culturele a tlas brabant monitor professionele kunsten 2013
culturele a tlas brabant monitor professionele kunsten 2013
samenstelling en redactie Nathalie Jansen Jenneke Harings
uitgave bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur
2
culturele atlas brabant
reflectie
inhoud voorwoord
5
Nathalie Jansen
verantwoording
7-9
Nathalie Jansen
naar een goed ge誰nformeerde, zelfbewuste culturele infrastructuur
11 - 15
Hans Mommaas
op weg naar een ambitieus cultuursysteem
17 - 21
Chris van Koppen
deel 1
trends&ontwikkelingen 2011-2013
de brabantse culturele infrastructuur in feiten en cijfers
25 - 55
Nathalie Jansen
deel 2
sectoranalyses
beeldende kunst, vormgeving en architectuur
59 - 65
Jos Wilbrink
av/multimedia
67 - 73
Iduna van de Ven
letteren
75 - 85
Jenneke Harings
muziek
87 - 91
Gosuin van Heeswijk & Rick Hoedemaker
theater en dans Nathalie Jansen
93 - 99
4
culturele atlas brabant
reflectie
Nathalie Jansen
voorwoord Als culturele sector zijn we de afgelopen jaren diverse malen aangelopen tegen de onvolledige en eenzijdige kennis van politici en bestuurders, hetgeen direct van – nadelige – invloed is geweest op besluitvorming. Het gaat dan om het ontbreken van kennis over bijvoorbeeld de bedrijfsvoering van culturele instellingen, over productieprocessen, over internationale erkenning van organisaties en over het belang van productiemiddelen. bkkc krijgt regelmatig het signaal dat er bij de Brabantse overheden een grote behoefte bestaat aan een overzicht van de infrastructuur en van (cijfermatig) Er zijn, in vergelijking met andere economische sectoren, weinig kwantitatieve onderzoeksgegevens over de culturele sector in Brabant voorhanden. Het verkrijgen van dergelijke gegevens is vaak een ad-hocaangelegenheid en van vergelijkend onderzoek (met bijvoorbeeld de Randstad) en/of onderzoek met een langetermijnperspectief is nauwelijks sprake. Op landelijk niveau is de handschoen opgepakt door de Boekmanstichting en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP): eind dit jaar verschijnt de Cultuurindex Nederland . In een artikel over de Cultuurindex in NRC Handelsblad op 5 juni 2013 zegt Cas Smithuijsen, directeur van de Boekmanstichting, dat men hoopt dat de index bijdraagt aan een debat over cultuur dat meer dan voorheen is gebaseerd op feiten. Niet alleen op landelijk maar ook op provinciaal niveau is het van groot belang politici, beleidsmakers en andere personen op strategische posities te (blijven) voorzien van actuele gegevens. Met de Monitor professionele kunsten willen we eens in de twee jaar bieden over de professionele kunsten in Noord-Brabant. Deze eerste keer doen we dat met de blik gericht op 2011 en 2013 en op de ontwikkelingen die in de tussenliggende periode hebben plaatsgevonden. Over twee jaar doen we dit opnieuw, wellicht op basis van meer instellingen en uitgebreidere gegevens. Samen met de ‘bloementuin’ (www.cultureleatlasbrabant.nl) vormt deze monitor de Culturele atlas Brabant. Waar we in de bloementuin