Layout 1

5:17

Page 1

εικόνες από τη ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

30/1/2008

Μπάµπης Πέτσικος

εικόνες από τη

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

AMEGILLA

Biolesvos first page5:Layout 1

AMEGILLA

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 2

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 3

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 4

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 5

εικόνες από τη

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΜΠΑΜΠΗΣ ΠΕΤΣΙΚΟΣ

AMEGILLA

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 6

Έκδοση AMEGILLA ∆. Βερναρδάκη 2, 81100 Μυτιλήνη Τηλ / Fax 22510 20994 www.amegilla.gr

Πρώτη έκδοση Μυτιλήνη 2007 σχεδιασµός έκδοσης Μπάµπης Πέτσικος - Χρήστος Παρασκευαΐδης φωτογραφίες – κείµενα Μπάµπης Πέτσικος επεξεργασία φωτογραφιών Αντριάνα Σαρρή επιµέλεια κειµένων Μαρία Πετρά εκτύπωση - βιβλιοδεσία ColorPlus ΑΒΕΕ

Copyright για τις φωτογραφίες και το κείµενο AMEGILLA και Μπάµπης Πέτσικος 2008

Η έκδοση αυτή συγχρηµατοδοτήθηκε από το ευρωπαϊκό πρόγραµµα BioBus ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΕ ΠΟΡΟΥΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 7

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:44

Page 8

Ό

ταν το 1924 η ζωγράφος Georgia O’Keeffe (1887-1986) επισκέφθηκε τη Νέα Υόρκη είπε: “Οι περισσότεροι άνθρωποι της πόλης τρέχουν και δεν έχουν χρόνο να κοιτάξουν ένα λουλούδι. Εγώ θέλω να τους κάνω να το κοιτάξουν είτε το θέλουν είτε όχι”. Κλείστηκε λοιπόν στο εργαστήριο της και ζωγράφισε τους ωραιότερους πίνακες µε λουλούδια του 20ού αιώνα: από πολύ κοντά, µε ζωηρά, τολµηρά χρώµατα, καµιά φορά στα όρια της αφαίρεσης, και σε µεγάλο µέγεθος. Σκεπτόµενος τον λόγο ύπαρξης του βιβλίου αυτού, δεν µπορώ να απαντήσω εύκολα στο ερώτηµα γιατί βγάζω φωτογραφίες τη φύση. Σίγουρα η επαφή αυτή σαγηνεύει το βλέµµα, τέρπει τις αισθήσεις και αποτελεί τον πιο αβλαβή τρόπο µέθης. Ωστόσο, αν την εποχή εκείνη η άγνοια της οµορφιάς της φύσης είχε µόνο ως συνέπεια τη µη βίωση της εµπειρίας αυτής, σήµερα έχει άλλη βαρύτητα. Οι επιπτώσεις της ανθρώπινης ανάπτυξης στα φυσικά οικοσυστήµατα θέτουν ζήτηµα επιβίωσης για εµάς τους ίδιους και για το περιβάλλον όπως το ξέρουµε. Με το µισό παγκόσµιο πληθυσµό να ζει σε πόλεις είναι ίσως λογικό, ή τουλάχιστον εξηγήσιµο, να καταστρέφουµε κάτι του οποίου την αξία αγνοούµε. Η φωτογραφική µηχανή αποτελεί ένα εργαλείο που δίνει τη δυνατότητα να ξεπεράσουµε τα όρια της ανθρώπινης κλίµακας και να µας φέρει πιο κοντά, έστω και για λίγα κλάσµατα του δευτερολέπτου, στη ζωή του µικρόκοσµου. Η κατανόηση, µέσω της επιστηµονικής έρευνας, της λειτουργίας των οικοσυστηµάτων και η αναγνώριση της αξίας της βιοποικιλότητας είναι πρωταρχικής σηµασίας για την προστασία και διατήρηση της. Η έκδοση αυτή αποτελεί µια πρώτη απόπειρα στην κατεύθυνση αυτή.

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 9

Σύντροφοι στην πορεία αυτή υπήρξαν πολλοί. Φίλοι που µοιραστήκαµε την χαρά της ανακάλυψης της οµορφιάς που κρύβει ο φυσικός κόσµος, δάσκαλοι που µετέδωσαν τη γνώση τους για το περιβάλλον και την αξία της προστασίας του και άνθρωποι που δεν γνώρισα προσωπικά αλλά επηρέασαν µε το έργο τους την πορεία µου συνετέλεσαν στη δηµιουργία αυτής της έκδοσης. ∆εν είναι εύκολη εργασία να προσπαθήσω να τους κατονοµάσω. Σε αυτούς τους ανθρώπους όµως, που είναι ταγµένοι στη µελέτη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι αφιερωµένο το βιβλίο αυτό. Η έκδοση αυτή δεν θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί χωρίς την υποστήριξη του προγράµµατος Biobus. Ανεκτίµητη ήταν η συνδροµή πολλών φίλων και συναδέλφων, οι οποίοι µε το ενδιαφέρον και τις εύστοχες παρατηρήσεις τους επηρέασαν την τελική µορφή του βιβλίου. Για την αναγνώριση του είδους των οργανισµών που παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό εργάστηκαν οι: Χριστίνα Ζωγράφου, Andrew Grace, Thomas Tscheulin, Jelle Devalez, Συλβαίν Γιακουµή και Αννίτα Λογοθέτη . Ο Χρήστος Παρασκευαΐδης µε βοήθησε στο σχεδιασµό και τη σελιδοποίηση του βιβλίου, η Αντριάνα Σαρρή στη λήψη και την ψηφιακή επεξεργασία των φωτογραφιών ενώ η Μαρία Πετρά είχε τη φιλολογική επιµέλεια των κειµένων. Η Συλβαίν Γιακουµή και ο Λευτέρης Κακαλής προσέφεραν µερικές πανέµορφες φωτογραφίες για το βιβλίο αυτό. Τους ευχαριστώ όλους θερµά. Μπάµπης Πέτσικος Μυτιλήνη, ∆εκέµβριος 2007

