5
dą c ej wpr z edni ej k omor z eoka ) . T ąs a mądr ogąpoz bywa s i ępr odukt ówpr z emi a nyma t er i i .
Ry s . 1. Budowaok a.
Ni et yl koooc z yc hodz i
Gr oma dz eni ema t er i a ł ua popt ot yc z negopr z yc z yni as i ę do r oz woj u wi el u c hor ób a ut oi mmunol ogi c z nyc h idegener a c yj nyc h,s t a nów z a pa l nyc h idol egl i woś c i s powodowa nyc hs t a r z eni em. Dl a t egowa ż nej es tpoz na ni eiz r oz umi eni ena t ur a l nyc hpr oc es ów z a c hodz ą c yc h wk omór ka c hna s z egoc i a ł a ,kt ór ez a pobi ega j ąs kut k om i c hś mi er c i .J es tt okr okkuwyna l ez i eni us kut ec z nego s pos obu l ec z eni aiopr a c owa ni u nowyc h met odwa l ki zr óż nymic hor oba midot yka j ą c ymic or a zwi ęks z ejl i c z by os ób.
( ź r ódł o: www. bnd. i be . e du. pl )
Cz er wone, ż ół t e, z i el one!
Komór kis oc z ewkis ąs t a l ez a bi j a nezpowoduc i ą gł ego wys t a wi eni anaus z ka dz a j ą c ej ec z ynni kiś r odowi s k owe t a ki ej a kpr omi eni eUV.I c hbr a kz a opa t r z eni aw kr ew pr z yc z yni łs i ę do wyewol uowa ni ar óż nyc hs ys t emów na pr a wc z yc h ic hr oni ą c yc h pr z ed na gr oma dz eni em ma t er i a ł ua popt ot yc z nego.Na uk owc ydowi edl i ,ż ek omór kit es ąz dol ne do wz a j emnejf a goc yt oz y ki edy poj a wis i ęodpowi ednis ygna łmol ekul a r nyz wi a s t uj ą c y ś mi er ć .Uda ł oi ms i ęr ówni eżus t a l i ćj a ki ec z ą s t ec z ki s ą odpowi edz i a l ne z at en pr oc es ,c o opubl i k owa l i w J our na lof Bi oc hemi s t r ya nd Mol ec ul a r Bi ol ogy . Do s woi c h ba da ń wyk or z ys t a l is oc z ewki kur z yc h pł odów,z modyf i k owa ne t a k,by wyka z ywa ł yz i el oną l ubc z er wonąf l uor es c enc j ę.Cz er wonek omór kina ka r mi onoz i el onymi ,kt ór ebył yma r t we.W wyni kuf a goc yt oz yk omór ki c z er wone z mi eni ł y ba r wę na ż ół t ą , c os ygna l i z owa ł opowodz eni edoś wi a dc z eni ai s ł us z noś ć z a ł oż eń[ Rys . 2] . Obs er wowa ni et r a wi eni ak omór ekbył o moż l i wew c z a s i er z ec z ywi s t ym z apomoc ąmi kr os k opu, adookr eś l eni ak oni ec z nyc hmol ekułwyk or z ys t a nos pec yf i c z ne pr z ec i wc i a ł a .Pr z ed pr z epr owa dz eni em doś wi a dc z eni abył opows z ec hni ewi a domo, ż epoz os t a ł oś c i poa popt oz i eus uwa ł yzor ga ni z muk omór kii mmunol ogi c z ne, kt ór e dos ł owni e wc hodz i ł y w t ym c el u do t ka nek.Żeby z a obs er wowa ćt ęz dol noś ć wś r ód i nnyc hk omór ekc i a ł apot r z ebnabył at ka nka ,dokt ór ej l euk oc yt yni emogł ys i ędos t a ć–dl a t egos oc z ewkas t a ł a s i ędos k ona ł ym wybor em.
Ry s . 2. F ag oc y t oz ak ul e kl at e k s owy c hpr z e zk omór k i nabł onk owes oc z e wk i ( ź r ódł o: www. c dn. phy s . or g )
Ipoc onam t awi edz a ?
Zes pół ,opr óc zz a obs er wowa ni amec ha ni z mów oc hr onnyc hk omór eks oc z ewki ,wyka z a łt a kż e,ż edopr z epr owa dz eni af a goc yt oz yk omór kapot r z ebuj emi ędz yi nnymi r ec ept or a αVβ5.Oka z a ł os i ę,ż et en r ec ept orul ega us z k odz eni u pod wpł ywem pr omi eni owa ni a UV. Soc z ewkana l eż ydogr upyt ka nekna j ba r dz i ejna r a ż onyc h na t e pr omi eni e,gdyżni e pos i a da oc hr onnego pi gment u or a zz na j duj es i ęt yl k oz a pr z eź r oc z ys t ą r ogówką , c oni ewi el ej ej poma ga . Us z k odz eni as oc z ewki , j ejs kł a dowyc himec ha ni z mów na pr a wc z yc hs kut kuj e wys t ą pi eni em t a ki c hc hor ób j a kz a ć ma .Sz a c uj es i ę, ż eok oł o dwa dz i eś c i apr oc entz a ć mj es ts powodowa nyc heks poz yc j ąnaUV,aba r dz oduż ol udz ina j pr a wdopodobni ejdoś wi a dc z yt ejc hor oby w s woi m ż yc i u. J ednym z c el ów ba da ni aj es ts t wor z eni e t er a pi i , dz i ęki kt ór ej oper a c j ani ebędz i ej użwyma ga na .
ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: ht t p: / / www. s c i enc eda i l y . c om/ r el ea s es / 2015/ 12/ 151215094536. ht m ht t p: / /kopal ni awi edzy. pl / s ocz ewkaapopt ozaf agocyt ozamat er i a l t oks yc z nyMa r c Ka nt or ow, 23687 ht t p: / / www. br i t a nni c a . c om/ s c i enc e/ l ens eyes t r uc t ur e ht t p: / / okul i s t yka . mp. pl / z dr oweoc z y / s how. ht ml ? i d=68655 ht t p: / / l a bor a t or i a . net / a r t ykul / 13513. ht ml ht t ps : / / pl . wi ki pedi a . or g/ wi ki / F a goc yt oz a ht t ps : / / pl . wi ki pedi a . or g/ wi ki / Soc z ewka _ ( a na t omi a ) ht t ps : / / pl . wi ki pedi a . or g/ wi ki / Apopt oz a
7
?
J AKWAL CZYĆ
ZANTYBI OTYKOOPORNOŚCI Ą
Di agnos t ykai pr ofil akt yka
W St a na c h Zj ednoc z onyc hf unk c j onuj e Si eć Opi eki Zdr owot nej Bez pi ec z eńs t wa Na r odowego ( NHSN) , kt ór aj es twyk or z ys t ywa nadoel ekt r oni c z negoz gł a s z a ni az a ka ż eń,s t os owa ni aa nt ybi ot yk ów iewent ua l nej opor noś c ida nyc hs z c z epów ba kt er i i .T e da ne zk ol ei poz wa l a j ą„ na ni eś ć ” na wi r t ua l ną ma pę ws z ys t ki e pr z ypa dkia nt ybi ot yk oopor noś c i ,dz i ękic z emumoż l i we j es tna t yc hmi a s t owepodj ęc i es kut ec z nejhos pi t a l i z a c j i pa c j ent a ,u kt ór ego wykr yt o da ny pa t ogen.Pona dt o wyk onuj es i ęba da ni aw c el uwykr yc i awz or c ów opor u. Ws z ys t ki edz i a ł a ni apr z yc z yni a j ąs i ędopopr a wys t a nu z dr owi apa c j ent a , mi ędz yi nnymi j egoukł a dui mmunol ogi c z nego.Br z mit odos yćpoz yt ywni e,a l epoj a wi as i ę z a s a dni c z y pr obl em.Sys t em t en moż es i ęs pr a wdz i ć w pr z ypa dku c hor ób l ec z onyc hw s z pi t a l a c h,a ni e w wa r unka c ha mbul a t or yj nyc h,gdz i ez wykl eni ewyk onuj es i ęa nt ybi ogr a mui ni ewys ył as i ęi nf or ma c j i os t a ni e z dr owi apa c j ent a .Choc i a żt es t ywr a ż l i woś c inaa nt ybi ot ykipr z epr owa dz as i ęc or a zc z ęś c i ej ,da l ejs t a nowi t oma ł ypr oc entw s t os unkudol i c z bys pr z eda wa nyc h l ek ów. Cowi ęc ej , i c hc enani ej es tz a c hęc a j ą c a , z a r ówno dl as ł uż byz dr owi a ,j a kis a megopa c j ent a ,kt ór yr z a dk o ki edydec yduj es i ęnaodpł a t nez l ec eni et egopr os t ego, a l ei s kut ec z negoba da ni a .
j el i t owyc hopor nyc hnaa nt ybi ot yki ,at a kż eopr a c owa ni em s z c z egól nyc hna r z ędz i di a gnos t yc z nyc h.
Dokt or z yc or a zr z a dz i ejdec yduj ąs i ęnapodj ęc i ea nt ybi ot yk ot er a pi i wpr z ypa dkupoc z ą t k owegos t a di um c hor obyba kt er yj nejpr z yz wr a c a ni uuwa gipa c j ent anaogr omnąr ol ępr ofil a kt yki . Pr owa dz i s i ęr ówni eżwi el ea k c j i , kt ór ema j ąnac el uz wi ęks z eni eś wi a domoś c is poł ec z eńs t wa o powa dz e pr obl emu a nt ybi ot yk oopor noś c i . Pr oponuj es i ęgł ówni epr os t ec z ynnoś c i ,t a ki ej a kpr omowa ni e pr a wi dł owego myc i ar ą kc z y eduk owa ni e k ons ument ów ipr a c owni k ów pr z emys ł us poż ywc z ego opr a wi dł owym obc hodz eni us i ęzż ywnoś c i ą .Ogr omną r ol ęmat ut a jt a kż epa ńs t wo,kt ór ez a j muj es i ęgł ówni e moni t or i ngi em iś l edz eni em,w s z c z egól noś c ii nf ek c j i
Met al opol i mer ywwal c ezMRSA
8
Modyfikac j egenet yc z nes ys t em CRI SPRCas
Sys t em CRI SPRCa s( a ng.Cl us t e r e dRe g ul ar yI nt e r s pac e d Shor t Pal i ndr omi c Re pe at s as s oc i at e d Cas s y s t e m) t o mec ha ni z m obr ony or ga ni z mów pr oka r i ot yc z nyc h ( gł ówni eba kt er i i )pr z edegz ogennymi el ement a mi genet yc z nyminp.pl a z mi da mic z yba kt er i of a ga mi .Skł a das i ę zkr ót ki c hpowt a r z a j ą c yc hs i ęel ement ów DNA zf r a gment a mi powi ą z a nymi z wc z eś ni ej s z ą eks poz yc j ą naegz ogennec z ynni ki( t z w.s pa c erDNA)izbi a ł ekCa s . Ca ł ymec ha ni z m pr z yr ównuj es i ędopr oka r i ot yc z nego ukł a duodpor noś c i owego. El ement ys ys t emui dent yfikuj ąi r oz c i na j ą„ obc e”c z ą s t ec z ki poj a wi a j ą c es i ęwewną t r z k omór ki .Na uk owc yodkr yl i ,ż e pr oc est en moż e być wyk or z ys t ywa ny w wa l c eza nt ybi ot yk oopor noś c i ą , gdz i e j a k o noś ni k c z ą s t ec z ek c ha r a kt er ys t yc z nyc h dl a t egoż s ys t emu wyk or z ys t uj e s i ę ba kt er i of a gi , kt ór epr z yc z yni a j ąs i ędour uc homi eni ac ykl uus uwa ni a DNAodpowi edz i a l negoz apoj a wi eni es i ęa nt ybi ot yk oopor noś c i . W pr z ec i wi eńs t wi e do i nnyc h met od, ni ej es tt ut a j k oni ec z nabez poś r edni ai nger enc j awor ga ni z m. Wl a t a c h60.na uk owc yodkr yl is z c z epopor nejba kt er i i , odpowi a da j ą c ejz az na c z nywz r os tz a ka ż eń na byt yc h podc z a spobyt uw s z pi t a l u.Mowat ut a jomet yc yl i noopor nym gr onk owc uz ł oc i s t ym ( MRSA) ,kt ór ywyka z uj e br a k wr a ż l i woś c ina ws z ys t ki ea nt ybi ot ykina l eż ą c e do βl a kt a mów, dot yc hc z a s uwa ż a nyc h z aj edyną na dz i ej ęw z wa l c z a ni ua nt ybi ot yk oopor noś c i .T enpa t ogen j es t gr oź ny z dwóc h powodów.Po pi er ws z e, opor noś ćj es twa r unk owa nagenemMec A, wyka z uj ą c ym powi nowa c t woni edoj a ki egok ol wi ekenz ymur oz kł a da j ą c ego l ek,a l e do bi a ł kaPBPwi ą ż ą c ego a nt ybi ot yk.
