DeJelejCe efMeJe
ceneefMeJejeef$e efJeMes<eebkeÀ
Deesce Meeefvle ceeref[³ee
Hejceelcee keÀe DeJelejCe Yeejle ceW...~ Dee³ee&Jele& Yeejle osMe keÀe meJe&He´Lece mecyeesOeve nw, efpemekeÀe DeLe& nw peneb Þes<þ ueesieeW keÀe efveJeeme nes~ Deye Ssmes ³egie ceW peneb keÀefue³egie veneR keÀj³egie keÀe peceevee nw, Jeneb Þes<þ ceeveJe keÀer keÀuHevee Yeer veneR keÀer pee mekeÀleer~ ®eej Þes<þ ³egie; mele³egie, $eslee³egie, ÜeHej leLee keÀefue³egie, ke´ÀceMeë mJeCe&keÀeue, jpelekeÀeue, keÀebm³e³egie leLee ueewn³egie kesÀ veece mes Yeer peevee peelee nw~ FvneR ®eej ³egieeW keÀer meceeve Dee³eg keÀe peesæ[ SkeÀ keÀuHe yevelee nw~ Deepe keÀefue³egie Gme ie=n³eg×eW keÀes oMee& jne nw, efpememes ceneYeejle keÀer mecHetCe& efmLeefle nceejs meeceves Dee jner nw~ Fmeer efmLeefle keÀes Meem$eiele efve³eceeW kesÀ Devegmeej - Hejceelcee keÀnles nQ peye efJeMJe keÀer Ssmeer ceveesoMee nesieer, Gmeer mece³e Jen Fme me=ef<ì jbieceb®e Hej DeJeleefjle neskeÀj meYeer DeelceeDeeW keÀe Megef×keÀjCe keÀj Gmes efHeÀj mes efoJ³elee He´oeve keÀjsiee~ ³ener Jen mece³e nw, KeesefueS Gve ve³eveeW keÀes pees Gmes {tbæ{ jner nQ, ke̳eeWefkeÀ Jen Dee ®egkesÀ nQ Yeejle ceW~
Meeefvle keÀer leueeMe ceW DeveskeÀ He´³eeme keÀjves kesÀ yeeJepeto Yeer ceveg<³e ve ner Meeefvle Deewj ve ner megKe keÀes He´eHle keÀj mekeÀe~ efJeMJe Meeefvle keÀer mLeeHevee keÀe keÀe³e& HejceefHelee Hejceelcee keÀe keÀle&J³e nw~ Jes ner Meeefvle keÀer mLeeHevee keÀjles nQ~ peye Jees Deeles nQ lees keÀjesæ[eW ceW mes keÀesF& ner Gmes peeveles Je Hen®eeveles nQ~ Hejceelcee keÀye, kewÀmes Deewj keÀneB Deeles nQ ? Deewj keÀwmes keÀle&J³e keÀjles nQ ? ³en peevevee DeeJeM³ekeÀ nw~ GmeerkeÀe ³eeoieej efMeJejeef$e kesÀ ªHe ceW ceveeles nQ~ efMeJe kesÀ DeJelejCe ceW jeef$e keÀe ke̳ee nw mebyebOe? mebmeej kesÀ meYeer F&MJej-efJeMJeemeer ueesie ceeveles nQ efkeÀ YeieJeeve keÀu³eeCekeÀejer nw Deewj FmeefueS Fme Oeje Hej DeJeleefjle nesles nQ uesefkeÀve peye Jees DeJeleefjle nesles nQ lees GmekeÀes efMeJejeef$e kesÀ ªHe ceW ceveeles nQ~ efJeMJe keÀer meYeer ceneve efJeYetefle³eeW kesÀ pevceeslmeJe He´e³eë pevceefove kesÀ ªHe ceW ceveeS peeles nQ, uesefkeÀve SkeÀ Hejceelcee efMeJe keÀer pe³evleer Ssmeer nw efpemes pevceefove ve keÀn efMeJejeef$e kesÀ veece mes HegkeÀeje peelee nw~ FmekeÀe DeLe& ³en nw efkeÀ Hejceelcee efMeJe pevce-cejCe mes
v³eejs DeLeJee De³eesefve nQ~ GvekeÀe pevce Dev³e efkeÀmeer ceneHeg©<e ³ee osJelee keÀer lejn ueewefkeÀkeÀ ³ee meeOeejCe veneR neslee nw, efkeÀ GvekeÀe pevceefove cevee³ee peeS~HejceefHelee efMeJe keÀer pe³evleer meb%eeJee®ekeÀ veneR yeefukeÀ keÀle&J³e Jee®ekeÀ nw~ GvekeÀe efoJ³e DeJelejCe efJe<e³e-efJekeÀejeW keÀer keÀeefuecee mes efueHle, De%eeve efveêe ceW mees³es ngS ceveg<³eeW keÀes peieeves kesÀ efueS neslee nw~ efMeJejeef$e HeÀeuiegve ceeme kesÀ ke=À<Ce He#e keÀer ®elego&Meer keÀes DeceeJem³ee kesÀ SkeÀ efove Henues ceveeF& peeleer nw~ HeÀeuiegve ceeme Je<e& keÀe Debeflece ceeme neslee nw Deewj GmekeÀer ®eewonJeeR jeef$er Ieesj DebOekeÀej keÀer efveMeeveer nw~ Fme efove efMeJe jeef$e keÀes De%eeve DebOekeÀej ªHeer jeef$e kesÀ mece³e ceveeves keÀe DeeO³eeeflcekeÀ jnm³e ³en nw efkeÀ Hejceelcee efMeJe ves keÀuHeevle kesÀ Ieesj De%eevelee ªHeer jeef$e kesÀ mece³e Hegjeveer me=ef<ì kesÀ cene HeefjJele&ve mes Leesæ[e mece³e HetJe& DeJeleefjle neskeÀj leceesiegCe Deewj HeeHee®eej keÀe efJeveeMe keÀjkesÀ, ogëKe Deewj DeMeeefvle keÀes nje Lee JeneR mes meleesHe´Oeeve, Þes<þ Deewj ce³ee&oeHeg©<eesÊece ogefve³ee keÀe DeejbYe ngDee Lee~
YeieJeeve nceeje nes mekeÀlee nw ke̳ee? ke̳ee Jen nceejer yeeleW megve mekeÀlee nw? keÀnles nQ efkeÀ keÀYeer ve keÀYeer, efkeÀmeer ve efkeÀmeer mece³e ³ee efkeÀmeer ³egie ceW Gmeves nceejer yeeleW Yeer megveer, lees megveer yeeleeW keÀe SkeÀ ìgkeÀ peJeeye Yeer efo³ee, uesefkeÀve nceejer Deepe keÀer keÀuegef<ele ceeveefmekeÀlee leLee kegÀí Yeer legjvle He´eHle keÀj Heeves keÀer F®íe, Gme HejceMeefkeÌle keÀes Yeer ®ecelkeÀeefjkeÀ ªHe mes DevegYeJe keÀjves keÀer nw~ Ssmee Yeer nes mekeÀlee nw, ³eefo DeeHe megefve³eesefpele lejerkesÀ mes Gmes megveves Jee osKeves keÀe He´³eeme keÀjW~ Deepe ceQ pees kegÀí DeeHemes keÀnves pee jne ntb, Gmes DeHeves ®ece& ®e#eg mes veneR, efoJ³e ®e#eg mes osKeves keÀe He´³eeme keÀjW~
keÀwmes Meg© keÀjlee nw Jees DeHevee keÀe³e&?
meJe&Meem$e efMejesceefCe ÞeerceodYeieJeodieerlee ceW JeefCe&le MueeskeÀ ’³eoe ³eoe ner Oece&m³e, iueeefveYe&Jeleer Yeejled, DeY³eglLeeveced DeOece&m³e leoelceeveced me=peec³ence“ kesÀ Devegmeej Hejceelcee ves FmekesÀ ³eLeeLe& DeLe& keÀes mHe<ì keÀjles ngS keÀne efkeÀ peye Oece& keÀer Deefle iueeefve, Deefle HeeHee®eej-Ye´<ìe®eej Fme me=ef<ì Hej DeHeves ®ejce Hej Hengb®e peelee nw leye ceQ Fme Yeejle osMe ceW SkeÀ meeOeejCe ceveg<³e leve ceW DeJeleefjle neslee ntB~ ieerlee ceW efoS ieS DeHeves Je®eve keÀes Hetje keÀjves kesÀ efueS HejceefHelee Hejceelcee efMeJe ves keÀ³e& Meg© efkeÀ³ee~ He´peeefHelee ye´ïee keÀer ngF& efoJ³e j®evee 1876 ceW ke=ÀHeueeveer kegÀue ceW pevces oeoe uesKejepe keÀe veecekeÀjCe keÀjles ngS HejceefHelee Hejceelcee efMeJe ves ner GvnW ’He´peeefHelee ye´ïee“ veece efo³ee~ FmekesÀ yeeo 1936 ceW efmebOe nwojeyeeo efmLele oeoe uesKejepe kesÀ leve ceW 60 Je<e& keÀer Gce´ ceW He´JesMe
efkeÀ³ee~ GvekesÀ ceeveJeer³e leve kesÀ ceeO³ece mes mebmeej keÀer mecemle DeelceeDeeW keÀes F&MJejer³e %eeve Deewj menpe jepe³eesie keÀer efMe#ee oskeÀj GvnW Heeflele mes HeeJeve, ceveg<³e mes osJelee yeveeves keÀe keÀefþvelece keÀe³e& Megª keÀj efo³ee~ SkeÀ Deesj veF& mJeefCe&ce me=ef<ì keÀer mLeeHevee Deewj
otmejer Deesj Heeflele, Hegjeveer ogefve³ee keÀes HeefjJele&ve keÀjves ³eeefve oesveeW keÀe³eesX keÀes mecHevve keÀjves keÀe keÀece meeLe-meeLe peejer nw~ Deye HejceefHelee Hejceelcee keÀefue³egieer Heeflele, Ye´<ìe®eejer ogefve³ee keÀes mele³egieer
HeeJeve, Þes<þe®eejer veF& ogefve³ee ceW HeefjJele&ve keÀjves keÀe keÀe³e& mecHevve keÀj JeeHeme HejceOeece ueewìves keÀer Deesj Deie´mej nQ meeLe-meeLe meYeer DeelceeDeeW keÀer Deye efjìve& peveera nw~ mece³e keÀer ieefle keÀes Hen®eevees keÀefue³egie DeYeer ye®®ee veneR yeefukeÀ FmekeÀe mece³e meceeHle neskeÀj Jele&ceeve mece³e peejer Heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe mece³e Yeer Kelce nesves keÀer efoMee ceW Deie´mej nw~ Hejceelcee mes megKe-Meebefle keÀer F&MJejer³e efJejemele (Jemee&) uesves keÀe mece³e yengle Leesæ[e ye®ee nw~ Deye Yeer Fme mJeefCe&ce DeJemej keÀe ueeYe uesves keÀer yepee³e ³eefo DeeHeves Fmes iebJee efo³ee lees efmeJee³e Heíleeves kesÀ DeeHekesÀ neLe kegÀí ueieves Jeeuee veneR nw, ke̳eeWefkeÀ efJeMJe HeefjJele&ve keÀe cenevelece keÀe³e& Deye meceeHle nesves Jeeuee nw~ FmekesÀ mLeeve Hej Fme Yeejle osJeYetefce Hej meJeesxÊece mebmke=Àefle Deewj meY³elee Jeeuee ve³ee Yeejle DeHevee mLeeve ie´nCe keÀjves kesÀ efueS yesleeye nw~
ceveg<³eeW, osJeleeDeeW Deewj Hejceelcee kesÀ efveJeeme mLeeve keÀes SkeÀ ceevevee meyemes yeæ[er Yetue
Hejceelcee keÀes peneb ef$ecetefle& (leerve osJeleeDeeW keÀe j®eef³elee), ef$eves$eer (efoJ³e yegef× ªHeer %eeve keÀe leermeje ves$e osves Jeeuee), ef$ekeÀeueoMeea (me=ef<ì kesÀ Deeefo, ceO³e leLee Devle, leerveeW keÀeueeW keÀe %eelee) Deeefo keÀnles nQ lees Gmes ef$eueeskeÀerveeLe DeLeJee ef$eYegJevesMJej Yeer keÀne peelee nw~ Deleë leerve ueeskeÀeW keÀe DeefmlelJe Yeer DeJeM³e nesvee ®eeefnS~ ceveg<³e me=ef<ì ceveg<³e me=ef<ì DeLeJee mLetue ueeskeÀ efpemeceW nce jn jns nwb, ³en DeekeÀeMe, Jee³eg, Deefive, peue Deewj He=LJeer Fve Heeb®eeW lelJeeW keÀer ner me=ef<ì nw efpemes keÀce&-#es$e Yeer keÀnles nQ~ ³eneb ceveg<³e pewmee keÀce& keÀjles nQ Jewmee efHeÀj Yeesieles Yeer DeJeM³e nQ~ Deleë Fme me=ef<ì keÀes efJejeì veeìkeÀMeeuee DeLeJee ueerueeOeece, efpemeceW efkeÀ met³e& Deewj ®eebo ceevees
yeæ[er-yeæ[er yeefÊe³eeb nQ, Yeer keÀne pee mekeÀlee nw~ Fme me=ef<ì ceW mebkeÀuHe, Je®eve leLee keÀce& leerveeW ner nQ~ ³en me=ef<ì DeekeÀeMe lelJe ceW DebMecee$e nw~ mLeeHevee, efJeveeMe Dewj Heeuevee Deeefo Hejceelcee kesÀ efoJ³e keÀle&&J³e Yeer Fmeer ueeskeÀ mes mecyebefOele nQ~ DeJ³ekeÌle ueeskeÀ - ye´ïee, efJe<Ceg, MebkeÀj Hegefj³eeb met³e&-®eebo mes Yeer Heej Fme ceveg<³e ueeskeÀ kesÀ DeekeÀeMe lelJe kesÀ Yeer GÀHej SkeÀ Deewj Deefle met#ce (DeJ³ekeÌle) ueeskeÀ nw efpemeceW Henues meHesÀo jbie kesÀ He´keÀeMe lelJe ceW ye´ïeeHegjer, GmekesÀ THej megvenjsueeue He´keÀeMe ceW ®elegYe&gpe efJe<Ceg keÀer Hegjerr Deewj GmekesÀ Yeer Heej ceneosJe MebkeÀj keÀer Hegjer nw~ Fve leerveeW osJeeleeDeeW keÀer Hegejf ³eeW keÀes efceueekeÀj Fmes met#ce ueeskeÀ keÀnles nQ~ ke̳eesbefkeÀ Fve osJeleeDeeW kesÀ Mejerj, Jem$e Deewj DeeYet<eCe Deeefo ceveg<³eeW kesÀ mLetue
Mejerj Deewj Jem$e Deeefo keÀer lejn Heeb®e lelJeeW mes yeves ngS veneR nwb~ yeefukeÀ met#ce, He´keÀeMe lelJe kesÀ nQ~ Fve osJeleeDeeW keÀes DeLeJee FvekesÀ ueeskeÀeW keÀes, Fve mLetue ves$eeW mes veneR osKee pee mekeÀlee, yeefukeÀ efoJ³e-®e#eg Üeje ner FvekeÀe mee#eelkeÀej nes mekeÀlee nw~ DeelceeDeeW keÀe efveJeeme mLeeve - HejceOeece osJeleeDeeW kesÀ met#ce ueeskeÀ mes Yeer THej SkeÀ Demeerefcele ªHe mes HewÀuee ngDee lespe megvenjs ueeue jbie keÀe He´keÀeMe nw efpemekeÀes DeKeC[ p³eesefle cenlelJe DeLeJee ye´ïe-lelJe keÀnles nQ~ ³en lelJe Heeb®e He´eke=ÀeflekeÀ lelJeeW ke´ÀceMeë He=LJeer, peue, Jee³eg, Deefive Deewj DeekeÀeMe mes Yeer Deefle met#ce nw~ FmekeÀe Yeer mee#eelkeÀej efoJ³e-®e#eg Üeje ner nes mekeÀlee nw~ p³eesefleefye&vog ªHe ef$ecetefle& HejceefHelee Hejceelcee efMeJe Deewj me=ef<ì keÀer
ceQves Hejceelcee mes meejs mecyevOeeW keÀe jme efue³ee
Hejceelcee efMeJe keÀewve? nce ceeveles nQ Yeejle osMe ceW leWleerme keÀeseìf osJeer osJelee nQ, Hejvleg Fve meYeer keÀes yeveeves Jeeuee SkeÀ ner HejceefHelee Hejceelcee efMeJe nw, efpevekeÀer DeveskeÀ OeceeX ceW, DeveskeÀ ªHeeW Je DeveskeÀ veeceeW mes Hetpee keÀer peeleer nw Hejvleg GmekeÀe kesÀvê efyevog Hejceelcee efMeJe kesÀ Heeme ner DeekeÀj meceeHle neslee nw~ Hejceelcee efMeJe osJeeW kesÀ Yeer osJe ceneosJe, ye´ïee, efJe<Ceg, MebkeÀj kesÀ Yeer j®eef³elee ef$ecetelf e&, leerveeW ueeskeÀeW kesÀ ceeefuekeÀ ef$eueeskeÀerveeLe, leerveeW keÀeueeW keÀes peeveves Jeeues ef$ekeÀeueoMeea nQ~ efJeMJe keÀer meYeer DeelceeDeeW kesÀ HejceefHelee Hejceelcee efMeJe nQ~ Hejceelcee pevce cejCe mes v³eejs nQ, GvekeÀe pevce veneR neslee yeefukeÀ HejkeÀe³ee He´JesMe neslee nw~ HejceefHelee efMeJe Depevcee nQ, DeYeeskeÌlee, %eeve kesÀ meeiej nQ, He´cs e kesÀ meeiej, megKe kesÀ meeiej nQ, GvekeÀe mJeªHe p³eeself eefye&vog nw~ Hejceelcee efMeJe HejceOeece kesÀ efveJeemeer nQ~ efMeJe keÀe DeLe& ner nw `keÀu³eeCekeÀejer'~ Hejceelcee MejerjOeejer veneR nw~ FmekeÀe celeueye ³es veneR efkeÀ GvekeÀe keÀesF& DeekeÀej veneR yeefukeÀ mLetue DeebKeeW mes ve efoKeves Jeeuee met#ce p³eesefle mJeªHe nw~ Hejceelcee efMeJe keÀes meYeer ie´Lb eeW, HegjeCeeW Deewj JesoeW ceW Yeer meJeexHejer F&MJej ceevee ie³ee nw~
keÀwmee ªHe nw GvekeÀe ?
