qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwe rtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf Organizacija biblioteka 1 ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvb Predavanja nmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwe rtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvb nmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwe 2007/2008
Studenti Bibliotekarstva
Prvo predavanje Bibliotekarstvo je nauka koja se bavi proučavanjem istorije knjige, organizacijom kataloga,poslovanjem biblioteke i informacionog aparata u njima, sistemom kataloga i bibliografije. Već od ove prve konstatacije da je bibliotekarstvo nauka, stupamo u dijalog sa zastupnicima mišljenja da je bibliotekarstvo praktična delatnost isključivo. Postoje dva osnovna stava kojima se jedna disciplina definiše kao nauka. To su: određivanje predmeta i metoda nauke i određivanje odnosa prema drugim naukama. Kao objekat izučavanja bibliotekarstva jesu knjiga, biblioteka,informacija. U najširem smislu reči-znanje. Postavlja se pitanje kako definisati pojam znanja, informacije,knjige i biblioteke kada ni jedna od tih definicija ne moze biti konačna, potpuna i kompletna. U suštini ni jedna savremena nauka nema osnovne definicije svojih fenomena. Tako je u biologiji teško definisati pojam života, u medicine pojam zdravlja itd. Otuda ne čudi što bibliotekarstvo u svojoj suštini ima pojmove informacije, knjige i biblioteke čije temeljno određenje jeste prenošenje znanja. Jedan od temeljnih teoretičara bibliotekarstva, ruski teoretičar Kufajev, govorio je o kolektivnom i individualnom u bibliotekarstvu i zaključio da su u osnovi bibliotekarstva kao nauke,čovek i knjiga. Dakle, znanje fiksirano u određenoj znakovnoj formi i živi intelekt sposoban za generalizaciju I intuiciju. Bibliotekarstvo se po njemu kao samostalna nauka razvija narocito u Gutenbergovoj galaksiji, sa razvitkom štampe. Bibliotekar se ističe kao stvaralac, naučnik i stručnjak koji služi za prenošenje znanja I uspostavljanje relacije između informacije i korisnika. Prioritetna pitanja u tumačenju uloge bibliotekara i ……?…… jesu pitanja moralnog principa, jer bibliotekar i biblioteka jesu u situaciji da omoguće ili ne, pristup odredjenoj informaciji ili znanju ugrožavajući na taj način intelektualnu slobodu. Otuda je vezivanje moralnog principa za lik bibliotekara obaveza i neophodnost savremenog doba. Dva osnovna metoda kojima se bibliotekarstvo utemeljuje kao nauka jesu bibliografski i klasifikacioni. Bibliografski metod je izvorni metod bibliotekarstva, dok za klasifikacioni mozemo reći da pripada i drugim naučnim disciplinama. Bibliotekarstvo ima svoje naučne metode, ali koristi i metode ponikle u drugim disciplinama kakvi su istorijski, analitički, sintaksički, komparativni itd. Kao što bibliotekarstvo koristi naučne metode drugih naučnih disciplina, tako i svoje ustupa drugim naučnim granama, te se i bibliografskim i klasifikacionim metodom koriste sve druge nauke. Tako se zadovoljava i onaj drugi zahtev nakon određivanja predmeta i metoda, zahtev za uspostavljanje relacije naučnim disciplinama. Određivanje predmeta bibliotekarstva i određivanje aspekta sa koga pristupamo određenoj pojavi. Traženje toga aspekta u bibliotekarstvu zapoceto je u XVII veku. A 1627. godine Gabrijel Node objavljuje uputstvo za formiranje biblioteke.Dvesta godina kasnije Martin Šretinger, bibliotekar državne biblioteke u Minhenu, objavljuje knjigu koja u svom naslovu sadrži pojam bibliotekarstva tretirajući ga kao nauku o bibliotekama. U Petrogradu 1859.god bibliotekar Sobolščikov objavio je knjigu o formiranju društvenih biblioteka i njihovih kataloga. Prve knjige posvećene bibliotekarstvu kao nauci stavljaju biblioteku kao nosioca znanja u centar naučnih istraživanja bibliotekarstva, istovremeno pruzajući mogucnost da biblioteka bude predmet istraživanja i arhitekture i sociologije i psihologije,pedagogije i mnogih drugih naučnih grana potvrđujući
na taj način i identitet i relacije bibliotekarstva sa dvema naukama. Tek sa pojavom Šretingera bibliotekarstvo se počinje tretirati kao nauka. Za utemeljenje prve nauke bitna je i njena profesionalizacija, tj formiranje školovanog kadra. Možemo reći da se sa organizovanjem školovanog kadra počelo u vreme Francuske revolucije. Naime, revolucionarne vlasti nakon Francuske revolucije suočile su se sa velikim brojem konfiskovanih knjiga sa dvorova i iz manastira koje je trebalo na neki način organizovati, te su oglasile poziv das vi koji žele mogu da se priključe ekipi za organizovanje ove zbirke. →Oni su organizovali knjige na ovaj način 20 knjiga pisanih na hebrejskom,35 knjiga pisanih na engleskom, 15 knjiga pisanih pismom koje nije poznato… Uglavnom bez preciznosti rađeno, pa iz tog razloga Revolucionarne vlasti otvaraju prvu školu I organizuju obuku kako bi mogli da iskoriste njihovo znanje I popišu knjige. Škole za bibliotekare otvaraju se u Nemačkoj I Engleskoj tokom XIX veka. Martin Šretinger jedan je od predavača I bibliotekara. Zalagao se za utemeljenje bibliotekarstva kao naučne discipline. Po njemu, predmet bibliotekarstva je sveukupnost funkcionalnih i strukturalnih odnosa vezanih za biblioteku, knjigu I čitanje. Definicija se vremenom širila. Različiti teoretičari su u focus bibliotekarstva stavljali različite predmete. Za Šretingera i Sobolščikova najvažniju ulogu imala je organizacija kataloga. Za pristalice Getingenske škole u poslednjoj četvrtini XIX veka najvažnija je bila istorija bibliotečke delatnosti. Za Austrijske bibliotekare u prvoj četvrtini XIX veka i među njima Ajhlera najvažnija je bila literarna ocena knjiga, pa su oni smatrali bibliotekarstvo sastavnim delom filologije. Za druge pak, najvažniji su bili klasifikacioni sistemi kojima se moglo organizovati ljudsko znanje. Takvi su: Bjuli, Ris, Ranganatan. Izlazeći iz XIX veka, biblioteka se sve više posmatra kao sredstvo komuniciranja i zastupnici takvih teorija su Plut i Šera. Od ruskih teoretičara, tumačenje bibliotekarstva kao nauke bitne za organizaciju, korišćenjei primenu informacija u u komunikacionom procesu, ističemo Čubarjana i Gligorjeva. Svako vreme bibliotekarstvu je davalo svoj sociološki, politički, ekonomski kontekst. S’ toga ćemo u ruskoj teoriji bibliotekarstva veoma često nailaziti na soc’realistički pristup teorije bibliotekarstva i posmatranja ove discipline preko ustanovljenja njenoga predmeta koji glasi sistem biblioteka jedne zemlje. Posmatrajući formiranje , popunjavanje i korišćenje biblioteka sa .............................................................. Tako ćemo istaći definiciju Čubarjana da je bibliotekarstvo grana nauke koja izučava ciljeve , principe, sadržaj, sistem i oblike društvenog korišćenja knjiga. Osnovni teorijski zadatak bibliotekarstva po Čubarjanu jeste istraživanje zakonitosti razvoja bibliotečkog procesa kao socijalne pojave povezane sa korišćenjem knjižnih bogatstava za društvene potrebe. Ova definicija je početkom 80-ih godina pretrpela brojne kritike jer je nejasna. Ali u njenoj suštini jesu tretiranje bibliotečkog procesa kao oblika masovnih komunikacija. Društvena svrsishodnost biblioteka i uključenost biblioteka u praćenje naučnog, umetničkog i tehnološkog razvoja. Da smo se pridržavali ove definicije ne bi nas tretirali kao neprofitnu organizaciju.
