Biesblad 2013

2013

kinderen

Ga los in ons BeverBos jam van rien

Biesbosch ­recepten

Beleef de Biesbosch

boswachter Jacques van de Neut

‘We laten de mensen graag zien hoe mooi de Biesbosch is.’

al 25 jaar

leven als een bever in de Biesbosch

Kijk nou! een bever Langs de rijkbegroeide oevers van de kreken zwemt ­geruisloos de bekendste bewoner van de Biesbosch voorbij.

Ook al laat hij zichzelf vooral in de schemer zien, sporen van zijn aanwezigheid vind je overal en in elk seizoen.

Bevers en de Biesbosch zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Lange tijd was dat niet het geval. Bijna 200 jaar was er geen bever te vinden in de Biesbosch. Tot 1988…

Sinds dat jaar is de bever weer vaste bewoner én boegbeeld van het grootste zoetwatergetijdegebied van Europa.

Al 25 jaar lang!

Beleef het rijk van de bever in alle seizoenen leuk!

Jong en oud, gezelligheidsmensen en natuurvorsers, of u nu alleen naar de Biesbosch komt of met een groep, de Biesbosch heeft voor iedereen wat te bieden.

Er is altijd een activiteit die u aanspreekt.

Onze unieke natuur, al bijna 600 jaar in beweging en van een bijzondere schoonheid, kan zeer leerzaam zijn, biedt rust, ruimte en ontspanning en draagt zeker bij aan uw gezondheid. In dit eerste nummer van BiesBlad staat de bever centraal. Al 25 jaar lang vaste bewoner en het icoon van de Biesbosch.

De Biesbosch: een prachtig gebied om in te dwalen en misschien wel te verdwalen.

Alleen of met de doorgewinterde boswachters van Staatsbosbeheer of onze ervaren gidsen en vrijwilligers. Met de vele betrokken ondernemers en hun medewerkers die in de Biesboschregio actief zijn, kan uw dag of verblijf niet meer stuk.

Uit dit magazine kiest u uw eigen programma aan genieten, beleven, ervaren en leren. Het water, de boten, de bossen en de wandel- en fietspaden zijn voor u beschikbaar.

31

Koele Kerels Kamp

Ik heb er alle vertrouwen in dat onze bezoekers, samen met de enthousiaste mensen die in en om de Biesbosch werken, ook voor de komende generaties blijven zorgen voor dit bijzondere gebied, zo dicht bij huis.

Dick Verheijen Directeur Parkschap Nationaal Park De Biesbosch

4

16

28

lente

8 25 jaar bevers in de Biesbosch 16 Lente Bies-plezier 18 Gastheer in beeld 19 Ga mee!

zomer

28 Met de hele klas in een modderplas 30 Laat je inspireren in de Biesbosch 31 Koele Kerels Kamp 34 Zomer Bies-plezier 36 Jam van Rien 37 Ga mee!

herfst

46 Domein van de bever 49 Hﾃｩ kijk daar 50 Herfst Bies-plezier 52 Duurzaam Biesbosch 54 Gastheer in beeld 55 Ga mee!

8 34

winter

25 jaar bevers in de Biesbosch

50

64 Stoel vol verhalen 68 Kids 73 Beversafari 76 Winter Bies-plezier 78 Soep van Riet 79 Ga mee!

78

Op pad 84 Biesboschcentrum Drimmelen 85 Biesboschcentrum Dordrecht 88 Biesbosch Museum Werkendam 92 Activiteitenkalender 2013 110 Gastheerschap 112 Routes & kaart

2013窶ィiesBlad

5

leven als een grienduil in natte polders door mensen handen gemaakt

lente

Leven als een bever in de Biesbosch 8

LENTE

25 jaar bevers in De Biesbosch

Op een lenteavond in 1826 zag een visser in de IJssel bij Zalk een groot waterdier naar zijn boot zwemmen. Hij dacht dat het een otter was, die vis uit zijn netten wilde roven. Hij pakte zijn vaarboom en sloeg het dier zijn kop in. Pas toen zag hij dat het geen otter was, maar een bever.

Het was de laatste bever van Nederland.

2013窶ィiesBlad

9

25 jaar bevers in de Biesbosch

De bever kwam ­oorspronkelijk in Nederland voor, maar was bijna 200 jaar verdwenen.

Biberlager in Oost-Duitsland

Tot begin 19e eeuw kwamen bevers algemeen voor in Nederland. Overal langs de rivieren en kleine beekjes kon je ze vinden. Vanwege de pels, het vlees en het geneeskrachtige bevergeil werd er uitgebreid jacht op bevers gemaakt. Na de dood van de laatste bever in 1826 zou het bijna 200 jaar duren voordat er weer bevers in het wild in Nederland zouden leven.

Een bever onder het mes In de dierenartsen­ praktijk in Sleeuwijk werd bij een aantal bevers een zender in­ gebracht. Zo konden de dieren worden gevolgd nadat ze waren uitgezet.

10

LENTE

Op 1 oktober 1988 liet minister Braks van Landbouw, Natuur en Visserij samen met de voorzitter van het Wereld Natuur Fonds drie beverpaartjes los in de Biesbosch. Tussen het besluit om bevers in Nederland te herintroduceren en de ruim 600 exemplaren die er vandaag de dag te vinden zijn, zitten diverse uitzettingen en een lange weg van intensief beheer en onderhoud. Boswachter Jacques van der Neut van Staatsbosbeheer Biesbosch was er vanaf het begin bij betrokken.

De wens om bevers in Nationaal Park De Biesbosch uit te zetten werd voor het eerst geuit door Dr. A. van Wijngaarden. In de jaren vijftig van de vorige eeuw publiceerde hij daarover in het tijdschrift Natuur en Landschap. In de jaren daarna werd de wens om de forse knagers in de Biesbosch uit te zetten geleidelijk sterker. Tijdens de planvorming werd er consequent gesproken over herintroductie; de bever kwam immers oorspronkelijk wel in Nederland voor. Het lijdt geen twijfel dat de bever door overbejaging in ons land is uitgestorven. De vroegere verspreiding van de bever in Nederland is gereconstrueerd aan de hand van a­ rchieven, toponiemen en fossiele vondsten. De bever kwam voor in het rivierengebied, de beken en wateren op het Kempisch en Drents Plateau en langs de ­binnenduinrand van Zuid- en Noord-Holland.

De bever was vroeger een typisch beest dat, door het ­onder water zetten van land, op vele plaatsen bepalend is geweest door het vellen van bomen en het laten verdwijnen van stroken bos langs de kleine rivieren. In Nederland werd de laatste bever in 1826 bij Zalk aan de IJssel doodgeslagen. Ruim 160 jaar later werd weer recht gezet. De wens van Van Wijngaarden ging eindelijk in vervulling.

Bever op transport

‘Voor de herintroductie, haalden we bevers uit Oost-Duitsland.’

Een kijkje achter de Berlijnse Muur…

Voor het leveren van de bevers werd overleg gevoerd met de medewerkers van de Dübener Heide, een bosbouwbedrijf in de omgeving van Leipzig, in de voormalige DDR. Voor de tweede uitzetting in 1989 zijn we onderweg naar Oost-Duitsland. Een cameraploeg van de TROS rijdt met ons mee. Zij willen het vangen van de bevers in beeld brengen, maar misschien hebben zij wel meer journalistieke belangstelling voor de massale betogingen tegen Erich Honecker in Leipzig.

Bij de Berlijnse Muur naderen we met uitkijktorens en prikkeldraadversperringen een totaal andere wereld.

Grauwe gezichten onder hoge petten verschuilen zich achter luiken en onze paspoorten verdwijnen op een

Bever observatorium

soort lopende band. Intussen controleren grenswachten met spiegels, die gemonteerd zijn op lange stokken, de onderkant van onze auto. Dan krijgen we ons paspoort terug en rijden we vervolgens door een leeg Oost-Duitsland. De wegen zijn grotendeels onverlicht. Het wagenpark bestaat uit Trabanten en Wartburgs. In diverse dorpen hangt de indringende geur van bruinkool. Na een paar uur rijden komen we aan in de ­Dübener Heide. In de dagen daarna leiden verschillende medewerkers van het oost duitse bosbouwbedrijf ons rond. We nemen een kijkje bij enorme beverdammen en burchten en ’s avonds vergezellen we hen bij vangacties. Op strategische plaatsen langs beken worden netten uitgelegd en dan is het wachten.

Als een bever boven het net zwemt, wordt dit razendsnel dichtgetrokken. In het schijnsel van zaklantaarns bekijken we de vangst. In de omgeving van ons onderkomen ligt een ’Biberlager’; een afgetakte beek die door een reeks betonnen bakken stroomt. Door een luik nemen we een kijkje in het woongedeelte waar de ferme knagers huizen. De waterstand in deze beveropvang kan met schuiven worden geregeld. Aan het eind van de week wordt de ‘bestelling’ voor de Biesbosch klaargemaakt. Alle bevers worden in een

Met speciale apparatuur probeert een student vanuit een bootje de gezenderde bevers te lokaliseren.

2013 BiesBlad

11

25 jaar bevers in de Biesbosch

Er werden in totaal 42 bevers uitgezet. Inmiddels is er een zelfstandige beverpopulatie van zo’n 300 dieren in de Biesbosch.

De bevers in de ­Biesbosch laten zich niet altijd zien, maar de sporen van deze zoogdieren zijn overal in de Biesbosch te vinden.

Op deze omgeknaagde boom zijn duidelijk de afdrukken van hun grote knaagtanden te zien.

12

LENTE

stevige, houten kist gestopt. Voor de zekerheid is de binnenkant van zo’n kist voorzien van dun plaatstaal.

Dan verdwijnen alle kisten in de gereedstaande vrachtauto van vervoerder Elgersma uit Harderwijk. De tweede zending bevers voor de Biesbosch komt eraan.

De uitzetting kort daarop, in gezelschap van wijlen prins Bernhard, trekt ongeveer 300 belangstellenden.

Tientallen journalisten en cameraploegen brengen het bevernieuws breeduit in de huiskamers.

Proefperiode Van 1988 tot en met 1992 zette Staatsbosbeheer 42 bevers uit in de Biesbosch. Voordat dit project startte was er overeengekomen dat de eerste vijf jaar zouden worden aangemerkt als een proefperiode. Bioloog Bart Nolet volgde deze herintroductie op de voet. Hij zenderde een aantal dieren, waardoor de omzwervingen van de ferme knagers met ontvangers in kaart konden worden gebracht. Een van de randvoorwaarden was dat de bevers op den duur een zelfstandige beverpopulatie in het rivierengebied zouden vestigen.

Bevervraat moest bovendien het monotone uiterlijk van de weelderige wilgenbossen (in feite de voormalige hakgrienden) doorbreken. Na afloop van de

proefperiode stelde men echter dat de voorgestelde tijd te kort was om daar gefundeerde uitspraken over te kunnen doen. Na afloop van deze proef werden er geen dieren meer in de Biesbosch uitgezet. Vanaf dit moment moesten de bevers het dus op eigen kracht gaan doen. De dieren kregen een wettelijk beschermde status. De bevers haalden uiteraard regelmatig het nieuws, zeker als Nolet uitspraken deed over het tegenvallende reproductiesucces. Nolet legde de link met hoge gehaltes aan zware metalen in boombast.

De pers pikte die berichtgeving gretig op.

Vraatschade Voordat de bevers in de Biesbosch werden losgelaten, was er natuurlijk volop aandacht voor de gevolgen van eventuele vraatschade en graafactiviteiten. De agrarische wereld zat niet te wachten op een ‘tweede’ muskusrat en drong aan op een schaderegeling. Om een breed draagvlak te creëren werden de muskusrattenvangers intensief bij het beverproject betrokken.

Het aantal schadegevallen in de Biesbosch tijdens de afgelopen jaren is echter verwaarloosbaar. In enkele gevallen draaide het om vraat aan suikerbieten. Een door de Alblasserwaard zwervende bever knaagde bij

25 jaar bevers in de Biesbosch

een boomkweker een paar fruitbomen om en in de Biesbosch knabbelden bevers aan een houten hek. In totaal werd er ongeveer 1000 euro aan beverschade uitgekeerd. De laatste jaren is er sprake van het doorgraven van kaden. In feite gaat het in zulke gevallen om door de getijdenwerking en hoge rivierafvoeren steeds verder uitgeschuurde beverwissels. In de kade van de Sterlinggriend zijn daar diverse voorbeelden van te vinden. Om de rondwandeling over deze kade te handhaven, plaatste Staatsbosbeheer vlonders over de ontstane ‘beversleuven’.

Recent kwamen er schademeldingen uit het bovenstroomse rivierengebied (Gelderse Poort e.o.). Bevers blijken hier tijdens hoogwater, veroorzaakt door hoge rivierafvoeren, tunnels te graven in kaden en dijken.

Dergelijk gedrag is tot op heden in de Biesbosch (nog) niet vastgesteld. Hoe groot is trouwens de kans dat bevers zoiets gaan doen in de Biesbosch? Zowel aan de Hollandse als aan de Brabantse kant van de Biebsosch liggen diverse hoge en droge loswallen en voormalige keet- en rietheuvels. In diverse natuurontwikkelingsprojecten liggen bovendien restanten van polderkaden en –dijken. De kaden van voormalige landbouwgebieden hebben bijvoorbeeld in de Slied-

rechtse Biesbosch een hoogte van rond de 3.50 meter + N.A.P. Ruim voldoende om bij periodieke hoge waterstanden ‘de voeten’ van bevers droog te houden.

Hoe is het nu met de bever?

In 2012 werden er ruim 100 burchten in de Biesbosch in kaart gebracht. Aangezien er op diverse locaties bevers zijn uitgezet, heeft het knaagdier zich onderhand in grote delen van het Nederlandse rivierengebied gevestigd en is de opzet van deze herintroductie meer dan geslaagd. Door de vele projecten (Ruimte voor de Rivier, natuurontwikkeling) in ons rivierengebied zijn de vestigingsmogelijkheden voor bevers aanmerkelijk versterkt. Door de nieuwe inrichtingswerkzaamheden zijn er immers geschikte, natte woongebieden voor bevers (en andere dieren) ontstaan. De totale beverpopulatie in ons land bestaat uit zo’n zeshonderd dieren waarvan de helft in de Biesbosch.

De bever is het ­boegbeeld van de Biesbosch geworden en maakt daarom deel uit van het logo van dit nationaal park.

2013 BiesBlad

13

25 jaar bevers in de Biesbosch

14

LENTE

25 jaar bevers in de Biesbosch

‘De bever zie je overal in de Biesbosch terug: we hebben het BeverBos, de beverkoek en het is hét boegbeeld van het nationaal park.’

Boegbeeld Inmiddels is de bever het boegbeeld van de Biesbosch geworden. Op diverse plaatsen in het gebied worden het hele jaar door bevertochten georganiseerd. Met een fluisterboot of in een kano vaar je tijdens de schemering door de Biesbosch op zoek naar bevers en beversporen. Een gids vertelt wetenswaardigheden over de fascinerende zoogdieren en wijst op de sporen: vraat aan bomen en struiken, glijbanen en imposante burchten. Ondertussen is er koffie met beverkoek.

Voor scholen zijn er educatieve beverprogramma’s onder leiding van een gids en er is een beverleskist beschikbaar. Bij Biesboschcentrum Dordrecht ligt het BeverBos met een educatief wandelpad erlangs, waarop een beverspeurtocht kan worden gedaan. De bezoekerscentra en het Biesbosch Museum verkopen allerlei beverartikelen zoals sleutelhangers, pennen, boeken, knuffels, beverkoeken. Ook zijn er diverse tentoonstellingen te zien waarin de bever zijn plaats als Biesboschbewoner prominent inneemt.

zoek en Ontmoet bevers BeverBos

Beverspeurtocht

Naast Biesboschcentrum Dordrecht vind

Voor kinderen is een leuke speurtocht

je het BeverBos. Dit is een omheind gebied

verkijgbaar, waarmee je al wandelend

van één hectare waarin de b ­ evers Beert en

langs het BeverBos de wereld van de

Benthe wonen met hun jongen. Rondom

bevers kunnen ontdekken. Elk met een

het BeverBos loopt een wandelpad. Volg

eigen speurkaart gaan de kinderen op

dit pad en ontdek hoe bevers leven. Neem

zoek naar de ontsnapte bever die van de

een kijkje in de kunstburcht met een groot

tafelpoot heeft gesnoept. Door kleine doe-

raam waardoor je naar binnen kunt kijken.

opdrachten uit te voeren, leren kinderen

Of klim op het platform en overzie het

spelenderwijs alles over bevers en over de

BeverBos. Misschien zie je wel een bever

natuurlijke leefomgeving waarin zij leven.

zwemmen! Het BeverBos is vrij toeganke-

Het BeverBos-speurpakketje met maximaal

lijk en ook open buiten de openingstijden

5 speurkaarten is te koop voor € 3,00 aan

van het centrum (m.u.v. de kunstburcht).

de informatiebalie van ­Biesboschcentrum Dordrecht.

2013 BiesBlad

15

bies-plezier

-Lentebies-plezier

zonne­ pont 7 De Zonnepont 7 vaart weer naar het Griendmuseumpad! Vanaf 29 maart kun je vanaf B ­ iesboschcentrum ­Dordrecht overvaren naar het Griendmuseumpad. Maak een heerlijke wandeling door het ­natuurgebied van grienden en ­wilgenvloedbossen.

Meer informatie? Kijk op pagina 114 voor de tijden en de tarieven van de Zonnepont en op pagina 113 voor de wandelroute Griendmuseumpad.

16

LENTE

Boerenzwaluw met zeebenen Op de zonnepont broedt al een paar jaar een paartje boerenzwaluwen. Als de pont heen en weer vaart, zitten vader en moeder zwaluw geduldig te wachten met het eten. En als het te lang duurt wordt er gewoon gevoerd tijdens het varen!

Pluchen Boerenzwaluw € 9,95 bij Biesboschcentrum Dordrecht

turrrk k r r r u t tak

Wat is wel of niet ­g eschikt voor ­k inderen?

De meeste excursies zijn leuk en interessant voor kinderen, maar meestal niet als onderdeel van een kinderfeestje waar heel a­ ndere verwachtingen gelden. Voor kinderfeestjes zijn speciale p ­ rogramma’s, zoals kinderbevertochten, speurtochten en het ­Dierenvriendjespad.

Vraag ernaar bij de bezoekerscentra.

Sommige langere excursies zijn minder geschikt voor kinderen. Het is van belang dat je rekening houdt met wat het kind aankan. De meeste wandelingen gaan over ruig terrein en duren anderhalf tot twee uur.

Brandnetels doen het goed in de Biesbosch. Laat kinderen tijdens excursies daarom een lange broek dragen. Bij kanotochten geldt de regel: kinderen tot 12 jaar bij een volwassene in de kano.

bies-plezier

Het kanoseizoen is weer begonnen!

Wie avontuurlijk is en de Biesbosch van heel dichtbij wil ervaren stapt in een kano. Je kunt er zelf één huren of mee gaan met een kano-excursie. Op het water is de getijdenwerking goed merkbaar. Bij laag water vaar je in de smalle kreekjes langs steile oeverwanden. Bij hoog water lijkt de Biesbosch soms wel een jungle. En overal in de kreken vind je de sporen van bevers. Kijk op pagina 18 en pagina 87 voor kanoverhuur.

Bl auwe reiger Blauwe reigers zijn watervogels die met tientallen paren in torenhoge bomen nestelen.

Bij een zacht voorjaar beginnen ze al in februari met takken te slepen.

Door de aprilstormen worden wel eens jongen uit het nest gegooid.

beèhhh!

lammetjesdag zondag 7 april ­H é de ­s pindotter is geen ­o tter! maar een plant. Het is een ondersoort van de dotterbloem die alleen in zoetwater­ getijdengebieden voorkomt. In april kleurt de spindotter de grienden van de Biesbosch geel als bollenvelden.

Kom kroelen van 10 tot 16 uur in recreatiegebied De Hollandse Biesbosch.

ga je mee?!!

Boek Het bos in! € 7,95 te koop bij ­Biesboschcentrum Drimmelen

2013 BiesBlad

17

Gastheer in beeld | vissershang

‘eten, drinken en varen bij de vissershang’ Franska Weterings, ondernemer ‘Vissershang’ was vroeger de plek waar de vissers van Hank hun netten uithingen om ze te laten drogen en te repareren. Op die plek is nu de jachthaven van Hank. Dik veertig jaar geleden begon de familie Weterings er een klein cafeetje. Ze verhuurden ook bootjes. Intussen is het cafeetje veranderd in een flink restaurant op een terp en werden de bootjes een vloot. Behalve met kano’s, roeiboten en sloepen met elektrische aandrijving kan er gevaren worden met de fluisterboot: een rietaak met een elektrische motor en zonnepanelen. Vanaf de Vissershang vaar je recht de Biesbosch in. En als je terugkomt, is de tafel gedekt. “Eten, drinken, varen”, noemt Franska Weterings het zelf: “En we doen het al meer dan veertig jaar met liefde en plezier.”

18

LENTE

Fluisterboot Vissershang Visserskade 26 4273 CL Hank 0162-403666 www.fluisterboot.com

LENTE activiteiten

Ga mee!

In de lente begint weer van alles te groeien, bloeien, kruipen en fladderen.

Vogels zoeken een plek om te nestelen en jonge dieren worden geboren. De lente is bij uitstek het seizoen dat met alle zintuigen beleefd moet worden. Ruik, proef en voel het voorjaar!

lammetjesdag (evenement) Tussen 10.00 en 16.00 uur is iedereen uitgenodigd om een kijkje te nemen in de schaapskooi in de Hel- en Zuilespolder om de pasgeboren lammetjes te bewonderen.

De schaapherder vertelt vanalles over de schaapskudde, en wie wil kan een lammetje adopteren.

Recreatiegebied De Hollandse Biesbosch Looproute vanaf Biesboschcentrum Dordrecht gratis 7 april van 10.00 tot 16.00 uur

beversafari Varen door de kreken van de Biesbosch en speuren naar de bever. Wel stil zijn en goed kijken met de verrekijker en de fotocamera in de aanslag. Deze tocht is avontuurlijk en spannend, omdat je zelf mag varen in de kleine, wendbare fluisterboot en op plaatsen komt die niet bereikbaar zijn voor de grote rondvaartboten. Ook geschikt voor kinderen.

Biesboschcentrum Drimmelen of in Hank € 17,50 15 mei 3 uur

kinderverhalentocht ‘bonje in de biesbosch’ In het boek ‘Bonje in de Biesbosch’ beleven Luuk en Tim een spannend avontuur! Bij het vuur in de Stenen Keet leest de schrijver, René Kerkhoven, voor uit het boek. Met een open fluisterboot word je afgezet bij dit oude griendwerkershuisje. Na een spannend verhaal, wandel je met gidsen in de schemer of het donker door de grienden. Bij voldoende belangstelling wordt de tocht ook in omgekeerde volgorde georganiseerd. Ga mee met deze spannende vaar- en struintocht door de Biesbosch. Voor kinderen van 6 t/m 12 jaar onder begeleiding van een volwassene.

Biesboschcentrum Dordrecht € 9, 40 volwassenen € 7,00 65+ / kinderen 6 t/m 12 jaar 10 mei 2,5 uur

2013 BiesBlad

19

LENTE activiteiten

biesbosch brunchtocht

bevertocht staatsbosbeheer

Een feestelijke rondvaart waarbij je onderweg geniet van een uitgebreide brunch met heerlijke warme en koude gerechten.

Overal zie je in de Biesbosch sporen van bevers. In de schemering zijn ze actief en zwemmen rond in de kreken. Ga mee met de fluisterboot en volg hun spoor.

Biesboschcentrum Dordrecht € 35,80 volwassenen € 26,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1 april

2,5 uur

vroege kanotocht De Biesbosch ontwaakt! Een bijzondere ervaring op het water voor de echte natuurliefhebber. Na afloop staat de koffie klaar in huiscafé ‘Biestro’.

Biesboschcentrum Dordrecht € 14,50 volwassenen €10,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 kinderen 13, 27 april, 11, 25 mei

2,5 uur

dagtocht geertruidenberg Geertruidenberg bestaat dit jaar 800 jaar!

Combineer een dagje uit met cultuursnuiven en het bewonderen van de natuur. Deze vaartocht gaat dwars door de Biesbosch. Daarna maak je een wandeling door Geertruidenberg onder leiding van een gids. Je kunt ook op eigen gelegenheid het stadje bekijken.

Biesboschcentrum Dordrecht € 24,90 volwassenen € 18,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 9 mei 3 uur

20

LENTE

Start bij steiger van Biesboschcentrum ­Dordrecht € 17,50 6 april Aanmelden via Staatsbosbeheer en ­Biesboschcentrum Drimmelen 3 uur

go solar Bijzondere vaarwandeltocht waarin groene energie de rode draad is. Je vaart met fluisterboot de Sterling naar de Stenen Keet aan het Wantij en wandelt op eigen gelegenheid terug. De oversteek over het Moldiep maak je met de Zonnepont. Onder de kinderen die meegaan wordt op elke tocht een zonneenergie speelpakket verloot.

