İsmet Zeki Eyüboğlu: Nakşibendilik by blackauge

Dizgi - Baskı - Yayımlayan: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. Haziran 1998

İSLAM DİNİNDEN AYRILAN CEREYANLAR:

NAKŞİBENDİLİK

İSMET ZEKİ EYUBOGLU

Cumhuriyet

GAZETESİNİN OKURLARINA ARMAÖANIDIR.

ÖN SÖZ

Sevgili okuyucu, okuyacağın bu çalışma, masanın ba şında köpüklü kahve içerek yazılmış bir anı, bir deneme, bir öykü değildir. Daha on dört yaşındayken ( 1 939) Nak şibendi Tekkesi 'ne giren, nerdeyse bütün ailesince, büyük lerince dışlanan, buna karşın bu karanlık ocakta bilmeden, anlamadan altı-yedi yıl el, etek öpen bir kişinin görerek ya şadıklarından, acısını, tatlısını damağında tadarak öğrenen izlenimlerinden kaynaklanmıştır. Bunda yakıştırma, uy durma, düş ürünü denebilecek bir anı, bir sayıklama yok tur. Bunları yazan, Nakşibendi Tekkesi'nde Şeyh Süley man Efendi'nin uyku ilaçları niteliğindeki konuşmalarını, öğütlerini dinleyerek çok sayıklamıştır. İslam dinini, İs lam'ı bilenlerin değil, bilir geçinenlerin ağzından dinlemiş, ancak gerçek kaynaklarla karşılaşınca ne denli yanıldığını, saptırıldığını, büyüklerinden öğrendiği İslam inançlarının anlamadan, duygusal etkilenmelerle özünden uzaklaştığı nı kavramanın acısını çekmiştir. Bunları yazan, nice kaşı gözü boyalı, yanakları kremli, ince sesli, uzun ak sakallı "şeyhler" görmüş, üç dört kadınla evlenmesine karşın, ge celerini tekkede "hı1" çekerek geçiren, günlerce evine uğ ramayan, arkasından yağmur gibi dedikodular yağdırılan "ermiş" tanımıştır._ Sevgili okuyucu bunları yazan, tekkeye kapanıp çocuk larının geçimini unutan, şeyhe kapılanmayı çocuklarına ek mek getirmeye yeğleyen, karısının çocuklara bakmak için

biricik geçim aracı olan dikiş makinesini satarak tekkeye bağışlayan "Tanrı'nın sevgili kulu" sayılan Nakşibendiler le söyleşmiş, onların delileri bile çıldırtacak konuşmaları nı dinlemiştir. Sevgili okuyucu, yine bunları yazan, Fatih Camii'nde ki yazma Kuran'lan satarak, yerlerine değersiz basmaları nı koyan, Şehzadebaşı Camii'nin, şimdiki "Belediye Za bıta Amirliği "ne bakan kapısının yanındaki "meşruta" de nen görevli yerlerinden çinileri çalıp çalıp Bakırcılar Çar şısı yanında bir antikacıya satan "dini bütün Müslümanlar" görmüştür. Yine Fatih'te, görev arkadaşının güzel karısını kandırarak, gizlice, birlikte Hacca giden, böylece "hidaye te eren" imamlar tanımıştır. Eski Beyoğlu Müftüsü'nün ki taplığındaki yazmaları, Beyazıt Sahaflar Çarşısı 'nda Kara denizli, değer bilir, bir kitapçıya satarak Tünel'de Mehmed Efendinin Evi"nde şarap içip eğlenen, Osmanlı vurgunu, İkinci Abdülhamit tutkunu, yazar arkadaşlar edinmiştir. Neyse, sevgili okuyucu, seni burada yormayalım, bel leğini bulandırmayalım, bu yazar kaç kılığa girip çıktı di ye kuşkulara salmayalım. Şimdi bu çalışmayı; için açık, yü reğin geniş, gerçeği seven bir kimse olarak oku, sevgiler, saygılar sana, genç isen benim geçtiğim yollardan geçme, sonra benim gibi ne dövünecek gücün, ne gülecek yüzün kalır.

NAKŞİBENDİLİK

N ak_şj_!Jen�ili ]<"'- _oı:ı_ �Q_rğii!!<:_\l_yiizY!L2ı;t�ların� _ �ı_ !vf�b�rrırrı��_}3a!_ı_aeddin Nakşi _b.end' i rı ��!:41:1_ğ_1:1ı _yeseyiJ1��!1..ı .E__Ş_!{ i ��r�.i:iş_t dinindeı:ı1 Şa_ın<!_ı:ılık.!::!ı:ı_t!!'Lrıl�11-�_ı:ı!_ş_iip,ni gele: �Jl�ğin�_})�_ğlıı 4ıı_l:ı�J<?_�_yt:_�i_})}!:J�l(l_I!l ııEl �J.ş_�_gı;:!irme �ği :' J_i !n!!aşl_2'.�QJ_u_!!:!h!§ {!�I)ka!l_Bu kuruluşun ne olduğunu, gelişimini, yayılmasını anlamak için önce kurucusunun kimliğini, kişiliğini ayrıntılarıyla bilmek gerekir. Muhammed Bahaeddin N akşibend 1318 'de Buhara do laylarında Kasrı Arifan adıyla ünlü yörede doğdu. Kimi söylentilere göre, eski Zerdüşt inançlarına bağlıyken, son radan İslamlığı benimsemiş, bir ailenin çocuğudur. Baha eddin çocuk denecek yaşlarda Yesevi Tarikatı'na bağlandı, özellikle Ahmed Yesevi 'nin düşüncelerini öğrendi. Nakşi bend adının, bir köyü yansıttığını söyleyenler olduğu gibi,, bilezik, yüzük, gerdanlık türünden süs takıları yapan kim se anlamına da gelir. Ancak bu bir yorum da olabilir. Ba haeddin Nakşibend' in ne gibi bir öğrenim gördüğü açıkça bilinmiyorsa da, Kuran, hadis, fıkıh, tasavvuf konularıyla. yakından ilgilendiği, bu konularda birtakım açıklamalar, yorumlar getirdiği, çevresinde toplananların bunları yazı ya geçirerek birbirine aktardığı söylenmektedir. Bahaeddin tekkesini açtıktan, 1 350'den sonra, kendi ni çevresinde toplananlarla söyleŞilere vermiş, onlara tasav vuftan kaynaklanan görüşlerini açıklama, aşılama yoluna girmiştir. Baha�ddi!!' in inançlarına _göre evren yaratılmışJı r,_ '.'!U.� '. göy9��en Ö�-�-��i�-ÖIÜ�İ� -��dede� a_l'._f_ı_�a_ca� , ___

iS.�l�i_ği J'anrısal �ayıı_ag_a gerL��n.ecektjy._�eriatgerç��tİf. .l<_es.i11ciir, gmı L;ymak tüm Müslümanlar için�inse,!_l1,i�J�_ö_� J:.�':-:<!Lr:.J3ahaeddin 'in bu düşünceleri yeni değildir, Yesevilik "ten alınmıŞtır. Onun.15,�Qın konusundaki olumsuz dü�ün �l_�rirıin.:_}(�yı:_ı�ğ_ı da z_�r�µşt_ _cii�idi�. Bu <l1ne g?E��-ı,1:��-� t:>,�_sıJu�1:!s l1Z. Y�1.�9�- et�j_l_ey�!1_:_'!:�!!f.'.��L ci �Y...1:1Ll.'..2Lll.��..?..!! ayıra�:_Y.�l1_ı?'1.�<?,i<; ?. l 5lilü _ya�l_ (l]�_l!!1'1sı _g�r�ke_11_1:ı_ir. _v__<.!:r.l!��- E!:: ilerde, Nakşibendilik'in düşünsel yapısını incelerken, _

içerdiği bütün sorunlar gözden geçirilecektir. Muhammed Bahaeddin Nakşibend din bakımından ye ni bir görüş getirmemiş, etkisi altında kaldığı Yesevilik, İran uygarlığı nedeniyle örtülü bir İslam inancı yaymayı, bu öylece Arabistan'da doğan İslamlığa İran kökenli bir an lam vermeyi, biçim kazandırmayı yeğlemiştir. İran, uygarlığı başlangıcından beri kendine özgü bir "kültür alanı" ya ratmakta gecikmemiş, özellikle din konusunda kendine uy gun bir yol seçmiştir, daha açıkçası�başka ulusl1'!;!dan, _yabancı toell:!:�-��ı:_��!l��-'!_ktarmamı� Ze.�üşt dininin kutsal kitabı "Avesta"dan öğrendiğimize göre, İran insanı �l��ıı��d� t_?P!��1:!11.��-�?ğı:�i�E.2!�E�.J�.:!.:.ne�ler� �.®:!:ıt1ll?..�iı��!Q.n Y'.��11-�� Aii:�t.:��I�l...�E��-�-��E�laKonuya böyle bir gözlükle bakılınca, Ba-!:1.!!!_��J!!!!!Ş!IL haeddin Nakşibend'in bu geleneğin dışına çıkarak, İran an layışına aykırı bir İslam düşünemeyeceği anlaşılır. Buhara, o çağlarda Türklerin yoğunlaştıkları bir böl- . geydi, eski bir geleneğe bağlıydı. Bunun en açık, yaygın ör neği İstanbul'un alınışında, Buhara'dan birçok Türk'ün gel diğini, çoğunun savaşta öldüğünü söyleyen gelenekler, ta rihsel kaynaklardır. Sözgelişi, bugün İstanbul'un, özellik le Fatih ilçesinin değişik yerlerinde "Buhara'dan gelen is-

-------�---------·--------�-------'"-·-·-·----·------·--

ıanbul'un alınmasına katılarak şehit düşen eviiyadan (er mişlerden)" sözedilir. onların gömüldükleri yeder kutsal sa yılır. Edirnekapısı, Malta. Eyüp, Cibali gibi değişik yöre lerde bu tür mezarlar �'.oktur, hepsi de yeşile boyanmıştır. İlk

bakışta önemsiz gibi

görünen bu gelcııek uygulaması,

bir inancın tutunması, yay ılması bakımından önemlidir,

ki mi s orunların aydınlatılmas ı nda yararlıdır. Neden hep" Bu hara."? Sonra neden "Buhara 'dan gelen emirler?" Bütün bunlar Muhammed Bahaeddin Nakşibend'in etkisinden kaynaklanan söylentiler olabilir. Burada vurgulanması ge reken Bahaeddin' in salt Pers olmadığıdır. Nakşibendilik kurulduktan sonra, şeyhinin etkisiyle, kısa sürede Batı'da, özellikle de Anadolu dolaylarında ya yılmaya başladı. O dönemlerde Anadolu'da Sünni inançla rı egemendi. Bahaeddin, Sünni örtüsüne bürünerek İslam'ı içinden vurmanın, değiştirmenin en kolay yolunu bulmuş, bu konuda çok başarılı olmuş bir kimsedir. Nakşibendi'liğin İlk Yayılma Evreleri

Na�şib_��_d._i_ arı�l:'..!� !11.� g_<?_r.ı:: E.�!�12 !'�J�i�Eiı:ı:_:��-�le � . .!in kaynağı Kuraıi'dan gelen, simgeleşmiş öneı::iJ�rdir. ��g ları anlamanın değişik yolları vardır, bu yollar insanın gön foe Tanrı'nın ışığıyla girebilir. Bu nedenle şeyhin TanO: sal bir niteliği olması gerekir, şeyh Tanrı'yla anlama yetisi dar olan insan arasında bir yol gösterici, bir ışıldak duru mundadır. .,I�ıın. buyrnklarını her ��san anla��!?az, kavra ..Y�.'!la!: Tanrı bunu bildiğinden, ins.��11:1E.�f.��ın��l1 bulduklarını seçmiş, onların gönüllerine birtakım sezgiler n<le;�fŞiir:gerçek :rvlüslümanıli."büliTa.ra.üyı:iıas1, bir Tan.

fı

-·

""'

·-

-- .

- -----""'"

'ğö

�-·

·--

.E:_�!�.l1 11:!!_eliğJ?d�şte bu nedenle Nakşibendi ku . .

ruluşuna girenlerin hepsine, önce şeyhi dinleme, sözlerini eksiksiz yerine getirme alışkanlığı aşılanır. . aı:ıı:ı '�<ı!.1_� Seyh dü_şüp.ce üretmez, bütün iniJ:.�slaı:t.°-.1:.'f _g_i_yoluyla alır, çevresine yayar. Bu nedenle şeyhin çevresin de toplananlar arasında birtaklm ayrıcalıklar belirir, sezgi ye tisi, derin düşünceye dalma gücü, Tanrı yolunda taşkınlık, aşırı bir kendinden geçme, sık sık düşler görme, yalnız Tan rı adlarını anma (zikr) alışkanlığı gibi uygulamalar, görün tüler insanda (şeyhin çevresinde toplananlarda) bir "başka lık" uyandırır, oluşturur. Buna "erme" denir, Arapçada "ve li", çoğulu "evliya" bu anlamdadır. Tanrı üstün, sarsıcı bir görüntü niteliğinde, gözleri kamaştıran bir ışık durumunda şeyhin gönlüne girer, bunu dıştan kimse göremez, sezemez, bunu ancak şeyh sezer, taşkınlığa kapılır, titrer, terler. Titreme, terleme olayı, iyice düşünülürse Peygamber Muhammed'de görülen özelliklerden biridir. Nitekim, pey gamber " Bana vahy indiğinde içimde bir titreme, gövdem de bir terleme" sezerdim demiştir, bu bütün İslam kaynak larında "vahyin inişi"yle ilgili açıklamalarda vardır. Bu tür öyküleri Bahaeddin Nakşibent'te de buluyoruz, dahası bü tün Nakşibendi şeyhlerinde görüldüğü ileri sürülür, daha. sonra göreceğiz. Nakşibendilik nedense koyu şeriatçı, Sün ni Arap ülkelerinde pek tutunamadı, en yaygın, etkili başa- . rılarını Anadolu'da gösterdi. Burada An.adolu'nun bütünü sözkonusu değildir, sözgelişi Karadeniz kıyılarında, bu ku ruluş yaygın değildi son elli yıl içinde epey yandaş bulmuş tur. Nakşibendi l ik, kurucusunun ölümünden sonra (139 I), Doğu İslam ülkelerinde pek yandaş bulamadı. �l�j}�le Ş�..:. ��i11:�11:9-}�_r�11:��1ı Türk topluluklan<lr.<ls��<lJ�:ı.��10

di:g�_panlı devleti�i_!1_��e1'..1.�J?.!i�. (l}(l!1ıJ;��i_ş_��-�Lkç<:, Ö�t?.1J.tkle İslam inançlarının yerli inançlarla çeliş_ kiye düj_!:Üıü yö relerde bu tarikat, İslamın dolduramadığı inanç boşluklann]an yararlanma yoluna girdi, dıştan tasavvuf, iÇie;;-Şeri�ta . �_rşıt inanç kurumlarını uzlaştıfl.1_1.a �1!111�!�'1.J'.Öneldi. Tasavvuf-Şeriat Aykırılığı