Bibliotekarstvo se tretira kao jedinstvena nauka koja obuhvata i istoriju knjige i biblioteka i bibliografiju i organizaciju biblioteka i kataloge i klasifikaciju ljudskog znanja, a iz bibliotekarstva su proistekle i dokumentalistika i informatika kao mlađe naučne discipline. Šezdesete i sedamdesete godine XIX veka donele su bibliotekarstvu veći uliv socioloških istaživanja i veće insistiranje na ekonomici kulture i na organizaciji rada. To je verovatno i bio razlog što se sa teorijskih rasprava ................ u razmatranja, ekonomike poslovanja i ekonomske efektivnosti delatnosti kada kada je bibliotekarstvo na neki način izgubilo korak u odnosu na neke naučne discipline. Porast informacija i potreba za njihovim organizovanjem lestvicu ...................... bibliotekarstvo uznose u nauku XXI veka.
bibliotekarstvo
postavljaju
na
Svaki put kada se suočite sa radom u biblioteci, suočićete se sa ’’problemom’’ - feminizacija bibliotekarstva. Proces feminizacije prisutan je u mnogim sferama, u prosveti, medicini, kulturi i u bibliotekarstvu. To je istorijski proces tokom kojega su se određene profesije počele posmatrati kao ženske. Jedna od takvih je bibliotekarstvo. To ne znači da treba povećati broj muškaraca, već da je bibliotekarstvo postalo predmet izučavanja psihologije nalazeći razloge za tou činjenici da čitaoci lakše razgovaraju sa ženama. Bibliotekarstvo je tokom godina zaokupljalo pažnju mnogih naučnika. Mnogi koji su pružili pomoć nisu bili bibliotekari već sociolozi, psiholozi. Teoretičar i utemeljivač - 1.Ramanrita Ranganatan (Britanska bilioteka) živeo 30-ih godina XX veka. Pet zlatnih pravila glasi 1. Knjige su namenjene korišćenju 2. Svakom čitaocu odgovarajuća knjiga 3.Svaka knjiga svome čitaocu 4. Biblioteka treba da štedi vreme čitalaca 5.Biblioteka je organizam koji se razvija Ovakva pravila proklamovala su aktivan odnos čitalac-biblioteka 2.Džesi Šera – definisao bibliotekarstvo kao temelj komunikacionog procesa. Dva osnovna zadatka za biblioteke su: 1-prikupljanje i čuvanje ljudskog znanja, 2-efikasno uređenje sakupljene građe radi korišćenja. Smatrao je da biblioteke moraju da se prilagode savremenim dostignućima kako bi mogle efikasno da ostvaruju svoje funkcije. Bibliotekarstvo je sintetička disciplina koja se formira iz teorijskog i praktičnog korpusa. Osnivač je socijalne epistemologije, nauke koja se bavi uticajem znanja na društveni razvoj. Pošto je bibliotekarstvo za njega delatnost posredovanja u razmeni ljudskog znanja, ono bi predstavljalo ono bi predstavljalo praktičnu primenu socijalne epistemologije. 3. Majkl Gorman
4. I. Kroford Na Šerinim idejama, Kroft i Gorman postavili su sopstveni predlog bibliotekarstva za nastupajuće doba formulišući 5 načela: 1.Biblioteke služe čovečanstvu
2.Poštovati sva sredstva pomoću kojih se odvija komunikacija
3.Treba koristiti tehnologiju za poboljšanje usluge 5. Ceniti prošlost i stvarati budućnost
5.D.Erkart
4.Štititi slobodan pristup znanja
DRUGO PREDAVANJE BIBLIOTEKE Biblioteka je organizaciona kolekcija štampanih i na drugi način umnoženih publikacija i dokumenata i razne druge vrste bibliotečke građe koja pre svega treba da bude rezultat pravilne selekcije u procesu nabavke u skladu sa tipom biblioteke i profilom korisnika. Bibliotečka građa treba da bude korektno višeaspektno obrađena što podrazumeva uspostavljanje bibliotečko informacionog sistema a za šta je neophodno postojanje obrazovnog, motivisanog i dobro organizovanog kadra. Cilj biblioteke je pružanje informacija i znanja korisnicima. Sama reč BIBLIOTEKA potiče od reči biblion-knjiga i teke-spremište, sanduk ostava. U poreklu reči sadržano je i osnovno značenje koje je ovaj pojam stotinama godina imao. Naglašavana je arhivska funkcija biblioteke – čuvanje i skladištenje zbirke. Vremenom funkcija biblioteke od one koja se odnosi na čuvanje knjiga prenosi se na usluživanje korisnika, na pružanje informacija i znanja korisnicima. Istorija biblioteka je deo opšte kulturne istorije. U najširem smislu reči, biblioteke postoje gotovo isto onoliko dugo koliko i pisani spomenici. Za nastanak biblioteka neophodna su tri osnovna uslova : nastanak pisma i materijala za pisanje, stvaranje jednog sloja pismenih ljudi i nastanak književnih, odnosno pisanih spomenika. Najstarije biblioteke nalaze se u kolevkama najstarijih civilizacija Mesopotamije, Egipta, Male Azije. Često u grobnicama nalazimo natpise da je pokojnik bio upravitelj kuće spisa ili upravitelj kuće knjiga. Prve biblioteke nazivane su ledžbenicama duše (bolnicama) i knjigohranilištima. Prve biblioteke nastajale su pri svetilištima, manastirima i na dvorovima vlastele. Da bi tek XIX vek doneo pojavu omasovljenja biblioteka i formiranja javnih biblioteka kao opšte obrazovnih ustanova. Savremeno doba poznaje klasifikaciju biblioteka koju je sačinio UNESCO. Ona potiče iz 70-ih godina XX veka i podrazumeva da postoje nacionalne,narodne, školske, visokoškolske i specijalne biblioteke. Tokom druge polovine XX veka ova