efJeMJe kesÀ He´e³eë meYeer OeceesX kesÀ ueesie Hejceelcee kesÀ DeefmlelJe ceW efJeMJeeme keÀjles nQ~ meYeer ceeveles nQ efkeÀ Hejceelcee SkeÀ nw~ Hejvleg meyemes DeeM®e³e&pevekeÀ SJeb efJejesOeeYeemeer
leL³e Hejceelcee kesÀ mecyevOe ceW SkeÀ ner cegbn mes DeveskeÀ yeeleW nQ~ Hejceelcee kesÀ mecyevOe ceW Demel³e, Ye´ecekeÀ Deewj SkeÀebieer efJe®eejeW kesÀ keÀejCe ner meceepe ceW efnbmee, Ie=Cee Deewj le=<Cee keÀe pevce ngDee nw~ ³en mebmeej Ye´ce mebmeej yeve ie³ee nw~ FmekesÀ meeLe ner meYeer OeceesX ceW meJe&MeefkeÌleceeve Hejceelcee kesÀ yeejs
ceW SkeÀ yeele meJe&ceev³e nw efkeÀ Hejceelcee p³eesefleefye&vog mJeªHe nw~ Fme mecyevOe ceW kesÀJeue Yee<ee kesÀ mlej Hej ner celeYeso nw, mJeªHe kesÀ mecyevOe ceW veneR~ efMeJeefuebie keÀe
keÀesF& MeejerefjkeÀ ªHe veneR nw ke̳eeWefkeÀ ³en Hejceelcee keÀe ner mcejCe ef®evn nw~ efMeJe keÀe MeeefyokeÀ DeLe& nw `keÀu³eeCekeÀejer' Deewj efuebie keÀe DeLe& nw He´eflecee DeLeJee ef®evn~ Deleë efMeJeefuebie keÀe DeLe& ngDee keÀu³eeCekeÀejer HejceefHelee Hejceelcee keÀer He´eflecee~ He´e®eerve keÀeue ceW efMeJeefuebie nerjeW (pees efkeÀ He´eke=ÀeflekeÀ
keÀneB jnles nQ YeieJeeve nceejs ? meYeer DeelceeSb DeJ³ekeÌle JebMeeJeueer ceW efveJeeme keÀjleer nQ~ Fme mLeeve keÀes ye´ïeueeskeÀ, HejceOeece, cegefkeÌleOeece, MeeefvleOeece, efveJee&CeOeece, cees#eOeece DeLeJee efMeJeHegjer keÀne peelee nw~ Fme ueeskeÀ ceW ve mebkeÀuHe nw, ve keÀce& nw~ me=ef<ìueeruee keÀer Deveeefo leLee efveefM®ele ³eespevee kesÀ Devegmeej peye efkeÀmeer Deelcee keÀe me=ef<ì ªHeer jbieceb®e Hej Heeì& neslee nw leYeer Jen veer®es meekeÀej ueeskeÀ ceW DeekeÀj Mejerj ªHeer Jem$e OeejCe keÀj DeHevee DeefYeve³e keÀjves kesÀ efueS GHeefmLele nesleer nw~ He´e³eë ogëKe DeMeeefvle kesÀ mece³e peye ueesie Hejceelcee mes He´eLe&vee keÀjless nQ lees neLe DeLeJee cegKe GÀHej keÀer Deesj ner Gþeles nwb ke̳eeWefkeÀ peeves-Devepeeves ³en mce=efle HejceefHelee Hejceelcee keÀer nw pees GÀHej HejceOeece ceW efveJeeme keÀjles nQ~
ªHe mes ner He´keÀeMeJeeved nesles nQ) kesÀ yeveeS peeles Les, ke̳eeWefkeÀ Hejceelcee keÀe ªHe p³eesefle&efyevog nw~ meesceveeLe kesÀ ceefvoj ceW meJe& He´Lece mebmeej kesÀ meJeexÊece nerjs keÀesefnvetj mes yeves efMeJeefuebie keÀer mLeeHevee ngF& Leer~ efJeefYevve Oecees¥ ceW Yeer Hejceelcee keÀes Fmeer DeekeÀej ceW ceev³elee oer ieF& nw~ ®eens Jes HelLej, nerjeW DeLeJee Dev³e OeelegDeeW keÀer mLeeF& ªHe mes cetelf e&³eeb mLeeefHele ve Yeer keÀjW, uesekf eÀve efHeÀj Yeer Hetpee-Heeþ, He´eLe&vee DeLeJee Dev³e He´efJe$e DeJemejeW Hej p³eesefle mJeªHe HejceefHe´³e Hejceelcee keÀer mce=elf eceW DeHeves IejeW DeLeJee Oeeefce&keÀ mLeeveeW, ceefvojeW Deewj ieg©ÜejeW Deeefo ceW oerHekeÀ DeLeJee p³eeself e keÀes DeJeM³e peueeles nQ~ Yeejle ceW efJeMJe kesÀ 12 He´efme× ceþeW keÀes Yeer p³eesefleefue¥ie ceþ keÀne peelee nw~ FveceW efnceeue³e efmLele kesÀoejveeLe, keÀeMeer ceW efJeMJeveeLe, meewje<ì^ He´osMe ceW meesceveeLe Deewj ceO³eHe´osMe kesÀ Gppewve Menj ceW cenekeÀeuesMJej Deefle He´efme× nQ~
Hejceelcee efMeJe ner nQ %eeve oelee Hejceelcee efMeJe, meeceev³e ceveg<³eeW keÀer lejn MejerjOeejer veneR nQ Deewj pevce-cejCe kesÀ yevOeveeW mes cegkeÌle nQ~ ieerlee ceW YeieJeeve ves Fme mecyevOe ceW keÀne nw - ``pees cegPes ceveg<³eeW keÀer Yeebefle pevce uesves Deewj cejves Jeeuee mecePeles nQ Jes cetæ{ceefle nQ'' (DeO³ee³e 6, MueeskeÀ 24, 25)~ Hegveë Jes keÀnles nQ - ``cesjs efoJ³e pevce kesÀ jnm³e keÀes ve cenef<e&, ve osJelee peeveles nQ'' (DeO³ee³e 10, MueeskeÀ 2)~ He´e³eë meYeer OeceeX kesÀ ueesie efveefJe&Jeeo ªHe mes Hejceelcee keÀes `p³eesefleefye&vog mJeªHe' Deewj `DeMejerjer leLee pevce-cejCe jefnle' lees mJeerkeÀej keÀjles ner nQ~ Deleë efMeJe keÀe Dev³e Yee<eevlej `iee@[', `Kegoe', `DeeWkeÀej' Fl³eeefo nw Deewj `efMeJejeef$e' Hejceelcee kesÀ efoJ³e-DeJelejCe efoJeme keÀer ³eeoieej nw~
efJeMJe keÀu³eeCekeÀejer efMeJe, cesje yeeyee nw~ Yeei³eJeeve nQ pees YeieJeeve ncekeÀes Flevee Tb®ee Heg©<eeLe& 21 pevceeW keÀer Tb®eer He´eueyOe uesves kesÀ efueS mebiece³egie Hej ye´ïee leve ceW DeJeleefjle neskeÀj keÀje jne nw~ ceQ DekesÀueer veneR ntB, YeieJeeve cesje meeLeer nw~ Hejceelcee ves nceW nj SkeÀ mecyevOe keÀe megKe efo³ee nw~ nce Gmes efpeme ªHe ceW ³eeo keÀjles nQ Jees Gme ªHe ceW nceejs meeLe neslee nw~ yeeyee ves pevce mes cejves lekeÀ nceW keÀceesX keÀer ieg¿eieefle mecePeeF& nw~ keÀce& efJekeÀce& DekeÀce& keÀer ieefle yeeyee keÀe yeveves mes mecePe ceW DeeF& nw~ cegPes peervee nw lees kewÀmes? cejvee nw lees kewÀmes? ³en HekeÌkeÀe nw~ yeeyee keÀe yeveves mes ner pewmes Mecee Hej HejJeevee efHeÀoe nes ie³ee, cejpeerJee pevce nw~ Fleves De®ís keÀce& yeeyee ves efmeKee³es nQ, ye´ïeeyeeyee keÀnlee nw efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjes Deewj efMeJeyeeyee keÀnlee nw ye´ïeeyeeyee keÀes HeÀe@uees keÀjes~ DeYeer kesÀ nceejs keÀce& 21 pevceeW kesÀ efueS jepeeF& os jns nQ~ Hejceelcee efMeJe nce ye®®eeW kesÀ efueS nLesueer Hej yeefnMle ueeS nQ~ DeYeer ner mece³e nw Heg©<eeLe& keÀj Gme yeefnMle kesÀ DeefOekeÀejer yeveves keÀe~ Hejceelcee keÀnles nQ DeYeer veneR lees keÀYeer veneR~ jepe³eesefieveer oeoer peevekeÀer, cegK³e He´MeeefmekeÀe, He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e
ye´ïeekegÀceejer mebmLee megmebmke=Àle Fvmeeve keÀe efvecee&Ce keÀjleer nw He´peeefHelee ye´ ï eekeg À ceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e kesÀ ceeO³ece mes DeeHe meye ueesie pees mesJee keÀj jns nQ Gme mesJee keÀer ceefncee kesÀ efueS cesjs Heeme keÀesF& Meyo veneR nw, Gme mesJee keÀer keÀesF& keÀercele veneR nes mekeÀleer nw~ Ssmeer mesJee keÀes ceQ veceve keÀjlee ntb~ Flevee yeæ[e l³eeie keÀjvee Deemeeve veneR nw~ ³en lees Hejceelcee efMeJe keÀer ke=ÀHee nceejs THej ngF& pees nce GvekesÀ meeefveO³e ceW Dee ie³es Jejvee ³es meyekesÀ Yeei³e ceW veneR nw~ GmekesÀ efueS He´eueyOe nesvee ®eeefnS, nceeje HegC³e keÀce& mebef®ele nw, leYeer nceW Hejceelcee efMeJe yeeyee kesÀ Heeme Deeves keÀe meewYeei³e efceuelee nw~ ye´ïeekegÀceejer]pe kesÀ efJeÐeeue³e lees yengle nQ, osMe ceW nQ, efJeosMe ceW nQ, keÀce efJeÐeeue³e veneR nQ~ Gve meye efJeÐeeue³eeW keÀe SkeÀ ner GÎsM³e nw megmebmke=Àle Fvmeeve keÀe efvecee&Ce~ nceves yengle mes ueesieeW keÀe efvecee&Ce efkeÀ³ee nw, [e@keÌìj, Fbpeerefve³ej, JekeÀerue yevee³es uesefkeÀve efpeme mebmkeÀej keÀer DeeJeM³ekeÀlee Leer Jees nce veneR os Hee³es, uesefkeÀve ³es efJeÐeeue³e nj J³eefkeÌle ®eens Jees keÀesF& Yeer nes Gmes efyevee DeHes#eeDeeW kesÀ megmebmke=Àle Fvmeeve yeveeves keÀe keÀe³e& keÀj jner nw~ -Devvee n]peejs, He´efme× meceepemesJeer
efMeJe
4
DeJelejCe
Deesce Meeefvle ceeref[³ee
Deelcee-Hejceelcee keÀe cene efceueve cesuee
ceeGCì Deeyet ceW mecet®es efJeMJe ceW ceefnueeDeeW keÀe meyemes yeæ[e mebieþve He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeOeeue³e ner SkeÀ Ssmeer peien nw peneb Deelcee Hejceelcee kesÀ efceueve keÀe mee#eele cenekegbÀYe neslee nw~ yeele megveves ceW Yeues ner DeefJeMJemeveer³e He´leerle nes efkebÀleg ³en mel³e nw Deewj ³en efceueve cenefHeÀue efHeíues 78 Je<eesX mes efvejblej peejer nw~ %eeve iebiee ceW mveeve keÀj DeelceeSb HeeJeve yevekeÀj veejer mes Þeerue#ceer Deewj vej mes veeje³eCe yeveves keÀer veeJe ceW meJeej nes ie³es nQ~ veeJe keÀe efKeJew³ee DeeHe meYeer ceneve DeelceeDeeW keÀe HegveëDee»eve keÀj jne nw Fme veeJe ceW meJeej nesves kesÀ efueS~ ogefve³ee kesÀ efkeÀmeer Yeer keÀesves ceW DeeHe peeFS Jeneb ³es ®ewlev³e %eeve iebieeSb HeefleleeW keÀes HeeJeve yeveeves kesÀ keÀe³e& ceW Heg©<eeLe& keÀj jner nQ~ Fme mebmLee keÀer yeeie[esj ceeleeDeeW-yenveeW kesÀ neLe ceW nw~ Flevee ner veneR, yeefukeÀ ogefve³ee Yej ceW lespeer mes yeæ{ jns Dev³ee³e, Del³ee®eej, HeeHee®eej, Ye´<ìe®eej, DeMueeruelee, mecyevOeeW ceW nes jner efiejeJeì keÀes jeskeÀves Deewj SkeÀ yesnlej, mJeefCe&ce me=ef<ì keÀe me=peve keÀjves ceW DeHeveer cenleer YetefcekeÀe efveYee jner nw~ ³es MJesle Jem$eOeeefjCeer, jepe³eesefieveer, yeeue ye´ïe®eeefjCeer, ye´ïeekegÀceeefj³eeb meYeer ceveg<³e DeelceeDeeW keÀes menpe jepe³eesie Deewj F&MJejer³e %eeve oskeÀj mJe³eb leLee Hejceelcee kesÀ Heefj®e³e kesÀ meeLe F&MJejer³e efceueve keÀe ceeie& He´Memle keÀj jner nQ~ Hejceelcee ves ye´ïee keÀes yevee³ee ceeO³ece ®etbefkeÀ Hejceelcee keÀe DeHevee Mejerj veneR neslee nw~ keÀne peelee nw efyeve Heie ®eues megvew efyeve keÀevee, keÀce& keÀjntB, kesÀefn efJeefOe veevee~ meved 1937 ceW nerjs-peJeenjele kesÀ J³eeHeejer oeoe uesKejepe kesÀ leve keÀes Hejceelcee ves DeHeves DeJelejCe keÀe DeeOeej yevee³ee~ nwojeyeeo efmevOe (pees DeYeer HeeefkeÀmleeve ceW nw) ceW Fme efceueve keÀe efyeukegÀue SkeÀ íesìs mlej mes He´ejcYe ngDee ke̳eeWefkeÀ leye Hejceelcee keÀes SkeÀ Ssmes meMekeÌle mebieþve keÀer ]peªjle Leer efpememes ueesieeW keÀes ³en Snmeeme nes mekesÀ efkeÀ ³en keÀesF& meeOeejCe veneR yeefukeÀ Hejceelcee keÀer efMeJe MeefkeÌle mesvee nw~ Gme oewjeve ®etbefkeÀ Hejceelcee keÀes Yeejle Deewj Jevos ceelejced keÀer ieeLee keÀes ®eefjleeLe& keÀjvee Lee~ FmeefueS ceeleeDeeW yenveesb kesÀ efmej Hej ner %eeve keÀe keÀueMe jKee Deewj GvnW Fme ceneefYe³eeve ceW Deie´Ceer yevee³ee~ keÀefþve leHem³ee mes efJeMJeHeefjJele&ve keÀer jKeer veeRJe Hejceelcee lees peeveer peevevenej nw, FmeefueS GvneWves YeefJe<³e keÀer efmLeefle keÀes Deewj MeefkeÌleMeeueer Deewj Hejceelcee kesÀ DeJelejCe keÀes HegKlee keÀjles ngS 14 Je<e& lekeÀ Ieesj leHem³ee keÀjeF&~ mebmLee kesÀ He´ejcYe ceW pegæ[ves Jeeueer DeefOekeÀlej ceeleeSb Deewj yenveW Dece=leJesues yeeyee megveelee nw cegjueer cesjs peerJeve ceW Fme %eeve mes yengle yeoueeJe Dee³ee nw~ Henues ceQ DeHemewì nes peeleer Leer Hejvleg Deye kewÀmeer Yeer HeefjefmLeefle nes ceQ Meeefvle cenmetme keÀjleer ntB~ ke´ÀesOe Hej ceQves 90 He´efleMele keÀeyet Hee efue³ee nw~ peye ceQ ³eesie ceW yewþleer ntB lees cegPes yengle De®ís DevegYeJe nesles nQ~ keÀYeer-keÀYeer lees Dece=leJesues cegPes ceevees yeeyee Gmeer efove keÀer cegjueer megvee oslee nw~ yeeyee mes Henueer yeej efceueves Hej ceQves peye GvekeÀer DeebKeW osKeeR lees cegPes Ssmee ueiee pewmes efkeÀ ceQ GvnW pevce-pevceeblej mes osKeleer ner Dee jner ntB~ ceQ Deye YeieJeeve keÀer ye®®eer yeve ieF& ntB~ cegPes ueielee nw ceevees Jees Heue-Heue meeLe ner nw~ -lespeÞeer HejJeeue, pJesueme&, pe³eHegj