Zk ol eiopor noś ćkr z yż owazma kr ol i da miif l uor oc hi nol ona mi j edyni epot wi er dz at eor i ę, ż eMRSAmoż emyz a l i c z yćdos uper ba kt er i i .Ni eda wnoodkr yt oj edna knową kl a s ęl ek ów met a l opol i mer ów,kt ór ew wyni kupok ona ni uba r i er yenz yma t yc z nejba kt er i ipowoduj edez a kt ywa c j ępa t ogenu.
Kwas yt ej c hoj owe, c z yl i wpos z uki wani u nowyc hl eków
T ec hnol ogi e,wyk or z ys t uj ą c e ul t r a dź wi ękic z ypr omi eni owa ni eel ekt r oma gnet yc z ne,poz wa l a j ąna m naz mi ni ma l i z owa ni ez uż yc i aś r odk ówf a r ma k ol ogi c z nyc hwt r a kc i ez a bi egówc hi r ur gi c z nyc h. Suger uj es i ęr ówni eżuż yc i e j onów s r ebr a( t wor z ą c yc ht oks yc z ne ś r odowi s k o dl a ba kt er i i )w t r a k c i es t er yl i z a c j iii mpl a nt ów moni t or uj ą c yc hs t a nz dr owi apa c j ent a . T a kż et a kba na l ner oz wi ą z a ni a , j a knapr z ykł a da pl i ka c j ai nt er net owa , pr z ypomi na j ą c aok oni ec z noś c i z a ż yc i al ekuc z ywi z yt yk ont r ol nej ul eka r z a ,pr z yc z yni ąs i ędoz mni ej s z eni aa nt ybi ot yk oopor noś c i .
Kwa s yt ej c hoj owe( WTA) t oł a ńc uc howepol i mer yz ł oż one z f os f or a nu gl i c er ol u ir ybi t ol u,c z a s a mir yt r ol u or a zma nni t ol u, ł ą c z ą c es i ęz es t r ukt ur ąpept ydogl i ka nu J akni eant ybi ot yk, t oc o? w ś c i a na c hk omór k owyc h ba kt er i iGr a mdoda t ni c h. Ant ybi ot ykoopor ność Synt ez at yc hs t r ukt urj es t j e s t p r o b l e me m g l oba l r egul owa napr z edpr odukn y m, w k t ó r e g o w y e l i mi t ygenówf a rl ubt a g. Gł ębn o w a n i e w ł ą c z a s i ę c o r a z s z aa na l i z af unk c j ona l na wi ęc ej os óbr óż nyc hpr oWTApoka z a ł ai c hz ł oż oną f e s j i – j u ż n i e t y l k o n a r ol ę w pr ol i f er a c j iba kt eu k o w c ó w i l e k a r z y , t a k ż r i iiw pr z ebi egu i nf ek c j i , i nż yni er ów i ma t er i a wt ym odpowi edz i naa nt ył o z n a w c ó w . J e s z c z e k i l bi ot yk ot er a pi ę.Na t omi a s t k a d z i e s i ą t l a t t e mu a n t y t ym,c opoz wol i ł onas z eb i o t y k i n a z y w a n e b y ł r ok o z a kr oj one ba da ni a c udownymi l eka mi z e f unk c j ona l ne pol i mer ów, w z g l ę d u n a i c h w y s o k ą j es tz j a wi s k os ynt et yc z nej s k u t e c z n o ś ć w l e c z e n i u , pr z eż ywa l noś c i ,kt ór e poj e d n a k t e r a z p o s z u k u j e l ega na i nt er a k c j imi ędz y s i ę nowyc h r oz wi ą z a ń a kt ynowoś c i ą wc z es nyc h i ś r o d k ó w f a r ma k o l o g i c z ipóź nyc hgenówbi os ynt en y c h , k t ó r e mi a ł y b y z y kwa s ów t ej c hoj owyc h. peł ni ćr ol ęz a s t ępni k ów Powoduj et oi na kt ywa c j ę t y c h l e k ó w . Mi e j my n a póź nyc hgenów,c ozk ol ei d z i e j ę , ż e n a u k o w c y w y pr z yc z yni as i ędoa kumul on a j d ą s u b s t y t u t y , l e k a r z e wa ni as i ę pr odukt ów poogr a ni c z ą pr z epi s ywa ni e ś r edni c h,pr z ezc o ni es ą a n t y b i o t y k ó w , a p a c j e n c i dos t ępnedl ai nnyc hs z l a b ę d ą p o t r a f i l i j e u mi e j ę t k ów met a bol i c z nyc h.Skut ni ewyk or z ys t a ć . ki em t egoj es tz a t r z yma ni e pr ol i f er a c j iiś mi er ćk omór ek.Fenomenem t egomeź r ódł o: www. ant y bi ot y k i . e du. pl c ha ni z mu j es t moż l i woś ć z i dent yf i k owa ni ai nhi bi t or ów WTA na ka ż dym et a pi e pr oc es upows t a wa ni at ej s t r ukt ur y . T ozk ol ei moż epr z yŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: Br en L. , Bat t l e of t he Bug s : Fi g ht i ng Ant bi ot i c Re s i s t anc e , c z yni ćs i ędoba da ńna ds yner gi s t yc z nąna t ur ąa nt ybi oht t p: / /www. r xl i st . com/ scr i pt / mai n/ ar t . asp?ar t i cl ekey=85705 t ykuw poł ą c z eni uzda nym i nhi bi t or em,c oda j eogr omne pol e ma newr u dl a na uk owc ów pos z ukuj ą c yc h Gaut am D. ,Mor t enO.A.S. ,How t oFi g htBac kAg ai ns tAnt bi ot i cRe nowyc ht er a pi i pr z ec i wba kt er yj nyc h. s i s t anc e , „ Amer c i anSc i ent i s t ”2014, nr102, s . 4251.
T ec hnol ogi edl amedyc yny
Ni e moż emy pol ega ćt yl k o iwył ą c z ni e na ś r odka c h f a r ma k ol ogi c z nyc h, at a kż enana r z ędz i a c h, kt ór eof er uj e na m genet ykaibi ol ogi amol ekul a r na .Zpomoc nądł oni ą pr z yc hodz ąt ut a j i nż yni er owi e, kt ór z ypr oponuj ąr oz wi ą z a ni a t ec hnol ogi c z ne, ma j ą c e na c el u z wa l c z a ni e a nt ybi ot yk oopor noś c iw s pos ób ni ei nwa z yj ny .Wa r t o t ut a jws pomni eć o t ym,ż ea nt ybi ot ykis t os uj es i ę ni et yl k ow c el ul ec z eni ac hor ób t a ki c hj a ka ngi na , a l et a kż e po wyk ona ni u z a bi egów c hi r ur gi c z nyc h.
Har r i sS. , Howt e c hnol og yc anf i g htbac kag ai ns tant i bi ot i cr e s i s t anc e , ht t ps : / / www. t heengi neer . c o. uk/ howt ec hnol ogyc anf i ght bac kagai ns t ant i bi ot i c r es i s t anc e/ I doY. ,Mi r i am M. ,Rut hK. ,UdiQ. ,T e mpe r at eandl y t i cbac t e r i ophag e s pr og r amme dt os e ns i t i z eand k i l lant i bi ot i c r e s i s t antbac t e r i a.PNAS, 2015. J ef f r y D. ,Kei t hJ .CRI SPRCass y s t e msf ore di t i ng ,r e g ul at i ng and t ar g e t i ngg e nome s ,„ Na t ur eBi ot ec hnol ogy”2014nr32,s .347–355. Kos s ak ows kaZwi er uc hnoM. ,Kwas yt e j c hoj owe–nowyc e l want y bi ot y k ot e r api i , ht t p: / / bi ot ec hnol ogi a. pl / bi ot ec hnol ogi a/ ar t ykul y / kwas ytej choj owe-nowy-cel -w-antybi otykoterapi i , 1591
9
uwa gęf a kt ,i żt ec hnol ogi akr z emowamoż eni es pr os t a ć c or a zwyż s z ym wyma ga ni om l udz k oś c i .Byćmoż ena ds z edłc z a s , bya r c hi t ek c ik omput er owir oz wa ż yl i wł ą c z eni e bi omol ekuł w i nt egr a l ną c z ęś ć pr oj ekt owa ni a k omput er owego.Ws z a kż ew os t a t ni c hc z a s a c hbi ot ec hnol ogi a ogr omni es k or z ys t a ł a zpos t ępów pr z emys ł u k omput er owego–moż et er a zudas i ęj ej wpr z emys łt en t c hną ćdwuni c i oweż yc i e?
ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: Bor nhol tJ . ,L opezR. ,Ca r mea n M.Dougl a s ,Cez e L. , Seel i g G. ,St r a us s K. ,A DNABas e d Ar c hi v alS t or ag e S y s t e m,ht t p: / / r es ea r c h. mi c r os of t . c om/ pubs / 2586 61/ dna s t or a gea s pl os 16. pdf Hos s ei nS.M.T a ba t a bea iYa z di . ,Ha nMa oKi a h, E.R.Ga r c i a , J i a nMa ,Hui mi nZha o,O.Mi l enk ovi c , DNABas e d S t or ag e : T r e nds and Me t hods , ht t p: / / a r x i v . or g/ pdf / 1507. 01611. pdf Hos s ei nS.M.T a ba t a bea iYa z di . ,Ha nMa oKi a h, E.R.Ga r c i a , J i a nMa ,Hui mi nZha o,O.Mi l enk ovi c , A Re wr i t abl e ,RandomAc c e s sDNABas e dS t or ag e S y s t e m, „ Na t ur e” , 2015, 14138 ( 2015) , ht t p :// w w w .n a tu re .c o m / a r t i c l es / s r ep14138 Kuz dr a l i ńs kiA. ,PCR,ht t p: / / www. ebi ot ec hnol o gi a . pl / Ar t ykul y / pc r Pomer oyR. ,Ne w DNA S t or ag eS y s t e m CanS t or e 490 Ex aby t e s Pe r Gr am and Al l ows Dat a t oBeRe wr i t t e n,ht t p: / / www. r ea l c l ea r s c i enc e. c om/ bl og/2015/09/ new_dna_s t or age_t echni que_c an_ s t or e_ 490_ exabyt es _ per _ gr am_ 109391. ht ml
11
POTWORY I STNI EJ ĄNAPRAWDĘ
ź r ódł o: www. de v i ant ar t . c om
ARTYKUŁDLAL UDZIO MOCNYCHNERWACH! Wydawaćbys i ęmogł o, ż ewnas z ym ś wi ec i epot wor yt oj edyni ewymys ł pi s ar z yf ant as t yki , wkońc ut ooni pobudz aj ąnas z ąwyobr aź ni ęopi s uj ącr óż nor aki emons t r aiwpl at aj ącj ew f abuł ęs woi c hks i ąż ek,budz ąw naspr z er aż eni e. Rz ec z ywi s t oś ćj es tz goł ani ec oi nnaiw r eal nym ż yc i ut akż emoż emys pot kaćs i ęzr óż nymikr eat ur ami .Mowat u opot wor ni akac hi anomal i ac ht ypuf e t usi nf e t u, c z yl i pł ódwpł odz i e. Nat ur apot r a fiz as koc z yć , z wł as z c z aż eoi l ej es t s z ans aus ł ys z ećc oj aki śc z asw medi ac hopr z ypadkac hFI F ,j akobl i ź ni akupas oż yt ni c z ym,ot yl eopot wor ni aku s i ęni ews pomi na, gdyżj es tr z adki i bar dz odr as t yc z ny .
Cz ym j es tpot wor ni ak?
Pot wor ni a ki doj r z a ł emogąna wetpr oduk owa ćhor mony , t a ki ej a ks er ot oni na , gona dot r opi nac z yhor monyt a r c z yc y ,c opr owa dz idoz a bur z eni agos poda r kihor mona l nej gos poda r z a .W j egownęt r z uc z ęs t ouda j es i ęodna l eź ć t a ki es t r ukt ur yj a k ma s ył oj uz es pl ą t a nymiwł os a mi , ac z a s em na wetwyni os ł oś c izwyr a s t a j ą c ymiz ęba mi . Guzr oś ni e powol i ,mogą c os i ą ga ćj edna kż ez na c z ne r oz mi a r y ,a l ej a knadoj r z a ł egopr z ys t a ł o,j es tł a godny . Ni emni ej j edna k, ni ekt ór ezni c hmogąnas t a r oś ćz ez ł oś l i wi eć ( 12%) .J es tt o doś ć os obl i we z j a wi s k o, gdyżpol eganawt ór nymr óż ni c owa ni uk omór ekzt ka nek guz a , da j ą cwef ek c i ek ol ej nynowot wór , a l ej użwpos t a c i i nwa z yj nej .Moż et obyćmi ęs a kbą dźr a kpot wor ni a k owy .
Zda r z as i ę, ż epot wor ni a kpr z ybi er af or mępł odoks z t a ł t nego t wor u z ba r dz i ejupor z ą dk owa nymit ka nka mi , w kt ór yc h moż naz na l eź ćt a kż ek ońc z yny .T a kit wór , bezpr z epr owa dz eni adoda t k owyc h ba da ńj es tt r udny do odr óż ni eni a od f e t usi nf e t u,o kt ór ym póź ni ej . Spoś r ódki l kut ypów budowynowot wor u,wyr óż ni as i ę t a kż et or bi el owa t ypot wor ni a k,z wa nyt or bi el ąs k ór z a s t ą .Twor z ą go z a z wyc z a jdoj r z a ł e el ement ys k ór ne, c z a s em k os t ne. Na j c i eka ws z ąr z ec z ąj es tf a kt , ż ewok oł o 1/ 3pr z ypa dk ówobec nes ąz ęby[ Rys . 2] .
Na t omi a s tpot wor ni a kini edoj r z a ł e( ł a c .t e r at omai mmat ur um) ,j a k oni ew peł nir oz wi ni ęt e,c ha r a kt er yz uj ąs i ę s kr a j ni eni s ki mz r óż ni c owa ni em k omór ek,bezpr z ypi s a nyc hi mj es z c z ef unk c j i .Rz a dk os pot ykas i ęw i c hwnęt r z u wł os yc z yz or ga ni z owa ne t ka nki ,bywa j ąj edna k ogni s kama r t wi c y . Zr a c j i i c h„ ni edoj r z a ł oś c i ”s ąt onowot wor yz ł oś l i we,r oz r a s t a j ąs i ęba r dz os z ybk oiw s pos ób ni ek ont r ol owa ny ,powoduj ą cna c i ekinas ą s i a duj ą c yc h na r z ą da c h.
Pot wor ni aki doj r z ał ei t et r oc hęmni ej
Pot wor ni a kpows t a j ą c yzpl ur i pot enc j a l nyc h k omór ekger mi na l nyc hna j c z ęś c i ej z l oka -
J es tt onowot wórwywodz ą c ys i ęzpi er wot nyc hk omór ek z a r odk owyc h( ger mi na l nyc h) ,kt ór y ma z dol noś ć r óż ni c owa ni as i ęw ki er unkus t r ukt urws z ys t ki c hl i s t k ów z a r odk owyc h:ekt oder my ,mez oder my iendoder my . Moż ewyks z t a ł c i ćka ż dyr odz a jt ka nkiinat ym pol ega j egoni ez wykł oś ć .Pot r a fipr z ybr a ćpos t a ćbez ks z t a ł t nej ma s y zr oz wi ni ęt ymiw r óż nym s t opni us t r ukt ur a mi , t a ki mij a ks k ór a ,mi ęś ni e,c hr z ą s t ki ,k oś c i .Zda r z a j ąs i ę t a kż epr z ypa dkipos i a da j ą c ew s wejbudowi eel ement y na r z ą dówwewnęt r z nyc h,napr z ykł a dt a r c z yc ę,ana wet móz g.Na j ba r dz i ej„ wi dowi s k owe”s ąguz yz a wi er a j ą c e wł os y ,z ęby , a na wet oc z y .Aż c i a r ki pr z ec hodz ą popl ec a c h…
Na j c z ęs t s z ym t ypem wyż ejwymi eni onegonowot wor u j es t pot wor ni a k doj r z a ł y( ł a c .t e r at oma mat ur um) . Okr eś l eni ej a k na j ba r dz i ejt r a f ne,z t ego wz gl ędu, i żdoj r z a ł oś ćni es i ez es obąpewnąs t a ł oś ć ,s t a t ec z noś ć , ut emper owa ni e.W nowot wor a c ht egor odz a j upr z ej a wi as i ęt owew peł niz r óż ni c owa nyc h,doj r z a ł yc hk omór ka c h, t wor z ą c yc ht ka nki podobnedopr a wi dł owyc h.
12
Gdz i enal eż ys z ukaćpot wor ów?
Ry s . 1. J e de nas t ol e t ni a dz i e wc z y nk azdodat k ową j amąus t ną
( ź r ódł o: Gnane s war anM. R. , Var adar aj anU. , S r i ni v as anR. , Kamat c hi S. , Ac c e s s or yor al c av i t y )
l i z owa nyj es twgona da c h. Uk obi etz a z wyc z a j wys t ępuj e nowot wórdoj r z a ł y , pr z ybi er a j ą c ypos t a ćt or bi el i s k ór z a s t ej wj a j ni ku. Na t omi a s tumęż c z yz ns pot ykas i ęna j c z ęś c i ejz ł oś l i wą odmi a nę pot wor ni a ka ,umi ej s c owi oną wj ą dr a c h.W ż yc i uz a r odk owym k omór kiger mi na l ne, wt ym wypa dkugonoc yt y , pr z emi es z c z a j ąs i ęnawł a ś c i we s obi e mi ej s c e w or ga ni z mi e,l ec zw t r a k c i et ej „ wędr ówki ” mogą s i ę„ z a gubi ć ” is t a ćs i ęź r ódł em pot wor ni a ka . T er a t oma , bot a kz a mi enni ej es tna z ywa ny na s zpot wór ,moż ez na l eź ćs obi emi ej s c et a kż ew c z a s z c e, nos i e, j ęz yku, s z yi , ś r ódpi er s i u, pr z es t r z eni z a ot r z ewnowejor a z wz dł uż kr ęgos ł upa ,j eż el iwywodz is i ę wk omór ekembr i ona l nyc h.Skr a j ni er z a dki m pr z ypa dki em j es tj ego l oka l i z a c j aw s er c u,wą t r obi e,ż oł ą dku c z ypęc her z u[ Rys . 2] .
Wal c z ymyzpot wor ami !
Na j wa ż ni ej s z e pr z ed wa l ką j es t dobr er oz poz na ni e wr oga . Zpomoc ąpr z yc hodz i na mt ec hnol ogi awpos t a c i USG ir ez ona ns uma gnet yc z negoor a zbi ol ogi amol ekul a r na ,dys ponuj ą c ama r k er a minowot wor owymi( AFP, CA125, LDH) , dz i ęki kt ór ym z ys ka my pewnoś ć
Wa dapows t a j ew bl i ź ni a c z ejc i ą ż yj ednok os mówk owej , dwuowodni owej ,t z w. monoz ygot yc z nej ,w s kut ek ni er ównomi er negopodz i a ł ubl a s t oc ys t y .Wi ęks z agr upa k omór ek t wor z ą c yc hl epi ejr oz wi j a j ą c ys i ęz a r odek, wbudowuj ews wąs t r ukt ur ęmni ej s z ąi c hgr upępows t a ł ąpopodz i a l ebl a s t oc ys t y .W r oz wi j a j ą c ym s i ępł odz i e, t wor z ys i ę dr ugi ,pos i a da j ą c y dobr z ez r óż ni c owa ne t ka nki ,wywodz ą c es i ęz ews z ys t ki c hl i s t k ów z a r odk owyc h.FI Fpot r a kt uj myr a c z ejj a k oc i eka wos t k ę,gł ówni e dl a t ego,ż ec z ęs t omyl onyj es tzpot wor ni a ki em.Ni eki edyna wetl i t er a t ur auz na j eobi ea noma l i ez at oż s a me z j a wi s k o.T oj edna kni ej es tpr a wdą .Pods t a wąi c hr oz r óż ni eni aj es tobec noś ćs z ki el et u os i owego,c hoć by s z c z ą t k owegoor a zs ymet r i adwus t r onnac i a ł aw f e t us i nf e t u.Wa r t o doda ć ,ż e pł ód w pł odz i e moż e być ot oc z onywor ki em owodni owym,z a wi er az r óż ni c owa ne na r z ą dyor a zw 80% k ońc z yny .Pomi mol i c z nyc hwa d r oz woj owyc h,z na c z ą c or óż nis i ę budową od bez ks z t a ł t nyc h, ni eupor z ą dk owa nyc hpot wor ni a k ów.
