bolo, 1987. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

What surfaces in Cristina García Rodero’s world is the other place. The invisible, that which is metamorphosed, that which dwells in the timelessness of time, that which lies in wait in vagueness and suddenly unfolds.

WHEN NOBODY CAN SEE US ‘Neither image nor reality, a new being really: a reality one can no Albert Camus included the following observation among what he

longer touch.’ A reality one can no longer touch! Of all that has been

considered to be the four key intentions of journalism, ‘Do not

written on photography, these words from Camera Lucida have left a

control,’ that turns the world upside down and questions the history

deep impression on me, for they embrace the photographic mode of

of the human gaze.

a bright spell.

In one form of photography the shutter obeys the controlling instinct

In spite of appearances, Barthes doesn’t reject realism. He declares

that culminates the strategy of the predator. Behold the similarities

himself a realist, he includes himself among realists and is able to

between falcons and men. Trained falcons are but fabulous

rescue the term realism and free it of the taxidermists who

extensions of their hunting owners, who seem to remain at ground

appropriate it, mistaking the real for that which enters into its first

level even if their imagination flies, anticipating the manoeuvre in

narrow angle of vision, ignoring the real taking place in its blind spot.

which for a certain length of time the desire drive is mistaken for

And even what the taxidermists of the gaze see, what they call real

the death drive. Until the coveted creature loses its soul, stops

may indeed be real but it is different to the reality they see. The child

emitting light. That gaze of falconry would have a very precise

Ulysses thought the arrow shot by his father with its coloured feathers

angle of vision, no more than 90°, for the wild objective to which

was the most beautiful of birds.

it succumbs is that of capturing its prey, devouring its entrails, its most intimate area, plundering its mystery. On the other hand, its

Roland Barthes also spoke of photos as ‘an emanation of past

angle of blindness is very wide and would cover the rest, some

reality.’ This other discovery reminds me of the position from which


Josep Fontana claimed we should look at history—the remembered

distress, mystery, energy. Lo and behold the bigger picture: illness,

present. And Walter Benjamin, who adorns his Thesis XIV with a

laughter, transgression, masks, the drives of life and death. They

reversal of Karl Kraus’s poetic aphorism (‘The origin is the goal

also fill us with a taste for style, symmetry and composition. The

[Ursprung ist das Ziel]’), invites us to take the decisive leap ‘under

aesthetics of a painstaking spontaneity, a symbolism that decorates

the free sky of history.’

ritual memory.

This is how I see the oeuvre of Cristina García Rodero, a

The taboo is transformed into a totem.

photographer who works with light under the free sky of history. Before her works I must learn to look at what I have already seen.

What I thought I had seen doesn’t exist. Every picture is something new; it gives rise to a new agreement, a new story between the gaze and time, extra time, aftertime. That is where the surprise of

Images of the offered. Pictures of women bearing ex-votos on their

memory, the troubled happiness of sharing a rescue, lie. The most

heads. Others advancing on their kneels. A little boy guarding an

marvellous, the most realistic. What we share is so real it can no

empty coffin. I recall an experience when I was working as a

longer be touched.

television journalist that left an indelible mark on my gaze. Accompanied by a cameraman, I held the microphone and was

gathering opinions on the first of the laws designed to regulate pregnancy interruption, the so-called abortion law that was creating quite an uproar. It wasn’t difficult to come across strongly

The camera doesn’t trample; it doesn’t poke about or steal.

held opinions, both in favour and against the law. To put it simply,

Depopulari is a Latin form for plundering. The camera doesn’t

Santiago de Compostela has always embraced two opposite souls,

plunder, in fact it is the camera itself that is subjected to the spell,

incarnated in the powerful body of the church and in the

captured by the secret. The shutter opens and closes the secret. It

freethinking camp. But I needed an ordinary voice, what

remains inside it. Dictinius, who is considered to be the continuator of

journalists call, not too accurately, ‘the voice of the people,’ and

Priscillian, the crème de la crème of heresy beheaded in Trier, is

she appeared. Hers was indisputably the voice of the people. She

known to be the author of Libra. This work has not reached us, but we

was one of those women who carry things on their head, a basket

do know that it was a tribute to the number twelve. The zodiacal key.