een, vooralsnog beperkt, overzicht geven van de culturele infrastructuur in Brabantstad, willen we met deze monitor op een objectieve manier zaken signaleren en analyseren. Graag willen we op deze plek alle instellingen die hebben deelgenomen aan dit onderzoek heel hartelijk bedanken voor hun tijd en inzet. We realiseren ons dat het invullen van vragenlijsten een extra belasting is waarvoor niet altijd gelegenheid is. Tegelijkertijd hopen we andere instellingen met deze publicatie te overtuigen van de noodzaak ‘munitie’ te verzamelen waarmee we als sector een gefundeerd signaal kunnen afgeven. Tot slot gaan we graag in gesprek met iedereen die na het lezen van deze monitor vragen en/of opmerkingen heeft. culturele atlas brabant
5
Figuur 1 Stand van zaken infrastructuur september 2013
43
28 12
14
22
19
08 29
24
09 16 23 15
02
06 03
04 05
meerjarig ondersteund, vaak minder budget geen activiteiten, opgehouden te bestaan onder (zware) druk; doorstart en/of nieuwe organisatievormen (zie ook p.28) culturele atlas brabant
feiten en cijfers
34
45 38
17
26
36
35 33
31
10
01
27
21
20
07
40 39
37
44
18
13
30
25
26 11
41
42
32
48 54 50
55
52 51 53
47
49 46
57
56
Instellingen index Breda 01. Noisivision 02. IDFX 03. KOP 04. Lokaal 01 05. CBK West-Brabant 06. LeineRoebana 07. Stichting De Stilte Tilburg 08. Argument 09. Fundament 10. Podium T 11. NIAf 12. Playgrounds Festival 13. Stichting Zuidelijke Dansvoorziening (Danshuis Station Zuid) 14. Stichting Trash 15. Kostic stg. Hedendaagse kunst 16. Stichting Vloeistof 17. Tilburg Dansstad 18. DansBrabant 19. Stichting Muzieklab Brabant 20. Stichting Alfa (International Gipsy Festival) BKV/AV
theater
dans
festival
21. Stichting Paul van Kemenade Quintet 22. Stichting Cappella Pratensis 23. Lunapark 24. Stranger than Paranoia 25. Ambiance Tracks 26. Stichting Incubate 27. Festival Mundial 28. Het Zuidelijk Toneel 29. Stichting Drie Ons Theater Produkties 30. Het Zuidelijk Toneel/De Studio's ‘s - Hertogenbosch 31. CBK 's-Hertogenbosch 32. KW14 33. EKWC 34. Panama Pictures 35. LaMelis 36. Stichting November Music 37. Internationaal Vocalisten Concours 38. Slokdarmfestival 39. Stichting Festival Cement 40. Stichting Theaterfestival Boulevard 41. Stichting Theater Artemis 42. Stichting Matzer Theaterproducties
43. Circo Circolo 44. Het Groote Hoofd 45. Stiching Productiehuis Brabant Eindhoven 46. CBK Krabbedans 47. Onomatopee 48. MU 49. STRP 50. Stichting Tegentijd (United-C) 51. Het Brabants Orkest 52. Stichting Storioni International Chamber Music Festival 53. Stichting Tromp Muziek BiĂŤnnale 54. Afslag Eindhoven 55. Stichting Het Paard dat vliegt Helmond 56. Cacaofabriek 57. Stichting RAZ dansvoorziening van het Zuiden
muziek feiten en cijfers
culturele atlas brabant
27
Toelichting figuur 10.1 een substantieel deel een educatief karakter heeft. De onderliggende cijfers laten zien dat dit met name van toepassing is bij de producenten podiumkunsten, de musea en in iets mindere mate bij de podia (poppodia uitgezonderd).