Uz br oj eni wwi edz ęni emus i mys i ębać
Mówis i ę,ż es t r a c h wyni ka z ni ewi edz y .Ni e wi em, c z ydot yc z yt ot a kż epot wor ów.Moż et a k,amoż eni e. Podej r z ewa m,ż e wi el uz godz is i ę,i żna z wa j es tj a k na j ba r dz i ejt r a f na ,gł ówni ez ewz gl ędunapr z er a ż a j ą c y wygl ą dowegonowot wor u.W ka ż dym r a z i e,wi emyj uż c z ym j es tpot wor ni a k,ana j wa ż ni ej s z et oos woi ćbes t i ę, kt ór ana da lbudz iogr omnez a i nt er es owa ni egenet yk ów i bi ol ogówmol ekul a r nyc h, gdyżs t a nowi s kr a j nypr z ykł a d z a bur z eń doj r z ewa ni air óż ni c owa ni at ka nek.Zł oż one mec ha ni z my t ego z a bur z eni a ni es ąj es z c z e w peł ni poz na ne.Wi emyj użduż o,a l epot wor ni a kina da lma j ą s woj e t a j emni c e, kt ór ymi ni e c hc ąs i ę dz i el i ć– j a kt opot wor y . Wol ąs t r a s z yć , ni żul ec . ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: BalJ . ,Gabr yśM. ,J ał oc ha I . ,Wy br anes z l ak imol e k ul ar nek omór k i w pat og e ne z i e pot wor ni ak ów j aj ni k a, ht t p: / / www. phmd. pl / f ul l t xt . php? I CI D=886270 F aj ki s M. , Pot wor ni ak , ht t p: / / wyl ec z . t o/ pl / c hor oby / gi nek ol ogi a/ pot wor ni ak. ht ml
zc z ym ma mydoc z yni eni a .Na j c z ęś c i ejj edna kos a mej obec noś c ipot wor ni a kadowi a duj emys i ępr z ypa dki em, podc z a sr ut ynowegoba da ni a .Rz a dk oki edyda j ewyr a ź ne obj a wy ,ana wetj eś l it a k owe s i ę poj a wi ąbywa j ą ni ej ednoz na c z ne,np.wz dęc i ebr z uc ha ,bólw dol nyc h j egopa r t i a c h, uk obi etkr wa wi eni ami ędz ymi es i ą c z k owe. Na j l eps z ym s pos obemwa l ki j es tel i mi na c j apot wor ni a ka , popr z ez z a bi eg c hi r ur gi c z ny pol ega j ą c y na us uni ęc i u guz at ec hni kąl a pa r os k opowąl ubwyk onuj ą cl a pa r ot ot omi ę.
J es z c z ef e t usi nf e t u
Ki eś Kok oc i ńs ka K. ,Pot wor ni ak i– naj dz i wni e j s z e z nowot wor ów, ht t p: / / www. medonet . pl / magaz yny/ ochr ons i epr z edr aki em/ pot wor ni aki naj dz i wni ej s z ez nowot wor ow, ar t ykul , 1645481. ht ml Koz aki ewi c zB. ,Nowot wor yz ł oś l i wenar z ądur odne g o,Bor gi s-Nowa Medyc yna3/ 2003 Łopa t ni ukP. , Cz yt eus t amog ąk ł amać ? , ht t ps : / / pa t ol odz ynakl a t c e. wor dpr es s . c om/ 2015/ 10/ 05/ c z yt eus t amogakl amac / #mor e2915 Świ ebodaA. , Pot wor ni ak , ht t ps : / / por t al . abc z dr owi e. pl / pot wor ni ak Moc z ul s kaH. ,Res pondekLi ber s kaM. ,Pł ódwpł odz i e–f e t usi nf e t u. , ht t p: / /www. f et al echo. pl / si t es/f et al /f i l es/f i l e/ ar t ykul y/Fet us i nf et u8. pdf
Cz yl i dos ł owni e„ pł ódwpł odz i e” . Kol ej nypr z ypa dek, j a k na t ur aś c i gas i ęzwyobr a ź ni ąpi s a r z y .Choc i a żzdr ugi ej s t r ony , moż ebył ai c hna t c hni eni em?
Rac z k ows kaM. ,Maj ews kaM. ,Pot wor ni ak i :nowot wor y ,k t ór es ąz l e pk i e mr óż ny c ht k ane k ,ht t p: / / www. por adni kz dr owi e. pl / z dr owi e/ nowot wor y / POTWORNI AKI NOWOTWORYkt or es az l epki emr oz nyc ht kanek_ 38729. ht ml
Bywaz wa nyt eżbl i ź ni a ki em pa s oż yt ni c z ym ij es twa dą wys t ępuj ą c ą1na500000ur odz eń.Li t er a t ur amedyc z naopi s a ł aj a kdot ą dt yl k ook oł odwus t upr z ypa dk ów.
Ramamoor t hyGnanes war anM. ,Rames hSr i ni vas anU. , Kama t c hiS. , Ac c e s s or yor alc av i t y ,Na t lJMaxi l l of acSur g.2012J ul Dec ;3( 2) :232–237, ht t p: / / www. nc bi . nl m. ni h. gov / pmc / ar t i c l es / PMC3700167
13
KUCHNI AMOLEKULARNA
KUCHENNELABORATORI UM
W os t at ni c hl at ac hc or azc z ęś c i ejj es tgł oś noows pół c z es nym t r endz i ew kul i nar nym ś wi ec i e,j aki mj es tkuc hni a mol ekul ar na.Moż naj ejt akż es pr óbowaćw Pol s c e.Naj bar dz i ejz nanaj es tr es t aur ac j aw Bydgos z c z ypr owadz ona pr z ezJ eanaBos s ao naz wi eDol c eVi t a,al et akż ew i nnyc hr egi onac h nas z ego kr aj u pows t aj ąt aki emi ej s c a.
Cot oj es tkuc hni amol ekul ar na ?
Kuc hni a mol ekul a r na t o„ r odz a j kuc hni z r ywa j ą c ej zt r a dyc yj nym wyobr a ż eni em ogot owa ni u, wyk or z ys t uj ą c ej wi edz ę o wł a ś c i woś c i a c h fiz yk oc hemi c z nyc h pr odukt ów s poż ywc z yc h,kt ór ejc el em j es tt wor z eni e nowyc h,ni ek onwenc j ona l nyc hpot r a w oor ygi na l nyc h, c z ys t yc hiudos k ona l onyc hs ma ka c hor a zz a s ka kuj ą c yc h poł ą c z eni a c h ik ons ys t enc j a c h pr odukt ów z apomoc ą nowoc z es nyc h ur z ą dz eń i met od l a bor a t or yj nyc h” . Pods umowuj ą c – z a ma wi a j ą c t a ki e da ni e moż na na pr a wdę być z a s k oc z onym j ego k ons ys t enc j ą , s ma ki em, f a kt ur ąi ni ec odz i ennym poł ą c z eni em z na nyc h wt r a dyc yj nejkuc hnis kł a dni k ów.Twor z ones ąpot r a wy t a ki ej a kbi t aś mi et a naos ma kus er a ,ka wi orzma ngo, pt a s i e ml ec z k o zł os os i a ,bek onowe l ody ,ol i wk owe pur ee pa c hną c e wnęt r z em s a moc hodu, ows i a nka z eś l i ma k ów iwi el ei nnyc h.Do i c h pr z ygot owa ni a uż ywa ne s ą dz i s i ej s z ez dobyc z et ec hnol ogi iina uki . Hi s t or i at egot r enduz a c z ęł as i ęw l a t a c h70.z es z ł ego wi eku,ki edypr of es orfiz ykiw Oks f or dz i e,Ni c ol a sKur or a zws pół pr a c uj ą c yzni mf r a nc us kic hemi kHa r veThi s z a i nt er es owa l is i ę pr oc es a miz a c hodz ą c ymiw kuc hni . Pr of es orKur wygł os i łnawykł a dz i ew1969rnaz ebr a ni uRoya lSoc i et yc z ęs t opr z yt a c z a new t ejdz i edz i ni e z da ni e„ pot r a fimy z mi er z yć t emper a t ur ęa t mos f er y ot a c z a j ą c ejWenus ,a l eni ewi emyj a kaj es tt emper a t ur a wewną t r zs uflet u” .
Hi s t or i akuc hni mol ekul ar nej
I s t ni ej et a kż ea negdot a dot yc z ą c a poc z ą t k ów kuc hni mol ekul a r nej . Wedł ug ni ej hi s t or i at az a c z ęł as i ę, gdyThi spr óbowa łpr z ygot owa ćs uflets er owywedł ug pr z epi s uzk obi ec egoc z a s opi s ma .Na uk owi ecz mi es z a ł z es obąws z ys t ki ej a j kanar a z , pr z ezc oj egos ufletopa dł . Dopi er opoz a s t os owa ni us i ędopr z epi s u( wbi c i adwóc h j a j ek ir oz t r z epa ni ai c h,a na s t ępni e powt ór z eni at ej pr oc edur ydl ak ol ej nyc hdwóc hj a j ek)ot r z yma łi dea l ny s uflet .T owyda r z eni emi a ł os pr a wi ć ,ż epoś wi ęc i łs i ę ba da ni u pr oc es ów z a c hodz ą c yc h w kuc hni .Obec ni e pr owa dz ion eks per yment y dot yc z ą c et ejt ema t yki w Na r odowym I ns t yt uc i e Ba da ń Agr onomi c z nym. W kuc hnimol ekul a r nejpr odukts poż ywc z yj es tz bi or em mol ekułr ea guj ą c ym nak onkr et nez a bi egiw okr eś l ony s pos ób. Podej ś c i et oz r ewol uc j oni z owa ł o kul i na r ne ś r odowi s k o iz os t a ł o doc eni onepr z ezt a ki c hz na nyc h kuc ha r z yj a kfiz ykzwyks z t a ł c eni aFer r a nAdr i a( pr owa -
14
dz i łr es t a ur a c j ęhi s z pa ńs kąElBul l i )c z yt eżHes t onBl ument ha l( wł a ś c i c i ell ondyńs ki ejr es t a ur a c j iThe F a t Duc k) .
Met odys t os owanewkuc hni mol ekul ar nej ŻELI FI KACJ A
T opr oc es ,kt ór yodgr ywaz na c z ą c ąr ol ęw kuc hnimol ekul a r nejzpowoduz mi a ny c i ec z yw ż eloni ez wykł yc h ks z t a ł t a c ht a ki c hj a kma ka r ony ,pł a t kii t p.Doda t k owo t amet odamoż ewz ma c ni a ćs ma kdz i ękipokr yc i uc a ł ej powi er z c hnij ęz yka ,z a pewni ani es a mowi t ąk ons ys t enc j ę,s t a bi l i z uj eiz a gęs z c z ac i ec z ,moż ena da ćpot r a wom poł ys kl ubpoz wol i ćnaz a wi es z eni ew ż el uc i a łs t a ł yc h. Żel i fika c j awyk or z ys t ywa na j es tdo t wor z eni as os ów, kr emówi pi a ny . Wyk or z ys t uj ą cka r a gen( z wi ą z ekpos i a da j ą c yz dol noś ć ż el owa ni anac i epł opoz ys ki wa nyzgl onów iuż ywa ni u wgl a z ur owa ni uc i a s t )moż napoda ćga l a r et k ęnagor ą c o. I nne uż ywa ne s kł a dni kit oa ga ra ga r ,guma gel l a n ( pr oduktf er ment a c j igl onów t wor z ą c aż el et er mi c z ne) ipekt yna . Met odat apol egawpr z ypa dkua ga r unapodgr z a ni u go do wr z eni a wr a z z wybr a ną c i ec z ą np.ml eki em,ka wą ,s oki em,pr z ec i er em.Pr z ykł a dem moż e byćka wowe s pa ghe ,kt ór e pr z ygot owuj es i ę z apomoc ąs t r z yka wki zc i enki m węż yki em, kt ór ąna peł ni as i ęka wą .Na s t ępni er ur k ęwkł a das i ędol odowa t ej wody ,a po pol i mer yz a c j iwyc i s ka ka wę pr z y uż yc i u s t r z yka wkiot r z ymuj ą c pr z yt ym ka wowy ma ka r on.