Biesboschcentrum Dordrecht € 9,40 volwassen € 7,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 5 april, 3, 24 mei 2 uur

bevertocht Onder leiding van Biesboschgidsen bezoek je het BeverBos. Aansluitend is er een vaartocht in de schemering, waarbij we op zoek gaan naar bevers en beversporen.

Warme ­kleding wordt aanbevolen. Warme chocolade­melk met Beverkoek inbegrepen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 9,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 30 maart, 6,13 en 27 april, 1,8,11,18,21,22 en 25 mei. Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94 2,5 uur

LENTE activiteiten

fietstocht nieuwe dordtse biesbosch Op het Eiland van Dordrecht wordt de komende jaren het zogenaamde ‘Nieuwe Dordtse Biesbosch’ aangelegd. Hierbij staat de samenhang tussen water, natuur en recreatie centraal. Onder leiding van gidsen fiets je naar en door dit nieuwe gebied. De totale fietsroute is ongeveer 25 km.

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,50 volwassenen € 4,20 kinderen 65+/4 t/m 12 jaar 1, 8, 15 22, 29 mei 3,5 uur

gezinsexcursie ‘lente’ en ‘vogels’

Kijk ook op www.np-debiesbosch.nl voor de meest actuele informatie

Tijdens deze excursie laat de gids je zien wat er gebeurt in de verschillende seizoenen.

Het programma bestaat uit een inleiding in het bezoekerscentrum. Tijdens de excursie ‘vogels’ ga je aan boord van de Sterling en bezoek je een vogelhut.

Biesboschcentrum Dordrecht Lente € 4 volwassenen, € 3 kinderen 65+ / 4 t/m 12 jaar, 2 mei Vogels € 12 volwassenen, € 9 kinderen 65+ / 4 t/m 12 jaar, 9 mei 2,5/3 uur 2,5 /3 uur

griendexcursie Een interessante wandeling onder leiding van een gids over het Griendmuseumpad. ­Tijdens deze wandeling is er speciale ­aandacht voor de griendhistorie. Ook bezoeken we een griendkeet, waar de griendwerkers vroeger leefden.

Biesboschcentrum Dordrecht € 6,00 volwassenen € 5,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 25 mei

3 uur

2013 BiesBlad

21

LENTE activiteiten

jungle kanotocht Onder leiding van gidsen ga je tijdens de kanotocht diep de Biesbosch in. Een spannende ontdekkingstocht door de Hollandse jungle.

Biesboschcentrum Dordrecht € 14,50 volwassenen € 10,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 6, 20 april, 4 mei

2,5 uur

kanotocht bij volle maan Deze kanotocht start bij daglicht. Bij mooi weer zie je de zon ondergaan en de volle maan opkomen. Het laatste deel van de tocht varen we in het donker.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,10 volwassenen € 8,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 25, 26 april, 24, 25 mei

2 uur

huiswaardtocht Vaartocht door de Hollandse Biesbosch met een stevige wandeling (2 uur) over de dijkjes van natuurontwikkelingsgebied de Huiswaard, langs Biesboschkreken en de groene rivier de Nieuwe Merwede.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,00 volwassenen € 5,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 14, 21 april

3 uur

22

LENTE

‘Sstt! …

Fluistervaren is zo relaxed.’ in het domein van de bever Exclusieve rondleiding binnen de omheining van het BeverBos. Tijdens deze struintocht vertelt een beverexpert je alles over deze knagers en hun leefomgeving. Laarzen en lange broek zijn noodzakelijk.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Op diverse woensdagen, zie kalender vanaf pagina 94 1,5 uur

LENTE activiteiten

kinderbevertocht Als je echt een bever wilt zien, moet je stil zijn. Dat is best lastig als je klein bent.

Speciaal voor kinderfeestjes en voor groepen zijn er ‘kinderbevertochten’. Kinderen kunnen naar hartenlust hun enthousiasme uiten en de gidsen zijn vooral op de kinderen gericht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 13,00 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 23 maart, 19 april, 10, 31 mei 2,5 uur

kanotocht jongeneele ruigt Een kanotocht voor gevorderden door de Biesbosch in de vroege ochtendzon. Samen met een gids vaar je in een éénpersoonskajak door kleine kreken in de stilte van de ochtend. Een bijzondere manier om de dag te beginnen!

Biesboschcentrum Dordrecht € 19,80 volwassenen € 14,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 18 mei 4 uur

kanotocht op zoek naar bevers

diverse kinderactiviteiten

Rustig peddelen door de Biesbosch-jungle.

Speuren naar beversporen en, wie weet, een ontmoeting met een bever!

In de schoolvakantie zijn er speciale kinderactiviteiten. Dit kan een knutselactiviteit zijn, een speciale excursie, een voostelling of een spel. Informeer bij de balie van Biesboschcentrum Dordrecht naar meer informatie of kijk op www.np-debiesbosch.nl.

Biesboschcentrum Dordrecht € 10,60 volwassenen € 8,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 5,12 en 21 april, 3,9,12 en 17 mei.

Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94

2 uur

avontuurlijke vogeltocht

met de zonnepont naar de huiswaard

In een kleine groep (max. 6 personen) ga je met een Biesboschgids in een fluisterboot op zoek naar vogels. Afhankelijk van recente waarnemingen en getij wordt een interessant gebied uitgezocht om te wandelen en vogels te observeren. Neem een verrekijker mee!

Na afloop is er koffie met Beverkoek.

Op diverse zondagen in april, mei en september vaart tussen 10.30 en 16.30 uur de nieuwe zonnepont van Biesboschcentrum Dordrecht naar de Huiswaard. Op eigen gelegenheid kun je er wandelen. De Huiswaard is een bijzonder natuurontwikkelingsgebied.

Een rondwandeling over de dijkjes van de Huiswaard neemt tussen 1 en 2 uur in beslag.

Biesboschcentrum Dordrecht € 16,40 volwassenen € 12,30 65+ / kinderen 4t/m 12 jaar 6, 13, 20, 27 april, 4, 11, 18, 25 mei 3 uur

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 (heen- en terugvaart) 14, 21 april

Biesboschcentrum Dordrecht € 2,50 10 mei 1 / 2,5 uur

jacominatocht Vaartocht met de Halve Maen door de Hollandse Biesbosch, over de Nieuwe Merwede en om de Kop van de Jacomien in het Brabantse deel van Nationaal Park De Biesbosch. Onderweg vertelt de schipper over het gebied en haar bewoners.

Biesboschcentrum Dordrecht € 18,30 volwassen € 13,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 26 mei

3,5 uur

2013 BiesBlad

23

LENTE activiteiten

noordwaard ­fietsen wandeltocht

rondje hollandse biesbosch

Een ontdekkingstocht door de nieuwe natuur.

De fietstocht begint bij Biesboschcentrum Dordrecht en vervolgt onder leiding van gid­sen richting het veer bij Kop van ’t Land. Aan de overkant vervolgt de tocht met een stevige wandeling van ongeveer 2,5 uur door de Noord­ waard. Daarna volgt een uitgebreide lunch.

Vaar geruisloos met de Halve Maen of ­ terling door de prachtige natuur van de S Biesbosch. De schipper is de gids op deze tocht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 18,00 volwassenen € 13,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 2, 16, 30 mei 6 uur

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,60 volwassenen € 5,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

1 uur

beperkt

panoramatocht In alle rust varen met Europa’s grootste rondvaartboot op zonne-energie en uitkijken over de rustgevende natuur. De schipper is de gids.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,20 volwassenen € 8,40 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 28 april, 5, 12 mei

‘Eindelijk... zonder jas naar buiten!’

1,5 uur

wetland struintocht Deze tocht voert naar twee vogelgebieden in de Hollandse Biesbosch die in verschillende stadia van natuurontwikkeling verkeren. Daarna vaar je met een klein gezelschap in een fluisterbootje onder leiding van een gids naar naar Kort en Lang Ambacht. Hier maak je een wandeling. Van daaruit vaar je verder om via de Paardewei om de Jongeneele Ruigt te bezoeken. Hier ga je ook van boord voor een wandeling van ongeveer 45 minuten. Stevige wandelschoenen en lange broek worden aanbevolen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 17,50 volwassenen € 13,10 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 2,9 en 23 mei

4 uur

24

LENTE

LENTE activiteiten

fluistertocht Rondvaart door de Biesbosch met toelichting door schipper, in combinatie met museumbezoek.

Biesbosch Museum Werkendam € 9,75 volwassenen € 6,75 kinderen 4-12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

schaapscheerdersfeest (evenement) Tussen 10 en 16 uur kunt je zien hoe de ­schapen van de kudde in de Hollandse ­Biesbosch van hun vlies (de schaapherdersterm voor schapenvacht) worden ontdaan.

Ook kun je zien hoe de wol verwerkt wordt.

Er zijn tevens diverse stands met wol- en viltartikelen.

In recreatiegebied De Hollandse Biesbosch.

Looproute vanaf Biesboschcentrum Dordrecht gratis 19 mei van 10.00 tot 16.00 uur

1 ¼ uur

bevertocht

zeearend safari brabantse biesbosch

Avondrondvaart door de Biesbosch.

Zie pagina 90 en 91

Biesbosch Museum Werkendam € 15,- volwassenen € 12,- kinderen 4-12 jaar 21 mei

Biesboschcentrum Drimmelen € 20,00 16 maart, 6 april en 15 mei

3 / 3,5 uur

4 uur

levendig biesboschverleden

in ’t spoor van de griendwerker

Ervaar hoe de griendwerkers in de Biesbosch leefden en werkten. Varen en wandelen door de grienden onder leiding van een Biesboschgids. Bij het vuur in de oude griendkeet krijg je een typische griendwerkerslunch.

Een unieke dagtocht over het leven van de griendwerker. Na ontvangst met koffie en koek vaar je naar het haventje van de Deeneplaat om vervolgens naar ‘De Zwarte Keet’ te lopen. De schipper zorgt voor soep, koffie en een borreltje. Zelf zorg je voor een lunchpakket.

Biesboschcentrum Dordrecht € 22,50 volwassenen € 16,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 11 mei

1 uur

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 p.p. / € 20,00 kinderen t/m 12 jaar 30 maart, 27 april, 25 mei 10.30 – 16.30 uur

meld je aan Biesboschcentrum Dordrecht T 078-6305353 E info@biesbosch.org Biesboschcentrum Drimmelen/ Staatsbosbeheer T 0162-682233 E biesbosch@staatsbosbeheer.nl Biesbosch Museum Werkendam T 0183-504009 E info@biesboschmuseum.nl

Vraag naar de boekings- en ­annuleringsvoorwaarden.

2013 BiesBlad

25

dwalen door een doolhof van grillige kreken en wilgenbossen

zomer

educatie

Met de hele klas in

Je leert het meest over de natuur door ­lekker naar buiten te gaan en zelf te ontdekken.

Waar kan dat beter dan in de Biesbosch?

In de wirwar van kreken, bossen, weides, rietvelden en ruigten is iedere tocht een avontuur. En wat is er leuker om dat met de hele klas te doen? Met een echte gids of zelfstandig met een groepje, ga je op pad.

Soms in een boot, maar ook te voet. Vergeet je laarzen niet want in de Biesbosch blijven je nette schoenen niet schoon. Al struinend leer je van alles over de Biesbosch en de bewoners. Natuurlijk over de bever, maar ook over de vele vogels, de kriebel­beestjes, de

28

zomer

g­ riendwerkers. Of je gaat op zoek naar sporen en leert wat er in de verschillende seizoenen in de natuur gebeurt. Biesbosch schoolactiviteiten worden georganiseerd vanuit de bezoekerscentra in Drimmelen en ­Dordrecht en het Biesbosch Museum in Werkendam.

Alle programma’s zijn te vinden op www.np-debiesbosch.nl. Je juf of meester kan de klas aanmelden via deze website.

educatie

een modderplas!

v.l.n.r. tekeningen van Marion, Erik en Remco

Beste juf of meester, De Biesbosch basisschoolprogramma’s zijn inpasbaar binnen het natuuronderwijs of ­wereldoriëntatieprogramma voor basisscholen.

De lesprogramma’s voor het voorgezet onderwijs voldoen aan de kerndoelen van de b ­ asisvorming.

Voor veel van onze schoolprogramma’s is introducerend en verwerkend materiaal voor de scholen beschikbaar.

2013 BiesBlad

29

oproep

Laat je inspireren in de Biesbosch Kom jij graag in de Biesbosch en maak je dan foto’s? Stuur ons je mooiste foto, dan plaatsen wij hem misschien wel in de volgende editie van BiesBlad! Alle Biesbosch foto’s zijn welkom.

Van de kenmerkende spindotters, een prachtige vogel of van het landschap, stuur ze op!

Maar stuur ook foto’s van die mooie excursie of lekkere picknick met familie en vrienden.

Inspiratie opdoen? Kijk op t­ imbiesbosch.blogspot.nl en bekijk de Biesbosch belevingen van Biesboschgids Tim Janse.

Mail jouw Biesbosch foto naar marketing@biesbosch.org.

30

zomer

2013窶ィiesBlad

31

koele kerels kamp

‘De kinderen hadden zelf een spooktocht gemaakt die ze later te eng vonden. Hierdoor konden ze niet meer slapen.’

Eens per jaar hebben de moeders een vrij weekend want dan vindt het Koele Kerels Kamp plaats. Bevriende vaders gaan met hun kinderen (zonen en dochters) naar een plek in Nederland om te doen wat ze maar willen. Er zijn geen regels. Dit keer was de Biesbosch de thuishaven van 9 vaders en 33 kinderen tijdens het Koele Kerels Kamp.

De Biesbosch is een mooie plek met alle rust om kabaal te maken. Je zit midden in de natuur waar de kinderen van alles kunnen doen: zwemmen, vissen, spelen en wandelen door het bos. Natuurlijk mocht een kampvuur en spooktocht ook niet ontbreken.

De Biesbosch is dé perfecte plek voor het Koele Kerels Kamp.

32

zomer

koele kerels kamp

Bij het kampvuur doen we niet aan zingen, dat is voor de moeders.

Wij zitten er met een flesje bier en sterke verhalen.

Koken doen de kinderen ook zelf. We halen van te voren een hele vracht aan boodschappen. De kinderen mogen zelf meebepalen wat er wordt gegeten. Het moet natuurlijk wel een beetje makkelijk, want we koken op een camping gasstelletje. Naast ‘echt’ eten wordt er ook gekliederd. Een beroemd recept is Modder & Eieren.

Men neme boter, eieren, modder, brood en restje van de vorige dag. Verwarmen en goed roeren. Eet smakelijk!

, ook zo n ­weekend?

De Biesbosch is een mooie plek, waar alle ruimte is om je uit te leven.

Je zit midden in de natuur waar de kinderen van alles kunnen doen: zwemmen, vissen, spelen en wandelen door het bos. Veel buitenruimte en een grote open plek voor een kampvuur.

Waar verbleven?

We stonden met onze brandweerauto en tentjes op ­Camping ­Stayokay Dordrecht. Er was niemand, dus we hadden alle ruimte.

Wat gedaan?

Vissen, zwemmen, spooktocht, spelletjes, koken en kampvuur.

2013 BiesBlad

33

bies-plezier

-zomerbies-plezier

(parad)ijsvogel IJsvogels zijn staalblauw, formaat spreeuw. Met hun enorme dolksnavel duiken ze vanaf een overhangende tak op vissen.

Ze vliegen razendsnel over het water en graven hun nest­ holen graag in de wortelkluit van omgevallen bomen.

IJsvogel op stam € 3,25 bij Biesbosch Museum Werkendam

n e k c i n k c i p is zÓ zomer

Dit is het seizoen om gezellig te picknicken met het gezin, vrienden of familie. De Biesbosch is een prachtige omgeving hiervoor. Huur een kano en kom op unieke plekken die anders onbereikbaar zijn. Of huur een fluisterboot en picknick eens vanaf het water. Geniet van de rust, het kabbelende water en de natuur. Of vaar naar de ­Huiswaard (Hollandse Biesbosch) waar je een wandeling kunt maken en daarna lekker kunt uitrusten tijdens een picknick.

Manden van in de Pannekoek (natuurgebied) gesneden hout varieren in prijs tussen de € 10,- tot € 50,-. De prijs van de mand (ongevuld) op de foto is € 45,-. Verkrijgbaar bij het Biesbosch Museum.

34

zomer

Zo zoet als ­Biesbosch honing Balsemien honing € 3,50 bij Biesbosch Museum Werkendam

bies-plezier

de teek

De teek is een klein insect dat in natuurgebieden voorkomt. Op het eerste oog lijkt hij ongevaarlijk, omdat hij zo klein is, maar dat is hij zeker niet. Je kunt er goed ziek van worden als je een teek niet (tijdig) verwijdert. Deze kleine beestjes zijn vooral in het voorjaar en de zomer actief. Ze zitten in bomen, struiken en hoog gras verstopt. Om je er enigszins tegen te weren is het verstandig om in natuurgebieden dichte schoenen, lange mouwen en een lange broek te dragen.

Gebruik ook wat DEET, een middel waar teken niet van houden.

Controleer na een wandeling je kleding en je huid goed op teken. Ontdek je er een? Deze kun je verwijderen met een tekentang.

Tekentang is te koop in de winkel van Bieschcentrum Drimmelen voor € 2,00

ReuzeBalsemien = springbalsemien Reuzenbalsemien is een exoot uit Azie die hier is gaan woekeren. Je vindt hem vooral langs natte bosranden. De dikke stengels met roze bloemetjes worden wel 2 meter hoog.

Hommels zijn dol op het zoete parfum van de plant. De zaaddoosjes springen door de minste aanraking open als de zaadjes rijp zijn. Het springt alle kanten op… vandaar deze bijnaam.

elke bever heeft een staartje • De staart van een bever kan 30 cm lang worden en is geheel bedekt met ­schubben.

• Hij gebruikt zijn staart als roer, om te ­kunnen sturen bij het zwemmen.

• Hij gebruikt hem als tafeltje, wanneer hij op zijn achterwerk zit. De bever steekt dan zijn staart naar voren.

• In de zomer bewaart hij vet in zijn staart, zodat hij een voedselvoorraad voor de winter heeft. Aan het begin van de zomer kan zijn staart voor de helft uit vet bestaan.

• Hij gebruikt zijn staart ook om zijn ­lichaamstemperatuur te regelen. Als hij het te warm vindt, gaat hij ‘staartjebaden’.

• Hij slaat ermee op het water om andere bevers te waarschuwen als er gevaar dreigt.

Bever met jong € 7,50 bij Biesbosch Museum Werkendam en Biesboschcentrum Dordrecht

2013 BiesBlad

35

recept | jam van Rien

Ben - 1 kioldoigdheden - 1 kilo aardbeien g e l ei s u iker * Was e e r s t de v e rw kroonijtder daaranaardbeien en dan zuje. Doe je d pas hun vol e igen de vr it anderso t ater uchten m minm , waard zich der swm aakvol oor ze * Doe de h de suik ele aar zijn. het hee er in een p dbeien en aar be t worden e an. Laat ien me n stam De jadm t boorde zit daaeredn stampperde vol aar . dbeieono.r * A l s de jam e te ko ma pruttkeeln, laat jeen deze 4almbegint en. inuten * Ro De jaermhet geheel kunnen is klaar! een keer do gevuld De potje or. worden s .

Tip: Geen tijd om jam te maken? Vries de vruchten in en ontdooi ze op een geschikt moment.

Doe de vruchten in een kom met geleisuiker, laat dit minimaal 3 uur staan.

36

zomer

‘jam maak ik tussen het eten koken door’ Rien is gids in de ­Biesbosch. Hij ­verbouwt en plukt zelf zijn fruit van de moestuin.

Hij maakt van veel verschillende vruchten jam, zoals van aardbei, framboos, zwarte bes, perzik, vijg en verschillende pruimen.

Volgens Rien proef je ­duidelijk de verschillen in pruim­soorten als je jam maakt.

zomeractiviteiten

Ga mee!

Struinend over ruige paden of peddelend door kronkelende kreekjes zie je planten in alle kleuren.

Vlinders en insecten zijn druk met het verzamelen van stuifmeel en vogels laten zich volop zien. In de avond komen de geuren van de Biesbosch tot leven.

avontuurlijke vogeltocht In een kleine groep (max. 6 personen) ga je met een Biesboschgids in een fluisterboot op zoek naar vogels. Afhankelijk van recente waarnemingen en getij wordt een interessant gebied uitgezocht om te wandelen en vogels te observeren. Neem een verrekijker mee!

Na afloop is er koffie met Beverkoek.

Biesboschcentrum Dordrecht € 16,40 volwassenen € 12,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1, 8, 15, 22, 29 juni 3 uur

bevertocht Onder leiding van Biesboschgidsen bezoek je het BeverBos. Aansluitend is er een vaartocht in de schemering, waarbij jij op zoek gaan naar bevers en beversporen.

Warme kleding wordt aanbevolen. Warme chocolademelk met Beverkoek inbegrepen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 9,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 8,15,22 en 29 juni, 13,16,20 en 27 juli, 3,8,10,15 en 31 augustus: Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94 2,5 uur

dagtocht geertruidenberg

dagtocht gorinchem

Geertruidenberg bestaat dit jaar 800 jaar!

Combineer een dagje uit met cultuursnuiven en het bewonderen van de natuur. Deze vaartocht gaat dwars door de Biesbosch. Daarna maak je een wandeling door Geertruidenberg onder leiding van een gids. Je kunt ook op eigen gelegenheid het stadje bekijken.

Een uitgebreide vaartocht over de 3 ­Merwedes naar ‘Gorcum’. Daarna maak je onder leiding van een ervaren gids een wandeling van 2 uur door Gorinchem. Maar je kunt ook op eigen gelegenheid het stadje bezichtigen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 24,90 volwassenen € 18,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 18 juli, 22 augustus 8 uur

Biesboschcentrum Dordrecht € 21,80 volwassenen € 16,40 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 15 augustus 6 uur

2013 BiesBlad

37

zomeractiviteiten

dagtocht heusden

dagtocht loevestein

De bestemming van deze tocht is het oude vestingstadje Heusden. Heen vaar je over de Merwede en de Bergse Maas, terug door de Biesbosch. De wandeling en bezichtiging van het stadje is onder leiding van een ervaren gids (1,5 uur). Op eigen gelegenheid wandelen is ook mogelijk.

Je vaart met de Halve Maen over de Merwede naar Slot Loevestein. Gedurende de vaartocht kun je in alle rust genieten van het uitzicht. Onder leiding van gidsen krijg je een rondleiding in het kasteel (1 uur). Daarna kun je op eigen gelegenheid het kasteel en bezienswaardigheden verder bekijken.

Biesboschcentrum Dordrecht € 32,60 volwassenen € 24,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 11 juli, 29 augustus

Biesboschcentrum Dordrecht € 29,00 volwassenen € 21,80 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 27 juni, 25 juli, 8 augustus

8,5 uur

8,5 uur

dagtocht nationaal park de biesbosch Vanaf Biesboschcentrum Dordrecht vaart de Halve Maen via de Spieringsluis naar het Biesbosch Museum. Bij aankomst is er de gelegenheid om een bezoek te brengen aan dit museum. Daarnaast is het mogelijk om te kiezen voor een wandeling in De klein Polder Pannekoek (ongeveer 2 km) om een indruk te krijgen van de griendcultuur. Terug aan boord gaat de tocht verder naar het natuurontwikkelingsproject Maltha. Vervolgens varen we via de Biesboschsluis terug naar Biesboschcentrum Dordrecht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 22,50 volwassenen € 16,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 9, 23, 30 juli, 13 augustus

7,5 uur

dagtocht woudrichem

dagtocht willemstad

Gedurende de vaartocht naar Woudrichem kan je genieten van het uitzicht. Onder leiding van een gids die je alles over de geschiedenis vertelt, maak je een wandeling van 1,5 uur door het prachtige stadje. Het is ook mogelijk om de stad op eigen gelegenheid te verkennen.

Een mooie tocht via de Nieuwe Merwede en het Hollands Diep naar Willemstad. Daar bezichtigen we dit prachtig vestingstadje. De wandeling is onder leiding van een ervaren gids en duurt 2 uur. Maar je kunt natuurlijk ook op eigen gelegenheid het stadje bekijken.

Biesboschcentrum Dordrecht € 21,80 volwassenen € 16,40 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 27 juni, 25 juli, 8 augustus 6 uur

38

zomer

Biesboschcentrum Dordrecht € 24,90 volwassenen € 18,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 4 juli, 1 augustus 7,5 uur

zomeractiviteiten

go solar

jacominatocht

Bijzondere vaarwandeltocht waarin groene energie de rode draad is. Je vaart met fluisterboot de Sterling naar de Stenen Keet aan het Wantij en wandelt op eigen gelegenheid terug. De oversteek over het Moldiep maak je met de Zonnepont. Onder de kinderen die meegaan wordt op elke tocht een zonneenergie speelpakket verloot.

Vaartocht met de Halve Maen door de Hollandse Biesbosch, over de Nieuwe Merwede en om de Kop van de Jacomien in het Brabantse deel van Nationaal Park De Biesbosch. Onderweg vertelt de schipper over het gebied en haar bewoners.