Figuur 10.2 Verhouding spreiding activiteiten producenten podiumkunsten in 2011: uitgesplitst naar speellocatie en naar geografische bepaling
Locaties
Geografisch
overig 5%
buitenland 13%
standplaats 17%
podia 46% 39% scholen
41% Nederland
29% provincie Noord-Brabant
10% festivals
Toelichting figuur 10.2 Interessant te zien is dat de producenten podiumkunsten met hun voorstellingen niet alleen in de eigen standplaats maar vooral daar buiten zichtbaar zijn. Het aandeel speelbeurten buiten Brabant, dus in de rest van Nederland is veruit het hoogste. Ook in het buitenland vinden naar
Brabant. Van enkele instellingen, te denken valt aan De Stilte en T.R.A.S.H., is bekend dat zij deze rol al gedurende langere tijd succesvol spelen in het buitenland. 50
culturele atlas brabant
feiten en cijfers
Bezoekers Figuur 11 Gemiddelde bezoekersaantallen in 2011 per instelling uitgesplitst naar groep
Producenten podiumkunsten Presentatieinstellingen BKV/AV Festivals Musea Poppodia Overige podia
0
21.000
42.000
63.000
84.000
105.000
Toelichting figuur 11 per instelling bij poppodia het grootst is. Natuurlijk is een en ander afhankelijk van het aantal activiteiten, maar muziek blijft aantrekkelijk voor een grote groep bezoekers. Onderliggende cijfers laten zien dat spreiding van de bezoekers – waar komen de bezoekers vandaan: standplaats, Brabant, Nederland, buitenland – bij musea en festivals het meest evenwichtig is. Dit betekent dat met name de festivals en musea een belangrijke rol spelen ‘in het naar Brabant halen’ van bezoekers. Dit wordt bevestigd door cijfers van de landelijke branche organisatie voor festivals.13 Deze laten een top 25 zien, opgesteld naar het aantal bezoekers, voor zowel de entree heffende als de
13 VVEM,
Branchecijfers Festivals 2012.
gratis toegankelijke festivals in Nederland. In totaal komen op beide lijstjes zes Brabantse festivals voor, namelijk Dutch Design Week, Theaterfestival Boulevard, Paaspop, Decibel Outdoor, Breda Jazz Festival en Jazz in Duketown. We zien echter ook dat het antwoord op de vraag waar bezoekers vandaan komen voor veel instellingen niet bekend is. feiten en cijfers
culturele atlas brabant
51
uit Cultuur in beeld, de publicatie van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en een hoofdstuk zitten en de bibliotheken bij amateurkunst en cultuureducatie. Het is een interessante kwestie, want door het beleidsmatig ontkennen van een sector letteren dreigt de sector blijvend tussen wal en schip te vallen. Een legitimiteitsprobleem, dat zich al a priori afspeelt, met name op papier. In deze sectoranalyse spreken we over beide sectoren, die zich uiteraard tot elkaar kunnen, en vaak ook moeten verhouden.
Door het beleidsmatig ontkennen van een sector letteren dreigt de sector blijvend tussen wal en schip te vallen. Een legitimiteitsprobleem, dat zich al a priori afspeelt, met name op papier.
3 www.nrcnext.nl/
blog/2012/03/20/nextcheckt-een-miljoennederlanders-willenschrijver-worden
Het letterenveld als piramide Bij een poging het letterenveld als conclusie van het gehouden onderzoek te beschrijven, spelen verschillende zaken een rol. Een heel brede basis – er willen in Nederland blijkbaar nog steeds 60.000 mensen schrijver worden 3 – en een heel minimale top en alles daartussen. De brede basis bevindt zich op het gebied van de amateurkunst, waar heel veel gebeurt. Interessant is dat bibliotheken, maar ook kunstencentra en volksuniversiteiten, daar vaak van talentontwikkeling. Je zou kunnen zeggen dat de basislaag gevormd wordt door amateurschrijvers en instellingen voor amateurkunst, inclusief de bibliotheken. Hoewel deze basislaag niet in zijn volledigheid te kennen is en activiteiten zelden een bovenregionale uitstraling hebben, is het van belang deze goed te monitoren. Dat zou moeten gebeuren op gemeentelijk niveau, maar ook Cubiss en Kunstbalie kunnen en/of moeten daar een rol in spelen. Aan de bovenkant van de basislaag staan de amateurschrijvers (beginnende professionele schrijvers) die lokale bekendheid genieten, af en toe wat geld verdienen met hun schrijven, zo nu en dan ook literaire activiteiten organiseren, zich in elk geval in hun regio laten gelden als schrijver en in het gunstigste geval doorgroeien naar professioneel schrijverschap. Deze professionele schrijver publiceert, verdient (deels) zijn geld met schrijven, is betrokken bij lokale en regionale literaire activiteiten en groeit uiteindelijk mogelijk door naar de landelijk bekende top. Deze doorgroei is een moeilijk te maken stap. Het is wel de hybride en zelfs enigszins vage grens die de amateurschrijver van de professional onderscheidt.
