net ticareti

EIS524 -H01-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H01-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2008

EIS524 -H01-1

E-TİCARETİN TEMELLERİ

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H01-1

Giriş Internet ne zaman doğdu? Resmi olarak internetin ortaya çıkış tarihi belli değildir fakat internetin ortaya çıkmasını sağlayan seri olaylardan bahsedilebilir. Internetin ortaya çıkışında hem fikirsek bir bilgisayarın diğer bilgisayar ile olan ilk iletişim tarihi 26 Ekim 1969’dir. Aynı bu tarihte haftalarca önce, her nasıl, 2 Eylül 1969 da, bir bilgisayar bir router veya bir switch ile iletişim kurmuştu. Charlie Kline adında UCLA mezunu bir öğrenci, bir bilgisayardan uzaktaki diğer bilgisayara girmeyi başaran ilk kişidir. 1961 yılında Ray Tomlison adında ARPANET mühendisi ilk elektronik postayı atan kişidir. Bu postanın içeriği: “ Deneme, bir, iki, üç “ şeklindedir.

Internete Giriş Bir teknolojinin geçmişi o teknolojinin hikayesini gerçekçi açıdan belirlemek açısından yardımcı olabilir. Eğer ki internetin kaynağı hakkında bilginiz varsa, internet hakkında verilen vaatler ve aynı zamanda internet kısıtlamaları hakkında daha iyi fikir sahibi olursunuz. İlk olarak elektronik ticaretin her insanın inandığı gibi yeni bir kavram olmadığını

anlayacaksınız

ve

ikinci

olarak,

çoğu

elektronik

ticaret

Internete

güvenilmeksizin yürütülmüştür. Bunun gibi bazı ticari faaliyetler yavaş yavaş Internet ile bütünleştirilmiştir.

Elektronik ticaret ya da genelde e-ticaret olarak adlandırılan, yeni bir hadise değildir.

Yaklaşık olarak en azından 30 yıldır bilinmektedir. Bugünkü internet tabanlı e-ticaretin habercileri elektronik fon (para) transferleri (EFT) ve elektronik veri değiş tokuşudur (EDI).

Bankalar 1960 başlarında, kendilerine ait olan telekomünikasyon ağlarını ya da kiralanmış iletişim hatlarını kullanarak fonları(paraları) elektronik ortamda bir bölümden diğerine ya da bir bankadan diğerine aktarmışlardır. Bu yöntem ticaretin erken kullanımının elektronik verilerin iletişim hatları üzerinden transferi olarak ele alınabilir.

Kısa bir süre içerisinde diğer endüstriler bilgisayarları kullanarak iş ortaklarıyla iletişim hatları üzerinden veri aktarımı yapmaya başladılar. Amerika Birleşik devletlerinde finans servisleri sektörleri dışında baskın üç büyük araba üreticisi olan; General Motor, Ford ve Chrysler ( şimdiki adıyla DaimlerChrysler) ‘ dir. Otomotiv Endüstri Faaliyet Grubu (AIAG) adında bir organizasyon ile, bu organizasyondaki esas kişiler yazılım ve donanım için standartları aynı zaman da parça tedarikçileri ile olan elektronik ticaret yordamları, fiyat listeleri, nakliye listeleri ve faturalar etkileyen faaliyetleri düzenlemektedir.

EIS524 -H01-1 1990’ların ikinci yarılarında e-ticaretin yaygın olmasının sebebi Internetin ticari yönüdür.

Bir kez Internet ticari faaliyetler için açıldığında, dünya çapındaki tüm ağ işletmeleri ile diğer işletmeler arasında olan elektronik veri değiş tokuşusun esas taşıyıcısı oldu.

Gerçekten , giderek çoğalan sayıda olan firmalar patentli olarak EDI yazılımını özel ya da kiralanmış iletişim hatları üzerinden çalıştırarak EDI yazılımını Internet ortamına taşımışlardır. Üstelik , işletmeler ile tüketici arasında büyük bir ticaret fırsatı açılmıştır. En ilginci, işletmeler ile tüketici arasındaki ticaret her iki kitle iletişim araçları ve kitle iletişim araçları bireylerinden e-ticaretin yüzde sekseninin işletmeler arasında olmasına rağmen daha çok dikkat çekmiştir. Nedenleri ise çok basittir. Çoğu kişi çevrim içi işletme içinde yer alan ekonomik faaliyetler hakkında haberdar olmamış veya tam olarak anlayamamışlardır, ve medya da yansıdığı gibi, insanlar muhtemelen işletme ile tüketici arasında olan faaliyetlerden etkilenmektedir.

Bir kişinin e-ticareti anlaması için her iki, altyapı olarak hizmet veren teknolojileri ve teknolojik avantajları kullanan işletme modellerini anlaması gerekir. Her ikisi de teknolojiler ve işletme modelleri güncel olarak yenilikçi ve etkileyici durumdadır. Ama, biz birkaç yıl içerisinde neredeyse tüm ticaretin e-ticaretten ile bazı alanlar arasında olacağının farkına varmamız gerekir. Hiç kimse telefon ya da faks yoluyla t-ticaret ya da fticaret olarak iş yapmayı tercih etmez. Sadece, dijital olarak internet yoluyla ya da diğer ağlardaki oluşan e-ticaretleri iş olarak deklare etmenin hiçbir nedeni olmadığına farkına varmak bir zamanlama konusudur. Bu noktayı anlamak için, her iki teknolojileri ve işletme uygulamalarını kolayca kullanabilecek profesyoneller oluşturmamız gerekir. Bu kitap size, dijital çevrimiçi ticareti kapsayan her iki teknolojileri ve işletme modeli uygulamalarını anlamanıza yardımcı olacaktır.

Eğer Nükler Saldırıya Uğradıysak: Arpanet Net de sörf yaparken ya da çevrimiçi alışveriş yaparken,

tüm ağların beyninin sade

başlangıçlarını unutmak çok kolay olur. Internet çevrimiçi alışveriş ya da anlık mesajlaşmak için oluşturulmadı. Internet Amerikalıların eski Sovyet Birleşik devletleriyle nükleer olarak üstesinden gelmesini sağlamak için oluşturuldu. 1950 ve 1960’lı yıllarda, tüm iletişim sistemleri merkezileştirilmişti. Merkezileştirilmiş sistemlerde, tüm iletişimler tek bir hub üzerinden yönlendirilir. İletişim merkezleri üzerine dayalı olan askeri iletişim sistemleri, radyo ve televizyon gibi seri medya sistemi gibi çalışırlar. İletişim merkezleri yok edilirse, çoğu ülkenin iletişim olanağını kesmiş olursunuz. Böylece, Amerika Birleşik Devletleri Savunma Bakanlığı, herhangi tek merkezi sistem üzerine dayanmayan iletişim yolları geliştirme kararı aldı. Eğer bir parça zarar görürse, geriye kalan ağ hala çalışmaya devam edebilecekti. Sonucunda İleri Proje Araştırma Bölümü, ARPANET ortaya çıktı. ARPANET Pentagondaki ofislere, araştırma kurumlarına ve üniversitelere bağlanarak gelişim çabaları ve araştırmalara destek çıktı. Şekil 1.1 Internetin oluşumu hakkında esas olan olayları bir zaman çizelgesi olarak göstermektedir.

EIS524 -H01-1

Bıtnet BITNET, zamanında dünyanın en yaygın geniş alan ağı durumundaydı. Binlerce üniversite ve araştırma kurumlarını baştanbaşa birbirine bağlamaktaydı. 1981 yılında yüksek eğitim ve araştırma kurumlarına hizmet vermek için kurulmuştur. Ağ ilk başlarda elektronik posta listelerinin yönetimini sağlayana LISTSERV yazılımı için kullanıldı. Internet yavaş yavaş BITNET in yerini aldı.

10 yıl ya da daha az, binlerce akademi, ticari organizasyon ve bireylerin tam olarak ne olduğunu bilmedikleri elektronik postaları ( e-posta ) kullandılar. Öğrenciler dahil olmak üzere milyonlarca genç e-postaların nasıl kullanılacağı konusunda bilgilendirmeye yardımcı olan BITNETI kullandılar. Belki de sistemin en büyük yararı yeni nesil insanların düşüncelerini iletmek konusunda e-postaları kullanabilmeleriydi. 1980’lerde ve takiben 1990 larda, BITNET kolej öğrencilerinin tecrübe edebileceği tek yer idi. Halen BITNET ve Interneti bir bütün olarak ayırt edemeyiz, fakat BITNET halen Internetin en büyük dalı durumundadır. “.edu” uzantılı bir e-posta ya da bir web sitesini her gördüğümüzde halen BITNET in varoluşunu fark ederiz.

EIS524 -H01-1

1962 – MIT’ de bilim adamı olan John Licklider, geniş çaplı takım halinde birbirine iç içe bağlı olan , veri ve bilgisayar programlarına herhangi bir yerden erişim hakkında kısa not yayımladı.

1968 – İlk paket switch ağ sistemi geliştirildi 1969 – ARPANET kuruldu.

1971 – İlk e-posta bir bilgisayardan diğerine yollandı.

1977 – ARPANET üzerinde 100 tane sunucu bilgisayar oldu.

1983 – Internet terimi bulundu, ve TCP / IP ( veri kontrol protokolü ) Internetin standart protokolü haline geldi.

1987 – Internet üzerinde 10.000 sunucu oldu.

1988 – Internet üzerinde 60.000 sunucu oldu. Bir Cuma öğleden sonra, 6.000 tane sunucu ilk bilgisayar virüsü ( worm ) yüzünden kapandı.

1989 – Internet üzerinde 100.000 sunucu oldu.

1990 – Tim Berners – Lee HTML ve WWW ‘yu geliştirdi. ARPANET kapandı.Ağ bundan sonra 300.000 sunucusuyla Internet olarak bilindi.

1991 – Ulusal Bilim Kurumu internet üzerinde bulunan ticari trafik yasağını kaldırdı. Internet üzerinde elektronik ticaret başladı.

1992 – Internet üzerinde 1.000.000 sunucu oldu; bu sunucuların 50 tanesi HTML kullanarak web sitelerini oluşturdular. Jean Armour Polly Internet üzerinde sörf terimi kelimesini buldu.

1993 – Internet üzerinde 10 milyon sunucu oldu. Internet2 projesi duyuruldu.

1997 – Internet üzerinde 19.5 milyon sunucu oldu; bu sunucuların 1.2 milyonu web sitelerinden oluşmaktaydı.

1998 – Internet üzerinde 36.8 milyon sunucu oldu; bu sunucuların 4.2 milyonu web sitelerinden oluşmaktaydı.

1999 - Internet üzeriden yapılan perakande satışlar 7.8 bilyon dolar olarak hesaplandı.

Şekil 1

EIS524 -H01-1

Internetin Temelleri BITNET kısaca Internet olarak adlandırdığımız geniş ağların açılımıdır. Bir kaç yıl boyunca, Internet sadece araştırma ve yüksek eğitim kurumlarını bağladı. Ağ yönetimi Amerika Birleşik Devletleri hükümetine bağlı olan Ulusal Bilim Kurumunun ( NSF ) elindeydi. 1980’li yıllarda, NSF yönetim için gerekli olan domain adı atanması, ve

bu domainlerin veri

depolarında bir araya getirmek gibi belirleyici nitelikte özelliklerin yönetiminde görev aldı.

Internet birbirinden bağımsız binlerce ağın birleşmesidir. Her bir ağ server ya da sunucu adı verilen, Internetin belkemiğine direk bağlantısı olan, ve ayrı ayrı tüm bilgisayaların bu serverlera bağlandığı, en az bir bilgisayardan oluşmaktadır.

Internetin belkemiği, internetin esas trafiğini taşıyan,

fiziksel olarak ana iletişim

hatlarından oluşmaktadır. GTE, WorldCom, Sprint, UUNet ve AOL gibi temel Internet servis sağlayıcılarının ( ISP ) birbirine bağlanması sonucunda internetin belkemiği ortaya çıkmıştır.

Belkemiği kavramını, karayollarındaki taşımacılık ya da Amerika’daki şehir içi karayolları ya da Avrupa’daki karayollarındaki otobanlar gibi düşünebilirsiniz. Her bir konum belirli bir noktada kendine ait daha küçük yollardan belkemiğine bağlanabilir. Bel kemiği hatları genellikle fiber optik hatlardan oluşmaktadır fakat mikrodalga ya da uydu mikrodalgayı içeren teknolojilere de güvenilir.

Amerika Birleşik Devletlerinde, ağlar, ağ erişim noktaları olarak bilinen ya da şehirler arası erişim santraları gibi farklı farklı temel merkezlerden oluşmaktadır(havayolu hub şehirleri gibi ). Figür 1.2 Amerika Birleşik Devletin de bulunan ana bağlantıları göstermektedir.

1997

daki

Internetin

belkemiğidir.

Americatech,

Sprint,

MFS

Communications ,Inc., ve Pacific Bell gibi büyük telekomünikasyon şirketleri bu hub’ları işletmektedir. Diğer ülkelerde,

Internet belkemiğinin diğer kesimlerini yerel iletişim

firmaları işletmektedir. Belkemiği, bilginin bir noktadan diğer noktaya transferi için, parçaların farklı kombinasyonlarını sağlar.

Parçaların ya da bacakların, bir noktadan diğer noktaya olan kombinasyonlarına iletişim yolu adı verilmektedir. Birçok yolun varoluşuna da gereğinden fazlalık denir. Eğer bir yol fazla bir şekilde trafik taşıyorsa, router adı verilen özel cihazlarla mesajları alternatif diğer yollardan yönlendirilerek gecikmeler azaltılır. Yüksek derecede gereğinden fazla iletişim ağının olduğu yerlerde, internet üzerinde olan iletişim gecikmeleri Amerika Birleşik Devletlerinde, internet belkemiğini seyrek olarak kullanan diğer ülkeler gibi yaygın

EIS524 -H01-1 değildir. Fakat,

dünya çapındaki telekomünikasyon şirketleri internet belkemiğini

arttırmaya devam etmektedir.

Yeni iletişim hatları daha çok bandwith sağlayan teknolojileri kullanmaktadır. Bandwith, iletişim hat kapasitesidir ( ya da, basitce, hız ). Bir hat saniyedeki bit sayısını ne kadar çok destekleyebiliyorsa, o kadar çok bandwith’e sahiptir. Bandwith çevrenin kendisi ile ve sinyallerin bu çevre üzerinden iletişimini belirleyen teknoloji aletleri ile belirlenir. Örnek olarak, fiber optik kablolar her bir saniyede milyonlarca bit veri gönderebilir. Bununla birlikte, ışık sinyalleri yaratarak bitleri simgeleyen laser switchleri hatların taşıyabileceği hızlardan 1.000 kez daha yavaş işlem yapabilir. İletişim şirketleri daha hızlı switch’ler üretmek için çalışmaktadırlar. 2000 yılı Ocak ayında, WorldCom fiber optik kablonun kıl kadar ince telini saniyede 1 terabit bilgi taşıyacak şekilde başarılı şekilde test etmiştir ( Bu da yaklaşık olarak saniyede 1.000 bilyon bitdir ).

Böylece, fiber saniyede bir milyon bir megabit multimedya bağlantılarını destekleyebilir duruma gelmiştir.

Bandwith’i bilgisayarınızla bir web sayfasının yüklenmesini beklerken düşünün. Uzmanlar yakın gelecekte bandwith çok daha gelişeceğini ümit etmektedirler.

Internete bakıldığı zaman karmakarışım ağlardan oluşmaktadır çünkü herhangi biri internet belkemiğine bağlantı bırakabilir ve ilave bilgisayarlar bu ağ üzerine elenebilir. Serbest kontrollere rağmen, Internet halen çok iyi durumda çalışmaktadır. Ağların fiziksel şekilleri içeren Internet kontrolü konusunu daha sonra bu ünite ve bu kitapta tartışacağız.

Internet Uygulamaları Internet başka türlü mümkün olmayacak şekilde iletişim kurma olanağını sunar. Ağları işletme, eğitim ve hükümet servislerinde değerli kılan sözü edilen ana uygulamalardır.

1980 ve 1990’lı yıllarda Web üzerinde dikkat edilmesi gereken diğer uygulamalar Gopher, WAIS, Veronica ve Telnet’dir. Bu uygulamaların çoğu artık kullanılmamaktadır, web browser’ları içerisinde oturtulmuş ya da nadiren kullanılmaktadır. Muhtemel olmayarak, bu uygulamalarla

direkt

olarak

değerlendirmeye almayacağız.

karşılaşılacaksınız.

Böylece,

bu

konuları

burada

EIS524 -H01-1

E-Posta Genellikle en uygun Internet uygulaması e-postadır. E-postalar telefon ve bildiğimiz normal postanın bir kombinasyonu olarak sayılabilir. Alıcı kimse için tek bir adres kullanmanız gerekir, fakat kâğıt ya da pul ya da dağıtım için birkaç gün gerekli değildir. Telefon ile nispeten anında iletişim kurulabilir, fakat telefondan farklı olarak iletişim tek yönlüdür, örneğin bölümler aynı zamanda yer değiştirmesine gerek yoktur. Bu özellik e-postaları daha elverişli duruma getirir. İstediğiniz zaman mesajlarınıza ulaşabilirsiniz. Diğer bir yandan, zamanında iletişim için e-postalar parçaların mesajları sık sık kontrol etmesine gereksinim duyar.

E-posta iletişim içinde ve kurumlar arasında avantajlı kılar. Çok meşgul olan çalışanların zamandan kazanmasına yardımcı olur. E-postalara belge eklenebilme özelliği, her ne kadar basit yazılarda olsa belgelerin yedeğinin alınması ya da belgeleri faks ile yollanmasından kurtarır. E-posta birçok pazarlama firması için düzenli posta yerini aldı: Fiziksel adreslerindeki listeleri değer olarak posta adreslerindeki listelerinden daha az değer ödediler, sonra hemen hemen milyonlarca potansiyel müşterilerine hiçbir değer ödemeden yayın yaptılar.

Birçok e-posta uygulaması hiçbir bedel istenmeksizin kullanıcılara verildi, yani herhangi bir yerden internete ulaşım sağlayan bir kimse bu yazılım hiçbir ücret talep edilmeksizin epostalarını kullandılar. Zaman boyunca, bazı firmalar ( Juno İletişim ve NetZero gibi ) ücretsiz ya da düşük ücret altında internete erişim ve ücretsiz e-posta adresleri önermeye, bu sayede telefon bağlantısı ve bilgisayarı olan herkes e-postalarını kullanma imkanı buldu.

Bazı sosyologlar e-postaların büyük eşitleyici olduğunu kabul ettiler: zengin ya da fakir, akıllı ya da çok akıllı olmayan, muhafazakar ya da liberal yani hayattaki tüm düşünce tarzları bu sayede iletişim kurabilecekti. Fakat, dikkat edilmesi gereken insanlar sadece internet erişim sağlayacak ve e-postlarını kullanabilecekti. Gerçek eşitlik sadece önemli sayıda dünya vatandaşlarının internete erişimi ile mümkün olur.

EIS524 -H01-1

Dosya Transfer Protokolü ( Ftp ) Dosya transfer protokolü (ftp ) e-posta kullanıcılarının dosyalarını internet üzerinden diğer tarafa aktarımını sağlayan bir iletişim standardıdır. Geçmişte, bir kişinin ftp ile dosyaları almak ve göndermek için özel komutları bilmesi gerekmekteydi. Şimdi, Ftp e-postala uygulamalarının bir parçası haline gelmiştir. Ftp web siteleri üzerinden dosya indirilirken otomatik olarak istenir.Gerçekte, birçok insan dosya indirirken ftp yi kullandıklarından habersizlerdir: Ftp insanlara anlaşılır şekildedir.

Ftp elektronik ticaret için son derece önemlidir. Ftp web siteleri üzerinden ya da e-posta ile işletmelerin dijital hale getirebilecek zeki buluşlarını satmasını ya da açığa çıkarmasını sağlar.Bunların içinde kataloglar, araştırma dokümanları, müzik, yazılım, filmler ve sunumlar yer alır.

The Web Internet fiziksel olarak ağların ağı olduğu zaman beri, dünya çapında web, ya da basitçe web, interneti kullanış tarzımızdır.Web bir internet protokolü olan Http sayesinde oluşmuştur.Http değişik formlar arasında metin, resimler, animasyon ve ses gibi bilginin gönderim ve alımını sağlayan bir protokoldür. İnterneti bir karayolu boyunca ya da karayolu üzerinde ziyaret ettiğimiz mekanlar gibi düşünebiliriz.

CERN de çalışan Tim Berners-Lee adında bir bilim adamı Web hakkında yeni bir fikir ile ortaya çıktı. Tim Berners-Lee farklı bazı internet sitelerinde çalışmalarını yürüten bilim adamları için hypertext ve resimler için daha iyi bir iletişim ağı önerisinde bulundu. Bunun sonucunda web sunucusu adında web sayfalarındaki öğelerin görüntülenmesini sağlayan HTML ortaya çıktı. Hypertext içinde yer alan hyper kelimesi öğeler arası metin ya da resim gibi öğeler arası geçişi sağlayacaktı, yani bir öğe üstüne tıklandığı zaman diğer öğe ya da sayfa görüntülenebilecekti.

1990 Eylül ayında, düşüncelerini bir makalede yayımladıktan sonra,

Tim Barners-Lee

patronunun verdiği izin ile alığı NeXT bilgisayarı ile ilk browser’ı geliştirmeye başladı.Bu projeye “dünya çapında web “ ya da “www “ adını verdi. Bazı insanlar bu projeyi geliştirmesinde yardımcı oldu ve 1993 senesine kadar bu proje üstünde çalıştı. Ocak ayında web iletişim standartlarını taşıyan, 50 tane sunucu ( bilgisayarlar direk olarak ağa bağlı durumdaydı) Html protokolünü kullandı. 1993 senesinde tüm dünya çapındaki ağı kullanan

EIS524 -H01-1 50 sunucuydu! . Aynı sene mart ayında, Internet trafiğinin yüzde 0.1 oranında kısmı web sayfalarından oluşmaktaydı.

1993 senesinde, Ulusal süperbilgisayar uygulamaları merkezinden (NCSA) Marc Andreessen başkanlığında bir grup, grafiksel ara yüz ile ilk web browserı geliştirdiler.Bu browsera Mosaic adını verdiler. 1994 senesinde, Andreessen’in kurduğu Netscape ilk ticari web browseri geliştirmeye ve pazarlamaya başladı. 1994 Mayıs ayında , Cenevre de bulunan CERN de ilk uluslar arası www konferansı düzenlendi. 800 den fazla insanın başvurusuyla gerçekleşen bu konferansta, sadece 400 katılımcı bu konferansa katıldı. Aynı sene Haziran ayında, web 1.500 sunucuya erişti. İlerleyen diğer senelerde farklı browserlar geliştirildi,

fakat 2001 yılında web

kullanıcılarının yüzde 99.5’i sadece iki ticari browserı kullandı bunlar Microsoft Internet Explorer ve Netscape Navigator’dı. Web browserlar web kısmının bitirici uygulamaları olmakla beraber web kısmını da daha popüler hale getirdiler. Bilgisayar hakkında az dahil bilgisi olan insanlar web browserların kullanımını gayet basit buldular. Web browserlar dünyanın en çok kullanılan yazılımları oldular.

Canlı Internet Sohbeti Ve Sanal Ses Uygulamaları Canlı Internet sohbeti (IRC) , karayollarında yayın yapan CB radyolar gibi bir servis olmasına rağmen, konuşma dışında kullanıcılar sadece klavye ve fareleri kullanması sağlanmıştır.

Birçok insan konuşmaya katılabilir, katılımcılar için belirlenmiş bir sayı yoktur. IRC’ler şifre kullanımı ile bire bir ya da küçük bir grubun görüşmelerini kısıtlama imkanı da sunmuştur.

En popüler IRC’ler AOL’un Instant Messengeri, ICQ, Microsoft’un Instant Messengerı ve Yahoo Messengerdır. Bugünkü IRC’ler , kullanıcılara görüşmek istedikleri insanları bir grup olarak oluşturmalarına izin vermektedir. Listelerinden çevrimiçi olan kişileri dünyanın neresinde olursa olsun ulaşabilirler. Bazen IRC’ler oturumları sanal ses uygulamalarına çeviren çevrimiçi video konferans ya da internet telefon sistemi halinde bütünleştirebilir.

Bu uygulamaların en popülerleri Microsoft’un NetMeeting ve Intel’in Video Phone yazılımlarıdır. Her iki yazılımda ücretsiz elde edilebilir.

NetMeeting yazılımı kullanıcıya uygulamanın istediği yönü kullanma seçeneğini sunar, sohbet, video, ya da bilgisayarınızı paylaşım kaynağı olarak kullanabilirsiniz. Sonra daha güçlü bir yazılım ile farklı yerlerden bazı kullanıcılar aynı metin belgeleri üzerinde

EIS524 -H01-1 çalışabildiği gibi, çizim, ya da diğer çeşit dosyalar üzerinde aynı oranda kontrol uzaktan erişim ile sağlandı.

Her iki sadece metin ve sanal ses uygulamaları ciddi işletme konferansları için kullanılabilen bir alet oldu.

Internet üzerinden ses aktarımı telefonlarda olan ses

kalitesine daha yetişemedi, ve Internet üzerinde video yayını eğer ki iletişim hatları üzerinde fazla kapasitede trafik yoksa hala heyecan verici durumdadır. Fakat, bu hatların bandwith’leri arttıkça, her iki ses ve video kalitesi de artacaktır.

Internet İşletme İçin Kullanıma Hazır Web ilk olarak bulunduğunda,

hızlıca büyüyen Internetin yönetimi Amerika Birleşik

Devletleri Savunma Bakanlığından sivil kuruluş olan Ulusal Bilim Kurumuna aktarıldı.

Yönetim genel olarak Internet protokol numaraları(Ip) ve domain adları dağıtımı üzerineydi. 1991 yılında, NSF akademik olmayan ve Amerika Birleşik Devlerinden olmayan organizasyonlara Internet erişim hakkı tanıdı. Bu hareket tam olarak Internetin işletme için kullanıma hazır olmasını sağladı. Özel işletmeler dünyanın neresinde olursa olsun ağı ticari amaçlar boyutunda işletebileceklerdi. Çünkü Internet ne bir kuruluş ne de bir hükümete ait idi, Internet işletmeler için bedelsiz ve demokratik bir çevre sağladı.

Bu bağlam içerisinde yer alan demokratik kelimesi, kurumların web sitelerini yayımlarken boyutlarının ve finansal güçlerinin çok küçük etkisi olduğu anlamında kullanılmıştır, yani her iki büyük, başarılı kurum ve küçük finansal yönden zayıf kurumlar Web ortamında nerdeyse aynı eşit ortamlarda bulunmaktadır. Fakat, biz Internetin siyasal açıdan demokratik olmadığını da söylemedik; hükümetler halen iletişim şirketlerini kontrol edebilir

ve

bireysel

ya

da

organizasyonlar

Internet

üzerinde

bağlantı

adresleri

oluşturabilirler. Suriye , Libya ve İran gibi bazı hükümetler Internet üzerinde kurulacak olan web sitelerini ve içeriklerini sıkı kontrollerden geçirmektedirler.Çin hükümeti , Internetin yayılımını, ve onun bilgi paylaşımı ve ticari faaliyetler için kullanımını kontrol etmektedir.

İnternetin Büyümesi Bu kitapta “İnternet Alan Sunucusu” (Internet domain server) kendi “Alan İsmini” kullanarak internete bağlanan sunucu olarak belirtilmiştir. Şekil 2 de “Alan Sunucu” (Domain server) ların sayısının 1991’de yaklaşık 45 milyon iken 2001 Ocak ayında neredeyse 120 milyona ulaştığını görüyoruz.

Genel olarak internetin ve Web’in gücünü daha iyi anlamak için istatistiksel verilere ve bu teknolojiyi kullanan kullanıcıların istatistiksel profillerini incelemeniz gerekir. İş dünyası,

EIS524 -H01-1 özellikle kurdukları Web sitelerinin kimlere hitap ettiğini iyi belirlemeliler. Web kullanıcılarının istatistiksel verilerine bağlı olarak Web sitelerinde güncellemelere gitmek ve farklı teknolojilerden faydalanmak gerekir.

Tablo 1. bize ülke bazında internet kullanıcılarını ve kullanıcıların sayısının ülkelerinin nüfusuna oranını göstermektedir. Tablo 1’ de ilk 15 ülkenin belirtildiğine dikkat edelim.

Görüldüğü üzere, Çin ve Brezilya’da yüksek sayıda kullanıcı olmasına rağmen ülke nüfusuna oran çok düşük kalmıştır.

Şekil 2. The Number of Internet Domain Servers Continues to Grow Kaynak: Internet Software Consortium Bazı küçük ülkelerde bu oran belirgin olarak yüksektir. Örneğin Finlandiya, İsrail gibi nüfusu 6 Milyonu geçmeyen ülkelerde oran nüfusun çeyreğinden fazladır.

Tablo 1. Ülkeler

Amerika Japonya İngiltere Kanada Almanya Avustralya Brezilya Çin Fransa Güney Kore Tayvan İtalya İsveç Hollanda İspanya

1999 Yılında İnternete Bağlı Kullanıcı Sayısı 110.8 18.2 13.9 13.3 12.3 6.8 6.8 6.3 5.7 5.7 4.8 4.7 3.9 2.9 2.9

1999 Temmuz Toplam Nüfus 273 126 59 31 82 19 172 1,247 59 47 22 57 9 16 39

Kaynak: Computer industry Almanac, U.S. Central Intelligence Bureau

İnternete bağlı nüfusun toplam nüfusa oranı 40.6 14.4 23.6 42.9 15.0 35.8 4.0 0.5 9.7 12.1 21.8 8.4 43.3 18.1 7.4

EIS524 -H01-1

Şekil 3.

Orta Doğu Afrika %2,3 Doğu Avrupa %3,1 Asya Pasifik %20,7

Latin Amerika %5,6

Kuzey Amerika %43,2

Batı Avrupa %25,1

Doğu Avrupa %5,9

Orta Doğu Afrika %3,8

Asya Pasifik %24,9 Latin Amerika %7,3

Kuzey Amerika %30,2 Batı Avrupa %27,9

Kuzey Amerika halen en yüksek kapasitede ağ yapısına ve yüksek hızlı iletişim hatlarına sahip ülke olsa da, diğer ülkelerin internet alanında gelişmeleri, Kuzey Amerika’nın bu konudaki baskın konumunu zayıflatmaktadır. 2000 yılında ilk defa Kuzey Amerika’daki internet kullanıcılarının dünyadaki kullanıcı nüfusuna oranı yarının altına düşmüş (%43), bu oran 2005 yılında %30’a kadar gerilemiştir. Şekil 3’te görüldüğü gibi Asya-Pasifik bölgesindeki kullanıcı sayısı toplam sayının yaklaşık çeyreğine denk gelmektedir. Bu konuda gelişme göstermesi gerek diğer ülkeler Batı Avrupa, Latin Amerika, Orta Doğu ve Afrika ülkeleridir.

EIS524 -H01-1 İnternetin Kuzey Amerika’nın dışındaki ülkelerde de kullanımının artmasıyla İngilizce de her ne kadar internetin dili olarak kabul edilse de gitgide baskın dil özelliğini kaybetmektedir. 1999 yılında internet kullanıcılarının %57’si ingilizce konuşmaktaydı. Şekil 4’ de en sık Japonca olmak üzere diğer konuşulan dilleri de görebiliriz. Bu dağılımın “İngilizce” ve “İngilizce Olmayan” Web sitelerinin sayısı konusunda belirleyici olmadığına dikkat ediniz, çünkü konuşma dili İngilizce olmayan ülkelerdeki çoğu Web sitesi İngilizce veya çok dil seçeneği ile hazırlanmıştır. İngilizce tabi ki bu seçeneklerin arasındadır. Şekil 4.

Portekizce %2,5 Rusça %1,9

İtalyanca %3,6

Diğer %9,1

Franıszca %3,4 Korece %4,7 İspanyolca %5,4 Almanca %6,2

İngilizce %45

Çince %8,4 Japonca %9,8

Web Kullanıcıları İstatistiksel Verileri İnternet ilk günlerinde teknoloji meraklısı gençlerin alanıydı. Daha sonra kullanıcı profili belirli alanlarda değişirken bazı alanlarda aynı kaldı. En gerçekçi veriler Birleşik Devletler Web kullanıcılarından elde edildi. İstatistikler Mediamark Araştırma tarafından hazırlandı ve “Endüstri Standatları”nda (The Industry Standart) yayınlandı. (Tablo 2) Tablo 2.

TOPLAM Erkek Kadın Yaş 18-34 Yaş 35 ve Üstü Gelir 75000$ ve üstü Gelir 75000$ ve altı Üniversite Mezunu Lise ve altı Büro Çalışanı Başka İş veya İşsiz

Web Population Profile – 1996 to 1998 1996 1997 27.0 million 37.6 million %58 %55 %42 %45 %48 %43 %52 %57 %38 %40 %52 %60 %49 %48 %51 %52 %57 %59 %43 %41

1998 55.9 million %52 %48 %42 %58 %39 %61 %44 %56 %54 %46

EIS524 -H01-1 Beyaz Diğer

%89 %11

%87 %13

%88 %12

Birleşik Devletler Web kullanıcılarının sayısı 1996-1998 yılları arasında iki katından fazla artarken, kullanıcı profilindeki bazı özelliklerde pek bir değişiklik olmadı. Bunlar gelir, yerleşim ve ırk. Buna karşın, cinsiyet ve eğitim düzeyi farkı daraldı, kullanıcı yaş ortalaması yükseldi. Daha yaşlı olan Amerikalılar gençleri ve üniversite öğrencilerini yakaladılar.

Tablo 3. 1998 yılı için daha fazla veri içeriyor. Tabloyu inceleyerek her kullanıcı özelliğini baz alarak, bunların hem Web kullanıcılarına hem de ülke nüfusuna oranını görebiliriz. En sağdaki kolonda Web kullanıcılarının yetişkin Birleşik Devletler vatandaşlarına oranı belirtilmiştir, bu bize iki oranın birbirleri ile olan ilişkilerini gösterir. Örneğin 100 sayısı, birbirlerine benzediklerini, 100’ün üstünde bir sayı ise grubun Web kullanıcılarını baz alan oranının genel nüfusu baz alan oranından fazla olduğunu gösteriyor.

Tablo 3.

CİNSİYET Erkek Kadın YAŞ 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ GELİR $150,000 ve Üstü $100,000-$149,999 $75,000-$99,999 $50,000-$74,999 $35,000-$49,999 $20,000-$34,999 $20,000 ve altı EĞİTİM Doktora Master Lisans Lise Lise altı MESLEK Profesyonel –Yönetici Teknik Eleman-Satış Esnaf Diğer İşsiz-Emekli IRK

ABD Nüfusu 196.4 Million (%)

Web Kullanıcıları %55.9 (%)

Index Web Kullanıcılarının Bütün ABD Kullanıcılarına Oranı

48 52

52 48

109 92

13 21 22 17 11 16

16 26 28 21 6 3

126 125 124 125 61 17

3 8 10 21 17 20 21

7 15 17 29 16 11 5

217 207 173 137 90 56 24

7 15 26 33 19

16 7 35 18 3

228 190 135 53 18

20 19 7 19 35

40 28 5 13 14

205 148 70 64 41

EIS524 -H01-1 Beyaz Siyahi Asyalı Diğer İspanyolca Konuşanlar MEDENİ DURUM Bekar Evli Boşanmış-Diğer

84 12 2 2 10

88 7 4 2 8

104 57 149 132 74

23 57 20

28 62 10

121 108 51

1996-1998 yılları arasında Web kullanıcılarının sayısı 60 milyona yaklaştı. 1998 kullanıcı profilini 1996 profili ile karşılaştırırsak, insanların internet ile daha yakın olmalarından dolayı, eğitim, yaş ve cinsiyet baz alındığında web kullanıcı profili dağılımının genel nüfus profili dağılımına yaklaştığını görüyoruz. Fakat bu durum kullanıcıların gelir dağılımını baz alan istatistiksel dağılımında kayda değer bir değişiklik görülmüyor. 1998 yılında internet kullanıcıları genellikle üniversite mezunu profesyoneller ve yüksek gelirli yöneticilerdir.

Buna rağmen aynı dönemde genç, bekar ve Asya’lı kullanıcıların oranı genel nüfus oranlamasında çok daha yüksektir.

Web’de İş Dünya genelinde ticari organizasyonlar, internet dünyasındaki potansiyeli iş anlamında değerlendirmeye bakıyorlar. Buna rağmen, interneti ticari olarak en başarılı şekilde kullanan ülke durumunda olan Amerika Birleşik Devletleri bile henüz tam olarak bu alana girmiş değil. Şekil 5 da görüldüğü gibi 1998 yılında şirketlerin yalnızca %36’sının web sitesi vardır. Fakat bu oran endişeye gerek bırakmayacak şekilde hızla artmaktadır. 2003 yılında %80 oranında web sitesi kullanımı ve %36 oranında web sitesinin iletişim için de kullanımı öngörülmektedir.

EIS524 -H01-1

Şekil 5.

İnterneti Kim Kontrol Ediyor?

Gerçekte interneti kimse kontrol etmiyor ya da kimsenin buna gücü yetmez fakat bazı kar gözetmeyen organizasyonlar farklı yollarla interneti ilerletme, geliştirme ve daha düzgün çalıştırmaya eğilim gösteriyorlar. Aşağıda bunların yapıları ve işlevleri listelenmiştir.

1. İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu (ICANN, İngilizce Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) ICANN 1999 yılından bu yana web sitelerinin IP adreslerinin ve alan adlarının idaresini elinde bulundurur. IP adresi 4 sayı bloğundan oluşan, her bloğun 0-255 arasında numaralandırıldığı bir özel koddur. Yani bir IP adresi 0.0.0.0 ile 255.255.255.255 arasında olabilir. Bu numara bir Internet sunucusunu veya bir organizsyona ait bir sunucu grubunu temsil eder.

ICANN direk olarak IP adreslerini veya alan adlarını belirlemez. Bu işlemi veritabanlarına giriş yetkisi bulunan özel şirketlere devreder. Bu şirketler arasında lider olan yıllarca bu servisi pazarlama yetkisini tek başına elinde bulunduran Network Solutions (Ağ Çözümleri) firmasıdır. Bir alan adresini bir yıllığına kiralamak 15-35$ arası bir maliyet tutar. Bireyler veya kurumlar .com, .org, .net gibi ICANN tarafından

EIS524 -H01-1 onaylanmış uzantılı alan adlarını kiralayabilirler. Bu uzantılar sıklıkla en üst düzey alanlar olarak adlandırılır çünkü bir adresin en genel parçasını oluştururlar.

Bir Web sitesinin adresine kolay hatırlanır, ya da firmanın ünvanına veya amacına uygun bir isim almak isteyenler, IP adresi kiralamanın yanında uygun alan adı kiralarlar. (www.harikasite.com gibi..) Herkes, daha önce başkası tarafından sahiplenilmemiş olan herhangi bir alan adını kiralayabilirler. Bir kereliğine alan adı sahibi IPNumaralandırılmış bir sunucu ile İnternet arasında bir bağlantı kurduğunda, bu IP adresine bir alan adı atayabilir. O andan sonra artık alan adı ile IP adresi birbirine bağlanmıştır. Eğer Web sitesinin IP adresini biliyorsanız direk onu kullanarak web sitesine ulaşabilirsiniz. Herhangi birisi http:// tan sonra yazıldığında aynı adresi temsil edeceklerdir. Örneğin www.cookexpress.com ve 167.160.226.126 sizi aynı siteye yönlendirecektir. http:// ‘ı izleyen bir IP adresi veya alan adı URL (uniform resource locator - Tekdüzen Kaynak Bulucu) olarak adlandırılır çünkü direk olarak internet dünyasında ait olduğu kaynağı (Sunucuyu) gösterir.

ICANN kendisini alan adı kiralamada tek sorunlu yapan yetkiyi InterNIC (Internet Network Information Center – Internet Ağ Bilgi Merkezi)’nden almıştır. 1999’dan itibaren ICANN tarafından yetkilendirilen herhangi bir organizasyon alan adı kiralama yetkilisi olabiliyor. Birleşik Devletler’de ve dünya genelinde 100’den fazla bu işi yapan organizasyon mevcuttur. Bu sayı gittikçe artmasına rağmen hiçbir zaman müşteri bulmakta sıkıntı çekmiyorlar. 1995’te yalnızca 100.000 alan adı sahibi varken 1997’de 1 milyon alan adı kiralandı. 1998’de bu sayı ikiye katlandı. 2000’in başlarında 10 milyon kayıtlı alan adı var ve ICANN bu sayının 2003 yılında 140 milyona çıkacağını tahmin ediyor.

Siz de bir alan adını seçebilirsiniz. Alan adı siz ücretini ödeyene kadar sizin için rezerve edilir. Eğer ödemeyi reddederseniz alan adı boşta bırakılır ve başka birisi de artık onu alabilir.

2. Dünya Çapında Ağ Birliği (World Wide Web Consortium – W3C) Bu organizasyon, HTML standardını ve bunun gibi Web’e özel yapıların düzenlemesini yapar. 1994 yılında Dünya Çapında Web (World Wide Web - www)’ye ortak protokoller geliştirerek kullanılabilirliği artırmaya yardımcı olmak ve bu sayede tam potansiyeline ulaştırmayı sağlamak amacı ile kurulmuştur. Organizasyon, HTML standartları için gereksinimleri belirler ve bu gereksinimler üzerine online bildiriler yayınlar.

Organizasyonun 2000 yılındaki yöneticisi Tim Berners-Lee, Web’in yaratıcısıdır.

Organizasyon kar gözetmeyen, ABD’deki Massachusetts Institute of Technology, Avrupa’daki “the Institute de Recherche en Informatique et en Automatique” ve Japonya’daki Keio Üniversitelerinden aldığı desteklerle yürüyen bir yapıdır.

Organizasyon: a. Yazılım Geliştiricileri ve kullanıcıları için bir bilgi mahseni, b. Standartların yükselmesi için referans kodlar, c. Yeni teknolojilerin kullanılabilmesi için örnek uygulamalar ve prototipler sağlar.

W3C takımında 10 farklı ülkeden 57 mühendis bulunur. Organizasyon tarafından geliştirilen tüm özellikler ve yazılımlar herkesin kullanımına ücretsiz olarak açıktır.

W3C bireysel ortaklığa kapalı fakat her türlü organizasyonla işbirliğine ve ortaklığa açıktır. 2000 yılında birliğin tüm dünyada 401 üye organizasyonu vardı. Bu üyeler

EIS524 -H01-1 arasında donanım ve yazılım firmaları, televizyon ağları, telekominikasyon firmaları, aracı kurumlar, devlet acenteleri ve elektronik üreticileri vardır. Dikkat çekici olarak üyeler arasında Microsoft, NASA, ARPA, Merril Lynch, Motorola, Intel, France Telekom, Fujitsu, the European Broadcasting Union, the British Broadcasting Corporation, and the China Times Interactive Company’i görebiliriz.

3. İnternet Mühendisliği Görev Gücü (Internet Engineering Task Force - IETF) IETF, “Ağ dizayncılarının, operatörlerin, sağlayıcılarının ve araştırmacıların oluşturduğu uluslararası topluluk” internetin yapısının geliştirilmesini sağlar. Topluluk kendini “İnternetin protokol mühendisi ve geliştirici kolu” olarak tanımlar. Organizasyonun teknik alanları aşağıdaki 3 çalışan grup tarafından yönetilir:

İnternet Mühendisliğini Yönetme Grubu (The Internet Engineering Steering Group IESG) IETF aktivitelerinin teknik yönetiminden ve Internetin standart işlemlerinden sorumludur. İnternet Mimari Kurulu (The Internet Architecture Board - IAB) Internetin tüm mimarisini tanımlamadan ve IETF’ye bu konuda rehberlik etmekten sorumludur. İnternet Kurumu (The Internet Society - ISOC) IETF’nin politikaları ve atacağı adımlar konusunda fikir yürüten uzmanlardan oluşur. Uzmanlar, Internet camiasında ortaklıkları, kar gözetmeyen organizasyonları ve devlet acentelerini temsil eder.

İnternet2 Ve Yeni Jenerasyon İnternet 175’ten fazla üniversite, kurum ve organizasyonun oluşturduğu Üniversiteler Arası Kaliteli İnternet Gelişimi Ortaklığı (University Corporation for Advanced Internet Development (UCAID)) eğitimde daha kaliteli internet amacıyla çalışmalarını yürütmektedir. Amaç eğitim kurumlarında daha kaliteli iletişimi sağlamak olsa da ortaya çıkacak olan hizmetten tüm internet kullanıcıları da faydanacaklardır. Kurumun bir projesi INTERNET2’yi, yaratıcı internet uygulamalarının havuzu olarak tanımlayabiliriz. Diğer bir proje olan “Abilene Project”’in amacı ise Internet2 uygulamalarını destekleyen ülke çapında bir internet ağ omurgası inşa etmek. Kurumun amaçlarından biri “Ülke çapında ve uluslararası yeni ağ servislerini ve uygulamalarını her seviyeden eğitime ve diğer internet ortamlarına hızlı bir şekilde transfer edebilme işlemi”dir.

1996 yılında Birleşik Devletler hükümeti, Yeni Jenerasyon İnternet (Next Generation Internet - NGI)’nin çalışmalarına başladı. Clinton’ın isteği ile bu konuda araştırmalar ve geliştirmeler için federal ajanslara fon ayrıldı. Çalışmalar sonucunda servis kalitesinde daha iyi ve hızlı uygulamalar; güvenlik ve sağlamlık; bant genişliğin tahsisi ve paylaşımını da içeren ağ yöneticiliği; sistem mimarisi araçlarını, tanımlamalarını, ölçümlerini, istatistiklerini ve analizini içeren sistem mühendisliği ve operatörlüğü; yeni ya da modifiye edilmiş yöneltme, bağlama, doğru iletim, güvenlik ve taşıma protokolleri; yeni bilgisayar mimarilerinin gereksinimlerini de içeren işletim sistemleri; ortak ya da dağıtılmış uygulama alanları amaçlanmıştır.

Özet •

İnternet nükleer saldırılardan kurtulmak gereksinimiyle ortaya çıkmış bir ağ iletişimidir. Merkezi bir taşınma ya da alma noktası olmaması en büyük artılarından birisidir, çünkü buna izin vermek ağların iletişimini kaybetmek dolayısıyla genişlemeyi engellemek anlamına gelir. Ayrıca İnternet iletişimi çok daha verimli

EIS524 -H01-1

•

•

•

•

•

•

kılar çünkü bir mesajın tamamı veya bir parçası çok değişik yollardan ve adreslerden iletilebilir bu da gecikmeyi minimuma indirir. İnternetin ana omurgası - ki bunu bir anayol sistemine benzetebiliriz – sürekli olarak genişler. Birleşik Devletler’de GTE, WorldCom, Sprint, UUNET ve America Online (AOL) bu yapıda aslan payını alan kurumlardır. Diğer telekominikasyon şirketleri başka ülkelerdeki yapıya ortak veya sahip olurlar. İnternet teknolojisine ilk adapte olan kurumlar yüksek eğitim kurumlarıydı. Bunlar en büyük İnternet ağını (BITNET)‘i yarattılar. Internet halen araştırma ve askeri alanlarda kullanılsa da en büyük gelişmeler ticari alanda yaşandı. ABD hükümeti tarafından yaratılmış olsa da Internet’e sahip olan ya da kontrol edebilen bir yapı mevcut değildir.

Eğer Internet’i bir altyapı olarak tanımlarsak, Web de Bu altyapının kullanıldığı yapıdır. Web tarayıcılarında kullanılan HTML, yalnızca yazılı bilgiyi değil, resim, animasyon ve ses dosyalarına da ulaşmamızı sağlar. Web tarayıcıları (Internet Explorer, Firefox vb.) dünyada en yaygın olarak kullanılan yazılımlardır.

1991 yılında Internetin ticari aktivitelere de açılması ile birlikte dünya çapında binlerce firma işlerini web sitelerinde az bir işlemle de olsa online olarak yapmaya başladılar. Çünkü tarayıcıları kullanmak oldukça kolay ve en az bilgi sahibi olan insan bile bunu kullanarak Web den işlem yapabiliyor.

Hiçbir organizasyon Internetin kontrolünü elinde bulunmasa da bazı kar gözetmeyen organizasyonlar Internetin temel yapılarını ve gelişimini idare etmektedir. Bunların arasında lider konumda bulunanlar İnternet Tahsisli Sayılar ve İsimler Kurumu (ICANN), Dünya Çapında Ağ Birliği (W3C) ve İnternet Mühendisliği Görev Gücü (IETF)’dir. ICANN alan adları politikasını belirler ve organizasyonların alan adı kayıtlarında lisans işlemlerine bakar. IETF genel olarak Internet altyapısının gelişimi ve doğru çalışması ile ilgilidir. IETF’nin daha detaylı konularla ilgilenen alt organizasyonları da mevcuttur.

Internet yalnızca iletişim yollarının sayısıyla değil daha iyi teknolojiyle de gelişmektedir. 175’ten fazla üniversite, kurum ve organizasyonun oluşturduğu Üniversiteler Arası Kaliteli İnternet Gelişimi Ortaklığı (University Corporation for Advanced Internet Development (UCAID)) eğitimde daha kaliteli internet amacıyla çalışmalarını yürütmektedir. UCAID Internet’e daha hızlı yüksek-eğitim alternatifi sunan Internet2’yi geliştirmektedir. 1996 yılında Birleşik Devletler hükümeti yeni teknolojiler üzerinde araştırma yapması için Yeni Jenerasyon Internet (NGI)’yi başlattı ve bunun için özel bir fon ayrıldı.

Anahtar Terimler BITNET Internet Server (Sunucu) Host (Bir bağlantıda lider olan, bağlanılan demek) Backbone (Ana omurga) Communication path (İletişim patikası yani bir bilginin gönderilirken geçtiği yollar) Redundancy (Azaltma) Router (Yönlendirici – Internet ortamında gelen bilgiyi doğru adrese yönlendiren alet gibi bişey) Bandwidth (Bant genişliği – Internette iletişim hızıyla ilgili) File Transfer Protocol (Dosya transferi protokolü) HTTP HTML Browser (Tarayıcı – Internet Explorer gibi..)

EIS524 -H01-1 IRC URL (Internete bağlı olan bir aletin Internet dünyasındaki adresi) Domain Name (Alan adı www.hepsiburada.com gibi..)

Araştırma Soruları 1. Internet hangi manada telefon, radyo ve televizyon gibi diğer iletişim ağlarından ayrılır?

2. Internet bir Amerikan buluşudur. Amerikan hükümeti Interneti kontrol edebilir mi?

Edemez ise neden? Edebilir ise hangi manada ve nasıl?

3. Internet’in omurgası (backbone) ne anlama gelir? Bunun sahibi kimdir?

4. Interneti oluşturan ağlara (Networks) kimler sahiptir? Bu organizasyonlar Internet trafiğini kontrol edebilirler mi? Açıklayınız.

5. Interneti daha önce hiç kullanmamış bir insan size “Internet ve Web arasında ne fark var?” diye sorarsa cevabınız ne olur?

6. ICANN’ın amacı nedir?

7. Online bir kiralama servisi açmak istiyorsunuz. İyi bir plan yaptınız ve müşteri hedefinizi yakın gelecek için değil önümüzdeki 3-5 yılı baz alarak tanımladınız.

Kuzey Amerika dışında hangi bölgeyi hedef seçerdiniz? Neden?

8. Web tarayıcıları Internet için “Öldürücü uygulamalar”dır. “Öldürücü uygulama” nedir ve Web tarayıcıları neden dünyada bu kadar popüler olmuşlardır?

9. W3C’nin amacı nedir? Bu organizasyon olmadan da Web var olur muydu? Evet ise bu organizasyonun katkısı nedir?

Tartışma Soruları 1. Eğer ABD hükümeti veya başka bir hükümet gelişimine milyon dolarlar harcamasalardı Internet yine var olur muydu? Neden evet ya da neden hayır?

2. Bir kuruluş şu anki Web’i başarabilir miydi? Nedenini açıklayınız.

3. Sosyologlar Internet ve radyo, telefon, televizyon gibi diğer iletişim araçlarını denk görüyorlar. Internet hangi manada diğerlerine benzer? Hangi manada diğerlerinden ayrılır?

4. Web hangi konuda sizi rahatsız ediyor? Bu problemi çözmek için Web de nasıl bir geliştirme yapardınız?

5. Arkadaşlarınızla iletişim konusunda telefonun e-postaya göre avantaj ve dezavantajlarını tartışınız. İş arkadaşlarınızla iletişim için hangisini tercih edersiniz?

Patronunuzla? Aile üyelerinizle? Açıklayınız.

6. Tablo 3’ ü inceleyin. Bazı veriler 200 puanın üzerindedir. Bu gibi verilerde böyle yüksek rakamlar elde edilmesinin sebepleri ne olabilir?

7. Internetin tek bir yapı tarafından kontrol edilememesinin avantajları ne olabilir?

Dezavantajları ne olabilir?

Ödev 1. Internet’i kullanarak bu bilgilere ulaşmaya çalışın: (1) Omurgaya bağlı sunucuların sayısı; (2) geçtiğimiz hafta Internete bağlanan kullanıcı sayısı; ve (3) Kayıtlı bulunan toplam alan adı sayısı. İstatistikleri hocanıza e-posta ile gönderiniz.

2. Internet2 hakkında powerpoint veya benzeri bir uygulamada 5 dakikalık bir sunum hazırlayınız. Sunumunuz projenin amacını, bu projeye dahil olanları, masraflarının nasıl karşılandığını, ne aşamada olunduğunu ve gelecek için ne planlandığını içersin.

EIS524 -H01-1 3. ICANN dışında benzeri bir organizasyona ihtiyaç var mı? W3C’nin sitesini ziyaret edin, bazı projeleri araştırın ve organizasyonun desteklediği veya desteklemeyi düşündüğü bir proje hakkında 5 dakikalık bir sunum hazırlayın.

4. Internetin tarihini Web’de araştırın. 10 önemli olayı belirtin. Bu olayları açıklayan 2 sayfalık bir rapor hazırlayın ve Internetin gelişiminde bunların nasıl desteklendiğini belirtin.

5. Web kullanıcı profilinin önümüzdeki 5 yıl boyunca değişeceğini tahmin ediyor musunuz? Hangi tip profillerin değişeceğini tahmin ediyorsunuz? Neden?

EIS524 -H02-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H02-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2008

EIS524 -H02-1

İKİNCİ BÖLÜM

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H02-1

Telekomünikasyonun Esasları Japon hükümetinin Haziran 2000’de yayınladığı rakamlara göre Japonya’da her beş kişiden biri ya da 27 milyon insan internet erişimine sahip. Posta ve Telekomünikasyon Bakanlığı’na (Ministry of Post and Telecommunications - MPT) göre Japon halkının yaklaşık %40’nın cep telefonu var ve %8’i ya da 10 milyon insan da cep telefonu üzerinden internete bağlanmakta. Ayrıca mobil internet bağlantısında artış beklenmektedir ve MPT’nin tahminine göre internet kullanıcılarının sayısı üçe katlanarak 76.7 milyon olurken mobil kullanıcıların sayısı da 2005’te 80 milyona ulaşacak. Mobil internet bağlantısı Japonya ile sınırlı değildir. İnternet omurgası gelişirken kablosuz iletişim ve kablosuz internet kullanımında yaygınlaşmaktadır. Yakında çoğumuz beğendiğimiz internet sitelerine bağlanmak için kablolu bilgisayarlar yerine küçük, elde taşınabilir cihazlar kullanmayı tercih edeceğiz. (Kaynak: Japonya Posta ve Telekomünikasyon Bakanlığı)

Ağ Topolojileri E-ticaretin teknik kısmının anlaşılması için ilk olarak iç ve örgütlerarası ağların temelleri anlaşılmalıdır. Bunu yapmak için bir kurs alınması ya da bilgisayar ağlarıyla ilgili bir kitap okunması tavsiye edilir. Yöneticilerin e-ticaretle ilgili tüm teknik detayları bilmesine gerek yoktur fakat şirketlerine uygulayabilecekleri teknolojilere de yakın durmalıdırlar. Gelecek kısımda bilgisayar ağları için en çok gerekli olan öğeleri kısaca gözden geçireceğiz.

Bir bilgisayar ağı bilgisayarlardan, özel iletişim ekipmanları, yazıcılar ve diğer çevresel parçalar gibi cihazlardan oluşur. Basit olması için biz tüm cihazlar için “bilgisayar” sözcüğünü kullanacağız. Bir ağ tanımlama ve işleme veya diğer düğümlere aktarma yapabilen bağlantı noktası şeklinde olan bilgisayarların oluşturduğu düğümlerden oluşur. İletişim cihazları hesaplama yapmak için pek kullanılmazlar, daha çok yönlendirme veya sinyal güçlendirme gibi iletişim amacıyla kullanılırlar. Bir ağda cihazların en azından biri iletişim görevlerini yapabilmelidir.

Yine bir ağ düğümlerden ve bilgisayarları birbirlerine bağlayan iletişim hatlarından oluşur.

Bir ağın fiziksel yerleşim planına topoloji denir. (Yunanca’da topos’un anlamı yer demektir.) Şekil 2.1’de gösterildiği gibi yıldız topolojisinde bütün bilgisayarlar mesajları alıp gidecekleri yerlere yönlendirme görevini yapan tek bir bilgisayara bağlıdır. Halka topolojisinde her bilgisayar diğer iki bilgisayara bağlıdır. Ağdaki tüm kontrol tek bir cihazda değildir. Ortak yol topolojisinde ise bütün bilgisayarlar yol veya omurga denilen tek bir kabloya bağlıdırlar. Ortak yol topolojisinde yıldız topolojisinden farklı olarak bir mesajı gönderebilmek için her bilgisayar mesajı kendi komşusuna yollar. Bu sinyali sadece sinyalde belirtilen adresteki bilgisayar dikkate alır. Diğerleri bu sinyali yok sayarlar.

EIS524 -H02-1 Dikkat edilirse az sayıdaki ağ sadece yıldız, halka ya da ortak yol topolojisindedir. Örneğin birçok ağ düşük kapasiteli yıldız ağların yüksek kapasiteli ortak yol topolojisindeki bir ağa bağlanmasıyla oluşmuştur.

Ağlar genellikle noktadan noktaya ağlar veya istemci sunucu ağlar olarak sınıflandırılırlar.

Noktadan noktaya ağlarda her bilgisayar eşit yetenek ve sorumluluğa sahiptir. İstemci sunucu şeklinde düzenlenmiş ağlarda bazı bilgisayarlar diğer bilgisayarlara hizmet etmek için ayrılmışlardır. Bu sunucular genellikle diğer bilgisayarlardan daha güçlüdürler. İnternette istemci sunucu sistemleri baskındır. İnternette birçok bilgisayar internet omurgasına bağlı olan bir sunucuya bağlıdır.

Şekil 2.1 Ağ topolojileri

Anahtarlama Teknikleri Herhangi bir iletişim ağında anahtar olarak isimlendirilen özel cihazlar bulunmak zorundadır. Anahtarlar elektriksel veya optik sinyalleri yöneterek ağdaki iletişim trafiğini yönlendirirler.

Devre anahtarlamada iki cihaz arasındaki iletişim sırasında iletişim hattı iletişim boyunca bu iki cihaza tahsis edilir. Bu tip anahtarlamalar analog ve sayısal telefonlarda yer alırlar.

Hat gerçekten kullanılsın ya da kullanılmasın ağdaki iletişim yolu cihazlardan biri bağlantıyı sonlandırıncaya kadar bu iki cihaz arasındaki iletişime ayrılmıştır. Bu yüksek kalitedeki ses iletimini garanti eder. Bununla birlikte bu iletim olmasa da hattın işgal edilmesi demektir.

Böylece sayısal iletimde devre anahtarlama kullanmak kaynakların israfına neden olur.

Paket anahtarlama iletişimin sayısallaştırılmış şeklidir; veri, ses veya görüntü birkaç bayttan oluşan guruplara bölünerek yapılır. Her gruba paket denilir. Her paket ağdaki farklı yollardan gönderilebilir. Bütün paketler gönderilen cihaza ulaştığında doğru sırada dizilir ve böylece anlamlı bir mesaj alınmış olunur. Paket anahtarlama devre anahtarlamaya göre

EIS524 -H02-1 daha hızlı ve verimlidir çünkü paketler en az trafik olan yollara yönlendirilirler. Sonuç olarak birçok kullanıcı aynı anda farklı bilgileri yüksek hızda iletebilir ve ağda kullanılmayan zaman da daha azdır. Az sonra okuyacağınız gibi internet paket anahtarlamayı kullanır.

Ağ Protokolleri İletişim ağlarındaki düğümler ağda dolaşan bilgilerin tanımlanmasını, işlenmesini ve aktarımını yapabilmelidirler. Bunun sonucunda ağ protokolleri kurulmuştur. Bir ağ protokolü bir ağdaki bilgilerin akışını ve işlenmesini yöneten kurallardır. Protokoller kullanılan hata kontrol tipi, veri sıkıştırma yöntemleri, gönderici cihazın gönderilen mesajın tamamlandığını nasıl göstereceği ve alıcı cihazın mesajı aldığını nasıl göstereceği gibi kuralları içerir.

Birinci bölümde TCP/IP’nin 1960’larda Amerika Birleşik Devletleri savunma bölümünde geliştirildiğinden ve internetin 1970’lerde bir takım genel çabayla geliştirildiğinden söz etmiştik. TCP ve IP en iyi bilinen iki protokoldür. TCP/IP merkezi yönetime ihtiyaç duymadan hatları otomatik düzeltecek şekilde sağlam olarak tasarlanmıştır. TCP ve IP protokolleri

internette,

örgütsel

intranet’lerde

ve

extranet’lerde

kullanılırlar.

IP paket anahtarlamalı bir protokoldür. IP yönlendirmenin doğru olması için adresleme yapma, mesajların paketler halinde ayrılması, gönderilen yerde paketlerin tekrar birleştirilmesi ve aynı hattan birkaç mesaj iletimini sağlayan çoğullama yöntemi gibi işleri yönetir.

TCP/IP protokollerindeki IP protokolü iki sunucu bilgisayar arasındaki yani bir düğümden diğerine veri paketleri iletimini kontrol eder. IP veriyi örgüt ağı içindeki bölümün sunucusundan örgüt sunucusuna oradan bölge sunucusuna ve oradan da dünyanın herhangi bir yerine taşıyan sunucuların üzerinde çalışır. Gelecek nesil IP, IPv6 (IP versiyon 6, genelde gelecek nesil IP veya Ipng denilir) şu anda geliştirilmektedir. IPv6 şimdiki versiyon olan IPv4’ün yerini alacak. IPv6 mevcut IPv4’ün yeteneklerini geliştirerek gelecekte yıllarca internet trafiğine destek verecek. IPv6 64KB’tan daha büyük paketlerin iletimine olanak tanıyacak ve daha iyi güvenlik önlemleri sağlayacak.

TCP istemciden sunucuya verilerin doğru şekilde dağıtıldığını doğrular. TCP iletim hatalarını bulur ve eğer bir paket alıcı sunucu tarafından alınmamışsa tüm paketler doğru şekilde ve tamamen alınıncaya kadar paketlerin tekrar iletilmesini sağlar.

Yerel ve Geniş Alan Ağları Bahsetmiş olduğumuz herhangi bir topoloji yerel alan ağlarında ve geniş alan ağlarının her ikisinde de kullanılabilir. Bir yerel alan ağı bir binaya ya da birbirine yakın birkaç binadan oluşan yerleşkeye ağ hizmeti verir. Genellikle tüm yerel ağlar bir örgüt tarafından iç

EIS524 -H02-1 amaçlar için çalıştırılırlar. Bununla birlikte bugünlerde bilgi kaynaklarına erişim sağlamak ve diğer örgütlerle iletişim sağlayabilmek için birçok yerel ağ da internete bağlanmıştır.

Geniş alan ağı genellikle ulusal veya uluslararası geniş bir bölgeye yayılmış bir ağdır.

Telefon ağları ve interneti oluşturan ağlar geniş alan ağları için birer örnektir. Geniş alan ağları düğümleri bağlamak için genellikle bakır, fiber optik kablolar, televizyon kabloları, mikrodalga alıcı-vericileri ve haberleşme uyduları gibi birden fazla fiziksel araç kullanırlar. Örgütlerin yerel ağlarında günlük işlerini devam ettirirken yerel ağlarını dış dünyaya özelliklede internete bağlamaları e-ticaretteki yeteneklerini arttırmada önemli bir faktördür. Örgütler yerel ağları kendi iç işlemleri ve internet üzerinden ürünleri hakkında bilgi vermek için, nakliye ve alma, açık arttırmada fiyat teklifi vermek için, iş ortakları ve müşteri bulmak için kullanabilirler.

Birçok örgüt yerel ağlarını internete bağlamıştır. Bunu sadece çalışanların çok geniş bir kaynaktan bilgi toplamaları için değil tedarikçi ve müşterilerle de bir ağ paylaşmak için yapmışlardır. İnternet terminolojisinde intranet ve extranet’ten söz ederiz. İntranet bir yerel ağdır ya da iç amaçlar için TCP/IP protokolleri kullanılan bir ağdır. Bir örgüt farklı yerlerden

çalıştırıldığı

zaman

tamamen

farklı

yerel

ağlar

internet

üzerinden

bağlanabilirler, böylece çalışanlar intraneti çok farklı yerlerden kullanabilirler.

Benzer şekilde örgütler sık sık tedarikçi ve müşterilerine kendi iç ağlarına erişim hakkı verirler. Erişim hakkı vermenin sadece bilgi almaktan sipariş vermeye ve ödeme yapmaya kadar birçok değişik amacı vardır. Bu durumda bütün tedarikçi ve müşteri örgütleri diğer örgütün yerel ağına internet üzerinden erişmek için kendi yerel ağlarını kullanırlar. İki veya daha fazla iş ortağının yerel ağlarını internet üzerinden bağlanması extranet denilen düzeni oluşturur. Bu düzende sadece yetkili insanların özel ağa erişiminin nasıl garanti edileceği gibi ciddi bir sorun ortaya çıkmaktadır çünkü intranet’in ve extranet’in iletişiminin bir kısmında bilgiler internetin genel hatlarından geçmektedir.

Kamuya açık bir ağa bağlı bilgisayara izinsiz girişlerin olmaması kesinlikle garanti edilemez.

Bununla birlikte davetsiz misafirlerin erişim olasılığı en aza indirilebilir. Daha sonra bilgi ağı sistemlerine erişimi engellemek için alınan rutin önlemlerden bahsedeceğiz. Bu önlemler uygulandığı zaman çeşitli siteler ve onları birbirine bağlayan hatlar sanal özel ağlar haline gelirler. Gerçekte sanal özel ağlar biraz özel biraz geneldirler ama kullanıcılar bu ağları tamamen özelmiş gibi görürler. Dikkat edilecek olursa siz sanal özel ağ kullanırken aynı anda sizin sanal özel ağ kullandığınızı bilmeyen insanlarda sizinle aynı internet hattını kullanmaktadırlar bu nedenle sanal özel ağlarda özel kelimesi kullanılır.

EIS524 -H02-1

İnternet Adresleme Bir sunucudan internete bağlandığınızda örgüt size her biri bir numara gösteren ve blok denilen dört bayttan oluşan bir IP numarası verir. İnternete bağlanan her bir cihaza bağlı kaldığı süre boyunca tek olan bir IP numarası (internet adresi) tahsis edilir. İnternet adresindeki her blok bölümdeki bir cihazı (genellikle bir bilgisayarı), örgütün bölümünü, örgütü ve örgütün bulunduğu yeri adresler.

IP kayıt memuru örgütlere IP adresindeki son bir veya iki numarayı kendi cihazlarına tahsis etmeleri için izin verir. Örneğin örgütünüze 2.32.104.xxx numarası tahsis edilmiş olsun, ağ yöneticisi kendi çeşitli cihazları için xxx yerine 1’den 255’e kadar olan numaraları verebilir. Örgüt statik ve dinamik IP verebilir. Statik IP’de cihaz sürekli aynı IP numarasına sahiptir.

Dinamik IP numarası verilen bir bilgisayar ne zaman isterse örgüt sunucusunu kullanarak internete bağlanabilir. Örneğin bir örgüt 134.108.133.81, 134.108.133.82, 134.108.133.83 ve 134.108.133.84 gibi IP numaralarının hepsine sahip olabilir ve bunları örgüt içinde tahsis edebilir.

Bir IP adresi iki kısımdan oluşur birincisi ağı tanımlar diğeri ise düğümü. Bir bloğun ikili sayılardan oluştuğunu hatırlayın. Böylece bir örgüt bu sınıftan bir adres tahsis edeceği zaman en fazla 256 (28) geçerli adres verebilir. Bununla birlikte bu adreslerden iki tanesi hiçbir zaman bir düğüme verilemez böylece verilebilecek en fazla adres 254 olur.

En fazla düğüm sayısından 2 çıkarılmasının nedeni düğüm kısmını 152.219.00’daki gibi hepsini sıfır yaptığımız zaman bu IP adresinin tam örgütü ve sunucunun kendisini tanımlamasıdır. Düğüm kısmını 152.219.255.255’teki gibi hepsini bir (onluk olarak 255’e eşit olur) yaptığımız zaman bu ağdaki tüm sunuculara iletilecek bir yayını belirtir.

Eğer düğüm tanımlamada son iki blok kullanılacaksa 65534 (216-2) tane düğüm tanımlanabilir. Bu yüzden büyük örgütler büyük ağları destekleyebilen IP numaralarıyla ilgilenirler. Şekil 2.2 ICANN’nin belirlediği ve IP numarasının destekleyebildiği beş ağ sınıfını göstermektedir. IP numarasının ilk bloğu ağ sınıfını belirler. A sınıfı adresler askeri ağ gibi büyük ağlardır. Bunun için A sınıfı adresler özel ticari örgütler için mevcut değildir. B sınıfı ağ 65534 düğüme kadar destek verir. Bir çoğu artık mevcut olmayan 16000 B sınıfı adres vardır. C sınıfı bir ağ 254 düğüme kadar destek verebilir ama bu birçok örgüt için çok azdır.

IETF ve ICANN ek adres numaralarına izin verecek yöntemler üzerinde çalışmaktadırlar.