Biesboschcentrum Dordrecht € 9,40 volwassenen € 7,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 5, 12, 19, 26 juli, 2, 9, 16, 23 augustus 2 uur

Biesboschcentrum Dordrecht € 18,30 volwassenen € 13,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 16, 30 juni, 14, 28 juli, 11, 25 augustus

3,5 uur

in het domein van de bever

kanotocht op zoek naar bevers

Exclusieve rondleiding binnen de omheining van het BeverBos. Tijdens deze struintocht vertelt een beverexpert je alles over deze knagers en hun leefomgeving. Laarzen en lange broek zijn noodzakelijk.

Rustig peddelen door de Biesbosch-jungle.

Speuren naar beversporen en, wie weet, een ontmoeting met een bever!

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Op diverse woensdagen, zie kalender vanaf pagina 94

‘Op avontuur in de jungle’

2 uur

1,5 uur

huiswaardtocht Vaartocht door de Hollandse Biesbosch met een stevige wandeling (2 uur) over de dijkjes van natuurontwikkelingsgebied de Huiswaard, langs Biesboschkreken en de groene rivier de Nieuwe Merwede.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,00 volwassenen € 5,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar zo 2 juni, 14 juli, 11 augustus

2 uur

Biesboschcentrum Dordrecht € 10,60 volwassenen € 8,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 2,7,14 en 28 juni, 5,6,12,19 en 26 juli, 2,9,16,17,24 en 30 augustus: Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94

in ’t spoor van de griendwerker Een unieke dagtocht over het leven van de griendwerker. Na ontvangst met koffie en koek vaar je naar het haventje van de Deeneplaat om vervolgens naar ‘De Zwarte Keet’ te lopen. De schipper zorgt voor soep, koffie en een borreltje. Zelf zorg je voor een lunchpakket.

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 p.p. / € 20,00 kinderen t/m 12 jaar 29 juni, 27 juli, 31 augustus 10.30 - 16.30 uur

2013 BiesBlad

39

zomeractiviteiten

kanotocht bij volle maan

midzomeravondtocht

Deze kanotocht start bij daglicht. Bij mooi weer zie je de zon ondergaan en de volle maan opkomen. Het laatste deel van de tocht varen we in het donker.

Elke vrijdagavond in juli en augustus is er een zomerse rondvaart door de kleinere kreken in de Hollandse Biesbosch. De schipper vertelt onderweg over de Biesbosch. Opstappen kan bij Biesboschcentrum Dordrecht of bij Stayokay. Betaling contant aan boord.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,10 volwassenen € 8,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 22, 23 juni, 20, 21 juli, 20, 21 augustus

2 uur

kanotocht jongeneele ruigt Een kanotocht voor gevorderden door de Biesbosch in de vroege ochtendzon. Samen met een gids vaar je in een éénpersoonskajak door kleine kreken in de stilte van de ochtend. Een bijzondere manier om de dag te beginnen!

Biesboschcentrum Dordrecht € 19,80 volwassenen € 14,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 15 juni, 20 juli, 17 augustus 4 uur

met de zonnepont naar de huiswaard Op diverse zondagen van april t/m september vaart tussen 10.30 en 16.30 uur de nieuwe zonnepont van Biesboschcentrum Dordrecht naar de Huiswaard. Op eigen gelegenheid kun je er wandelen. De Huiswaard is een bijzonder natuurontwikkelingsgebied.

Een rondwandeling over de dijkjes van de Huiswaard neemt tussen 1 en 2 uur in beslag.

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 (heen- en terugvaart) 2 juni, 14 juli, 11 augustus

40

zomer

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,50 volwassenen € 6,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 12, 19, 26 juli, 2, 9, 16, 30 augustus 1 uur

griendexcursie Een interessante wandeling onder leiding van een gids over het Griendmuseumpad.

Tijdens deze wandeling is er speciale aandacht voor de griendhistorie. Ook bezoeken we een griendkeet, waar de griendwerkers vroeger leefden.

Biesboschcentrum Dordrecht € 6,00 volwassenen € 5,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 22 juni, 20 juli, 17 augustus

3 uur

kinderbevertocht Als je echt een bever wilt zien, moet je stil zijn. Dat is best lastig als je klein bent.

Speciaal voor kinderfeestjes en voor groepen zijn er ‘kinderbevertochten’. Kinderen kunnen naar hartenlust hun enthousiasme uiten en de gidsen zijn vooral op de kinderen gericht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 13,00 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 21 juni, 11 juli, 1, 23 augustus 2,5 uur

zomeractiviteiten

rondje hollandse biesbosch Vaar geruisloos met de Halve Maen of Sterling door de prachtige natuur van de Biesbosch. De schipper is de gids op deze tocht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,60 volwassenen € 5,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

1 uur

beperkt

jungle kanotocht Onder leiding van gidsen ga je tijdens de kanotocht diep de Biesbosch in. Een spannende ontdekkingstocht door de Hollandse jungle.

Biesboschcentrum Dordrecht € 14,50 volwassenen € 10,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar za 1, 29 juni, 13 juli, 3, 24 augustus

2,5 uur

nachttocht stenen keet Ervaar hoe duister de nacht kan zijn! Je vaart met de Sterling naar de Stenen Keet, waar een griendwerker je bij het vuur vertelt over het leven en werken in de Biesbosch. Vervolgens wandel je onder leiding van gidsen in het donker terug naar het Biesboschcentrum.

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 24 augustus

Kijk ook op www.np-debiesbosch.nl voor de meest actuele informatie

2,5 uur

noordwaard fiets- en wandeltocht Een actieve ontdekkingstocht door nieuwe natuur. De fietstocht begint bij Biesboschcentrum Dordrecht en vervolgt onder leiding van gidsen richting het veer bij Kop van ’t Land. Aan de overkant vervolgt de tocht met een stevige wandeling van ongeveer 2,5 uur door de Noordwaard. In dit natuurgebied zijn talloze vogels te vinden, zoals lepelaars en zilverreigers. Na de wandeling en een uitgebreide lunch, fiets je terug naar Biesboschcentrum Dordrecht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 18,00 volwassenen € 13,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 6, 13, 20 juni

6 uur

2013 BiesBlad

41

zomeractiviteiten

bevertocht

beversafari

Avondrondvaart door de Biesbosch.

Varen door de kreken van de Biesbosch en speuren naar de bever. Wel stil zijn en goed kijken met de verrekijker en de fotocamera in de aanslag. Deze tocht is avontuurlijk en spannend, omdat je zelf mag varen in de kleine, wendbare fluisterboot en op plaatsen komt die niet bereikbaar zijn voor de grote rondvaartboten. Ook geschikt voor kinderen.

Biesbosch Museum Werkendam Volwassenen € 15,00 Kinderen 4-12 jaar € 12,00 18 juni, di 2,9,16,23 en 30 juli, 6, 13, 20 en 27 augustus

Biesboschcentrum Drimmelen of in Hank € 17,50 5 en 19 juni, 12 en 26 juli 3 / 3,5 uur

3 uur

visarendentocht Op zoek naar visarenden in en om de Biesbosch. De visarenden zijn in het najaar op zoek naar voedsel en dat biedt een unieke gelegenheid om deze roofvogels van dichtbij te bekijken.

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 31 augustus

6 uur

‘Een waar vogel mekka’ zomertocht deeneplaat Rondvaart per fluisterboot in combinatie met wandeltocht op Deeneplaat en museumbezoek; toelichting door schipper of gids.

Biesbosch Museum € 15,00 volwassenen € 12,00 kinderen 4-12 jaar Elke donderdag in juli en augustus, zie kalender voor aanvangstijden vanaf pagina 94

2,5 uur

42

zomer

zomeractiviteiten

vroege kanotocht

levendig biesboschverleden

De Biesbosch ontwaakt! Een bijzondere ervaring op het water voor de echte natuurliefhebber. Na afloop staat de koffie klaar in huiscafé ‘Biestro’.

Ervaar hoe de griendwerkers in de Biesbosch leefden en werkten. Varen en wandelen door de grienden onder leiding van een ­­Biesboschgids. Bij het vuur in de oude griendkeet krijgt je een typische griendwerkerslunch.

Biesboschcentrum Dordrecht € 14,50 volwassenen € 10,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 kinderen 8 juni, 22 juni, 6, 27 juli, 10, 31 augustus

Biesboschcentrum Dordrecht € 22,50 volwassenen € 16,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 13 juli, 10 augustus

2,5 uur

4 uur

nachtvlindertocht

wetland struintocht

De KNNV inventariseert regelmatig nachtvlinders in de Biesbosch. Op vrijdag 5 juli is er een nachtvlindertocht. Je vaart met fluisterboot de Sterling naar de Stenen Keet aan het Wantij, waar je met een Biesboschgids een korte nachtwandeling maakt naar de plek waar geïnventariseerd wordt.

Deze tocht voert naar twee vogelgebieden in de Hollandse Biesbosch die in verschillende stadia van natuurontwikkeling verkeren. Van daaruit vaar je met een klein gezelschap in een fluisterbootje onder leiding van een gids naar Kort en Lang Ambacht. Hier maak je een wandeling. Van daaruit vaar je verder om via de Paardewei om de Jongeneele Ruigt te bezoeken. Tijdens de vaartocht is er koffie/ chocolademelk met een beverkoek. Hierna ga je ook van boord voor een wandeling van ­ongeveer 45 minuten. Stevige wandelschoenen en lange broek worden aanbevolen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 10,00 volwassen en € 7,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 5 juli

Biesboschcentrum Dordrecht € 17,50 volwassenen € 13,10 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 11, 18, 25 juli, 1, 8, 15, 22, 29 augustus

3 uur

tocht om het eiland van dordrecht Een vaartocht met veel wisselende uitzichten: om het Eiland van Dordrecht, over de Nieuwe Merwerde, de Dordtse Kil en de Oude Maas, onder de nieuwe Moerdijkbrug door en terug over het Wantij.

Biesboschcentrum Dordrecht € 19,10 volwassenen € 14,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 9, 23 juni, 7, 21 juli, 4, 18 augustus

3,5 uur

4 uur

fluistertocht

meld je aan

Rondvaart door de Biesbosch met toelichting door schipper, in combinatie met museumbezoek.

Biesboschcentrum Dordrecht T 078-6305353 E info@biesbosch.org

Biesbosch Museum Werkendam € 9,75 volwassenen € 6,75 kinderen 4-12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

Biesboschcentrum Drimmelen/ Staatsbosbeheer T 0162-682233 E biesbosch@staatsbosbeheer.nl

1 ¼ uur

Biesbosch Museum Werkendam T 0183-504009 E info@biesboschmuseum.nl

Vraag naar de boekings- en ­annuleringsvoorwaarden.

2013 BiesBlad

43

ruisen op het gestage ritme van eb en vloed

herfst

Domein bever

Op stap met de bever fluisteraars beverweetjes Een bever is tussen de 70 en 100 cm lang en weegt tussen de 15 en 35 kilo. Aan hun achterpoten hebben bevers zwemvliezen.

Bevers kunnen tot vijf minuten lang onder water blijven. Ze houden geen winterslaap, maar zorgen er wel voor dat ze in de winter genoeg eten in voorraad hebben.

Want als het vriest, kunnen ze het land niet bereiken om voedsel te zoeken.

46

herfst

Domein bever

Als je achter de hekken van het domein van de bever in het BeverBos in gaat, is er een kleine kans dat je een bever te zien krijgt.

Bevers zijn schuwe dieren en kinderen maken geluid, zelfs als ze heel erg hun best doen om stil te zijn.

Dat is geen goede combinatie. Bovendien zijn bevers vooral ’s nachts actief. Overdag slapen ze. Is het dan niet saai, zo’n kijkje achter de hekken? Nee, want hoewel de bevers zich verstoppen, kun je aan heel veel dingen zien dat ze er zijn. En die dingen – sporen – vind je het beste met de hulp van een echte beverfluisteraar. Biesboschgidsen Frans en Rien zijn beverfluisteraar. Wij mogen met ze mee.

Bevers zijn de grootste knaagdieren van het noordelijk halfrond. Vanuit de verte lijkt een bever een klein beetje op een cavia. Alleen hebben bevers een enorme platte staart die erg handig is in het water – en ze zijn natuurlijk veel groter dan cavia’s. Maar knagen doen ze allebei. Vroeger waren er erg veel bevers in Nederland.

Dat ze in de negentiende eeuw zijn uitgestorven, komt vooral door de mens. Rien legt uit hoe dat komt: “Ten eerste is een bever lekker. Hun vlees was duur. En een volwassen bever weegt rond de dertig kilo. Dat is veel vlees. Bovendien was de pels van bevers erg geschikt om jassen en mutsen van te maken. De stof die bevers afscheiden om hun gebied mee af te bakenen,

werd gebruikt in geneesmiddelen en parfums. Voor een werkman was een bever evenveel waard als een maandsalaris. Dus er werd druk op gejaagd. En omdat mensen vroeger dachten dat bevers vis aten, hielden ook vissers zich bezig met de beverjacht. Net zo lang totdat er geen bevers meer over waren…”

Honderdvijftig jaar lang moest Nederland het zonder bevers doen. Totdat er op twee plaatsen in Nederland een aantal koppels uitgezet werden. Eén van die plaatsen was de Biesbosch. Frans vertelt hoe het met ze ging: “De bevers die we naar Nederland haalden, kwamen uit Duitsland. Intussen wonen er al rond de zeshonderd bevers in Nederland. Dat komt omdat er hier veel natte oevers zijn waar ze het prettig vinden.

En natuurlijk omdat er niet meer op ze gejaagd mag worden. Verder heeft de bever, omdat hij zo groot is, geen natuurlijke vijanden. Een vos of een roofvogel begint er niet aan. Wolven zouden een bever wel aankunnen, maar die hebben we ook niet meer. Dus totdat er weer wolven zijn in Nederland, heeft de bever niets te vrezen – als hij tenminste voorzichtig is met oversteken. Want hoe goed ze ook kunnen zwemmen, op het land zijn het trage, onhandige dieren en er zijn er intussen al een paar overreden door auto’s.”

vis noch vlees

Als je katholiek bent, mag je op vrijdag eigenlijk geen vlees eten. Veel katholie­ ken eten daarom vrijdags vis. Maar omdat een bever een waterdier is en zijn ge­ schubde staart er een beetje uitziet als een vis, bepaalde de kerk vroeger dat een bever ‘vis noch vlees’ was.

Dus katholieken mochten de hele week bever eten – ook op vrijdag. Bevervlees was bovendien erg lekker. Dubbel pech voor de bevers…

2013 BiesBlad

47

Domein bever

‘Zolang er geen wolven leven in Nederland, hoeft de bever nergens bang voor te zijn.’

Genoeg hout voor de deur om een winter lang te kunnen eten Van auto’s hebben de bevers in het BeverBos geen last. Er staan hekken omheen en afgezien van drukke kinderen, die er op beverspeurtocht gaan, hebben ze niets te vrezen. “Kijk, daar wonen ze” zegt Rinus.

Hij wijst op een enorme berg takken aan de rand van het water: de beverburcht. “Die takken, dat is hun voedselvoorraad voor de winter. Die leggen ze op een stapel voor de deur van hun hol. De ingang van het hol zit onder water, zodat er geen roofdieren naar binnen kunnen om de kleintjes te grazen te nemen. Er wonen nu vier bevers, twee ouders en hun kinderen. Als de kinderen volwassen worden, jagen hun ouders ze weg.

Dan moeten ze voor zichzelf gaan zorgen.”

Verpletterd worden onder je eigen boom Terwijl we rondlopen door het BeverBos, zien we overal sporen. Pootafdrukken, een staart die door de modder gesleept is, maar vooral knaagsporen. Hele bomen knagen ze om met hun sterke oranje tanden.

“Dat is best gevaarlijk”, zegt Frans: “Bevers nemen altijd hetzelfde pad heen en terug. Als er een boom omvalt omdat ze hem doorgeknaagd hebben, nemen ze natuurlijk de benen. Maar als de boom precies op

48

herfst

hun vluchtroute valt… Hier in het BeverBos is dat een keer gebeurd. Dat is natuurlijk wel zielig, een bever die onder zijn eigen boom verpletterd wordt. Maar zo zit de natuur in elkaar.”

Je wordt nat en vies in het BeverBos En zo zien we heel veel en intussen leren we heel veel over bevers. Dat grote bevers grote happen uit een boom nemen en jonkies alleen maar kleine kinderhapjes. Dat er soms wilde bevers aan het gaas knagen omdat ze kennis willen maken met de bevers uit het BeverBos. Welke boom ze lekker vinden (wilg) en welke niet (vlier). Dat bevers hele schuwe dieren zijn en dat je lekker moe, nat en vies wordt van een tocht door het domein van de bever. Gelukkig staat er in het bezoekerscentrum warme chocolademelk klaar en is het droog en warm in de tentoonstellingsruimte. Daar gaat het natuurlijk over bevers. En nog veel meer!

bevers zijn vegetariër

Hoewel mensen dat vaak denken, eten bevers geen vis.

Het zijn echte vegetariërs.

Ze eten de wortels van waterplanten en een heleboel boomschors. Berk, wilg en populier vinden ze het lekkerst, omdat de schors daarvan zacht is. In totaal zijn er zestig boomsoorten waarvan bevers de schors en het blad eten. In de zomer gaan bevers ook op zoek naar kruiden.

Ontdek zelf de wereld van de bevers | In het Domein van de Bever Wil je ook een keer rondstruinen achter de omheining van het BeverBos? Speciaal voor het jubileum 25 jaar bevers in de Biesbosch kun je elke woensdagmiddag met een gids het BeverBos in. Je begeeft je in een echte jungle dus laarzen en lange broek en mouwen zijn noodzakelijk. Kijk in de kalender voor de excursie In het Domein van de Bever, de tijden en de prijzen. Vooraf reserveren wordt aanbevolen.

wat zie ik?

hé kijk daar, een bever! of..?

Als je tijdens de schemer door de Biesbosch vaart of wandelt, is de kans het grootst dat je een bever ziet. Maar is het wel een bever? Er komen namelijk twee andere knaagdieren voor in de Biesbosch die veel op de bever lijken. De beverrat en de muskusrat zijn kleiner, maar worden door bezoekers vaak verward met de echte bever.

Bever… de enige echte!

Het meest opvallende waaraan je een bever kunt herkennen is natuurlijk zijn platte, geschubde staart die wel 30 cm lang kan worden.

Beverrat Voor de beverrat is het in Nederland eigenlijk te koud, de winters hier zijn voor hem weleens te streng. Als de vorst aanhoudt gaan sommige beverratten dood. Toch zijn er in de Biesbosch ieder jaar weer veel be­ verratten te vinden. Dit komt omdat deze dieren al geslachtsrijp zijn als ze een half jaar oud zijn (bij bevers is dat 3 jaar) en veel jongen krijgen.

Hierdoor kan de populatie zich snel herstellen na een strenge winter.

Beverratten zijn behoorlijk groot (60 cm), maar lang niet zo groot als een bever, die zo’n 1m20 is. Veel Biesboschbezoekers denken dat ze een bever gezien hebben, terwijl ze eigenlijk een beverrat zagen. Toch zijn de bever en de beverrat goed uit elkaar te houden. De beverrat is dus kleiner en hij heeft geen platte staart zoals de bever, maar een lange dunne. Een beverrat woont vooral op plaatsen met veel plantengroei, vlakbij het water. Ze graven holen in de oevers. De ingangen zijn meestal net boven of op de waterspiegel.

Muskusrat De muskusrat kan zich in de vrije natuur prima redden. Helaas, want muskusratten hebben de vervelende gewoonte om holen en gangen in dijken te graven. Ze maken zoveel gangen dat de dij­ ken op gatenkaas gaan lijken. Slappe dijken vormen natuurlijk een slechte bescherming tegen het water, daarom wordt er in Nederland jacht gemaakt op de muskusrat. Bevers graven trouwens ook holen in de oevers. Toch zijn hun graafactiviteiten niet zo gevaarlijk voor de dijken. Bevers graven maar één hol, maar muskusratten graven heel veel meer holen en gangen. In de Biesbosch werkt een rattenvanger die op muskus- en beverratten jaagt. Hij gebruikt vallen die zo groot zijn dat er precies een beverrat in past. Hij gebruikt geen klemmen, want met een klem zou hij niet alleen muskus- en beverratten maar ook bevers vangen. Dat moet natuurlijk voorkomen worden!

2013 BiesBlad

49

bies-plezier

-herfstbies-plezier

de ­natuur ­verandert in bont kleurenpalet De intrede van de herfst zorgt voor grote kleurrijke veranderingen aan de natuur. De bladeren aan de bomen verkleuren in rood, oranje en gele bladeren, vruchten vallen uit de bomen (eikels en kastanjes) en padden­stoelen komen in alle soorten, maten en ­kleuren uit de grond.

Trek de wandelschoenen aan en ga op pad. Regent het een beetje? Trek je kaplaarzen aan en neem een paraplu mee. Geniet van de omgeving en snuif eens de typische herfstgeur op.

50

herfst

In sloot en plas ansichtkaarten € 8,95 en het boek € 16,95 bij Biesboschcentrum Dordrecht

Beverboek € 18,00 bij Biesboschcentrum Dordrecht

paddenstoelen zoeken Heerlijk om op een zonnige herfstdag er op uit te gaan, op zoek naar paddenstoelen in de Biesbosch. Paddenstoelen komen niet alleen uit de grond, maar groeien ook op (omgevallen) bomen.

Sommige zijn eetbaar en andere niet. Pluk ze niet, ze zouden giftig kunnen zijn. Wil je meer informatie of soorten herkennen?

Er zijn diverse paddenstoelenzoekkaarten verkrijgbaar bij de ­bezoekerscentra. Of ga mee met een herfstexcursie.

tip!

Neem een spiegeltje mee.

Zo kan je ook de prachtige onderkant bekijken.

bies-plezier

Laat je eens leiden Natuurlijk kun je er zelf op uit trekken om de Biesbosch te verkennen, maar met een Biesboschgids wordt het net een andere beleving. Laat je eens leiden door één van de vele gidsen, die vrijwillig vaar-, wandel-, fiets- en kanoexcursies begeleiden.

In Nationaal Park De Biesbosch zijn bijna 200 vrijwilligers actief. Het merendeel is gids. Naast deelnemers van excursies, begeleiden ze de vele schoolgroepen die ieder jaar de Biesbosch bezoeken. De gidsen hebben een speciale opleiding tot Biesbosch­ gids gevolgd en volgen ook regelmatig bijscholingenscursussen. Het overbrengen van hun enthousiasme voor het gebied is hun belangrijkste drijfveer. Daarmee zijn de gidsen belangrijke ambassadeurs van de Biesbosch. Er zijn ook vrijwilligers actief bij onder andere vogelinventarisaties, bever­tellingen, wilgenknotten en informatieverstrekking in de bezoekerscentra.

-dieren-vriendjes-pad-

Dierenvriendjespad-rugzakje is te huur bij de bezoekerscentra

Het Dierenvriendjespad is een leuk en educatief buitenspel voor kinderen van 4 tot en met 7 jaar. Spelenderwijs ontdekken de kinderen de natuur. Om het spel te doen heb je het speciale rugzakje van het Dierenvriendjespad nodig. Daarin zitten allerlei opdrachtkaarten in vier thema’s en een draaischijf. Door een draai aan de schijf te geven, wijst de pijl een themakleur aan.

Pak dezelfde kleur themakaarten erbij en doe de opdrachten. Op één van de kaarten staat bijvoorbeeld: “Jullie lopen op twee benen”, zegt bever. “Maar weet je hoe ik loop? Op alle vier mijn poten!” Probeer te lopen als een bever en loop zo een stukje door de Biesbosch. Het Dierenvriendjespad is een leuk uitje voor het gezin, een schoolexcursie of een kinderfeestje.

Beverfamilie vanaf € 2,15 bij Biesboschcentrum Dordrecht

2013 BiesBlad

51

Duurzaam Biesbosch

Ook wij zijn lekker duurzaam bezig Het lijkt logisch als je het hebt over een natuurgebied als de Biesbosch: duurzaam bezig zijn. Maar soms is het lastig balanceren tussen de wensen van recreanten en het behoud van de kwetsbare natuur. Nationaal Park De Biesbosch en de ondernemers in het gebied doen er veel aan om recreatiemogelijkheden af te stemmen op het nodige behoud van de natuur.

Zo varen er rondvaartboten en pontjes op ­­zonneenergie, kun je zelf fluisterbootjes huren, bieden ondernemers biologsche producten aan en kun je afval gescheiden weggooien. Op bepaalde plekken in de Biesbosch mag je (tijdelijk) niet komen, omdat het bijvoorbeeld broedseizoen is. Op andere plekken waar intensief recreëren juist wel mogelijk is, worden volop voorzieningen aangeboden om zo duurzaam mogelijk te genieten van het gebied.

