CYKL DYSKURSYWNY Kurator: Jan Sowa
Warszawa, styczeń—czerwiec 2018
Część Trzecia
Biennale Warszawa
Zdjęcie na pierwszej stronie: graffiti na murze w Salonikach dream is destiny, Grecja, grudzień 2006 r., fot. Simon Milligan
Spotkania odbywają się w siedzibie Biennale Warszawa na ul. Mokotowskiej 29a (wejście przez podwórze od ul. Marszałkowskiej)
Wydarzenia ostatnich lat przyzwyczaiły nas już do kryzysów, załamań i politycznych katastrof. Często usłyszeć można opinię, że znajdujemy się w momencie społeczno-politycznego przesilenia oraz impasu. Najczęściej towarzyszy jej jednak mało pogłębiony namysł nad politycznymi wyzwaniami współczesności połączony z rytualnymi, niemalże automatycznymi reakcjami: skandowanie haseł „Wolność!” oraz „Demokracja!” przeplata się z powtarzaniem obiegowego przekonania, że populizm jest wybuchem irracjonalnego resentymentu niewdzięcznego i ciemnego ludu, który nie docenia dobrodziejstw wolnorynkowego kapitalizmu oraz demokracji parlamentarnej. Cykl Solidarność 2.0 to propozycja poszerzenia i przesunięcia namysłu nad społeczno-polityczną kondycją współczesnych społeczeństw poprzez spojrzenie na sam ich fundament — demokrację — niejako z ukosa: oś zaproponowanej przez nas refleksji wyznaczy nie tyle polityczna współczesność, czyli realia systemu parlamentarno-przedstawicielskiego, co przekonanie, że demokracja jest pewną formą kolektywnego życia, której podstawę stanowi uznanie władzy politycznej za dobro wspólne. Postawiony w takiej optyce liberalny parlamentaryzm okaże się tylko jednym z możliwych sposobów demokratycznej organizacji władzy i to, wbrew powszechnemu przekonaniu, sposobem nie najbardziej demokratycznym.
Zaproponowanemu przez nas cyklowi wykładów i dyskusji patronuje Solidarność nie tylko dlatego, że jest on kontynuacją pracy, jaką wykonaliśmy wspólnie, przygotowując spektakl Solidarność. Rekonstrukcja i jego drugą odsłonę — Solidarność. Nowy projekt — wyreżyserowane przez Pawła Wodzińskiego. Solidarność jest dla nas jednym z najbardziej interesujących i ważkich wydarzeń w najnowszej historii, ponieważ postawiła w samym centrum swojej działalności postulat uspołecznienia kontroli nad wszelkimi obszarami ludzkiego świata, a więc konstrukcji tego, co w dzisiejszej terminologii filozoficzno-politycznej określa się jako ustrój dóbr wspólnych. Pomysł ten, opisany szczegółowo w programie Solidarności z 1981 roku zatytułowanym Samorządna Rzeczpospolita, poszedł w zapomnienie, nie znaczy to jednak, że stracił swoją aktualność. Zestawiając pomysły wysunięte wtedy przez Solidarność z teorią i praktyką demokratycznej samoorganizacji, spróbujemy wydobyć owo radykalne dziedzictwo Solidarności spod nacjonalistyczno-religijnej patyny, jaka pokryła naszą zbiorową pamięć o rewolucji początku lat 80. ubiegłego stulecia.
Na cykl Solidarność 2.0 złożą się dwa bloki wydarzeń: 1) wykłady Jana Sowy dotyczące demokracji w jej najróżniejszych możliwych wydaniach 2) oraz spotkania z osobami albo bezpośrednio zaangażowanymi w samozorganizowane, demokratyczne przedsięwzięcia, albo też zajmującymi się ich systematycznym badaniem: współczesna Rożawa (Kurdystan) spotka się z Nestorem Machno i jego Wolnym Terytorium z ukraińskich stepów początku XX wieku, Obóz Puszcza z ruchami Occupy i Oburzonych, polski kooperatywizm z utopiami cyfrowej demokracji, a uwspólnianie instytucji kultury z demokracją egalitarnych wspólnot plemiennych oraz demokracją pracowniczą. Zapraszamy na podróż po owym zaskakującym i inspirującym świecie demokratycznych form życia.