EIS524 -H02-1 Ağ Sınıfları A B C D E

Dizideki İilk blok 1-126 128-191 192-223 224-239 240-255

Desteklediği Düğüm Sayısı 16,777,214 65,534 254 Rezerve Gelecek kulanımlar için rezerv

Şekil 2.2 İnternet adresleme Şekil 2.3 internet sunucularında en çok kullanılan ilk on üst seviye alan adı uzantılarını göstermektedir. Dikkat edilirse sunucusu hangi ülkede olursa olsun bir üst seviye alan adı herhangi birine kayıt ettirilebilir. Örneğin birçok ülkeden şirketler .com ve .net alan adına sahiptirler. 2001’de ICANN mevcut olan üst seviye alan adlarına aralarında .inc ve .corp’un da bulunduğu bir çok yeni üst seviye alan adı eklemiştir. Üst seviye alan adları havuzundaki artışta büyük bir zıtlık bulunmaktadır. Bu konuyu daha sonra tartışacağız. Üst seviye alan adı uzantıları .com .net .edu .jp (Japonya) .us (ABD) .mil (Askeriye) .uk (Birleşik Krallık) .de (Almanya) .ca (Kanada) .au (Avustralya)

Ağdaki sunucu sayısı 12,140,747 8,856,687 5,022,815 1,687,534 1,562,391 1,510,440 1,423,804 1,316,893 1,119,172 792,351

Şekil 2.3 İlk 10 alan adı uzantıları

Tükenen Numaralar Amerika’da telefon şirketleri ücretsiz aramalar için alan kodu 800 olan telefon numaralarını kullanıyorlardı. Şirket sayısı 800’ü aşınca 888 ve kısa bir süre sonra da 887 olan alan kodlarını kullanmaya başladılar. Şu anda internetteki IP adresleri ağları ve onların düğümlerini adreslemek için yeterli olmuyor. IPv4’ün şu anki numaralama yöntemi en fazla 4.3 milyar adrese izin vermekte. ICANN ve IETF internete binlerce yeni ağ bağlansa dahi IP numarası tükenmeyecek olan IPv6 üzerinde çalışmaktadırlar. Yeni sistemde IP adresi dünyanın ihtiyaç duyabileceğinden çok daha fazla adresleme yapabilen 38 basamaklı bir sayıdan oluşacak.

EIS524 -H02-1

Bant Genişliği, Bant Genişliği ve Daha Fazla Bant Genişliği İnternete bağlanmak isteyen kişiler ve iş yerleri ihtiyaçları olan bant genişliğini yani iletişim hızını göz önünde bulundurmalıdırlar. Her ikisinin de interneti diğerlerine hizmet etmek için, sörf ve alışveriş yapmak için kullanılmaya uygundur. Telekomünikasyon şirketleri bugünlerde şekil 2.4’te gösterildiği gibi birçok hizmet sunmaktadırlar. Bazı hizmetler her yerde bulunmamaktadırlar. Birçok büyük şirket hizmetlerini T1 ve T3 gibi hızlı hatlardan almayı tercih etmektedirler. Uygun olan yerlerde ATM (Asynchronous Transfer Mode) standardı kurularak daha hızlı iletişim kullanılabilir. Küçük işyerleri genellikle aylık daha az ödeyecekleri sayısal abone hizmetlerini (DSL) tercih etmektedirler.

Geliştirme şirketleri sayısal bilgileri fiber optik ve uydular üzerinden daha hızlı iletme yolları buldular ve gelişecek abonelere isteğe bağlı bant genişlikleri teklif ettiler.

Hat Çevirmeli telefon hattı ISDN

Uydu

Kablo modem

DSL

Hız Bulunabilirlik Artıları (indirme/yükleme) 56 Kbps/33.6 Dünyanın Ucuz ve Kbps her kolay yerinde kurulumlu 128 Kbps/128 Yaygın Normal Kbps telefon hattından daha hızlı 400 Yaygın Açık havada Kbps/33.6 Güney Kbps Amerikadaki biri için mevcut 1-5 Mbps Sınırlı Sürekli bağlantı

144 Kbps-8 Mbps/ 144 Kbps-8 Mbps

Sınırlı

Normal telefon hattını sürekli ve hızlı bağlantıya çevirir

Eksileri Yavaş

Hizmet ücreti için yavaş

Karmaşık kurulum

Birçok işyerine kablo TV bağlı değildir, birçok abonenin düğümleri paylaşması hızın düşmesine ve güvenlik problemlerine neden olur Pahalı ve genellikle bir teknisyen tarafından kurulmalıdır

EIS524 -H02-1 T1

64 Kbps1.544 Mbps/ 56 Kbps-1.5 Mbps

Yaygın

T3

64 Kbps44.736 Mbps / 64 Kbps-43 Mbps

Yaygın

ATM

1.5 Mbps-2.5 Gbps/ 1.5 Mbps-2.5 Gbps

Çok sınırlı

Yüksek hız ve çabuk onarım hizmeti gantidir, sürekli bağlantı Yüksek hız ve çabuk onarım hizmeti gantidir, sürekli bağlantı En yüksek hızı ve güvenilirliği sunar, sürekli bağlantı

Çok pahalı ve teknisyen tarafından kurulmalıdır

Çok pahalı ve teknisyen tarafından kurulmalıdır

Çok pahalı ve teknisyen tarafından kurulmalıdır

Şekil 2.4 Telekomünikasyon şirketlerinin sunduğu hizmetler

Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı (ISDN) Tümleşik hizmetler sayısal ağı (ISDN) 64Kbps (saniyede bin bit) hızındaki hatlar üzerinden ses, video ve veri iletimi için kullanılan uluslararası bir telekomünikasyon standardıdır.

Daha fazla hıza ulaşmak için birkaç hattı birleştirmek mümkündür. Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’nın her ikisinde de iki adet ISDN hattını birleştirerek 128Kbps hızına erişmek oldukça yaygın olarak kullanılır. Bu hizmet telefon şirketlerinde de mevcuttur. Aboneler bu hatlar için aylık birkaç on dolar ödemektedirler. Aboneler bu hatları hem her zamanki telefon görüşmeleri hem de çevirmeli internet bağlantısı için aynı şekilde kullanabilirler.

Bu standart 1980’lerin başında duyuruldu ve aynı anda tek hattan ses, veri ve video iletimi için gerekli olan kapasiteyi sağlaması beklendi. Bu hizmetin yaygınlaşması on yıl aldı ve o zamanlar hız ihtiyaçlarının tamamını karşılayabilecek bir kapasite sunmuştu.

Uydu Hizmetleri Uydu iletişim hizmetleri Amerika’da yaygın olarak mevcuttur ama ülkenin güney kısmındaki aboneler için sınırlıdır. Bu hizmet kişisel aboneler tarafından pek tercih edilmez ve gerçekten karmaşık bir yükleme işlemi gerektirir.

EIS524 -H02-1

Kablo Modem Kablolu televizyon şirketleri abonelerine televizyon için kullanılan kablo hizmetlerinden internete bağlanmalarına olanak verir. Şekil 2.5’te gösterildiği gibi bölücü adı verilen bir cihaz kabloyu ikiye ayırarak birinin televizyona diğerinin de bilgisayara bağlı olan kablo modeme bağlanmasını sağlar. Bilgisayar internete sürekli bağlı kalır böylece çevirme işlemine gerek kalmaz. Kablo modem ethernet adı verilen ağ erişim yöntemiyle bilgisayarı internete bağlar. Ethernet tüm abonelerin bağlandığı belli bir yerdeki kaynakların paylaştırılmasını sağlar. Bu yüzden kablo modemin hızı oldukça yüksek olmasına rağmen aynı anda interneti kullanan abonelerin sayısına göre değişiklik gösterir, fazla kullanıcı hızın azalmasına neden olur. Böyle paylaşılmış ağlarda bir abonenin diğer abonelerin bilgisayarlarına girmesinden korkulur. Ne bir saldırı olduğunu bilmek mümkündür ne de bir saldırı olduğunda raporlanır. Bu yüzden çoğu işyeri kablolu televizyon hizmetine abone olmaz, bu tür hizmetler ev kullanıcıları için daha uygundur.

Şekil 2.5 Kablo modem bağlantısı Şuna dikkat etmek gerekir ki kablo modem hizmetiyle kablo internet ve WebTV hizmetleri aynı şeyler değildir. Kablo internet hizmeti arttırılmış bir kablo kutusuyla internet erişimini dağıtmaktadır. WebTV internet erişimini telefon hattına bağlanan bir analog bir modemle sağlar. Telefon hattı WebTV kutusuna bağlanır ve WebTV kutusuda televizyona bağlanır.

Ayrıca televizyon kablolu televizyonu almak için normal bir kabloyla bağlanabilir.

EIS524 -H02-1 Dijital Abone Hattı Dijital üye hattı (DSL), Telekom şirketlerinin arasındaki büyük şehirlerde ve diğer ülkelerdeki bazı bölgelerde genellikle sunduğu bir servistir. Geçtiğimiz yıllarda çoğu telefon şirketleri eski bakır-tel kabloları fiber kablolarla ve diğer medyalarını da yüksek hıza uygun bir şekilde değiştirdiler. Buna rağmen telefonlardan merkez ofislere gelen kablolar yavaş veri aktarımına uygun olan bakır telleri kullanıyor.

Bunun nedeni telefonlarımızın bu tarz bir ses iletimine göre tasarlanmış olmasıydı. Telefon şirketleri sadece telefon merkezlerinden değil aynı zamanda merkezden ofisteki veya evdeki telefon abonelerine gidebilen yüksek hızlı dijital alıcı veriyi (ses, veriyi ve videoyu aktarabilen) aktarılabilen donanıma sahiptirler. Kablo şirketleriyle kendi yüksek veri yollu bağlantılarını sorarken telefon şirketleriyle DSL servislerini sınayarak rekabet etmeye başladılar.

DSL’i sunmak için birçok standart ve tekniği vardır. Bazı özel ayırıcılar abonelerin hatlarında sesi yüksek veriden ayırırlar fakat bazıları yapamazlar. Her iki serviste abonenin bilgisayarına özel bir modem takmasını gerektirir. Buna rağmen tüm telefon hatları pahalı olan T1 hatlarının (aşağıda açıklanmıştır) hızına ulaşabilmiştir. Telefon hatlarından geçen ISDN gibi değildir. DSL telefon hattının diğer tarafından geçerek sürekli bağlantı sağlar. DSL hızlı abonenin bulunduğu yerin mesafesine göre yavaşlamaktadır. Bu yüzden servisler genelde yakın olan kişilere abonelik sunarlar. İnternetten bilgi indirilmeye başlandığından beri internete bilgi yüklemekten daha çok edilmektedir, çoğu DSL servisi özellikle asimetriktir.

Daha iyi yararlanılabilmesi için internete yüklemek yerine indirmek için olan bir bant genişliği sunarlar. Böylece DSL asimetrik sürdürmek DSL ya da basitçe ADSL olarak bilinir.

T1 ve T3 Hatları T1 hatları noktadan noktaya tahsis edilmiştir 1,544 Mbps (saniyedeki 1 milyon bit) hatlardır. Noktadan noktaya’nın anlamı hattın ayrılmamış olması yani abonenin servisinden olması anlamındadır. Dijital olarak tahsil etmek hattın sadece dijital haberleşme için olduğu anlamına gelir. Aynı zamanda bu bağlantı internete veya diğer ağlara sürekli bağlıdır. T1 hattı 2 kablodan oluşur, biri veri alışı için diğeri veri göndermek içindir. T1 hatları 1960‘ardan beri kullanılmaktadır fakat ticari olarak kullanımı 1983‘erde başlamıştır.

Aylık abone ücretleri genelde mesafeye göre belirlenmektedir.

Bir T2 hattı 4 adet T1 hattının karmaşık bir şekilde bağlanmasıyla 6,312 Mbps ‘ a ulaşarak elde edilir. Bir T3 hattı ise 28 adet T1 hattının birleşimidir. T1 hatları yüksek bant genişliği sağlarlar ve aynı zamanda birçok haberleşme ağının kanalını aynı kablo üzerinde

EIS524 -H02-1 sürdürebilirler. T1 ve T3 hatları sıklıkla özel ağların bağlanmasından veya internete bağlanmada şirketler tarafından kullanılırlar.

Eşzamansız Veri Alma Modu Eş zamansız veri alma modu (ATM) ve telekomünikasyon için Birleşmiş Milletler standart ağ organizasyonu olan uluslar arası telekomünikasyon birliği tarafından kararlaştırılmış bir standarttır. ATM hatları 1.5.25.100.155.162 ve 2488 Mbps desteklemek için fiber optik kablolardan yapılmaktadırlar. İnternet omurgasının desteklediği yüksek hızın büyük bölümü 45 Mbps‘ ta gasının desteklediği yüksek hızın büyük bölümü 45 Mbps ta daha iyi değildir.

ATM iki cihaz arasındaki çevrimi destekler. Tokat bu telefon hatları gibi değildir, boş zamanlarda çevrim farklı kullanımlar için bu hattı ayırabilir. Örnek vermek gerekirse telekonferans yaz verisini göndermek için kullanılır.

Bitler her bir 53 bit için oluşturulmuş uzun gruplar halinde yollanır. Gruplara hücreler denir, buna rağmen ATM genellikle hücre bağlayıcı metot olarak bilinir. Her bir hücre 5 bit başlık kısmı ve 48 veri bit içerir. Başlık kısmı kaynak ve varılacak noktalar ile ilgili bilgileri taşır. ATM içinde düzenlenmiş numaralar gönderilecek verinin limitini garantiler ve bu sayede beklenmeyen yüksek veri paketlerinin arkasında sıkışma engellenmiş olur. Böylece bu hat yüksek kalitede gerçek zamanlı ve sesi aynı anda ilerletmeye yarar. ATM ‘de her hücre aynı merkezden çıkar ve aynı merkeze varır, nu TCP\IP deki gibi olmaz. ATM aynı yolu kullanarak ağı internet omurgasına bağlandığında özel yönetirler çift standartlı olarak devreye girerler ve birlikte iyi bir bağlantı sağlarlar.

ATM LAN’lar ve WAN’lar için bir standarttır ve LAN ve WAN’ın verisini en son varacağı yeri önemsemeksizin veri transferi sağlarlar.1990’ların başlarında organizasyonların ATM’lerin karmaşıklığı ve yüksek fiyatlı donanımları yüzünden kullanmaktan çekiniyorlar. LAN’ların yüksek gibi bağlayıcı ve yükseltici hızda teknoloji çağlarda gigabit Ethernet sayesinde ucuz olduğu için firmaların ATM’den uzak durmasına bir nedendi. Birçok uzman için ATM siz bir teknolojiydi. Buna rağmen 1990’ların sonunda birçok telekomünikasyon şirketi tarafından kullanılmaya başlanılarak canlandı. Şu anda çoğunluk internet omurgasında fiber optikle kullanılmaktadır.

Kablosuz Bağlantı Telekomünikasyondaki en büyük gelişmelerden birisi radyo ve kızıl ötesi sinyallerden korunmuş kablosuz bağlantıdır yaygınlaşmasıdır. Kablosuz teknolojiler evlerden yerel bağlantılara oradan da internete giden çevresel bağlantılarda kullanılmışlardır. Evlerde ve küçük cihetlerde fiyatı 100 $ kadar ucuz olan cihazlar kullanmaktadırlar. Bilgisayarlar bir LAN sayesinde bağlanırlar. Bilgisayarlar bir LAN’ lar vasıtasıyla daha esnektirler çünkü sinyali koruduğu sürece en uzak mesafede bile kablosuz bir şekilde bağlanabilirler. Dada da iyi bir gelişme ise kablosuz cihazların yoldayken bile bağlanabilir olmasıdır.

EIS524 -H02-1 Değiştiricideki Ayna Telekomünikasyon için olan tüm medyalar (bakır kablolar, kablolar, radyo ve optik fiber) daha iyi bir bant genişliği şimdiler kısıtlı çoğunluk yüksek hızlı veri trasferini fiber kablolarla edemediler fakat cihazlar (değiştiriciler) ışık sinyalinin yoğunluğuna göre yapılmışlardı.

Işın

sinyalleri

bir

merkezden

bir

ağa

yolladıkları

zaman

ya

da

değiştirildiklerinde elektrik sinyaline dönüştürülmelidirler. Işıktan elektriğe ve tekrak ışığa olan dönüşüm hızı yavaşlatmaktadır.

Fakat iyi yanları da vardır. Kaliforniya’da başlayan ürün geliştiricisi XROS şirketi binlerce küçük ayna kullanarak yoğun verileri taşıyan ışınları yansıtarak göndermişlerdir. 1152 tane ayna çift bir tırnak büyüklüğündeki yüzeye yerleştirilmiştir. 2 büyük telekomünikasyon şirketi ATM ve WorldCom internet omurgalarındaki şubelerde yeni dönüştürmeleri kullanıyorlardı.

Portatif kişisel dijital asistanlar ( PDA) internete bağlanmak için kullanılabilirler. Bu çalışan insanlara (satış yaparlar gibi) mobil almayı sağlar. Şirketlerinin intranetlerine ya da ekstranetlerine online katalog incelemeyi, alım satımları kaydetmeye ve istedikleri birçok şeyi yapmayı sağlar yoksa bunu kablo ile bağlı bir bilgisayarda yapmak zorunda kalırlardı. Şirket sahipleri stok miktarlarını gömleklerinin cebinden çıkarttıkları küçük PDA’ler ile kontrol edebilirler. Çoğu şirket internet için mobil programlar geliştirmektedirler. Haziran 2000’de IBM kablosuz internet işleri için ses tanımlamayı duyuracağını açıkladı. Şirketler 3 şeye odaklandılar; normal konuşmanın kolay kullanımı, mobil internete girmenin konforu ve internet için ucuz ödeme. Bu şirket web alanı ses merkezi isminde bir uygulama geliştirdi.

Bu uygulama ses gönderme uygun standartları olan ve XML internet yapımı ve merkezi arama teknolojilerini e-şirket (iş) için çok iyi bir şekilde destekliyordu. VoizeXML kablosuz uygulama protokolü (WAP) ile çalışıyor, genellikle mobile internet protokolü için kullanılıyordu. Cahners-ln-stont araştırma gruplarına göre dünyadaki kablosuz abone sayısı 2002’nın sonundan 1 milyara ulaşacak ve sonumuzdaki 5 yıl içerisinde bu sayının senelik %34,5 artması bekleniyor. 2000’ de 550 milyon masaüstü kullanıcısı vardı. Bundan dolayı Ahners’a göre 2004’te kablosuz cihazlar internete girmek için çok popüler olacaklar. Bazı analistlere göre ileride küçük cihazlar ekran ve düğmeler kullanarak navigasyon için kullanılacaklar ve bu eski kullanılanlar için beceri ve ustalık istediği için zor olacak. IBM ve diğer şirketlerin portatif ses teknolojisi geliştirmesinin bir başka nedeni kablosuz internet cihazlarıdır.

Telekomünikasyondaki İş Düşüncesi Telekomünikasyon servisi kullanacaklarını belirlerken birçok faktöre dikkat etmeleri gerekmektedir; bant genişliği, fiyat, güvenlik ve bakım kolaylığı. Genellikle organizasyonlar

EIS524 -H02-1 dolarla ödeme yapılan yerlerde Mbps başına belli bir dolar fiyatı belirlerler. Bundan dolayı eğer şirketler ağırlıklı hızlı olarak hızlı bağlantıya göre fiyat değişiyorsa, bu mümkün olan bağlantı hızını belirler.

Mesela eğer bir şirket indirmeye yönelik bir site tasarlıyorsa, yüksek hızlı bir bağlantısı olmalıdır. Bu aynı zamanda çevrimiçi olarak satın almada performans göstermek isteyen şirketler ve uygulama servisleri geliştiren ve büyümek isteyen şirketler içinde doğrudur. Çoğu şirket T1 ve T3 hatlarına abone iken diğerleri ise online olmak için ATM tercih ediyorlar. ATM standardı WAN’ ı ve LAN’ ı desteklediği için ışıkla aktarımı tercihte etkiliği oluyorlar.

Bant genişliği önemli bir konu iken, ağın özelliklerini arttırmakta, özellikle LAN’ ın, önemli bir konu olmaktadır. Bu özellik çoğunlukla ölçülebilirlik olarak adlandırılmaktadır. Genelde kablosuz ağların ölçülebilirliği kablo kullanılan ağlardan daha ucuz ve daha kolaydır. Yeni bağlantılar eklemek oldukça kolaydır. Kablosuz ağlar aynı zamanda bakım için daha az uzmanlık gerektirir.

Telekomünikasyonda 3 tip ücretlendirme vardır; yüklenmiş hatlarda ana para yatırımı, LAN’ ın ve WAN’ a olan bakım yatırımı, internet omurgası gibi, aylık hat ile ödeme, telekomünikasyon

şirketinden

kurallaşmış

genellikle

yapılan,

telekomünikasyon

çalışanlarına verilen bakım masrafları.

Daha sonraki harcamalar farklı teknolojilere gerekli; uzmanlık ve LAN’ ın dışındaki bağlantı büyüklüğüne göre değişir.

Güvenlik seviyesi şirketin göndereceği yada alacağı veriye, engellenebilirliğine dayanır.

Yolu olan bağlantıların bakır kablo, kablo veya fiber optik gibi güvenliği yolu belirsiz olan uydu veya karasal mikro dalga bağlantılarından daha iyidir, çünkü veri uzatma bağlantı olmadan herhangi bir cihazla fiziksel hatta girip engellenebilir. Yöneticiler genelde bant genişliği fiyatları ve ayrıca farklı teknolojilere uyabilen ve standartların altında olan güvenliği göz önünde tutarlar. 10,000 dolarla da korunabilecek ya da ufak bir olaydan koruyabilecek bir güvenlik sistemine ihtiyaç varken, güvenlik şirketine milyon dolarlar harcamak gerekmeyebilir.

Özet •

•

E ticaretin teknik tarafını anlayabilmek için telekomünikasyonun ve bilgisayar ağlarının temelini anlamak lazım. Ağ genellik birçok topolojiden biri olan ağın geometrik planını izler.

Yıldız topolojide tüm bilgisayarlar merkezi bir bilgisayar vasıtasıyla birbirlerine bağlıdır. Tüm komünikasyon bu bilgisayarı geçmek zorundadır. Halka topolojisinde her bilgisayar başka 2 bilgisayara bağlıdır. Otobüs topolojisinde bilgisayarlar aynı

EIS524 -H02-1

•

•

•

•

•

•

•

•

•

komünikasyon hattına bağlıdır. Halka ve otobüs topolojisinde hiçbir bilgisayar diğer bilgisayarlardan daha fazla kontrole sahip değildir.

Ağlar bilgisayarların eşit kapasitelerde ve sorumluluklarda olduğu eşler arası (peerto-peer) yada güçlü bilgisayarın işlem gücü ve hafıza yüksek olan tüm diğer bilgisayarlara sunduğu alıcı-dağıtıcı (client-sunucu) şeklinde sınıflandırılır. Alıcıdağıtıcı internetteki en çok kullanılan düzendir. Çoğu organizasyon LAN’ ların WAN’ a internete bağlanır gibi bağlarlar. Herhangi bir tip network veri alış-verişindeki kuralları yönetecek ve gelen mesajları uygun yorumlayacak bir prototipe ihtiyacı vardır. İnternette, intranetlerde ve extranetlerde TCP\IP (iletişim kontrol protokolü ve internet protokolü) denilen protokol setleri kullanılır. IP paket dönüştürücü protokolüdür. Paket dönüştürücüde bir mesaj parçalanır ve her bir parça gideceği yere farklı yollardan geçerek gidebilir. İntranetler ve extranetler hem özel hem de genel ağı içeren özel sanal ağlar oluştururlar fakat kullanıcılar güvenlik sayesinde özel ağmış gibi bunu kullanırlar.

Her bir server internet omurganın çift hanelerden oluşan IP adresi veya internet adresi denilen 4 bloktan oluşan rakamlar atanarak bağlanır. Bundan dolayı her bir bilgisayar internete bağlı olduğu sürece bir IP adresi atanarak bağlanır. Var olan IP adresleri hızla azalmaktadırlar bu yüzden ICANN daha fazla genel adres için yeni bir plan üzerinde çalışmaktadırlar.

Tüm organizasyonlar ve ev kullanıcıları dial-up bağlantıyla birlikte farklı bağlantı çeşitleriyle internete bağlanabiliyorlar. ISDN kuzey Amerika’da ve Avrupa’nın bir kısmında yaygın olarak kullanılan bir sunucudur. Kablo TV şirketleri hızlı bir şekilde internete bağlanmak için kabloma demi öneriyorlar.

Telefon şebekelerine yakın olanlar için PSL’ i senaryoları T1 ve T3 hatları birçok organizasyon tarafından 10 yıldan fazladır, kullanıyordur ve kablo modern ve DSL gibi internette sürekli bağlı kalmak için geliştiriliyor. ATM internet omurgasına nerdeyse tüm eklentiler için kullanılıyordu ve daha hızlı bağlantılar elde etmek için gelişen şirketlere adapte oluyordu.

Kablosuz ağların popülaritesi artmaktadır, çünkü yüksek seviyede ölçülebilir, kolay bir şekilde kurulup kontrol edilebilir ve kablolu ağlara göre daha ucuzdur.

Teknolojinin bant genişliğinin gelişimi desteklemesi gibi popülaritesi artmaktadır.

Telekomünikasyondaki en önemli gelişmelerden birisi internete kablosuz olarak bağlanmasıdır. İnsanlar portatif cihazlarla desteklenen her yerde internete kablosuz bağlanabiliyorlardı. Şu anda bir sonraki gelişime mobil cihazlarla iş için ve diğer bölgelerde bağlanmak için gitmekteyiz.

LAN’ larla veya linklerle internete bağlandığımızda zaman birçok konu devreye giriyor; linkin desteklediği bant genişliği, güvenlik, ölçülebilirlik ve fiyat. Bu tip bir ağa bağlanmaya karar verildiği zaman tüm bu faktörlerin paketlemeye optimize edilmesi gerekir.

Araştırma Soruları 1. Bant genişliği nedir telekomünikasyonu nasıl etkiler?

2. Eğer mümkünse kaç tane internet adresi kullanılabilir? Hesaplamanızı açıklayınız.

3. Eğer departmandaki yayıncının IP numarası 132 ile başlıyorsa bir organizasyonda kaç IP adresi organize edilebilir? Eğer 201 ile başlıyorsa kaç tanesi belirlenebilir?

4. İnternette verileri paket bağlayıcılarla aktarılır. Paket bağlayıcının anlamı nedir ve dönüşümlü bağlayıcıdan farkı nedir?

5. Internet IP numarası ile domain adı arasındaki fark nedir?

EIS524 -H02-1 6. Arkadaşınıza yollayacağınız bir dijital resmimiz var. Büyüklüğü 2 MB. Mesafeyi göz ardı edersek, arkadaşınıza gönderilmesi eğer telefon dial up bağlantısı kullanıyorsanız ne kadar sürer? Eğer en hızlı ATM olsaydı ne kadar sürer? Hesabınızı gösteriniz.

7. ATM standardı telefon kullanmaya benzerse nasıl olurdu?

Tartışma Soruları 1. Ne zaman internette dolaşsanız hızın kesildiğini görürsünüz? Örnek verin. İnsanların www için world wide web demesinin bir sebebi var mıdır?

2. Bazı şirketler LAN’ lar için TCP/IP kullanıyorlar. ICANN’ e sormadan farklı IP adreslerini atayabiliyorlar. Nasıl olabileceğini açıklayın. Bu LAN’ daki bilgisayarlar internete bağlanabilirler mi? Açıklayınız.

3. Yüksek seviyedeki ülkelerin domain sıfatlarının kuralları olması ulusal hükümetler tarafından veriliyor. Hükümetler ülkelerin sıfatlarının lisanları için reklam şirketlerinden kira alırlar. Buna katılıyor musunuz? Neden veya neden değil?

4. Siz binalarda birçok ofisi olan bir şirketin şefisiniz. Daha şirketiniz internete bağlı değil. Bunları kablo ile bağlanmanızı önerdi. Kabul eder misiniz? Neden veya neden değil?

5. Evinizden bilgi işine başladınız. Web de bilgiyi üyelerinize geliştiriyorsunuz (başkalarında değil de üniversite öğrencilerden aldığınız figürünü göz önüne alın.

Hangi bağlantı şeklini seçersiniz? Fiyat ve kaliteyi düşünün ve seçimini açıklayın.

Görevler 1. Birçok web sitesi siz internete bağlıyken IP numarası sorununu çözmeye çalışırlar.

Bilgisayarınızın IP adresini bulun. Ayrıca IP numarasının klâsını bulun. Okulunuz kaç tane nodulu destekliyor?

2. Okula ait LAN taslağını ( bütün üniversite değil bir kısmı ya da kayıtlı olduğun okul) oluşturun. Ne tip topoloji kullandığınızı ve her bir topolojiye hangi protokolün kullandığını yazın.

EIS524 -H03-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H03-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2008

EIS524 -H03-1

Web Tasarımı Teknik Altyapısı

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H03-1

İnternetin Temeli İnternet ’in temel direği olan birkaç unsur vardır. Bunlar insanların görecekleri sayfalar, bu sayfaları bilgisayarda ziyaretçiye gösterecek olan browser’lar (web tarayıcılar) ve bu sayfaları haftanın yedi günü, günde yirmi dört saat isteyen kişilere gönderecek olan sunumculardır (Tabii bir de bu sayfaları görmek isteyen ziyaretçiler olmalıdır.) Şimdi bunları kısaca inceleyelim.

Web Sayfası Bir web sitesini ziyaret eden kullanıcıların bilgisayarlarına gönderilen dosyalardır. Bu web sayfarından oluşan dosyalar, multimedya Öğelerinden ve HTML kodlarından oluşmaktadır.

Multimedya öğeleri sayfalarımıza yerleştirdiğimiz resimler, müzik dosyalarıdır. HTML kodları ise web sitesine koyduğumuz sayfaların ziyaretçinin bilgisayarında bizim istediğimiz şekilde gösterilmesini sağlayan emirlerdir. Örneğin, sayfanın zemin renginin ne olacağını, resmin sayfanın neresine yerleştirileceğini, yazıların puntosunun ve renginin ne olacağını web browser'a söyleyen komutlar dizisi HTML kodları tarafından verilir.

Web Browser (Web Tarayıcısı) Web tarayıcısı bir web sunucuya bağlanarak ziyaretçinin istediği sayfaları bilgisayarda gösteren programdır. Web tarayıcısı, web sunucusunun kendisine göndermiş olduğu HTML kodlarına göre sayfayı ekranda gösterir.

Web tarayıcısı (web browser) sayısı sadece iki tane idi. İnternet Explorer ve Netscape Navigator birbiriyle yanşan browser’lardı. Netscape browser savaşı kaybetti. İnternet Explorer uzun süre tek başına liderliğini sürdürdü. Netscape şirketi browser'ının kaynak kodlarını Mozilla'ya devretmek istedi. Mozilla'daki programcılar ise kaynak kodlarının İyi olmadığını ve tarayıcının yavaş kaldığını belirtip kendi kodlarını yazmaya başladılar. Ve ortaya Firefox çıktı. Firefox; özellikle Linux dünyasında çok tutuldu. Web sitelerinin görüntülenmesi konusundaki başarısı onun kullanım oranını arttırdı. Özellikle İnternet Explorer'ın güvenlik açıkları Firefox'ta olmayınca ve Internet Explorer kadar iyi İş çıkarınca insanlar Firefox'a yöneldiler. Son sürümlerinde de hızlandırma ile İlgili yapılan çalışmalar ile Firefox kullanım oranını arttırdı. Firefox ile birlikte kendini gösteren bir diğer browser ise Opera oldu. Ücretsiz olarak İndirilebiliyordu; ancak browser'ın üst taraflarında reklamlar görünmekteydi. Opera, 10. yılında kullanıcılarına bir hediye verdi ve bedava şifre dağıtmaya başladı. Linux, Windows ve MacOSX işletim sistemlerini kullananlar birkaç günlük süren bu kampanyadan faydalanarak şifrelerini aldılar. Şifreler browser'daki reklamların görünmemesini sağlıyordu. Tabii ücret ödeyerek de bu reklamlardan kurtuluna biliyordu. 10. yıl kutlamalarından bir süre sonra Opera tarayıcısını ücretsiz olarak download'a sundu. Artık isteyen herkes ücret ödemeden browser'a sahip olabiliyor. Eğer

EIS524 -H03-1 Windows işletim sistemi kullanıyorsanız İnternet Explorer'ınız var demektir. Firefox ve Opera'ya da ücretsiz sahip olabilirsiniz. Firefox'u www.mozilla.org adresinden, Opera'yı da www.opera.com adresinden indirebilirsiniz. Her ikisi de ücretsizdir. Şimdi kendimize bir web sayfası seçelim ve bu web sayfasını üç farklı browser ile görüntüleyelim. Seçtiğimiz web sitesi www.microsoft.com olsun.

İnternet Explorer'da www.microsoft.com sayfasını görüntülüyoruz. Şimdi de Firefox'ta www.microsoft.com web adresini görüntüleyelim.

Firefox'ta www.microsoft.com web sitesi bu şekilde görülüyor.

Son olarak da Opera'da www.microsofl.com web sitesini görüntüleyelim.

EIS524 -H03-1

Opera'da www.microsoft.com web sitesini görüntülüyoruz.

Görüldüğü gibi en çok kullanılan üç tarayıcıda web sitesi görüntüledik. Resimlere tekrar bakarsanız ya da yukarıda verdiğim adreslerden gidip browser'ları download edip bilgisayarınıza kurarsanız; ayrıntılı olarak görebilirsiniz ki görünümler arasında bir fark yoktur. Ancak bazı sayfalarda durum değişebilir.

Browser'larda sayfalar farklı görünmeye başlayabilir. Bu durum daha çok herhangi birine özel kod yazıldığında gerçekleşir. Özellikle Internet Explorer'ın tanıdığı, fakat diğer tarayıcıların tanımadığı birtakım kodlar vardır. Eğer web sayfasında bu kodlar kullanılırsa diğer browser'lar sayfayı görüntülemekte sorun çıkarabilirler. Bu kodlar Javascript diline ait kodlar olabilir. Ek olarak HTML kodlarını da browser'lar farklı yorumlayabilir.

Mesela tasarladığım bir siteyi Firefox'ta görüntülüyordum. Tasarım konusunda bana göre sorun yoktu. Web sayfasındaki her Öğe istediğim gibi yerli yerindeydi. Ancak sayfayı İnternet Explorer'da görüntülediğim zaman ise sayfadaki yazılardan bazılarının ortada durması gerekirken solda durduğunu gördüm. Ayrıca tabloda zemin resmi olarak kullandığım bir takım başlıklarda da sorun vardı. Resim tablonun tamamını kaplamıyordu. O zaman anladım ki basit dahi olsa HTML kodlarını yorumlamakta bile browser'lar arasında farklılıklar olabiliyordu. Yoksa öyle Özel sayılabilecek olan bazı kodlarda farklılıklar oluşmuyor. Sıradan, genel HTML kodlarında bile farklılıklar olabiliyordu.

Javascript adı verilen ve özellikle ziyaretçi tarafında çalışan kodlarda da farklılıklar olabilmektedir. Mesela dört işlemden oluşan bir Javacript kod satırı İnternet Explorer'da sorunsuz çalışırken Firefox'ta çalışmayabiliyor. Bu tip durumlara hazırlıklı olmak ve web sayfalarını diğer popüler tarayıcılarda görüntülemek ve test etmek gerekiyor. Tabii test

EIS524 -H03-1 ederken popüler tarayıcının kim olduğuna da dikkat edebilirsiniz. Diğerlerini esas almamak sizin elinizdedir.

Web Sunucusu Sunucu, harddisk’te var olan İnternet sayfalarını sunar. Web sunucuları, haftanın yedi günü, günün yirmi dört saati internete bağlı olan, ziyaretçilerin kendisinden istedikleri sayfaları sunan ve hizmetleri yerine getiren bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar Windows, Unix veya MacOSX gibi işletim sistemleri ile çalışırlar. Bilgisayarlara koymuş olduğumuz sayfaların istendiğinde, bilgisayar tarafından, isteyen kişiye gönderilmesidir. Peki biz hazırlamış olduğumuz web sayfalarını web sunucuya nasıl koyacağız ya da göndereceğiz?

FTP ismi verilen programlar yardımı ile sayfalarımızı web sunucularına İnternet yolu ile göndereceğiz. Bîr web sunucusunda sadece bizim web sitemiz yer almaz. Başka web siteleri de vardır. Biz sadece bize tahsis edilen alanı görebilir ve bu alanda işlemler yapabiliriz. Her webmaster kendisine verilen kullanıcı İsmi ve şifreyi kullanarak kendi alanlarına ulaşır ve bu alanda istedikleri işlemleri yapar. Bahsetmiş olduğum yöntem sadece ücretsiz web alanı veren siteler ile kendi web sitesini uzaktaki bir bilgisayarda bulunduran webmasterlar için geçerlidir. Siz isterseniz kendi bilgisayarınızı bir web sunucusuna dönüştürebilirsiniz. Bu durumda web sitenizi veya sayfalarınızı FTP programlan kullanarak web sunucusuna göndermek zorunda kalmazsınız.

İyi Bir Web Sayfası Nasıl Olmalıdır?

Sitenin başlığı, içeriği ve ismi birbiriyle uyumlu olmalıdır. Sayfanızı ziyaret eden kişilerin büyük bir kısmı sayfanızı bir arama motorunda görüp gelmiş olabilir. Ziyaretçi aradığını web sitenizde bulamazsa bir daha gelmeyebilir. Sayfalarınızda kullandığınız resimlerin harddisk üzerinde kapladığı alana dikkat edin. Resimlerin boyutu en fazla 20 kb olmalıdır.

Daha büyük boyutlu resimler sayfanın yüklenme süresini uzatır, ziyaretçi uzun süre bilgisayar karşısında bekler. Bir sayfada çok fazla animasyon kullanmayın. Fazla kullanılan animasyonlar ziyaretçinin ilgisini belli bir süre sonra dağıtır. Site içerisinde kullanılan popup menülerin sayısı fazla olmasın.Ziyaretçiler siteniz içerisinde istedikleri yerlere kolayca ulaşabilmelidir. Link verilecek (bağlantı yapılacak) sayfalan güzel seçin. Sayfadaki renk uyumuna dikkat edin. özellikle zemin rengi seçerken dikkatli olun. İnsanın gözünü yoran parlak renklerden uzak durun. Zemin rengi için tercihinizi mat renklerden yana kullanın. Örneğin mavi zemin rengi üzerine beyaz yazı ilk bakışta güzel görünebilir. Fakat belli bir süre sonra göz, harfleri ayırt edemez ve yorulur. Web sitesi adresiniz çok uzun olmasın, akılda kolay kalacak bir isim bulmalısınız. Sitenizin içeriğini düzenli aralıklarla güncelleyin.

Siteniz dinamik bir içeriğe sahip olsun.

Altyapıyı ziyaretçi görmeyecektir; ama webmaster olarak sizler, siteye bir sayfa eklemek istediğiniz zaman zorluklarla karşılaşabilirsiniz. Örneğin, resimlerinizi bir klasörde toplayın.

EIS524 -H03-1 Alt bölümleriniz varsa; bu alt bölümler de klasörlerle ayrılmış olsun. İyi bir web sitesinin dış güzelliği kadar iç güzelliği ve düzeni de önemlidir.

Web Sayfası Tasarlamak İçin Nelere İhtiyaç Vardır?

Daha önce web sayfalarının multimedya öğelerinden ve HTML kodlarından oluştuğunu belirtmiştim. Multimedya Öğeleri tasarlamada kullanabileceğimiz yazılımlar ve HTML kodları yazarken kullanabileceğimiz editör programlar işimizi görecektir.

Sayfa tasarımında kullanacağımız ve bizim adımıza HTML kodlarını yazacak olan programlar,

Microsoft

Frontpage,

Macromedia

Dreamweaver,

Adobe

Golive

gibi

programlardır. Sayfamızda kullacağımız resimleri düzenlemek için Paint Shop Pro ya da Photoshop kullanabileceğimiz bir diğer resim işleme programıdır. Web ve resim dosyaları denince Fireworks'u unutmamak gerekir.

Bazı web sayfaları, HTML kodlarından değil de animasyon dosyalarından oluşmaktadır. Bu tür web siteleri hem oldukça renkli hem de ses efektleri ile süslenmiş olabilmektedirler. Bu web siteleri Macromedia Flash programı ile tasarlanmaktadır.

Nelere ihtiyacımız olduğunu belirledik. Eğer bu programlar elinizde varsa bilgisayarınıza yükleyin. Yoksa deneme sürümlerini İlgili web sitelerinden download edebilirsiniz.

Microsoft Frontpage Macromedia Dreamweaver Macromedia Flash Paint Shop Pro Adobe Photoshop

www.microsoft.com www.macromedia.com www.macromedia.com www.jasc.com www.adobe.com

Cookies İnternet üzerinden etkileşimlilik insan-makine arası olduğu gibi makine-makine arasında da olur. Birçok web kullanıcısı, kendi bilgisayarındaki bilgilerin sonradan bir web sitesi sunucusu tarafından kullanılabileceğinin farkında olmayabilir. Bu gibi bilgiler, üzerinde işlem yapılan site için oldukça kullanışlı olabilir. Kolayca depolanan bu bilgiler kullanıcı için oldukça eğlenceli olabilir. Fakat bu durum web kullanıcısı mahremiyetine de aykırıdır.

Böyle bilgileri içeren dosyaya cookie (çerez) denir. Cookies, sunucu tarafından oluşturulan ve bir web sitesi kullanıcısının bilgisayarında depolanmış bilgi dosyalardır. Cookies, sunucunun depoladığı bir URL içerir. Listeleyici (browser) tekrar bir URL ile karşılaştığında, cookies içeriğini sunucuya gönderir. Sunucu, kullanıcı listeleyicisi ile etkileşimi sırasında elde edilen bilgiyi, kullanıcının sitedeki aktiviteleri sırasında elde edilen bilgiyi o an kullanabildiği kadarki iyilikte sonradan da kullanabilir.

EIS524 -H03-1 Cookies kullanıcının bir Web sitesi ile olan etkileşimini kolay ve kullanışlı yaparlar. Mesela; eğer site girişi bir kullanıcı şifresi isterse ve bu şifre cookies içinde kayıtlı ise, ilgili şahsa ait olan tamamıyla aynı bilgi tipi tekrar kullanılır. Genelde bunun gibi kullanıcıyı tekrar yazmaktan kurtaran birçok bilgi vardır. Örneğin; çevrimiçi bir kitap satıcısı tarafından kaydedilip sizin istediğiniz konuların listesini kaydetti iseniz, istediğiniz konularla alakalı olan hâlihazırdaki kitaplardan istediğinizi bu sayede görebilirsiniz. Şayet çevrimiçi ticari mal satıyorsanız, ne kadar bilinen bir Portföy (güvenilirlik kombinasyonları) gösterildiğini görmek istiyorsanız ve bunun gerçek değerini bilmek istiyorsanız bunun için yapmanız gereken tek şey bir kez malın simgesine girmek olacaktır. Bundan sonra, siz uygun Web sayfasına her girişinizde stokların listesini ve fiyatlarını görebilirsiniz. Sonra cookies insanların giriş yaptıkları Web sayfasını kişileştirmesine de izin verir. Düzenli bir esas üzere olan bilinen bir portalı kullanırsanız, kendi bölgenizin hava tahminlerini, ayarladığınız spor takımlarının oyunlarının skorlarını ve seçtiğiniz stok malların performanslarını göstermesi için sayfayı kişiselleştirebilirsiniz. Bireysel tüketicilere ihtiyaca göre servis düzenlemeye olanak tanıdığı, sitelerinde daha memnun edici ve aydınlatıcı tecrübelere göz atabildikleri, tüketicilerin satın alma alışkanlıkları hakkındaki önemli istatistikleri oluşturabildikleri için iş çevreleri cookies’ i severler. Genellikle biz, hard diskimizdeki cookies içinde nasıl bir bilgi parçasının depolanmış olduğunun farkında değilizdir. Her ne kadar şirketler kişisel beyanları kendi sitelerine koyup, insanlara bilgilerin nasıl kullanılabileceğini söyleseler de, özel avukatlar bu uygulamalarda birçok ihlal buldular.

Bir cookie dosyasının herhangi bir hard diskte yerleşmesin ekran resmidir (screenshot).

Cookie’ nin kodları ve sayıları kullanıcı için çok fazla anlam taşımazken, cookie’ yi gönderen organizasyon tarafından işletilen sunucu programı için oldukça anlamlıdırlar. Bu gibi sayılar giriş kodlarını, sunucuya girişin ne zaman yapıldığını, sunuya hangi IP numarasından giriş yapıldığını gösterirler. Fakat böyle bir cookie, organizasyonun sizin göz atma ve alış-veriş geçmişiniz ile alakalı bir dosya oluşturmasını mümkün kılan bir giriş kodundan fazlasını tutmaması gereklidir. Genellikle bu kod bilgisi sunucuyla bağlı olan bir veritabanında tutulur. Şayet cookie’ yi silerseniz, site tekrar giriş yaptığınızda sizi tanıyamaz. Gerekliyse giriş kodunu tekrar yazmanız gerekecektir.

İşaretleme Dilleri ve Tarihçesi XML’in ne olduğunu tanımlayabilmemiz için önce Markup Language (İşaretleme Dili) ne anlama geldiğini açıklamakta fayda var. Basılı yayının gelişmesiyle yayıncıların yazılı metinlerin baskı makinalarında nasıl bir şekilde biçimde yayınlanması için hazırladıkları notlar ve özel sembolller markup olarak ifade edilmekteydi. Bu metinin belirli kısımlarının özel bir anlam kazandırmak üzere işaretlenmesi işlemidir. Bu amaçla kullanılan işaretler, kurallar ve gramer kümesi markup language (işaretleme dili) tanımlanır. Bu tip işaretleme yapılarını biz bir çok ortamda görebiliriz. Örneğin ASCII kodlama standardının içerdiği bir çok kontrol karakteri veri iletişimi için kullanmaktadır. Kelime işlem programları bir

EIS524 -H03-1 metin’in içerdiği kısımları, yazı tiplerini, font ve stilleri ayırmak için metin içerisine gömülü bir çok işaret’leri içermektedir. Programlama dilleri fonsiyonları, data yapılarını, verileri ayırmak için bir takım sembolller veya işaretler kullanmaktadır. Bu tip bir standart ayıraç, işaret veya etiketler kümesi kullanmadan taşınabilir ve paylaşılabilir bir uygulama geliştirilebilmesi çok güçtür.

Metin ve belgelerin kolay bir şekilde taşınabilmesi, paylaşılabilmesi ve işlenebilmesi için ilk işaretleme dili GML (Generalized Markup Language) 1960 sonlarında IBM’de yapılan araştırma çalışmaları sonunda ortaya çıktı. GML daha sonra ANSI (American Natitional Stardard Institute) 1978 te oluştuturlan bir grup tarafından geliştirilerek

SGML

(Standardized Generalized Markup Language) adı altında 1986 yılında ISO (the International Organization for Standardization) kurumunca uluslararası bir standard olarak kabül edildi [1]. SGML bir metin veya belge kümesinde kullanılan dilin gramer ve sözlük yapısını belirtmek için kullanılan bir dildir. SGML Amerikan hükümeti kuruluşlarında, havacılık ve otomobil gibi büyük endüstri kuruluşları ve basın endüstrisinde bir belgeleme standardı olarak kullanılmaktadır. SGML çok güçlü bir dil olmasına rağmen son derece karmaşık yapısı ve yüksek uygulama geliştirme maliyeti bu dilin yaygın bir şekilde kullanımını engellemiştir.

Tim Berners-Lee ve Anders Berlung 1989 yılında İnternet ortamında belge paylaşımını kolaylaştırmak için Web uygulamalarının temel öğelerinden biri olan HTML (Hypertext Markup Language) dilini geliştirdiler. HTML bir SGML uygulaması olarak geliştirildi. Diğer bir deyişle HTML dilinin yapısı SGML dilinde tanımlandı. HTML dili çok basit yapısı ile son derece başarılı oldu. Albert Einstein’nin dediği gibi her şey daha basit olmamalı ama mümkün olduğunca basitleştirilmelidir[2]. HTML dili bir belgenin içerdiği başlık, font, resim ve tablo gibi bilgileri bilgisayar ortamında standard bir şekilde görüntülemek ve biçimlendirmek için geliştirilmiş bir dildir. Belgenin istenen formatta sunulması tag (etiket) olarak ifade edilen işaretler ile sağlanmaktadır. Bu dilin geliştirilmesindeki temel amaç belgenin standard bir formatta görüntülenerek sunulmasıdır. Bu dilin yalnızca web tarayıcıları için sunum amaçlı olarak geliştirilmesi bugünkü web uygulamalarının gerektirdiği daha sonra açıklayacağımız bir çok kısıtlamalar

XML dilinin geliştirilmesine

yol açtı.

1996 yılında Word Wide Consortium (W3C, http://www.w3.org)’u SGML güç ve esnekliğini içerecek

basit

bir

işaretleme

dili

oluşturmak

amaçıyla

XML

dilini

tasarlamaya

başladı. Şubat 1998’de XML 1.0 bir standard olarak W3C tarafından yayınlandı. XML dili SGML dilinin bir çok özelliğini içeren basitleştirilmiş dildir. kümesidir.

SGML dilinin

bir alt

XML SGML gibi bir meta dildir. Yani başka dillerin yapısını tanımlamakta

kullanılan bir dildir.

EIS524 -H03-1

HMTL HTML dili bir belgenin formatlanması amacıyla daha önceden tanımlanmış bir etiket (tag) kümesine sahiptir. Her bir etiket özel bir formatlama anlamı içerir. Şekil 1’deki HTML örneğine bakalım. Burdaki <P> etiketi bir parag rafın başını göstermektekdir. </P> ise paragrafın bitiş etiketidir. Tarayıcı bu etiketlere bakarak bu başlangıç ve bitiş etiketleri arasındaki metini bir paragraf olarak yorumlayarak buna göre biçimlendirme işlemini gerçekleştirecektir. <b> ve </b> ekiteleri ise bu iki etiket arasındaki metinin bold (kalın) fontta

basımı

sağlayaktır.

<br>

etiketi

ise

yeni

bir

satır

başına

geçilmesini

ifade eden satır atlama etiketidir.

Şekil 1 – Tarayıcıda Biçimlendirilmiş HTML Belgesi Bu örnekte gördüğümüz gibi HTML dilindeki bir çok etiket yalnızca biçimlendirme ile ilgili tarayıcın kullandığı bir anlam ifade etmektedir. HTML’in bu yapısı esnek, güçlü ve çok amaçlı bilgi sistemlerinin geliştirilmesini engellemektedir. HTML’in bu anlamda getirdiği bu takım sınırlamalar şunlardır[2|: HTML genişleyebilir bir dil değildir. HTML daha önceden tanımlanmış sabit bir etiket kümesi içermektedir. Bu etiket kümesini uygulamaya özgü kendimizin ekleyeceği yeni etiketlerle genişletemeyiz.

HTML yalnızca sunum amaçlıdır. HTML etiketlerinin bir çoğu tarayıcının metni yalnızca nasıl biçimlendirmesi ile ilgili bilgi içermektedir. Veri kopyalama, paylaşımı, iletişimi ve uygulama

bütünleştirmesi

gibi

diğer

ağ

uygulamalarının

gereksinimlerine

cevap

vermemektedir.

HTML belgeleri genellikle direkt olarak yeniden kullanılamazlar. Örneğin, bir

hava

tahminleri hakkında bilgi veren bir sitedeki bir HTML belgesindeki sıcaklık, ve hava tahminleri ile ilgili bilgileri kendi uygulamamızda kullandığımızı düşünelim. Kendi uygulamamız bu sayfanın yapısını inceleyerek bu bilgileri istediğiz formata dönüştürsün.

Hava tahmini sitesindeki en ufak bir değişiklik olması durumunda bizim uygulamamızı

EIS524 -H03-1 değiştirmemiz gerekecektir. Bunun temel nedeni bir HMTL belgesi içindeki bilgi içeriğiyle sunum yapısının birbirinden ayrılmamasıdır.

HTML verilerinizin yalnızca bir görüntüsünü sağlar. Kullanıcı isteklerine bağlı olarak bir HTML belgesindeki bilgilerin farklı formatlarda görüntülenmesini istersek bu işlem HTML ortamında çok zor olacaktır. Bunun işlemi gerçekleştirmek için çok fazla script kodu yazmamız gerekecektir.

HTML verileri çok az veya hiçbir anlamsal yapı bilgisi içermezler. Örneğin yukarıda vermiş olduğumuz adres örneğinde metin içeriği hakkında ise hiç bir bilgi yoktur. Bu metne bakarak bir uygulamanın bu metindeki hangi verinin ad, soy ad veya posta kodu olduğunu anlaması zordur.

XML Nedir XML’de HTML gibi işaretleme etiketlerini kullanan dildir. HTML ve XML arasındaki temel fark XML işaretleme etiketlerinin bilginin içeriğini tanımlamak için kullanılmasıdır. XML bir meta dildir. Diğer bir deyişle diğer yeni işaretleme dillerini tanımlamak için kullanılan bir dildir. XML ile herhangi bir uygulama için bir XML belgesinin içinde bulunacak verinin içeriği

ve

içerdiği

veri

tiplerini

tanımlayacak

uygulamaya

özel

bir

işaretleme

dili tanımlayabilirsiniz. Meta veri (Meta data veya Meta information) veri hakkındaki bilgidir. XML etiketleri veri hakkındaki meta bilgiyi tanımlamaktadır. Şekil 2’deki XML adres listesi belgesi örneğindeki etiketler adres içinde geçen veriler hakkında bilgi vermektedir.

Başlagıç <contact> ve bitiş </contact> etiketleri arasındaki verilerin adres bilgisi olduğunu bildirmektedir. Bu belgenin içindeki başlangıç ve bitiş etiketlerine bakarak bir uygulama bu bilgilerin ne gibi bilgi içerdiklerini kolay bir şekilde çıkarabilir. Örneğin <city> başlangıç ve </city> arasındaki “New yok” verisinin şehir bilgisi olduğunu kolayca anlaşılabilir.

EIS524 -H03-1

Şekil 2 – Adres XML Belgesi [4] Bu belge örneğinde gördüğümüz gibi XML belge içindeki verinin içeriği tanımlayan etiketler içermektedir. Belgenin web tarayıcılarında nasıl formatlanacağı konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Belgenin formatlanması CSS veya XSL teknolojileri ile yapılabilir. Şu ana kadar bu örnekte belge içinde hangi etiketler hangi yapıda kullanılabilir belirtmedik. Bir belge içerisinde her hangi bir etiket ismi verip bu etiketi belge içinde kullana bilir miyiz? Elbetteki hayır. Bir uygulamadaki XML belgesinin yapısı ve içereceği etiketler o uygulama için geliştirilmiş olan özel işaretleme dili ile tanımlanır.

Bu

işaretleme dilinin yapısı ise XML DTD (Document Type Definition) veya XML schema olarak adlandırılan belge tanımlama dosyalarında belirtilir. Şekil 3’te yukarıdaki adres listesi örneği için tanımlanmış bir DTD dosyasını göstermektedir. Bu dosyada bu DTD’ye göre oluşturulmuş bir adres listesinde hangi etiketlerin bulunabileceğini, bu etiketlerin hangi etiketleri içerebileceği gibi bilgiler vermektedir. İlk satır <adressbook> etiketinin bir veya daha fazla <contact> etiketi içereceğini belirmektedir. İkinci satır ise bir <contact> etiketinin içinde geçecek elemanları belirlemektedir.

EIS524 -H03-1

Şekil 3 – Adres XML DTD Dosyası [4] XML değişik veri, kavram ve içeriklerin tanımlanması ve temsil edilmesi için uygun bir ortam sunmaktadır. Bu nedenle XML farklı alanlarda uygulama verilerinin tanımlanması ve taşınması için üretici, dil, ve platformdan bağımsız stratejik bir araç olarak hızla yaygınlaşmaktadır. Aşağıda XML’in kullanıldığı ve kullanılacağı bazı temel uygulama alanları tanıtılmıştır.

İnternet Arama makineları İnternet çok büyük bir hacimdeki yapısal olmayan veri içermektedir. Bir arama makinasının (search engine)

ingilizce “chip” kelimesini aradığını düşünelim. Karşımıza “chip”

kelimesini içeren binlerce doküman gelecektir. Bu dokümanlar patates “chip”leri, bilgisayar “chip”leri veya “chip” isimli kişiler hakkında olabilir. Şu anda İnternet belgeleri HTML ortamında saklandığından veri içeriği hakkında her hangi bilgi yoktur. XML yaygın bir şekilde İnternet ’te belge saklama ortamı olarak kullanıldığında, arama makinaları veriler hakkında verilen bilgileri (meta data) kullanarak daha akıllı seçimler sunabilecektir.

Aygıt ve Uygulamadan bağımsız Veri Erişimi Şu andaki Web ortamındaki HTML belgelerine masaüstü bilgisayarlardaki tarayıcı (browser) programları kullanarak erişilmektedir. Bu yapı değişmeye başlamıştır. Cep telefonları ve kişisel sayısal yardımcı PDA (Personel Digital Assistant) gibi araçlar ile bugün web erişimi

EIS524 -H03-1 hızla artmaktadır. Bu araçlardaki görüntü, band genişliği, bellek ve işlemci sınırlamaları Web’te yeniden bir yapılanmayı gerektirmektedir.

HTML dili belgelerin Web tarayıcılarında gösterilmesi amacı ile geliştirilmiştir. XML belge içeriğini belge sunumundan ayırmaktadır. XML ortamındaki belgeler aygıtın yapısına bağlı olarak istenilen şekilde formatlanarak sunulabilir. XML tabanlı bilgilere erişim cep telefonu gibi bir aygıtla erişileceği gibi bu iş amaçlı bir web uygulaması ile de olabilir. Bu uygulama XML ortamındaki bilgi içeriğini alarak istediği şekilde kullanabilir veya formatlayabilir. Örneğin aşağıda bir ürün hakkındaki bilgiler XML formatında verilmiştir. Bu ürün hakkındaki bilgiler Şekil 4’te görüldüğü gibi XML işlemcisi tarafından farklı ortamlarda sunulabilir. <product> <id>12345678-Q</id> <description>Thinkpad 2000D</description> <price>$999.99</price> </product>

Şekil 4 – XML belgeleri farklı ortamlarda erişilebilir [3].

Elektronik Veri Değişimi ve Elektronik Ticaret XML’in en fazla ilgi çeken tarafı e-ticaret, tedarik zinciri yönetimi ve iş akışı (work flow) yönetimi gibi elektronik iş web uygulamalarında bir veri değişim formatı olarak kullanılmasıdır. Bugünkü bilgisayar iletişimindeki çok büyük gelişimlere ve birikime rağmen, bilgisayar sistemlerindeki ve veritabanlarındaki farklı formatlardaki verilerin şirket içi ve şirketler arası taşınması ve işlenmesi en büyük problemlerden birisidir. Bu verilerin XML formatına dönüştürülerek taşınması bu problemin çözümünü kolaylaştırmaktadır.

EIS524 -H03-1

Basın ve Yayıncılık XML basın ve yayıncılık için geliştirilmiş olan SGML dilinin basitleştirilerek türetilmiş bir dil olduğundan bu konuda aynı amaçla kullanılabilir. XML formatında saklanan belgeler bir çok farklı ortama XML araçlarını kullanarak dönüştürülebilir ve kullanılabilir. Klasik yayıncılığın yanı sıra XML yeni elektronik yayıncılıkta da kullanılabilir. Elektronik yayın ortamındaki görüntü, video, ses ve diğer sayısal veri nesneleri XML ile formatlanarak saklanabilir, taranabilir ve sunulabilir.

Şirket Uygulamaları Bütünleştirmesi Şirket Uygulamaları Bütünleştirilmesi kavramı farklı uygulamaların tek bir uygulama gibi davranması olarak ifade edilebilir. Bu işlem farklı sistemlerdeki veri kopyalarının ve dağıtık bir yapıdaki verilerin doğru zamanda ve doğru yerde bulunmasını gerektirir. Örneğin bir muhasebe sistemi ile satış sistemini birleştirmek için satış siparişi bilgilerinin faturaların oluşması için muhasebe sistemine aktarılması gerekebilir. Aynı şekilde fatura verilerinin de muhasebe sistemine aktarılması gerekebilir. Bu aktarma işlemleri doğru bir şekilde yapıldığında her bir iş hareketi otomatik olarak gerekli uygulama sistemlerine işlenerek güncellenecektir.

EIS524 -H03-1

Yazılım Geliştirme XML büyük çaplı uygulama gelişmede uygulama mimarilerinin paylaşımını kolaylaştıracaktır.

OMG (Object Management Group) bir XML tabanlı bir uygulama olan XMI (XML Metadata Interchange) spesifikasyonunu kullanacağını belirmiştir. XMI, UML (Unified Modelling Language) kullanarak tasarlanmış olan uygulamaları tanımlamada kullanılan bir dildir. XMI, geliştirme ekibinin çok farklı uygulama geliştirme araçlarını kullanarak, tek bir UML modelinin paylaşımına imkan vermektedir. Bu yazılım geliştirme sürecinde geliştirme ekibi arasındaki iletişimi artırarak geliştirme sürecini kısaltmakta ve ekibi daha üretken kılmaktadır.

Yazılım geliştiricileri XML meta bir dil olduğundan uygulamalarının gerektirdiği yeni dilleri geliştirebilir. Bu dillerde tanımlanmış olan verileri ve yapıları hazır olarak bulunan XML kütüphaneleri ve araçları ile kolaylıkla işleyebilir.

XML Söz Dizimi (SYNTAX) XML belgeleri işaretleme ifadeleri ve veri içeriğinden oluşan bir veri dosyası veya paketidir. İşaretleme ifadeleri elemanlar (elements), varlık referansları (entity refererences), açıklamalar (comments), işleme komutları (processing instructions), CDATA bölümleri ve veri tipi tanımlamalarından (document type declaretions) oluşur.

XML’de geçen temel işaretleme ifadelerini detaylı incelemeden önce aşağıdaki Şekil ‘teki örneği

inceleyelim.

Bu

örnekte

XML

dilinde

tanımlanmış

basit

bir

elektronik

posta verilmiştir. Belgenin ilk satırı <?xml ... ?> her zaman tanımlanması gereken XML işlem komutu deklarasyonudur. Bu belgenin bir XML belgesi olduğunu ve hangi versiyonu kullandığını belirmektedir. İkinci satır opsiyonel olarak tanımlanabilen belge tipi deklarasyonunudur. Bu belge için tanımlanmış olan DTD (Veri Tipi Tanımlama) dosyasının isminin e_posta.dtd olduğunu ifade etmektedir. Bunların altındaki kısım XML belgesinin gövdesini oluşturmaktadır. XML belgesi gövdesi hiyerarşik bir ağaç yapısında oluşmuş belge elemanlarından oluşur. Her bir eleman bir başlangıç ve bitiş etiketi içerir.

Örneğin

aşağıdaki tarih elemanı <tarih> başlangıç etiketini, 7 Eylül 2000 karakter verisini ve </tarih> bitiş etiketindan oluşmaktadır. Elemanlar diğer elemanları veya karakter verileri içerebilir. Bu örnekte e_posta elemanı kime, kimden, tarih, konu, ve mesaj elemanlarını içermektedir. Bir belgenin en üst seviyesinde bulunan eleman kök eleman olarak adlandırılır. Bu örnekte kök eleman e_posta’dır.

EIS524 -H03-1

Şekil 4 – Elektronik posta XML belgesi

Elemanlar (Elements) Elemanlar XML dilinin en temel yapı taşlarıdır. Bir eleman veri içeriğini kapsayan bir kutudur. Karakter verileri, diğer elemanları veya diğer işaretleme yapılarını içerebilirler.

Elemanlar etiketlerle ayrılırlar. Her bir etiket bir eleman tip ismi (element type name) içerir ve bir çift (“<>”) açı parantezle içe alınır. Eleman tip isimlerini oluşturmakta olan kurallar diğer programlama dillerindeki isim kurallarına benzemektedir. Her bir isim bir harfle veya alt çizgi (_) başlayabilir. Tire (-) veya sayı ile başlayan isimler kulanılamazlar.

Boş elemanlar (empty elements) haricindeki her bir elemanın bir başlagıç etiketi bir de bitiş etiketi bulunur.

Başlangıç Etiketleri Bir elemanın başlama ayıracı başlangıç etiketi (start-tag) olarak adlandırılır ve bir çift (“<>”) açı paranteziyle kapatılır. Aşağıda bazı doğru başlangıç etiketleri verilmiştir. kime> <kimden> <Kitap> Unutulmaması gereken bir diğer kural XML dili harflerin büyük veya küçük olmasına duyarlı (case sensitive) olduğudur. Örnekteki <Kitap> ve <kitap> etiketleri aynı değildirler.

Bitiş etiketleri Bir elemanın bitiş ayıracı bitiş etiketi (end-tag) olarak adlandırılır. Bitiş etiketi eleman tip ismi öcesinde bir bölü (“/”) karakteri içerir ve açı parantezleri ile kapatılır. Aşağıda bitiş etiketi örnekleri verilmiştir.

EIS524 -H03-1

</kime> </kimden> </Kitap> XML’de her bir başlangıç etiketi bir bitiş etiketi ile mutlaka kapatılmalıdır. Başlangıç bitiş etiketi ile kapatılmış bir tam XML elemanı aşağıdaki gibidir. </kitap> XML Unleashed </kitap>

Boş Eleman Etiketleri Aşağıdaki örnekteki ilk satırda olduğu gibi boş elemanlar (empty elements) her hangi bir içerik içermezler. Boş etiketler istenirse etiketin sonuna tek bir bolü (/) işareti eklenerek kısaltılmış bir biçimde gösterilebilir. İkinci satırda bunun bir örneği verilmiştir. </br></br> <br/>

Belge Elemanı XML belgeleri mutlaka hiyerarşik etiket yapısında olmalıdır. Etiket hiyerarşisi içindeki en üst seviyedeki etiket kök etiket (Root tag) veya belge kökü (Document root) olarak adlandırılır. Kök etiketin oluşturduğu eleman Belge elemanı (Document Element) olarak adlandırılır. Bu eleman belgenin ağaç yapısındaki diğer bütün elemanları içine alır ve diğer bir elemanın içinde bulunamaz. Örneğin Şekil 4’te verilen elektronik posta örneğinde belge kökü

e_posta’dır.

Elemanlar iç içe yuvalandığında yuvalama (nesting) kurallarına uymalıdırlar. Yoksa bu bir XML belgesinin hiyerarşik ağaç yapısını bozacaktır. Aşağıda bir yanlış yuvalama örneği verilmiştir.

HTML allows <B> <I> improper nesting <B> XML requires <B> <I> improper nesting <I> <B> Elemanlara eklemek istediğimiz ek bilgiler özellikler olarak ifade edilir. Özelikler başlangıç etiketi içerisinde isim ve değer ikilileri olarak geçer. Aşağıda bir özellik örneği verilmiştir:

EIS524 -H03-1

<kitap kitap_no=”123456”> Buradaki kitap_no kitabın bir özelliğidir. Özellik değerleri mutlaka çift tırnak (“) veya tek tırnak (‘) içine alınmalıdır.

Karakter Veri Bir elemanın başlangıç ve bitiş etiketleri içinde geçen metin içeriği karakter veri (character data) olarak adlandırılır. XML içinde özel amaçlı olarak kullanılan (&,<,>,”,’) karakterleri olduğu gibi bir karakter veri içerisinde geçemezler. Bu karakterler işaretleme etiketleri içinde özel amaçlarla kullanılan ayıraçlardır.

XML’de HTML’den farklı olarak etiketler içine yazılmış olan veri içerisinde geçen boşluklar (White Space) korunur ve uygulamalara iletilir. Etiket tanımları içerisinde veya özellik tanımı içerisinde geçen boşluklar ise HTML’de olduğu gibi parser tarafından yok edilir.

Karakter ve Varlık referansları SGML ve HTML gibi ASCII karakter seti içinde karakterleri göstermek için XML iki yöntem kullanmaktadır. Birinci yöntem karakter referanslarıdır. Karakter referansları gösterilecek karakteri onluk bir sayının başına “&#”, onaltılık bir sayının başına ise “&#x” ekleyerek gösterme imkanı sağlar. Örneğin copyright karateri ã ondalık olarak “&#169” veya onaltılık olarak “&#xA9” XML’de gösterlebilir.

Varlık referansları verilecek bir isim vasıtasıyla istenilen karaterleri göstermek için kullanılır. Varlık referansları bir amersend (&) karakteri, bir isim ve noktalı virgülden (;) oluşur. Örneğin XML’de özel olarak kullanılan (&,<,>,’,”) karakterleri (&amp; &lt; &gt; &apos; &quot;) varlık referansları ile gösterilir. Bu referanslar XML de daha önce tanımlanmış standart referanslardır. Bu referanslar haricinde özel olarak kullanmak istediğimiz varlık referansları DTD içinde tanımlanmalıdır.

Açıklamalar (Comments) Açıklamalar HTML’de olduğu gibi “<!--“ ile başlar ve “-->” ile biter. Açıklamalar bir XML belgesinin herhangi bir kısmında geçebilir ve belgenin bir parçası sayılmazlar.

İşlem Komutları (Processing Instructions) XML belgelerini kullanan uygulamalara her hangi bir komut geçilmesi istenildiğinde bu işlem komutları ile yapılır. İşlem komutları aşağıdaki yapıya sahiptir:

EIS524 -H03-1

<?hedef ...komutlar ... ?> İşlem komutları XML işlemcisi tarafından uygulamaya iletilir. İşlem komutları açıklamalar gibi bir XML belgesinin parçası sayılmazlar.

Java Nedir Java Sun microsystems muhendislerinden James Gosling tarafından geliştirilmeye başlanmış gerçek nesneye yönelik, platform bağımsız, yüksek performanslı, çok işlevli, yüksek seviye, adım adım işletilen bir dildir.

Java ilk çiktığında daha çok küçük cihazlarda kullanılmak için tasarlanmış ortak bir platform dili olarak düşünülmüştür. Ancak platform bağımsızlığı özelliği C ve C++'tan çok daha üstün ve güvenli bir yazılım geliştirme ve işletme ortamı sunuyor, hemen her yerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle kurumsal alanda ve mobil cihazlarda son derece popüler olan java, ozellikle J2SE 1.4 ve gelecek 1.5 surumu ile masaüstünde de gücünü arttırmayı hedefliyor. Java'nin ilk surumu olan Java 1.0 (1995) Java Platform 1 olarak adlandırıldı ve tasarlama amacına uygun olarak küçük boyutlu ve kısıtlı özelliklere sahipti.

Daha sonra platformun gücü gözlendi ve tasarımında büyük değişiklikler ve eklemeler yapıldı. Bu büyük değişikliklerden dolayı geliştirilen yeni platforma Java Palatform 2 adı verildi ama versiyon numarası 2 yapılmadı, 1.2 olarak devam etti.

Java Nasıl Çalışır?

Programcı java kodunu yazar. Bu kod bir java derleyicisi ile derlenir. Sonuçta bytekod adi verilen bir tür makine kodu ortaya çıkar. Platform bağımsızlığını sağlayan şey bytekod'tur. Çünkü bir kere bytecode oluştuktan sonra yazılım tüm işletim sistemlerinde çalışabilir. Bu byte kod Java virtual Machine (Java Sanal Makinesi) tarafindan adım adım işletilir. Aşağıda java ve C++ kodunun geçirdiği aşamalar gösterilmiştir.