52

herfst

Zonnepont In de haven bij Biesboschcentrum ­Dordrecht vaart al jaren een zonnepont naar het Griendmudeumpad. Sinds vorig jaar heeft deze een ‘grote broer’ gekregen. De nieuwe Zonnepont werd gebouwd met Europese subsidie uit STEP. Vorig jaar vaarde de pont al op zondag naar de Huiswaard. Vanaf dit voorjaar zal de pont worden ingezet om wandelaars en fietsers te vervoeren van de Zuilespolder naar de Ottersluis.

Duurzaam Biesbosch

van duurzame recreatieve voorzieningen.

Zo is er in de Biesbosch een nieuwe voet-veerverbinding gerealiseerd met een tweede Zonnepont. Er is een Ecolodge, een duurzame verblijfsaccommodatie op het water ontworpen en gebouwd. Verder is er in samenwerking met ondernemers hard gewerkt aan het behalen van de Green Key, worden er GPS-routes voor wandelaars en kanoﾃｫrs ontwikkeld en is er een nieuwe tentoonstelling met duurzame materialen gebouwd. www.step-projects.eu Fluistervaren Elektrisch varen door de Biesbosch is een bijzondere belevenis. Aan boord van een fluisterboot hoor je het water kabbelen, het riet ruisen en de vogels zingen. Fluisterboten zijn er in allerlei soorten en maten. Je kunt kleine fluisterbootjes huren, waarmee je zelf met 5 of 6 personen de Biesbosch kunt verkennen. Maar er zijn ook elektrische rondvaartboten waarmee je fluisterend door de Biesbosch wordt gevaren, eventueel compleet met een verzorgd arrangement.

Ook kun je aan verschillende excursies met gids in een fluisterboot deelnemen, op zoek naar bevers of speurend naar vogels.

Bij Biesboschcentrum Dordrecht is zelfs een fluisterboot te huur waar rolstoelen op kunnen. In deze 8-persoonsboot kan de persoon in de rolstoel zelf plaats nemen achter het stuur.

Europa steunt de duurzame Biesbosch met STEP STEP staat voor Sustainable Tourism in Estuary Parks, dus duurzaam toerisme in zoetwatergetijdengebieden. Samen met twee andere natuurparken, The Broads National Park in Engeland en de Polders van Kruibeke in Belgiﾃｫ, heeft Nationaal Park De Biesbosch in 2009 een Europese subsidie gekregen voor de ontwikkeling van duurzaam toerisme. Gezamenlijk hebben deze partners projecten uitgevoerd op het gebied van onderzoek en ontwikkeling

Green Key De Green Key is het internationale keurmerk voor bedrijven in de toerismeen recreatiebranche, die serieus en controleerbaar bezig zijn met duurzaamheid.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen met zorg voor milieu op het bedrijf zelf en de natuur in hun omgeving. Ondernemers met de Green Key staan garant dat ze meer aan het milieu doen dan de wet- en regelgeving van hen verlangt. In 2011 hebben zeven Biesbosch-ondernemers de Green Key ontvangen. Hotel De Korenbeurs in Made, Hotel De Watertoren in Dordrecht , Hotel Golden Tulip in Zevenbergen, Team Biesbosch uit Hank, Maia Ligfietsen in Dordrecht, de Groene Camping in de Polder in Lage Zwaluwe en Biesboschcentrum Dordrecht. Inmiddels zijn nog acht ondernemers gestart met de nodige aanpassingen in hun bedrijf om de aan de normen te kunnen voldoen. Zij hopen de Green Key in 2013 te ontvangen. www.greenkey.nl

Europees Handvest voor Duurzaam Toerisme Vorig jaar ontving Nationaal Park De Biesbosch het Europees Handvest voor Duurzaam Toerisme in Beschermde ﾂｭGebieden. Met deze toekenning van Europarc Federation, het samenwerkingsverband van beschermde gebieden in Europa, behoort de Biesbosch tot een select gezelschap van ruim honderd natuurgebieden, dat streeft naar een verdere verduurzaming van het toerisme in hun regio. De federatie was onder meer lovend over het in de Biesbosch gehanteerde zoneringsprincipe, het elektrisch varen, het grote aanbod aan excursies, de uitstekende communicatiemiddelen, het bevorderen van duurzaam gedrag en de samenwerking van het Parkschap met de lokale ondernemers op het gebied van verduurzaming. www.european-charter.org

Ecolodge Bij Stayokay Dordrecht ligt een bijzonder bouwwerk in het Moldiep: een Ecolodge. Het is een futuristisch drijvende accommodatie, waarin je met 4 personen kunt overnachten.

Parkschap Nationaal Park De Biesbosch kon deze Ecolodge laten bouwen met Europese subsidie uit het project STEP. Vanaf voorjaar 2013 zal het mogelijk zijn de Ecolodge te huren en op een bijzondere en avontuurlijke manier in de Biesbosch te overnachten. www.stayokay.com/dordrecht.

2013窶ィiesBlad

53

Gastheer in beeld | sterrenwacht mercurius

‘helderheid over het­ universum bij ­sterrenwacht mercurius’ Frans van der Graaf, oprichter Bij Sterrenwacht Mercurius leer je alles over het heelal en de aarde, maar ook een heleboel over jezelf.

Oprichter Frans van der Graaf heeft niet alleen verstand van het universum en wat erin gebeurt, hij kan er ook goed en helder over vertellen. “Want,” zegt Frans: “als de kinderen het begrijpen dan snappen de ouders het ook.” Daardoor denk je aan het eind niet: nu weet ik het wel, maar: ik wil nog meer weten! De tentoonstellingsruimte van Mercurius staat vol met voorbeelden en experimentjes waardoor je snapt hoe het zit met sterren, planeten, satellieten, meteorieten, seizoenen, klimaten en dag en nacht. Bovenin de sterrenwacht staan twee telescopen. Als je geluk hebt, kun je de zon ermee bekijken van heel dichtbij. En dan besef je hoe klein je zelf bent. Leerzaam en heel erg leuk!

54

herfst

Sterrenwacht mercurius Baanhoekweg 75 3313 LP Dordrecht 0184 490 660 www.sterrenwacht-mercurius.nl

herfst activiteiten

Ga mee!

Bladeren kleuren bruin en rood. Paddenstoelen schieten tevoorschijn.

Vogels die zich voorbereiden op de trek naar het zuiden. De typische geur van vochtige aarde en afstervende planten. Juist in de herfst is er veel te beleven in de Biesbosch.

bevertocht Onder leiding van Biesboschgidsen bezoek je het BeverBos. Aansluitend is er een vaartocht in de schemering, waarbij we op zoek gaan naar bevers en beversporen. Warme kleding wordt aanbevolen. Warme chocolademelk met Beverkoek inbegrepen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 9,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 7,21, en 28 september, 5, 11, 16 ,19 ,22 ,23, 24 en 26 oktober, 2, 9 en 16 november: Aanvangs­ tijden varieren. Zie kalender op pagina 94 2,5 uur

gezinsexcursie ‘herfst’ Tijdens deze excursie laat de gids je zien wat er gebeurt in de verschillende seizoenen.

In het bijzonder wat er in de herfst met de natuur gebeurt. Het programma bestaat uit een inleiding in het bezoekerscentrum met daar aansluitend een 2 uur durende wandeling door het gebied.

Biesboschcentrum Dordrecht vanaf € 4,00 volwassenen € 3,00 kinderen 4 t/m 12 jaar 24 oktober 2,5 uur

dagtocht geertruidenberg Deze vaartocht gaat dwars door Nationaal Park De Biesbosch, onder andere door het ‘Gat van de Slek’. Er wordt een bezoek gebracht aan vestingstad Geertruidenberg. De wandeling is onder leiding van een ervaren gids en duurt 2 uur. Maar je kunt natuurlijk ook op eigen gelegenheid het stadje bekijken.

Biesboschcentrum Dordrecht € 24,90 volwassenen € 18,70 65+ / kinderen 4t/m 12 jaar 24 oktober 8 uur

griendexcursie Een interessante wandeling onder leiding van een gids over het Griendmuseumpad. ­Tijdens deze wandeling is er speciale aandacht voor de cultuurhistorie. Ook bezoeken we een griendkeet, waar de griendwerkers vroeger leefden.

Biesboschcentrum Dordrecht € 6,00 volwassenen € 5,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 7 september

3 uur

2013 BiesBlad

55

herfst activiteiten

herfstexcursie Frisse herfstwandeling door het bosgebied van de Hel- en Zuilespolder onder leiding van een natuurgids. Alle deelnemers krijgen een paddenstoelenzoekkaart en een spiegeltje om de onderzijde van de hoed goed te kunnen bekijken.

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 volwassenen € 4,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 28 september, 5, 19, 25, 26 oktober, 2, 9 november 2 uur

in ’t spoor van de griendwerker Een unieke dagtocht over het leven van de griendwerker. Na ontvangst met koffie en koek vaar je naar het haventje van de Deeneplaat om vervolgens naar ‘De Zwarte Keet’ te lopen. De schipper zorgt voor soep, koffie en een borreltje. Zelf zorg je voor een lunchpakket.

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 p.p. / € 20,00 kinderen t/m 12 jaar 28 september, 26 oktober, 30 november 10.30 - 16.30 uur

in het domein van de bever Exclusieve rondleiding binnen de omheining van het BeverBos. Tijdens deze struintocht vertelt een beverexpert je alles over deze knagers en hun leefomgeving. Laarzen en lange broek zijn noodzakelijk.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 4, 11, 18 en 25 september, 16 en 23 oktober.

Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94 1,5 uur

56

herfst

huiswaardtocht Vaartocht door de Hollandse Biesbosch met een stevige wandeling (2 uur) over de dijkjes van natuurontwikkelingsgebied de Huiswaard, langs Biesboschkreken en de groene rivier de Nieuwe Merwede.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,00 volwassenen € 5,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1, 8, 15, 22, 29 september

3 uur

diverse kinderactiviteiten Op een aantal dagen in de schoolvakanties zijn er speciale kinderactiviteiten. Dit kan een knutselactiviteit zijn, een speciale excursie, een voostelling of een spel. Informeer bij de balie van Biesboschcentrum Dordrecht naar meer informatie of kijk op www.npdebiesbosch.nl.

Biesboschcentrum Dordrecht € 2,50 22 oktober 1 / 2,5 uur

jungle kanotocht Gidsen nemen je tijdens deze kanotocht van 2 uur mee diep de Biesbosch in. Een spannende ontdekkingstocht door de Hollandse jungle.

Biesboschcentrum Dordrecht € 14,50 volwassenen € 10,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 7, 21 september

2,5 uur

herfst activiteiten

snertvaartocht Tijdens deze tocht gaan we op zoek naar water­vogels. Vooraf vertelt een natuurgids over de vogels die we kunnen tegenkomen.

Neem je verrekijker mee, dan kun je ze nog beter bekijken. Aan boord is ook een telescoop. Bij het koude weer hoort natuurlijk een kom snert om lekker op te warmen.

Biesboschcentrum Dordrecht € 15,60 volwassenen € 11,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 3, 17 november 2,5 uur

kanotocht op zoek naar bevers Rustig peddelen door de Biesbosch-jungle.

Speuren naar beversporen en, wie weet, een ontmoeting met een bever!

Biesboschcentrum Dordrecht € 10,60 volwassenen € 8,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 6, 14, 20 en 27 september. Aanvangstijden varieren. Zie kalender op pagina 94

Kijk ook op www.np-debiesbosch.nl voor de meest actuele informatie

2 uur

met de zonnepont naar de huiswaard Op diverse zondagen van in april, mei en september vaart tussen 10.30 en 16.30 uur de nieuwe zonnepont van Biesboschcentrum Dordrecht naar de Huiswaard. Op eigen gelegenheid kun je er wandelen. De Huiswaard is een bijzonder natuurontwikkelingsgebied.

Een rondwandeling over de dijkjes van de Huiswaard neemt tussen 1 en 2 uur in beslag.

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 (heen- en terugvaart) 1, 8, 15, 22, 29 september

2013 BiesBlad

57

herfst activiteiten

manhattan aan de maas

nachttocht stenen keet

Je vaart via het Moldiep, het Wantij en de Oude Maas naar de wereldhaven van Rotterdam. Rond zonsondergang vergaap je je aan het architectonische schouwspel van de skyline van dit Manhattan aan de Maas. Aan boord wordt een heerlijk buffet geserveerd.

Ervaar hoe duister de nacht kan zijn! Je vaart met de Sterling naar de Stenen Keet, waar een griendwerker je bij het vuur vertelt over het leven en werken in de Biesbosch. Vervolgens wandel je onder leiding van gidsen in het donker terug naar het Biesboschcentrum.

Biesboschcentrum Dordrecht € 48,80 volwassenen € 36,60 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 12 oktober

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 12, 19, 26 oktober

5,5 uur

2,5 uur

levendig biesboschverleden Ervaar hoe de griendwerkers in de Biesbosch leefden en werkten. Varen en wandelen door de grienden onder leiding van een Biesboschgids. Bij het vuur in de oude griendkeet krijg je een typische griendwerkerslunch.

Biesboschcentrum Dordrecht € 22,50 volwassenen € 16,90 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 21 september en 19 oktober

‘Speuren naar sporen’

4 uur

panoramatocht

schemerexcursie

In alle rust varen met Europa’s grootste rondvaartboot op zonne-energie en uitkijken over de rustgevende natuur. De schipper is je gids.

De Schemerexcursie begint en eindigt bij Sterrenwacht Mercurius. Na de wandeling is er een rondleiding in de Sterrenwacht met een blik door de telescoop op de nachtelijke hemel. Verzamelen en betalen bij de Sterrenwacht Mercurius.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,20 volwassenen € 8,40 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1, 8,15 22, 29 september, 6,13,20,27 oktober, 10, 24 november

1,5 uur

58

herfst

Biesboschcentrum Dordrecht € 5,00 19 en 26 oktober

3 uur

herfst activiteiten

kinderbevertocht Als je echt een bever wilt zien, moet je stil zijn. Dat is best lastig als je klein bent. Speciaal voor kinderfeestjes en voor groepen zijn er ‘kinderbevertochten’. Kinderen kunnen naar harte lust hun enthousiasme uiten en de gidsen zijn vooral op de kinderen gericht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 13,00 volwassenen € 10,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 13 september, 25 oktober

2,5 uur

‘in de herfst lijkt zelfs het water mee te kleuren met het landschap’ op zoek naar... visarendentocht Op zoek naar visarenden in en om de Biesbosch. De visarenden zijn in het najaar op zoek naar voedsel en dat bied je een unieke gelegenheid om deze roofvogels van dichtbij te bekijken.

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 8 september

6 uur

2013 BiesBlad

59

herfst activiteiten

wintertocht Vaar- en wandeltocht naar Deeneplaat op zoek naar de griendkeet en een beverburcht.

Biesbosch Museum Werkendam € 15,00 volwassenen € 12,00 65+ / kinderen 6 t/m 12 jaar 3, 10, 17 en 24 november

2 uur

kinderverhalentocht ‘bonje in de biesbosch’ In het boek ‘Bonje in de Biesbosch’ beleven Luuk en Tim een spannend avontuur! Bij het vuur in de Stenen Keet leest de schrijver, René Kerkhoven, voor uit het boek. Met een open fluisterboot wordt je afgezet bij dit oude griendwerkershuisje. Na een spannend verhaal, wandel je met gidsen in de schemer of het donker door de grienden. Bij voldoende belangstelling wordt de tocht ook in omgekeerde volgorde georganiseerd. Ga mee met deze spannende vaar- en struintocht door de Biesbosch. Voor kinderen van 6 t/m 12 jaar onder begeleiding van een volwassene.

Biesboschcentrum Dordrecht € 9, 40 volwassenen € 7,00 65+ / kinderen 6 t/m 12 jaar 18 oktober 2,5 uur

historische dag (evenement) Maak een reis door het Biesboschverleden!

Vaar met de fluisterboot langs historische hoogtepunten. Op het Griendmuseumpad word je verwelkomd door griendwerkers.

Deze traditionele Biesboschwerkers geven je een rondleiding, demonstreren oude ambachten en laten jong en oud meehelpen.

Daarna is er een typische Biesboschmaaltijd.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 10,00 65+/ kinderen 4 t/m 12 jaar Afvaarten om 09.30, 11.00, 12.45 en 14.15 uur

60

herfst

extra voordelig met de pont naar de huiswaard Tijdens de historische dag is het Griendmuseumpad niet bereikbaar voor wandelaars met Zonnepont 7. Wil je toch wandelen in een bijzonder stukje Biesbosch?

Op 14 september vaart de nieuwe zonnepont de hele dag op en neer naar de Huiswaard. Je betaalt op die dag geen € 5,-, maar slechts € 2,- voor een retourtje.

herfst activiteiten

kanotocht bij volle maan Deze kanotocht start bij daglicht. Bij mooi weer zie je de zon ondergaan en de volle maan opkomen. Het laatste deel van de tocht varen we in het donker.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,10 volwassenen € 8,30 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 18, 19 september

2 uur

fluistertocht

‘Dodemansvingers?

Dat zijn paddenstoelen!’

Rondvaart per fluisterboot door de ­Biesbosch met toelichting door schipper, in combinatie met museumbezoek.

Biesbosch Museum Werkendam € 9,75 volwassenen € 6,75 kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

1 ¼ uur

rondje hollandse biesbosch Vaar geruisloos met de Halve Maen of Sterling door de prachtige natuur van de Biesbosch. De schipper is je gids op deze tocht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,60 volwassenen € 5,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

1 uur

beperkt

meld je aan Biesboschcentrum Dordrecht T 078-6305353 E info@biesbosch.org Biesboschcentrum Drimmelen / Staatsbosbeheer T 0162-682233 E biesbosch@staatsbosbeheer.nl Biesbosch Museum Werkendam T 0183-504009 E info@biesboschmuseum.nl

Vraag naar de boekings- en ­annuleringsvoorwaarden.

2013 BiesBlad

61

verstillen aan de monding van grote rivieren

winter

tentoonstelling

Stoel vol verhalen 64

WINTER

stoel vol verhalen

luisterstoel

Waar verhalen van verleden en heden worden verteld door de mensen van de Biesbosch. Verhalen over wonen, werken, familie, buren, vroeger, nu, natuur, cultuur wat is gelinkt aan een specifieke locatie in Nationaal Park De Biesbosch.

Ontwerper Roland Pieter Smit is op zoek gegaan naar verhalen over de Biesbosch.

Hij klom op zijn fiets en belde aan bij boerenfamilies die er al generaties lang wonen. Hij kreeg zijn verhalen – en maakte er opnames van. Daarna bedacht hij een stoel. Hij wees de boom aan die voor het hout moest zorgen. Hij bezocht de Schotse Hooglanders van boer Saarloos voor het leer. En toen maakte hij zijn luisterstoelen.

In Biesboschcentrum Dordrecht komen er vier. De stoelen vertellen de verhalen over de Biesbosch; over de natuur en de mensen.

Alsof je zelf bij ze aan de keukentafel zit. Echt, eerlijk en authentiek. Twee extra luisterstoelen gaan naar andere locaties. Eén naar de Vissershang en de ander gaat rondreizen van gastheer naar gastheer.

Roland Pieter Smit (1987) is een Nederlandse ­ontwerper en creatieveling uit het Noord-Hollandse Koedijk. Hij is cum laude afgestudeerd aan de Design Academy in Eindhoven en heeft al vele prijzen, publicaties en tentoonstellingen op zijn naam staan. Als eigenaar van Roland Pieter Smit Wolwaeren creëert hij, met medewerking van mensen met een geestelijke beper­ king, wollen kleden gemaakt van lokaal geproduceerde schapenwol op Texel. Met Roland Pieter Smit Concepts & Products maakt hij pro­ ducties en exposities waarbij de mens centraal staat. Ook focust hij in zijn producties op natuur en duurzaamheid.

In 2010 heeft Roland Pieter met een prototype van de luisterstoel in Biesboschcen­ trum Dordrecht geëxposeerd.

Hierin werden verhalen over het verleden en heden van de orale cultuur van Nationaal Park De Biesbosch vastge­ legd. In 2013 exposeert hij er met de nieuwe expositie ­‘Biesboschverhalen anno nu’.

2013 BiesBlad

65

De nieuwe tentoonstelling ‘Biesboschverhalen anno nu’ is te bezoeken vanaf eind maart 2013 in Biesboschcentrum Dordrecht. Via de bijzondere luisterstoelen stap je in de echte wereld van de Biesbosch. Verhalen van vroeger en nu worden verteld door de mensen van de Biesbosch. Verhalen over wonen, werken, familie, natuur, cultuur, historie en heden. Maar je kunt er niet alleen luisteren.

Er is ook veel te zien. De verhalen krijgen vorm in de vele authentieke Biesboschmaterialen.

Zo zijn de stoelen bekleed met het leer van Biesbosch-koeien. Er zijn originele spullen uit het rijke verleden van de Biesbosch te zien.

En op speciaal voor deze tentoonstelling ontworpen houten panelen, zullen lokale kunstenaars en fotografen wisselend hun werk exposeren.

De tentoonstelling is vrij toegankelijk tijdens de openingstijden van Biesboschcentrum Dordrecht. (zie pag 85)

66

WINTER

stoel vol verhalen

De tentoonstelling werd mogelijk gemaakt met Europese subsidie uit het duurzaam toerisme project STEP, naar aanleiding van de opdracht aan afstuderende ontwerpers van de Design Academy Eindhoven, om de Biesbosch “fysiek en mentaal” te ontsluiten.

2013 BiesBlad

67

Kids

daan en het donker ‘Ik wil niet naar oma!’

‘Je kan niet alleen thuisblijven. Doe niet zo vervelend. Het is maar voor één nachtje. Oma vindt het heerlijk als je komt.’

‘Ik wil niet! Ik wil niet. Ik wil niet!’

Daan stampt op de grond en loopt rood aan. Sara haalt haar schouders op: ‘Sorry, Daan, hier heb ik geen tijd voor. Waarom doe je opeens zo raar?

Je vond het altijd leuk bij oma.’

‘Maar nu niet meer!’

‘Waarom dan niet, jongen?’

‘Omdat…omdat het altijd zo donker is bij oma.’

‘Dan neem je je nachtlampje mee.’

‘Dat mag niet van oma. Dan blijven de uilen weg, zegt ze.’

‘Wat een onzin.’

‘Nee, echt, mam, dat zei ze.’

‘Blijven ze weg door dat hele kleine lampje?’

‘Nee…nee…eh…van het licht in de logeerkamer.’

‘Dan doe je het licht uit en neem je je lampje mee.’

‘Maar als ik wakker ben, is het bos bij oma helemaal zwart. Pikzwart. En dan hoor ik allemaal enge geluiden.’

‘Jeetje, Daan, hoe oud ben je nu.’

‘Weet je best. Bijna tien.’

‘Nou dan.’

Maar Mees zegt…’

‘Wat?’ ‘…dat zijn moeder zegt dat oma een

68

WINTER

heks is als ze altijd in het donker zit.’

‘En waarom zegt ze dat? En hoe weet ze dat? Ze woont niet eens in oma’s dorp.’

Daan wordt nog roder dan hij al was.

Maar dit keer niet van kwaadheid, maar omdat hij zich schaamt.

‘Dat heb ík doorverteld’, mompelt hij.

‘Je hebt een lieve oma. Vraag haar gewoon zelf waarom ze graag in het donker zit. Daar hebben anderen niks mee te maken. Kom, pak je spullen, ik breng je.’

Even later rijden ze naar oma’s dorp. Het wordt snel donker. Er zijn nergens lantaarnpalen, dus ze rijden met groot licht over de smalle weg.

Aan weerskanten staat het gras hoog.

De koplampen verlichten de bermen.

Plotseling staat moeder op de rem en gilt: ‘O nee!’

Daan ziet in de koplampen een rij witte tanden en een paar oplichtende ogen.

‘Een vos, mam, het is een vos!’

De auto komt net te laat tot stilstand.

Ze horen een doffe klap. Daan springt uit de auto, maar de vos is weg.

‘Moeten we niet zoeken, mam.

Misschien ligt hij in de berm dood te gaan.’

‘Misschien hebben we alleen zijn staart geraakt.’

‘Hij was helemaal verblind. Daarom

kon hij niet op tijd wegspringen.’

‘Kom Daan, we rijden door. Een gewonde vos kan gevaarlijk zijn.’

‘Misschien had hij jonkies.’

‘Toch niet in deze tijd, jongen.’

‘Mam, kan je wat zachter rijden. Met minder licht.’

‘Hoor wie het zegt.’

Ze stoppen voor de bakstenen villa. Voor de voordeur is een trappetje met drie treden. Dat geeft het vrijstaande huis van oma iets voornaams.

Beneden is een keuken, een trap naar de kelder en een grote schuur. Op de eerste verdieping is de woonkamer.

Alle ramen hebben groene luiken. Er staan maar twee luiken open. Daan kijkt omhoog en ziet alleen een flauw schijnsel achter één van de bovenramen.

Sara doet de deur open. Ze heeft een sleutel.

‘Joehoe, mam, we zijn er! Loop door, Daan, de trap op, ik moet meteen weer gaan. Hier, je koffer.’

Daar staat oma: ‘Dag kind, dag lieve jongen.’

