Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu Katedra za bibliotekarstvo i informatiku
Nacionalna bibliografija Velike Britanije (Seminarski rad iz Teorije i istorije bibliografije I)
Beograd, decembar 2012.
Sažetak Popis engleskih knjiga u Velikoj Britaniji datira od davnina, sve do današnjeg vremena. O njemu se vodilo računa još od 1403. godine. Korišćeni su raznovrsni katalozi iz 17. i 18. veka, a bibliografije su izdavane u nedeljnim, mesečnim, godišnjim i višegodišnjim izdanjima. Popis je prvenstveno, u prošlosti, rađen od strane raznih engleskih izdavača, tj. privatnika, koji su ih kasnije štampali i objavljivali. Odrađene su retrospektivne bibliografije za 15., 16. i 17. vek, za 18. nije izrađena nijedna, dok je za 19. vek interesantno da su izdate mnogogodišnje izdavačke bibliografije. Danas se izdavanje bibliografija promenilo u mnogo čemu. Izrađuje je Britanska nacionalna biblioteka, poštujući teritorijalni princip Ujedinjenog Kraljevstva. Velika Britanija ima štampano izdanje nacionalne bibliografije i CD-ROM izdanje, ali nema Internet izdanje, već elektronsko, kao deo onlajn kataloga. Na osnovu vrsta i načina izdavanja bibliografije, može se uporediti sa našom, koju izrađuje Narodna biblioteka Srbije.
Ključne reči: Velika Britanija, tekuća bibliografija, retrospektivna bibliografija, Narodna biblioteka Srbije, Britanska nacionalna biblioteka.
Kada je reč o kriterijumima koji prate izbor građe za tekuću nacionalnu bibliografiju, dvadeset i pet zemalja se opredelilo za princip “teritorije”, dok se dvanaest zemalja se opredelilo za princip
“nacije”. Za princip “nacije” opredelile su se: Bosna i Hercegovina, Finska, Hrvatska, Letonija, Lihtenštajn, Luksemburg, Malta, Nemačka, Poljska, Rumunija, Slovenija i Švajcarska. Uglavnom su u pitanju “manje” zemlje, izuzev Nemačke i Poljske. Poseban, a ujedno i kompleksan slučaj, predstavlja i bibliografija Ujedinjenog Kraljevstva. Britanska bibilioteka je nacionalna biblioteka Ujedinjenog Kraljevstva. Njena obaveza je da izdaje nacionalnu bibliografiju, ali isto tako i da poštuje teritorijalni princip Ujedinjenog Kraljevstva. Britanska biblioteka sarađuje sa drugih pet biblioteka koje dobijaju obavezni primerak u Ujedinjenom Kraljevstvu i Irskoj, kako bi prikupila građu za nacinalnu bibliografiju u okviru Programa uzajamne katalogizacije depozitnih biblioteka. U okviru tog programa, pet drugih biblioteka (Nacionalna biblioteka Škotske, Nacionalna biblioteka Velsa, Triniti koledž iz Dablina, Bodleana biblioteka u Oksfordu, Kembridž univerzitetska biblioteka) zajedno kreiraju 30% zapisa za Britanski nacionalnu bibliografiju, a sama Britanska biblioteka 70%. Osim toga, predpublikacioni zapisi se kreiraju za Britansku nacionalnu Bibliografiju, za potrebe Britanske nacionalne biblioteke u jednoj privatnoj kompaniji, kao CIP zapisi, u okviru CIP programa. Ti predpublikacioni zapisi ulaze u okvir Britanske nacionalne bibliografije do šesnaest nedelja, pre nego što se aktuelno objave publikacije, što poboljšava ažurnost Britanske nacionalne bibliografije. Nacionalna bibliografija beleži izdavačku aktivnost Ujedinjenog Kraljevstva i Republike Irske. Kao takva, predstavlja meru njihovog intelektulanog rezultata. Obuhvata tradicionalne štampane publikacije, a u novije vreme je proširena elektronskim publikacijama, koja je usledila nakon povećanja fondova sa pravnom tematikom 2003. godine.
O popisu tekućih engleskih knjiga u Velikoj Britaniji, pa sve do najnovijeg vremena, brinuli su samo engleski izdavači i knjižari, udruženi u stalešku organizaciju, koju su osnovali još 1403. trgovci rukopisima. Među njima su poznati i zaslužni svojim katalozima u 17. i 18. veku pre svega Vilijem London, Robert Klavel, Vilijem i Robert Bent. Tekući popisi firmi Semjuel Lou i Vitaker i sinovi izlaze od sredine prošlog veka, još do danas u nedeljnim, mesečnim, godišnjim i višegodišnjim izdanjima. Takoreći, prvi popisi su bili rezultati rada nekih privatnih firmi.
