Magazine Groenblauw Dordrecht - maart 2020

GROENBLAUW DORDRECHT

... groenblauw

Wethouder Marco Stam, verantwoordelijk voor klimaatadaptatie

Wethouder Piet Sleeking, verantwoordelijk voor waterveiligheid

Trots op onze mooie groenblauwe stad Dat Dordrecht een prachtige stad is vol potentie, daarover zijn wethouders Marco Stam en Piet Sleeking het eens. En dankzij de opgave Groenblauwe Stad wordt de stad nog mooier, gezonder en veiliger.

“Dordrecht groeit! En logisch ook, want het is een prachtige stad. Hoe meer je bouwt, hoe meer behoefte er is aan groen. Want groen zorgt voor een gezonde leefomgeving, biodiversiteit en klimaatadaptatie. Wij hebben die onderwerpen aan elkaar gekoppeld in één opgave en geven daar prioriteit aan. De ambities zijn groot en we zijn goed op weg, zoals u in dit magazine kunt lezen. En dat doen we samen. Ons opgaveteam Groenblauwe Stad werkt samen met het waterschap, de provincie, Rijkswaterstaat, RIVM en vele andere organisaties. En natuurlijk met onze inwoners. We willen hen inspireren en stimuleren. Haal een paar steentjes uit je tuin en plant een boompje. Het lijkt weinig impact te hebben, maar het werkt als een olievlek en zo wordt de impact steeds groter. We willen het groen vanaf de voordeur van de Dordtenaar via fietsen wandelroutes naar steeds mooier wordende parken brengen, zoals bijvoorbeeld het Sterrenburgpark en op termijn de Dordwijkzone, die als een groene long door de stad loopt.”

Inspiratie uit Spanje “Als ik mijn ogen sluit, zie ik voor me hoe mooi het kan worden. Dat is natuurlijk iets van de lange adem, maar dat is wel waar we voor gaan. Ik put graag inspiratie uit het Turia Park in Valencia. Dat is een prachtige groene en koele ader midden door de warme stad, aangelegd in wat vroeger een rivierbedding was. Die rivier is omgeleid en nu kun je er heerlijk fietsen, wandelen en recreëren.

Bij ons worden de zomers ook steeds warmer en om dat leefbaar te houden zijn groene routes van groot belang.”

Investering “We hebben een overkoepelende visie op het groen en blauw, die niet alleen ruimte biedt aan de bouwopgave, maar waarin we ook aandacht besteden aan het gezondheidsvraagstuk. En daarin hebben we al veel bereikt.

Maar we hebben het over grote investeringen. Dus we moeten creatief zijn in het vinden van alternatieve financieringsbronnen. Zo geven we projectontwikkelaars in de aanbesteding bij nieuwe projecten opdracht om groen mee te nemen in hun voorstel: aanleg én beheer. En ze zijn bereid die kosten te dragen, omdat ze zich realiseren dat het zich terugverdient. Natuurlijk heb je altijd mensen die kritisch zijn en dat is goed. Maar ik geloof dat steeds meer mensen ons enthousiasme delen en mee willen werken aan een mooi groenblauw Dordrecht.”

Marco Stam, wethouder Sport, Wonen en Openbare Ruimte

“Niet alleen groen is essentieel voor de ontwikkeling van de stad, want Dordrecht leeft ook met water. Daar hebben we onze rijkdom aan te danken, maar het water vormt ook een risico. We hebben allemaal wel gehoord over de SintElisabethsvloed uit 1421, waarbij bijna 600 jaar geleden zo’n 2.000 mensen om het leven kwamen. Logisch dus dat we waterveiligheid hoog op de agenda hebben staan.

De kans op een overstroming is gelukkig klein, maar we kunnen in onze stad niet altijd voorkomen dat het water over de kades en zelfs soms huizen binnenstroomt. Onze taak is iedereen van de risico’s op de hoogte te brengen en te ondersteunen waar mogelijk. In dat kader hebben we ook diverse bewonersbijeenkomsten gehouden, waar Rik Heinen meer over vertelt op pagina 32.”

Schuillocatie “Mocht het toch een keer misgaan, dan is het belangrijk dat mensen op tijd een veilige, droge locatie kunnen bereiken. Dus naast risicocommunicatie zijn we nu ook aan het inventariseren welke locaties geschikt zouden kunnen zijn als schuillocatie. Ook daarover leest u meer in dit magazine. Door onze jarenlange zoektocht naar mogelijkheden om de kwetsbaarheid bij overstromingen te verkleinen, is Dordrecht een voorloper op het gebied van waterveiligheid. Dat kunnen we nu ook zeggen voor andere thema’s, zoals omgaan met wateroverlast en hitte.

We delen onze kennis hierover graag. Als er delegaties uit het buitenland komen – wat vaak het geval is – proberen we van tevoren duidelijk te krijgen wat ze aan kennis komen halen, maar ook wat ze meebrengen. Op die manier kun je zoveel mogelijk van elkaar leren. En zo blijven we werken aan een veilig Dordrecht, waar het heerlijk is om te wonen en werken.”

Piet Sleeking, wethouder Ruimtelijke Ordening, Binnenstad, Cultuur en Toerisme, Personeel en Organisatie

INHOUDSOPGAVE

11

06

GROEN TOT AAN DE VOORDEUR

Met de groenblauwe visie werkt de gemeente aan een netwerk van groenblauw door de stad.

14

VOGELBUURT GAAT OP DE SCHOP

“We willen een groenere wijk, waar we beter mee omgaan.” En daar wordt de komende jaren aan gewerkt.

20

WIJ MAKEN DORDT GROEN

Met deze campagne wil de gemeente inwoners, scholen en bedrijven stimuleren tuinen en daken te vergroenen.

4 GROENBLAUW DORDRECHT

08

BIESHOF

Winkelcentrum Bieshof was toe aan groot onderhoud en wordt nu groener en klimaatrobuuster.

16

ONDERHOUD ALS GOUDEN MOMENT

Zodra er een straat opengaat in Dordrecht, bekijkt de gemeente hoe dat moment gebruikt kan worden om de stad te vergroenen.

24

DE POTENTIE VAN DE STAART

Woningbouw combineren met De Staart als schuillocatie, waar de inwoners van de stad naartoe kunnen in geval van een overstroming.

10

GROENBLAUWE SCHOOLPLEINEN

Minder ruzie en meer lol op groenblauwe schoolpleinen.

18

VLIJWEIDE

Het zoetwatergetij beleven in de stad; dat kan binnenkort in Vlijweide.

26

NATUURSPEELTUIN IN STERRENBURGPARK

Wateroverlast werd omgetoverd tot natuurspeeltuin, zodat mensen meer kunnen genieten van het park.

“Wonen en werken op een van de mooiste plekken van Nederland, nee misschien wel op aarde.”

28

GROENBEHEER

We moeten met de natuur meebewegen. Dieren, planten en bomen worden een belangrijker onderdeel van de stad.

34

DE WATERKRAAN

Schoner en gezonder water in de stad, dankzij de ‘Waterkraan’.

30

DORDWIJKZONE: DE GROENE LONG

Door het versterken van de kwaliteiten van het gebied en hindernissen te slechten, ontstaat een prachtig stadslint.

36

OPGAVE GROENBLAUW DORDRECHT

Ellen Kelder, opgavemanager van Groenblauwe Stad, blikt terug en kijkt vooruit.

32

ALS HET WATER STIJGT...

De kans op een overstroming is klein, maar wat moet iedereen doen mócht het toch een keer gebeuren?

38

KENNIS DELEN IN NETWERKEN

Door kennis te delen hoef je het wiel niet telkens opnieuw uit te vinden.

Magazine groenblauw Dordrecht Colofon Dit magazine is een eenmalige uitgave van de gemeente Dordrecht. © Gemeente Dordrecht, maart 2020 Afbeelding omslag Dordwijkzone: AenF Visuals Redactie en ontwerp: Donkigotte Eindredactie: Jarko De Witte van Leeuwen

5 GROENBLAUW DORDRECHT

Groen tot aan de voordeur Met de groenblauwe visie wil de gemeente niet enkel meer werken aan groenvlekken, maar een echt netwerk maken van de groenblauwe structuur tot aan de deur van de Dordtenaar.

Variatie aan landschapstypen in de stad zorgt voor hoge biodiversiteit.

Van ambitie naar kaders “Het gaat om een visie die in de Omgevingsvisie terecht moet komen,” legt Roelf Bollen uit. “Dit is zoals we het graag zouden zien. Dit zijn de verbindingen die we willen leggen. Maar we staan voor een enorme opgave. Er moeten 10.000 woningen bijkomen. De bedoeling is die bouwopgave te verweven met onze visie. Nu zie je bijvoorbeeld dat veel woningen met de achterkant tegen sportvelden aanliggen, maar als je nieuwe woningen met de voorkant naar die velden bouwt en er een veilig groen fietspad langs legt, draag je niet alleen bij aan het vergroenen van de stad, maar ook aan de sociale veiligheid.”

Geen blauwdruk dus, maar een wensbeeld. “Zo loopt de N3 als een barrière door dat plan heen.

We denken wel na over hoe we het fietspad met de overkant van die drukke weg kunnen verbinden, maar we weten nog niet concreet hoe we dat aan gaan pakken.” Overigens klinkt wens ook weer vrijblijvender dan het is. Het college is gecommiteerd, er is een coalitieakkoord, de gemeente gaat er echt voor: “We gaan niet meer uit van aparte groenvlekken, maar we gaan uit van een groenblauw netwerk door de hele stad,” aldus Roelf. De aansluiting op het zoetwatergetij is daar onderdeel van (zie ook het artikel over Vlijweide op pagina 18). Net als de Dordwijkzone. Mooi meegenomen dat de Rijksoverheid een miljoen euro bijdraagt aan investeringen in die groene long van de stad.

De Dordwijkzone krijgt nog meer de functie van natuurlijke klimaatbuffer. Uit die subsidie spreekt vertrouwen voor de ambities van de gemeente.

6 GROENBLAUW DORDRECHT

Vliegwiel Maar die bijdrage is pas het begin. De bedoeling is dat het als een soort vliegwiel gaat werken, waardoor steeds meer mooie initiatieven ontstaan.

Ook hier geldt: de gemeente kan het niet alleen.

Een deel van het geld van het rijk gaat ook naar Woonbron, die nieuwe woningen bouwt in de Vogelbuurt. Zij gaan daar groene gevels voor aanleggen.

Gezonde leefomgeving Een relatief nieuw thema binnen de gemeente is de gezonde leefomgeving. Als je mooie groene beweegroutes door de stad maakt, stimuleer je mensen om te bewegen en ook nog eens in het groen. Dat levert veel op. Roelf: “We willen voor iedere 10 nieuwe inwoners in Dordrecht 1 extra boom planten. Dat betekent dat we 2.000 bomen gaan planten. We weten nog niet precies waar die bomen allemaal komen, maar we hebben de concrete opdracht om daar plekken voor te zoeken.