76
culturele atlas brabant
letteren
Podium & talentontwikkeling
Stakeholders
internationale festivals
andere disciplines boekwinkels provincie erfgoed
bibliotheken
podia
gemeente
Top
uitgeverijen
professionele schrijvers
publicaties
literaire festivals
debat
letterenfonds
literaire tijdschriften steuninstellingen
opleiding
Midden
coaching
literaire avonden
semi-professionele schrijvers
schrijfwerkplaatsen
masterclasses boekhandels
vervolg- & verdiepingscursussen
Basis 2
bibliotheken
gevorderde amateurschrijvers
Basis 1
schrijfclubs
schrijfcursussen
amateurschrijvers
Aan deze piramide kunnen we de partners, stakeholders, literaire organisaties, instellingen en evenementen hangen. Wie spelen op welke plek een rol? We noemden de instellingen voor amateurkunst en de bibliotheken al. Centra voor kunsteducatie en leesclubs kunnen daar aan toegevoegd worden. In het middenveld – bovenin de basislaag tot de top – spelen literaire avonden een rol. Die worden georganiseerd in café’s, kleine theaters, ontmoetingscentra, bibliotheken en/of boekhandels. In de programmering is bij dit soort literaire avonden een plaats mogelijk voor lokale auteurs, lokaal talent. De inhoudelijke programmering van dit soort avonden groeit kwalitatief mee met de voor dit soort avonden beschikbare budgetten, zodat de literaire avond ook in de bovenste laag van het middenveld nog een belangrijke rol speelt. Vanaf de bovenste laag van het middenveld tot in de top spelen professionele landelijke uitgeverijen, landelijke literaire tijdschriften, grote literaire festivals, grote podia en het Letterenfonds een rol. Als we vanaf het middenveld spreken van de ‘professionele letteren’, dan is ook duidelijk wat voor soort partners en stakeholders er in deze sector te vinden zijn. Wat betreft talentontwikkeling – de leverancier van de piramide – kan nog een aantal partners en stakeholders aan de sector toegevoegd worden. Van cultuureducatie op scholen en allerhande schrijfcursussen aan diverse instellingen op het gebied van amateurkunst in de basislaag, via schrijfwerkplaatsen, masterclasses en kunstvakopleidingen in het middenveld, naar de top. Het kan een mooie keten zijn. letteren
culturele atlas brabant
77
colofon Culturele atlas Brabant. Monitor professionele kunsten 2013 is een publicatie van bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur. Ook onderdeel van deze culturele atlas is de ‘Bloementuin’ die je vindt op www.cultureleatlasbrabant.nl. samenstelling en redactie Nathalie Jansen, Jenneke Harings auteurs Nathalie Jansen, Jenneke Harings, Gosuin van Heeswijk, Rick Hoedemaker, Chris van Koppen, Hans Mommaas, Iduna van de Ven, Jos Wilbrink ontwerp Edhv met dank aan Sanne Swinkels, Raijmakers & Hofmeester – adviseurs in cultuur, Edhv, Hans Mommaas, provincie Noord-Brabant, gemeente Eindhoven, gemeente Tilburg, gemeente Breda, gemeente ’s-Hertogenbosch, gemeente Helmond, alle meewerkende fondsen, culturele instellingen en organisaties. uitgave Eerste druk, november 2013 | oplage 1250 druk Drukkerij Hub. Tonnaer isbn 978-90-71092-75-6 nur 612 ©2013 bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur alle rechten voorbehouden bkkc brabants kenniscentrum kunst en cultuur spoorlaan 21 i-k 5038 cb tilburg 013 750 8400 info@bkkc.nl www.bkkc.nl @bkkc_nieuws /brabantskenniscentrumkunstencultuur bkkc