EMULSYFI KACJ A
T en pr oc espol ega na doda ni u do c i ec z yemul ga t or a ( na j pows z ec hni ej s z aj es tl ec yt ynas oj owa )or a zmoc nym ubi j a ni u.Dz i ękit emuc i ec zpr z eks z t a ł c is i ęw pus z ys t y il ekkikr em l ubs osor óż nyc hs ma ka c h,bezdoda t ku ś mi et a nyc z yma s ł a . Moż nauz ys ka ćnp. pi a nk ęs z pi na k ową .Wyk or z ys t a ni et ejt ec hni kipoz wa l anaz a c howa ni e pi er wot nego s ma ku c i ec z ybezdoda t k ów uż ywa nyc h wt r a dyc yj nej kuc hni .
SFERYFI KACJ A
T a met oda poz wa l a na uz ys ka ni e kl a s yc z nejpoz yc j i w menua wa nga r dowyc hr es t a ur a c j i–ka wi or uo r óż nyc h s ma ka c h w ks z t a ł c i e kul ek. Z pr a wdz i wym ka wi or em ma ni ewi el e ws pól nego,poni ewa żz a mi a s t s ma k owa ćj a kr yba ma s ma k ma r c hewki ,mel ona ,
ma nda r ynki ,ana wetul ubi onegodr i nka .T a ki ekul ec z ki , at a kż ei nne f or my ( t a ki ej a kj a j ka c z yt eż r a vi ol i ) moż nauz ys ka ćdz i ękidwóm r odz a j om t ec hni kis f er yfika c j i :pods t a wowejiodwr óc onej .Pr odukt em t ejpi er ws z ej j es tkul ec z kazc i eni ut kabł onką–s f er aba r dz oł a t wo uwa l ni a j ą c a pł ynny ś r odek w t r a k c i e wkł a da ni a dous t .Met odat apol eganadoda ni udopł ynnejes enc j i s ma k owej( np.s oku z poma r a ńc z y )a l gi ni a nu s odu ( ł a t wopęc z ni ej ą c ydoda t ekdopr odukt ów ż ywnoś c i owyc h, poz ys ki wa nyzgl onów) , ana s t ępni enawkr a pl a ni u mi es z a ni nydor oz t wor uwodyic hl or kuwa pni a–ką pi el i wa pni owej( s ubs t a nc j as t a bi l i z uj ą c a ) .Ni es t et ypowyc i ą gni ęc i uzt ejką pi el is f er aul egaż el i f i ka c j i ,wi ęct r z ebaj ą poda wa ćdoj edz eni aodr a z u. Met odaodwr óc onej s f er yf i ka c j i r oz wi ą z uj et enpr obl em, gdyż ż el i f i ka c j ipows t a ł ego ka wi or u moż na z a r a dz i ć popr z ezwr z uc eni egodowody .Róż nis i ęonaodpopr z edni ejmet odydoda ni em dopł ynnejes enc j iml ec z a nuwa pni a( s ól wys t ępuj ą c aw doj r z a ł yc hs er a c h, wydł uż aokr espr z ec howywa ni aowoc ówpoj ej doda ni u, r edukuj egor z kis ma k)igl uk onol a kt a nuwa pni a( r oz pul c hni a c zpr odukt ów boga t yc hwwa pń)or a zpr z epr owa dz eni em ką pi el i a l gi ni a nowej . T ec hni kat aj es tna j odpo ni ej s z a , gdywyk or z ys t ywa naj es tdot wor z eni adr i nk ów or a z gdy do t wor z eni a pot r a wy wyk or z ys t uj es i ę pr odukt yowys oki ej z a wa r t oś c i wa pni al uboni s ki m pH. Ws z ys t ki euż ywa net us kł a dni kis ąna t ur a l neini ewpł y-
S pag he mol e k ul ar ne
( ź r ódł o: www. fine di ni ng l ov e r s . c om)
Pr os z kowani epr odukt ów
J a ks t wor z yćs pr os z k owa nąpos ypk ęzNut el l il ubpr os z ek zol i wy ,kt ór a moż na pos ypa ćka na pk ę?Na l eż y do t a ki ejs ubs t a nc j idoda ćma l t odeks t r yny ,por owa t ej s ubs t a nc j ia bs or buj ą c ejt ł us z c z e,kt ór abędą cc ukr em r oz pus z c z as i ęwwodz i e. Ef ekt ?Roz pus z c z as i ęwus t a c h uwa l ni a j ą cs ma k, kt ór yz os t a łwc z eś ni ej z a a bs or bowa ny . T as ubs t a nc j aj es tnoś ni ki em s ma ku is uc hą ot oc z ką t ł us t ego pr odukt u, kt ór y ma być s pr os z k owa ny . Podobnymec ha ni z mj es twyk or z ys t ywa nyw ot r z ymywa ni ua r oma t udoc hi ps ów.
Zas t os owani ec i ekł egoaz ot u
Za l et ą uż yc i ac i ekł ego a z ot u,kt ór ego t emper a t ur a wynos i198° C, j es t na t yc hmi a s t owe z a ma r z a ni e bezwyt wor z eni aduż yc hkr ys z t a ł ów. W bi ol ogi i mol ekul a r nejuż ywas i ęt ejmet odydo z a mr a ż a ni ak omór ek z powodu br a ku us z k odz eń s t r ukt ur y t ka nek. W kuc hni mol ekul a r nej uż yc i ec i ekł egoa z ot udoz a mr oż eni a l odów gwa r a nt uj e ot r z yma ni e t ego des er u
Kawi ormol e k ul ar ny
( ź r ódł o: www. j ui c e c av i ar f or l e s s . y ol as i t e . c om)
wa j ąnas ma kpr odukt u.Pomys łwywodz is i ęzbi ot ec hnol ogi i ,gdz i es t a bi l i z a t or ypi er wot ni ebył ys t os owa ne wr ea k c j a c hc hemi c z nyc h ido i mmobi l i z a c j idr oż dż y wbi or ea kt or a c h.
Got owani ewkuc hni mol ekul ar nej
ni a w pr z edz i a l e 1° C. W pr z edz i a l e t emper a t ur y 6070° Cpr ot ei nyż ół t kaibi a ł kaz a c z yna j ąs i ęz mi eni a ć , doc hodz i do i c h dena t ur a c j i . Bi a ł ka r oz pa da j ąs i ę it wor z ąa gr ega t y ,a t a kż et wor z ąs i ec i owe wi ą z a ni a ( a ng.c r os s l i nk s ) ,kt ór ewr a zz ewz r os t em t emper a t ur y s t a j ąs i ęc or a zs i l ni ej s z e.Dobr ykuc ha r zmol ekul a r ny umi euz ys ka ći dea l nej a j k onami ękk o.
W kuc hni mol ekul a r nej moż na wyr z uc i ć pa t el ni e. Pr odukt ys ąs ma ż onemet odąva c uum,c z yl is ąpa k owa ne pr óż ni owo w f ol i owe wor ec z ki ,kt ór e na s t ępni e wr z uc as i ę do wody o t emper a t ur z e 110120° C. T emper a t ur ę wr z eni a wody podnos is i ęz a pomoc ą s pec j a l nyc hr oś l i nnyc hc ukr ów,np.ks yl i t ol upoz ys ki wa negozbr z oz y .Dz i ękit emuuz ys kuj emymi ęs ow wer s j i l i ght ,ni es ma ż one nat ł us z c z u.J eż el ic hc emyuz ys ka ć mi ęs o got owa ne, t emper a t ur a wody powi nna być wz a kr es i e 6070° Cw z a l eż noś c iod r odz a j u mi ęs a . Ni ej es tł a t wąs z t ukądobr a ni eodpowi edni c hwa r unk ów dot a ki egor odz a j ugot owa ni a .Na j l eps z ym pr z ykł a dem j es tugot owa ni ei dea l negoj a j ka .T amet odaumoż l i wi a z a obs er wowa ni ez mi a nz a c hodz ą c yc hwt r a k c i egot owa -
J aj k og ot owanewr óż ny c ht e mpe r at ur ac hwł aź ni wodne j ( ź r ódł o: Br e nne r , M. P . , Sor e ns e nP . M. , Bi ophy s i c sofMol e c ul arGas t r onomy )
wi dea l ni ekr emowej , pi a nk owej pos t a c i . Ni ek onwenc j ona l nym pr odukt em s ąc i epł oz i mnepot r a wy ,gdyżpo wł oż eni upł ynnegopr odukt udoc i ekł egoa z ot una s t ępuj epows t a ni ez i mnejs k or upkiot a c z a j ą c ejpł ynnewnęt r z e.Pr z edodmr oż eni em j ęz ykac hr onit ł us z c zl uba l k oholz a wa r t yw pr oduk c i e. T amet odapoz wa l at a kż euz ys ka ć s or bet y , pi a nki ,a s z ybki e mr oż eni e s p wi a , ż ez os t a j ez a c howa nya r oma ti s ma k.
Wykor z ys t ani ewypar ki
J edną z met od poz ys ka ni a mol ekuł a r oma t u j es t pr z ec hwyc eni egois k onc ent r owa ni e.J edenzna uk owc ów wyi z ol owa łma s ł oka r ot enowezs okuma r c hewk owegoz apomoc ąwi r owa ni ai f i l t r a c j i , apr z yuż yc i ua ga r u z a gęś c i łj e,bymogł obyćdoda t ki em doz upyipur ee. I nnym popul a r nym s pr z ęt em dowył a pywa ni aa r oma t u j es twypa r kauż ywa nados epa r a c j il ot nyc hz wi ą z k ów. W j ednejz r es t a ur a c j iuda ł os i ę wyc hwyc i ća r oma t c yt r yn ieuka l i pt us a ,kt ór y na s t ępni ew f or mi eż el u poda nozos t r yga mi . 15
Bi oL et yn19/ I I / 2016|Śc i eż ki wi edz y
Kar mel i z ac j ai r eak c j aMai l l ar da
I nnym s pos obem nauz ys ka ni ew kuc hnimol ekul a r nej a r oma t u z pr odukt u j es t pr z epr owa dz eni e r ea k c j i c hemi c z nej .Pr z ykł a dem j es tpoł ą c z eni e ka r mel i z a c j i , c z yl ir oz kł a duc ukr upodwpł ywem podgr z ewa ni aor a z r ea k c j iMa i l l a r da ,c z yl ioddz i a ł ywa ni apomi ędz yc ukr a mi ia mi nogl i k oz yda mi .Ma ni pul owa ni epr z yt ym pr oc es i e t emper a t ur ąipH pr owa dz ido uz ys ka ni ac a ł ejga my a r oma t ów:ods t ekupr z ezs yr opkl onowydos z a mpa na .
mi c z ne.J ego t eor i adopr owa dz i ł ado ba da ń,w wyni ku kt ór yc h pows t a ł yt a ka wa nga r dowe poł ą c z eni aj a k: ka wai c z os nek, t r us ka wkai k ol endr a , ma nda r ynki i t ymi a nek,ś l i ma kiibur a k,ogór ek ifioł ek,ł os ośil ukr ec j a , ka r mel i z owa ny ka l a fior ika ka o,ba na n ipi et r us z ka , z i emni a ki ,ka wa ika pa r y ,ma ngo ieks t r a kts os nowy , os t r ygiima r a kuj a ,j a ś mi n iś wi ńs ka wą t r oba ,mi ęt a imus z t a r da .Os t a t ni oz a c z ęt ot a kż et wor z yćs i ec ia r oma t ów, kt ór ema j ąobr a z owa ćmoż l i wepoł ą c z eni a .