9

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 10

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 11

Πριν από περίπου 440 εκατοµµύρια χρόνια τα φυτά άρχισαν να εποικίζουν την ξηρά. Μέχρι τότε ζωή υπήρχε µόνο στους ωκεανούς. Αν και τα φυτά που υπάρχουν σήµερα παρουσιάζουν πολύ µεγάλη ποικιλότητα στο µέγεθος, τη µορφή και το ενδιαίτηµα στο οποίο ζουν, πιστεύεται ότι όλα προέρχονται από ένα κοινό πρόγονο, ένα αρχαίο πράσινο άλγος. Απολιθώµατα που βρέθηκαν πρόσφατα µαρτυρούν ότι τα βρυόφυτα ήταν από τα πρώτα φυτά που εποίκησαν τη γη. Χωρίς ρίζες και αγωγούς ιστούς για να µεταφέρουν θρεπτικά στοιχεία, νερό και ανόργανα συστατικά, δεν αναπτύσσονται σε ύψος, διατηρώντας έτσι τα κύτταρά τους σε επαφή µε το επιφανειακό νερό. Αναπαράγονται µε σπόρια τα οποία σχηµατίζονται µέσα σε µια κάψα στην κορυφή του φυτού. Όταν αυτή ωριµάσει, ανοίγει και τα σπόρια διασπείρονται µε τον αέρα ή παρασύρονται από το νερό για να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος.

11

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 12

Τα πτεριδόφυτα εµφανίστηκαν και διαφοροποιήθηκαν αργότερα, κατά την Σιλούριο και Ντεβόνιο περίοδο του Παλαιοζωικού αιώνα, µεταξύ 420 και 360 εκατοµµυρίων χρόνων πριν. Τα πτεριδόφυτα ανέπτυξαν αγγειακό σύστηµα που τους επέτρεψε να µεγαλώσουν σε µέγεθος και έτσι αποτέλεσαν τον κύριο τύπο βλάστησης στη γη την εποχή εκείνη. Τα περισσότερα πτεριδόφυτα έχουν εξαφανιστεί σήµερα, και µόνο λίγοι αντιπρόσωποι της αρχέγονης αυτής οµάδας επιβιώνουν. Η κοινή φτέρη (Pteridium aquilinum) είναι το πιο κοινό είδος µε κοσµοπολίτικη γεωγραφική κατανοµή και µπορεί να θεωρηθεί ως µια από τις πιο επιτυχηµένες εξελικτικά φτέρες.

12

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 13

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 14

Πριν από 100 εκατοµµύρια χρόνια περίπου, µια νέα οµάδα φυτών εµφανίστηκε. Τα αγγειόσπερµα ή ανθόφυτα είναι η πιο νέα και εξελιγµένη οµάδα φυτών. Εφοδιασµένα µε ένα πιο αποτελεσµατικό αγγειακό σύστηµα και δύο µοναδικά χαρακτηριστικά – άνθη και καρπούς – τα αγγειόσπερµα γρήγορα διαφοροποιήθηκαν. Σήµερα έχουν προσαρµοστεί σε σχεδόν κάθε ενδιαίτηµα και µε τουλάχιστον 260.000 είδη αποτελούν τα κυρίαρχα φυτά στον πλανήτη.

14

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 15

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 16

Η ποικιλία των γεωλογικών και κλιµατικών τύπων, των διαφορετικών οικοτόπων που υπάρχουν στη Λέσβο καθώς και η γειτνίαση του νησιού µε τη Μικρά Ασία συνέβαλαν ώστε το νησί να παρουσιάζει σήµερα µια πολύ πλούσια και ενδιαφέρουσα χλωρίδα, η οποία περιλαµβάνει 1400 – 1500 taxa (είδη και υποείδη) φυτών. Από αυτά, 24 είδη είναι ενδηµικά της Λέσβου και των νησιών του ΒΑ Αιγαίου ή της Μικράς Ασίας, ενώ το Alyssum lesbiacum και το Asperula nitida mytilinica είναι στενά ενδηµικά της Λέσβου.

16

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 17

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 18

Το κολχικό (Colchicum bivonae) είναι ένα βολβώδες φυτό που ανθίζει µε τα πρώτα κρύα του φθινοπώρου. Το λουλούδι του είναι τέλειο, έχει δηλαδή και αρσενικά αναπαραγωγικά όργανα (έξι στήµονες) και θηλυκά (τρεις ύπερους). Όλα τα µέρη του φυτού περιέχουν ένα δραστικό δηλητήριο, την κολχικίνη. Με αυτό η Μήδεια σκότωσε τα παιδιά της στην Κολχίδα και έτσι το φυτό πήρε το όνοµα κολχικό.

18

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 19

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 20

Η µαργαρίτα (Anthemis arvensis), όπως και όλα τα είδη της οικογένειας Asteraceae, δεν είναι ένα απλό λουλούδι, αλλά ένα µικρό µπουκέτο µε µικροσκοπικά, πυκνά τοποθετηµένα λουλούδια. Τα εξωτερικά λουλούδια του δίσκου έχουν πολύ µεγάλα πέταλα τα οποία προσελκύουν τους επικονιαστές. Αντίθετα, τα πέταλα των εσωτερικών λουλουδιών δύσκολα γίνονται ορατά µε γυµνό µάτι. Το γένος Allium δηµιουργεί και αυτό ταξιανθίες που ονοµάζονται σκιάδια. Είναι ένα από τα µεγαλύτερα γένη φυτών στον κόσµο και περιλαµβάνει είδη όπως το κρεµµύδι και το σκόρδο. Στη Λέσβο έχουν καταγραφεί 25 είδη και υποείδη.

20

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 21

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 22

Ο ηλίανθος (Helianthus annuus) είναι ένα είδος της οικογένειας Asteraceae που προέρχεται από την Αµερική. Καλλιεργείται σε όλο τον κόσµο για τους καρπούς του, για το ηλιέλαιο και το βιοντήζελ που παράγεται από αυτό, αλλά και ως καλλωπιστικό. Το µπουµπούκι του παρουσιάζει ηλιοτροπισµό, παρακολουθεί δηλαδή κατά τη διάρκεια της ηµέρας την πορεία του ήλιου από την ανατολή προς τη δύση. Όταν όµως ανθίσει, ο ηλιοτροπισµός σταµατά και ο µίσχος του σταθεροποιείται, συνήθως µε κατεύθυνση προς την ανατολή.