Bomen nemen water op, zijn goed tegen hittestress en ze zijn goed voor de biodiversiteit. We hebben ze dus echt nodig in de stad en dat moeten we goed uitleggen, want niet iedereen vindt meer bomen in de stad alleen maar leuk. Maar alles is verbonden: we hebben bijen nodig om eten te kunnen produceren. Die bomen zijn onderdeel van die keten. Het is mooi dat we nu ook in de visie van de stad kiezen voor verbinding. Het verbinden van de groene zones en de blauwe aderen, waarbij we de oude dijken van de stad als uitgangspunt gebruiken.

Zo komen cultuur en natuur samen.”

VISIEKAART Het concept van de kaart met het groenblauwe netwerk, dat de stad gezond en aantrekkelijk moet houden.

Beeldmateriaal: de Urbanisten en Gemeente Dordrecht

7 GROENBLAUW DORDRECHT

Winkelcentrum Bieshof groener en klimaatrobuuster Het Van Eesterenplein is toe aan onderhoud.

Een mooi moment voor een nieuw ontwerp dat beter in de omgeving past én dat bestand is tegen het veranderende klimaat.

8 GROENBLAUW DORDRECHT

“Het is tijd voor groot onderhoud aan de openbare ruimte rondom het winkelcentrum Bieshof. Een mooie kans voor een metamorfose. Bureau B+B heeft ontwerpen gemaakt die beter passen in de omgeving. We willen het groen en het water allemaal meer op elkaar aan laten sluiten en zorgen dat we beter bestand zijn tegen meer hitte en meer regen.”

Integraal aan de slag met wijken

Annet ter Huurne van gemeente Dordrecht leidt het project in goede banen en betrekt alle partijen bij het proces. “Wij hebben het eerste ontwerp in verschillende sessies voorgelegd aan de winkeliers, bewoners en de bezoekers van het winkelcentrum.

We hebben hun feedback meegenomen en kwamen vorig jaar juli terug met een voorlopig ontwerp.”

Bankjes “Natuurlijk kun je niet aan alle wensen voldoen.

Veel ouderen wilden bijvoorbeeld graag bankjes, maar anderen waren bang dat dat hangjongeren aan zou trekken. Het beste idee waren bankjes die ‘s nachts in de grond zouden verdwijnen, maar de meeste mensen begrijpen wel dat dat financieel niet realistisch is. We hebben besloten dat die bankjes er wel komen. Je moet hangjongeren ook niet te veel macht geven. Als dat een probleem wordt, moeten we dat anders oplossen. Als je de keuzes uitlegt, is nog niet iedereen het met je eens, maar ontstaat er vaak wel begrip.”

Steeds groener “Sommige bewoners waren bang dat de bomen het uitzicht uit de appartementen zouden beperken, maar als je dan kan laten zien dat ze helemaal niet zo hoog worden of juist heel transparant zijn, is het goed. Die bomen zijn belangrijk tegen de hitte en goed voor de biodiversiteit en de gezondheid.

Net als het andere groen dat we hopelijk aan gaan leggen. Dordrecht wordt steeds groener. We moeten nog wel kijken naar het financiële plaatje.

Onderhoud van groen kost immers geld. Maar er is dan weer minder straatonderhoud nodig. En we kijken uiteraard ook naar de voordelen ervan, die niet meteen in geld uit te drukken zijn. Ook zorgen we voor slimme afwatering. Als het regent, stroomt het water naar de perkjes. En bij echt hevige regenbuien, die we steeds vaker krijgen, stroomt het naar de waterkolken die we aanleggen op het plein.”

Veranderingen “Het winkelcentrum ziet er in 2021 heel anders uit.

Als het goed is, wordt het er aangenaam toeven.

En voor de winkeliers verandert er niet zo veel.

De grootste verandering voor de bezoekers is dat er minder plek komt voor auto’s op het voorplein.

Het is zonde de entree van het winkelcentrum als parkeerplaats te gebruiken. Uiteraard kunnen mensen hun auto’s wel iets verderop kwijt. We gaan ervan uit dat de voordelen van het nieuwe plein ruimschootst opwegen tegen dat ongemak.”

Een van de voorstellen voor vernieuwing van het plein. © BUREAU B+B STEDEBOUW EN LANDSCHAPSARCHITECTUUR

9 GROENBLAUW DORDRECHT

11

MINDER RUZIE EN MEER LO GROENBLAUWE SCHOOLP

Kinderen van De School Mühring genieten in de natuurlijke hoek van het schoolplein.

10 GROENBLAUW DORDRECHT

OL OP PLEINEN

Stimuleren en faciliteren

Het ene onderzoek laat nog mooiere resultaten zien dan het andere. Spelen in het groen is goed voor de gezondheid en creativiteit. Kinderen maken zelfs minder ruzie op een groen schoolplein.

Combineer die positieve uitkomsten met de bijdrage die groene pleinen kunnen leveren aan een klimaatbestendiger Dordrecht en je hoeft niet meer uit te leggen waarom de gemeente scholen stimuleert en helpt bij het vergroenen van hun schoolpleinen.

2030 alle pleinen groenblauw “Het streven is dat in 2030 alle ongeveer zestig schoolpleinen van de basisscholen in Dordrecht natuurlijke schoolpleinen zijn,” vertelt Annemarie Lammers, senior adviseur Gezonde Leefomgeving en Duurzaamheidseducatie. “Wij gaan daarbij helpen, maar we hopen dat de scholen ook zelf gemotiveerd zijn hiermee aan de slag te gaan.”

Het mooiste schoolplein van Zuid-Holland De Fontein, Albatros en SDK Kinderopvang zijn zich bewust van de meerwaarde van een groen plein en zijn al bezig met het maken van plannen. Timon Fieggen van De Fontein laat weten dat de drie organisaties een mooie ambitie delen: “Samen willen we het mooiste schoolplein van Dordrecht realiseren.

Misschien zelfs van Zuid-Holland.”

De noodzaak tot onderhoud en nieuwe directeuren die graag samen willen werken, zorgden ervoor dat dit plan op tafel kwam. “Het past in onze visie een toekomstbestendige school te zijn, met oog voor duurzaamheid. We hebben zonnepanelen op het dak liggen en om de afvalberg te verminderen heeft ieder kind een Dopper gekregen. We willen onze kinderen graag leren zorg te dragen voor de natuur.

Daar past een groen schoolplein bij. Naast het plein komt ook nog eens een Tiny Forest. Leerlingen gaan dan als echte Tiny Forest Rangers zorgen voor het onderhoud.”

‘Schapenkoppen’ verdienen Ook nu zijn de kinderen al gewend om hun steentje bij te dragen. Zo kunnen ze ‘schapenkoppen’ verdienen met het schoonmaken van het plein. “Die muntjes zijn vijftig cent waard en zo kunnen de leerlingen meesparen voor het nieuwe schoolplein.”

Dat inwisselen van die schapenkoppen voor vijftig cent doet Duurzaamheidscentrum Weizigt, onder-deel van de gemeente. Zij verzorgen ook leskisten en materiaal om de kinderen met groen en water

11 GROENBLAUW DORDRECHT

WATERPLEZIER Goed tegen wateroverlast, heerlijk bij warm weer en om eindeloos naar te kijken.

om te leren gaan. Maar zo’n plein aanleggen gaat uiteraard niet lukken met ‘schapenkoppen’ alleen.

Evenementen en subsidies Het schoolplein in Wielwijk was sowieso aan onderhoud toe. Het geld dat daarvoor was gereserveerd gaan ze nu besteden aan het vergroenen van het plein. “We proberen het geld op zoveel mogelijk verschillende manieren bij elkaar te krijgen. Denk aan een fancy fair en een sponsorloop. Ook om de leerlingen en ouders actief bij het proces te betrekken. Het plein wordt van ons allemaal. Maar we hopen ook gebruik te kunnen maken van subsidies van het Waterschap Hollandse Delta, de provincie, het Prins Bernard Cultuurfonds en de gemeente.

Voor de subsidie van het waterschap is het nodig een waterelement toe te voegen. Dat is ook zeker een wens van ons. De straatnamen hier in de buurt hebben allemaal namen van beroemde kapiteins uit onze geschiedenis. Dordrecht heeft natuurlijk sowieso een intensieve relatie met water. Het is mooi dat aan de kinderen mee te kunnen geven.”

Groenblauw Een waterelement is geen eis voor de subsidie van

12 GROENBLAUW DORDRECHT

de gemeente. “Een groenblauw schoolplein is een plein met meer beplanting en natuurelementen en minder tegels. Hierdoor is het regenbestendig, vergroot het de biodiversiteit en draagt het bij aan het fysieke en mentale welbevinden van de leerlingen,” heeft Annemarie op laten nemen in het voorstel voor de subsidie. Zo levert het plein een bijdrage aan de drie hoofdpijlers van de opgave Groenblauwe Stad: klimaatadaptatie (wateropvang), biodiversiteit en een gezonde leefomgeving (hittestress tegengaan, fysiek en mentaal welbevinden bevorderen en groenbeleving).

Een goed plan Als gezegd zorgen pleinen met natuurlijke materialen voor vele voordelen. Wel is het belangrijk met een goed plan te komen. Reden voor de gemeente om de subsidie op te splitsen in twee delen. “Ja, we stellen geld beschikbaar voor de uitvoering, maar ook geld voor het ontwerp. Als daar niet goed over nagedacht wordt, loop je het risico dat een plein na twee jaar weer dicht getegeld wordt, omdat het groene plein bijvoorbeeld niet voldoende bestand bleek tegen kinderosie, zoals we de slijtage door intensief gebruik noemen. Gras op een groen school-

SPELEN IN HET GROEN Een schoolplein als dit nodigt uit tot spelen en over de natuur leren.

plein is in de meeste gevallen om die reden niet geschikt en qua planten en bomen moet je weten welke het goed zullen doen op jouw schoolplein.

Om zeker te weten dat het geld goed wordt besteed, stellen we dus ook de eis dat een plein minstens vijf jaar in stand blijft. Daarom vragen we om een beheerplan.”

Annemarie, die biologie heeft gestudeerd en haar afstudeeronderzoek deed naar schoolnatuurtuinen, realiseert zich dat scholen het met de bijdrage van de gemeente alleen niet redden. “We willen zoveel mogelijk scholen een duwtje in de rug geven. We stellen per plein afhankelijk van de grootte van het plein en het aantal bomen dat wordt toegevoegd maximaal € 15.000,- beschikbaar voor de uitvoering.

Daar kun je geen volledig nieuw plein van aanleggen, maar met een eigen bijdrage en andere subsidiepotjes kun je een heel eind komen. En als je de kinderen en ouders betrekt bij het proces, maak je het plein van iedereen,” meent ook Annemarie.