EIS524 -H03-1

Şimdi bu adımları inceleyelim

Java Kodunun Yazılması Java nesneye yöelik bir dil olduğundan tüm yazılım sınıflar ve nesneler üzerinden yürütülür. Sınıflar uygulamadaki nesnelerin tanımlandığı kod parçalarıdır. Java'da her bir sınıf bir dosya içerisinde yer alır. Dosyaların uzantıları .java seklindedir. Dosya adı ise içinde tanımlanan sınıf ile aynıdir. Örneğin, BenimSınıf.java gibi

Derleme Derleyici kısaca herhangi bir editör ile yazılan java kaynak kodlarını (yani .java uzantılı sınıfların yer aldığı dosyaları) java sanal makinesinin çalıştırabileceği bir tür makine dili (assembler) olan Bytecode'a dönüştürür. Bu dönüştürülen bytekod ise (.class ) dosyaları içerisinde

saklanır.

Java

kodunu

derlemek

için

bir

java

derleyicisine

ve

java

kütüphanelerine ihtiyaç vardır. İki derleyici yaygın olarak kullanılmaktadır. Bir tanesi Sun'in SDK'si ile birlikte gelen javac. diğeri ise IBM'in açık kodlu derleyicisi Jikes. En son java yazılımlarını derlemek için javac'a ihtiyaç duyulabilir. Ayrıca linux altında derleme yapmak için gnu lisansı ile geliştirilen açik kodlu Gnu kullanılabilir. Derleyici ve kütüphanelerin bulunduğu (Java API) uygulamaya "J2SE SDK" adı verilmiştir.

EIS524 -H03-1

Calıştırma ve Java Sanal Makinesi Sanal makine donanımdan bağımsız yazılım geliştirme ihtiyacına cevap verme amacıyla geliştirilen bir teknolojidir. Java'nın temel felsefesi olan "bir kere yaz, her yerde çaliştır" sanal makine sayesinde var olmuştur. Sanal makineyi bir yönden bir tür hayali bir mikro işlemci gibi düşünebiliriz. Gerçek tüm mikro işlemciler (Intel Pentium, AMD Athlon, Sun Sparc vs) belirli bir grup komutu işlemek üzere tasarlanmıştır. Bu komutlara işlemcinin komut kümesi adi verilir. Örneğin x86 komut kümesi gibi. Tüm yazılımlar çalışabilmek için önce bu komut kümesine dönüştürülür, daha sonra işlemci bu komutları sıra ile gerçek işlemci komutlarına dönüştürüp isletir. Java Sanal makinesi de Bytekod komut kümesini tıpkı işlemci gibi adım adım işletir. Java'nin interpreted bir dil olarak adlandırılmasının nedeni budur. Bytekod ilkel işlemlerin yanında (ilkel işlemler, mikro işlemci seviyesi komutlardır, aritmetik işlemler, bit işlemleri, bellek ve yığın işlemleri vs.) sanal makinenin üzerinde çalıştığı işletim sistemine yönelik işlemler de barındırır. Bu sayede Java Virtual Machine yazıcı, seri port, grafik, dosya servisi, ağ bağlantısı gibi yazılım ve donanım servislerine erişim yapabilir.

Java'nin doğrudan bytecode çalıştırması performansının düşük olabileceği izlenimini verebilir. Ancak, JVM tasarımı çok değişmiş ve geliştirilmiştir. Java'nın performansı çoğu alanda C++'in performansına yakın bir seviyededir ve işlemci hızı ve bellek miktarının her gecen yıl katlanarak artması ile performans konusu çoğu uygulamada artık ikinci planda kalmıştır. Aşağıda çeşitli platformlar için java'nin çalişması basit blok sema olarak gösterilmistir. Eğer söz konusu dil C++ olsaydı üç ayrı kod yada kodda üç ayrı #ifdef vs tanımı, üç ayrı obje dosyası oluşturulması gerekirdi ve çoğu uygulamada C++ projesi sadece tek platforma destek verirdi (win32 gibi).

EIS524 -H03-1

PHP Nedir?

Rasmus Lerdorf tarafından öncelikle kendi kişisel web sayfalarını yazmak için geliştirilmesi nedeniyle 'P'ersonal 'H'ome 'P'ages adının kısaltması olarak karşımıza çıkan PHP, HTML gömülü (HTMlembedded) bir script dilidir. özellikle web uygulamaları geliştirenlerin dinamik ve havada (on the fly) üretilen web sayfalarını hızlı bir şekilde yazmaları için düşünülmüştür. Dilin sentaksı geliştirilirken C, Java ve en çok da Perl'den esinlenilmiştir.

Bu nedenle bu dillerden her hangi birisini bilen bir kullanıcı için PHP'ye geçmek hiç de zor olmamaktadır.

PHP kendi yorumlayıcısı ile birlikte kullanılan bir script dilidir. Bu yorumlayıcının yaptığı aslında HTML kodları arasına yerleştirilmiş PHP kodlarını ayrıştırıp işleyerek sonuçta saf HTML formatında bir çıktı üretmek web sunucuya iletmektir.

EIS524 -H03-1

Dilin Yapısı PHP, HTML gömülü bir dildir. Yani aynı dosya içinde hem HTML, hem de PHP kodu kullanılabilmektedir. Kod içinde HTML'den PHP'ye geçmek için bazı ayıraçlar kullanılması gerekir. Örneğin: <TABLE SIZE="500"> <TR> <TD><? Buraya PHP kodu yazılacak ?><TD> ...

HTML tag’ları içinde de PHP kullanmak için şu metot seçilmeli <TABLE SIZE="<?PHP Buraya PHP kodu yazılacak ?>" ...

Veya: <script language="php"> Buraya PHP kodu yazılacak </script> Ve İlk 'Hello World' cümlemiz: <html> <head> <title>Example</title> </head> <body> <? echo "Hello World..."; ?> </body> </html> Browser bunu bize: Hello World... şeklinde gösterecektir.

Değişkenler PHP, değer ile atama (assign with value) ile birlikte adres ile atama (assign with reference) metodunu değişkenler üzerinde kullanabilir. Burada '&' işereti, önüne geçtiği değişkenin değerinin değil, adresinin işlemde kullanılmasını sağlar.

Önceden Tanımlı Değişkenler PHP programcıya global olarak önceden tanımlı değişkenler sunmaktadır. Bunlar, PHP modül olarak çalıştırılıyorsa web sunucusunun gördüğü ve PHP script’ine aktardığı çevre değişkenleri, CGI değişkenleri ve sunucunun kendi ürettiği değişkenlerdir. PHP CGI olarak çalıştırılıyorsa CGI değişkenleri hariç diğerleri değişiklik gösterebilir. PHP bir başka program içinden veya komut satırından çalıştırılıyorsa web sunucunun kendi değişkenlerini görmesi zaten söz konusu olamayacağı gibi çevre değişkeni olarak da içinde bulunulan shell veya programın set ettiği değişkenler geçerlidir. Bunların listesi phpinfo fonksiyonu ile görülebilir.

EIS524 -H03-1

PHP ve ASP'nin Karşılaştırılması PHP ve ASP belli yönlerden birbirine benzemektedir. Örneğin her ikisi de Server taraflıdır.

Diğer bir açıdan da ikisi de farklılıklara sahiptir. ASP sayfalarını çalıştırmak için IIS veya PWS'e ihtiyacınız vardır. Ama PHP için böyle spesifik bir web sunucusuna İhtiyacınız yoktur.

ASP

PHP

Çalıştığı işletim sistemi

Windows

Windows, Linux, Unix

Web Sunucusu

IIS veya PWS

IIS,PWS,APACHE,Xitami, FHTTP, Omni mTPd

Veri alışverişi yaptığı database programları

Access, MSSQL Server

MySQL, PostreSQL, Solid, Unix dbm, FilePro, Oracle, Sybase, Informix, Dbase,MSSQL Server, IBM DB2, mSQL, vs (En son 22 idi)

Geliştirici

Microsoft

Açık kaynak (yani isteyen herkes)

Kodların işlenişi

Asp.dll dosyası kodların işlenmesinde söz sahibi

Php.exe, php.ini dosyalan kodlan işliyor. I îer iş kendi içerisinde hallediliyor. Bu da onu hızlı kılıyor.

Sıklıkla kullanıldığı veritabanı

Access ve MSSQL Server

MySQL, PostgreSQL

Özet • •

•

•

Web’ in haberleşmenin mükemmel bir yöntemi olmasının ana sebeplerinden birisi, kullanıcının grafik, ses ve etkileşimlilikten zevk almasına müsaade eden özel yazılımların kullanımıdır.

Web sayfası tasarımcıları dokümanların içinde özel etiketler kullanırlar. Bu özel etiketler; Web listeleyicisi kullanıcısına gözle görülür biçimde hoş ve kullanışlı bir yolla bir dokümanın farklı elemanlarının dokümanların sunucudan geri alınmasından sonra gösterilmesine olanak tanır.

Bunu yapmak için, tasarımcı SGML (Standar Generalized Markup Language) tarafından oluşturulan kuralları kullanır. SGML; Web sayfalarında kullanılan diller için kurallar veya kemerden bir set gibidir. HTML (HyperText Markup Language) web sayfalarındaki text, resimler ve diğer elemanları biçimlendirmek için kullanılan bir etiketler ve kurallar setidir. Listeleyiciler, sayfaların tam manasıyla yorumlanması ve gösterilmesi için tasarlanmıştır.

HTML sadece sayfa elemanlarının biçimleri ile uğraşabilirken, Extensible Markup Language (XML) listeleyicinin her bir elemanın içindeki bilginin tipini belirleyebilmesine olanak tanır. Listeleyici bilginin tipini bir defa saptadığında

EIS524 -H03-1

• •

•

•

• •

bilgisayar bunu, bir veri tabanının uygun bölgesinde otomatik olarak depolama gibi birkaç yolla kullanabilir.

Web sayfasının ve Web sunucusu ile Web listeleyicisi arasındaki etkileşimin geliştirilmesi için Java adlı verilen bir programlama dili kullanılır. Java kodu farklı birçok işletim sistemlerinde çalışabilir.

E-ticaret'te Web sayfalarının en önemli rollerinden birisi, Web listeleyicisinin kullanıcısı ve sunucu sonundaki veritabanı gibi organize bilgi sistemlerinin arasında etkileşim için bir kablo borusu gibi hizmet etmektir. Bu son uçta, sunucular organizasyon sistemlerine kullanıcı listeleyicisi ile bağlanırlar. Özel uygulamalar etkileşimi kolaylaştırabilir. Common Gateway Interface (CGI), Active Server Pages (ASPs), ve JavaServer Pages (JSPs) gibi Bazı teknolojiler böyle bir etkileşimi mümkün kılar.

Web kullanıcısı ve bir sunucu arasındaki etkileşimlilik Cookies kullanımı ile de olabilir. Cookies, sunucunun kullanıcı bilgisayarında depoladığı küçük dosyalardır. Giriş kodları, isimler ve hesap numaraları gibi kullanıcı ile alakalı anahtar bilgileri içerirler. Kullanıcı kayıt ve girişlerinden yakalanan bilgilerdir.

Cookies, kullanıcılar girer girmez kullanıcıları ve referanslarını tanımlamayı yaparlar.

Cookies kullanıcıların Web sayfalarını ve Web sitelerinin operatörlerinden alınan hizmetleri kişiselleştirmelerine olanak tanır. Daha etkin ve daha uygun listeleme tecrübesi yapmaya olanak sağlar. Fakat cookies çoğunlukla kullanıcı mahremiyetine aykırıdır da. Çünkü kullanıcı hakkındaki kullanıcının demografik özellikleri, beğenileri ve alışveriş alışkanlıkları gibi dosyaları detaylı düzenlemeye izin verir. Kullanıcılar kendi listeleyicileri içerisinden cookies’i etkisizleştirmeyi seçebilirler.

Bir plug-in(uyumlu ek yazılım) bir Web listeleyicisinin özelliklerini arttıran uygulamadır. Kullanıcılar plug-in’ leri indirebilir ve bilgisayarlarına kurabilirler.

Bir plug-in çeşidi kullanıcıların Web sayfaları üzerinde üç-boyutlu nesnelere bakıp onları kullanmalarına izin verir. Bir 3-boyutlu izleyici 3 boyutlu modeller üretir ve bir kullanıcının planlı bir şehir üzerinde sanal olarak uçmasına, çevrimiçi yapılar içinde yürümesine ve öğeleri çeşitli açılardan incelemesine olanak tanır.

Araştırma Soruları 1. Bir arkadaşın, Web sayfaları tasarlamak için birincil programlama dili olarak SGML’ yi kullandığını söylüyor. Bu mantıklı mıdır? Açıklayın.

2. Web sayfaları yazma fiyatları nasıl yükseltilir?

3. HTML’ deki etiketlerin amacı nedir?

4. HTML ve XML arasındaki fark nedir?

5. Bir Web sayfası editörü kullanmanın yararı nedir?

6. Java’nın Web uygulamaları geliştiricileri arasında oldukça popüler olmasının sebebi nedir?

7. Java sanal makine nedir? Programlamacıların birçok farklı işletim sisteminde çalıştırılabilir kod yazmalarına olanak nasıl tanınır.

8. Java ve JavaScript arasındaki fark nedir?

9. CGI nedir? Web tabanlı işlerde neden çok önemlidir?

10. Cookie nedir? Cookies neden büyük değil de genellikle küçük dosyalardır?

11. Dört tane Web üzerinde 3-boyut uygulaması kullanımını sırala. Buna ek kullanımlar düşünebilir miyiz?

EIS524 -H03-1

Tartışma Soruları 1. XML deki istediğiniz 15 bilgi çeşidini listeleyin. İş-iş veya iş-müşteri işlemlerinde bu liste elemanları nasıl yardımcı olurlar.?

2. Bireysel kullanıcılar Web sayfalarına erişildiğinde XML' yi nasıl kullanabilirler?

3. Cookies sizce uygunluk mudur yoksa bir sıkıntı ve kişisel gizlilik riski midir? Siz Web'te gezinirken onları etkinleştirir misiniz yoksa etkisizleştirir misiniz? Neden?

4. Sizce Web üzerinde neden bu kadar çok tescilli 3-boyut izleyicisi var? (yardım: bu organizasyonların tescilli uygulamalar ile karşılaşmalarının sebebi nedir?

EIS524 -H04-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H04-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2009 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 -H04-1

İşletmeler Arası ETicaret-B2B

Bu Haftanın Hedefi:

Bu bölümü bitirdiğimiz neler öğreneceğiz • İnternet üzerindeki pazarların bireysel firmalara ve ekonomiye katkılarını tanımla • E-ticaret iş modellerini tanımla, ve gelirin, Internet'te nasıl oluşturulabildiğinin örneklerini ver.

• Küçük ve orta ölçekli işletmeler için e-ticaretin tedarikçiler uygulama servislerini nasıl kolaylaştırdığını belirt • İnternet mezat ve çöpçatanlıklarının prensiplerini açıkla • İş birlikteliklerini tartış ve muhtelif endüstrilerin gerçek-dünyadaki karşılığı olan örneklerinden bahset • Devlet bağlantılı sitelerin, vatandaşlara ve devlete faydalarını anlat

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H04-1

Modellerden Bir Çeşit Brian Stengl bir büyüyen lokanta sahibidir. Onun hikayesi 21 Mayıs 2000 de Philadelphia İnquirerden çıkmaktadır. Ecuaderon karidesleri yalnızca onun Florida Tapma daki deniz ürünleri restoran zinciriyle bulunabilmekteydi. Bunun için sonsuz telefon çağrıları yapılmakta, fakslar yollanmaktaydı ve sevkiyatlar beklenmekteydi. Sevkiyatlar bazen yapılmakta bazen yapılamamaktaydı. O da GOFİSH.COM’a katılmaya karar verdi.

GOFİSH.COM alıcı ve satıcıların birbirlerini bulduğu bir internet sitesi. Bir satıcının yaptığını diğer satıcıların görebildiği açık pazar yeri gibi bir yerdir. Hatta karidesler daha bottayken balıkçılar uydudan bağlanarak onlara fiyat biçebilir, mezatını yapabilirler.

Balıkçılar anlık notlarlar ürünü satılık ilan edebilir, satılıktan çıkartabilir, veya onu tümüyle pazara sürebilir. Taşıma hareket bedelleri abonelere uygundur, bu nedenle onlar daha iyi bir ücretle pazarlık yapabilirler. Özelliklerine göre alıcı ve satıcılar sitede verilen teklifler hakkında mesajlar alılar. Gofish balık avlanan Norveç ve Japonya gibi önemli ülkelerin döviz kurlarınıda sürekli yayınlamaktadır.

İnternet Pazarlarının 3 Faydası Bostan danışman grubu tarafından yapılan çalışmaya göre e-ticaret gelecek birkaç yılda çok büyük bir açılım gösterecek. Eğer Pazar yılbaşına kadar beklenen %33 büyüme oranını sürdürse e-ticaret ticaretin 4 te 1 payına sahip olacak.2003 yılından beri alışlar 2.8 trilyonu bulmakta.

Forbes dergisinde çıkan bir makaleye göre analistler e-ticaretin daha da büyüyeceğini öngörmektedir("The Sky Is . . . Rising," Forbes ASAP, February 21, 2000 Vol. 165, no. 4, p.

149). Kevin Jones,ticarette mevcut pastanın korunması ve bu pastanın arttırılabilmesi için,envaneter baskısı,kıymet biçme ve ürün oluşturma yollarını listelemektedir.

Stok kaydının alıcı ve satıcılar tarafından etkinleştirilebilmesi için, listedeki biginin hızlı bulunması, kullanırlılık, alıcının ihtiyaç duyduğu ürün yapılması, zamanında teslim, ve garantilendirilmesi lazımdır. Örneğin , e-steel.com müşterilerinden sevkiyat gecikmelerinin durdurlmasını sağlayarak, fazla çelik stoğunun oluşamsını önlemektedir. Bu sitede 26 ülkeden 1441 şirkete ulaşılabilmektedir. İnternet olmadan şirketlerin kıymet biçmesi olanıksız bir hale gelmiştir ve müşteriler için internet gibi uzun bir bağlantı sağlayıp fiyat vermek ikanı yoktur. Örneğin Alibris.com kitap kullanıcıların için bir merkezdir. Buradan yardım alınılabilmekte ,Amazon.com ve Barnesandnoble.com siteleri gibi kullanıcı indirimlerini bulup bunlardan yararlanabilmektedir. İnternet pazarlarının sayesinde üreticiler fiziksel evrenin kısıtlamalarından kurtularak gelişmelerden istifade edebilmektedirler. Örneğin bu yolla üniversitelerden işletmelerden ve arama gruplarından fikirler alınarak ve patent lisans yardımlarıyla ürünler ürün bandının ortasına gelmeden ürünlerde değişikliğe gidilebilmektedir. İnternet pazarlarına bakmak hedef alıcılara ulaşmanın diğer bir yoludur. Bu pazarlar yatay ve dikey pazarlar olarak iki kısımdan oluşur. Yatay bir pazarda, farklı sanayilerden bir çok şirket bulunabilmektedir. Yatay çizgisi terimi aynı pazarlarda çalışma yapan şirketler için kullanılır. Örneğin bir şirketin yapacağı anlaşma birbirinden farklı birçok şirketin ilgisini

EIS524 -H04-1 çekebilir. Malzeme satıcıları bütün işletme müşterileri için üretim yapabilmeyi teklif edebilmektedir.

Dikey pazarda ticaret, aynı sanayinin tedarik zincirlerinde farlı olarak konumlanmış evrelerinde iş yapmaktır. Örneğin günlüğe kaydeden bir şirket, bir mobilya depo zincirine oda onun ürünlerini teklif eden bir mobiya fabrikasına oda onun ürünlerini teklif eden ııvr zıvır şirketine onun kütüklerini teklif edebilir. Bütün katılımcılar, topluluğun çeşitli evrelerinde ürünleri alabilmekte ve satabilmektedir. İnternet üzerinde dikey pazarlar çoğunlukla, tedarik zincirinin, araba üreticileri gibi tek iki düzeyinden dayanır, ve imalatçıları ayırır. Bu yatay pazarlar internet üzerinden bütün alıcılarla yapılır.

B2B Pazaryerleri Elektronik pazarlar Internet’in ekonomiye sağladığı en büyük katkıdır.Elektronik bir pazaryeri,kurumların (ve tabii ki bireylerin) İletişim teknolojisi yoluyla ticaret yapabileceği bir ortamdır.Gerçek bir pazaryerine benzemeksizin,ticaret katılımcılarının bir araya gelmesi gereği olmadan sanal ortamda yapılır.Fiziksel bir lokasyona ya da seyahate gerek olmadan,binlerce organizasyon,alım-satım işlemlerinin tamamen ifşasıyla saniyeler içinde alım-satım yapabilir.Bilgilerin tüm pazar katılımcılarına sunulması : serbest piyasaların her zaman temel prensibi olan durum,sonunda İnternet aracılığıyla başarılmıştır.Bu bizi ekonomistlerin “mükemmel market” adını verdikleri olguya önemli ölçüde yaklaştırır: Hiçbir birey,satıcı ya da alıcı fiyatları etkileyemez. Fiyatlar,tüm katılımcıların ortak gücüyle kesin olarak belirlenir. İnşaat endüstrisi gibi alım-satım işlemleri için bilgi teknolojisini son zamanlara kadar oldukça kısıtlı ölçüde kullanan endüstrilerde mükemmele yakın pazaryerleri kurulmuştur.Örneğin,BuildNet Inc.,konut inşaatı endüstrisi için dikey pazar sistemi yaratmıştır.Örneğin,yeni bir ev almak isteyen insanlar,birçok teklif sahibinin rekabetinden sonra işçilik ve malzeme alabilir.Rekabet önemli ölçüde alıcı için toplam fiyatı düşürür.

BuildNet,genel yüklenicilerin,taşeronların,bayilerin ve üreticilerin bilgi sistemlerini bir araya getirmelerine yarımcı olan yazılım ve hizmetler satmaktadır.Şirketin hizmetleri ticaretin de ilerisine gider : tüm katılımcıları gerektiren proje yönetimi de içerir.

BuildNet hizmetlerinin kullanımı,bir kısmı müşteriye yansıyabilecek toplam inşa maliyetlerinin yüzde otuz beşini tasarruf edebilir.Geri kalanı müteahhitlere gider.Bu endüstride kar marjı yüzde birden yüzde üçe kadar değiştiği için,bu tür maliyet tasarrufları oldukça önemlidir.Bütün B2B* elektronik pazaryerleri aynı yolu izlemez.Bazıları açık artırma sitesi olarak hizmet verir,bazıları sadece çöpçatan sitesi olarak hizmet verir ve BuildNet gibi bazı siteler de servis sağlayıcı,link alıcı veya satıcı olarak hizmet verir.Bazı elektronik pazaryerleri,uygulama servis sağlayıcıları gibi bütün işletmelere özel hizmet sunar ve bazıları,ürün ve hizmetlerin edinimi gibi özel aktivitelerde birlikte çalışan muhtelif rakip organizasyonların ittifakının yaratılması için araçtırlar.Yakında bu tür işletme modelleri üzerinde detaylı inceleme yapacağız.

B2B: Model Çeşitliliği İnternet,mükemmele yakın marketleri teşvik ederken,bazı durumlarda bir grup tarafından daha fazla pazarlık gücü sağlamak için kullanılabilir.Bu durum,bir avuç güçlü

EIS524 -H04-1 organizasyonun,birçok tedarikçiden mal alacakları ya da birçok alıcıya mal satacakları bir Web sayfası oluşturmak için bir araya geldiği zamanlarda olur.Daha sonraki bir bölümde bu sitelerle ilgili çeşitli örnekler vereceğiz.

İşletme Modeli Nedir?

Teknolojinin bize neleri yapmamıza imkan verdiğini anlamak,e-ticaretin altyapısını kavrayışımızın anahtarıdır.Hem Web’de hem Web dışında işletme modellerinin ne kadar farklı çalıştıklarını anlamak aynı derecede önemlidir.Aslında,son yıllarda Web,yeni bir teknolojiyi tanıtmaktansa yenilikçi işletme modellerinin yaratılmasını teşvik ederek sektöre daha büyük bir yaratıcılık getirmiştir.Bir işletme modeli,bir işletmenin çalıştığı ana şekildir.Kar amaçlı kurumlarda,bir işletme modeli kurumun gelir elde ettiği yoldur. Örneğin,Web’deki en yaygın işletme modellerinden biri: müşteri çeken bedava bilgiler sağlayıp reklam satarak gelir elde etmektir.Reklam geliri elde etmek için kullanılan bu model,kablosuz televizyon ağlarının kendi gelirlerini elde etmek için kullandıkları modelle aynıdır.Diğer bir işletme modeli doğrudan içerik satmaktır.Web’de,içerik bilgi demektir:haber,eğlence,spor istatistikleri vb. Gelir elde etmek için,böyle bir site abonelikler satar.Sıklıkla“üye”olarak itham edilen aboneler içerik için aylık ücret öder ve şifreleriyle giriş yaparlar.(Gartner Group ve Jupiter Research gibi bazı büyük danışmanlık şirketlerine giriş yaptığınızda,bazı araştırma sonuçlarına ücretsiz ulaşılırken çoğunun şifre istediğini görürsünüz).Hemen hemen bütün ücret yatıran müşteriler,işletmelerdir.Başka bir e-ticaret işletme modelinde,açık artırma siteleri,site üzerinden bir işlem gerçekleştirildiği her zaman satıcıların ödemekle yükümlü oldukları ücretlerden gelir elde ederler.

Web,başka bir ortamda var olması mümkün olmayan işletme modelleri için fırsatlar yaratmıştır.Örneğin,hiçbir akıllı işletmeci büyük çoğunlukta müşteri çekmek için değerinin altında eşya satmazken,Web üzerinde Buy.com ve rakipleri asıl değerin altında eşya satarlar.Bu işletme modeli nedir?Buy.com milyonlarca müşteriyle dolu sitesinde reklam yapmaları için şirketleri ayartarak karını elde eder.Bu durumun ana teması şudur:Değerinin altında mal satarak siteyi yoğunlaştırmak ve reklamlarla gelir elde etmek.Bu firmaların tümü,zamanla kendilerine sadık müşterileri olduğunda sattıkları mallardan da gelir elde edebilmeyi umuyorlar.Bu riskli bir yaklaşım.Hiçbir işletme modeli,arkasındaki teknoloji ne olursa olsun,gelir elde edemezse sonuçta başarılı olamaz.Böylece,Web’de yeni bir girişimin sahipleri sitelerinin nasıl para getireceğinin temiz bir planını yapmalıdırlar.İçerik satacaklarsa,bu içerikler insanların değerini ödemesi için yeterince çekici olmalıdır(Genellikle insanlar içerik için para ödemek istemez).Eğer reklam çekmek niyetindeyseler,şirketler yoğunluğu sürdürmek için sürekli yeni ve faydalı bilgiler sağlamalıdırlar.Eğer bir açık artırma sitesi sunacaklarsa,işlemleri ve ücretleri nasıl uygulayacaklarını belirlemeliler. “Biz yaparsak gelirler” yaklaşımında bulunmak yetmez,çünkü gelmeyebilirler.Sonuçta site sahiplerine kimin ödeme yapacağı açık olmalıdır: müşteriler,site üzerinden işlerini yapan işletmeler,reklamcılar ya da diğer bir grup

İşletmeler Arası Elektronik Ticaret (B2B) Bugün özellikle e-ticaret işlemlerinin tamamına yakını işletmeden işletmeye ve işletmeden tüketiciye (B2C) uygulama alanlarında gerçekleşmektedir.

EIS524 -H04-1 1970 yıllarında bilgisayar ağları aracılığıyla geniş alan ağlarında veri uygulamalarının ortaya çıkması bugün (B2B) olarak adlandırdığımız e-ticaret uygulama alanının ortaya çıkmasını sağlamıştır. B2B'yi tanımlarsak, kurumların bilgisayar ağlarını kullanarak özel ve genel ağlar dahilinde tedarik ve satış işlemlerini yürüttükleri e-ticaret uygulama alanına verilen addır.

E-ticaret alanında şirketler arasındaki ticari işlemleri kapsayan B2B faaliyetleri bugün dünyada gerçekleşen toplam e-ticaret hacminin %80’lik payından daha yüksek bir orana sahiptir. Bugün tüm dünyada B2B olarak adlandırılan e-ticaret uygulama alanı sadece internet üzerinde yer almayıp farklı araçlarla da yürütülmektedir. B2B’nin kökeninde yer alan veri tabanı sistemi ve diğer uygulama şekilleri bugün B2B’nin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Günümüzde B2B faaliyetleri geniş olan ağları kullanılan geleneksel veri tabanı, internet tabanlı veri tabanı, internet ve e-pazar veri yerleri aracılığıyla yürütülmektedir. Tüm bu B2B uygulama yöntemlerinin hiçbiri internetin ortaya çıkışı ile birlikte oluşmaya başlayan e-pazar yerlerinin şirketlere sağlamış olduğu yararları tam anlamıyla sağlayamamıştır. Teknolojik yenilikler ve işlem maliyetlerinin yüksek oluşu, firmaların internetin en büyük nimetlerinden biri olan e-pazar yerlerini kullanmaya teşvik etmeye başlamıştır.

Burada e-pazar yerlerini kategorize etmek istersek 3 şekilde inceleyebiliriz. E-pazar yerlerini hedefledikleri pazara, mülkiyet çeşitlerine ve son olarak da işlemsel özelliklere göre sınıflandırabiliriz.

E-Pazar Yerleri Hedefledikleri Pazara Göre 1. Dikey e-pazar yerleri: Önceden belirlenmiş spesifik endüstrilerin alıcı ve satıcılarını bir araya getirmek amacıyla kurulmuşlardır. Dikey pazar yerlerinin en önemli özelliklerinden bir tanesi ağırlıklı olarak geleneksel endüstri kollarını içeriyor olmalarıdır. Örneğin, enerji endüstrisi için kurulmuş fuelquest.com dikey pazarlama yeridir. Dikey pazarlama yerlerinin ortak özelliği de hedef aldıkları endüstrilerde tedarik zincirinde yer alan firmaların coğrafi olarak geniş bir alanda ve yayılmış olmaları, zincirin birçok şirketten kurulu olması yani uzun olması ve iş süreci olarak da karmaşık olmasıdır. Yeni, dikey e-pazar yerleri sayıca yüksek alıcı ve satıcıların bulunduğu ve coğrafi dağılımı yüksek olan endüstrileri hedef almaktadırlar. Doğal olarak geleneksel yöntemler ile ticari faaliyetlerde bulunmanın zor ve maliyetli olduğu endüstrilerde, dikey e-pazar yerleri kullanım olarak avantajlı konuma geçmektedirler. Dikey e-pazar yerlerinin bir başka ortak özelliği de, hızlı değişime sahne olabilmeleri ve piyasadaki dalgalanmalara karşı hassas olmalarıdır. Başka bir özellik ise, bazı dikey e-pazar yerleri birden fazla dikey endüstriyi bünyesinde barındırmaya çalışmaktadır. Bu yönteme başvuran e-pazar yerleri, genellikle kurulum ve işletim maliyeti çok yüksek olan sitelerin tek bir endüstrinin işlem hacmi karşısında karlılık elde edememesi sonucunda operasyonlarını birden fazla endüstriye yaymaya başlayanlardır.

EIS524 -H04-1 2. Yatay e-pazar yerleri: Dikeylerin aksine spesifik endüstriler yerine birçok endüstrinin bir alanda bulunduğu ve farklı hizmet ve ürünlerinin alınıp satılabileceği yerlerdir. Yatay epazar yerleri ağırlıklı olarak bitmiş bir ürünün parçalarından daha çok, bu ürünün satışını veya dağıtımını destekleyen ürünlerin bulunduğu araçlardır. Firmaların ofis ekipmanı, nakliyat hizmetleri ve organizasyon içi iş süreçlerini sürdürmelerini sağlayan yazılımlar günümüzde yatay e-pazar yerlerinde sıkça rastlanan ürün ve hizmetlerdir. Yatay e-pazar yerlerinin en direkt işlevinin şirketler bazı hizmet ve ürünlerde dış kaynak kullanımı sağlamak olduğu söylenmektedir.

Bugün dikey e-pazar yerlerinin sayısı yatay e-pazar yerlerine göre daha fazladır.

Mülkiyet Haklarına Göre Özel e-pazar yerleri, Genel ticari: Tüm şirketlere açık genel e-pazar yerleri, Birden fazla şirketin kurmuş olduğu ortak e-pazar yerleri 1. Özel e-pazar yerleri Özel e-pazar yerleri alıcı durumda olan bir firmanın tedarikçilerine özel olarak açtığı bir epazar yerini kullanarak ürün tedarik işlemleri, koordinasyon ve iletişim işlevlerini yerine getirmesinde kullanılmaktadır. Bu tip e-pazar yerleri özel olarak üyelik verilmiş olan ve onaylı üyeler dışındaki tedarikçilere kapalıdır. Alıcı firmanın izni olmaksızın herhangi bir tedarikçi bu tip e-pazar yerlerini kullanamamaktadır.

Firmaların özel pazar yerlerini kullanırken yapabilecekleri birçok işlev bulunmaktadır. Örneğin, alıcı konumunda olan ve e-pazar yerinin kurucusu olan firma kendi üretim ve koordinasyon sistemlerini tedarikçi firmaların sistemleri ile entegre ederek, tedarikçi zinciri içerisinde yer alan tüm firmaların ana firmanın stok durumu, üretim planlaması, ürün ihtiyacı gibi konularda eş zamanlı olarak takip etmesini sağlayabilmekte ve dolayısıyla tedarik zincirinin maximum işlerlik kazanmasını sağlayabilmektedir. Özel e-pazar yerlerinde faaliyet göstermekte olan firmaların kazanmış oldukları bazı avantajlar vardır. Bunlar; • •

•

Üye firmalar için herhangi bir güvenlik ve karşılıklı güvensizlik sorunu bulunmamaktadır.

Alıcı firmanın tedarikçileri tanıması ve süregelen bir ticari faaliyet içerisinde olmaları nedeniyle, sözleşmelerin her seferinde yapılması gerekmekte ve bir ana sözleşme kapsamında uzun süreli bir ticari faaliyet sürebilmektedir.

Firmaların süregelen üyelikleri boyunca mevcut teknolojik alt yapıdan faydalanarak yeni yatırımlar yapmalarının gerekmemesi ve maliyetlerin düşük tutulmasıdır.

2. Genel-ticari: Tüm şirketlere açık olan genel e-pazar yerleri •

Genel e-pazar yerleri üçüncü taraflarca kurulan, alıcı veya satıcılara karşı tarafsız olarak davranan girişimcilik örnekleridir. Bu tip e-pazar yerlerinde hedeflenen pazar dikey ya da yatay olabilmektedir. Genel e-pazar yerlerinin hedefi, hem alıcılar hem de satıcılar tarafından uzun tedarik zinciri halkası olan ve coğrafi olarak dağılmış olan endüstrilerde faaliyet göstermektedir. Genel e-pazar yerlerinin üyelerine sağlamış olduğu avantajlardan bir tanesi her iki tarafa karşı tarafsız olan bir alanda

EIS524 -H04-1

•

ticari faaliyette bulunuyor olmalarıdır. Alıcılar için genel e-pazar yerleri önemli avantajlar sunmaktadır; alıcılar bunu kullanarak ürün araştırma maliyetlerini minimize etmekte, birçok tedarikçiye aynı anda ulaşmakta ve genel anlamda maliyetleri aşağı çekebilmektedir.

Satıcılar için de pek çok avantaj söz konusudur. Yeni müşterilere ulaşma şansı, yeni ürünler için piyasa yaratma, pazarlama ve satış maliyetlerini minimize etme gibi.

3. Ortaklık e-Pazar yerleri •

Bunlar, sektörlerinde ilk sıraları paylaşan büyük şirketlerin bir araya gelerek ilgili endüstrinin ihtiyacı olan tedarik zinciri işlemlerine yardımcı olması amacıyla kurulan konsorsiyum e-pazar yerleridir. Kurucu şirketlerin ortak olarak atadıkları bir yönetim tarafından yönetilmekte ve dikey bir e-pazar yeri olarak faaliyet göstermektedir. Bu tip pazar yerleri aynı zamanda özel e-pazar yerleri kategorisine girmektedirler. Kurucu firmalar bu pazar yeri sayesinde endüstrilerinin tedarik zincirini elektronik ortama aktarmak amacıyla ve işlemlerinde maliyet tasarrufu ve verimlilik kazanmak amacıyla faaliyette bulunmaktadırlar.

İşlevsel Özelliklerine Göre Ticari e-pazar yerleri (Katalog/Portal/Mezat) Arz e-pazar yerleri 1. Ticari E-Pazar Yerleri: Genel anlamda birçok satıcı ve alıcının bir araya geldiği ve farklı ürünlerin ticaretinin yapıldığı e-pazar yerleridir. Bunlar hem yatay, hem de dikey özellik taşıyabilmektedirler. Ürünler genel olarak karma ürünler ya da diğer bir deyişle hem hammadde hem de üretim dışı ürünler olabilmektedirler. Her ne kadar iki tür üründe bu pazar yerlerinde yer alıyorsa da üretim dışı ürünlerin ağırlığı fazladır. Üyeler genel olarak ürün araştırmalarında ve satın alma işlemlerinde Web tarayıcılarını kullanmaktadır ve teknolojik hizmet ücretleri yer almaktadır.

Alıcılara pek çok avantaj sunmaktadır.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Farklı tedarikçilere ticari faaliyetlere girebilmek Fiyat karşılaştırmaları Sözleşme koşullarını inceleyebilmek Yüksek pazarlık şansı Düşük araştırma maliyetleri Stok problemi yaşamadan istenilen ürünü hemen bulabilme

Satıcılara da avantajlar vardır 1. Müşteri ağını genişletme şansı 2. Müşteri stoklarını takip edebilme 3. Acil stok ayrımı yapabilme ve fazla stok eritimi yapabilme şansı

Ticari e-pazar içerisinde 3 Pazar türü vardır. Bunlar; katalog satışçıları, mezatlar ve portallardır. Katalog satışçısı, bu özelliğe sahip e-pazar yerleri üye firmaların kağıt ortamındaki kataloglarını elektronik versiyonlarını barındıran ve bu kataloglar vasıtasıyla ticari faaliyetlerde bulunulmasını sağlayan pazar yerleridir. Bunlar sayesinde ticari faaliyette bulunmak isteyen firmalar araştırma işlemlerini kolaylaştırmakta ve alıcıların

EIS524 -H04-1 kolayca ürünlerini bulup farklı satıcıların fiyatları ile karşılaştırabilmektedirler. Bu tip epazar yerlerinin ortak özellikleri; 1. Kolay ürün arama 2. Farklı satıcıların aynı ürün için vermiş oldukları fiyatları aynı anda araştırma şansı

vermesi 3. Sipariş verme, daha önce verilen siparişleri izleme imkanı vermeleri

gibi sayılabilir. Gelir kaynakları; genel olarak işlem başına aldıkları ücretler, reklam ücretleri, yazılım kullanım ücretleridir.

2. Arz E-Pazar Yerleri: Büyük alıcı firmanın kendisine tedarik zinciri kurmak amacıyla oluşturduğu araçlardır. Alıcı firma birçok tedarikçi firmadan ürün satın almak amacıyla teknolojik bir alt yapı kurarak faaliyette bulunmaktadır ve bunun karşılığında belirli bir ücret alınarak tedarikçilerin kullanımına açılmakta böylece alıcı ile satıcı arasında iletişim köprüsü kurulmaktadır.

Alıcılara sunduğu avantajlar; 1.

2.

3.

4.

Tedarik işlemlerinde meydana gelen zaman tasarrufu İşlem hata paylarının sıfıra kadar indirgenmesi ile maliyet düşüşleri Tedarik işlemlerinde verimlilik IT prensibinin uygulanmasına yardımcı olarak, gereksiz stok maliyetlerinin ortadan kaldırılması

Satıcılara ise şu yararları vardır; 1. Yeni müşteri kazanımları sağlar 2. Alıcının teknolojik alt yapısını kullanarak alt yapı masrafından kurtulmuş olur 3. Tüm işlemler başından sonuna kadar izlenebilir ve gerekli yerlerde müdahale

edilebilir.

E-pazar yerlerinin sayılarındaki azalışın nedenleri; 1. Birleşmeler ve kapanmalar 2. Yönetim bozuklukları 3. Müşterilerine basit bir tedarik işlemleri imkanı ve pazarlama imkanından başka bir

şey sunamamaları 4. Sert rekabet koşulları sonucunda müşterilerden alınan işlem başına ücretlerde

yaşanan yüksek düşüşler nedeniyle rekabet edemez duruma gelmesi

B2B Anlaşmaları Bilgisayar Sektöründe Anlaşmalar Değişen şartlar sonucunda bilgisayar sanayisinde tüm rakipler online alışveriş alanında birlikte çalışmaya karar verdi. Compaq, Hewlett-Packard , Gateway gibi birçok bilgisayar firması Mayıs 2008 yılında yaptıkları anlaşma ile bilgisayar parçalarını pazarlamak üzere bir Web Exchange merkezi kurdular.

EIS524 -H04-1 Havayolları Sektöründe Anlaşmalar Star ve Orbitz 2000 yılında havayolu konusunda birleştiler. Star (www.star-alliance.com) amacı global havayolları endüstrisini elinde bulundurmak olan uluslararası bir havayolu şirketidir.

Star’ın online satış sitesinde tüm gerekli parçalar ve satışları internet üzerinden havayolu şirketlerinin arzusuna sunuluyor. Site tüm havayolu şirketlerinden bağımsız olarak çalışıyor, şirketler uçuşlarda ve hava meydanlarında gerekli tüm malzeme ve hizmetler için bu siteden yararlanıyorlar.

Amerikan havayolları, Delta Havayolları, Nortwest havayolları ve Continental havayolları ilk olarak Orbitz ile anlaşma sağlayan şirketler arasındadır. Bundan sonra ise 30 un üzerine büyük havayolu şirketi bu ortaklığa katıldı. Bu ortaklıkta olan şirketlerin amaçlarından biri de web sitelerinden yapılan satılarda indirim uygulamaktır. Bununla birlikte siteden otel rezervasyonları, araç kiralama ve tatil paketleri de seçilebilmektedir.

Bu site için oldukça küçük bir miktar komisyon site sağlayıcıları için ödenirken, büyük bir miktar seyahat şirketlerine, otellere ve havayolu şirketlerine ödenmektedir.

Sağlık Sektöründe Anlaşmalar 2000 Yılının mart ayında sağlık sektörünün dev isimlerinden Johnson & Johnson, GE Medical Sistemler, BAxter International, Abrott Laboratuarları ve Medtronic online alış-verişe imkan verecek bir özel anlaşma planladıklarını ilan ettiler. Bu anlaşma medikal ürünlerin ile alışverişler, üretim, satış ve dağıtımı internet üzerinden yapılacaktı. Bu sistem aynı zamanda geniş bir klinik bilgi depolamaya da yarayacaktır. Bu site tamamlandığında medikal alanda tüm üreticiler, tüketiciler, dağıtıcılar, hizmet saplayıcılar bir ortamda buluşabileceklerdir.

Hizmet Sektöründe B2B (Business to Business) Oldukça fazla sayıda otel rezervasyonlar konusunda interneti kullanmaktadır. Ancak çok az sayısı bu internet zincirini aynı zamanda kendi iş ortakları veya birlikte çalıştıkları insanlara ulaşmak içinde kullanmaktadır. 2000 yazında, Hilton bu alanda en yüksek başarıyı göstererek B2B (İŞ – E - İŞ) alanında lider oldu.

Hizmet sektörünün binlerce tedarikçi bir araya getirerek online satıştan toplamda yıllık 1.5 Milyon Dolar sağlarlar.

Üretim Fazlası ve Malzeme Yapılan bir araştırmaya göre dünya genelinde artık malzeme fazlasının değeri 350 milyon dolar civarındadır. Sadece ABD de bu rakam 60 milyon dolar. Internet üzerinden satış keşfedilmeden önceki dönemde Kuzey ve Güney Amerika’da üreticiler mallarını satacak alıcı bulamıyorlardı. Aynı durum Asya’daki firmalar için de geçerliydi. Mallarını kendi sınırları dışındaki insanlara da satamadıklarından dolayı üretim fazlası mallar ellerinde kalıyordu. Bazı üreticiler hala ellerindeki malları eski moda: telefon, faks, mail ve e mailler- yöntemlerle satmaya çalışıyor.

EIS524 -H04-1 Zonetrader.com, tradeout.com, Redtagbiz.com gibi birçok e-ticaret sitesi bu konuda üretici ve tüketiciye hizmet veriyor. AMR isminde bir araştırma şirketi 2000 yılında yaptığı araştırmada üretim fazlası mal maliyetini 600 Milyon Dolar olarak belirlerken, bu rakamı 2004 yılında 22.4 Milyon Dolar olarak belirledi.

Devlet E – İşletme 1999 yılında, Pensilvanya araba plakası konunda kendi URL adresi olan bir politik merkez olmayı başardı. Yeni gelişmeye başlayan bir çok ulusal, yerel otoriteler de bazı işlerini internet üzerinden satışa taşıdılar. Tam olarak Business To Business olmasa da yaptıkları, interneti iletişim ve işlem merkezi olarak kullandılar. Devletin kullandığı 3 ana elektronik etkinlik var.

1. Devlet – To (-den) – Vatandaş İşlemleri 2. Devlet – To (-den) – Devlet İşlemleri 3. Devlet – To (-den) – İş İşlemleri Devlet – To (-den) – Vatandaş İşlemleri’nde mesela vatandaşlar sürücü belgelerini internet üzerinden alabilir ya da yenileyebilirler. Başvurularını web sitelerinden yapar ve kartlarının evlerine gelmesini sağlayabilirler. Bu devlete milyonlarca dolar kazandırır ve birçok maliyetten kurtarır. Mesela Şekil 7.6 (Devletten Vatandaşa İşlemler)’de: www.ezgov.com benzer bir hizmeti vatandaşlara sunar. Resimde görünün bebek resminin olduğu yere tıkladığında ezgov.com un insanlara nasıl yardım ettiği açıkça anlatılmıştır.

Devlet – To (-den) – Devlet İşlemleri: Bu işlemler ise iki devlet kurumu arasındaki ya da iki devlet arasındaki işlemler için geçerlidir. Mesela iki devlet kurumu arasındaki bilgi paylaşımları, veri ambarlarının kullanımı ya da iki devlet arasındaki iş ve işsizlik bilgilerinin, vergilerin paylaşılması konusunda kullanılır.

Devlet – To (-den) – İş İşlemleri: Bu ise genellikle devlet tarafından alınacak mal ve hizmetlerin sağlanması sırasında kullanılır. Bu tür görevleri yapmak için devletler genellikle özel şirketler ile anlaşıyorlar. İLGİNÇ: BÜYÜK E-DEVLET OLAN KÜÇÜK ÜLKE Estonya; sadece 1,4 Milyon nüfusu olan küçük bir Baltık Ülkesi. Ancak E-Devlet konusunda inanılmaz bir ilerleme sağladı. Kabine üyeleri, kanun tekliflerini online okuyabiliyorlar, öneri sunabiliyor yada yorumlayabiliyorlar bununla birlikte online olarak oylayabiliyorlar.

Meclis Toplantıları ise online olarak yapılabiliyor. Toplantının hemen sonrasında tutaklar kendilerine tam metin halinde online olarak gönderilebiliyor.

Amerikan dünyanın en geniş alım gücüne sahip devleti. Bu iş için yılda 1 Trilyon Dolar harcamaktadır. Bazı özel şirketler devlete yardım etmek için çalışmaktadırlar. Mesela

EIS524 -H04-1 Reston Digital Commerce, Virginia, FedCenter devlet ihtiyaçları ile bu ihtiyaçları karşılayabilecek tedarikçileri bir araya getiren web sitelerindendir.

Devlet web Siteleri ilk hazırlanmaya başlandığında Amerikan Hükümeti “yerel” web siteleri kurdu. 2000 yılında Genel Hizmet Acentesi (GSA) diye tek bir site kuruldu ve tüm diğer küçük sitelere linkler ile bağlandı ve FirstGov ile devam ettiler. Bu büyük siteye 20.000 civarından devlet kurumu ve 27 milyon civarında yerel ve bölgesel web sitesi bağlandı.

FirstGov, ABD Federal Devlet Portalına www.firstgov.com veya www.firstgov.gov kullanılarak ulaşılabilir.

Bunlarla birlikte, Federal Devlet, kasım 2000 yılında oldukça büyük bir adım attı ve pay.gov uygulamasını başlattı. Finansal Yönetim Servisi (Federal Management Service (FMS)) isimli bir sistem ile dünyanın en geniş tahsilât ve ödeme portalı oluşturuldu. Servis 2 Triyon Dolar civarında tahsilat gerçekleştirirken, 1.2 Trilyon Dolardan fazla da soysa sigorta ödemesi, vergi geri ödemeleri gibi ödemeler yaptı.

Singapur Devlet Entegre Servisi; Singapur oldukça iyi tasarlanmış ve gelişmiş bir devlet portalı kullanıyor. Tamamıyla vatandaşlarına yardımcı olmak için hazırlanan siteye girerek, ihtiyaçları olan her tür bilgiyi bulabiliyorlar. İş İlanları, eğitim ile ilgili bilgiler ve askerlik bilgileri yada binaların üzerlerine tıklayarak orası ile ilgili bilgiler bulabiliyor, o devlet kurumu ile ilgili ilerini online yapabiliyorlar. İLGİNÇ: E-ŞİKÂYET 2000 Yılında; Senetör Ron Wyden vatandaşların hükümet hakkındaki şikayetlerini iletebilecekleri ve kendilerine cevap verilebilecek oldukça fonksiyonel bir web portalı hazırladı. Gelen feedbacklerden sonra Senatör söyle bir gözlemde bulundu “halihazırda bir vatandaş şikayetini belirttiği zaman, hükümetin hangi bölümü bununla ilgilenir yada ona kim cevap vermekte muhataptır bilemez. Ancak Internet ona bu hakkı sağlar. İlgili parametreleri girdiğinde kendisi için en uygun muhattab ta belirlenecektir.

Aynı zamanda bu siteden yararlanmak isteyen vatandaşlar ilgili forumları seçerek başvurularını yapabilir, dilekçelerini ilgili makamlara gönderebilirler. Site devlet kurumları tarafından değil, uzmanlar tarafından hazırlanmıştır. Yine GSA olarak adlandırılan bu siteye Singapur Hükümeti 870 Milyon Dolar ayırmıştır. Ancak işçilik ve kağıt maliyeti açısından değerlendirdiğimizde site, hükümete yılda yaklaşık olarak 23 Milyon Dolar kazandırıyor.

2000 Yılında Singapur halkının %40 ı tüm vergi ve fatura ödemelerini bu site aracılığı ile yapmıştır.

EIS524 -H04-1

Özet

Business (İş) – To (-den) – Business (İş): İş Dünyası, özel sektörler arasında yapılan etkinlikler, görüşmeler, alışverişlerdir. Online B2B yatay ve dikey eksende büyümeye devam ediyor. Yatay pazarda firmalar ürettikleri malları diğer sanayi kollarındaki firmalara satarlar. Dikey pazar ise aynı iş kolundaki firmaların birbirlerine yaptıkları satışlarla oluşan pazardır.

Biz ise firmalar arasındaki elektronik satışlardan doğan pazara bakıyoruz. Bu elektronik pazar sayısız alıcı ve satıcıyı barındıran inanılmaz büyüklükte bir pazardır.

Internet üzerinden oluşturulan bu Pazar hayatta kalabilmek için gelir getirmelidir.

Bu gelir, tüketicilerden gelebilir, baka bir iş kolu bu kolda iş yapabilmek için para ödeyebilir, bannerlerde yer alana reklâmlar için reklâm verenlerden para alabilirsiniz ya da başka sebeplerle para kazandırmalıdır. Birçok web sitesi bu konuda gelir elde edebilmek için belirli miktarlarda ödemelerin yapıldığı abonelik sistemini kullanır. Satıcı ve alıcılar abonelik bedeli öderler. Çeşitli açık artırma siteleri, mallar karşılığında açık artırma yapar. Basit olarak satıcı mallarını listeler sitede ve alıcılar en ufak açılış fiyatından başlayarak fiyatı belirlerler.

Son yıllarda Uygulama Servis Sağlayıcıları (Application Service Providers (ASPs)) bir hizmet sunmaktadır. ASP firmalar bazı yazılım uygulamaları online olarak kullanabilmeleri için kurumlara hizmet verir. Bu hizmet kurumlara oldukça fazla fayda getirir. Öncelikle normal şartlarda yaptırmaları gereken işlemleri online yaptırdıkları için oldukça yüksek bir maliyetten kurtulurlar.

Online Ticaret aynı dalda çalışan, ya da aynı endüstri kolunda çalışan firmalar arasında da avantaj kazandırır. Otomotiv Üreticileri, Havayolları, Oteller… Bunlar bir araya gelerek bir sit oluşturmakta ve rakipleri karşısında oldukça avantajlı duruma gelmektedirler. Har anlamda avantaj olan E-Ticaret kıtalar ötesinden bile satış için müşteri bulunmasını sağlar. Üreticinin mallarının çok daha geniş bir yelpazede satılmasına olanak sağlar.

Yerel, Bölgesel ve Federal Hükümetler son zamanlarda e- ticarete katılım sağlamaktadırlar. Birçok web sitesi e-ticaret alanda hem kişilere hem de devletlere hizmet vermektedir karşılıklı olarak. Devletlerarası işlemlerin yapılması da yine eticaret ile yapılmaktadır. Web sitelerini kullanarak devletin alım ve satış işlerini kolaylaştırması sağlanır. Bu hem zaman hem de iş gücü tasarrufudur.

Araştırma Soruları 1. Online İş 3 ana kategoriye ayrılır: İcat Ediciler, Değer Yaratıcılar ve Üreticiler. Her bir kategoriyi açıklayınız.

2. Dikey Pazar (Vertical Market) nedir? Bölümde bahsedilmeyen bir örnek veriniz.

3. Yatay Pazar (Horizantal Market) nedir? Bölümde bahsedilmeyen bir örnek veriniz.

4. Internette Hub (Merkez, Dağıtım Merkezi) nedir? Neden Hub İş’i kendine çekmelidir?

5. Mükemmel Pazar (Perfect Market) nedir? Neden ekonomistler Internet Pazarlaması için Mükemmele Yakın Pazar derler?

6. Motorlu araçlar sektöründeki B2B etkinliğinin eczacılık ve tıp alanına göre artması beklenmektedir. Bu bakış açısını desteklemek için motorlu taşıtlar sektöründe ne tür gelişmeler olmaktadır?

7. Bir Uygulama Servis Sağlayıcıları (Application Service Providers (ASPs)) nin İş Modeli nedir? Bir firmanın Uygulama Servis Sağlayıcıları (Application Service Providers (ASPs))’nı kullanmamak için ne tür bir sebebi olabilir?

EIS524 -H04-1 8. B2B Anlaşma ve Ortaklıklarının ya bir ya da iki amacı olabilir. Nedir bu amaçlar ve B2B bu amaçlarını Internet ortamında nasıl gerçekleştirebilir?

9. Devlet Web Sitelerinin amaçları nelerdir?

Tartışma Soruları 1. Bilgisayar ve elektronik sektöründeki firmalar zaten B2B yi kullanarak birçok

işlemlerine yön veriyor ve 2003 ‘ün lideri olmayı umuyorlar. Bunun sebebi nedir?

2. 2000 yılında yüzlerce çeşitli B2B web sitesi vardı. Bazı tartışmacılara göre birkaç yıl

içerisinde B2B sitesi sayısın önemli ölçüde azalma olacak. Neden 3. ABD Hükümeti ve diğer ülkeler çok çeşitli B2B ortaklıklarını ticaret operasyonları sırasında hak ihlali yaptıkları gerekçesi ile araştırmaktadır. Bu Ortaklıklar ticaret operasyonlarında hak ihlali yapılmasını kolaylaştırır ya da destekleyebilir?

Görevler 1. Sınıfınızdaki bir başka öğrenci ile yeni bir B2B İş Modeli oluşturma konusunda fikir

alışverişi yapınız. Bir rapor yazarak bu modelin size ve arkadaşınıza nasıl bir gelir sağlayacağını belirtiniz.

2. En az 3 devlet web sitesini ziyaret edin. Özelliklerinin sıralandığı bir liste hazırlayınız: Kurumlara ve vatandaşlara olan hizmet, devletin mal ve hizmet alımı ve diğerleri konusunda. Bu konulardaki özellikler nasıl çalışıyor ve bu sistem nasıl vergi mükelleflerinin parasının tasarruf edilmesini sağlıyor?

E – Ticaret: Bugün Levi Strauss: Mavi Bir Tecrübe Birçok firma uzun zamandır kendilerinin bildiği geleneksel yol ile satış yapmaktadır. Ancak Web den satış bir nevi arabuluculuk ile satış yapmayı ve büyük bir satış karını getirdi.

1983 yılında, Bulgaristan göçmeni Levi Strauss californiya’da bir fırsat yakaladı. Orada altına olan düşkünlük maden ocaklarının çoğalmasına sebep olmuştu. O ise maden ocağında alışan işçiler için oldukça sağlam ve çok iyi koruyan bir pantolonlar yapmaya başladı. Şuanda Amerikanın tüm dünyaya yaydığı ve en çok kullanılan eşyası olan, Levi Strauss un buluşu; (Kot Pantolon) Blue Jean idi.

1990’da; Levi Strauss Şirketi tarafından üretilen kotlar özellikle modaya açık gençlerin oluşturduğu bir kitle tarafından kullanılır oldu. Şirket 1990 dan 1998 e kadar yaptığı satışlar ile kendi dâhil olduğu alandaki satışların % 16,9 unu yapar hale geldi. Önemli ir dönüm noktası yaşayan firma 1996 yılında 7,1 Milyar Dolar ciro elde etti. Bu rakam 1997 de 6,9 Milyar Dolara, 1998 de ise 6 Milyar Dolar a düştü. Bu düşüş ile yapılan araştırmalar gösterdi ki genç tüketiciler Tommy Hilfiger ve Ralph Lauren in yaptığı gibi daha stil sahibi, daha modern daha farklı modelde Jean pantolonları tercih ediyor. Gençlere göre biraz daha “cool” bir model olan Levi ise 1994 de % 21 olan Pazar payını 1998 de % 7 ye düşürmüştü.

Ayrıca Wal-Mart ve Sears gibi büyük ucuzluk alışveriş merkezlerinin de açılması ile satışlar oldukça sorunlu olmaya başladı.

EIS524 -H04-1 Fortune Dergisinde yayınlanan bir makaleye göre Levi Strauss’un yeni CEO (Genel Müdür) su Robert Haas 1990ların Levi’sinde bir yenileme çalışmasına gidilecekti. Bu yenileme ile ürünleri üzerine çok fazla odaklanacağını ve Levi’nin bir sosyal sorumluluk şirketi olma özelliğini öne çıkaracağı vurgulandı. Bu dönemde meydana gelen müşterileri kaybı Levi’nin 1997 yılında 11 fabrikasının kapatmasına ve 7400 işçisini çıkarmasına yol açtı.

Böylesine bir rekabetin yaşandığı pazarda “İnternet Sitesi” ilk 1994 yıllarında konuşulmaya başlandı. İnternette ilk kot markası tabi ki Levi idi. Ancak ilk hazırlanan web sitesi tamamıyla teknik bilgi içeriyordu. Alışveriş yapmak isteyen bir tüketici bunu yapamazdı.

Yaklaşık 3 yıl site sadece yeni yan markalar, yeni modeller ve stratejiler için güncellendi ancak asla online satış yapmadı.

Bu yakın Internet donemi boyunca; Levi birçok tüketicisinden online satış yapmaları konusunda binlerce istek aldıklarını raporladı. 1997 yılının bahar döneminde online satış yapılması ile ilgili bir ön çalışma başlattı. Bu çalışmanın özel bir adı vardı: SOTI (Sellin On The Internet (Internette Satış)). Çalışma 1998’de tamamlandı ve Kanada da ilk test sitesi yayınlanmaya başlandı ve bu dönemde tam 60 gün online satış merkezi açık kaldı.

Bu zamanlarda Levi’nin diğer satış noktalarından elde ettiği yıllık gelir 7 Milyar Dolar idi.

Bu dönemde müşterilerden gelen şikâyetleri azaltmak isteyen Levi, Kanadalı perakendecilerine web sitesinin sadece bir test olduğunu söyledi. Bunla beraber Levi, oldukça mükemmel bir veri tabanı oluşturulmasına yardımcı olan bir deneme sitesi yayınladı ve bu sayede üretici, perakendeci ve tüketiciler ile ilgili oldukça yararlı bilgiler depoladı.

Kanada’daki sitenin açılışından bir ay sonra Levi, Amerika’daki müşterileri içinde bir site hazırlattı ve 50 civarında çalışanını bu projede görevlendirdi. Açılış a kadar site hakkında pek bir şey bilinmiyordu. Ancak Kasım 1998 de açılışı yapıldı ve ilk iki haftadan sonra oldukça iyi giden satışlar firmanın San Francisco da en çok satılanlar mağazasını açmasını sağladı.

Ancak belli bir noktadan sonra Levi Strauss tüm perakendecilerine kendi ürünlerini online satmalarını yasakladı bu karara büyük tepki gösteren perakendeciler Levi markasını kendilerinin bu noktaya getirdiklerinin unutulmamasını istediklerini söylediler. Bunun üzerine Levi Marka Yöneticisi Jay Thomas ise bu noktaya perakendeciler ile değil müşteriler ile gelindiği ifadesinde bulundu.

Daha sonra satış sitelerini 2 ye çıkaran Levi ürün yelpazesini 120 mal ve 3.000 e yakın çeşit ile renklendirdi. Web sitesini daha da geliştiren Levi web sitesinde online ürün değiştirme, stil oluşturma yardımcısı gibi ürünlerin kişiselleştirilmesine yardımcı olan linklerle birlikte yorumlar, sohbet odası, online müşteri desteği gibi özellikleri de ekledi.

Bu yakın Internet donemi boyunca; Levi birçok tüketicisinden online satış yapmaları konusunda binlerce istek aldıklarını raporladı. 1997 yılının bahar döneminde online satış yapılması ile ilgili bir ön çalışma başlattı. Bu çalışmanın özel bir adı vardı: SOTI (Sellin On The Internet (Internette Satış)). Çalışma 1998’de tamamlandı ve Kanada da ilk test sitesi yayınlanmaya başlandı ve bu dönemde tam 60 gün online satış merkezi açık kaldı.

Bu zamanlarda Levi’nin diğer satış noktalarından elde ettiği yıllık gelir 7 Milyar Dolar idi.

Bu dönemde müşterilerden gelen şikâyetleri azaltmak isteyen Levi, Kanadalı

EIS524 -H04-1 perakendecilerine web sitesinin sadece bir test olduğunu söyledi. Bunla beraber Levi, oldukça mükemmel bir veri tabanı oluşturulmasına yardımcı olan bir deneme sitesi yayınladı ve bu sayede üretici, perakendeci ve tüketiciler ile ilgili oldukça yararlı bilgiler depoladı.

Web sitelerinde yaşanan trafik biraz olsun azalmıştı. MediaMetrix isimli bir web araştırma şirketinin verilerine göre bir ay içerisinde Levi’nin web sayfasını 18–25 yaş arasında 10.000 den daha az genç ziyaret ediyordu. Açılışından 1 yıl sonra Levi Strauss online satış sitelerinin kapanışını ilan etti. Tüm online satış sitelerini kapatmaktansa içlerinde Marcy’s, J.C. Penny’s gibi online perakende sitelerinin olduğu birkaç siteyi açık bıraktılar. Şirketin sözcüsü Jeff Beckman “Dünyada birinci sınıf bir e-ticaret sitesini düzenlemek ve yönetmek inanılmaz ve uğraşılması çok zor bir iştir “der. Ayrıca “perakendecilerimize doğrudan ulaşmak, online satış yamaktan daha kolay ve daha az masraflı” der ve ”Bir firma web sitesine sahip olabilir ancak web sitesi satış için uygun değildir.”

EIS524 -H05-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H05-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2009 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 -H05-1

İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret Modeli B2C

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H05-1

Giriş E-ticaret, mevcut işinizin elektronik ortama aktarılmasıdır. Bu bakımdan e-ticaret'in ana hedefi, ticari işlemlerin elektronik ortamda en basit, hızlı, verimli ve güvenli şekilde gerçekleşmesidir. Ürünlerin ve hizmetlerin e-katalog'larda düzenli bir şekilde müşteriye sunulması, siparişin basit bir şekilde alınması, satın alma işleminin kolaylıkla ve güvenlik içinde gerçekleştirilmesi, ve ürün ya da hizmetin en hızlı şekilde müşteriye ulaştırılması eticaretin ana hatlarını oluşturur.

Kısacası e-ticaret, bir firmanın iş yapma olanaklarını 24 saat-365 gün devamlılığı içinde tüm dünyaya sunmasıdır.

E-Ticaret Modelleri E-ticaret 2 türlü yapılır: 1.İşletmeden İşletmeye (Business to Business; B2B) 2.İşletmeden Tüketiciye (Business to Consumer; B2C) Bu iki terimin arasındaki fark müşterinin kim olduğudur. Genel olarak müşteriler şirket olduğunda B2B, müşteriler şahıs olduğunda ise B2C terimi kullanılır. Örneğin bireylere kitap satan bir internet sitesi B2C tarzında, sanayi şirketlerine kimyasal malzeme satan bir şirket ise B2B tarzında çalışmalıdır. Müşterinin kim olduğu göründüğü kadar basit bir ayrıntı değildir. Çünkü müşteri bir başka şirket olduğunda ortada çözülmesi gereken 2 önemli konu vardır. Bunlar pazarlık ve entegrasyondur. B2B ve B2C’de pazarlık ve entegrasyon farklı biçimlerde uygulanır ve farklı biçimlerde de uygulanması teknik ve yöntem olarak daha uygundur.

B2C’de fiyatlar ve ürünler yayınlanmıştır, teslim koşulları ve fiyat üzerinde müşterinin herhangi bir pazarlık şansı yoktur. Müşterinin web sitesi veya bilgisayar sistemi ile herhangi bir entegrasyona ihtiyaç yoktur.

B2C, pazarlama, reklam, pazar araştırması, mal ve hizmetlerin internet yoluyla mevcut ve yeni müşterilere ulaştırılması, marka oluşturma, müşteri bağlılık ve elde tutma programları gibi birçok fırsatı da beraberinde sunar. B2C yapan firmalar, ürün ve hizmetlerini tanıtan bilgileri internet üzerindeki sitelerinde sergiler, siparişleri alarak ödemeyi kabul eder ve ürünleri alıcıya gönderirler.

İşletmeden –Tüketiciye E-Ticaret Modeli Consumer; B2C)

(Busıness To

İşletmeden tüketiciye yönelik ticari hizmetlerde e-ticaretin işlevi, işletme ve müşteri arasındaki ticari ilişkilerin ve işlemlerin web üzerinden yürütülmesidir. Amaç, mal ve hizmetlerin satılması ve hedef kitlelere pazarlanmasıdır. Web teknolojisindeki hızlı gelişmeler sonucunda ortaya çıkan “Sanal Mağaza” uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitapdan pizzaya birçok ürünün doğrudan

EIS524 -H05-1 tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır. Dell, Amazon.com, eBay gibi şirketlerin hizmetleri bu modele girmektedir. İşletmelerin mal ve hizmetlerini pazarlamak için pazarlama grupları kurduğu, katalog yöntemiyle kapı kapı dolaşarak mallarını satmaya çalıştığı, çeşitli semtlerde mağaza zincirleri kurup, broşürler dağıtarak hedef kitlelerine ulaşmaya çalıştığı geleneksel satış yöntemleri herkesçe bilinmektedir. Yeni bir fiziksel ofis veya mağaza açmak ve çok personel çalıştırarak pazarlama gruplarından verim elde etmek için ilk önce bol sermaye sonra sabır gerekir. Geleneksel pazarlama yöntemlerinin kuralları ve standartları, orta ve küçük çaplı işletmelerin, yüksek sermaye destekli büyük işletmeler ile rekabet etmesine izin vermez.

E-ticaretin avantajları sayesinde; büyük-küçük tüm şirketler geleneksel pazarlama yöntemlerinin katı kurallarından ve sınırlamalarından kurtulup, yüksek miktarda sermaye ortaya koymadan sanal mağazalar açmakta, mal ve hizmetlerini satmak için yeni pazarlar bulmakta, yeni gelir kaynakları elde etmekte, imajlarını güçlendirmekte ve rekabetsel üstünlük kazanmaktadırlar.

E-ticareti, işletmeden tüketiciye olan ticari faalitelerinde kullanmayı planlayan büyükküçük tüm firmaların farkında olması gereken bir gerçek de şudur: Elektronik ticaret bir işi tekrardan veya sil baştan kurmak değildir. Daha çok, mevcut iş yöntemlerinin verimlilik düzeyinin artırılması, işletim verimliliğinin geliştirilmesi ve bu sayede müşteriye sağlanan değerin güçlendirmesiyle ilintilidir. Bu değerin başka hiç bir vasıta ile oluşturulması mümkün değildir. Internette açılan mağazaların genel giderlerinin çok düşük olması, doğrudan satış fiyatlarına da yansımaktadır. Internet müşterilerin firmalara, sürekli geri bildirimde bulunma imkanı da sunmaktadır.

Gartner Group tarafından 1999 yılında 25 Milyar $ olan “İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret” işlem hacminin, 2004 yılında 1 Trilyon $ rakamını aşması öngörülmektedir. Aynı çalışmada, İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret kategorisindeki internet üzerinden gerçekleştrilen satışların; %37’sini kitap, %21’ini bilgisayar/donanım/yazılım, %20’sini CD/DVD/kaset, %17’sini ise giyim eşyasının oluşturduğuna değinilmektedir.

Sanal iş dünyasında mağaza açmak için, web sitesinin teknik altyapısının ve içeriğinin oluşturulması ve ödeme işlemleri için de sanal POS (VİRTUAL-POS) alınması gerekmektedir.

Muhasebe, stok, vb. İşlemleri ile de entegrasyonu sağlanabilecek “Sanal Mağazaya” müşterilerin güvenli erişimi için, SLL standartı kullanılmaktadır. Satıcı firma, bir onay kurumundan aldığı elektronik web sitesi kimliği ile mağazasının sanal dünyadaki kaydını gerçekleştirmektedir. “Müşteri” ile “Satıcı Firma” arasındaki iletişimde güvenliği sağlayan SLL; internette ulaşılan adresin gerçekten aranan mağaza olup olmadığını kontrol etmekte ve bilgilerin şifrelenerek gönderilmesini sağlamaktadır.