8.05 18:00
Wolne Terytorium Nestora Machno – anarchistyczne anty-państwo
Wykład Dmytro Stasiuka Wolne Terytorium to nieoficjalna nazwa autonomicznego obszaru istniejącego na terenach południowej Ukrainy pomiędzy 1918 a 1921 rokiem. Nie było to państwo, bo jego główny protagonista – anarchista Nestor Machno – i jego towarzysze oraz towarzyszki odżegnywali się od formy państwa i promowali ideę społeczeństwa wolnego od hierarchicznie zorganizowanej władzy. Wojna domowa, która nastała w Rosji po rewolucji październikowej, wrogość ze strony zarówno bolszewików, jak i białogwardzistów oraz ciągłe przemarsze wojsk, utrudniły budowę na Wolnym Terytorium autonomicznych struktur politycznych i gospodarczych, przyczyniając się do jego upadku. Pomimo tego historia owego anarchistycznego eksperymentu, ignorowana przez wielu oficjalnych historyków, dostarcza cennej wiedzy na temat metod budowy alternatywnych formacji politycznych.
DMYTRO STASIUK jest ukraińskim historykiem i kulturoznawcą. Pracuje w Centralnym Państwowym Archiwum CinePhotoPhono w Kijowie. Jego zainteresowania skupiają się na historii i historiografii ukraińskiego ruchu anarchistycznego oraz kulturowych konstrukcjach projektów utopijnych. W ostatnim czasie odwiedził wiele ukraińskich miast z wykładami na temat Nestora Machno i Wolnego Terytorium.
Uwaga: Spotkanie w języku angielskim. Zapis wideo wraz z tłumaczeniem zostanie udostępniony po zakończeniu cyklu w czerwcu 2018 roku.
15.05 18:00
Populizm – zagrożenie czy objaw demokracji?
Wykład Jana Sowy
Wzrastająca popularność konserwatywnego populizmu zmusza nas do systematycznego przemyślenia owego zjawiska. Wbrew powszechnym opiniom nie jest ów populizm wcale ostatecznym i największym zagrożeniem dla ładu demokratycznego, czy też nie jest nim sam w sobie, jako samodzielna formacja. Populizm jest przede wszystkim pochodną szczególnej konfiguracji pola politycznego i medialnego, typowej dla kapitalizmu w jego dojrzałej, rozwiniętej formie: jest niczym opatrywanie społecznej rany wywołanej przez procesy akumulacji kapitału. Ukształtował się jako forma polityki uprawianej na peryferiach kapitalistycznego systemu-świata (najpierw w Stanach Zjednoczonych XIX wieku, później w Ameryce Łacińskiej), jednak wraz ze zniszczeniem urządzeń państwa dobrobytu pod koniec XX wieku, za-
czął rozprzestrzeniać się w obszarach centralnych. Jego sukces wynika ze szczególnej kombinacji trzech czynników: niezadowolenia wywołanego przez klasowe podziały w społeczeństwach kapitalistycznych, mechanizmów polityki parlamentarnej oraz nowych form utowarowionej komunikacji społecznej (m.in. media społecznościowe). Jego siłę zamachową stanowi lęk oraz poczucie braku godności dotykające przede wszystkim ludzi biednych oraz niższą klasę średnią. Nie jest jednak formacją wyłącznie reakcyjną i negatywną. Dostrzec w nim można również dążenie do wzmocnienia powszechnej suwerenności i artykulacji interesów ignorowanych do tej pory przez klasy panujące.
22.05 18:00
Nieformalne zamieszkiwanie: przekształcenia ogródków działkowych na obrzeżach Budapesztu jako praktyka samopomocy w obliczu finansowej zależności
Wykład przedstawia teoretyczne zaplecze oraz praktyczne rezultaty antropologicznych badań, przeprowadzonych na terenach ogródków działkowych na wschodnich rubieżach Budapesztu. Celem owych badań było zmapowanie przemian ogródków działkowych po kryzysie 2008 roku oraz ich nowych funkcji, które pojawiły się w wyniku przeobrażeń ustrojowych. W ostatnich dwóch dekadach działki z czasów socjalizmu przeistoczyły się w permanentne dzielnice mieszkalne. Było to jedno z kluczowych przestrzennych przeobrażeń wywołanych kryzysem na rynku nieruchomości lat 90. ubiegłego wieku, co wiąże się z szerszym zagadnieniem przekształceń w miejskich i podmiejskich post-socjalistycznych dzielni-
Wykład Andrása Vigvári
Uwaga: Spotkanie w języku angielskim. Zapis wideo wraz z tłumaczeniem zostanie udostępniony po zakończeniu cyklu w czerwcu 2018 roku.
