Jaarverslag educatie
2014
Bibliotheek ’s-Hertogenbosch
Inhoud
Voorwoord
5
Resultaten 2014 Ontwikkelingen in 2014
7 9
Samen werken aan leesbevordering
11
VVE
19
Speciaal en voortgezet onderwijs
21
Jeugdbiebs – stimuleren van leesplezier
23
Scholing en training
27
4
Voorwoord En dit jaar was het dan echt een feit; de Schoolbieb is geen project meer, maar een volledig geĂŻntegreerd aanbod vanuit de bibliotheek. Er is veel gebeurd in 2014; waar we ons tot dit jaar nog grotendeels richtten op de leeftijd 4-13, zijn er inmiddels ook 15 Kinderopvang- en Peuterarrangementlocaties met een Schoolbieb. In 2013 heeft de pilot gedraaid en in 2014 hebben we al 14 locaties geopend. Een prachtig resultaat natuurlijk waar we enorm trots op zijn. Zeker wanneer je de reacties van kinderen en pedagogisch medewerkers hoort over BoekStart en over de aandacht die er voor taal en lezen bijgekomen is. Waar er voorheen veel aandacht was voor de collectie en de kennismaking tussen bibliotheek en school, vindt er langzaam aan een verschuiving plaats. Bij scholen groeit de behoefte aan meer inhoud en integratie van de collectie in het onderwijs. Het moet geen op zichzelf staand gebeuren zijn, de Schoolbieb moet een vanzelfsprekend onderdeel van het lesgeven zijn. Hier zijn steeds meer scholen van overtuigd. En het is natuurlijk prachtig dat wij deze visie kunnen ondersteunen en meer gestalte kunnen geven. Voor mij is het allemaal nieuw. Ik ben in september 2014 begonnen als Hoofd Educatie en kwam terecht in een rijdende trein. Een trein die op koers is, weet welke route gevolgd wordt, maar die ook van spoor kan wisselen, wanneer er andere behoeftes ontstaan. Ik zie een team van leesconsulenten en beleidsmedewerkers dat met enorm veel passie bezig is met leesbevordering bij kinderen en dit maakt mij ontzettend trots. De koers die we volgen en de passie die ik bij het Team Educatie voel wordt getoond in dit jaarverslag. Berry Mom, Hoofd Educatie  
5
6
Resultaten 2014
 
7
8
Ontwikkelingen in 2014 Van implementatie naar leesplezier 2014 was het jaar waarin de overgang van project naar regulier echt plaats vond. De projectorganisatie 0-13 die zich vooral bezig had gehouden met de implementatie van Schoolbiebs, kon volgens planning worden opgeheven. Vanaf nu zijn de Schoolbiebs in het reguliere bibliotheekwerk geïntegreerd. De in april 2014 georganiseerde conferentie ‘Van kast naar inhoud’ vormde het feestelijk slotstuk van het project waarbij op alle Bossche basisscholen een Schoolbieb werd geopend. Die middag is ook het startschot gegeven voor verdieping en verdere doorontwikkeling van de Schoolbiebformule. Directies en leerkrachten van de basisscholen en andere betrokkenen zijn tijdens het programma geïnformeerd over en geïnspireerd door onderzoeken, ideeën en tips rondom leesplezier en leesbevordering bij kinderen. Na vier jaren waarin veel Schoolbiebs werden geopend, is in 2014 nog slechts één nieuwe Schoolbieb gerealiseerd, die op het stedelijk VSO. Daarmee was het de vierde Schoolbieb in een school voor speciaal onderwijs. Een andere mijlpaal was het aanstellen van de eerste leesconsulent voor het Voortgezet onderwijs, te weten het Jeroen Bosch College. Veel aandacht ging dit jaar ook uit naar de verdere implementatie van BoekStart in de Kinderopvang, de Schoolbieb voor 0-4 jarigen. De eerste BoekStart locatie werd in januari feestelijk geopend door wethouder Weyers op BBS Aan de Aa.
Afscheid van Titus Hoedemaker Na jaren van goede samenwerking is afscheid genomen van Titus Hoedemaker. Vanaf 1 september maakte hij van de mogelijkheid gebruik om vervroegd met pensioen te gaan. Als bovenschools directeur binnen het SSPOH (ATO) was de realisatie en doorontwikkeling van de Schoolbieb een belangrijk aandachtsgebied voor hem. Hij was onze eerste contactpersoon en voerde deze taak met heel veel inzet uit. Zijn enthousiasme tijdens het traject was aanstekelijk en onmisbaar bij de realisatie en heeft er mede voor gezorgd dat ook alle schooldirecteuren enthousiast zijn geworden over deze nieuwe manier van structurele samenwerking met de bibliotheek.
Om hem te bedanken voor al zijn inzet is voor hem een speciaal boek samengesteld met daarin foto’s van alle Schoolbiebs, de directeuren, leescoördinatoren en leesconsulenten.
Flankerend beleid Voor Titus Hoedemaker was het heel duidelijk dat het wegzetten van een kast met boeken niet voldoende is om het leesplezier bij kinderen te bevorderen. Het zijn de mensen om de kinderen heen, zoals de leerkrachten en leesconsulenten, die ertoe doen. Zij moeten kinderen stimuleren. Daarvoor is het noodzakelijk dat zij in de eerste plaats zelf gestimuleerd worden om oog te krijgen voor de mogelijkheden die de Schoolbieb op het gebied van leesbevordering aan het onderwijs te bieden heeft. Daarom heeft Titus Hoedemaker uit naam van het SSPOH, een aanvraag bij het Fonds voor Cultuurparticipatie gedaan om vanuit de post ‘Flankerend beleid’ subsidie te krijgen voor scholing van het hele onderwijsveld op het gebied van leesbevordering en literatuureducatie. Een taak waar we in 2014 oriënterend mee zijn gestart. In 2015 wordt begonnen met de uitvoering.