Nakşibendilik İslam şeriatına ·dayanan bütün uygula malardan yana göründü, İslamın ilk beş koşuluna bağlan dı (namaz, oruç, zekat, hac, tevhid). Ancak bunlara, kendi ne göre bir yorum getirerek, günlük namazın sayısını ço ğalttı. Özellikle tekkelerde düzenlenen törenlerde (zikr) kı ·ıınan namazların çoğu şeriatta yoktur. Kuran'da sabah, öğ le, akşam namazlarıyla ilgili yorumlara elverişli öneriler vardır. Sözgelişi sabah namazı (17/78), akşam namazı (17/78), orta namaz (2/238) üç yerde geçmektedir. Burada orta namaz öğle namazı anlamında yorumlanır. Diyanet İş leri Başkanlığı'nın yayımladığı Sahih-i Buhari Tecridi'nde yatsı namazından söz edilir (hadis: 12). Kuran yalnız namazın "farz" denen bölümünü önerir, onda�ü nii;i"y�kt ru , oys·a-NakŞili-eiı.<lfü k.-bu k"önüda-sün::...__ .. -----� � _....,. nete ağırlık vel1İ'r, şeriatı ikinci aşamaya iter. Bunu yapma-Sımn nedeni<le"had{sfer''intarti Şmaya��uma Çük""aÇlk, elverişli ofmalandır.-Bu�olaylng-eT1Şme-s1n<leb_a_Şllca-eiken -"hadis" toplayıcılarının, beşinin İranlı olmasıdır. Adların. dan da anlaşılaçağı gibi Buhari-Kazvini-Sicistani-Tirmizi Muslim İranlıdır, İran dolaylarındandır, yalnızca Nesai 'nin Arap olduğu söylenir. Bu "hadis" kitaplarının Buhari-Mus lim gibi ikisi önde gelir, çok tutulur. Bu gelişi güzel bir o____�--

-"'·-· --·-·�· --------··--�---·--�

----,--------�

--·---��--·---

lay değil. Nitekim Nakşibendilik'in en çok güvendikleri de bunlardır. Mezheplerin Doğuşu

Nakşibendilik'in anladığı İslamda "Sünni" inançlara dayalı dört mezhep vardır (mezhep gidilen yol, benimse nen düşünce-inanç yöntemi anlamındadır). Bu mezhepler de Hanefi-Hanbeli, Şafii-Maliki'dir, bunlar "hak mezhep ler" sayılır, İran'da gelişen, ayrılma, ayrılık anlamını içe ren "Şia-ŞE::_1!!�3heJ:?i sapkın_ sayılır, daha�1_:rafizi/�.tlsiz-' in�nç�g;1_��ıJ(�'!.Il!'!.f!ll�nn<;i.'!):'.Orn!!}l<!.n.J.r Bu kuruluşların Doğu ülkelerinde en yaygını, en güçlüsü Yesevilik denen tarikat sayılır. Yesevilik "Şia"ya karşı olmakla birlikte o nun dayandığı Zerdüşt inançlarından, Şamanlıktan çok et kilenmiştir. Nitekim Nakşibendilik de bu kuruluştan doğ muş, yayılmıştır. Hepsi "Sünni" sayılan bu dört mezhebin tarikatlarca da "hak" sayıldığı bilinmektedir, ancak "Şia" başka türlü yorumlanır, sapkın sayılır derken, kimi "Sün ni" kuruluşların da bundan yararlandıkları tarihte geçen ör neklerden, olaylardan açıkça anlaşılmaktadır. Demek ki bu �onuda "mezhep ayrılığı" tarikatlarda pek önemli sayılmı yor, değiştirilen boya karşıt durumu örtmeye yetiyor. Mezheplerin doğuşundan başlıca etken Kuran'a geti rilen değişik yorumlardır. Yukarıda adı geçen dört "Sünni m_ezhebi"nin uygulamaları, tapınılan birbirine uymaz, ni tekim "İslam Bilimleri" denen "fıkıh", "hadis", "keHim", "_ş_�E.i�t.:�.��zc�ğ\l1.1:�1.?:��s,._i��elli,_�l;!!işın��-�i! �pJ_�m taşı ffi'!Q!ğU�Q!Q!!!!�-�!��ir:J:!�I._Il}t:.�!!��jg_�ndj ��J_yaQtsınl!_ �r_e �iEJ�ı-i�t-�!1l�yt§t Vl!rd!!: Sözgelişi Maliki mezhebine __

göre köpeğin içtiği sudan abdest alınır, köpek pis değildir, Hanefi inançları buna karşmır. Bir Şafii abdest aldıktan sonra eteği bir kadının giysisine sürülürse abdest bozulur, yenilenmesi gerekir. Öte yandan Hanefi inançlarına göre namaz kılan bir erkeğin önünden eşek-domuz-kadın geçer se namaz bozulur (bu konuda açık hadisler vardır). Nakşibendilikte belli bir mezhebe (Sünni mezhepler den birine) bağlılık yoktur, ancak "şeyhlere" göre bu tar tışma konusu olabilir. Nedeni de bu mezhep kurucuları ara sında yorum ayrılıklahnın bulunmasıdır. Şafii inançlarına bağlı bir Nakşibendi hangi şeriata uyma gereğindedir? İş te bu sorunu Nakşibendi şeyhleri tasavvuf yoluyla kolayca çözmüştür: "Tüm mezhepler doğrudur, tanrı yolundadır, gerçektir, ayrılık özde değil yüzdedir." Bu konu Nakşiben dilikte tasavvuf kavramının yorumuyla açıklığa kavuşturul mak istenir. Bu nedenle tasavvufu biraz açıklayalım. Tasavvufun Doğuşu-Gelişimi

I�-�:Y�'lfJ�m k�kenli bi�2ğ�eti_��_ğ.!ldir, �ran' ın önerileriyle bağdaşm�z:_��2Ar5!!!.��-�erQiiŞ,t:�-�ddha Şa!fl��J��li_Ç}a!.ı.. bfr�iifoe. --��!_Ş!}E!I�!§.ı�Ş9_l}Ia,..Ye!1� :PJııtonculuk'tan aşm ölçüde esinlenmiş, İslamın karşısına Ta�rı-=-Y·fr�_ıiiiI�m�I�I��-ç��Eii�!;�y�fo!.2�i� �E!> fı!��ıi t enide n ru !!_ � !!i.Y &2.ti!�!l o�ll ,lg! fJ!S!:LYl!!!:l.!..! �jlz HJ�l<ı ��!!.�t?!iY�Ji.fJ9tjpos't!lr, İS. .. yorufl!.��-�!��_g__��l��r�.!1zl� ı J!çi!_rı-f.�LY!!:l'.Y Jqa,__ya,Ş,�l!l�!ıJ:�21Üı12ş�a �§.!�-:�yııratış_'' �la_yJJ'��-!8:1!.YJlE�!��J.�E�-�ünmezken gö_rürıiir_c!l!. _rJ.IQl�.geJgı�ktiI:..Tanrı sonsuz, engin, görünmeyen bir ışık (nur) niteliğindedir. Çnul}_��_p.J!��duru_!!!�gell!}esi, ken__

.dini��ı ğa YJJrma,şı bj,ı: fü�!rınadır (dürüın)� buna ''t!tl1ı:t.:._ nati_o" . ğ�nir, lsl<ımcılar arasında, Arapça karşılığı "su_Aur"dtır,_ Bu görüş "yoktan var ediş" kuramını geçersiz kılıyor. Tanrı' nın görünmezken görünür duruma gelme si (emanatio/sudur) aşamalıdırJ:l_l1J��Fiil1ii� enyyJ<.seJ�.t� �_ a_ş_a_ğı qQğı::u �asa.0111:k basamak gerçeklt�şir, ba_sam.'!k ..E!�ı:t.r.ı_ da varl_ık _k.atl<!rını oluşturur. En üst basamakta en yüce varlık, en alt basamakta en düşük varlık (bir yonı: �a gör�:özdek/�adde) vard1r.._tnsan ilk basamakta oldu ğundan Tanrısal varlığa en yakın durumdadır. İnsan, tüm Tanrısal nitelikleri taşır, dolayısıyla Tanrı yetkin insanda görünür duruma gelir. Tanrıda bulunan tüm düşünsel, tinsel, yüce yeteneklerle donatılmıştır, dolayısıy la insan Tanrısaldır. Tasavvufun Platoncu felsefeye daya nan varlık anlayışı, in_ş�g�J'anrı kuramı Ortaçağ boyunca İs ..l�J!ı.ül�elerinde etkinliğini sürdürnıü_ş,_ İsl�ll1.IE�nçlarıngı _d9Jqııra.ını:ı..d.:ığı _9i.iş_ü�sel alanları egemeniiğ( �ltı_ n_� l1-.!Q!!._ş Jır. Ancak İran'da hızlı bir gelişme olanağı bulan, oradan başka ülkelere yayılan tasavvufun özünde duyulardan, al gılardan arınma, Ta�!.!��L��r!ıkla bütünleşme görüşün!!!! kaynağında._Buddhacılıkın izl�xiı:!i Ql.IJ!D� bu öğretinin "arınma kuramı" nı unutmamak gerekir.h!°}l}m_aı !_a§��yuf . e_ ya�f!.§!!i�l\iy�r!J.ls!�ı::�ı:t!1: sı_ �ı::ı! ı:n.�ı- �si9.�:vr�!.1s1�P. üsni Q d r l e içi � l� 2E�.!1--� �(l _cı�__g�r.<rt?�·--�� !<:'.I_<?::: _ .!1� Yli15s�J!l n bir _Q_!g_unlıı_k_(k�3!ll�ş_�_ı:!l�Sıdır. Bu görüşe göre, insanin olgunlaşması Tanrı ' ya yaklaşması, onunla birlik-bütünlük içinde bulunma olanağı sağlamasıdır. Bütün geçici, duyu sal, duygusal eğil�mlerden sıyrılmaya, ölümlü yaşamdan ölümsüz yaşama yükselmeye tasavvufta "ölümden önce ölmek" denir. Ozanın biri şöyle söyler: ---··�-- ···-·· ��··-· ·--·- ' --- -� -, , '

Hayat-i cavidanı şeyh-kamilden sual etdim Ölümden evvel ölmektir deyince intikal ettim Bu dizelerin günümüz diliyle söylenişi "ölümsüz ya şamı olgun şeyhden sordum, ölümden önce ölmektir deyin ce anladım"dır .Qy_ ��. ])ii.t:ün g�çj�_i n_t:�rı�kr,4�n!..Q_�yus� _ğ�l!�l1J_oL3:11J;ır�an l!��.l_ı;t_şıgı:ı_Js.ıız:ıl!!tp_!l}da_.Y9J.!!_!!11a!Uf. Nakşibendilik, bu öğretiyi bütünüyle kavrayabilecek, uy gulayabilecek durumda değildir, burada "İslam felsefe si"ni ayrıntılarıyla bilme gereği vardır. Böyle bir felsefe "salt felsefe" değildir, bir yakıştırmadır, ancak gelenek bu yakıştırmayı felsefe saydığından burada eleştiriye kayma nın gereği yoktur. Düşünen Us-Düşünmeyen İman

Nakşibendilik'te, ileri gitmiş, tasavvufun bütün özel liklerini kavramış bir kimseye göre "düşünmeyen iman", olgunlaşmanm, özünden Tanrı 'ya bağlanmanın gerekçesi olduğundan "düşünen us "tan yeğdir, us imanın buyruğun da olmalıdır. Bu düşüncenin kaynağı İslam düşüncesinde usu üstün sayan, gerçeğe ancak ilkelerinin aydınlığında va rılabileceğini önemseyen "Mutezile mezhebi"dir. Bu kuru luşa göre usa, us ilkelerine aykırı düşen bir inanç yanıltıcı dır, saptırıcıdır, gerçekten uzaklaştırır; usun ışığında bilin meyen T�nrı bir kuruntudur. Bu J!�ima!!_�!s!1JE.��i_t��-l1Ş�I]�l12Jann� l1ıiş,_2!g1:!ı:ı_�i_şi_(i_n_sa11::� J<.�ıpiJl�ıl.Y!'.1!Jlı '!.�l1K!i_��k!!l11!!�ıln .Q!}ılYt<ırıabilir, 1ruru i�rıl_a insan 9Igu11Iuğcı ulcışıı:ı�.Q.Ql<!Y1!i.1Yl_ıl. Tanrısalv(lrl�ğı J<.��!�<l.1!1��: _T��f!�aL��Mı k1vrama15

!!_l�glanaklan11�an biri �e se.ziştir, seziş g§11ülde ge�çe.hl , ".şk, ö!�_ycı.n<lan Icım'1'11ın _evi qe g�n_ül_dür, _ıısgöniilt: sl!:e��' ÖJ:'.:: �yse Tann_gö _ nükle �Yll:J!a.n �ezjş@_c�yle !lll)�Ş!.�ll:�İ!!.� Bu ko nu böyle sürer gider, geri döndürülürken seziş gücünün ola nakları gündeme getirilir.. İşte tasavvuf-din arasında bitme yen tartışma böyle kavramsal içerikli savlarla sürdürülür. Öte yandan Mutezile, yalnızca us ilkelerine dayandığından, bu tar tışmayı başlangıçta, dışlar, geçersiz sayar. Bu nedenleB�k ..ŞiQ.�J.lQiliJs't� ��r!�şgı<ı� ş_ey}1e ..s'!Yg!s.ı. _ı:lll<_ş_C!J.ili[. Nakşibendi yandaşı, us-iman sorunu karşısında, çok kolayca tutum de� ğiştirir, bilimsel odaklardan uzak kaldığı için Kuran ilkeleri-. ne uymaya, onlara göre davranmaya götürür, arkasından da yadsıdığı olanaklardan yararlanma yoluna girmekte sakınca görmez. Ona göre, önem taşıyan İslamı savunmak değil, İs lamı savunur görünerek bir "yeni İslam" yaratmaktır. Bu alanda da en verimli, güçlü dayanak tasavvuftur. Tasavvufun Etkinliği