Wykład Andrása Vigvári jest organizowany we współpracy z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG na Uniwersytecie Warszawskim. Biennale Warszawa dziękuje Kacprowi Pobłockiemu za pomoc w organizacji wydarzenia.
cach mieszkalnych. W ostatnich latach ogródki działkowe – centralny element zespołu nieformalnych zasobów, pozwalających radzić sobie z konsekwencjami kryzysu – stały się miejscem schronienia dla ofiar finansjalizacji rynku mieszkaniowego. Paradoksalnie to splot fizycznych okoliczności (brak infrastruktury publicznej połączony z niemożliwością rozwijania upraw czy hodowli) oraz niejednoznacznych rozwiązań prawnych (niejasny status administracyjny ogródków działkowych) dał impuls do przekształcenia działek w materialną podstawę oporu przeciw finansjalizacji. András Vigvári jest socjologiem i etnografem. Obecnie doktoryzuje się na Uniwersytecie im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie oraz pracuje jako młodszy badacz w Centrum Nauk Społecznych Węgierskiej Akademii Nauk. W bieżącym roku akademickim przebywa na stypendium w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG na Uniwersytecie Warszawskim. W swojej pracy naukowej Vigvári koncentruje się na problemach mobilności przestrzennej, relacji miasto-wieś oraz marginalizacji przestrzennej. Prowadził badania na miejskich i wiejskich terenach poddanych segregacji, a obecnie zajmuje się przekształceniami ogródków działkowych w Budapeszcie wywołanymi finansjalizacją rynku mieszkaniowego na Węgrzech.
29.05 18:00
Co jest sprawiedliwe? Sprawiedliwość naprawcza i inne sposoby demokratyzacji prawa w teorii oraz w praktyce
Reformy wymiaru sprawiedliwości prowadzone w Polsce w ostatnich latach wzbudziły burzliwe dyskusje na temat trójpodziału władzy oraz niezależności władzy sądowniczej od ustawodawczej i wykonawczej. Kwestia ta nie wyczerpuje jednak pytania o relację między prawem a władzą w społeczeństwach demokratycznych. Czy w demokracji to władza państwowa powinna być tym organem, który ma wymierzać sprawiedliwość i pilnować jej egzekucji? Czy kompetencje te nie powinny znaleźć się raczej pod kontrolą samorządnej wspólnoty, a nie państwowej administracji? Sprawiedliwość naprawcza popularna m.in. w Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Skandynawii – alternatywna dla modelu sprawiedliwości resocjalizacyjnej oraz retrybutywnej – stawia te kwestie w centrum dyskusji na temat relacji między stanowieniem i egzekwowaniem prawa a polityczną samorządnością wspólnoty. Jest więc dobrym punktem wyjścia do rozważenia roli, jaką wymiar sprawiedliwości może i powinien odgrywać w społeczeństwach demokratycznych.
Wykład Moniki Płatek
MONIKA PŁATEK jest prawniczką, nauczycielką akademicką i feministką. Ma tytuł doktora habilitowanego nauk prawnych, pracuje jako profesor nadzwyczajna na Uniwersytecie Warszawskim. W swojej karierze była związana z licznymi ośrodkami naukowymi m.in. w Danii, Norwegii, Francji, na Litwie i w Stanach Zjednoczonych. Była założycielką i przez wiele lat prezeską Polskiego Stowarzyszenia Edukacji Prawnej, pełnomocniczką Rzecznika Praw Obywatelskich ds. praw ofiar przestępstw, a także ekspertką ds. prawnych komisji sejmowych, Open Society Institute i Rady Europy. Zasiada w radach programowych fundacji Panoptykon oraz archiwum im. Wiktora Osiatyńskiego. Publikowała w wielu czasopismach w Polsce i na świecie. Jest autorką m.in. monografii Systemy penitencjarne państw skandynawskich oraz redaktorką (wspólnie z Michałem Fajstem) książki Sprawiedliwość naprawcza. Idea. Teoria. Praktyka.
5.06 18:00
Czy demokracja globalna jest możliwa? Część I: dwa stulecia demokratyzacji
Parlamentaryzm ma za sobą ponad dwa stulecia systematycznego rozwoju. W tym czasie dokonał podwójnej ekspansji: geograficznej, obejmując swoim zasięgiem liczne kraje na wszystkich zamieszkanych kontynentach; oraz społecznej, wciągając w swoją orbitę kolejne wykluczone kiedyś z prawa do głosu grupy (ludzi biednych, mniejszości etniczne czy kobiety). Historia ta pozwala odpowiedzieć na kilka pytań kluczowych dla projektu budowy globalnej demokracji. Czy inkluzywne, pro-demokratyczne wzory organizacji politycznej mogą być fundamentalnie niezgodne z jakimiś normami lub wartościami kulturowymi? A jeśli tak, to z jakimi? Czy kapitalizm jest wrogiem czy sprzymierzeńcem demokracji? Jakie konsekwencje dla demokratyzacji ma historia kolonialnej dominacji? Jakie wartości oraz normy społeczne najsilniej korelują z demokratyczną kulturą? Wreszcie, jaki jest związek pomiędzy dążeniem do demokratyzacji a innymi walkami emancypacyjnymi – o równouprawnienie kobiet, przeciw nierównościom materialnym, o wolność mediów oraz uwłasnowolnienie (empowerment) mniejszości etnicznych?