22

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 23

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 24

Το εφήµερο του λουλουδιού της ανεµώνης (Anemone coronaria) συµβόλιζε στην αρχαιότητα τον πρόωρο θάνατο του Άδωνη και το σύντοµο της νεότητας. Σύµφωνα µε τη µυθολογία, όταν ο Άδωνης πληγώθηκε θανάσιµα, από το αίµα που έπεσε στη γη πρόβαλαν για πρώτη φορά από το χώµα κόκκινα ρόδα, ενώ από τα δάκρυα της θεάς Αφροδίτης φύτρωσαν οι ανεµώνες.

24

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 25

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 26

Η οξαλίδα εισήχθη ως καλλωπιστικό φυτό από την νότια Αφρική πριν από δεκάδες χρόνια. Σήµερα αποτελεί έναν από τους χειρότερους φυτικούς εισβολείς στη Λέσβο. Έχει επεκταθεί σε ελαιώνες και άλλα οικοσυστήµατα εκτοπίζοντας την φυσική βλάστηση και µεταβάλλοντας τη δοµή και τις λειτουργίες των οικοσυστηµάτων αυτών.

26

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 27

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 28

Με την ανάπτυξη των ανθέων και των καρπών τα αγγειόσπερµα ενέπλεξαν τα ζώα στην επικονίαση και τη διασπορά των σπερµάτων τους. Τα γυµνόσπερµα φυτά, που προηγήθηκαν εξελικτικά, βασίζονται στον άνεµο για την διασπορά της γύρης και των σπερµάτων τους. Τα έντοµα και άλλα ζώα όµως παρέχουν έναν πιο αποδοτικό τρόπο διασποράς µεταφέροντας γύρη ανάµεσα σε φυτά του ίδιου είδους µε µεγαλύτερη ακρίβεια. Η µέθοδος αυτή όχι µόνο µειώνει την ανάγκη παραγωγής µεγάλων ποσοτήτων γύρης, αλλά αυξάνει και τις περιπτώσεις σταυρεπικονίασης (επικονίαση µεταξύ διαφορετικών φυτών του ίδιου είδους), αυξάνοντας έτσι τη γενετική ποικιλότητα ενός πληθυσµού. Πληθυσµοί µε µεγάλη ποικιλότητα έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσαρµοστούν σε περιβαλλοντικές αλλαγές ή διαταραχές.

28

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 29

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:45

Page 30

µύγα οικογ. Bombyliidae

Τα άνθη που επικονιάζονται από ζώα διαθέτουν διάφορα χαρακτηριστικά για να προσελκύσουν τους επικονιαστές τους, όπως φανταχτερά πέταλα ή ελκυστικά αρώµατα. Εκείνα που επικονιάζονται από έντοµα συνήθως έχουν µπλε ή κίτρινα πέταλα.

30

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

µύγα οικογ. Tabanidae

12:45

Page 31

σφήκα οικογ. Chrysididae

Τα έντοµα δεν αντιλαµβάνονται τα χρώµατα µε τον τρόπο που τα αντιλαµβανόµαστε εµείς. Τα περισσότερα έντοµα βλέπουν καλά στο ιώδες, µπλε και κίτρινο φάσµα του ορατού φωτός αλλά δεν µπορούν να ξεχωρίσουν το κόκκινο. Έτσι, τα άνθη που επικονιάζονται από έντοµα συνήθως δεν έχουν κόκκινο χρώµα.

31

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 32

Τα έντοµα µπορούν επίσης να δουν και στο υπεριώδες φάσµα, σε µήκη κύµατος που είναι αόρατα στο ανθρώπινο µάτι. Πολλά λουλούδια έχουν σηµάδια, γνωστά ως οδηγοί νέκταρος ή γύρης, τα οποία κατευθύνουν τα έντοµα στο κέντρο του λουλουδιού όπου βρίσκεται το νέκταρ και η γύρη. Ορισµένα από αυτά είναι ορατά και άλλα όχι από τον άνθρωπο.

32

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 33

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 34

Η ανταµοιβή για τις υπηρεσίες επικονίασης είναι συνήθως η τροφή. Το νέκταρ είναι ένα πλούσιο σακχαρούχο διάλυµα που παράγεται από πολλά άνθη σε ειδικούς αδένες, τα νεκτάρια, και χρησιµοποιείται ως τροφή από τους επικονιαστές.

34

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 35

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 36

Η γύρη αποτελεί επίσης τροφή πλούσια σε πρωτεΐνες για πολλά ζώα. Οι θηλυκές µέλισσες είναι η µοναδική οµάδα επικονιαστών που συλλέγουν ενεργητικά γύρη, την οποία χρησιµοποιούν για την θρέψη των προνυµφών τους. Η κοινή µέλισσα (Apis melifera) υγραίνει µε τη γλώσσα της τα µπροστινά πόδια, µε τα οποία µαζεύει τη γύρη που έχει προσκολληθεί στο κεφάλι και το σώµα της και τη µεταφέρει στα πίσω πόδια. Εκεί συµπιέζεται και τοποθετείται σε ειδικά εξαρτήµατα για την µεταφορά της στην κυψέλη.

36

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 37

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 38

Οι περισσότερες µέλισσες είναι τριχωτές και φέρουν ηλεκτροστατικό φορτίο. Τα χαρακτηριστικά αυτά βοηθούν την προσκόλληση των γυρεόκοκκων στο σώµα τους. Έτσι, καθώς µετακινούνται από λουλούδι σε λουλούδι προς ανεύρεση τροφής, µεταφέρουν ακούσια γύρη στο σώµα τους, επιτρέποντας έτσι την εγγενή αναπαραγωγή των φυτών. Η µέλισσα δεξιά ανήκει στο γένος Eucera, ένα γένος που περιλαµβάνει πολλά είδη που µοιάζουν εξαιρετικά µεταξύ τους. Μέχρι σήµερα έχουν καταγραφεί περίπου 20.000 διαφορετικά είδη µέλισσας, που κατατάσσονται σε 9 οικογένειες. Το γεγονός αυτό καθιστά την αναγνώριση του είδους τους πολύ δύσκολη υπόθεση. Ελάχιστοι άνθρωποι στον κόσµο µπορούν να κάνουν τη δουλειά αυτή και συνήθως εξειδικεύονται σε µια οικογένεια µόνο. Ένα χαρακτηριστικό που εξετάζεται για την αναγνώριση του είδους των µελισσών είναι ο αριθµός και το σχήµα των κυττάρων στα φτερά τους. Το γένος Eucera είναι το µοναδικό στην οικογένεια Apidae που έχει δύο ακριανά κύτταρα αντί για τρία. Οι µακριές κεραίες είναι χαρακτηριστικό των αρσενικών του γένους αυτού.