klasifikacija biblioteka je bila vrlo poštovana. Tipovi biblioteka definisani su prema profilu i potrebama korisnika, obrazovnom nivou i potrebama korisnika sa kojima je usklađivana i vrsta bibliotečke građe koja se u fondu određenog tipa biblioteke mogla pronaći. Dvadeset prvi vek donosi promene u viđenju tipologije biblioteka iako još uvek postoji ovakva opšteprihvatljiva klasifikacija, granica među pojedinim tipovima biblioteka se briše. Nacionalne biblioteke su biblioteke čija je osnovna funkcija da formiraju kolekcije kojima se definiše nacionalni identitet odnosno, kulturni, naučni, sociološki, politički, ekonomski i svaki drugi profil i identitet naroda. Najveća odgovornost pred istorijom je nacionalna biblioteka. Ona u svom fondu treba da ima svaki naslov na bilo koji način umnožene publikacije po sledećim kriterijumima: -publikacija koja je umnožena na teritoriji jedne države za koju je oformljena nacionalna biblioteka -publikacije autora koji su poreklo sa te teritorije ali ne moraju na njoj živeti i stvarati -publikacije koje se objavljuju u inostranstvu, a odnose se na tu teritoriju, odnosno na taj narod
Nacionalna biblioteka treba da sakuplja građu o jednom narodu i jednog naroda zadovoljavajući teritorijalni, lingvistički, etički i predmetni princip u tome procesu. Najčešće nacionalna biblioteka počivana fondu objavljenom na jednoj teritoriji. *Miloš Obrenović 1832.godine uvodi obavezni primerak, tačnije uvodi neku vrstu cenzure tako što nadgleda sve štampane dokumente. Dakle, taj obavezni primerak nastaje više iz političke potrebe u to vreme. 1994.- važeći Zakon o obaveznom primerku – svaka štamparija u Srbiji ima obavezu da 10 obaveznih primeraka dostavi nacionalnoj biblioteci. Zašto baš 10? Taj broj je ostao još iz starog Zakona,u staroj Jugoslaviji. Tih deset obaveznih primeraka raspoređeno je tako da su 2 primerka išla u nacionalnu biblioteku npr. u Beograd, Zagreb. Jedan, od ta 2, je ostajao u muzejskoj zbirci, a drugi primerak je bio namenjen javnom korišćenju i na osnovu čitanosti se nabavljao u još nekom primerku (Nacionalna biblioteka ima arhivsku funkciju;samo se deponuje, ne izdaje se). A ostali primerci šalju se udrugim nacionalnim bibliotekama u bivšoj Jugoslaviji. Tada smo imali 8 nacionalnih biblioteka. U to vreme se činilo da je to neverovatno bacanje para, ali se sada ispostavlja da je bilo dobro što je tako urađeno. Danas se obavezni primerci (njih 10) raspoređuju biblioteci u Crnoj Gori, u Banjaluku nacionalnoj i univerzitetskoj biblioteci, biblioteci na Palama, Gradskoj biblioteci u Beogradu, deo univerzitetskoj i ustanovama koje pokažu interesovanje. Nacionalna biblioteka počiva na jednom vidu nabavke koji se zove obavezni primerak. Ima izdavača koji ne dostavljaju ovaj primerak bibliotekama zbog visoke cene knjige. U Srbiji su nacionalne biblioteke: Narodna, Biblioteka Matice srpske i Narodna i Univerzitetska biblioteka u Prištini. Osnovna funkcija nacionalne biblioteke je da čuva kulturni, istorijski i svaki drugi kulturni identitet jednog naroda. Zavičajni fond počiva na principima nacionalne biblioteke. Narodne biblioteke su tzv. javne biblioteke, razvijane tokom XIX veka a u mnogim socijalističkim zemljama najviše tokom Drugog svetskog rata. One su proistekle iz pokreta osnivanja čitališta, čitaonica i građanskih kasina koje su često bile rezultat udruživanja građana, a ne države. Potom su prelazile u nadležnost opštinskih i narodnih vlasti i vodile omasovljenju čitanja. Pod socijalističkom devizom da obrazovanje treba svima da bude dostupno i u najmanjim mestima otvarane su u Srbiji biblioteke (50-ih i 60-ih godina). Narodne biblioteke su nosile naziv javne, bile su otvorene za sve, bez obzira na uzrast, pol, versku opredeljenost.. U Srbiji nije baš bilo popularan naziv javne , pa je promenjeno u narodne, a sada se opet vraća javne. Školske biblioteke osnivaju se pri osnovnim i srednjim školama. Namenjene su učenicima i nastavnicima. Visoko školske biblioteke (akademske) namenjene su akademskoj populaciji, studentima, nastavnicima i drugim naučnim radnicima. Za razliku od narodnih biblioteka imaju ograničen krug korisnika. Naročita razuđenost. Razlikujemo: univerzitetske, fakultetske, katedarske (seminarske) i biblioteke pri studentskim
kulturnim centrima i domovima. Dok su univerzitetske biblioteke i biblioteke pri studentskim kulturnim centrima i domovima opšte naučnog karaktera tj. sadrže i daju na korišćenje publikacije za sve naučne oblasti koje se izučavaju na univerzitetu, dotle su biblioteke fakulteta, katedara i seminara usmerene na užu naučnu oblast koja se na njoj izučava. Specijalne biblioteke nalaze se pri organizacijama koje se prevashodno bave naučnim radom, ali su u sastavnom delu jedne radne organizacije (istraživačke, naučne,kulturne). Nisu samostalne. Takve su biblioteke instituta, akademija nauka.. Na primer: Patrijaršijska biblioteka, SANU biblioteka, Centralna biblioteka vojske Jugoslavije, biblioteka instituta Mihajlo Pupin..