Sara geeft oma een kus op haar wang en weg is ze. Daan geeft haar ook een kus. Het voelt een beetje ruw.

Binnen branden er twee kaarsen, maar niet bij oma’s stoel voor het raam.

‘Kom bij me zitten, Daan, je krijgt zo

Kids

wat te drinken, maar kijk eerst naar buiten.’

Hij buigt zich naar het raam, ziet zijn moeder nog net het laantje uitrijden.

‘Nee, naar omhoog!’

Hij kijkt naar boven en ziet de hemel vol sterren staan. Wat zijn het er veel.

Zijn mond valt open.

‘Zoveel, oma, je kunt ze niet eens tellen. Waarom heb ik dat net niet gezien?’, roept hij.

‘Soms zie je meer in het donker, jongen. Nou, fijn dat je er bent, wat wil je drinken?’

‘Cola.’

‘Ik neem thee.’

Oma gaat de trap af, naar de keuken.

Ze blijft een tijd weg. Daan kijkt om zich heen.

Waarom was ik opeens zo bang, denkt hij. Ik vond het hier altijd leuk. Het komt door de verhalen van Mees. Hij is mijn vriend, maar hij moet stoppen met enge verhalen over heksen en zwarte katten, over pikdonkere grotten en monsters.

En ik wil nooit meer een griezelfilm bij hem zien. Nooit meer.

Oma zet de cola neer en doet een lamp aan. Hij kijkt naar buiten. Er zijn opeens minder sterren.

‘Vertel eens hoe het met je gaat, Daan.’

‘Goed, oma.’

‘Echt waar? Waarom dan die denkrimpels?’

‘We hebben misschien een vos doodgereden. Hij werd verblind, oma. Zijn ogen waren net koplampjes. In ònze koplampen. En ik zag zijn tanden en zijn neus. Die trok hij omhoog alsof hij wilde bijten.

Maar het ging zo vlug, dat ik…’

‘Ja, vossen houden niet van licht.

Maar hoezo misschien? Als je hem niet gevonden hebt, leeft hij vast nog.’

Opeens durft hij het te vragen: ‘Oma, bent u een heks?’

Oma schiet in de lach. Ze laat bijna haar kop thee uit haar hand vallen.

‘Dat zegt Mees en de moeder van Mees. Omdat u altijd in het donker zit.’

‘Dan kan ik de sterren zien, jongen.’

‘Maar als ik ga slapen hoef ik de sterren niet meer te zien en dan mag ik toch het licht niet aandoen.’

‘Als je je ogen dicht doet, heb je geen licht nodig. Niet bang zijn, maar je oren gebruiken. In het donker hoor je veel. Je hoort allerlei geluiden, die je overdag niet hoort. Als je je cola op hebt gaan we het bos in.’

Daan verslikt zich. ‘Nu?’ ‘Vertrouw maar op je oma.’

Daan probeert heel lang over het laatste slokje te doen, maar als het op is zegt oma: ‘Doe je jas aan. Dan neem ik de bezem.’

‘Nee, oma, nee!’

‘Ik plaag je maar.’

‘Ik vind het eng.’

‘Straks niet meer.’

‘Heeft u geen zaklamp?’

‘Een heel kleintje, alleen als het echt nodig is. Je ogen zijn zo gewend aan het donker. Dan worden je pupillen groter, wist je dat?’

Ze gaan door de achterdeur naar buiten. Achter het huis is een sloot.

Ze lopen het bruggetje over. Daan

volgt zijn oma en pakt de leuning goed vast.

‘Voel met je voeten waar je loopt, dus niet te snel’, fluistert oma.

Het pad slingert een beetje. De zon is al zo lang onder, dat de planten zwart geworden zijn. Tegen de donkergrijze lucht kan je de takken net zien.

‘Weet je dat er ook nachtplanten bestaan?’

Niet alles tegelijk, denkt Daan en schudt zijn hoofd. Hij is nog druk bezig om op het pad te blijven. Eén keer stapt hij ernaast. In een kuil.

Hij schrikt. Zijn rechtervoet voelt de zachte grond. Er ritselt iets in het gras. Hij blijft staan en probeert in het donker te zien wat het is.

‘Oma, een egeltje!’

Ze draait zich om.

‘Daar!’

‘Ja, ik zie hem. Hij snuift, dus nu is ie aan het eten. Egels kunnen allerlei geluiden maken. Knorren, fluiten, piepen, sissen…’

‘Wow, dat wist ik niet.’

‘Nog even, dan begint ie aan zijn winterslaap.’

Ze gaan verder. Plotseling staat oma stil. Ze praat heel zacht.

‘Kijk goed. Daar graast een ree. Kan je het zien, Daan, op die open plek!’

‘Nee, ik zie niks.’

Oma wijst.

‘Daar, bij die bosrand. Je moet je ogen iets hoger richten. Net boven die rand. Dan zie je het beter.’

‘Ja, ja, nu zie ik het.’

‘Reeën voelen zich in het donker veiliger. Vroeger gingen ze overdag voedsel zoeken, maar ze werden

2013 BiesBlad

69

Kids

opgejaagd door de mensen. Dieren passen zich aan.‘ ‘Wat is dat voor een geluid?’

‘Dat is de uil. Die jaagt ook ’s nachts.

De muizen denken veilig te zijn in het donker, maar de uil heeft aangepaste ogen. En als hij vliegt hoor je zijn vleugels niet. Andere dieren kunnen juist goed ruiken of goed horen.

Vleermuizen hebben zelfs een radarsysteem. Ze gebruiken allemaal hun zintuigen om te overleven.

Jij gebruikt nu je tastzin, Daan, en je gebruikt je oren en ogen.’

Ze zijn in het bos aangekomen. Hij knijpt zijn ogen tot spleetjes, want hij wil alles horen en zien. Dit is heel anders dan overdag. In het donker begint de hele wereld aan een ander leven.

‘Ik ben niet bang meer, oma.’

Oma lacht: ‘Wacht maar tot de maan gaat schijnen en alle heksen hier in het bos samenkomen.’

‘U bent een rare oma, maar toch ben ik niet bang meer.’

Ze lopen langzaam terug naar het huis. Het zaklampje zit nog steeds in oma’s jaszak. In de woonkamer boven doet ze het licht aan. Daan knippert met zijn ogen.

‘Ik zit vaak in het donker, maar niet altijd, hoor, we moeten elkaar ook kunnen zien.

Toch zijn donkere nachten belangrijk voor de natuur, jongen. De mensen gebruiken zoveel kunstlicht. Maar je nachtlampje kan je best aandoen, hoor, als je bang bent.’

‘Hoeft niet. Het is over. Ik was alleen maar bang door een enge film. Een

70

WINTER

man ging dood en toen barstte die open en kwam er een zwarte kat uit en toen…’

‘Dat zijn horrorfilms, die maken je alleen maar bang. Een beetje spannend is veel leuker. Nou, nog een cola? Of iets anders? Appelsap?’

‘Appelsap, graag.’

‘Ik vond het spannend in het bos, maar niet eng, oma.’

Daan ziet dat ze iets wil zeggen, maar plotseling haar mond houdt.

Ze staat op. Hij hoort haar naar beneden gaan. Hij hoort de deur van de koelkast open en dichtgaan. Hij hoort haar de trap op komen.

‘Je appelsap.’

De klok boven de schoorsteen slaat tien keer. Oma zegt niks. Ze kijkt naar Daan, ze kijkt weer van hem weg.

‘Bijna tien jaar,’zegt ze alleen en zucht.

‘Oma, waarom zit u graag in het donker? Dat moest ik van mamma vragen.’

‘Goed, ik zal het je vertellen. Ook dat gaat over donker en licht.’

Oma glimlacht nu naar hem. Daan trekt zijn schoenen uit en slaat zijn armen om zijn opgetrokken knieën.

Dat luistert beter.

‘Soms willen mensen niet gezien worden in het donker.’

‘Dieven en zo?’

‘Nee, niet alleen dieven.’

‘Eh…moordenaars?’

‘Misschien…ik was er niet geweest, en je moeder niet en jij dus ook niet, als het donker de mensen soms niet helpt.’

‘Dat snap ik niet.’

‘Ik ben tijdens de oorlog geboren.

Hier vlakbij stroomt een rivier, dat weet je. Aan de overkant was het land al bevrijd en aan deze kant was het bezet. Er waren mensen, zoals mijn joodse moeder, die moesten vluchten. Ze heette ook Sara, net als jouw moeder. En er waren dappere mannen met kleine boten, die de vluchtelingen in het donker de rivier over roeiden.’

‘Waarom vluchtten ze?’

‘Om te blijven leven, lieve jongen… maar ik, nog maar drie maanden, begon te huilen. Eén van de mannen werd bang en zei: ’als dat kind haar kop niet houdt, moet het overboord.

De vijand zit overal. Ze hebben lichtkogels.’

Mijn moeder - ze vertelde me dat natuurlijk veel later - knoopte haar blouse open en stopte mij er onder, in het bijzijn van die vreemde mannen. Die werden nog zenuwachtiger. Maar zo kreeg ze mij stil. Ik stopte met huilen. De lichtkogels werden niet afgevuurd en we bereikten de overkant. En daarom houd ik van het donker, jongen. Ik houd ervan omdat we hier nog samen zijn, begrijp je?’

Daan knikt. Hij weet niet of hij het begrijpt, maar hij wil dat niet laten merken.

Wat hij wel begrijpt is dat het donker spannend kan zijn. En dat veel dieren het nodig hebben. Dat het goed is.

Goed voor iedereen.

Kids

help de bever! help!

poppenkast Organiseer je eigen Biesbosch voorstelling.

Bij Biesboschcentrum ­Dordrecht zijn verschillende ­vingerpoppetjes verkrijgbaar.

zoek de 5 verschillen

Bonje in de Biesbosch Tijdens hun omzwervingen door de Biesbosch ontdekken Luuk & Tim, gezworen vrienden uit groep 7, dat er in dit ruige natuurgebied raadselachtige dingen gebeuren. Na een wilde achtervolging door de stad komen ze achter de bedoelingen van een oude, verbitterde man.

‘Bonje in de Biesbosch’ is voor € 9,95 te koop bij de drie bezoekerscentra en in de boekhandels in de regio. Een spannend boek voor zowel kinderen als volwassenen.

Kijk maar eens op www.deiningindordrecht.nl daar kun je het eerste hoofdstuk lezen!

2013 BiesBlad

71

Kids

HĂŠ speurneus, jij kan mooi kleuren!

Pak snel je kleurpotloden erbij en kleur deze kleurplaat op je mooist in. Heb jij deze kleurplaat helemaal ingekleurd? Dan willen wij deze graag zien! Als dank hebben wij een verrassing voor jou. Deze kleurplaat geeft je alvast een aanwijzing. Je ontvangt de beverspeurtocht helemaal voor niks! Kom snel, want op = op!

Met deze speurtocht trek je samen met drie vriendjes of vriendinnetjes door het BeverBos in de Biesbosch.

Het BeverBos en Biesboschcentrum Dordrecht vind je aan de Baanhoekweg 53 in Dordrecht. Tot gauw!

72

WINTER

beversafari

Brrrr...

Beversafari!

Op een mooie zomeravond in de schemering met een bootje op beversafari gaan, is een aanlokkelijk idee. Helaas valt de afspraak die Mees en ik hebben met boswachter Jacques van der Neut op een zeer winterse dag in januari. We zijn zo dik ingepakt dat we ons eigen spiegelbeeld niet meer herkennen als we ons melden bij de aanlegsteiger van het bezoekerscentrum in Dordrecht. Voorbereid op het ergste gaan we aan boord.

2013窶ィiesBlad

73

beversafari

Beverburcht.

Ergens onder de takken is de ingang… Door de sneeuw zie je goed hoe groot het verschil tussen eb en vloed in de Biesbosch is.

Met de kou blijkt het erg mee te vallen.

Jacques arriveert met een motorboot van Staatsbosbeheer, waarop behalve een kajuit en prima verwarming zelfs een koffiezetapparaat te vinden is. Normaal gesproken wordt de beversafari gevaren met een iets groter schip, met banken voor de passagiers en een overkapping van zeil voor als het regent. Maar omdat we maar met z’n tweetjes zijn en omdat het vriest dat het kraakt, mogen we voor deze keer met de boot van de zaak.

Overal bevers.

Maar waar ­precies?

De tocht begint hoopvol. De boswachter heeft die ochtend al een bever gespot! “Op weg hierheen zwom er eentje vlak voor de boot langs. Een joekel!” Bovendien heeft hij de bever niet ergens in een afgelegen kreek waargenomen, maar gewoon, vlakbij de haven het hoekje om. De spanning is meteen te snijden, want het is op zich al een avontuur om met een boswachter de Biesbosch in te varen, maar we komen natuurlijk voor de bevers. Ik tuur zo ingespannen door mijn camera dat ik vergeet om naar de uitleg van Jacques te luisteren - totdat hij me uit de droom helpt en zegt: “Er valt geen peil te trekken op die beesten. De ene dag zie je er drie achter elkaar en een dag later vaar je uren voor niks. Ze duiken op de gekste plekken op en op de meest onmogelijke tijden.”

74

WINTER

Een beverglijbaan. Hier gaan de bevers aan land om eten in te slaan.

Bevers zijn een beetje dom Voor beverspotters is het dus een nadeel dat bevers geen horloge hebben en geen routeplanner. In de schemering bij de ingang van een beverburcht gaan liggen is het enige wat erop zit om je kansen te vergroten. Bij die burchten zie je trouwens heel goed dat er bevers wonen. “Kijk maar,” zegt Jacques.

“Die uitgesleten plek in de oever noemen we een beverglijbaan. Daar klimmen ze op de wal. Je kunt hun pootafdrukken in de klei zien staan.” Inderdaad is goed te zien waar de bevers het water in en uit gaan. En als je het daar niet aan ziet, word je er op gewezen door de aangeknaagde takken die op de kant liggen en ronddrijven op het water.

Bevers denken niet logisch na en zijn op een zorgeloze manier slordig. In waar ze hun burcht precies maken, is al evenmin een lijn te ontdekken. Jacques laat ons een beverburcht zien op een eilandje waar geen enkele boom groeit. Niet zo handig, want schors is het voornaamste voedsel van bevers. “De bevers die hier wonen, moeten telkens het water over om aan de overkant hout te gaan halen. En de overkant ligt behoorlijk ver weg.

Toch gaan ze hier zitten. Joost mag weten waarom.” Heel erg slim zijn bevers dus ook niet. Maar wel slim genoeg om zich niet aan ons te laten zien.

In zo’n huisje sliepen griendwerkers vroeger de hele week. In het weekend gingen ze naar huis.

De Biesbosch is door mensen gemaakt.

Een week werken op een eiland Gelukkig is er veel meer te zien dan alleen maar dat wat we niet te zien krijgen. De Biesbosch heeft honderden jaren gediend als leverancier van hout en riet en dat zie je aan alles. Eilandjes hebben een raster van smalle slootjes voor de snelle afvoer van regenwater, wilgen zijn geplant in nette rijtjes en ook zien we onderweg een huisje dat vroeger gebruikt werd door mensen die de wilgen knotten en het riet sneden. “Die mannen zaten de hele week op zo’n eiland. Maandagochtend werden ze erheen gevaren en zaterdagmiddag gingen ze weer naar de vaste wal.

Ze aten en sliepen de hele week hier. Reken maar dat het een hard en eentonig leven was.” Jacques neemt ieder romantisch idee over het leven van de Biesboschwerker bij ons weg. We kunnen ons dan ook niet voorstellen dat iemand nog zo’n baan zou willen.

Maar als plek om tot rust te komen, zou zo’n huisje tegenwoordig geweldig zijn. Zo varen we mijmerend tussen vroeger en nu verder.

Watervogels schieten vlak voor de boot weg: eenden, waterhoentjes, futen. “Soms zie je ook reeën zwemmen,” zegt Jacques. “Ze vinden het lekker rustig op de eilandjes en er is genoeg te eten, maar om daar te komen moeten ze natuurlijk wel door het water.

Gelukkig zijn het goede zwemmers.” Het is niet moeilijk om naar boswachter Jacques te blijven luisteren. Waar we ook varen en wat we ook tegenkomen: hij weet er het fijne

van en hij kan er goed over praten. Dat mag natuurlijk ook wel als je al meer dan dertig jaar thuis bent in dit gebied, maar toch.

Man met bijl Als de tocht er al bijna opzit, zien we iets merkwaardigs opduiken in de totaal verstilde winternatuur: een mens! Op de oever doemt uit de verte een man met een bijl op. Een man met een bijl is natuurlijk geen bever, maar voor ons stadsmensen is hij even zeldzaam als een zwemmend ree! Bovendien zijn er op deze dag verder geen mensen die het in hun hoofd halen om het water op te gaan. En daardoor lijkt het alsof de Biesbosch en alles wat er te zien is speciaal voor ons is gemaakt. Het lukt niet altijd om een bever te spotten. Bevers zijn onvoorspelbaar, maar hun sporen en burchten vind je overal.

Zo blijft er gelukkig in de Biesbosch genoeg om je te verwonderen.

‘We laten mensen zien hoe mooi de Biesbosch is en we zorgen ervoor dat het zo blijft.’

Ga mee op beversafari met staatsbosbeheer Heb je ook zo’n zin gekregen in een exclusieve beversafari? Ga mee met Jacques. Kijk voor de data en aanvangstijden op pagina 90 en 91.

Opgeven kan via telefoonnummer 0162-682233 of biesbosch@staatsbosbeheer.nl € 17,50 per persoon

2013 BiesBlad

75

bies-plezier

-winterbies-plezier

Puzzel met dierenprint € 9,95 bij ­Biesboschcentrum Dordrecht

drinkwater Kolgans Kolganzen hebben donkere strepen over hun buik en een witte vlek om hun snavel.

Ze overwinteren hier om in de graslandpolders hun vetreserves aan te vullen voor de ­zomertrek naar Siberië. Slapen doen ze onder meer in het Gat van de Hengst.

Diverse knuffels zijn verkrijgbaar bij de bezoekerscentra.

In de Biesbosch liggen drie spaarbekkens: de Petrusplaat, de Gijster en de Honderen-Dertig. Samen zorgen zij ervoor dat duizenden mensen in de regio Rijnmond over voldoende drinkwater beschikken. In de winter rusten er duizenden smienten, wintertalingen en andere watervogels op de grote wateroppervlakten.

76

WINTER

bies-plezier

Pindaslingers maken

Cupcakes voor vogels Ossevet, vogelzaad, pinda’s (met of zonder dop), zonnebloempitten, vrolijke ­cupcakebakjes Smelt het ossevet langzaam in een pan. Zet het vuur uit en laat het vet weer langzaam stollen. Het is nu een geheel geworden.

Zodra het vet wat vaster begint te worden, mag er flink wat vogelzaad doorheen. Roer het voorzichtig door, zodat de zaadjes goed verdeeld zijn in het vet. Zorg dat het vet nog wel wat vloeibaar is. Schenk met een soeplepel het vet in de cupcakebakjes, ongeveer tot de rand. Laat het vet volledig opstijven.

Dit kan wel even duren. Leg ze op een leuke schaal en decoreer de cupcakes. Doe op het ene cakje zonnebloempitten en op het ander pinda’s. Als alle cakjes gedecoreerd zijn mag de schaal gepresenteerd worden aan de vogels. Zie je ze al smullen?

Visdraad, dikke naald, pinda’s in dop (pelpinda’s) Pak naald en draad en rijg een pinda eraan. De eerste pinda aan de snoer knoop je vast.

Doe je dit niet, dan komt de pindasnoer nooit af! Rijg iedere keer een pinda aan de snoer, totdat je er een slinger van kunt maken. Is deze mooi geworden? Leg dan aan het uiteinde van de pindaslinger een knoop erin. Je kunt de slinger aan het balkon, onder een vogelhuisje of in de boom hangen. Op zaterdag 18 januari en zondag 19 ­januari 2014 kun je meedoen met de Nationale Tuinvogeltelling. www.tuinvogeltelling.nl Samen wat lekkers maken voor vogels Biesboschcentrum Dordrecht organiseert tijdens de schoolvakanties diverse kinder­ activiteiten aan. Eén daarvan is het maken van vetbollen en pindasnoeren. Op 27 december 2013 en 3 januari 2014 kun je onder begeleiding van Biesbosch gidsen knutselen.

Kijk voor meer informatie op www.np-debiesbosch.nl

2013 BiesBlad

77

recept | Soep van riet

‘al jaren vragen ze om mijn geheime recept’

Doe het klontje boter en de uien in de soeppan en fruit het totdat ze een mooie kleur hebben gekregen. Voeg daarna de knoflook, courgettes, paprika en selderij toe.

Ondertussen kunnen de tomaten in de keukenmachine in stukken gehakt geworden, waarna ze in de pan erbij mogen. Laat dit alles ongeveer 45 minuten op een laag pitje koken. Vergeet niet om af en toe te roeren! Schenk daarna de bouillon erbij en laat het geheel nog ongeveer 30 minuten zachtjes pruttelen. Roer nogmaals in de pan en schenk de soep in. Deze maaltijdsoep is lekker met wat Turks brood of stokbrood met smeersels.

Eet smakelijk! Riet, Biesboschgids 78

WINTER

Benodigdheden erd) 4 u ien, (versnipbpoter 1 Klein klontjenoflook, (fijn 3 teentjes k gesneden) geraspt) 3 courgettes,a, ((blokjes) 1 rode paprik erij, (met de 2 bosjes seldknippen) schaar fijn lde tomaten 2 blikken gepelokjes of tomatenb bouillon 2 liter groente

winteractiviteiten

Ga mee!

De Biesbosch saai in de winter? Welnee! Op de graslandpolders foerageren grote troepen ganzen. Op het water dobberen eenden, scheert een ijsvogel voorbij en er is een goede kans dat je roofvogels ziet. Maak een stevige wandeling of ga mee met een vaartocht!

bevertocht

gluhweintocht

Onder leiding van Biesboschgidsen bezoek je het BeverBos. Aansluitend is er een vaartocht in de schemering, waarbij we op zoek gaan naar bevers en beversporen. Warme kleding wordt aanbevolen. Warme chocolademelk met Beverkoek inbegrepen.

In deze winterse tocht gaan we op zoek naar watervogels. Vooraf vertelt een natuurgids over de vogels die we kunnen tegenkomen.

Neem je verrekijker mee, dan kun je ze nog beter bekijken. Aan boord is ook een telescoop. Je kunt je tussentijds lekker opwarmen met een glas Gluhwein.

Biesboschcentrum Dordrecht € 12,50 volwassenen € 9,50 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94 2,5 uur

diverse kinderactiviteiten Op een aantal dagen in de schoolvakanties zijn er speciale kinderactiviteiten. Dit kan een knutselactiviteit zijn, een speciale e­ xcursie, een voostelling of een spel. Informeer bij de balie van Biesboschcentrum Dordrecht naar meer informatie of kijk op www.np-debiesbosch.nl.

Biesboschcentrum Dordrecht € 15,60 volwassenen € 11,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 22 december, 27 december 2,5 uur

panoramatocht In alle rust varen met Europa’s grootste rondvaartboot op zonne-energie en uitkijken over de rustgevende natuur. De schipper is je gids.

Biesboschcentrum Dordrecht € 11,20 volwassenen € 8,40 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 10, 24 november, 8 december, 5 januari

Biesboschcentrum Dordrecht € 2,50 27 december 1 / 2½ uur

1,5 uur

2013 BiesBlad

79

winteractiviteiten

bevertocht staatsbosbeheer Overal zie je in de Biesbosch sporen van bevers. In de schemering zijn ze actief en zwemmen rond in de kreken. Ga mee met de fluisterboot en volg hun spoor.

Start bij steiger van Biesboschcentrum ­Dordrecht € 17,50 16 november Aanmelden via Staatsbosbeheer en Biesboschcentrum Drimmelen

Kijk ook op www.np-debiesbosch.nl voor de meest actuele informatie

3 uur

wintertocht Vaar- en wandeltocht naar Deeneplaat op zoek naar de griendkeet en een beverburcht.

Biesbosch Museum Werkendam € 15,00 volwassenen € 12,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1, 8,15, 22 en 29 december

2 uur

snertvaartocht In deze winterse tocht gaan we op zoek naar watervogels. Vooraf vertelt een natuurgids over de vogels die we kunnen tegen­ komen. Neem je verrekijker mee, dan kun je ze nog beter bekijken. Aan boord is ook een ­telescoop. Bij het koude weer hoort ­natuurlijk een kom snert.

Biesboschcentrum Dordrecht € 15,60 volwassenen € 11,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 1, 15, 29 december 2,5 uur

80

winter

winteractiviteiten

rondje hollandse biesbosch Vaar geruisloos met de Halve Maen door de prachtige natuur van de Biesbosch. De schipper is je gids op deze tocht.

Biesboschcentrum Dordrecht € 7,60 volwassenen € 5,70 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar Data en aanvangstijden variëren, zie kalender vanaf pagina 94

1 uur

winterwandeling

‘Mmm... warme chocomel na een stevige wandeling’ fluistertocht Rondvaart door de Biesbosch met toelichting door schipper, in combinatie met museumbezoek.