leLee kegÀí YeeF& 14 Je<e& lekeÀ Iej mes yeenj veneR efvekeÀues Deewj leHem³ee keÀjkesÀ mJe³eb keÀes Flevee MeefkeÌleMeeueer yevee efue³ee efkeÀ Deepe GvekesÀ leHe Deewj l³eeie keÀer MeefkeÌle otmejeW keÀes Yeer DeeO³eelce Deewj Hejceelce efceueve kesÀ HeLe Hej Deie´mej keÀj jner nw~ 1950 ceW ceeGCì Deeyet ceW ngDee mLeeveevlejCe Yeejle-HeeefkeÀmleeve kesÀ yebìJeejs kesÀ yeeo Hejceelcee kesÀ efveoxMeevegmeej ³en mebmLee jepemLeeve kesÀ SkeÀcee$e efnue mìsMeve ceeGCì Deeyet DeeF&~ ceeGCì Deeyet ceW mes ner Hetjer ogefve³ee ceW F&MJejer³e efveoxMeve ceW DeeO³eelce Deewj Hejceelcee kesÀ DeJelejCe kesÀ Deeves keÀer met®evee Deewj efJeMJe HeefjJele&ve kesÀ keÀe³e& keÀe MebKeveeo ngDee~ mebmLee keÀe HewÀueeJe Deepe efJeMJe Yej ceW 78 Je<e& HetJe& He´ejcYe ngF& ³en mebmLee Deepe Hetjs efJeMJe ceW SkeÀ Jeì Je=#e keÀe ªHe ues ®egkeÀer nw~ ye´ïeekegÀceejerp] e kesÀ Hetjs efJeMJe kesÀ 137 osMeeW ceW veew npeej mes Yeer p³eeoe mesJee kesÀvêeW kesÀ ceeO³ece mes ceveg<³eelceeDeeW keÀes Hejceelcee kesÀ Deeves keÀer met®evee leLee Gvemes MeefkeÌle ueskeÀj DeHeves peerJeve keÀes Þes<þ yeveeves keÀer mesJee peejer nw~ Deepe ogefve³ee Yej mes ueesie Hejceelcee kesÀ DeJelejCe ceW Gvemes efceueve ceveeves kesÀ efueS Deeles nQ~ Hejceelce efceueve mes jesce-jesce ngDee HegueefkeÀle
peye cesje mebmLee mes Heefj®e³e ngDee lees cegPes yengle GlmegkeÀlee ngF& efkeÀ Hejceelcee keÀe ceveg<³e DeelceeDeeW mes efceueve, GvekeÀer ªneveer ¢ef<ì, Je ceOegj yeesue kewÀmes neWies? cesjs peerJeve keÀe Jen megvenje Heue Dee³ee peye ceQ veJecyej 2010 Deeyet ceW DeHeves HejceefHelee Hejceelcee efMeJe pees meJe& DeelceeDeeW kesÀ efHelee nQ, efpevnW nce H³eej mes efMeJe yeeyee keÀnles nQ~ GvekesÀ efceueve mes, GvekeÀer ¢ef<ì mes jesce-jesce HegueefkeÀle nes ie³ee~ Devoj mes efveM®e³e nes ie³ee efkeÀ peerJeve keÀes mener efoMee efceue ieF&~ Ssmes Hejceelce efceueve keÀe megKe He´eHle keÀjves nsleg ceQ nj Je<e& SkeÀ yeej Deeyet DeJeM³e peeleer nBt~ DeHeves keÀes meewYeei³eMeeueer mecePeleer nBt~ -[e@.meefJelee Deevevo, DeeF&.SHeÀ.Sme, pe³eHegj (jepe.)
Hejceelcee efMeJe keÀes efceueves ³eneB n]peejeW keÀer mebK³ee ceW ueesie Deeles nQ~ Jes Deepe Yeer oeoer Ëo³eceesefnveer kesÀ ceeO³ece mes ueesieeW keÀes efceueles nQ~ ³eneB meye Jeie&-mecegoe³eeW kesÀ ueesie Hejceelcee mes efceueve ceveekeÀj HeefJe$elee keÀer G®®elece efmLeefle keÀes He´eHle keÀjles nQ~ mJe³eb-Yet Deepe ceelee-efHelee kesÀ ªHe ceW iegCeeW Je efMe#eeDeeW mes Þe=bieeefjle keÀjles nQ~ efpevnW ueesie {tbæ{ jns Les, Deepe Jes Gve DeelceeDeeW keÀer H³eeme yegPee jns nQ~ ³eneB F&MJej kesÀ Heeme yewþs nesves keÀer nesleer nw DevegYetefle Fme F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e Üeje meceie´ %eeve keÀe He´keÀeMe pees mecHetCe& me=ef<ì ceW efJemleeefjle neslee nw Fmemes menpe ªHe mes ³es He´leerle neslee nw efkeÀ JeekeÀF& ³es mebmLee %eeve keÀe SkeÀ Glke=À<ì kesÀvê nw Deewj mJeeYeeefJekeÀ ªHe mes Fmes F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e keÀne peevee Gef®ele nw~ ³en DeeO³eeeflcekeÀ %eeve mecHetCe& ceeveJe meceepe kesÀ efueS SkeÀ Ssmee HeeLes³e nw efpememes ceveg<³e keÀe veweflekeÀ peerJeve lees megOejlee ner nw Deewj meeLe-meeLe GmekeÀe Devlece&ve Yeer efvece&ue neslee peelee nw~ Fme mebmLee ceW keÀoce jKeves cee$e mes ner ceveg<³e kesÀ peerJeve ceW keÀF& meejs Þes<þ yeoueeJe Dee peeles nQ~ Fme mebmLee ceW DeekeÀj Hejceelce MeefkeÌle keÀe efpeme lejn mes DevleyeexOe neslee nw lees ³en DevegYeJe neslee nw efkeÀ ³en F&MJej keÀer He´l³e#elee keÀe ner He´ceeCe nw~ peye Yeer ceQ FmekesÀ melmebie ceW yewþlee ntb lees cegPes mJeleë DevegYetefle nesleer nw efkeÀ ceQ F&MJej kesÀ Heeme yewþe ntb Deewj Gvemes MeefkeÌle³eeb efceue jner nQ~ -ceOegkeÀj efÜJesoer, Jeefj<þ He$ekeÀej, je³eHegj
Fme mebmLee keÀes ®euee jner DeJ³ekeÌle meÊee Hejceelcee efMeJe ner nQ ceQ 1974 ceW He$ekeÀejeW Deewj meeefnlkeÀejeW keÀer Jeke&ÀMee@He kesÀ Devleie&le Fme mebmLee kesÀ mebHeke&À ceW Dee³ee peneb nceeje jepe³eesie efMeefJej Yeer keÀje³ee ie³ee~ nceW pees %eeve efo³ee ie³ee Gme %eeve ceW cegPes yengle leeefke&ÀkeÀlee Deewj Jew%eeefvekeÀlee ueieer~ FmeceW keÀesF& YesoYeeJe, efoKeeJee, Dee[byej pewmee kegÀí Yeer veneR Lee~ Deewj cegPes DevegYeJe nes jne Lee efkeÀ Ssmee %eeve keÀesF& meeceev³e J³eefkeÌle veneR os mekeÀlee~ peye ceQ yeeyee mes efceuee lees cegPes ueiee efkeÀ keÀesF& DeJ³ekeÌle meÊee ]peªj nw pees Fme ceeO³ece keÀe GHe³eesie keÀjkesÀ ncekeÀes %eeve os jner nw Deewj Jees meÊee ueeskeÀ-keÀu³eeCe Deewj J³eefkeÌle keÀu³eeCe keÀe O³es³e ueskeÀj yeele keÀjleer nw leLee Jees meÊee nceejs efHelee Hejceelcee efMeJe ner nQ ³en Yeer cegPes efveM®e³e nes ie³ee~ Fme mebmLee Üeje efo³ee peeves Jeeuee %eeve Fme jeJeCe jep³e ªHeer ogefve³ee keÀes jecejep³e DeLee&led mele³egie, mJeie& ceW HeefjJeefle&le keÀjves kesÀ efueS nw~ -He´es. keÀceue oeref#ele, mebHeeokeÀ, jepeer-KegMeer Heef$ekeÀe, Fboewj~
Hejceelcee ceeGCì efceueves kesÀ Deeyet ner yeeo ve]peefj³es Hejceelce ceW Dee³ee efceueve keÀer yeoueeJe HeefJe$e Yetefce Fme F&MJejer³e %eeve mes nceejs ueeFHeÀ ³eneB Deelcee keÀe Hejceelcee mes kesÀ He´efle pees mees®eves keÀe ve]peefj³ee efceueve neslee nw Deewj osner- neslee nw Jees efyeukegÀue ner yeoue peelee ceOegyeve ceW yeeyee efceueve Hej ceQ otmejer ogefve³ee ceW HengB®e ie³ee DeefYeceeveer yeveves keÀe %eeve He´eHle nw~ ³es SkeÀ efyevee oJeeF& kesÀ ³eneB mJe³eb Hejceelcee efMeJe yeeyee mes ³eesie ueieevee neslee nw~ ceQves ³en meerKee efkeÀ nce JeC[jHegÀue ì^erìceWì nw~ ceve keÀer MefmeKee³ee peelee nw efpememes ceveg<³e keÀe ®eeefjef$ekeÀ Kego keÀes ner yeoue mekeÀles nQ, Ssmeer keÀF& yeerceeefj³eeb nQ efJekeÀeme neslee nw~ Fme efJeMJeefJeÐeeue³e ceW Hejceelcee DeewjeW keÀes veneR~ Henues efveM®e³e efpevekeÀer keÀesF& oJeeF& veneR keÀer pee mekeÀleer, uesefkeÀve ³eneb cesef[ìsMeve kesÀ Keg o Heæ{eles nQ ye´ïee kesÀ leve keÀe He´³eesie keÀjkesÀ~ SkeÀ veneR Lee Hejvleg peye ceOegyeve neskeÀj He´wefkeÌìme mes leLee Hejceelcee keÀer ³eeo mes DeefOekeÀ yeej ceQ Kego Hejceelcee kesÀ ªyeª ngDee DeeF& lees Oeerj-s Oeerjs HeefjJele&ve Deeves mes ³es yeerceeefj³eeb Hetjer lejn þerkeÀ nes ntB Deewj Del³eble Meeefvle keÀe DevegYeJe efkeÀ³ee nw~ ceve ueiee Deewj ³en HetCe&leë efJeMJeeme peeleer nQ~ Henueer yeej peye ceQ yeeyee ceW keÀesF& efJekeÀej ve DeeS GmekeÀer He´sjCee efceueleer jner~ peye yeeyee mes ceQ nes ie³ee efkeÀ nce DeelceeSb nQ Deewj mes efceuee lees cesjs Mejerj kesÀ meejs ceOegyeve ceW efceuee lees ceevees SkeÀoce ner Kees ie³ee, pewmes efkeÀmeer otmejer meyekeÀe DeHevee-DeHevee Heeì& nw~ jeWieìs Keæ[s nes ieS Les Deewj Deepe ogefve³ee ceW HengB®e ie³ee ntB~ efHeÀj peye cegjueer Kelce nes ieF& lees cesjer ³egieue ceeGCì Deeyet DeekeÀj me®e ceW Ssmee Yeer ceQ yeeyee kesÀ Gme efceueve keÀes Yetue ves cegPes PekeÀPeesje leye keÀneR nesMe Dee³ee~ ³eneB DeekeÀj ceQves ³en meerKee Snmeeme neslee nw efkeÀ nce mJe³eb veneR Heelee~ -[e@.Sme.Heer.uees®e[, nw efkeÀ efkeÀmeer keÀer Yeer keÀceer-keÀce]peesjer keÀes ef®eÊe Hej veneR jKevee nw~ Hejceelcee mes efceue jns nQ~ ceQves meerefve³ej meeFefvìmì, nsuLe efHeÀef]pekeÌme Fmemes ³en HeÀe³eoe nw efkeÀ nce mJe³eb Yeer efJeke=Àefle³eeW mes otj jnWies~ ogefve³ee keÀer leæ[keÀ-Yeæ[keÀ yengle ef[Heeì&ceWì, v³etefkeÌue³ej meeFbme meWìj, veF& -ieesefJebo Jeesje, mebHeeokeÀ, Dece=le mebosMe, je³eHegj efouueer osKeer nw Hej pees Meeefvle yeeyee kesÀ yeeyee keÀer mce=efle jnleer nw meoe cesjs ceve ceW ³eneB DeekesÀ efceueer Jees keÀneR Yeer ceQ 22 Je<ees X mes %eeve ceW nt t b ~ ³eneB Hej HeefJe$elee keÀer efMe#ee oer peeleer nw~ cesjs efueS ³en meyemes cenlJeHetCe& veneR nw~ Hejceelcee keÀe %eeve cesjs efJe<e³e nw pees Deewj efkeÀmeer Yeer efJeMJe efJeÐeeue³e ³ee Dev³e efkeÀmeer Yeer mebmLee ceW veneR yelee³ee peelee~ ³eneB ³eesie efueS megketÀve yevekesÀ Dee³ee Deewj kesÀ Üeje efoJ³e ¢ef<ì oer peeleer nw efpemekesÀ Üeje F&MJej keÀe mee#eelkeÀej keÀje³ee peelee nw, ³en efoJ³e oMe&ve Deye lees ueielee nw efkeÀ ³ener peerJeve nw~ vej mes veeje³eCe yeveves keÀer keÀuee ³eneB ner efmeKeeF& peeleer nw~ yeeyee keÀer mce=efle cesjs ceve kesÀ leej keÀes keÀer He´eLeefcekeÀlee nw~ ncesMee Pebke=Àle keÀjleer jnleer nw~ -[e@.Depe³e pewve, efHeÀ]peerefMe³eve, Dee@ue Fbef[³ee Fbmìerìîetì DeeHeÀ cesef[keÀue meeFbefmeme, veF& efouueer -efoJ³ee iees³eue, pe³eHegj, ieeces¥ì SkeÌmHeesì&j SJeb Debleje&<ì^er³e HewÀMeve ef[]peeFvej