Nakşibendilik'ten önce, Anadolu'da, İslam öncesi geleneklerden de yararlanarak büyük bir hızla gelişen ta savvuf akımı bir yandan Mevlana Celaleddin'in, bir yan dan da Hacı Bektaş Veli'nin, Baba ilyas-Baba İshak iki lisinin etkileriyle sağlam bir temel buldu. Bu iki akım, ayrı görüşler içermesine karşın varlık, yaratılış konuları nı İslam 'la bağdaşmayan bir anlayışla yorumluyorlardı. M�yl�yili!<:,,!!1a1151 ı.ıygt,ılamıı b��ımı_�d.��J-�1-��.!J�ğda-. 211}.l:l?:dı._gnu_rı y�lgıs_ı, "s��.a.'', �enen_(?)'.�� _03?�esi), _Q.s:Qşj_rı_� '..'J!!ü.ı:!l< ''..ciiy�J?ili riz4 r��ll}i_1 iÇ,��LY.�Eı:lı. Ozellik Je}l�Y:�ı;:y-ı:}ö11me iiçlüsünün)�l �� 'J;;ı �_(lğ_ı:}�_Ş_!P:�_<:>_!an&16

_,ğl_y�ktl!_._ Yeni gelişmeye başlayan Be}(taşilik'in ise, Ana QQ11J_u_yg�rlığının köJ<leriı:ıe cieğiD e�kiye,_giçlen, ilkçağın .Qi9_nysos törenlerine dayarıa.n_ 1:1�l1!1 bir g�ljş_il)1_Si�gisi _var_g!._""Öte yandan" yiJ!e irıırı kökerı}i Şiij!k,J� birleşen _gaş!<-a pir �zelli� de t,a_şıy9.ı:g_y_: _şektaşilik'te çalgı-ezgioyun-içki dörtlüsü, bir kuruluşun dört direği durumun daydı. Üstelik_�lfj�_i �Qy��--�IE"_1:ı}�J, dünya görüşü bakı mından.i!ı_s,a.p-Tann_öz�eşliğ_İı:!i de _cl!şla�ıy�r� dahası Tanrı 'yla insanın, insanla Tanrı 'nın "bir" olduğunu sa vunan bir eğilim de taşıyordu._M�.".'!e,vi}iğin "AJı;:v_ili._ J\l.".11u_tslam inançlaEryla H�!a.ş!I�_!11ı:t.<?-1�rı.cığ_�y2�t.1:1t�'-� _ı:ı!_kolu '' da çalgı:sema ikilis�rı-��e,ı:ıi_yl(;! İsla!Jla. �ykırı dü şµy9r_g_t!: Bu iki kuruluşu Sünni geleceğin içinde eritme de olanaksızdı. ancak, tasavvufun "varlık birliği" denen, daha çok "vahdet-i vücud" adıyla anılan öğretisi, öte yandan Yunus Emre ' nin etkisi." Sünni geleneği iyice sar sıyordu. Bu nedenle öz bakımından İslam inançlarının dışladığı "varlık birliği" görüşünü savunan tasavvuf için gerekli taban yaratılmıştı denebilir. lş!e b!J:_ş�s_i�!:1<l�llY.Y!:1J Ç()liş_�!s. !_9r _t__a.ı:rı.!n.ga._LkJ ı:_anı da, iç!�!.1-benim_!it'.f_g�!_l!rı�E-� �ışt_at?: _ay}(�r,ı sayıı_ıı_Nakşibendilik _ için verimli, uygun taban oluşmuştu. Özellikle Osmanlı Devfotl'riilı, Yavliz-�foit�iıseüffi;i�- gelen koyu Sünni tutu mu, şeriata bağlı görünen Nakşibendilik için uygun bir alandı. Bu alan korundu, özellikle onaltıncı yüzyıldan baş layarak, İran kökenli Nakşibendilik kendine bir yer buldu. Önce, salt İslam örtüsüne bürünerek Doğu Anadolu illerin de, ilkçağ inançlarıyla yüzeysel olarak karışımı az olan yö relerde tutundu. __

Osmanlı Devleti'nde Yerleşme

Nakşibendilik'in, bir kurum olarak, Osmanlı döne minde ortaya çıkışı onbeşinci yüzyıl ortalarına doğrudur. Kaynaklara göre, ülke�_izde i.Th_�.!:!_!"ucu__ş_�-�imav'da do_ğ duğu2 l 490_Si_�Y-'1r.9.<:!r.. Y�!!�C'.�şi'.�c.!�_ö.l <!ii.RQ söyl�ı:.ı:�ı::ı..��b _Jlahi_:t-J�-�i!!��-(}�Q!E:-.!�u kişi, sonradan Müslüman olmuş tur, ,Pa ş��-!>ir__<ı_c.!u!�b..}'.�J!!!!':!!!J!Ehi-L§_imavi'dir. '�Aye tullah" sözcüğü, İran kökenlidir, Tanrı 'nm İslam inanç larını yaymak, düzenlemek için, özel olarak görevlendir diği kimse anlamındadır, nitekim günümüzde İran'da da "ayetullah" sözcüğü çağında en yüksek a�amaya varan, Tanrısal bir gizem taşıyan kimse demektir, dine yeni bir yorum getirme yetkisini Tanrısal sezişle kazanmış sayı lır. Bunun açık örneği "Ayetullah Humeyni"dir. İlahi Na_�ş_!_!?endi !ş_tanbul'da 9ğreni�.&QE!!!�.2.��!!ili.Je tasav .Y..ttf.3!}_<lnı�da_�_tk!�_!i�_g_(l._şten!Ü.§.,_l°>iı:_ş_ii.re ��Y!:_�J�_ Medre se_�i_�_<!e_§_ğ�!-�c_:_i_ ol_��15__g9r_e_��e_n.:<i.iriJ�!ş!!!::I_ıı_savvufbil _gileEi_rıi �_e__l>irJE_ı.ı��ı 2!.'1_1]?__Ş_e_!11_e_r_!<.�!!:ı:l'd�yaşayan Hace Jl.��_ul�!J:-�ttar'da_I_!_�i!!�i.ilir..:Jlahi Nakşibendi sık sık İran'a-gider, İstanbul'a döner, Rumeli' ye geçer, çevresi ni genişletmeye çalışırdı. Simav'da tekkesini kurduktan sonra, yakın adamlarından Ahmed Buha_ri adlı birisini, Nakşibendilik' i yaymak, tekke kurmak için İstanbul'a gönderdi, görevlendirdi. İşte Osmanlı Devletin de, Nak şibendilik'in ilk kurumlaşma girişimi böyle başlamıştır. Simav tekkesi öncü durumdaydı. İlahi Nakşibendi Rume li-İstanbul arasında sık sık gidiş gelişlerini sürdürdü. Bu ilk kurumlaşmadan sonra, Nakşibendilik, daha et kili olmaya başladı, çağın birtakım önde gelen (öyle sayı-

lan) aydınları tekkenin çevresinde toplanmayı sürdürdüler. Bunlar arasında Muslihiddin Tavil, Lutfullah Üskübi, Abid Çelebi ile kimi yüksek görevliler vardı. Başlangıçta, Doğu Anadolu yörelerinde, özellikle İran'la bağlantılı toplumlar arasında ilgi çeken Nakşibendilik en büyük etkisini İstan bul'da göstermeye başladı. İstanbul Osmanlı Devleti'nin başkentiydi, Rumeli'de Edirne Sarayı ünlüydü. Burada,_!!; ginç olan yan, bu tarikatın sonradan l'vf.iis!ii11.1ıı1.1 Q@l}JaJ_fa 9gf_!.0_�!��sıd.i· Bun�� nedeni şudur: Kabuğu İslam'a, özü İslam'la bağdaşmayan inançlara dayanan bu kuruluş, yabancılar için ilginçti. Üstelik tarıma, çok kazanmaya önem verirdi. Durum günümüzde de pek değişmemiştir. Nakşibendilik'in Orta Anadolu'da, özellikle Ankara yörelerinde tutunmamasının nedeni, oralarda Bayramilik'in etkin durumda olmasıydı. Bu kuruluş, içyapısı bakımından, biraz Alevi-Ahi eğilimliydi, kırsal kesimde yaşamaya elve rişliydi. Hacı Bayram Veli'nin etkisini kırmak çok güçtü. Onaltıncı yüzyılın ilk çeyreğinden sonra, İran 'dan ge len Şiiliğin sakıncalı görülmesi üzerine, doğan gerginlik ne deniyle, Sünni geleneğin güçlendiği, egemen kurum duru muna geldiği görülür. Bu durum koyu Sünni görüntülü Nak şibendilik için oldukça uygun, elverişli bir evreydi, bunun se zilmesinde geç kalınmadı. İstanbul 'da, özellikle 1453 'ten sonra güçlenme olasılığı gösteren Bayrarnilik, Fatih Meh med'le yakınlığı bilinen Akşemseddin' in Saraya, Bayrami Iik etkisini sokmaya çalışması, bunun üzerine padişahın buy ruğuyla Göğnük'e sürülmesi, orada ölmesi Nakşibendilik için önemli bir girişimin evresiydi. Nitekim, 1490'da Vardar Yenicesi'nde ölen İlahi Nakşibendi'nin de, o evrelerde, da ha çok Fatih'in ölümünden sonra güçlendiği, sık sık İstan19

bul'a geldiği biliniyor. Bu önemli bir durumdu, osmanlı yö netimi Sünnilik'in önündeki tüm engelleri kaldırmıştı. Ar tık Yavuz Sultan Selim'den sonra tüm etkinliğini sürdüren Sünnilik'in, nerdeyse kutsal sayılan öncüsü "Şeyhülislam lık"ın bir devlet kurumu olarak etkinlik göstermesi önemli bir olaydı. Bu evrelerde, Osmanlı toplumunda Sünni eğilim li görünen Nakşibendilik'in hızla yayılma, gelişme olanağı bulduğu Osmanlı tarihçilerinin, yazarlarının bıraktığı belge lerden anlaşılmaktadır. Osmanlı yönetimi Alevi eğilimlilere uyguladığı öldürücü yöntemi Nakşibendilik'ten uzak tutma ya özen göstermiştir. Bu alanda bir yaşam sürme olanağı bu lan iki büyük kuruluş vardır: Mevlevilik-Nakşibendilik. Mevlevilik, daha çok, Batı illerinde, Yugoslavya içer lerine varabilen bir geniş bir alanda, ancak varlıklı çevreler de tutundu. Bunun nedeni de yapısındaki açık yüreklilik, sa nata verdiği önem, çalgı-ezgi geleneği olabilir. Nakşibendi lik ise katıydı, daha çok okumamış yörelerde yayılma ola nağı buluyordu. Nitekim Osmanlı saraylarında, varlıklı yer lerde pek tutunamadı. Daha sonra görüleceği üzere İstan bul'un yoksul yörelerinde yayıldı. Öte yandan, Nakşiben dilik yazın alanında, sanat yörelerinde de pek verimli ola madı; bunun uygulamalarındaki katılık, esneklikten yok sunluk önemli bir engeldi. Nitekim yazın oylumunda Mev levilik-Bektaşilik gibi iki Alevi eğilimli kuruluş Osmanlı dü şüncesine _damgasını vuracak nitelikte gelişti, yayıldı, özel likle şiir türünde en üstün örneklerini verdi. Bu arada bir kaç Nakşibendi ozanın bülunması büyük bir başarı değildir, altıyüz yıllık bir Osmanlı düşüncesi, sanatı içinde. Burada, üzerinde durulması gereken başka bir konu da Nakşibendi lik' in yeni ele geçirilen, egemenlik altına alınan ülkelere, Ba20

tı'ya sokulmasıdır. Bunların çoğu değişik nedenlerle din de ğiştirip Müslüman olan yöre insanlarıdır. Nakşibendilik'in İçyapısı

Nakşibendilik'in özelliklerini, uygulamalarını, düşün sel yapısını açıklayan kaynaklar arasında, en önemli sayı lanları, Şeyh İlahi Nakşibendi'nin yazdığı yapıtlardır. Bun lar Nakşibendilik'in el kitabı (ilmihali) niteliğindedir. Mes lekü'l-Talibin, bu yapıt tarikata girenlerin tutacakları yolu, işlemlerini, eylemlerini, davranışlarını anlatan bir kılavuz niteliğindedir. İkinci öğretici nitelikteki yapıtı Zadül '1-Müs takın (Doğru Yola Girenlerin Besini) adını taşır. Bu da Nak şibendilik'te yapılması gerekenleri, tutulacak yolları gös terir nitelikte kılavuz yapıttır. Fusulü '1-Vusul ( Kavuşmala rın Bölümleri) adlı yapıt da Tanrısal gerçeklere ulaşmanın özelliklerini, niteliklerini konu edinen düşsel durumları an latan bir yapıttır. Esrarname ise gizlilikleri, içe doğuşları anlatır, onda da gizemsel bir içerik vardır. Bu yapıtları örnek alarak yazılmış başka ürünler de var dır, ancak Nakşibendilik'in içyapısını gösteren, bir Nak şi'nin hangi ölçüler içinde davranması gerektiğini vurgu. !ayan, biçimlendiren bunlardır. Bu nedenle Şeyh İlahi Nak şibendi, bu tarikatın Osmanlı Ülkesi'nde kurucusu, yeryü zünde ise ikinci kurucusu sayılır (Muhammed Bahaeddin Nakşibendi'den sonra). bu yapıtlardan esinlenerek Nakşi bendilik'in özelliklerini vurgulayalım. 1- Tanrı. Nakşibendilik'te Tanrı kavramı evrenin yara tıcısı, üstünlük, olgunluk bakımından erişilmez, düşünme yetisinin sınırlarını aşan, önsüz-sonsuz bir varlıktır, yara21

tılmaırnş. doğmamıştır. yar:ıtmışıır. yaratmaktadır. Tanrı salt istençtir, yargıçtır. bilgindir. kılavuzdur, zamanla, me