Nuland en Vinkel De gemeentelijke herindeling heeft ervoor gezorgd dat de dorpen Nuland en Vinkel, vanaf 1 januari 2015 bij ’s-Hertogenbosch gevoegd zullen worden. Dat impliceert dat de beide basisscholen in dit werkgebied vanaf die tijd ook recht hebben op een Schoolbieb. Vooruitlopend op deze veranderende situatie zijn in 2014 al oriënterende gesprekken gevoerd met beide directeuren. Vanwege de contracten die nog lopen vanuit de oude gemeente waar Nuland en Vinkel onder vielen, kan daadwerkelijke samenwerking met Bibliotheek Den Bosch pas vanaf 2016 plaatsvinden.
9
10
Samen werken aan leesbevordering Conferentie ‘Van kast naar inhoud’ De conferentie ‘Van kast naar inhoud’ stelde leesbevordering centraal. Directies, leescoördinatoren en geïnteresseerde leerkrachten van de basisscholen, de bovenschoolse directeuren, betrokken ambtenaren en wethouder waren hiervoor uitgenodigd. Nu de kasten staan is de volgende logische stap om de inhoud daarvan, de boeken, optimaal te benutten en via leesbevorderingsprogramma’s te integreren in het onderwijs. Tijdens het symposium zijn diverse mogelijkheden voor deze gewenste verdieping behandeld. De bibliotheek had twee gastsprekers uitgenodigd die gespecialiseerd zijn in het onderzoek naar leesplezier bij kinderen. Dr. Suzanne Mol presenteerde de uitkomsten van een onderzoek naar het effect van vrij lezen op leerprestaties bij kinderen. Zij heeft onder andere aangetoond dat lezende kinderen het maatschappelijk beter doen. Dr. Thoni Houtveen vertaalt wetenschappelijke kennis naar leesprogramma’s voor scholen en presenteerde resultaten van een onderzoek naar de effectiviteit van methodes voor begrijpend lezen. Zij pleitte voor een focus op leesmotivatie in plaats van op leesmoeilijkheden. Daarnaast zijn voorbeelden uit de praktijk besproken die met succes het plezier in lezen bij kinderen hebben weten te vergroten. Deelnemers aan het symposium werden uitgenodigd om gezamenlijk nieuwe vormen van leesbevordering te ontwikkelen.
Wedstrijd Het beste leesbevorderingsproject
Voorafgaand aan dit symposium had de bibliotheek een prijsvraag uitgeschreven waarin scholen gevraagd werd een nieuw project rondom leesbevordering te bedenken. Het project dat tijdens het symposium door de jury als beste beoordeeld werd was dat van de fuserende scholen Aventurijn en Madelief. Zij mochten het idee samen met de bibliotheek uit gaan werken zodat het in het volgend schooljaar ook daadwerkelijk kan worden uitgevoerd. Ik, Jij, zij Hij van Aventurijn? Of zij van Madelief? Wijboom!
Leerlingen van de beide scholen dragen gedichten en versjes voor. Niet in hun eigen groep, maar juist in andere. En niet alleen in de eigen school, maar juist ook bij de buren. Zo gaat poëzie kriskras de scholen door. Het voordragen van de gedichten wordt vooraf gegaan door een les in de eigen groep van de leesconsulent over gedichten. Vervolgens zoeken en kiezen leerlingen een gedicht dat ze kunnen voordragen in een andere groep. Doel van dit project is meer aandacht voor poëzie. Door middel van een les / workshop en het zelf zoeken en voorbereiden van een gedicht, zijn leerlingen intensief bezig met poëzie. Een tweede doel is het bevorderen van de samenwerking tussen de scholen in het Kindcentrum. Leerlingen van beide scholen komen bij elkaar over de vloer en leren elkaar beter kennen.
Groeileesboek deel 2 Het project ‘Lezen op maat met Jeroen Bosch als maatje’, borduurt voort op het eerder ontwikkelde lesmateriaal ‘Kik is op Mik’ en focust op leesbeleving. Kinderen leren lezen niet alleen door de aandacht op technisch lezen te leggen, maar ook door van begin af aan nadrukkelijk aandacht te besteden aan de leesbeleving van kinderen. Dit vervolg zorgt voor een doorgaande lijn in het leesonderwijs in groep 3. De projectgroep werd gevormd door conceptontwikkelaar en illustrator Sarike van Wijgerden, schrijfster Sietske Mol, gespecialiseerde leerkracht Nel van den Boer en beleidsmedewerkster van de bibliotheek Annette Janssen. Het verhaal is op een bijzondere manier opgebouwd rondom een centraal idee; de picknick die Kik organiseert voor al haar vriendjes. In ieder hoofdstuk wordt dit plan van Kik vanuit een nieuw perspectief en personage geschetst. De hoofdstukken hebben met elkaar te maken en monden uit in een slotakkoord (de picknick), maar kunnen ook los van elkaar worden gelezen en zelfs in willekeurige volgorde. Daardoor kunnen leerlingen in hun eigen tempo en op eigen niveau lezen. Schilderijen van Jeroen Bosch en sommige van zijn tijdgenoten zijn op een bijzondere manier in het verhaal verwerkt. Zo is het verhaal tegelijk een mooie kennismaking met de op Bosch’ werk geïnspireerde personages en landschappen en een prachtig aanknopingspunt voor verdere verkenning van het werk van Jeroen Bosch. Aanvankelijk was het groeileesboek online te gebruiken door leerkrachten. Om een serieuze verbeterslag te kunnen maken, is ervoor gekozen
11
om de online versie door te ontwikkelen naar een app. Grote voordelen hiervan zijn de snelheid, gebruiksvriendelijkheid en toegankelijkheid. Kik en Mik zijn positief opgevallen in ’s-Hertogenbosch. Voor de uitgave van het eerste deel is samenwerking gezocht en gevonden met de Stichting JB500. De plannen om in 2016 alle groep 3 leerlingen een exemplaar cadeau te doen, zijn in een vergevorderd stadium. Op de NOT (Nederlandse onderwijs tentoonstelling) is de dummy gepresenteerd. De app van deel 2 zal vanaf schooljaar 2015-2016 voor iedereen beschikbaar zijn. Om de doorgaande lijn verdergaand vorm te geven, wordt in 2015 gestart met de ontwikkeling van een aanverwant product voor peuters en kleuters. De bibliotheek is bij dit project betrokken als adviseur.