Wykład Jana Sowy
12.06 18:00
Technologie (dla) demokracji: szanse, wyzwania, zagrożenia
Gwałtowny rozwój technologii teleinformatycznych i komunikacyjnych w ostatnim półwieczu przyniósł ambiwalentne konsekwencje społeczno-polityczne. Z jednej strony zyskaliśmy nie tylko nowe narzędzia mobilizacji politycznej pozwalające wspierać demokratyczną kulturę, ale także nową sferę walki o dobra wspólne. Spory wokół tzw. praw własności intelektualnej (oraz monopolistycznych praktyk z nimi związanych), domeny publicznej, dozwolonego użytku czy patentowania algorytmów regularnie wykraczają poza wąskie grono ekspertów i kończą się czasem konfrontacjami na ulicach, jak było chociażby w Polsce przy okazji próby wprowadzenia ACTA. Z drugiej jednak strony doświadczamy inwigilacji na niespotykaną wcześniej skalę, a praktyki śledzenia użytkowników i pozyskiwania ich danych stosowane przez globalne korporacje – jak Facebook czy
Rozmowę Marii Świetlik i Marcina Kozieja poprowadzi Jan Sowa
Google – wykraczają daleko poza najśmielsze fantazje George’a Orwella. Technologia nie jest sama w sobie odpowiedzialna za którekolwiek z owych użyć, nie jest dobra, zła, nie jest też neutralna – zwyczajnie jest. Bez naszej wyobraźni i determinacji nie będzie automatycznie narzędziem w walce o emancypację i elementem radykalnie demokratycznej organizacji politycznej, ale stanie się raczej środkiem nadzoru i kontroli.
MARIA ŚWIETLK – antropolożka polityczności, alterglobalistka, działaczka praw pracowniczych i cyfrowych, członkini związku zawodowego Inicjatywa Pracownicza i stowarzyszenia Internet Society. MARCIN KOZIEJ – inżynier i filozof, zainteresowany wpływem technologii komunikacyjnych na skoordynowane współdziałanie. Działacz praw cyfrowych, współzałożyciel Akcji Demokracji.
19.06 18:00
Czy demokracja globalna jest możliwa? Część II: wizje przyszłości
Wykład Jana Sowy
Trudno dziś ignorować poczucie, że ludzkość znalazła się w kluczowym momencie swojego rozwoju, który może również okazać się jednym z momentów przełomowych w historii życia na Ziemi. Globalizujący się kapitalizm oraz gwałtowny rozwój technologii komunikacyjno-organizacyjnych sprawił, że ludzkie społeczeństwa są dzisiaj wzajemnie połączone i zależne od siebie tak, jak nigdy wcześniej. Wzrost naszego wpływu na środowisko naturalne – nazywany w teorii krytycznej kapitałocenem, a więc epoką, w której akumulacja kapitału odciska swoje geologiczne piętno na naszej planecie – sprawił, że w ową sieć zależności uwikłaliśmy również inne gatunki zamieszkujące Ziemię, a właściwie całość życia takiego, jakie znamy. Zasadniczy problem polega na tym, że nie mamy żadnych skutecznie funkcjonujących globalnych narzędzi politycznego działania, pozwalających radzić
sobie z wyzwaniami o skali globalnej. Konstrukcja planetarnego samo-rządu wydaje się jednym z najpilniejszych politycznych wyzwań współczesności. Co jednak zrobić, aby była to globalna demokracja, a nie planetarna plutokracja, ku której niebezpiecznie ciąży ewolucja naszych systemów politycznych? Pomysły możliwych rozwiązań podsuwa zarówno teoria społeczna, jak i aktywizm oraz sztuka. W czasie ostatniego spotkania w cyklu przyjrzymy się owym inicjatywom, próbując odpowiedzieć na pytanie, czy demokracja globalna jest możliwa, a jeśli tak, to i jak ją skonstruować.
Instytucja Kultury m.st. Warszawy
Patroni medialni
Biennale Warszawa
Warszawa, ul. Mokotowska 29a (wejście przez podwórze od ul. Marszałkowskiej)
biuro@biennalewarszawa.pl www.biennalewarszawa.pl