kanla sınırlı değildir. insanın tüm eylemleri, davranışları Tanrı 'dan gelir, Tanrı insanın bütün eylemlerini denetler, yönlendirir. İnsan Tanrı 'nın varlığını düşünebilir ancak bü tünlük içinde kavrayamaz Bir Nakşibendi'nin yapacağı, yapması gereken başlıca iş Tanrı 'yı anmak, onun adını, ni teliklerini dilinden düşürmemektir, gerçek bir nakşi hep "ibadet içinde"dir, onun yirmi dört saati bir "ibadet" ala mdır. Bu nedenle kişi "saim-i daim"dir, Tanrı' yı dilinden düşürmeyendir, bunun dışında etkin bir uygulama yoktur. 2- Şeyh. Kulla Tanrı arasında görevli, olgun, etkin, Tanrısal gizemlerle donatılmış, bütün yaşamı boyunca Tan rı 'yla düşsel birlik içinde bulunan, sözleri-buyrukları tar tışılmayan, dediği dedik, buyurduğu gerçek, yalnızca Tan rı' ya karşı sorumlu kimsedir. Tanrı'dan sonra tek gerçek, tek kılavuz, tek kutsal varlık şeyhtir. Hangi koşullar altın da olursö olsun şeyhin buyruğu kesinlikle yerine getirilme lidir. Burada biraz durarak Şeyh Said ayaklanmasında gö zünü budaktan, canını bıçaktan sakınmayan başkaldıranla rı düşünelim. Anadolu'da, bilinen ayaklanmaların nerdey se hepsinde Nakşibendi parmağı vardır. hepsi de bir şeyhin kışkırtmalarıyla başlamıştır. 3- İbadet. Bir Nakşibendi için tapınım (ibadetin) bel li, belirli evresi yoktur, tüm Nakşiler sürekli, kesintisiz, sü reye bağlı olmayan bir "ibadet içinde"dirler. Uyurken bile, soluk alış-verişlerde "Allah" demek gereklidir, bu neden le "Allah-Allah" denmelidir, soluğu alırken verirkende. Bu eyleme önceleri "Al-lah" diye başlanır, alışılır, bu alışkan lık insanda sürekli bir gövde eğitimi olur, böylece uyuyan 22

bir kimsenin soluk alışlarından bir Nakşi olduğu anlaşılır (Öyle inanırlar). 4- Zikr. Nakşibendilik'in temel kurallarından biri de zikr denen Tanrı adlarını anmaktır. Bu sesli, sessiz olmak üzere iki türlüdür. Seslisi toplu, ya da bireysel olarak Tanrı adlarını yüksek sesle okumayı, söylemeyi gerektirir. Sessiz olanı ise gönülden geçirme (içe kapanış) yoluyladır. İslam dinine göre Tanrı'nın doksan dokuz adı vardır, bunlara "es ma-i hüsna" (güzel adlar) denir. Sesli zikr (anış) bu adlar dan birini toplu olarak, birlikte söylemek, sağa sola salın maktır. Nakşibendilik' e göre bu adları anmakla insanın gön lü arınır, bütün gelip geçici dünya isteklerinden, duygusal eğilimlerden arınır. Olgunlaşmanın başlıca yöntemi budur. 5- Oruç. Nakşibendilik'te oruç, yalnız ramazan ayının otuz günü ile saptanmış, belirlenmiş değildir. Oruç kişinin benliğine, birtakım geçici isteklerine engel koymadır. Baş ka bir anlamda oruç kendi benliğini (nefsini) denetim altı na almadır. Bu nedenle Nakşiler yılın, kendilerince, uygun gördükleri günlerinde oruca girerler. İftarın üç zeytinle ya pılması iyi gelir, sonra namaz kılınır, karın doyurulur. Ra mazan günleri evden abdestsiz çıkmak "günah" sayılır. 6- Kadın. Nakşibendilik'te, Zerdüşt inançlarının etkisin den gelen bir kadım aşağılama eğilimi vardır. Kadın saptırı cıdır, erkeğe göre eksiktir, duygularının, geçici isteklerinin tutsağıdır. Kadın eli sıkılmaz, kadınla konuşmak, kaçınıl maz bir durumdan kaynaklanıyorsa, konuşurken onun yüzü ne bakmak doğru değildir, kötü eğilimlere yol açar. Kadın la karşılaşınca öne, yere bakmak gerekir. Yolda kadının ön de, erkeğin, arkada yürümesi şeytana uymaktır. Kadın kesin likle örtünmelidir, gerekmedikçe evinden dışarı çıkmamalı-· 23

dır. Bir Nakşi erkeği istediği sayıda kadın alabilir. Kadını ko cası dövebilir, ona ceza verebilir, namaz kılmayan kadınla yaşamak doğru değildir. Kadın yalnızca Kuran dinlemeyi, okumayı öğrenmelidir, yorum, anlam verme gibi yetkileri yoktur. Kadının, evinin dışında bir görevi, işi olamaz . Bir kız da, kadınlık belirtileri görülmeye başlayınca, evlendirilme li, evde saklanması birtakım sapmalara, anaya-babaya karşı elinde olmadan, istemeden dikbaşlık etmeye yol açar. Nak şi olmayan erkeğe kız verilmez, Nakşi olmayan bir ailenin kızı alınmaz, alınırsa gün geçirmeden onu tarikat ilkelerine göre eğitmek, arındırmak, "İslam' a sokmak'' gerekir.

7- Zekat: Bir Nakşibendi için zekat şeriatın gerekimlerin den biridir, ancak kime verileceği konusunda seçme yetkisi var dır. Nakşilere göre şeriatla yönetilmeyen bir toplumda yalnızca kendinden olana, Nakşibendilik'le bağlantısı bulunana verilir, bu kuruluştan olmayana, ne denli yoksul, düşkün olsa da zekat, sadaka verilmez. Zekat, sadaka gibi yardım içerikli işlemler, Nakşi topluluğunun benimsediği inançlar doğrultusunda çalı şacak kurumlara verilir. Söz gelişi yoksullara yurt yapılacak, öğ renci okutulacak, kurban kesilip dağıtılacak türünden yardım lar Nakşibendi anlayışını benimsetmek, yaymak için oluşturul muş derneklere, kurumlara verilir. Bugün, ülkemizde Nakşiben dilik'le içten bağlantısı olduğu açıkça bilinen, belgelerle ortaya konan kuruluşlar vardır. Bunlar arasında yurt, okul, hastane, do ğumevi yaptıranlar, vakıfkuranlar çoktur. Bunların hepsinin tek amacı Nakşibendilik için gereken ne varsa yapmaktır. Nakşi bendilik'te, bu kuruİuşun dışında kalan ne varsa sapkındır(ba tıldır) geçersizdir. Nakşibendilik ülküsünün benimsenmediği, yayılmadığı bir ülkede zekat-sadaka gibi ödevler yerine getiıi lirken çok ayrıntılı inceleme, izleme yapmak kaçınılmazdır.

8- Kurban: Bütün Nakşibendilerin kurban kesmeleri gereklidir, ancak etlerin, derilerin başka kuruluşlardan olan lara, özellikle dinle ilgisiz kurumlara verilmesi "haram" sa yılır. Bir Nakşinin kestiği kurbanın derisini, etini dağıtırken yine kendi tarikatından olanları seçmesi kaçınılmazdır, bu nun tersi ocağa karşı suç işlemektir. Nakşibendilik'te resim, yontu, çalgı, içki, oyun suçtur, "haram" kapsamındadır. 9- Suç: Nakşibendilik'te en ağır görevlerden, en sakınca lı işlemlerden biri suç ile verilecek ceza konusundadır. Şeriatm (Nakşi şeriatının} dediğini yapmayan kim olursa olsun, suçlu dur, bu suç işlemede Nakşibendilik'in yayılmasını, gelişmesi ni önlemek amacı saklıysa suçlu, şeyhin buynığuyla başı kesi lerek öldürülür. Asmak, yakmak, denize atmak, iple boğazını sıkarak öldürmek Nakşi geleneğine aykırıdır, suçlunun kanı ak malı, yaratıldığı toprak bu kanın aktığına tanık olmalıdır. 1 O- Eğitim: Nakşibendilik'te biricik, en geçerli eğitim tarikatın ilkelerini öğrenmek, şeyhin gösterdiği yolda git mek, İslam'ın koşullarını, şeriatın uygulamalarını yerine ge tirmek, ibadet sayılan, ona bağlanan bütün eylemleri sür dürmektir. Bunun dışında bir eğitim yoktur, sapıklıktır. Ki mi Nakşibendi şeyhlerine göre radyo, telefon, televizyon, sinema gibi kuruluşlardan uzak kalmak, onları eve sokma mak inancın koşulları arasındadır. Eğitimin amacı, kişiyi Tanrı'ya bağlamak, şeyhle Tanrı arasında sürdürülen gizli bağlantiyı düşünmeden, eksiksiz bir bağlılık içinde kal maktır. Boş günlerde Kuran okumak, ya da Kuran okuyan kimseyi diz çöküp .dinlemek, başını öne eğmek saygının be lirtisidir. Hangi yaşta olursa olsun büyüklerin sözlerine uy mak, onları dinlemek gerekir. Yolda giderken hep öne bak malı, gizlice Tanrı'nın adlarını anmalı, Tanrı adını anma25

dan bir nesneye dokunmamalı, yolda bir tanıdıkla karşıla şınca iki eli göğsün üstüne koyarak, biraz öne eyilerek "es selamualeykum" demeli, başka türlü selamdan kaçınmalı. Selamlaşırken, konuşurken sağ elin başparmağını kalkık, dik tutmalı. Bu belirti tüm konuşmalarda, davranışlarda Tanrı'yı tanık göstermek, "Allah şahidimdir" demek anla mındadır. Hangi koşullar altında olursa olsun, Nakşilerin birbirine karşı yalan söylemeleri, tanıklık etmeleri (iyilik için değil, suçlamak için) yasaktır, kötülük söz konusu olur sa bir Nakşi başka bir Nakşiye tanıklık edemez, olayı ya kından görse, bilse, yaşasa bile. l l- Nakşi andı: Nakşiler arasında gizli tutulan, en sı kışık, güç durumlarda bile başkalarına bildirilmeyen, söy lenmeyen bir and vardır, bu and şeyhin avucunun içini öp türerek dervişe iletilir. Derviş gerekli eğitimi görüp yetki alacağı sırada, şeyhin önüne çıkarılır, diz çoker, önce iki eli ni göğsünün üstüne getirir, üç kez Tanrı 'nın adını anar, son ra eğilir, şeyh sağ elini dervişe uzatır, derviş şeyhin avucu nun içini öper. Derviş, şeyhin sözlerini yineler, bu sözler aşağı yukarı şu anlamdadır: "Yaşadığım sürece şeyhe (Pir de denir) bağlı kalaca ğıma, Nakşibendilik dışında bir topluluğa girmeyeceğime, Nakşiliğin gerekli görmediği, beğenmediği, önermediği iş lerle, konularla ilgilenmeyeceğime, her türlü yenilik, din sizlik, Nakşibendilik'ten gelmeyen davranışlara, uygula malara, cuma namazı kılmayan, kıldırmayan, devlet adam larına, yönetimlere karşı çıkacağıma, Kuran'dan başka ki tap, şeyhimden başka mürşid, Allah'tan başka yaratan, İs lam'dan ayn iman tanımayacağıma, Nakşibendilik uğrun da hangi koşullar altında olursa olsun canımı vermekten ka26

çınmayacağıma. Allah"ı şahid göstererek a nd içerim (ka

ol yarabbi, şahid ol yarab bi şahid ol ya rabbi, amin, sadakallahinazim." Bu and daha da uzar, içine istenmeyen, dinsiz, din düş manı sayılan kimselerin adları da katılır. Burada, bizim için önemli olan, andın, içinde yaşanan zamanla, zamanın olay larıyla içten bir bağlantı taşımasıdır. Tarikat, çatısı altında bu lunanları bu andla kendisine bağlıyor, ondan ayrılmanın, iler de sakıncalı bir durum yaratabileceğini gündemde tutuyor. Bu and eskiden yoktu, yakın sürelerde, özellikle Cumhuriyet yö netimi uygulama alanına konduktan sonra yaygınlaştınldı . 12- Hac: Her Nakşibendi'nin yaşamında en azından bir kez hacca gitmesi gerekir, gitmeye gücü yetmezse eli nin emeğiyle bunu sağlayacak olanak bulunur, emeği kar şılığı sağlayacağı kazançla bu görevini yerine getirir. Şun dan bundan ödünç para alarak, geçim kaynaklarından bir bölümünü satarak hacca gidilmez, gidilse de. geçerli sayıl maz. Oysa son yıllarda Nakşiler bu geleneği yıkmıştır. 13- Giyim: Nakşibendilik'te giyim-kuşam biçimini belirleyen, genellikle şeyhtir, bütün dervişler giyim-kuşam bakımından şeyhe uyma gereğindedir. Kadın, evinden dı şarı çıkma gereğinde kalırsa, kimsenin tanıyamayacağı bir kılığa girmesi gerekir. Çağdaş giyim suçtur, dinden ayrıl madır. Bu nedenle erkeklerin alttan şalvar, üstten cübbe, ba şa sarık giymeleri gerekir, kadınların çarşaf, peçe, baştan omuzları kaplayacak nitelikte örtü örtünmeleri gereklidir. Ancak, çağımızda.olduğu gibi yüzünü gösterecek biçimde bir başörtüsü kullanmak da doğru değildir. 14- Zina: Bütün uygar uluslarda, tek Tanrıcı dinlerde ''zi na" ağır, yakışıksız bir suç sayılır, belli bir tanımı vardır. Bu sem ederim), şahid

yasal tanım, Nakşibendi tarikatında geçerli değildir. Zina dav ranışlara, durumlara, işlemlere göre değişik adlar alır: A- El zinası: Kendisiyle evlenmesi yasak olmayan bir kimseyle (kadın erkekle, erkek kadınla) el sıkışırsa, abdest bozulur, el sıkışma uzun sürerse yıkanmak gusul abdesti, almak gerekir. Bu nedenle evlilik getirebilecek kimseler arasında el sıkışmak suçtur. Böyle yapan bir kadının, evli ise dövülmesi, yola gelmezse boşanması gerekir. B- Göz zinası: Yolda_, başka bir alanda bulunurken, başka bir er kekle göz göze gelmek, birbirine çekici, yaklaştırıcı bir öz lemle, duyguyla bakmak gözle zina etmek demektir. Bu er kek için olduğu gibi kadın için de geçerlidir. C- Dil zina sı: Bir erkek, yabancı bir kadınla tatlı tatlı konuşur, söyle şirse, ona okşayıcı, gönül çekici sözler söylerse, bu alış-ve riş amacıyla olsa bile sözcüklerle sürdürülen bir zina biçi midir. Gerçek bir Nakşibendi erkeğinin bundan uzi_ik kal ması, kadınlara karşı güler yüzlü, okşayıcı davranması suç tur (günah), bundan kaçınmayan kimsenin yargı günü dili tutulur. Ç G iysi yle gelen zina. Erkek elinin değdiği iç ça maşırlarını giyen bir kadın gizli zina yapmış demektir, bu nedenle giysilerin kadın elinden çıkması gerekir. -

Nakşibendilik'te Ev Yaşamı

Hangi koşullar altında olursa olsun, aralarında kan ya kınlığı bulunan kimseler bile erkekli-kadınlı oturup, söyle şemezler, erkeklerin yeri ayrı, kad!nların yeri ayrı olmalıdır. Kadının sesini, gülüşünü duymak bile erkekte başka bir eği-. !im uyandırır. Evde yemeği, kesinlikle, kadının pişirmesi, kadının yiyeceği yemeğe erkek elinin değmemesi gerekir. 28