Zij spreekt uit ervaring, want ze is zelf als vrijwilliger betrokken bij de vergroening van het schoolplein van de school waar haar dochters naartoe gaan in Teteringen. “Dat mes snijdt aan twee kanten, omdat

WILGENHUT Niet duur, eenvoudig in onderhoud en kinderen zijn er dol op: spelen in een wilgenhut of wilgentunnel.

De foto’s en voorbeelden op deze pagina zijn afkomstig van www.bureauris.nl.

ik daar leer hoe zoiets in de praktijk werkt. Ik zie dat het geduld vereist. En dat een schooldirecteur heel veel te doen heeft. Maar juist daarom is het goed gebruik te maken van de kennis van experts, die op veel scholen ongetwijfeld te vinden zijn onder de ouders. De een heeft een vader die hovenier is, de andere een moeder die bioloog is en zich toevallig bezighoudt met groenblauwe pleinen en die veel weet van subsidietrajecten. Het kost de nodige tijd en inspanning, maar volgens mij is het resultaat meer dan de moeite waard. Iedereen heeft baat bij een groenere, natuurlijkere omgeving. Mijn dochters kunnen niet wachten tot ze in het groen mogen spelen op school.”

13 GROENBLAUW DORDRECHT

VOGELBUURT GAAT OP DE SCHOP

“IK DENK DAT WE ALLEM Integraal aan de slag met wijken

“We willen een groenere wijk, waar we beter mee omgaan. Als het met bakken uit de lucht komt vallen, willen we niet dat onze wijk onder water staat. En in de zomer is het hier nu niet te harden met al dat asfalt en beton en al die auto’s.” Aan het woord is buurtwerker Ifor Schrauwen van het Vogelnest.

“Dat moet anders. Ik ben positief gestemd. Vijf jaar geleden was je een schreeuwende hippie als je een boom wilde, nu is woningbouwcorporatie Woonbron hier 120 nieuwe huizen aan het bouwen met groen voor de deur, een heg en een boom. En dat is contractueel vastgelegd. Nieuwe bewoners mogen die niet weghalen. Het zou interessant kunnen zijn om te bekijken of dat ook bij bestaande huurders kan.”

“Samen met de buurt zaaien en oogsten we.”

Het goede voorbeeld Toch gaat het Ifor niet snel genoeg. “Dat groen goed is tegen hitte, is bij bewoners nog geen algemene kennis. Het werkt dus het beste als we goede voorbeelden kunnen laten zien.” Ook daarom is Ifor zo blij met het besluit van Woonbron. Maar het Vogelnest geeft zelf ook graag het goede voorbeeld. Bijvoorbeeld met moestuintjes bij de bomen. “De gemeente heeft participatiegroen.

Dat betekent dat je als burger of organisatie een voorstel mag doen om zelf iets met het groen te doen. Nou stonden de boomspiegels hier op het Vogelplein vol prikkelbosjes. Dat is kwalitatief laag groen. Het kost het bedrijf dat het groen onderhoudt voor de gemeente een bepaald bedrag per jaar om dat te onderhouden. Wij hebben gezegd: geef dat bedrag dan aan ons en trek die

14 GROENBLAUW DORDRECHT

boomspiegel leeg. Wij maken dan een zaaiplan voor een moestuin. De ondernemers in de buurt steunen het initiatief. Ze leveren, als nodig, spullen.

En samen met de buurtbewoners zaaien en oogsten we groente, waar we vervolgens bijvoorbeeld soep van maken voor tijdens de burendag, groendag of de kerstmarkt. Het plein trekt zo niet alleen meer mensen, maar ook meer vogels. Die moesten niets hebben van die prikkelbosjes. Dat is natuurlijk wel opletten geblazen met onze groenten, maar op een Vogelplein is het toch leuk als er echt vogels te zien zijn.”

Ifor en zijn collega’s zouden, in het kader van de goede voorbeelden, ook graag zien dat een deel van het plein wordt omgetoverd tot grasveld. “Dan wordt het plein veel groener en kan de gemeente laten zien wat zij doet. Dat maakt het makkelijker om aan buurtbewoners te vragen hun steentje bij te dragen.

Maar als je zoiets wil, krijg je met veel verschillende afdelingen te maken en dan heb je een lange adem nodig. Dat is niet handig in een omgeving waar veel mensen al argwanend zijn tegenover de overheid.

Mensen willen resultaat zien.”

Onderhoudsarme tuin Een mooi voorbeeld daarvan is wel het plan dat het Vogelnest heeft ingediend met Operatie Steenbreek.

“We willen samen met de gemeente en het Wellantcollege gratis tuinen aanleggen waar je maar tien uur per jaar werk aan hebt. Wij zorgen, samen met de gemeente, voor de grond en de planten. En de komende vijf jaar komen wij met je snoeien. Je moet dan wel thuis zijn. Het is wel de bedoeling dat we het samen doen. En dan komt er een mooi bord in de tuin waarop staat wat we hebben gedaan en hoe anderen dit ook kunnen doen.”

Hou het simpel Groen is natuurlijk niet enkel goed tegen de hitte,

MAAL HETZELFDE WILLEN ” maar Ifor is van mening dat je er niet te veel bij moet halen. “Er wordt vooral geklaagd over de hitte. Speel daarop in. En bij voorkeur op een moment dat het speelt, niet als het nat en koud is buiten. Natuurlijk is het mooi meegenomen als de grote plassen die je nu op straat ziet staan, daarmee ook verdwijnen.

Maar dat komt dan vanzelf.”

Mogelijkheden onderzoeken Dit jaar liggen de straten in de Vogelbuurt open, maar de gemeente kan pas in 2021 aan de slag met de vergroening van de wijk. De grond moet namelijk inklinken en pas dan gaat de inrichting mogelijk op de schop. Tegelijkertijd is er voor de gemeente ook niet heel veel ruimte om te vergroenen. De stoep is smal, dan is er een parkeerstrook en een smalle rijbaan. Parkeerplaatsen offeren aan groen is vaak geen populaire maatregel. Kees Pieter de Boon, projectleider van de gemeente, vertelt dat er nu onderzocht wordt wat de mogelijkheden zijn: “We begrijpen heel goed dat het voor veel mensen als een opgave voelt om iets te moeten met hun eigen tuin. Daarom zijn we zo blij met de initiatieven van het Vogelnest. Als mensen zien dat hun buurt mooier wordt en het aangenamer is tijdens warme dagen, die we steeds vaker zullen krijgen, gaan hopelijk steeds meer mensen meedoen. We kunnen het niet zonder hen.”

Ifor en Kees Pieter hopen allebei dat de Vogelbuurt over tien jaar een stuk groener zal zijn. Kees Pieter: “Maar een park zal het nooit worden. De Vogelbuurt ligt echter tegen de Dordwijkzone aan, wat de groene ader van de stad wordt. Het is goed aan mensen mee te geven dat vlak achter hun huis een mooie zone ligt waar ze gebruik van kunnen maken.

Hopelijk kunnen we de toegang daarnaar toe de komende jaren verbeteren.”

MOESTUINTJE Op het Vogelplein zijn de boomspiegels omgetoverd tot moestuintjes.

PLANT EEN BOOM Wethouder Marco Stam plant samen met een bewoner een door Het Vogelnest gedoneerde perenboom.

15 GROENBLAUW DORDRECHT

Onderhoud als gouden moment Integraal aan de slag met wijken

Schetsontwerp Herinrichting Vest thv hsnr 163-207

Plangrens

Langsparkeren voor vergunninghouders

Fietsparkeren

Meer ruimte voor bestaande bomen

Terras aan het water

Kortparkeren voor bezoekers winkels en bedrijven

Fietsparkeren

Plangrens

Terras voor ijssalon

Zitelementen

16 GROENBLAUW DORDRECHT

30-km zone

Natuurvriendelijke oever

Hoogteverschil opvangen met zitrand

Moet het riool vervangen of is er onderhoud nodig aan de weg? Zodra er een straat opengaat in Dordrecht, bekijkt de gemeente hoe dat moment gebruikt kan worden om de stad te vergroenen. Meekoppelen, noemen we dat.

“Zo blijven klimaatadaptatiemaatregelen betaalbaar,” zegt Paul van Esch, opdrachtgever van riool- en wegonderhoud binnen de gemeente.

“Een mooi voorbeeld daarvan is De Vest. In het kader van het 800-jarig bestaan van onze stad hebben we de hele binnenstad weer met klinkers bestraat om deze straten in de oude glorie te herstellen.

Bijkomend voordeel is natuurlijk dat een straat met klinkers meer water doorlaat dan asfalt,” aldus Paul, die intensief betrokken is bij de groenblauwe projecten van de stad. “Bij de Vest wordt het laatste stukje asfalt vervangen door klinkers, maar ook door meer groen. Zo krijgen de platanen die er al staan meer ruimte, maar komt er ook kleurrijke beplanting, die de straat aantrekkelijker maakt voor mens en dier. Goed dus voor aanpassingen aan de klimaatverandering, voor de biodiversiteit en in onze ogen ook goed voor de stad. Niet alle ondernemers staan te juichen, omdat het betekent dat er een aantal parkeerplaatsen verdwijnt. Ondernemers zijn bang dat ze dat klandizie kost, maar het wordt goed toeven daar aan het water. Dat trekt hopelijk juist meer mensen. En we hebben parkeerplekken gehandhaafd voor invaliden en elektrisch laden en meer stallingsplaatsen voor fietsen gemaakt. Ik hoop dat als de plannen uitgevoerd zijn en mensen zien hoe mooi het is geworden, dat iedereen enthousiast zal zijn.”

Inwoners die deel hebben genomen aan het Inwonerspanel van de GGD over de Omgevingsvisie hebben duidelijk een voorkeur voor de fiets als vervoersmiddel. Het panel is geen perfecte afspiegeling van de bevolking van Dordrecht, maar de resultaten geven wel een goede indicatie.

Willem Dreeshof “Een ander goed voorbeeld van onze aanpak is het Willem Dreeshof. Het gaat om een hofje waar de bestrating moest worden opgehoogd. We hebben er een regenwaterriool gelegd en de groenperken verbeterd met onder die perken infiltratiekoffers.

Dankzij de kolkjes in de bestrating stroomt het water bij hevige regen daarnaartoe.”

Meekoppelen “Deze structurele aanpak van het meenemen van klimaatadaptatiemaatregelen bij onderhoud vraagt natuurlijk de nodige tijd. Je wilt immers niet dat de hele stad op hetzelfde moment open komt te liggen.

En bovendien is niet overal onderhoud nodig. Maar het zorgt ervoor dat de maatregelen betaalbaar blijven. En we liggen goed op koers,” aldus Paul.

17 GROENBLAUW DORDRECHT

Zoetwatergetij in de stad Wonen in een uniek gebied vlakbij het centrum omringd door groen en water. De natuur beleven in de stad. Dat kan op termijn in de nieuwe Vlijweide.