F&MJejer³e meÊee ner keÀj jner nw ³eneB keÀe³e& He´peeefHelee ye´ ï eekeg À ceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e SkeÀ DeveesKee efJeMJeefJeÐeeue³e nw pees Delegu³e nw~ ceQ keÀF& yeej ceeGCì Deeyet ie³ee ntB Hejvleg ³eneB kesÀ pees efve³ece nQ, %eeve nw, ³eesie keÀer efMe#ee nw, menpe OeejCeeSb nQ Deewj mesJeeYeeJe nw, keÀneR Deewj veneR osKee~ íesìs mes íesìs keÀe³e&keÀlee& mes ueskeÀj yeæ[er oeefo³eeW lekeÀ keÀes ceQves DeHeveer DeebKeeW mes osKee nw Hej Ssmee DevegMeemeve, mJe®ílee Deewj meeoieer keÀneR veneR nw~ Fme efJeMJeefJeÐeeue³e keÀes osKekeÀj ³en DeeYeeme neslee nw efkeÀ ³en keÀe³e& F&MJejer³e meÊee kesÀ DeueeJee keÀesF& veneR keÀj mekeÀlee~ -Þeer ®ebêMesKej mJeeceer peer, ngkeÌkesÀjer ceþ - yesueieece DeJ³ekeÌle yeeyee mes efceueve SkeÀ DeveesKee DevegYeJe F&MJej keÀer GHeefmLeefle keÀe DevegYeJe Fme efJeMJeefJeÐeeue³e ceW osKeves keÀes efceuelee nw~ ®eens Jen cegjefue³eeW kesÀ ceeO³ece mes nes, ®eens oeefo³eeW-oerefo³eeW kesÀ ceeO³ece mes nes, ³eneB pees JeeefCe³eeB megveves keÀes efceueleer nQ Jes mee#eeled F&MJej keÀer ner ueieleer nQ~ pees peerves keÀe {bie Fme mebmLee ceW yelee³ee peelee nw Jen meye mecHe´oe³eeW mes GþkeÀj nw Deewj meceepe kesÀ GlLeeve kesÀ efueS nw~ DeJ³ekeÌle yeeyee mes efceueves Hej Yeer cesje DeveesKee DevegYeJe jne~ Ssmee He´leerle ngDee efkeÀ oeoer veneR, JeneB ye´ïee yeeyee ner yewþs nQ~ -pemeJeerj efmebn, jepemLeeve
yeeyee efceueve Hej ngDee efoJ³e DevegYeJe peerJe F&MJej mes kewÀmes efceues FmekeÀe %eeve He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e ceW ner efo³ee peelee nw~ ³eneB ³eesie, O³eeve, meeOevee, GHeemevee leLee DeejeOevee keÀer pees Mewueer efmeKeeF& peeleer nw, Gmeer mes Deelcee SJeb Hejceelcee keÀe efceueve mebYeJe nw~ mebmeej HeefjJele&ve kesÀ efueS Hejceelcee ves Fme mebmLee keÀer mLeeHevee keÀer nw~ [e³eceC[ ne@ue ceW yeeyee efceueve Hej cegPes efoJ³e DevegYeJe ngDee Deewj mee#eeled YeieJeeve keÀer DevegYetefle ngF&~ -jefmekeÀ HeerþeOeerMe cenble pevcepes³eMejCe, DeO³e#e Þeerjece pevceYetefce cebefoj efvecee&Ce v³eeme, peevekeÀer Ieeì, yeæ[e mLeeve, De³eesO³ee
yeeyee cegPes nj keÀoce Hej ieeF[ keÀjles nQ Hejceelcee nceeje efHelee nw, efMe#ekeÀ nw, meodieg© nw Deewj Kegoe oesmle nw, cegPes Fve meYeer efjMleeW keÀe ienve DevegYeJe neslee nw~ meekeÀej ceW Yeer ceQves yeeyee keÀes osKee Deewj DeYeer DeJ³ekeÌle ceW Yeer osKe jns nQ~ nceW nj keÀoce Hej ieeF[ keÀjles nQ, mebYeeueles nQ pewmes ceeB-yeeHe mebYeeueles nQ ye®®es keÀes efiej peeves Hej, þerkeÀ Jewmes ner~ Deiej keÀYeer Yeer YeìkeÀ peeSb lees Gmemes nceW ìef®ebie nesleer nw efkeÀ ye®®es ³en þerkeÀ veneR nw~ yeeyee efMe#ekeÀ yevekesÀ nceW %eeve keÀer HejekeÀe<þe keÀjelee nw~ -ye´.kegÀ.meg<ecee, #es$eer³e meb®eeefuekeÀe
DeuHemebK³ekeÀ Dee³eesie kesÀ HetJe& DeO³e#e~
pe³eHegj
Heerme Dee@HeÀ ceeFb[ ®ewveue - F&MJejer³e GHenej Deepe kesÀ Fme DeeOegefvekeÀ ³egie ceW Hejceelce DeJelejCe Je GvekesÀ Üeje nes jns efJeMJe HeefjJele&ve keÀer peevekeÀejer meYeer keÀes He´oeve keÀjves ceW efJe%eeve keÀer Dence YetefcekeÀe kesÀ Devleie&le SkeÀ Ssmee ®ewveue efpemeceW efmeHe&À F&MJejer³e mebosMe He´®eeefjle Je He´meeefjle neslee nes~ ye´ïeekegÀceejer]pe mebmLee Üeje meb®eeefuele Heerme Dee@HeÀ ceeFb[ ®ewveue SkeÀ Decetu³e F&MJejer³e GHenej nw~ Fmes kesÀyeue ìer.Jeer., efjuee³ebme leLee Jeeref[³eeskeÀe@ve d2h Hej osKee pee mekeÀlee nw~ DeefOekeÀ peevekeÀejer kesÀ efueS mecHeke&À keÀjW - 9414151111,
9414153999, 83020222022, email - karunabk@gmail.com
email- mediabkm@gmail.com, bkdillip@gmail.com
DeesceMeeefvle ceeref[³ee,MeebefleJeve, peevekeÀejer kesÀ efueS mecHeke&À keÀjWë cees. 9414154344, 9414006096, 9414182088
yeeyee mes cegueekeÀele peerJeve kesÀ meyemes megKeoeF& Heue pees HetCe& ye´ïe HejcesMJej efMeJe yeeyee nQ Gvemes O³eeve ueieekeÀj, ceeie&oMe&ve uesves keÀe peneB SkeÀef$ekeÀjCe nes, peneB meYeer ueesie SkeÀmeeLe yewþkeÀj GvekeÀer DevegYetefle keÀjW, Jen nw He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e~ pees efJeÐee mee#eeled F&MJej keÀer He´eefHle keÀje os ³en Jener %eeve nw~ Deiej efJeMJe ceW megbojlece mes megbojlece keÀesF& veiej nw lees Jen nw ceeGCì Deeyet ceW efmLele ye´ïeekegÀceejer]pe DeeÞece~ F&MJej keÀer He´eefHle kesÀJeue ³eneR nes mekeÀleer nw~ meekeÀej yeeyee mes cesjer 3 cegueekeÀeleW ngF& Deewj Jes cesjs peerJeve kesÀ meyemes megKeoeF& Heue Les~ -[e@.mJeeceer kesÀMeJeevebo mejmJeleer, keÀeMeer
yeeyee kesÀ meeefveO³e ceW íesìs ye®®es pewmee DevegYeJe ngDee mecemle efJeMJe ceW Ssmeer J³eJemLee veneR nw pewmeer He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e ceW nw~ ³en DevegYeJe keÀjves keÀer yeele nw, ye³eeve keÀjves keÀer yeele veneR nw~ ceQ peye ceeGCì Deeyet ceW Hejceelce efceueve kesÀ DeJemej Hej HengB®ee lees cegPes Ssmee DevegYeJe ngDee pewmes SkeÀ íesìs ye®®es keÀes DeHeves Iej ceW ceeB-yeeHe keÀer ieeso ceW neslee nw~ Ssmee ueiee ceevees Jees cegPes menuee jns nQ~ ³eneB kesÀ HeefJe$e JeeleeJejCe Deewj J³eJemLee pewmeer HeejoefMe&lee mebmeej ceW Deewj keÀneR veneR~ - ceneceC[uesMJej oMe&ve efmebn l³eeiecetefle&, DeO³e#e <eæ[oMe&ve meeOeg meceepe SJeb Oece& mLeeve megj#ee ì^mì, nefjÜej
Hejceelce efceueve Hej SkeÀ MeefkeÌle cegPeceW He´JesMe ngF& Meem$e lees efkeÀmeer J³eefkeÌle efJeMes<e ves efueKes nQ~ ³eneB YeieJeeve Kego Heæ{elee nw, veF&-veF& efMe#eeSb oslee nw~ Deiej meceepe Fme %eeve keÀes Hetje Gþe ues lees megOeej efveefM®ele nw~ Henueer yeej Hejceelcee mes efceueves Hej ueiee efkeÀ SkeÀ MeefkeÌle cegPeceW He´JesMe nes jner nw~ ceQves Kego keÀes ³e%e kesÀ He´efle meceefHe&le Yeer keÀj efo³ee nw~ ye´ïeekegÀceejer]pe ceW pees %eeve efo³ee pee jne nw Jees meJeesxÊece nw Deewj Fmemes ner ogefve³ee ceW yeoueeJe DeeSiee~ -[e@.iegHlee, pe³eHegj
F&MJejer³e mebosMe
Fme Je<e& nce efvejekeÀej HejceefHelee Hejceelcee efMeJe kesÀ efoJ³e DeJelejCe keÀer 78JeeR ef$ecetefle& efMeJe pe³ebefle cevee jns nQ~ peneB SkeÀ Deesj efMeJe Hejceelcee DeveskeÀ DeeO³eeeflcekeÀ jnm³eeW keÀes Gpeeiej keÀjkesÀ owJeer-mJejep³e keÀer mLeeHevee keÀe efoJ³e keÀce& keÀj jns nQ, JeneR otmejer Deesj Fme Hegjeveer Heeflele me=ef<ì kesÀ efJeveeMe kesÀ efueS DeeCeefJekeÀ Dem$eeW keÀe peKeerje Yeer lew³eej nes ®egkeÀe nw~ meeLe-meeLe ceW He´eke=ÀeflekeÀ DeeHeoeSb Yeer Gie´ ªHe OeejCe keÀj jner nQ~ leeHeceeve ceW Je=ef×, YetkebÀHe, ceewmece ceW yeoueeJe Fl³eeefo He´eke=ÀeflekeÀ Demeblegueve Yeer ]peesj HekeÀæ[ jns nQ~ ³en Hegjeveer ogefve³ee kesÀ Deble keÀe mHe<ì mebkesÀle nw~ Deleë meJe& ceveg<³eelceeDeeW keÀes neefo&keÀ F&MJejer³e efveceb$eCe nw efkeÀ Jele&ceeve mebiece³egie ceW efvejekeÀej Hejceelcee efMeJe Je mJe³eb keÀes ³eLeeLe& jerefle mes Hen®eevekeÀj efvekeÀì YeefJe<³e ceW DeevesJeeueer veF& owJeer-mebmke=Àefle, meleesHe´Oeeve ogefve³ee kesÀ DeHeves pevceefme× F&MJejer³e Jemesx keÀes He´eHle keÀjW~ Hejceelce %eeve Deewj menpe jepe³eesie keÀer efMe#ee Üeje DeHeves leceesiegCeer mebmkeÀejeW keÀe efJeveeMe keÀjW Deewj efoJ³e iegCeeW keÀes OeejCe keÀjW~ FmekeÀer DeefOekeÀ peevekeÀejer kesÀ efueS He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e kesÀ ve]peoerkeÀer mesJeekesÀvê Hej mecHeke&À keÀjW~
mLeeveer³e mesJeekesÀvê keÀe Heleeë
efMeJe
2
DeJelejCe
Deesce Meeefvle ceeref[³ee
meJe&$e nw Gme veìjepe efMeJe keÀer ceefncee
YeieJeeve veìjepe nQ, DeLee&led veì keÀer lejn DeHeveer TBieueer kesÀ F&Meejs Hej meYeer keÀes ve®eeves Jeeuee~ Gme veìjepe keÀes meYeer ves ceevee lees mener Hej peevee veneR~ ceevee Yeer lees Ssmes, pewmee efpemeves keÀne ! DeeF³es nce DeeHekeÀes Hejceelcee kesÀ Gve meYeer efoJ³e veeceeW mes DeJeiele keÀjeles nQ efpemes megvekeÀj DeeHekesÀ jesceeb®e Keæ[s nes pee³eW, efkeÀ ke̳ee yeele nw? efpemes nce megvee-Devemegvee keÀj osles Les, Gve veeceeW kesÀ DeLeeX ceW Fleveer ieg¿elee nw ! F&mee cemeern ves Hejceelcee keÀes ’efoJ³e p³eeself e“ keÀne F&mee cemeern (peer]peme ke´ÀeFmì) ves iee@[ keÀes ueeFì keÀne nw~ GvneWves keÀne nw, iee@[ F]pe ueeF&ì, DeeF& Sce o meved Dee@HeÀ iee@[~ peer]peme ves keÀYeer ³en veneR keÀne efkeÀ DeeF& Sce iee@[~ Gmeves Yeer Gme ueeF&ì keÀes Hejceelcee keÀe mJeªHe yelee³ee~ Deesu[ ìsmìeceWì ceW efoKee³ee ie³ee nw efkeÀ peye n]pejle cetmee efMeveeF& HeJe&le Hej ieS lees Jeneb Hej GvnW Hejce p³eesefle keÀe mee#eelkeÀej ngDee efpemekeÀes osKeles ner n]pejle cetmee ves keÀne pesnesJee~ Gme lespe keÀes veece efo³ee pesnesJee Deewj Gme He´keÀeMe ves GmekeÀes oes HelLejeW Hej ome DeeosMe efoS pees Deepe Yeer GvekesÀ Deesuì ìsmìeceWì ceW efueKes ngS nQ~ ®e®e& ceW peeSbies lees Jeneb Hej nceW ceesceyeefÊe³eeb efceueleer nQ~ GmeceW Yeer SkeÀ yeæ[er ceesceyeÊeer nesleer nw~ yeekeÀer meye íesìer ceesceyeefÊe³eeb nesleer nQ~ yeæ[er ceesceyeÊeer Hejceelcee keÀe He´leerkeÀ nw~ íesìer ceesceyeefÊe³eeb DeelceeDeeW keÀe He´leerkeÀ nw~