Fer ment ac j a
Pl us yi mi nus ykuc hni mol ekul ar nej
T en pr oc es ,pr owa dz ony pr z ez mi kr oor ga ni z my j es t odt ys i ą c l ec iwyk or z ys t ywa nypr z ezl udz k oś ćipol ega nar oz kł a dz i eduż yc h mol ekułwys t ępuj ą c yc hw r oś l i na c h iz wi er z ęt a c ht a ki c hj a k bi a ł ka ,węgl owoda ny i t ł us z c z e. Wyk or z ys t a ni et ej t ec hni ki wpr oc es a c ht a ki c h j a kpr oduk c j aka wy ,s os us oj owego,s er ów,c z ek ol a dy , wi naiol i wyws ka z uj enapowi ą z a ni ez es ma ki em is ł uż y douz ys ka ni awi el upół pr odukt ów,kt ór es ąwyk or z ys t ywa ne w na da wa ni u or ygi na l nyc hs ma k ów pot r a wom.
Pr oc ess oni fikac j i
Soni fika c j a pol ega na z a s t os owa ni uf a lul t r a dź wi ęk owyc h do z r ywa ni a wi ą z a ń mi ędz yc z ą s t ec z k owyc h ihomogeni z a c j ę ma t er i a ł ubi ol ogi c z nego.T ec hni kat a z na l a z ł az a s t os owa ni ew bi ot ec hnol ogi iw por a c j ibł ony bi ol ogi c z nejw c el ut r a ns f or ma c j ik omór ki .W kuc hni mol ekul a r nejj es ts t os owa nadohomogeni z a c j is os ów, k okt a j l i ,ana wetpur eeor a zdopr z enos z eni aa r oma t ów zz i ółipr z ypr a w na i nne pr odukt y np.z ma r yna t nami ęs o.
J akpoł ąc z yćz es obąs maki ?
Sma kwyda j es i ębyćpods t a wowym z mys ł em odgr ywa j ą c ym r ol ę wj edz eni u,a l eni emni ej s z ąr ol ęodgr ywa z a pa c h.Pr z ezwi ekik ombi na c j es ma k owepows t a wa ł y nadr odz epr óbibł ędów. I nnepodej ś c i es t wor z yłws pomni a nywc z eś ni ejwł a ś c i c i elTheF a tDuc k,kt ór ys t wor z yłmet odęf oodpa i r i ng.Opi er as i ęonanaz a s a dz i e, ż e pos z c z egól ne pr odukt ys poż ywc z ek omponuj ąs i ę na pr z yj emną w odbi or z e dl a c z ł owi eka c a ł oś ć , gdyw s woi ms kł a dz i epos i a da j ąpodobnez wi ą z kic he-
Pl us em kuc hnimol ekul a r nejj es twyk or z ys t ywa ni ena t ur a l nyc hs ubs t a nc j i z a wi er a j ą c yc hc z ęs t or ówni eżwi t a mi ny imi ner a ł y( pr odukt yot r z ymywa nezgl onów) ,as t os owa ne met ody na wet doda t k owo z a c howuj ąk or z ys t ne dl az dr owi as ubs t a nc j eodż ywc z eipoz wa l a j ąnawyel i mi nowa ni euż yc i at ł us z c z udos ma ż eni a .Kol ej nym pl us em j es tni ek onwenc j ona l ny s ma k iwygl ą d.Ni es t et yt en s pos ób got owa ni aj es tc z a s oc hł onny .Pona dt oc ena s pr z ęt ui s ubs t a nc j i c hemi c z nyc hj es twys oka , c oz na j duj e odbi c i ew c ena c hda ńpoc hodz ą c yc hzt yc hr es t a ur a c j i . J edna kwś r ódkul i na r nyc hś r odowi s kpa nuj epr z ek ona ni e, ż et omoż ebyćkuc hni apr z ys z ł oś c i . ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE Muz ykaJ . , Mogi el i ńs ki M. Wal aśK. , Łukas z ews kaA. : Al ’ c he mi awk uc hni -s f e r y fik ac j a, ż e l i fik ac j ai e mul s y fik ac j apr oduk t ów.Uc z ni ows kiMi niPr oj ektBadawc z yT ec hni kŻywi eni ai Us ł ugGas t r onomi c z nyc h h p: / / nowewyr az y . uw. edu. pl / has l o/ kuc hni amol ekul ar na. ht ml ? pdf =1 h p: / / dol i nabi ot echnol ogi czna. pl /war t ozobaczyc/ opi ni epol ec amy / di et apodmi kr os kopem%e2%80%94er a%e2%80%9egas t r on omi i mol ekul ar nej %e2%80%9d/ Br enner ,M.P. ,Sor ens enP. M. , Bi ophy s i c sofMol e c ul arGas t r onomy .Cel l 161, 58. 2015. h p: / / www. news week. pl / des er z pr obowki , 46148, 1, 1. ht ml h p: / / www. wi z . pl / 8, 213. ht ml h p: / /www. f ocus . pl / czl owi ek/ czykuchni amol ekul ar nas t ani es i ekuc hni apr z ys z l os c i 6739 h p: / / dol i nabi ot echnol ogi czna. pl / nowosci /zl abor at or i umdokuc hni os pr z ec i el abor a t or yj nymkt or yz mi eni l obl i c z egas t r onomi i / h p: / /zdr owezywi eni e. wi eszj ak. pol ki . pl /i nnowacyj ne-techni ki kul i nar newkuc hni mol ekul ar nej , pods t a wyz dr owegoz ywi eni aar t ykul , 10383304. ht ml h p: / /kuchni amol ekul ar na. pl / cat egor y / t ec hni ki / h p: / /www. por adni kz dr owi e. pl / zywi enie/przydatne-w -kuchni / kuc hni amol ekul ar nadl ac i al ai dl aduc ha_ 36107. ht ml h p: / /www. angl i a. t oday/ ci ekawos t ki /dym -w -plynie-oliw a-w pr os z kuor az dr obi owawi epr z owi nac z y l i kuc hni apel nani es podz i anek
Pr z y k ł adowas i e ćar omat ów
( ź r ódł o: Ahn, Y. Y. , Ahne r t , S. E. , Bag r ow, J . P . &Bar aba´ s i , A. L . Fl av orne t wor kandt hepr i nc i pl e soff oodpai r i ng )
16
Ahn, Y. Y. , Ahner t , S. E. , Bagr ow, J . P. &Bar aba´ s i , A. L. Fl av orne t wor kandt hepr i nc i pl e s off ood pai r i ng .Sc i .Rep.1,196;DOI : 10. 1038/ s r ep00196( 2011)
DETECTI ONANDI DENTI FI CATI ON OFNI TRI FYI NGBACTERI A I NACTI VATEDSL UDGE BYFL UORESCENT I NSI TUHYBRI DI ZATI ON Mar c el i naJ ur ec z ko
STUDENCKI EKOŁO NAUKOWEBI OTECHNOL OGÓW KATEDRABI OTECHNOL OGI IŚRODOWI SKOWEJ WYDZI AŁI NŻYNI ERI IŚRODOWI SKAIENERGETYKI POLI TECHNI KAŚLĄSKA
I nbi ot ec hnol ogy , t hef unc onofni t r i f yi ngbac t er i ai nac vat eds l udgei st obi or emoveni t r ogenf r om was t ewat er . Theyar eal s ot heel ement sofbi os ens or sandt heyar eus edi nt hec omet abol i cdegr ada onofc hl or i nat eds ol vent s . Bec aus et heac c umul a onanddi ver s i t yofani t r i f yi ngmi c r obi al c ommuni t yi nt heac vat eds l udgepl a yac r uc i al r ol e i nni t r i fic a oni nwas t ewat ert r eat ment ,t heappr opr i at emet hodsofi den fic a on,det ec onand t hes t udi esofi r t hei rac vi t yar ever yi mpor t ant . Bef or et heer aofs t at eof t hear tmet hods , moni t or i ngandc ont r ol l i ngt hec ont ent ofni t r i f yi ngbac t er i ai nbi omas swer edonebybac t er i ol ogi c al enumer a onvi as pr eadpl at eandmos t pr obabl enumberc ount[ 2] .T oda y ,we us e moder n mol ec ul art ec hni ques ,whi c h ar e be erand f as t ermet hods ,s uc h as : Pol ymer as eChai nReac on( PCR) ,Quan t a vePCR,Denat ur i ngGr adi entGelEl ec t r ophor es i s( DGGE) ,T er mi nal Res t r i c onFr agmentL engt hPol ymor phi s m( TRFLP) ,Li ve/ DeadBac Li ghtandqui nonepr ofil e.Anot hermet hod, t hankst o whi c ht he r es ear c hc an be c onduc t ed,i sFl uor es c enc eI n Si t u Hybr i di z a on ( FI SH)t ec hni que [ 1] .
Fl uor e s c e ntI nSi t uHy br i di z at i on
FI SH met hod i swi del y us ed t oi dent i f ya nd det ec t t hei ndependentmi c r obi a lc el l ss uc ha sni t r i f yi ngba c t er i ai nt hebi oma s sofa c t i va t eds l udge. I tus est hec a pa bi l i t yofbi ndi ngas ma l l f r a gmentofDNAorRNAi namor phol ogi c a l l ypr es er vedc el lt oas pec i f i cr RNAt a r get ed ol i gonuc l eot i depr obe[ 1] . I nt ha tc a s e, i tus es16Sr RNAt a r get edpr obes[ 2] .Thi smet hodha sma nya dva nt a ges . Fi r s tofa l l ,t ec hni ques ,whi c ha r eba s edont heDN orRNAa r emor es ens i t i vea nda c c ur a t ei nc ompa r i s on t oc ul t ur eba s ed met hods .When FI SH i sc ompa r ed t oPCRa ndPCRr el a t edt ec hni ques ,i tgi vesmor er el i a bl er es ul t swi t hl es smi s i nt er pr et i nga r t i f a c t s .Fur t her mor e,t her ei s no r equi r ementofc el la mpl i f i c a t i on. Sec ondl y ,whi l eus i ngaFI SH met hod,t hes pa t i a ldi s t r i but i onofba c t er i ac oul dbeobs er vedi nal oc a lr egi on, f orex a mpl ei nabi of i l m orba c t er i a l a s s embl a gewi t hout s a mpl e des t r uc t i on [ 1] .Thi r dl y ,when c ompa r ed wi t h ba c t er i ol ogi c a lenumer a t i onbys pr ea dpl a t ea ndmos t pr oba bl enumberc ount ,t hepos s i bi l i t yt odet ec tni t r i f yi ngba c t er i ai nt hea c t i va t eds l udgei smuc hqui c k er ( t her ei snoneedf or2weeki nc uba t i on)[ 2] .I na ddi t i on, i ti spos s i bl et odet ec tmul t i pl eba c t er i as i mul t a neous l y byus i ngdi ver s epr obeswi t hdi f f er enta ndnomut ua l l yi nt er vened f l uor oc hr omes .On t he ot herha nd,FI SH
i nt er venedf l uor oc hr omes . Ont heot herha nd, FI SHa l s o ha sdr a wba c ks . Thes a mpl esc a nnotc ont a i ni ner tma t er i a l st ha tc oul dgener a t ea ut of l uor es c ents i gna l s . Wha ti s mor e,qua nt i t a t i ve FI SH c oul d notpr ovi de a c c ur a t e qua nt i f i c a t i on,es pec i a l l yi ns i t ua t i onswhent hea c t i vi t i esoft he t a r getba c t er i a lc el l swer e nothi gh [ 1] . La s t ,butnotl ea s t ,i st heneedf orequi pment ,s uc ha s c onf oc a l l a s ermi c r os c opywi t hc omput eri ma gea na l ys i s . I na ddi t i on,s omet i mes pr obes need t o be pur i f i ed byHPL C[ 2] .