Treće predavanje
Hose Ortega i Gaset pored Miguela de Una Muna (ako se tako piše) zauzima značajno mesto u španskoj i svetskoj filozofiji. Živeo je od 1883-1955. Potekao je iz poznate i ugledne intelektualne porodice. Studirao je pravo, filozofiju i književnost, diplomirao na Madridskom univerzitetu 1902.godine, a dve godine kasnije je diplomirao. Bio je profesor Madridskog uviverziteta, predavao metafiziku, bavio se sociologijom, filozofijom, estetikom, etikom, psihologijom, pedagogijom, politikom. Njegovo najpoznatije delo je POBUNA MASA , njegovo stvaralaštvo može se podeliti u tri faze: od 1902-1913., 1914-1923., 1924-1955.godine. Prva faza njegovog stvaralaštva može se, kako i on sam kaže, nazvati fazom objektivizma. Druga faza, faza perspektivizma, kada se cela njegova filozofija posmatra i kao doktrina i kao metod. Treća faza je raciovitalizam kada Ortega objavljuje radove „Ni racionalizam, ni vitalizam” i „Teme našega vremena”. Španija Orteginog doba je vreme netaknute, neiskvarene tradicije ali istovremeno kontrasta jeftine radne snage, nemaštine širih slojeva i otmenosti i luksuza aristokratije. S ’ jedne strane siromašne proleterske četvrti i sa druge strane komfor u kome on raste. Sklad između to dvoje proističe iz jezuitskog školovanja koje je krajem XIX veka stekao u Malagi. Tada počinje i propadanje učene buržoazije usled ekonomske krize nastale epidemijom filoksere koja je pokosila vinograd. Mada filozof u dogmatičnoj Španiji, Ortega i Gaset se zalaže za preduzetništvo. Posmatrajući neizvesnu sadašnjost i razmišljajući o zamršenoj budućnosti, on postaje svestan uloge žurnalizma i bibliotekarstva kao dveju disciplina koje mogu oblikovati mišljenje javnosti. Njegovi boravci u nemačkoj predstavljaju širenje horizonata i značajno doprinose otelotvorenju njegove ambicije o pokretanju časopisa u vreme najjače diktature u Španiji. Godine 1923. Hose pokreće časopis „Revista de Oksidente” koji traje sve do danas. Iako je povremeno emigrant zbog svojih stavova o politici, čoveku, Španiji, uvek radi u interesu Španije koju je voleo i za koju se borio. Mada 50-ih godina XIX veka nije bio prognan iz Španije, on ipak umire nakon silnih svojih odlazaka i boravaka između Španije i Nemačke i 1955.godine se definitivno vraća u Madrid u kome i završava svoj život. Njegova filozofija plod je moralnih, socioloških i političkih dilema i problema Španije njegovog vremena. Karakterišu je oštroumnost, pnekad angažovanost ali i lirizam. Baveći se istorijom književnosti naročitu pažnju posvećuje Servantesu i Dostojevskom. Godine 1935. Hose je pozvan da otvori međunarodnu konferenciju bibliotekara i bibliografa u Madridu. Tom prilikom on izlaže svoj rad, svoja razmišljanja na temu „Misija bibliotekara”. Kao dobar poznavalac knjige i bibliotečke profesije, Hose ukazuje i na značaj knjige, bibliotekara i biblioteke. Samu reč „Misija” on dovodi u vezu sa čovekom, smatrajući da ostvarenje čoveka kao humanog i misaonog bića nije moguće bez određenja njegove životne misije. Za njega je rad istovremeno i potreba i obaveza. Otuda čovek prvo treba da spozna čime želi da se bavi, a potom da odabirajući svoju profesiju njoj pokloni svoje najbolje znanje,
angažovanje, sposobnosti. I profesija bibliotekara je proistekla iz najsvetlije čovekove potrebe za znanjem i za knjigom. Mnogi filozofi i sociolozi bavili su se knjigom kao fenomenom kroz istoriju zaključujući da je potreba za knjigom u vreme renesanse postala društvena zakonitist i da se otuda u doba renesanse češće govorilo i o profesiji bibliotekara. Danas je sasvim prihvaćena činjenica da je bibliotekarstvo duboko ukorenjeno u kulturu jednoga naroda, da bibliotekarstvo omogućava komunikaciju kroz prostor i kroz vreme. Ipak on ističe XIX vek kada se profesija bibliotekar definiše kao društveno zaduženje, masovnije nego što je to bilo pre. S’ toga on ovu profesiju smatra mladom, mada u svojim analizama kreće od Platona i dijaloškoga dela „Fedar”, u kome teče razgovor Sokrata i Fedra na temu duše, stvaralaštva, pisanja i besedništva. S’ toga iščitavanje teksta „Misija bibliotekara” podrazumeva poznavanje istorijskog sleda događaja, ali i osnovnih filozofskih postavki od začetka filozofije do XX veka. Iako tekst ima svega 20-ak strana on je pregled uloge bibliotekara u ranijim epohama i to u celinama do XV veka, u XIX veku i u XX veku, ali je i istovremeno i posmatranje knjige kao kategorije koje prouzrokuje društveni konflikt i koja je sama rezultat konflikta. Tekst „Misija bibliotekara” je oda profesiji bibliotekara. Hose smatra da se misija bibliotekaradovodi u direktnu vezu sa ličnošću bibliotekara. Iz toga govori o njegovoj personalnoj i društvenoj odgovornosti, ali i o njegovim ličnim karakteristikama.
-on smatra da se čovek ostvaruje ukoliko se ostvaruje kroz profesiju -govori o različitim zanimanjima koja su u različitim dobima bila potrebna -on razvoj bibliotekarstva posmatra kroz razvoj politike -u XIX veku ističe novu misiju bibliotekara -razvoj knjige i razvoj biblioteke posmatra kroz razvoj čoveka i mladalački narcizam (zatvorenost u intelektualne krugove); zrelo doba (demokratičnost čitanja) -govori o knjizi kao konfliktu! Knjiga kao prenosilac znanja i knjiga kao Hitler produkcija Tada govori o važnoj ulozi bibliotekara: popisivanje celokupnog ljudskog znanja. Postoji težnja da se sazna šta je i gde objavljeno o različitim predmetima. I kaže da će to biti moguće razvojem tehnike i tehnologije, što i jeste tako danas. O knjizi govori: sa jedne strane hiperprodukcija-svakakve knjige, pa i ne tako važne knjige sa druge strane manjak knjiga o važnim pitanjima O intelektualnoj slobodi i cenzuri: vršiti selektivnu disiminaciju informacija; od bibliotekara se očekivalo da vrši selekciju šta je dobra intelektualna knjiga a šta ne i da je preporuči intelektualcu. -priča o bibliotekarima koji su bili žive enciklopedije (uomo univerzale)
Četvrto predavanje RAZVOJ BIBLIOTEKARSTVA U SRBIJI