’yeeuesMJej“ efMeJe keÀes ³entefo³eeW ves Yeer Hetpee LeeFueQ[ ceW Yeer SkeÀesefveme Deewj Ssmìefji& me veece mes efMeJeefuebie Hetpes peeles jns nQ~ ³entefo³eeW kesÀ ³eneb efMeJeefuebie keÀes yesueHesÀiees keÀnles nQ~ ³es ueesie efMeJeefuebie keÀer mLeeHevee keÀjkesÀ yeeue veece mes Hetpeles nQ~ Yeejle ceW Yeer efMeJeefuebie kesÀ DeveskeÀ ceefvoj yeeuesMJej veece mes nQ~ ³es ueesie yeeue DeLeJee yeeuesMJej keÀer cetefle& kesÀ meeceves OetHe-oerHe Deeefo peieeles Les~ ³eneb MeHeLe keÀes vesce keÀnles nQ~ ³es efMeJeefuebie keÀes mel³e mJeªHe Hejceelcee keÀer He´eflecee ceeveves kesÀ keÀejCe GmekesÀ meeceves vesce DeLeJee MeHeLe uesles Les~ efceñe ves Yeer mJeerkeÀeje Hejceelcee keÀe DeefmlelJe efceñe ceW efMeJeefuebie keÀer Hetpee DeeF&efmeme Deewj Deesefmeefjme veece mes nesleer Leer~ Deesefmeefjme Meyo ’F&Me“ Meyo mes yevee nw~ efMeJeefuebie keÀer He´eflecee kesÀ meeLe Jes yewue keÀer cetefle& jKee keÀjles Les~
cegefmueceeW kesÀ Yeer nQ vetj-S-Fueener Yeejle ceW HejceefHelee Hejceelcee efMeJe kesÀ p³eeself emJeªHe efMeJeefuebie keÀer J³eeHekeÀ mlej Hej ceev³elee lees osles ner nQ Hejvleg Yeejle mes yeenj Yeer otmejs OeceeX kesÀ ueesie Yeer FmekeÀes ceev³elee osles nQ~ cegmeueceeveeW kesÀ HeefJe$e mLeue cekeÌkeÀe ceW Yeer Fmeer DeekeÀej keÀe HelLej nw efpemes Jes yeæ[s H³eej Je mecceeve mes ®etceles nQ~ Gmes Jes mebie-S-DemeJeo keÀnles nQ~ Hejvleg Jes Yeer Fme jnm³e keÀes veneR peeveles nQ efkeÀ GvekesÀ Oece& ceW cetefle& Hetpee keÀer ceev³elee ve nesles ngS Yeer efMeJeefuebie kesÀ DeekeÀej Jeeues HelLej keÀer mLeeHevee ke̳eeW keÀer ieF& nw? GmekeÀes Jes ueesie vetj-S-Fueener Yeer keÀnles nQ~ vetj-S-Fueener DeLee&led Jees vetj, Jees lespe, Jees lespeesce³e mJeªHe efpemekeÀes nceves p³eesefleefue¥ieced keÀne, p³eesefle mJeªHe keÀne~ p³eesefle ceevee ner lespe~ FmeefueS cegmeueceeve peye vecee]pe Heæ{les nQ lees cekeÌkeÀe keÀer efoMee ceW vecee]pe Heæ{les nQ~ efpemekeÀes Yeejle Je<e& ceW cekeÌkesÀMJej keÀne peelee nw DeLee&led cegmeueceeveeW kesÀ Deuueen, vetj-S-Fueener keÀnkeÀj kesÀ efvejekeÀej keÀes ner ³eeo efkeÀ³ee~
peeHeeve ceW ef®ebkeÀesvemeWkeÀer keÀe mcejCe peeHeeve ceW efMekeÀesefve]pece meskeÌì Jeeues leerve HeÀerì keÀer Tb®eeF& Hej Deewj leerve HeÀerì otj yewþkeÀj SkeÀ Leeueer ceW jKes ueeue HelLej Hej O³eeve ueieeles nQ Deewj Fme HeefJe$e HelLej keÀes `keÀjveer keÀe HeefJe$e HelLej' keÀnles nQ~ GmekeÀe veece efo³ee nw ef®ebkeÀesvemeskeÀer~ ef®ebkeÀesvemeskeÀer keÀe DeLe& nw, pees Meeefvle keÀe oelee nw, efpemekeÀe O³eeve ueieeves mes Meeefvle He´eHle nesleer nw~ Jes Gmes Hejceelcee keÀe mJeªHe ceeveles nQ~ ®eerve ceW efMeJeefuebie keÀes ngJes[-efnHegÀn keÀne peelee Lee Deewj Fmeer veece mes FmekeÀer Hetpee nesleer Leer~ He´Àebme ceW efiejpeeIejeW ceW leLee Depee³eyeIejeW ceW efuebie ªHe kesÀ HelLej Deepe Yeer mceejkeÀ ªHe ceW osKes peeles nQ~ yesyeerueesve ceW efMeJeefuebie keÀes efMeGced keÀne peelee Lee~ efceñe ceW Yeer mesJee veece mes Hetpee nesleer Leer~ efHeÀpeer osMe kesÀ efveJeemeer efMeJe keÀes `mesJee' ³ee `mesJeeefpe³ee' kesÀ veece mes Hetpeles nQ~ mHe<ì nw efkeÀ ³es meYeer veece Deewj mesJeeefpe³ee veece efMeJe mes ³ee efMeJepeer mes yeves nQ~
FkeÀ DeeWkeÀej, meledveece efmeKeeW kesÀ Oece&-mLeeHekeÀ ieg© veevekeÀ ves Yeer Hejceelcee keÀes DeeWkeÀej keÀne nw peyeefkeÀ p³eeseflemJeªHe efMeJe Hejceelcee kesÀ SkeÀ He´efme× ceefvoj keÀe veece Yeer DeeWkeÀejsMJej nw~ GvneWves yeæ[s mHe<ì MeyoeW ceW Hejceelcee kesÀ mel³e mJeªHe keÀe JeCe&ve efkeÀ³ee nw~ Jees efvejekeÀej nw, efveJexj nw, meleveece nw efpemekeÀes keÀeue Yeer veneR Kee mekeÀlee~ ieg© ieesefJevo efmebn peer kesÀ `os efMeJee Jej ceesns' Meyo Yeer GvekesÀ Hejceelcee efMeJe mes Jejoeve ceebieves keÀer ³eeo efoueeles nQ~ Fmemes mHe<ì nw efkeÀ Hejceelcee efMeJe SkeÀ Oece& kesÀ Hetp³e veneR yeefukeÀ efJeMJe keÀer meYeer DeelceeDeeW kesÀ HejceHetp³e HejceefHelee nQ~ efieefjpeeIej keÀe jnm³e jesce ceW efMeJeefuebie keÀes efHe´³eHeme keÀnles Les~ JeneR Fìueer ceW efiejpee ceW efMeJeefuebie keÀer He´elf ecee jKeer peeleer jner nw~ efiejpee Meyo efieefjpee mes yevee nw~ efieefjpee keÀe DeLe& HeeJe&leer nw~ meYeer DeelceeDeeW ªHeer HeeJe&elf e³eeW kesÀ He´elf e Hejceelcee efMeJe keÀer He´eflecee FveceW mLeeefHele ngF& jnleer Leer~ FmeefueS ®e®e& keÀe veece efiejpeeIej nw~
keÀneR mece³e ve yeerle pee³es Jele&ceeve mece³e keÀer neuele keÀes osKeW lees ³en efMeJe Hejceelcee kesÀ Deeves keÀe DevegketÀue mece³e nw Deewj Jen DeekeÀj DeHevee keÀe³e& Yeer keÀj jns nQ~ keÀneR ³en megDeJemej nceejs neLe mes efvekeÀue ve peeS~ nceW Fme HeefjJele&ve keÀer Jesuee ceW mJe³eb keÀe HeefjJele&ve keÀj DeHevee Yeei³e peieevee nw~ ceveg<³e keÀer JeemleefJekeÀ Gvveefle Gmes keÀu³eeCe keÀer efke´À³eelcekeÀ He´eefHle SJeb Deevebo keÀer DeeO³eeeflcekeÀ DevegYetefle lees efMeJe mes ceve keÀes peesæ[ves mes ner He´eHle nesleer nw~ Deleë ns ceveg<³e, LeesLeer efJeÜlee keÀer yeeleeW keÀes íesæ[keÀj DeHeveer Gvveefle Deewj DeHeves DeeO³eeeflcekeÀ ueeYe keÀer yeele mees®eles ngS let p³eesefleefye&vog efMeJe mes ³eesie ueiee~
F&MJej, YeieJeeve ³ee Hejceelcee, efMeJe kesÀ He³ee&³eJee®eer veece nQ~ GvekesÀ iegCeJee®ekeÀ veeceeW ceW ncesMee F&MJej ³ee veeLe pewmes MeyoeW keÀe He´³eesie neslee nw~ Hejceelcee efMeJe meye ceveg<³e DeelceeDeeW kesÀ ceele-efHelee nQ, GvekeÀe keÀesF& ceelee-efHelee veneR nw~ Jes osJeeW kesÀ Yeer osJe ceneosJe, veìjepe nQ~ efJeMJe kesÀ efJeefYevve Oece&mebmLeeHekeÀeW SJeb ceveg<³e DeelceeDeeW ves efMeJe keÀer HejcemeÊee keÀes Deueie-Deueie veeceeW mes mcejCe efkeÀ³ee nw pees GvekeÀer meeJe&YeewefcekeÀlee keÀes efme× keÀjlee nw~ pees meJe&%e, meJesxMJej, meJe&ceev³e, meJe&MeefkeÌleceeve Deewj meJeesxHejer nw Gmeer keÀes Hejceelcee keÀne peelee nw~ Yeejle ceW keÀMceerj mes ueskeÀj keÀv³eekegÀceejer meJe&$e p³eeself eefue¥iece kesÀ ner cebeof j HeeS peeles nQ~ Yeejle mes yeenj vesHeeue ceW HeMegHeefleveeLe, peeHeeve, LeeFueQ[, ³etveeve, efceñe, yesyeerueesve kesÀ DeueeJee Dev³e osMeeW ceW Yeer Hejceelcee keÀer HeefjYee<ee Hejce p³eesefle, met³e& kesÀ meceeve lespeesce³e He´keÀeMe kesÀ ªHe ceW ner keÀer ieF& nw~
efMeJe, Þeerjece kesÀ Yeer DeejeO³e
meYeer ceneved efJeYetefle³eeW keÀer mce=efle keÀes yevee³es jKeves kesÀ efueS GvekesÀ mceejkeÀ ef®evn, cetefle&³eeb DeLeJee cebefoj Deeefo yevee³es peeles nQ~ Hejvleg mebmeej ceW meye cetefle&³eeW cesb meJee&efOekeÀ Hetpee mecYeJeleë efMeJeefuebie keÀer ner nesleer nw~ efJeMJe ceW Mee³eo ner keÀesF& osMe nesiee peneB efMeJeefuebie keÀer Hetpee efkeÀmeer Yeer ªHe ceW ve nesleer nes~ efMeJe keÀe MeeefyokeÀ DeLe& nw `keÀu³eeCekeÀejer' Deewj efuebie keÀe DeLe& nw-ue#eCe~ Deleë efMeJeefuebie keÀe DeLe& ngDee-Ssmee efHelee efpemekesÀ ue#eCe keÀu³eeCekeÀejer neW ~ He´e®eerve keÀeue ceW efMeJeefuebie nerjeW (pees efkeÀ He´eke=ÀeflekeÀ ªHe mes ner He´keÀeMeJeeved nesles nQ) kesÀ yevee³es peeles Les ke̳eeWefkeÀHejceelcee keÀe ªHe p³eesefleefye¥og nw~ meesceveeLe kesÀ He´efme× cebefoj ceW meJe&He´Lece mebmeej kesÀ meJeexÊece nerjs keÀesefnvetj mes yeves efMeJeefuebie keÀer mLeeHevee ngF& Leer~ ³eÐeefHe Deepe F&meeF&, cegmeueceeve, yeew× leLee otmejs celeeW kesÀ ueesie efMeJeefuebie keÀer Gleveer Deewj Gme jerefle mes Hetpee veneR keÀjles nQ pewmes efkeÀ efnvot keÀjles nQ efHeÀj Yeer Ssmes yengle mes He´ceeCe efceueles nQ efpevemes ³en efme× neslee nw efkeÀ Jele&ceeve mece³e ceW Yeer efJeefYeVe OeceeX Jeeues ueesie efMeJeefuebie keÀes Oeeefce&keÀ cenlJe osles nQ~
³etveeve ceW Yeer nesleer nw efMeJe keÀer Hetpee ³etveeve ceW peeSbies lees efMeJeefuebie keÀe veece `HeÀuuegme' He´®eefuele nw~ ³eneb efMeJeefuebie keÀer Hetpee GvekesÀ Oece& keÀe He´Oeeve Debie Leer~ efMeJeefuebie kesÀ Heeme ner Jes yewue keÀer cetefle& mLeeefHele efkeÀ³ee keÀjles Les~ yewue keÀes meYeer osMeeW ceW Oece& keÀe met®ekeÀ ceevee peelee nw~ ®etbefkeÀ efMeJe meledOece& keÀer mLeeHevee keÀjles nQ, FmeefueS GvekeÀe Jeenve yewue efoKee³ee peelee nw~ ³etveeve ceW efMeJeefuebie keÀes HeÀuuegme kesÀ veece mes ³eeo keÀjles Les ke̳eeWefkeÀ Jen legjvle HeÀue osves Jeeues Hejceelcee keÀer He´eflecee nw~
Heejefme³eeW ceWs Yeer p³eesefle mJeªHe Hejceelcee keÀer ceev³elee Heejefme³eeW kesÀ Dei³eejer ceW peeSbies lees Jeneb Hej nesueer HeÀe³ej efceuelee nw~ keÀne peelee nw Heejmeer ueesie peye F&jeve mes Yeejle ceW DeeS lees peueleer ngF& p³eesle keÀe ìgkeÀæ[e ueskeÀj DeeS Deewj GmekeÀes keÀne efkeÀ ³en DeKeC[ p³eesle nw~ Deepe Yeer veF& Dei³eejer mLeeHeve nesleer nw lees Jees peueleer ngF& p³eesle keÀe SkeÀ ìgkeÀæ[e ueskeÀj Jeneb mLeeefHele keÀjles nQ pees meoe peueleer DeeF& Leer, pees meoe DeKeC[ nw, Hejceelcee keÀe efoJ³e mJeªHe nw~ lees Fme Oece& ceW p³eesefle mJeªHe efHelee Hejceelcee keÀer ner ceev³elee nw~
neB, efMeJe ye´ïeepeer kesÀ ueueeì mes He´keÀì ngS ...