I dent i f i c at i onofni t r yf yi ngbat er i aus i ngFI SH
Anex a mpl eoft hi smet hodus ewa spr es ent edi nr es ea r c hc a r r i edoutbyKi ma ndI va nov( 2000) . Theni t r i f yi ng ba c t er i awer et a r get edwi t h16Sr RNA ol i gonuc l eot i de pr obes .Forhybr i di z a t i onwi t ht heNi t r os omonas-gr oup oft hea mmoni umox i di z i ngba c t er i a , t heNSM156pr obe l a bel edwi t hFI TCwa sus ed, a ndwi t hNi t r obac t e r-gr oup oft heni t r i t eox i di z i ngba c t er i at hepr obewa sNb1000, l a bel edwi t h6TET.T omea s ur et hehybr i di z a t i onbot h emi s s i on s c a nni ng a nd s ync hr onouss c a nni ng f l uor es c ents pec t r omet r ywer e us ed.I nt he a r t i c l ei twa s s hownt het emper a t ur eoft hepr oc es sha sgr ea ts i gni f i c a nc edur i ngt hi smet hod. Theopt i ma l t emper a t ur ewa s bet ween46a nd53° C.I fi ti sl ower( f r om 20° C) t ha nt he 17
Bi oL et yn19/ I I / 2016|Śc i eż ki wi edz y
melngt emper a t ur eoft hehybr i dst hebi ndi ngwa snons pec i fic .I fhi gher( upt o80° C) ,t hebi ndi ngsa r ebot h s pec i fica ndnons pec i ficones .Tha nkst ot ha twec a n c a l c ul a t ehow ma nys pec i ficbi ndst her ea r e.Ther ao oft he s pec i ficbi ndi ng oft he Ns m156 a nd Nb1000 pr obe wa s 2. 3: 1.The r es ul twa sa l mos tt he s a me a st heonea c hi evedwhendet er mi nedbymi c r obi ol ogi c a l met hods-t her a ooft henumberofa mmoni umox i di z i ngba c t er i at o ni t r i t eox i di z i ngba c t er i awa s2. 4: 1. Thi ss howst ha tFI SH c a ns uc c es s f ul l yr epl a c et ha tol d a ndmor e mec ons umi ngmet hod[ 2] .
T os um up,t he FI SH met hod i s a pr a cc a lt ool , whi l emoni t or i ngt hemi c r obi a lc ommuniest ha tc ont a i nni t r i f yi ngba c t er i a[ 2] . ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: 1. GeShi j i anet . al l . ,De t e c onofni t r i fie r sande v al ua onofparal ni t r i fic a on f or was t e wat e rt r e at me nt :A r e v i e w, Chemos pher e, 2015, 140( 2015) , 8598 2. Ki mI n,I vanovVol odymyr ,De t e c onofni t r i f y i ngbac t e r i ai nac v at e d s l udg ebyfluor e s c e nti ns i t uhy br i di z a onandfluor e s c e nc es pe c t r ome t r y , Wor l dJ our nalofMi c r obi ol ogyandBi ot ec hnol ogy ,J ul y2000,Vol ume 16, I s s ue5, 425430.
PORÓWNANI EZANI ECZYSZCZENI A MI KROBI OL OGI CZNEGO KOSMETYKÓW NATURALNYCH ISYNTETYCZNYCH Mar t ynaSz ymańs ka, Mar t aMr ac hac z STUDENCKI EKOŁO NAUKOWEBI OTECHNOL OGÓW KATEDRABI OTECHNOL OGI IŚRODOWI SKOWEJ WYDZI AŁI NŻYNI ERI IŚRODOWI SKAIENERGETYKI POLI TECHNI KAŚLĄSKA
Cel em pr z epr owadz onyc hbadańbył opor ównani ez ani ec z ys z c z eni ami kr obi ol ogi c z negokos met yków nat ur al nyc h or azs ynt et yc z nyc hfir myZI AJ A.Pr oj ektbyłpr owadz onypr z ezokr ess z eś c i umi es i ęc y .W t ym c z as i epr odukt ów uż ywał ydwi eos oby . Pr óbkipr z ygot owanyc hkos met yków doanal i z ymi kr obi ol ogi c z nejbył yi nkubowanepr z ez24h napodł oż us t ał ym, at akż epł ynnym. Wyni ki badańwykaz ał yz nac z ni ewi ęks z ąl i c z bęmi kr oor gani z mówwpr z ypadku kos met ykównat ur al nyc h. Podwóc ht ygodni ac huż yt kowani a, pomi arl i c z ebnoś c i mi kr oor gani z mówpr óbki kos met ykuwykaz ał , ż ei c hl i c z bapr z ekr oc z ył abez pi ec z nągr ani c ę1000CFU/ c m3. Kos met ykina t ur a l ne ( t z w.ek ok os met yki )s kł a da j ąs i ę zs ubs t a nc j ipoc hodz eni ar oś l i nnego,z wi er z ęc ego c z y mi ner a l nego. Skł a dni ki powi nny być poz ys ki wa ne, ana s t ępni epr z et wa r z a nez apomoc ąmet odfiz yc z nyc h, t a ki c hj a ks us z eni ec z yeks t r a k c j a ,dz i ękit emupr oc es pr oduk c j ij es tpr z yj a z nydl aś r odowi s kaJ ednym zpods t a wowyc hs kł a dni k ów k os met yk ów na t ur a l nyc hs ą ol ej er oś l i nne,na j c z ęś c i ejs ąt ł oc z onenaz i mnoini er a finowa ne[ 3] .Ek ok os met ykiz ewz gl ędunabr a kk ons er wa nt ów c z ys ynt et yc z nyc hba r wni k ów poz wa l a j ąuni k ną ćuc z ul eńc z ypodr a ż ni eń.Br a kś r odk ów k ons er wuj ą c yc hwi ą ż es i ęt a kż ez ez dec ydowa ni ekr ót s z yc ht er mi nem pr z yda t noś c i ,aw pr z yda t kuni ez a s t os owa ni as i ę doni ego, k ons ekwenc j a mi z dr owot nymi c z yek onomi c z nymi . Ba da ni aw t ym pr oj ek c i epr owa dz onow c el upor ówna ni awpł ywuuż yt k owa ni ak os met yk ówna t ur a l nyc hi s ynt et yc z nyc hnas t opi eńs ka ż eni at yc hpr odukt ów mi kr o18
or ga ni z ma mi .Ba da ni aobej mowa ł ypor ówna ni er oz woj u mi kr oor ga ni z mów w k os met yka c h na t ur a l nyc h or a z k omer c yj nyc h met odą pos i ewu powi er z c hni owego napodł oż us t a ł ym i pł ynnym.
Mat er i ał yi met ody
Ma t er i a ł em ba da wc z ym był y dwa pr odukt y z gr upy k os met yk ów pi el ęgna c yj nyc h–k ok os owy kr em or a z ba l s a m dous tma r kiZi a j aia na l ogi c z nek os met ykiwyk ona nes a modz i el ni ezna t ur a l nyc hs ur owc ów. Doś wi a dc z eni et r wa ł os z eś ć mi es i ęc y w pr z ypa dku k os met yk ów k omer c yj nyc hor a z3t ygodni edl ak os met yk ów na t ur a l nyc h,c z yl ipr z ezokr espr z yda t noś c iodpowi a da j ą c yz a l ec eni om pr oduc ent a .Pr z epr owa dz ono k ol ej no 3 or a z 2s er i epomi a r ów. Pi er ws z ypomi a rz os t a ł wyk ona nyz a r a z po ot wa r c i uk os met yk ów,k ol ej ny po 2 t ygodni a c h, a os t a t ni– j uż t yl k o dl ak os met yk ów k omer c yj nyc h, pos z eś c i umi es i ą c a c h. Wc z a s i et r wa ni apr oj ekt uk os met yki był yuż ywa nepr z ezdwi eos oby .
Dopr z ygot owa ni ahomogena t ów k os met yk ów odwa ż onopo10gkr emów or a zpo1gpoma dek, kt ór ena s t ępni eumi es z c z onowpr obówka c ht ypuf a l k onopoj emnoś c i 50c m3[ T a bel a1] . F a l k onyzk os met yka mi umi es z c z ono w ł a ź niwodnejna 5 mi nw t emper a t ur z e 44° C. Poogr z a ni udof a l k onów doda nok ol ej no0, 8c m3 or a z 0, 4c m3 r oz t wor uTween80( z a s t os owa nyj a k oc z ynni k emul guj ą c y ) or a z s t er yl nej f ol if i z j ol ogi c z nej t a k, a byr oz c i eńc z eni ewyni os ł o1: 5.