Pilot Aangepast lezen Van januari tot juni 2014 is het project ‘Aangepast lezen’ en MLP in de bibliotheek op school uitgevoerd met ondersteuning van landelijke subsidie vanuit het SIOB. Deelnemende scholen waren Aquamarijn en de school voor speciaal onderwijs, De Sprankel. Dit project had als doel een antwoord te vinden op de vraag wat er nodig is om kinderen met een leesbeperking (bijvoorbeeld dyslexie) zodanig te ondersteunen, dat zij in staat zijn voor hun plezier te lezen in boeken die zij leuk vinden. Uitgaande van het feit dat de huidige Schoolbieb niet over passende materialen voor deze belangrijke doelgroep beschikt, is onderzocht welke materialen voor deze kinderen geschikt zijn en of deze materialen ook te gebruiken zijn binnen de reguliere Schoolbiebs. Met ondersteuning van de projectleider kregen beide scholen in hun Schoolbieb beschikking over speciaal voor deze kinderen ontwikkelde materialen als Yoleo, Superboek, Daisyspelers met Daisy-Roms en Makkelijk Lezen Boeken. Deze materialen werden ter beschikking gesteld aan speciaal hiervoor geselecteerde leerlingen. Vooraf kregen zowel leerkrachten als ouders hierover instructie door de projectleider.
• • •
De belangrijkste bevindingen uit de pilot:
De kinderen, leerkrachten en ouders waren enthousiast over de aange- boden materialen. Ze zijn makkelijk te gebruiken. Kinderen zijn meer gaan lezen en leerkrachten zien dat de kinderen meer leesplezier hebben gekregen na inzet van de pilot, hoewel lezen moeilijk voor hen blijft. Leesplezier was het doel van de pilot; dit vormt de basis om ook beter te kunnen lezen Kinderen ervoeren de luisterboeken als prettig omdat de luisterboeken
• • • • • • • •
hen toegang geven tot boeken die anders te moeilijk zouden zijn om zelf te lezen. Voor de pilot zei nog driekwart van de ouders dat hun kind nooit een gesproken boek beluisterde; na de pilot luistert de meerderheid van de kinderen volgens hun ouders weleens naar een luisterboek. Luister- en meeleesboeken van Yoleo sloegen duidelijk het meeste aan bij de kinderen. Meisjes lezen meer dan jongens en hebben ook meer plezier in lezen. Meisjes zijn vaker dan jongens van plan om na de pilot zelf thuis gespro- ken boeken te gaan zoeken via Superboek. Makkelijk Lezen Boeken zijn vaak nog slecht bekend bij leerkrachten. De leerkrachten van de school voor regulier onderwijs reageerden enthou- siaster op de pilot dan de leerkrachten van het speciaal onderwijs en hebben de materialen ook meer zelf ingezet in de klas. Driekwart van de ouders is van plan om in de tijd na de pilot samen met hun kind gesproken boeken te gaan zoeken via Superboek.nl. Kinderen vinden het moeilijk om een boek te vinden dat zij graag willen lezen. Zij hebben geen idee welke boeken aansluiten bij hun interesse en weten niet welk genre hen aanspreekt. Hiervoor moet meer aandacht komen op school. Zowel voor leerkrachten als ouders is het belangrijk dat zij adequate informatie krijgen over het belang van luisteren naar verhalen. Het beleven van plezier aan verhalen ligt aan de basis om uiteindelijk zelf het initiatief te nemen om te gaan lezen. Leerkrachten ontdekten dat ze behoefte hebben aan meer kennis over middelen die ze in kunnen zetten voor zwakke lezers. De pilot heeft hier positief aan bijgedragen. Leerkrachten denken ook in de toekomst beter om te kunnen gaan met zwakke lezers en ouders beter te kunnen informeren over de materialen die ingezet kunnen worden. Inmiddels wordt (2015) gewerkt aan een nieuwe pilot waarbij meerdere scholen zijn betrokken.
Nationale Voorleesdagen Van woensdag 22 januari t/m zaterdag 1 februari zijn De Nationale Voorleesdagen gevierd. Tijdens deze landelijke campagne staat het voorlezen aan kinderen die zelf nog niet kunnen lezen centraal. Op diverse locaties werd een feestelijk voorleesontbijt georganiseerd en kwamen bekende Bosschenaren voorlezen, waaronder burgemeester Rombouts, om zo het belang van voorlezen te onderstrepen.