cevegmce=efle ceW efueKee nw efkeÀ me=ef<ì kesÀ DeejcYe ceW SkeÀ DeC[ He´keÀì ngDee pees n]peejeW met³e& kesÀ meceeve lespemJeer Deewj He´keÀeMeceeve Lee~ Fmeer
He´keÀej efMeJe HegjeCe ceW Oece& mebefnlee ceW efueKee nw efkeÀ keÀefue³egie kesÀ Devle ceW He´ue³e keÀeue ceW SkeÀ DeodYegle p³eesefleefue¥ie He´keÀì ngDee pees efkeÀ keÀeueeefive kesÀ meceeve pJeeueeceeve Lee~ Jen ve Ieìlee Lee Deewj ve yeæ{lee Lee, Jen DevegHece Lee Deewj Gme Üeje ner me=ef<ì keÀe DeejcYe ngDee~
JesoeW-HegjeCeeW ceW Yeer efMeJe DeJelejCe keÀer yeele keÀner ieF& nw~ efMeJe HegjeCe ceW efueKee nw efkeÀ YeieJeeve efMeJe ves keÀne- ceQ ye´ïee peer kesÀ ueueeì mes He´keÀì nesTbiee~ Fme keÀLeve kesÀ Devegmeej mecemle mebmeej Hej Devegie´n keÀjves kesÀ efueS efMeJe ye´ïeepeer kesÀ ueueeì mes He´keÀì ngS Deewj GvekeÀe veece ªê ngDee~ (³es Jeeke̳ee efMeJeHegjeCe ceW keÀesefì ©ê mebefnlee kesÀ 42JeW DeO³ee³e ceW efueKee nw) efMeJe ves ye´ïee cegKe Üeje me=ef<ì j®eer~ efMeJeHegjeCe ceW DeveskeÀ yeej ³en GuuesKe Dee³ee nw efkeÀ YeieJeeve efMeJe ves Henues He´peeefHelee ye´ïee keÀes j®ee Deewj efHeÀj GvekesÀ Üeje mele³egieer me=ef<ì keÀer mLeeHevee keÀer ~ efMeJejeef$e mecemle DeelceeDeeW keÀe l³eesnej Fme HeewjeefCekeÀ GuuesKe keÀe Yeer ³ener YeeJe nw efkeÀ HejceefHelee Hejceelcee efMeJe He´peeefHelee ye´ïee kesÀ ueueeì ceW DeJeleefjle ngS Deewj GvekesÀ cegKe Üeje F&MJejer³e %eeve leLee menpe jepe³eesie keÀer efMe#ee oskeÀj Fme ogëKe mes Yejs SJeb leceesiegCeer nes ®egkesÀ mebmeej keÀe keÀu³eeCe efkeÀ³ee~ ³eefo meYeer efMeJejeef$e kesÀ Deeb®eue ceW efíHes DeeO³eeeflcekeÀ jnm³eeW keÀes HetCe& ªHe mes mecePe pee³eW lees efJeMJe HeefjJele&ve menpe ner nes mekeÀlee nw~ efMeJejeef$e efmeHe&À MewJe mecHe´oe³e kesÀ YekeÌleeW keÀe HeJe& veneR nw, uesefkeÀve meejs efJeMJe kesÀ He´cegKe Oece&, He´e®eerve meY³elee Deewj He´e®eerve mebmke=Àefle keÀes osKeW lees mHe<ì neslee nw efkeÀ ³en HeeJeve HeJe&
efJeMJe keÀer meJe& DeelceeDeeW kesÀ efueS ner nw~ SkeÀ DeodYegle p³eesefleefue¥ie cevegmce=efle ceW Yeer ³ener efueKee nw efkeÀ me=ef<ì kesÀ DeejcYe ceW SkeÀ DeC[ He´keÀì ngDee pees n]peejeW met³e& kesÀ meceeve lespemJeer Deewj He´keÀeMeceeve Lee~ Fmeer He´keÀej efMeJe HegjeCe ceW
mes Yeer He´keÀeMeceeve p³eesefle kesÀ ªHe ceW keÀer ieF& nw~ Hejceelcee kesÀ keÀe³e& ceW men³eesieer yevees ns ceveg<³e DeelceeDeeW~ Deye mece³e Dee ®egkeÀe nw efJe<e³e-efJekeÀejesb mes cegkeÌle neskeÀj HejceefHelee Hejceelcee mes cebieue efceueve ceveeves keÀe~ DeYeer
leve-ceve-Oeve meHeÀue keÀj 21 pevceeW keÀer yeeoMeener kesÀ ceeefuekeÀ yeveves keÀe megDeJemej nceejs meeceves nw~
p³eesefle ves He´keÀì neskeÀj efkeÀ³ee veJe³egie keÀe efvecee&Ce ceneYeejle ceW Yeer efueKee nw efkeÀ peye ³en me=ef<ì leceesiegCe Deewj DevOekeÀej mes Dee®íeefole Leer leye SkeÀ DeC[ekeÀej p³eesefle He´keÀì ngF& Deewj Jen p³eesefleefue¥ie ner veS ³egie keÀer mLeeHevee kesÀ efveefceÊe yevee~ Gmeves kegÀí Meyo keÀns Deewj He´peeefHelee ye´ïee keÀes Deueewekf eÀkeÀ jerefle mes pevce efo³ee~
pesnesJee efMeJe keÀe ner He³ee&³eJee®eer
Oece& mebefnlee ceW efueKee nw efkeÀ keÀefue³egie kesÀ Devle ceW He´ue³e keÀeue ceW SkeÀ DeodYegle p³eesefleefue¥ie He´keÀì ngDee pees efkeÀ keÀeueeefive kesÀ meceeve pJeeueeceeve Lee~ Jen ve Ieìlee Lee Deewj ve yeæ{lee Lee, Jen DevegHece Lee Deewj Gme Üeje ner me=ef<ì keÀe DeejcYe ngDee ~ Fme lejn nce osKeles nQ efkeÀ Yeejle kesÀ meYeer Jeso-ie´bLeeW ceW Hejceelcee kesÀ DeJelejCe keÀer yeele keÀner ieF& nw~ keÀneR GmekeÀer J³eeK³ee DeC[ekeÀej p³eesefle kesÀ ªHe ceW, lees keÀneR met³e&
veneR lees keÀYeer veneR~ Ssmee ve nes Hejceelcee DeekeÀj kesÀ DeHevee keÀe³e& keÀj peeS Deewj nce osKeles ner jn peeSb~ mece³e efvekeÀue peeves Hej nceejs Heeme HeíleeJes kesÀ DeueeJee Deewj kegÀí neLe veneR jn peelee nw~ ³eefo nceW DeHeves Yeei³e keÀes peieevee nw Deewj veF& mele³egieer owJeer me=ef<ì keÀer mLeeHevee kesÀ Fme keÀe³e& ceW men³eesieer yevevee nw, lees Hejceelcee efMeJe kesÀ Fme ceneve keÀe³e& ceW men³eesieer yevevee nw~ Hejceelcee efMeJe kesÀ Fme ceneve keÀe³e& ceW DeHevee
osKee peeS lees efmeHe&À Yeejle kesÀ Oece& ie´vLeeW ceW ner veneR yeefukeÀ ³entoer, F&meeF&, cegmeueceeveeW keÀer Hegjeveer Oece& HegmlekeÀ leesjsle keÀe DeejcYe Yeer Ssmes ner neslee nw~ me=ef<ì mebj®evee keÀer He´efke´À³ee Fme He´keÀej mes nw efkeÀ me=ef<ì kesÀ DeejcYe ceW F&MJej keÀer Deelcee Heeveer Hej [esueleer Leer Deewj Deeefo keÀeue ceW Hejceelcee ves ner Deeoce SJeb nJJee keÀes yevee³ee efpevekesÀ Üeje mJeie& j®ee~ YeieJeeve keÀe veece pesnesJee ceeveles nQ pees Hejceelcee efMeJe keÀe ner He³ee&³eJee®eer nw~
Hejceelcee efMeJe keÀer Hetpee jecesMJejced kesÀ ªHe ceW mJe³eb Þeerjece ves Yeer keÀer nw~ efMeJe Þeerjece kesÀ Yeer YeieJeeve nQ~ mees®eves keÀer yeele nw efkeÀ Deiej Þeerjece YeieJeeve nesles lees GvekeÀes Gme efvejekeÀej p³eesefleefue¥ieced keÀer Hetpee keÀjves keÀer ke̳ee DeeJeM³ekeÀlee ngF&? Jen peeveles Les efkeÀ jeJeCe keÀes DeHeveer efpeme MeefkeÌle keÀe DeefYeceeve nw Jen Gmeves Hejceelcee efMeJe keÀer leHem³ee, DeejeOevee keÀjkesÀ He´eHle keÀer Leer~ efMeJe keÀer MeefkeÌle kesÀ meeceves cegkeÀeyeuee keÀjves kesÀ efueS Gme Hejce MeefkeÌle Hejceelcee keÀer MeefkeÌle kesÀ efyevee Jen ³eg× ceW efJepe³eer veneR nes mekeÀles~ Deleë efme× nw efkeÀ GvneWves Yeer efMeJe keÀer DeejeOevee keÀer Leerr~
MebkeÀj Yeer ueieeles nQ efMeJe keÀe O³eeve leerve DeekeÀejer osJeleeDeeW ye´ïee, efJe<Ceg SJeb MebkeÀj keÀe DeHevee-DeHevee DeefmlelJe nw Deewj Hejceelcee efMeJe pees Fve leerveeW kesÀ j®eef³elee nQ, GvekeÀer meÊee Fvemes efYeVe nw~ He´e³eë ueesie efMeJe SJeb MebkeÀj keÀes SkeÀ ner meÊee kesÀ oes veece mecePeles nQ Hejvleg efMeJe Deewj MebkeÀj JeemleJe ceW SkeÀ veneR nQ~ MebkeÀj SkeÀ met#ceekeÀejer ªHe Jeeues osJelee nwb Hejvleg efMeJe efvejekeÀejer nQ~ efMeJe keÀu³eeCekeÀejer Hejce efHelee Hejceelcee keÀe veece nw Deewj MebkeÀj DeekeÀejer osJelee nQ pees efkeÀ leceesiegCeer, Deemegjer me=ef<ì keÀe efJeveeMe keÀjJeeves kesÀ efveefceÊe nQ~ keÀF& ef®e$eeW ceW MebkeÀj Deewj HeeJe&leer keÀes efMeJeefuebie kesÀ meccegKe yewþe efoKee³ee ie³ee nw efpemeceW MebkeÀj, efMeJeefuebie keÀer Deesj mebkesÀle keÀjles ngS HeeJe&leer keÀes Yeer He´sefjle keÀjles nQ efkeÀ Jen DeHeveer ³eesie meeOevee ceW efMeJe keÀe ceveve keÀjW~ Fmemes Yeer efMeJe SJeb MebkeÀj keÀe Yeso mHe<ì He´leerle nes peelee nw~ nce osKeles nQ efkeÀ MebkeÀj ncesMee O³eeve keÀer DeJemLee ceW yewþs nesles nQ~ Fmemes mHe<ì nw efkeÀ GvekesÀ Yeer keÀesF& DeejeO³e ³ee osJe nQ efpevekeÀe Jen mcejCe keÀjles jnles nQ~ HejceefHelee Hejceelcee efMeJe, MebkeÀj kesÀ Yeer j®eef³elee nQ~ Jen MebkeÀj Üeje Fme Deemegjer me=ef<ì keÀe efJeveeMe keÀjeles nQ~ MebkeÀj peer keÀer O³eeve cegêe ceW ³eesie keÀer Jen DeJemLee yeleeF& nw~ DeOe&ves$e Kegues Deewj DeOe& He¨eemeve ³ee megKeemeve keÀe Deemeve, efpemeceW MebkeÀj yewþkeÀj efvejekeÀej Hejceelcee keÀe O³eeve ueieeles nQ~ efMeJe ner meyekesÀ DeejeO³e HejceefHelee nQ ~ Þeerke=À<Ce ves Yeer efkeÀ³ee efMeJe osJeer-osJelee DeveskeÀ, keÀe Hetpeve Hejceelcee nQ SkeÀ ceneYeejle ³eg× kesÀ Henues efMeJe efkeÀmeer SkeÀ Oece& ³ee kegÀ©#es$e kesÀ cewoeve ceW mJe³eb mecHe´oe³e kesÀ Hetp³e osJe veneR nQ~ Þeerke=À<Ce ves Yeer LeevesMJej- yeefukeÀ ³es meYeer Decej DeelceeDeeW meJexMJej keÀer mLeeHevee keÀj Gme kesÀ HejceefHelee - `DecejveeLe' nQ~ HejceefHelee meJe&MeefkeÌleceeved, iegCeeW Deepe Yeejle ceW osKee peeS lees kesÀ YeC[ej, efvejekeÀej efMeJe keÀer osJeleeDeeW keÀer Hetpee #esef$e³e mlej Hetpee-De®e&vee keÀer Deewj Gme Hej nes ieF& nw, DeLee&led vee@Le& keÀer MeefkeÌle³eeW kesÀ oelee mes MeefkeÌle lejHeÀ peeSbies lees Þeerjece, Þeer He´eHle keÀj ³eg× kesÀ cewoeve ceW ke=À<Ce keÀer Hetpee efceuesieer~ oef#eCe Glejs~ Þeerke=À<Ce ves HeeC[JeeW mes keÀer Deesj Þeer JeWkeÀìsMJej ³ee Þeer Yeer efMeJe keÀer Hetpee keÀjJeeF&~ yeeueepeer DeLee&led efJe<Ceg keÀer Hetpee FmekesÀ yeeo Jen ³eg× kesÀ cewoeve nesleer nw~ F&mì ceW keÀeueer Hetpee, ceW Glejs Deewj keÀewjJeeW kesÀ THej ogiee& Hetpee efceuesieer~ Jesmì ceW efJepe³e He´eHle keÀer~ efMeJe keÀes iegpejele SJeb ceneje<ì^ keÀer Deesj YeesuesveeLe Yeer keÀne ie³ee nw Þeer ieCesMe keÀer Hetpee efceuesieer~ ke̳eeWefkeÀ Jen menpe ner He´mevve DeLee&led osJeleeDeeW keÀer Hetpee #esef$e³e mlej keÀer nes ieF&, uesefkeÀve efMeJe nesves Jeeues nQ ~ keÀer Hetpee meejs Yeejle ceW nesleer nw~ efMeJe ner veeLe-efMeJe ner F&MJej Deepe kegÀí Ssmes He´Mve nQ efpevekeÀe GÊej peevevee nceejs efueS yesno ]peªjer nw~ pewmes HejceefHelee Hejceelcee keÀes p³eesefleefue¥iece ke̳eeW keÀne ie³ee? ke̳eeWefkeÀ Hejceelcee p³eesefleefye&vog mJeªHe efvejekeÀej nw efpevekeÀe DeHevee keÀesF& Mejerj veneR nw leLee pees meoe p³eesefle kesÀ meceeve He´keÀeMeceeve nw~ Hejceelcee keÀes p³eesefle mJeªHe keÀe SkeÀ efuebie ªHe yeveekeÀj ceveg<³e kesÀ meeceves jKee ie³ee leeefkeÀ ceveg<³e DeHeveer YeeJeveeSb DeefHe&le keÀj mekeWÀ, Hetpee keÀj mekeWÀ~ Yeejle ceW Yeer ceefvojeW kesÀ veece kesÀ Heerís Yeer veeLe ³ee F&MJej Meyo pegæ[e nw ke̳eeWefkeÀ Jees meJe& keÀe veeLe, meJe& keÀe F&MJej nw~ pewmes veeLe kesÀ ªHe ceW ceev³elee nw, YeesuesveeLe, yeyetueveeLe, efJeMJeveeLe, meesceveeLe, DecejveeLe Deeefo~ F&MJej kesÀ ªHe ceW ieesHesMJej, efJeMJesMJej, HeeHekeÀìsMJej, jecesMJej, cenekeÀeuesMJej, DeeWkeÀejsMJej Deeefo~
efMeJe
3
DeJelejCe
Deesce Meeefvle ceeref[³ee
Hejceelce efceueve keÀer keÀneveer-cenevegYeeJeeW keÀer pegyeeveer