38

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 39

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 40

Στη Λέσβο, έρευνες του Πανεπιστηµίου Αιγαίου έχουν καταδείξει την παρουσία περισσότερων από 530 διαφορετικών ειδών µέλισσας, µερικά από τα οποία είναι είδη νέα στην επιστήµη. Ο κατάλογος αυτός αυξάνεται καθηµερινά όσο συνεχίζονται οι έρευνες. Η εντυπωσιακή αυτη µελισσοποικιλότητα, σχετίζεται µε την µεγάλη ποικιλότητα φυτών και ενδιαιτηµάτων στη Λέσβο, και είναι εξαιρετικής σηµασίας δεδοµένου του νησιωτικού χαρακτήρα και της έκτασης της περιοχής. Οι µέλισσες - ξυλουργοί (Xylocopa) είναι οι µεγαλύτερες σε µέγεθος µέλισσες της Λέσβου. Ονοµάστηκαν έτσι από το γεγονός ότι φωλιάζουν σε στοές που ανοίγουν σε νεκρό ξύλο.

40

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 41

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 42

∆ιαφορετικά είδη µελισσών έχουν διαφορετικό βαθµό κοινωνικότητας. Οι περισσότερες όµως, όπως αυτές του γένους Megachile, είναι µοναχικές. Αυτό σηµαίνει πως δεν δηµιουργούν αποικίες ούτε υπάρχουν κάστες, αλλά κάθε θηλυκή µέλισσα όταν γίνει τέλειο έντοµο, ζευγαρώνει και χτίζει µόνη της τη φωλιά της, συνήθως σε τρύπες στο έδαφος. Εκεί δηµιουργεί κελιά όπου γεννά τα αυγά της και εναποθέτει ένα µίγµα από νέκταρ και γύρη για την ανάπτυξη των προνυµφών της. Οι µέλισσες της οικογένειας Megachilidae, σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες, δεν µεταφέρουν τη γύρη στα πίσω πόδια τους, αλλά σε τροποποιηµένες, πυκνές και συχνά διακλαδιζόµενες τρίχες στο κάτω µέρος της κοιλιάς τους.

42

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 43

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 44

Οι ανθήρες του Solanum elaeagnifolium είναι κυλινδρικοί µε τη γύρη ερµητικά κλεισµένη στο εσωτερικό τους και ένα µόνο µικρό άνοιγµα στην κορυφή τους. Λίγοι επικονιαστές (όπως αυτή η µέλισσα του γένους Amegilla) κατέχουν την τεχνική για να αποσπάσουν την γύρη. Αγκαλιάζουν τον ανθήρα και κινούν τα φτερά τους τόσο γρήγορα ώστε οι υπέρηχοι που δηµιουργούνται δονούν το λουλούδι και η γύρη απελευθερώνεται.

44

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 45

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 46

Αν και το τσίµπηµα της µέλισσας µπορεί να είναι επικίνδυνο, ή ακόµα και θανατηφόρο για ανθρώπους µε αλλεργία, ουσιαστικά κανένα είδος µέλισσας δεν είναι επιθετικό αν δεν ενοχληθεί. Πολλά είδη, όπως και όλα τα αρσενικά, δεν έχουν καν κεντρί. Σε θερµοκρασίες µικρότερες από 7 – 10 °C οι µέλισσες ακινητοποιούνται. Έτσι την άνοιξη συχνά µπορούµε να τις δούµε να κοιµούνται επάνω σε λουλούδια µέχρι οι πρώτες αχτίδες του ήλιου να τις ζεστάνουν.

46

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 47

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 48

Η επίσκεψη σε λουλούδια µπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Πολλές αράχνες-κάβουρες είναι κρυµµένες στα λουλούδια περιµένοντας ανυποψίαστες µέλισσες. Οι αράχνες αυτές (οικογένεια Thomisidae) συχνά αναφέρονται και ως αράχνες των λουλουδιών αφού περνούν πολλές ώρες, ακόµα και µέρες ή εβδοµάδες στο ίδιο σηµείο, πάνω σε άνθη όπου περιµένουν το θήραµά τους. Για τον λόγο αυτό το χρώµα τους είναι προσαρµοσµένο στο χρώµα του λουλουδιού.

48

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 49

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 50

Για να παγιδεύσουν το θήραµά τους δεν δηµιουργούν ιστό. Συχνά περιµένουν κρυµµένες κάτω από ένα πέταλο έτσι ώστε να περνούν απαρατήρητες από τα πιθανά θηράµατά τους που θα προσεγγίσουν το λουλούδι για να τραφούν, αλλά και από επίδοξους θηρευτές. Με µια αστραπιαία κίνηση και ένα δηλητηριώδες δάγκωµα σκοτώνουν το θήραµά τους και στη συνέχεια το αποµυζούν. Στην φωτογραφία δεξιά, δύο µύγες µυρίστηκαν τη νεκρή µέλισσα και έσπευσαν να τραφούν ή να εναποθέσουν τα αυγά τους.

50

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 51

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 52

Η Λέσβος αποτελεί σηµαντικότατο κέντρο βιοποικιλότητας και για µια άλλη οµάδα εντόµων, τις µύγες της οικογένειας Syrphidae. Η Eristalis tenax είναι ένα σχετικά κοινό είδος, από τα 135 της οικογένειας αυτής που έχουν καταγραφεί στη Λέσβο. Τρέφεται µε νέκταρ και γύρη και είναι σηµαντικός επικονιαστής. Η άκακη αυτή µύγα για να επιβιώσει εξελίχθηκε µε το χρόνο σε µίµο της πιο επικίνδυνης για τους θηρευτές, κοινής µέλισσας (Apis melifera).