Bir kadının, evinde Kuran okurken bile, sesini erkeklerin duymaması gerekir, özellikle güzel bir kadın sesi, erkeği duygulandırdığından zinaya olanak sağlamış sayılır. Evinin dışında arkadaşlarıyla (kadınlarla) konuşan bir kadının se sini yanından geçen erkeğin duyması bile gönülde kuşkuya yol açar. Evlere ayak çıkarılmadan girilmez, hangi koşullar altında olursa olsun erkek çamaşırlarıyla kadın çamaşırları birbirine karıştırılarak yıkanamaz. Ekmek elle kırılmalı, bı çakla kesilmemeli (cinayettir), sofrada kaşıktan başka araç kullanılmamalı, katı yiyecekler elle yenmeli, tabaklarda ye mek kalıntısı bırakılmamalı. Genç evliler arasında cuma ge celeri seçilmeli, peygamber cuma gecesi doğmuştur. Cuma namazlarına gidemeyen kadmlar, kendi aralarında toplana rak (Nakşibendiler) Şeyhin uygun gördüğü biçimde (bun ları önceden öğrenmeyen Nakşi olamaz) Kuran okumalı, ya da içlerinden okumayı bilen birinin okuyuşunu dinlemeli. Bütün ev halkının cuma günü sabahtan yıkanmaları ya rarlıdır. Çocuklarla büyükler ayn yıkanmalı. Evlerde, kadın lar arasında bile, şarkı (tagani), söyleşi (sohbet, dinle ilgisi olmayan konularda), sigara, kahve (bu yasak Şeyhülislam Ebussuud Efendi'den geliyor) içilmemeli. Oyuncak, eğlen dirici nesneler kullanılmamalı. Emzikli çocuklar müziksel ninnilerle uyutulmamalı (onları şeytan kandırır, ya bir daha uyanamazlar, ya da büyüyünce şarkıcı olurlar). Bu tür uya rılar, düşünce aşılamalar, biraz da şeyhin yetiştiği (ilk bilgi edinme dönemlerinde) çevrenin yaygın geleneklerine daya nır. Nakşibendilik'te, etkinin yayılması, yöresel geleneklerin kılığına girme başarısına bağlıdır. Bu konuda, bir Nakşiben di'nin en kolay yararlanma aracı yardım. "yoksullara", "düş künlere" yapılır, böyle bir girişim yaygınlaştırılırsa geçim

darlığı çeken çevrelerde yandaş toplamanın önü açılır, ola naklar hızla çoğalır. Ülkemizde l 950'den bu yana uygulanan yöntem budur. Bu uygulama biçimi, oy toplama kaygısıyla bütün ülke düzeyine devlet eliyle yayılmış değil, yaydınlmış tır. Bunun en kolay, en yumuşak uygulama biçimi de "ucuz buğday", "ucuz mısır" dağıtımı (ya da satışı) olmuştur. Nakşibendilik'te Örtülü Girişimler

Gerçekte Nakşibendilik güncel politikanın dışında kalma yı, toplumsal olaylara, din gözlüğüyle, dıştan bakmayı kendi çıkarlarına çok uygun bulur. Bu konuda "uygun zaman" çok önemlidir. Ülkemizde, geçimsel bunalımın başladığı, "devlet ekonomisi"nin bozulduğu yörelerde bu tarikatın birden bire etkin duruma gelmesi, gelişi güzel, beklenmeyen bir olay de ğildir. Nakşibendilik ' in altı yüz yıllık yapısı, uygulama biçim leri, gelişme kolaylıklan toplumsal sarsıntılann hızlandığı, ya salann uygulama etkinliğinin yıkıldığı dönemlerde görülmüş tür. Bu sarsıntının izlerinin, belirtilerinin sezildiği yerde Nak şibendilik çok kolay boya değiştirerek etkinliğini gösterir. Bu etkinlik, bugün ülkemizde, gizli değildir. Devlet eli sıkı, ayak ta durmadan başka bir kaygısı olmayan duruma gelmiş, yok sullar çoğalmıştır, yaşam olanaklan azalmıştır. Üretilen tüke tilene yetmemektir. Yurttaşlar devletten umudunu kesmiş, Tan n 'ya sığınma gereğinde kalmışlardır. Bu durum, yalnızca N ak şibendil ik için değil, bütün yönetime karşıt düşünce besleyen kuruluşlar için kaçınlmaz bir fırsat, beklenmedik bir kolaylık tır. Bütün inançlarda olduğu gibi, devletten umudunu kesenin biricik sığınağı, koruyucusu, umut kaynağı Tann'dİr. İşte, Nak şibendilik'in gökte ararken yerde bulduğu da budur. 30

Nakşibendilik'in önde gelenleri bu sarsıntılı durumlar dan büyük bir kolaylıkla yararlandılar, önce devlet kurum larının etkili, saygın kişilerini, çağdaş uygarlığı benimse me, uygulama, devrimci, ileri bir atılım yapma kandırma casıyla ele geçirdiler. Bunu devrimcilik, İslamı yayma kan dırması kılığında, düşman uçaklarının saldırılarından kur tulmak için "sis bombası" atan savaş gemileri gibi uygu ladılar. Ne yaptılar, devrimci, Atatürkçü göründüler, Hıris tiyan dünyasıyla yakınlıklar kurdular. Peki cumhuriyet yö netiminin daha ilk yıllarında, ülkemizde çıkan ayaklanma ların arkasında İngiltere'den, Avrupa devletlerinden yar dım gören, koruyuculuk sağlayan Nakşibendi öncüleri (şeyhleri) yok muydu? Bugün, çağdaşlığın karşısına çıkan, yeniliklerin hızını kesmek isteyen, devlet kurumlarında yal nızca yandaş değil, koruyucu, yardımcı, besleyici odaklar bulan kimseler Avrupa'dan, Amerika'dan güç almıyor mu? Bunların hepsi değişik kılıklar içinde, birer Nakşibendi de ğil mi? Hıristiyan Avrupa, kendini bildi bil�li, Türk'ün, İs lamın karşısındadır. Birinci Büyük Savaş' ın nedenleri ara sında Türkleri Avrupa 'dan sürme, doğuya itme düşüncesi vardı. Bu düşünce uygulama alanına konunca başarıya u laştırıldı. Bugün Türkiye Cumhuriyeti Devleti 'nin elinde yalnızca üçbuçuk (İstanbul'un yarısıyla) ilimiz kalmıştır. Nakşibendilik'in Din Örtüsü

Osmanlı tarihi boyunca, ülkeyi sarsan, devlet düzenini bo zan ayaklanmaların ÇoğuNakşibendilik kışkırtmalarıyla olmuş tur. Bunun nedeni de, bu kuruluşun, dolaylı olarak, "medrese" denen eğitim kurumlarına girişidir. Osmanlı Şeyhülislamları 31

arasında, Nakşibendilik girişimleriyle ilgili bir "fetva" veren kimse görülmemiştir, oysa ayaklanmaların çoğunun arkasında bu tarikat vardır. Osmanlı döneminde, başlayan ayaklanmala rın "Celiili" adı altında serginlendiği biliniyor (başlangıçta). Bu sarsıcı olayların arkasında medreselilerin olduğunu da bilme yen yoktur. Bu olayların çoğunun geçtiği yörelerde dinci bir an layışın etkinliği de besbellidir. Olayların başlangıcı 1 500 yılla n içindedir (Bk. Prof Mustafa Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, 1 975). Bu gelişigüzel bir olay sayılamaz. Bu nun ucu Kubilay olayına değin uzanıyor. Burada, Nakşibendi likin din örtüsü altında neler yaptığını, yapmak istediğini anlat mak uzun sürer, ancak Avrupa ile ilişkilerin önem kazandığı bir dönemde Nakşibendilerin olumsuz girişimlerini de gözden uzak tutmamak gerekir. (Bk. Bemard Lewis, Modem Türkiye'nin Doğuşu, 1 984, s. 265, 402-405, 416. Bu kaynakta geçen açık lamalar, birer konuya değinme niteliğindedir, ancak bu tarika tın kuruluşundan beri birtakım olumsuz girişimlerden geri kal madığını gösterme bakımından önemlidir). İs��-!!Jke}�rincis._ıı!1M 1 Şerj_at_ı �g�.!11��1!11.J!�sa�_ak: �ibendilik idn uygun ortam bulununcaya değin bir suskun:ı.:.. . -··--..,·- - .l!:!.�ıJ'.e_!"_�ltı�_�l_3:._iş_g§r_!11�.Q§p._�!!!i�şlar, şeyh kendi dünya sına çekilmiştir, çevresinde toplananlar eyleme geçmenin en uygun belirtilerini beklerler. Hangi koşullar altında olur sa olsun, Yl!l!ll!Ş�_k: y�_g2�en_�-�k:şi��g_i}_ik:A_iiş_ii_!�!�� !.��i Ele._!11� ciö�ijştür01:ektı:m kaçınmaz, kılık d�ğişgr_!11�k:_1'i!:... -�El�_şi})�n.gi_ içiı:ı_ 2_1le.Il1li _ge.ğ!lci_ir. Nit_ek:i_ ıp cu_n:ı�urrye.t�t?_I! ..Q.irJ�_ıı_ç yı) öne� -��yyic! _Abdülkadir_ Belhi {()t ) n3L gir ya!19:.ıın Eyüp yöre_şinde.ki tekkesinde Mevleyilerle._1'!!.l!k:te. _ .s_�lgılı1 il�hili törenle.� düzenler, düşü_cel_erini y_aygı�y��a .lışıgiı. Oyşa_Nakşibendilik'le Mevlevilik' i inanç b_�k:!!11_!!!_

---------

··- ..

·---�-- - - - � - -

--····

-·- ·-··· · -

"'·-· ··-·-

- - ___' "_____ ____________

A'1-I1.Yaı:ıy ana geti.rme .olancı_ğı.y()kt��: .Na!<ş i ��-I1_d il!�,.g9ry-... _11 üşte ,. �()yu .şeriat yanlısıdır, fyl evl �vilik_'. i !l çalg_ı�ı1 .<::z:gi ��•. _oyunu, içkisi vardır. Bu yakınlaşmacla _gi_:z: li,çık:ır�ı l;Ji.r dQ _şii_l1.S�11i.J1 �t!<i:>.i_rıiı;örrrı�.mek elde_��_ğj!<ii!,yerine göre N akşibendil ik bir çıkar kurumu olmada gecikmez. ''..tı!!< ! §iQ.enclj li!< !ııınaJ!!ıyl :ı Şünni i 11.a11gcı _sa_lı_ip Y� .9i lh:ış: ceddicf.i Şlf-i-Sfı_11i_ cit:I1�.rı imcım _Rıı�.�arıi ��med Fiir� M ii � Js.ıYY�!_Ş��herıcii. 'ci�l1 {§L J6�4J s211:r..ı! güşb.iitiin. sgft:<=!l��a11 l:?i ı:. _y_g1 Y� . ri!1.cl ��l_l}ylcı .!5.�Ae._I1cit:.ıil.i � ı. J? �!<!a.:şfü!<. Y�. t!cı!!l.?'.C1Yili!< _gi�i Şii�J3(lti�i ta_ı:il<�!l.a�lıı_�cığ_daş_!!l!ş_�.k�naş_ınış ve Al�yi te J?.�yülde_cmlarla y_arış� ış _ol�ı:.t f\:1.�y!�Yili.1. Y.�. !1!PC1Y�t!?ıı__iki _ _!<tr:i!<ııt_ıırasında bir mü!1aseb�l..�l_i E.'!_rip olan bu_ !el_ıı�!<J de_ �il.�i_l�den cloğa!1 uyclurına_bir.telakkidir.(Abd�!.b_a�i Q�l� pınarlı, Mevtana'dan Sonra Mevlevilik, 1 953, sayfa 3 19)". Bu alıntının bulunduğu yapıtta (sayfa: 3 1 9-32 1 ) Nak şibendilik'in kendi inançlarına ters düşen kuruluşlardan yararlanma girişiminde, nerde dinle ilgili bir sorun ortaya çıkarsa orada din örtüsüne bürünerek çıkarcı girişimlerden geri kalmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim, yine bu kaynağa göre, Nakşibendilik, etkinlik sezdiği tüm kuruluşlarla sen� li benli olma yoluna girmekten kaçınmaz, oysa "Nakşiben di anlayışıyla Mevlevi ve Melami anlayışı orasında o kadar büyük bir fark var ki ! ( A. Gölpınarlı, say. 320)". Nakşibendilik'in din örtüsüne bürünmesinde birtakım si yasal etkinliklerin bulunduğu yadsınamaz. Osmanlı tarihi bo yunca sürüp giden, bu Nakşibendi kargaşası toplumun başı na sıkıntılar, kaygılar açmaktan geri kalmamıştır. Nitekim İkinci Mahmud döneminde, Alevi-Bektaşi topluluğuna kar şı, Yeniçerilerin yozlaşmasından kaynaklanan kıyım nede niyle, uygulanan üzücü önlemlerde Nakşibendilik yine ka..

zançlı çıkmıştır. Padişah'ın Yeniçerilikle birlikte Bektaşilik'i de ortadan kaldırmasında yönetimin Mevlevilik yan19da Nak şibendilik'i kayırması olanak sağlamıştır. Nitekim: "Hacı Bektaş'ı, Ahmed Yesevi ile ilgili gösteren Bek taşi Vilayetnamesi, Bektaşiliğin Şii-Batini tesirlerle sonra dan bozulmuş bir Tarıyk-ı Hacegan olduğu kanaatini umu- mileştirmiş, bu kanaat yüzünden eski Bektaşi tekkeleri Nak şibendi şeyhlerine verilmiş, bu arada birçok Bektaşi baba sı, Nakşi icazetnamesi almış, tekkelere gönderilen Nakşi şeyhlerinin bir kısmı da Bektaşilik'e girmiş ve Nakşiben dicilik'te oldukça önemli rint ve Alevi bir kol meydana gel miştir. (A. Gölpınarlı, s. 32 1 ) " . Nakşibendilik'in, böyle inançlarına kökten ters düşen, ancak çıkar sözkonusu olunca boya değiştirmekte, örtü ye nilemekte sakınca görmeyen tutumu Mevlevi-Nakşi kaynaş masına da olanak sağlamış, birtakım yönetim eksikliklerin den doğan toplumsal boşlukları doldurmada gecikmemiştir. Yine yazılı kaynaklardan öğrendiğimize göre, ,Nakşibendi li�ı-�� -ge.!t?ğ) !"f�y_!e.y�!i�l_t!_ .}{l!!_d1:!ğ1:!_i'�_!c_ınlığı tarik'!!__de� .@ı!�l!E-� �}��l�_riyle._��-�!Q..i!�.üştür, bu __g�de!lle birçok N��ş_i!>e..!l�LM_�yle.y_!}i_� �e. _y_§!l_aj �!ş, _M�yJ�yi Q_hnuş_,_buna . .e gili güncel yayınlar arasında ortaya çıkan bağlantıyı sergile mek gerekir. N�k.şi_be.11_dilik'in, çağlar �oyunca k.�nağından_ uzaklaştığı, günlük çıkar olaylarına karışmakta kendi kişiliAiii!: y!tiil!le�ten-bil�_ Çe�iılıll-e<liği ��I�iifıii1Şi��:· ülkemizde Yeniçeriliğin kaldırılışından sonra toplum kurumlarına sızan, renk değiştiren, örtü yenileyen bu kuruluş şimdi bambaşka bir giysiye bürünmüştür, onu da görmeye çalışalım. _