Satıcı firma ile banka arasındaki iletişimin güvenliği ise SET protokolü ile gerçekleştirilmektedir. Müşteriden SLL ile alınan ödeme bilgileri (kredi kartı), satıcı firma tarafından bankaya SET protokolü ile şifrelenerek gönderilmektedir. Banka, müşterinin hesabının uygun olması durumunda, alışverişini onaylamakta ve provizyon bilgisini satıcı firmaya göndermektedir. Satıcı firma, müşterisine siparişin tamamlandığını bildirdikten sonra bankaya bağlanarak alışveriş tutarını hesabına aktarmaktadır. National Association of Business Economics’in (Nisan 2000) araştırmasına göre; ülkemizde kitap, kaset, CD, çiçek, elektronik, giyim, bilgisayar, gıda, vb. ürünlerin İnternette doğrudan müşteriye satışını yapan sanal mağaza sayısı 250’yi aşmıştır.

EIS524 -H05-1

B2C Ne İşe Yarar?

Web tabanlı ticaret uygulamaları içinde en bilineni B2C ( Business to customer – Firmadan müşteriye e-ticaret) sistemidir. B2C pazarı, karşımıza daha çok Internet üzerinden satış yapan web portalları ve sanal mağazalar aracılığıyla çıkmaktadır.

Genel olarak, ticari kurumların kendi web sitelerinden pazarlama ve satış yapabilmelerini sağlayan tüm işlemler B2C kapsamındadır. Bu sistemde müşteriler ihtiyacını duydukları ürünleri firmanın web sitesinden ya da firmanın ürünlerini verdiği ve başka firmaların ürünlerinin de pazarlandığı web portalları veya sanal mağazalardan (bunlara elektronik pazaryerleri de diyebiliriz) sipariş ederler. Müşteri siparişlerle birlikte, ödeme için kredi kartı bilgilerini de elektronik ortamda web sitesine gönderir. Bu işlem VPOS * denilen, Internet üzerinden kredi kartlı alışveriş yapma olanağı sağlayan oldukça güvenli ve gizlilik sistemleri gelişmiş bir ödeme mekanizmasıyla yapılır. VPOS sistemi, diğer alışverişlerde sık sık kullandığımız POS cihazlarının Internet’e uyarlanmış şeklidir. VPOS, bankalar aracılığıyla işleyen bir sistem olduğundan, pazarlayıcı firmanın bu tür ödemeler için VPOS hizmeti sunan bir bankayla e-ticaret sözleşmesi imzalaması gerekmektedir. Ülkemizde bir çok banka bu hizmeti sunmaktadır. Bunun dışında firmanın tercihine göre EFT ya da havale yoluyla ödeme olanakları da mevcuttur.

B2C pazarındaki bu sipariş ve ödeme sistemi perakende piyasalarında iş yapan firmalar ya da perakendeciler için oldukça büyük avantajlar sağlayan bir e-ticaret sistemidir. Ülkemizde, 2004 yılı için verilen rakamlara göre B2C e-ticaret hacmimizin 1.5 milyon USD’ a ulaşacağı belirtilmektedir. Perakende sektöründe hizmet veren KOBİ’lerimiz e-ticaret uygulamalarına geçtikçe bu iş hacmi katlanarak artacaktır.

B2C Çeşitleri B2C kendi içerisinde ikiye ayrılır.

•

Birincisi; bugün oldukça sık kullandığımız sanal alışveriş mağazalarıdır. Sanal mağaza stoklarında bulunan ürünlere ve sipariş karşılığı üretici firmadan getirteceği ürünlerin üzerine kendi kar marjını ekleyerek satışa sunar. Bu mağazalardan online alışveriş yapan tüketiciler genellikle şahıstır ve siparişlerini kredi kartı veya havale yoluyla öedemelerini gerçekleştirirler. Kredi kartı ile ödeme işlemi "VPOS" denilen, İnternet üzerinden kredi kartlı alışveriş yapma olanağı sağlayan SSL sertifikalı bir ödeme mekanizmasıyla yapılır. VPOS sistemi, günümüzde oldukça sık kullandığımız POS cihazlarının Internet'e uyarlanmış şeklidir. Sanal mağazalar VPOS kullanabilmeleri için VPOS hizmeti sunan bir bankayla e-ticaret sözleşmesi imzalaması gerekmektedir. Bu anlaşmayı imzalayan sanal mağaza ve banka müştereken tüketicinin uğrayabileceği kanuni her türlü mağduriyeti gidermek durumundadır.

EIS524 -H05-1 •

İkincisi ise; üretici firmanın ürününü fabrika cıkış fiyatından sanal mağaza aracılığı ile tüketiciye veya perakendiciye satışını gerçekleştirmesidir. Burada sanal mağaza ürünün satış fiyatı üzerine belli bir yüzde koyarak satışların kendi sistemi üzerinden gerçekleşmesini sağlar. Sanal mağazanın belirleyeceği yüzde oranı genellikle %3 ila %10 arasında olur ve genellikle ithal ürünlerin yurt içinde satışına yönelik bir çalışma yapılır. Satışı yapılan ürünler belirli sektörlere aittir. Her ülkenin dış ticaret mevzuatı birbirine göre farklılık gösterdiğinden dolayı sektör çeşitlendirmesi dardır ancak ürün çeşitlendirmesi oldukça zengindir. Bu ikinci ayağında sanal mağazanın gümrük tarifilerini ve kargo maliyetlerini tam olarak online hesaplayabilen oldukça ciddi bir yazılıma ihtiyacı vardır. Sanal mağazanın dış ticaret uygulamalarına tam anlamıyla hakim ve gümrük işlemlerini takip eden bir ekibe ihtiyacı vardır.

B2C e-ticaretin sağladığı avantajlar • • • •

• •

Yılın 365 günü, günün 24 saati sipariş alabilme olanağı.

Aracı olmadan, doğrudan müşteriye ulaşabilme olanağı Web sitenizdeki geri bildirim sistemiyle müşteri istek ve taleplerini yakından izleyebilme şansı Kendi yerel pazarınızla yetinmeyip, başka kentlerdeki ve yurtdışındaki pazarlara da açılabilme, rekabet gücü elde edebilme şansı. Büyük firmaların sahip olduğu ihracat olanaklarından küçük firmalarında yararlanabilme şansı.

Pazarlama faaliyetleri için gereken personel, zaman ve araç maliyetlerini minimuma indirebilme ve böylece etkin tasarruf ve verimlilik avantajı sağlayabilme olanağı.

Müşteri yönünden alışverişte zaman, mekan gibi zorunlulukların ortadan kalkması.

Ayrıca alışveriş sürecinin uzamadan kolayca tamamlanması.

B2C e-ticaret sayesinde bu avantajları yakalamanın yolu ise, aşağıda sayılan şu önemli noktalardan geçmekte: •

• •

Her konuda olduğu gibi B2C e-ticaret uygulamalarında da profesyonel düşünce ve yaklaşım en önemli konudur. Teknolojiyi takip, e-ticaret altyapı kurulumunda özen ve profesyonel bilişim ve yazılım firmalarıyla çalışma başlangıç anlamında ihmal edilmemesi gereken konulardır.

Müşteri güveni ve bağımlılığı için, aldığınız siparişleri taahhüt ettiğiniz zaman dilimi içinde müşteriye ulaştırmanız şarttır.

Web siteniz sizin sanal işyerinizdir, bu nedenle nasıl işyerinize özen gösteriyorsanız, web sitenizin de dizayn, içerik ve kullanışlılık açısından işlevli, zengin, hızlı açılan ve rahat gezilen bir tasarıma sahip olması gerekir. Belli aralıklarla güncelleme yapmalı, pazarladığınız ürünlerin eksiksiz detaylarına dikkat etmeli, hızı düşüren ve göz tırmalayan görsel tasarım yerine, işlevli ve boğucu olmayan, göz yormayan bir görsel tasarımı tercih etmelisiniz.

EIS524 -H05-1

B2C Neler Yapabilir?

• • • • • •

Müşteri sadakatini güçlendirir.

Karlılığı arttırır.

Yeni ürün tanıtımı için fırsat yaratır.

Hedeflenmiş kişisel tekliflerle müşterilerinize en ekonomik yolla ulaşırsınız.

Mevcut iş çözümlerinizde birim başına maliyeti azaltırsınız.

Müşteri hizmetleri maliyetlerini ve zaman kaybını azaltırsınız.

B2C’de Temel Kurallar Neler? İş yapmak isteyen bir B2C sitesi, tüketici için çekici olmaktan öteye gitmelidir.

Hazırlıklarını online müşterileri yakalayan ve tutan bir site oluşturmak yönünde yapmalıdır. Öncelikle şu sorulara cevap aranmalıdır: •

•

• •

•

•

• •

• • •

Web siteniz için iş hedefleriniz neler? Halen bir işletmeniz varsa, web siteniz yalnızca ek bir kanal mı yoksa iş yapmanın farklı bir yolu mu? Bilgi teknolojisi yatırımlarınızın iş üzerindeki etkilerini somut olarak nasıl ölçeceksiniz?

Sitenizi tamamlayıp kullanıma açmak ne kadar zaman alacak? Geliştirmeyi veya yaygınlaştırmayı geciktirebilecek sorunlar neler? Beceri eğitimi? Geliştirme kolaylığı?

Bağımlılıklar? Bir gecikmenin gelirler modeliniz üzerindeki etkisi ne olabilir?

Hangi müşteri hizmetlerini online sağlayacaksınız? Sipariş takip? Hesap inceleme?

Online faturalama? Ödemeler? Müşteri desteği?

Müşterileriniz hakkında hangi bilgileri edinmek istersiniz? Daha kişiselleştirilmiş bir Web alışveriş deneyimi mi sunmak istiyorsunuz? Ürün/hizmet yelpazenizde değişiklikler yapmak mı? Karar destek sisteminizde hangi özelliklerin olmasını istersiniz?

Sitenize koyacağınız bir mahremiyet politikası geliştirdiniz mi? Müşterilerinizin beklentileri neler? Kişiselleştirme özellikleri sunarsanız, verilerinin gizli tutulması konusunda hangi garantileri vereceksiniz? Veri toplama, kullanım, bildirim konularında farklı ülkelerin yasalarına ilişkin bilginiz var mı?

Online kataloğunuzu veya web sayfanızı ne sıklıkla değiştireceksiniz? Yeni hizmet veya ürünlerinizi nasıl duyuracaksınız? E-posta duyuruları mı elektronik haber bültenleri mi kullanacaksınız?

Hangi çapraz satış fırsatları gelirlerinizi artırabilir? Hangi şirketlerle ortak olacaksınız ve entegrasyon sorunlarını nasıl çözeceksiniz?

Web sitenizde sunmak üzere çeşitli içerik kaynaklarından -haber, hava durumu, olaylar/organizasyonlar- veriler alacak mısınız? Birden fazla veri formatıyla nasıl başa çıkacaksınız? İşiniz ortak ilgi alanları çevresinde bir online topluluk yaratılmasına uygun bir iş mi?

Katılımcılarınıza hangi özellikler cazip gelebilir? Özel (büyük miktarlarda alım yapan) müşterilerinize avantajlar sağlayacak mısınız?

Bu grubu nasıl belirleyeceksiniz?

Bir inşaat malzemeleri mağazanız varsa, online mağazanızla fiziksel mağazanız arasındaki ilişki ne olacak? Envanter sistemleri ayrı mı olacak? Bir ürünü online alan bir müşteri bir mağazanıza girip onu iade edebilecek mi? İki yerde de fiyatlar aynı mı olacak?

EIS524 -H05-1 • •

•

• •

• • •

• •

Talep yaratma planınız nedir? Geleneksel reklamlarla web reklamları arasındaki denge nasıl olacak? Online reklam performansını nasıl yönetecek ve izleyeceksiniz?

Müşteri için işlem karmaşıklığını minimuma indiren sağlam ve güvenli bir alışveriş deneyimi yaratabilecek misiniz? Çok fazla adım, kişisel verilere tekrar tekrar girme zorunluluğu, online müşteri desteği eksikliği gibi darboğazlar neler?

Müşterilerin ürünler, teslimat, servis konusunda sorularını veya web sitesi şikayet ve önerilerini yanıtlama süresine ilişkin hedefiniz ne? Bu süreci nasıl otomatikleştirebilirsiniz?

Site trafiğinizin ne hızda büyümesini bekliyorsunuz?

Platformunuzun ölçeklenebilirliği ne kadar?

Hangi mevsimsel veya özel olaya bağlı talep, sitenize olan talebi birden sıçratabilir? Beklenmedik düzeyde yüksek hacimlerle baş etmek için alternatif planlarınız neler?

Sitenize yeni özellikleri ne kadar çabuk ekleyebileceksiniz? Platformunuz esnek mi?

Geliştiricilerinizin ek eğitime ihtiyacı var mı?

Mevcut kaynaklarınız göz önüne alındığında sitenizin hosting’i veya bakımı ne kadar kolayolacak? Bir hosting firması seçmek için hangi kriterleri kullanırdınız?

Performansı yavaşlatmadan, network ortamınızın virüs veya hacker’lardan korunmasını nasıl sağlayacaksınız? Güvenlik planınız, ‘askerden arındırılmış bölgeler’ (DMZ), güvenlik duvarları, ağ yalıtımı, veri şifreleme ve izinsiz girişleri sezme gibi önlemleri içeriyor mu? Dijital sertifikalar alıyor ve kredi kartı işlemleri için güvenli bir kanal olarak Security Sockets Layer (SSL) kullanıyor musunuz?

Bir felaket durumunda site kurtarma planınız var mı? Servis reddetme atağı? Virüs istilası? Sistem arızası? Hangi dış kaynakları çabucak seferber edebilirsiniz?

Mevcut bir işi web’e taşıyorsanız, hangi üst yönetici B2C’nin savunucusu olacak?

B2C’de Müşteri İlişkileri Nasıl Olmalıdır?

Firmanın site kurma planlarını çok ileri götürmeden önce, aşağıdaki unutulmayacaklar listesi çerçevesinde müşteri ilişkileri ve akıllı iş yönetimi (business intelligence) konusunda düşüncelerini netleştirmesi gerekir.

• •

•

•

•

•

Müşterileriniz hakkında nasıl bilgi topluyorsunuz? Müşteri verileri şu anda nerede tutuluyor? Kullandığınız donanım, yazılım ve veri formatlarını tanımlayın.

Müşteri hizmetlerini geliştirmek için hangi departmanlar müşteri profil bilgilerini paylaşmalı? Pazarlama? Satış? Muhasebe? Üretim? Nakliye? Derlenmiş müşteri verilerinden en çok hangi departmanlar yararlanır?

Müşteriniz hakkında ne biliyorsunuz? Hangileri referans üretiyor? Başka hangi ürünlere sahip olduklarını biliyor musunuz? Hangileri en çok katkıda bulunanlar veya hangileri en etkili? Müşteri grubu bazında kârlılığınız ne?

Müşterinizin tercih ettiği iletişim noktaları neler? Öncelik sırasına göre listeleyin.

Hangi müşterilerin Web’de ya da diğer medyalarda hangi pazarlama promosyon önerilerine cevap verdiğini nasıl biliyorsunuz?

Her bir müşteriye hizmetin ne kadara mal olduğunu biliyor musunuz? Siparişlerin karşılanması? Müşteri desteği? Hangi ürünler ya da servisler en fazla desteği gerektiriyor?

Müşteriyi kazanmanın maliyeti ne? Hangi reklamların müşteri üzerinde etkili olduğunu nasıl bileceksiniz? Hangi müşterilere özel promosyonlarla ulaşacağınızı nasıl bileceksiniz?

EIS524 -H05-1 •

•

•

•

Müşterinin tüm iletişim noktalarından edindiğiniz bilgileri bir araya getirip, bütünleştirip, sentezleyebiliyor musunuz? Müşteri bilgilerini bir araya toplamakla ne kadar tasarruf ettiğinizi hesaplayabiliyor musunuz? Bu değeri, müşteri sadakatini geliştirme cinsinden ölçebiliyor musunuz?

BT departmanınız güçlü ve akılcı bir iş yönetimi yaratacak zamana ve beceriye sahip mi? Hangi eğitim, entegrasyon veya Web servisleri için dış kaynak kullanımına gitmeyi düşünüyorsunuz?

‘Güçlü müşteri ilişkileri kurmak’ web siteniz için planladığınız iş hedeflerinden biri mi? Başarıyı nasıl ölçeceksiniz? Bu hedefe göre BT yatırımlarınızın değerini nasıl ölçeceksiniz?

Müşteri ilişkilerini geliştirmek için üst yönetim desteğine sahip misiniz? Bu çabayı kim savunuyor?

B2C'nin Geleceği Dünya'da yaşanan E-iş gelişmeleri Türkiye'de de yakından takip edilmeye başlandı. Bununla birlikte yurtdışında ".com " şirketlerinde yaşanan güz dönümünün geçici olduğu düşünülüyor. Bu tarz dalgalanmaların doğal olduğu, fakat İnternet'in ve gelecekteki durumun aydınlık olduğu gerçeği görülüyor.Yeni Ekonomi Kavramı'nın temelden tamamen farklı bir ekonomi olmadığı da kabul edilmesi gereken bir başka gerçeklik.Varolan ekonomi, tecrübe ve politikaların İnternet'e yansıdığını ve yeni bir sinerji yaratılarak yaşanan yeni gelişmenin "Yeni Ekonomi" olarak adlandırılması daha dogru bir yorum olur.

Tartışma Soruları 1.

2.

3.

4.

B2C deki büyümenin B2B dekine göre daha hızlı olduğu görüşüne katılıyor musunuz?

Online olarak satın almayacağınız parçalar (mal ve hizmet) nelerdir? Neden?

Net’te B2C ticaretindeki hileler için ne gibi fırsatlar bulunabilir?

Web’den dolayı marka adlarının azalmasının önemi ile ilgili bildiri ile aynı fikirde misiniz? Açıklayınız.

5. Portal; üzerine inşa etme, ön belleğe alma, hız ve işin uygun stratejilerini nasıl yapar?

6. Internet olmadan tersine açık artırmalar uygulanabilir midir? Açıklayınız 7. Online (çevrimiçi) fatura takdimi ve ödemesini kayıt etmek kaça mal olur? Her tip maliyet unsurunu listeleyiniz ve açıklayınız.

8. Amazon.com ile eBay.com’un ilk iş modellerini karşılaştırınız. Amazon’un kurulmasından bu yana beş yıl geçmesine rağmen hala bir kar gösterememişken, neden eBay neredeyse ilk operasyonlarından beri karlıdır?

9. Uzmanlar neden şirket evlilikleri ve kazançları akımının, internet B2C şirketleri arasında devam edeceğini bekliyorlar?

10. İleride, birçok tüketicinin online alışverişlerinde kablosuz el aygıtları kullanacağını tahmin edilmektedir. Bu tüketicilerden biri de siz olabilir misiniz? Elle kullanılan bir aletle değil de kişisel bilgisayarınızdan eski moda yöntemle ne satın almayı tercih ederdiniz? Mobil ticaretin bir sonucu olarak istenmeyen (sakıncalı) herhangi bir sosyal olağanüstülük öngörüyor musunuz? Açıklayınız.

EIS524 -H06-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 -H06-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2009 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 -H06-1

Müşteriden Müşteriye E-Ticaret Modeli C2C

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 -H06-1

Elektronik Ticaret Teknoloji artık hayatın her aşamasına girmiştir. İnsanlar evlerinde dahi teknolojinin son nimetlerinden faydalanmaktadır. Aynı şekilde teknoloji ticari işletmelerde de yer bulmuştur. İşletmelerin pek çoğu faaliyetlerinin tümünü ya da bazı kısımlarını bilgisayarlar ve bilgisayar ağları aracılığı ile yürütmektedirler.

Artık iletişim ve haberleşme gibi pek çok faaliyet klasik yöntemlere karşın internet ortamında oldukça ucuza gerçekleşmektedir. Yine internet hemen hemen bütün bankacılık hizmetleri şubeye gidilmeden yapılabilmektedir. Hatta mobil bankacılık ile sadece cep telefonu aracılığıyla dahi pek çok bankacılık işlemi yapılabilmektedir.

Gelişen teknoloji hayatımıza sürekli yeni kavramlar sokmaktadır. Bu kavramların başında “elektronik iş” gelmektedir. Elektronik iş, tüm iş süreçlerinin elektronik ortamda yürütülmesi; elektronik iletişim ve bilgisayar sistemleri tarafından gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilir. Elektronik iletişim yöntemleri pek çok faaliyetin artık elektronik ortamlarda yürütülmesine imkan vermektedir.

Pek çok işlevini elektronik ortamlarda yürütmeye başlayan işletmeler, yine teknolojik imkânları kullanarak, satış ve pazarlama faaliyetlerini de bu ortamlara taşımışlardır.

Böylece klasik teknikler ile pazarda rekabete devam eden diğer işletmelere karşı avantaj elde etmektedirler.

Türkiye’de de yüksek hızlı internetin evlere girmesi elektronik ortamı alışveriş alanı olarak kullanan kişilerin sayısının artmasına yol açmıştır. Bu durum da elektronik ticaret kavramının hayatımızın önemli bir parçası haline getirmektedir.

Elektronik ticaret kavramının detaylarına geçmeden evvel, ticaretin elektronik ortama geçmesine etken olan değişimleri incelemekte fayda olacaktır. Bunlar • • • •

Bilgi Teknolojilerindeki değişim Değer Zincirindeki değişim Organizasyon yapılarındaki değişim Organizasyonlarda iş görme usulleri ve şekillerindeki değişim olarak sıralanabilir.

Günümüzde elektronik ticaret, oldukça farklı ürünlerin satışında kullanılmaktadır. Her türlü ticari ürün ile beraber, turizm hizmetleri, bilgi, doküman ve resimler, gibi zengin bir yelpazeye sahiptir.

Elektronik Ticaretin Tanımı ve Kapsamı Elektronik ticaret ile ilgili yapılmış tek bir tanımlama bulunamamaktadır. Konuyla ilgili farklı kurumlar farklı açıklamalar yapmaktadırlar. Elektronik ticaret kavramının tanımlanması konusunda farklı yaklaşımların olması, kolaylıkla tanımlanmasını zorlaştırmaktadır.

Bu zorluğun temelinde elektronik ticaretin hangi faaliyetleri kapsadığına karar verilememesi ve sınırlarının tespit edilmesindeki yetersizlik yatmaktadır. Ayrıca, teknolojik gelişmelerin yükselen bir ivme ile artış göstermesi nedeniyle, sürekli yeni eklemeler

EIS524 -H06-1 yaşanmaktadır. Bu yapmak çok güçtür.

nedenle

elektronik

ticaret

ile

ilgili

kesin

bir

tanımlama

Ülkemiz de dâhil farklı ülkeler ve farklı kurumların, elektronik ticareti değişik şekillerde tanımlamaları elbette bazı sorunlar oluşturmaktadır. Her kurumun yaptığı farklı tanımlar gibi ülkemizdeki bazı kurumların da yaptığı çeşitli tanımlamalar bulunmaktadır.

Klasik ticarette olduğu gibi elektronik ticaret de yasalar tarafından düzenlenmektedir.

Ancak farklı tanımlamalar, yapılan ticaretin elektronik ticarete mi yoksa klasik ticaret kanunları altında mı sorumlu tutulacağı konusunda anlaşmazlıklara yol açabilir.

Türkiye’de de farklı kurumlar elektronik ticaret ile ilgili olarak çalışmalar yürütmektedirler. Bu kurumlardan bir tanesi olan ETİK (Elektronik Ticaret Kurulu) tarafından yapılan tanımlamada “Elektronik ticaret, mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır” şeklinde açıklanır. Aynı kurum elektronik ticaretin elektronik ortamda gerçekleşmesinin, reklam ve pazar araştırması, sipariş ve ödeme ile ürün teslimatı olmak üzere üç aşaması olduğunu belirtir.

Bu aşamada, elektronik ortamın ne olduğunu tanımlamak uygun olacaktır. Elektronik ortamlar: • • • • • •

Telefon, Faks, Televizyon, Elektronik Ödeme ve Para Transfer Sistemleri, Elektronik Veri Alışverişi-EVA (Electronic Data Interchange-EDI), Internet, olarak sayılabilir.

Bu elektronik ortamlardan telefon, faks ve televizyonun çok yoğun kullanıldığı söylenemese de, diğerleri oldukça sık kullanılmaktadır. Özellikle büyük işletmeler arasında İngilizce kısaltması EDI olan Elektronik Veri Alışverişi yapılmasına olanak sağlayan sistemler sayesinde, siparişler ve ödeme bilgileri kolaylıkla takip edilmekte, ticarete konu olan dokümanlar elektronik ortam sayesinde hızla iletilebilmekte, bağlantıda bulundukları ağlar (“network”ler) sayesinde üretim ve nakliye gibi pek çok faaliyette büyük kolaylıklar sağlanmaktadır.

Ancak bu tip sistemlerin maliyetleri oldukça yüksek olduğu için büyük işletmeler tarafından tercih edilmektedirler. Daha küçük olan işletmeler ise özellikle internet başta olmak üzere diğer elektronik ortamları kullanmaktadırlar. Bu veriler ışığında elektronik ticareti yeniden tanımlamak gerekirse: Elektronik ticaret telefon, faks, televizyon, bilgisayar ağları ve internet gibi elektronik ortamlarda, alışverişe konu olan ürünlerin (ürün, hizmet, bilgi) tanıtımı, fiyatlandırılması, karşılaştırılması, ödeme işleminin gerçekleştirilmesi ve siparişinin alınması da dâhil olmak üzere satış işleminin gerçekleşmesi faaliyetlerinin tümüne verilen genel tanımdır. İşletmelerden bazıları tanımda geçen faaliyetlerin bir kısmını yerine getirerek işlevlerini yürütebilirler. Örneğin tüm tanıtım, sipariş alma ve nakliye faaliyetlerini internet üzerinden yürüten bir işletme ödeme işlemini müşterinin ürünü teslim aldığı noktada elden gerçekleştirebilir. Ya da satış faaliyeti müşteride gerçekleşirken, sipariş

EIS524 -H06-1 ve ödeme kısımları internet üzerinden yapılabilir. Dolayısı ile bu kadar geniş kapsamlı bir olayı kesin sınırlar ile tanımlamak aslında elektronik ticaretin en büyük özelliklerinden birisi olan satıcı ve alıcı taraflar için yaratmış olduğu esneklik ve rahatlık özelliğini törpülemektedir.

Elektronik Ticaretin Türleri Elektronik ticareti klasik ticarette olduğu gibi farklı şekillerde sınıflandırmak mümkündür.

Satılan ürünlerin tipine veya kullanılan ortama göre sınıflandırmalar yapılabilir. Ancak genel olarak dünyada kabul gören ve en sık karşılaşılan sınıflandırma elektronik ticaretin tarafları olan alıcı ve satıcının niteliği üzerinden yapılandır. İşletmeler hedef kitlelerini ve müşteri profillerini tanımlarken hangi tip elektronik ticareti kullanacağını da belirlemiş olmaktadırlar. Doğal olarak da her türün kendine has özellikleri, alt yapısı ve işletmenin devamını sağlayabilmek için farklı stratejileri bulunmaktadır.

B2B-“Business to Business” B2B, işletmeden işletmeye yapılan elektronik ticareti anlatmak için kullanılan tanımlamadır. Bu ticaret sisteminde müşteri konumundaki işletmenin, istediği ürünleri, üretici işletmenin internet sitesinden ya da birden fazla işletmenin bir arada bulunduğu bir portal ya da elektronik pazar olarak adlandırılan sanal ortamdan seçeceği üreticiden satın alması esastır. Ülkemizdeki B2B tipindeki yapıları genellikle büyük işletmelerin kurmuş oldukları bayilik sistemlerinde görebiliriz. Bu tip ağ yapılarında tedarik, stoklama, dağıtım ya da pazarlama gibi iş süreçlerinin kolaylaşmasını sağlar.

Günümüzde bu sistem bayilik veren bazı firmalar tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. Örneğin Arena firması, bayilerine elektronik ortam ile ulaştırdığı ürün bilgileri ile sipariş almakta ve satış yapmaktadır. İşletmeler arası yapılan elektronik ticaretler toplam elektronik ticaret hacminin %90’nını oluşturmaktadır. İşlem sayısına bakıldığında işletme ile müşteri arasında yapılan ticaret işletmeler arasında yapılandan oldukça fazladır.

B2C-“Business to Customer” B2C, işletmenin direk müşteriye satış gerçekleştirdiği modeldir. Bu modelde işletme, internet sitesi aracılığıyla müşterinin siparişini alır, ödemenin ardından eğer ürün stoklarda bulunmuyorsa tedarik süreci başlar ve son olarak müşteriye ürününü gönderir.

Satış işlemlerinde ödemeler sanal POS olarak adlandırılan VPOS sistemleri ile tüketicinin kredi kartından yapılır. Ödemeler para transferi ve banka havalesi yöntemleri ile de yapılabilir. Banka havalesi dışında yapılan para transferleri çeşitli kurumların aracı oldukları ödeme şeklidir. PAYPAL şirketi buna bir örnektir. (www.paypal.com)

EIS524 -H06-1 Gerek ülkemizde gerek yurt dışında, direk tüketiciye satış yapmayı hedefleyen pek çok internet sitesi mevcuttur. Doğal olarak KOBİ’ler için de B2B’de olduğu gibi önemli bir satış metodudur.

Müşteriden Müşteriye E-Ticaret (C2C) Son dönemlerde oldukça yaygın olarak kullanılmakta olan C2C tipi elektronik ticarette tüketiciler birbirlerine satış yapmaktadırlar. Bu elektronik ticaret yöntemine en iyi örnek, ikinci el ürünlerin satıldığı siteler ya da açık artırma siteleridir. Bu tip portal sitelerde üyeler hem satış yapabilir hem de ürün satın alabilirler. Doğal olarak bu alışverişlere aracılık eden site, yapılan satışlardan komisyon alarak gelir elde ediyorsa, site B2C olarak da adlandırılabilir.

Kullanıcıların farklı kullanıcılara ürün ve hizmet satışı gerçekleştirdikleri bir kanaldır.

Kullanıcılar satışa sundukları ürünlerin teklif alma süresini, rezerve fiyatını, fiyat arttırma miktarını belirleyerek satışı başlatırlar. Ürünü almak isteyenler de tekliflerini minimum arttırma miktarına göre veya istedikleri miktarda artırarak satışa katılabilirler. Ayrıca kullanıcılar, satış yapanlar hakkında yorumlara ulaşabilir ve yorum ekleyebilirler.

Müşteriden Müşteriye E-Ticaret Tanımı ve Tarihçesi Müşterilerin sanal işletmeler vasıtasıyla birbirleri ile alış-veriş yapması olarak tanımlanabilir. Bu ticaret şeklinin başlangıcı, batı ülkelerindeki garaj satışları olarak anılan sürece dayanmaktadır. Garaj satışlarında kişiler, eskimiş eşyalarını, bir pazar günü garajlarının önüne çıkararak rastgele insanlara satmaktadırlar. Bu iş yapma süreci, sürekliliği olmayan bir ticari faaliyettir ve satıcı ailenin elindeki mallarla sınırlıdır. Bu ticaret şekli zamanla internet dünyasında da kendine bir yer edinmiş ve garaj satışı kavramına çok alışık olan Kuzey Amerika'da yaygınlaşmıştır. C2C e-ticaret modelinde müşteriler doğrudan müşterilere satış yaparlar. İnternet üzerinden birbirlerini bulan müşteriler bu modelle birbirleri ile iletişim kurup ticaretlerini geliştirirler. Şahısların kendi ürünlerini sergiledikleri, ticari işletme olma, fatura kesme zorunluluğu olmayan, şahıslar arasında gerçekleşen e-ticaret türüdür. Dünya'da ki ve Türkiye'de ki örneklerine bakıldığında hızla yayılarak en çok kullanılan e-ticaret türü oldurmaya başlamıştır. Öyle ki, kimileri B2C dünyasına girecek satışlarını C2C dünyasında yapmaya başlamıştır. Örneğin, günümüzde internet üzerinde, tüketicilerin kendi bırakacakları ilan yoluyla kullandıkları bilgisayardan donanıma pek çok eşyaları satışa sundukları siteler mevcuttur. Bu sitelere talepteki artış nedeniyle, bazı bilgisayar firmalarının tüketici isimleri ile toptan ve daha ucuz fiyata aldıkları ekipmanları satmak üzere internet ortamında ilan bıraktıkları gözlenmektedir.

C2C e-ticaretin anahtar elemanları bireysel alıcılar, bireysel satıcılar, elektronik aracılık hizmetleri sağlayan sanal işletmedir. Kullanıcılar satışa sundukları ürünlerin teklif alma süresini, rezerve fiyatını, fiyat arttırma miktarını belirleyerek satışı başlatırlar.

Müşteriden Müşteriye E-Ticaretin Tarafları a. Bireysel Satıcılar: Satıcılar sanal şirketin yarattığı sanal pazarda mallarını veya hizmetlerini satışa sunmaktadır.

EIS524 -H06-1 b. Bireysel Alıcılar: Ürünü almak isteyenler de tekliflerini minimum arttırma miktarına göre veya istedikleri miktarda artırarak satışa katılabilirler. Ayrıca kullanıcılar, satış yapanlar hakkında yorumlara ulaşabilir, yorum ekleyebilirler. c. Sanal (Aracı) İşletme: Aracı işletme veya birey platformunu oluşturarak ortamı yaratır. Bu ortam sanal bir işletme gibi çalışmakta ve bu sebeple Sanal İşletmeler olarak adlandırılmaktadır.

Sanal işletmelerin amacı üye kazanmak ve kazandıkları üyeden gelir elde etmektir. Gelir modelleri değişkenlik gösterebilir. Hepsiburada.com net satış karı, reklam gelirleri ve çeşitli ortaklıklardan gelir elde ederken, Yemeksepeti.com gerçekleşen her türlü sipariş üzerinden yüzde komisyon alabilir.

Müşteriden Müşteriye E-Ticaret'te Tarafların Avantajları Müşteriden müşteriye e-ticaret şeklinin, anahtar oyuncular açısından avantajlarını inceleyelim.

E-Ticaret Aracı İşletme'nin Avantajları Site sahibi kuruluşun normal ticarete göre avantajlarını kıyasladığımızda; • • • •

Temel dükkân masraflarından (kira, aydınlatma, ısıtma, soğutma, dekorasyon, kırtasiye vb.) tasarruf etmiş olmaktadır.

Fiziki bir mekân olması gerekmediği için esnek çalışma ortamı ve zamana sahip olabilir. Ürünler sipariş alındıktan sonra teslim edilmekte olduğu için, depo maliyeti de çok düşüktür.

Maliyet üstünlüğü sağlayan firmaların pazardaki rakiplerine göre üstünlükleri oluşmaktadır.

Öte yandan bu yeni iş yapma biçimini benimseyip uygulayan işletmelerin en büyük avantajlarından bir diğeri de sınırsız bir pazara ulaşmalarıdır.

E-Ticaret Bireysel Satıcı Avantajları Bireysel satıcıların normal ticarete göre avantajlarını kıyasladığımızda; • • •

Satmak istediği ürünlerin satış maliyetleri çok düşüktür.

Açık arttırma ve taban limit belirleyerek kar oranını arttırabilme imkanı Daha fazla müşteriye daha kısa zaman ve daha az maliyetle ulaşabilmek

E-Ticaret Bireysel Alıcı Avantajları Bireysel alıcıların normal ticarete göre en temel avantajlarını kıyasladığımızda; • • •

Çok çeşit ürünü çok kısa zamanda ve para harcamadan görüp karşılaştırabilir, Diğer alıcıların tavsiyelerinden yararlanabilir, Fiyat, taksit ve kampanya gibi imkânları daha kolay takip edebilme imkânı doğabilir.

EIS524 -H06-1 Dünyadan ve Türkiye’den C2C E-Ticaret Örnekleri eBay Inc (www.ebay.com): C2C kavramının Dünya'daki en başarılı örneği. Ziyaretçilerin kendi aralarında yapmış oldukları ticaret hacmi klasik B2C sitelerinin hacminden kat kat fazladır.

• • • •

Dünya'da 84 Milyon üyesi var, Gerçekleşen ticaret hacmi 60 Milyar Dolar, Paypal ve Skype uygulamalarını satın aldılar, Gittigiyorun hisselerini satın alarak Türkiye pazarına giriş yaptılar.

Gittigidiyor.com: Gittigidiyor.com , üyelerinin açtığı dükkanlar ve tekil satıcıların satıyor olduğu, hemen her çeşit ürün katagorisinin olduğu, 750 binin üzerinde ürünün satıldığı bir e-ticaret sitesi.Sitede hem "hemen al" hem de "fiyat arttırım" seçenekleriyle satış yapılıyor.

EIS524 -H06-1

Dünya’da ki ve Türkiye’de ki örneklerine bakıldığında en yaygın ve en çok kullanılan e ticaret türü olduğu gözlemlenmiştir. Tüm ürünlerin / içeriğin kullanıcılar tarafından giriliyor olması büyük bir çeşitlilik kazandırmaktadır.

Fakat aynı zamanda farklı sorunlarıda birlikte getirmektedir. Türkiye’de Gittigidiyor bu sorunlara faydalı bir çözüm getirerek (SıfırRisk) başarısını artırmıştır.

C2B-“Customer to Business” Bu tipte ise aynı ürün talebinde bulunan tüketiciler fiyat avantajı sağlamak için bir araya gelerek ortak sipariş verirler. Bireylerin büyük firmalara satış yaptıkları durumlar da bu tipe girmektedir. Örneğin kendine ait web sitesi olan bir kişi www.amazon.com sitesinin reklamını kendi sitesinde yayınlayabilir ve siteyi ziyaret edenlerin bu reklama tıklaması sonucu kazanç elde edebilir. Aynı şekilde “Google Adsense” de bireysel web sitelerine koyduğu reklamlar için site sahiplerine ödeme yapmaktadır.

Diğer Yöntemler Yukarıda sayılan elektronik ticaret tipleri dışında işletmelerin devlet ile, bireylerin devlet ile ve işletmelerin çalışanları ile ilişkilerini sağlayan daha farklı elektronik ticaret türleri de bulunmaktadır.

Bunları ele almadan önce elektronik ticarette sadece ticari ürünlerin değil, aynı zamanda bilgilerin ve hizmetlerin de alışverişinin yapıldığını göz önünde bulundurmak uygun olacaktır.

EIS524 -H06-1 İşletmelerin devlet ile iş yapması, yani B2G (Business to Government), çeşitli ihalelere işletmelerin sanal ortamlar üzerinden başvurmaları, teklif vermeleri ya da vergi, ceza ve harç gibi ödemelerin yapılabilmesini sağlayan elektronik ortamlara verilen isimdir. B2G’nin yaygınlaşması özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için önemlidir. Çünkü bu şekilde hükümetler etkinlik ve maliyetlerde tasarruf edebilir ve daha şeffaf bir idareye kavuşabilirler.

Bireylerin devlet ile iş yapması, yani C2G (Customer to Government) ise gelişmeye en açık elektronik ticaret türlerinden bir tanesidir. Elektronik Devlet kavramının özellikle öne çıktığı günlerimizde bireylerin devlet ile sanal ortamda buluşması vergi, ceza ve harç gibi ödemelerin bu ortamlarda yapılması bu alana örnek gösterilebilecek işlemlerdir. Kamu sektörünün klasik yollardan verdiği hizmetleri sanal ortama taşıması ile orantılı olarak da gelişecektir.

Teknolojinin gelişmesi ve sosyal yaşamın bir parçası olması ile beraber elektronik ortam ve bu ortamda yapılan alışveriş türleri de giderek genişlemektedir. Dolayısı ile bu saydığımız elektronik ticaret tiplerine yakın zamanda başka eklemeler yapılabilir.

Elektronik Ticaretin Unsurları Elektronik ticaretin teknolojik unsurların ve işletme süreçlerinin birlikte geliştirilmesi ve uyumunun sağlanması ile olabilir. Burada bahsi geçen teknolojik unsurlar bilgisayar ağları ve telekomünikasyon, istemci/ sunucu mimarili bilgi işlem, multimedya uygulamaları, bilgi toplama sistemleri, EDI, mesaj alma ve iş akışı yönetim sistemleri, video-konferans, groupware çalışmaları ve şifreleme olarak sıralanabilir. Bu unsurlar elektronik ticaretim temelini oluşturan unsurlardır. Elektronik ticareti oluşturan hiyerarşik yapı 3 ana basamaktan oluşmaktadır: 1. Altyapı: Elektronik ortamlarda veril iletimini sağlayacak olan donanım, yazılım ve iletişim ağlarıdır. Bu altyapı temel olarak en başta geniş kitlelerin iletişimine müsait olan kablolu ya da kablosuz ağlar, internet ve diğer iletişim ağlarından oluşur. Bir başka değişle temelde World Wide Web yer almaktadır.

2. Hizmetler: 2. basamak hizmetlerdir. Internet ve Mobil ağlar üzerinde mesajların taşınabilmesi için kullanılan hizmetler içerisinde EDI, e-posta ve EFT gibi mesaj gönderme yöntemleri ile E-ticaretin gerçekleşmesini sağlayacak elektronik kataloglar, dijital para, akıllı kart sistemleri, dijital doğrulama sistemleri, dijital trafik kontrolü gibi unsurlar yer almaktadır.

3. Ürünler ve Yeni Oluşumlar: İşletmeden müşteriye ya da işletmeler arasında gerçekleşen veri iletişimi ile ortaya çıkan sonuçlar. Sanal ortamların yaygınca kullanılması ile beraber tanıştığımız online pazarlama, intranet ve extranet temelli işbirliği, yan sanayi-müşteri bütünleşmesi, çevrimiçi eğlence içerikli hizmetler, banka, borsa, perakendecilik işlemleri gibi ürünler ve elektronik müzayedeler, aracılık işlemleri, tedarik zinciri yönetimi gibi elektronik piyasa ve hiyerarşilerin oluşması yeni oluşumlar ve de ürünlerdir.

EIS524 -H06-1

Elektronik Ticaretin Önemi Şu ana kadar saydığımız elektronik ticaret özellikleri aslında bu kavramın önemini de ortaya koymaktadır. Mobil yaşamın ve internetin hayatımızda büyük önem taşıdığı günlerimizde, pek çok konuda olduğu gibi alışveriş de sanal ortamlara taşınmaktadır.

Tüketici, klasik yöntemle birden fazla markayı çeşitli mağazalarda ararken harcadığı zaman yerine, internete girerek, farklı ürünlerin detaylı bilgilerine ulaşmakta, bu ürünleri kolayca birbirleriyle karşılaştırabilmekte ve fazla bir çaba sarf etmeden de temin edebilmektedir.

Aynı şekilde uçak ve otel rezervasyonları kolaylıkla, tabiri caizse, bir tıkla yapılabilmekte; hobi veya iş amaçlı resimler, tablolar, dokümanlar, kitaplar gibi birçok ürüne kolayca ulaşılabilmektedir. Kişi artık bulunduğu şehirde temin edemeyeceği farklı ürünleri bile dünyanın bir başka noktasından sipariş vererek elde edebilmektedir. Özellikle işletmelerin, müşteriye ulaşabilmek için büyük çabalar sarf ettiğini göz önünde bulundurursak, elektronik ticaretin hem işletme açısından hem de tüketici açısından değerini biraz daha anlamış olabiliriz. Tüm bu özelliklere karşın elektronik ticaretin hâlâ bazı eksikleri bulunmaktadır. Dolayısı ile elektronik ticaretin önemini daha iyi kavrayabilmek için avantajlarını ve dezavantajlarını görmek uygun olacaktır.

Elektronik Ticaretin Avantajları Elektronik ticaretin avantajı dediğimizde doğal olarak klasik ticaret yöntemleri ile bir kıyaslamaya girmek gerekir. Bu durumda elektronik ticaretin getirdiği yenilikler ve kolaylıklar oldukça fazladır. E ticaretin avantajları çok kısa olarak şunlardır: • • •

Piyasaya girmek için düşük maliyetler gerektirir.

Tüm dünya genelinde potansiyel müşteri kitlesi.

Mal ve hizmetlerin kişileştirilebilmesi.

Bu faydaları biraz açmak gerekirse, yüksek maliyetleri kaldırabilecek durumda olmayan ve yerel olarak faaliyet gösteren bir KOBİ düşük bir bedel karşılığında girebileceği elektronik ticaret ortamı sayesinde farklı bölgelerdeki müşterilere ulaşma imkânına sahip olabilecektir.

Elbette bunu sağlayabilmek için işletmenin belirli koşulları yerine getirmiş olması gerekmektedir. Bu koşullar elektronik ticaret faaliyetlerinin yürütülebilmesi için gereken stratejik, hukuksal ve teknik detaylardır.

Bu genel tanımlamanın detaylarına indiğimizde fayda olarak sayabileceğimiz başka pek çok kalem de bulunmaktadır. Bunlar arasında, • • • • • •

Hedef pazarın genişlemesi, Stok ve depo masraflarının ortadan kalkması, personel yatırım miktarının düşmesi, Müşteri ile ilişkide zaman ve mekân sınırlamalarının ortadan kalkması, İşletme süreçlerinin daha da etkinleştirilmesi, Ürün yelpazesini kolaylıkla artırmak ve tedarik zincirinde kolaylık, Müşteriye özel yapılanma ile zenginleştirilmiş satış teknikleri bulunur.

EIS524 -H06-1 Saydığımız bu altı avantajın dışında, işletmelerin özelliklerine göre farklı faydalar da sağlanabilir. Ancak genel olarak tüm işletmeler için geçerli olan ortak yaralar bunlardır.

Elektronik Ticaretin Dezavantajları Elektronik ticaretin yukarıda sayılan faydalarının yanı sıra bazı zorlukları ve dezavantajları da bulunmaktadır. Bu etkenlerden bazıları duruma göre hem fayda hem de zorluk olarak karşımıza çıkabilir. Elektronik ticarete geçmeyi planlayan işletmelerin, geçiş sürecinin getireceği bu zorlukları göze almaları gerekmektedir. Bu zorlukları kısaca şöyle sıralayabiliriz: • • • • • •

Hedef kitlenin internete ılımlı yaklaşmaması, Sıcak satış seçeneğinin ortadan kalkması, Tedarik zincirlerinde oluşabilecek sıkıntılar, Banka ve finans kurumları ile yaşanabilecek problemler, Ürünlerin iade sıkıntısı, Güvenlik ile ilgili problemler.

Yukarıda sayılan beş problem ve işletmelere has başka problemler işletmelerin elektronik ticarete başlamalarını ya da devam etmelerini zorlaştıran etkenlerdir.

Gözden Geçirme Soruları 1.

2.

3.

4.

5.

C2C modeli neden diğer modellerden farklıdır? Farklarını belirtiniz.

C2C E-ticaret modeli diğer modellerden hangisine daha yakındır? Neden?

C2C’nin devlet düzenlemeleri içindeki yeri nedir?

B2C ile C2C arasındaki ilişkiyi açıklayınız?

Diğer e-ticaret modelleri ile ilinti kurularak ileride yeni bir ticaret modeli geliştirilebilir mi?

6. C2C e-ticaretin anahtar elemanları nelerdir?

Tartışma Soruları 1. E-ticaret modellerinin avantajlarını tartışınız?

2. E-ticaret modellerinin dezavantajlarını tartışınız?

EIS524 –H7-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H7-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 –H7-1

Elektronik Pazarlama

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H7-1

Giriş Genel olarak iş yapmak üretilen bir malı satmak demektir. Pazarlama ise malı satmak için müşterilerle iletişime geçmek ve onlara ürünü satmaya çalışmaktır. Geleneksel olarak bir şirket müşterilerine aşağıdaki yöntemlerle ulaşır: • • •

Yüz-yüze görüşme ile Posta ile Telefon ile

Satış kanalı olarak adlandırılan bu değişik yöntemler, müşterilere ihtiyaçları olan ürünleri veya servisleri sunmayı amaçlarlar. Internetin yaygınlaşması, ve iş hayatında kullanılmaya başlanması bir çok iş alanının geleneksel yöntemlerini değiştirmiş ve e-business denilen terim ortaya çıkmıştır. Bir araştırmaya göre, 1998 yılında internet ekonomisi 300 milyar dolarlık bir gelir yaratmıştır. Ayrıca elektronik ortamlarda alışveriş geleneksel yöntemlere göre çok daha popular hale gelmiştir. Internet üzerinde iş yapmanın avantajları şöyle sıralanabilir: • • • •

Çok daha büyük bir kitleye ulaşabilme imkanı Müşteriyle daha yakın ilişki kurabilme Masraflarda azalma Zamandan kazanç

Internet, içerisinde milyonlarca kullanıcı bulunan büyük bir topluluktur. Bu büyük topluluk, internet üzerinde iş yapmayı tasarlayan bir iş olanağı için çok cazip bir müşteri potansiyeli anlamına gelmektedir.

Bu kadar büyük bir hacme, geleneksel satış kanallarıyla ulaşabilmek mümkün değildir.

Modern dünyada internet, iş alanının yeni kanalı haline gelmiştir. İnternetle beraber değişen iş yapma yöntemi, beraberinde diğer alanlarda da bazı değişiklikleri yaratmıştır.

Internet üzerinde pazarlama da internet dünyasında iş yapmaktan doğan bir ihtiyaçtır.

Denilebilir ki, pazarlamacılar interneti kullanmalı mı yerine pazarlamacılar interneti nasıl kullanmalıdır sorusunun cevabı daha önemlidir.

E-Pazarlama Nedir?

Pazarlama, müşterilere veya potansiyel müşterilere ulaşarak onlara şirket, marka, ürün ve servisler hakkında bilgi vermek için yapılan aktivitedir. Bu ayrıca müşterilerin veya potansiyel müşterilerin ihtiyaçlarını daha iyi anlamak ve ona göre geleceğe yönelik kararlar alabilmeyi de kapsar.

Bilgi çağı öncesi toplumlarda pazarlama, çoğu zaman müşterilerle yüz-yüze teması gerektirir. Bu tip aktiviteler belirli bir yatırımı (insan gücü, reklam harcamaları vb) zorunlu kılar. Bilgi toplumundaysa her şey bilgi çağı öncesi toplumlara göre çok hızlıdır. İnternette

EIS524 –H7-1 pazarlama hem daha hızlı sonuç veren, hem daha ucuz ve hem de daha doğru sonuçlar verebilme özelliklerine sahiptir. İnternet üzerinden pazarlama: • • • •

Firmaların dünya pazarlarına ulaşmalarına Çok daha az masrafa Müşterilerin kişisel ihtiyaç ve zevkleri doğrultusunda hizmet sunmaya Otomasyonla, fiziksel dünyada vakit kaybına sebep olan haberleşme ve bilgilendirme işlemini kolaylaştırmaya ve Her gün, kesintisiz 24 saat hizmet sunmaya olanak tanıyor.

Her büyüklükteki ve sektördeki firma, internet ve e-pazarlama sayesinde, kendilerinden büyük rakipleriyle yarışıp, büyük pazarlarda yerlerini alıyor ve büyük karlar elde edebiliyorlar. Bu yüzden internet, bütün girişimciler tarafından önem kazanmaya ve kullanıcı kitlesini genişletmeye devam etmektedir.

Yöntemler Genel olarak internet üzerinde bir iş alanı kendisini duyurabilmek için aşağıdaki yöntemleri kullanır: • • • • •

Banner gibi internet reklamları Arama motorları Web siteleri Bağlılık, referans ve üyelik programları E-posta

Bu yaklaşımdaki problem, iş alanının ulaşabileceği müşteri potansiyelinin sadece müşterilere bağlı olmasıdır. Hatta, bir müşterinin internet sayfalarında dolaşırken bir iş alanıyla ilgili reklamı görmesi şans faktörüne çok bağlıdır.

Online Reklamlar (Banner) Popüler web sayfalarında genelde sayfanın üst kısmında renkli animasyonlar bulunur.

Bunlar banner olarak adlandırılırlar ve üzerinde ilgili siteye yönlendiren link mevcuttur.

Bannerlar sayfanın görüntülenme süresini uzattıklarından deneyimli internet kullanıcıları bunları engelleyen programlar kullanırlar.

Arama Motorları İnternet üzerinde yüz milyonlarca sayfa mevcut iken istenilen bilgiye ulaşmak için; eğer adres

bilinmiyorsa

www.google.com)

arama

yararlanılır.

motorlarından Arama

(www.yahoo.com,

motorunda

arama

www.lycos.com,

sonucunda

olası

siteler

listelenirken sayfanın bir bölümünde üzerinde link bulanan reklamlar da görüntülenir. Örneğin, tekstil ile ilgili siteleri aratırken, tekstil malzemeleri satan bir web sitesinin reklamına rastlamak mümkündür.

EIS524 –H7-1 Bağlılık, referans ve üyelik programları Bu programlar sadık ya da sıkça muhatap kullanıcılara ödüller sunar. İndirim verme veya hediye sertifikası gibi siteye bağlanan yeni müşteriler veya diğer sitelerle olan üyelikler için verilen ödüller, hedef müşteri kitlesini ilgilendirebilir ve onları web sitesine yönlendirebilir.

Web Sitesi Tipik bir şirket sitesi ürün ve hizmetleriniz hakkındaki birkaç "sayfanın" toplamından müşterilerin ürün ve hizmetleri satın alırken sizin müşterilerin ilgileri ve alışveriş alışkanlıkları hakkında bilgi toplayacağınız bir tedarik kanalına dönüştürülebilir. Web sitesinin bir pazarlama aracı olarak temel faydaları müşteri etkileşiminin site ile ölçülebilmesi ve ziyaretçilerin ilgisine göre iletişimi özelleştirebilir hale getirebilmesidir.

Web sitesi birçok web pazarlama etkinliğinin esas merkezi görevini görür. Web sitesi gelişimi sitenizin tasarım, başlatma, sürdürebilme ve genişletme işlemidir. Web sitesi geliştirme çözümleri size bir web sitesi için planlama, yaratma ve geliştirme araçlarını sunar.

Web üzerinden pazarlama aşamalarının en önemli bileşeni web sitesi barındırmayı dışarıya verip vermemek kararı ve bir web sunucusu hizmeti seçmektir. Web barındırma, dosyaların bir ya da birçok web sitesinde yerleştirilmesi, hizmet ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır.

Web sahibi yönetim, izleme ve sitede toplanan verilerin saklanması için birçok hizmet ve araçlar sunabilir, yeni site özelliklerinin eklenmesi ve sitenize hizmet için daha hızlı internet bağlantısı sağlayabilir. İki tür seçilebilecek web barındırma vardır: Sanal barındırma ve sunucu barındırma. İkisi de genellikle bir İnternet Servis Sağlayıcısı (İSS) tarafından önerilebilir. Sanal barındırma ile (İSS)'ler size diğer şirketlerce de paylaşılan sunucularda yer açar ve diğer ekipmanları kullanabilmelerini de sağlar. Sunucu barındırma ile şirketiniz özel olarak sizin sitenizdeki trafiği düzenlemek amacı ile bir sunucuyuya kiralar ya da satın alır. Sunucu bir (İSS)'nın bünyesinde bulunur ve ISP gerekli tüm işleri yapar. Hangi seçeneğin sizin için daha iyi olduğu sitedeki trafik, site üzerinden önerilen hizmetler ve internet hizmetlerindeki hız ve güvenlik önemlidir.

Müşteri memnuniyetini hedef alan ve doğru yapılan işlerin internet üzerindeki başarılarını yadsımak mümkün değildir. Bu doğrultuda özellikle pazarlama adına firmalar müşterinin ilgisini canlı tutmak için aşağıdaki yöntemleri uygularlar: • • • •

Ana sayfada favori ürünleri öne çıkarmak.

Müşterilere detaylı arama opsiyonları ile aradıklarına hızlı ulaşmalarını sağlamak. Özel günlerde indirimler ve promosyonlar vermek. Örneğin, Anneler Günü v.b. İçeriksel bütünleşme ile ürün satışlarını verdiğiniz içerik ile ilintili hale getirmek.

EIS524 –H7-1 • • • • • • • • • • • •

Kişiselleştirme imkanı vererek kişilerin kendilerine ait bir alanları olmasını sağlamak.

Hatırlatma, arkadaşlarım veya özel günlerim gibi kullanıcıyı siteye tekrar getirici uygulamalar geliştirmek.

Hediye opsiyonu ve hediye önerileri ile içeriği zenginleştirmek.

Yarışmalar düzenleyerek sitenize üye olunması konusunda kullanıcıları teşvik etmek.

Hedefli e-posta ile kullanıcıları yeniliklerden ve yeni ürünler ile kampanyalardan haberdar etmek. Özel uygulamalarla sitenizin iyi müşterilerine ekstra indirim veya promosyon uygulamaları sunmak.

Arada bir anketler düzenleyerek kullanıcıların psikolojilerini, fiziksel durumlarını, ihtiyaç ve isteklerini tespit etmek.

Interaktif özellikler koyarak alışverişi heyecanlı ve eğlenceli bir hale getirmek.

Kullanıcıları bir topluluk haline getirip bir şeylerin parçası oldukları hissini yaratmak.

Sitenizi destekleyici faaliyetleri olan yan iş kolları ve diğer sitelerle ortaklaşa programlar düzenlemek. Çağrı merkezlerinin, mutsuz müşterileri sadık bir müşteriye dönüştürecek şekilde kurmak.

Siteyi güncel tutarak ziyaretçilerin siteye ilgilerini kaybetmemelerini sağlamak.

E-posta ile Pazarlama E-posta insanlara ulaşabilmek için kullanılan en iyi yöntemdir . Her gün, milyonlarca internet kullanıcısı milyonlarca e-posta okumakta, bunları yanıtlamakta veya silmektedir.

E-posta, bir zamanlar telefonun olduğu gibi, bu günün dünyasında en önemli iletişim aracıdır. E-posta ile pazarlamada bu aracı kullanarak pazarlama yapma yöntemidir. E-posta ile pazarlamada amaç müşteriyi beklemek yerine ona direk olarak ulaşabilmektir. Böyle bir pazarlama ile elde edilen birçok avantaj bulunmaktadır. Pazarlamanın amaçlarını söyle sıralayabiliriz: • • • •

Müşteri isteklerini anlayabilmek Mal veya servis hakkında müşteri memnuniyetini ve kaliteyi anlayabilmek.

Müşteri davranışlarını anlayabilmek ve sınıflandırabilmek.

Yeni stratejiler belirleyebilmek.

Bu tip verilerle, bir iş alanı kendisiyle ilgili aşağıdaki analizleri yapabilir: • • • • •

Müşterileri istek ve ilgilerine göre sınıflandırabilme. Ürünlerin değerini anlayabilme ve rakiplerle karşılaştırabilme. Ürünler hakkında karar verebilme. Ürünlerin özelliklerini değiştirebilme.

Geleceğe dönük planlar yapabilme

Bunlarla beraber e-posta ile pazarlama tüm bu sonuçlara hızlı bir şekilde ulaşmayı sağlar.

En basit olarak, e-posta ile pazarlamada müşteri kendisinin ilgilendiği bir konuyla ilgili

EIS524 –H7-1 olarak bir e-posta alır. Bu kişi e-postayı gönderen iş alanı tarafından bilinen bir müşteri olabileceği gibi kendisi hakkında hiç bir şey bilinmeyen biride olabilir. Bu e-postaya müşterinin göstereceği tepki, pazarlamanın başarısını belirler. Bu noktada bazı unsurların göz önüne alınması gerekir. Bir kişiye e-posta göndermek o kişinin bu postayı okuyacağı anlamına gelmez. Her gün, binlerce mail hiç okunmadan silinmektedir. Daha önemlisi bazı e-postalar, mail sunucuları tarafından analiz edilmekte ve uygun görülmeyenler tamamen ret edilmektedir. Dolayısıyla her ne kadar E-posta ile pazarlama bir çok avantaja sahip olsa da, sadece kurallarına uyularak yapılan bir pazarlama başarılı olabilir.

Müşteri ilgisini anlayabilme, e-posta içeriği Pazarlama amaçlı e-postanın içeriği belirli bir konu hakkında kişinin ne düşündüğünü anlamaya yöneliktir. Bu amaçla e-posta içerisine her türlü değişik tip veri konulabilir.

Burada amaç kişinin ilgisini bu e-postaya yanıt verebilecek kadar çekebilmektir.

E-pazarlama, iş alanlarına müşterilerinin ne düşündüğü ve ne istediklerini anlama olanağını tanır. Diğer iş alanları gibi, internet üzerinde pazarlama yapmanın da normal pazarlama tekniklerinden farkı vardır. Internet üzerinde pazarlamanın hızlı sonuca daha az masrafla ve daha doğru olarak ulaşılmasını sağladığını söylemek yanlış olmaz. Şirketler, bu bilgilerle geleceğe yönelik kararlarını daha sağlıklı şekilde alabilirler.

E-Pazarlamanın Sağlamış Olduğu Faydalar E-Pazarlamanın Sağlamış Olduğu Faydalar: a. Gelişen gelir: E-pazarlama size web tabanlı ürün ve hizmetleri de kapsayacak şekilde gelir akışını ayırt etme imkanı sağlar. Bu yeni gelir kaynakları online sayfalarınızdaki reklamların gelirlerinden yeni ortaklıklardan gelecek ek gelirlere kadar uzanabilir. b. Genişleyen pazarlar: E-pazarlama yeni mağazalar ya da kampanyalar gibi geleneksel alternatiflerine göre çok daha küçük maliyetle yeni pazarlara ürün ve hizmetlerinizi satmanızı ve adınız ve markanızın ününü artırmanızı sağlar. c. Müşteri bilgilerine erişim: E-pazarlama size müşterilerinizin alışveriş alışkanlıkları hakkında önemli bilgi sağlar. Siz bu veriyi müşterileriniz ile sağlam bağlar ve ilişkiler kurmak için kullanır ve rekabet için gerekli anahtar bir avantaj sağlarsınız. d. Maliyet azalması: E-pazarlama sizin satış çabalarınızı arttırıp firmanız içindeki bölümler arası bilgi akışını düzenler. Bu fonksiyonellik sizin satış temsilcilerinizin ve destek personelinizin verimini arttırmanıza yol açar.

E-pazarlama, yeni bir pazarlama stratejisi olarak işletmelere yeni fırsatlar yaratmakta, onların daha az maliyetle daha fazla müşteriye ulaşmalarını sağlamaktadır. Yalnız, öncelikle işletme içinde gerekli altyapıyı oluşturmak gerekmektedir.

EIS524 –H7-1 E-Pazarlama, müşterilere veya potansiyel müşterilere ulaşarak onlara şirket, marka, ürün ve servisler hakkında bilgi vermek için internet üzerinden yapılan aktivitedir. Bu ayrıca müşterilerin veya potansiyel müşterilerin ihtiyaçlarını daha iyi anlamak ve ona göre geleceğe yönelik kararlar alabilmeyi de kapsar. Bu bağlamda yeni ekonomide hedef müşteri kitlesi internet kullanıcılarıdır. E-pazarlama, yeni bir pazarlama stratejisi olarak işletmelere yeni fırsatlar yaratmakta, onların daha az maliyetle daha fazla müşteriye ulaşmalarını sağlamaktadır. Yalnız, öncelikle işletme içinde gerekli altyapıyı oluşturmak gerekmektedir. Bu amaçla dört temel alana yatırım yapılması gerekmektedir.

1. Donanım Yatırımı: E-pazarlamaya geçerken satın alınması gereken ilk yatırım malı donanımlardır. Yani, sunucular, yönlendiriciler ve PC'ler.

2. İnternet Yatırımı:İnternet’e erişim için en uygun network hizmet sunucusu ve internet servis sağlayıcısı bulunması gerekmektedir.

3. Yazılım Yatırımı: Ofise kurulmuş bulunan bilgisayara mutlaka gerekli yazılımlar, yani elektronik ticaret yazılımları kopyalanması gerekmektedir.

4. Elektronik Ödeme Hizmetleri Yatırımı: İnternet’te satılmış olan ürünün bedeli nasıl tahsil edilecek? Bunun için genel çözüm, kredi kartı sistemine dayanmaktadır. Bu nedenle bir bankayla anlaşma yapılması şarttır.

Bu yatırımlar sadece altyapının oluşturulması için gereken yatırımlardır. Bir işletmenin epazarlama faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştirebilmesi için, işletmenin fiziki varlığı yani altyapısı ile çalışanlarının elektronik pazarlamaya hazır olması gerekmektedir.

Bu yatırımlar sadece altyapının oluşturulması için gereken yatırımlardır. Bir işletmenin epazarlama faaliyetlerini kendi bünyesinde gerçekleştirebilmesi için, işletmenin fiziki varlığı yani altyapısı ile çalışanlarının elektronik pazarlamaya hazır olması gerekmektedir.

Pazarlamanın amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: • • • •

Müşteri isteklerini anlayabilmek.

Mal veya servis hakkında müşteri memnuniyetini ve kaliteyi anlayabilmek.

Müşteri davranışlarını anlayabilmek ve sınıflandırabilmek.

Yeni stratejiler belirleyebilmek.

Bu tip verilerle, bir iş alanı kendisiyle ilgili aşağıdaki analizleri yapabilir: • • • • •

Müşterileri istek ve ilgilerine göre sınıflandırabilme. Ürünlerin değerini anlayabilme ve rakiplerle karşılaştırabilme. Ürünler hakkında karar verebilme. Ürünlerin özelliklerini değiştirebilme.

Geleceğe dönük planlar yapabilme

Bunlarla beraber e-posta ile pazarlama tüm bu sonuçlara hızlı bir şekilde ulaşmayı sağlar.

En basit olarak, e-posta ile pazarlamada müşteri kendisinin ilgilendiği bir konuyla ilgili olarak bir e-posta alır. Bu kişi e-postayı gönderen iş alanı tarafından bilinen bir müşteri

EIS524 –H7-1 olabileceği gibi kendisi hakkında hiç bir şey bilinmeyen biride olabilir. Bu e-postaya müşterinin göstereceği tepki, pazarlamanın başarısını belirler. Bu noktada bazı unsurların göz önüne alınması gerekir. Bir kişiye e-posta göndermek o kişinin bu postayı okuyacağı anlamına gelmez. Her gün, binlerce mail hiç okunmadan silinmektedir. Daha önemlisi bazı e-postalar, mail sunucuları tarafından analiz edilmekte ve uygun görülmeyenler tamamen reddedilmektedir. Dolayısıyla her ne kadar E-posta ile pazarlama birçok avantaja sahip olsa da, sadece kurallarına uyularak yapılan bir pazarlama başarılı olabilir.

E-Posta ile Pazarlamanın Kuralları E-posta ile pazarlama eğer doğru kullanılırsa önemli bir pazarlama gücüdür. Eğer kurallarına uyulmazsa kolaylıkla spam olarak değerlendirilebilinir. Spam alıcıların bilgi ve onayı olmadan gönderilen ticari amaçlı e-posta şeklinde tanımlanabilir. Bir kişinin e-posta adresini bilmek ona pazarlama amaçlı e-posta atabilmek için yeterli değildir. Aşağıdaki durumlar da kişiye pazarlama postası göndermek için yeterli şartlar yoktur: • • • •

Bir mail adresini web sitesinde görmek.

Bir forum içerisinde kişinin ilgi alanlarını açıkladığı bir e-postasını görmek.

Tartışma gruplarından e-posta adresi toplamak.

Hedef kitlenin e-posta adreslerini satın almak.

E-posta ile pazarlamanın başarılı olabilmesi için 2 faktör vardır: a. Pazarlama amaçlı e-posta gönderebilmek için e-posta sahibinin izni. b. Bir e-postaya sahip olmak.

Kişilere pazarlama amaçlı e-postalar gönderirken, herhangi bir anda bu tip e-postalar almayı engelleyici olanaklarında e-posta sahiplerine tanınması gereklidir. Böylelikle, eposta sahipleri istedikleri zaman kendilerini pazarlama sisteminin dışına çıkarabilirler.

Geleneksel pazarlama ile e-posta ile pazarlama arasındaki farklar; Geleneksel posta ile pazarlama pahalı bir yöntemdir ve gönderilen postaların %3 veya %4’üne yanıt alınırsa bu başarı sayılır. Oysa, e-posta ile pazarlamada %15 -%30 arasında değişen bir yanıt alabilme oranı mevcuttur.

Ayrıca : • •

E-postaya yanıt vermek normal bir postaya yanıt vermekten çok daha kolaydır.

E-posta ile pazarlama, eğer doğru yapılırsa, hedef müşteri kitlesiyle birebir ilişkiyi sağlar.

E-pazarlama geleneksel pazarlamayı iki yönde etkiler. Öncelikle geleneksel pazarlama fonksiyonlarında verimliliği arttırır, ayrıca e-pazarlamanın teknolojisi birçok pazarlama şeklini değiştirir.

EIS524 –H7-1 E-ticaret doğrudan fiziksel bağlantı kurmaya ya da fiziksel değiş-tokuş işlemine gerek kalmadan tarafların elektronik olarak iletişim kurdukları kağıtsız ve bilgi sistemleri teknolojileriyle yapılan her türlü ticari iş etkinliğidir. Elektronik ticaret, çeşitli uluslar arası kuruluşlarca çeşitli şekillerde tanımlanmıştır.

E-ticareti bilgisayar ağları aracılığıyla ürünlerin tanıtımının, satışının, ödemesinin ve dağıtımının yapılması olarak tanımlayabiliriz. Ayrıca e-ticaret, ticareti sağlayan pazarlama, finans gibi bütün şirket içi ve şirketler arası fonksiyonları da kapsar.

E-pazarlama mal ve hizmet üretimini kolaylaştıran tüm online ve elektronik tabanlı etkinliklerin üretici tarafından müşterinin istek ve ihtiyaçlarını karşılamasıdır.

E-Ticaret'te Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar WEB Sitesi • • • •

• • •

• • • • • • •

Sık Sorulan Sorular bölümü geliştirilmeli ve her sayfadan buraya link vermelidir.

Satıcı Elektronik Ticaret Bilgi Merkezi kurmalıdır.(Elektronik Ticaret ile ilgili genel bilgiler ve haberler) Satıcı, ürün destek bilgisi için her sayfaya ya da bilgi merkezine link vermelidir.

Satıcı tanıtıcı bilgiler, ticari isim, adres ve kontak telefon, email ve faks bilgileri, 3.parti ve ortaklıklarıyla ilgili bilgiler Alıcıya verilmelidir. (Satıcı ile ilgili bilgiler Alıcı güvenini arttırır).

Alıcı, Satıcının kimlik bilgilerine her yerden ulaşabilmelidir.

Alıcıya, yaptığı alışverişin hangi hukuka tabi olduğu anlatılmalıdır.

Satıcı, satılan mal veya sunulan hizmetle ilgili tüm sınırlamalarını (Ülke dışına satış yapmıyoruz vb.), Alıcıların kişisel bilgilerini girmeden ya da ürün, servis seçimi yapmadan önce görmelerini sağlamalıdır.

Satışı yapılan tüm mal ve hizmetlerin detaylı açıklaması site üzerinde verilmelidir.