Van ambitie naar kaders Niet alleen in de Biesbosch zijn de kenmerken van het zoetwatergetij zichtbaar, ook in de stad Dordrecht is er sprake van getijden. Door de kenmerken daarvan te versterken, trekken we de Biesbosch steeds meer de stad in. En dat is precies de bedoeling in Vlijweide, een nieuwbouwwijk tussen de Vogelbuurt en het Wantijpark in.

Zeldzaam gebied “Onderzoek van Witteveen en Bos en Ecoshape hebben die typerende kenmerken duidelijk voor ons in beeld gebracht,” vertelt Mojgan Irvani, projectleider van de gemeente Dordrecht. “Dat zoetwatergetijde van de Biesbosch is uniek. Het is zelfs zeldzaam in heel Europa. Planten die goed gedijen in een zoetwatergebied waar het water stijgt en zakt, zijn bijvoorbeeld de spindotter en het zomerklokje. Maar ook de ijsvogel voelt zich erg thuis in deze omgeving. Dat willen we koesteren.”

Gezonde leefomgeving en biodiversiteit Mojgan geeft aan dat dat betekent dat de gemeente eisen gaat stellen aan wat er gebouwd mag worden. “Die unieke kenmerken moeten versterkt worden. Het wordt een wijk die bestand is tegen de veranderingen van het klimaat, met aandacht voor een gezonde leefomgeving en biodiversiteit. De gemeente zorgt daarvoor in de openbare ruimte, maar de projectontwikkelaar die de aanbesteding zal winnen, zal moeten aantonen dat zijn bedrijf kan voldoen aan de eisen. Mogelijk kost het meer om rekening te houden met de unieke kenmerken van deze omgeving, maar je kunt bij dit soort projecten niet alleen maar kijken naar economische waarden.

We wegen steeds vaker ook zaken als gezonde leefomgeving mee in het totaalplaatje.”

18 GROENBLAUW DORDRECHT

Geen gevaarlijke situaties Het klinkt prachtig, een groene, waterrijke wijk midden in de stad. Toch werden er door omwonenden ook zorgen geuit. Mojgan: “Om de stroming van het getij ruimte te geven, is het nodig om te baggeren en moet er een balk weggehaald worden, die voor privacy zorgde, omdat die balk bootjes tegenhield.

Bewoners zijn bezorgd dat hun kinderen de rivier in zouden spoelen als we die balk weg zouden halen.

We nemen dat soort zorgen uiteraard heel serieus.

Er mogen geen gevaarlijke situaties ontstaan door de veranderingen. Dus dat hebben we goed laten uitzoeken en het viel gelukkig allemaal nogal mee.

We hebben de opgehaalde informatie gedeeld met alle betrokkenen, zoals de watersportverenigingen.

Overigens is het een verboden-te-zwemmen-gebied.

Dus zwemmen mag er toch al niet. Maar het moet natuurlijk ook niet gevaarlijk zijn voor de recreanten op het water.”

Het gaat om vijftig tot zeventig woningen. De mensen die daar gaan wonen, gaan echt ervaren dat ze in een zoetwatergetijde wonen. “Dat is het allerbelangrijkste. Maar hoé de ontwikkelaar dat verder gaat doen, daarin laten we ons graag verrassen.”

Unieke kans Dordrecht heeft de opgave om te groeien. In dit project is er ruimte voor woningen én groen. De plek behoudt haar ontmoetingsfunctie, zodat (buurt-) bewoners en recreanten allemaal meeprofiteren.

GROENBLAUW Genieten van water en groen vlakbij huis

Wat we willen in Vlijweide * tussen de vijftig en zeventig duurdere woningen * creëren van een zoetwatergetijdengebied * maken van natuurvriendelijke oever met verschillende zones tussen altijd nat en droog in * maken van een geschikte omgeving voor zoetwatergetijde planten- en diersoorten * minimaal 40% van de oever blijft openbaar toegankelijk * goed aansluiten op omliggende woonbuurten * maken van een goede verkeersstructuur, met name voor voetgangers en fietsers * behouden van bomen van de bomenlijst * behoud van kerk * rekening houden met de verplaatste scouting (naar plek aan jachthaven en Baden Powelllaan) * rekening houden met geluid van jachthaven, kerk, scouting en verkeer.

VOGELVLUCHT Het Noordendijkgebied, omgedoopt in Vlijweide.

19 GROENBLAUW DORDRECHT

Wij maken Dordt groen Stimuleren en faciliteren

20 GROENBLAUW DORDRECHT

‘Wij maken Dordt groen’ is de naam van de campagne waarmee de gemeente inwoners, scholen en bedrijven wil stimuleren tuinen en daken te vergroenen. Op de website groenblauwdordrecht.nl zijn allerlei tips te vinden om daarmee aan de slag te gaan. Maar de gemeente doet meer.

Duurzaamheidscentrum Weizigt is onderdeel van de gemeente.

Het is een groene oase in de stad. Eva Baars vertelt dat bezoekers bij Weizigt inspiratie op kunnen doen voor hun eigen tuin. “Er is onder meer een geveltuin te bewonderen en een sedumdak. Het is onze bedoeling een route over ons terrein te maken, die mensen in aanraking laat komen met alle mogelijkheden voor de eigen tuin. Mensen komen hier om uiteenlopende redenen. Sommigen willen gewoon knuffelen met de konijnen van de Stadsboerderij, anderen komen om te wandelen door de tuin. We willen op een heel laagdrempelige manier mensen inspireren zelf met groen aan de slag te gaan.”

Maar ook voor mensen en kinderen die actief iets willen leren over water en groen is Weizigt the place to be. “We geven lessen op ons eigen terrein. Maar scholen kunnen ook een leskist aanvragen om zo op hun eigen school een les te verzorgen. De lessen bij Weizigt zijn gericht op beleving. Bij de les ‘Waterproef’ beoordelen de leerlingen zelf de kwaliteit van het water door te onderzoeken welke waterdiertjes in het water leven. Het is altijd leuker om zelf het resultaat te zien dan er over te horen.”

Steenbreek Leanne Stange heeft ook een heerlijke werkplek in Weizigt, lekker tussen het groen. Ook zij is onderdeel van het opgaveteam Groenblauwe Stad van de gemeente Dordrecht. Ze gaat regelmatig de wijken in. “Een van de projecten waar we aan werken is Operatie Steenbreek. We zijn zes keer verschillende wijken ingegaan met een kraampje, waar mensen een tegel in konden leveren in ruil voor een plantje. Als ze een foto van hun tuin meenamen, kregen ze bovendien tips of een tuinschets van een tuinontwerper om direct uit te kunnen voeren. Het is de bedoeling dat we iedere wijk in ieder geval een keer bezoeken.” Hoewel Leanne altijd genoeg aanspraak heeft tijdens die dagen, is het wel iets dat voor haar gevoel nog moet groeien. “Het aantal tegels dat ingeleverd wordt, is nog vrij beperkt. Maar we weten van andere gemeenten dat het werkt. Het moet meer bekendheid krijgen en hopelijk gaan mensen elkaar ook stimuleren. Uiteraard denken we goed

21 GROENBLAUW DORDRECHT

Tegel eruit, plant erin Je tuin vergroenen is minder ingewikkeld dan mensen soms denken. Met de actie ‘Tegel eruit, plant erin’ en de klimaaregelborden stimuleert de gemeente mensen te kiezen voor een mooie, groene tuin.

na over welke planten we meegeven. We zitten in Dordrecht namelijk op kleigrond, daar blijft het water langer staan dan op zandgronden. Je moet dan zorgen voor goede grond en een ruim plantgat om planten in te zetten. Het is beter om planten in de tuin te zetten, dan er tegels in te leggen. Steen houdt veel warmte vast. En planten zijn beter voor de gezondheid en biodiversiteit.” De maatregelen die mensen zelf kunnen nemen, zijn onder meer te vinden op groenblauwdordrecht.nl, maar ook op de klimaatregelborden waar Leanne mee op pad gaat.

Daar hangen kaartjes aan met allemaal verschillende mogelijkheden, van regenwateropslag tot groene zonwering. “De boodschap die we mensen mee willen geven, is dat iedere stap die ze zetten een stap in de goede richting is.”

Tuinhulp Leanne is ook in gesprek met partners in de wijk.

“We willen graag aansluiten bij dingen die al bestaan. Er zijn groenmarkten en wijkterrassen.

Daar willen we bewoners ontmoeten en inspireren.

Ook zijn we in overleg met organisaties die tuinhulp aanbieden aan mensen die een tuin hebben, maar

22 GROENBLAUW DORDRECHT

die die niet goed zelf kunnen onderhouden. Hoe kunnen we zo’n tuin groen maken of houden, terwijl het onderhoud behapbaar blijft? Er zijn een stuk of tien organisaties die dat soort hulp bieden. Hoe kunnen zij elkaar versterken en hoe kunnen wij hen ondersteunen? Dat zijn we aan het inventariseren.”

Nieuwbouw Leanne bekijkt daarnaast ook de mogelijkheden van aansluiten bij nieuwbouwprojecten. “Juist bij nieuwbouw zie je veel vertegeling. Als mensen een nieuw huis kopen, leggen ze vaak meteen tegels neer. Ze hebben een druk leven en zien op tegen het onderhoud van de tuin. Daarom is het zo belangrijk dat we laten zien dat een groene tuin niet arbeidsintensief hoeft te zijn. We willen projectontwikkelaars meenemen in onze ideeën en misschien ook makelaars. Als zij een mooie brochure zouden hebben met voorbeeldtuinen, gaan vast meer mensen vergroenen.”

Groen adopteren Inwoners die graag zien dat de stad groener wordt, kunnen nog meer doen dan alleen hun eigen

Adoptiegroen De Oranjelaan is een stukje mooier en groener geworden, dankzij Jitske van de Kamp en haar buren, die samen een stukje grond adopteerden van de gemeente.

tuin of balkon vergroenen. Zo stoorde Jitske van de Kamp zich aan een braakliggend stuk grond vlakbij hun nieuwe huis aan de Oranjelaan. “Het was gewoon een berg zand, waar hondenpoep lag en soms stukken kapot glas. Het leek ons leuk als daar een speelplek of een moestuintje zou komen.” Zo ontstond het idee om die plek van de gemeente te adopteren. Het duurde wel even voor Jitske de juiste persoon getraceerd had bij de gemeente, maar toen ze eenmaal contact had, ging het vrij vlot. “Vervolgens moesten we er zelf nog wel de nodige tijd insteken, want er moest een plan gemaakt worden en een offerte daarvoor.

Een buurvrouw, die eerder al een stuk groen had geadopteerd, heeft geholpen met de keuze van de planten. Maar hoe weet je nu hoeveel plantjes je nodig hebt voor zo’n stukje grond? Samen met iemand van Weizigt hebben we het plan opgesteld.