52

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 53

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 54

Οι σφήκες διαθέτουν τόσο ισχυρές άµυνες, ώστε κάθε έντοµο που µοιάζει µε αυτές, είτε είναι επικίνδυνο είτε όχι, αποφεύγεται από τους θηρευτές. Με το κίτρινο να είναι το πρώτο χρώµα που τραβάει την προσοχή και το µαύρο να κάνει ιδανική αντίθεση, το κιτρινόµαυρο µοτίβο είναι το πιο πετυχηµένο σήµα κινδύνου στη φύση. Η σφήκα στη δεξιά σελίδα (Eumenes lunulatus) ανήκει σε µια οµάδα σφηκών που ονοµάζονται σφήκες - κεραµοποιοί. Οι φωλιές που κατασκευάζουν µε πηλό σε σχήµα αγγείων, δικαιολογούν απόλυτα την ονοµασίας τους.

54

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 55

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 56

Ο παρασιτισµός είναι συχνός σε πολλά έντοµα, όπως και στις σφήκες της οικογένειας Tiphiidae. Αυτές βέβαια τρέφονται µε νέκταρ και ονοµάζονται σφήκες των λουλουδιών. Όταν όµως είναι η ώρα να γεννήσουν βρίσκουν προνύµφες, συνήθως σκαθαριών, και αφού τις παραλύσουν µε το κεντρί τους, εναποθέτουν τα αυγά τους. Έτσι, όταν αυτά εκκολαφθούν, οι σαρκοφάγες προνύµφες τους βρίσκουν ένα έτοιµο γεύµα.

56

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 57

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 58

Η Philanthus triangulum, ή Ευρωπαϊκή µέλισσα – λύκος, είναι µια σφήκα που τρέφεται µε νέκταρ και γύρη. Οι γονιµοποιηµένες θηλυκές κυνηγούν κοινές µέλισσες (Apis melifera), τις σκοτώνουν µε το κεντρί τους και τις µεταφέρουν σε ένα µικρό υπόγειο θάλαµο, όπου τις εναποθέτουν µαζί µε ένα αυγό. Μια µε πέντε µέλισσες είναι αρκετές για την ανάπτυξη της προνύµφης. Οι θάλαµοι αυτοί είναι ζεστοί και υγροί, και εποµένως υπάρχει κίνδυνος οι µέλισσες και οι προνύµφες να προσβληθούν από παθογόνους µικροοργανισµούς. Έτσι, οι σφήκες αυτές έχουν αναπτύξει µηχανισµούς για να περιορίσουν τη θνησιµότητα των προνυµφών τους. Από έναν ειδικό αδένα εκκρίνουν µια ουσία την οποία εναποθέτουν σε µεγάλες ποσότητες πάνω στις νεκρές µέλισσες, καθυστερώντας έτσι σηµαντικά την ανάπτυξη µυκήτων. Επίσης, οι σφήκες αυτές έχουν στις κεραίες τους, έναν πολύ ιδιαίτερο µορφολογικά αδένα ο οποίος φιλοξενεί ένα συµβιωτικό βακτήριο του γένους Streptomyces. Η θηλυκή σφήκα αφήνει µια λευκωπή έκκριση από τον αδένα αυτό στον θάλαµο. Τα βακτήρια που περιέχονται σε αυτήν θα χρησιµοποιηθούν αργότερα από τις προνύµφες στην κατασκευή του κουκουλιού τους, προσδίνοντας σε αυτό µεγάλη αντοχή στους µύκητες.

58

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 59

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

60

1/2/2008

12:46

Page 60

Το Tragopogon porrifolius είναι ένα κοινό αγριολούλουδο της Μεσογείου. Οι ρίζες του µοιάζουν µε του καρότου, αλλά έχουν γεύση στρειδιού. Για τον λόγο αυτό τον 16ο αιώνα το φυτό άρχισε να γίνεται προσφιλές στις κουζίνες της Γαλλίας και της Ιταλίας και να καλλιεργείται συστηµατικά. Η ακρίδα που φαίνεται να απολαµβάνει ένα γεύµα γύρης , είναι µια προνύµφη του γένους Leptophyes.

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 61

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 62

Οι πεταλούδες έχουν έναν ξεχωριστό κύκλο ζωής. Από το στάδιο του αυγού, θα περάσουν σε αυτό της κάµπιας και της χρυσαλίδας, για να µεταµορφωθούν µια µέρα σε ένα πολύχρωµο, τέλειο έντοµο. Με δυο ολοκαίνουρια ζεύγη φτερών έχουν τη δυνατότητα να αποδεσµευτούν από τη γη και να πετάξουν για να βρουν νέκταρ και ταίρι. Ο χρόνος που περνούν σε κάθε στάδιο διαφέρει άναλογα µε το είδος και τις συνθήκες. Πολλές περνούν το µεγαλύτερο µέρος της ζωής τους ως κάµπιες, ενώ άλλες µπορεί να παραµείνουν στο αυγό ή στο κουκούλι τους λίγο παραπάνω, µέχρι να περάσει ένας δύσκολος χειµώνας. Η Vanessa cardui είναι µια κοσµοπολίτισσα πεταλούδα που απαντάται σε όλες τις ηπείρους εκτός της Ανταρκτικής. Είναι είδος µεταναστευτικό και µπορεί να πετάξει εκατοντάδες χιλιόµετρα για να βρει τροφή ή κατάλληλες κλιµατικές συνθήκες. Για τον προσανατολισµό της χρησιµοποιεί ως πυξίδα τον ήλιο. Η δυνατότητα της να βλέπει το πολωτικό φως της επιτρέπει να προσανατολίζεται τις µέρες µε συννεφιά.