Istorija prvih srpskih biblioteka vezana je za srednjivekovnu rukopisnu i štampanu knjigu koja je nastala i čuvana u manastirima i na dvorovima. Počev od XII veka srpski manastiri su bili značajna stecišta kulture i obrazovanja. Svaki manastir i dvor imali su svoju zbirku knjiga, a formiranje biblioteke je bilo po uzoru na vizantijske i grčke uticaje. Prve tragove o ustrojeniju (uređenju) biblioteka nalazimo u tipicima Svetog Save. U Karejskom tipiku iz 1199.godine kojim se propisuje način uređenja i ponašanja Kareje, propisan je režim čuvanja knjiga u manastirima i proglašeno je načelo neotuđivosti manastirskih knjiga. U Hilandarskom tipiku predviđeno je da se manastiru dostavljaju knjige već i prilikom osnivanja zajedno sa svim drugim liturgijskim predmetima. Manastirska biblioteka je trebalo da zadovolji sve osnovne potrebe za odvijanje života u manastiru što je podrazumevalo da treba da poseduje najmanje 12 knjiga, odgovarajućih jevanđelja, molitvenika i drugih crkvenih knjiga. S’ toga je srž svake biblioteke bila zbirka liturgijske, molitvene liturgije pa bismo mogli zaključiti da su biblioteke Hilandara,Dečana, Žiče, Pećkog manastira bile srodne po svojim kolekcijama. Manastirske biblioteke razlikovale su se od dvorskih jer su dvorske imale i zbirku istoriografske liturgije, letopisa, hronika, pravnih propisa, čak i svetovne liturgije. Sačuvani izvori ukazuju da je u Rasu na dvoru Stefana Nemanje u XII veku postojala zbirka knjiga iz koje je prva znanja sticao i Rastko Nemanjić. Osnivajući Hilandar 1198.god, Rastko određuje i mesto i ulogu manastirske biblioteke. Prevodeći sa grčkog za potrebe Srpske pravoslavne crkve- Krmčiju odnosno Nomokanon- zakonodavno pravilo, 1220.godine Rastko Nemanjić pojmove vivlioteka i vivliotekarios zamenjuje pojmovima knjigohranilnica i knjigohranitelj. Nakon Hilandarske zbirke u XIII veku osnovane su biblioteke u manastirima: Studenica, Žiča, Sopoćani, Mileševa, Dečani, Peć, Gračanica, Manasija, Morača, Piva, manastir Svete Trojice kod Pljevalja, Krušedol, Hopovo. Zbirke svih manastira nisu zaostajale za Hilandarskom bibliotekom.iz dvorskih biblioteka sačuvani su primerci knjiga sa dvorova Vladislava, Uroša, Milutina. Naročito je bogata biblioteka cara Dušana. Sačuvani su podaci iz dela putopisa i istoričara da je Dušan želeo osnovati biblioteku i u Dubrovniku 1350.god ali nema pokazatelja da je to i učinio. Početkom XV veka u Beogradu postoji velika dvorska biblioteka Stefana Lazarevića( čitati u knjizi Tatjana Korićanac Biblioteka despota Stefana Lazarevića). U poslednjim godinama
samostalnosti srpske države na dvoru despota Đurađa Brankovića u Smederevu je postojala biblioteka rukopisnih knjiga. On je okupljao oko sebe učene ljude i kaluđere koji su prepisivali i prevodili knjige i njegovoj biblioteci pripadao je minhenski-srpski psaltir. Padom Sedereva i propašću despotovine 1459.god prekinut je plodan period u razvoju kulture srpskog naroda, a pismenost i delatnost prepisivanja negovani su u sasvim uskim okvirima s’ obzirom na veliki pritisak i uništavanje svih svetskih i drugih institucija od strana Osmanlija. U najstarije srpske biblioteke ubraja se biblioteka manastira Hilandar u kojoj je najvažnija zbirka ćirilskih rukopisa od XII do XIX veka i grčkih rukopisa od XI do XIX veka. Hilandarska biblioteka je potpomognuta u novije vreme radom bibliotekara iz Narodne biblioteke Srbije koji su njene fondove inventarisali, opisali, katalogizirali, radili na restauraciji i konzervaciji fonda. Poslednje stradanje Hilandara prouzrokovalo je uništenje i dela fonda biblioteke , ne radi toga što je biblioteka bila zahvaćena požarom, već radi toga što su mnoge rukopisne i štampane knjige stajale uz uzglavlje u sobama sveštenika i na kredencima zbog čega su i stradale. S obzirom na to da je hilandarska biblioteka van Srbije a biblioteka je srpskoga naroda, valja istaći još 2 takve biblioteke koje čuvaju srpsku knjigu u rasejanju. To su Srpske pravoslavne biblioteke opštine u Trstu i Srpske pravoslavne eparhije Budimske u Sent Andreji. Biblioteka u Trstu obuhvata značajne lične biblioteke Arsenija Stojkovića, dok su i jedna i druga biblioteka obrađivane zahvaljujući radu kolega iz Narodne biblioteke Srbije i Matice Srpske. Ove biblioteke značajan su izvor za istraživanje retrospektivne nacionalne bibliografije. Krajem XVII veka imamo tragove i o zbirci knjiga koju je Patrijarh Arsenije Čarnojević krećući sa srpskim narodom u seobu nosi iz Peći na sever. To su začeci osnivanja Patrijaršijske biblioteke značajno nadograđene spajanjem biblioteka dvaju mitropolija Beogradske i Sremsko-Karlovačke 1726.god. česte seobe ove zbirke knjiga iz Sremskih Karlovaca u Sent Andreju za vreme Revolucije ’48-’49 iz Mađarske u Beograd, na početku Drugog svetskog rata, plenidba i odnošenje u Zagreb, uslovili su velika oštećenja u fondu Patrijaršijske biblioteke u kojoj su danas sačuvane oko 120.000 knjiga, 400.000 svezaka periodike, veliki broj rukopisnih knjiga od XIV do XVIII veka, biblioteke Zaharija Orfelina, Ilariona Lubarca, Stefana Stratimirovića, Bogoslovskog učilišta... U XIX veku – razvijanje organizovanog obrazovanja od osnovnoškolskog do visokoškolskog nivoa vodi i unapređenju i razvoju ...... u Srbiji. Godine 1808. iz zbirke knjiga koju Dositej Obradović poklanja Velikoj školi nastaje i prva školska biblioteka. Prve državne biblioteke beleže se pri knjaževskoj kancelariji 1815.god i pri kancelarijama nahijskih starešina 1826-1829. -1832.god u knjižari Gligorija Vozarovića rađa se Nacionalna biblioteka i ustanovljuje se obavezni primerak kao oblik cenzure Miloša Obrenovića za sva izdanja koja objavljuje državna štamparija. U tadašnjim novinskim zapisima zabeleženo je da je otvorena prva javna biblioteka
tj. kako povremeno piše Biblioteka varoši beogradske. Na tim beleškama pojedini istraživači zasnivali su stav da je tada otvorena Prva narodna javna biblioteka kod Srba. Druga struja kojoj je pripadala prof. Desanka Stamatović zalagala se za viđenje da je to datum osnivanja Nacionalne biblioteke i svoje viđenje potkrepljivala činjenicom da se obavezni primerak nigde u svetu ne vezuje za javne biblioteke, već isključivo za Nacionalnu biblioteku, što je kod nas bio slučaj. S’ toga 1832. godinu tretiramo kao godinu ustanovljenja Nacionalne biblioteke.
Praviti razliku između bibliotekarstva (naučna disciplina) i bibliotečke delatnosti (delatnost i to praktična, primenjena). Karakteristike: 1.metode: bibliografski i klasifikacioni 2.postojanje odnosa sa drugim naukama 3.profesionalizacija bibliotečkog sistema 4.postojanje odgovarajućeg zakonodavstva 5.terminologija-omogućava da se jedna disciplina razvija kao nauka.