Z got owyc hhomogena t ów wyk ona nos z er egir oz c i eńc z eńws t er yl nej s ol i f i z j ol ogi c z nej dor oz c i eńc z eni a10-3. Na s t ępni ezka ż degozr oz c i eńc z eńs por z ą dz onooz na c z eni ena j ba r dz i ejpr a wdopodobnejl i c z bymi kr oor ga ni z mów or a zoz na c z eni eogól nejl i c z bymi kr oor ga ni z mów wj ednym powt ór z eni u. Oz na c z eni ena j ba r dz i ej pr a wdopodobnej l i c z bymi kr oor ga ni z mów napodł oż upł ynnym bul i onowym zgl uk oz ą ( BTL Ł ódź )pol ega ł o nawpr owa dz eni u do pr obówek po9c m3 podł oż abul i onowegowz boga c onegogl uk oz ą or a zpo1c m3odpowi edni c hr oz c i eńc z eńhomogena t ów k os met yk ów.Pr obówkiz a mkni ęt ek or ki em i nkubowa no pr z ez24godz i nyw t emper a t ur z e36° C.W t ym s a mym c z a s i ewyk ona nooz na c z eni eogól nej l i c z bymi kr oor ga ni z mów napodł oż us t a ł ym met odąpos i ewupowi er z c hni owego.Na s t er yl ne podł oż ea ga r owe ( BTL Ł ódź ) na ni es i onopo0, 1c m3r oz c i eńc z eńhomogena t ówkr emu or a zpoma dki .Pł yt kiodwr óc onedogór ydnem i nkubo-
Napods t a wi eot r z yma nyc hwyni k ów pomi a r ów odni es i ono s i ę do nor my [ Eur opej s ka nor ma EN I SO 17516: 2014]obowi ą z uj ą c ejnat er eni eEur opyw c el u a na l i z yl i c z bymi kr oor ga ni z mów ii c hwpł ywunas kut ki k or z ys t a ni a z k os met yk ów podda nyc h ba da ni om. Nor maokr eś l ama ks yma l nąl i c z bęt l enowyc hmez of i l nyc hmi kr oor ga ni z móww k os met yka c hpr z ez na c z onyc h dos t os owa ni awok ol i c a c hoc z u, nas k ór z edz i ec i poni ż ej 3.r oku ż yc i a or a zna bł ona c hś l uz owyc h( k os met yki pi er ws z ejka t egor i i )napoz i omi e1x 102 CFU nac m3 l ub gr a m pr odukt u.Dl ak os met yk ów na l eż ą c yc hdodr ugi ej ka t egor i i( mydł a , s z a mpony , ż el epodpr ys z ni c ) udz i a łmi kr oor ga ni z mówni emoż epr z ekr oc z yć1x 103CFUnac m3 l ubgr a m pr odukt u[ 1] . Pi er ws z ypos i ew wyk ona not użpoot wa r c i ul ubs por z ą dz eni uk os met yk ów.Pomi a rwyka z a ł ,ż ek os met yki k omer c yj nebył ywol neodz a ni ec z ys z c z eńmi kr obi ol ogi c z nyc h. Wyni kut es t upr z epr owa dz onegonak os met yka c hna t ur a l nyc hws ka z a ł ynani ez na c z nes ka ż eni edr obnous t r oj a mi .Ogól nal i c z bami kr oor ga ni z mów w ba da nym kr emi e 10/ c m3,w pr z ypa dku poma dkit o ok oł o 3CFU/ c m3 k os met yku.Br a kz a ni ec z ys z c z eni adr obnous t r oj a mik os met yk ów k omer c yj nyc h moż e wyni ka ć z es pos obuz a bez pi ec z eni aopa k owa ńw s pos óbuni emoż l i wi a j ą c yi c h wc z eś ni ej s z e ot wa r c i e na pr z ykł a d pr z ezkl i ent óws kl epu. Doz a ni ec z ys z c z eni ak os met yk ów mogł o doj ś ć podc z a s pr z ygot owywa ni a got owyc h pr odukt ów.Kos met ykini ebył ypr oduk owa new z upeł ni es t er yl nyc hwa r unka c h,doda t k owo ź r ódł em z a ni ec z ys z c z eń mogł y byćwoda c z ys ubs t r a t y ,z kt ór yc h ni ews z ys t ki ebył ys z c z el ni ez a mkni ęt e. Wyni kipomi a r ów pos i ewów wyk ona nyc hz a r a z po s por z ą dz eni u poma dkizna t ur a l nyc hs kł a dni k ów ipo 2t ygodni a c h uż ywa ni a ni e wyka z a ł yż a dnejr óż ni c y wl i c z ebnoś c imi kr oor ga ni z mów.W pr z ypa dku kr emu s ka ż eni edr obnous t r oj a mi wz r os ł ot ys i ą c kr ot ni ew c i ą gu dwóc ht ygodniodr oz poc z ęc i apr oj ekt u.Dr ugipomi a r wyka z a ł ,ż el i c z bami kr oor ga ni z mów pr z ekr oc z ył abez -
19
z na j duj ąs i ęw s kł a dz i ekr emu,nakt ór ym pr owa dz ono pomi a r y .Met yl opa r a ben uni emoż l i wi ar oz wójipr z et r wa ni e mi kr oor ga ni z mów w c z a s i e pr z ec howywa ni a pr odukt u[ 4] .Pa r a benyz a bez pi ec z a j ąk os met ykpr z ed r oz woj em c hor obot wór c z yc h mi kr oor ga ni z mów r ówni eżt a ki c hj a kgr onk owi ecz ł oc i s t y[ 4] .
7.Sc hl egelH.G. ,Mi k r obi ol og i aog ól na,Wydawni c t wo Nauk owePWN, War s z awa2003
Li c z ebnoś ćba kt er i i ni epr z ekr oc z ył abez pi ec z nej gr a ni c y w pr z ypa dku k os met yk ów k omer c yj nyc h z a r ówno dl ak os met yk ów pi er ws z ejka t egor i it j .≥100CFU/ c m-3, j a kidl apoz os t a ł yc hpr odukt ów k os met yc z nyc hs t a nowi ą c yc hdr ugąka t egor i ę-≥1000CFU/ c m3[ 1] .
Wni os ki
Oz na c z eni emi kr obi ol ogi c z nez a r a zpoot wa r c i uk os met yk ów k omer c yj nyc h ni ewyka z a ł yobec noś c idr obnous t r oj ów,c ows ka z uj enabr a ks ka ż eni ami kr obi ol ogi c z negonaet a pi epr oduk c j i . Źr ódł em z a ni ec z ys z c z eńmi kr obi ol ogi c z nyc hzk os met yka c hna t ur a l nyc hmogł abyćwodais kł a dni kina t ur a l ne l ub br a ks t er yl nyc h wa r unk ów pa nuj ą c yc h podc z a s i c hpr z ygot owywa ni a . Zna c z nywz r os tl i c z bymi kr oor ga ni z mówwk os met yka c h na t ur a l nyc hj es tws z c z egól noś c i s powodowa nybr a ki em ś r odk ów k ons er wuj ą c yc h w s kł a dz i e pr odukt u. Doda t k owy wpł yw na r oz wójmi kr oor ga ni z mów ma pr z ec howywa ni ek os met yk ów w ł a z i enc e,gdz i epa nuj e podwyż s z onat emper a t ur ai wi l got noś ć . Oz na c z eni el i c z ebnoś c iba kt er i iw kr emi e na t ur a l nym podwut ygodni owym uż ywa ni uwyka z a ł opr z ekr oc z eni e dopus z c z a l nejnor my .T a kipoz i om z a ni ec z ys z c z eni a mi kr obi ol ogi c z nego moż e być pr z yc z yną r ea k c j i podr a ż ni eni as k ór y .
ŹRÓDŁABI BLI OGRAFI CZNE: 1.Eur opej s kanor maEN I SO 17516: 2014Cos me t i c s–Mi c r obi ol og y-Mi c r obi ol og i c al l i mi t s( I SO 17516: 2014) . 2.Ka t ar z ynaGr eber ,Gdańs kiUni wer s yt etMedyc z ny ,Śr odk i k ons e r wuj ąc ew k os me t y k ac h– k oni e c z noś ćc z yz bę dnybal as t , ht t p: / / l abor ant . pl / i ndex. php/ s r odki kons er wuj ac ewkos met ykac hk oni ec z nos c c z yz bednybal as t[ 02. 02. 2016] 3.ht t p: / / k os met yki na t ur al ne. i nf o/ k os met yki na t ur al newuni i eur opej s ki ej /[ 02. 02. 2016] 4. ht t p: / / www. k os mopedi a. or g/ enc ykl opedi a/ met hyl par aben, 324/[ 02. 02. 2016] 5. Mal ec -Cz ec hows kaK. , Mi gdał W. , Owc z ar c z ykH. B. , Radi ac y j nade k ont ami nac j a( hi g i e ni z ac j a)s ur owc ówi wy r obówk os me t y c z ny c h,ht t p: / / www. i aea. or g/ i ni s / c ol l ec t i on/ NCL Col l ec t i onSt or e/ _ Publ i c / 31/ 003/ 31003517. pdf[ 02. 02. 2016] 6.Roz por z ądz eni eMi ni s t r aZdr owi azdni a23gr udni a2002r . ws pr awi eokr eś l eni apr oc edurpobi er ani apr óbekk os met yk ów or azpr oc edurpr z epr owadz ani abadańl abor a t or yj nyc h ( Dz . U. 2003nr9poz . 107) 21
At oc i ekawe!
NAUKOWI EC TEŻARTYSTA Zani m pr z ej dz i es zdoz dj ęćponi ż ej ,pomyś loagar z ezwyhodowanyminani m bakt er i ami–pewni ekoj ar z yCis i ę pł yt kapokr yt az nac z ąl i c z bąnudnyc h,j ednokol or owyc h„ kr opec z ek” .T er azpr z ypomni js obi eobr azVi nc ent avan Gogha“ Gwi aź dz i s t aNoc ” ,wyobr aźs obi emapęNowegoJ or kuc z yt eżwi ej s ki ,j es i ennykr aj obr az .Cz ymas zj aki ś pomys ł , c os c enyt emogąmi ećws pól nego?Dl ani ekt ór yc hwyni kt ej z agadki moż ebyćz as koc z eni em. Ot óżws z ys t ki ez os t ał yodt wor z onepr z ezmi kr obi ol ogów –ar t ys t ów w c or oc z nym konkur s i eAgarAr twykr eowanym pr z ez Amer i c anSoc i et yf orMi c r obi ol ogy . Konkur st enj es tź r ódł em pr awdz i wyc hmi kr obi ol ogi c z nyc har c ydz i eł , ut wor z onyc hpr z ezr os nąc ekol or owekol oni enapł yt kac hPet r i ego.Uz dol ni eninaukowc yor azar t yś c iz ami as tt wor z yć napł ót ni eobr az ypr z eds t awi aj ąc ewz bur z onyoc eanc z yt eżwi os ennął ąkę, pos t anowi l i popat r z ećnaś wi atz„ t r oc hę mni ej s z ej ”per s pekt ywy . Uz ys kanyef ektnapewnoz as koc z ył ni ej ednąos obęor azt r oc hęoc i epl i ł wi z er unekmi kr oor gani z mów, kt ór ewi ęks z oś c i koj ar z ąs i ęt yl kozc hor obami l ubz eps ut ym j edz eni em.
Dr ugi emi ej s c e: Mapabi omuNYC
Chr i s neMa r i z z i , NewYor kCi t y' sCommuni t yBi ol a b
Pi er ws z emi ej s c e: Ne ur ony
MehmetBer kmeni Ma r i aPeni l , Ma s s a c hus es
Nagr odapubl i c z noś c i : Komór k adok omór ki
Ma r i aEugeni aI nda , MehmetBer kmeni Ma r i aPeni l Cobo, Ma s s a c hus e
Tr z ec i emi ej s c e: Se z onż ni w 22
Ma r i aEugeni aI nda , Col dSpr i ngHa r borLa bs
At oc i ekawe!
J eś l i da l ej ni ej es t eś c i epr z ek ona ni , ż et a ki epoł ą c z eni ena uki z es z t ukąmoż epodoba ćs i ęs z er s z ej publ i c z noś c i , powi nni ś c i ez a poz na ćs i ęzdz i a ł a l noś c i ąJ oa nyRi c ou–a r t ys t ki zPor t uga l i i . Wys t a wa„ I nvi s i bl eYou–TheHuma nMi c r obi ome” ,nakt ór ejz na j duj ąs i ęj ejdz i eł a ,c i es z ys i ęduż ąpopul a r noś c i ą .Moż et owyni ka ćzpor us z onejpr z ezni ąt ema t yki –j a kąs ąk ompoz yc j et wor z onezdr obnous t r oj ówz na j duj ą c yc hs i ęw…pępku. Napi er ws z yr z utoka–t r oc hęz a s ka kuj ą c ywybór ,j edna kpodł uż s z ym z a s t a nowi eni umoż nadoj ś ćdowni os ku,i żś r odowi s k ot os t wa r z ai dea l newa r unki dor oz woj umi kr oor ga ni z mów.Zna l eź ćw ni m moż napona d2300ga t unk ów ba kt er i i ,aopr óc zt egogr z yby ,r oz t oc z a c z yt eżi nneor ga ni z my .Pomys ł em a r t ys t kibył out wor z eni epr oj ekt u, w kt ór ym ka ż dyz ez wi edz a j ą c yc hmoż eodda ć pr óbk ęi poodpowi edni mc z a s i ei nkuba c j i ogl ą da ćs woj egor odz a j u„ mi kr opor t r et ” . Wyni ki t egoeks per yment umoż na z oba c z yćponi ż ej :
J oa naRi c ou
24