12
13
14
Themacollecties Naast de vijf boeken die er per leerling in de Schoolbiebcollectie aanwezig zijn, kunnen leerkrachten via een themacollectie boeken aanvragen die aanhaken bij een actueel onderwerp of een thema dat aansluit bij het gegeven onderwijs. Voor elke leerling staan hier nog eens twee boeken in de ‘achtergrondcollectie’ van de bibliotheek. Ook in 2014 is hieruit weer volop door scholen geleend middels de groepspassen. De themacollecties gaan een steeds grotere rol spelen in het lesgeven van de leerkrachten. Alle scholen vragen themacollecties aan en ze worden steeds meer geïntegreerd in de lessen. Veelgevraagde thema’s zijn natuurlijk de jaargetijden en feesten maar er worden ook unieke thema’s aangevraagd of speciale werkvormen als gedichten en voorleesverhalen bij de thema’s. Naast thema’s als productieprocessen en Ottomanen kwamen ook mineralogie, democratie en meningsuiting aan bod in het basisonderwijs. In 2014 vroegen de scholen met deze reden ruim 2000 pakketten aan en ontvingen zo aanvullend 22.832 boeken in de klas om hun lesprogramma extra te ondersteunen met informatieve boeken, prentenboeken, lees- en voorleesboeken. Vanwege de komst van BoekStart in de Kinderopvang legden ook steeds meer pedagogisch medewerkers eenzelfde vraag neer bij de bibliotheek. Aantal boeken Aantal schoolpakketten Achtergrondcollectie voor PO Peuterspeelzalen Speciaal onderwijs Stadsbieb Rosmalen
13.253 1.844 1.755 2.446 3.534 22.832
in inzicht in de rol van leescoördinator naar het team op school. De eindopdracht is het schrijven van een leesplan voor school met daarin opgenomen een activiteitenplan voor komend schooljaar is. In 2014 trainden we voor het eerst ook deelnemers uit het Speciaal Onderwijs. In juni werd de cursus afgesloten met een certificaatuitreiking voor de 17 deelnemers. Zij maakten voor 10 scholen een leesplan.
Aanbod van workshops door de leesconsulenten
1.257 88 166 156 404 2.071
Omdat themacollecties ook voor de doelgroep 0-4 een steeds grotere rol gaan spelen is er een plan gemaakt om de achtergrondcollectie voor deze leeftijd behoorlijk uit te breiden. Dit zal in 2015 gaan gebeuren. De mogelijkheid om themacollecties door leerkrachten zelf te laten reserveren met behulp van de bestelportal die ook wordt gebruikt voor de Rode Draad, wordt onderzocht.
Training Open Boek De leescoördinator op school krijgt van de Bibliotheek de training ‘Open boek’ aangeboden, bestaande uit 16 contacturen verdeeld over vier bijeenkomsten, met een studiebelasting van 40 uur. De cursus resulteert
• • • • • • • • • • • • • • • •
Voor kinderen
Workshop ‘ Hoe kies ik een boek?’ Workshop ‘Een werkstuk of spreekbeurt, maar dan anders’. (bovenbouw) Workshop ‘Workshop Voorlezen bovenbouw aan onderbouw’ Workshop ‘Deelnemers voorleeswedstrijd’(bovenbouw) Workshop ‘ Portal en catalogusgebruik’ (bovenbouw) Workshop ‘ Boekpromotie’ (bovenbouw) Workshop ‘Bovenbouwers helpen in de bieb’(bovenbouw) Workshop ‘Gedichten’. Groep 3-8 Workshop ‘Verhalen schrijven’ (volgens Jozua Douglas) Workshop ‘Tutorlezen’
Voor leerkrachten:
Presentatie: informatieboeken, maar dan anders! (onderbouw) Workshop ‘Hoe start ik een Boekenkring’ Laat je lezen moment voor het team m.b.t. leesbevordering en inzet themacollecties Inspiratiemomenten eerste en tweede bezoek scholen Spreekbeurten, maar dan anders Werken met prentenboeken in de midden- en bovenbouw
Voor ouders:
• Workshop voorlezen voor ouders.
Voor vrijwilligers:
• Workshop ‘Boekadvies’. • Workshop ‘Bovenbouwers helpen in de bieb’. • Workshop ‘Boeken plakken.’
15
Tool voor jaarlijkse evaluatiegesprekken
• • •
Om ook de niet concreet meetbare resultaten zichtbaar te maken en te kunnen monitoren is in 2013 (met inzet van subsidie) aan Cubiss opdracht gegeven om een format te ontwikkelen voor de jaarlijkse evaluatiegesprekken. Het format bestaat uit vragen met betrekking tot drie resultaatgebieden Faciliteiten, Collectie en Samenwerking. Door hiermee te werken is het makkelijker om elk jaar gestructureerd in gesprek te gaan. School (leescoördinator en directeur) en bibliotheek (leesconsulent en hoofd educatie) beantwoorden onafhankelijk van elkaar de vragen. De ingevulde vragen leiden automatisch tot een indeling van de school in een van de drie fases die betrekking hebben op de resultaatsgebieden. De fases zijn in het kort als volgt omschreven:
Fase 1: Hierin staat het beheer van de Schoolbieb centraal (beheer en het opbouwen van de relatie). Fase 2: Relatieopbouw, school en bibliotheek leren elkaars kennis waarde- ren Fase 3: In deze fase is de Schoolbieb geaccepteerd en een geïntegreerd onderdeel van het onderwijs op school,( vrij) lezen staat prominent op de agenda , iedereen gebruikt de bieb waar mogelijk en de leesconsulent wordt door team bij alle leesbevorderingsactiviteiten betrokken. De ingevulde vragenlijst vormt het uitgangspunt voor het gesprek en gezamenlijk kunnen verbeterpunten afgesproken worden. In 2014 zijn ca. dertig gesprekken gevoerd aan de hand van deze digitale vragenlijst
Schoolbiebmonitor 2014 De Schoolbiebmonitor wordt jaarlijks ingevuld door leesconsulenten, leerkrachten en leerlingen. Gemeten worden onder meer het leesgedrag per groep, de leesmotivatie en de ouderbetrokkenheid. Vergeleken met de landelijke gegevens scoort Den Bosch op bijna alle onderdelen iets boven het gemiddelde. In 2014 hebben 29 Bossche scholen de monitor ingevuld, in totaal door 3035 leerlingen. Dat is iets meer dan in 2013, toen werd de monitor door 2949 leerlingen ingevuld. In zijn algemeenheid is de ouderbetrokkenheid iets toegenomen ten opzichte van 2013. In groep 7 en 8 wordt door ouders nu vaker voorgelezen dan vorig jaar. Ook het samen praten over boeken en het bezoek aan de bieb met ouders is procentueel licht gestegen. Als je kijkt naar het totaal aantal uitleningen op alle scholen, dan is dat in nagenoeg alle groepen toegenomen ten opzichte van 2013. Groep 6 vormt hierop een uitzondering.