PETO PREDAVANJE
Narodna biblioteka Srbije
Osnovana je 1832.godine u knjižari Gligorija Vozarovića i proistekla je kao nacionalna biblioteka zahvaljujući ustanovljenju obaveznog primerka. Prethodilo joj je otvaranje državne štamparije. Ona je osnovana pod pokroviteljstvom Jevrema Obrenovića koji joj je poklonio jedan broj svojih knjiga. Otvorena je 28.02.1832.godine i taj dan se obeležava kao dan Narodne biblioteke Srbije. Narodna biblioteka je stradala 6.4.1941. U znak sećanja na ovaj dan, ovo je nekada bio dan Narodne biblioteke Srbije, a danas se taj dan obeležava na Kosančićevom vencu na mestu gde se nekada nalazila. Narodna biblioteka ne bi mogla da postoji da nije bilo popečiteljstva prosvešćenja (ministarstva prosvete). Uzrastala je iz velikog broja poklona i njena sudbina je vezana za česte seobe. Ona je seljena 1833. u Kragujevac, 1835. u Beograd, po Beogradu je seljena do 1853. kada je dobila svog prvog bibliotekara Filipa Nikolića. Zahvaljujući njemu srpsko bibliotekarstvo se razvija kao nova delatnost. On je izradio inventarne knjige, popisao je knjige i ustanovljuje šta biblioteka poseduje; izrađuje autorski stručni katalog (u naše vreme iako je zakonska obaveza, još uvek nema svuda autorskih kataloga) i razdvaja opšte od posebnih fondova, ispisuje pva pravila za rad biblioteke. Potom se pojavljuje Đura Daničić na sceni Nacionalne biblioteke tokom 50-ih i 60-ih godina XIX veka. On je radio koncepciju nabavne politike Nacionalne biblioteke. Govorio je da je Nacionalna biblioteka centar srpske knjige. Odredio je da se nabavlja sve što je o Srbiji pisano, svaka knjiga srpskog autora i sve napisano na srpskom jeziku ili delo autora koji je deo života proveo u Srbiji. Samim tim što je osmislio ovo uspostavio je nacionalnu bibliografiju i postavio je na principe kao što je postavio za nabavnu politiku (dela štampana u Srbiji, dela koja se predmetom odnose na Srbiju, izdanja autora koji su iz Srbije ili su deo života proveli u Srbiji). On je zaslužan za ime NARODNA BIBLIOTEKA – 1859. godine. Dalji uspon biblioteka je doživela u periodu kada je na mesto bibliotekara došao Janoš Šafarik. Selidbom je premeštena u Kapetan Mišino zdanje (današnji rektorat). Janoš je započeo intenzivnije sakupljanje starih srpskih rukopisnih i štampanih knjiga i uveo je savremene principe za smeštaj knjige po formatu i po tzv. numeros kurestu-tekućem broju.
ŠESTO PREDAVANJE NARODNA BIBLIOTEKA SRBIJE
Stojan Novaković 1869.godine postaje upravnik Narodne biblioteke Srbije, a ta godina je jos važna zbog toga što je on te godine odštampao srpsku bibliografiju koja je dosezala do 1867.godine. Odnos prema bibliografiji je Stojan proširio na biblotekarstvo uopšte. Smatrao je da je bibliografija neophodna naučna disciplina koja omogućava da spoznate rezultate rezultate ljudskog stvaralaštva kako biste mogli pristupiti njihovoj teorijskoj i istorijskoj analizi. Radeći bibliografiju srpske književnosti Stojan Novaković se pripremao za ispisivanje istorije srpske književnosti. Smatrao je da se istorija srpske književnosti može spoznati samo ako se ustanovi hronološki sled izdanja i na taj način posmatra razvoj književnosti i kulture. To važno mesto koje je dao bibliografiji nije do tada bilo prepoznato od strane prethodnih izučavaoca u bilo kojoj naučnoj disciplini pa Stojana Novakovića smatramo utemeljivačem teorije srpske bibliografije. Viđenje važnosti bibliografije postavio je u okrilje Nacionalne biblioteke započinjući rad na Nacionalnoj bibliografiji. Za razliku od mnogih kasnijih izučavalaca svoje zablude je rado ispravljao nakonšto bi bio kritikovan i zahvaljujući tome uspostavio široke i opšteprihvaćene principe nacionalne bibliografije. Stojan Novaković ima i zasluge kao prvi zakonodavac u oblasti bibliotekarstva. Godine 1870. Stojan Novaković inicira donošenje zakona o pečatnji (štampanju) kojim se biblioteci obezbeđuje 3 obavezna primerka svakog štampanog spisa. Godine 1871. on uspeva da iz budžeta Ministarstva prosvete izdvojistvo za finansiranje rada biblioteke i muzeja kao samostalnih ustanova. Godine 1881. Narodna biblioteka izdvojena je od muzeja. U narednim godinama, 1886.kao prelomne godine, Akademiji nauka je dato pravo stručnog nadzora nad Narodnom bibliotekom. Godine koje su sledile nakon Stojana Novakovića kao upravnika biblioteke, donele su Nacionalnoj biblioteci istaknuta imena u ulozi bibliotekara poput Jovana Boškovića, Nićifora Dučića,Milana Đ.Milićevoća i drugih. Godine 1900.donet je pravilnik o unutršnjem uređenju biblioteke, a 1901.godine zakon o Narodnoj biblioteci koji je definisao njene osnovvne zadatke kao Nacionalne bilbioteke, a to su: da pomaže negovanju nauke u Srbiji, da olakša širenje narodnog obrazovanja i da vodi računa o srpskoj bibliografiji. Prve decenije 20.veka Nacionalnoj biblioteci donose velika stradanja, uništavanje knjižnog fonda zbog bombardovanja u Prvom svetskom ratu i njena preseljenja u Niš, Kosovsku Mitrovicu, njena pljačkanja od Bugara u Nišu i odnošenje u Sofiju, vraćanje samo dela fonda u Beograd iz Bugarske i brojne seobe po Beogradu. Godine 1919. Zakonom o štampi i Zakonom o Narodnoj biblioteci, bibloteka stiče status centralne državne biblioteke. 6.4.1941. strada Narodna biblioteka u potpunosti i ostaju sačuvane samo one knjige koje su se sticajem okolnosti našle kod korisnika. Njena obnova počinje već tokom ratnih godina. Arhivska građa koju je sakupio Gavrilo Kovijanić svedoči da je biblioteka stradala od požara koji se proširio od okolnog
bombardovanja i da veliku odgovornost za njeno stradanje snosi državna vlast koja je na vreme nije preselila. Nakon Drugog svetskog rata, 1945.počinje njeno intenzivno obnavljanje, tada Narodna biblioteka dobija zgradu bivšeg hotela ’’Srpska kruna’’ – današnja Biblioteka grada Beograda- do 1972.kada je preseljena na Svetosavski plato gde se i danas nalazi. Biblioteka je preuzela Dvorsku biblioteku, Biblioteku Senata, deo biblioteke Narodne skupštine, biblioteku društva Sveti Sava... U tim godinama ulaze brojni legati istaknutih ličnosti kojima se biblioteka bogati i popunjava prazninu nastalu stradanjem. Godine 1973.se svečano otvara zgrada Nacionalne biblioteke. Tada je održana međunarodna konferencija, koja je prvi put posle toga održana 2000.godine. Dalje se biblioteka razvija na temeljan način, razvijajući zakonodavstvo i usklađujući svoju delatnost sa međunarodnim i lokalnim standardima, poštovanje univerzalne decimalne klasifikacije UDK, formiranje predmetnog,autorskog i stručnog kataloga i osnivanje bibliotečkog centra 1953.godine. Bibliotečki centar je prethodnica odeljenja za razvoj i unapređenje bibliotečke delatnosti u Narodnoj biblioteci Srbije koje se popularno zove-matično odeljenje. Prema Zakonu o bibliotečkoj delatnosti jasno je ustanovljena funkcija matičnosti koju ima