Sitede arama fonksiyonu olmalıdır. (Alıcının aradığı bilgiye bir an önce ulaşması gerekir.)

Satıcı, sitenin ana sayfasına ya da her sayfaya arama icon'u koymalıdır.

Satıcı, Alıcıya sık sorulan sorular (FAQ) servisi, Müşteri hizmetlerine bağlı bir telefon numarası, şikayet ve sorularını bildirebilecekleri bir e-mail adresi sunmalıdır.

Her sayfada Müşteri hizmetlerine bağlı bir link olmalıdır.

Satıcı, Alıcının soru ve şikayetlerini inceleyip geribildirim yapmalıdır.

Satıcı, Alıcıya soru ve şikayetlerinin üzerinde çalışıldığına ve kendilerine en geç 1 iş günü içerisinde geri bildirimde (e-posta, faks vb.) bulunulacağını belirten bir eposta göndermeli ve söz verilen sürede Alıcıya geri dönmelidir.

Sipariş • • •

Alıcı, siparişini tamamlamadan önce ürün stok bilgisini görebilmelidir. Ürünün, internet üzerinden satışının yapıldığı bir ikon'la belirtilmelidir.(Site'deki tüm ürünler satılmıyor olabilir ya da stoklarda kalmamış olabilir) Satıcı, toplu satış ya da indirim yaptığı ürünleri belirtmelidir (Alıcının reklamda gördüğü her ürünü alabilmesi önemlidir.)

EIS524 –H7-1 • • •

• •

• • • • • •

Satıcı, maksimum talep miktarını Alıcıya belirtmelidir.

Alıcı, son onay tıklamasını yapmadan önce tüm fatura bilgilerini görebilmelidir.

Satıcı, satış politikasını, kabul ettiği ödeme tiplerini ya da kendisiyle ilişkisi olmayan 3.parti bilgilerini bildirmelidir. Stoklarda olmayan bir sipariş tedarik edildikten sonra Alıcıya bildirilmelidir.

Satıcı, mevcut ürün miktarını, teslimat süresi ya da olabilecek tahmini gecikmeleri Alıcıya bildirmelidir.

Satıcı, mal ile birlikte, Alıcının problem yada soruları için ne yapması gerektiğini, paranın kartından ne zaman çekileceğini, mal izlemek için tek bir sipariş numarası kullanıldığını, iptal, iade ve geri ödeme politikalarını Alıcıya bildirmelidir.

Satıcı, siparişin alındığını ve işleme konulduğunu e-mail, faks ya da web sayfa mesajı ile Alıcıya bildirmelidir Satıcı, Alıcıdan tüm fatura bilgilerini sorgulamalıdır.

Alıcı, siparişi ile ilgili son durumu web tabanlı bir raporla görmeli, siparişini takip edebilmelidir.

Satıcı, Alıcıya geçmişe yönelik alışverişlerini görüntüleyebilme imkanı sunmalıdır. Ürünün tedarik edilemediği de Alıcıya bildirilmelidir.

Satıcı, Alıcıya şirket içi politikalarındaki değişimleri bildirmelidir.

Ödeme •

• • • •

Alıcının ödeyeceği toplam fiyat, olabildiğince erken (istenen tüm ürün bilgileri, miktarı, maliyeti, tahmini taşıma ve diğer olası maliyetler) gösterilmelidir.

Bilinmezler en azda tutulmalıdır.

Satıcı, Alıcıya ödeme kolaylıkları sunmalıdır (Kredi Kartı, EFT/Havale vb.).

Satıcı, parayı ne zaman tahsil edeceğini, son işlem sayfasında belirtmelidir.

Satıcı tarafından işlem esnasında kabul edilen para birim veya birimleri açıkça belirtilmelidir.

Alıcıya işlem ile ilgili dökümleri mutlaka saklaması gerektiği belirtilmelidir.

Alıcı tarafından saklanacak belge aşağıda bilgiler olmalıdır: • • • • • • • • • • • • •

Kart numarası İşlem için verilen özel bir numara (sipariş numarası) Web sayfasına ilişkin adres bilgisi Alıcıya işlem belgesinin şahsi kayıtlarında kullanmak üzere dökümünü alması ve mutlaka saklaması yönünde hatırlatıcı ibare Müşterinin ad ve soyad bilgileri İşlem tarihi İşlem tutarı İşlem yapıldığı para birimi İşlem için alınan provizyon numarası İşyeri bilgileri Alınan mal veya hizmetle ilişkin açıklayıcı bilgiler Mal veya hizmetin geri gönderimi veya iptali ile ilgili açıklayıcı bilgiler Yapılan işlemin türü (satış veya iade)

EIS524 –H7-1 Teslimat • •

• • • •

• • • •

Satıcı, ürün teslim tarihini Alıcıya önceden bildirmelidir.

Satıcı, sipariş veya varsa başka teslimat bilgilerini, toplam ödeme tutarını, teslimatın nereye yapılacağını, beklenen teslimat tarihini ve teslimatın neyle, hangi Taşıyıcı ile yapılacağını Alıcıya bildirmelidir.

Satıcı, siparişin gönderimi esnasında kredi kartı numarası ve adres bilgilerinin paket üzerine yapıştırmamalıdır.

Satıcı, satın alınan malı teslimat sırasında oluşabilecek hasarlara karşı sigortalamalıdır.

Satıcı, sipariş edilen malın yola çıktığını ve ne kadar zamanda Alıcıya ulaşacağını bildirmelidir.

Satıcı, Alıcıya malın yola çıktığını bildirirken, malın adedini, nereden yüklendiğini, neyle gönderildiğini (taşıyıcı şirket adı), bir sorun yaşanırsa nasıl bir yol izleneceğini, sipariş numarasını (iade, ve iptal edilen siparişler için) bildirmelidir.

Satıcı, Alıcıya malın yola çıktığını e-mail, faks veya web sayfasından bildirerek haber vermelidir.

Satıcı, Alıcıya malın kendisine hangi yolla ulaştırılmasını seçme hakkı vermelidir (acil ulaşması gereken veya hediyelik bir ürün siparişi ayrıştırılmalıdır.)

Satıcı, malı sipariş eden Alıcıya, malın teslimatının nerede, ne zaman ve kime yapıldığını geri bildirmelidir.

Satıcı, Alıcının karşılaması dahilinde ekstra teslimat olanakları sunmalıdır.

Garanti • • • • •

•

Her ürün için garanti koşulları yazılmalıdır.

Garantinin süresi, hangi koşulları kapsadığı, hangi koşulları kapsamadığı, garantinin yüklenicisi ve nereye, nasıl başvurulması gerektiği yazılmalıdır.

Alıcı, garanti hizmetinden kolaylıkla yararlanabilmelidir.

Alıcıya, ürünün satış sonrası destek ve servis hizmetleri anlatılmalıdır.

Alıcıya, verilecek desteğin açıklanması ve sağlanan destek tiplerinin bildirilmesi gereklidir. Alıcının desteği nasıl ve kimden alacağı, destek süresi ve maliyeti belirtilmelidir.

Satıcı sorunu çözemediği takdirde Alıcıyla Üretici arasında irtibat kurma imkanı sağlamalıdır.

İadeler • • • • •

•

Satıcı, iade edilen mallar konusunda uygulanacak prosedürü Alıcıya önceden bildirmelidir.

Malın iade edilme şartları, siparişten ne kadar süre sonra iade edilebileceği, taşıma masrafları ve diğer masrafları kimin karşılayacağı önceden Alıcıya bildirilmelidir.

Alıcı, şahsi bilgilerini girmeden ve malı sipariş etmeden önce iade şartlarını ve geri ödeme politikasının bulunduğu sayfayı görebilmelidir.

Satıcı, iade şartlarında son iade tarihini de belirtmelidir.

Satıcı, Alıcıya, iade edilen bir malın, geri ödemesini ne kadar zamanda yapacağını, paranın ne kadarını geri ödeyeceğini ve bir sorun olursa Alıcının ne yapması gerektiğini bildirmelidir.

Teslimat tarihi gecikmiş olan siparişler için Satıcı, Alıcıya siparişi iptal hakkı vermelidir.

EIS524 –H7-1 Gizlilik •

• •

• •

• •

Satıcı, Standart Gizlilik Politikası kullanmalıdır. Hangi Alıcı bilgileri, ne amaçla toplanıyor ve nerede kullanılıyor anlatılmalıdır. Alıcının, kişisel bilgi kullanımı sınırlandırmalarının nasıl yapılacağı anlatılmalıdır.

Satıcı, gizlilik politikalarını her sayfada bildirmelidir.

Satıcı, dış dünyaya hangi Alıcı bilgilerini vereceğini, Alıcıya sormalıdır (bu ilk işlem olmalıdır). Alıcılar, seçimlerini yapar yapmaz aktive edilmeli ve zaman içinde seçimlerini değiştirebilmelidirler.

Satıcı, Alıcı bilgilerinin, üçüncü şahıslara dağıtılmayacağını duyurmalıdır.

Satıcı, ödeme ve finansal bilgilerinin, alıcı kimlik ve ödeme bilgilerinin, tüm işlemlerle ilgili Alıcı tarafından sağlanan tüm bilgilerin, Alıcı ve Satıcı arasındaki tüm detayların güvenliğini sağlamalıdır.

Satıcı, Alıcı e-mail'lerinin güvenli bir şekilde gönderilmesini sağlamalıdır. Alıcı talepleri şifreli gönderilmelidir.

Satıcı, neleri güvenli yaptığını ve bu güvenliği sağlamak için hangi teknolojileri kullandığını Alıcılara anlatmalıdır. Ödeme sayfasında güvenliği sağlayan firmanın ve ödeme altyapısını sağlayan Banka'nın logosu yer almalıdır.

Güvenlik •

• •

•

• •

Ödeme kısmında 3D SET 1.0 protocol, 3D SSL gibi kart bilgilerini şifreleyebilen güvenli ticaret modellerinin ve yeni teknolojilerin kullanılması ( VISA tarafından 01 Mart 2001 tarihinden itibaren zorunlu tutulmuştur).

Satıcının Server'ına yerleştirilecek olan firewall'lar yardımı ile kart datasına dışarıdan izinsiz ulaşım engellenmelidir.

Satıcı tarafından kredi kartları ile verilen siparişlerdeki ve onaylanan işlemlerdeki bilgilerin ve işlem log’larının tutulması, hem doğabilecek anlaşmazlıklarda ve mahkeme kararlarında yardımcı olması, hem de sürekli alışveriş yapan kart sahipleri hakkında çok etkili bir database (veri tabanı) oluşturulması açısından çok yararlı olacaktır.

Satıcı sahte veya sorun yaşanmış işlemlere ilişkin bilgilerin mutlaka bir dosya içerisinde saklanmalıdır. Bu hususta özellikle özerk bir kuruluş vasıtası ile sahtekarlığa yönelik database saklanarak işletilebilir ve bu kuruluşa üye sanal mağazalar tarafından kullanılabilir.

Kredi kartları ile yapılan herhangi bir dolandırıcılık durumunda konuyu sektördeki diğer sanal mağazalarla, banka ve polis ile paylaşılmalıdır.

Satıcı isterse mal veya hizmetin teslimi esnasında kredi kartının ibrazının istenmesini ve bilgilerin önceden düzenlenmiş fatura üzerine nüfus cüzdanı seri numarası bilgileri ile birlikte not edilmesi ve müşteri imzasının alınmasını istenmelidir.

Sanal Market Uygulamasında Yaratıcılık • • •

Marka imajı yaratmak, Ziyaretçilerin ilgisini çekecek materyalleri sitede bulundurarak, uzun süre ve devamlı olarak o sitede kalmalarını sağlamak, Ziyaretçilerin arzu ettikleri tatmin duygusunu sağlayabilmek,

EIS524 –H7-1 • • • •

Sürekli olarak merak duygusunu gidermek ve çoğu zaman hayret ve ilgi uyandırabilmek, Her zaman için satılabilecek en uygun ürünü bulabilmek, En son teknolojik yenilikleri hem site yapısında hem de ürünlerde kullabilmek, Bilinmeyeni ortaya çıkarabilmek ve ilk kez sunabilmek yaratıcılığın balıca özellikleridir.

Bir Sanal Marketten Alışveriş Nasıl Yapılır?

• • • • •

Bağlanılan siteye ait web adresinin tam tespit edilmesi, Teslimat için verilebilecek bir adres, telefon numarası, e-mail, Yurtdışı alışveriş için doğru bir posta kodu, 18 yaşından büyük olduğunuzu gösteren bir kimlik, Ödemeyi yapmayı sağlayacak bir kredi kartı gerekmektedir.

Sanal alışveriş sırasında öncelikle; • • • • • • • • • • • •

Alışveriş yapılacak site çok iyi tanınmalıdır. Mümkünse daha önce alışveriş yapanlardan referans alınmalıdır. İmkan olması durumunda fiyatı çok düşük olan bir ürünü alarak site bir anlamda test edilmelidir. Ürünün garanti şartları konusunda gerekirse e-mailler yardımıyla bilgi alınmalıdır. Ürünün teslimatı, beğenilmemesi halinde geri iadesi gibi koşullar ayrıntıları ile öğrenilmelidir.

Fiyat ucuzluğu konusunda emin olunmalı, Sanal marketlerden alışverişlerde sadece bir kredi kartı kullanılmalı, Sahip olunan password kimseye söylenmemeli, Problemler anında firmaya bildirilmeli, Firmanın güvenlik önlemleri ve güvenlik poliçesi dikkatle okunmalıdır.

Site kolaylıkla bulunabilmelidir.

Sayfalar arasındaki geçiş hızı sıkıcı olmayacak süratte olmalıdır.

Aynı ürünün çeşitli versiyonlarını, farklı fiyat seçenekleri ile sunabilmelidir

Elektronik pazarların dönüşümü iki seviyede gerçekleşmektedir. Birinci seviyede dönüşüm, bilgi toplama, alım anlaşması, ödeme, v.b işlemlerin elektronik ortamda yapılabildiği, ürün/hizmet tesliminin geleneksel yöntemle yapıldığı sektörlerde yaşanmaktadır. Turizm, otomobil, ulaştırma, bilgisayar donanımı v.b ürünler için birinci seviye pazar dönüşümü söz konusudur. İkinci seviye pazar dönüşümü, sayısallaştırılabilen ürünler sektörlerinde gerçekleşmektedir.

Bu

sektörlerde

tüm

pazarlama

işlemleri,

elektronik

ortamda

yapılabilmektedir. Fatura ödeme, müzik/film CD’si, bilgisayar yazılımları, bilgi v.b ürünler/hizmetler için ikinci seviye pazar dönüşümü söz konusudur.

Elektronik pazarlarda tüm internet kullanıcıları potansiyel alıcıdır. Elektronik pazarlarda, giderek artan sayıda alıcı (örgütsel müşteri/tüketici), ürün/hizmet ve bilgileri elde etmek için online (açıkhat) tüketici bilgi servislerini kullanmaktadır. Giderek artan sayıda işletme, tüketiciler ve rakipler hakkında daha fazla şey öğrenmek için internet ve dünya çapında

EIS524 –H7-1 şebeke(www) gibi elektronik sistemleri kullanmaktadır. Pazar kavramının ve pazarlama işlevlerinin köklü dönüşümünün gerçekleşmesinde internet’in sunduğu hız, etkileşim ve esneklik önemli rol oynamaktadır.

İnternet’te Aktif Pazarlama Düşüncesinin Geliştirilmesi İnternet üzerinden yapılan pazarlamanın üç temel özelliği bulunmaktadır: •

• •

• •

BİLGİ SUNMAK: Gerek işletmenin kendisini tanıtan web sayfaları, gerekse ürün ya da hizmetlerin sunulduğu ve tanıtımlarının yapıldığı web sayfaları bilgi sunma amacına yönelik olarak çalışırlar. İLETİŞİM: Burada amaç olabildiiğince çok müşteriye ürün, hizmet ve firmayı tanıtarak, tüketicileri bilgilendirmektir.

ETKİLEŞİM: İnternetin özellikle interaktif olma özelliği, işletmeye benzersiz bir pazarlama imkanı sağlamaktadır. İnternetin hitap ettiği pazarlara bakıldığında iki temel yapı ortaya çıkmaktadır: TÜKETİCİ PAZARLARI: İnternetin hitap ettiği önemli bir pazar grubudur. Bu pazar yapısının gelişmesi, tüketici kitlesinin bilgisayarlaşmasıyla orantılı olacaktır.

ENDÜSTRİYEL PAZARLAR: İnternet ortamında ticaret yapan şirketlerin, diğer şirketleri internet ortamına girmeye zorlaması bu pazarın oldukça gelişmesine neden olmuştur.

Sonuç ve Öneriler Geleneksel iş yapma modellerinden elektronik pazarlarda iş yapma modellerine geçiş bir süreç meselesidir. İşletmeler, içinde bulundukları sektörün aracısızlaştırma etkisini de analiz ederek, işletmelerine yönelik uzun vadeli bir planlama yapmalıdır. İşletmelerin elektronik pazarlarda etkili bir şekilde var olabilmeleri için hız, kolaylık, kişiselleştirme(ısmarlama üretim) ve fiyat uygunluğu konularını tasarımlarında önemle kullanmalıdır. Yeni pazar yapılarına uyum sağlamak için teknoloji tek başına yeterli değildir. Katma değer yaratma süreci yeniden incelenip, değişen pazar çevresini de dikkate alınarak elektronik işletme tasarımı yapılmalıdır Mevcut işletme modelleri, bilgisayarın ilk ticarileşmesinden bu yana en önemli meydan okumayla yüz yüzedir. Buna karşın, kimi yöneticiler, sadece dağıtım kanalı yapısının değiştiğini varsayarak, teknolojiyi sadece dağıtım organizasyonu için düşünmekte, kimi işletmeler ise, dönüşümü daha geniş perspektifte tanımlayıp tüm iş yapma süreçlerini yeniden organize etmektedir. Kimi işletmeler ise, dönüşümle hiç ilgilenmemekte, mevcut işletme modelleriyle çalışmaya devam etmektedir. Oysa, elektronik pazarların gelişimi her tür ve boyutta işletmeyi bir taraftan tehdit etmekte, öte yandan çeşitli fırsatlar sunmaktadır. Pazardaki işletmeler uzun vadeli bakış açılarıyla hesap yaptıklarında, yeni gelişen

pazar

yapılarında

öncü

olmanın

avantajlarından

işletmelerini de yeni pazar yapısına uyumlaştırmaları gerekir.

yararlanabilmeleri

için,

EIS524 –H7-1

Tartışma Soruları 1. Müşteri profilini, e-pazarlamada geleneksel pazarlamadan teknik olarak daha kolay yapan nedir?

2. E-perakendeciler için farklı demografik grupların alışveriş ve satın alma alışkanlıkları hakkındaki İstatistikler nasıl önemlidir? Eğer siz bir e-perakendeci olsaydınız, hangi istatistiklerle ilgilenirdiniz? Ya da, hangi istatistikler sizi ilgilendirmezdi?

3. E-mail reklamlarını maliyet-etkin yapan unsurlar nelerdir?

4. Online reklamlar, basılı olan reklamlardan, radyo reklamlarından, televizyon reklamlarından farklıdır. Bahsedilen medyadaki reklamlardan web reklamlarının farkı nedir? Web reklamlarında fazladan kullanılıp da geleneksel medyanın kullanmadığı teknikler nelerdir?

5. En son tekrar ziyaret ettiğiniz, ilginizi çeken bir ürünün reklamını yapan bir web sitesini hatırlıyor musunuz? O siteyi neden tekrar ziyaret ettiniz?

6. Ahlaksız olarak gördüğünüz herhangi bir reklam hatırlıyor musunuz? Neden öyle buldunuz, düşüncelerinizi açıklayınız?

7. E-perakendecilik hakkında müşteri şikayetleri neler olabilir, sıralayınız? Sizin herhangi bir web sitesi hakkında şikayetiniz var mı? Sizi memnun etmek için web siteleri neler yapmalılar?

8. Hepsiburada.com ve Gittigidiyor.com web sitelerini ziyaret edin ve aşağıdaki soruları yanıtlayın: 1. Bu siteler nasıl gelir elde ediyorlar? 2. Dijital cüzdan, akıllı alışveriş arkadaşı ve kredi kartı 2.0 ne demektir?

EIS524 –H8-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H8-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 –H8-1

Elektronik Ticarette Ödeme Şekilleri

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H8-1

Giriş İnternet üzerinde alışveriş, işleminin önüne olarak gerçekleştirilmesi nedeniyle, fiziki anlamda bir değişim alışveriş anında söz konusu olmamakladır. Kullanıcılar açısından internet üzerinde satış işlemi, satış ihtiyacının duyulması, çözüm için arayışlar ve siparişin verilmesi bir süreçten geçerek gerçekleşmektedir. Beğenilen mal ve hizmetlerin siparişinin verilmesi, satış işleminin gerçekleşmesinin ilk adımıdır. Müşteri beğendiği mal ya da hizmetin bedelini internet üzerinde ödemek durumundadır. İnternet üzerinde pazarlamanın geleceği ile ilgili olarak üzerinde en fazla durulan konu olan ödemelerin yapılmasında kullanılan başlıca yöntemler aşağıda incelenmiştir.

Kredi Kartı İnternette yapılan alışverişlerde en çok kullanılan ödeme aracı olan kredi kartı, geleneksel doğrudan pazarlama yöntemlerinde kullanılan ödeme şeklinin bir uzantısıdır.

Bu yöntemde örneğin katalogdan sipariş yöntemiyle telefonla pazarlamada; mal ve hizmet siparişlerinde geçerli bir kredi kartı numarası verilir, satıcı işletme bu kredi kartının geçerliğinin araştırır, kart hesabı ödemeye uygun ise hesaptan ilgili tutan tahsil edilir ve mal ya da hizmetin müşteriye iletilmesiyle alışveriş işlemi tamamlanır.

Benzer şekilde internet üzerinde alışverişte de, ilgili Web şayialarında yer alan sipariş formunda beğenilen mal veya hizmetin siparişi verilmekte ve müşteri tarafından belirtilen kredi kartı numarasına bağlı hesaptan, mal ya da hizmet bedeli alınarak alışveriş işlemi tamamlanmaktadır. Kredi kartının tüm dünya da standart bir ödeme altyapısına sahip olması ve kullanıcı kitlesinin genişliği Internet üzerinden yapılan alışverişlerde en çok kullanılan ödeme yöntemi olmasını sağlamıştır.

Alışveriş sırasında kredi kartı bilgilerinin üçüncü şahıslarca ele geçirilmesinin önlenmesi amacıyla bu bilgilerin şifrelenmesi esasına dayanan SSL ve SET protokolleri kullanılmakta, böylece alışveriş güvenliği kolaylıkla sağlanmaktadır.

Kredi kartlarında ortaya çıkan güvenlik sorununu çözmek amacıyla geliştirilen ve kullanıma sunulan Özel şifreli ve resimli kredi kartları, internette pazarlamada gelecekte en fazla kullanılacak ödeme aracı olarak görünmektedir.

Kredi kartının tüm dünyada standart bir ödeme altyapısına sahip olması ve kullanıcı kitlesinin genişliği özellikle İnternet üzerinden yapılan alışverişlerde en çok kullanılan ödeme yöntemi olmasını sağlamıştır. Kredi kartı ile alışverişte güvenlik çok önemlidir.

Alışveriş sırasında kredi kartı bilgilerinin üçüncü şahıslarca ele geçirilmesinin önlenmesi amacıyla bu bilgilerin şifrelenmesi esasına dayanan SSL ve SET protokolleri kullanılmakta, böylece alışveriş güvenliği kolaylıkla sağlanmaktadır.

EIS524 –H8-1 Elektronik Kredi Kartı İnternet üzerinde kredi karlıyla yapılan işlemlerin bir standarda kavuşturulması için kredi karlı şirketlerinin üzerinde çalıştığı ve kısaca "SET Protokolü" olarak bilinen (Secure Electronic Transastions) çalışmanın tamamlanmasıyla, kredi karlı işlemleriyle yapılan alışverişlerde önemli artışlar beklenmektedir.

"Elektronik Bilgi Güvenlik Sistemleri"nin geliştirilmesine paralel olarak çıkarılması düşünülen elektronik kredi kartları, özellikle klasik kredi kartlarında yaşanan hatalı ödeme ve işlemin red edilmesi gibi sorunları gidermek umacıyla tasarlanmıştır. Aynı zamanda, güvenlik nedeniyle yaşanan sorunların tamamen ortadan kaldırılması, elektronik kredi kartlarıyla mümkün olabilecektir. Halen üzerinde çalışılmakta olan sisteme göre, internet üzerinde pazarlarında satıcı işletme ve müşteriler iki tür anahtar kullanarak alışveriş yapabilecektir. Buna göre, herhangi bir hırsızın bir Kredi Kartı ile ilgili bilgilere sahip olabilmesi için, özel ve kamuya ait anahtarları bilmesi ayrıca kart sahibinin şifresini ele geçirmesi gerekmektedir.

Hollanda ve Portekiz'de elektronik kartlarla ilgili olarak yürütülen projeler son aşamaya gelmiş olup, çok kısa bir süre sonra kullanılmaya başlanacaktır, Hollanda'da adına ChipKnip adı verilen kartla ilgili olarak, 10 kadar banka ve 50 bin kişiyle yürütülen proje başarılı sonuçlar vermiştir. Portekiz'de ise 170 bin kullanıcıya hizmet veren 40 bin terminalden oluşan sistem halen kullanımdadır.

POS Makineleri ile Kredi Kartı Kullanımı POS (Point of Sale), kredi kartları ile yapılan alışverişlerde bankalardan provizyon almak için kullanılan terminaldir. Müşterilerine Kredi Kartı ile alışveriş imkânı sağlayan işyerlerinin Kredi Kartı işlemleri için zorunludur.

Cep Telefonu ile kablosuz POS POS terminalinin içindeki GSM operatörünün SIM kartı sayesinde kabloya bağlı kalmadan her yerde kredi kartlı alışveriş imkânı vermektedir. Özellikle kapıda teslim ve ödeme sistemiyle yapılan satışlarda Kredi Kartının kolayca kullanım imkânını sağlamaktadır.3 Bu uygulama ile Kredi Kartı işlemleri müşterinin önünde yapıldığından, müşterinin Kredi Kartı bilgisinin başkalarının eline geçme riski endişesi ortadan kaldırılabilir, daha büyük bir müşteri kitlesine hizmet verme olanağına ve telefon kesintilerinden, sabit hatlardaki yoğunluktan etkilenmeden işlem yapabilme imkanına kavuşulabilir. Ayrıca işlem süresi sabit hatla çalışan POS makinelerine göre daha kısadır.

EIS524 –H8-1 Cep Telefonu ile Kredi Kartı Kullanımı Bu hizmet, cep telefonu operatörleri tarafından sunulmaktadır. Cep telefonunun SIM kartına yüklenen bir menü sayesinde Kredi Kartı bilgileri girilmekte ve hızlı, güvenli ve kolay tahsilât işlemi yapılabilmektedir.

Mail Order ile Kredi Kartı Kullanımı Fiziksel olarakKredi Kartı kullanılmadan, POS üzerinden el ile işlemle tahsilâta olanak sağlayan bir Nakit Yönetimi hizmetidir. Mektup veya telefon talimatı ile satış yapan, tahsilâtlarını merkezi olarak takip eden ve Kredi Kartı ile tahsilât yapmak isteyen firmalar bu sistemden yararlanabilir. Avantajları şu şekilde sıralanabilir: • • • •

Kartsız Tahsilât imkânı: Mail Order'a yetkili firmalar, kartın fiziksel olarak kullanımına gerek kalmaksızın merkezden tahsilât yapabilirler.

Zaman ve işgücü Tasarrufu: Firma müşterilerine gitmeden merkezinde tahsilât yaparak daha kısa sürede tahsilât işlemlerini sonuçlandırır.

Alternatif Tahsilât Yöntemi: Firma satışları için farklı bir tahsilât yöntemi geliştirmiş olur.

Takip ve Raporlama Kolaylığı: Firmalar Kurumsal internet Şubesi’nden yapılan tüm tahsilât işlemlerine ait detayları görüntüleyip, raporlayabilir.

Sanal Kredi Kartı Fiziki olarak kredi kartı kullanımını gerektirmeyen, kredi kartı numarası ve son kullanma tarihi bilgilerinin yeterli olduğu telefon veya internet üzerinden yapılan alışverişlerde güvenerek kullanabilen bir kredi kartıdır. Sanal Kredi Kartının limiti kart sahibi tarafından belirlenir. Bu limit alışveriş sonrası sıfırlanarak üstünlük dışı kullanım engellenir. Sanal Kart, sadece e-ticarette kullanılması gereken bilgileri içeren bir kart numarasıdır ve güvenlik amacıyla plastik olarak basılmaz.

Otomatik Vezne Makineleri ve Para Vericileri(ATM) Otomatik

vezne

makineleri,

1960'lı

yıllarda

ilk

kez

kullanılmaya

başlandığında,

kullanıcılarına sadece para çekme imkânı veriyordu. Yaşanan hızlı teknolojik gelişmeler sonucunda, artık ATM'lerden hesaba para yatırmak, hesap durumları hakkında bilgi almak, hesaplar arasında fon transfer etmek, çek defteri almak, seyahat çekleri çıkarma ve belli bir tutara kadar kredi çekebilmek işlemleri yapılabilmektedir (Uzunoğlu, 2002).

Elektronik Fon Transferi (EFT) Otomatik makineler aracılığıyla fon transferini içeren sistemlerin evrimindeki aşamalardan biriside elektronik fon transferidir (EFT). Bu sistemde satış noktalarında yapılan ödemelerde, bir kart vasıtasıyla çalışan terminallerin kullanımı yoluyla kullanıcıların kendi

EIS524 –H8-1 banka hesaplarından satıcını banka hesaplarına para aktarılması fikri temel teşkil etmiştir.

Kredi kartları, ATM veya hesaba erişim kartlarının da temelini oluşturan aynı teknolojiden yola çıkarak satış noktasından fon transferi sistemi meydana getirilmiştir. Kısaca bu sistem, kart kullanılarak veya elektromanyetik bir makine yoluyla alıcı ve satıcı arasında fon transferinin gerçekleştirilmesi şeklinde işletilmektedir.

Bu sistemde işyeri ile banka arasında bilgisayar bağlantısı kurulmaktadır. İşlemler kâğıt ya da belge kullanılmadan gerçekleştirilmektedir. Sistem satış noktalarında yapılan ödemeyle ilgili satış verilerini bir kasete ya da bilgisayar dosyalarına kaydetmektedir. Bu alanda yeni teknikler gelişmektedir. Bu tekniklere lazerle dosya okuma örnek gösterilebilir. EFT işlemlerinin en ilginç özelliği ödemenin geri dönülemez niteliğidir. İkinci özelliği, ödemenin ancak EFT merkezinde işleme alındıktan sonra kesinleşeceği gerçeğidir. Üçüncü özelliği, sistemde ödeme mesajı gönderilerek yalnız alacaklandırma yapılabilmesidir. Dördüncü özelliği de mutabakata dayanan bir sistem olmasıdır. Bugün için EFT işlemleri daha çok nakit akımında tercih edilmekte olup diğer alternatiflere göre üstünlüğü hızından kaynaklanmaktadır. Fakat bu üstünlük, kullanıcılar açısından diğer alternatiflere göre biraz daha maliyetli olmaktadır.

EFT Sistemi bir bankadan diğerine Yeni Türk Lirası cinsinden ödeme gönderilmesini sağlayan elektronik ödeme sistemidir. EFT Sistemi katılımcıları arasında, Türk Lirası aktarım ve mutabakatının elektronik ortamda, kaydı ve gerçek zamanlı olarak yapılmasını ve bu işlemlere iliksin gerekli belge ve raporların üretilmesini sağlar.

EFT siteminin kuruluşundaki amaçları; • • • •

Bankalar arası güvenli para transferini sağlamak, Bankalar arası para transferini hızlandırmak, Merkez Bankası ile yapılan işlemlerde hız ve kolaylık sağlamak, Piyasada nakit dolaşımını azaltmak seklinde sıralanmaktadır.

Sistemin temel özellikleri ise söyle sıralanabilir; • • • • • •

Sistemde, ödeme mesajı gönderilerek, yalnızca alacalandırma yapılabilir.

EFT Sistemi gerçek zamanlı mutabakat sistemidir. Ödeme, mesaj EFT Merkezinde işleme alındıktan sonra kesinleşir. Ödeme geri dönülemezdir.

Gün sonu ve gün bası işlemlerinin yapıldığı saatler dışında sürekli hizmet verir.

Sisteme, bankalar, finans kurumları ve Merkez Bankası'nca uygun görülecek diğer kuruluşlar katılabilir.

Halen sistemin işletimi Merkez Bankası bünyesinde kurulu bulunan Ödeme Sistemleri ve işletim Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Elektronik Ticarette, güvenli ve hızlı olması

EIS524 –H8-1 nedeniyle çok kullanılmaktadır. Özellikle kredi kartı bilgilerini çeşitli nedenlerle vermek istemeyenlerin tercih ettiği bir ödeme seklidir.

Elektronik Para Elektronik para, “yatırılmış değer” veya satış noktası terminalleri vasıtasıyla, iki cihaz arasında doğrudan transferleri veya İnternet gibi açık bilgisayar ağları üzerinden ödemeleri yapmak için önceden ödenmiş ödeme mekanizmalarına denir. Yatırılmış değer ürünleri “donanım”

veya

“kart

tabanlı”

mekanizmalar

ve

“yazılım”

veya

“ag

tabanlı”

mekanizmalardır.

Yatırılmış değer kartları “tek maksatlı” veya “çok maksatlı” olabilir. Tek maksatlı kartlar (örneğin telefon kartı) yalnız bir tür mal veya hizmetin satın alınmasında veya belirli bir satıcıdan ürün alınmasında kullanılır; çok maksatlı kartlar birkaç satıcıdan birçok şeyi satın almada kullanılabilir.

Daha basit bir anlatımla Elektronik para, genellikle İnternet'te kullanılmak üzere geliştirilmiş para birimidir. Elektronik para günlük hayatta kullanılan mağaza çeklerinin İnternet ortamındaki karşılığı olarak değerlendirilebilir. Bu sistemden yararlanmak isteyen kişilerin ilk olarak elektronik para hizmeti sunan şirketler tarafından geliştirilen özel yazılımlardan birini bilgisayarlarına yüklemeleri ve o şirketle çalışan bir bankada hesap açtırmaları gereklidir. Bundan sonra elektronik para ile anlaşmalı mağazaların sitelerinden veya kendisi gibi elektronik para yazılımını kullanan diğer taraflar ile sanal alışveriş yapabilirler. Elektronik para yazılımı, istenilen miktarda paranın bir banka hesabından çekilerek, İnternet üzerinden yapılacak harcamalarda kullanılmak üzere elektronik ortamda saklanmasını sağlar. Her elektronik paranın normal hayatta olduğu gibi bir seri numarası vardır. İnternet üzerinden bir harcama yapıldığında belli seri numaralı elektronik paralar alışveriş yapanın bilgisayarından silinerek alışveriş yapılan bilgisayara geçirilir. Bu şekilde, para akısı aynen günlük hayatta olduğu gibi gerçekleştirilir. Türkiye'de bu sistemin internette kullanımı henüz uygulamaya geçmemiştir. İnternet üzerinde alışverişlerin geleceği, kullanımı kolay, hızlı ve basit ve de güvenli bir ödeme sisteminin geliştirilmesiyle çok yakından ilişkilidir. Kredi kartlarının bu konudaki yetersizlikleri nedeniyle, Elektronik Para (Dijital Money- Cybercash) üzerinde yapılan çalışmalarla, yeni bir ödeme sistemi geliştirilmeye başlanmıştır. Bu sisteme göre müşteri, bankadaki parası karşılığında, internet üzerinde yapacağı alışverişlerde kullanmak üzere elektronik para birimi satın alabilmektedir.

EIS524 –H8-1

Elektronik Çek Elektronik çek, elektronik ticaret gerçekleştiren sitelerin ödemeleri çek olarak kabul etmelerini ve işleyebilmelerini sağlayan bir ödeme sistemidir. Elektronik çek, ABD'de Financial Services Technology Consortium (www.fstc.org) tarafından, SDML (Signed Document Markup Language) adı verilen bir işaretleme dili kullanılarak geliştirilmiştir.

Elektronik çek sisteminde, ödemeler kredi kartı olmadan banka hesabı bilgilerinin gerekli olanlarının elektronik ticaret sitesine girilmesi yoluyla yapılır. Kullanıcı bir anlamda ticaret sitesine çek keserek ödeme yapmış olur. Bankadaki sistemler yapılan transferleri her gün temizleyerek bahsedilen hesapta alışverişin tamamlanması için gerekli şartların yeterli olup olmadığını kontrol ederler ve bu durumdan elektronik ticaret sitesini şifreli kanallarla haberdar ederler. Bu işlemler takas merkezi olarak adlandırılan finansal kurumlar tarafından da yürütülebilir. Kullanılması kolay bir sistem olmakla birlikte, daha yaygın kullanımı için gerekli sistemlerin finans sektörü tarafından kabul görmesi gereklidir. Bu hizmet ülkemizde herhangi bir kuruluş tarafından henüz uygulamaya konulmamıştır.

Elektronik çekler, e-ticarette nakit para ödemek istemeyenler için günümüzde kullanılan çekin sanal bir karşılığı olarak dizayn edilmiştir. Elektronik çek ile gerçek çek mekanizması arasında hiç bir fark yoktur. Elektronik çekte de ödeyenin adı, hesap numarası, alıcının adı ve çekin miktarı gibi bilgiler bulunmaktadır. Gerçek çekten farklı olarak dijital bir imzanın kullanılması söz konusudur. Dijital imza, bir ağ üzerinde olan ve yüz yüze yapılmayan işlemlerde güvenliği sağlamak amacıyla yaratılmış bir şifreleme sistemidir. İki anahtar şifreden oluşan bu sistem ile şifrelenmiş olan bir bilgi ancak bu anahtarlarla açılabilir. Bu yolla, yapılan ödemeler ve anlaşmalar korunmuş olur. Bu yüzden, şu anda kullandığımız imzadan farklı yapıda bir sistemdir.

Smart Kart E-ticarette kullanılabilecek bir diğer ödeme aracı ise, akıllı kart (smart card) tır. Akıllı kart, kart temelli bir ödeme aracı olup, kredi kartlarında bulunan manyetik şeritler yerine özel mikro çipi bulunan plastik bir karttır. Bu çip sayesinde plastik bir karta, elektronik parada dahil olmak üzere, her türlü bilginin yüklenmesi mümkün olmaktadır. Para yüklenen bir akıllı kart ile mal ve hizmet satın alınması durumunda, karta yüklenen parasal miktar azalmaktadır. Karttaki tutar sıfırlandığında da kart yeniden doldurulabilmektedir. Akıllı kartlar çoğunlukla kapalı sistemlerde belirli satın almalar için kullanılmaktadır. Kartın en önemli özelliği, kişinin bütün kişisel bilgilerini her zaman ve her yerde yanında bulundurma imkânı vermesidir. Bu özellikleri ile çok değişik alanlarda kullanılması mümkün olmaktadır.

Akıllı kartların en önemli özelliklerinden biri de nakit tutma maliyetlerini önemli oranda azaltması ve işlem hızını artırmasıdır.

EIS524 –H8-1

Cep Telefonu Günümüzde cep telefonu operatörlerinin sunduğu bir hizmet olarak karsımıza çıkmaktadır. Üye kuruluşlardan alışveriş sırasında ödeme yöntemi olarak cep telefonu seçilebilmektedir.

Cep telefonu numarasının girilmesinden veya verilmesinden sonra cep telefonuna onay için bir mesaj gelmekte veya onay amaçlı abone tarafından tanımlanmış bir şifre girilmektedir. Şifrenin girilmesi/mesajın cevaplanmasıyla ödeme gerçekleşmiş bulunmaktadır. Ödeme tutarı cep telefonu operatörü tarafından faturaya yansıtılarak tahsil edilmektedir.

Uygunsuz ve art niyetli kullanımı önlemek için, aboneler bu hizmeti talimat verdikten sonra kullanıma açabilmektedirler.

Diğer Ödeme Yolları Yukarıda sayılan ödeme araçları dışında da bir takım ödeme araçları geliştirilmiştir. Bunlar aşağıdaki şekilde sıralanıp kısaca açıklanabilir; Escrip: Bağış ödemeleri gibi bazı özel düşük miktarlı ödemeler için kurulmuş bir sistem.

IPIN: İnternet harcamalarını ISS faturalarına yansıtan bir sistem.

PCPay: Smart Card bazlı bir sistem.

First Virtual: Ödemeleri üçüncü bir kuruluşun toplayıp, ilgili taraflara dağıtımını yaptığı bir sistem.

Teslimde Ödeme: Bu yöntemde ücret, ürünü teslim eden kuruluş tarafından tahsil edilir.

Teslimatı yapan şirketin kendisi olduğu gibi, bu hizmeti sağlayan ayrı bir kuruluş da olabilir.

3D Secure • • • •

Kart sahibi, kartını internet bankacılığı kanalıyla bankasına kaydettirir. Kartına bağlı bir şifre ve bir güvenlik soru - cevabı tanımlar.

Kart sahibi, sisteme uyumlu sanal işyerinde alışverişini yapar ve ödeme bölümüne geçer.

Kart sahibinin karşısına, bankası tarafından, işlem şifresini soran bir ekran açılır.

Kart sahibi şifresini girerek işleme devam eder. Şifre, banka tarafından doğrulanınca işlem tamamlanır.

Özet •

•

Ticari işlerde internet kullanımının yayılması elektronik para sisteminin gelişmesini teşvik etmiştir ve ödeme kartları kredi kartları borç kartları ve akıllı kartların kullanımı artmıştır.

Elektronik nakit para. E-Nakit Para olarak da bilinir, ödeyicinin gerçek ismini saklama güvencesi veren bir banka tarafından basılan onaylanmış dijital madeni paradan oluşur. Hem ödeyici hem de alıcı bankanın servisine üye olmak zorunda. ENakit Para popülerliğini kazanamamıştır çünkü kullanılmış madeni paraların büyük

EIS524 –H8-1

•

• •

•

•

•

•

•

veritabanlarının sistem gereksinimleri, takip edilemez ödemlerin işlemlerin devlet daireleri ve finansal kurumlarca isteksizliği.

Bilgisayar kullanıcıları, kendi kişisel ve kredi kartı detaylı bilgilerini kendi Bilgisayarlarındaki bir dosyada E-Cüzdan ile saklayabilirler. Tek bir tık ile tüm bu bilgileri ödeme isteği olarak gönderebilirler.

Sanal kredi kartı kullanıcı bilgisayarının masaüstünde kredi kartının şekli olarak tutulur. Ödeme bu şekle tıklanarak yapılır.

Bir kullanımlık kredi kartı, dijital kredi mekanizmasıdır tüketici 2 sebepten dolayı tercih edebilir: herhangi birinin kredi hesap numarasını gasp etmek ve kullanmasını önlemek, ve data toplama şirketlerinin müşteri satın alma alışkanlığı profillerini oluşturması yeteneğini azaltmak. Her alımda yeni bir hesap numarası oluşturulur.

Başka bir metot ise ödeme hesaplarında özel bilgileri koruma metodudur. Bir telefon veya ISP hesabı gibidir. Online alımlardan sorumludur. Bu metot küçük ödemelerde uygundur. Tüccar genelde kredi kartına yükleme yapmaz çünkü yükleme ile bağlantılı olarak yüksek işlem ücreti vardır.

Akıllı kart teknolojisi internetten daha önce gelir. Bir zamanlar Avrupa da baya popüler idi şimdi Amerika da popülerliği artmaya başlıyor. Akıllı kart kredi kartı büyüklüğünde ancak içinde mikroişlemci ve hafıza ünitesi vardır. Akıllı kart depolanmış değerleri takip eder. Tekrar doldurulabilir değerleri takip eder. Akıllı kartı doldurmada bilgisayara özel okuyucular yüklenmiş olması gerekir.

Başka bir yaklaşım değerleri online hesapta depolamadır. Hesap kredi kartı doldurmada üye olunan firma tarafından tutulur veya tekrar doldurma için peşin para ödenir.

Mikro ödeme 5 US dolardan daha az ödemlerdir. Birçok tüccar bu tür ödemeleri kredi kartından kabul etmeyi ret ederler. Birkaç şirket mikro ödeme işlem servisini önerir; müşteri bilgilerini toplarlar alım aralıklarını ve verilen sürenin sonunda kredi kartı yüklemelerini, genelde her takvim ayının bitiminde. Mikro ödemeler müşterilere düşük fiyatlı şeyleri almalarına olanak sağlar online gazete, makale sinema ve birçok müzik dosyası.

Kişiden – Kişiye (P2P) ödemeler popülerliği artıyor. Bir internet kullanıcısı başka bir internet kullanıcısına internet aracılığı ile para gönderebiliyor.birçok şirket aracı olarak hizmet ediyor.bazıları doldurmadan ücret alıyor bazıları saklamadan .

İnceleme Soruları 1.

2.

3.

4.

E-Nakit Parayı kullanmanın asıl avantajı nedir? Ana engel nedir?

E-Cüzdan nedir? Hangi teknoloji cebinde taşıyamaya izin verecek?

Sanal kredi kartı nedir? Neden sanal?

Kredi kartı ile sanal kredi kartı arasındaki farklı özelliklerden birisi nedir? Sanal kredi kartı kullananlar için önemli olan şey nedir?

5. Micro ödeme nedir? Micro ödeme neden özel anlaşma ister?

6. Akıllı kart büyük bir teknoloji ise neden online alışverişte kullanmıyoruz?

Tartışma Soruları 1. E-Nakit Para ödeyicilerin bilgilerini saklar. Online ödemede bunun önemli bir özellik olduğunu düşünür müsünüz? Neden veya neden değil?

2. Bizim bildiğimiz para tamamen değişebilir mi? hangi durum buna sağlar?

EIS524 –H8-1 3. Eğer büyük sayıda şirketler ve bireyler ödemelerini internetten yaparlarsa, finansal sisteme olumsuz etki yapar mı?

4. Dijital madeni para ile points arasındaki fark nedir? Points madeni para ile aynı amacı başarabilir mi?

5. Tahmin edebiliyor musunuz bir gün tüm para formları internette birbirine değişebilmeye kabul edilir olacak? Bunun olabilmesi için hangi koşullar gerekli?

EIS524 –H9-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H9-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 –H9-1

E-Para

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H9-1

Giriş Para iki ana amaç başarır. Değerleri depolar ve ödeme yapar.para olmazsa değiş tokuş yapmak zorundayız.Ne üretiyorsak ürünler ve ya çalışma saatleri istediğimiz şeyi onunla değiştiririz. Bunun yerine para ile istediğimiz şey kolayca alabiliriz.değiş tokuş olmaksızın para bize bir şeyler almamızı sağlar, değerli olsun olmasın ürünler ve hizmetler sadece satılır.küçük ürünleri küçük varlıklarla satın alırız fakat büyük varlıklar ile büyük ürünleri satın alırız.

Para bize varlıkları biriktirmeyi ve depolamayı sağlar. İşimize yarayan değerleri depolamamız daha sonra bir para karşılığı satmamızı sağlar. Biriktirdiğimiz ürünleri kullanmak için gecikiriz ama parayı şimdi kazanır ve sonra harcarız.

Geçmişte, insanlar para olarak madeni jetonlar kullanıyordu. Örneğin gümüş jetonlar değerini gümüş olarak alıyordu. Çinlilerin kâğıt parayı bulmalarıyla kâğıt banknotlar bankalar ve hükümet tarafından kullanılmaya başlandı. Kâğıt kendi başına değersizdir.değeri karşılığında bir şey verileceği söz verildiğinde değer kazanır.şimdilerde paranın değeri çok basit alabileceğimiz şeylere dönüştü. Modern zamanda para değişik formlara dönüştü kâğıt banknot gibi veya elektronik kayıt.

Paranın artık herhangi bir objeyle temsil edilmesine gerek yok elektronik para ödeme yapmada ve değer tutma açısından yeterlidir. Elektronik para herkes tarafından güvenilir kabul edildiğinde bütün ticari amaçlar için kullanım amacını başaracaktır.

E-Para Nedir?

Hala cebimizde peşin para taşıyoruz, çoğu paranın fiziksel formu yoktur. literatürde dijitlere bölünmüştür ve bilgisayarın okuyabileceği formadadır.çoğu zaman manyetik alan veya flash disk üzerindedir.diğer bir deyişle dünyanın çoğu yerinde para elektronik formdadır.30 yıl sonunda tüm peşin paralar ,çekler, ve diğer fiziksel olan paralar web tabanlı ,online ticaret olacak.

Bunu söylememin birçok nedeni var.ilk bakışta tüm hikayeyi anlatmadık.2000 yılında yapılan bir çalışmada GARTNER GRUP tarafından gösteriyor ki yüzde 80 ödemlerin çoğu B2B işlemlerimde kağıt çekler e mail yoluyla gönderilmiş. Diğer yüzde 20 lik kısmının çoğu ise kredi kartı veya veresiye kart ile yapıldı.

Finansal işlem B2B ticarette B2C ticaretten daha yüksektir.Şirketler paranın büyük oranlarda olduğu yerlerde olmak isterler.Satıcı alıcıya ürünü göndermeden önce ödemeyi garanti altına almak zorunda. Online B2b şirketler genelde garanti verecek banka veya sigorta şirketleri bulurlar.alıcı ve satıcılara check işlemini garanti ederler.Web de değiş tokuş genelde güvenli ödemeyi inceler.Gofidh.com alıcı ve satılıcılar için değiş tokuş sağlar. Öncelikli metot B2C e-ticarette kredi kartıdır.çoğu perakendeci başka metoda izin vermez.Kâğıtsız ve kartsız metot nerede vardır? Yeni U.S.yasalarında elektronik imza ticari işlemlerde kabul edilmektedir..Bu bölümde E-PARA nen önemli form lafı hakkında tartışacağız.Bir model olan elektronik ”demir para”yla başlayacağız.

EIS524 –H9-1

Dijital Demir Paralar En cesur girişimlerden biri e-parada DigiPeşin paradır.David Chaum kripto uzmanı DigiPeşini 1990 da bulmuştur.Chaum amacı parayı elektronik olarak transfer etmekti.Peşin paranın elektroniğini çıkarmak istemişti.elektronik peşin para veya popüler olarak bilindiği gibi E-NAKİT veya Dijital-madeni para. gerçek ismini saklama üzerinde yoğunlaşmıştır.peşin ödemede isim saklama ana sebeplerden biridir.ödeyen ödediği kişi tarafından bilinmek istemez.çek ve kredi kartı ile ödemede bu imkânlımıdır.Karmaşık kripto algoritması bunu imkânlı kılmaktadır.(ecash teknoloji DigiCash 1999) .

DigiCash sistemine katılan herkes bankada E-CASH hesabı açmak zorunda.katılımcılar herhangi bir işlem yapmadan önce hesaplarına ödeme yapmak zorundalar.her katılımcı cyberwallet yazılıma kayıt yaptırmak zorunda. cyberwallet yazılımı Dijital madeni para üreten bir programdır.bir sayı üretir bu sayıyı sadece ödeyici bilir ödeyici bu numara ile bilinir isim saklanmış olur böylelikle. Ödeyici bankaya bu numarayı transfer eder.sonraki adımda ise banka bu numarayı doğrular .sonunda ise elektronik madeni para oluşmuş olur.ödenen tarafta bu numarayı alır kendinde açar burada kimin ödediğini bilmez isim saklı kalır.

Alım yapılmalarında ise müşteri ticari satıcı ile iletişim kurar cyberwallet her iki müşteri için ticari bir yol oluşturur madeni paralarını transfer için müşteri transferi onayladığında banka işleme koyar.

Tüccar demir parayı bankaya onaylatmak için gönderir .banka numaraları kontrol ederek bu demir paranın daha önce kullanılıp kullanılmadığını kontrol eder.banka bu numaraları daha önce harcanmış tüm numaralar ile kontrol eder.eğer para harcanmamış bulunduysa banka parayı Tüccarın hesabına aktarır.eğer para önceden harcandı ise banka parayı transfer etmez.tüm bu işlemler public key metodu ile şifreli bir şekilde yapılır.

EIS524 –H9-1

Şekil 1. E-Nakitin Süreci

E-Nakitin Avantajları ve Dezavantajları Avantajları E-Nakit in Öncelikli avantajı eş zamanlı işlem yapması ve personel bilgilerinin korunmasıdır.

Alıcılar alım yapabilirler onların finansal kayıtları hakkında herhangi bir iz kalmaz.Eğer madeni para harcanmaz ise tüccar madeni paranın geçerli olduğunu bilir,bankada madeni paranın harcanmadığını bilir ve bununla ilgilenecek birileri çıkar.

Başka bir avantajı ise güvenliğin öncekilerden alınması sahteciliğinde zor olmamasıdır.fiziksek paranın sahteciliğini yapmak koyladır.bu sistemde akıllı kartlar vardır.

Dezavantajları E-Nakit in Ana dezavantajı harcama yaparken büyük bir database e ihtiyaç duymasıdır.İnsan sayısındaki büyüme bu metodu kulanlar da ki büyüme daha büyük database gereksimi olacaktır.her bir madeni para harcanmamış veya harcanmış yönetilemez bir database oluşturacaktır.

EIS524 –H9-1 Başka bir dezavantajı ise sistemin esnek olmamasıdır.dijital madeni para sunulan miktardadır.çünkü sistemde ticari işlem için bir değiş tokuş yoktur.her bir işlemde alıcı bankaya özel değer için mevcut madeni parayı sormak durumundadır.

Hükümet acenteleri ve finansal enstitüler E-Peşin parayı reddetmişlerdir. Çünkü kayıt dışı ödemleri izleyememekten çekinmişlerdir.DigiCash ve diğer şirketler ağ etkilerinden dolayı benzer metotları geliştirmişlerdir.birçok insan teknolojiyi kullanmaya adapte olmak zorundadırlar.bankalarla dijital madeni para ile ilgili işbirliği yapıladıkça e-peşin para başarılı olamaz. Bununla beraber diğer metot olan online ödeme daha popüler olmuştur.

Kayıt dışı ödemleri garanti altına almıştır.

Kredi Kartına Dönüş 2001 den beri online alış verilerde en popüler ödeme yolları plastik veya diğer deyişle eski kredi kartı veya onun eşiti doldurma kart veya borç kartı idi. Bu Amerika da geri gelmiştir bu kartlar özellikle kredi kartı genç nesiller tarafından kullanılıyor.Avrupa da ve Japonya da özellikle bu kartlar çok az popülerdir. dünyanın birçok yerinde kredi doldur ve borç kart Web tabanlı işlemlerde bir yazılımın gerekli olduğu bir modüldür.bu kartlar muhtemelen online alışverişte popüler olmaya devam edeceklerdir.

Online alış verişin büyümesi ile özellikle B2C işlemlerinde card sağlayıcılarına teknolojiyi geliştirmeye teşvik etmekte ve ödemede kolaylık sağlanmasını da teşvik etmektedir.Üç yeni teknoloji e-cüzdan , sanal kredi kartı ve tek kullanımlık kredi kartı.

E-Cüzdan E-Cüzdan terimi online alış verişler için personel ve finansal bilgilerinin gerekli olanlarının elektronik olarak gönderilmesidir.e-cüzdanın amacı online alış verişte kolaylık sağlamaktır özelikle müşteriler için.kredi kartı numarasını aynen yazmak yerine hesap numarası bitiş tarihi ve kişisel bilgiler detaylarını. Kişinin bilgisayarının hard diskin de bir dosyada bunları tutuluyor. Kişi çevrimiçi alış veriş yapmak istediğinde dosyaya erişiliniyor dosya hemen gerekli bilgileri getiriyor. Çoğu şirket Microsoft dahil ve büyük kredi kart şirketleri e-cüzdan yazılımını ücretsiz olarak vermektedir. E-cüzdan 2 kolaylık sağlar.

1. Kullanıcı alma ve adres bilgilerini sadece bir kere girer ve gerekli yerlerde güncelleyebilir.sadece tek bir tıklama ile bütün bu bilgilerini girmiş olur.kullanıcı aynı zamanda dosyanın içinden kopyala yapıştır da yapabilir.

2. Dosya kullanıcıların şifrelerini , hesap numaralarını , ve üye olduğu sitelerdeki kullanıcı adı ve şifrelerini hatırlar , ve tutar.

Bu uygulamaların birazı Güvenlik sağlar ancak hiçbiri hacker lardan tam olarak koruyamaz.hacker kişilerin bilgisayarlarına izinsiz olarak girebilir ve kredi kartı bilgilerini araştırır.

EIS524 –H9-1

Sanal Kredi Kartı Sanal kredi kartı asıl kredi kartının dijital bilgilerine link edilmiştir.fakat arada herhangi bir fiziksel link veya plastik kart yoktur.bunun yerine masa üstünde ki bir kısa yok gibi asıl kredi kartının bir resmi vardır.çoğu kredi kartı sağlayıcıları bu yöntemi müşterilerine sağlar. Örneğin, Desk$hop sanal kredi kartı Discover kredi kartının bir sanal resmidir.

Masa üstünde durur ve tıklandığında Discoverin merkezi Ana bilgisayarı ile iletişime geçer kimlik bilgi doğrulaması yapar işleme geçer.Bu kredi kartının çevrimiçi versiyonudur.Kredi kart numarası gözükmez.ve kart kullanıldığı her zaman pin numarası girilmesi gerekmektedir.Kullanıcı başlamak için kredi kartı resmine tıklamalıdır.

Sanal kredi kartı dijital sertifika kullanır. Dijital sertifika iş partnerlerin kimlikleri doğrular, internet üzerinden güvenlik sağlar.çevrimiçi işlemlerde ve iletişimde kullanılır.online ödemlerde dijital sertifika müşteri bilgilerini tutar ve dijital olarak ödeme hesabını gösterir bu şekilde kimlik doğrulama mantığı ile güvenlik sağlar.

Kullan –At Kredi Kartı Müşterilerin iki ana korkusu vardır. Bunlar Hesap numaralarının çalınma korkusu ve şirketler tarafınsa kişisel bilgilerinin hesap bilgilerinin tutulması.

Bu iki problemi ele aldığımızda Amerikan Express ve diğer kredi kart sağlayıcıları kullan – at kredi kartını tavsiye etmektedir. Bu kart fiziksel değil sanaldır. Her alış veriş işleminde çevrimiçi olarak yeni bir numara oluşturulur. Numara kullanıldıktan sonra geçerliliğini yitirir.kart 16 dijitli hesap numarasından on üzeri 16 olarak tayin edilir. Bu sitemde kimse bu numarayı takip edemez işletmeler kullanıcının bilgilerine ulaşamazlar.

Herhangi bir Sanal kredi kartı tipinin , kullan at kredi kartı veya sürekli hesaptaki kart, her zaman sahtecilik riski taşır;yetki verilmemiş birinin bilgisayara girip kurduğu bir programlar alış veriş yapması. Bu nedenle sanal kredi kartı kullanışlılığı güvenlik açığı getirmiştir.

Yetkisiz kişi şifreyi bilmek zorunda değildir veya herhangi bir bilgiyi. Tek bir tıklama ile alış veriş formu doldurulur.bununla birlikte sanal kredi kartı sadece kişisel bilgisayarlarda evde ve diğer yerlerde sadece yetkili kişilerin fiziksel olarak bilgisayara gireceği yerler olmalıdır.

Sayaçlı Ödeme Kredi kartı bilgileri ve kişisel bilgileri hırsızlığını minimize ettirmek için kullanılan başka bir metot ise sayaçlı ödemedir.bunun böyle çağrılmasının nedeni mevcut olan bir hesabı doldurmak ve düzenli olarak sayaç servisi sağlanmasıdır.Örneğin uygulama servisi sağlayan şirket,telefon şirketiveya müşteri ISP hesap önceden vardır,müşteri çevrimiçi alış verişte hesabını doldurur.

Bir şeyler aldığınızda , önceki hesabınızdan ödeme yapma talimatı verirsiniz.telefon faturası gibi veya ISP faturası gibi.telefon şirketi veya ISP ödeme yapacaktır. Uygulama sağlayıcılar veya ISP ler bu anlaşmayı kabul ederler çünkü alıcı için kullanışlıdır. Kimse sizin kredi kartı bilgilerinize veya kişisel bilgilerinize ulaşamaz. Hepsi gizli olarak saklanır.

Bu metot ve tüm sanal kredi kartı metotları, müşteriyi memnun eder , fakat bankayı mutsuz eder. Neden? Bu metotlarda müşterisinde kredi kartı işlem ücreti alamaz.

EIS524 –H9-1

Akıllı Kart Akıllı kart teknolojisi 25 yıldır vardır.Web in olmasından önce.akıllı kart ödeme kartı çeşitlerinin bilgisayar teknolojileri formu ile depolanmış veya işleme şeklidir.Depolanmış bilgiler bir tane manyetik bir ince işlemci üzerinde tutulmasıdır.akıllı kart değerli bilgilerin tutulmasını özellikler alış veriş için gerekli bilgilerinin tutulmasını sağlar.Bu ödeme sistemi Avrupa da Amerika da ve dünyanın diğer yerlerinde çok popülerdir.

Tarihsel olarak akıllı kart avrupanın sorunun çözmek için geliştirildi.çünkü Avrupa da telefon hacmi yüksekti ,arayıcılar arama yapmak için madeni paralar kullanıyordu.bu da hırsızlığa yol açıyordu.ön ödemeli kart çip içerikli soruna çözüm üretmiştir.

Akıllı kart değerli depolamada ana araçtır. Bu modelde kişilerin ödeme değerleri hem fiziksel olarak bir kartta veya elektronik olarak bir hesapta tutulmaktadır. Her ödeme de kişi kartı kullansa elektronik hesaptaki parası düşmektedir.

2000 den bu yana akıllı kart sanayisi Avrupa da bir olay olarak kalmıştır.Amerikalılar ve müşteriler Avrupa ülkesi olamayan başka Ülkerlerde oldukça yavaş teknolojiye uyum sağlamaktadır.fakat bu değişiyor.yıl içinde Amerikan Express U.S akıllı kartı çıkarmıştır.

Mavi kart tır. İki milyon Amerikalı üye olmuştur.

Şekil 2. Akıllı Kart

İki Akıllı Kart Teknolojisi İki çeşit akıllı kart tipi vardır. Kontak ve kontak olmayan kart.şekilde iki tip kredi kartı gösterilmektedir.kontak akıllı kart akıllı kart okuyucusun içine yerleştirilmesi zorundadır.

Manyetik şerit yerine burada kontak akıllı kart ön yüzünde küçük bir altın tabakaya sahiptir.kart kart okuyucunun içine yerleştirildiğinde datalar çip sayesinde transfer edilmeye başlanır.kontak olmayan akıllı kartta ise kartın içinde bir anten bulunmaktadır.bu kartta okuyucu arasında fiziksel bir temas olmadan hızlı bir şekilde iletişim kurmaktadır.Kontak olmayan kredi kartını otobanlardaki otomatik ödeme sistemlerinde görebiliriz.

EIS524 –H9-1

Şekil 3. Akıllı Kart Teknolojileri

Özel Okuyucular Online ödemede akıllı kart kullanışıdır , özel okuyucular bilgisayarlara bağlanmak zorundadır.bu şekilde sistemi uzun olarak kullanabilirsiniz.örneğin birçok üniversite ki öğrenciler akıllı kart sahibi herhangi bir şey ödeyebilir telefon araması yapabilir kampus kulübüne rezervasyon yaptırır.ancak alım yapımlarında kart taşıyıcıları fiziksel olarak kartı bilgisayara takmak zorundalar.

Akıllı kart e-ticarette kullanılabilir ancak sadece bilgiyarlarında akıllı kart okuyucusu olması gerekmektedir.bireyler kredi kart okuyucusuna uyum sağlamada bayağı yavaşlar.Avrupada kartın popüler olduğu yerlerde çok az insan okuyucu yüklemiştir.

Gizlilik Akıllı kart dizaynında kart taşıyıcısın hesap numarası gözükmemektedir.çoğu kez kredi kartı veya kredi kartı numarası çalınması görmüşüzdür.eğer bu olursa hırsız kredi kartı numarasını çeşitli alış verişlerde kullanır.eğer hırsız sizin akıllı kartınızı çalarsa şifre olmadan tek bir alış veriş bile yapamaz.akıllı kart ve şifre kullanırsanız tüccar sizin hesap numaranızı göremez.

1999 da bir hacker 300.000 kredi kartı numarasını çevrimiçi music sağlayıcısından CDUniverseden çalmıştır. Hacker bunların hepsini alış veriş yapmış ve çeşitli suçlarda kullanmıştır.Eğer CDUniverse akıllı kart kullanmış olsaydı Hiçbir kredi kartı bilgisi saklanmazdı, çünkü müşteriler alış verişlerinde numaraları gizli kalır. Birde akıllı kart okuyucu ve şifresi gerekmektedir. Tüccar sadece doğrulama kodu görmektedir.Amerikan Express Blu kart bir kredi kartı gibidir.hem bireyler hem de şirketler şirketten kart okuyucu almaya davet edilmişlerdir.

EIS524 –H9-1

Micro Ödemeler Beş doların altındaki çevrimiçi ödemelerde zorluklar olduğunu görmüşsünüzdür. Çok basit bir nedeni vardır ; hemen hemen tüm işlemler internet üzerindeki kredi kartı kullanılarak yapılır.çünkü tüccar kredi kart şirketine her ödemede birkaç dolar işlem ücreti verir.beş doların altındaki alış verişlerde ise kar edememektedir.

Micro ödemeler genellikle beş doların altındaki ödemeler için kullanılır.Çoğu insan dijital ürünleri özellikle : gazeteler , makaleler , yazılar, akıcı videolar , MP3 müzik dosyaları , haritalar , etkileşimli oyunlar ve küçük uygulama yazılımlarını dijital olarak ödemek isterler.

Birçok şirket eCharge ,Qpass ve trivnet yenilikçi mikro ödeme tasarlamaktadır.Compaq in bir unitei 10 cent için millicent önermektedir.

şeması

Bir metotta müşteriler düşük harcamaları alış verişlerinde direk olarak sayaçlı bilet almaktadırlar örneğin ISP bileti veya telefon bileti gibi.başka bir metot ise Qpass tarafında kullanılan üçüncü parti içermeyen bit metot dur.müşterilerine birçok alım yapmayı sağlar.her bir kişi online hesabında alış verişler işlerini biriktirir.ayın sonunda müşteri ödeme yapar kendi isteği doğrultusunda kredi kartıyla doldur kartla borç kartıyla.

Birçok eleştirmen çok az işletmenin mikro ödemeyi kabul ettiğini söylemektedir.özellikle müzik marketlerde.eğer insanlar birkaç dolara müzik satın almak isterlerse bunu ödemek isterler.eğer öderlerse birçok müzik illegal olarak 13 milyon Amerikalı web sitlerinden müzik indirenler sadece yüzde iki si bunun için ödeme yapıyor.

Kişiden Kişiye Ödemeler Bir arkadaşınıza Birkaç dolar borcunuz var ondan uzaktasınız ve birkaç ay onu göremeyeceksiniz. borcu ödemenin bir yolu çek yollamak şu zamanda artık e-mail para gönderebilirsiniz. Görünürde e mail para ile İlgilenenlerin sayısı artmaktadır.açık artırma ,restoran hesapları ,ev arkadaşı ile kira,ve birçok diğer amaç için.bu ödeme yöntemi online kişiden kişiye ödeme veya P2P olarak tanımlanmaktadır.

Parayı gönderme işlemi P2P i destekleyen bir web sitesini ziyaret etmekle başlıyor.Kime ve ne kadar para göndereceğiniz bilgilerini dolduruyorsunuz ve gönderiyorsunuz. Site alıcı kişiye bir e-mail atıyor bekleyen paranız var diye.bu link tıklana bilen bir link oluyor.linkin tıklanmasıyla alıcı ödeyici servisi sağlayan siteye bağlanıyor.kullanıcı adı ve şifresini giriyor üye değilse üye oluyor.ve parayı elektronik olarak alıyor.üyeler paralarını kredi kartı yoluyla gönderiyor.para hesaplarda tutulur ve çeşitli banka hesaplarına aktarılır.

Birçok şirket bu servisi sağlamaktadır.bunların arasında Paypal(www.x.com) , eCount , propay , ve emoneymail.en tecrübeli para transfer şirketi Western Union bu servisi önerir.bununla birlikte bazı şirketler bu servisi sağlamamaktadır.örneğin ebay büyük açık artırma sitesi . P2P de ücret değişmektedir.western union her trandferde 1 , 1.50 dolar

EIS524 –H9-1 alırken , ebay 35 cent artı 3.5 para göndermelerde almaktadır.paypal üyeleri kendilerini kaydettirirken 5 dolar ücret ödemektedirler.müşteriler en az 50 dolar deposito yatırmak zorundadır.

Şekil 4. Kişiden Kişiye Ödeme Adımları

EIS524 –H9-1

Güvenlik Güvenlik ; P2P şirketlerine para göndermede birçok insanın iki kez düşünmesi gerektirir.Ocak 2000 yılında güvenlik uzmanları paypal da hesap açan herhangi bir birinin bir banka hesabına yetkisiz para transferi yaptığını keşfetmişlerdir. Bu suç işleyen kimseler birbanka yoluna ve hesaba ihtiyaçları vardır kurbanın banka hesabından transfer etmek için kullanırlar.bunun hemen ardından tüm parayı kendi hesabına transfer eder ve nakite çevirir.şirket yöneticisi bu problemi çözdüklerini söylemiştir yeni hesap açma fak veya mail yoluyla iptal çeklerinin bir kopyasını alarak.

Güvenlik ve marka ismi P2P kullanıcılarında deneme yanılma yoluyla ve şirketlerin deneyimlerine göre güvenmektedirler.Bu şirketlerin içinde Western Union ve Bank One. Ticaret işleminin artması ile diğer web aktiviteleri de ödeme istemektedir.

Geçmişteki performansı gösteriyroki P2P servisinin popülerliği artmaktadır.Örneğin 2001 haziran dokuz milyon insan dan fazlası Paypal servisini kullanmıştır.150.000 ödeme 1 milyon dolar değerinde ve 20.000 yeni kullanıcı ve 3.000 şirket hergün üye olmaktadır.Ebay müşterilerinin yarısı paypal ödemelerinin kabul etmektedir.Paypal siteleri en çok ziyaret edilen web siteleri olmuştur.haftada 2 milyon kişi ziyaret edmektedir.gözükmektedirki birçok şirket P2P marketine giriş yapmaktadır.bazı şirketler P2P işlemini desteklemek için yazılımlar üretmektedirler.Bu şirketlere örnek eCommony.