Schoolbiebs die in 2014 de monitor hebben ingevuld
Jaar Leesconsulenten Leerkrachten Leerlingen
2011 4 21 192
2012 33 322 1893
2013 43 383 2949
Leerlingen die in 2014 de monitor hebben ingevuld School Aantal leerlingen Vlindertuin 39 De Hoven 26 Aventurijn 61 Duizendpoot 17 Madelief 31 De Masten 55 Jeroen Bosch 170 Springplank 91 Troubadour 163 De Sprong 87 De Vlieger 138 De Haren 110 ’t Wikveld 201 Caleidoscoop 209 Kameleon West 149 L.W. Beekman 184 Meander 146 De Ontdekking 43 Sterrenbosch 77 ’t Ven 72 ’t Sparrenbos 146 Bossche Broek 264 Boschveld 58 Het Palet 32 Rondeel 49 Oberon 20 Antonius Abt 197 Noorderlicht 132 Kwartiermaker 39 TOTAAL 3.035
2014 34 348 3035
16
Netwerk leesbevordering Het Stedelijk Netwerk Leesbevordering komt vier keer per jaar bijeen voor inhoudelijke verdieping op wisselende locaties en rondom diverse thema’s. •
Februari: Thema was poëzie met bijzondere aandacht voor het kiezen en voordragen van gedichten, boekentips en een presentatie van het werken met het stiftgedicht op Bossche Broek. Op locatie KC De Hoven met 23 deelnemers (18 leescoördinatoren van 16 basisscholen)
•
Mei: Thema’s: Vakantielezen, prentenboeken voor de bovenbouw, inspira- tie met boeken en de ins en outs van het uitlenen van boeken voor thuis aan kleuters. Locatie VS De Driestroom, met 21 deelnemers (16 Leescoördi natoren van 14 scholen)
• September: Kinderboekenmarkt in Perron-3. Thema: inspiratie voor de Kinderboekenweek. Ruim 70 deelnemers van 35 scholen. •
November: Thema’s: Verslag van pilot Zomerlezen door twee scholen, jongensboeken met boektitels ter inspiratie en de campagne Vaders voor Lezen. Locatie BS Het Schrijverke, met 22 deelnemers, (18 leescoördinatoren van 18 basisscholen en een stagiaire)
Taalambassadeurs Taalambassadeurs maken zich binnen de gemeente Den Bosch sterk voor een kwalitatief goed aanbod van (taal)onderwijs voor 0-24 jaar voor alle doelgroepen. De groep taalambassadeurs bestaat uit o.a. een beleidsmedewerker van de Openbare Bibliotheek, een pedagogisch medewerker uit de Kinderopvang, een VVE-coördinator, een leidster van een peuterspeelzaal, een docent VO, een bovenschoolse directeur, een directeur PO en een directeur VO, een intern begeleider van een basisschool, een medewerker van het Koning Willem I College en van de PABO en een adviseur van Expertisecentrum Passage. Zij komen drie keer per jaar bijeen voor overleg. Na enkele organisatorische veranderingen zijn de taalambassadeurs samen met de gemeente op zoek naar nieuwe vormen voor structuur en inhoudelijke verdieping.
17
Kinderboekenmarkt Feest! was het thema van de 60ste Kinderboekenweek. Voorafgaand aan de Kinderboekenweek konden leerkrachten in september inspiratie opdoen tijdens de jaarlijkse kinderboekenmarkt. Gastsprekers Ingrid en Dieter Schubert wisten met hun verhalen zo’n 70 leerkrachten van 35 scholen te boeien. De heruitgave van hun succesvolle prentenboek ‘Er ligt een krokodil onder mijn bed’ was een prima aanleiding om samen over boeken en lezen in gesprek te gaan. De aanwezige leerkrachten kregen informatie over de bekroonde boeken en er waren speeddates tussen leesconsulenten en leerkrachten waarin de speciale lesbrief verder uitgediept kon worden. De lesbrief vormt tijdens de Kinderboekenweek de basis voor activiteiten op de basisscholen.