Zij kon ook adviseren over welke planten het goed zouden doen en diertjes aan zouden trekken. Er staan grote bomen hier, dus je hebt planten nodig die goed tegen schaduw kunnen. En het leek ons een mooi idee als de tuin ook goed zou zijn voor bijen, vlinders en andere diertjes. Wij hebben de

afspraak kunnen maken dat de gemeente de planten zou leveren en dat de buurt voor het onderhoud zorgt.” Om het voor elkaar te krijgen, had Jitske dus ook de goedkeuring en inzet van de buren nodig. Dat bleek gelukkig niet zo’n probleem. “Als we in de tuin bezig zijn, krijgen we altijd zulke leuke reacties van voorbijgangers. Iedereen vindt het leuk.” Het is ook een leerproces, want de net aangelegde moestuin bleek niet helemaal bestand tegen enthousiast spelende kinderen. “Nu hebben we het deel waar de eetbare planten staan afgeschermd met een struik. En er is ruimte voor de kinderen. Zo ligt er een boomstam waar ze op kunnen spelen en zitten en er is een regenton, zodat ze met water kunnen spelen. Twee keer per jaar gaan we met wat buren in de heemtuin aan de slag. Dan snoeien we samen en halen onkruid weg. Dus de hoeveelheid tijd die we nu in de heemtuin hoeven te stoppen valt mee en die tuinwerkdagen zijn bovendien nog gezellig ook.

Het heeft wel wat energie gekost, maar we hebben er een supermooie tuin van gemaakt waar de hele buurt plezier van heeft.”

23 GROENBLAUW DORDRECHT

De potentie van De Staart Wonen en werken op een van de mooiste plekken van Nederland, nee misschien wel op aarde. Dat is wat landschapsarchitect Adriaan Geuze van ontwerpbureau West 8 voor zich ziet als hij vertelt over De Staart van Dordrecht. Een plek die bovendien zeer geschikt zou kunnen zijn voor evacuatie in geval van een overstroming.

Waterveiligheid “Hoewel De Staart een buitendijks gebied is, ligt het hoog en droog, veilig boven zeeniveau. Met het grootste deel van Dordrecht is het anders gesteld, dat zijn diepe polders,” aldus Adriaan. “In Dordrecht is het bijzondere idee geboren om de herinnering aan de Sint-Elisabethsvloed in 1421 in te zetten bij een nieuwe strategie voor waterveiligheid, namelijk die van ‘safe havens’. Het Nederlandse watermanagement is gericht op het voorkomen van overstromingen. Daarom hebben we ongekend sterke dijken. Maar die sluiten het risico niet volledig uit. Dus kun je als secundaire strategie kiezen voor veilige, hoge en snel toegankelijke plekken voor evacuaties. Zo’n plek zou De Staart kunnen zijn.”

“Vanuit die visie nadenken over de inrichting van deze unieke locatie is het uitgangspunt van

24 GROENBLAUW DORDRECHT

het IABR-Atelier dat ik momenteel leid.” De Internationale Architectuur Biennale Rotterdam (IABR) werkt aan concrete casussen aan de hand van ontwerpend onderzoek. Thema’s die daarbij centraal staan zijn duurzaamheid, een hoge dichtheid van wonen, biodiversiteit en energiewinning. Adriaan: “Ik ben een geboren Dordtenaar en ik vind het een eer om dit atelier te mogen organiseren.”

Bouwen met een ziel “Er is een periode geweest waarin markante gebouwen, zoals het oude Postkantoor van Dordrecht, werden afgebroken. Dat is in deze tijd onvoorstelbaar. Wij onderzoeken de mogelijkheid om dit soort gebouwen te herinterpreteren en een plek te geven op De Staart. Door nieuwe iconen te creëren, krijgt het gebied een eigen gezicht en maak je iets waar mensen zich toe kunnen verhouden en door aange-

trokken voelen. Daarnaast zoeken we naar manieren om een divers leefmilieu te laten ontstaan. Daarbij kun je denken aan het bouwen in een gevarieerde stijl en met een grote mate van flexibiliteit, zodat je er op allerlei manieren kunt wonen en werken. De Staart leent zich hier perfect voor. Er is een waterbekken dat niet wordt gebruikt, havens die gedeeltelijk over zijn: daar is van alles mogelijk.”

Van voormalige gifbelt naar droomlocatie Half industriegebied, half woonwijk, waarvan een deel gebouwd is op een voormalige gifbelt, grenzend aan De Merwelanden, een van de mooiste natuurgebieden in Nederland. De Staart zorgt voor uitdagingen, maar biedt ook enorm veel mogelijkheden.

Adriaan ziet een getijdenpark en een waterstad voor zich met oevers en kades, misschien gedeeltelijk zelfs een drijvende stad. Wonen op en aan het water is immers enorm populair. Dordtse architecten zijn samen met de TU Delft en de TU Eindhoven de mogelijkheden daarvoor aan het onderzoeken.

“Dat onderzoek bestaat uit speculaties op de werkelijkheid, waarbij we voer voor het debat met stedenbouwers en het publiek leveren,” zegt Adriaan. “Er wonen al veel mensen op De Staart.

Het is duidelijk niét de bedoeling dat zij plaats moeten maken voor iets nieuws. Het is belangrijk te inventariseren wat zij willen, welke aspecten zij waarderen en welke kansen ze zien.”

Schuillocatie “Daarbij kijken we nadrukkelijk naar de mogelijkheid woningbouw te combineren met De Staart als schuillocatie, waar de inwoners van Dordrecht naartoe kunnen in geval van overstroming. Een belangrijke voorwaarde voor beide functies is het verbeteren van de infrastructuur. De Staart is een geïsoleerd gebied en is nu niet voldoende bereikbaar.”

Uniek zoetwatergetij Het gaat om een uniek gebied, benadrukt Adriaan nogmaals. “Het specifieke zoetwatergetij biedt grote kansen. Op de kop van het eiland, bij de Stadswerven, wordt daar momenteel al op ingespeeld. Ik ben er trots op dat het IABR-Atelier voor deze bijzondere plek voorstellen mag maken. En als De Staart in de toekomst daadwerlijk een evacuatiegebied wordt, met alle protocollen en plannen die daarbij horen, krijgt Dordrecht een nationale voorbeeldfunctie.”

25 GROENBLAUW DORDRECHT

Een natuurspeeltuin in het Sterrenburgpark Hoe maak je van de nood een deugd? Door een natuurspeeltuin te maken in een park waar de bomen regelmatig met de voeten in het water stonden.

Bertus van der Vegt, adviseur openbare ruimte, gaat bijna met pensioen, maar hij kan terugkijken op een prachtige carrière bij de gemeente. Het project in het Sterrenburgpark is een van de vele projecten waar hij trots op mag zijn.

Geen technische oplossing “We wisten dat er sprake was van wateroverlast in het Sterrenburgpark en dat kún je natuurlijk technisch oplossen. Maar wat als we er nu eens een natuurlijke speelplek van zouden maken?

Daar hebben veel meer mensen profijt van.”

Dat betekende dat de gemeente het samen met betrokken partijen wilde gaan doen. Bertus kreeg, samen met collega Peter van der Linden, de rol van coach en zij enthousiasmeerden sportverenigingen, scholen en omwonenden. “Samen met hen organiseerden we van alles, zoals wandelingen door het park, en we bespraken hoe je een plan kunt maken. Zo ontstond in de loop van de tijd de schets voor een natuurspeeltuin.”

Financiering Idealiter waren er ook externe partijen geweest die financieel bij wilden dragen, maar dat is helaas niet gelukt. “Het maatschappelijk draagvlak was groot, maar het proces rondom bijvoorbeeld de vergunningen duurde lang en dan raak je ook partijen kwijt. Bovendien is het nog steeds lastig financierders te vinden als de opbrengst niet in geld uit te drukken is. Misschien verandert dat op termijn als mensen de meerwaarde van dit soort projecten gaan zien. Daar heb je tools voor als de TEEB. Deze Economics of Ecosystems and Biodiversity-tool maakt inzichtelijk wat groen oplevert.”

26 GROENBLAUW DORDRECHT

Groot succes In juli 2019 waren de openingsfestiviteiten, waar iedereen laaiend enthousiast over was. “Het is zo mooi geworden en het is van iedereen. Het wordt nog leuker nu het gebouwtje aan de rand van het park een buurtfunctie krijgt. Het was van de gemeente, maar we hebben het niet meer nodig. Het proces om te komen tot deze speelplek heeft geleid tot een burgerinitiatief van een aantal betrokken bewoners en instellingen uit de wijk Sterrenburg onder de naam ‘De Tuin van Sterrenburg’. Het is hun bedoeling dat het echt een ontmoetingsplek voor de wijk wordt, met een toiletruimte en gelegenheid om te douchen als je in het park hebt gesport. Ook komt er horeca en wordt het de uitvalsbasis van De Tuin van Sterrenburg om mensen uit de buurt aan zich te binden om mee te helpen aan het onderhoud van het park en mensen in de buurt een helpende hand toe te steken. Bovendien krijgt eWheels er een plekje. Deze elektrische autootjes brengen inwoners waar ze maar willen. Het werkt als een soort vliegwiel. Als je mooie dingen gaat doen, sluiten mooie dingen aan.”

De gemeente steekt daarbij een helpende hand uit.

Voor de plannen van het gebouwtje is subsidie beschikbaar. “De gemeente betaalt veertig procent van het benodigde budget. De resterende zestig procent komt van de organisaties en de bewoners zelf.

Bewoners kunnen voor een klein bedrag per jaar lid van de buurtcoöperatie worden. Het park is een plek om trots op te zijn. Een plek om elkaar te ontmoeten en die alle bezoekers helpt mentaal en fysiek gezond te blijven. Dat is een streven waar we allemaal belang bij hebben.”

WATEROVERLAST Het Sterrenburgpak voor de aanleg van de natuurspeeltuin

Integraal aan de slag met wijken

Klimaatadaptatie Het Sterrenburgpark is nu bestand tegen een hevige regenbui. “Klimaatrobuust, zoals dat heet,” aldus Bertus. “Het is een van de projecten waar je kunt zien hoe mooi dat uit kan pakken. Het zijn langdurige trajecten, daarom zie je het nog niet op veel plekken in de stad. Maar we zijn op weg om klimaatadaptatie integraal toe te passen. In de huidige aanpak van ruimtelijke ontwikkeling zie je minder muren en gaan we met z’n allen op zoek naar de verbindingen.” Bertus gaat dus met een gerust hart met pensioen. Hoewel hij niet van plan is achter de geraniums te gaan zitten. Hij gaat liever naar buiten om te genieten van al het mooie groen.