62

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 63

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 64

Οι κάµπιες περνούν σχεδόν όλη την µέρα τους πάνω σε φυτά µασουλώντας φύλλα. Πολλά φυτά, για να τις αποτρέψουν, σχηµάτισαν στους ιστούς τους τοξικές ουσίες . Οι κάµπιες όµως εξελίχθηκαν, σε σηµείο να χρησιµοποιούν τις τοξίνες αυτές για τη δική τους άµυνα. Κατάφεραν να τρώνε φύλλα χωρίς να επηρεάζονται, να τις αποθηκεύουν στο σώµα τους και να είναι έτσι τοξικές για τα πουλιά και άλλους θηρευτές. Η ακαταλληλότητα τους για βρώση διαφηµίζεται συχνά µε έντονα προειδοποιητικά χρώµατα. Αυτός ο αγώνας δρόµου για επιβίωση είναι ένα παράδειγµα συνεξέλιξης µεταξύ φυτών και εντόµων, από τα πολλά που υπάρχουν στη φυσική ιστορία. Η Coenonympha pamphilus, όπως και πολλές άλλες πεταλούδες, έχει δύο σηµάδια στα µπροστινά φτερά που µοιάζουν µε µάτια. Πιστεύεται ότι αυτά αποτελούν µηχανισµό προστασίας από τους θηρευτές, χωρίς ωστόσο οι ερευνητές να είναι βέβαιοι για τον τρόπο λειτουργίας του µηχανισµού αυτού. Μια υπόθεση ερµηνείας είναι ότι έτσι οι πεταλούδες φαίνονται απειλητικές και αποτρέπουν τους επίδοξους θηρευτές, ενώ µια άλλη ότι αποσπούν την προσοχή των θηρευτών σε λιγότερο ζωτικά µέρη του σώµατός τους.

64

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 65

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 66

Στη Λέσβο έχουν καταγραφεί 52 είδη πεταλούδας (Papilionoidae και Hesperioidae). Οι περισσότερες πεταλούδες της οικογένειας Lycaenidae έχουν αναπτύξει σχέσεις αλληλεπίδρασης µε µυρµήγκια. Οι σχέσεις αυτές, ανάλογα µε το είδος, µπορεί να είναι σχέσεις αµοιβαιότητας, παρασιτισµού ή θήρευσης. Η κοινή γαλάζια πεταλούδα (Polyommatus icarus) έχει αναπτύξει έναν πολύ έξυπνο τρόπο για την ανατροφή των προνυµφών της. Οι προνύµφες αυτές παράγουν µια φεροµόνη παρόµοια µε αυτή των προνυµφών των µυρµηγκιών µε αποτέλεσµα, παρά το µεγαλύτερο µέγεθος και το διαφορετικό χρώµα τους, τα µυρµήγκια να τις φιλοξενούν και προστατεύουν στη φωλιά τους σαν να ήταν δικές τους. Η εξαπάτηση είναι τόσο εξελιγµένη, σε σηµείο που οι προνύµφες της πεταλούδας µιµούνται ακόµα και τους ήχους των µυρµηγκιών όταν πεινάνε.

66

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 67

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 68

Μια εντυπωσιακή οµάδα εντόµων µε µεγάλο πλούτο ειδών στη Λέσβο είναι οι λιβελούλες (τάξη Odonata). Μέχρι σήµερα έχουν καταγραφεί στο νησί 45 διαφορετικά είδη. Οι λιβελούλες ανήκουν στην πιο αρχαία οικογένεια εντόµων που πέταξαν στον αέρα. Το Sympetrum fonscolombii είναι ένας δεινός αέριος θηρευτής που τρέφεται µε κουνούπια, µύγες, µέλισσες και πεταλούδες. ∆ύο δυνατά, ανεξάρτητα κινούµενα ζεύγη φτερών του προσφέρουν ταχύτητα, ευελιξία και ακρίβεια στην πτήση, ενώ δυο τεράστια σύνθετα µάτια αποτελούµενα από 30.000 φακούς το καθένα και τα πρόσθετα απλά µάτια τού δίνουν την οξεία όραση που χρειάζεται για να συλλαµβάνει την τροφή του στον αέρα.

68

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:46

Page 69

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 70

Τα σπέρµατα αποτελούν την αρχή και το τέλος του κύκλου ζωής των φυτών, φορείς του γενετικού υλικού τους που θα τους επιτρέψει την ανάπτυξη και την διαιώνιση του είδους. Τα σπέρµατα έχουν δύο κύριες λειτουργίες: την αναπαραγωγή και τη διασπορά. Για τα περισσότερα φυτά τα σπέρµατα είναι η µόνη φάση στο κύκλο της ζωής τους που µπορούν να ταξιδέψουν. Η διασπορά µπορεί να επιτευχθεί είτε από το ίδιο το φυτό µε καρπούς που εκρήγνυνται εκτοξεύοντας τα σπέρµατα τους µακριά, είτε αναπτύσσοντας µια ποικιλία εκπληκτικών µηχανισµών που χρησιµοποιούν τον αέρα, το νερό ή τα ζώα ως µέσα µεταφοράς.

70

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 71

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

72

1/2/2008

12:47

Page 72

Τα κυκλάµινα (Cyclamen graecum) χρησιµοποιούν τα µυρµήγκια για την διασπορά των σπερµάτων τους. Τοποθετούν τους καρπούς τους στο επίπεδο του εδάφους και όταν αυτοί ωριµάσουν και ανοίξουν, προσελκύουν µυρµήγκια τα οποία τρώνε το εξωτερικό σακχαρώδες περίβληµα και αποβάλλουν τα σπέρµατα. Στη Λέσβο απαντώνται τρία από τα είκοσι είδη του γένους των κυκλάµινων.

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 73

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 74

Σίγουρα ο καρπός της βελονίδας (Erodium moschatum) σε κάποιον θύµισε το µακρύ ράµφος των ερωδιών. Aποτελείται από σχιζοκάρπια τα οποία κατά την ωρίµανση τους εκτοξεύουν τα σπέρµατα τους µακριά. Όταν αυτά προσγειωθούν στο έδαφος, το πτερύγιο τους µε µορφή σπείρας θα αρχίσει να περιστρέφεται βιδώνοντας τα έτσι µέσα στο έδαφος.

74

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 75

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 76

Τα άνθη του ζοχού (Sonchus oleraceus), µια δυο εβδοµάδες αφού πέσουν τα πέταλά τους, µεταµορφώνονται σε λευκές χνουδωτές µπάλες. Όποιος έχει φυσήξει µια τέτοια, θα έχει προσέξει τα σπέρµατα του, που είναι εξοπλισµένα µε ένα αλεξίπτωτο από τρίχες. Αν βρουν κάποιο θερµό ρεύµα αέρα οι «κλέφτες» µπορεί να ταξιδεύουν χιλιόµετρα µακριά.