Firma S. Lou je od 1837. do 1959. objavila nedeljni popis knjiga. Za godine 1837-1859. izašli su godišnji registri po autorima i stvarnim odrednicama. Godišnja i višegodišnja izdanja u ukrštenom načinu uređivanja (abecedno, autorsko, i uređivanje po odrednicama) izlaze sada po naslovima. Firma Vitaker donosi popis noviteta u svom knjižarskom nedeljniku koji je izdat u Londonu 1858. godine, a zatim ponovo u sličnom mesečniku, takođe u Londonu, 1924. godine. Građa je uređena po abecedi autora i naslova, ili po strukama. Od 1939. godine, izlaze višegodišnja izdanja.1 Tek 1950. godine je počela izlaziti prva službena tekuća bibliografija, koja je plod saradnje knjižarskih, bibliotekarskih i naučnih institucija.Te tekuće bibliografije se sastavljaju na temelju obaveznih primeraka koje prima Britanski muzej. Nove knjige i serije knjiga, u Britanskoj nacionalnoj bibliografiji (BNB) beleže se od 1950. Ona predstavlja
najobuhvatniju listu naslova u Ujedinjenom Kraljevstvu. Izdavači iz Ujedinjenog
Kraljevstva i Irske su po zakonu obavezni da pošalju kopiju svih novih publikacija (uključujući i serijske naslove) u Kancelariju legalnog depozita Britanske biblioteke. Osoblje, koje mora biti iskusno I iz tog ranga, vrši katalogizaciju u skladu sa pravilima Anglo-američke katagolizacije, i obavlja indeksiranje u skladu sa temom koristeći predmetne odrednice Kongresne biblioteke i Djuijevu decimalnu klasifikaciju. Ovaj posao se obavlja u saradnji sa ostalim britanskim i irskim bibliotekama, kojima je dodeljno to pravo u skladu sa zakonom privilegovanom pravnom depozitu, prema Programu uzajamne klasifikacije depozitnih biblioteka. Bibliografija izlazi nedeljno, uređena je po UDK. Beleži i nove i promenjene naslove časopisa. Kada se radi o građi koja ulazi u okvire bibliografije, ona obuhvata samo monografije i prve brojeve serijskih publikacija objavljene u Ujedinjenom Kraljevstvu i Republici Irskoj. Zanimljivo je da mnoge vrste građe ne ulaze u Britansku nacionalnu bibliografiju (kao što su opšta štampana građa, reprinti predhodnih izdanja kada su izdavač ili format nepromenjeni; drugi i svi naredni brojevi serijskih publikacija; izdanja koja se izvoze i štampaju u Velikoj Britaniji i ne mogu se naći u prodaji u zemlji; vladine publikacije; parlamentarni spisi; administrativna akta, memorandumi, vodiči, porudžbine, izveštaji pojedinih institucija kao što su škole, zatvori, lokalne publikacije, izveštaji i zapisnici, izborne liste, telefonski imenici, vodiči po gradovima, publikacije političkih partija; građa specifična po svojoj formi; promocioni materijali i trgovinska literatura...) Ne popisuje se geografske karte, uglavnom samo atlasi. Od 1958. izlazi posebna publikacija za muzikalije, pod naslovom „Britanski katalog muzike“. Sadrži autorski i naslovni registar, koji se uređuju mesečno, kao i predmetni registar. 1
Podaci su preuzeti iz knjige „Uvod u bibliografiju“
Od 1930. god. dalje se popisuju sve značajne knjige koje izlaze u Velikoj Britaniji. Ovaj čin ima staru tradiciju, jer ova vrsta bibliografije se tada, u prošlosti, začinje. Danas je celokupna književnost Velike Britanije, iz proteklih vekova, najkompletnije popisana u štampanom katalogu nacionalne biblioteke („Katalog štampanih knjiga iz Biblioteke britanskog muzeja“). Imaju, takođe, i nekoliko dobrih retrospektivnih bibliografija, naročito za 15., 16. i 17. vek, a 18. vek još nije bibliografski obrađen. Za 19. vek je, međutim, popis opskrbljen mnogogodišnjim izdavačkim bibliografijama. Procenat zemalja koje još uvek imaju štampano izdanje bibliografije i dalje visok, očigledna je tendencija da se ono u potpunosti zameni elektronskim. Razlozi za takvu tendenciju su najpre finansijski: štampano izdanje je daleko skuplje od elektronskog, a zarada od prodaje i distribucije štampanog izdanja je ili nepostojeća ili zanemarljiva. 