18
VVE – lezen met jonge kinderen
Stedelijk Netwerk Leesbevordering Voorschools
Opening Aan de AA Begin januari is de eerste BoekStart bibliotheek feestelijk geopend in BBS Aan de AA door wethouder Weijers. Hij las de aanwezige kinderen en ouders, de pedagogische medewerksters en de BoekStart consulent een mooi verhaal voor. Aansluitend konden kinderen met hun ouders de eerste boekjes lenen. Met de opening van de eerste BoekStart-locatie is een start gemaakt met het door de gemeente geïnitieerde plan om op alle VVE-locaties (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven voor kinderen met een taalachterstand) een Schoolbieb te openen. De Bieb 0-4 is ingericht om de doelstelling van de extra bestuursafspraken te realiseren (Bestuursafspraken VVE, VVE kwaliteit op locaties / element Ouders. Punt B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen). In 2014 kregen ook de andere VVE-locaties in Brede Bossche Scholen De Haren, Hambaken, Boschveld, Kruisboelijn, Nour, Westerbreedte en Nieuw-Zuid een BoekStart-punt. Daarmee bereiken we al 30 groepen in Den Bosch. De VVE-locaties die niet op een Brede Bossche School gevestigd zijn, worden op een later moment voorzien van een Schoolbieb. In het najaar van 2014 heeft de bieb op verzoek van de gemeente een plan gepresenteerd om BoekStart ook vorm te geven op de niet-VVE locaties. Met VVE-locaties, gemeente en Compas 0-13 is de inhoud van de scholing voor pedagogisch medewerkers afgestemd. De opleiding tot voorleescoördinator is in januari 2014 van start gegaan.
Training tot voorleescoördinator Pedagogisch medewerkers in het peuterarrangement en kinderopvang konden in het najaar meedoen met een training tot voorleescoördinator van de bieb om een voorleesplan voor de hele locatie samen te stellen en te ervaren hoe de voortrekkersrol binnen de kinderopvang op het gebied van voorlezen vormgegeven kan worden. Een medewerker van de bibliotheek is opgeleid om deze training te geven.
• •
Tijdens de pilot BoekStart in de Kinderopvang (2010) gaven de locaties aan dat er behoefte was aan terugkombijeenkomsten voor de voorleescoördinatoren. De pedagogisch medewerkers zijn uitgenodigd om twee keer per jaar kennis te komen halen, geïnspireerd te worden en kennis te delen in het Stedelijk Netwerk Leesbevordering voorschools. In 2014 waren er twee bijeenkomsten:
8 januari: Inspiratiebijeenkomst Krrrr … okodil voorafgaand aan de Nationale voorleesdagen met 12 pedagogisch medewerkers. 21 mei: Inspiratiebijeenkomst met aandacht voor ouderbetrokkenheid en het thema Feest!, ter voorbereiding op de Kinderboekenweek. Aansluitend was de eerste certificaatuitreiking van de training Voorleescoördinator.
Pluspakket De Boekentas Vanaf het schooljaar 2012-2013 is de Boekentas in gebruik. Kinderen van het peuterarrangement en de groepen 1 t/m 4 krijgen om beurten de Boekentas mee naar huis. In De Boekentas zit alles om ouders met hun kind aan het lezen te krijgen zoals een prentenboek, een informatieboek, spelletjes, spulletjes en heel veel tips. Zo werken de ouders samen met de leerkrachten aan de taalontwikkeling van hun kind. Juist het sámen lezen is zo belangrijk maar natuurlijk ook omdat het voor ouders gewoon heel gezellig is om samen met hun kind een boek te lezen. Daarnaast is samen lezen ontzettend belangrijk om de woordenschat, taalbeleving, concentratie en de fantasie te stimuleren. De boeken die in de tas zitten, worden ook in de groep voorgelezen. Hierdoor komen de kinderen zo vaak mogelijk in aanraking met de woorden uit de boeken. De thema’s van de tassen en de opdrachten hierbij worden in overleg met de leerkrachten en pedagogisch medewerkers bepaald. De leescoördinator en de leesconsulent stellen vervolgens de tas samen. Omdat ouders en leerkrachten/groepsleiders van de peuters en kleuters aangaven dat de Boekentas in combinatie met het VVE-programma erg druk werd is er in 2014 voor gekozen de Boekentas alleen aan te bieden aan de groepen 3 en 4. De uitvoering is in de winter van 2014 gestart.
19
20
Speciaal- en voortgezet onderwijs Stedelijk VSO (Voortgezet Speciaal Onderwijs) In september 2014 zijn we op het Stedelijk VSO gestart met een officiële Schoolbieb. Daarvoor bestond er al samenwerking in de vorm van een door de bieb samengestelde collectie en een uitleensysteem met behulp van een handscanner. Tevens deed de school al mee met Rode Draadprojecten. Aangezien een officiële Schoolbieb meer mogelijkheden biedt, zeker wat betreft de uren van een leesconsulent, hebben school en bieb een overeenkomst gesloten en kon er na de zomervakantie gestart worden. Op het Stedelijk VSO zitten leerlingen in de leeftijd van 12 tot 20 jaar die om diverse redenen moeilijk tot leren komen. Het leren lezen en het plezier in lezen is hier niet vanzelfsprekend. De niveaus van lezen liggen heel ver uit elkaar. In de Schoolbieb vind je dan ook materialen van niveau prentenboek tot Young Adult boeken. De Schoolbieb is tegelijk een plek voor interne stage. Een aantal leerlingen uit de hoogste groepen is verantwoordelijk voor de inrichting van de Schoolbieb, het uitlenen aan leerlingen en de administratieve bijkomstigheden. Zij worden begeleid door de leescoördinator van de school en vanuit de bibliotheek de leesconsulent. Daarnaast ondersteunt de leesconsulent het team op het gebied van het verder ontplooien van de leesbevorderingsactiviteiten en het stimuleren van het leesplezier.