76

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 77

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 78

Tο φθινόπωρο, µετά τις πρώτες βροχές, ανάµεσα σε πεσµένα φύλλα και πάνω σε κορµούς, κάνουν την εµφάνισή τους τα µανιτάρια σε µια µεγάλη ποικιλία µορφών και χρωµάτων. Πρόκειται για τα αναπαραγωγικά όργανα οργανισµών – ανώτερων µυκήτων – που ζουν κρυµµένοι στο έδαφος και σε ιστούς ξύλου και ξεπροβάλουν στον αέρα για να διασπείρουν τα σπόρια τους. Τα περισσότερα µανιτάρια στην κάτω πλευρά του καπέλου τους έχουν ελάσµατα, πάνω στα οποία σχηµατίζονται τα σπόρια. Όταν αυτά ωριµάσουν, µε έναν ιδιαίτερο µηχανισµό εκτινάσσονται για να απελευθερωθούν από το καπέλο. Για να επιτρέπεται η ελεύθερη πτώση τους και να µην εγκλωβίζονται ανάµεσα στα ελάσµατα, το µανιτάρι αναπτύσσει το πόδι του πάντα κατακόρυφα. Ωστόσο, δεν θα υπήρχε νόηµα αν τα σπόρια έπεφταν ακριβώς κάτω από το µανιτάρι. Πειράµατα σε σήραγγες αέρα έδειξαν ότι η αρχιτεκτονική των µανιταριών είναι τόσο σοφά σχεδιασµένη ώστε να εκµεταλλεύονται τα ρεύµατα αέρα µε τον καλύτερο τρόπο για τη µεγαλύτερη διασπορά των σπορίων τους.

78

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 79

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 80

Οι µύκητες έχουν έναν σηµαντικότατο ρόλο στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη. Αν τα φυτά είναι οι παραγωγοί των οικοσυστηµάτων οι οποίοι συνθέτουν οργανικές ενώσεις µέσω της φωτοσύνθεσης, οι µύκητες από την άλλη είναι οι κύριοι αποδοµητές του συστήµατος που αποσυνθέτουν την οργανική ύλη. Με τη δράση τους καθιστούν τον άνθρακα και τα ανόργανα συστατικά επαναχρησιµοποιήσιµα, κλείνοντας έτσι τον κύκλο των στοιχείων στη φύση. Περίπου 70.000 είδη µυκήτων έχουν ως σήµερα περιγραφεί, από τους οποίους 14.000 περίπου δηµιουργούν µανιτάρια. Η πραγµατική ωστόσο ποικιλότητα των µυκήτων παραµένει άγνωστη. Εκτιµήσεις αναφέρουν πως ο αριθµός των ειδών στο βασίλειο αυτό ανέρχεται σε 1.500.000. Αν και η µυκοχλωρίδα της Λέσβου δεν έχει ως σήµερα µελετηθεί συστηµατικά, ειδικοί εκτιµούν πως είναι ιδιαίτερα πλούσια.

80

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 81

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 82

Τα φυτά ανέπτυξαν σχέσεις συµβίωσης µε µύκητες από την πρώτη στιγµή που εποίκησαν τη ξηρά. Η Amanita pantherina ανήκει σε µια οµάδα ανώτερων µυκήτων που αναπτύσσουν σχέσεις αµοιβαιότητας µε φυτά, δηµιουργώντας τις µυκόρριζες. Από την συνεργασία αυτή ο µύκητας προσλαµβάνει για την θρέψη του σάκχαρα και οργανικές ουσίες που παρασκευάζει το φυτό. Το φυτό από την πλευρά του πολλαπλασιάζει την προσροφητική επιφάνεια των ριζών του και έτσι βελτιώνει την απορρόφηση νερού και ανόργανων συστατικών από το έδαφος. Οι σχέσεις αυτές είναι πολύ συχνές στο φυτικό βασίλειο. Αν και ένα µικρό µόνο τµήµα από όλα τα φυτά έχει εξετασθεί, το 95% των οικογενειών δηµιουργούν µυκόρριζες.

82

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 83

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 84

Το Lycoperdon perlatum ανήκει στους Γαστεροµύκητες, µια οµάδα µυκήτων που ονοµάστηκαν έτσι γιατί δεν αναπτύσσουν τα σπόρια τους πάνω σε ελάσµατα, αλλά στο εσωτερικό ενός µαλακού, σφαιρικού σάκου. Όταν ωριµάσει, µια µικρή τρύπα ανοίγει στην κορυφή του για να απελευθερώσει τα σπόρια του. Μια σταγόνα βροχής παρέχει αρκετή ενέργεια για να εκτοξευθούν σαν σκόνη στον αέρα. Κάθε µανιτάρι παράγει τόσα πολλά σπόρια, που αν για δυο γενιές, από κάθε σπόριο αναπτυσσόταν ένα µανιτάρι, ο όγκος τους θα ήταν 800 φορές µεγαλύτερος από τον όγκο της γης.

84

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 85

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 86

Ο ∆ενδροβάτραχος είναι το ένα από τα τέσσερα είδη βατράχων που απαντώνται στη Λέσβο. Ανάλογα µε την θερµοκρασία, την υγρασία, αλλά και τη διάθεσή του, το χρώµα του µεταβάλλεται από έντονο πράσινο, σε λαδί, γκρι ή καφέ. Ο βάτραχος αυτός ονοµάζεται και βαρόµετρο. Όταν πλησιάζει βροχή και όταν µεταβάλλεται η ατµοσφαιρική πίεση αρχίζει να κοάζει. Και είναι ο πιο θορυβώδης βάτραχος της Ευρώπης.

86

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 87

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 88

Το σαλιγκάρι Monacha parumcincta έχει τέσσερις κεραίες. ∆ύο κοντές για την αίσθηση της αφής και της όσφρησης και δύο µακριές στις άκρες των οποίων είναι τα µάτια του. Στα σαλιγκάρια δεν αρέσει πολύ η λιακάδα. Λόγω του υγρού τους σώµατος είναι περισσότερο ενεργά τις µέρες µε υγρασία και τη νύχτα. Όταν οι συνθήκες είναι πολύ ξηρές κλείνονται στο σπίτι τους και σφραγίζουν την είσοδο µε µια µεµβράνη για να µην στεγνώσουν.