Deepe keÀefue³egie ceW peneB SkeÀ Deesj meceepe ceW Ye´<ìe®eej Deewj kegÀjerefle³eeW keÀe yeesueyeeuee nw, JeneR otmejer Deesj efJe%eeve Yeer DeHeves ®ejce Hej HengB®e ®egkeÀe nw~ Ssmes ceW SkeÀ lejHeÀ ueesie Hejceelcee kesÀ DeefmlelJe keÀes Yeer vekeÀejves ueies nQ, lees otmejer lejHeÀ ueesie Gmes me®®es Ëo³e mes HegkeÀej Yeer jns nQ~ ieerlee ceW Yeer YeieJeeve ves keÀne nw efkeÀ ns Depeg&ve! peye ceQ Fme me=ef<ì Hej DeJeleefjle neslee ntB lees cegPes keÀesìeW ceW keÀesF& Deewj keÀesF& ceW Yeer keÀesF& ner peeve Heelee nw~ He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e ceW Deepe Jener Deelcee-Hejceelcee kesÀ efceueve keÀe Jener cenekegÀbYe Deewj mJeefCe&ce me=ef<ì keÀer mLeeHevee keÀe keÀe³e& ®eue jne nw~ Hejceelce efceueve keÀer Mewueer DeHeves DeeHe ceW Deueie Deewj efoJ³e nw~ kegÀí J³eefkeÌle efJeMes<e kesÀ Hejceelce efceueve kesÀ DevegYeJe, GvneR kesÀ cegKeeefJe&vo mes... ceeGCì Deeyet ceW mJeie& mee DevegYeJe, mee#eeled YeieJeeve mes efceueve He´´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e ceW Meeefvle Je meodYeeJe keÀe mebosMe efo³ee peelee nw~ ceeGCì Deeyet ceW Deeves Hej cegPes mJeie& pewmee DevegYeJe ngDee~ nce mee#eele YeieJeeve mes efceues, GvneWves ncemes yeele keÀer~ HewmeeW mes ceKeceue kesÀ ieÎss lees Kejeros pee mekeÀles nQ, yeefæ{³ee efyemlej Yeer efueS pee mekeÀles nQ Hejvleg ienjer veeRo DeeO³eelce mes ner He´eHle nes mekeÀleer nw~ ³en mebmLee mecHetCe& efJeMJe ceW mLeeefHele nesves kesÀ keÀejCe, DeeO³eeeflcekeÀlee ®eejeW Deesj HewÀue jner nw pees efkeÀ meceepe kesÀ efueS Dee@keÌmeer]peve keÀe keÀece keÀj jner nw~ - ceneceC[uesMJej Þeer peveejove cenejepe meleHeble, HewÀpeHegj~ ’Deeoce keÀes Kegoe cele keÀnes, Deeoce Kegoe veneR, uesefkeÀve Kegoe kesÀ vetj mes, Deeoce pegoe veneR“ ceQves cenmetme efkeÀ³ee efkeÀ meekeÀej ye´ïee kesÀ leve ceW p³eesefleefye&vog mJeªHe Hejceelcee, Deeoce keÀer Deelcee kesÀ meeLe efJejepeceeve Les~ Gme efove mes ceQves F&MJejer³e peerJeve keÀes ¢æ{lee mes DeHevee³ee Deewj ³en efveM®e³e efkeÀ³ee efkeÀ mecemle peerJeve yeeHeoeoe keÀer Þeercele Hej ®euekeÀj F&MJejer³e mesJee ceW ueieeGÀBiee~ Ssmee DevegYeJe Deewj mebmkeÀejeW ceW HeefjJele&ve keÀjvee efkeÀmeer meeOeejCe J³eefkeÌle keÀe keÀece veneR Lee~ ³en lees Gmeer meeOeejCe ceeveJeer leve ceW DeJeleefjle HejceefHelee Hejceelcee keÀe ner keÀe³e& Lee~ ceQ peye efHeleeÞeer peer kesÀ meccegKe peelee Lee, cegPes Jener p³eesefle GvekesÀ cemlekeÀ Hej ve]pej Deeleer Leer Deewj GvekesÀ ve³evecegueekeÀele keÀjles ner DeHejce-DeHeej DeueewefkeÀkeÀ Deevebo keÀe DevegYeJe neslee Lee~ Flevee ceerþe, Flevee H³eeje Lee efMeJeyeeyee~ -ye´.kegÀ.efveJewzj, cenemeef®eJe, ye´ïeekegÀceejer]pe
yeeyee keÀer Heeuevee keÀe efjìve& osves keÀe mece³e Henueer yeej pewmes ner efHeleeÞeer keÀe oMe&ve ngDee lees cegPe Deelcee ceW SkeÀ efJeMes<e DeueewefkeÀkeÀ Deevebo Deewj Deelce-le=efHle keÀe YeeJe Yej ie³ee~ ceQves yeeyee keÀes ceve ner ceve DeHevee DeeoMe& Deewj ieg© ceeve efue³ee~ nceeje Henuee-Henuee Heeþ nw efkeÀ nce Mejerj veneR Deelcee nQ Hejvleg meeLe-meeLe Hejceelcee efvejekeÀej nesles ngS Yeer meekeÀej ceW DeekeÀj nce ye®®eeW keÀes Heeuevee os jns nQ kesÀJeue Fmeer yeele kesÀ efueS efkeÀ ye®®es efkeÀmeer Yeer lejn efvejekeÀej mes pegæ[s jnW Deewj YeieJeeve keÀes DeHevee meeLeer yeveeSb~ yeeyee DeYeer nce ye®®eeW keÀes HekeÌkeÀe keÀje jns nQ efkeÀ ye®®es, Deeves Jeeues mece³e ceW DeeHekeÀes mJe³eb HejceefHelee Hejceelcee keÀe meeLeer yevekeÀj GvekeÀes He´l³e#e keÀjvee nw Deewj Jees efove otj veneR peye nceW mJe³eb Hejceelcee keÀe ceeO³ece yevekeÀj meYeer keÀes GmekeÀer DevegYetelf e keÀjeveer nesieer~ yeeyee ves pees nce ye®®eeW keÀes Fleveer Heeuevee oer nw GmekeÀe efjìve& osves keÀe mece³e Dee ie³ee nw~ -ye´.kegÀ.keÀ©Cee, ye´ïeekegÀceejer]pe ceuìer ceeref[³ee kesÀ DeO³e#e, cee.Deeyet
meekeÀej yeeyee mes efceueves Hej mJe³eb YeieJeeve mes Jeelee&ueeHe keÀer Yeemevee
³en ye´ïee yeeyee Üeje DevegmebOeeve efkeÀ³ee ngDee ceeveJe keÀu³eeCe nsleg %eeve nw - efpememes ueesieeW ceW De®ís mebmkeÀej ie´nCe keÀjves keÀer F®íe Hewoe nesleer nw, efpememes Jes mevceeie& Hej ®eueves kesÀ efueS He´sefjle nesles nQ~ ³en %eeve F&MJejer³e efMe#ee keÀe nw, DeueewefkeÀkeÀ Je HeejueewefkeÀkeÀ MeefkeÌle³eeW keÀe nw~ ³en %eeve ye´ïee yeeyee keÀer leHem³ee kesÀ Üeje peve-peve lekeÀ Heng®B ee~ meekeÀej yeeyee mes efceueves Hej cegPes mJe³eb YeieJeeve mes Jeelee&ueeHe keÀjves keÀer Yeemevee DeeF&~ -keÀ©CeekeÀjCe Yebles, je<ì^er³e DeO³e#e, yeew× ie³ee ceneyeesefOe efJenej, Dee@ue Fbef[³ee keÀefceefì
Hejceelcee mes efceueles ner ceQ otmejer ogefve³ee ceW HengB®e ie³ee meYeer keÀes F&MJejer³e efMe#eeDeeW Je MeefkeÌle³eeW mes DeJeiele keÀjeves keÀe keÀe³e& Je<eeX mes ³es mebmLee keÀjleer Dee jner nw FmeefueS Fmes F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e keÀne peelee nw~ ceQ peye Henueer yeej Hejceelcee mes efceuee lees ceQ GvnW osKekeÀj efyeukegÀue ner YeeJe-efJeYeesj nes ie³ee Deewj cegPes Ssmee ueiee efkeÀ ceQ Fme ogefve³ee ceW ner veneR ntb, ceQ efkeÀmeer otmejs ueeskeÀ keÀer mewj keÀj jne ntb~ kegÀí mece³e kesÀ efueS ceQ DeHeves ieebJe, ceþ leLee meYeer meebmeeefjkeÀ yeeleeW keÀes Yetue ie³ee Lee~ ceQ ceeGCì Deeyet yeej-yeej Deevee ®eenlee ntb~ Jeneb keÀe JeeleeJejCe yengle De®íe nw Deewj GvekeÀe DeefleefLe³eeW kesÀ Deeoj-melkeÀej keÀjves keÀe lejerkeÀe meYeer keÀes meerKeves uee³ekeÀ nw~ -efme×sMJej mJeeceer peer, veeievetj yesueieece~
meekeÀej yeeyee mes He´Lece efceueve keÀer DevegYetefle
HejceefHelee Hejceelcee efMeJe Ieesj keÀefue³egieer je$eer kesÀ Deble ceW ye´ïee leve ceW DeJeleefjle nesles nQ, FmeefueS Gmes ’pevceefove“ ve keÀnkeÀj ceneefMeJejeef$e keÀne peelee nw~ DeYeer Jen mece³e ®eue jne nw Deewj Hejceelcee 5 efJekeÀejeW - keÀece, ke´ÀesOe, ueesYe, ceesn SJeb DenbkeÀej - ªHeer DebefOe³eejs keÀes Yemce keÀj veJe me=ef<ì j®eves keÀe keÀe³e& keÀj jns nQ~ meoe keÀcyeeFv[ mJeªHe ner meeceves jnlee Lee meekeÀej yeeyee kesÀ efoveeW ceW cegPes lees meoe mce=efle ceW ³ener jnlee Lee efkeÀ meekeÀej yeeyee kesÀ leve keÀe DeeOeej ueskeÀj efvejekeÀej efMeJe Hejceelcee mele³egieer ogefve³ee keÀe Hegveefve&cee&Ce keÀj jns nQ~ meoe keÀcyeeFC[ mJeªHe ner meeceves jnlee Lee~ efHeÀj Yeer He´eleë cegjueer kesÀ mece³e peye yeeyee meYeer keÀes ¢ef<ì osles Les lees Gme mece³e yengle ner MeefkeÌleMeeueer DevegYeJe neslee Lee~ cegjueer kesÀ yeer®e-yeer®e ceW keÀF& yeej Ssmee ueielee Lee efkeÀ mJe³eb efvejekeÀej meJe&MeefkeÌleJeeve, HeefleleHeeJeve DeHeveer JeeCeer kesÀ ceeO³ece mes nce ye®®eeW ceW MeefkeÌle Yej jns nQ~ yeeyee yengle ner ¢æ{ SJeb efveYe&³e Les~ mJeYeeJe ceOegj SJeb mejue Lee, GBÀ®eer nmleer Hejvleg Demeerce efvecee&velee, DeodYegle HejKe MeefkeÌle SJeb efveCe&³e MeefkeÌle~ mHe<ì Hejvleg mejue, meoe efveefceÊe YeeJe yeeyee ceW osKee~ keÀjeJevenej efMeJe yeeyee ner nw, Deleë ye´ïee yeeyee meoe mJe³eb keÀes efveefceÊe keÀjvenej ner mecePeles Les~ GvekesÀ mebie mes GvekesÀ kegÀískeÀ iegCe mJeleë ner mJe³eb ceW Yeer DevegYeJe nesves ueieles Les~ ye´.kegÀ.Deceerj®ebo, #es$eer³e efveosMekeÀ Hebpeeye, nefj³eeCee, efncee®eue He´osMe, ye´ïeekegÀceejer]pe
mJe³eb efvejekeÀej Hejceelcee mes efceue ®egkeÀe ntB ³en SkeÀ Ssmee efJeMJeefJeÐeeue³e nw peneB peeefle, Oece&, osMe keÀe keÀesF& YesoYeeJe veneR nw~ ³eneB ner Jen efMe#ee efceueleer nw efpememes nce mJe³eb keÀes Deewj Hejceelcee efHelee keÀes Hen®eeve mekeÀles nQ~ ³en Deewj mebmLeeDeeW mes efYevve nw ke̳eeWefkeÀ ³eneB meYeer keÀes G®®e mebmkeÀej peeie=le keÀjves keÀer efMe#ee efceueleer nw~ ceQ Fme mebmLee ceW DeekeÀj mJe³eb efvejekeÀej Hejceelcee mes efceuee, yeele keÀer~ Gme DevegYeJe keÀes ye³eeve keÀjvee Yeer cegefMkeÀue nw~ efkeÀmeer Yeer Oece&efHelee, ceneve veslee ves efJeMJe keÀer Fleveer mesJee veneR keÀer nw efpeleveer Hejceelcee efMeJe kesÀ He´JesMe kesÀ HeM®eeled ye´ïee yeeyee ves keÀer~ -Jeer.F&MJejw³ee, HetJe& SefkeÌìbie ®eerHeÀ peefmìme, DeebOe´ He´osMe G®®e v³ee³eeue³e
osn keÀe Yeeve Yetue DeebleefjkeÀ KegMeer mes ngDee YejHetj
meve 1962 ceW peye oeroer ®evêceefCe peer Dece=lemej keÀer Heeìera keÀes yeeyee mes efceueeves ceOegyeve ues ieF& Leer lees ceQ Yeer GmeceW Meeefceue Leer~ cesjs peerJeve ceW He´Yeg-efceueve keÀe Jen mJeefCe&ce DeJemej Dee³ee efpemekeÀer Je<ees¥ mes cesjs Deboj leerJe´ F®íe Leer~ peye ceQves yeeyee keÀer efoJ³e íefJe keÀes osKee lees GvekeÀer Meerleue Deewj MeefkeÌleMeeueer ¢ef<ì ves cegPes YeeJeefJeYeesj keÀj efo³ee~ yeeyee ves cesjs efoue keÀes êJeerYetle keÀjves Jeeuee DeueewefkeÀkeÀ H³eej efo³ee leLee Jejoeve osles ngS keÀne efkeÀ ye®®eer yengle ve<ìesceesne nw, yengle ³eesie³egkeÌle nw~ ye®®eer ves peuo ner DeHeves keÀce&yevOeveeW keÀes keÀeìe nw - Ssmes keÀnles ngS yeeyee ves efoue mes cesjer yengle He´Mebmee keÀer~ -ye´.kegÀ.jepe, vesHeeue
keÀje³ee efoJ³e mee#eelkeÀej keÀne DeeDees yevee³eW veF& ogefve³ee
He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e ceW efo³ee peeves Jeeuee DeeO³eeeflcekeÀ %eeve ceveg<³eeW keÀe efoJ³eerkeÀjCe keÀjlee nw leLee Deelcee keÀer MeefkeÌle³eeW keÀe efJekeÀeme keÀjlee nw~ peye ceQ Henueer yeej DeHeves HejceefHelee Hejceelcee mes efceuee lees cegPes DeHeves osn keÀe Yeeve veneR jne~ cegPes Ssmeer keÀefMeMe ngF& efkeÀ Hejceelcee mes HeefJe$elee keÀer ueeF&ì efvekeÀue jner nw Deewj cegPes Yeer Gme ueeF&ì kesÀ Üeje HeefJe$elee keÀe DevegYeJe nes jne nw~ ceQ DeHeves-DeeHekeÀes yengle nukeÀe cenmetme keÀj jne Lee~ Deewj cesje ceve yeme Meebefle, He´sce Deewj KegMeer mes Yej ie³ee~ Hejceelcee peye Deelee nw lees nceW DeHeveer DeeeflcekeÀ MeefkeÌle³eeW keÀe Yeeve nes peelee nw~ GvekesÀ meeefveO³e ceW DeekeÀj ceQ JeemleefJekeÀlee mes ªyeª ngDee efkeÀ Hejceelcee cesje efHelee nw, ceQ GvekeÀe ye®®ee ntb~ ceve ner ceve SkeÀ efJe®eej mHegÀefjle ngDee, pewmes efkeÀ yeme Deye GvekesÀ H³eej ceW ner peerJeve efyeleevee nw~ peyeefkeÀ Hejceelcee mes efceueve ogefve³ee kesÀ efueS SkeÀ keÀuHevee nw uesefkeÀve cesjs efueS lees mee#eele Hejceelcee kesÀ meeLe keÀe DevegYeJe yevee jnlee nw~ -ye´.kegÀ.Deesce He´keÀeMe, #es$eer³e efveosMekeÀ Fboewj, ye´ïeekegÀceejer]pe