2 Velika Britanija, pored štampanog izdanja nacionalne bibliografije, ima i CD-ROM izdanje, od 1989. godine Procenat biblioteka koje nemaju CD-ROM izdanje je veći od onih koje ga imaju, ali je iz analize očigledno da CD-ROM predstavlja prelazno rešenje od štampanog, ka potpunom onlajn dostupnom elektronskom izdanju biblioteke i da je tendencija i da CD-ROM izdanje bude ugašeno. Izvestan broj biblioteka, koje su počele da objavljuju CD-ROM izdanje ranijih godina, već prestaju da ga objavljuju, a određen broj zemalja je takav format preskočio i odmah krenuo sa onlajn dostupnim izdanjem. Opet je reč o finansijskim troškovima koji su i za CD-ROM izdanje daleko veći od onlajn dostupnog izdanja, kao i o nepostojanju zahteva za isporukom CD- ROM izdanja kada već postoji mogućnost onlajn pristupa elektronskom izdanju bibliografije.3 Velika Britanija nema Internet izdanje bibliografije. Zanimljivo je to što je nema, jer ona spada u jednu od najrazvijenijih biblioteka u Evropi. Radi se o tome da Biblioteka istinskim Internet izdanjem smatra izdanje bibliografije ili kao zasebne baze podataka ili kao pdf izdanja, a ne kao deo kataloga – kako to smatra većina biblioteka. Velika Britanija spada u manji broj biblioteka koje imaju elektrosnko izdanje bibliografije kao deo onlajn kataloga (tu spadaju još i Bugarska, Danska, Hrvatska, Irska, Island, Lihtenštajn, Makedonija, Španija). Pristup onlajn izdanju bibliografije u Velikoj Britaniji je besplatan. Elektronski resursi uključeni su takođe u tekuće nacionalne bibliografije dvadeset i pet zemalja, a nisu uključeni u bibliografije dvanaest zemalja.
2 3
Rađena je anketa u Evropi, na osnovu koje je određen procenat koje biblioteke poseduju kakva izdanja bibliografija. Procenat određen na osnovu iste ankete.
Britanska nacionalna bibliioteka u bibliografiju uključuje elektronske resurse na fizičkom nosiocu informacija od 2000. godine, što je težnja svih biblioteka. Monografske i serijske publikacije koje prema zakonu o obaveznom primerku dobija Britanska biblioteka uključuju se u bibliografiju od 2002. god. Težnja svih biblioteka je da u bibliografiju budu uključeni i elektronski resursi na fizičkom nosiocu informacija, kao i onlajn izdanja i web resursi. Istina je da bibliografski popis tih novih publikacija u bibliografijama još nestandardizovan, daleko teži nego kada je reč o tradicionalnim publikacija,a te stoga i dolazi do razlika u pogledu unosa takvih dokumenata u nac bibliografije.
Britanska nacionalna bibliografija se može uporediti sa našom bibliografijom, koju izrađuje Narodna biblioteka Srbije. Ona za sada ima samo štampano izdanje, ali namerava da kao prvo elektronsko izdanje u pdf formatu početkom sledeće godine postavi na svoju Internet prezentaciju bibliografiju članaka, Serije A, B i C, i da u narednom periodu potpuno prestane da štampa tekuću bibliografiju i da prednost, poput drugih nacinalnih biblioteka, da elektronskom izdanju. Zajedničko za našu Biblioteku i Britansku nacionalnu biblioteku jeste da obe imaju štampana izdanja bibliografije. Narodna biblioteka Srbije nema CD-ROM izdanje bibliografije, a mišljenje stručnjaka je da ga i ne treba uvoditi jer bi to bili samo dodatni troškovi u izradi tekuće bibliografije. To je jedna od razlika između ove dve nacionalne bibliografije, jer Britanska biblioteka ima CD-ROM izdanje svoje bibliografije. Narodna biblioteka Srbije omogućava svojim korisnicima besplatan pristup svom onlajn katalogu, ali unutar njega bibliografija nije izdvojena celina, tako da nije moguće ni pretraživati kao zaebnu celinu. Biblioteka nema bibliografiju kao yasebnu bazu podataka, niti ima bibliografiju u pdf ili html formatu. Namera Biblioteke jeste da u skorijoj budućnosti izgradi tekuću bibliografiju kao zasebnu bazu, kao i da na svoju web prezentaciju postavlja izdanja u pdf ili html formatu.
Literatura - http://www.bl.uk/bibliographic/natbib.html, preuzeto 07.12.2012.
-Srpska bibliografija danas/ zbornik radova; Novi Sad: Matica srpska, 2008. -Uvod u bibliografiju/ Janez Logar; Sarajevo: izdavačko preduzeće „Svetlost“, 1973.