_ __

��;%��i �� J��;:��!��t�a��:X��v�:�;f ��k�

Günümüzde Nakşibendilik' in seçimler nedeniyle, ba rışsever, yurtsever, dinsever örtülerin altına girip, devlet kurumlarına sızdığı, daha doğrusu devleti ele geçirme gi rişimlerine, en önemli, duyarlı toplum kurumlarından baş ladığı tartışma götürmez bir gerçektir. 1 - Nakşibendilik, 1 950 yönetimiyle, nerdeyse, yasal bir toplum kurumu niteliğine bürünmüş, Adnan Menderes, bir başbakan olarak Said-i Nursi'yi yüceleştirmiştir. Oysa bu kişinin yakın tarihteki olumsuz girişimlerini bilmeyen, duy mayan kalmamıştır. Bu çizgi bırakılmamış, 1 960- 1 980 ara sında, yine oy toplama tutkusuyla ülke düzeyinde yaygın laştırılmıştır. 1 2 Eylül dönemi ise Nakşibendilik'in Çanka ya Köşkü' ne değin yükselmesine olanak sağlamıştır, bura da körün gördüğü, sağırın duyduğu bu olumsuz yükselişi nin ayrıntılarına girme gereği yoktur, öylesine açık, öyle sine seçik bir olaydır. 2- Nakşibendilik, güler yüzlü, yurtsever, bilimsever bir tutumla sinsiliğin arkasına sığınarak Ordu kurumları na, özellikle okullara girmek için bütün olanakları denemiş, kimi devlet büyüklerinden yardım görmüş, yasal işlemle re girişmiş (kimi kurnazlık örtüleri altında) özel okullar aç mış, özel vakıflar kurmuş, dahası öğrenci yurdu, hastane, doğumevi açmış, kısa sürede ülke dışında, özellikle Asya Türk Devletlerinde etkinliğini sürdürmüş, bunu da yurtse verlik örtüsü altında devlet büyüklerine bile yutturmuştur. 3- Nakşibe_11�iJ!�1__g_t'.!:Ç�_kt�_Ş_Q_nni inançlara bağlı gö I_l!_I1�_1",_(l��(l� 1:l:Y81:11��-:l:�<l: .K.�(a_rıJ'!.g�!en İslam'a aylgrı bir _ .Y..2.Lt.ıı!��h. �Y!:! . !:>it _i_çe.�iK_kıı�.<!��!Ş1_l1�_r.Q�yse dinsizliği J.iinseverlik durumuna �Ql'!fİ.Ş�I.!!!Qş!ür. ÜZ11!?.l1La1�ı:ı__y9rumla�ı11a ��re_, �l!_�!ıı-ş�lik J �!<t�}_<l �(lğ�<l:Ş_a_11 �_i!:l11rum değil.

diı:.c__�ysa Na��ibe11<!ilik b_u y()rumu dış_!�rı:ı_ş1 _!3(!ktaş!!!.r1 . kendinden daha ileri bir İslam kurumu sayarak, onunla birJ�lll!İŞ!İ_r, _Qte yandan Şiilik'in en aşın uygulamalarla orta.YE. çıl<t!ğı Q.i� d�n;��e, I�an 'la i ��ı_ı;l�?z bi� ��.E.I?liiı-iÇi�-e _gi��§!i.E:. Özellikle din eğitimi konusunda, tüm çağdaş yön temlerin, görüşlerin dışına çıkarak, onlara karşı insanlığa yakışmayan bir savaş açarak olumsuz etkinliğini, devlet kurumları aracılığıyla sürdürmüştür. 4- Okullara din derslerinin konmasında başlıca etken, Milli Eğitim kurumlarını dolaylı olarak ele geçiren Nakşi bendilik olmuştur. ]1_..§ylül dQ_ı_� ı minin ��_l!ca_�9rumlu�u _g_l.�ı:ı.J�jşi1 k_öke._n.:9J!:ırC;l�§ır�J�!_anlı bir �le��ı_ı_ gelmiştir, �o-: -9:1l<!tığtınqa_ ği.rı �_ğ_i_!i�i gÖ!"E?:f!ştür.:...Bunu Çankaya'da bu lunduğu süre içinde yurt düzeyinde çıktığı gezilerde Kur' an 'dan ayetler, Peygamber'den hadisler okuyarak gös termiş, uluslararası resim sergilerinden yabancı sanatçıla rın tablolarını bile kaldırtmıştır. Din dersleri bir kandırma caydı, nedeni şu: hangi din, hangi mezhep, hangi tarikat an layışına göre din dersi? Bu kandırmacanın arkasında, Nak şibendilik'ten kaynaklanan bir "din dersi" olduğu sonra dan ortaya çıkmış, devlet kurumlarında örgütleşen Nakşi bendilerin tutumları bu örtülü gerçeği gün ışığına çıkarmış tır. Burada, bu konunun da, uzun bir eleştirisini yapmanın gereğine inanmıyoruz. 5- Nakşibendilik, aylardan beri, günlük yayın araçların da sergilenen eylemleriyle, Kur'an'a, İslam 'a aykırı girişim lerini yine devlet aracılığıyla sürdürme gücünü kazanmıştır. Özellikle Vatikan'da Papa'yla sağlanan ilişkinin ardında sak lı kurnazlığın nerelerden geldiğini anlamak güç değildir. Ni tekim kendi inançlarına en aykırı gelen tarikatlarla işbirliği _

-"--- ·-··

- - · · - --··-�·

··--

-- -

....�-- -

--···--·

---- - · - - ----- ---

kuran, karışıp kaynaşan Nakşibendilik'in bu özelliği ilginç tir. Yukarda bu kuruluşun Şiilik, Bektaşilik, Mevlevilik, Bay�m iJi �, M�lamilik gjbi, k.t:J:?.�j_ y�ısına ay�ı.�ı kurul�şla�Ja ş;;ıJH��-gağlantının daha geniş bir düzeye yayılması, Vati kan 'la uzlaşması şaşılacak bir olay değildir. Kökeni İlkçağ Anadolu uyğarlığına değin giden Bektaşilik bile Vatikan'dan, Papa anlayışından çok uzaktır (Bk. İsmet Zeki Eyuboğlu, Bektaşilik, 1 990.). Nakşibendilik'in böyle bir girişimde bu lunması, uluslararası ortamda hangi düşünceleri egemen kıl mak istediğinin açık belirtisidir. Bu tarikatin Süleymancılık Nurculuk (bunlar ile de özetlenecek) kollarına bağlı, onların önderi sayılan eski bir vaız'ın eylemleri, girişimleri Mart 1 998 boyunca (Cumhuriyet gazetesi) kamu kuruluşlarının ônüne sürülmüş, gizli dosyaları açığa çıkarılmıştır. Durum böylesine açık seçikken, kimi deneyimli sayılan devlet adam larının bu kuruluşun önderini devrimci, Atatürkçü, çağdaş anlayışlı, iyiliksever, aydın bir kimse diye nitelemeleri, sa vunmaları, İskaryot'un " Son Akşam Yemeği"nde İsa'ya gösterdiği içten (?) yakınlığa benzer. 6- Nakşibendilik' in sevecen, dinci bir kuruluş olmasına olanak yoktur, onun İslam'a bağlılığı, saygısı bile Vatikan' ın çok gerisindedir. Burada Sıvas olayını anımsamak gerekir. Bu rada yakılarak, boğularak öldüren insanları yokluğa itenleri savunan, koruyan, alkışlayan, onlara yardım elini uzatan bir partinin Nakşibendilik' e dayandığını bilmeyen, duymayan yoktur. Bu partinin başkanı, kurucusu bile bir Nakşibendi şeyhinin yakını, yandaşı olmakla tanınmıştı. Burada günde me getirilmesinde yarar gördüğümüz bir tutum vardır: ülke mizde, özellikle yüksek görevlerde bulunan yöneticilerimiz İslam inançlarını, tarikat denen gizli örgüt niteliğindeki ku-

.-;,._ • • - " " ·----· -·•-•-· ---·--··---- -••••••-•-• --·--·-••c- ·-··•-"' "'-·-· --··----·-··-·-�·----&

ruluşları bilmediklerinden, aykırı düşünceli kimseler, onların bu durumlarından yararlanmakta güçlük çekmiyorlar. Şimdi başka bir soruya yönelelim: Neden Vatikan? Bu sorunun yanıtı, devlet adamlarımızın yalnızca seçimlerde dil lerine doladıkları İslam inançlarını yeterince bilemeyişlerin dedir. Onlar İslam denince yalnızca şundan bundan duyduk larını, aile geleneklerinin doyurucu olmayan içeriğinin ötesi ne geçemeyen kulaktan dolma söylentileri anlarlar. Bugün, dün olduğu gibi, Hıristiyanlık ikiye bölünmüştür, burada Pat riklik, öte yanda Papalık. Bu iki kuruluş yapı, içerik, uygula ma bakımından birbirinin karşıtı durumundadır. Uygarlık ge� liştikçe kilise eğemenliğinde birleşme, uzlaşma eğilimleri be lirir, ancak yapısal ayrılıklarda görülen uçurumun kapanma sını kimse göze alamaz, milyonlarca insan karşıt düşüncele re sarılmış, Patriklik, Papalık dorukta kalmış, tabanda bütün leşme, birleşme eğilimini güçlendirememiştir. Bu ikili durum İslam ülkelerinde Şiilik-Sünnilik karşıtlığına benzer. Avrupa, inanç bakımından ikiye bölünmüştür, Papalık-Patriklik ikili sinin tabanında sayısız mezhep-tarikat ikiliği yaratmaktadır. Çağımq:da Papalık-Patriklik ikilisi genişleme, güçlenme, yan daş toplama eğilimini birer yönetim birliği, egemenlik etkin liği durumuna sokmak için uğraşmaktadır. Nakşibendilik'in Vatikan'a yaklaşma girişimlerinin ar dında kendini onaylatma, uluslararası etkinlik kazanmanın yollarını arama vardır. Konu bu denli yüzeysel değil. İstan bul Fener Patrikliği Hıristiyanlığın iki büyük odağından bi ridir, Papalık'ın burada etkisi pek önemli değildir. Papalık, İslam ülkelerinde pek ilgi görmemiştir, bu Roma İmparator luğu'nun doğu kanadında ortaya çıkan büyük çatlaktır. Do ğu Roma daha çok Grekçe konuşanların, Hıristiyanlığı Grek 38

diliyle öğrenenlerin ülkesidir, Batı Roma İmparatorluğu'nda Latin dili egemendir. D�tıJ�:.<?!!�Il !�L�e_!!l ljğLaj!!t1da yaşa, ,llll1 ülkelerde Hıris_tiy_a11:Mi!_sl�.111�1},_Mi.is.lii.I11�1!-.U.ı rjs�jy_�!!. _dönüşmeleri, din değişfüme.!�! ge._�lfü<!�ib..liY!il<. !?.!r_çQ!<.lılli:. J�2. .Qı:_e�_çe_y�l_ll)'JC1 s.a_ğJanmış�ır. _�i!eki111_ .ı_\ncıc!ol_ll_'c!� Mii.ıt.. . l_ÜI11_C111la�.l1 9r��ç�_{RyI11ca), _Ruıı:ılarm Ti,irkç(! k<,m.u.ştuJ<.11!:: _rı, _daha� ı dinsel işl�ylerini o_ di ll_erle yaptı�Jcı�! bilinil'.2!:_ "Yüzelli köyden ibaret olan Maçka, Platana 'nın yukarı sındadır. Burada dağınık halde birçok şapel vardır, Müslüman lar da Rumca konuşurlar. (Mınas Bijışkyan, Karadeniz Kıyı lan Tarih ve Coğrafyası, çev: M. Andreasyan, 1 969, say. 40.)". Bu alıntı çok ilginçtir, yazar bu yapıtını l 8 l 9'da yayım ladığına göre, iki yüz yıla yakın bir süre geçmiş demektir. Yine bu yazar, Müslüman-Hıristiyan bağlantısını vurgular ken şunları söylüyor: " . . . bunlar, Hıristiyanlıktan dönme kurnaz adamlar olup ekseriya Rumca konuşui-lar. Türkle rin içinde zeki ve okumuş insanlar vardır. Oflular sahte pa ra basacak kadar mahir insanlardır. Türk fütuhatından son ra, halk Müslümanlığı gönül rızası ile kabul etmiş... say.6 1 ". Bu iki alıntı, ülkemizde Hıristiyan-Müslüman ilişkile rinin ne denli köklü olduğunu gösteriyor. A�cak, bu yöre lerde tarikatçılığın öylesine eski olduğunu, yaygın l ıgını gös terecek güvenilir bir kanıt bilmiyoruz. _Papcı!.!!<.:.E•1..ı_!?ı:!_ülke de bir yandaş (kurum olarak) araması doğaldır. Nederı.i.4� )>atriklik gibi hızlı, toplu, kalabalık dönüşümler yaşan.ı_ılI11.!.§: __!!r (Doğu, İslam ülkeleEi11��1.:8-�9�U.f,1:1..I11ıXCleCl_�ık'ın d_l!_�ya _gö!fiJ�l1Q��Jı:.:'..�QŞl!-!ls'' _�_ayılabgir)�t.!1}1_!gi_c!erI_!!t!nin en uy::-_ .fili.!! yo_lu da, g_ünü!Ilüzde Ncıkşi\)endilik'lt! bağl�uıtı }':yrm� �!!:_Alevilik- Bektaşilik, Sünnilik yandaşlarınca dışlandığın dan Papalık için çekici görülmeyebilir. nitekim, Avrupa'da 39