Biesbosch Museum Werkendam € 9,75 volwassenen € 6,75 kinderen 4-12 jaar 26 december

in ’t spoor van de griendwerker Een unieke dagtocht over het leven van de griendwerker. Na ontvangst met koffie en koek vaar je naar het haventje van de Deeneplaat om vervolgens naar ‘De Zwarte Keet’ te lopen. De schipper zorgt voor soep, koffie en een borreltje. Zelf zorg je voor een lunchpakket.

Biesboschcentrum Drimmelen € 35,00 p.p. / kinderen t/m 12 jaar € 20,00 28 december

1 ¼ uur

10.30 – 16.30 uur

Een verrassende winterwandeling onder leiding van een natuurgids door de Hel- en Zuilespolder. Tijdens deze tocht wisselt het landschap. Je ziet weilanden, knotwilgen en riet, overgaand in een bosgebied. De gids vertelt je wat de Biesbosch in dit jaargetijde zo bijzonder maakt.

Biesboschentrum Dordrecht € 5,00 volwassenen € 4,00 65+ / kinderen 4 t/m 12 jaar 7,14,21 en vr 27 december 2,5 uur

meld je aan Biesboschcentrum Dordrecht T 078-6305353 E info@biesbosch.org Biesboschcentrum Drimmelen/ Staatsbosbeheer T 0162-682233 E biesbosch@staatsbosbeheer.nl Biesbosch Museum Werkendam T 0183-504009 E info@biesboschmuseum.nl

Vraag naar de boekings- en ­annuleringsvoorwaarden

2013 BiesBlad

81

op pad praktische informatie 82

2013窶ィiesBlad

83

Biesboschcentrum Drimmelen Biesboschcentrum Drimmelen is het kloppend hart van de Brabantse Biesbsoch en een prima startpunt voor je ontdekkingsreis.

Biesboschcentrum ­Drimmelen Biesboschweg 4 4924 BB Drimmelen tel. 0162-682233 info@staatsbosbeheer.nl www.np-debiesbosch.nl Openingstijden mrt t/m nov: di t/m zo, 10.00 - 17.00 uur.

In juli en aug ook op ­maandag geopend.

Jan, feb, dec: woe en vrij t/m zo, 11.00 -16.00 uur. apr t/m okt: di t/m zo, 9.00 – 17.00 uur In jul en aug: 2e paasdag en 2e pinksterdag ook op ma open nov t/m mrt: di t/m zo, 10.00 - 17.00 uur Toegankelijk voor rolstoelen

84

Bezoekerscentra

Informatiebalie Bij de balie kun je terecht voor informatie over de recreatieve mogelijkheden in de Biesbosch en kun je je inschrijven voor activiteiten. De balie van Bies­ bosch­centrum Drimmelen, is van Staatsbos­beheer en fungeert ook als VVV-informatiepunt voor Drimmelen.

Je kunt hier terecht voor wandel-, fiets- en vaarkaarten en informatie over recreatie en toerisme in de Biesbosch en wijde omgeving. Tevens vind je er informatie over boottochten en bootverhuur. In de winkel zijn ansichtkaarten, educatief materiaal, ­knuffels, souvenirs en boeken te koop.

Excursies en rondvaarten Om je in te schrijven voor een excursie of rondvaart van Staatsbosbeheer kun je terecht bij de informatiebalie. Je kunt telefonisch of per e-mail reserveren.

Tentoonstellingen In het centrum is een interactieve tentoonstelling over de rijke cultuurhistorie van de Biesbosch. Aan de hand van foto’s, filmpjes en voorwerpen leer je over boeren en griendwerkers die hier ooit hun geld verdienden.

Verder is er aandacht voor de bever en andere dieren en planten in de Biesbosch. Je kunt je kennis testen door bij de verschillende vragen en opdrachten stil te staan. Voor de kinderen is er een speciale speurtocht door de expositie. Tevens zijn er regelmatig wisselende exposities.

Grand café “de Burcht” Voor een hapje en een drankje ga je naar Grand Café de Burcht met een ruim terras met zicht op de jachthaven. Grand café de Burcht is ook een bijzonder geschikte locatie voor uw feest of receptie. Neem contact op om je wensen en de mogelijkheden te bespreken: 06-54754760.

Vergaderfaciliteiten en -arrangementen In het bezoekerscentrum zijn verschillende ruimten beschikbaar voor vergaderingen en educatieve doeleinden voor groepen tot 50 personen. Het is mogelijk om een vergaderarrangement voor je te regelen i.s.m.

Grand café de Burcht. Of combineer een vaartocht met een barbecue in de Biesbosch. Informeer voor alle mogelijkheden en prijzen via 06-54754760 Informatiepunt Geertruidenberg Vorig jaar is het Biesboschhuis in Geertruidenberg geopend. Staatsbosbeheer geeft daar informatie over natuurbeleving in en rondom het Nationaal Park De Biesbosch. Dit informatiepunt is gevestigd in de voormalige synagoge aan de markt in Geertruidenberg: Elfhuizen 1.

Openingstijden: apr t/m sep: di t/m zo, 11.00 – 18.00 uur.

In juli en augustus ook op maandag geopend.

Okt t/m mrt: woe, za en zo, 11.00 – 14.00 uur

Biesboschcentrum Dordrecht Vanuit dit bezoekerscentrum wordt een scala aan activiteiten georganiseerd. Wandelexcursies en rondvaarten in boten op zonne-energie, met of zonder gids. Zelf een fluisterbootje, kano of fiets huren kan ook. Ook voor groepsactiviteiten kun je hier terecht. Biesboschcentrum Dordrecht is niet alleen een vertrekpunt, het centrum is zelf ook een plek waar veel te beleven valt.

Biesboschcentrum Dordrecht Baanhoekweg 53, 3313 LP Dordrecht t (078) 630 53 53 info@biesbosch.org www.actiefindebiesbosch.nl www.np-debiesbosch.nl Reserveringen en informatie T (078) 630 53 53 Openingstijden centrum apr t/m okt: di t/m zo, 9.00 – 17.00 uur In juli, augustus en 2e paasdag en 2e pinksterdag ook op maandag open nov t/m mrt: di t/m zo, 10.00 - 16.00 uur Openingstijden botenhuis apr t/m okt: openingstijden als het centrum nov t/m mrt: gesloten

Tentoonstellingen De Biesbosch, een Hollandse jungle. Landschap, cultuurhistorie, flora en fauna komen op een interactieve manier aan bod. Je kunt er zelfs voelen aan een beverpels. Vanaf april 2013 is de geheel nieuwe tentoonstelling “Biesboschverhalen anno nu” te bezoeken. Via bijzondere luisterstoelen stap je in de wereld van de Biesbosch van vroeger en van vandaag. Tevens zijn er elk jaar diverse wisseltentoonstellingen te zien. Zo is regelmatig werk te bewonderen van kunstenaars en fotografen uit het gebied.

Huiscafé ‘Biestro’ Naast het bezoekerscentrum bevindt zich huiscafe ‘Biestro’. Hier kun je terecht voor koffie met gebak of een lunch. Het terras geeft een fraai uitzicht op de Biesbosch en de haven van het Biesboschcentrum.

Openingstijden zijn gelijk aan Biesboschcentrum. Voor een receptie of etentje buiten de openingstijden van het Biesboschcentrum kun je hier ook terecht. Voor inlichtingen belt u huiscafe ‘Biestro’: 078 630 53 64.

Leeshoek In de leeshoek vind je naslagwerken, tijdschriften en knipselmappen over de Biesbosch en de natuur in het algemeen. Er is een apart gedeelte voor kinderen, waar naast kinderboeken ook puzzels en kleurplaten aanwezig zijn.

Groenwinkel en bijenkast De groenwinkel heeft een uitgebreid assortiment ­k waliteitsartikelen, waaronder boeken over de ­Biesbosch, veldgidsen, prentenboeken, knuffel­ bevers, Biesbosch honing en jam, ansichtkaarten en ­souvenirs. Middenin de groenwinkel staat een grote observatiekast met een bijenvolk. Door een perspexbuis zie je de bijen in- en uitvliegen om stuifmeel te verzamelen.

Oog voor duurzaamheid Alle activiteiten worden uitgevoerd met oog voor duurzaamheid van natuur, cultuurhistorie en sociaal maatschappelijke waarde, zodat het gebied b ­ ehouden blijft

2013 BiesBlad

85

voor vele generaties. Biesboschcentrum ­Dordrecht heeft sinds 2011 de Green Key Goud. Voor meer informatie over de Green Key, zie pagina 53.

Off-the-road-rolstoel Bij Biesboschcentrum Dordrecht is een off-the-roadrolstoel te leen. Met deze rolstoel kunnen ook mensen die moeilijk of niet kunnen lopen de Biesbosch beleven buiten de verharde paden. De rolstoel is tegen een borg van € 50,- gratis te leen. Je krijgt een routebeschrijving mee die uiteraard voor het grootste deel over onverharde paden gaat. Ook het BeverBos zit in de route. Reserveren is mogelijk.

Speciale arrangementen voor groepen Biesboschcentrum Dordrecht en huiscafe ‘Biestro’ bieden tal van mogelijkheden voor zowel zakelijke als particuliere groepen. Alles over de mogelijkheden voor feesten, vergaderingen, vaartochten, wandelexcursies en meer, vind je in de groepsarrangementenbrochure en op biesboschdordrechtgroepsuitjes.nl.

Fluistervloot Het Biesboschcentrum heeft twee grotere fluisterboten en zeven kleinere fluisterbootjes. De kleine boten zijn te huur en zijn eenvoudig zelf te bedienen. De grote boten worden voor begeleide rondvaarten en groepsarrangementen gebruikt. Al deze boten worden elektrisch voortgestuwd op stroom die uit zonnepanelen wordt verkregen, dus schoon en geruisloos!

De Halve Maen is de grootste boot en heeft twee verdiepingen: een salon en een gedeeltelijk overdekt bovendek. Deze boot biedt plaats aan 140 personen.

Aan boord zijn tijdens tochten drankjes, broodjes,

86

Bezoekerscentra

snacks en tosti’s verkrijgbaar. Met een lift, een aangepast toilet en brede gangpaden is de boot volledig toegankelijk voor rolstoelen (max. breedte 80 cm) maar niet voor scootmobielen. De Sterling is een wat kleinere, open boot voor 40 personen, die niet toegankelijk is voor rolstoelen. In deze boot, die ook in de kleinere Biesboschkreken kan varen, beleef je de Biesbosch van heel dichtbij. De Sterling kan bij slecht weer met een zeil worden overdekt.

Recreatiegebied De Hollandse Biesbosch Aansluitend aan het Nationaal Park bevindt zich een dagrecreatiegebied van ongeveer 200 ha. Je kunt hier wandelen, fietsen, picknicken. Centraal ligt een grote zwemvijver met een strandje, ligweiden, picknickplaatsen en de Speeldernis, een avontuurlijke speeltuin. Het Speelbos is een bosgebied waar kinderen naar hartelust van de paden af mogen gaan en hutten kunnen bouwen.

Speelbos en Speeldernis zijn vrij toegankelijk. Van maart t/m oktober kun je er een schaapskudde met herder in het gebied tegen komen. Direct naast het Biesboschcentrum ligt het BeverBos. (zie pagina 15 en 46) Evenementen In het recreatiegebied vinden jaarlijks diverse grote evenementen plaats zoals het Kelt Fest, Ridderspektakel en Bies. Je kunt hier ook zelf activiteiten en festiviteiten organiseren want de evenemententerreinen zijn te huur.

Kijk hiervoor op www.hollandsebiesbosch.nl. Het Biesboschcentrum organiseert jaarlijks kleine evenementen zoals Lammetjesdag en het S ­ chaapscheerdersfeest.

Huur een kano, fluisterboot, fiets of step Biesboschcentrum Dordrecht verhuurt kajaks, kano’s, roeiboten en elektrische fluisterboten. Houd je het liever droog? Dan zijn er ook fietsen en steppen te huur. Het verhuurseizoen loopt van 1 april t/m 31 oktober. In verband met het invullen van het huurcontract en het uitgeven van het materiaal, moet je een half uur voor aanvang van de verhuurperiode aanwezig te zijn. De reservering vervalt een half uur na de geboekte aanvangstijd. Kijk voor de spelregels voor verhuur op www.actiefindebiesbosch.nl bij ‘Verhuur’.

4 elektrische fluisterboten (model roeiboot) max. 5 personen € 17,00 per uur

6 éénpersoonskajaks (huur minimaal 2 uur) € 4,- per uur

1 elektrische fluisterboot (model roeiboot) max. 8 personen € 27,50 per uur

20 tweepersoonskajaks (huur minimaal 2 uur) € 6,50 per uur

1 comfortabele elektrische fluisterboot met stuurwielbesturing max. 5 personen, makkelijke instap, stoelen met leuning € 23,50 per uur

4 Canadese kano’s max. 3 personen € 7,50 per uur (huur minimaal 2 uur)

2 comfortabele elektrische fluisterboten max. 7 personen, makkelijke instap, stoelen met leuning € 23,50 per uur

10 fietsen € 2,- per uur (huur minimaal 2 uur) kinderzitje € 2,- per dag 2 kinderfietsen € 2,- per uur (huur minimaal 2 uur)

8 roeiboten (huur minimaal 2 uur) max. 5 personen € 4,- per uur

12 steppen € 2,50 per uur (huur minimaal 2 uur)

rolstoelbootje max. 8 personen. Biedt plaats aan max. 4 rolstoelen.

Ook te besturen door persoon in rolstoel. € 35,- per uur

waterdicht opbergvat – € 1,- per dag zwemvest – gratis laarzen – € 2,50 per dag

Biesboschcentrum Dordrecht hanteert algemene voor­ waarden voor de verhuur, rondvaarten en excursies.

De Kleine Lettertjes m.b.t. reserveren, annuleren, deelname en verhuur zijn te downloaden op ­ www.actiefindebiesbosch.nl.

Of vraag ernaar bij boeking van uw tocht of bootje.

2013 BiesBlad

87

Biesbosch Museum Werkendam

Biesbosch Museum Werkendam Hilweg 2, 4251 MT ­Werkendam T (0183) 50 40 09 www.biesboschmuseum.nl www.np-debiesbosch.nl Reserveringen en informatie T (0183) 50 40 09 Openingstijden 2013 2 januari t/m 31 maart: Dinsdag t/m zondag en feestdagen 12.00 – 17.00 uur Maandag gesloten 1 april t/m 31 oktober: Maandag 13.00 -17.00 uur Dinsdag t/m zaterdag 10.00 -17.00 uur Zon- en feestdagen 12.00 – 17.00 uur 1 november t/m zondag: Dinsdag t/m zondag 12.00 – 17.00 Maandag gesloten 25 en 31 december gesloten

88

Bezoekerscentra

Het Biesbosch Museum laat alles over het heden en het verleden van de Biesbosch zien. Ontdek hoe vissers vroeger op jacht gingen naar voedsel of hoe hard de griendwerkers moesten werken voor hun bestaan.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft zich veel afgespeeld in de Biesbosch. Denk aan de verzetsgroepen die de strijd aangingen met de Duitse bezetter.

De Biesbosch is één van de belangrijkste zoetwatergetijdengebieden van Europa. De periodieke wisseling van de waterstand, van eb en vloed is hierbij niet weg te denken. Waterbouwers en baggeraars hebben vele malen tegen het water gestreden. Naast informatie en bezienswaardigheden over het verleden van de Biesbosch, kom je een hoop te weten over (toekomstige) ontwikkelingen die gaande zijn. Wil je na een bezoek aan het Museum een frisse neus halen? Vaar dan met de fluisterboot door de Biesbosch of maak een wandeling. Breng eens een bezoek aan het natuurgebied de Pannekoek, waar de griendcultuur kenmerkend is.

Museum Bekijk de diverse exposities in het audio visueel centrum, of de levensechte modellen, de verzameling opgezette dieren en het fascinerend waterbouwkundig paviljoen. Neem er wel even de tijd voor...

Eén van de zaken waar het museum aandacht voor heeft is het project Ruimte voor de Rivier. Dit heeft namelijk alles te maken met de ontwikkelingen in de Biesbosch. De planvorming en de uitvoering van dit landelijke project, dat in 2015 voltooid moet zijn, worden op de voet gevolgd waarbij ook de gevolgen voor bewoners, boerenbedrijven en het museum zelf in beeld worden gebracht.

Ruimte voor de Rivier Het programma Ruimte voor de Rivier bestaat uit 39 maatregelen die het Nederlandse stroomgebied van de Rijn en een gedeelte van de Maas beter zullen beschermen tegen overstromingen.

De ontpoldering van de Noordwaard, westelijk van Werkendam, is één van de grootste projecten van Ruimte voor de Rivier. Nu wordt deze polder vooral gebruikt voor de landbouw. Het plangebied is ongeveer 4500 hectare groot. Ongeveer 2000 hectare daarvan wordt van binnendijks naar buitendijks gebracht. Dat gebeurt door de dijken deels af te graven om in- en uitstroomopeningen te creëren. Het doel is om het water bij hoge waterstanden zo ver mogelijk bovenstrooms

Prijzen van de Nieuwe Merwede af te leiden en dan benedenstrooms zo westelijk mogelijk richting het Hollandsch Diep af te voeren. In het Biesbosch ­Museum, gelegen in de Noordwaard, staat een maquette van 9 bij 3 meter opgesteld. Aan de hand van filmbeelden en ­animaties op de maquette wordt een indruk gegeven van het beoogde eindresultaat in 2015, als de ­Noordwaard ontpolderd moet worden.

Koffiecorner De Koffiecorner, gelegen in het museum, biedt een prachtig uitzicht over het Gat van Lijnoorden. Door zelfbediening kun je jezelf voorzien van diverse dranken en/of versnaperingen uit de automaat.

Gezelschappen kunnen op aanvraag koffie geserveerd krijgen of lunchpakketten bestellen.

Arrangementen en kinderfeestjes Biesbosch Museum heeft een divers aanbod van ­arrangementen, waaronder vaartochten gecombineerd met een heerlijke lunch.

Ook voor kinderen is er genoeg te beleven. Vier je kinderfeestje eens bij het museum!

Entreeprijzen Individueel Groepen v.a. 20 personen Volwassenen 3,75 3,25 Kinderen 4 tot 12 jaar 2,75 2,50 CJP-/ Seniorenpas 3,25 3,00 Museumjaarkaart Gratis Fluisterboot rondvaart van 1 ¼ uur, inclusief bezoek aan het museum.

Volwassenen 9,75 9,25 Kinderen 4 tot 12 jaar 6,75 6,25 Afhuurprijzen boot (capaciteit boot 60 personen) Tocht 1: rondvaart 1 ¼ uur 462,50 Tocht 2: rondvaart 2 ½ uur 612,50 Ieder uur meer 175,00 per uur Het Biesbosch Museum organiseert ook bevertochten en vaar- en wandeltochten.

Kijk bij ‘Ga Mee!’ en in de kalender vanaf pagina 94.

Of ga naar www.biesboschmuseum.nl Voor lunch- en dinermogelijkheden verwijzen wij je graag door naar Restaurant de Brabantsche Biesbosch, gelegen op 2 km afstand van het Biesbosch Museum. (tel. 0183-504248). Je kunt in het museum pinnen.

2013 BiesBlad

89

Biesbo Ontdek de bijzondere bewoners van Nationaal Park De Biesbosch.

Ga mee op exclusieve safari met de boswachters van Staatsbosbeheer!

Safari-data: Zaterdag 16 maart Zaterdag 6 april Woensdag 15 mei Woensdag 5 juni Woensdag 19 juni

Vrijdag 12 juli Vrijdag 26 juli Zaterdag 31 augustus Zondag 8 september Zaterdag 16 november

Meer informatie over de Biesboschsafari’s? Scan de QR-code of kijk op www.staatsbosbeheer.nl/ Natuurgebieden/Biesbosch > Activiteiten Meteen reserveren kan ook via het Biesboschcentrum in Drimmelen, T 0162-682233, E-mail: biesbosch@staatsbosbeheer.nl

buitenbeleven

oschsafari Vis- en zeearenden Geniet van de speciale arenden vaartochten.

Sinds 2012 broedt er een koppel zeearenden in het gebied en de soort is het hele jaar door te zien. In de nazomer komen er ook visarenden richting De Biesbosch en dan is het Nationaal Park dé plek van Nederland om beide soorten te observeren.

Volg de belevingen van de boswachters ook via de social media. www.boswachtervanderneut.nl www.facebook.com (Staatsbosbeheer Biesbosch) www.twitter.com (@ThomasvanderEs) Fotografie: Rob de Wind (grote foto) Thomas van der Es (zeearend en bevers)

Bevers Beleef de speciale bevertochten in het kader van ’25 jaar bevers in De Biesbosch’.

Ga tijdens unieke vaartochten op zoek naar sporen zoals: glijbanen, beverburchten, vraatsporen en de beesten zelf.

wat is wanneer en waar?

92

activiteitenkalender 2013

wij gaan alvast!

2013窶ィiesBlad

93

wat is wanneer en waar?

de beschrijving van de activiteiten staan per seizoen in het magazine Blauw: Biesboschcentrum Drimmelen, Biesboschweg 4, 4924 BB Drimmelen Bruin: Biesbosch Museum Werkendam, Hilweg 2, 4251 MT Werkendam Paars: Vissershang 1, 4273 PE Hank Donkergroen: Biesboschcentrum Dordrecht, Baanhoekweg 53, 3313 LP Dordrecht

zondag 7 april Lammetjesdag 10.00 - 16.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 11.00 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30-16.30

woensdag 10 april Zaterdag 23 maart

zondag 31 maart (pasen)

Kinderbevertocht 17.00-19.30 Dordrecht

Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch vanaf 11.00 Dordrecht Vroege voorjaarstocht 12.30-15.00 Dordrecht

zondag 24 maart Fluistertocht 14.00 Werkendam Rondjes Hollandse Biesbosch vanaf 12.00 Dordrecht Vroege voorjaarstocht 12.30-15.00 Dordrecht

Woensdag 27 maart In het domein van de bever 14.00-15.30 Dordrecht

Kanotocht op zoek naar bevers 19.00 - 21.15 Dordrecht

zaterdag 13 april

Biesbosch brunchtocht 10.30 - 13.00 Dordrecht Zonnepont Griendmuseumpad vaart weer!

9.45 - 16.45 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 11.00 Dordrecht

Avontuurlijke vogeltocht 6.15 - 9.15 Dordrecht Vroege kanotocht 6.45 - 9.30 Dordrecht Bevertocht 18.45 - 21.15 Dordrecht

zaterdag 30 maart

woensdag 3 april

In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Bevertocht 18.15-20.45 Dordrecht Rondjes Hollandse Biesbosch vanaf 12.00 Dordrecht

In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

activiteitenkalender

vrijdag 12 april

maandag 1 april (pasen)

vrijdag 5 april Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 19.00 - 21.15 Dordrecht

94

In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

zondag 14 april Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 17 april In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

zaterdag 6 april

vrijdag 19 april

Avontuurlijke vogeltocht 6.30 - 9.30 Dordrecht Jungle kanotocht 8.00 - 10.30 Dordrecht Bevertocht Staatsbosbeheer 9.00 Dordrecht Bevertocht 18.30 - 21.00 Dordrecht Staatsbosbeheer Safari, pagina 90 Drimmelen

Kinderbevertocht 19.00 - 21.30 Dordrecht

zaterdag 20 april Avontuurlijke vogeltocht 6.00 - 9.00 Dordrecht Jungle kanotocht 08.00 - 10.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

activiteitenkalender 2013

zondag 21 april Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 19.15 - 21.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 24 april In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

donderdag 25 april

Fietstocht Nieuwe Dordtse Biesbosch 13.00 - 16.30 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 2 mei Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht Gezinsexcursie: Ontluikende lente 13.30 - 16.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Kanotocht bij volle maan 19.45 - 22 ­Dordrecht

vrijdag 3 mei

vrijdag 26 april

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 19.30 - 21.45 Dordrecht

Kanotocht bij volle maan 19.45 - 22 ­Dordrecht

zaterdag 27 april Avontuurlijke vogeltocht 5.45 - 8.45 Dordrecht Vroege kanotocht 6.45 - 9.30 Dordrecht In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Bevertocht 19.00 - 21.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 28 april Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 13.00 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht

zaterdag 4 mei Avontuurlijke vogeltocht 5.30 - 8.30 Dordrecht Natura 2000 KNNV 13.00 - 16.00 Dordrecht Jungle kanotocht 8.00 - 10.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 5 mei Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 13.00 Dordrecht

meld je aan Biesboschcentrum Dordrecht T 078-6305353 E info@biesbosch.org Biesboschcentrum Drimmelen/ Staatsbosbeheer T 0162-682233 E biesbosch@staatsbosbeheer.nl Biesbosch Museum Werkendam T 0183-504009 E info@biesboschmuseum.nl Vraag naar de boekings- en annuleringsvoorwaarden.

Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 9 mei Dagtocht Geertruidenberg 9.30 - 17.15 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Gezinsexcursie: Van Zilverreiger tot Tjiftjaf 13.30 - 16.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 19.45 - 22.00 Dordrecht Rondje Hollandse Biesbosch van 12.00-13.00 Dordrecht

vrijdag 10 mei

Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Kinderactiviteit: Speelbos 13.30 - 16.00 Dordrecht Kinderverhalentocht ‘Bonje in de Biesbosch’ 19.00-21.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

dinsdag 30 april

woensdag 8 mei

zaterdag 11 mei

Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fietstocht Nieuwe Dordtse Biesbosch 13.00 - 16.30 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 19.30 - 22.00 Dordrecht

Avontuurlijke vogeltocht 5.15 - 8.15 Dordrecht Vroege kanotocht 6.45 - 9.30 Dordrecht Levendig biesboschverleden 10.15 - 14.30 Dordrecht Bevertocht 19.30 - 22.00 Dordrecht Rondje Hollandse Biesbosch 12.30 - 13.30 Dordrecht

woensdag 1 mei In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Bevertocht 19.15 - 21.45 Dordrecht

dinsdag 7 mei

2013 BiesBlad

95

Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw BV DRIMMELEN

Elke dag twee uur durende rondvaarten dwars door de Biesbosch!

(Pasen t/m de herfstvakantie)

Wij zijn een party-rondvaartbedrijf wat dagelijks tochten organiseert in en rond ‘Nationaal Park de Biesbosch’. Voor zowel individuele passagiers als groepen hebben we leuke tochten en arrangementen.

Gezelschappen Naast rondvaarten die u het gehele jaar kunt boeken, kunt u bij ons ook terecht voor een totaal dagprogramma! Dus naast rondvaarten organiseren wij ook; huifkartochten, Oud-Hollandse spelen, stadswandelingen, bezoek aan wijngaard en kaasboerderij.

Individueel Twee uur durende Biesbosch rondvaarten dwars door het nationaal park, maar ook dagtochten naar Slot Loevestein en de Rotterdamse havens. We hebben ook verzorgde tochten met brunch, high tea of dinerbuffet aan boord!

Zakelijk Uw zakelijk evenement een speciaal tintje geven? Wij zijn uw ideale partner in het organiseren hiervan. Samen met onze out-door partners organiseren we verschillende activiteiten middenin de inspirerende natuur. Voor een bedrijfspresentatie richten we onze schepen speciaal in, maar ook voor een spetterend avondfeest zijn uitgebreide mogelijkheden.

kijk op: www.zilvermeeuw.nl of vraag onze brochures aan en laat u verrassen door ons uitgebreide programma.

Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw b.v.

Biesboschweg 2 4924 BB Drimmelen

informatie/boekingen: tel 0162 - 68 26 09 fax 0162 - 68 69 25

www.zilvermeeuw.nl info@zilvermeeuw.nl

Wij zijn trots op het Biesbosch magazine Boomvanmourik versnelt verandering en haalt meer effectiviteit uit uw merk door de inzet van strategie, content & creatie. Wij maken communicatie graag menselijker, simpeler, waardevoller en relevanter.

boomvanmourik.nl

activiteitenkalender 2013

Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 20.30 - 22.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 12 mei Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 20.00 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 26 mei Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 15 mei Fietstocht Nieuwe Dordtse Biesbosch 13.00 - 16.30 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Beversafari Staatsbosbeheer 19.00 Drimmelen

donderdag 16 mei Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht

vrijdag 17 mei Kanotocht op zoek naar bevers 20.00 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a.

12.00 Dordrecht

zaterdag 18 mei Avontuurlijke vogeltocht 5.15 - 8.15 Dordrecht Kanotocht Jongeneele Ruigt 9.00 - 13.00 Dordrecht Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

maandag 27 mei Fluistertocht 15.00 Werkendam

maandag 20 mei Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 11.00 Dordrecht

woensdag 29 mei

Bevertocht 19.00 Werkendam Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht

Fietstocht Nieuwe Dordtse Biesbosch 13.00 - 16.30 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam

woensdag 22 mei Fietstocht Nieuwe Dordtse Biesbosch 13.00 - 16.30 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht

donderdag 23 mei Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht

vrijdag 24 mei

Schaapscheerdersfeest 10.00 - 16.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 11.00 Dordrecht

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 20.30 - 22.45 Dordrecht

Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

Fluistertocht 14.00 Werkendam

dinsdag 21 mei

zondag 19 mei

maandag 20 mei

dinsdag 28 mei

zaterdag 25 mei Avontuurlijke vogeltocht 5.00 - 8.00 Dordrecht Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Griendexcursie 13.45 - 16.45 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam

donderdag 30 mei Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam

vrijdag 31 mei Fluistertocht 14.00 Werkendam Kinderbevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht

zaterdag 1 juni Avontuurlijke vogeltocht 5.00 - 8.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Jungle kanotocht 8.00 - 10.30 Dordrecht Rondje Hollandse Biesbosch van 12.30-13.30 Dordrecht

2013 BiesBlad

97

wat is wanneer en waar?

zondag 2 juni

donderdag 13 juni

Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht

maandag 3 juni Fluistertocht 15.00 Werkendam

woensdag 5 juni In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Beversafari Staatsbosbeheer 19.00 Drimmelen

donderdag 6 juni Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht

vrijdag 7 juni

Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht

zaterdag 15 juni Avontuurlijke vogeltocht 4.45 - 7.45 Dordrecht Kanotocht Jongeneele Ruigt 9.00 - 13.00 Dordrecht Bevertocht 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje Hollandse Biesbosch van 12.00-13.00 Dordrecht

zondag 16 juni Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

dinsdag 18 juni Bevertocht 19.00 Werkendam

Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht

woensdag 19 juni

zaterdag 8 juni

In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Beversafari Staatsbosbeheer 19.00 Hank

Avontuurlijke vogeltocht 4.45 - 7.45 Dordrecht Vroege kanotocht 6.45 - 9.30 Dordrecht Bevertocht 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

donderdag 20 juni

zondag 9 juni

vrijdag 21 juni

Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Beversafari 19.00 Hank

Kinderbevertocht 20.00 - 22.30 Dordrecht

woensdag 12 juni In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

98

vrijdag 14 juni

activiteitenkalender

Noordwaard fiets- en wandeltocht 10.00 - 15.30 Dordrecht

zaterdag 22 juni Avontuurlijke vogeltocht 4.45 - 7.45 Dordrecht Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht Griendexcursie 13.45 - 16.45 Dordrecht Bevertocht 20.15 - 22.45 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 20.45 - 23.00 Dordrecht

Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 23 juni Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht bij volle maan 20.45 - 23.00 Dordrecht

woensdag 26 juni In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

donderdag 27 juni Dagtocht Loevestein 9.30 - 15.30 Dordrecht Dagtocht Woudrichem 9.30 - 15.30 Dordrecht

vrijdag 28 juni Kanotocht op zoek naar bevers 20.30 - 22.45 Dordrecht

zaterdag 29 juni Avontuurlijke vogeltocht 5.00 - 8.00 Dordrecht Jungle kanotocht 8.00 - 10.30 Dordrecht In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Bevertocht 20.15 - 22.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

activiteitenkalender 2013

zondag 30 juni

zondag 7 juli

Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

maandag 1 juli Fluistertocht 15.00 Werkendam

maandag 8 juli

dinsdag 2 juli

Fluistertocht 15.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam

dinsdag 9 juli

vrijdag 12 juli

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

Dagtocht Nationaal Park De Biesbosch 10.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 4 juli

woensdag 10 juli

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Beversafari Staatsbosbeheer 19.00 Drimmelen Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

Dagtocht Willemstad 09.30 - 17.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 ﾂｭWerkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 3 juli

vrijdag 5 juli Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht Nachtvlindertocht 22.30 - 01.30 Dordrecht

zaterdag 6 juli Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 ﾂｭWerkendam Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 11 juli Dagtocht Heusden 09.30 - 18.00 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Kinderbevertocht 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zaterdag 13 juli Jungle kanotocht 08.00 - 10.30 Dordrecht Levendig biesboschverleden 10.15 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zondag 14 juli Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

maandag 15 juli Fluistertocht 15.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

2013窶ィiesBlad

99

Pannenkoekenhuis

het Bolle Bevertje In een oase van rust en ruimte vindt u het Bolle Bevertje, Waar wij pannenkoeken bakken waar u bij staat, en met gulle hand voorzien van verse ingrediënten.Bij mooi weer kunt u genieten van de zon op ons terras aan de Spieringsluis terwijl uw kinderen zich heerlijk uitleven in de speeltuin.

Voor groepen zijn er diverse arrangementen beschikbaar.

Spieringsluis 6 4251 MR Werkendam 0183-504248 Voor openingstijden zie www.bollebevertje.nl

B_magazine_advertenties.indd 2

04-03-13 14:47

De Brabantse Biesbosch

Hotel – Restaurant – Biesbosch arrangementen Hotel Kom slapen in de natuur en geniet van de rust. Wij beschikken over ruime en luxe hotelkamers, elk met een riant uitzicht over de Biesbosch.

Restaurant In onze sfeervolle brasserie met serre en open haard of op ons terras aan de Spieringsluis bent u van harte welkom voor koffie met gebak, lunch en diner. Wij serveren vlees-, vis- en vegetarische gerechten. Voor uw kinderen beschikken wij over een kinderkaart en een leuke speeltuin.

Biesbosch Arrangementen Wij verzorgen complete arrangementen op maat voor grote en kleine groepen. Fiets-, kano- en natuurtochten, rondvaarten met museum bezoek, teambuilding, lunch, buffetten en barbecue’s , de Biesbosch biedt vele mogelijkheden.

Spieringsluis 6 4251 MR Werkendam Tel: 0183-504248 Voor openingstijden zie: www.brabantsebiesbosch.nl

activiteitenkalender 2013

dinsdag 16 juli

vrijdag 19 juli

woensdag 24 juli

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 20.15 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zaterdag 20 juli

donderdag 25 juli

Kanotocht Jongeneele Ruigt 09.00 - 13.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Griendexcursie 13.45 - 16.45 Dordrecht Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 20.45 - 23.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Dagtocht Loevestein 09.30 - 15.30 Dordrecht Dagtocht Woudrichem 09.30 - 15.30 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 17 juli In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht bij volle maan 20.45 - 23.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Beversafari Staatsbosbeheer 19.00 Hank Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 20.00 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

maandag 22 juli

zaterdag 27 juli

Fluistertocht 15.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 21 juli

donderdag 18 juli Dagtocht Geertruidenberg 09.30 - 17.15 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 26 juli

dinsdag 23 juli Dagtocht Nationaal Park De Biesbosch 10.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a.

12.00 Dordrecht

zondag 28 juli Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

2013 BiesBlad 101

wat is wanneer en waar?

maandag 29 juli Fluistertocht 15.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

dinsdag 30 juli

Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Kinderbevertocht 19.30 - 22.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 2 augustus

Dagtocht Nationaal Park De Biesbosch 10.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 19.45 - 22.00 Dordrecht Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

woensdag 31 juli

zaterdag 3 augustus

In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht Staatsbosbeheer Safari, pagina 90

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Jungle kanotocht 8.00 - 10.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 1 augustus Dagtocht Willemstad 09.30 - 17.00 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam

zondag 4 augustus Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

maandag 5 augustus Fluistertocht 15.00 Werkendam

dinsdag 6 augustus Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 7 augustus In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 8 augustus Dagtocht Loevestein 09.30 - 15.30 Dordrecht Dagtocht Woudrichem 09.30 - 15.30 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Bevertocht 19.45 - 22.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 9 augustus Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 19.30 - 21.45 Dordrecht Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zaterdag 10 augustus Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht Levendig biesboschverleden 10.15 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.15 - 21.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zondag 11 augustus Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

102 activiteitenkalender

activiteitenkalender 2013

maandag 12 augustus

zaterdag 17 augustus

donderdag 22 augustus

Fluistertocht 15.00 Werkendam

Kanotocht Jongeneele Ruigt 09.00 - 13.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Griendexcursie 13.45 - 16.45 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 19.15 - 21.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Dagtocht Geertruidenberg 09.30 - 17.15 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat14.15 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

dinsdag 13 augustus Dagtocht Nationaal Park De Biesbosch 10.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 14 augustus In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

donderdag 15 augustus Dagtocht Gorinchem 09.30 - 15.30 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam Bevertocht 19.15 - 21.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 18 augustus Tocht om het Eiland van Dordrecht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

maandag 19 augustus Fluistertocht 15.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

dinsdag 20 augustus Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam Kanotocht bij volle maan 19.45 - 22.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 16 augustus

woensdag 21 augustus

Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 19.15 - 21.30 Dordrecht Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 19.45 - 22.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 23 augustus Go Solar 10.45 - 12.45 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kinderbevertocht 18.45 - 21.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zaterdag 24 augustus Jungle kanotocht 08.00 - 10.30 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 18.45 - 21.00 Dordrecht Nachttocht Stenen Keet 20.30 - 23.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

2013窶ィiesBlad 103

STERRENWACHT MERCURIUS, EEN LEERZAAM AVONTUUR Draait de Aarde om de Zon, of draait de Zon om de Aarde?

> Hostel èn Camping > Terras aan het water > Barbecue > Ontbijt/lunch/diner

Waarom ziet de Maan er niet altijd

> Wandelen/fietsen > Kanotochten > Speeltuin > Gratis WIFI

hetzelfde uit? Hoe komen we aan een maand? Waaruit bestaat de Zon eigenlijk?

Op al deze vragen kunt u zelf het antwoord vinden, bij een bezoek aan sterrenwacht Mercurius.

De sterrenwacht is een expositie en informatiecentrum voor

STERRENWACHT SERCURIUS

> Vergaderen > Workshops > Bijeenkomsten

ruimtevaart, weer- en sterrenkunde.

Baanhoekweg 75 3313 LP Dordrecht Telefoon: 0184 490 660. www.sterrenwacht-mercurius.nl info@sterrenwacht-mercurius.nl

> Teambuilding > Kinderfeestjes > Verjaardagen

OPENINGSTIJDEN

Korting!

Op vertoon van deze advertentie 10% korting op alle eten en drinken.

Woensdag t/m vrijdag: 09.00 tot 17.00 uur.

Zaterdag: 13.00 tot 22.00 uur.

Zondag: 13.00 tot 18.00 uur.

Stayokay Dordrecht

de Hollandse Biesbosch dordrecht@stayokay.com 078 62 12 167

verhuur jantjes - Biesbosch org 2013_2-97x125.pdf

TOEGANGSPRIJZEN

Volwassenen: –C 3,25 Kinderen van 4-12 jaar: –C 2,25

1

04-03-13

Biesbosch Aktief

10:43

BB_magazine_advertenties.indd 5

04-03-13 10:25

Groepsaccommodatie (14 personen) in de Biesbosch Op een unieke plaats in de Biesbosch ligt de Jantjes Keet. Deze authentieke boerderij, nabij de Spieringsluis, is goed bereikbaar per auto.

Het voorhuis bestaat uit een kleine gezellige huiskamer met potkachel.

Op de eerste verdieping is een 4-persoonskamer en een kleine 2-persoons zolderkamer aanwezig. Op de zolder zijn nog 8 slaapplaatsen.

HOTEL-RESTAURANT

‘‘DE KOPPELPAARDEN’’

Groeps- en bedrijfsuitjes Biesbosch Aktief biedt een scala aan groepsactiviteiten waaronder: - Een combinatie van vergaderen met Biesbosch-activiteiten.

- Tochten per kano of varen op de Jonge Jacob, een klein vrachtschip, uit 1935.

- Eventueel een programma op maat.

HOTEL RESTAURANT - TERRAS PARTIJEN - CATERING - VERGADEREN

Locatie: Deenenplaatweg 1A 4251 MR Werkendam Informatieatie: Albert Rook Mobiel: 06-10420402 Email: biesboschaktief@hetnet.nl Website: www.biesboschaktief.nl

www.biesboschaktief.nl

Oude Kerkstraat 1, 4271 BB Dussen Tel. 0416-391264, www.dekoppelpaarden.nl

&

Eten Drinken in de Koppelpaarden ...

activiteitenkalender 2013

zondag 25 augustus

zondag 1 september

zondag 8 september

Jacominatocht 14.00 - 17.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

Visarendentocht Staatsbosbeheer 09.00 Drimmelen Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Bies! Theaterfestival Dordrecht

maandag 26 augustus Fluistertocht 15.00 Werkendam

dinsdag 27 augustus

woensdag 4 september In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 19.00 Werkendam

In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

vrijdag 13 september

woensdag 28 augustus

Kinderbevertocht 18.15 - 20.30 Dordrecht

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

zaterdag 14 september Historische dag’ afvaart 9.30, 11.00, 12.45 en 14.15 Dordrecht Kanotocht op zoek naar bevers 18.15 - 20.30 Dordrecht

donderdag 29 augustus Dagtocht Heusden 09.30 - 18.00 Dordrecht Wetland struintocht 10.00 - 14.00 Dordrecht Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Zomertocht Deeneplaat 14.15 Werkendam

zondag 15 september

vrijdag 30 augustus

donderdag 5 september

Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Kanotocht op zoek naar bevers 18.45 - 21.00 Dordrecht Midzomeravondtocht 20.00 - 21.00 Dordrecht

Bies! Theaterfestival Dordrecht

zaterdag 31 augustus Vroege kanotocht 06.45 - 09.30 Dordrecht Visarendentocht Staatsbosbeheer 09.00 Drimmelen In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Fluistertocht 12.30 en 14.00 en 15.30 Werkendam Bevertocht 18.30 - 21.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 11 september

vrijdag 6 september Kanotocht op zoek naar bevers 18.30 - 20.45 Dordrecht Nachtvlinderinventarisatie 21.30 - 00.30 Dordrecht Bies! Theaterfestival Dordrecht

zaterdag 7 september

Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

woensdag 18 september In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Kanotocht bij volle maan 18.30 - 20.45 Dordrecht

donderdag 19 september Kanotocht bij volle maan 18.30 - 20.45 Dordrecht

Jungle kanotocht 08.00 - 10.30 Dordrecht Griendexcursie 13.45 - 16.45 Dordrecht Bevertocht 18.15 - 20.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht Bies! Theaterfestival Dordrecht

2013 BiesBlad 105

biesboschcentrum dordrec

ht

Europarc Federation

gr oepsarrangementen 2013

de groeps activiteiten brochure

Voor meer informatie: www.bootjegezond.nl www.scootertjegezond.nl www.kanoevents.nl Of bel naar: 0624123659

vraag ’m aan!

Met een groep de Biesbosch in!

BB_Groepsarr_2013_omsl

ag_DEF.indd 2

15-10-12 09:15

bel naar: 078 - 6305355 of stuur een mail naar: charters@biesbosch.org of ga naar: www.biesboschdordrechtgroepsuitjes.nl

04-03-13 15:15

BB_magazine_advertenties.indd 4

Actief��in�� ��de��Biesbosch

Beleef�� ��De��Kurenpolder Ook voor een dagje uit!

Uitjes voor groepen en particulieren ZOVEEL TE BIEDEN!

• Subtropisch zwembad t/m 2 jaar gratis, vanaf 3 jaar € 5,50

• Strandbad t/m 2 jaar gratis, van 3 t/m 12 jaar € 3,50 vanaf 13 jaar € 4,50

• Camping • Golfbaan • Restaurant • Speeltuinen etc.

Kurenpolderweg 31 • Hank 0162-402787 • www.kurenpolder.nl

Ookop facebook

Ga bij ons het avontuur aan op onze mooie eigen locatie aan het strand.

Uitjes op maat voor iedereen.

Bij TeamBiesbosch kunt u o.a:

• Laser-Gamen • Quadrijden • Klimmen • Survival • Vlotbouwen • Zeilen • Fietsen • Golf

• Kanoën • Gps-tocht • Kompastocht • Boogschieten • Fluisterboottocht • Teambuilding • Beach Games • Trainingen

www.teambiesbosch.nl

LOKATIE:

KURENPOLDER

activiteitenkalender 2013

vrijdag 20 september

zaterdag 28 september

maandag 14 oktober

Kanotocht op zoek naar bevers 18.00 - 20.15 Dordrecht

In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 17.30 - 20.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Fluistertocht 15.00 Werkendam

zaterdag 21 september Jungle kanotocht 08.00 - 10.30 Dordrecht Levendig biesboschverleden 10.15 - 14.30 Dordrecht Bevertocht 17.45 - 20.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zondag 22 september Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

Huiswaardtocht 10.30 - 13.30 Dordrecht Met de pont naar de Huiswaard 10.30 - 16.30 Dordrecht Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam

woensdag 16 oktober In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.45 - 19.15 Dordrecht

zaterdag 5 oktober

donderdag 17 oktober

Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 17.15 - 19.45 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Fluistertocht 14.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 14.00 Dordrecht

vrijdag 11 oktober Bevertocht 17.00 - 19.30 Dordrecht

zaterdag 12 oktober

In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht

Fluistertocht 14.00 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 29 september

zondag 6 oktober

woensdag 25 september

dinsdag 15 oktober

Natura 2000 KNNV 13.00 - 15.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Manhattan aan de Maas 16.30 - 22 Dordrecht Nachttocht Stenen Keet 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 27 september

zondag 13 oktober

Kanotocht op zoek naar bevers 17.45 - 20.00 Dordrecht

Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 14.00 Dordrecht

vrijdag 18 oktober Fluistertocht 14.00 Werkendam Kinderverhalentocht ‘Bonje in de Biesbosch’ 19.00 -21.30 Dordrecht

zaterdag 19 oktober Levendig biesboschverleden 10.15 - 14.30 Dordrecht Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.45 - 19.15 Dordrecht Schemerexcursie 17.00 - 20.00 Dordrecht Nachttocht Stenen Keet 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.30 Dordrecht

zondag 20 oktober Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 14.00 Dordrecht

2013 BiesBlad 107

wat is wanneer en waar?

maandag 21 oktober

donderdag 24 oktober

zaterdag 26 oktober

Fluistertocht 15.00 Werkendam

Dagtocht Geertruidenberg 09.30 - 17.15 Dordrecht Gezinsexcursie: Herfst‌ Daar ben je!

13.00 - 15.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch 13.30 - 16.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.30 - 19.00 Dordrecht

In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.15 - 18.45 Dordrecht Schemerexcursie 17.00 - 20.00 Dordrecht Nachttocht Stenen Keet 20.00 - 22.30 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht Nacht van de nacht Dordrecht

dinsdag 22 oktober Kinderactiviteit: Speelbos 13.30 - 16.00 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.45 - 19.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

woensdag 23 oktober In het domein van de bever 10.30 - 12.00 Dordrecht In het domein van de bever 14.00 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Bevertocht 16.45 - 19.15 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

vrijdag 25 oktober Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam Kinderbevertocht 16.30 - 19.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 27 oktober Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 en 15.30 Werkendam Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

activiteitenkalender 2013

zaterdag 2 november

zaterdag 23 november

Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 15.15 - 17.45 Dordrecht

Bevertocht 14.45-17.15 Dordrecht

zondag 3 november Snertvaartocht 12.30 - 15.00 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

zondag 24 november Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

zaterdag 30 november zaterdag 9 november Herfstexcursie 13.30 - 15.30 Dordrecht Bevertocht 15.00 - 17.30 Dordrecht

zondag 10 november Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen

zondag 1 december Snertvaartocht 12.30 - 15.00 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

zaterdag 7 december zaterdag 16 november Bevertocht Staatsbosbeheer 09.00 Dordrecht Bevertocht 14.45 - 17.15 Dordrecht

zondag 17 november Snertvaartocht 12.30 - 15.00 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

Winterwandeling 13.30 - 16.00 Dordrecht

zondag 8 december Panoramatocht 13.00 - 14.30 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

zaterdag 14 december Winterwandeling 13.30 - 16.00 Dordrecht

zondag 15 december Snertvaartocht 12.30 - 15.00 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

donderdag 26 december kerst Rondje Hollandse Biesbosch 12.30 - 13.30 Dordrecht Panoramatocht kersteditie 14.00 - 15.30 Dordrecht Fluistertocht 14.00 Werkendam

vrijdag 27 december Glühweintocht 13.00 - 15.30 Dordrecht Winterwandeling 13.30 - 16.00 Dordrecht Kinderactiviteit: Vetbollen en pindasnoeren maken start 13.00, 14.00 en 15.00 Dordrecht

zaterdag 28 december

zaterdag 21 december

In ‘t spoor van de griendwerker 10.30 - 16.30 Drimmelen Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

Winterwandeling 13.30 - 16.00 Dordrecht Rondje(s) Hollandse Biesbosch v.a. 12.00 Dordrecht

zondag 29 december

zondag 22 december

Snertvaartocht 12.30 - 15.00 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

Glühweintocht 13.00 - 15.30 Dordrecht Wintertocht 14.00 Werkendam

2013 BiesBlad 109

gastheerschap

De Gastheren van de Biesbosch heten je welkom!