Copernicusweg

Bestaande brug

Verbinding met sloot door duiker Knotwilgen Pomp Vuurplaats Zitten

Waterdiepte 20cm Riet

Knotwilgen

Waterdiepte 40cm

Brug

Open verbinding met sloot door grote duiker

Stapstenen

Knotwilgen

Picknicken

Klimboom pad verwijderen

Brug

Kabelbaan

Hut

Heuvel verhogen en vergroten Trap van boomstammen

Klimboom

Hut

Waterdiepte 10cm

Stapstenen Zitten nieuw pad

Zitten Visplek

Basketbalveld rondom heesters verwijderen Haag met nieuw hek

Nieuw heestervak Fietsenbeugels

Blaauwweg

Waterspeel/sport plek Sterrenburgpark

27 GROENBLAUW DORDRECHT

GROENBEHEER IN DORDRECHT

“WE MOETEN MET DE Van ambitie naar kaders

We hebben veel kennis over klimaatadaptatie, maar in de praktijk is het ook gewoon een leerproces, meent groenbeheerder Oege Oevering van de gemeente Dordrecht.

“Tijden veranderen en wij veranderen mee. Zo weten we inmiddels hoe belangrijk bomen zijn in de strijd tegen de hitte. Maar niet iedereen is daar blij mee. We halen de natuur de stad in, terwijl sommige mensen de natuur het liefst buiten de stad houden.

Geen blaadjes op straat en geen vogelpoep op je auto. Ik begrijp dat wel. Zelf vind ik de platanen in

“Een plan waarin we steeds meer rekening houden met de natuur” mijn straat mooi, maar ik ben ook minder blij met de vogelpoep op mijn auto. De oplossing is echter niet om de bomen te kappen, je kunt beter je auto ergens anders neerzetten of er een hoes overheen leggen.

Het is belangrijk dat we de mensen meenemen in de besluitvorming en uitleggen waarom het groen in de stad steeds belangrijker wordt.”

Natte voeten of juist droge grond Het gaat niet alleen om bomen. Bloemen en planten helpen ook tegen hitte en wateroverlast, en

28 GROENBLAUW DORDRECHT

bovendien vergroten ze de biodiversiteit. Oege: “Op sommige plekken in de stad hebben we hoogteverschillen aangelegd, waardoor overtollig water na een intense regenbui naar een groenvak loopt.

Daarmee ontlasten we het rioolsysteem. Maar weten welke planten goed tegen natte voeten kunnen, is soms een kwestie van uitproberen. Het is niet zo dat de planten die in de Biesbosch regelmatig met hun wortels in natte grond staan, in de stad ook kunnen overleven. Het is hier warmer en er is minder ruimte.”

“Dordrecht ligt op kleigrond. Dat betekent dat het soms behoorlijk lang duurt voor het water wegzakt.

De planten in een groenvak moeten dus sowieso tegen natte voeten kunnen. Een andere oplossing is zand aan de grond toevoegen. Zo zoek je naar oplossingen. Ik weet zeker dat we in dat proces tegen dingen aan gaan lopen, die we niet goed doen. Maar zo leer je. Dat geldt ook voor het feit dat we op sommige plaatsen juist planten nodig hebben, die goed tegen droogte kunnen. We krijgen steeds vaker hete en droge zomers en dan wil je zo min mogelijk sproeien. Water is in zo’n periode immers schaars.”

Voorzichtiger maaien Oege ziet zijn werk veranderen. Hij kan zich nu bijna niet meer voorstellen hoeveel bestrijdingsmiddelen er vroeger voor het groen in de stad werden gebruikt. “Dat hadden we overgenomen van de landbouw, maar het is helemaal niet nodig. Gelukkig zijn we tot inkeer gekomen en weten we dat het ook anders kan. We zijn steeds meer met de natuur aan het meebewegen.” Ook een nieuwe manier van maaien houdt meer rekening met de natuur. “De machine waar we normaal gesproken mee maaien, maakt feitelijk alles kapot. En omdat de plantresten

NATUUR MEEBEWEGEN ” blijven liggen, komt er stikstof vrij. Daar groeien vervolgens voornamelijk brandnetels en zuring. Dat is niet ideaal. Maar er zijn nu andere machines die het gras echt weg maaien. De diertjes hebben de tijd om weg te komen en zaadjes kunnen in de grond terecht komen. Die methode passen we steeds vaker toe, zeker in ecologische gebieden. Het is iets kostbaarder in gebruik, maar levert andere voordelen op.”

“Op sommige plekken staan struiken om te voorkomen dat mensen er gaan lopen. Die moeten een bepaalde robuustheid hebben. Ecologisch groen is kwetsbaarder, dus dat moet je beter beschermen.

Van de 500 ha groen is nu ongeveer 170 ha ecologisch groen. Ik schat dat dat uitgebreid kan worden naar 250 ha. Maar een afweging daarbij is ongetwijfeld: tot hoe kort tot een voordeur mag het natuurlijk groen worden? Als er nu een grasveld voor je deur ligt, vindt niet iedereen het een verbetering als dat een bloemenperk wordt met bloemen die wel tot 80 centimeter hoog worden, waar je dus niet overheen kunt lopen. Maar dat groen is noodzakelijk voor het welzijn van de mens. We zullen de ecologische zones goed moeten beschermen met elkaar.”

Beheerplan De lessen die worden geleerd en de ambities die betrokken partijen hebben, moeten een plek krijgen in het beheerplan. “We zijn nu bezig met het schrijven van dat beheerplan en dat doen we niet alleen. We gaan om tafel met alle belangenpartijen.

Kennis delen en samen een mooi plan maken, waarin we meer rekening houden met de natuur, is het doel. Dieren, planten en bomen worden een steeds belangrijker onderdeel van Dordrecht.”

BLOEMRIJKE ZAAIVOREN Aan de slag met meer bloemen zaaien in de stad

GROEN DOET GOED De voordelen van meer groen in de stad zijn talrijk

29 GROENBLAUW DORDRECHT

Dordwijkzone: de groene long v De gemeente investeert in de groene long van de stad: de Dordwijkzone. Een subsidie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor de inrichting van dit gebied als natuurlijke klimaatbuffer, zorgt voor een vliegende start.

Zelf investeren in de opgave Er zijn nog wel wat hobbels te slechten, zoals de N3 die door het gebied loopt en er ligt een aantal sportvelden. Maar bij die sportvelden wordt van de nood een deugd gemaakt. Jan van Haren, voorzitter van sportvereniging Fortius Drechtsteden en van de Stichting Sportpark Reeweg, is enthousiast over de plannen en denkt actief mee. “Mijn uitgangspunt is dat als je niet meedenkt en meewerkt, je achteraf ook geen recht hebt om te zeggen dat het resultaat je niet bevalt. Dit sportpark gaat me aan het hart.

We zijn de oudste van Dordrecht, maar ik kan niet zeggen dat we de mooiste zijn. De oude glorie die het ooit had, is er niet meer. Het is een ingesloten parel die niet genoeg meer glanst. Maar hoe mooi zou het zijn als onze club niet alleen voor de leden weer aantrekkelijker en toegankelijker wordt, maar voor de hele buurt?” Jan ziet het helemaal voor zich, de vrije ruimte die hier kan ontstaan met meer groen en recreatiemogelijkheden voor de buurt. “Een plek waar mensen elkaar ontmoeten, maar waar ze ook kunnen wandelen, fietsen en zelfstandig kunnen sporten.” Daar is wel het een en ander voor nodig

30 GROENBLAUW DORDRECHT

en dat is een project van de lange adem. “Belangrijk is om nu beslissingen te nemen, die in ieder geval op de langere termijn geen belemmeringen vormen voor de plannen. Want zoiets is natuurlijk niet in een paar jaar gerealiseerd. We hebben het over het graven van nieuwe watergangen, de aanleg van een brug en fietspaden. Dat zijn langdurige trajecten.”

“Ik geloof dat het mooi gaat worden. Onder meer dankzij de goede samenwerking tussen betrokken partijen. Met de voetbalclub hiernaast en met buurthuis het Vogelnest hebben we de Stichting Sportpark Reeweg opgericht, om samen op te trekken en de mogelijkheden te bekijken.” In de Vogelbuurt zelf is weinig ruimte voor groen, waardoor het er ’s zomers flink heet wordt. Dus voor de inwoners van de Vogelbuurt is zo’n groen park naast de deur een enorme aanwinst. Jan zet zich met liefde in voor zijn club, maar ook voor de hele buurt. “Het idee van een vereniging is dat je het samen moet doen. En wat mij betreft, beperkt zich dat niet tot onze club. Daarom ben ik ook voorzitter

van Dordrecht geworden van de stichting. Onze drie organisaties zijn er de trekkers van, maar we betrekken uiteraard ook de andere sportclubs en bewoners. We nemen hen mee in wat er speelt en luisteren naar hun wensen. Je wilt ieders belang zo goed mogelijk behartigen. Het is bijvoobeeld niet handig een oefenveld aan te leggen vlakbij de flats. Het licht en lawaai ’s avonds kan dan voor overlast zorgen. Bij ons op het terrein heeft niemand daar last van.”

“Waar we helaas wel last van hebben soms zijn hangjongeren. Ze laten vuilnis achter en er gaan soms ook dingen stuk. We willen een alternatief bieden. Hoe dat er precies uit moet zien, weten we nog niet. Maar als de omgeving mooier wordt en er meer mensen langskomen, lossen dat soort problemen zich vaak op. Hoewel je ook zou kunnen denken aan toezicht, bijvoorbeeld door de plaatsing van Tiny Houses op het terrein. Misschien zou je langs de randen van de velden ook wel moestuintjes aan kunnen leggen. Alle mogelijkheden worden besproken en bekeken. Je kunt ook nog niet alles nu vastleggen, een deel moet in de loop van de tijd gewoon ontstaan.”

te maken waar het landgoed Dordwijk een centrale positie inneemt. Het gaat dus niet om het ontwikkelen van een nieuw gebied, maar om het versterken van de kwaliteiten die het gebied al heeft en om hindernissen te slechten. Meer bomen en het toegankelijker maken om te bewegen en verblijven.

Deze wens maakt een belangrijk onderdeel uit van de groenblauwe visie (zie ook pagina 6). Samen met het Wantij is het de drager van de groenblauwe structuur. Zij lopen uit in vertakkingen, zoals de dijklinten, de killen, lanen en grote parken en brengen zo het groen tot aan de voordeur van iedere Dordtenaar.

800 jaar stad In het kader van het 800-jarig bestaan van de stad viert de stichting in september een driedaagsfeestje, waar de betrokken partijen de mogelijkheden en kansen willen delen met de wereld. “We hebben daar ook subsidie voor gekregen, dus we kunnen dan echt ruchtbaarheid geven aan ons bestaan en aan de plannen voor dit sportpark. Als dit een groene recreatieplek voor de buurt wordt, heeft iedereen daar baat bij.