Voortgezet Onderwijs In 2014 is een beleidsnotitie ‘Bibliotheek en Jongeren in Den Bosch’ opgesteld in opdracht van de bibliotheek. Door de komst van BoekStart in de Kinderopvang is er een mooie doorgaande lijn zichtbaar in het leesbevorderingsproces van kinderen van 0 tot 13 jaar. Daarna echter verslapt de aandacht, hebben kinderen met nóg meer prikkels te maken waardoor ze moeilijk aan lezen toekomen en aan de andere kant is er wel steeds meer de behoefte dat deze kinderen blijven of gaan lezen. Het percentage functionele analfabeten is groot. De Kinderombudsman heeft de gemeente geadviseerd om kinderen tot 18 jaar gratis lid te maken van de bibliotheek. De gemeente heeft dit advies overgenomen. In Den Bosch lag deze grens bij 15 jaar, daarom heeft de gemeente een extra subsidie toegekend om dit te realiseren.
Omdat er volgens de bibliotheek nog meer nodig is dan alleen een gratis biebpas om kinderen weer aan het lezen te krijgen, heeft de bieb ervoor gekozen om uit eigen middelen deze doelgroep nog verder tegemoet te komen. In 2015 gaan we hechte samenwerking aan met meerdere Voortgezet Onderwijsscholen. Op het Jeroen Bosch College wordt al sinds september 2013 met Biebsearch gewerkt. Tijdens de open dag van het JBC in januari 2014 is de bibliotheek aanwezig geweest met een presentatie over Biebsearch. Op 1 maart heeft de Projectcoördinator Biebsearch vanuit de bibliotheek de taken overgedragen aan een vaste leesconsulent VO voor deze school. Deze heeft zich via het lerarenbulletin gepresenteerd aan het team en zal steeds meer activiteiten op het gebied van leesbevordering gaan ontwikkelen op school. Een leescoördinator vanuit de school is hier onontbeerlijk. Omdat deze aanstelling door omstandigheden wat verlaat was, kon er dit jaar nog geen gezamenlijk inhoudelijk programma opgesteld worden. Wel zijn er door de leesconsulent incidenteel activiteiten ondernomen in overleg met docenten.
21
22
Jeugdbiebs – stimuleren van leesplezier Peutervoorlezen Het voorlezen aan peuters dat in het najaar van 2013 in beide Stadsbiebs was opgestart met hulp van de RABO Award, bleek bijzonder succesvol, met name in Stadsbieb Centrum. Al snel bezochten zo’n 25-30 peuters met bijna evenveel (groot-)ouders het voorleeshalfuurtje. Daarom wordt vanaf zomer 2014 vier keer per week voorgelezen aan peuters, op woensdagochtend en op vrijdagochtend. Het peutervoorlezen wordt zowel door de peuters als door de (groot-)ouders zeer gewaardeerd en frequent gecombineerd met een langer verblijf in de bieb.
Van Jaar van het Voorlezen naar Vaders Voor Lezen De landelijke campagne ‘Vaders voor lezen’ is een vervolg op het Jaar van het Voorlezen. Eén Jaar van het Voorlezen is niet genoeg: ook in de toekomst wordt vanuit de Leescoalitie blijvende aandacht aan (voor-) lezen gegeven. Voorlezende vaders stimuleren het leesgedrag van kinderen enorm. Tijdens de Vaderweek van 17 t/m 23 november stond voorlezen - vooral door (groot)vaders - centraal. De Vaderweek is onderdeel van de CPNB-campagne Vaders voor Lezen en wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur. H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden en haar vader Laurens Jan Brinkhorst gaven samen het startschot voor de nieuwe landelijke campagne van de Leescoalitie ‘Vaders Voor Lezen’ .
Voorleescursus
Vanaf 17 november konden biebleden een leuke en leerzame nieuwe online cursus volgen: de Voorleescursus. Deze cursus is onderdeel van de campagne Vaders Voor Lezen en werd ontwikkeld door de CPNB samen met Ruben Nicolai. In de Voorleescursus krijgen vaders – en iedereen die het maximale uit voorlezen aan kinderen wil halen – tips om van voorlezen een geweldige ervaring te maken. De cursus helpt bij het kiezen van de juiste boeken en legt bijvoorbeeld uit hoe vaak en hoe lang je het beste kunt voorlezen. De cursus zit in het aanbod van de HEMA Academie; alle huidige én toekomstige bibliotheekleden die een account hebben aangemaakt bij de Bibliotheek/HEMA academie, krijgen in hun pakket deze nieuwe Voorleescursus cadeau.
Nationale voorleesdagen De Voorleesdagen startten traditiegetrouw op 22 januari met het traditionele voorleesontbijt in beide Jeugdbiebs en diverse andere locaties, waar bekende Bosschenaren kwamen voorlezen. Eerst werd er voorgelezen uit ‘Krrrr...okodil!’ , Prentenboek van het Jaar, waarna een lekker ontbijtje werd geserveerd. Kinderen konden meedoen met een speciale quiz. Kinderen van 0-6 die tijdens de campagne (gratis) lid werden kregen een vingerpopje van Krokodil cadeau. In deze periode zijn 111 kinderen lid geworden van de bieb.
Voorleeskampioenen Tim van de Eng is uitgeroepen tot de nieuwe Bossche Voorleeskampioen na een spannende finale in Perron-3. De jury had het moeilijk want alle voorlezers waren ongelooflijk goed. Tim (uit groep 7 van ‘t Sparrenbos) las voor uit Boy 7, omdat hij dit een ‘pakkend boek’ vindt. De Bossche voorleeskampioen Nabila Kalliss (19) van Fontys Pabo ’s-Hertogenbosch wist ook in de provinciale finale van de Voorleeswedstrijd voor Pabo’s de jury te overtuigen. Zij las uit het boek Zeekoorts van Rebecca Noldus.