Online Depolanmış Değer Servisleri Akıllı kartı hatırlayalım,kartı para ile tekrar doldura biliyorsunuz. benzer bir şekilde çeşitli firmalar değerlerinizi depolamada online hesaplar öneriler. Hesabınızı kredi kartı veya çek hesabınızı veya para değişimleri için tekrar doldurursunuz. Cybermoola, eCharge ,Flooz,ve İnternetcash bu tür online ödemleri sağlayan şirketlerdir.para kredi kartı gibi bir

EIS524 –H9-1 kaynaktan geliyorsa bu servis size kredi kartı taşımaya gerek kalmadan online alış veriş yapmanıza olanak tanır. Örneğin cyber ismine rağmen Cybermoola local süpermarketlerinde ödemeleri kredi kartı ile kabul etmektedir.Bir giriş kodu alırsınız bu sizi şirketin web sitesine girme izni verir sizde siteye girerek parayı doldurursunuz.bundan sonra ödeme yaparak bu hesabı doldurur ve alış veriş yapabilirsiniz.

Tüccarlar için avantajları birçok serviste tüccardan düşük ücret alır,bu ücret banka ücreti veya kredi kartı ücretinden daha azdır.birçok ödemede tüccarlar servise üye olmak zorundadır.ancak online işlemin artışı ile üyelik artmıştır.

Online depolanmış değer modeli aileler için uygundur.Aileler parayı çocuklarının hesaplarında depoyalabilirler , bunula birlikte çocukların para harcama limitlerinin belirlerler.bu sebepten dolayı bazı şirketler doughnet ve rocketcash gibi hedef Pazar olarak gençler ve onların ailelerini seçmiştir.

Puanlar Web ticari işlemlerde elektronik kupon fırsatını sunar buna puanlar diyoruz.puan sistemi web üzerinde , kredi kartı sistemine benzer örneğin uçuş biletlerinin kredi kartı ile alınmasından gelen puanlar.ancak puanlar web üzerinden alış veriş yapılan çeşitli kaynaklardan kazanılır.

Beenz.com , puan banka servisi veren bir işletmedir.puan kullanılmasına olanak tanır bu puanlara beenz denilir.genellikle bir kerede büyük miktardaki harcamalar,büyük miktarlarda beenz ödülü kazandırır.bu puanlar para yerine geçer, çoğu online tüccarlar para yerine bu puanları kabul ederler.parayla eş değer oranda alım yapılmasına olanak tanır.

Diğer bir şirket MyPoints.com , bu siteye üye olan kullanıcılar gelen e-mailleri okuyarak deneme önerilerini kabul ederek , web sitelerine girerek ve arkadaşlarına önererek puan kazanırlar.Puanlar çoğu şirketler için servis ve mallar yerine geçer. Sprint ve red Lobster bunlara iki örnektir.elde hiçbir para olmamasına rağmen puanlar pratik olarak para servisi yapmaktadır.beenz gibi.herhangibir zamanda bu puanlar mallar ve para gibi hizmet etmektedir.

MyPoints a benzemeyen CyberGold genelde cybermoney diye çağrılır puan yerine parayı seçer.şirket MyPoints a çok benzer çalışır . müşterilerine doların demografik bilgilerini sunar.diğer şirketlerle market mücadelesi yapmaktadır.ancak dolar sahipleri alışverişlerde E-parayı kullanmada limitlidirler.

Doları CyberGold da online olarak harcayabilirler.CyberGold dolarları otomatik olarak banka hesaplarına aktarılır.veya kredi kart hesabın

Avantajları ve Dezavantajları Müşteriler ödeme metodlarından en kolay olanına ve sahtecilik ve dolandırıcılığa karşı güvenliği olanları aramaktadırlar.kredi kartı , borç kartı doldurma kartı hala online ödemede liderliği çekmektedirler birçok alternatif mevcuttur.bu ünitede bunları

EIS524 –H9-1 konuştuk.bazı metrodlar ve programlar amacı başarmıştır.örneğin puanlar P2P de kredi kartının yerini alamazlar.her bir metodun hem avantajı hem de dezavantajı vardır.şekilde özetlendiği gibi.

Özet •

•

•

•

Ticari işlerde internet kullanımının yayılması elektronik para sisteminin gelişmesini teşvik etmiştir ve ödeme kartları kredi kartları borç kartları ve akıllı kartların kullanımı artmıştır.

Elektronik nakit para . E-Nakit Para olarakta bilinir, ödeyicinin gerçek ismini saklama güvencesi veren bir banka tarafından basılan onaylanmış dijital madeni paradan oluşur.Hem ödeyici hem de alıcı bankanın servisine üye olmak zorunda.ENakit Para popülerliğini kazanamamıştır çünkü kullanılmış madeni paraların büyük database lerinin sistem gereksinimleri , takip edilemez ödemlerin işlemlerin devlet daireleri ve finansal kurumlarca isteksizliği.

Bilgisayar kullanıcıları , kendi kişisel ve kredi kartı detaylı bilgilerini kendi Bilgisayarlarındaki bir dosyada E-Cüzdan ile saklayabilirler.tek bir tık ile tüm bu bilgileri ödeme isteği olarak gönderebilirler.

Sanal kredi kartı kullanıcı bilgisayarının masaüstünde kredi kartının şekli olarak tutulur.ödeme bu şekle tıklanarak yapılır.

EIS524 –H9-1 •

•

•

•

•

•

Bir kullanımlık kredi kartı , dijital kredi mekanizmasıdır tüketici 2 sebepten dolayı tercih edebilir: herhangi birinin kredi hesap numarasını gaspetmek ve kullanmasını önlemek , ve data toplama şirketlerinin müşteri satın alma alışkanlığı profillerini oluşturması yeteneğini azaltmak. Her alımda yeni bir hesap numarası oluşturulur.

Başka bir metot ise ödeme hesaplarında özel bilgileri koruma metodudur.Bir telefon veya ISP hesabı gibidir.online alımlardan sorumludur.bu metot küçük ödemelerde uygundur.tüccar genelde kredi kartına yükleme yapmaz çünkü yükleme ile bağlantılı olarak yüksek işlem ücreti vardır.

Akıllı kart teknolojisi internetten daha önce gelir.bir zamanlar Avrupa da baya popüler idi şimdi Amerika da popülerliği artmaya başlıyor.akıllı kart kredi kartı büyüklüğünde ancak içinde mikroişlemci ve hafıza ünitesi vardır. Akıllı kart depolanmış değerleri takip eder.tekrar doldurulabilir değerleri takip eder.Akıllı kartı doldurmada bilgisayara özel okuyucular yüklenmiş olması gerekir.

Başka bir yaklaşım değerleri online hesapta depolamadır. hesap kredi kartı doldurmada üye olunan firma tarafından tutulur veya tekrar doldurma için peşin para ödenir.

Mikro ödeme 5 US dolardan daha az ödemlerdir.birçok tüccar bu tür ödemeleri kredi kartından kabul etmeyi ret ederler. Birkaç şirket mikro ödeme işlem servisini önerir; müşteri bilgilerini toplarlar alım aralıklarını ve verilen sürenin sonunda kredi kartı yüklemelerini, genelde her takvim ayının bitiminde. Mikro ödemeler müşterilere düşük fiyatlı şeyleri almalarına olanak sağlar online gazete , makale sinema ve birçok müzik dosyası.

Kişiden – Kişiye (P2P) ödemeler popülerliği artıyor.bir internet kullanıcısı başka bir internet kullanıcısına internet aracılığı ile para gönderebiliyor.birçok şirket aracı olarak hizmet ediyor.bazıları doldurmadan ücret alıyor bazıları saklamadan

İnceleme Soruları 1.

2.

3.

4.

E-Nakit Parayı kullanmanın asıl avantajı nedir ? Ana engel nedir ?

E-Cüzdan nedir ? Hangi teknoloji cebinde taşıyamaya izin verecek?

Sanal kredi kartı nedir ? Neden sanal?

Kredi kartı ile sanal kredi kartı arasındaki farklı özelliklerden birisi nedir ? Sanal kredi kartı kullananlar için önemli olan şey nedir?

5. Mikro ödeme nedir? Mikro ödeme neden özel antlaşma ister?

6. Akıllı card büyük bir teknoloji ise neden çevrimiçi alışverişte kullanmıyoruz.?

Tartışma Soruları • • • • •

E-Nakit Para ödeyicilerin bilgilerini saklar. Online ödemede bunun önemli bir özellik olduğunu düşünürmüsüz? Neden veya neden değil ?

Bizim bildiğimiz para tamamen değişebilir mi ? Hangi durum buna sağlar ?

Eğer büyük sayıda şirketler ve bireyler ödemelerini internetten yaparlarsa, finansal sisteme olumsuz etki yaparmı?

Dijital madeni para ile points arasındaki fark nedir? Points madeni para ile aynı amacı başarabilir mi ? İzlenememek?

Tahmin edebiliyor musunuz bir gün tüm para formları internette birbirine değişebilmeye kabul edilir olacak ? Bunun olabilmesi için hangi koşullar gerekli ?

EIS524 –H9-1

Görevlendirmeler 1. www.transaction.net/payment/atm.html adresini ziyaret edin.Çeşitli online ödeme

metotlarını okuyup nasıl işlediklerini okuyun. Sizin için önemli olan birini kullanabileceğiniz bir tanesini seçin ve neden sizin için bu kullanışlıdır hakkında bir Power Point sunusu hazırlayın.

2. Bu ünitede geçmeyen yeni bir online ödeme metodu tasarlayın.İsim saklı kalmasını sağlamak zorunda değilsiniz herhangi bir şirkette olmak zorunda değil. Kişileri EParaya nasıl çekersiniz ? Bu parayı şirketler başka şirketlere ödeme yapmada kullanması için ne cezp eder? Merkez bankasının içinde olması gerekli mi? İki ile beş sayfa arasında E-Para temel programı hakkında bir rapor hazırlayın.

EIS524 –H10-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H10-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2008

EIS524 –H10-1

E-Ticarette Güvenlik Konuları

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H10-1

Giriş Güvenlik bir sorun olmaya devam ediyor ve muhtemelen problem olmaya devam edecek.

Göz ardı ederseniz, başınız belada demektir. Sigorta için kullanılırdı şimdi ise yaşam-tarzı oldu. İnternette güvenlik şu eski şakadaki gibi işler: Bir zamanlar ormanların derinliklerinde iki avcı varmış. Bu iki avcı biraz su için bir göl kenarına gitmişler, kamp ateşinin yanına da tüfeklerini bırakmışlar. Korkunç bir ayı hızlıca o sırada yanlarına yaklaşmış ve korkutucu bir kovalamacanın ardından neyse ki ayı kendi yoluna gitmiş. Kampa geri döndüklerinde avcılardan biri ötekine sormuş: Neden koştun? Biliyorsun o büyüklükte bir ayıdan koşarak kaçamazsın. Diğer avcı cevaplamış: O ayıdan kaçmama gerek yoktu ki, ben senden kaçtım… İnternet güvenliğine ilişkin benzerlik şu ki; eğer birisi sisteminize hakikaten zarar vermek istiyorsa muhtemelen bunu yapabilir. Anahtar kelime, sisteminize girmesini gerektiği kadar zorlaştırarak başka birisinin sistemine gitmeyi seçmesini sağlamaktır.

Günümüz e-ticaret pazarına bakıldığında, farklı sistemlerin üstünde birkaç dilde yazılmış çok çeşitli uygulamalar görülebilir. Uygulamaların büyük çoğunluğu gayet iyi çalışır ama güvenlikteki sızıntılardan sonra bunlara güvenmek zordur. Var olan uygulamalarda çeşitli tiplerde kusurlar bulunur. Bazıları: •

• • • • •

İnternetteki kişiler diğerlerinin kimliklerinden emin olamazlar. Maskeleme teknikleri müşteriler dükkanlarda para harcamak istemediklerinden beri gerçek bir problem arz etmekte.

Müşteri gizli bilgilerini dünyanın geri kalanına açık etmek istemez. Güvenilirlik gereklidir.

Entegrasyonun garanti altına alınması elzemdir.

Sistemde erişimi kesin kaynaklara izin vermenin ya da onları yok saymanın basit bir yolu yoktur.

Kesin vakaların kanıt jenerasyonu mümkün değildir.

Hassas bilgilerin güvenli bir şekilde muhafaza edilmesi kolay değildir, yeterli destek her zaman sağlanamayabilir.

E-ticaret ve e-ticaret uygulamalarında güvenliğin göz önünde bulundurulduğu dört konu mevcuttur. Bunlar: • • • •

Müşteri odaklı güvenlik konuları Sunucu odaklı güvenlik konuları Muamele odaklı güvenlik konuları Organizasyonel ve legal güvenlik konuları

Görüldüğü gibi e-ticaretin üst güvenlik gereksinimleri genellikle ağ güvenliğinin daha geleneksel gereksinimlerinin de ötesine gider.

EIS524 –H10-1

Müşteri Odaklı Güvenlik Konusu Kullanıcının bakış açısına göre, müşteri odaklı güvenlik göz önünde bulundurulduğunda en önemli konudur. Genelde, müşteri odaklılık gereksinimleri aşağıda sıralandığı gibi bilgisayar güvenlik teknolojileridir; •

• •

• • • •

Kullanıcı Doğrulama: Kimlik tespiti servisi iletişimin güvenli olmasını sağlar. Kimlik tespitinin fonksiyonu alıcıya kullanıcı olduğunu iddia edenin gerçekten o olduğunu doğrulamasıdır.

Kullanıcı Yetkilendirme: Yetkilendirme servisi, kaynağa erişime izin verilmesini sağlar.

Erişim Kontrolü: Erişim kontrol servisi yetkilendirilmiş kullanıcılara bazı kaynakların kullanımını sınırlandıran bir mekanizmadır. Erişim kontrolü yetkilendirilmemiş kullanıcıların engellenmesidir. Bu servisler bir kaynağa erişime sahip olan, hangi şart altında olursa olsun erişimi meydana getiren, ve kaynağa erişime izinli olanları kontrol eder.

Antivirüs Koruması: Kötü niyetli kodlara karşı (virüsler, solucanlar, truva atları vs.) koruma sağlar. İletişim servis müşterilerinin ek gereksinimleri itibariyle; Sunucu Kimlik Tespiti: Müşteri aynı kullanıcı kimlik tespit şekillerini kullandığı gibi sunucunun da kimlik tespitini yapmaya gerek duyabilir. İletim Raporunun İnkar edilememesi: Bir ileti alındığında göndericinin farzedilen alıcının iletiyi aldığını kanıtlamasıdır.

Anonimlik: Diğer kullanıcılara gerçek kimliklerini açıklama zorunluluğu olmadan prensipte izin verir. (bu vakada Web de gezinti) Anonimliğin geniş çapta kullanımı sorumluluklar gerektirir.

Sunucu Odaklı güvenlik Konusu Sunucu odaklı güvenlik tipik olarak servis sağlayıcısının bakış açısına göre büyük önem arz eder. Genelde, sunucu odaklı gereksinimler çok çeşitlidir. Şöyle ki: • • •

• • • •

Müşteri Kimlik Tespiti: Bu teknikler sunucuya kullanıcının meşru kullanıcı olup olmadığını doğrulatma imkanı verir.

Müşteri Yetkilendirme: Meşru kullanıcı için kaynağa erişim izni verilmesini sağlar.

Kökenin İnkar Edilememesi: Bu mesajın spesifik bir alandan gönderildiğinin kanıtıdır. Aslında iletişimin tamamında ya da bir kısmında katılımcı olduğunun inkar edilmesine karşı koruma sağlar. Bu yüzden, bir mesaj gönderildiği zaman, alıcı farz edilen göndericinin gerçekten mesajı gönderdiğini kanıtlayabilir. Yine benzer olarak, bir mesaj alındığı zaman, gönderici farz edilen alıcının gerçekten mesajı aldığını kanıtlayabilir.

Gönderici Anonimliği (Web’deki anonim yayımlar): Anonimlik insanların kimliklerinin veri yoluyla başkalarına sızdırılmasına karşı kalkan görevi sağlar.

Denetim Davası: Denetim, hangi eylemin yer alacağı ve onu kimin ortaya koyacağını kararlaştırmak için sistemleri analiz etme sürecidir.

Sayılabilirlik: Genellikle güvenlikle alakalı meydana gelen olayların tutanaklarında ve her bir olayı ya da insanı listelemede süreklilik gerektirir.

Güvenilirlik: Ödemelerin hepsinin ya da bir kısmının başarılı bir şekilde yapılıp yapılamadığını gösterir. Bilinmeyen ya da kararsız bir durumda olmazlar.

EIS524 –H10-1 •

Elde edilebilirlik: Güvende olma ihtiyacından ayrı, bir sunucu e-ticarette güvenilir ve elde edilebilir olmalıdır. Günde 24 saat, haftada 7 gün her zaman elde edilebilir olmalıdır. Ayrıca DoS ataklarına karşı korumalı olmalı ya da en azından onları erken tespit edebilmeli ve iyileşme süreçlerini başlatabilmelidir.

İşlem Güvenliği İşlem güvenliği pek çok müşteriyi internet alışverişinden uzak tutmuştur. En çok direnç mahremiyet konularından gelmiştir ve pek çok gelişmeye ve daha koruyucu olmaya devam da etseler, ‘güvenli’ olduğu düşünülen yazılım programlarının hala ne kadar güvensiz olabileceğini hatırlatan uygulamalar mevcuttur. Elektronik ticaret evriminin bir ön koşulu da ticari işlemleri korumak için etkili bir güvenlik mekanizmasının varlığıdır. Tüketicilerle hizmet

ve

ürünlerin

tedarikçilerinin

iletiler

doğrulanmadıkça,

kişisel

mahremiyet

korunmadıkça, elektronik haberleşmelerde kendilerini güvende hissetmedikçe, e-ticareti geniş çapta kullanmaları beklenemez. Kişisel mahremiyet; davranış, iletişim ve diğer kişisel veriler dahil bütün kişisel bilgileri işaret eder. E-ticarette en önemli bakış açılarından birisi güvenli ödeme şematiğinin temelini oluşturmasıdır. İşlem güvenliği çeşitli güvenlik hizmetlerine ihtiyaç duyar. Şöyle ki: • •

• • •

Güçlü data(veri) ve kullanıcı kimlik tespiti, tercihen X.509 sertifika tabanlı. Dijital işaretleme ve kişisel akıllı kartlar.

Güvenlik gerektiren dosya ya da mesajları belli bir koda göre şifreleyerek yetkisiz kişiler tarafından kullanımını engelleme sistemi kullanılarak güvenli mahremiyetin sağlanması.

Digest algoritması kullanarak işlem bütünlüğü sağlanması. İşlemle ilgili anlaşmazlıkları inkar edilemezlikle çözüme kavuşturma. İşlem anonimliği garantisi.

Örgütsel ve Yasal Güvenlik Hususları Yasal sistem, eski tarz yasaları kullanarak ( telif ve patent) ve yasaların olmadığı alanlarda yeni yasalar çıkararak, çok güzel bir şekilde bilgisayar teknolojilerine adapte edilmiştir.

Kanun ve bilgisayar güvenliği, e-ticarette birkaç şekilde ilişkilidir.

1. Uluslar arası, federal, vilayet ve şehir kanunları gizlilik ve mahremiyeti etkileyebilir. Bu gibi durumlar sıklıkla özel meselelerin saklanması için kişisel haklara başvurulması şeklindedir.

2. Kanunlar kullanımın, gelişimin ve veri ya da uygulamaların sahipliğinin düzenlenmesinden oluşur. Patentler, telif hakları ve ticari sırlar; geliştiricilerin ve uygulama ve sahiplerinin haklarını korumak için yasal araçlardır.

3. Kanunlar bilgisayar bilgi ve hizmetlerinin bütünlük, elde edilebilirlik gizliliğinin korunmasında eylemleri etkilemektedir. Yine de kanunlar her zaman yeterli kontrolü sağlayamaz. E-ticaret göz önünde bulundurulduğunda, kanunlar yavaş bir şekilde gelişir, çünkü e-ticaret evler, ülkeler ve parayla karşılaştırıldığında yeni bir şeydir.

Sonuç olarak, e-ticaretin kanunlardaki yeri henüz net bir şekilde kabul edilmemiştir.

EIS524 –H10-1

Yürürlükte Olan E-Ticaret Güvenlik Teknolojileri E-ticaret aralarında suçlu hackerlerin, canı sıkılmış işsiz ya da çalışanların, rekabetçilerin, teröristlerin, yabancı ajanların vs. da bulunduğu geniş çapta bir insan topluluğu tarafında tehdit edilmektedir. Araçların bilgi teknolojileri açısından kullanılabilirliği düşmekteyken bu gibi grupların varlığı dramatik bir şekilde artmaktadır. Bundan da fazlası sistem daha karmaşık hale geliyor, daha çok birbirine muhtaç oluyor ve bu yüzden daha hassas hale geliyor. Bu teknik karmaşıklıktan ötürü bazı bağımlılıklar büyük bir yanlışlık meydana gelene kadar tanımlanmamış olarak kalıyorlar. E-ticaret için var olan güvenlik teknolojileri Elektronik ödeme Güvenliği ve İletişim Güvenliği ve Ağ Güvenliği başlıkları altında toplanır.

Elektronik Ödeme Güvenliği E-ticaret için güvenliği bir ödeme şeması her grup için X.509 dijital sertifika tabanlı, dijital imzalama ve kişisel akıllı kartlar ve ayrıca güçlü güvenlik gerektiren dosya ya da mesajları belli bir kod’a göre şifreleyerek yetkisiz kişiler tarafından kullanılmasının engellendiği güçlü doğrulama desteğine ihtiyaç duyar. Doğrulama ve güvenliğin yanında her ödeme sistemi işlem bütünlüğü sağlamalıdır. Bunlara ek olarak, gruplar arasında çatışmalardan kaçınmak için, işlemlerin inkar edilemezliği desteklenmelidir. Bu alandaki katı teknik süreçler geçtiğimiz yıllarda ortaya çıkarıldı. Tablo 1 az evvel hatırlatılan hizmetler listelenmiştir. Bunlardan bazıları daha etkili, bazıları daha az etkili ama hepsi internet tabanlı ödeme sistemleridir. VISA/Master Card SET sistemi güçlendiğin beri daha yaygın ve etkili bir sistemdir.

Tablo 1. İnternet Tabanlı Elektronik Ödeme Sistemleri

Cybercash Checkfire

IBM Electronic Commerce IPK Protocol

Netscape

GC Tech

Netbank

Net Market

Digicash

Intuit

Mondex

Security First Networkbank FSB

Electronic Funds Clearing House

Netcheque

Sandia's Ecash System

VISA/MC SET

İletişim Güvenliği İletişim güvenliği Network’teki kriptografik güvenlik protokolleri tarafından sağlanır. Bu protokoller networkteki değişik tabakalar üzerine çalışır. Bazıları:

EIS524 –H10-1 • • • • • • • • •

•

• • • • • •

• • •

PAP: Parola doğrulama protokolü şifre güvenliğini sağlar. PDP CHAP: PAP den daha güçlü güvenlik sağlar. (challenge-handshake authentication protokol) EAP: Genişletilebilir Doğrulama Protokolü CHAP sunan PPP doğrulaması için genel bir protokoldür.

PPP: Noktadan noktaya protokolü uzaktaki hostlara güvenli erişim sağlar. NNP ECP: Şifreleme kontrol protokolü güvenilir bir şekilde verilerin PPP ile taşınmasını sağlar.

MAC adres filtreleme (firewall): Her bir paketin makine düzeyine mi çıkarılacağına yoksa daha ileriye mi çıkarılacağına karar verir.

IP adres filtreleme (firewall): Her bir paketin IP tabanına mı düşürüleceğini yoksa daha ileri mi çıkacağına karar verir.

IP Sec: IP Güvenlik aldatıcı ve tekrar eden saldırılara karşı Doğrulama, Güvenilirlik, Bütünlük koruması sağlar. Özel Görsel Network’ün temel protokolüdür.

SOCKS: Diğer teknolojilerce kolaylıkla bütünleştirmek üzere gelişen bir güvenlik iletişimi için esnek bir altyapı sağlar. Ayrıca doğrulama ve kabul için ihtiyaç duyulan sunucuyla bir saniyelik bağlantı kurulmasını sağlar.

SSL/TLS: Güvenli Soket Tabakası/Taşınır Tabaka Güvenliği veri bütünlüğü, güvenilirlik ve kimlik doğrulama sağlar. Pek çok internet tabanlı eticaret uygulaması bu protokollere dayanır.

SASL: Basit Kimlik Doğrulama ve Güvenlik Tabakası bağlantı protokollerine yetkilendirme ve kimlik doğrulama özelliği ekleyen mekanizmadır.

Uygulama Geçitleri ve İçerik Filtreleri (firewall): İletilerin içindeki host tabanlı içeriklerin trafiğini kontrol eder.

SSH: Güvenli Kabuk güvenli bir bağlantının network hizmetlerine ya da komutların uzaktan yürütülmesinin güvenliğine yardım ederler.

Güvenli TELNET: Kimliği doğrulanmış ve güvenli olan uzaktan erişimleri sağlar.

RADIUS: Kullanıcı Hizmetlerinde Uzaktan Kimlik Doğrulama Kadranı: Tuşlayarak giren servis kullanıcılarının yetkilendirilmesini ve kimlik doğrulamasını sağlar.

TACACS +:Terminal Erişim Kontrolörü ve Erişim Kontrol Sistemleri: Bir router ya da erişim sunucusu elde etmek için merkezden onaylı kullanıcıların teşebbüs ettiği bir yoldur.

S/MIME: Güvenli/Çok amaçlı İnternet Posta Genişletmesi: Dijital imza ile kimlik doğrulama, bütünlük ve e-posta uygulamalarında güvenilirlik sağlar.

S-HTTP: Güvenli Hiper Text Transfer Protokolü, WWW çevresinde kimlik doğrulamalı, bütünlüklü ve güvenli ileti gönderilmesini sağlar.

KERBEROS: Network kaynaklarına güvenli erişimin kontrolünü sağlar.

Bütün bu protokollerin spesifik avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Ve hepsi de genel olarak güvenli ticari işlem ve uygulamalarını geliştirebilmemiz için kullanımımıza açıktır.

WEB Güvenliği Web tabanlı e-ticaret uygulamaları tüketicinin mal alışı ve bilgiye erişimi yönünde değişiyor. Bu uygulamalar yaygın olarak görevlendirilir ya da HTML, XML, Java Script, ASP, dinamik html ve CGI gibi teknolojilerin kombinasyonlarında kullanılır. Yürürlükte olan eticaret çözümleri web’den yararlanır ve farklı teknolojilerin bir kompozisyonunu temsil eder.

EIS524 –H10-1 • •

Kullanıcı ara yüzü: html, xml, java script Sunucu Fonksiyonları: dinamik html, JSP, ASP, J2EE, CGI

Gerçek rekabet çeşitli teknolojilerin ve yeteneklerin kombinasyonu ışığında kestirilemez güvenlik formülasyonundadır, çünkü üstteki teknolojilerin büyük çoğunluğunun güvenlik problemleri vardır. Kullanıldıkları takdirde çok dikkatli olunmalıdır yoksa gelişmiş uygulamalar gerçek güvenlik problemlerine dönüşebilir.

Elektronik Ticarette Güvenlik Elektronik ticaret uygulamalarının önemli noktalarından biriside güvenliktir. Özellikle internet vasıtası ile e-ticaret yapılıyorsa, kötü niyetli kişilerin varlığı da kabul edilmelidir. İnternete erişim demek, dünyadaki herkesin kullanıcıya erişebilmesi demektir. Bankacılık işlemlerinde, mali islerde, sanal para, kredi kartı kullanımının söz konusu olduğu alışverişlerde bilgi aktarılması gerektiği durumlarda çok özel güvenlik yöntemleri kullanılmalı veya bu tür işlemler internete erişilmeden özel kriptolu hatlar kullanılarak yapılmalıdır. İnternet üzerinden yapılacak işlemler için kullanıcı adı ve şifre bazı durumlarda yeterli olabilir ama kritik işlemler için mutlaka özel güvelik önlemleri almak gerekmektedir. Bunun içinde güvenilir bir alt yapı kurmak gerekir. Aşağıda e-ticaret uygulamalarında kullanılan güvenlik araçlarından bazıları üzerinde durulacaktır.

Elektronik İmza Elektronik imzanın Kullanım Amacı ve Tanımı Elektronik ortamda şifrelenmiş mesajlar gizlilik sağlayabilmektedir. Şifre sayesinde verilerin başkası tarafından görülmediğinden emin olunabilir. Fakat gizlilik tek basına yeterli olmamaktadır. Elektronik ticareti ve elektronik ortamda yapılan işlemleri güvenli hale getirebilmek için en önemli gereksinim, mesajın yetkili bir kişiden geldiğinden ve yolda herhangi bir değişikliğe uğramadığından emin olmaktır. Bunu sağlamak için Elektronik imza kullanılmaktadır. Ayrıca elektronik imza, elle atılan imzaya eşdeğer nitelikte kullanılabildiği için, elektronik ortamda her türlü resmi işlemin, kâğıt ortamına göre daha hızlı, güvenilir ve maliyet etkin biçimde yürütülmesini sağlar.

Elektronik imza; başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veriyi tanımlar.

Elektronik imza; bir bilginin üçüncü tarafların erişimine kapalı bir ortamda, bütünlüğü bozulmadan (bilgiyi ileten tarafın oluşturduğu orijinal haliyle) ve tarafların kimlikleri doğrulanarak iletildiğini elektronik veya benzeri araçlarla garanti eden harf, karakter veya sembollerden oluşur. Elektronik imza kavramı çok genel bir tanım olup kişilerin elle atmış olduğu imzaların tarayıcıdan geçirilmiş hali olan sayısallaştırılmış imzaları, kişilerin göz retinası, parmak izi ya da ses gibi biyolojik özelliklerinin kaydedilerek kullanıldığı

EIS524 –H10-1 biyometrik önlemleri içeren elektronik imzaları veya bilginin bütünlüğünü ve tarafların kimliklerinin doğruluğunu sağlayan sayısal imzaları içermektedir.

Elektronik imzanın Özellikleri Elektronik imza kullanıcılarına aşağıda belirtilen üç temel özelliği sağlamaktadır: • • •

Veri Bütünlüğü: Verinin izinsiz ya da yanlışlıkla değiştirilmesini, silinmesini ve veriye ekleme yapılmasını önlemek, Kimlik Doğrulama ve Onaylama: Mesajın ve mesaj sahibinin iletiminin geçerliliğini sağlamak İnkâr Edilemezlik: Bireylerin elektronik ortamda gerçekleştirdikleri işlemleri inkar etmelerini önlemek.

Elektronik imzanın Kullanım Alanları Elektronik sertifikası güvenilir üçüncü bir kuruluş tarafından doğrulanmış kurumlar, gerek kendi iç iletişimlerinde ve işlemlerinde gerekse de dış ilişki ve işlemlerinde ve de bireyler elektronik ortamda yaptıkları işlemlerde elektronik imza kullanabilmektedirler.

Elektronik imzanın; bankalar ve finans kurumları, şube ağına sahip sigorta şirketleri, kamu kurum ve kuruluşları, holdingler ve diğer büyük şirketler, üniversiteler, yüksek iletişim ve bilgi güvenliği gereksinimi olan organizasyonlar basta olmak üzere orta ve uzun vadede yaygın bir uygulama alanı bulabileceği değerlendirilmektedir. Gerek kamusal gerekse ticari alandaki muhtemel elektronik imza uygulamaları arasında aşağıdakiler sayılabilir: Kamusal Alandaki Uygulamalar • • • • • •

Her türlü başvurular (ÖSS, KPSS, LES, pasaport vb) Kurumlar arası iletişim (Emniyet Müdürlükleri, Nüfus ve Vatandaşlık isleri Müdürlükleri vb) Sosyal güvenlik uygulamaları Sağlık uygulamaları (Sağlık personeli - hastaneler - eczaneler) Vergi ödemeleri Elektronik oy verme işlemleri

Ticari Alandaki Uygulamalar • • • • •

İnternet bankacılığı Sigortacılık işlemleri Kâğıtsız ofisler e-Sözleşmeler e-Sipariş

5070 Sayılı Elektronik imza Kanunu hükümleri uyarınca elektronik imza aşağıda belirtilenlerin dışındaki tüm işlemlerde kullanılabilmektedir:

EIS524 –H10-1 • • • • •

Kanunların resmî sekle veya özel bir merasime tabi tuttuğu hukukî işlemler; Noterlik işlemleri, Tapu işlemleri, Evlenme merasimi Teminat sözleşmeleri

Elektronik Sertifika Verme Yetmişi Olan Kuruluşlar Elektronik Sertifikalar Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcıları tarafından verilir.

Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcısı (ESHS), Kanun'da "elektronik sertifika, zaman damgası ve elektronik imzalarla ilgili hizmetleri sağlayan kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek veya özel hukuk tüzel kişileri" olarak tanımlanır. ESHS'ler, kayıt merkezleri aracılığıyla aldıkları elektronik sertifika başvurularını değerlendirip, güvenli koşullar altında işleyerek

elektronik

sertifikaları

üretmekte,

sertifika

başvuru

sahiplerine

ulaştırmaktadırlar. Bunun yanı sıra, sertifika yenileme ve iptal hizmetlerini, sertifika ve iptal durumu yayımlama hizmetlerini ve zaman damgası hizmetlerini vermektedirler.

Elektronik imzanın Hukuksal Boyutu Elektronik imza Kanunu’nda; güvenli elektronik imza, elle atılan imzaya eşdeğer kabul edilmiş ve elektronik imza ile oluşturulmuş verilerin senet hükmünde olacağı belirtilmiştir.

Ancak kanunların resmi şekle veya özel bir merasime tabi tuttuğu hukuki işlemler ile teminat sözleşmelerinin güvenli elektronik imza ile gerçekleştirilemeyeceği hükme bağlanmıştır. Diğer bir deyişle, kanunların merasimi ya da üçüncü tarafların şahitliğini gerek gördüğü emlak alım satımı, veraset ve intikal, evlenme gibi işlemler elektronik imza ile gerçekleştirilememektedir.

Açık Anahtar ve Gizli Anahtar Açık ve gizli anahtarlar, şifreleme işlemlerinde kullanılan aralarında eşsiz bir matematiksel ilişki bulunan sayısal algoritmalardır. Açık anahtar, kişiye ait herkesin ulaşabildiği bir algoritmadır. Gizli anahtar, açık anahtar ile şifrelenmiş bilgiyi çözebilen ve sadece kişide bulunan bir algoritmadır. Gizli anahtar ile şifrelenmiş bilgi sadece açık anahtar ile çözülebilir. Açık anahtar bilgisinden gizli anahtar, gizli anahtar bilgisinden açık anahtar üretilemez. Kullanıcıya biri “gizli” (sadece kullanıcıda bulunan), diğeri “açık” (herkesin edinebileceği) iki anahtar verilir. Bu anahtar çiftlerinden birinin şifrelediği bir bilgi, ancak diğeri tarafından açılabilir.

Açık Anahtar Altyapısı yüksek düzeyde güvenlik gerektiren uygulamaları koruyarak elektronik bankacılık ve ticaret, web tabanlı iş süreçlerinin otomasyonu, sayısal form imzalama gibi operasyonların gerçekleşmesini olanaklı kılar. Açık Anahtar Altyapısı buna ek olarak, koruma duvarlarını, sanal özel ağları (VPN’ler), dizinleri ve şirket uygulamalarını koruma amacıyla da kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Açık Anahtar Altyapısı bir hizmet

EIS524 –H10-1 olarak kapsamlı işlevsellik sağlamalı, dâhili ve harici uygulamalarla kolayca bütünleşmeli, milyonlarca kullanıcıya ölçeklenmeli ve 7x24 kusursuz çalışmalıdır.

Güvenli Yuvalar Katmanı (Secure Sockeds Layer – SSL) SSL, internet ortamında en sık kullanılan güvenlik-şifreleme yazılımıdır. Güvenli mesaj alışverişini sağlamak için geliştirilmiş olan SSL, sadece ödeme sistemlerinde değil, güvenlik gerektiren

her

türlü

mesajlaşmada

kullanılabilir.

Bu

özelliğinden

dolayı

ödeme

sistemlerinde kredi kartı yetkilendirme bilgilerini şifrelemek için kullanılabilmektedir. Web tarayıcı bilgisayara yüklenirken bu şifreleme programı da otomatik olarak yüklenir. 40 bit ve 128 bit sürümleri bulunmaktadır. Bu sürümler bir şifrenin kaç kombinasyonu olduğunu gösterir. Netscape yazılım şirketi tarafından geliştirilmiş bir şifreleme yazılımı olup, web’de daha güvenli bir ortam oluşturmak için geliştirilmiştir.

Bir web tarayıcısına bakıldığında bu tür bir güvenlik yazılımı olup olmadığı anlaşılabilir.

Sayfanın URL adresi http: ile değil, https: ile başlar. Bunun yanında tarayıcı penceresinin bir yerinde özel bir simge, mesela Microsoft internet Explorer’da olduğu gibi bir kilit simgesi olabilir. SSL’nin çalışması için sertifika sağlayan bir kurum tarafından e-ticaret sitesine bir sertifika verilmiş olması gerekmektedir. SSL sertifikasının alınması aşamasında da bazı noktalara özellikle dikkat edilmelidir: • • • • •

• • •

Sertifika “Tarafsız ve Güvenilir Üçüncü Parti Sertifika Otoritesi”nden alınmalıdır.

Dijital sertifikanın şifreleme standardı, dünya standardı olan 128 bit'den aşağı olmamalıdır.

Sertifikanın geçerliliğinin, ilgili Sertifika Otoritesinin Sertifika iptal Listelerinden (CRL) gerçek zamanlı kontrol edilip edilmediği öğrenilmelidir.

Sertifikanın Sigorta Kapsamında olup olmadığı öğrenilmelidir.

Dijital Sertifikalar sanal ortamdaki dijital kimlik olduğu için kimlik doğrulama evraklarının sertifika otoritesi tarafından tam olarak istendiğinden emin olunmalıdır.

Sertifika Uygulama Prosedürlerinin (Evrakların kontrolü, sertifikanın yayınlanması vs.) kaç gün içerisinde yerine getirildiği öğrenilmelidir.

Sertifika otoritesinin kök sertifikalarının IE ve Netscape gibi günümüzde kullanılan popüler tarayıcılarda yüklü olup olmadığının kontrol edilmesi gereklidir.

Kurulum ve ileride karşılaşılabilecek problemler karsısında teknik destek alınabilmelidir. (Anonim Anahtar Oluşturma Süreci (CSR), Sertifikanın server’a kurulması, Sertifika yedeğini alınması, Sertifika yedeğinin kurulması vs...)

Kullanıcılarında, SSL konusunda dikkat etmesi gerekli olan nokta, SSL sertifikasının tarihinin geçip geçmediğinin kontrolüdür. Tarihi geçmiş ve yenilenmemiş bir sertifika güvenlik işlevini göremez.

Güvenli Elektronik işlem (Secure Elektronic Transaction – SET) SET (Secure Elektronic Transaction) MasterCard, Visa ve diğer teknoloji ortakları tarafından, sanal ticarette güvenli işlemlerin yapılabilmesi için geliştirilmiştir. SET, SSL’den

EIS524 –H10-1 farklı olarak bir çift şifre anahtarı kullanır. Yine SSL’den farklı olarak, hem provizyon hem kimlik belirleme işlemleri yapabilir. Bir SET işlemler sadece ilgili taraflarca görülebilir; yani kredi kartı bilgisi sadece banka tarafından görülürken, sipariş bilgisi sadece satıcı tarafından görülür. SET sadece bir güvenlik yazılımı değil, aynı zamanda bir güvenlik protokolüdür. SET sistemlerini tam ve yarım olarak ikiye ayırabiliriz. Tam SET sisteminde dört bilesen kullanılır: • • • •

Sanal Cüzdan: Müşterinin bilgisayarına kurulan bir güvenlik yazılımıdır. Sistemde müşterinin kimliğinin belirlenmesini sağlar.

Sanal POS: Sanal güvenlikle birleştirilmiş sanal ödeme yazılımıdır. Hem güvenli kart kabulünü hem de satıcının kimliğinin belirlenmesini sağlar. Ödeme Geçidi: Bir bankanın finansal hizmetlerine erişimi sağlayan kapıdır. İşlemler için güvenlik ve kimliğin belirlenme isini sağlar.

Sertifika Sağlayıcı: Genel güvenlik gözlemcisi olarak da adlandırılır. Taraflarca kullanılabilen tüm güvenlik anahtarlarının doğruluğunun ve sahibi tarafından kullanıldığının garantörüdür.

Tam SET sistemi oldukça yüksek bir güvenliğe sahip olmasından dolayı sanal ticarette mevcutlar arasında taraflara en güvenli işlem ortamını sağlayan sistemdir. Ancak, sanal ticarette kullanımı yaygın bir sistem değildir. E-ticarette SET uygulamalarının az kullanılmasının nedeni, kurulmasının ve kullanılmasının zor olmasıdır. Maliyeti yüksek bir ödeme sistemidir. Son kullanıcılara sanal cüzdan dağıtımını gerektirir. Bu da bu yöntemin uygulamasını zor ve maliyetli yapmaktadır.

Yarım SET sistemi ise, kart sahibi ile mağaza arasındaki veri iletişiminin SSL; mağaza ile banka arasındaki veri iletişiminin SET protokolü kullanılarak yapıldığı güvenli ödeme modelidir. Bu çözümde tam SET sistemindeki gibi müşteri tarafında sanal cüzden bulundurma zorunluluğu olmadığından bazı fonksiyonlardan feragat edilerek (müşteri kimlik belirlemesinden), daha kullanışlı bir yapı elde edilmiştir.

SET ile gerçekleşen alışveriş sırasında gerçeklesen işlemler sırasıyla aşağıdaki gibidir:SET protokolü, kart sahibi İnternet üzerinde araştırmasını tamamlayıp seçimini yaptıktan ve siparişini verdikten sonra devreye girmektedir. SET işleminin başlamasından önce kart sahibi sipariş formunu doldurmuş ve onaylamış olmalıdır. Kart sahibi ayrıca kart türünü de seçmiş olmalıdır.

1. Kart sahibinin yazılımı satıcı firmaya kullanılacak kredi kartını belirten ve ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun sertifikalı açık anahtarının kopyasını isteyen bir mesaj gönderir.

2. Satıcı firmanın yazılımı mesajı aldığında, sadece o mesaja özel bir işlem tanımlama numarası belirler. Daha sonra bu özel tanımlama numarasıyla beraber kart sahibine satıcı firmanın açık anahtarını ve ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun (genelde bankalar) onaylı açık anahtarını gönderir.

EIS524 –H10-1 3. Kart sahibinin yazılımı satıcı firmanın ve ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun sertifikalarını kontrol eder ve sipariş sürecinde kullanmak üzere bunları kaydeder.

Kart sahibinin yazılımı sipariş bilgisini ve ödeme talimatlarını oluşturur. Yazılım satıcı firma tarafından belirlenen özel tanımlama numarası ile sipariş bilgisini ve ödeme talimatlarını ilişkilendirir. Bu tanımlama daha sonra satıcı firma tarafından ödeme talebi yapıldığında, ödeme altyapısını sağlayan kuruluş tarafından sipariş bilgisini ve ödeme talimatlarını ilişkilendirmede kullanılacaktır.

4. Kart sahibinin yazılımı sipariş bilgisi ve ödeme talimatları için bir dijital imza oluşturur. Yazılım daha sonra ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun açık anahtarını kullanarak dijital olarak imzalanan ödeme talimatlarını şifreler. Son olarak yazılım imzalanmış ve şifrelenmiş sipariş bilgisini ve ödeme talimatlarını bir mesajla satıcı firmaya gönderir.

5. Satıcı firmanın yazılımı siparişi alır ve kart sahibinin açık anahtarı üzerindeki dijital sertifikayı kontrol eder. Bundan sonra gene bu açık anahtarı kullanarak siparişin gerçekten

kart

sahibinden

geldiğinden

ve

mesajın

gönderim

esnasında

değiştirilmediğini teyit eder (Satıcı firma ödeme talimatları ödeme altyapısını sağlayan firmanın açık anahtarı ile şifrelendiği için deşifre edemez).

6. Bu işlemlerin ardından satıcı firmanın yazılımı ödeme onayı istenmesi de dahil olmak üzere siparişle ilgili işlemlere başlar.

7. Sipariş bilgisi işleme alındıktan sonra, satıcı firmanın yazılımı bir cevap mesajı hazırlar ve dijital olarak imzalar (satıcı firmanın onaylı açık anahtarı ile). Kart sahibinin siparişinin alındığının ve işleme konulduğunun bildirilmesi amacıyla hazırlanan cevap mesajı kart sahibine gönderilir.

8. Kart sahibinin yazılımı satıcı firmadan cevap mesajını aldığı zaman dijital sertifikasını kontrol eder. Bunun ardından bu mesajı kullanarak kart sahibine bir teyit mesajı gösterir veya siparişin durumunu günceller.

9. Kart sahibinden gelen siparişlerin işleme konulması esnasında satıcı firmanın yazılımı ödenmesi talep edilen tutarı, sipariş bilgisindeki işlemi belirleyen özel tanımlama numarasını ve işlemle ilgili diğer bilgileri içeren bir ödeme onay talebini hazırlar ve bu mesajı dijital olarak imzalar. Ardından bu talep ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun açık anahtarı kullanılarak şifrelenir. Satıcı firmanın ödeme onay talebi ve kart sahibinin şifrelenmiş ödeme talimatları ödeme altyapısını sağlayan kuruluşa gönderilir.

10. Ödeme altyapısını sağlayan kuruluş onay talebini aldığı zaman satıcı firmadan gelen onay talebini kendi gizli anahtarını kullanarak deşifre eder. Ardından satıcı firmanın açık anahtarı üzerindeki dijital sertifikayı kontrol eder ve sertifikanın geçerlilik süresinin dolup dolmadığını belirler.

11. Ödeme altyapısını sağlayan kuruluş kart sahibinin satıcı firmadan gelen onay talebiyle birlikte gönderilen ödeme talimatlarını kart sahibinin açık anahtarını kullanarak deşifre eder. Ardından bu açık anahtarı kullanarak kart sahibinin ödeme talimatları üzerindeki dijital imzasını kontrol eder ve böylece ödeme talimatlarının

EIS524 –H10-1 kart

sahibi

tarafından

imzalandığından

ve

iletim

esnasında

değişikliğe

uğramadığından emin olur.

12. Ödeme altyapısını sağlayan kuruluş satıcı firma tarafından gönderilen işlem tanımlayıcısı

ile

kart

sahibinden

gelen

ödeme

talimatlarındaki

tanımları

karsılaştırarak her ikicinin de aynı olup olmadığını kontrol eder. Kontrolün ardından ödeme altyapısının sağlayan kuruluş, kredi kartını veren bankaya internet üzerinden çalışmayan bir ödeme sistemiyle bir onay talebi gönderir.

13. Kartı veren banka onay talebini işleme alır ve ödeme altyapısını sağlayan kuruluşa güvenli ödeme sistemi aracılığıyla bir cevap gönderir.

14. Onay cevabını aldıktan sonra ödeme altyapısını sağlayan kuruluş kartı veren bankanın cevabını ve onaylı açık anahtarını içeren bir onay cevap mesajı oluşturur ve dijital olarak imzalar. Cevap satıcı firmanın açık anahtarını kullanarak şifrelenir ve satıcı firmaya gönderilir.

15. Satıcı firmanın yazılımı ödeme altyapısını sağlayan kuruluştan onay cevabını aldığı zaman kendi gizli anahtarıyla deşifre eder. Ardından ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun açık anahtarı üzerindeki dijital sertifikayı kontrol eder ve bu açık anahtarı kullanarak ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun onay cevap mesajındaki dijital imzayı kontrol eder. Satıcı firmanın yazılımı, sipariş tamamen yerine getirildikten sonra ödeme talebinde bulunulabilmesi için (gün sonu işlemi ile) bu onay cevap mesajını kaydeder.

16. Satıcı firma onay cevabını aldıktan sonra kart sahibinin siparişi tamamlar ve ilgili ürünü sevk eder veya söz konusu hizmeti verir.

17. Siparişi yerine getirdikten sonra satıcı firma ödeme talebinde bulunur (Siparişin tamamlanması esnasındaki gecikmeler onay talebi ile ödeme talebi mesajları arasında önemli zaman aralıkları oluşmasına yol açabilir).

18. Ödeme talebinde bulunmak için satıcı firmanın yazılımı işlemin nihai tutarını, sipariş bilgisindeki işlem tanım numarasını ve işlem hakkındaki diğer bilgileri içeren bir gün sonu işlemi oluşturur ve dijital olarak imzalar. Bu talep ödeme altyapısı sağlayan kuruluşun açık anahtarı ile şifrelenir ve ödeme sağlayan kuruluş gönderilir.

19. Ödeme altyapısını sağlayan kuruluş gün sonu işlemi talebini aldığı zaman, kendi açık anahtarını kullanarak talebi deşifre eder. Daha sonra satıcı firmanın açık anahtarını kullanarak gün sonu işlemindeki dijital imzayı kontrol eder. Satıcı firmadan gelen gün sonu işlemiyle, daha önce işleme alınan onay talebini karsılaştırır ve bir tahsilât talebi oluşturarak bunu kredi kartını veren bankaya güvenli ödeme sistemiyle gönderir.

20. Ödeme altyapısını sağlayan kuruluş kendi onaylı açık anahtarını içeren bir gün sonu cevap mesajı oluşturur ve bunu dijital olarak imzalar. Bu cevap satıcı firmanın açık anahtarı ile şifrelenerek satıcı firmaya gönderilir. Bu mesaj sayesinde gün sonu işleminin ödeme altyapısını sağlayan kuruluş tarafından alındığını ve işleme konulduğunu satıcı firmaya bildirir.

EIS524 –H10-1 21. Satıcı firmanın yazılımı ödeme altyapısını sağlayan kuruluştan gün sonu işleminin cevabını alınca, mesajı kendi gizli anahtarını kullanarak deşifre eder. Ardından ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun açık anahtarı üzerindeki dijital sertifikayı kontrol eder ve yine bu açık anahtarı kullanarak ödeme altyapısını sağlayan kuruluşun dijital imzasını kontrol eder. Son olarak satıcı firmanın yazılımı gün sonu işlemi cevabını yapılan ödemeler için gönderilen gün sonu talep mesajları ile mutabakat için kaydeder.

Visa 3D Secure (Üç Boyutlu Güvenlik) Visa tarafından geliştirilen 3D Secure, internet ödeme işlemlerinde sahtecilik ve işlem itirazlarını minimuma indirmeyi hedeflen bir güvenlik çözümüdür. 3D Secure ile alışverişin geçerli sayılabilmesi için, kart sahibinin yaptığı alışverişi, kendine özel şifresi ile onaylaması gerekmektedir. Kart sahibinin kimliği, tahsis edilen şifre ile kontrol edilmektedir. Alışveriş sonucunda, kart sahibi tarafından onaylanan, kartı çıkaran banka tarafından dijital olarak imzalanan ve alışverişin kanıtı olarak üye kuruluş tarafından saklanan bir ödeme makbuzu hazırlanmaktadır. Böylece fiziksel dünyada kredi kartı sahibinin kimliğini ve alışverişi gerçekleştirdiğini kanıtlayan imzalı slip uygulamalarına benzer bir güvenlik yapısı oluşturulmaktadır. Bu kart sahibini tanımlama süreci, elektronik ödeme işlemlerindeki itiraz ve sahtecilik risklerini önemli ölçüde azaltmaktadır. Böylece, hem üye işyerleri sahtecilik risklerinden korunmakta, hem de kart sahiplerinin kredi kartlarını internette kullanma endişeleri ortadan kalkmaktadır. Bu şekilde daha güvenli bir e-ticaret ortamı oluşturulmaktadır. Sistemin Visa kredi kartları kullanımı için hazırlanan uygulamasına “Verified by Visa”, MasterCard kredi kartları kullanımı için hazırlanan uygulamasına ise “SecureCode” isimleri verilmektedir.

Outsourcing Hizmetlerinden Faydalanma Güvenli Ödeme Sayfaları Güvenli ödeme sayfaları, SSL’i olmayan firmaların ortak kullanımı için hazırlanmış ödeme sayfalarıdır. Güvenli ödeme sayfası sayesinde Sanal Mağazanın sunucusunda herhangi bir güvenlik tanımlaması yapılmasına gerek kalmadan alışverişin güvenliğinin sağlanması mümkündür. Bu sayede Sanal Mağazanın sitesine SSL sertifikası alma zorunluluğu olmamaktadır. Güvenli Ödeme Sayfaları bankaların bir hizmeti olarak sunulmaktadır ve aşağıdaki avantajları sağlamaktadır: • •

•

Ödeme işlemleri için mağaza yazılımı tarafında karmaşık ayarlar yapılması gerekmemektedir. Ödeme sistemi entegrasyonu için özel ayarlar ve programlar yüklenmesi gerekmeyeceğinden, özel bir hosting (barındırma) paketi alınması zorunluluğu ortadan kalkmaktadır.

Site için SSL sertifikası alınması zorunluluğu ortadan kalkmaktadır. Bu sayede Bankanın yüksek bit’li SSL sertifikaları kullanılabilmektedir.

EIS524 –H10-1 • • •

Ödeme Sayfası'nın bakımı ve güvenliği banka tarafından sağlanmaktadır.

Müşteriler bankanın standart sayfasında ödeme işlemini daha güvenle ve daha kolay yapabilmektedirler. Ödeme Sayfası basta Türkçe ve İngilizce olmak üzere, bankanın verdiği hizmete göre çeşitli dillerde olabilmektedir. Bu sayede e-ticaret yapan firma çeşitli dillerde verdiği hizmetine uygun olarak ödeme sayfalarını rahatça kullanabilirler.

Sonuçlar Geleneksel pazarlama konsepti modern pazarlamadan şu noktalarda farklılık gösterir.

•

•

Geleneksel pazarlamada, şirketler geniş çapta satışlara ve ürünlere odaklanırlar, standart ürünler aracılığıyla seri pazarlama pratiklerini ilerletmeye meyillidirler ve pazar büyüklüklerini artırmaya çalışırlar.

Ve yine modern pazarlamada, şirketler tüketici ve pazarlara odaklanırlar, dikkatli bir şekilde hedef seçilmiş müşteriler üzerinde pazarlama yeniliklerini kullanmaya meyillidirler ve var olan müşterilerle ve mümkünse yenilerini de katarak uzun dönem ilişkilerini geliştirmeye, müşterilerle doğrudan bağlantı kurmaya, müşteri ihtiyaç ve gereksinimlerini tatmin edecek özelleştirilmiş ürünler geliştirmeye ve diğer örgütlerle stratejik ortaklıklar kurarak çalışmaya uğraşırlar.

Yukarıdaki değişiklikler veritabanı pazarlaması, birebir pazarlama, ilişkisel pazarlama, tedarik zinciri yönetimi pazarlama literatüründeki bazı sıcak konulara bakıldığında kolaylıkla görülebilir. E-ticaret kullanımındaki hızlı büyümenin ana sebebi, şirketlerin yeni teknolojileri kullanılabilir hale getirerek modern pazarlama stratejilerini ilerletmesidir. Örneğin,

firmaların

müşterilerle,

tedarikçilerle,

dağıtımcılarla,

ajanslarla,

son

kullanıcılarla, toptancılarla ve çalışanlarla vs. ilişki kurmaya sadece bir işlemi yapmaktan daha fazla ihtiyaçları vardır. Diğer konu ise tedarikçiden son kullanıcıya kadar olan süreci açıklar. Rakip zincirine karşı bütün tedarik zinciri performansının bağımlı olması başarısından beri firmalar tedarik zincirindeki görüntü bağlantılarını güçlendirmeye çalışıyorlar. Sonuç olarak yeni teknolojiler ve e-ticaret müşteriyi daha iyi anlayanlar için çok cazip fırsatlar ortaya çıkardı ve bir ürünün hak sahipleriyle çok daha güçlü ilişkiler kurulmasını bir pazarlama stratejisi olarak kabul ettirdi.

Güvenlik gibi engeller aşılabilinirse, daha pek çok şirket gelecekte online pazarlama ve eticareti kullanmaya başlayacak yoksa e-ticaret son derece yavaş gelişecek. Şayet daha güvenli iş yapma şekilleri geliştirilirse, tüketiciler ve firmalar bireysel bilgilenmede kendilerini hassa bir konumda görmeyecekler ve e-ticaret yönüne kayacaklar. Güvenlik olmadan büyük çoğunluktaki operatör ve onların müşterileri e-ticaretten uzaklaşarak geleneksel iş yapma metotlarına geri dönecekler.

Teknolojik gelişmeler e-ticarette güvenliği sağlamak açısından çok önemlidir. E-ticaretin geleceği bu güvenlik konusundaki gelişmelere bağlıdır. Maalesef güvenlik problemlerini

EIS524 –H10-1 çözmek için bir sihirli değnek yok. Bu elde edilebilir teknolojilerin temel zayıflığı olgunluk ve standardizasyon eksikliğidir (en azından bazıları için örnek:SET)

Teknoloji sadece kemikleşmiş ve spesifik bazı problemlerin çözülmesinde araçlar önerir. Öyle görünüyor ki, bu el altındaki ama kompleks teknolojiler istenilen güvenlik düzeyine getirecek şekilde kombine edilmelidir. Bu yaklaşımla bile biz sadece spesifik sistemlerin iyi tasarlanmış saldırılara karşı durabileceğini gösterebiliriz. İleri düzeydeki saldırıları bilmediğimizden sistemin güvenilir olup olmadığını söylemek imkansızdır. Ama yine de inanıyoruz ki var olan teknolojileri kullanırsak ve güvenli bir şekilde geliştirirsek ve onları doğru biçimde bütünleştirirsek daha güvenli bir sistem inşa etmek mümkün. Diğer bir ifadeyle güvenliği inşa etmenin en iyi yolu en iyi teknolojileri en iyi şekilde kombine etmektir.

E-ticaretin kanunlardaki yeri henüz net olarak kabul edilmiş değil ama yasalar e-ticaretin başarılı bir şekilde konumlandırılması için uygun konumdadır. Bu mümkün olduğunca hızlı bir şekilde yapılmalıdır.

Son olarak da güvenlik husus kolay bir konu değildir ve kesin çözümleri yoktur. Çıkarlarını korumaya çalışanlar arasında daima acımasız bir rekabet ve bu korumayı kırmak isteyenler daima var olacaktır. Bu hiç bitmeyecek bir hikayedir.

Ödev Soruları 1. Web güvenliğinde hangi teknolojilerden yararlanılır?

2. Networktaki güvenlik şifreleme kodları nelerdir? Özelliklerini sayınız.

3. İnternet tabanlı elektronik ödeme sistemleri nelerdir?

Tartışma Soruları 1. Sizce günümüz koşullarında e-ticaret güvenli midir?

2. Sizce e-ticaretin yaygın kullanımı için hangi şartlar elzemdir?

3. Sizce e-ticaret başka hangi tür altyapılar kullanarak geliştirilebilir?

EIS524 –H11-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H11-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2009

EIS524 –H11-1

Dijital İmza

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H11-1

Giriş Günümüzde, kağıda dayalı geleneksel iletişim modelinden modern dijital iletişim modeline doğru hızlı bir gelişim yaşanmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin bu hızlı gelişimi, veri değiş-tokuşu ve iktisadi faaliyetler alanlarında yeni imkanlar yaratmaktadır. Mal ve hizmet siparişleri, bankalara verilen ödeme talimatları, tıp alanında özel bilgilerin iletilmesi, devlet makamları nezdinde yapılan başvurular ile geçmişte kağıda dayalı olarak yapılan ve hukuken önem taşıyan bir çok işlem, bugün dünyada büyük ölçüde elektronik yolla vuku bulmaktadır. Bu durum, özellikle, ülke sınırlarını aşan mal ve hizmet edimlerini içeren hukuki ilişkiler (elektronik ticaret) sahasında da geçerlidir. Elektronik ticaretin uluslararası iktisadi yaşamdaki önemi karşısında, ülkelerin bu konuyla ilgili iç hukuk kurallarının yeknesaklık taşıması önem arz etmektedir. Günlük hayatta kullanılan imzalarda olduğu gibi, dijital imzalar da elektronik ortamda gönderilen bilginin veya e-mail'in kime ait olduğunu göstermek için kullanılır. Dijital imzaların oluşturulmasında ve doğrulanmasında dijital sertifikalar kullanılır. Gönderdiğiniz veriyi imzalamak için kendinize ait bir dijital sertifikanız bulunmalıdır.

Modern bilgi ve iletişim tekniklerinin artan kullanımı ile birlikte, sahtecilik gibi riskler de ortaya çıkmaktadır. Elektronik olarak iletilen ya da kaydedilen veriler, üçüncü kişiler tarafından, gönderici veya alıcı farketmeksizin ve herhangi bir iz bırakmaksızın iletişim esnasında ya da sonradan değiştirilebilmektedir; verilerde değişiklik yapıldığının ispatlanması ise mümkün değildir. Diğer taraftan muhatap açısından, bir bilgi ya da veri dosyasını gönderen kişinin gerçekten gönderici olarak gözüken kişi olup olmadığı da kesin olarak belli değildir. Herkese açık global bir haberleşme ağı olan internetin, elektronik ticarette de yaygınlaşmasıyla, elektronik ticaretin önemi artarken, bu risklerin karşılanması ihtiyacı da kendisini daha fazla hissettirmeye başlamıştır. Bu sorunların çözümü hukukta değil, yine teknolojide aranmaktadır. Nitekim endüstri, dijital imza olarak isimlendirilen asimetrik kriptografi (şifreleme) yöntemini ve buna bağlı olarak chip kartı, Trust Center gibi güvenlik hizmetlerine ilişkin teknolojileri geliştirmiştir. Öte yandan hukuk da, hemen hemen eş zamanlı diyebileceğimiz kadar hızlı bir şekilde teknolojiyi takip etmektedir. Bu konuyla ilgili olarak, Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu'nun (UNCITRAL) hazırlamış olduğu 16 Aralık 1996 tarihli "Elektronik Ticaret Model Kanunu" ve aynı komisyonun Elektronik Ticaret ?alışma Grubunun hazırlamış olduğu "Elektronik İmza Model Kanunu Tasarısı" mevcuttur. Avrupa Birliği bünyesinde ise, 8 Haziran 2000 tarihli "İç Pazarda Elektronik Ticaretin Hukuki Yönleri Hakkında Yönerge" ve 13.12.1999 tarihli "Elektronik İmzaların Müşterek Çerçeve Şartları Hakkındaki Yönerge" çıkarılmıştır. Yönergeler, Avrupa Birliği üyesi olan ilkeler için ulaşılması gereken amaçlar yönünden bağlayıcı olduğundan, üye ülkeler, bu yönergeleri iç hukuka uyarlama çalışmasına başlamışlardır. Bu çalışmanın konusu, esas itibariyle dijital imza ile ilgili bazı hukuki problemlerin Borçlar Kanunu hükümleri açısından değerlendirilmesi olup, dijital imzanın Türk İspat Hukuku açısından değerlendirilmesi yapılmayacaktır.

EIS524 –H11-1

Dijital İmzanın Özellikleri 1. Dijital imza bir kullanıcı, sunucu ya da host'tan gönderilen bilgilerin kesinlikle o kuruma veya kişiye ait olduğunu doğrulayarak, verinin başkası tarafından yollanmadığını garanti eder.

2. Dijital imza, veri akışı sırasında bilgilerin içeriğini korur, bir başka kişinin eline geçmesini ya da değiştirilmesini engeller, bilginin sadece alıcıya gittiğini ve sadece alıcı tarafından okunacağını garanti eder.

3. Dijital imza, veriyi gönderenin ve alanın kim olduğunun kanıtlanmasına imkan tanır. Yani imzalanmış bir dokümanı yollayan kişi onu yolladığını inkar edemez ve alıcı da aldığını inkar edemez.

Dijital İmza Tekniği İnternet üzerinden sözleşmelerin kurulmasında hukuki güvenliğin sağlanması için, karşı tarafa iletilen bilgilerin (beyanın, mesajın) muhtevasının bütünlüğünün (Integritat) sağlanması ve sözleşmenin diğer tarafının kimliğinin, kesin ve güvenilir şekilde tespit edilebilmesi gerekir. Ancak bu şekilde icap veya kabul beyanını şüpheye yer vermeyecek şekilde göndericiye izafe etmek mümkün olabilir.İşte bu güvenirliği, günümüzde, açık anahtar kriptografisine dayalı dijital imza tekniği sağlayabilmektedir.

Dijital imza elektronik imza türlerinden biridir. Üst kavram olan elektronik imza, uluslararası ve ulusal hukuki düzenlemelerde verilen -hemen hemen- ortak bir tanıma göre, "diğer elektronik verilere eklenen veya bunlarla mantıksal bir bağlantı içerisinde olan, imzalayanın kimliğinin tespitini mümkün kılan ve elektronik verinin muhtevasını, imzalayanın kabul ettiğini gösteren elektronik şekildeki verilerdir".Açık anahtar kriptograf isine dayalı dijital imza yanında, bugün kullanılan ve el yazısı ile imzanın bir ya da daha fazla fonksiyonunu yerine getiren başka imzalar da mevcuttur.

Bunlara, (Örneğin el yazısı ile imzayı esas alan) biometrik yöntemle (biometrik imza) ya da PIN (Personal Identification Number- kişi tanımlama numarası) vasıtasıyla kimlik belirlemeye dayalı teknikler örnek olarak verilebilir. (http://www.uncitral.org/english/workinggroups/wg_ec/wp-88e.pdf) Dijital imzada, sahibinin isminin harflerinden oluşan bir paraf ya da el yazısı ile imzanın elektronik olarak kopyalanması söz konusu değildir; bilakis, dijital imza, elektronik olarak yaratılan ve gönderilen belgelerin şifrelenmesi esasına dayanmaktadır.

Dijital imza için her şeyden önce, aralarında matematiksel bir bağlantı olan ve fonksiyonel olarak bir birlik arz eden iki ayrı şifreye ihtiyaç vardır. Şifrelerden biri gizli olup (gizli anahtar), diğeri ise (açık anahtar) herkesçe bilinebilir, aleni olarak ulaşılabilir niteliktedir (Örneğin yayınlanan açık anahtar listeleri aracılığıyla). Gizli anahtar dijital imzanın yaratılmasında, açık anahtar ise dijital imzanın tetkikinde kullanılmaktadır. Bu anahtar çifti,ya sertifika hizmet sağlayıcıları (Zertifikatdienstanbieter, Certification Service Provider, Certification Authority, Trust Center) tarafından üretilir ve sahibine teslim edilir; ya da kişiler tarafından bizzat off line şekilde bilgisayarda bir şifreleme programı aracılığıyla (Örneğin PGP - pretty good privacy) elde edilir.(Deville R. /Kaltheneger R.:1997,s.169 Üretilen şifrelerden gizli anahtar, ya bilgisayarın ana belliğine, diske veya

EIS524 –H11-1 diskete kopyalanır ve üçüncü kişilerin bu şifreyi okumasını engelleyici tedbirler alınır; ya da gizli anahtar akıllı kart olarak da adlandırılan chip karta yerleştirilir. Bu son durumda, şifreleme işleminin tamamı chip kartın mikro işlemcisinde (Mikroprozessor) gerçekleştiğinden, bu şifrenin kopyalanması bugünkü teknolojiyle mümkün değildir.Chip kartların kullanımı hem şifrelerin kopyalanmasının mümkün olmaması, hem de sahibine farklı bilgisayarlarda çalışıp işlem yapabilme imkanını sağlaması açısından avantajlıdır.

Bununla beraber, bu kartın üçüncü kişilerin eline geçmesini engellemek için yeterli güvenlik tedbirleri alınmalıdır.

Genellikle chip kartlar, PIN vasıtasıyla veya parmak izi, ses tahlili gibi biometrik özellikli 2El yazısı ile imzayı, ses tahlilini, retina taramasını, parmak izini vs. esas alan diğer biometrik imzalar hakkında bilgi yöntemlerle yetkisiz kullanımlara karşı emniyet altına alınmaktadır.Gizli anahtarın chip karta kaydedilmesi durumunda, imza işlemi için bilgisayar yanında, kartın okunması için bir kart okuyucusuna da ihtiyaç vardır. Dijital imza, şifreleme programı yardımıyla, elektronik bir metin üzerinde uygulanan iki aşamalı bir prosedürün sonucudur. İmzalayan bu prosedüre optik olarak vakıf olmadığı gibi, dijital imzanın özel bir program olmaksızın, muhteva itibarıyla (temsili bir şekilde) gözle görülmesi mümkün değildir.Dijital imzalama için ilk önce, gönderilecek elektronik metnin tamamı seçilmekte ve şifreleme programı çağrılmaktadır. Program ilk aşamada, bu metne hash algoritmasını tatbik ederek, metni harf ve rakamlardan oluşan bir mesaj özetine, diğer bir deyimle hash değerine (Hashwert, Hash-Code) çevirmektedir.

Bilgisayar terminolojisinde "hash (öz)" yazılan bir metnin kısaltılmış şeklini ifade etmektedir. Metnin bu şekilde kısaltılma sebeplerinden biri, asimetrik kriptografi (şifreleme) prosedürünün fazla zaman almasıdır. Bu şekilde atılmış dijital imza, imzalanan belgenin özünü içerecektir. Hash algoritmasının tatbiki esnasında program, metnin karakteristik özelliklerinin tümünü (işaretlerin türünü, sırasını ve sayısını) dikkate alarak metnin hash değerini elde etmektedir. Bu nedenle elde edilen değer, tamamen bilgisayarda seçilen ve işaretlenen metne özgü olup, bu metinde yapılacak bir değişiklik, elde edilen hash değerini değiştirecektir. İkinci aşamada, şifreleme programı, elde edilen bu hash değerini (mesaj özetini), göndericinin özel anahtarı ve asimetrik şifreleme sistemi vasıtasıyla şifrelemekte ve bu şekilde şifrelenen hash değeri (mesaj özeti), elektronik metne eklenerek muhataba gönderilmektedir. Sonuç olarak dijital imzanın, göndericinin gizli anahtarı ile şifrelenmiş mesaj özetinden ibaret olduğu söylenebilir. Bu şekilde elde edilen dijital imza, sadece imzalanan metne ve gizli anahtarın sahibine özgü bir imzadır; zira gerek metindeki, gerekse gizli anahtardaki bir değişiklik farklı bir dijital imza ortaya çıkaracaktır.