Gezonde leefomgeving De Dordwijkzone ligt prominent ‘midden’ over het eiland en vormde oorspronkelijk een groene bufferzone tussen Dordrecht en Dubbeldam. Daarom zijn hier allerlei functies terecht gekomen die normaliter in de periferie van de stad belanden, zoals sportvelden en volkstuinen. Door de voortgaande verstedelijking is een soort centraal sportpark ontstaan waaromheen de stedelijke bebouwing ligt. Hierdoor leeft steeds meer de wens om van de Dordwijkzone een ‘echt stadspark’

31 GROENBLAUW DORDRECHT

Als het water stijgt...

De kans dat een overstroming een serieuze bedreiging vormt in Dordrecht is heel klein, maar wat kun je doen als het toch een keer gebeurt? Mensen informeren, bewust maken en handelingsperspectief bieden, dat was de insteek van de bewonersbijeenkomsten over waterveiligheid. “Maar we wilden er zelf ook van leren,” vertelt Rik Heinen, beleidsadviseur waterveiligheid van de gemeente.

Waterveiligheid “Eigenlijk is het belangrijkste van die bijeenkomsten dat we samen het gesprek aangaan. Soms zitten er mensen in de zaal die de overstroming van 1953 nog hebben meegemaakt. Die hebben zo enorm veel kennis. Het is belangrijk om die kennis te delen,” zegt Rik. De bijeenkomsten zijn een initiatief van de gemeente Dordrecht, Waterschap Hollandse Delta en de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid. De organisaties hoopten met de zes bewonersbijeenkomsten in ieder geval 150 mensen te bereiken. Dat doel was na vier bijeenkomsten al gehaald. “De reacties zijn positief en wij zijn heel tevreden met de uitkomst. Er ontstond een goede wisselwerking. We hadden op basis van een online enquête al een idee over wat mensen weten en wat niet. Die enquête was ongeveer driehonderd keer ingevuld, waarmee we al veel bewoners bereikt hebben. Maar de volgende stap is dan uitzoeken hoe je die bewoners het beste van dienst kan zijn. Die informatie hebben we opgehaald tijdens de bijeenkomsten. We begonnen met een inleidend verhaaltje over de waterveiligheid in Dordrecht en daarna gingen de aanwezigen met elkaar in gesprek in kleinere groepen. Dat werkte goed om de vragen en antwoorden breed op te halen.”

Geen paniek Duidelijk werd dat de mensen graag goed geïnfor-

32 GROENBLAUW DORDRECHT

meerd willen worden en willen weten wat ze zelf kunnen doen in geval van een overstroming. “Mensen raakten niet in paniek over wat we vertelden.

We zijn heel eerlijk over het risico geweest. De kans is erg klein dat het misgaat. We hebben het dan over een extreem hevige storm, waarbij zowel de Maeslantkering als de dijk moeten falen. Dat gebeurt echt niet zo snel. Maar áls het gebeurt, is de impact groot. De huizen zullen niet instorten, omdat er geen heel harde stroming zal ontstaan, maar het water komt wel hoog en het blijft bovendien lang staan.

Dit heeft tot gevolg dat alle voorzieningen uitvallen.

Daar schrikken sommige mensen van.”

De lucht in ”Een veel gestelde vraag was of je op tijd weg kunt komen. We weten pas 48 uur van tevoren hoe erg een storm wordt en dan weet je nog niet precies hoe die zich gaat ontwikkelen. Je wilt natuurlijk niet nodeloos evacueren. Dus we kunnen niet garanderen dat iedereen voldoende tijd heeft om weg te komen.

Drie uur voor een mogelijke dijkdoorbraak toch nog weg proberen te komen in je auto is niet aan te raden. Een van de collega’s van de veiligheidsregio wist dit mooi te formuleren: ‘Uw auto heeft geen tweede verdieping.’ Want dat is het advies: zoek een hogere verdieping op. In uw eigen huis of bij buren, als u geen hogere verdieping heeft. Ook daarvoor is het goed het er onderling over te hebben. Bij wie

kun je terecht en wie heeft extra hulp nodig? Het gaat niet alleen om zelfredzaamheid, maar vooral om samenredzaamheid.”

Opvallend was dat de meeste mensen, ook in de online enquête, aangaven dat ze sanitair belangrijker vinden dan elektriciteit. Hoewel de telefoon wel enorm belangrijk wordt gevonden. Maar experts van bijvoorbeeld het Rode Kruis weten dat sanitair uiteraard aangenaam is, maar geen halszaak om te kunnen overleven. “Natuurlijk is het niet comfortabel zonder toilet. Het wordt ook echt niet leuk tijdens een overstroming. Maar ik geloof ook niet dat iemand daarvan uitgaat. We hebben het immers over een noodsituatie.”

evacuatieplan bijgewerkt en weten we wat er nodig is voor het maken van schuillocaties. Ondertussen hopen we dat de mensen die naar onze bijeenkomsten kwamen, het onderwerp bespreken met hun omgeving, zodat steeds meer mensen weten wat voor noodpakket ze in huis zouden moeten hebben en waar ze heen kunnen, mócht het nodig zijn.”

BUITENDIJKS Voor buitendijkse gebieden gelden andere regels. Daar staat het water relatief vaak op straat, zoals ook in februari van dit jaar nog.

Inwoners en bedrijven in deze gebieden zijn zelf verantwoordelijk voor het houden van droge voeten. Dat levert creatieve oplossingen op, zoals deze met water vulbare drempel, die het water buiten de

Informeren

deur houdt.

“We vroegen aan de aanwezigheden hoe ze het liefst bereikt wilden worden en wat voor informatie ze dan wilden krijgen. Online media en meterkastkaarten werden het meest genoemd.

Risicocommunicatie is een essentieel onderdeel van een waterveiligheidsplan. En we zitten op de goede weg, maar we kunnen nog effectiever op de informatiebehoefte inspelen. Fijn dat we daar nu input voor hebben.”

Schuillocaties Naast communicatie is het realiseren van schuillocaties ook een prioriteit voor de gemeente.

“Het is de bedoeling dat het nieuwe Huis van Stad en Regio, dat binnen een paar jaar gebouwd wordt, ook geschikt is als schuillocatie. Dat werd al geroepen vanaf het moment dat we wisten dat er een nieuw gebouw zou komen. Maar wat is dat dan: een schuillocatie? Aan wat voor eisen moet dat voldoen? Dat zijn we nu dus in kaart aan het brengen. Er moet een noodgenerator komen en vermoedelijk is het handig dat er een soort oplopende entree komt, die ook bereikbaar is per boot, om maar eens wat te noemen.”

De gemeente zoekt ook naar mogelijkheden in buitendijks gebied, in het bijzonder De Staart van Dordrecht (zie ook pagina 24), maar het duurt nog wel even voor daar op grote schaal schuillocaties gerealiseerd zijn. “Dit jaar hebben we in ieder geval het

33 GROENBLAUW DORDRECHT

Schoner en gezonder water in de stad Inzetten op schoon water met de zogenoemde ‘Waterkraan’.

Onderzoek laat zien dat de pilot Waterkraan kansrijk is.

Van ambitie naar kaders Jochem Callenfels van Waterschap Hollandse Delta is intensief betrokken bij de pilot Waterkraan en vindt het een goed voorbeeld van hoe partijen samenwerken aan een stad en omgeving die toekomstbestendig zijn. Want naast het waterschap denken onder meer de gemeente Dordrecht, de provincie Zuid-Holland, de Erasmus Universiteit en Deltares mee over de mogelijkheden van de Waterkraan.

Waterkraan zorgt voor schoon water Jochem: “De Waterkraan kan zorgen voor schoner en gezonder water in Dordrecht, maar het begint eigenlijk ergens anders. In het landelijk gebied, tegen het stedelijk gebied aan, is vorig jaar de Nieuwe Dordtse Biesbosch geopend, een prachtig nieuw natuurgebied aan de rand van de stad. Met een hele grote hevel wordt er water uit de rivier gehaald. Dat water wordt op natuurlijke wijze gezuiverd in de Nieuwe Dordtse Biesbosch en is te verdelen over drie stromen. Een daarvan is bedoeld voor de landbouw, een voor de nieuwe natuur die hier te vinden is en de derde stroom ligt eigenlijk te wachten tot het gebruikt kan worden in de stad.”

Waterkwaliteit “Het geval wil dat de waterkwaliteit in Dordrecht op dit moment voldoende is. Het is weliswaar een wankel evenwicht, wat je bijvoorbeeld merkt bij lange periodes van hitte en droogte, maar het waterschap heeft er geen opgave, omdat alles nog binnen de normen valt. We richten ons dus op andere gebieden waar wel acute problemen zijn.

Tegelijkertijd zet de gemeente Dordrecht stevig in op de groenblauwe stad en wilden we samen de mogelijkheden onderzoeken. We zijn toen een Living Lab gestart, waar we, in de vorm van een pilot,

34 GROENBLAUW DORDRECHT

na gingen denken over de kansen. Daarbij waren biodiversiteit en groene beweegroutes belangrijke uitgangspunten. Een gezonde leefomgeving draagt immers bij aan een gezonde stad. Binnen die pilot kwam een van mijn collega’s met het inzicht dat dat schone water daar maar ligt te wachten voor gebruik.

En we hebben dan nu misschien geen opgave, maar als je nu dat schone water door Dordrecht heen leidt, draagt dat bij aan het toekomstbestendig maken van het watersysteem. Als het de komende jaren nog heter en droger wordt, blijft de waterkwaliteit voldoende. Dus hebben we samen met de gemeente Dordrecht gekeken wat er technisch nodig zou zijn.

Dat was een erg leuke samenwerking. We zouden niet op het idee van de Waterkraan gekomen zijn, als we niet in de inspirerende Living Lab omgeving samen hadden gewerkt.”

Hoe werkt het Het klinkt heel eenvoudig: het water de stad in laten stromen, maar er is technisch wel het een en ander nodig. Jochem: “We moeten door de dijk heen op het punt waar het landelijk gebied, de Nieuwe Dordtse Biesbosch en het stedelijk gebied elkaar raken. De bedoeling is dat het uitwisselpunt twee kanten opwerkt. We kunnen daarmee het schone water de stad inbrengen en bij hevige regenval het overtollige water via verschillende gemalen afvoeren. Er zijn tussen de elf en veertien technische ingrepen nodig in de hele route en dat begint dus met dit uitwisselpunt. De pilot heeft laten zien dat dit haalbare kaart is. We hoeven daarvoor geen extra ruimte te creëren in de stad. De effecten van goede waterkwaliteit zijn groot, maar meestal niet direct zichtbaar. En dat is natuurlijk eigenlijk jammer. Er liggen een paar waterplassen langs de route waar de waterkwaliteit nu te wensen

over laat, maar die door de Waterkraan zullen verbeteren. Ik kan me voorstellen dat het mooi zou zijn daar een wandelpad langs te leggen en bankjes neer te zetten. Je zou ook kunnen denken aan natuurvriendelijke oevers op sommige plekken.