Recreatieondernemers zijn ambassadeurs voor het gebied. Als geen ander kennen zij de mooiste plekjes en geven graag tips aan hun gasten. Met de cursus Gastheerschap van het Nationaal Park worden ondernemers opgeleid met kennis over De Biesbosch en mogen zij zichzelf met recht Gastheer van Nationaal Park De Biesbosch mogen. De ondernemers ontvangen dan het gevelbordje, waaraan je gemakkelijk kunt zien dat het bedrijf een gastheer is. Mocht je dit gevelbordje tegenkomen, aarzel dan niet om informatie te vragen. De ondernemers delen met alle plezier hun kennis. Ook kun je bij hen terecht voor brochures van Nationaal Park De Biesbosch en overzichtskaarten.

Rondvaartbedrijven Biesbosch Fluistertours BV Princenhil 2, 4926 EG, Lage Zwaluwe 0168-483275, www.fluistertours.nl Biesbosch Museum Werkendam Hilweg 2, 4251 MT, Werkendam 0183-504009 www.biesboschmuseum.nl Biesboschcentrum Dordrecht Baanhoekweg 53, 3313 LP Dordrecht, 078-6305353 www.actiefindebiesbosch.nl

Top uitje Postbus 8018, 3301 CA, Dordrecht 078-88443361, www.top.uitje.nl

Café-restaurant Vissershang Vissershang 2, 4273 PE, Hank 0162-403104, www.vissershang.nl

Kano- en bootverhuur Weterings Vissershang 2, 4273 PE, Hank 0162-403104, www.vissershang.nl

Waterevents Prinsenstraat 3, 4931 CM ­Geertruidenberg, 06-24123659 www.watereventsgeertruidenberg.nl

Cafetaria-Brasserie ‘t Markkantje Markstraat 16, 4844 CR, Terheijden 076-5931390, www.markkantje.nl

Bootje Gezond Elfhuizen 1, 4931 CM, Geertruidenberg 06-24123659, www.bootjegezond.nl

Biesboschcentrum Drimmelen Biesboschweg 4, 4924 BB, Drimmelen 0162-682233, www.staatsbosbeheer.nl

Groepsactiviteiten

Biesboschcentrum Dordrecht Baanhoekweg 53, 3313 LP Dordrecht, 078-6305353 biesboschdordrechtgroepsuitjes.nl

De Witte Zwaan Plantsoen 3, 4926 RA, Lage Zwaluwe 0168-484455, www.dewittezwaan.nl Feestcafé Bij Berry Vogelaarsweg 1, 3313 LL, Dordrecht 06-51676678, www.bijberry.nl

De Endenkooi Biesbosch 1, 4924 AA, Drimmelen 06-25506678, www.endenkooi.nl

Biesbosch Aktief Wulpendaal 11, 2914 EP Nieuwerkerk a/d IJssel 06-10420402, www.biesboschaktief.nl

Fluisterboot Vissershang Visserskade 26, 4273 CL, Hank 0162-403666, www.fluisterboot.com

Biesbosch Evenementen Biesboschweg 4, 4924 BB, Drimmelen 0162-687548, www.evenementen.nl

Restaurant de Merwelanden De Bekramming 13, 3313 LM, Dordrecht 0184-411131, www.merwelanden.nl

Rondvaartbedrijf De Zilvermeeuw Biesboschweg 2, 4924 BB, Drimmelen 0162-682609, www.zilvermeeuw.nl

Team Biesbosch Kurenpolderweg 31 4273 LA, Hank, 0183-564284 www.teambiesbosch.nl

Restaurant de Zuiderklip Nieuwe Jachthaven 60, 4924 BA Drimmelen, 0162-685182 www.zuiderklip-drimmelen.nl

Verhuurbedrijven Biesboschcentrum Dordrecht Baanhoekweg 53, 3313 LP Dordrecht, 078-6305353 www.actiefindebiesbosch.nl Café-Botenverhuur Van den Diepstraten Biesboschweg 6, 4924 BB, Drimmelen 0162-682385 www.diepstraten-botenverhuur.nl

110

Maia Ligfietspunt Kromme Zandweg 80, 3319 LC, Dordrecht 078-6166302, www.maia.in

Biesbosch Rib Experience Ganshoeksingel 41, 4926 CN Lage Zwaluwe, 06-20058610 www.biesboschribexperience.nl Biesbosch.net Dorpsstraat 18, 4926 CR, Lage Zwaluwe, 06-44472726 www.biesbosch.net

Horeca Biestro Biesboschcentrum Dordrecht De Bekramming 13, 3313 LM, Dordrecht 078-6305364, www.merwelanden.nl Café de Polderpub Kerkstraat 6, 4926 CW, Lage Zwaluwe 0168-482124, www.depolderpub.nl Café Restaurant ‘t Voske Biesboschweg 15, 4924 BB, Drimmelen 0162 683521, www.restaurant-voske.nl

Gasterij de Seterse Hoeve Vijf eikenweg 56, 4903 RK, Oosterhout 0161-411707, www.deseterse.nl

Streek Restaurant Buitenlust Moerdijkseweg 10, 4844 PD Terheijden, 076-5931297, www.buitenlustterheijden.nl Stayokay Dordrecht Baanhoekweg 25, 3313 LA, Dordrecht 078-6212167, www.stayokay.com

Het project ‘Gastheerschap in de Nationale Parken’ is een landelijk initiatief van de Samenwerkende Nationale Parken. Hierin wordt samengewerkt met diverse partijen, waaronder het IVN, een organisatie die zich inzet voor natuur- en milieueducatie. Er wordt een cursus aangeboden aan recreatieondernemers waarmee zij gastheer kunnen worden van hun Nationaal Park. Tevens worden er netwerkbijeenkomsten georganiseerd, waardoor de onderlinge samenwerking en die tussen Nationaal Park en ondernemers wordt gestimuleerd.

Overnachten B&B De Spreekkamer Hoostraat 49, 4251 CJ, Werkendam 0183-504062, www.despreekkamer. com Bed & Breakfast Fort Bakkerskil Kildijk 143, 4255 TH, Nieuwendijk 06-45934892, www.fortbakkerskil.nl

Groene Camping in de Polder Groenendijk 35, 4926 RE Lage Zwaluwe, 06-48855986 www.groenecampingindepolder.nl Hotel De Brabantse Biesbosch Spieringsluis 6, 4251 MR, Werkendam 0183-504248, ­ www.brabantsebiesbosch.nl

Bed & Breakfast D’Ouwe Grutter Dorpsstraat 41, 4845 CD, Wagenberg 076-8880957, www.overnachten.net

Hotel De Watertoren Kromme zandweg 80, 3319 LC Dordrecht, 078-6224411 www.hoteldewatertoren.nl

Best Western Hotel de Korenbeurs Kerkstraat 13, 4921 BA, Made 0162-682150, www.korenbeurs.nl

InnercityHotel Johan de Wittstraat 35/37, 3311 KG Dordrecht, 078-6119933 www.innercityhotel.nl

Biesboschhoeve Biesbosch 24, 4924 AA, Drimmelen 0183-502434, www.biesboschhoeve.nl

Minicamping De Kwikstaart Meerberg 4, 4904 SM, Oosterhout 076-5810639 www.minicampingdekwikstaart.nl

De Koppelpaarden Oude Kerkstraat 1, 4271 BB, Dussen 0416-391264, www.dekoppelpaarden.nl Camping De Kurenpolder BV Kurenpolderweg 31, 4273 LA, Hank 0162-402787, www.kurenpolder.nl

Minicamping Oud Drimmelen / Gastenverblijven de Wijde Biesbosch Oud Drimmelen 12, 4924 EK Drimmelen, 0162-682598, 06-24763721 www.ouddrimmelen.nl

Stayokay Dordrecht Baanhoekweg 25, 3313 LA, Dordrecht 078-6212167, www.stayokay.com t Haasje Recreatiepark B.V. Vijf Eikenweg 45, 4849 PX, Dorst 0161-411626, www.haasjeoosterhout.nl

Watersportservice Crezée Biesboschweg 3, 4926 SJ Lage Zwaluwe 0168-482356 06-22778057 www.watersportservice.nl Biesbosch Marina Drimmelen Nieuwe Jachthaven 1, 4924 BA Drimmelen, 0162-682249 www.biesboschmarinadrimmelen.nl Just4Moments fotografie Kievitstraat 24, 4273 CM, Hank 06-13384465, www.just4moments.nl Skicentrum Drechtsteden Vogelaarsweg 1, 3353 XH, Dordrecht 06-16250939, www.ski-baan.nl Sterrenwacht Mercurius Baanhoekweg 75, 3313 LP, Dordrecht 0184-490660 www.sterrenwacht-mercurius.nl Toeristisch Treintje Hank-o-motief Sint Elisabethstraat 6, 4273 EJ, Hank 0162-403317 06-30263700 www.hankomotief.nl

Diversen Pontje Steur Werkendam, 06-27574184

De Theeplaats Kerkstraat 39, 4926 CT, Lage Zwaluwe 0168-482548, www.detheeplaats.nl

Natuurkampeerterrein de Bergvlietse Bossen Ter Aalst 11, 4911 BD, Den Hout 06-11914181, www.bergvlietsebossen.nl

VVV Altena Biesbosch Kerkstraat 7, 4285 BA, Woudrichem 0183-301202, vvvaltenabiesbosch.nl

Minicamping De Rooie Weel Wagenstraat 74, 4845 CX, Wagenberg 076-5934503, www.johanencaroline.nl

Natuurkampeerterrein De Duiventoren Steenovensebaan 27, 4849 RD, Dorst 06-41666655, www.deduiventoren.nl

Golfpark Almkreek/Almgoed B.V. Hoekje 7B, 4286 LN, Almkerk 0183-403592, www.golfpark-almkreek.nl

VVV-agentschap Geertruidenberg Markt 46, Geertruidenberg 0162-517689 www.vvvgeertruidenberg.nl Dagrecreatiegebied en golfbaan De Kurenpolder Kurenpolderweg 31, 4273 LA, Hank 0162-402787, www.kurenpolder.nl

2013 BiesBlad 111

Routes & kaart

1. De Worp

in de Biesbosch kun je h­ eerlijk wandelen Van een simpel ommetje over verharde paden tot lange struintochten over ruige laarzenpaden.

Het is allemaal mogelijk. Het landschap is zeer gevarieerd. Oerhollands polderlandschap, wilgenbossen, weides vol vogels en idyllische dorpen. Misschien zie je onderweg wel een bever zwemmen, een ree tussen de bomen of sta je plotseling oog in oog met een Schotse hooglander. Wandelend door de Biesbosch kun je het allemaal op je pad tegenkomen.

Ga je van de verharde paden af, denk dan aan stevige schoenen of laarzen. Ook een lange broek zijn geen overbodige luxe om je te beschermen tegen teken en andere kriebelaars. Vergeet ook vooral je verrekijker en je camera niet, want in de Biesbosch valt altijd iets moois te spotten.

112

Een wandelroute van ongeveer 4,5 km.

De route start bij het Biesboschcentrum Drimmelen en is uitgezet met blauwe palen.

De route gaat door het dorp Drimmelen, langs de Breede vaart naar de moerassige broekbossen van natuurgebied “de Worp”.

2. De Pannekoek Een wandeling van 2 km door oude griendencultuur. De tocht start bij het Biesboschmuseum aan de Hilweg te Werkendam.

De Pannekoek voor visueel gehandicapten Deze wandeling start bij het Biesboschmuseum in Werkendam en is speciaal aangelegd voor mensen met een visuele beperking. De route is ongeveer 600 meter lang en voert deels door grienden.

3. Noordwaard Een wandelgebied bij uitstek waar je verschillende wandelingen kunt maken. De lengtes variëren van 3 tot 12 km. Geniet van de ruimte en de weidse landschappen in dit grote nieuwe natuurontwikkelingsgebied.

Afhankelijk van de route kom je bij verschillende observatieposten, waaronder twee vogelkijkhutten.

In de Noordwaard vinden in 2013 veel werkzaamheden plaats. Kijkt je voor de meest actuele informatie over de toegangelijkheid van dit gebied op www.combinatie-noordwaard.nl 4. Jantjespad Een wandeling door een ruig wilgenbos van ongeveer 3 km. Een afwisselend landschap met polderlandschap en ruige doorgeschoten grienden. De wandeling start aan de Deeneplaatweg, nabij de Spieringsluis.

Routes & kaart

5. Aakvlaai

10. Off-the-road rolstoel-route

16. Huiswaardpad

Je kunt vanaf de Oranjepolderweg of vanaf de parkeerplaats van jachthaven Vissershang een wandeling maken over de dijk langs het Aakvlaaigebied.

Bij Biesboschcentrum Dordrecht is gratis een off-the-road-rolstoel te leen (borg € 50,00). Met deze rolstoel kunnen ook mensen die moeilijk of niet kunnen lopen de Biesbosch beleven buiten de verharde paden. Gebruikers krijgen een routebeschrijving mee die uiteraard voor het grootste deel over onverharde paden gaat.

Alleen bereikbaar per boot of met de pont vanaf Biesboschcentrum Dordrecht.

Verrassende wandelroute van 5 km door oude grienden met namen als Oude en Nieuwe Kat, met uitzicht op de Nieuwe Merwede.

6. Oostwaardpad Deze lange afstandswandeling van 21 km loopt langs en door de akkers van boeren die deze route in samenwerking met Staatsbosbeheer hebben gerealiseerd. In het gebied staat een Griendwerkershut waar je gratis mag overnachten.

7. De Bevert Een mooie wandeling van circa 2 km in de Noordwaard door een afwisselend landschap waar je veel kans maakt om een ree te zien. Deze dieren leven in de oude kreekbosjes en zoeken hun voedsel op akkers en langs bosranden. De route start aan de Reugtweg in de Noordwaard.

8. Griendmuseumpad Het wandelpad van circa 5 km voert je door oude grienden en langs fraaie kreken van het Hollandse deel van het Staatsbosbeheergebied. Dit pad is te bereiken via het zonnepontje bij Biesboschcentrum Dordrecht 9. Recreatiegebied De Hollandse Biesbosch Biesboschcentrum Dordrecht is het startpunt van zes wandelroutes van 1,5 tot 5 km, die voeren langs verschillende facetten van de Biesbosch: polderlandschap, bos, griend, wilgenvloedbos en recreatiegebied.

De routes staan aangegeven met bordjes. In het centrum is een boekje verkrijgbaar met de wandelroutes in dit gebied.

11. Natuurpad Nieuwe Merwede Op het eiland van Dordrecht, ten zuiden van de stad, wordt de komende jaren 800 hectare nieuwe natuur en recreatie aangelegd. Dit pad van ± 3 km neemt je mee door de zogenaamde Nieuwe Dordtse Biesbosch langs grienden en rietgorzen, langs kreken, rivierduinen en wilgenvloedbossen.

12. Deeneplaat Alleen bereikbaar per boot. Een wandeling van 6 km door goed onderhouden grienden, maar ook langs doorgeschoten griendpercelen waar de wilgen kriskras door elkaar liggen.

13. Toontjesplaat Alleen bereikbaar per boot. Een korte route van 2,5 km langs oude wilgen.

14. Benedenste Jannezand Alleen bereikbaar per boot. Deze wandeling voert langs kreken en grienden en levert een verrassend contrast op tussen goed onderhouden- en doorgeschoten grienden.

15. Polder Moordplaat Alleen bereikbaar per boot. De lengte van de route is 1,5 km.

17. Kort en lang Ambacht Een paradijs voor watervogels. Alleen bereikbaar per boot.

18. Polder Turfzakken Alleen bereikbaar per boot.

Voor doorstappers, Lange ­afstandswandelroutes Hollandse Biesbosch NS-wandeltocht 16 km. Een uitgebreide beschrijving vind je op www.eropuit.nl/wandelen St. Elisabethroute, 25 km. Een uitgebreide beschrijving vind je op www.biesbosch.nu Akkerrandentocht in de Brabantse Biesbosch De route is te downloaden via www.anv-altenabiesbosch.nl

Wandelen en fietsen in de Noordwaard Door werkzaamheden is de Noordwaard momenteel beperkt bereikbaar. In het kader van het landelijk project Ruimte voor de Rivier zal de Noordwaard de komende jaren opnieuw worden ingedeeld. De werkzaamheden die tot in 2015 zullen plaatsvinden, kunnen zorgen voor overlast van bouwverkeer, modder, stof en herrie op steeds wisselende plaatsen in de Noordwaard. In verband met veiligheid ­worden toegangswegen, wandel- en fiets­ paden (tijdelijk) afgesloten of verlegd. Op de website www.combinatie-noordwaard.nl vind je de planning en de meest recente informatie over de toegankelijkheid van het gebied.

Van veel routes is een beschrijving of kaart beschikbaar. Informeer hiernaar bij de bezoekerscentra.

2013 BiesBlad 113

Routes & kaart

Overzichtelijk wandelgidsje Hollandse Biesbosch De wandelroutes in het recreatiegebied de Hollandse Biesbosch zijn gebundeld in een handig gidsje boordevol informatie over het gebied. Ideaal voor wie graag in de Biesbosch wandelt en onderweg meer te weten wil komen over de omgeving. Het handzame, boekje bevat zes wandelingen variërend van 1,5 tot 5 km. Elke route wordt duidelijk beschreven en is voorzien van een overzichtelijk routekaartje en uitgebreide informatie over de omgeving, de flora en de fauna, die men onderweg kan tegenkomen.

De wandelingen leiden onder andere door de Zuilespolder, langs het Moldiep en over het natuurpad Nieuwe Merwede. Het wandelgidsje is verkrijgbaar voor € 2,50 aan de balie van Biesboschcentrum Dordrecht.

Met Zonnepont 7 naar Griendmuseumpad Van 29 maart t/m 31 oktober vaart vanaf Biesboschcentrum Dordrecht een elektrisch voetveer op zonne-energie naar het Griendmuseumpad: Zonnepont 7. Het Griendmuseumpad is een laarzenpad van ongeveer 5 km door een fraai gebied van grienden en wilgenvloedbos. Je kunt ook een korte route (1,5 km) lopen, die alleen door het wilgenvloedbos leidt. Het pad kan drassig zijn, dus trek goede schoenen of laarzen aan. Laarzen zijn te huur aan het loket van het botenhuis naast het bezoekerscentrum. Bij extreem hoog water vaart de zonnepont niet.

Colofon

Ontwerp & Art direction Boomvanmourik, Communicatie en Creatie te Rotterdam

Redactie Patty Kanselaar, Barbara Kun, Boomvanmourik Met bijdragen van Dick Elings, Marianne den Braven, Jacques van der Neut, Rik Oerlemans, Marieke van Leeuwen Foto’s en beeldmateriaal Nationaal Park De Biesbosch Vereniging Vrijwilligers Hollandse Biesbosch Staatsbosbeheer Jacques van der Neut (cover, pag. 2, 5, 8 t/m 14 en 72 (kolgans)) Thomas van der Es (foto zeearenden pagina 25) Tim Janse (foto’s pag. 44 en 62) Henk van Veen (foto’s pag. 36 en 78) Michiel Martens (illustraties Wat zie ik?)

Roland Pieter Smit (beeld Stoel vol verhalen) Pepijn Lutgerink (productfoto’s) Producten Ga Mee!: Dille & Kamille www.dille-kamille.nl, t. 079 - 36 34 110

Drukwerk Platform P te Rotterdam Advertenties Versteegen Support & Promotions BiesBlad is een jaarlijkse uitgave van Nationaal Park De Biesbosch. De informatie in dit magazine is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Desondanks kunnen aan de inhoud geen rechten worden ontleend.

Wijzigingen en typefouten voorbehouden.

April 2013, Oplage 40.000 Copyright Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen ­zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Vaartijden Tijdens openingsdagen Biesboschcentrum, elk half uur van 9.45 tot 16.45 uur. Prijzen retour voor volwassenen: € 1,70. Voor 65+, kinderen van 4 t/m 12 jaar en honden: € 1,30. Tickets zijn verkrijgbaar aan het verhuurloket.

Op stap met de Biesbosch-app!

Vanaf zomer 2013 is er een app beschikbaar waarmee je de Biebsosch spelenderwijs kan ontdekken met je smartphone. Verzamel zoveel mogelijk punten en word ­­ Biesbosch-ranger! De gratis app is voorlopig alleen beschikbaar voor Android.

Bezoekerscentra en vertrekplaatsen

bcDOR

Biesboschcentrum Dordrecht

BBM

Biesbosch Museum Werkendam

bcDRI

Biesboschcentrum Drimmelen

Pont p w

Start wandelroutes

K

Start kanoroutes Uitkijkpunt

Deze tekst geeft de mening van de auteur weer.

De Programma-autoriteiten van Interreg IV A 2 Zeeën zijn niet aansprakelijk voor eventueel gebruik van deze informatie.

‘Investeren in je toekomst’ Grensoverschrijdend samenwerkingsprogramma 2007-2013 Medegefinancierd door de Europese Unie (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling)

M.C.

Mini camping

v.k.

Vrij kamperen

2013窶ィiesBlad 115

2013窶ィiesBlad 116

Routes & kaart

avontuurlijk kanoën Wie het zoetwatergetijdengebied van heel dichtbij wil ervaren, stapt in een kano.

Een rustig peddeltochtje of een sportieve uitdaging. Het kan allemaal in de Biesbosch.

Op het water is de getijdenbeweging goed merkbaar. Bij laag water vaar je langs steile oeverwanden. Bij hoog water lijkt de Biesbosch wel een jungle. In de smalle kreekjes manoeuvreer je behendig onder overhangende takken door. Uitdagingzoekers peddelen met hun kano over brede waters en rivieren. Er zijn diverse verhuurbedrijven waar je kano’s voor 1, 2, of 3 personen kunt huren. Je krijgt een kaartje met kanoroutes

vanaf het verhuurpunt. Wil je liever met een gids in een kano op pad? Ga dan mee met één van de georganiseerde kano-excursies.

Kanoroutes op eigen ­gelegenheid 1. Ruige Biesbosch (3 km) 2. Huiswaard route (6 km) 3. Gijsterroute (11 km) 4. Doolhofroute (17km) 5. Vijfambachtenroute (20 km) 6. Jongeneele Ruigt (10km) In de bezoekerscentra zijn kaarten van ­kanoroutes verkrijgbaar.

vrijer kamperen

Er zijn diverse kampeermogelijkheden in en rond Nationaal Park De Biesbosch.

Op pagina 111 vind je onder het kopje ‘overnachten’ enkele campings. Er zijn tevens drie locaties in de Biesbosch waar je vrij mag kamperen. Zo kun je de ongerepte natuur op een bijzondere manier beleven. Op één van de locaties staat een oude schrankkeet waar je gratis in mag slapen. Op de twee andere plekken, is een zogenaamde paalcamping waar je een boot kan aanleggen en zelf je tent mag opzetten. Als voorwaarde voor het vrij kamperen geldt te allen tijde dat je de kampeerplaats netjes achterlaat.

117

er omheen fietsen

Fietsen in de Biesbosch zelf is moeilijk, omdat het gebied grotendeels buiten de dijken ligt en geen verbindingswegen of bruggen heeft. Langs de buitenranden van het Nationaal Park kun je wel mooie fietstochten maken. Polders, akkers en lintdorpen langs de rivier bepalen het beeld van deze groene fietstochten. De Biesbosch is opgenomen in de Landelijke Fietsroute LF 12 Maas- en Vestingroute van het Landelijk Fietsplatform.

De Biesboschroute van de ANWB van 48 km start bij Biesboschcentrum Dordrecht en leidt je door de Hollandse en de Brabantse kan van de Biesbosch. Beide routes zijn tegen een kleine vergoeding te downloaden via www.anwb.nl/fietsen

Beste Biesbosch bezoeker, Als bewoonster van de Biesbosch heb ik gezien hoe de laatste jaren hard gewerkt is aan een duurzamer Biesbosch waar veel te beleven valt.

februari 2013, Biesbosch Nederland

De Biesbosch sloeg de handen in elkaar met twee buitenlandse natuurparken om lessen te trekken uit elkaars activiteiten en voorzieningen. Dat leidde tot het inspirerend samenwerkingsverband STEP. De afgelopen vier jaar ontdekten we twee unieke waterwonderwerelden op een halve dagreis van Nederland. Zin om ze ook te verkennen? Mijn vrienden stellen hun gebied graag aan je voor.

Xavier de Ree: “De Polders van Kruibeke liggen in België, vlakbij Antwerpen. Het project is nog volop in aanleg, maar dankzij de maandelijkse activiteiten kan je de toekomst van het gebied persoonlijk komen testen. Je staat echt aan de wieg van een gloednieuw natuurgebied. En je bent van harte welkom!”

The Broads (UK)

Daisy the Dragonfly woont in the Broads in Engeland: “Mijn thuisland herbergt 190 kilometer bevaarbare waterwegen, doorkruist met wandelen fietspaden. De meest waardevolle en schaars geworden Britse planten- en diersoorten vind je hier nog terug. Kom eens langs, de thee staat klaar!”

Zin in een bezoek? Je vindt alle informatie op www.step-projects.eu.

Polders van Kruibeke

We zien elkaar daar!

xxx Betty de Bever

Bro ad s Bie sbo sch Po lde rs of Kru ibe ke

www.step-projects.eu

118

“Investing in your future”

Crossborder cooperation programme 2007-2013 Part-financed by the European Union (European Regional Development Fund)