on a pad, the crown made of cloth, and other weights in her

The work didn’t survive because Dictinius himself burnt it to erase the

hands. Upon seeing the camera and sensing our intentions she

stigma surrounding it. All that was left of it was this sentence to be

tried to get away but we acted swiftly, took a short cut and were

enshrined in the history of mankind: ‘Swear, avow, but never reveal

able to catch the voice of the people, resigned to looking at the

your secret.’

camera in fright. And then I asked her, ‘What’s your opinion of the abortion law?’ And she replied, ‘I’m not a local, I’m only here to

Here it is the pictures that uncover the secret, although they do not

buy a pair of shoes!’

reveal it. At first her answer amazed me; I found it hilarious. But then I reflected Speaking of the secret zone, Nadine Gordimer said that one cannot

on its charge of meaning, on the amount of things she had said in that

burst in on it irreverently, like the crushing machine of history

sentence, the dose of history that it contained.

advancing relentlessly, disregarding biodiversity both in the manifestations of nature and men. It usually leaves remains like

To a certain extent, what we come across here is the reverse of the

mirages on the margins of the great imperial routes. At most it is

episode that gave me so much food for thought. It is basic information

granted permission to be a natural park or a theme park.

on the human condition that cannot be grasped by a journalistic opinion. Our news time, speed, impatience, all our technological

Here, on the other hand, the camera moves along the perimeter of

gadgets belong to an anachronistic outdated age, an age before the

the secret zone, advancing carefully through the concentric rings

density we measure in ‘environmental units’ and ‘emotional units.’

that contain it. Subtly. In this way, as if it were reading the ironic Manifiesto Antropófago (Oswald de Andrade, 1928, Ano 374 da

That woman who had come to buy a pair of shoes pays us a return

Deglutição do Bispo Sardinha), the secret zone enchants the

visit and we don’t know what to say to her.

camera. The gazes of those portrayed are taking our pictures. Open bodies that open us up. On their behalf, that of the photos, there is generosity. They work extremely hard for us, filling us with


Another year

The Surrealist Manifesto, containing André Breton’s handwriting, was

The wild animals have become visible

recently sold at auction. It fetched a high price, which is symptomatic.

Catching their own breath.

A coda. Neither manifestos nor avant-gardes seem to have any

They think they have found them

meaning now, but I think that one manifesto at least is still alive and

Through their desirous gaze

active—that of Guy Debord’s Theory of Drift, which appeared in the

Piercing the fog.

framework of the Situationist International. Drift leads us to discover

The cries of men

environmental units, emotional units; it creates places, breaks through

Are the whinnies of animals

indistinctness, harbours secret zones, removes the bandages from

Still unborn.

souls. The camera has a body, eyes, entrails, a memory, feet. It is an

They,

agent of creative drift. Each photograph is an act of re-existence. The

The wolves of laughter,

pictures resulting from the drift, from psychogeographical activity,

Are driven by the pack

gradually configure an influential map that unites the imagination, the

To the village and to work.

works and the reality that cannot be touched.

In the first circle, In the convex sea of the eyes,

In a text published by the London Psychogeographical Association we

The shearers leap

read, ‘Psychogeography [...] offers the third pole in the triolectic

On to the back of history.

between the false universalism of modernism and the universal

They trim the mane of the wind,

virtuality of post-modernism.’

And its bloody saliva Is the ex-libris of the Earth.

All this may seem very theoretical, but it isn’t.

They are a dream Dreamt by the wild animals.

The fact is that Cristina is there, when nobody can see us.

How lucky we are! Manuel Rivas


SOBRIETY AND ECSTASY

‘beside themselves,’ situations in which the connections between the psychological and the social implode. In compositional terms, the

The photographic corpus that Cristina García Rodero has been

images resulting from beautiful symbolic and linguistic contrasts are

producing over the past forty years has extraordinary ethic and

extraordinarily precise and quiver with an emotion that is undeniably

aesthetic relevance. The themes on which she has focused her research

sculptural. Thanks to these tectonic unions between signifier and

have been treated with extreme formal exigency before being

signified, viewers create meaning while enjoying the artist’s

introduced to the world of signs. The dignity, insight and indisputably

constructive wisdom.

coherent style dissociate her pictures from the contemporary chaotic iconosphere. Cristina García Rodero’s photographs reach where words