Nacionalna biblioteka i koja se u okviru ovoga odeljenja najviše razvija. Osnovna obaveza Nacionalne biblioteke je da bude nacionalna biblioteka i da bude matična biblioteka za sve biblioteke u Srbiji. Koje publikacije čine fond? Sve publikacije štampane na našoj teritoriji, sve koje se odnose na srpski narod, dela stranih autora o nama i dela stranih autora na našem jeziku, publikacije naših nacionalnih manjina u drugim zemljama. S’ obzirom da je ona i naučna ona sakuplja, i naučnu literaturu iz svih oblasti i istaknuta dela svetske književnosti pri čemu je težište stavljeno na humanitarne nauke i na balkanistiku i slavistiku. Narodna biblioteka Srbije od 1987.godine obavlja katalogizaciju u publikaciji, to podrazumeva da svaka publikacija koja se štampa na teritoriji Srbije nakon što se izvrši prelom u štampariji, a pre njenog štampanja, treba da bude dostavljena Narodnoj biblioteci Srbije, da se kataloški obradi i klasifikuje zahvaljujući čemu na knjizi imamo odštampan kataloški zapis koji omogućava da knjiga bude jedinstveno obrađena na celoj našoj teritoriji. U okviru Narodne biblioteke radi zadužbina Desanke Maksimović, Miloša Crnjanskog i fond Miroslavljevog jevanđelja. Fond narodne biblioteke obuhvata oko 5 miliona bibliotečkih jedinica i deli se u 2 dela: na opšti i posebne fondove. Opšti čine domaće publikacije štampane nakon 1868.godine, strana knjiga štampana posle 1700.godine i jezicima manjina. U posebnim fondovima nalaze se stare i retke knjige, minijaturna izdanja, mikrofilmovane stare knjige i uopšte neknjižna građa (razglednice, video kasete, cd,grafike,gravire...). jedan od kriterijuma kojim se određuje da knjiga pripada ovom fondu jeste njena godina štampanja: od 1867.godine su novija izdanja, jer je 1867.god potpuno prihvaćen Vukov pravopis; do 1867.su stara knjiga.
U jednom trenutku. Krajem 90-ih godina je postojala tendencija da se ova granica pomeri na 1900., ali to nije prihvaćeno. Retkost knjige ne zavisi samo od njenog datuma. Tu su knjige iz prelomnih vremena kao što su ratne godine, one koje su objavljivane u malim tiražima, različito numerisana bibliografska izdanja,faksimili, cenzurisane knjige... Kriterijumi za retke stare knjige će zavisiti i od biblioteke. Narodna biblioteka ima bogatu fono zbirku – zbirku muzikalija formiranu 1963.godine. fond fotodokumenata, rukopisne zbirke Narodne biblioteke, fond mlađih rukopisa-najznačajniji autografi naših najpoznatijih pisaca, brojne biblioteke celine, a od 2002.godine formiran je centar za pravne informacije. Biblioteka postaje nosilac projekta virtuelne biblioteke Srbije.
SEDMO PREDAVANJE BIBLIOTEKA SANU Biblioteka Srpske akademije nauke i umetnosti je pratila razvoj same Akademije i promene u njenoj organizaciji i imenu bile su uslovljene promenama njene matične institucije. Osnovana je ustavom i Ustrojenijem društva srpske slovesnosti 1841.godine. Počela je sa radom 1842., kada je Dimitrije Tirol, vaspitač mladih Obrenovića, dobrotvor srpskoga naroda i jedan od naših prvih bibliografa, koji je objavio zavičajne bibliografije u ’Golubici’ Gligorija Vozarovića, poklonio je biblioteci svojih 89 knjiga. Biblioteka je menjala svoje ime: 1. Biblioteka Društva srpske slovesnosti 2. Biblioteka Srpskog učenog društva (od 1864.) 3. Biblioteka Srpske kraljevske akademije (od 1886.) 4. Biblioteka Srpske akademije nauka (od 1945.) 5. Biblioteka Srpske akademije nauka i umetnosti (od 1960.) Ova biblioteka je biblioteka opštenaučnog karaktera, što znači da fondom pokriva sve naučne oblasti. Pripada specijalnim bibliotekama, a specijalne biblioteke su biblioteke koje se nalaze u sastavu organizacija koja se bave prevashodno naučnim radom. Specijalne biblioteke mogu biti i samostalne, ali je njihova usmerenost ka naučnom radu obavezujuća. Iz specijalne samostalne biblioteke razvio se jedan podtip tzv naucne biblioteke, naročito prisutene 80-ih i 90-ih godina u Hrvatskoj. Tip naučne biblioteke ne postoji u UNESCO-oj katalogizaciji biblioteka koja razlikuje nacionalne, narodne, visokoškolske, školske i specijalne. Naučne biblioteke najčešće se razvijaju u gradovima u kojima ne postoje univerzitetske biblioteke i tek ti gradovi stasavaju kao univerzitetski centri pa naučne biblioteke preuzimaju tu ulogu. -Biblioteka SANU, Biblioteka Instituta Mihajlo Pupin Akademijina biblioteka ima kao svoju osnovnu obavezu da sakuplja sva izdanja same matične akademije kao i drugih akademija sa kojima ima ili želi da razvije saradnju. Njen osnovni cilj je da čuva, obrađuje i pruža na korišćenje izdanja sopstvene akademije i drugih akademija iz sveta. Biblioteka nastoji da u svom fondu ima i dela svojih akademika bez obzira u čijem izdanju su objavljena. Takođe, ona treba da obogaćuje i fond stare i retke knjige. Biblioteka danas poseduje oko 1.5 miliona publikacija a oko 70℅ njenog fonda je na stranim jezicima. Od samog početka biblioteka vrši razmenu knjiga sa drugim institucijama i u ovaj
proces razmene uključeno je oko 200 ustanova. Ona je svakako najbogatija opštenaučna biblioteka kod nas a njen značaj i obuhvatnost fonda proističe i iz uloge koju je imala u XIX veku i njenih uglednih bibliotekara i saradnika koji su se o njoj starali. Jedan od njenih dušebrižnika, Stojan Novaković, koji se trudio da prikupi sve knjige štampane na srpskom, bez obzira na zemlju u kojoj su objavljene. O njoj su se starali Đura Daničić, Milovan Glišić, Laza Lazarević a brojni naučnici su joj poklanjali lične biblioteke. Ta biblioteka danas raspolaže dragocenim legatima među kojima su biblioteka celine Milana Jovanovića Batuta, Milutina Milankovića, Danila Kiša, Marka Ristića pa i lična biblioteka Vuka Karadžića koja broji 49 knjiga sa beleškama na marginama. U ovoj Vukovoj biblioteci čuva se i skupina neuvezanih tabaka, knjige ’’Sabor istine i nauke’’’Jovana Steljića iz 1832.god štampane u beogradskoj štampariji novim Vukovim pravopisom čije je izlaženje cenzurisano. Pored biblioteke u okviru SANU radi i arhiv SANU sa značajnom zbirkom starih rukopisa i štampanih knjiga od 13-19.veka i dragocenom tzv istorijskom zbirkom koja je najraznovrsnija i najveća, ima oko 15.000 inventarnih brojeva i u kojoj se nalaze zaostavštine Vuka Karadžića, Jove Cvijića, Andrića, Pašića ... na raznim jezicima. Etnografska zbirka sadrži oko 500 inventarnih jedinica i značajnu kolekciju Veselina Čajkanovića. Posebna je orijentalna zbirka – 262 rukopisne i štampane knjige i 92 inventarna broja dokumenata. Zbirka sadrži dela na arapskom i turskom jeziku od 15-20. veka. U Akademiji kao posebno odeljenje postoji bibliografsko odeljenje u kojem se nalazi dokumentacije i u kojoj se izrađuju bibliografije akademika. Zbirka fotografija je dragocen deo fonda SANU jer sadrži oko 10.000 fotografija istaknutih ličnosti iz naučnog i umetničkog miljea Srbije XIX veka.