oeoe uesKejepe keÀes ngDee Lee veF& ogefve³ee keÀer mLeeHevee SJeb keÀefue³egie kesÀ efJeveeMe keÀe mee#eelkeÀej oeoe uesKejepe SkeÀ efove JeejeCemeer ceW DeHeves efce$e kesÀ ³eneb ieS Les efkeÀ GvnW jeef$e kesÀ mece³e De®eevekeÀ Fme ogefve³ee kesÀ Ye³ebkeÀj ceneefJeveeMe keÀe mee#eelkeÀej nesves ueiee~ Ssmes efJeveeMekeÀ nefLe³eejeW keÀe mee#eelkeÀej ngDee pees Gme mece³e FmekeÀer HeefjkeÀuHevee lekeÀ
ceOegyeve keÀe JeeleeJejCe SkeÀ ’megHejHeeJej“ kesÀ kebÀì^esue ceW
mJe³eb Hejceelcee keÀe %eeve ³eneB mes He´eHle nes jne nw~ ³en efMe#ee meYeer ce]penyeeW kesÀ efueS nw~ JeeCeer ceW ceOegjlee, keÀceesX ceW HeefJe$elee ueeves keÀer ³eneB mes efMe#ee efceueleer nw~ MeeefvleJeve ceW Deeles ner menpe ³eesie ueie peelee nw, keÀesF& J³eLe& efJe®eej veneR Deeles~ ceOegyeve ceW pees kegÀí nes jne nw Jen meeOeejCe ceveg<³e kesÀ yeme keÀer yeele veneR nw~ ³eneB kesÀ JeeleeJejCe keÀes SkeÀ megHejHeeJej kebÀì^esue keÀjleer nw~ Fme DeeO³eeeflcekeÀ %eeve keÀer lees mketÀueer ye®®eeW keÀes Yeer megefJeOee efceueveer ®eeefnS leeefkeÀ Jes kegÀjerefle³eeW mes Henues ner ye®e peeSb~ -HetJe& peefmìme Sue.meer.Yeeot, efyeueemeHegj neF& keÀesì&
veneR Leer~ efHeÀj FmekesÀ yeeo veF& ogefve³ee keÀer mLeeHevee kesÀ efueS Deemeceeve mes Glejles osJeer osJeleeDeeW keÀe Yeer mee#eelkeÀej ngDee~ oeoe uesKejepe keÀes ³en yeele mecePe veneR DeeF&~ efHeÀj peye Jes DeHeves Iej Hengb®es Deewj SkeÀ efove DeHeves keÀcejs ceW yewþs Les leye GvekesÀ Devoj efvejekeÀej Hejceelcee ves He´JesMe keÀj mee#eelkeÀej keÀje³ee leLee mJe³eb Hejceelcee ves Heefj®e³e efo³ee efkeÀëefvepeevevod mJeªHeced efMeJeesnced,
efMeJeesnced Deevevo mJeªHeced efMeJeesnced, efMeJeesnced He´keÀeMe mJeªHeced efMeJeesnced efMeJeesnced Fme Heefj®e³e kesÀ meeLe mJe³eb HejceefHelee Hejceelcee ves ³en DeeosMe efo³ee efkeÀ Deye legcnW SkeÀ veF& ogefve³ee yeveeveer nw~ ³eneR mes Megª ngDee HejceefHelee Hejceelcee kesÀ me=ef<ì HeefjJele&ve keÀe iegHle keÀe³e& pees Deepe lekeÀ DeveJejle ®eue jne nw~
Hejceelcee efMeJe Fme mebmLee Üeje yevee jns ceveg<³e keÀes osJelee He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e, Deewj efJeÐeeue³eeW Je mebmLeeDeeW mes Deueie FmeefueS nw ke̳eeWefkeÀ FmekeÀer mLeeHevee mJe³eb Hejceelcee efMeJe ves keÀer nw~ Fme efJeMJe efJeÐeeue³e keÀe GÎsM³e nw ceveg<³e keÀes osJelee yeveevee~ nceejs Meem$eeW, HegjeCeeW ceW Yeer efueKee ngDee nw efkeÀ YeieJeeve SkeÀ meeOeejCe leve ceW DeJeleefjle nesles nQ uesefkeÀve pees meeeflJekeÀ yegef× Jeeues ueesie nesles nQ Jes GmekeÀes Hen®eeve uesles nQ~ Hejceelcee mes efceueves kesÀ yeeo nceeje peerJeve efoJ³elee mes Yej peelee nw, nceejs peerJeve ceW DeeO³eeeflcekeÀ Gvveefle Deeves ueieleer nw Deewj Jees efoJ³e MeefkeÌle³eeb He´eHle nesleer nQ efpevekeÀe nce nj HeefjefmLeefle³eeW ceW GHe³eesie keÀj meHeÀuelee keÀes He´eHle keÀj mekeÀles nQ~ -OejcesMe, efmeefìbie pepe, jepekeÀesì~
HejceefHelee kesÀ %eeve mes ner megboj YeefJe<³e DeeSiee He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJeefJeÐeeue³e keÀer Heæ{eF& keÀe Henuee GodosM³e nw efkeÀ J³eefkeÌle Henues mJe³eb keÀes peeves efkeÀ ceQ keÀewve ntb, cesje keÀle&J³e ke̳ee nw, cesjs ceelee-efHelee keÀewve nQ, DeHevee Demeueer osMe ke̳ee nw, DeHeveer mebmke=Àefle ke̳ee nw? cesje ceevevee nw efkeÀ Deepe efpeme He´keÀej efMe#ee He×efle HeefM®eceer nesleer pee jner nw lees Deiej GmekeÀes efHeÀj DeHeveer mebmke=Àefle keÀer Deesj ueevee nw lees FmekesÀ efueS Ssmes F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e keÀe nesvee DeeJeM³ekeÀ nw~ Deepe meceepe keÀer meyemes yeæ[er ]peªjle Meebefle nw pees efkeÀ ye´ïeekegÀceejer]pe Üeje ner meceepe keÀes He´eHle nes mekeÀleer nw~ GvneR kesÀ %eeve mes megob j YeefJe<³e Dee³esiee Deewj meceepe leLee je<ì^ keÀes Glke=À<ì keÀjsiee~ -Meem$eer keÀefHeue peerJeveoeme, cewvesefpebie ì^mìer Þeer mJeeceer veeje³eCe ieg©kegÀue~
ceQ yeeyee kesÀ efveceb$eCe Hej ner ceOegyeve ieF& Leer
peye ceQ cegcyeF& ceW %eeve ceW DeeF& Leer lees yeeyee keÀes He$e efueKee Lee efkeÀ ceQ DeeHemes efceuevee ®enleer ntB~ yeeyee ves legjvle cegPes He$e efueKee efkeÀ ye®®eer yeeyee kesÀ Heeme yengle meblees<e nQ, yeeyee Yeer osKevee ®eenlee nw efkeÀ ³en keÀewvemeer meblees<e nw~ legjvle Dee peeDees yeeyee kesÀ Heeme~ Megª-Megª ceW yeeyee efkeÀmeer ye®®es keÀes peye Henueer yeej efceueles Les leye ieeso uesles Les~ peye cesjer yeejer DeeF& lees ceQ Keæ[er nes ieF&~ yeeyee cegPes keÀnves ueiess efkeÀ peye ye®®es cegPemes efceueves Deeles nQ lees ceQ Yeer HejceOeece mes Fme leve ceW Deelee ntB~ ³es yeesue cegPekeÀes HekeÌkesÀ nes ieS efkeÀ ye´ïee yeeyee veneR Hejvleg mJe³eb Hejceelcee efMeJe yeeyee yeesue jns nQ~ ceOegyeve HengB®eves Hej yeeyee ves cegPes Flevee H³eej efo³ee efkeÀ ceQ SkeÀ Heue ceW meejer ogevf e³ee Yetue ieF&~ -ye´.kegÀ.meblees<e, ceneje<ì^ ]peesveue Fb®eepe&, ye´ïeekegÀceejer]pe
³eneB DeekeÀj cesje H³eej YeieJeeve mes Deewj yeæ{ ie³ee DeeO³eeeflcekeÀ %eeve ceW ner Deelcee keÀe DeO³e³eve mecee³ee ngDee nw~ Deelcee mes mecyeefvOele keÀesF& Yeer yeele DeeO³eeeflcekeÀlee ceW Deeleer nw~ pewmes Deelcee ke̳ee nw, keÀneb mes Deeleer nw, ke̳eeW nw ³es mebmeej ceW, Deelcee keÀe cenlJe ke̳ee nw, Deelcee keÀe efHelee keÀewve nw? cegPes Hejceelcee mes H³eej ncesMee mes ner Lee, uesefkeÀve peye ceQves Henueer yeej ye´ïee yeeyee keÀes osKee lees cegPes ueiee efkeÀ ³ener cesjs me®®es efHelee nQ Deewj GvekesÀ Üeje peye HejceefHelee efMeJe Hejceelcee keÀe %eeve efceuee lees cegPes Helee ®euee efkeÀ cesje me®®ee efHelee lees Jees nw~ leye mes cesje H³eej Hejceelcee kesÀ efueS Deewj Yeer yeæ{ ie³ee~ ceveg<³e lees mecePeles nQ Hejceelcee lees mepee oslee nw, YeieJeeve mes [jvee ®eeefnS uesefkeÀve Deye nceW ³es DevegYeJe ngDee efkeÀ YeieJeeve mes [jvee veneR yeefukeÀ YeieJeeve mes H³eej keÀjvee ®eeefnS~ peye ceQves Henueer yeej DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe keÀes osKee lees cegPes yeeyee mes MeefkeÌle keÀe DevegYeJe ngDee Deewj cenmetmelee ngF& efkeÀ ³es Hejceelcee ner yeesue jns nQ keÀesF& ceveg<³e Deelcee veneR yeesue jner nw~ -ye´.kegÀ.Meeruet, Jeefj<þ jepe³eesiee efMeef#ekeÀe, ceeGCì Deeyet
nj MJeebme ceW yeeyee yemee nw
Hejceelcee ves nceejer Heeuevee efyeukegÀue ceeB-yeeHe meceeve keÀer nw~ yeeyee ncesMee nce ueesieeW keÀes þekegÀj keÀnkeÀj HegkeÀejles Les~ nceW ³en ueielee ner veneR efkeÀ nce Hejceelcee kesÀ meeLe jn jns nQ, ke̳eeWefkeÀ Hejceelcee ves efyeukegÀue ceeB-yeeHe pewmeer Heeuevee keÀer~ ceQ yeeyee kesÀ mebie Deewj yeeyee cesjs mebie ncesMee jnlee nw~ nceejs nj MJeebme ceW yeeyee yemee nw~ efMeJe yeeyee ves nceW DeHevee yevee efue³ee Deewj Deepe DeHeves mesJee keÀe ceneve keÀe³e& keÀje jne nw~ Hejceelcee kesÀ meeLe nceeje Hetje peerJeve meHeÀue nes ie³ee~ ceveg<³e DeelceeSb meYeer Hejceelcee kesÀ ye®®es nQ Deewj meYeer keÀes DeekeÀj DeHevee Jemee& uesvee ®eeefnS~ mece³e yengle les]peer mes yeerle jne nw~ mece³e efvekeÀue peeves kesÀ yeeo lees kegÀí veneR ye®esiee~ -jepe³eesefieveer oeoer Ëo³eceesefnveer, DeefleefjkeÌle cegK³e He´MeeefmekeÀe, ye´ïeekegÀceejer]pe
yeeyee ceW YeieJeeve keÀer ner SkeÌìerefJeìer osKeleer Leer ye´ïee yeeyee keÀer ®eueve mes nceW YeieJeeve kesÀ ®eefj$e keÀe DevegYeJe neslee Lee~ nj mece³e nceeje O³eeve yeeyee kesÀ ®esnjs Hej, yeeyee keÀer ¢ef<ì Hej Deewj yeeyee kesÀ yeesue Hej ner neslee Lee efkeÀ YeieJeeve ke̳ee keÀjles nQ Deewj kewÀmes keÀjles nQ~ meekeÀej yeeyee keÀes osKeves keÀe nceeje GÎsM³e ³ener neslee Lee efkeÀ YeieJeeve Gme jLe Üeje kewÀmes osKeles nQ, kewÀmes yeesueles nQ Deewj kewÀmes ye®®eeW kesÀ meeLe KesueHeeue keÀjles nQ~ ye´ïee yeeyee ceW efMeJe yeeyee nw, ³en efveM®e³e keÀjves kesÀ efueS nceW cesnvele veneR keÀjveer Heæ[er~ pewmes Deepe ueesie Hetíles nQ efkeÀ ye´ïee yeeyee ceW ner Hejceelcee Deelee nw, kewÀmes efJeMJeeme keÀjW? uesefkeÀve keÀYeer Yeer Ssmee He´Mve nceW Dee³ee ner veneR~ nceW lees nj Heue ³ener DevegYeJe neslee Lee efkeÀ nce YeieJeeve kesÀ meeLe nQ Deewj Jen DeHevee keÀe³e& keÀj jne nw Deewj nceW Yeer Jewmee ner keÀjvee nw~ yeeyee keÀer ¢ef<ì Fleveer ceerþer Deewj H³eejer nesleer Leer efkeÀ nceW meekeÀej ªHe ceW Yeer efoKeeF& Heæ[leer Leer Deewj cenmetme Yeer nesleer Leer~ %eeve SkeÀ nesles ngS Yeer yeeyee nj Deelcee keÀer ³eesi³elee Devegmeej ner OeejCee yeleeles Les~ -oeoer jleveceesefnveer, meb³egkeÌle cegK³e He´MeeefmekeÀe, ye´ïeekegÀceejer]pe
Hejceelce efceueve Hej J³eLe& mes efceuee ígìkeÀeje meYeer keÀes peerJeve peerves keÀer keÀuee Hejceelcee mJe³eb Fme F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ ceeO³ece mes osles nQ~ FmeerefueS Fmes iee@[ueer ³etefveJeefme&ìer keÀne peelee nw~ peye ceQ Hejceelcee mes efceuee lees cesjs meejs J³eLe& mebkeÀuHe meceeHle nes ieS Deewj Hee@]peerefìJe mebkeÀuHeeW keÀer j®evee nesves ueieer, cesjs Mejerj ceW Tpee& keÀe meleled He´Jeen nesves ueiee Deewj Ssmee DevegYeJe ngDee efkeÀ FmekesÀ DeueeJee ogefve³ee ceW meye kegÀí meejnerve nw~ Fme %eeve kesÀ Üeje pees nceW SkeÀeie´lee keÀer MeefkeÌle efceueer nw GmekesÀ Üeje nceW oes Heeefì&³eeW kesÀ yeer®e celeYeso keÀes mee@uJe keÀjves ceW yengle ceoo efceueleer nw~ Fme ogefve³ee keÀe HeefjJele&ve Fme F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ ceeO³ece mes ner mebYeJe nw~ -yeer.[er. jeþer, neF& keÀesì& pepe, iJeeefue³ej