çalışan Müslümanlar arasında en etkili. en varlıklı kuruluş da Nakşibendilik'tir. Türkiye'dekileri besleyen kaynaklardan biri olduğu, kapatılan bir partinin soruşturmalar, araştırma lar sonucu düzenlenen yasal belgelerinden anlaşılmaktadır. Papalık-Nakşibendilik arasında görülen, kimilerine yü zeysel gelen, bu yaklaşmanın tabanında, yaygın duruma gelmeyen, !'aklı kalan başka nedenler de bulunabilir. An cak, günümüzde, ülkemizde Cumhuriyet yönetimine, özel l ikle laiklik anlayışına karşı tarikat aracılığıyla sürdürülen yıkıcı direnmelerin güçlü kaynaklara dayandığı, onlardan beslendiği, sanıldığı gibi iyi bir amaç gütmediği bellidir. Neden bütün girişimlerde, başta Laiklik geliyor? Vatikan laik midir? Kuşkusuz değil, Patriklik laik bir kuruluş mu dur? Kuşkusuz değil, ikisinin de adları üstünde, ikisi de bi rer din kurumu, Peki, apayrı dünya görüşlerine, inançlara bağlanan, yüzyıllar boyunca birbirinin kanını döken bu iki kurumda yakınlaşmanın tabanı ne olabilir? Bu konuya, bu soruna çağdaş uygarlığın etkisinden kaynaklanan insancıl bir yaklaşım diyebilmek için delili ğin de ötesinde yozlaşmaya yakalanmak gerek. Sıvas'ta otuz sekiz kişiyi yakan, evrensel hukuk ilkelerine göre, bu çılgınca eylemin sorumlularına savunma olanağı arayan, onları suçsuz sayan, öven bir kuruluşun öncüsüyle Papa 'nın yakınlaşmasında uygarlık etkisi hangi odaklarda bulunabi lir? Sağduyunun bu sorulara verebileceği bir yanıt yoktur. Çağdaş Anlayış Karşısında Nakşibendilik

Buraya değin anlatılanlar, alıntılar, verilen örnekler Nak şibendilik'in çağdaş bir kurum olarak yorumlanma olasılığı40

nın bulunj'nadığını gösterir kanısındayız. Yaşanan olaylara, Cumhuriyet yönetiminin kuruluşundan kısa bir süre sonra başlatılan ayaklanmalara karşın Nakşibendilik'in savunulma sı, onun etkinliğine göz yumulması, ister istemez, birtakım sorulan gündeme getiriyor. Yukarda verilen örneklerden, an latılanlardan aniaşıldığına göre bu kuruluşun özel çıkarları dı şında belli bir düşüncesi yoktur, nerede çıkar söz konusuysa orada bütün boyalara girme kolaylığı vardır. Son günlerde Vatikan'la yakınlık sağlamaların arkasın da bambaşka bir düşüncenin yattığını görmemek olanaksız, üstelik bu girişimleri devlet yararına göstermek de dökülen yaprakların altında kurulmuş bir tuzak izlenimi veriyor. Av rupa bizi istemiyor, yalnızca devlet büyükleri arasında siya sal düşüncelerle sürdürülen yakınlaşmalar, karşılıklı saygı lar, güler yüzlülükler halk kesimine inmiyor, nitekim Türki ye AB topluluğuna alınmak istenmiyor, bütün başvurularda engeller çıkarılıyor, oysa komşumuz Yunanistan el üstü tutu luyor, Türkiye 'nin bir ili bile olamaycak nüfusu bulunan Gü ney Kıbrıs, bağımsız bir devlet niteliğinde AB çatısı altında yerini almak üzereyken Türkiye'ye yüz veren yoktur. Al manya, Fransa, ülkelerinde çalışan Türk işçilerine iyi gözle bakmıyor. Almanya' nın birçok ilini gezdik, Türk işçilerinin durumunu yakından gördük, daha ilk bakışta Avrupa toplu munca dışlandıkları, sevilmedikleri, Avrupa uygarlığıyla uyum sağlayamadıkları anlaşılıyor. Özellikle dinle ilgili olay lar Avrupa insanını ürkütüyor. Dincilerin davranışları, yaşa ma biçimleri, toplumsal ilişkileri Avrupa insanı için kaygı ve rici bir nitelik taşıyor. Avnıpa insanı, İslam 'lığın bile çağdı şı olduğu kanısındadır. Bunun örneğini Yugoslavya olayları göstermiştir. Hıristiyan Yugoslav topluluğu Müslümanları,

hepsi de kendi yurttaşları olmalarına karşın, acımasızca öl dürdü, ezdi, saldırdı, kırdı geçirdi, Avrupa insanının sesi çık madı. Öte yandan Makarios'un Kıbrıs'ta Türklere yaptığını görmek isteyen, anlamak isteyen bir Avrupalı ortaya çıkma dı, suç saldırıya uğrayan Türklere yüklendi. Ancak Irak-Ku veyt petrolleri sözkonusu olunca Avrupa bütün azgınlığını sergilemekte gecikmedi. Bu durum karşısında Vatikan 'la Nakşibendilik arasındaki kırıtmalar anlamlıdır. Prof. Dr. Server Tanilli, "İslam Çağımıza Yanıt Vere bilir mi?" adlı çalışmasında belgeler, açıklamalar sergile yerek sonucun olumsuz olduğunu gösterdi. İslam çağımı za yanıt vermek şöyle dursun, Ortaçağın berisine bile ge çememiştir. Afganistan, Pakistan, Cezayir, İran olayları bu nu açıkça göstermektedir. Avrupa'nın en gelişmiş, en.ileri buluşlarından yararlanarak bin dört yüz yıl geriye giden, o çağların yaşama biçimini diriltmeye çalışan İslam toplumu hangi çağdaş ortamla uyum sağlayacak? Daha petrolünü bi le çıkarmayı beceremeyen, Avrupa-Amerika ortaklıklarına sığınan İslam toplumu hangi gücüyle çağımızın kapısına gelebilecek? Yolunu bulamayan, ne yapacağını bilemeyen, yalnızca kadınları kara örtüler altına sokmayı amaç edinen İslam anlayışı hangi sorunu çözebilir? Bugün ülkemizde .h�- '.'Asr:-ı Şaaç!et'�te11 söz . aç_ıJır,_ J>�yg�Il1E.�E.'. !!!.__Y.aşadı� dö_neil1_e i_)zletl1_dtıyı1Jur, ()nun ya şaqığ ı <Nn..�m 2.��la anı lır -(mutluluk çağı). göklere çıkarılır. Oysa - bu çağ kan gölüdür..:.. p�ygam�er. yaşadığ ı sürec� (peygal1}��!:..2!<i.rak) elinden kı l ıç düşmemiş, on dokuz yıl savaşmış, bunalımlar ge_s_fr�jŞ�- f�Ia�'_; y�yn{ak için çekm�_4iği _��k.��!_kalmamış: Öiiilll�nd�n birkaç yıl sonra_ Osm�n-Ö�r-b.J.Lg_ibi üç ya �_!rı_ı _öld�rü_lmiiş.}vlutluluk burı!l!l neresinde? ·

--·-·--

-·· ··---

-�

--·

· - ·

·--

· · - · - --._·---·-�--

1_�larr:ıI1�1- ��- ç-�ğ�ıı,�1 din o��rıs��r:!!T �Jr "�p_

_l}:lu��_ğ_t(.�!lJfilll_a_�QrüDQ.Q!:Q!miJ:şJslam 'laşan toplumların

"Araplaştırılması" görüşünüegemen kılmıştır. (Bu konuda ge niş bilgi isteyenler, Prof. Dr. İlhan Arsel'in Arap Milliyetçili ği ve Türkler, 1 977 adlı geniş kapsamlı yapıtına başvurabilir ler.) İslamcılar, Peygamberi anlatırken, onun yalnız din değil, bir devlet kurucusu olduğunu söylemekten, övmekten geri kal mazlar. Bu bir gelenek olmuştur, bugün İslam ülkelerinde ku rulan devletlerin hepsi dine dayanmaktadır. Dinle devlet işle rini birbirinden ayırmayı bir yönetim biçimi olarak benimse yen, uygulayan tek ülke Türkiye'dir, Nakşibendilik'in yıkmak istediği devlet budur. Oysa Selçuklu-Osmanlı devletlerinin iç yapısı dinle biçimlendirilmişti, yönetim, öğretim, toplumsal uygulamalar, genellikle dine dayalıydı. Nitekim Hoca Saaded din Efendi, Peçevi İbrahim Efendi, Naima, Koçi Bey, hepsin den önce Aşıkpaşa gibi tarihçilerin yapıtları okunursa hepsinin din-devlet birliği konusunda geniş açıklamalar sergiledikleri an laşılır. Bu tarihçilerin anlattıkları Osmanlı toplumu, başlangı cından beri hep yolsuzluklarla, ayaklanmalarla, medreseliler le, hırsızlıklarla, soygunlarla uğraşmıştır. Çeşmizade tarihinde anlatılan olaylar deliyi bile çıldırtır. Özellikle padişahlara su nulan belgelerde anlatılan yolsuzluklar (Bk. Koçi Bey) bir top lumun en alttakinden en üsttekine değin tüm kurumlarında sür dürülen "rüşvet geleneği "nin eşsiz örneklerini verir. Bu yapıt lar iyice incelendiğinde, devletin en önemli kuruluşlarına sızan Nakşilerin içyüzlerini aydınlığa çıkarmak kolaylaşır. Bu durum da Nakşibendilik'in, yeniden, ortaya çıkışı şaşılası bir olay de ğildir, olayın şaşılası yanı, bu kuruluşun karıştığı toplumsal olayların bilinmemesidir. Oysa, bu tür sarsıcı olaylara katılan ların çocukları bile bugün yaşıyor. 43

Nakşibendilik Bir Örgüttür

Nakşibendilik, bütün ayrıntıları, yan kuruluşları, beslen . me kaynaklan, eylemleri üzerinde durularak, ayrıntılarıyla in celenirse, din örtüsüne bürünmüş, "tarikat" adının arkasına sığınmış bir örgüttür, demek gerçekten ayrılma değildir. Bu kuruluşun, tarihi boyunca, hep dini, inançları öne sürerek, ça ğın durumuna göre yer altına indiğini, yer üstüne çıktığı bi linmektedir. Bu kuruluş, salt dinle bağlantılı olsa, içe kapa nık bir yapı kazanırdı, oysa olaylar, bunun başka türlü oldu ğunu, bu örgütün dışa dönük bir içerik taşıdığını göstermek tedir. Ülkemizde, son yüz yıl içinde, tüm geriye dönük içe rikli siyasal olayların içinde bu kuruluşun yer aldığını bilme yen, duymayan kalmamıştır. Bu örgütün başlıca özelliklerin den biri de, çok kolay biçim değiştirmesi, değişik yollarla top lumsal kurumların içine girmeyi başarmasıdır. Günün birin de ereğe ulaşmanın biricik yolu dinsizlik olsa, Nakşibendi lik' in böyle bir akımın öncülüğünü üstlenmesi, tekkelerini, mescidlerini, camileri birer örgüt ocağı durumuna getirmek ten kaçınmayacağı kuşku götürmez. Nitekim tarihte görülen olaylar hep böyle bir içerikle yüzeye çıkmıştır. Günün birin de, bugünkü Nakşibendilik'in özlediği, istediği yönetirµ bi çimi kurulsa, kısa bir süre sonra, Nakşibendilik'in kılık de ğiştirerek bunu yıkmaya çalışacağından kimsenin en ufak bir kuşkusu olmamalı. Nitekim, günümüzde, devrimci, çağdaş uygarlıktan yana olduğu bilinen, daha doğrusu sanılan, ya zarların, ozanların Nakşibendi akçalarıyla yaşayan kimi ge rici, "şeriatçı" yayın araçlarında yazılar yayımladıktan bili niyor. Yakından tanıdığımız bu ozanların, yazarlann bu geri ci, Nakşibendi beslemesi yayın araçlarından sağladıkları gc44

liderle, "bismillah" kokuşlu akçalarla, Beyoğlu meyhanele rinin gediklileri olduğu da açıkça bilinen bir gerçektir. Nakşibendicilik örgütünde, din örtüsüne bürünmüş dü şüncelerden biri, en sakıncalısı, "kapalı Atatürk düşmanlı ğı "dır. Kişi, görünüşte, Atatürk devrimlerinden yanadır, gün lük konuşmalarında, siyasal içerikli konuşmalarında, hep Batı uygarlığından yanadır, ancak özel eylemleri incelendi ğinde bunun büsbütün karşıtı bir durum sergiledikleri görü lür. Sözgelişi, kişi "mason"dur, "loca"ya bağlıdır, ancak si yasal alanda seçmenlerin "mason" sözcüğünden duydukla rı tepki, çekingenlik karşısında yalan söylemekten, çok di nine bağlı bir kişi olduğunu savunmaktan çekinmez, dahası bağlı bulunduğu "loca"yı bile saptırır. Biz, böylesi kişileri, "loca"da üstün görevli sayılan, etkinliği olan yakınlarımız dan biliyoruz, ayrıca "loca "nın ikiye bölünmesine yol açtık larını da biliyoruz. Bu tür kimselerin, sonradan, Nakşibendi örgütüne ne denli büyük yardımları olduklarını, Nurculuk, Süleymancılık gibi Nakşibendi uzantılarına ne denli yayıl ma olanağı sağladıklarını da, yine çok yakından, biliyoruz. Nakşibendilik, kullandığı, yararlandığı inandırıcı araç larla, gereçlerle, İslam dinini yeterince bilmeyen, en devrim ci sayılan kimseleri bile yanıltmakta, saptırmakta, kendine çekmekte güçlük çekmez, bu örgüt kendine çekmek istedi ği kişiyi, önce siyasal odağından vurur. Sözgelişi Atatürk yandaşı görünür, onu savunur, ortalık kararınca gider Ata türk yontularını kırar, sonra döner "Atatürk düşmanı komü nistler" diye yaygarayı basar. Bunun nesnel örneği, birkaç yıl önce, İstanbul'da Beyazıt Camii'nin yakınına gizli bom ba yerleştirirken, bombanın patlaması sonucu ölen gençtir. Nakşibendiliğin bir örgüt olduğunu söylerken, birta45