Muhatap ise, elektronik belgeyi kendisine gönderenin kimliğinin doğruluğunu ve belgenin metninde gönderme esnasında veya sonradan bir Hash algoritmasına, diğer tabirle hash fonksiyonuna tek yönlü fonksiyon da (one-way funktion) denilmektedir. Elde edilen hash değere bakılarak orjinal metnin elde edilmesi mümkün değildir. değişiklik yapılıp yapılmadığını tespit için, bu metnin yine bir program aracılığıyla hash değerini hesaplayacaktır. Daha sonra, elektronik belgedeki dijital imzayı, gönderenin açık anahtarını kullanarak deşifre edecektir. Göndericinin gizli anahtan ile şifrelenen metin, yine ancak bu gizli anahtarla matematiksel bağlantı içinde olan göndericinin açık anahtarı ile deşifre edilebilir. Açık anahtarı gönderici bizzat muhataba iletebilir veya muhatap bunu sertifika hizmet sağlayıcılarından temin edebilir. Dijital imzanın, açık anahtarlarla deşifre edilmesi sonucu orijinal metnin hash değeri (mesaj özeti) elde edilir. Muhatap bu şekilde

EIS524 –H11-1 elde ettiği hash değeri (mesaj özeti) ile, kendisine gönderilen elektronik belgenin metninin hash değerini (mesaj özetini) karşılaştıracaktır. Bu iki değer birbiriyle örtüşüyorsa, metnin göndericinin gizli anahtarı ile imzalanmış olduğundan ve elektronik belgenin metninin, gönderme esnasında veya sonradan üçüncü kişiler tarafından değiştirilmemiş olduğundan emin olacaktır.

Doktrinde, "gizli anahtar, dijital imzanın atılmasında kullanılan yazı malzemesi, açık anahtar ise bu imzayı okuma aracıdır" şeklinde bir benzetme yapılmaktadır. Aşağıda dijital imza tekniğine bir örnek verilmiştir. Aşağıdaki metnin dijital imza ile Ahmet Özdemir tarafından, Ali Özgüven'e gönderilmesi gerekmektedir. ŞENOCAK Yıl 2001 Sayın Dr. Özgüven, 30.05.2001 tarihli mektubunu aldım Sayfa 1………………………………………………………………………………….

Sayfa 2………………………………………………………………………………….

Saygılarımla Ahmet Özdemir I. Hash algoritması yardımıyla şekil l'deki metinden, şekil 2'deki hash değeri (mesaj özeti) elde edilir.

Sayın Dr. Özgüven, 30.05.2001 tarihli mektubunu aldım.

Sayfa Sayfa

1…………………………………………………………………………………….

2……………………………………………………………………………………

Saygılarımla Ahmet Özdemir Ş E K İ L: 1 (Metin) Ş E K İ L: 2 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976

(Hash

Değeri-Mesaj

Özeti)

II. Hash değeri (mesaj özeti) göndericinin özel anahtarı ile şifrelenir ve böylece şekil l'deki hash değerinden, şekil 2'deki dijital imza elde edilir.

S E K İ L 1 (Hash Değeri-Mesaj özeti) 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976 Ş E K İ L 2 (Dijital İmza) 43AB 8cb7 5A67 4C3A 87D1 22A5 5678 F91A III. Metin imza ile gönderilir: METİN

EIS524 –H11-1 Sayın Dr. Özgüven, 30.05.2001 tarihli mektubunu aldım.

Sayfa l……………………………………………………………………………………

Sayfa 2……………………………………………………………………………………

Saygılarımla Ahmet Özdemir D İ J İ T A L İMZA 43AB 8cb7 5A67 4C3A 87D1 22A5 5678 F91A IV. Muhatap yukarıdaki (Nr. III) dijital imzalı metni alır.

V. Muhatap hash algoritması yardımıyla metinden (şekil 1), hash değerini (şekil 2) elde eder. Ş E K İ L 1 (Metin) Sayın Dr. Özgüven, 30.05.2001 tarihli mektubunu aldım.

Sayfa l……………………………………………………………………………………..

Sayfa 2…………………………………………………………………………………….

Saygılarımla Ahmet Özdemir Ş E K İ L 2 (Hash Değeri-Mesaj Özeti) 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976 VI. Muhatap gönderilen dijital imzayı (şekil 1), göndericinin açık anahtarı ile deşifre eder (sonuç: şekil 2).

SEKİL 1 (Dijital İmza) 43AB 8CB7 5A67 4C3A 8701 22AB 5678 591A ŞEKİL 2 ( Deşifre Edilmiş İmza) 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976 VII. Muhatap deşifre edilen imza ile (Nr. VI, şekil 2) gönderilen metnin hash değerini (Nr. V, şekil 2) karşılaştırır. Eğer bu değerler (şekil 1 ve şekil 2) birbirine uyuyorsa, gerçekten metin gönderici tarafından imzalanmış ve gönderilen metin başkaları tarafından değiştirilmemiştir.

SEKİL 1 (Deşifre Edilen İmza) 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976 UYUMLU = Ş E K İ L 2 (Gönderilen Metnin Hash Değeri-Mesaj Özeti) 0000 0001 00012 1976 8844 1374 BB31 A 976

EIS524 –H11-1 Elektronik ticarette dijital imzanın kullanımı, hukuki ilişkilerde güvenliğin sağlanmasına ilişkin altyapı çalışmalarını da gerektirmektedir. Kendisine dijital olarak imzalanmış bir belge gönderilen kişinin, anahtar çiftinin (gizli ve açık anahtarın) gerçekten imzada ismi gözüken kişiye izafe edilebileceğine güvenebilmesi gerekir. Bu nedenle anahtar çiftinin üretimi ve göndericinin kimliğini belirleme konularında güvenilir üçüncü bir kişiye, sertifika hizmet sağlayıcılarına ihtiyaç duyulmuştur. Sertifika hizmet sağlayıcıları, kullanılan ve aleni olan açık anahtarın belirli bir kişiye ait olduğunu sertifika hizmetleri sayesinde üçüncü kişilere temin ederler. Böylece açık ve gizli anahtar, sertifika hizmet sağlayıcıları ile sertifikalar elektronik ticarette güvenliğin sağlanması için gerekli alt yapıyı oluşturmaktadır. Dijital imzaya ilişkin hukuki düzenlemelerde, sertifika hizmet sağlayıcılarının görevleri ana hatları ile, -zorunlu olmamakla beraber-anahtar çiftinin üretilmesi, anahtar çiftinin sahibinin kimliğinin güvenilir şekilde tespiti, gizli anahtarın teslimi, açık anahtarın sahibine izafesinin sağlanması ve bu izafenin, herkesin her zaman telekominikasyon bağlantıları vasıtasıyla tetkik edebileceği bir imza anahtarı sertifikası ile teyid edilmesi olarak sayılmaktadır.

Elektronik Belgeler E-Belge Nedir?

Elektronik araçlar vasıtasıyla oluşturulan, üretilen, saklanan, kişi veya kurumların belli bir konudaki beyanını veya bir olguya tanıklık eden verileri içeren, yazı-resim gibi nesnelerin bir araya gelmiş bir bütünüdür. Word, HTML, vs. gibi farklı formatta oluşturulmuş dosyaların kişi veya kurumları bağlayıcı nitelik kazanması için kendisini gönderen kişi tarafından elektronik ortamda imzalanması gerekir. Yani elektronik ortamda oluşturulan, yazı, resim gibi nesnelerden oluşan çeşitli bilgisayar programları vasıtasıyla oluşturulmuş dosyaların elektronik belge olarak adlandırılması için elektronik olarak imzalanması gerekmektedir. Elektronik belgelerin hukuksal anlamda belge olarak nitelendirilebilmesi için, taşıdıkları imzaları ve belge bütünlüğünü teyit eden elektronik noter niteliğinde üçüncü güvenilir taraf olarak da adlandırılan onay otoritelerine gerek vardır. Kısaca ebelge, bir onay otoritesi tarafından taşıdığı imzanın doğruluğu ve içeriğinin orijinal olduğu teyit edilmiş olan, herhangi bir bilgisayar programı vasıtasıyla oluşturulmuş bir dosya olarak tanımlanabilir.

EIS524 –H11-1

E-Belgelerin Özellikleri E-Belgelerin sahip olması gereken özellikler şunlardır; 1. Web formatında kullanılan ve farklı Web tarayıcıları vasıtasıyla görüntülenebilen

formatlara sahip olmalıdır.

2. Güvenli olmalıdır. Kopyalanamaz ve üzerinde tahribat yapılamaz bir yapıya sahip

3.

4.

5.

6.

7.

olmalıdır. Dijital olarak imzalanmak suretiyle gerçekçiliği ve bütünlüğü garanti altına alınmış olmalıdır.

Tüm iş sistemleri ile entegre olabilmeli. Tüm ofis uygulamalarını ve geçerli belge türlerini desteklemeli. Farklı formatlara kolayca dönüştürülebilir olmalıdır. Üzerinde gerçekleşen tüm işlemleri denetlenebilecek şekilde kayıt altına alınabilmelidir.

Hukuksal geçerliliği olmalıdır.

Uluslar arası standartlara göre imzalanmış olmalı, şekil şartları uluslar arası standartların dışında olmamalıdır.

Eş zamanlı olarak tüm taraflarca görüntülenebilen, Web tabanlı kullanılabilirliğe sahip olmalıdır.

E-Belgelerin Faydaları 1. Maliyetin Düşmesi: Birleşmiş Milletler tahminlerine göre dünyada ticareti yapılan ürünlerin maliyetlerinin %10’luk kısmı ticari işlemlerdeki kağıt işinden kaynaklanmaktadır.

Bu maliyetler; veri girişleri, posta ve kurye masrafları, hatalı belgelerden kaynaklanan maliyetlerdir. Eğer kağıt belgeler elektronik ortama aktarılırsa ciddi anlamda maliyet avantajları sağlanacak ve bu maliyetler önlenecektir. Sonuçta şirket verimliliğinin artması, zaman tasarrufu vb. faydalar sağlanacaktır.

2. İşlem Sürelerinin Kısalması: Bu sayede şu avantajlar sağlanabilir; a. Özellikle dış ticaret işlemlerinde kağıt belgelerin posta ve kurye ile iletilmesi bazen

haftalarca, günlerce sürmektedir. Halbuki e-belgeler gidecekleri yere 1-2 saniyede ulaşabilirler. b. E-belgeler ilgili kurumlar arasında gidip gelmek yerine, tüm ilgili kurumlar tarafından eş zamanlı olarak görüntülenebilir. c. Yanlışlıkların düzeltilmesi için evrakların geri istenmesine gerek kalmadan düzeltmeler yapılabilir. d. Evraklar arasında uyumsuzlukların tespiti için günler süren inceleme süreleri tamamen ortadan kalkacaktır.

EIS524 –H11-1 3. Uygulama Farklılıklarının Ortadan Kaldırılması: E-belgeler ilgili oldukları işlemin standartlarına uygun olarak, içermesi gereken tüm bilgileri içerdiği için, farklı uygulamalardan ve değişik standartta üretilmiş belgelerin mahiyetinden kaynaklanan şirketler arasındaki veya devlet kurumları vs. ile şirketler arasındaki uyumsuzluk ve anlaşmazlıklar ortadan kaldırılacaktır.

4. Kullanılabilirliğin Artması: E-belgeler organizasyon içinde kullanılan sistemler ve dışında bulunan kurum veya kişilerin sistemleri ile uyumlu olursa, iş süreçlerindeki mükerrer kayıtlar ortadan kalkar. Örneğin; bir e-fatura aldığında bu fatura için ayrıca muhasebe kaydı yaratılmasına gerek kalmaz, sistem faturayı tanıyıp muhasebe kaydını kendi yapar.

5. İnsan Faktörünün Etkisinin Azalması: Tüm dünyada ortak standartlar doğrultusunda çalışan bir e-belge, gerekli şartlar yerine getirildiği takdirde, kendi işini kendi görecek, kendisini onaylayacak makamların sistemine saniyeler içerisinde ulaşıp eğer uygunsa kısa sürede onaylayıp, sonuçta hedefine ulaşacaktır.

Böylece belgelerin farklı yorumlanmasından kaynaklanan sorunlar ortadan kalkacaktır.

6. Arşiv Maliyetlerinin Ortadan Kalkması: Kağıt belgelerin arşivlenmesi, özellikle bankalar, devlet kurumları gibi büyük organizasyonlar için çok maliyetli bir iştir. Ayrıca bu belgelerin 10 yıl saklanması gerekir. Süre sonunda da güvenli olarak imha edilmesi gerekir.

Bu çok maliyetli bir iştir, istenen belgelerin arşivden çıkarılması da uzun bir iştir. Halbuki elektronik belgelerin otomatik olarak sistem tarafından zaman sınırlaması olmaksızın, çok az bir maliyetle arşivlenmesi mümkündür. E-belgeler saniyeler içerisinde görüntülenebilir ve sadece arşivinde tutulduğu kurumda değil, kurumlar arası entegrasyonun sağlanması halinde tüm kurumlarda geçirdiği iş süreçleri de görüntülenebilecektir.

7. Ekonominin Kayıt Altına Alınması: E-belgelerin kullanılması, kayıt dışı ekonomiyi tamamen ortadan kaldıracak, vergi kaçırmak, usulsüzlük yapmak tamamen imkansız hale gelecektir. İstatistiki verilerde sağlıklı bir biçimde tutulacaktır.

8. Sahteciliğin Önlenmesi: Sahte belgeler vasıtasıyla yolsuzluk, sahtecilik ve dolandırıcılık olayları ortadan kalkacaktır. Belgeler üzerinde tahrifat yapılmasının önüne geçilecektir.

9. Karmaşık Ödeme Yöntemlerinin Ortadan Kalkması: E-belge sistemi karmaşık ödeme yöntemlerinin kalkmasını sağlayacaktır. Dış ticaret ödeme yöntemleri belge ve banka merkezli olmaktan çıkıp, mal ve gümrük merkezli hale gelecektir.

10. Belge Sayısının Azalması: Örnek olarak bir dış ticaret işleminin gerçekleşmesi için, her ülkenin mevzuatında farklı olmasına rağmen ortalama 40 değişik belge 28 değişik kurum tarafından tanzim edilmektedir. Tüm dış ticaret belgeleri birleştirilmek suretiyle evrensel tek bir dış ticaret belgesi haline getirebilir ve bu belge işlemin mahiyetine göre ilgili olduğu tüm kurumlara aynı anda ulaştırılabilir. E-iç ticaret belgesi ve e-dış ticaret belgesi gibi iki adet belge ile tüm dış ticaret işlemleri yürütülebilir.

11. Ticari Bilginin Edinilmesinin Kolaylaştırılması: Günümüzde çok karmaşık mevzuatlar, işlem türlerine göre farklılıklar, ülkelerarası uygulama farklılıkları dolayısıyla dış ticaret yapmak için konulara göre uzmanlaşılması gerekmektedir. Fakat bir e-belge oluşturulması sırasında, kullanıcıyı yaptığı işlemi kapsayan çerçeve içerisinde kalmaya sistem tarafından zorlanacaktır, yapılan yanlışlıkların maliyetleri kağıt belgelerde olduğu gibi çok

EIS524 –H11-1 olmayacaktır, kullanıcılar çoğu zaman sistem tarafından yanlış uygulamalardan men edilecektir. Ayrıca aşırı uzmanlaşma ve aşırı detay bilgilere ihtiyaç kalmadan dış ticaret yapabilecektir. Bu durum firmaların danışmanlık ve yeni pazara girme masraflarını düşürecektir.

12. Ticaret Hacminin Artması: E-belgelerin dünya çapında kullanılabilirliğinin en üst seviyeye çıkması durumunda hız artışı ve maliyet düşüşünden dolayı dünya ticaret hacminde artış meydana gelecektir. Bu durum malların ucuzlaması ve insanların daha bilinçli olmasını sağlayacaktır.

13. Maliyetlerin Önceden Öngörülebilir Olması: Belgelerin gecikmesi, kaybolması, yanlış düzenlenmesi gibi sorunlardan kaynaklanan antrepo masrafları, tazminat ödenmesi gibi beklenmeyen maliyetlerin ortadan kalkması, firmaların bankalara, sigorta şirketleri, nakliye şirketlerine ödeyecekleri ücretleri, gümrük masrafları vs. işlem mahiyetine göre sistemden hesaplamaları, firmaların beklenmeyen maliyetlerden dolayı sıkışıklığa düşmeden ticaret yapabilmelerini sağlayacaktır.

14. Firmaların Ana Faaliyet Alanları Üzerine Daha Fazla Yoğunlaşması: Operasyonel işlemlerin yükünden kurtulan firmalar; pazarlama, araştırma gibi faaliyetleri gibi alanlara daha çok kaynak ayırıp, daha fazla müşteri odaklı hale geleceklerdir. Bunun anlamı, küresel olarak insanların kurumlardan daha kaliteli bir hizmet alması olacaktır. Sonuç olarak yaşam kalitesi artacaktır.

15. Dil Farklılıklarının Sorun Olmaktan Çıkması: E-belgelerin çok dilli olarak hazırlanıp istenilen dilde görüntülenmesi mümkün olacaktır.

E-Belgelerin Hukuksal Geçerliliği E-belgelerin hukuksal geçerliliğinin tüm dünyada uluslar arası alanda tanınması ve ebelgeler konusunda özel yasaların oluşturulması zaman içerisinde gerçekleştirilecektir.

Ancak bu tür yasaların olmaması e-belgelerin hiçbir hukuksal temele dayanmadığı anlamına gelmemektedir. Mevcut ticari belgeler için kullanılan uluslar arası yasalar vb. belgeler konusunda yaşanacak anlaşmazlıkların çözümünde hukuksal kaynak teşkil etmektedir.

Dış ticaret belgelerinin dayandığı hukuksal kaynaklar: Uluslar arası anlaşmalar, uluslar arası taşımacılık kuralları, ulusal taşımacılık kuralları, ulusal ticari kanunlar, ulusal dış ticaret genelgeleri, gümrük ve kambiyo mevzuatları, uluslar arası ticari kural ve teamüller, özel kurallardır.

E-Belgelerde Güvenlik İnternet üzerinde e-belgelerin güvenliği kavramı aşağıdaki4 öğeden oluşmaktadır; 1. Kimlik Değerlendirmesi: Belgeyi gönderen kişinin kimliğinin belirlenmesi.

2. Yetkinin Tespit Edilmesi: Belgeyi gönderen ve imzalayan kişinin gönderdiği belgeyi imzalamaya yetkili olup olmadığının belirlenmesi.

3. Belge Bütünlüğü: Belgenin içeriğinin internet üzerinde iletimi sırasında değişmeden kalmasının güvence altına alınması.

EIS524 –H11-1 4. Karıştırma: Belge içeriğinin sadece gönderici ve alıcı tarafından görülebilecek şekilde karıştırılması ve sadece son iletim noktasında özgün hale gelmesidir.

Tüm bu güvenlik öğeleri kriptografi yöntemleri ile çalışan açık anahtar alt yapısını kullanan onay otoritesinin varlığı ile gerçekleşecektir.

Açık anahtar altyapı; kullanıcıların biri açık biri kapalı iki anahtar vasıtasıyla birbirlerine süreli mesaj gönderebildikleri sistemin adıdır. Bir gizli anahtar tarafından şifrelenen belgeler ancak o gizli anahtar vasıtasıyla çözülebilir. Bu durumda belgenin sadece gönderildiği kişi tarafından okunması garanti altına alınmış olur. Bu sistem de kullanıcıların kimlik doğrulaması güvenilir üçüncü taraf konumunda olan onay kurumlarınca gerçekleştirilir. Ayrıca bunlara dijital imza da eklenebilir.

Dijital İmza Islak imza, bir kimsenin bir yazının altına bu yazıda yazılanları onayladığını belirtmek için her zaman aynı biçimde yazıldığı ad veya işarettir. Dijital imza ise, elektronik ortamda gönderilen bir belgeye eklenen ve göndericisinin kimliğini ve yetkisini belirten dijital koda verilen isimdir. Islak imzaya benzer olarak kişinin belgede yazılanları onayladığını belirtir.

Dijital imza, prosedürü, belge içeriğinin sadece gönderici ve alıcı tarafından gönderilmesini sağlamak için karıştırma işlemi ile başlar, sonra belgeye kişiye özel gizli anahtar eklenir. Bu surette belgeye dijital imza eklenmiş olur.

Elektronik bir ortamda bir kişinin kimliğinin tespit edilmesi kullanıcı adı ve şifre vasıtasıyla yapılmaktadır. Açık anahtar alt yapısı sayesinde belgeler kullanıcı adı ve şifre ile kimlikleri belirlenen kişiler tarafından elektronik ortamda imzalanabilmektedir. Bu sistemde kişilerin kimlikleri bir onay otoritesi tarafından doğrulanmaktadır.

Dijital İmza ve Islak İmza Arasındaki Farklar: Dijital imzanın ıslak imzaya göre pek çok avantajları bulunmaktadır.

1. Öncelikle ıslak imzanın gerçekten kime ait olduğunun tespit edilmesi uzun bir

prosedür gerektirmektedir. Kağıt belgeler üzerindeki imzaların doğruluğunun teyit edilmesi imza sirküleri ile yapılmaktadır. Bir elektronik imzanın ise doğruluğunun teyit edilmesine gerek yoktur. Çünkü, belge üzerindeki imza tarafsız bir onay otoritesi tarafından doğruluğu onaylanmış bir şekilde gelmektedir.

2. Islak imzanın yetki durumunda ayrıca tespit edilmesi gerekmektedir. İmzayı atan kişinin adına imza attığı kurumu hangi konularda temsil etmeye yetkili olduğunun tespit edilmesi gerekmektedir. Fakat elektronik imzanın yetki durumu onay otoritesi tarafından teyit edilmiş şekilde geleceği için ayrıca yetki teyit işlemine gerek kalmamaktadır. Elektronik ortamda sisteme yetki tanımlamaları yapılmak suretiyle kişilerin yetkili olmadıkları belgeleri göndermeleri baştan kısıtlanacağı için

EIS524 –H11-1 bir elektronik belge üzerindeki dijital imzanın ayrıca yetkili olup olmadığını araştırmaya gerek yoktur.

3. Islak olarak imzalanmış bir belge üzerinde sonradan ekleme veya tahrifat yapılıp yapılmadığının tespit edilmesi zordur. Halbuki elektronik imza prosedürü belge bütünlüğünde garanti altına almaktadır. Ayrıca belge içeriği gönderici ve alıcı dışında biri tarafından okunamayacak şekilde karıştırılmış olarak gönderilmektedir.

Bu da belgenin güvenliği yanında gizliliğini de garanti altına almaktadır.

4. Bir belge dijital olarak imzalandığı anda zaman etiketi belge üzerine eklenir ve bu suretle belgenin tam olarak hangi tarih ve saatte imzalandığı kolayca görülebilmektedir. Kullanılan elektronik imza çeşitleri arasında en güvenli olanları PKI (Açık anahtar alt yapısı) sertifikaları ve biyometrik imzalardır. Ayrıca ıslak imzanın bir resim dosyası halinde e-belgeye bir kullanıcı adı ve şifre eşliğinde eklenmesi suretiyle yapılan farklı e-imza yöntemleri mevcuttur. Fakat bu yöntemler belge bütünlüğünü garanti altına almamaktadır. Tüm avantajlarına rağmen halen internet ortamında ciddi güvenlik açıkları bulunmaktadır. E-belgelerin kullanımlarının yaygınlaşması için öncelikle internet üzerinde güvenlik konusuna ağırlık verilmesi gerekmektedir. İkinci önemli konuda, ortak standartların tespit edilmesidir. Zaman içerisinde bu engeller aşıldığında e-belgeler ticari hayatta çok önemli bir yer tutacaktır.

Gelecekte E-Belge E-belgeler, ülkelerin ticari stratejileri üzerinde ve şirketlerin e-iş stratejileri üzerinde önemli değişikliklere sahip olmuştur. Uluslar arası düzeyde Birleşmiş Milletlerin ve özel sektörde küresel şirketlerin öncelikli stratejisi tüm dünyada kullanılacak ortak e-belge standartlarına ulaşmak ve internet güvenliğinin ticari işlemlerin riskini düşürecek şekilde arttırılmasıdır. EDI standartlarının küresel anlamda beklenen oranda yayılmamış olması ve halen büyük oranda ticari faaliyetlerde kağıt belgelerin kullanılmasına devam edilmesi internetin tüm teknolojik gelişmelere rağmen ticarete beklenen katma değeri katamamasına sebep olmaktadır.

Bu çıkmazın çözüm yolu XLM’dir. XLM teknolojisinin gelişmesi ve ortak standartlara doğru yol alınmaya başlanması artık kağıt belgelerin sonunun yaklaştığına dair belirtiler olarak değerlendirilebilmelidir. Tüm iş süreçlerinin internet ortamına aktarılacağı günler yaklaşmaktadır. İnternet devriminin 2. Evresi başlamıştır. Önümüzdeki günlerde ticaret hayatında büyük değişiklikler olacaktır. Yani e-belge uygulamalarına geçiş süreci başlamaktadır.

Ulusal Ve Uluslararası Tehditler: Dijital Uçurum (Bölünme) Dijital Uçurum: Dünya üzerinde bulunan toplumların ve şirketlerin ulusal ve uluslararası alanda bilgiye erişim, iletişim kurma, teknolojiyi kullanma ve ticaret yapma fırsatları, istekleri ve kabiliyetleri açısından aralarında oluşan fark neticesinde ortaya çıkan iki kutuplu ulusal ve uluslararası düzensizliğe verilen addır.

1. Telefon gibi aslında eski ekonomik sistemin içerisinde yer alan bir iletişim aracı bile

bazı kıtalarda henüz yeterli abonelik oranlarına ulaşmamıştır. Dijital bölünmenin en temel göstergelerinden biri, telefon penetrasyon oranları olarak görülmektedir.

2. Dijital bölünmenin belirtilerinin incelenmesinde başvurulacak ikinci gösterge ise bilgi toplumunun oluşmasında başrolü oynayan ve bilgi toplumunun en önemli

EIS524 –H11-1 ürünlerinden biri olan PC’lerdir. PC dağılımında son sıralarda yer alan bölgeler ve bu bölgelerde yaşayan toplumlar çok yakın bir gelecekte ciddi problemler ile yüz yüze kalacaklardır. PC dağılımları toplumların YES’e ne kadar yakın veya uzak olduklarını gösteren bir göstergedir.

3. Dijital bölünmenin göstergeleri arasında yer alan son bölüm kıtalar bazındaki internet kullanıcı sayısı ve dağılım oranlarıdır. Bir toplum içerisinde Dijital bölünmenin oluşması için o toplum içerisinde yaşayan insanların eko sosyal boyutta ciddi eşitsizlik yaşarlar. Yaşanan dijital bölünmenin sosyal ve ekonomik boyutları kısa bir süre, içerisinde etkilerini göstermektedir. Dijital bölünmenin sosyal boyutunu ele alacak olursak, toplumdaki kesimler arasındaki farklı sebeplerden dolayı oluşmuş olan dijital bölünme, dijital bölünmenin alt kutbunda yaşayan kitlenin diğer kitleden uzaklaşmasına ve yabancılaşmasına sebep olmaktadır. Dijital bölünme üst kutbundan uzaklaşan kitle, bu kitlenin yaşam tarzlarının yanlışlığı konusunda bir ön yargı taşımaktadırlar. Toplum içinde oluşan kutuplaşma ve yabancılaşma sonucunda toplumun sosyal dengelerinde sarsılmalar baş gösterecektir. Toplum içerisinde meydana gelen dijital bölünme ve etkileri ülkenin ekonomik alt yapısına da zarar vermektedir. Dijital bölünmenin en yoğun yaşandığı ülkelerde, kaliteli işgücü eksikliği, üretim potansiyeli eksikliği ve gelir dağılımı bozukluğu görülmektedir. Toplumun bir kısmı hızlı bir şekilde gelişmeye devam ederken ve toplum gelirin büyük bir kısmına sahip olurken, dijital bölünmenin alt kutbunda yer alan kesim gelir dağılımı adaletsizliği,işsizlik ve benzeri sıkıntıları yaşamaya mahkum olmaktadır.

Dijital bölünmenin ülke içerisinde yarattığı sosyal ve ekonomik etkiler o ülkenin uluslararası alanda ciddi sorunlar ile karşılaşmasına sebep olmaktadır. Dijital bölünmenin ülkelere uluslararası alanda yaptığı etkiler 2 boyutta incelenebilir. a) Öncelikle dijital bölünmenin sebep olduğu uluslararası ticaret olumsuzluklarından başlarsak, doğal olarak dünyaya açılmış bir ülke için ithalat ve ihracat vazgeçilmez ticaret unsurlarıdır. Bir ülkenin yurt dışına yaptığı ihracatlar çok önemli bir gelir kaynağıdır. Ülkeler ürünleri az maliyetle üretip, uluslararası alanda rakiplerine göre daha uygun fiyatlarla satmayı hedef haline getirmişlerdir. Bu anlamda dijital bölünme bir ülkenin uluslararası alanda rekabet etme kabiliyetini yani ihracat yapmasını nasıl etkiler?

Uluslararası alanda talep edilen ürünler genelde alıcı için maliyeti düşük ancak kaliteli ürünlerdir. Bugün dijital bölünmenin yoğun olarak yaşanmadığı ülkeler, teknolojinin yardımıyla üretimde çok ciddi maliyet düşüşleri sağlamakta ve aynı zamanda ürünlerin kalitesini de en üst seviyede tutabilmektedir. Diğer taraftan, dijital bölünmenin yoğun yaşandığı ve teknolojinin daha üretime ve günlük hayata baskın olarak yansımadığı ülkelerde, üretim ve iş yapma maliyetleri yüksek buna karşılık ürün ve hizmet kaliteleri de düşük olabilmektedir. Bu tür ülkelerin uluslararası pazarda rekabet güçleri yok olmakta ve ekonomileri her geçen gün kan kaybetmektedir. Ve yaşamlarını dışa bağımlı olarak sürdürürler.

Dijital bölünmenin uluslararası alanda yapmış olduğu diğer bir olumsuz etki de, sosyal ve ekonomik bir istikrarsızlık ile ciddi problemler yaşayan ülkelerin uluslararası siyasi platformda dahil olmak istedikleri ya da olmaları gereken siyasi oluşumlar tarafından dolaylı yoldan reddedilmeleridir. Bu anlamda Türkiye’yi ele alırsak; Türkiye, dijital bölünmenin yaşandığı bir ülke olarak sosyal, siyasal ve ekonomik istikrarsızlık yaşamaktadır. Türkiye AB’ye girerek bunları aşacağını düşünmekte, AB’de Türkiye’nin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısından dolayı bu işe sıcak bakmaktadır.

EIS524 –H11-1 Dijital Bölünmenin Oluşmasında En Yüksek Paya Sahip Faktörler Gelir oranı, kırsal ve kentsel ayrım, aile yapısı farklılıkları, yaş ve cinsiyet farklılıkları ve etnik köken farklılıklarıdır. Bunları açıklarsak: 1. Günümüzde dijital bölünmenin oluşmasındaki en önemli faktörlerden biri o ülke

2.

3.

4.

5.

6.

içerisinde bulunan gelir dağılımı bozukluğu ve alt gelir gruplarının teknolojiyi kullanmak için yeterli maddi imkanlara sahip olmayışıdır. Bunu PC ve internet erişim oranları açısından incelersek; genel olarak bakıldığında, gelir düzeyinin düşüklüğünün doğal bir sonucu olarak her ülkede alt gelir gruplarının PC dağılım oranları üst gelir gruplarına göre daha düşük oranlarda gerçekleşmektedir.

Diğer bir faktörde “ekonomik gelir dağılım bozuklukları ve kültürel alt yapı farklılıkları sonucu oluşan kentsel ve kırsal teknolojik dağılım oranları arasındaki farklılıklardır.” Genel de tüm ülkelerde kırsal kesimlerin internet erişim oranı, kentsel kesimlere göre daha düşüktür. Bunun en önemli sebeplerinden bir tanesi, erişim ücretlerinin pahalı olması ve erişim kalitesinin de düşüklüğüdür. İnternet erişimindeki aksamalar da buna neden olan sebeplerden biridir. Bu nedenlerle, kırsal kesimlerde erişime talep olsa bile, kentsel kesimlere göre daha düşük erişim oranlarına sahiptir.

Dijital bölünmenin ortaya çıkmasında rol oynayan faktörlerden biri de toplum içerisindeki yaş ve cinsiyet gruplarının teknolojiye bakış açılarının farklılık göstermesidir. Küçük yaş gruplarının PC dağılımları ve internet erişim oranları daha büyük yaş gruplarına oranla daha yüksek olmaktadır. Nüfus içerisinde genç yaş gruplarının ağırlıklı olduğu ülkelerde PC dağılım oranları ve internet erişim oranları yüksektir. İnternet erişim oranlarının farklılık göstermiş olduğu diğer bir alanda cinsiyettir. Genel olarak, cinsiyetlere göre dağılım yapıldığında gelişmiş ülkelerde erkek ve kadın eşit durumda yer alırken, gelişmekte olan ülkelere geçildiğinde ise erkekler ağırlıktadır.

Diğer bir faktör ise, toplum bireylerinin eğitim seviyeleridir. Eğitim sayesinde değişim ve gelişim mümkün olmaktadır. Kırsal ve kentsel alandaki dağılım farkının oluşmasında eğitim düzeyindeki farklılıklar etkilidir.

“Aile Yapısı” diğer bir deyişle çocuklu aileler ile çocuksuz ailelerin PC dağılım oranı ve internet erişim oranı dijital bölünmeye etki eden diğer bir faktördür. Yapılan araştırmalar genel anlamda, çocuklu ailelerin PC dağılımı ve internet erişim oranları, çocuksuz ailelere oranla oldukça yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir.

Dijital bölünmeye sebep olan son faktör etnik grupların farklı PC dağılımı ve internet erişim oranlarıdır. Burada ırktan kastedilen beyaz ırk ve siyah ırktır. ABD içerisinde yaşayan siyah ırk sosyo-ekonomik anlamda diğer ırklara göre daha düşük bir seviyede olmasından dolayı bu ırkın PC dağılımı ve internet erişim oranları diğer ırklara göre daha düşük seviyelerde bulunmaktadır.

Dijital Bölünmenin Ortadan Kalkmasını Sağlamak Amacıyla Uygulanması Gereken Politikalar Şunlardır: 1.

2.

3.

4.

5.

İletişim alt yapısının geliştirilmesi Tüm bireyler ve kurumların dağılımını arttırıcı uygulamaların oluşturulması Eğitim olanaklarının ülkenin her bölümüne eşit olarak dağıtılması Küçük işletmelerin desteklenerek teknolojiyi kullanmalarının sağlanması Devletin bireyler ve kurumlar tarafından üretilen projelere finansman desteği vererek projelerin hayata geçirilmesinin sağlanmasıdır.

EIS524 –H11-1 Dijital Bölünmenin Ortadan Kaldırılması için : 1. Teknolojik alt yapının ülkenin her bölgesinde yeterli ve etkili bir şekilde oluşturulması dijital bölünmenin önüne geçilmesinde atılacak ilk adımdır. Altyapı yeterliliği her bölgede yaşayan insanların eşit miktarlarda ve maliyetlerde teknoloji kullanma şansını oluşturmaktadır.

2. Atılacak ikinci adım, toplum içerisindeki tüm kesimlerin teknolojik iletişim ürünlerine kolayca ulaşmalarını sağlamaktır. Her yerde örneğin okullarda, halka açık yerlerde iletişim araçlarının rahatça kullanılabileceği ortamlar oluşturulmalıdır.

3. Tüm yapılan çabaların sonuca varması için uygulanması gereken çok önemli bir politika da ULUSAL EĞİTİM POLİTİKASIDIR. Tüm bölgelerdeki okullardaki gerekli alt yapı hazırlanmalı, tüm öğrenciler bu teknolojilerin kullanımı ile ilgili eğitimi almalı ve yaşamlarının bir parçası haline getirmelidirler.

4. Dijital bölünmenin iş dünyasındaki yansımasının önüne geçilmesi için, ülke içindeki ihracata yönelik olarak çalışan küçük ve orta ölçekli şirketlerin teknolojik yatırım yapmaları ve teknolojiyi iş faaliyetlerinin içerisine almaları açısından devlet tarafından sürekli desteklenmeli, uluslararası alanda rekabet avantajını kaybetmelerine izin vermemelidirler. Devletin uygulaması gereken bir diğer politika da bu şirketlerin e-dönüşüm sürecini başarı ile tamamlamalarına kadar ücretsiz ve tam danışmanlık hizmetlerinin sağlanmasıdır.

5. Son olarak devletin dijital bölünmeyi önlemek amacıyla uygulayacağı diğer bir politika; birey ve kurumların planladıkları projelerin devlet finansmanı ile yürütülmesi ve projenin tamamlanma sürecine kadar devlet desteğinin sürdürülmesidir Dijital Bölünmeye Karşı Devlet Politikaları Devlet Politikaları • • • •

Altyapı Özelleştirme Eğitim Teşvik ve Danışmanlık

6. Proje Finansmanı

Tartışma Soruları • • • •

Elektronik imzaların kullanımının hilekarlığı teşvik edeceğini düşünüyor musunuz?

Hilekarlığın yeni tiplerini elektronik imzalar nasıl kolaylaştırabilirdi?

Dijital İmza ile Islak İmza arasında ne gibi farklar vardır?

E-Belgelerin kullanımı ne gibi faydalar getirir?

E-Belgelerin güvenliği nasıl sağlanır?

EIS524 –H11-1 •

Dijital Uçurum/Bölünme ne demektir, nasıl giderilir?

EIS524 –H12-1

E-TİCARET ve PAZARLAMA (EIS524)

Yazar: Yrd. Doç. Dr. Ayhan SERHATERİ

EIS524 –H12-1

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi’ne aittir.

"Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır.

İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright

© 2008 by Sakarya University

All rights reserved No part of this course content may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University.

Sürüm 1

Sakarya 2008

EIS524 –H12-1

Yasal Konular

Bu Haftanın Hedefi:

Kullanılan semboller

Animasyon

Soru

Veritabanı Bağlantılı Soru

Simülasyon

Püf Noktası

EIS524 –H12-1

Giriş • • • • • •

E-ticarette vaat edilen kısımlar karşı karşıya gelerek mevcut yasal iddiaların açıklanması E-ticari davalarını muhakeme ederek iki yaklaşımı karşılaştırma İnternet üzerinde entelektüel mülkiyeti korumanın fikirlerini tartışma Olayın ticari ve beyanda yasal sınırlamaları hakkında karara varma Web’ de kişisel gizlilik için farklı ülkelerin yasal yaklaşımlarını, Web’in haksız ticari uygulamalarının nasıl kolaylaştıracağını açıklama.

Yapılan iş için bir ortam olarak interneti kullanma, müşterek yasaların aynı ticari işlemi yönetebilmesinde uluslar arası bir çevre yaratmıştır. Bir iş nasıl hazırlanır ve bu çevrede sorunlar nasıl çözülür? Giant extranet firm Bolero.com’ un yönetiminin online ticari merkez uygulamasından önce ne yaptığını dikkate alın. Sistemi geliştirmek için Bolero, çeşitli kıtalarda destekçilerin yönetim grubunun tecrübeleri ve bilgisine güvenerek 18 farklı yargıda e-ticari kanunlar ve yasal sistemlerin etütlerini idare etmiştir. Toplanan bilgilere istinaden, müdürler yasal olarak eşdeğer evraklarının yerine fonksiyon için elektronik dokümanlara izin veren bir sistem kurabilirdi. Ticari evrak işlemleri olarak Bolero aynı yasal devamlılığı taşımayı ele almayı temin etmek için, bu online ticari ortaklığın üyeleri sistemin her kullanıcısını bağlayan çok kısımlı bir mukavele için mutabık kalmalıdır. Özellikle son zamanlarda açık arttırma localarını korumaya geçmiş olan modası geçmiş yasalar ve kanunlar nedeniyle bazı Avrupa ülkelerinde açık arttırma Web sitelerinin açılmasının nasıl güç olduğunu tartışmıştık. İnternetle ilgili yasal iddiaların alanında, sadece bu soğuk ve duygusuz kişinin tipidir. Dünya’da 191 ülke vardır. Amerika, Brezilya ve Almanya gibi bazı ülkeler kendi yasama organlarına sahip olan federasyon devletlerdir. Bu yüzden dünya binlerce değilse de kendi kanunları ile politik birimlerin yüzlerce çeşidine sahiptir ve bu kanunların her biri diğerinden tamamen farklı olabilir. Ticari aktiviteler ve bilgi değişimleri politik bir birim içinde vuku bulduğu sürece, tek bir kanun değişime egemen olur. Ancak, ilgili taraflar farklı kanunlar ile farklı politik birimlerden ayrı çalıştığında, yasal çevre en iyi durumda bile karışık olur ve en kötü durumda düzensiz olur.

Aşağıdaki şekilde sorunlar ortaya çıkar; • •

•

Bir elektronik işlem evrak üzerinde imzalanmak zorunda mı? Cevap; Amerika, Meksika ve Bermuda için hayır ve hemen hemen her bir diğer ülke için evettir. İnternet açık arttırmasına katılanlar açık arttırma için arzu ettikleri herhangi bir maddeye talip olabilir mi? Cevap birçok ülkede hayırdır. Ancak birçok Avrupa ve Asya ülkelerindekinden Amerika’daki açık arttırma maddelerinde daha az sınırlama vardır.

Pornografik siteler yasal mıdır? Cevap Amerika ve Batı Avrupa’da evettir ve hemen hemen dünyada geri kalanların tamamında hayırdır.

Bir web sitesinin teknik olarak dünyadaki herhangi bir yerden hemen girilebildiğini hatırlayın. Çok iyi site kanalıyla vuku bulan bir site veya faaliyetleri dünyanın bazı

EIS524 –H12-1 kısımlarında yasal ve diğer kısımlarında illegal olabilir. Dijital teknolojinin çoğalmasının kombinasyonu ve internet ve diğer kamu şebekelerinin yayılması çeşitli yasal alanlarda – öncelikle mukaveleler, entelektüel mülkiyetin korunması ve özgür konuşma- büyük iddialar yaratmıştır. Dünya üzerindeki yasama organları yasal doktrinleri internete tatbik edilmesi gereken ve interneti yönetmeyen veya yönetmesi gerekli olmayanı çözümlemeye çabalamıştır. Bu bölümde, imkansızlıkları ve bazı yasal cevapları tartışacağız.

Size Nerede Dava Açabilirim Herhangi bir diğer ülkede yerleşik olan bir siteden, amacınıza yararlı olacağı önerilmiş ancak yararsız bir ürünü veya kusurlu bir ürünü satın almış olduğunuzu farz edelim.

Tazminat veya diğer bir çare için talebiniz tarafınızca çok fazla gayretten sonra tatminkar şekilde belirtilmemiş olduğunu tasavvur edelim. E-perakendeciye dava açmaya karar verdiyseniz davayı nerede dosyalarsınız? Kendi ülkenizde mi yoksa e-perakendecinin ülkesinde mi? E-ticari davalarının mahkemesi hala dünyanın birçok yerinde karar verememektedir.

Yüzyıllardır yasal haritalar dünyanın politik haritalarını izlemiştir. Kanunlar belirlenen bölgeler için geçirilmiştir: ülkeler, devletler, eyaletler ve kasabalar. Bölgesel kanun eticarette uygulanamaz. Bahis konusu olan bölge sanal gerçekçiliktir ve sanal gerçekçilik her yerdedir. Bu nedenle e-ticaret açısından yasaların gücünün mevcut şekilde çok fazla belirsizlik vardır.

Kasım 2000’de AB’yi kapsayan 15 üye ülkenin herhangi birinde bir onlayn iş karşılığı bir tüketici dava dosyasına izin veren bir kanun çıkarmıştır. 1968 Brüksel Kongresinde alınan kararları değiştirmeden önce (ticari yasal düzenlemeleri düzenlemekte olan bir anlaşma), tüketiciler online işin yapıldığı yerde iş davası açabiliyorlardı. Şu anda tüketiciler kendi ulusal mahkemelerinde iş davası açabiliyorlar. İşletmeler buna şiddetle karşı çıkmışlardır.

Görmüş olduğunuz üzere, e-ticaret mahkemesinin tanzimi genel bir düzenlemedir. Amerika Federal Ticaret Komisyonu ve Avrupa’ya ait hükümet kuruluşları AB içinde ulusal bir anlaşmaya varmak için bir teşebbüste düzenlemeyi incelemişlerdir.

Böyle bir anlaşmada iki yaklaşım vardır. Yaklaşımın biri, site işleten ülkenin mahkemesine yasal kanunların tümünün sınırladığı yer menşey ülkesi prensibidir. Bu prensip altında birbirini etkileyenlerin yeri ne olursa olsun site ile her kim etkilenirse etkilensin dava açılacak yer web sitesinin kurulduğu yerdir ve o ülkenin yasalarına göre hüküm verilecektir.

Bu yaklaşım ile, bir çok firma gevşek tüketici koruma yasaları olan ülkelerde web siteleri kurmaya karar verecektir.

EIS524 –H12-1 Diğer yaklaşım site sahibinin ülkesine aldırmayarak varış yeri olan ülke yaklaşımıdır. Bu AB bölgesi içinde kabul edilmiş bir yaklaşımdır. Web-sitesi mahkemesinde uluslar arası bir anlaşma görebilmemiz daha birçok yılı alabilir.

Evrakı Üzerinde İmzalamak Zorunda Mıyız?

Birçok ülkenin yasalarında, iş evrak üzerinde yapılmış ve taraflarca imzalanmışsa mukavele tarafları birçok konuda bağlar. 2000’e kadar 50’ye yakın Amerika eyaletinde yasalar 500$’lık fiziksel malların satışı için herhangi bir mukaveleyi gerekli görmemiştir. 500$’ın üzerindeki satışlar içinse evrakı imzalamaları gereklidir. Ancak Amerikalılar bu gereksinimi değiştirmeye

karar

vermiştir.

Küresel ve ulusal ticaret kanunlarında elektronik imzalar 2000’de ki bir Amerika kanunuyla yasallaşmıştır. Yasa, iş proseslerini basitleştirmekle birlikte e-işin maliyetlerini azaltma potansiyeline sahiptir ve onları daha etkili kılar. Bir elektronik imza kullanmak isteyen iki taraf imzayı kendileri belirler. Bir elektronik imza “elektronik bir ses, sembol veya yazı, bir mukavele ile üye veya başka bir şekilde kayıt ve kaydı imza için gönüllü bir kişi tarafından yürütme veya uygulama olmalıdır.

Yasa mukavelesiz, imzasız veya kayıtsız yasal etkinin ret edileceğini sağlar. Ancak elektronik kayıtları, imzaları veya mukaveleleri kullanmak veya kabul etmek için mutabık kalmak için herhangi birine gerek yoktur. Birçok durumda aynı zamanda yasa, teknolojinin bir tipini bir diğerinin yerine kullanmak olan herhangi bir gereksinimi engeller. Birçok durumda, elektronik mukaveleler ve kayıtlar, ilgili taraflarca daha sonraki referans için elinde bulunabilen ve tam olarak tekrar üretilebilen bir formda iseler yasal olarak uygulanabilir. Ticari evrak dokümanları ile belirtildiği üzere, imzadan sonra doküman değiştirilirse elektronik imza geçersizdir.

Amerika Birleşik Devletleri elektronik ticaretle ilgili önemli bir yasayı yasallaştırmak konusunda ilk ülke olmamıştır. Bermuda dünyadaki ilk e-ticari yasalarından birini geçirmiştir.

1999’un

yazında

Bermuda

hükümeti

diğer

koşullar

arasında

ticari

mukavelelerde bağlayıcı olan elektronik imzaları yapan elektronik geçiş yasasına geçmiştir.

2000’de diğer iki ülke yasal elektronik imzalar yapmıştır: Meksika ve İrlanda. Nisan 2000’de Meksika hükümeti mukaveleleri bağlayıcı olarak internetten satın alma siparişlerini tanıyan bir yasaya geçmiştir. Meksika’nın sivil ve ticari kodları için yeni reformlar, internet siparişleri için kullanılan elektronik imzaları geçerli kılar. Yeni yasa, elektronik aktarımların tümünün mevcut ticari ve reklam standartlarına uymayı gerekli kılar. Aynı zamanda yasa, şirketlerin en az 10 yıl için online’a geçişleri ile ilgili dokümanların kopyasını koruması gerektiğini ve elektronik olarak sunulan tüketici verilerinin tümünün gizli şekilde muhafaza edilmesi gerektiğini ifade eder. İrlanda Temmuz 2000’de benzer bir yasaya geçmiştir.

EIS524 –H12-1 Elektronik imzaların birçok formla alınabileceğini ve çeşitli tekniklerin kullanılabileceğini not ediniz. Tekniklerin bazısı biometrik gibi password’ların yerine kullanılan aynı tekniklerdir.

Elektronik İmzalar: Lehte Olanlar Yasal imzalar olarak elektronik imzaları tanıyan kanunlar bazı şeffaf faydalara sahiptir.

Elektronik imzalar, borçları alma ve gerçek mülk, otomobil ve sigorta poliçeleri, satın alma gibi proseslerin uygunluğunu arttırır ve kırtasiyeciliği azaltır, ağaç tasarrufu sağlar. Başkan Clinton yönetiminin deyimiyle, “tüketiciler ileri ve geri postalanacak olan kırtasiye için günler beklemeksizin online bir simsarlık hesabı açmanın veya bir gayrimenkul rehni yapmanın, sigorta satın almanın opsiyonuna sahiptir”. Bu gibi yasaların taraftarları, elektronik imzaların online ticaretin büyümesini devam ettirmeye ihtiyaç olduğunu tartışır.

Elektronik imzaları taklit etmenin kolay olduğunu söyleyen kritikler için, bir elektronik imzayı taklit etmek taklitçi için oldukça yüksek bir risk olduğu gerekçesiyle mağdurlar hakkında çok fazla şey bilinmesi gerektiğini destekçiler ifade eder.

Elektronik İmzalar: Alehte Olanlar Elektronik imzaların kullanılması tüketici avukatlarının kontrolü altında yapılmalıdır. Kanun başka birilerini taklit ederek yüksek fiyatla malzemeleri satın alma ve elektronik imzaları gasp etmek veya taklit etmek için vicdansız karakterlere cesaret verebilir. Avukatlar başka endişelere sahiptir. Yasa, tüketicinin satın almamış olduğunun kanıtı olduğunu ifade etmektedir, Örneğin, bir ev veya Mercedes. Daha öncede belirtildiği gibi, kesinlikle elektronik imzalar özel bir teknolojiyle sınırlanmamalı -sesle, sembolle veya insan sesiyle belirleyebilirler. Bir bilgisayar klavyesi üzerindeki Enter anahtarına vurarak veya bir telefon tuşu üzerindeki bir tuşa basarak malı sipariş etmiş olan tüketicilere anlatmak için bir prensip sahibi olmayan tele marketçi için tüketici avukatları tartışır, bu kapıyı açık bırakır.

Aynı zamanda fiziksel imzanın taklidi zor olurken bir elektronik imzanın taklidin zor olmadığını kritikler ifade etmektedir.

İnternette Entelektüel Mülkiyeti Koruma Sanat veya zeka açısından değere sahip olan her şeyi yarattığınızda veya yeni teknoloji veya yazılımı geliştirdiğinizde, yazdığınızda, boyadığınızda, müzik bestelediğinizde sonuç ticari olabilir. Yeni makineler, yeni metotlar ve artistik işler sağlıklı ve daha eğlenceli yaşamayı ıslah eden daha büyük verimlilik şeklinde milyonlarca insanın yararı için potansiyele sahiptir. Bazı insanlar sanat aşkı için veya ondan şeffaf haz almak için yaratılır ancak birçok bireysel ve organizasyonlar parayla ilgili gayretlerinin meyvelerinden yararlanabildikleri güvenceler olmaksızın bu gibi çabalara kalkışmayacaktır. Bu nedenle uluslar entelektüel mülkiyet olarak bu meyvelerle ilgili olan yasalara sahiptir.

EIS524 –H12-1 Entelektüel mülkiyet yasalarının amacı, tamamımızın anlardan zevk alabilmesi ve yararlanabilmesi için yeni teknolojik fikirler ve artistik işlerin geliştirilmesinde kaynakları harcamak için insanlar ve kuruluşları teşvik edebilen korumaları sağlamalıdır. Bir işin kopyalarını satma hakkı veya yeni teknolojileri ve metotları kullanma, kitap yazmak, müzik bestelemek, makineler icat etmek ve yazılımı geliştirmek için bazılarımızı kışkırtmayı teşvik edicidir. Hakları koruyan yasalar bunun için çok önemlidir ki kişinin yaratıcılığını gösteren çalışmadır.

Birçok ülkede, yasa entelektüel mülkiyetin çeşitli tiplerini ifade eder: ticari marklar, kopyalama hakkı, patentler ve ticari gizlilikler. Ticari gizlilikleri etkileyen yasaların yeterliliği bilgi çağı ile çok fazla etkilenmemiş olup bu nedenle burada onları tartışmayacağız. Ancak ticari markalar ve kopyalama hakları internet nedeniyle çok fazla yasal şikayet ve yeni yasallaşmanın merkezinde olmuştur. Ticari markalar internet alan isimleri ile ilişkili birer öğe haline gelmişlerdir. Kopyalama hakları, artistik çalışmanın kopyalanması ve yayılmasının kolaylığı ve düşük maliyeti ile meydan okumuştur. Ayrıca yazılım patentleri birkaç yıldır hasar düzenlemeye sahiptir ve internet patentleri ile ilgili düzenlemeler daha fazla sorun olmuştur. Entelektüel mülkiyetin bu tiplerini belirten yasalar nedir? Yeni yasalar üzerindeki çekişmeler nedir ve bu yeni e-dünya ticaretine eski yasalar nasıl uygulanır?

Bir İsim İçindeki Nedir?

Yeni aileler bebeklerine isim koymayı istediklerinde, istedikleri herhangi bir ismi kullanabilirler.(bu hak yasayla sınırlanmadıkça) Ahmet ve Mehmet isimlerinden milyonlarca vardır ve Ahmet ve Mehmet’in ailesi aynı ismi yeni doğmuş birisine verilmesini önlemeye çabalamayacaktır. Zira bu insan isimleri kimse tarafından kendine mal edilemezler. İş toplumu içinde çok farklı piyasalarda çalışan iş sahipleri bile yasa ile işleri için aynı ismi kullanabilir - rekabet etmezler. Böyle bir durum için örnek Apple’dır. Apple ismini hem iyi tanınan bilgisayar markası hem de Beatles’ın müzik haklarını tutan kayıt şirketi kullanmaktadır.

Yasal resim internet üzerinde farklıdır. Tayin edilen IP numaraları ile birleştirilen bir alan ismi için hemen hemen tüm işlere uygulanır; İnternet sörfçüleri numaralardan daha kolay hatırlanan ifadeleri kullanabilir. Bir alan ismi bir IP numarası için ayrılırken, herhangi bir diğer IP numarası tahsis edilemez. Bu demektir ki isim sahibi alan ismi kaydı için ücretini ödemeye devam ettiği sürece bireysel veya iş için isim verilirken başka biri onu kullanamaz. Web-sitelerinin sayısı birkaç milyon artmış olduğundan alan isimleri daha az mevcuttur. Ticari markalarla ilgili olan pratik olarak aynı şekildeki alan isimleriyle ilgili olarak çekişmeler davalara neden olmuştur. Birisi tarafından sonra gelecekte bazı hususta gözükebilen bir ismi kayıt etme fırsatını alan ismi satan alan fenomen yavaş yavaş geliştirmiştir.

EIS524 –H12-1

Ticari markalar olarak URL İş internette ilerlemeyi başlatır başlatmaz, yöneticiler ticaret işi olduklarından internet işinin

önemi

olarak

“syber

isimler”in

aktifleri

olduğunu

gerçekleştirmiştir.

www.mywonderfulbrandname.com web adresindeki mywonderfulbrandname bir ticari marka olarak firmayı ve etkili olarak fonksiyonları belirler. Üreticisi ile bir ürünü birleştiren herhangi bir metin, resim, renk, ses veya koku ticari bir markadır.(Bir hizmet ile birleşen bir marka bir hizmet markasıdır.) Amerika yasaları altında, bir iş, yasal bir ticari marka olarak onu tesis etmek, sadece kullanmak, bir ticari markayı kayıt etmek değildir. (™ sembolün kullanımının, ® sembolü kullanmak için izin almaları durumunda birçok şirket ticaret markalarını kayıt ettirmelerine rağmen, kayıt gerektirmediğini not ediniz.)

Aynı veya çok benzer olan isimlerine sahip olabilen taraflar arasında yasal çekişmeler için büyük potansiyel nedeniyle, mahkemeler ticari marka olarak alan isimleri işleminin yaklaşımını kabul etmiştir. Ancak, çelişki potansiyeli olan isimleri ile çok daha büyüktür, zira aynı alan ismi sadece bir tarafça kullanılabilir. Aynı piyasada rekabet etmedikleri sürece iki şirket yasal olarak aynı ismi kullandıkları yerde bu çevrim dışında vuku bulandan çok farklıdır. Bir ticari marka, belli bir şirket ve onun üretimlerinin şöhretini ilettiğinden, tüketicilerin donanım ile güzel kokunun veya bilgisayarlar ile müziği karıştırmaması beklenmektedir. Mahkemelik olunduysa, www.rose.com alan ismini kullanmak için bir koku markasına ve bir kapı topuzu imalatçısına izin vereceklerdir ve ilaveten özel web sitesi için aynı ismi kullanması için Rose Smith isimli bir şahsa da izin vereceklerdir. Ancak bu mümkün değildir.

Mevcut yasal yaklaşım, iyi bir şekilde bir alan isminin parçası olarak onu kullanmak için bir ticari marka olarak ifade kullanmış olan bir şirkete izin verir. Ticari marka olarak bir şirketten daha fazla şirket bir ifadeyi kullanmışsa, bir alan ismi olarak ilk önce, onu kaydeden şirket muhafaza edebilir. Alan isminin ilk sahibi isminin korunacağını otomatik olarak garanti edemez; mahkemeler, başka bir tarafın ismi kullanmasına değil ilk tarafın ismi kullanması yönünde karar vermiştir. Business.com, drug.com ve flowers.com gibi generic/genel alan isimlerinin sahipleri isimlerini koruyabilir veya satabilir.

Bazı alan isimleri için ödenmiş olan paranın toplamı ile bir alan isminin yeni bir hat ile ne kadar değerli olabileceği gösterilir. Drugs.com’un mal sahipleri onu kaydeden bir kişiden 1 milyon dolara onu satın almıştır. Ancak satış süreci vuku buluncaya kadar ismi kullanmamışlarıdır. E-şirketler, business.com alan ismi için 7,5 milyon dolar ödemiştir. İsim şu anda e-şirketlerinin bir şirketi tarafından kullanılmaktadır.

Hem bireyler hem de kuruluşlar, büyük ve artan sayılarda alan isimlerini kaydetmeye devam etmektedirler. Bir milyona ulaşmak için kaydedilen isimlerin toplama süresi üç yılı aşmıştır. Ancak 1999’da 5 milyonun üzerinde isim kaydedilmiştir. 2001 itibariyle 29 milyon

EIS524 –H12-1 insan kaydedilmiş, onların 18 milyonu .com dur. Mevcut .com, .net ve .org için üst düzey seviye alanlarına ilave etmek için alan isimlerinin bu aşırı miktarını ICANN (tayin edilen isimler ve sayılar için internet şirketi) sevk etmiştir. (Sırasıyla daha yüksek eğitim kuruluşları, ordu ve hükümet acenteleri için edu., mil. ve gov gibi alan isimleri rezerve edilmektedir ve bireysel ve ticari kuruluşlar tarafından kayıt edilemez.) 400 ilave üst alan isimlerinden daha fazlası .biz, .inc, .mc ve corp dahil önerilmişitir. ICANN, doktorlar gibi profesyoneller için pro. ve bireysel ve aileler için .name ve müzeler için .museum, genel kullanım için .info, şirket işleri için .coop, işler için .biz, hava nakliyesi için .aero uygulamıştır.

Meşhur ticari markaların tutucuları(başlıca büyük şirketler) yeni alanlar ilave etmeye direnmiştir. Coca cola gibi bir şirketin karşı karşıya kaldığı güçlükleri hayal edin. Üç genel üst seviye alanları ve 243 ülke üst seviye alanları içinde ki gaspçılara karşı ticari markasını koruma yerine, şirket diğer birkaç yüz sonekler ile ismini kaydedenlerle savaşmak zorunda kalacaktır. Tamamen kendilerini korumak amacıyla daha ufak şirketler finansal bir yük olacak olan her olası üst seviye alan ismi ile isimlerini ve ticari markalarını kayıt ederek binlerce dolar harcamak zorunda kalacaktır.

Cybersquatting (internet ismi satın almayla ilgili): Alan isimlerini kaydetme her zaman ucuz ve acil olmuştur. Alan isim kaydının kolaylığı ve ekonomisi, çok daha yüksek bir fiyatta daha sonra onları satmak amacıyla alan isimlerini kaydetmek için birçok bireylere ve kuruluşlara cesaret vermiştir. Daha önce bahsedilen fenomen Cybersquatting olarak bilinir. Birçok şirket, alan isimleri alanlardan alan isimlerini zorlukla elde etmiştir. Onların arasında Christian Dior, Nike, Deutsche Bank AG ve Microsoft şirketi vardır. Diğer taraftan, bir iş ismi veya ticari marka olarak ilan ismini kendine mal etmediği sürece uygulama yasaktır. Problemi ifade etmek için, ABD 1999’da Anticybersquatting Consumer Protection Act’a uymuştur. Yasayı belirleyen kural birçok Batılı ulusların yasal yaklaşımlarını yansıtır: Kaydedilen alan ismi kayıt ve işin alan isimlerini talep etmeden önce bir iş ismi veya ticari marka olarak kullanımda ise kayıt edici iş için alan ismini transfer etmeli; işin kayıt ücretini mal sahibi öder.

Son yıllarda, çeşitli küresel kuruluşlar alan isimleri üzerinde anlaşmazlıklarda hakem rolleri farz edilmiştir. Biri ICANN’dır ve diğeri Dünya Entelektüel Mülkiyet Kuruluşu (WIPO)’dur.

WIPO İsviçre Cenevre’deki ofisleri ile bir Birleşmiş Milletler kuruluşudur. ICANN, Uniform Dispute Resolution Policy (UDRP) olarak isimlendirilen bir takıma sahiptir. Her iki kuruluş kişisel ve ufak işler için haksız olan için ve büyük tesis edilen şirketler için ön referans vererek tenkit edilmiştir. WIPO büyük şirketlerden ücret aldığı için daha kuvvetli itham edilmiştir.

U.S. yasasının ve UDRP’nin, mahkemeye bir anlaşmazlık götürmek için fonlara sahip olmayan bir alan ismi için yasal talepler ile daha ufak şirketleri durdurduğu ve serbest

EIS524 –H12-1 konuşma özgürlüğünü sınırladığını gözlemciler söyler. Özellikle “kötü inanç niyeti” yasası yasal bir iş için ne göründüğü konusunda engel olabilir: mevcut olarak alan isimlerini kaydetme, daha yüksek bir fiyat için daha sonra onları satmak için herhangi biri tarafından kullanımda

değildir.

Çeşitli

firmalar

bu

aktifi

de

söz

vermiş;

onlar

arasında

BuyDomains.com ve Domain Collection, INC. Vardır. Bu firmalar, bir kar yapma niyeti ile popüler olabilmek için rastgele kelimeleri satın alır. Genellikle her isim için 15$ veya 60$ öderler ve birkaç bin dolara isimi tekrar satarlar. Bu ilginç bir soru getirir: söz hakkına kim sahiptir?

Bireyler özel isimlerle kayıt olduğunda problemin çözümü daha fazla güç olur. Haziran 2000’de Julia Roberts, Hollywood’un en yüksek ücretini alan aktris, WIPO her olayını aldıktan sonra bir Cybersquatter’dan kendi adını geri istemiştir. Alan ismi kaydedilmiş olan kişi açıkça kötü inanç içinde yapılmış olduğunu belirlemiştir. Ancak, Julia Roberts isimli yasal olarak gerçek bir kadın bir alan ismi olarak kendi ismini kaydettirmişse WIPO veya herhangi bir diğer hakem kuruluşu veya mahkeme neye karar vermelidir? Gerçek olan ismi için “ticari marka haklarına” sahip olduğunu aktris tartışmıştır. Çünkü ismi ticari olarak değerli olabilir; ancak diğer bir Julia Roberts kendi alan adını tutamaz, o kayıt olmuş mudur?

İlginç ( MP 3) MP3, müzik dosyalarını sayısallaştırmak için bir standart’tır (bir formattır). Girişimci Michael Robertson yeni web sitesinin parçası olarak MP3 kullanmak istediğinde, evvelce bir başkası tarafından isminin kayıt edilmiş olduğunu keşfetti. Baş harfleri M.P.3 (M. P. Jr. ‘nin oğlu) olan bir genç adamın alan ismiyle kayıt yapmış olduğunu acil bir sorgulamayla ortaya çıkmıştır. MP3’ün ne olduğuyla hakkında Mr. M.P’nin hiçbir fikri yoktur. 1000$’a Robertson’a alan ismini satmıştır. MP3.com, web-siteleri dünyasının en çok ziyaret edilen sitelerinden biri olmuş ve bu site müzik indirilmesi üzerine büyük bir yasal mücadelenin kaynağıdır.

Zayıf Link Web’ teki link sayfaları, ara sıra bir taraf ve diğer tarafın yaratıcı çalışması arasında hatları bulanıklaştırabilir. Mükemmel olarak herhangi birinin sitesine bir link yaratmak yasaldır ve böyle bir işi yapmak için sitenin sahibinden izine ihtiyacınız yoktur.

Diğer sitenin sahibi böyle bir bağlantıya hoş geldin diyebilir. Ancak sizinkinde olduğu gibi diğer bir sitenin işini yanlış tanıtmadığınıza emin olmalısınız. Örneğin; kendi sitenizdeki çerçeveler içinde diğer sitelere bağlanırsanız, kopyalama yasalarını çiğnemiş olacaksınız. Bu, diğer sitenin sayfasını kopyalama ve sitenize onu yapıştırmaya

yakındır.

Benzer

şekilde

diğer

insanların

sitelerinden

direk

olarak

uygulamaları ifa etmek için kullanıcılara izin vermemelisiniz. Yüklenebilecek olan veya diğer siteden çalıştırılacak olan uygulama hakkında ziyaretçilerimize aktarım için izin

EIS524 –H12-1 verirseniz bu da yükleme uygulaması yapılabilecek olan sayfaya sitenizden bir bağlantı yaratır. Prensip basittir: Ziyaretçilerimiz bağlantının diğer siteye onları götüreceğini ve arka tarafı onlara gösterebileceğimizi bildiklerinden emin olmalısınız. Aksi takdirde yasayı çiğniyor olacaksınız.

Kopyalanan metin, resimler, ses ve herhangi bir siteden animasyon web’de çok kolaydır. İzinsiz yapmak kanunen yasaktır. İzinsiz diğer insanların malzemeleri asla görüntülenemez.

Yakalamak için çeşitli yolların var olduğunun farkında olunuz ve onların birkaçı çok değerlidir. Bir çok şirket ve bireyler sulu işaretleme(watermarking) isimli tekniği kullanır.

Bir

sulu

işaretleme

resimler

içine

gömülen

dijital

işaretle

görülebilir.

Resmi

kopyaladığınızda iyi bir şekilde işareti de kopyalarsınız. Kuruluşlar web’i tarayan özel bir yazılım kullanır. Yazılım böyle bir işareti ortaya çıkardığında,”iflas ettiniz” – kuruluş kopyalanan malzemelerini illegal olarak kullandığınızı bilir. Bu işaretler kuruluşun kopyalama işlemini yasaklamış olduğu bunu açık bir göstergesi olarak mahkemede kabul edilebilir.

Telif Hakkı ve Kopyalama Yanlışlığı Telif hakkı (kopyalama)yasalarının amacı; işin yaratıcıları, ondan finansal olarak kazanmayı temin ederek kopyalama, kullanma hakkını ve bir işi satma hakkını bir kişi veya bir kuruluşa vermektir. ABD’de Amerika Birleşik Devletleri kodunun tam başlığı 17, kopyalamalara tahsis edilir. 1976 yılının Amerika kopyalama yasası ya direkt olarak ya da bir makine veya cihazın yardımı ile hissedilecek, tekrar üretilecek veya aksi takdirde iletilecek olanlardan şimdi bilinen veya daha ilerde geliştirilen ifadenin herhangi bir somut ortamda sabitlenen yazarlığın orijinal işleri için korumayı sağlar. Bir kopyalama yapmak için yaratıcılar, kağıt ya da manyetik disk gibi elle dokunur bir ortamda sadece yarattıklarını sabitlemelidir.

Yazarlar, bir kopyalama yapmak için ortamda isimleri, tarihleri veya kopyalama imzalarına © eklemek zorunda değildir. Ancak genellikle illegal kopyalamaya karşı bir ikaz olarak bu sembolü kullanırlar. Amerika’da yaratıcılar aynı zamanda çalışmayı kaydedebilir. Kayıt, kopyaların ihlallerine karşı bir davayı dosyalamak onu daha kolay kılar. Bu bilgi çağında, hemen hemen her artistik çalışma elektronik formda sayısallaştırılabilir ve dönüştürülebilir: kitaplar, müzik, resimler, hareketli resimler ve daha fazlası. Kopyalamanın diğer metotlarına benzemeyen dijital kopyalama sık sık orijinalinin kalitesine eşit olan bir kopyalama olarak sonuçlanır. Dijital kopyalama ve dağıtımın bu özellikleri kopyalama korumasının görünümünü değiştirmiştir. Böyle bir koruma uygulama için çok kırılgan ve güç yapılır.

Amerika kongresi teknolojik ilerleme temposunu korumak için çeşitli kereler yasayı tadil etmiştir. 1998’de kongre artistik çalışmaların dijital kopyalamanın belli düzenlemelerini açıklamak için Dijital Milenyum Kopyalama Yasasını (DMCA) yapmıştır. Örneğin, yasa telif haklarının korunmasının internet üzerinde ses dalgalanmasının uygulanmasını açıklar.

EIS524 –H12-1 Müzik ve hareketli resimler dijital olarak CD ve DVD’lere kaydedilir. Kaydetme ve harekeli resim sanayileri, müzik ve hareketli resimlerin kopyalanamaz olduğunu sağlamak için metotlar geliştirmiştir. Ancak, birçok kabiliyetli insan(tipik olarak büyük boş zamanlara sahip olan gençler ) bu metotların üstesinden gelebilen uygulamaları geliştirmiştir. Böyle bir yazılım kullanılarak, milyonlarca insan müzik ve filmlerin illegal kopyalarını yapabilir, bu şekilde bir uygulama korsan olarak isimlendirilir. DMCA dijital cihazların anti korsanlık cihazlarının kullanımını ve illegal olarak kopya yazılımı için kod kırma cihazlarının kullanımını yasaklar.(Ancak dijital kopyalama, şifreleme araştırması sistemlerin emniyetini test etme için kullanıldığında yasaldır.)

2000’de başarılı şekilde Amerika’nın Hareketli Resim Birliği tuzaklı DVD şifresine yardım eden Web bilgisayar kodu üzerine postalanmış olan çeşitli kuruluşlar ve kişileri dava, etmiştir. Aldatma, kişisel bilgisayarlarda kopya DVD filmleri için kullanıcılara izin vermiştir.