Dan profiteer je op verschillende manieren van de verbeterde waterkwaliteit en maak je het project zichtbaarder. Maar dat is voor een volgende fase, zover zijn we nog niet.”

Van pilot naar project In een pilot kun je ruim denken en creatieve oplossingen verzinnen. Je staat op zo’n moment eigenlijk buiten de organisaties. “We hebben voor het Living Lab bijvoorbeeld heel diverse partijen uitgenodigd, van Fietsersbond tot visvereniging, om zoveel mogelijk input te krijgen van verschillende partijen. Dan kun je kijken naar mogelijke meerwaarde als je hun belangen meeneemt in het ontwerp.”

Inmiddels hebben de besturen van de gemeente en het waterschap opdracht gegeven om gezamenlijk de pilot uit te werken tot een concreet project met een kostenraming en samenwerkingsovereenkomst.

“Dat gaat over wie wat doet en wie wat betaalt. Daar is nog geen beslissing over genomen.”

35 GROENBLAUW DORDRECHT

PROGRAMMA GROENBLAUW Programma Groenblauw

veel open en moet nog van alles ontwikkeld worden, bij andere projecten is de verbetering al echt in de wijk zichtbaar. Neem bijvoorbeeld Wielwijk: daar wordt het zomers echt bloedheet. Maar nu zijn we de drukke toegangsweg richting het Admiraalsplein aan het omleggen en komt er een groene fiets- en wandelroute voor terug, die je zo door het groen naar het park brengt. Een metamorfose die voor een flinke verbetering van de wijk moet zorgen. Of dat ook daadwerkelijk het geval zal zijn, kunnen we over aan aantal jaar beoordelen.”

Hoe beoordeel je dat?

Om een groenblauw Dordrecht te creëren, moet je van elkaar leren, samenwerken en goede voorbeelden laten zien om elkaar te inspireren.

En dat is precies wat de opgave Groenblauwe Stad doet. Het opgaveteam is nu twee jaar op streek en heeft nog twee jaar voor de boeg. Opgavemanager Ellen Kelder blikt terug en kijkt vooruit.

“In Wielwijk kunnen we, dankzij het Europese subsidieproject Life Critical, gaan meten wat de effecten zijn van de maatregelen die we hebben genomen. Met sensoren van iMec kunnen we van alles meten en dat doen we samen met de inwoners van Wielwijk. Het is een citizen science-project. Op basis van de verzamelde data én de ervaringen van de bewoners kunnen we hopelijk over een paar jaar zeggen dat er daadwerkelijk minder sprake is van hitte en wateroverlast en dat mensen meer genieten van hun buurt.”

Wat doet programma Groenblauw?

Is er altijd subsidie nodig?

“We zijn al jaren bezig met klimaatadaptatie en waterveiligheid in Dordrecht. Sterker nog, we zijn koploper op beide thema’s. Maar om stevig in te kunnen zetten op klimaatadaptatie, biodiversiteit en een gezonde leefomgeving, hebben we de opgave Groenblauwe Stad in het leven geroepen.

Vorig jaar zijn we begonnen met het maken van een visie op het groen (natuur) en blauw (water) en die is af (zie pagina 6). We zijn nu aan het zorgen dat die visie een onderdeel van de Omgevingsvisie wordt, wat uiteindelijk wordt vertaald naar concrete doelstellingen en maatregelen in een Groenblauw Programma. Dit programma willen we nog dit jaar opleveren.”

“De structurele financiering van onze plannen levert nog wel een flinke uitdaging op. Op dit moment kunnen we inderdaad veel mooie projecten uitvoeren dankzij subsidies bovenop ons opgavebudget.

En we halen geld uit verschillende potjes. Zo planten we bijvoorbeeld extra bomen in het kader van 800 jaar Dordrecht. Maar door die verschillende potjes is niet duidelijk hoeveel we nu uitgeven aan groen en wat we nodig hebben. Ik zou graag inzicht willen krijgen in wat onze groenmaatregelen structureel gaan kosten, dan kunnen we daarna kijken waar dat geld vandaan moet komen.”

Maar wat betekent dat nou in de praktijk?

“Nou, dat we bezig zijn met prachtige projecten.

Sommige zitten nog in de beginfase, daar ligt nog

36 GROENBLAUW DORDRECHT

Loopt alles naar wens?

“Het is veel werk, maar ik ben trots op wat we bereiken. Natuurlijk weten we nog niet hoe alles uit zal pakken. We werken nu bijvoorbeeld aan een visie om de Dordwijkzone (zie pagina 30) om te

DORDRECHT MAAKT METERS

vormen tot een nieuw stadspark. We hebben met zo’n honderd mensen sessies gehouden om samen een droombeeld te creëren van hoe dat kan worden.

En dan zie je dat sommige mensen kritisch naar zo’n bijeenkomst toekomen, maar dat je achteraf veel positieve feedback krijgt. Mensen worden er echt enthousiast van. Maar het eindresultaat laat natuurlijk nog wel even op zich wachten. Dat is een groot project, net als de realisatie van een getijdenpark langs het Wantij.”

Gaat het snel genoeg?

“We werken zo hard als we kunnen. Soms horen we dat er ergens bomen worden gekapt en dat mensen daar boos over zijn. Dat begrijp ik. We willen immers meer bomen. Maar dat is dan nog een opdracht van vóór ons Groenblauw Programma. Gelukkig zijn er steeds meer zichtbare resultaten. Ik denk niet dat we over twee jaar klaar zijn. Het lijkt me goed er nog een periode aan vast te plakken om onze aanpak en resultaten te monitoren en waar nodig bij te sturen. We steken er nu ongelooflijk veel tijd in om de nieuwste kennis op te doen en echt het verschil te maken. Maar omdat het allemaal nieuw is, is het belangrijk om te kijken of alles functioneert zoals je verwacht. We kunnen niet bij iemand afkijken, we moeten het allemaal samen ontdekken.”

Waarom is waterveiligheid ook onderdeel van het programma?

“Klimaatadaptatie gaat over het aanpassen van onze leefomgeving aan de veranderingen van het klimaat.

Dat gaat niet alleen maar over wateroverlast, maar ook over het risico op een overstroming. Hoewel de kans klein is, moeten we er wel op voorbereid zijn.

Wat we met al onze projecten proberen, is dingen aan elkaar koppelen. Zo zijn we de mogelijkheden aan het bekijken om De Staart van Dordrecht in te richten als schuillocatie in het geval van een overstroming en dat streven nemen we mee in een duurzame gebiedsontwikkeling.”

Jullie hebben het Convenant Klimaatadaptatief bouwen ondertekend. Wat betekent dat?

“Op initiatief van de provincie Zuid-Holland hebben we in dit convenant vastgelegd dat we nieuwbouwlocaties zoveel mogelijk klimaatadaptief gaan bouwen. In Amstelwijck komen 400 nieuwe woningen en dat project dient als pilot voor het convenant. We vragen van ontwikkelaars dat veertig procent van het gebied groenblauw wordt ingericht.

Dat is een ambitieus streven en we waren bang dat die eis te hoog gegrepen zou zijn. Maar die angst bleek volledig onterecht. Omdat alle projectontwikkelaars met diezelfde eis te maken hadden, kwamen ze met prachtige plannen. We schrijven ook niet voor hóe ze het moeten doen, want dan leg je dingen vast, terwijl je beter de markt kunt uitdagen om zelf met slimme oplossingen te komen. Daarover gaan we dan met hen in dialoog.”

Wat maakt Amstelwijck bijzonder? ”Los van die veertig procent groenblauw? De killenstructuur. Dat zijn de historische getijdengeulen die je nog steeds in het landschap kunt zien, al is er in de polder natuurlijk geen getij meer. Dordrecht is een echte waterstad en de killen zijn de aderen die er altijd al waren. We versterken eigenlijk de positieve aspecten van de stad. En als iedereen daaraan bijdraagt, wordt onze visie zonder enige twijfel werkelijkheid.”

37 GROENBLAUW DORDRECHT

JE HOEFT HET WIEL NIET OPNIEUW UIT TE VINDEN

KENNIS DELEN IN NETWERKEN “Iedere gemeente in Nederland staat voor de opgave om de veranderingen in het klimaat aan te kunnen. Natuurlijk verschilt de opgave per gemeente, omdat de omstandigheden niet overal hetzelfde zijn, maar we kunnen ook veel van elkaar leren.” Paul van Esch en Berry Gersonius, beiden werkzaam bij de gemeente Dordrecht, zijn om die reden actief in netwerken als de City Deal Klimaatadaptatie en Netwerk KANS. Paul: “Natuurlijk is er veel informatie te vinden, maar binnen de netwerken kun je gewoon collega’s aanspreken en doorvragen over de dingen waar zij tegen aanlopen. Vragen als: wat kost het en waar ging het mis? Dingen die misschien niet zo snel openbaar gedeeld worden.” Dat is met name de kracht van netwerk KANS. Ook de link met de nationale overheid is interessant, vult Berry aan. “Zo helpt de City Deal om op ambtelijk niveau goed aangesloten te zijn bij Den Haag. Er worden contacten gelegd en we kunnen meepraten. En ook dat werkt beide kanten op. Zo fungeerde Dordrecht als pilot voor de Nationale Omgevingsvisie. De kern van deze pilot was hoe waterveiligheid, de energietransitie en duurzame gebiedsontwikkeling samen kunnen gaan. De casus voor deze pilot was de ontwikkeling De Staart als schuillocatie (zie ook pagina 24). De inzichten uit die cases zijn van belang voor het versterken van de samenwerking tussen Rijk en regio. In de City Deal

38 GROENBLAUW DORDRECHT

zitten we ook met andere koplopers om tafel, over bijvoorbeeld de vraag hoe je overstromingsrisico mee kunt nemen in ruimtelijke afwegingen. Als koploper hopen we andere gemeenten te inspireren, want niet veel gemeenten zijn al bezig met dit vraagstuk.”

Paul: “Wij hebben als gemeente Dordrecht veel kennis te delen, met name op het gebied van waterveiligheid. Dat merk je ook aan de grote interesse vanuit het buitenland voor de kennis die wij hier hebben en de projecten die we hebben uitgevoerd. Er komen delegaties van over de hele wereld. Maar we zijn nog niet met alle thema’s even ver. Zo is de gemeente Utrecht heel actief met het thema fysieke gezondheid. Interessant voor ons, want daar zetten wij nu ook hard op in. Delft heeft een interessante klimaatadaptatiestrategie en met groene daken is Den Bosch verder dan wij. Dankzij die netwerken hoeven we niet allemaal opnieuw het wiel uit te vinden.”

© Gemeente Dordrecht, maart 2020 www.groenblauwdordrecht.nl

... groenblauw