BIBLIOTEKA GRADA BEOGRADA
Biblioteka grada Beograda je jedna od najvećih javnih biblioteka kod nas i takva je bila nakon Prvog svetskog rata kada je nastala. Zvanični akt o osnivanju biblioteke donet je 4.10.1928.godine. nasledila je fond Citališta beogradskog a osnovana je sa zadatkom da služi nauci i da bude dostupna celokupnom građanstvu. 11.01.1929.-dan otvaranja biblioteke i datum koji se i danas obeležava i kada se dodeljuje nagrada ’’Marija Ilić Agapova’’ najboljem bibliotekaru, a nagrada nosi ime prema njenoj prvoj
upravnici i osnivaču. Biblioteka je prvo funkcionisala kao biblioteka opštine beogradske, što je i pisalo na njenom pečatu, da bi od 1930.godine figurirala kao opštinska biblioteka i muzej. Biblioteka je više puta seljena. Njeno prvo odredište je u Uzun Mirkova 1, a potom Kralja Petra 26 od 1931.godine. činjenica da je biblioteka istovremeno funkcionisala zajedno sa muzejom pokazuje svest o potrebi formiranja zavičajnog (muzejskog) fonda koji će se odnositi na Beograd. Važno je istaći da je posedovala fond od 300 knjiga za decu i da je imala razvijenu metodiku rada sa decom različitog uzrasta. Tu je bila i prva državna berza- piše Nušić- 30-ih godina XX veka. U to vreme biblioteka je imala oko 1200 odraslih članova i 700 dece. Godine 1972.odobren je prvi pravilnik o radu biblioteke o njenom unutrašnjem radu i poslovanjima i biblioteka i muzej dobijaju poseban status u okviru opštine i svoj pečat. Krajem 1932.godine biblioteka je preseljena u Kosovsku 39. Iz tog perioda datira organizacija njenog fonda. Tada je osnovana ’’naučna zbirka’’ u kojoj su sakupljani svi radovi koji se odnose na teritoriju Beograda (danas zavičajna zbirka), referensna literatura (enciklopedija) je izdvojena i stavljena u čitaonicu i oformljena muzička zbirka. Prvi kurs za bibliotekare je oformila Marija ilić Agapova 1934.godine. a 1935.god biblioteka je preseljena u Knjeginje Ljubice 1, danas Zmaj Jovina 1 i u tom delu se sada nalazi biblioteka Đorđe Jovanović i zavičajno odeljenje biblioteke grada. Bombardovanje 1941.godine nanelo je neprocenjivu štetu biblioteci i ona nakon oslobođenja počinje da radi sa korisnicima 18.06.1945. početak 60-ih godina su godine u kojima se razvija matičnost. Funkcija matičnosti- određuju se matična biblioteka u okviru regiona i sadržaja, koja će voditi računa o okolnim. Tri matične biblioteke bile su Narodna biblioteka Srbije, Biblioteka Matice srpske i na Kosoivu, Andrićeva biblioteka. Univerzitetska biblioteka Svetozar Marković bila je matična za sve biblioteke u Srbiji. U okviru okruga bilo je još 27. Svaka od tih matičnih biblioteka vodi računa prema propisima o razvijanju bibliotečke delatnosti. To je bilo odlično osmišljeno, ali ljudi su se strogo držali pravila što nije dobro. Godine 1955.u biblioteci se osniva stručni centar za biblioteke beogradskog sreza i to je začetak matične funkcije. 24.03.1961. biblioteka postaje matična za biblioteke na području grada Beograda. Tokom 70-e godine deo fonda je preseljen u Dečansku ulicu u kojoj se nalazio 5 godina. 1975.-biblioteka se seli u Knez Mihajlovu ulicu u kojoj se sada nalazi, a koju je do 1973.koristila Narodna biblioteka. Zgrada je svečano otvorena 1986.i možemo reći da je gradska biblioteka započela proces kompjuterizacije u Srbiji. Prva biblioteka za koju je sa namerom izrađen softver za obradu bibliotečke građe, stručnjaci iz Vinče.
Nažalost zbog nedovoljne finansijske podrške biblioteka još uvek traži svoj put za kompjuterizaciju i trenutno je testiranje programa BISSIS. Matična je za 16 biblioteka na teritoriji grada. Od njih 13 su njene organizacione jedinice, a 3 biblioteke su samostalne. To su biblioteke na Paliluli, biblioteka Milutin Bojić, biblioteka u Lazarevcu, i biblioteka u Obrenovcu. U biblioteci grada Beograda treba istaći zavičajno odeljenje u Zmaj Jovinoj koje poseduje fond od oko 20.000 naslova vezanih za Beograd, 7.000 starih i retkih knjiga, 600 rukopisa, preko 2.000 fotografija, odeljenje periodike od oko 1.200 naslova, časopisa i novina – ono poseduje periodiku između Drugog rata, odeljenje umetnosti 10.000 jedinica i dečija odeljenja sa 2 fonda Zmaj i Neven. Biblioteka radi po svim standardima, izuzetak je katalog naslova iz pređašnjeg vremena.