García Rodero has often chosen the carnival as a collective festivity

are unable to reach: they are pure plastic thoughts, pristine incisive

where the desires of assuming other identities are reproduced

mirrors of reality that reveal a love of life and an acute awareness of

and where the personal and collective unconscious appear brimming

both its precariousness and its splendour.

with imagery. She has also documented religious ceremonies, where the socialisation of repentance and the fetishism of images channel

A detailed and unprejudiced analysis breaks the cliché in which some

hope or shape alienation. She has sought places where individual

superficial gazes have attempted to confine her oeuvre. Indeed,

and collective healing rituals lead their officiants to unimaginable

García Rodero’s works belong to the tradition of visual anthropology

paroxysms. At other times she has shown how meaningful

and she employs photography as a tool for documenting religious or

epiphanies arise in the simple flow of everyday life, and her

folkloric rituals. However, she never pursues what is supposedly

shrewd relevant gaze is there to record the intelligence of a

‘exotic’ or strives to include it in the consumer circuits of the society of

moment, with a non-negotiable desire for knowledge, plastic

spectacle. García Rodero resorts to photography as a contemporary

exigency and courage. This mixture of intensities has driven her

technology to explore the very depths of the human soul and

almost blindly (if you see the paradox) to pursue the visualisation

document situations in which individuals are portrayed as subjects

of phenomena that are recognisable across different cultures.

El desayuno. Romería de Nuestra Señora de los Milagros de Amil, 1975. © Cristina García Rodero / Magnum Photos


El arrebato. Lalín, 1993. © Cristina García Rodero / Magnum Photos

The cathartic movement that transforms energies into carnivals,

mystical and desperate gesture of a penitent, showing the obvious

processions and other public expressions entails a displacement of

alienation of a believer, by the joy of a little girl in her party dress

individual and collective emotions and fantasies. Sometimes what

or by the turn of a horse relaxing upside down in an empty

prevails is a desire of liberation, and at other times the links with

spaghetti-western set.

the socio-economic and ideological structures that determine the individual’s social class are obvious. In any event García Rodero

Often the characters in García Rodero’s pictures are from the

always manages to express the wonder and the pain of being alive.

working class, whose lives take place in settings defined by structural conditions to which they adapt or else from which they try

The exacerbated situations recorded by her camera could have

to escape. Cristina explores excess, immoderation, the display of

arisen in Venezuela, India, Ethiopia or Spain; they could be

ecstasy but also the overwhelming simplicity of everyday life,

produced in a remote desert in the United States where the most

contrasts and signs, passions or humour, to capture the paradoxes

surprising spirits—and bodies—of the planet gather once a year or

and the splendour of significant moments. As a result, in her

present the simplicity of a little girl sleeping among sheaves on a

practice as a photographer of the ordinary and the extraordinary,

thresher, dreaming of another world perhaps, while her parents set

of lucidity and madness, García Rodero is continuously updating

about their tasks on a Castilian threshing floor.

the awareness of citizens around the world to whom nothing human is strange.

The desire to capture the miseries and beauties of life, the awareness that miracles can appear at the most unexpected of

The pictures taken in Galicia reveal the continuous synchrony

moments prompt the artist to return to the same settings in search

between the artist’s obsessions and their prolific presence in the

of an even truer rendering of the signs and symbols that grant

world. In one of them, dated 1990, we see two little boys at the San

meaning to the transience of human events. And her efforts are

Xulián de Guláns carnival in Pontevedra. All dressed up, they are

then rewarded by the miracle of the body of a young girl wearing

standing and looking straight at the camera. Even though the

only a garland of flowers in the middle of the desert, by the

picture is black and white, the beholder envisages the feast of


colour that surrounds the bodies. In the background we see two cypress

will to continue the pictorial tradition in which she trained, a tradition

trees, dark and vertical, that strike a formal and conceptual parallel with

that skilfully merges the features of photojournalism, combining the

the figures of the boys. The artist’s eye shapes the paradox that is

articulation of chance and the capture of instants following a basic

constantly combining culture and nature, life and death, which

constitutive principle: the guarantee of truth that is afforded by the

appear inscrutable before the camera.

value of the artist’s own presence. This constitutive principle is an ethic value. Aware as we are that the documents are never literal we also