88

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 89

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 90

Τα πουλιά είναι ένα σηµαντικότατο, και σίγουρα το πιο δηµοφιλές, κεφάλαιο της βιοποικιλότητας της Λέσβου. Οι 63 υγρότοποι του νησιού αποτελούν χώρους διαβίωσης, διατροφής, φωλιάσµατος και αναπαραγωγής για περισσότερα από 300 είδη πουλιών της Ευρωπαϊκής, Ασιατικής και Αφρικανικής ορνιθοπανίδας. Η σηµασία των υγροτόπων αυτών είναι πολύ µεγάλη και αναγνωρισµένη διεθνώς. Εκτός από την αξία τους στη διατήρηση της βιοποικιλότητας που φιλοξενούν τα ιδιαίτερα αυτά συστήµατα, αποτελούν σταθµούς ανάπαυσης και διατροφής για χιλιάδες µεταναστευτικά πουλιά που διασχίζουν κάθε χρόνο το Αιγαίο. Περιστασιακά, εµφανίζονται και πουλιά της βόρειας Ευρώπης, που ενώ δεν πραγµατοποιούν την τυπική µετανάστευση σε άλλες ηπείρους, καταφεύγουν στους υγροτόπους της Λέσβου για να ξεχειµωνιάσουν σε ιδιαίτερα δριµείς χειµώνες. ∆εν είναι τυχαίο λοιπόν που τα τελευταία χρόνια η Λέσβος έχει αναδειχθεί σε έναν από τους δηµοφιλέστερους προορισµούς για παρατήρηση πουλιών στη Μεσόγειο.

90

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 91

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 92

Φωτογραφία: Συλβαίν Γιακουµή

Κατά µήκος των 370 χιλιοµέτρων της ακτογραµµής της Λέσβου απλώνεται ένας µεγάλος πλούτος θαλάσσιων οργανισµών. Η θαλάσσια ανεµώνη (Anemonia viridis) αν και δεν έχει την δυνατότητα µετακίνησης δεν είναι φυτό αλλά ζώο. Ανήκει στα λεγόµενα ανθόζωα. Η επαφή µε τους πολυπληθείς βραχίονες της µπορεί να είναι επώδυνη καθώς διαθέτουν δηλητηριώδη κνιδοκύτταρα. Ωστόσο κάποια µικρά ζώα βρίσκουν καταφύγιο σε αυτήν, όπως το ψάρι κοκοβιός (Gobius bucchichii). Ο κοκοβιός διαθέτει µια βλέννα, βάσει της οποίας η ανεµώνη αναγνωρίζει τον οργανισµό αυτόν ως µη εχθρικό. Αν αφαιρεθεί η βλέννα από το ψάρι τότε η ανεµώνη αποκτά εχθρική συµπεριφορά απέναντι του.

92

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 93

1/2/2008

12:47

Page 94

Φωτογραφία: Συλβαίν Γιακουµή

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

∆ιαθέτει και αυτή βραχίονες µε κνιδοκύτταρα εξοπλισµένα µε µικρά ακόντια και ισχυρές δηλητηριώδεις ουσίες. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο νεαρά ψάρια όπως σαφρίδια και µαγιάτικα. Ο έντονος χρωµατισµός της οφείλεται σε συµβιωτικά µωβ µονοκύτταρα φύκη που ζουν κάτω από το δέρµα της.

94

Φωτογραφία: Συλβαίν Γιακουµή

Σε αντίθεση µε τη συγγενική της θαλάσσια ανεµώνη, η µέδουσα Cotyloriza tuberculata ζει ελεύθερη στο πέλαγος, µακριά από το βυθό.

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 95

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 96

Η γαρίδα (Palaemon elegans), όπως και τα έντοµα, ανήκει στην πολυπληθέστερη οµάδα ζώων στον πλανήτη, τα αρθρόποδα. Το µαλακό της σώµα περιβάλλεται από µια «πανοπλία», η οποία προστατεύει τα µαλακά µέρη του σώµατος του ζώου ενώ παράλληλα λειτουργεί ως σκελετός για τη στήριξη των µυών. ∆υστυχώς η πανοπλία αυτή δεν µεγαλώνει µαζί µε το αρθρόποδο, οπότε αυτό είναι υποχρεωµένο να αλλάζει τακτικά φορεσιές, τις οποίες µπορούµε να δούµε στη θάλασσα ή στην παραλία. Η διαδικασία της έκδυσης δεν είναι εύκολη υπόθεση καθώς οι δαγκάνες, οι κεραίες, τα µάτια, όπως επίσης και όλα τα εσωτερικά όργανα, πρέπει να βγουν από αυτόν τον «στενό κορσέ»,. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι το νόστιµο αυτό ζώο τρέφεται από νεκρή οργανική ύλη, είναι δηλαδή πτωµατοφάγο!

96

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 97

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 98

Η Serpula vermicularis είναι ένας εδραίος πολύχαιτος που ζει µέσα σε ασβεστολιθικούς σωλήνες, σταθερά προσκολληµένη στο βυθό. Τα βράγχια είναι το µόνο εκτεθειµένο µέρος του σώµατος της και χρησιµοποιούνται για τη σύλληψη της τροφής της. Μόλις αντιληφθεί κίνδυνο, τα αποσύρει αστραπιαία µέσα στον σωλήνα της.

98

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 99

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 100

Φωτογραφία: Συλβαίν Γιακουµή

Το σκουλήκι της φωτιάς (Hermodice carunculata) είναι ένας πολύχαιτος µε όψη σαρανταποδαρούσας. ∆εν κρύβεται σε σωλήνα, όπως οι άλλοι πολύχαιτοι καθώς οι λευκοί, σκληροί και δηλητηριώδεις πλευρικοί θύσανοι το προστατεύουν ικανοποιητικα. Βρίσκεται συνήθως σε σκιερά µέρη, τρώει κυρίως νεκρά ψάρια ενώ τις περιόδους αναπαραγωγής µπορούµε να παρατηρήσουµε οµαδικές συνευρέσεις αυτών των σκουληκιών.

100

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 101

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 102

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

1/2/2008

12:47

Page 103

103

BioBOOK 1.2.08:Layout 1

104

1/2/2008

12:47

Page 104

Biolesvos first page5:Layout 1

30/1/2008

5:18

Page 2

5:17

Page 1

εικόνες από τη ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

30/1/2008

Μπάµπης Πέτσικος

εικόνες από τη

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΛΕΣΒΟΥ

AMEGILLA

Biolesvos first page5:Layout 1

AMEGILLA