Benzer şekilde, dünyanın en büyük kayıt firmaları, müzik parçalarının binlercesinin postalanmış olan mp3.com’un bazı operasyonlarını başarıyla kapatmıştır, halk yükleyebilir ve tekrar oynatabilir. Mp3, yüksek kaliteli sesi koruyarak sıkıştırılmış müzik dosyalarını depolama için dijital bir formattır. Diğer site Napster, ticari sanayi dağıtım metotlarını bypas ederek her biri diğeriyle takasa yetkili olmayan Mp3 müzik dosyalarını abonelere müsaade eden aletler sağlamıştır. Popüler Napster’a karşı sanayinin davası başarılı olmuştur.

DMCA, davalara karşı ISP’yi korur. Abonelerin illegal olarak kopyalanan dosyaları postalamak için hizmetlerini kullanırsa ISP sorumlu olmaz. Telif hakkı tutucusu DMCA’ya bildirdiğinde sadece yasayı ihlal eden Web sitelerini ISP kaldırmalıdır.

DMCA’nın mağdurları – Mp3 .com ve Napster ve onların destekçilerinin binlercesi gibi sitelerin operatörleri – onların yazılım ve hizmetlerini yasaklamaya karşı ilginç bir tartışma başlatmıştır: Böyle yaparak , hükümet söz haklarını bozar. Fikirleri de söz hakkını, müzik, ses ve kod kırma yazılımı dahi Web’de postalamak hürriyetini kısıtlar. Bu tartışma uzarken kongre DMCA’ya bakacak diğerini koruyacaktır.

Hükümetlerin ne yaptıklarıyla ilgili olarak, filmin bazı kritikleri ve kayıt sanayileri, dünyanın Napster’i ile iş birliği yaparak alternatif dağıtım metodunu geliştirmeli ve büyük iş sanayileri kendi kendilerine yeni yazılım çeşitlerine adapte olmaları gerektiğini tartışmalıdır. Böyle bir iş birliğinin ilgili tüm tarafların yararına olabileceği düşünülüyor – artistler sanayiler ve halk-müzik ve filmlerin örneklemek ve satın almak için uygun online tekniklerini sağlamak şartıyla.

Napster dünyanın en yaygın kayıt şirketlerinden biri olan BMG’ye (bertelsmann music group) sahip olan Bertelsmann AG büyük bir Alman şirketi ile imzalamış olduğu anlaşma ile birlikte Mp3.com, uluslar arası müzik grubuna ulaşmış olduğu anlaşmada, bu yönde bir

EIS524 –H12-1 hareketin en erken imzaları görülebilir. Mp3 ve Napster’a dava açılmış olmadan önce hem online şirketler serbest yüklemelere hem de kayıt şirketleri için artistler tarafından kaydedilmiş olan müziğin paylaşımına izin vermiştir. İlk anlaşmanın bölümü sitedeki yükleme için Universal’ın tam müzik katoloğu ve kayıtları içermesine Mp3.com izin vermiştir. Napster anlaşmasında iki şirket hizmet için yeni bir iş modelinde çabalamaya mutabık kalmıştır: artistler kayıt etiketlerini tazmin etmek için aylık bir abonelik ücreti (bu şirketleri iş dünyasında tanındığı için) karşılığında yayımcılar her bir şarkıyı paylaşır.

Patentli Olarak Yanlış 1999 Aralık’ta bir Amerika bölge mahkemesi, satın almayı yaptığını bir click özelliği alıcılara teklif etmeye devam etmek için kitapçıya yasaklayarak Barnes&Noble’ye karşı ilk kararını düzenlemiştir. Bir kalemi satın alma kararı vermişlerken tekrar alıcılar Web sayfasında

bir

düğmeye

tıklayarak

aktarımı

gerçekleştirebilir.

Satın

almayı

gerçekleştirmeden önce herhangi bir kişi veya kredi bilgisini yeniden incelemek için zamanı veya kredi bilgisini tekrar girmenin süresini tasarruf eder.

Barnes&Noble’nin ürkütücü rakibi Amazon.com, bir tık özelliği için bir patent tutar.

Amerika Patent No 5.960.411 bir iletişim şebekesi vasıtasıyla “bir satın alma siparişi vermek için metot ve sistem” başlığı Barnes&Noble’nin “Express lane” isimlendirmiş olduğu özel hakkı Amazon. com’a vermiştir.

Bir patent, 20 yıl için yapmak, kullanmak veya cihaz satmak veya metot için özel hakkı bir cihaz veya metodun yatırımcısına vermiştir. İcat; yenilikçi, gözükmeyen ve faydalı olmalıdır. En erken 1990’lara kadar iş metotları Amerika’da patent edilemezdi. Sadece somut cihazlar, üretim prosesleri ve yazılım uygulamalarını bazı tipleri patent edilebilirdi. Örneğin; patentler, meditasyonların üretimi için kimyasal prosesler ve motorlu araçlardan otomatik geçiş mekanizmaları için verilmiştir. İlk patent setlere açan bir iş metodu için verilmiş ve bu gibi patentlerin yüzlercesi ödüllendirilmiştir. Tek bir şirket, birçok böyle metotların kullanımda olması boyunca bir iş metodunu kullanma hakkını ele geçirir ve sadece internette yeniden uygulanabilir. Birçok insanı kızdırır.

Tekrar, patentler yılların sınırlı sayısı için tekel olarak yatırımcılara verir.(patentler için 20 yıl, bireysel telif hakları için 50 yıl ve şirket telif hakları için 75 yıl). Bir bütün olarak cemiyetin yenilikçi teknolojiler ve metotlardan yararlanabilmesi için fikir yenilikçiliğinin teşvik edilmesi gerekir. Patent tutucu 20 yıl için ekonomik ödüllerle semeresini alırken, bizim geri kalanı bu süreden sonra bedelsiz keşfi kullanabilmemiz gerekir. Ancak genel olarak bilgi teknolojisinin ve özel olarak internetin gerçekçiliği hızlı değişikliklerden biridir.

Web’de bir iş metodu için bir patent ödülü verirsek, muhtemelen asla aynı proses için patentin süre bitiminden önce yerinde olabilmesi için bedelsiz keşfi kullanacağımız noktaya

EIS524 –H12-1 alamayız ve metot keza patent alabilir. Diğer değişle, patent tutucuya, cemiyet anlaşmanın tam paylaşımına alınmazken ayrıcalıklılık verilir.

Amerika patent ve ticari marka ofisi (PTO) bir tık patentli, birçok diğer yazılım patentleri ve

iş

metot

patentlerini

kazanarak

kesinlikle

eleştirilmiştir.

Eleştiriler,

bir

tık

uygulamasının Amazon. com’un onu “ keşfedip” keşfetmeyen birçok kuruluş tarafından tamamlanacağını ifade etmektedir. Gerçekten patentlerin onu teşvik etme yerine Web sitesinde üretkenliğin gelişmesinin geciktiğini hissetmektedirler. Daha makul şekilde böyle patentleri kabul etmek için PTO’yı çağırırlar. Verilen iş metot patentlerinin tam fikrinin aptalca olduğu konusunda bazıları tartışmaktadır. Ve en azından bu patentler uygulamanın Web’de vuku bulduğunda kabul edilmemelidir.

2000’de Japonların patent bürosu iş metot patentleri için daha yüksek standartları ayarlamaktadır. Yeni yönergeler altında bir iş metodu veya birleşen teknolojide büyük bir ilerleme dikkate alınmalıdır. Standart iş uygulamalarının ufak ıslahları artık patentler için seçilemez. Avrupa birliğinin ulusları için PTO’nun eş değeri olan Avrupa Patent Bürosu (EPO) PTO kadar cömert değildir. Şuan ki EPO politikası yazılım bir işletim sistemi gibi daha büyük bir programın açığa çıkan parçası olduğunda yazılım hariç patentler izin vermez. Bu, özel olarak e-ticaret için ve genel olarak iş metotları için her türlü patentleri elimine eder.

Amerika’da temsilciler dairesinin çeşitli üyeleri H.R.5364, 2000 yılın iş metot patent ıslah yasasını tanıtmıştır. Fatura bir yasayla yapılırsa, iş metot patentlerini kabul etmede PTO’yu sınırlayacaktır. Tüm iş metot patent uygulamaları otomatik olarak yayımlanacak ve halk, gözüken patenti protesto edebilecek ve karşı koyabilecek. Adaylar, bir patent alma yeterliliğini araştırma, nasıl yönetilmiş olduğunu görebilecektir. (Bir patent alma yeterliliğini araştırma uygulamada talep edilen keşfi esas olarak içeren önceki keşifler için bir araştırmadır.) Şu günlerde bir patent müracaatının içeriği kamu incelemesine tabii değildir.

Düşünce Özgürlüğü Düşünce özgürlüğü demokratik cemiyetlerin en önemli direklerinden birisi olmuştur.

Amerika ve birçok diğer ülkelerin anayasaları ile korunmaktadır. İnternet iletişiminin yüksek bir yeterliliğe ve ucuzluğa sahip olduğu için bireyler ve kuruluşlar metin, resim, ses ve hareketler şeklinde potansiyel şekilde itiraz edilebilir malzemeleri aktarması için kullanırlar.

Ancak, bir kişi itiraz edebilir, diğeri kabul edebilir. Hür ifadenin klasik düzenine ilaveten aynı zamanda internet bir mesaj’ın birden fazla kişiye göndermeyi tanzim etmeyi ortaya çıkarır – internet kullanıcıları istenmeyen ticari mesajlarla bombardıman eder.

Web Sayfasında Şunu Söyleyemezsiniz

EIS524 –H12-1 Demokraside ve politik olarak liberal ülkelerde bile, düşünce özgürlüğü sınırlanamaz.

Kanada ve Avrupa Birliği ülkelerinde, düşünce özgürlüğü etnik, din ve ırkçılık karalaması ifadeleri içermez. Örneğin; AB ülkeleri, Nazi yazıları ve hayalleri; offline ve online’ın yayılmasını yasaklamıştır. Amerika yasası böyle bir iletişimi yasaklamaz ancak seksüel ve şiddet malzemelerinin iletişimini engellemeye teşebbüs etmiştir.

Amerika’da Kongre “uygunsuzluklar” olarak farz edilen malzemelerin web sitesinin yayımını kısıtlamak için iki kere çabalamıştır. 1996 yılının Telekomünikasyon yasası web sayfalarında bilginini belli tiplerinin dahil olmasını yasaklamıştır. İletişim Uygunluk Yasası olarak rucü edilen yasa, böyle bir hizmetin kullanıcısı çağrıldığı yer veya iletişimi kabul etme gereğince çağdaş toplum standartları, seksüel veya salıcı aktiviteler veya organlar ile ölçüldüğü üzere patent olarak saldırgan şartlarda bağlamda, tanımlama ve izahlarda herhangi bir yorum, istek, öneri, teklif, hayal veya diğer iletişim “18 yaş altında ki bir kişi için” gönderme “veya” mevcut bir tarzda görüntüleme “işin bir interaktif bir bilgisayar hizmetine kullanması onu bir suçlu yapmıştır.” Amerika Sivil Özgürlük Birliği Yasasının bu bölümüne meydan okumuştur ve ABD Büyük mahkemesi mutabık kalmış yasadan onu çıkartmıştır. Mahkeme sadece düşünce özgürlüğünün prensibini değil aynı zamanda koşulu kuvvetlendirmenin elverişsizliği mahkemeye sevk etmiştir. Yasa hala çocuk pornografisi için interneti kullanmayı yasaklar. Yasanın bu bölümü mücadeleyi engellemiştir.

1998’de, kongre benzer bir yasayı geçirmiştir; Çocukların Onlayn Gizliliğini Koruma Yasası.

Bu yasa, World Wide Web’in vasıtasıyla eyaletler arasında veya yabancı ticarette materyalin karakterinin bilgisi ile ve bilgi olarak herhangi bir minör için mevcut olan ticari amaçlar için her türlü iletişimi yapan ve minörler için zararlı olan her türlü materyali içeren herhangi bir birini suçlu yapmıştır. ACLU ve diğer organizasyonlar tekrar mahkemeye gitmiştir. Federal Yargı yasayı anayasaya aykırı bulmuştur. Bir federal kararı tutan mahkemeyi üst mahkemeye devreder.

Bazı ülkeler hükümetlerinin uygun olmayan materyallerini farz ettiklerini engellemek için teknik tedbirleri ıslah etmişlerdir. Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti ülke içinde yerleşmiş olan hizmetleri ertelemiş ve link’ten harici sitelere bu materyallerin geçişini bloklar. Bir web sitesi kurmak için bilgi teknolojisi kullanma bir hükümet lisansını gerektirir ve operatörler kullanıcıların oturumlarını muhafaza altına almalı ve oturumlarını kapatmalı ve oturum sürelerini kapatmalıdır. Polis her türlü sürede bu kayıtların geçişine izin verir. Çin hükümeti çeşitli web sitelerinin kapatılmasını emretmiştir. Hükümet özellikle politik ve seksüel içerikli iletişim için hassastır. Singapur, Burma ve Suudi Arabistan gibi diğer ülkelerin hükümetleri benzer uygulamaları uygulamıştır.

İlginç (Kendi Evlerindeki Çöplük)

EIS524 –H12-1 Resmi olarak Burma olarak tanınan Myanmar, on yılın üzerinde ordu diktatörlüğü altında kalmıştır. 48 milyon nüfuslu bu ülke dünyanın en fakir ülkeleri arasındadır. Myanmar Bilgisayar Federasyonu internete bağlanan 50000 bilgisayar sayısı tahmin etmektedir.

Modemlerin yetkili olmayan sahipleri 7 ila 15 yıl arasında hapis cezasıyla cezalandırılır. Email birkaç yüz hükümet yetkilileri ve yabancı vatandaşlarla sınırlıdır. Teknik olarak dünyanın geri kalanına ülkeyi bağlamak kolay olacaktır ancak bir hükümet görevlisi “kendi evimizde niçin çöplük toplamayı isteyelim?” demiştir.

Düşünce Özgürlüğü Mahkemesi 2000’in ilkbaharında Irkçılık ve Anti-Yahudiliğe Karşı Uluslar arası Birlik (LİCRA), Irkçılığa Karşı Hareket(MRAP) ve Fransız Öğrenciler Birliği(UEFT) Amerika internet şirketine karşı bir Fransız mahkemesinde dava açmıştır. Davada, Nazizim’in banalleştirilmesi için 1200 üzerinde Nazi ile ilgili maddeleri Yahoo’nun satışa çıkarmasını LICRA ve UEFT şikayet etmiştir. Nazi malzemeleri, Nazi bayrakları ve üniformalarından kemer ve madalyalara kadar her şey dahil sitede satışa sunulmuştur. Her iki grup, Fransa’da açıktan İngilizce lisanıyla yapılan mezat şeklindeki satışları yasaklamak için araştırma yapmıştır.

Nazi malzemelerinin satışı Amerika’da yasaldır. Çünkü Anayasadaki 1. değişiklik altında hür ifadeyi dikkate almaktadır. Ancak, Fransa yasası ırkçılık ile ilgili objelerin satışını veya sergilenmesini

yasaklamaktadır.

Yargıç

Fransa’da

Yahoo’nun

Nazi

eserlerini

görüntülenmesinin yasayı ihlal etmiş olduğuna ve Nazi suç kuruluşunun adına ve tarafından yapılan kötülükler ile son derece yaralanan bir ülkenin kolektif hatırasına karşı bir suç olduğuna daha önce karar vermiştir.

Yahoo! Nazi malzemelerinin Fransız Yahoo! Sitesinde gözükmemesini temin etmiştir.

Ancak, Fransız sitesinin ziyaretçileri nazi objelerinin mevcut olduğu İngilizce Yahoo!

Sitesine tıklayabilirler. Şirket, teknik olarak mezat sitesinden Fransız web sörfçülerinin filtre edilememiş olduğunu tartışmıştır. Bağımsız internet güvenlik uzmanları böyle bir filtrelemenin hemen hemen mümkün olmadığına mutabık kalmıştır. Görünüşte, bağlanma için çevirdikleri telefon numaraları ile kullanıcıların yerleştirildikleri yeri belirlemek mümkündür. Ancak, numaralar gizlenebilir veya okunmayabilir. Yahoo! Sitelerinin tümünden nazi hatıralarını çıkarmaya mutabık kalınmıştır. Ancak Fransız mahkemesi Fransa dışında şirketin operasyonları üzerinde karar vermeye yetkili olup olmadığını Kaliforniya’da bir mahkemeden deklere etmesini de istemiştir. Mahkeme deklarasyonu yapmıştır.

Daha önceki yıl, büyük online perakendeci Amazon.com Alman hükümeti tarafından yapılan şikayetlere cevaben Adolf Hitler’in kitabını Mein Kamf (my compaign) satmayı durdurmuştur. Almanya’da nazi propagandası ve nazi objelerinin satışı kanunen yasaklanmıştır.

Aynı

zamanda,

o

yılın

temmuzunda,

Suudi

Arabistan’ın

ISP’si

clubs.yahoo.com’a girişi blok’lamaya karar vermiş, özellikle herhangi bir yasa ihlali

EIS524 –H12-1 olmamasına rağmen Suudi değerlerini ihlal ettiğini farz etmiştir. 250 Suudi klubünden daha fazlası, 60000 Suudi’ye hizmet veren sitenin parçasıydı. (İlginç şekilde Suudi klupleri ISP’nin hareketinden sonra hala orada listelenmiştir.) Pratik olarak, hükümetin kararı şu olmuştur; Suudi hükümeti ISP’yi kendi yapar.

Düşünce özgürlüğünün düzenlenmesi, bir hükümetin diğer hükümetin kararını kötüye kullanmaya çabaladığında, daha ilginç olur. Almanya hükümetinin bulunduğu durumu dikkate alın. Alman yasaları, Nazi ideallerinin ileri gitmesini ve Nazi kişisel eşyalarının gösterilmesini yasaklar. Yasayı bozmak için, Alman neo-Nazileri Amerika’da yerleşik olan hizmetlerde

Nazi

propagandasını

ertelemiştir.

Alman

hükümeti

bu

siteleri

kapatmayabilirdi, çünkü Amerika anayasasına ilk ek ile korunmuşlardır. Engelleme olarak, Alman vatandaşları tarafından girilebilir olan Nazi propagandasını erteleyen herhangi bir ülkenin bir vatandaşı pratik şartlarda mahkemeye verilebileceğini kasteden yasalarının Alman sınırları dışında da geçerli olduğunu ilan etmiştir. Amerika vatandaşlarının bir anda tümü, kendi ülkelerinde yasal olmuş olan ve kendi ülkelerinde taahhüt altına alınmış olanlar dava için diğer bir hükümet tarafından dava edilmeye maruz kalmışlardır.

Bu ve benzer durumları artıran ilk önemli soru söz ve ticari özgürlükten biridir. İnternet, kişilerin sitesinde erteleme hususunda herhangi bir kısıtlama olmaksızın yaratılmıştır.

Amerika’da bir insan her ne isterse istesin -herhangi bir yerde, her zaman konuşabilir. Bu satış için herhangi bir maddenin sunulmasını içerir. (İllegal ilaçlar durumunda olduğu gibi, satış ifade edilerek yasaklanmadıkça) Amerika’da ki federal yasa, bazı eyalet ve belediye yasaları yapılmasına rağmen nefret edilen suçlar olarak ifade edilmez. Kanada ve birçok AB ülkeleri dahil diğer birçok ülke kötü ifadelere özel yasalara sahiptir.

Bazı yasalar, tamamen felsefe ve uygulamada farklıdır. Örneğin; Amerika yasası, nakledilen materyalin içeriği için tarafları sorumlu tutmayan sadece iletişim için araç olarak ISP’ye dikkat çeker. Fransız yasası, diğer taraftan özellikle ISP’nin hizmetlerini kullanan taraflarca ertelenen bilgi için ISP’yi sorumlu tutar.

Ulusların yasaları farklı tarih ve kültürler tarafından etkilenir. Kendi yasaları ulusların haklarını hiçbir şekilde tartışmaz. Ancak, internet tüm uluslar tarafından paylaşılır. Aynı boşluğu, sanal geçerliliğe rağmen yönetmeye çabalayan farklı yasalara nasıl itaat edebiliriz? İnternette kimin yasalarına itaat edilmeli? Ulusal sınırlara karşı yasaların uyumdan uzak olduğunu görmüştük. Bir internet sitesi bir ülkenin yasalarına riayet ederse, diğer bir ülkedeki insanların haklarını bozacaktır. ISP belli sitelere geçişi bloklamayı emretse bile, kullanıcılar hala hükümetleri tarafından yasaklanan sitelere girebilir. Suudi Arabistan’daki kullanıcı, Suudi ISP işletimlere başlamadan önce kullanıcı yapmak istediklerini yapabilir. Diğer ülkeye uzun bir mesafe çağrısı yapabilirler, diğer ISP’ye girebilir ve servis vasıtasıyla bir siteye giriş yapabilirler. Böylece, internete girişi sınırlayan

EIS524 –H12-1 yasalar oldukça etkilidir. Tek ülke interneti yargılamaya sahip olmadığı için bu düzenlemeler derhal çözüme kavuşturulamayacaktır.

Antispam Mevzuatı Faks makinelerinin fiyatları düşer düşmez ve ev sahipleri onları satın almaya başlar başlamaz, ticari kuruluşlar satabildikleri her şeyi ve herhangi bir şeyi teşvik ederek bu makinelere mesajların binlercesini yayınlama fırsatına el koymuştur. Ancak, bu ticari avantaj Amerika’daki eyalet hükümetleri tarafından ve hemen hemen her diğer bir ülke tarafından olgunlaştırılmasında acele edilmiştir. Birçok ülkenin yasaları faks yolu ile talep edilmemiş reklamın geçişini yasaklar. Henüz benzer süpürme mevzuatı spamlama için istekli olarak geçirilmemiştir.

Spam,

genellikle

ticari

doğasının

ve

alıcıları

çarpıştırmayı

yayan

e-mail,

talep

edilmemektedir. Boş mailin elektronik eş değeridir. Aldığımız e-mail mesajların büyük bir sayısı spamdır. Alıcılar, spamın kişiliklerini ihlal etmekte olduğunu, kaynaklarını ziyan etmekte olduğunu şikayet eder ve işler, spamlamanın yasal bir uygulama olduğunu tartışırken henüz kızdırıcı bir düzendir. Uygulamaya mani olarak düşünce özgürlüğünün sansürlenmesi ve ihlalinde daha az olmayan tutar olacağını da iddia ettiler.

İlginç (Politik Olarak Yanlış) 40000 siteye hizmet veren bir Fransız web sitesi Temmuz 2000’de işten ayrılmıştır. Şirket birçok politik aktivitelere ev sahipliği yapmıştır. İşten ayrılmasının sebebi ne idi’ Yeni bir Fransız yasası ev sahibi olan sitelerin içeriği için web-ev sahipliği hizmetlerinde sorumlu tutmaktadır.

Amerika’da

federal

ve

eyalet

seviyelerinde

anti-spamlama

yasalarını

geçirme

teşebbüslerini başaramamış, ancak girişimler devam etmektedir. Gönderici gerçek politik ihbara sahip ise ISP politikanın ihlalinde istenilmemiş ticari mesajları gönderenlere dava açmasına izin veren bir yasa California’da kabul edilmiştir ve mesajları göndermek için yanlış bir alan ismi kullanarak bilgisayar sisteminde rahatsızlıklara sebep olanlara suç cezaları empoze eder. (spamcılar sık sık kendi isimlerini gizlemek için hatalı alan isimleri kullanır.) Washington eyaletinde antispam yasası geçmiştir. Federal mahkemeler her iki yasayı anayasaya aykırı deklare etmiştir. Diğer taraftan, mahkemeler illegal bir hatalı gönderici adresiyle e-mail gönderildiğini farz etmiştir. Bir durumda bir yargıç e-mailin başında şirketin adını kullandığında bir spamcının AOL’nin ticari markasını ihlal etmiş sonucuna karar vermiştir. Yetişkin sitelerini teşvik ederek 7000000 adrese mesaj göndermiştir.

Amerika’da hadiseyi engellemek için Federal seviyede çeşitli teşebbüsler olmuştur. Bir antispam kanun tasarısı talep edilmemiş ve istenmeyen elektronik mailden bireyleri,

EIS524 –H12-1 aileleri ve internet hizmet sağlayıcılarını koruyacak olan 2001 yılının talep edilmemiş ticari elektronik mail yasası olmuştur.1’e karşı 427 oyla temsilciler meclisinde geçmiştir. Kanun tasarısı ve her mesaj 500 dolar ve her gün 50000$ için mahkemede spamcıları dava etmek için talep edilmemiş ticari e-mailin alıcılarına izin vermiştir. Kanun tasarısı spamcıları dava etmek için Federal ticari komisyonuna da izin vermiştir ve internet kullanıcılarının isteklerini çekmesini kabul için spamcılara gerek olacaktır. Spamla ilgili olan diğer kanun tasarısı, 2000 yılının talep edilmemiş pornografi ve pazarlama yasasının hamlesini kontrol etme, spamcıları dava etmek için eyaletlere ve internet hizmet sağlayıcılarına izin vermiştir.

Kanada mahkemeleri şebeke etiketi kurallarını ihlal etmiş olan hizmet veren aboneleri durdurmuş olan ISP’nin lehine karar vermiştir. Bu kurallar sık sık spamı yasaklamıştır.

Avrupa’da;

Almanya,

Hollanda,

İtalya

ve

Avusturya’da

da

antispam

mevzuatı

yasallaşmamıştır.

Amerika’daki yürürlükteki antispam yasalarını geçirmeyi başaramamasına rağmen antispam aktivitelerinden yoğun baskı, spamlama konusunda şirketlerle mukaveleler imzalayarak geçirmek için çeşitli büyük ISP’lere güç kullanmıştır. Bu ISP’ler arasında AT ve T ve PSI.net, INC vardır. Çeşitli kuruluşlar spamın kökünü kurutmaya karar vermiştir. Bunlar arasında dikkate değer olan CAUCE ( talep edilmemiş ticari e-maile karşı koalisyon)

Online Ticaretinde Yasal Kısıtlamalar Tüketiciler sık sık, yasal sınırlama olmaksızın her şeyi ve herhangi bir şeyi satın alabilecekleri sanal bir yer olarak web’i yanlış anlarlar. Gerçek tamamen farklıdır. Mal ve hizmetlerin bazı tipleri web veya başka yerde onları kazanmaya gayret gösterip göstermeyen bazı ülkeler, eyaletler veya ilçeler doğrudan doğruya illegaldir. Burada kumar ve kontrol edilen cisimler hususundaki kısıtlamaları tartışacağız: Online Kumar Evvelce online kumarın sosyal tereddütleri ve sosyal kısıtlamalarından bahsetmiştik. Bazı hükümetler, internet için ticari kumarın yasal kısıtlamasını uzatmıştır. Amerika’da böyle bir uzatmaya gerek yoktur; her bir eyalet sınırları içinde kumara izin vermelerine rağmen, online kumar 1960 yılının Wire Wager yasası altında tüm ülkede yasaklıdır. İnternet potansiyel olarak, gelir olarak milyar dolarları oluşturan 700 online oyun sitesinden daha fazlasına ev sahipliği yapmaktadır. Ahlak kurallarından ekonomik sebepleri için daha fazlasını ileriki online kumar için teşebbüsler yapılmıştır. Onu birleştiren turizm ve oyun sanayisinden gelir elde eden şehirler, interneti alt çizgilerine uygulanabilir bir tehdit olarak ortaya koyar.

EIS524 –H12-1 Faydalı olmayan Pew İnternet & Amerikan Yaşam projesine göre 2000 ortasına kadar yaklaşık beş milyon Amerikalı online kumar oynamaya çabalamış veya online piyango oynamıştır. Onlayn oyun sanayisinden son bir rapor, en az bir kere kumar oynamak için interneti kullanmış olan 4,5 milyon ve her gün online kumar oynayan bir milyon Amerikalının var olduğunu tahmin etmektedir. River City grubuna göre 1999’da online kumar oynatmadan gelen gelir 1,1 milyar dolara çıkmış 2002 ‘ye kadar 3 milyar dolara çıkacağına mutabık kalınmıştır. Çeşitli yasal yalanlara, savcılar internetle ilgili olarak yasal düzenlemeleri meydana çıkarmak için mevcut yasayı uygulamaya teşebbüs etmiştir. Kongre, herhangi bir spor olayı veya mücadelesi konusunda bahislerin yerinde hazır bulunarak bahis ya da bahisçiler veya bilginin ara eyalette veya yabancı ticarete geçişi için tel iletişim faaliyetlerinin kullanımını yasaklamak amacıyla Wire bahisçi yasasını geçirmiştir. Temmuz 2000’de internet kumar oynatma faaliyetinin bir operatörü bu yasa altından mahkum edilmiştir. Bu durumda savcıya göre bir internet iletişimi Wire bahisci yasası altında sorumluluğun amacı için bir telefondan farklı değildir.

Online kumar oynatmayı durdurma teşebbüsünün ahlakı veya ekonomik ilgililerden gelip gelmemesi sivil avukatlar için önemli değildir. Gayri ihtiyari kumar oynatmanın bu tipi, ilk yerdeki bir suçun dikkate alınmaması gerekli olmayan suç henüz diğer bir yasal kusurlarda mağdur olanın yokluğunu dava ederler. Bu tartışma avukatları sınırlamayı etkilemezse kumar oynatmada bu sınırlamaları uygulamanın elverişsizliği olmalıdır. Amerikan Sivil Özgürlük Birliği ve diğer sivil gruplar uygulanamaz olarak bu sınırlamaları dikkate alır.

Herhangi bir hükümet ev bilgisayarlarından oyun oynayan özel vatandaşları ele geçirmeye çabalayacağından kuşkuludur. Mamafi, yasa tasarıları internette kumar oynamayı beyan etmek için kongrede takdim edilmiştir. 2000’de internet kumar oynatma yasağı yasası temsilciler meclisinden geçmemiş olmasına rağmen benzer kanun koyan teşebbüslerin ortaya çıkmaya devam edeceği gözükmektedir.

İlginç (Kumar) Temmuz 2000’de New York’daki Federal bir mahkeme internet üzerindeki Amerikalılardan bahisleri kabul etmiş ve teşvik etmiş olan bir ovsayır kumar oynatma işini işletmek için denemeye uymak için ilk kişiyi hapsetmiştir. Antigua’da yerleşik olan Joycohen Co-owner of World Sports Exchange, beş bin dolar ve sekiz yüz dolara ilaveten serbestçe denetlenen 2 yıl kadar izleyerek 21 ay mahkum edilmiştir. Cohen, bir iletişim vasıtası olarak interneti belirtmeyen bir yasa altında mahkum olmuştur. Spor olaylarında bahis yeri için ara eyalet ve yabancı ticarette telefon hatlarının kullanımını yasaklayan Wire bahisçi yasası altında hapsedilmiştir. Aynı zamanda bahis oynamada yardım eden bilgi aktarımı yasaktır. Cohen

EIS524 –H12-1 Antigua’da kalmış olabilirdi ve asla bir Amerikalı savcıyla yüzleşmemiş olabilirdi. Online kumar oynamanın yasallığı için bir test denemesi yapmak üzere Amerika ya geri dönmüştür.

Kontrol Edilen Maddelerin Satışı Hala yasayla sınırlanan diğer alan, alkollü içeceklerin online satışlarıdır. Wine.com, WineBins.com, WineShoppers.com AmbrosiaWine.com ve eVineyard. com gibi şarap eperakendecilere Amerika daki 45 eyalete şişeler içinde şarap kasalarını göndermesine izin verilir. Ancak 3 eyalette yasaklanmıştır.( Utah Georgea ve Kentucy) bazı eyaletler böyle satışların yasallığı konusunda karar vermeyi yerel hükümetlere bırakır. Texas’da örneğin, bazı kasalarda internet vasıtasıyla alkol satmak illegaldir. Ancak diğerlerinde yasaldır. Ara sıra likör satışı yasaklıdır. Çünkü bölge kurudur. (Herhangi bir şekilde alkollü içeceklerin satışlarına izin verilmez ) diğer durumlarda, eski anlaşılması güç kurallar basit şekilde rekabeti en aza indirgeyerek yerel dağıtıcılara destek vermeyi sağlar. Sonraki alanlarda, satıcılar yerel lisanslar temin etmeli ve bu lisanslar yerel dağıtıcıları korumak için herkese verilmez.

Online olarak hemen hemen her şeyi satmak kolay olduğundan, belli ürünleri satmak için yetkili olmayan insanlar bunu yapmaya kandırılır. Hükümet düzenleme olmaksızın satın almanızı istemediği tek ürün tipi ilaçlardır.-ilaçlar illegal değildir. İllegal olmaları basit olarak düzenlenmeleridir. Ancak yasal olurlar ve sağlık kuruluşları tarafından düzene konulmalıdırlar. Bazı raporlar tahmin etmektedir ki Amerika vatandaşlarına onlayn ilaç satan 400 site vardır. Amerika da Yiyecek ve İlaç Yönetimi, sanayi düzenlemesi için sorumludur. Fakat hükümet acentesi web ‘de bunu yapmak için uygun kaynaklara sahip değildir. Açıkça online eczacıların çoğu acente yasasında bile değildir.1998’de Amerika gümrük hizmeti diğer ülkelerden Amerika ya gönderilen 2145 yetkili olmayan reçeteyi engellemiştir. 99’da sayı 9725 olarak gerçekleşmiştir. Açıkça kaçta illegal sevkiyatın durdurulmuş olduğunu kimse bilmemektedir. Ülkeler halk kanalları vasıtasıyla alış veriş yapabilme ve yapamama konusunda farklı kısıtlamalara sahiptir. Bu farklılıklar e- ticarette çeşitli etkilere sahiptir. Hollanda da bazı narkotik ilaçların satılması yasaldır ve ülkenin yasaları web’de böyle ilaçlara engel koymaz Ancak diğer ülkeler bu ilaçların satışını ve satın alınmasını yasaklar. Ülkeler bazı insanların uyumasına yardımcı olan melatonin gibi çok daha fazla hafif ilaçlarla ilgili farklı yasalara sahiptir. İlaç Amerika’da serbestçe satılırken İngiltere’de yasaktır. Amerika web sitelerinde yasal olarak teklif edildiklerinde uluslar arası bu ilaçların onlayn satın alımları pratik şekilde nasıl durdurulmalıdır? Uluslar arasındaki yasaların tam uyumu bu sorunu çözebilir.

Ancak bunun öngörülebilir gelecekte olması mümkün gözükmemektedir.

Artık, O Kimin Açık Artırmasıdır

EIS524 –H12-1 Sotheby ve Christie tarafından iletilenler gibi kamu açık artırmasına gittiğinizde prosedürü yöneten açık yasalar vardır. Örneğin, yasalar çalınan maddelerin satımını mezatçılara yasaklamıştır. Bazı ülkeler lisanslı bir mezatçının mevcut olmasını ister ve bir çok ülke Nazi eşyaları ve silahları gibi belli saldırgan veya tehlikeli maddelerin satışını yasaklar. Yasalar ülkeler arasında farklı olduğu için bazıları uygulanamaz.

Daha

önceki

bölümde

bahsedildiği

üzere

2000’de

bir

Fransız

mahkemesi

Nazi

malzemelerinin açık artırmaya konulmasından itibaren Fransa da internet kullanıcılarını bloglaması için Yahoo’ya emir vermiştir. Onu talep eden firma teknik sebepler için siparişe uymadıktan sonra bloglamanın fizibil olduğunu belirlemek için mahkeme 3 uzmanlı bir panel istemiştir. İnternetin babası olarak tanınan Winton Cerf panele yol göstermiştir.

Cerf, dünya şebekesinin kurulmasına yaptığı katkıyla güvenilen bir bilimcidir. Uzmanlar Fransız web kullanıcılarının % 70-80’ninin IP numaraları ile tespit edilebildiklerini ifade etmiştir. Mezat sitelerinin Nazi ile ilgili konuları içeren açık artırmalara erişmekten Fransız IP adresleriyle kullanıcıları önleyecek olan bir filtreleme sistemini kullanabildiklerini ifade ettiler. En büyük tüketiciden tüketiciye web mezat sitesi eBay Fransız düzenine uygun olabildiğini bildirmiştir.

Amerika‘da düşünce özgürlüğünü koruyan anayasa için ilk değişiklik her türlü kalemin satışı için teklife herhangi bir kişinin hakkını korumaktadır. Web kullanıcılar silahların ve diğer tartışmalı kalemlerin açık artırmaları hakkında şikayette bulunduğunda bu siteler bazı faaliyetlere cevap vermeye çabalamış olabilir ancak Amerika yasası bunu gerektirmez.

Daha ilginç soru muhtemelen kimin sorunluluğunda olduğudur. Bir onlayn mezat sitesinde satış için teklif edilen kalemlerin çalıntı veya kaçıntı olmadığını belirtmelidir. San Francisco ‘da ki Grateful Dead Rock grubunun bir hayranı illegal konser kayıtlarının satışını durdurmak için eBay’ı mahkemeye vermiştir. San Francisco eyaletindeki bir üs mahkeme yargıcı böyle satışlar için sitenin sorumlu tutulamayacağına karar vermiştir. İlginç olarak yargıç iletişim uyum yasasını zikretmiştir. Bu yasa altında hiç kimse tedarikçi hizmetinden faydalananların özgürlüğünü bir bilgisayar hizmet tedarikçisini sorumlu tutamaz. Onun kararında, hizmetinde açık artırmaya konan kalemlerin satışı lekeleyici veya pornografik malzemelerin yayımcılarından oldukça fazla distribütörler olarak bilgisayar hizmet tedarikçilerini sorunlu tutmadan başarılı olmayan teşebbüslerden farklı olmadığı için davacının eBay’ı sorumlu tutamayacağını yargıç ifade etmiştir. Depolardan çalınan CD’leri satan ulusal bir perakende satış zinciri hakkında hayranın şikayette bulunmuş olduğu sanılır. Yargıç aynı kararı verecek mi?

Hoş Geldin ........ Kimin Sitesine Ara sıra diğer sitelere sitenizi zorunlu olarak bağlama kopyalama haklarını ihlal etmek konusu değildir. Bir işveren herhangi bir kopyalama hakkının ihlalinde olmayabilir ve henüz

EIS524 –H12-1 bağlanan bir işverene sebep olabilir. Bir web sayfasında linklere tıkladığınızda bir IP numarasından diğerine değişimi dikkatli olarak izlemedikçe herhangi bir verilen sürede hangi siteyi kullandığınızı bilemeyiz. İnternetin bu şeffaflık durumu kendilerinden olmayan bilgiyi sunmak için site operatörlerine izin verir.

Bir mezat sitesi işleteceğinizi zannedelim. Sitenizin sunmadığı bir kalemi birisi satın almak için arıyor. Ancak, ziyaretçi diğer mezat sitelerindeki kalem için araştırma yapmak amacıyla sitenizde sağlanmış olan bir araştırma metodunu kullanabilir. Bir şekilde site tekliflerinizin seçimini yaygınlaştırmışsınız. Uygulama bir Amerika mahkemesi tarafından ifade edilmiştir.

Bidder’s Edge açık artırmaya konan kalemler için bir araştırma motoru sağlayan bir sitedir.

Bidder’s Edge araştırma motoru sitede istenilen bir kalemi bulamazsa rakibi olan siteleri araştırır ve malzeme için bir link yaratır. Ancak, eBay, Bidder’s Edge’nin illegal olarak sitelerini ihlal ettiğini, kopyalama hakkı ve ticari markaları ihlal etmiş olduğunu ve eBay kullanıcıları için hizmeti yavaşlatmış olduğunu şikayet etmiştir. Mayıs 2000’de bir Amerika federal yargıç mezat bilgisi için eBay sitesini araştırmadan açık artırma portalını hariç tutarak Bidder’s Edge’ye karşı ön bir dava düzenlemiştir. Kararında, yargıç “Araştırmaları eBay’ın bilgisayar sistem kapasitesinin sadece ufak bir miktarını kullansa bile, Bidder’s Edge’nin kendi amaçları için kişisel mülkiyetinin bölümünü kullanabilme yeterliliğinden eBay her şeye karşın sapmamış olduğunu” ifade etmiştir. Yasa diğer kişi mülkiyetini kullanma hakkını vermez.

E-Gizlilik Mevzuatı Daha önce tüketici profilleşmesini tartışmıştık. Bahsettiğimiz gibi, birçok insan tüketici profilleşmesinin gizliliklerini ihlal ettiğini hisseder. Dünya üzerindeki mevzuatlar dikkate alınmış ve gizliliğin ihlalini en aza indirmek için çabalamıştır. AB, personel verilerinin herhangi bir derlemesini ve yayılmasını sınırlayan Ekim 1998’de Veri Koruma hususunda yönerge çıkarmıştır.(yönerge 95) Avrupa Birliği’nde bir yönerge yasa çerçevesindedir; her bir üye ulus, daha fazla bir sınırlı kanunu yasallaştırabilir. Ancak daha fazla gevşek yapamaz. Yönerge, Avrupa Birliğinin 15 ülkesinde aynı kurallar işler. Bu ülkeler, 95 yönergeyi aksettiren yasaları geçirmiştir.; bazısı daha fazla sınırlama getirmiştir. Yönerge, onların izni olmaksızın bireyler hakkında hiç kimsenin malumat toplamamsını sağlar; toplayan taraf tahsilatın amacının konusunu bildirir; verileri koruyucular diğer tarafa konunun verilerini transfer etmek için konu için izin ister ve konudan uygun bir istek üzerine konu hakkındaki verileri düzeltecek veya çıkarılacaktır.

Direktif, direktiflerin sınırladığı kadar en az kuralları tarh etmeyen AB ülkelerinden herhangi bir ülkeyi kişisel verilerin transferini yasaklar. Avrupa Birliğinde işi yapmayı arzu eden Amerikalı şirketler bu yasaya uymalıdır. İş ve soruşturmanın rahatsızlığından kaçınmak

EIS524 –H12-1 için Amerika şirketleri “safe harbor” düzenlemesi olarak bilindiği için imza atabilir. Safe harbora kadar imzalayarak kuruluş yönergelerin kurallarına uygun olduğunu beyan eder.

Ancak safe harborun kurulmasından aylar sonra birçok Amerikan şirketi imza atmıştır.

(Ekim 2001 itibariyle toplamda sadece 102 kuruluş) 2000’de Kanada Kişisel Bilgi Koruma ve Elektronik Dokümanlar Yasasına geçmiştir. Yasa, isim, yaş, tip kayıtları, giriş, harcama alışkanlıkları, DNA kodu, evlilik statüleri gibi kişisel bilgileri bir işveren veya kuruluşunun niçin tahsil ettiğini, kullandığı veya ifşa ettiğini Kanadalılar bilme hakkına sahiptir. Aynı zamanda kişisel bilgilerini kontrol etmek ve herhangi bir haksızlığı düzeltmek hakkına sahiptirler. Yasaya göre, işverenler nerede yaşadıklarını veya emniyet riskinde olan bir inceleme bir acili yet için ihtiyaç için ihtiyaç olan bilgi gibi bazı koşullar hariç kişisel bilgileri tahsil ettikleri, kullandıkları veya ifşa ettiklerinde bireylerin rızasını temin etmelidir.

AB üyeleri gibi Kanada bir gizlilik bürosu kurmuştur. Gizlilik bürosu parlamentoya doğrudan rapor veren, parlamentonun bir memurudur. Yasa altında, bireyler kuruluşların kişisel bilgilerini nasıl kullandıkları hakkında gizlilik bürosuna şikayette bulunabilir. Bir kamu denetçisi olarak büronun işlevleri; şikayetleri başlatır, alır, inceler ve çözer; teftişleri iletir ve gizlilik düzenlemeleri hakkında halkı eğitir. Gücünün 2 şekli vardır: halkı bilgilendirme hakkı olan ifşanın gücü ve yasaya karşı hareket etme için özel bir uygulamayı durdurmak ve büyük cezalara karar vermek için kuruluşları düzene koyabilen Kanada Federal Mahkemesi’ne konuları götürme gücü.

Yasa adil bilgi prensiplerinin bir takımını içerir. Bu prensipler, Kişisel Bilgilerin Korunması için Kanada’ya ait Standartlar Birliğinin Model Gizlilik Koduna dayanır. Kod, işverenler, hükümetler, tüketici birlikleri ve diğer gizlilik tutuculardan giriş ile geliştirilmiştir.

Yasa, hem tuğla ve harç hem de onlayn işler ile ticari faaliyetler esnasında kuruluşlar tarafından kişisel bilginin toplanması, kullanılması ve ifşasını uygular. Kişisel bilgiler kayıt altına alınan alınmayan tespit edilebilir bireyler hakkında herhangi bir bilgidir. Kuruluşlar, kooperatifleri, ortaklıkları, kişileri ve ticari birlikler içerir. “Ticari faaliyet” terimi satmayı, takas etmeyi veya hibe leasingi, üye veya diğer fon artışı listelerini içerir. Ülkelerin büyüme sayısı, foster e-ticareti için gizlilik yasalarına uyacağını beklemektedir.

Amerika’da ki gizlilik yasaları özellikle devlet kuruluşu olmayanlarla ilgili manidar şekilde daha fazla gevşektir. Amerika’da ki hükümetler özel işverenlerden özel verilerin toplanmasında ve neşriyatında daha fazla sınırlama yapar. Finansal veya medikal kuruluşlar olmayan işverenler yasalar ile sınırlanamaz. Amerika’nın yaklaşımı internet vasıtasıyla veri toplamasında kendi kendine düzenlemeyi dayatmak, işverenleri bekletmek için olmuştur.

Bunun herhangi bir önemli derece için vuku bulup bulmadığı sorulabilir. Ancak, Amerika hükümeti sınırlamalara rağmen bu konuyu oturtmuştur ve kongre gizlilik ihlali için bazı yasaları kabul etmiştir.

EIS524 –H12-1

Çocukların Onlayn Gizlilik Koruma Yasası(1998 Yılının) Nisan 2000’de etkisine almış olan 1998 yılının Çocukların Onlayn Gizlilik Koruma Yasası (COPPA), 13–19 yaşları arasındaki web sörfçülerinden kişisel bilgilerin toplanmasından önce ana baba rızasını temin etmek için onlayn işleri gerektirir. Yasa, ana baba izni olmaksızın 13 yaş altındaki çocuklardan kişisel bilgileri toplamayı ticari siteler için federal suç sayar.

Aynı zamanda, evvelce toplanmış olsa bile bu bilgilerin serbest kalması yasaktır. Çocuklardan bilgi toplamak için, site operatörleri “teyit edilebilir ana-baba rızası” nı temin etmelidir. Bu, işverenler için problematik husustur. Yasa, “çocuktan toplanan bilgiden önce o bilginin uygun kullanımı ve kişisel bilginin uygulanabilir olarak ifşa ve kullanma, toplama yetkileri ve uygulamaları ifa ve kullanma, operatörlerin kişisel bilgilerini tahsil etmenin ihbarını bir çocuğun ailesinin almasını temin için bildirimde izah edilen ifşa ve kullanma, ileriki toplama için yetki için bir istek dahil herhangi bir makul çaba (mevcut teknolojiyi dikkate alarak)” olarak böyle bir rızanın alınmasını belirler. Rıza nasıl onlayn onaylanabilir?

Bazı yargıçlar kredi kartı hesabının sunulmasını yasanın temin etmesini önermiştir. Çünkü sadece kredi kartlarını reşit kişiler alabilir. Ancak çocuklar ebeveynlerinin izniyle kredi kartı kullanabilir.

Tüketici Finansal Bilgi Yasasının Gizliliği Tüketici Finansal Bilgi Yasasının Gizliliği (onu yetkili kılan Amerikan senatörlerinin başlangıcından sonra GLB yasası olarak da isimlendirilmiştir.) Amerika finansal kuruluşunun gizlilik politikaları ve uygulamalarının bir bildirimi ile tüketicilere sağlanması gerektiğini belirtir. Kuruluş çeşitli ifşaları ve seçme dışı gereksinimleri tatmin etmedikçe üçüncü tarafa bağlı olmayan bir şirket için bir tüketici hakkında kamusal olmayan kişisel bilgileri ifşa eden bir finansal kuruluşu yasaklar. Finansal kuruluşlar bankaları, brokırları ve sigorta şirketlerini içerir. Bir üçüncü tarafa bağlı olmayan şirket tüketici ile bir iş ilişkisine sahip olmayan finansal kuruluş ve herhangi bir organizasyon tarafından sahiplenmeyen herhangi bir kuruluştur.

Tüketici hariç tutulacağını seçemezse, kuruluş diğer kuruluşa onun kişisel verilerini transfer etmeye izin verdiği demek olan kuruluşun seçim dışı bir opsiyonu sağlaması gerektiğini not ediniz. Amerikan gizlilik avukatları seçim içi opsiyonları uzun süre istemiştir. Seçim içi ile tüketici onun, verilerinin transferine izin vermeyi seçememiş olduğu sürece kuruluş nasıl yapıldığını yasaklar. AB’ye üye olan ülkeler onlayn ve offline içinde seçmeyi güçlendirir.

Veri koruma hususunda AB yönergesi kuruluşların diğer tarafa verilerini transfer etmek için insanların iznini almaları gerektiği konusunda direktif verir.

Güvenli Adrese Hoş Geldin

EIS524 –H12-1 Avrupa birliğinde çalışan şirketler Avrupa ya ait gizlilik yasaları ile uyuşmayan Amerikan şirketleri ile ticaret yapmaları yasalar tarafından yasaklanmıştır. Sorunun üstesinden gelmek için Amerika hükümeti bu yasalara uymaya mutabık olan Amerikan şirketlerinin bir listesini oluşturmayı teklif etmiştir. Bu liste güveni bir adres olarak belirtilir. Güvenli bir adres, soruşturmaya karşı korumayı sağlayan yasal bir koşuldur. Şu anda, Avrupa da ki işverenler anlaşmanın üyeleri olarak imza altına alınmış olan Amerikalı işverenlerle bağlantılı olurlarsa soruşturmaya karşı korunurlar. Bu anlaşma Amerika ve Avrupa birliği arasında resmi bir anlaşmadır. Bir Avrupa ya ait şirket, işverenlerin katıldığını göstermek için onlayn yayınlanmış olan liste üzerinde Amerikalı işverenlerini arayabilir. Amerika ticaret departmanı tarafından hecelenerek okunmuş olan 7 güvenli adres prensiplerine Amerika kuruluşları uymalıdır.

•

•

•

•

•

•

Bildirim: kuruluşlar, onlar hakkında bilgi topladıkları ve kullandıkları için maksatlarını bireylere bildirmelidir. Bireylerin her türlü talep veya şikayetleriyle ilgili olarak kuruluşla nasıl temasa geçebileceği, bilgi ve seçimi ifşa etmek için 3. taraf tipleri hakkında bilgi sağlamalılar ve kuruluş onun kullanımını ve ifşasını sınırlamayı teklif eder demektir.

Seçim: kuruluşlar, bireyler tarafından uygun olarak yetkilendirilen veya orijinal olarak tahsil edilmiş olan için maksattan başka bir maksat için kullanılan veya 3. bir tarafa personel bilgilerini ifşa edilip edilmeyeceğini seçmek için fırsatı bireylere vermelidir. Hassas bilgi için olumlu veya aşikar seçim, bilginin 3. bir tarafa ifşa edilecek veya kişisel olarak yetkili olan orijinal amaç veya maksattan başka bir amaç için kullanılırsa verilmelidir. İleriye Doğru Transfer (3.tarafa transferler): 3.bir tarafa bilgiyi ifşa etmek için kuruluşlar ihbar ve seçim prensiplerine uymalı. Bir kuruluş bir acente olarak hareket eden 3. bir tarafa bilgiyi transfer etmeyi arzu ettiğinde, 3. taraf güvenli adres prensiplerine abone olduğuna veya verileni koruma hususunda AB yönergesine veya kabul edilebilir benzer bir yasaya tabii olduğuna emin olursa yapabilir. Bir alternatif olarak kuruluş, ilgili prensipler gerektiği üzere gizliliği korumanın aynı seviyesini en azından 3. tarafa sağlanması gereken böyle bir 3. taraf ile yazılı bir anlaşmaya girebilir.

Giriş: bireyler, bir kuruluşu tutan ve düzeltilecek, tadil edilebilecek veya çıkarılacak olanlar hakkında kişisel bilgiyi girmiş olmalı ve girişi sağlamanın yükü veya masrafı bireylerin gizliliğini risklerine uyulmayacağı zaman veya diğerlerinin haklarının ihlal edilebileceği yer hariç doğru olmadığı yerdeki bilgileri girmiş olmalıdır.

Veri doğruluğu: kişisel bilgi kullanacak olanın amaçlarına uygun olmalıdır. Uygun, komple ve mevcut ile birlikte verilenleri kullanmaya niyetli olanlar için gerçekçi olmasını temin etmek amacıyla kuruluş makul tedbirleri almalıdır.

Tatbik: güvenli adres prensiplere uygunluk temin etmek amacıyla, 1. gönüllü olarak mevcut ve paraya dayandırılabilir bağımsız müracaat mekanizmaları var olmalıdır.

2. vaatleri taahhüt etmek için prosedürler şirketleri tamamlanmış olan güvenli adres prensiplerini yapar.

3. prensiplere uymak için bir başarısızlıktan doğan sorunlara yükümlülükler çare bulur. Müeyyideler yeterli olarak organizasyonlarla uygunluğu sağlamak için şiddetli olmalıdır. Yıllık kendi sertifikasyon yazılarını sağlamayı başaramayan organizasyonlar güvenli adres yararlarını kaybedebilir.

EIS524 –H12-1

Tröstlere Karşı Olan Yasalar ve İnternet İnternetin en büyük avantajlarından birisi üretim için bir dünya piyasasında ki tek bir web sitesine dönmek konusunda yeteneklidir. Uzmanlaşmış sanayilerdeki değişiklikler satıcı ve alıcıların binlercesini cezp etmiştir. Ancak, piyasaları muktedir kılan aynı alet böyle bir yeterlilik kolaylıkla tröstlere karşı olan yasaları ihlal etmek için de kullanılabilir. Amerika ve diğer birçok ülkede, fiyatları koordine etmek için iki veya daha fazla kuruluşu yasaklayan yasalar vardır. Kuruluşlar, aynı teknolojiyi kullanmada iş birliği yapabilir ve internet çağında, mezat yoluyla satış ve satın alma ürünleri için aynı platformda da iş birliği yapabilir. Ancak ayarladıkları fiyatlar veya satıcılara teklif etmeye niyetli oldukları teklifler hakkında her biri diğeriyle fiili olarak iletişimi aniden durdurmalılar.

Bir takas sitesi rekabet edici bir pazar veya fiyat sabitleme için bir arena olabilir. Piyasanın geniş bölümlerini temsil eden alıcı ve satıcılar ticarete katıldığında daha sonra vuku bulabilir. Böyle satıcı veya alıcılar aynı fiyatı teklif ederse hile kuşkusu doğacaktır ve düzenleyici acenteler incelenir. Bu uygulamalarda kendini kaptıran siteler sonuç olarak kapatılabilir. Bir piyasanın önemli bir kısmını temsil eden rekabetçi gruplar ürünlerini müştereken satmaya karar verirse, daha önce bahsedilen tekelcilik gücü ile kartelin potansiyelini yarattığından fiyatları sabitleyebilir olanlar için hükümet ihtiyatlı olacaktır.

Aynı korku müşterek satın alma için güçlerini birleştiren bir piyasada büyük satın alıcılar için tatbik edilir. Bu tekel, akıcı olarak isimlenmiş bir etki yaratır. Şu ana kadar Amerika hükümeti birkaç takas sitesini incelemiş ve tümü sanayilerinde en büyük oyuncuları içine alanlardır. Federal ticaret komisyonu, Amerikan otomobil yapımcıları General Motors, Ford ve Draimler Chrysler tarafından kurulmuş olan otomobil parçası satan site olan Covisint’e bir soruşturma açmıştır. Adliye vekaleti de bilet satışları için en büyük hava taşıyıcılarının bazısı tarafından kurulmuş bir site olan Orbitz ile birlikte 6 en büyük Amerikan et ve kümes hayvanları davaları ile açılan bir takas dikkatlice incelenmiştir. Şirketler, aşikar iletişim olmaksızın veya onlar arasında ki iletişim kamu gözünde olduğu zaman bile her biri diğerine sinyal verme metotlarına sahiptir. Bir örnek, telekomünikasyon firmaları bölgesel lisanslar için rekabet etmede bir telsiz telefon lisans müzayedesinde eksiltme olmuştur. Bazı şirketler tekliflerine dijital kodlamayı eklemiştir. Örneğin, $ 3.99 teklif verme yerine bir telefon taşıyıcısı 3.990,204 dolar teklif etmiştir. O alanda onun ilk rekabet etmeyen diğer iki şirket sinyal verecek bu şirketin daha istekli ilgilenmiş olduğu sadece tek 204 alan kodu olmuştur. Diğer iki işbirliği yapanlar aynı tekniği kullanarak diğer bölgelerde kendi alanlarında kuvvetli oldukları sinyalini vermiştir.

Taşıyıcılar dava edilmiş ve para cezasına çarptırılmıştır. Web sitesinden gizliliği minimize etme yolu vardır. Örneğin, rekabetçilerin tekliflerini tüm teklifçilere gösterme yerine teklifin kapanmasında her bir teklifçiye sadece kendi sırası bildirilir.(birinci, ikinci, üçüncü ) Sadece kazanan teklifçi nihai fiyat ödemesini bilir. Hiçbir ülke özel olarak internetle ilgili

EIS524 –H12-1 anti tröst ilkeleri adreslemek için özel yasalara geçmemiştir. Sebep basittir: internet ve web teknolojileri gizliliği kolaylaştırabilen anlamında sadece daha fazlasıdır. Yasalar uygundur, ancak şu anda ticari uygulamalara ilaveten onlayn aktivitelere tatbik edilmelidirler.

Özet •

• •

•

•

•

•

•

•

•

Yasalar her zaman iyi tanınan coğrafik bölgeleri yönetmiştir. E-ticarette taraflar sanal gerçeklikte işleri iletir. Bu yasal değişiklikleri ortaya atar. İki zıt prensip yargı için önerilmiştir; menşey ülkesi ve varış ülkesi.

Elektronik imzalar, Amerika’da ve çeşitli diğer ülkelerde yasal ve bağlayıcıdır.

Elektronik imzalar e-ticaretini kolaylaştırır. Ancak hata ve sahtekarlığa eğimlidir.

Bireyler ve işverenler için diğer isimlere benzemeyen internet alan isimleri tektir.

Alan isimlerinin sahip olunması üzerine çok fazla çekişme olmuştur. Mahkemeler, alan isimleri için ticari marka yasalarını uygulamıştır. Uzun yasal prosedürlerden kaçmak için taraflar ICANN ve WIPO gibi hakemlere durumlarını götürebilir. Her iki kuruluş bireyler üzerinde işverenlerin lehine itham edilmiştir.

Web üzerinde artistik çalışmayı kopyalamak kolaydır ancak yasal olarak yapılır, biri kopyalama tutucusundan izin almalıdır. Şirketler, işlerde entelektüel mülkiyetini tespit eden görülebilir işaretleri yerleştirmiştir ve özel yazılım kopyalama – ihlalini yapan suçluları yakalayabilir ve webi tarayabilir.

Artistik çalışmayı sayısallaştırmanın kolaylığı kopyalama tutucusundan izin almaksızın indirmek için ve onlayn eğlence için müzik gibi artistik çalışmayı teklif için çeşitli müteşebbisleri doğru yoldan saptırmıştır. Sinema ve kayıt sanayileri bu uygulamalarda birbirine giren siteleri dava etmiştir. Ancak, yaratıcı sanayiler ve müteşebbisler internet üzerinden artistik çalışmayı dağıtmaya işbirliği yapılacağına işaretler vardır.

Kritikler uzunca bir süre yazılım patentlerine karşı çıkmıştır. Web yazılım ve internet iş metotları için patentlere karşı çağrılar bile daha kuvvetlidir. Patentler uzun vadeli tekellikler verir ve bu nedenle, e-ticaretin gelişmesini kısıtlayabilir. Bir tık alışverişi ve diğer web tabanlı iş metotları patentlenmemesi gerekli olan özellikler olarak fark edebilir.

Kültürel ve tarihi faktörler düşünce özgürlüğü olarak neyi bildiğimiz konusunda önemli bir rol oynar. Bir ülkede yasal ifadenin neye dikkat ettiği diğerinde ofansif durumu dikkate alabilir. Düşünce özgürlüğü sadece web de beyan edilen fikirlere rücu etmez, aynı zamanda belli kalemleri satmaya da rücu etmeyebilir. Herhangi bir web sitesi uluslar arası olduğundan beri hangi ülkelerin yasalarının sorusunu bir site önemli bir yasal düzenlemeye riayet etmelidir. Nazi malzemelerini açık artırmadan satan Yahoo! yu durdurmak için bir Fransız mahkemesinin teşebbüsü bu düzenlemenin önemini vurgulamıştır.

Bazı insanlar düşünce özgürlüğünün bir şekli spama dikkat eder. Çeşitli Avrupa ülkeleri spama karşı yasalar çıkartmıştır. Spamlamaya karşı yasallaştırma teşebbüsleri Amerika’da başarısız olmuştur. Avukatlık grupları fenomene hakim olmada yasal sistemden daha fazla etkili olmuştur. Çeşitli yasalar, belli maddelerin satışlarını ve kumar oynatmayı sınırlar. Kumar oynatma veya satış uygulamaları web teknolojisi ile karşılaştığında bu yasaları tatbik etmek zordur.

Bir site, hizmetleri satmayı teklif ettiğinde veya aksi taktirde sorgulanabilir bilgi veya malı transfer ettiğinde, Amerika yasası genellikle davalara karşı siteye

EIS524 –H12-1

•

•

dokunulmazlık verir. Satış için sadece bir kanal olarak siteyi dikkate alır. Bu, mezat siteleri için önemli bir yasal kalkandır.

Diğer sitelere bağlanarak bir onlayn iş fiili olarak kendisinin olmayan hizmetleri teklif eder. Bu, özellikle diğer sitelerin tüketici araştırmasına cevap süresinde sağlanan hizmetleri kötüleştirebilir. Amerika da izin verilmedikçe böyle bir bağlantının illegal olduğu dava edilmiştir. Şirketlerin internette personel verilerinin büyük miktarını topladığı için gizlilik yasal çekişmenin konusudur. Avrupa Birliği, vatandaşların gizliliğini korumak için gizli yasaları kabul etmiştir. Amerika, ticari işverenleri sınırlayamaz fakat finansal ve medikal kuruluşları sınırlar. Batı Avrupa ile işin rahatsızlığından ve olası davadan kaçınmak için Amerika işverenleri AB ve Amerika arasında ki güvenli adres düzenlenmesini imzalayabilir. İmzalayarak Amerikalı işverenler veri koruma hususunda Avrupa Birliği yönergesinde uymaya mutanıktır.

Anahtar Kelimeler • • • • • • • •

Menşey ülkesi Gizlilik Varış ülkesi İş metot patenti Entelektüel mülkiyet Güvenli adres cybersquatting Anti tröst yasalar

Gözden Geçirme Soruları 1. Yasanın gözünde entelektüel mülkiyetin konsepti ile alan isimleri nasıl linklenir?

Entelektüel mülkiyetin bu tipine nasıl benzerler ve bu tipten nasıl farklıdırlar.

2. Cybersquatting nedir?

3. Gizli personel bilgisinin içeriğinde seçme ve seçim dışı arasındaki fark nedir?

4. Spam nedir? Anti spam yasalarına geçiş teşebbüsleri şu ana kadar niçin başarısız olmuştur?

5. Online kumar oynamayı gerçekleştirme niçin kolaydır?

6. Web’de gerçek olandan sitenin çok daha büyük hizmeti teklif eden etkiyi yaratabilirsiniz. Nasıl? Niçin bu uygulamalar kanun dışıdır?

7. Gizlilik yasaları iş için kötü müdür? Niçin? Ya da değil midir?

Tartışma Soruları 1. Elektronik imzaların kullanımının hilekarlığı teşvik edeceğini düşünüyor musunuz?

Hilekarlığın yeni tiplerini elektronik imzalar nasıl kolaylaştırabilirdi?

2. Uluslar arası e-ticareti yasalarına, menşey ülkesine ve varış ülkesine iki yaklaşımdan hangi yaklaşım lehimizedir? Niçin?

3. Gizliliğin korunması için hangi yaklaşımı tercih edersiniz, Avrupa Birliğininkini mi ya da Amerika’nınkini mi? Niçin?

4. Web’de ki minörler için zararlı maddelerin taranmasının mümkün olmadığını söyleyen yargıç ile mutabık mısınız? Niçin ya da değil? Sansürleme ile mutabık

EIS524 –H12-1

5.

6.

7.

8.

9.

kalmasaydınız bile, Web de zararlı iletişime karşı minörleri korumayı yapabilmeyi nasıl düşünüyorsunuz?

Web- bazlı iş metotları için verilen örneklerin uygulanması durdurulmalı mı? Niçin veya değil?

Web ‘ de yayınlanacak olan yasa ile yasaklayacağınız herhangi bir şey var mı? Varsa ne olduğunu ve niçin olduğunu açıklayınız.

Onlayn iş, gerçekleştirmek için çocukların onlayn gizliliği korumasını niçin zor bulur?

Avrupa Birliği ve Amerika arasındaki güvenli adres düzenlemesi nedir?

Hemen hemen her sanayinin online merkezinin incelenmesini Amerika Federal Ticaret Komisyonu idare etmiştir. Bu merkezlerle ilgili olarak FTC’nin korkusu nedir?

Ödev Soruları 1. Ürünün belli bir tipini satın alma ve satma için bağlayıcı olduğunu kabul eden bir takas Web sitesinin başkanı olduğunuzu farz edelim. Antitröst yasaların ihlalinde itilaf ve fiyat sabitlemenin olasılığını azaltmak için yapacağınız tedbirlerin bir listesini hazırlayın.

2. Bir federal kanun yapıcı olduğunuzu farz edelim. Spemin etikliği konusunda bir karara varın. Fikrinizi desteklemek için iddialar hazırlayın. Örnekler kullanın.

Bugünkü E- Ticareti Çelik-Kaplı Anti tröst Tedbirler Amerika da ki çelik sanayi geçmişte çeşitli kareler antitröst yasalar ihlal hükümet incelemesi altına alınmıştır. Andrew Cornegie ve J.P Morgan sanayicileri tarafından kurulmuş olan büyük çelik şirketleri 19.yüz yıldan başlayarak Amerika antitröst yasalarının hedefleri olmuştur. Aynı zamanda sanayi 1960 yıllarında çeşitli kereler hükümetin incelemesine alınmıştır.Bu tarihsel ortamı veren, MetalSite.com ‘u kuran idareciler, sitede ticari metalleri taraflar arasında gizli dolapların herhangi bir olasılığını ortadan kaldırmaya teşebbüste dikkatli olmuştur.

MetalSite. com, düşük kalite ve hurda çeliği çelik haddehanelerine açık artırmayla satabilmeleri için bir Web sitesi olarak 1998’de kurulmuştur. Amerika’da ki en büyük çelik imalatçılarından üç yönetici bu bağımsız kuruluşu kurmuştur. 50 milyon dolarlık US çelik sanayi fazla ve pirim yapmayan çelik ticaretini kullanabilmek için Web bazlı piyasa merkezi olacak şekilde dizayn edilmiştir. Servise abone olan üç orijinal satıcıdan sayı 7,000 kullanıcıya çıkmıştır. Patrick Stewart , MetalSite’nin başkanı 10.000$ ve 30.000$ oranda ortalama geçiş ile her ay 150.000 ton olacak geçen 5.200 ‘den daha fazla sitenin işlem yapmış olduğunu söylemiştir.Geçişlerin aylık değeri 40 milyon doları aşmıştır.MetalSite %0.25 ‘den %2 ‘e kadar ücret şarj etmiştir.

Sanayide rakiplere hizmet veren bir mezat sitesi insan için becerikli olabilir çünkü tümünden sonra, rakipler rekabet için önerilir; en yüksek fiyata satmak için çabalarında iş birliği

önerilmemiştir.

MetalSite

müdürleri,

satıcıların

site

vasıtasıyla

iş

birliği

EIS524 –H12-1 yapmadığından emin olmak için Patrick Stewart ve yönetici ekibi ‘’şiddetli gayret ‘’gösteren satıcıların antitröst yasaları ihlal etmemiş olduğuna emin olmak zorundaydı.

Satıcılar arasında gizliliği koruyarak bir prim istemiştir.

1998’de 25 işçilik tüm organizasyon aynı kuruluştan gelen sadece iki üye dahil edilmiştir.

Diğerlerinin tümü geçmişe bağlılığın her türlü etkisini elimine etmek için farklı kuruluşlardan gelmiştir be bu nedenle eski çalışanların kayrılmasını da. Her bir işçi antitröst yasa hususunda eğitilmiş ve neye izin verildiği ve neyin yasaklandığının ana hatlarını uzun bir doküman ile imzalamak zorundadır. Ayrıca, denetleme firması Arthur Andersen’in temsilcileri antitröst şikayetini denetlemek için altı aylık bir süre ile kuruluşun ofisini ziyaret etmiştir. Aboneler takas bağlantısı için hiçbir şey ödememiştir. İhtiyaç duyulanların tümü internet ve bir web araştırıcısı ile bağlantı kurmuştur. Bu yüzden kayıt altına alınabilirler. Teklif vermelerinden önce satıcılardan kredi için bir kredi uygulama formu doldurmak zorunda kalmışlardır. Satıcılar, sadece kriterleri onları paylaşmalarına izin vermek değil aynı zamanda gizlilikten kaçınmak içinde bu ölçüde kurulmuş olan MetalSite kimin kredi vermesi gerektiğine karar vermek için kendi kriterlerini kullanmıştır.

Binlerce müşteriye hizmet veren çelik, alüminyum ve diğer metallerin en büyük üreticilerinin bir kaçı ile MetalSite takası getirmiştir. Gizliliğe karşı güçlü korumalara sahiptir. Bilgi takası için şirket antitröst politikaları ve kuralları izlemiştir. Haziran 2001’de MetalSite olumsuz nakit akışı nedeniyle işlemleri durdurmuştur.

Bugün E- Ticaret Hakkındaki Düşünce

1. Web takas sitelerinin tümünden, MetalSite antitröst yasaları hakkında tedbirli ve özellikle duyarlı olmuştur. Niçin?

2. Satıcılar, açıkça iletişim olmaksızın elektronik bağlamda hileli bir işe ortak olmuştur. Bu nasıl vuku bulabilir? En azından bir örnek veriniz. MetalSite’de bu nasıl meydana gelebildi?

3. MetalSite’nin almış olduğu bir tedbir farklı kuruluşlardan çalışanların takviyesiyle olmuştur. Antitröst yasaları ihlal edenin olasılığını azaltmak için bir tedbir olarak bu gerekli midir? Açıklayınız.