There are other splendid and convincing pictures like the one taken

accept that the artifice of language is indispensable in order to

in 1987 on Vigo’s Argazaba beach, characterised by its drinking-

disclose their meaning.

water fountains, in which a little girl sets out on a gentle sea voyage atop a lorry tyre. Pleased and serenely balanced, the girl drifts

Cristina García Rodero is driven by an inner passion and the vital

along on her floating pedestal, a protective and magic circle,

certainty that it is possible to transform awareness through

secular and industrial, through which she controls the elements and

language. In this sense her creative project continues to be a moral

her destiny in what is a playful yet strenuous activity. The

project. Culture is a social fact, a product of collective action and

photograph entitled Ventana al aire, taken in Amoeiro, Ourense, in

memory and of the individual interventions that change and update

1986, presents two twin sisters on the jambs of a window, holding

it. Photography is one of the privileged means we have to shape

hands above the window frames. The formal and symbolic structure

this communicative action. Through the eyes of Cristina García

of this picture is a manifesto on identity and alterity. Its precision

Rodero our own gaze plays a part in this never-ending task of

and complexity are such that it could well have been the work of a

awareness and transformation.

conceptual artist. The photographs of forest fires are impressive compositions, halfway between impressionistic and abstract, while those of processions by the sea capture a series of rhythmic diagonal crosses that evoke spontaneous constructivist sequences. Any of the portraits of shellfish gatherers, girls in wedding dresses, mothers holding their sons in their laps or grandmothers in rural surroundings is a slap in the face of minimalism’s desire for simplicity, for each face is a world of its own ... Cristina is familiar with contemporary artistic expressions; her works show us the reality that embraces and at once transcends them. The great condensation of meaning in her singular images, her thematic series and profound dense works on specific cultural phenomena are the result of an intense and tenacious gaze. Deleuze said that great creators risk their lives, they are like divers into the self. The speed of their descents reddens their eyes, which end up inflamed due to the impact of the visions they have seen. Cristina García Rodero is an artist with bloodshot eyes, a heroic woman capable of penetrating darkness, for whom photography does not only involve contemplation, communication or the recording of reality but is also a richly creative form of expression that sparks off new relationships with the world. Perhaps the most surprising aspect of García Rodero’s oeuvre is the contrast between the intense themes she chooses and the sobriety of her discourse. The ecstasy and exacerbation of existence, the sublime and the grotesque, desolation and beauty are presented in a sober, measured and classical style. Sober because it condenses all that which must needs be said. Measured on account of its formal balance and habitual symmetry. Beautiful as a result of the continuous exigency of perfection in the play on greys, blacks and whites and the sacred geometry of her compositions. Classical due to her conscious

Rosa Martínez


XUNTA DE GALICIA Presidente da Xunta de Galicia Alberto Núñez Feijóo CONSELLERÍA DE CULTURA E TURISMO Conselleiro de Cultura e Turismo Roberto Varela Fariña Secretario xeral Antonio Fernández-Campa García-Bernardo Secretaria xeral para o Turismo María del Carmen Pardo López Director xeral do Patrimonio Cultural José Manuel Rey Pichel Director xeral de Promoción e Difusión da Cultura Francisco López Rodríguez Xefa de prensa e gabinete Eva Vázquez Lima S. A. DE XESTIÓN DO PLAN XACOBEO Director-xerente Ignacio Santos Cidrás CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA Director Miguel von Hafe Pérez

EXPOSICIÓN Organizan S. A. de Xestión do Plan Xacobeo Centro Galego de Arte Contemporánea Comisariado Miguel von Hafe Pérez María José Villaluenga Garmendia Asistencia técnica Miriam Soriano Duarte Montaxe Carlos Fernández, David Garabal Textos Miguel von Hafe Pérez, Rosa Martínez, Manuel Rivas Traducións Susan Coombs, Jesús Riveiro Costa, Josephine Watson

Deseño Cecilia Labella

CGAC CENTRO GALEGO DE ARTE CONTEMPORÁNEA Ramón del Valle Inclán s/n 15704 Santiago de Compostela cgac@xunta.es / www.cgac.org aberto de martes a domingo de 11 a 20 h [luns pechado]

D.L.: C 3407-2010

Edición Elena Expósito


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.