Kinderboekenweek De Kinderboekenweek 2014 is feestelijk geopend in de Jeugdbieb met een verhaal van Jonnie de spin. Tijdens het voorlezen voor peuters stond het boek ‘Jonnie’ van Guido Van Genechten centraal. Jonnie de spin wilde zijn taartje delen met andere dieren, maar iedereen vluchtte weg voor hem. Dan maar zelf de hele taart op eten.....In een luid toeterende optocht gingen alle kinderen naar Bon Appetit op het Biebplein om daar een lekker taartje te eten.
Boeken op de Planken Cultuur toegankelijker maken voor kinderen via Boeken op de Planken, een samenwerking tussen Theater aan de Parade en de bibliotheek. Met de Biebpas kregen kinderen 5,00 euro korting op speciaal geselecteerde theatervoorstellingen die gebaseerd zijn op boeken. Daarnaast konden ze meedoen met allerlei extra activiteiten die rondom de voorstellingen in de bieb werden georganiseerd, zoals een quiz of speurtocht, waarbij vaak ook vrijkaartjes te winnen waren. De voorstellingen dit jaar waren Kikker is jarig, Pippi Langkous, Junglebook, Tovenaar van Oz en Pluk van de Petteflet. Het aanbod trok 192 kinderen en 168 volwassenen.
23
Tien van de bieb De bieb maakte in het najaar een selectie uit het concertaanbod van Muziekcentrum De Toonzaal en bood haar leden een korting van 3,00 euro per concert. In het aanbod waren ook twee kinderconcerten opgenomen, een van de Gebroeders Kist en één met Dieuwertje Blok.
BoekStart Twee keer per jaar verstuurt de bieb brieven aan ouders van pasgeboren baby’s om hen te informeren over BoekStart en het belang van lezen met jonge kinderen. In Juli 2014 zijn 851 brieven verstuurd en 322 baby’s ingeschreven, een respons van 38%. In december 2014 werden 882 brieven verstuurd en per 31 december waren al 221 baby’s ingeschreven.
Proefabonnementen ouders
Sinds december 2009 is het voor ouders van nieuw ingeschreven baby’s mogelijk om een gratis proefabonnement van 6 maanden af te sluiten. Het aantal ouders dat hier gebruik van maakt stijgt: 2010 2011 2012 2013 2014 TOTAAL
2 55 41 83 111 263
Het percentage ouders dat het proefabonnement omzet naar een reguliere biebpas ligt na 4 jaar op 32%.
Workshops
Vanwege het 5-jarig bestaan van BoekStart kregen kinderen en hun ouders een tweetal workshops ‘Voorlezen met gebaren’ aangeboden in beide Stadsbiebs.
24
25
26
Scholing en trainingen van medewerkers
Deelname Kenniskaravaan De Brabantse Netwerkbibliotheek organiseert drie keer per jaar een bijeenkomst onder de noemer Kenniskaravaan. De bijeenkomsten hadden in 2014 als thema’s: Leesbevordering, innovatie en mediawijsheid. Steeds twee leesconsulenten namen deel.
Handpoppen Siep Uit de bestedingen van de Rabo-award die de bieb in 2013 mocht ontvangen, zijn onder meer handpoppen van Siep gemaakt. Leesconsulenten volgden een workshop Poppenspel van een professionele poppenspeler om een goed en effectief gebruik ervan te stimuleren.
Scholing ‘communicatie en positionering’ Leesconsulenten gaven eind 2013 aan niet altijd te kunnen voldoen aan de vraag zoals ze die ervaren vanuit het onderwijs. Zij voelden hierdoor een grote werkdruk. Om de leesconsulenten extra ondersteuning te kunnen bieden is met Cubiss scholing op maat ontwikkeld. De cursus communicatie en positionering is gebaseerd op concrete werksituaties van leesconsulenten. Resultaat was meer inzicht en tools voor leesconsulenten om met de werkdruk om te kunnen gaan.
Terugkomweken Voor de leesconsulenten zijn er jaarlijks twee momenten aangewezen als inhoudelijke terugkomweken, de week voor de zomervakantie en de week voor de kerstvakantie. In de projectfase waren deze weken volop gevuld met afstemming over de inhoud en doorontwikkeling van inhoudelijke vragen, inmiddels krijgen deze weken een meer inhoudelijk karakter met bijscholing en kennisdeling. In de zomerweek stonden de teammomenten op school centraal. Naast het ontwikkelen van workshops voor het team als ‘spreekbeurten anders’, voorleesworkshops en de introductie van de boekenkring werden ook al eerder uitgevoerde workshops met de collega’s gedeeld. In de tweede week werden de leesconsulenten onder meer geïnformeerd over de subsidieaanvraag voor flankerend cultuurbeleid van de Bovenschoolse besturen, de eerste opbrengsten van de pilot Aangepast Lezen en over het werken met prentenboeken uit de Prentenboekentoptien ter voorbereiding op de Nationale Voorleesdagen in januari 2015. Jeugdbibliothecarissen van beide Stadsbiebs sloten aan bij gezamenlijke thema’s als collectie, verhalen en digitale vaardigheden.
Overzicht scholing • • • • • • • • • •
Positioneer jezelf op school: 12 medewerkers Trainer voorleescoördinator in de kinderopvang: 1 medewerker Kennisdag voor 0-12 jaar in het onderwijs: 2 medewerkers Van kast naar inhoud – Flankerend cultuurbeleid – informatie: 13 medewerkers Makkelijk lezen: 17 medewerkers Voorleesworkshop: 17 medewerkers Praktijkworkshop met gebaren: 17 medewerkers Digitaal lezen 0-4 jarigen: 17 medewerkers Digitaal lezen 5-12 jarigen: 17 medewerkers Congres Kunst van lezen ‘Hoe maakbaar is de lezer’: 2 medewerkers
27
28