kını varsayımlara dayanıldığı sanılmasın. Bunun açık, ya şanmış örneklerinden birkaçını sergileyelim. 12 Eylül dö neminden sonra ülke yüzeyinde hızlanan bir yoksullara yar dım girişimi başlamıştı. Özellikle seçim günlerinin yakla şımı ile genişleyen bu girişimin arkasında, çok iyi düzen lenmiş bir Nakşibendi örgütü vardı. Bu örgütün yönetim ye ri Fatih dolaylarında bilinen bir yöreydi. Akşam karanlığı yaklaşmaya başlayınca, çarşaflı kadınlar, sakallı kimseler (kimileri genç, kimileri yaşlıydı) evleri dolaşır, birtakım çı kınlar dağıtırlardı. Bu çıkınların içinde, satın alma değeri biraz yüksek yiyecekler bulunurdu. Kapıyı çalan görevli (bunun örgüt görevlisi olduğunda kuşku yoktur) kapıyı aça na, önce bilinen bir " Refah selamı" verir, sonra "essela mualeyküm verametullah-haza hediyetü'I refah" derler di. Bunun, belli yörelerde yaygınlığı bilinir, ancak İstanbul dışında sürdürülen uygulamalar değişikti. Bu olayın sonu cu, örgüt için yararlı, kazançlı çıkmıştı, bizim oy kullandı ğımız sandıkta oy oranı tersine dönmüştü. İlerde, örgütten bana gelen gözdağı, ölümle korkutma ni teliği taşıyan belgeleri sunmadan önce, bir anıyı da sergile mekte yarar görüyoruz. Seçimlere birkaç ay kalmıştı, 1 2 Ey lül korkutmaları yıkılmıştı, akşam bastırmış, evlere çekilin mişti. Eviminin önünden elleri çıkınlı, çarşaflı kadmlar, sakal lı gençler geçiyorlardı. Benim oturduğum dairenin kapısı hız la çalındı (yumruklandı), açtığımda karşımda dikilen bir yaş lı, sarıklı, ötekiler sakallı, daha genç üç kişi vardı. Yaşlısı, yu karıda aktardığım sözleri söyleyerek, elindeki büyükçe çıkı nı bana uzattı, ben de ona: "Aleykümüsselam ya saki- esse lamü'l-kübra min' er-rakı" deyince adam şaşırdı, elimi öpme ye kalktı, ben çıkını almadım. Bu olayda adamın Arapçadan 46

anlamadığı, belleğine, kulaktan yerleştirilmiş birtakım anlam sız sözlerle Müslümanlığa soyunduğu sonucu çıkmaktadır. Bu ölaydan birkaç ay sonra, Nakşibendilik'in tuttuğu yö relerde, illerde dincilerin çalışmaları olumlu sonuç vermişti (onlara göre). Örgüt, sanıldığı gibi yalnızca düşünsel-toplum sal-siyasal bir içerek taşımaz, tüm amaçlardan saptırmak, su ları bulandırıp iri balık avlamak için de kurulabilir. Bunun en başarılı örneğini de, yurdumuzda, Nakşibendi kuruluşu vermiştir. Örgütler içsel yapılarına göre, değişik biçimler gösterir, yüze vuran yanıyla anlaşılır. Bir örgütün amacı, belli bir yöntemi gerektirir, belli bir uygulama türü gündeme ge tirirse onu yakalamak kolaydır, uygulama türü, ereğini açı ğa çıkarır. Ancak, bir örgüt, özellikle inanç bakımından, özü ne aykırı kuruluşlarla, inançları taşıyanlarla işbirliği içine gi rer, onlardan kendi çıkarı doğrultusunda yararlanmayı başa rırsa, onu anlamak, yakalamak, kolay değildir. Bir örgüt, in sanın duygusal eğilimlerinden, tutkularından, inançlarından yararlanmayı becerirse onunla uğraşmak çok mu çok güç olur, çetin olur. Nakşibendicilik' e böyle bif anlayış açısın dan bakılırsa, onun Q!L'..'!.!!ti_kat:�.2.Ll!l�.4.!ğı.J:Q®'� görü_l_ür. . Ta.!i�_ıı!!ı:t.!J�!!i _Qi! . i!1ı:t!1.9. Q()_ğ�.l!�ş_l}!ldi! �rü��• ��!!!. bir iI!ı:!.I!fLk.!lı:!.YJ.!.Z e.çi_i!l_I}}�k��ııJ.!1.i.!�lik !aşır. ()ysa, başalarıgıç .!_(l _Qir_ ''.!a.ı:ika.!''jç�_tiği!!i.!<:ı:ıPa.ş yan, öyJ�J>_iH!le.!1 .Nakşibendi lik son evreler4�{\l-'1-rıı.�-J .Q�ıı!lh !9J?J.�!!!!:!fü!.!i?. D'�na l>!.ı:� kıyoruz) çok değişik davra!lışla.� !çi.11_e_gJ!!lil ş, 4i11�! �reğin-: �en büsbütün �ıil<:!ı:t§.!!!�§.!!!:. Bunun en açık seçik belirtileri, yerdiğinden, kötülediğinden, suçladığından, karşı çıktığın dan yararlanmada Nakşibendilik'in benzersiz yöntemleri dir. Yöntem değil yöntemler diyoruz, saptanan uygulama tu tarsızlıkları böyle söylemeyi gerektiriyor. Daha sonra, Nak...

...

şibendilik'ten doğan kollan, çıkan uzantıları açıklarken şa şırtıcı örnekler verilecek. İnanmış, inançlarına gönülden bağ lanmış, gerçek bir Müslüman, "ben herkesle anlaşırım, yö netim kurulu oluştururum" diyemez. Böyle söyleyen bir ki şiye, "düşüncelerinizde, söylediklerinizde gerçek bir inanç insanıysanız, neden Avrupa uygarlığından, çağdaş yenilik ten yana olanlara karşı insansever değilsiniz?" diye sorulma lıydı, onun ardından gitmenin İslam inançlarını tabandan yıkmaya çalışmak olduğu söylenmeliydi. Oysa söyleneme di, söylenemezdi. Bunlar, örgütün amacına, ereğine ters dü şerdi. İşte bunu yapamadığından, siyasal alanda etkili olan J':'.1-1!.�_fill:?_�pQ ilil< J?.ir. ''is!l!�_!l:lr!�a_tı" çl n'!*t:ı_rı. çık.mı_ş,_y*ıc1 Qir._�_r_g�t kı}ığı_rıı:ı_ �!i�nmüştür, bunu giz!�_Illey_i ��' ç°"k d� ..2'.t?Qli bir �_llrılı _tış ()l_l!l_l:l�ına �o_ı:�l_U.<!U.!:: Biz, yeryüzünde, bü tiin çelişkileri, aykırılıkları, tutarsızlıkları anlamsızlık, bi linçsizlik çamurunda yoğurup yumaklaştıran başka bir örgüt bilmiyoruz, bu örgüte "tarikat" demek islam inançlarından ne deni! uzaklaşıldığının en açık kanıtıdır, bunda kuşkuya dü şenin İslamı özünden öğrenmesi gerekir. NakşibeJ1 dilik Bir Bütünlük Sağlayabildi mi?

Nakşibendilik, daha önce anlatıldığı gibi, bir "tarikat" olarak ortaya çıktı, kurucusunun Şaman kökenli inançlara bağlı bir Türk olduğu söylendi. Bu sözler, bu çalışmayı ya panın, belleğinden fışkırmış, kaynağı bilinmeyen yakıştırma lar değildir. Nitekim, bu "tarikat" İran'dan Batı 'ya doğru ya yıldıkça birtakım içeriksel değişimlere uğradı. Bu değişim ler, yöresel inançlarla yüklü, kişisel yorumla;dan kaynaklan mıştır. Bu nedenle, başlangıçta ileri sürülen, önerilen inanç,

sonradan gelenin etkisinde kalarak başka doğrultular buldu. Buna "bütünlüğün dağılması" diyelim. Ancak, bu dağılma nın İslam 'da çözülmelerle başladığı da açık bir tarih gerçeği dir. Bu kuruluşun yayıldığı ülkelerin tarihleri incelenirse, özel likle ilkçağda, çok ileri bir uygarlık aşamasında bulunduklar görülür. İşte, sonradan Nakşibendilik'te görülen bölünmele rin, bütünlükten kopmaların nedenleri burada aranmalıdır. Nakşibendilik, değişik kollara ayrılırken, tarikattan ör güte dönüşme eğilimi geçerlik, etkinlik kazanmıştır. Bunu, biraz aşağıda inceleyeceğiz, burada, başka tarikatlarda da olduğu gibi, tarih gerçeklerine dayanmayan, düzmece, uy durma Nakşibendilik kütüğünü görelim, dağılmanın ne denlerini, bu kütüğün düzmeceliğinde arayalım. Nakşiben dilik kütüğünde Ebubekir'den Muhammed Bahaeddin Nak şibend'e değin gelen kişiler şunlardır: Selman Farisi, Ka zım bin Muhammed bin Ebubekir, İmam Cafer-i Sadık, Bayezid-i Bistami, Ebulhasan Harkani Ali, Ebu Aliyül Kar. midi, Yusuf Hemedani, Abdulhalik Gucduvani, Arif Ri yülkürdi, Mahmud Ebhur, Azizan Aliyülramteyni, Muham med Baba Simasi, Emir Keliil bin Hamza, bir de tarikatın kurucusu. Şimdi bu adı geçen kimselerin adlarından da an laşılacağı üzere, aralarında inanç birliği sağlamak oldukça güçtür. Sözgelişi İmam Cafer-i Sadık Alevilik'in "Buy nık"unu düzenleyen kimsedir, koyu "Sünni" olması ola naksızdır. Bayezid-i Bistami ise eski Zerdüşt inançlarına bağlanmış, insan-Tanrı özdeşliğine inanmış bir Horasanlı dır, Ebubekir'den ona hangi inanç yoluyla geçilebilir? . Burada, önemli bir sorun gündeme geliyor, o da İslam ülkelerinde bilimsel araştırma, inceleme denince başkaları nın söyledikleriyle yetinme (özellikle din konularında), ku49

lağa doldurulan söylentilerle bilimsel görüşleri birbirine ka rıştırmadır. Eskiden öyleydi, oysa durum bugün de değiş memiştir. Nakşibendilik'in bütünlüğe ulaşması olanaksız dı, bu nedenle birtakım yöresel inançların tabandan gelen saptırıcı etkisiyle çizgi değiştirdi, bu kaçınılmazdı. İşte� şibendilil( in s._�s._al3!ıı.n�l_<aı:l!!'�!< .��9-��:�1_!le-. _!inden biri � �l!..'�9y: lcütiiğii�:yl_e,.Q�ş!_ayan tutıı_ı:ş!.zlıktır:_11giyle incelenirse bu "tarikat kütükleri" arasında belli bir i nanç düzeninin bulunmadığı görülür. Nitekim Ali -Ebube kir-Ömer üçlüsünü bir araya getiren "tarikat"ların hepsi çe lişkilidir. İranlı tarikatçı kendi ülkesinde Halife Ömer' e sö ver, Anadolu'ya gelince över. Ancak, olayın içine giren çı kar, kazanç gibi yarar kaynaklarına gelince, bütün çelişki ler, aykırılıklar "Tanrısal birlik"e ulaşır, buna tasavvufta, gü nümüz Türkçesiyle, "bütün karşıtlıkların Tanrısal kaynak ta birliğe varması" denir. Bugün, Nakşibendilik adıyla alan larda dolaşan kuruluşun böyle bir özelliği yoktur. Nakşibendilik Neden Kollara Ayrıldı?

Bugü_!!ı_�,n1i�üJ!de ,_�J!k.ıi�en�ilik' in�n uygun ortam bu!Q�ğl!E!.��_.Ii!!Ic!}'��Qi!°:. Ç�M�şJ�lal!l. �1.!<�}_erini�, en ko � <li!!�U�rh1ci�_Q.Ue_ı:!lll!Ş� _y.Q11�tj�!�_N.ııkşibentjil ik anlayı:. &.tl�J� y_er�n_ı�_ıpjş!ir,_ıı_ş}Et�ıış!<ı.rı_lı��.��l�!nla�.ayaklaJ!ıp� .lf!ı.:.�!:!:._Qy�ııı..�l!fll!u_ş:up_dıı " �aiklil'Jllc�si"J�.1!!�!1�11 l?irici!< üllc�!!!!!Ilklciy�.5:">.l!J!��ı11ıı��rŞ!ı:t,.�ııJs_şjQ.�!1.QililQ!l_y�lnın:.. ir!<-b:'.� lmuştur. Birkaç -�!.rı,a"�l_a.n.ıı�-��ll1Yl11!.�C:* iil�� Yi1l�Ti2 kez yinelediğimiz gibi, Nakşibendilik, Türkiye'de "çok par tili dönemin" bir yayılma, yeterince aydınlatılmamış Os manlı kalıntısı çevrelerde tutunma, yandaş toplama aracı du50

rumuna getirilmiştir. Bu önemli olay kulak arkasına itilmiş, çağdaş uygarlığa karşıt gelişme bir " Demokrasi sorunu" di ye anlaşılmıştır. Oysa, gelişen uygarlık karşısında, böyle bir yönetim anlayışını olumlu göstermek, çağın dışında kalma nın eşsiz örneğidir. Uygarlığın amacı insan topluluklarını mutluluğa kavuşturınak, düşünce-inanç özgürlüğünün önün deki engelleri kaldırmaktır. Bir düşünceye yardımcı, karşıtı düşünceye kıyıcı gözle bakmak uygarlık anlayışıyla bağdaş maz. Bugün insan sağlığını bozan, yıkan, ortadan kaldıran mikroplara beslenme, yayılma, gelişme olanağı sağlayan bir uygarlık yöntemi yoktur. Düşünceleri yüzünden başkalarına baskı yapmak, yandaşlarına yardım etmek insanlıkla, uygar lıkla bağdaşmaz. Ancak, bunu, anlayabilmek için de uygar olmak gerekir. İnanç özgürlüğü kutsaldır, ancak başka inanç ları ortadan kaldırmak, onlara bağlananları yok etmek ne uy garlıkla, ne de " Demokrasi anlayışı "yla bağdaşabilir. Peki ülkemizde düşünce özgürlüğüne karşı saldırılan, kı yımları başlatan, bu olumsuz girişimleri bir yönetim uygula masının yasal girişimleri diye anlatan, açıklayan, yorumlayan hangi odaklar olmuştur? Bunun yanıtı açık, tüm Türkiye in sanlarının gözlerinin önünde sürdürülen uygulamalar. Ülke mizde tüm yıkıcı girişimler yenilik yanlılarına, devrimcilere, gelişme öncülerine karşı gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Devle ti tarihi boyunca yenilik düşmanıydı, bu nedenle kaç padişa hın kanı dökülmüştür biliriz. Atatürk' ü öldürmeye kalkışan lar yenilik yanlısı kimseler miydi? Cumhuriyet yönetimine karşı ayaklananlar ilericiler miydi? Bu kanlı olayların sorum luları, öncüleri düşünce özgürlüğünden, inanç özgürlüğünden yana mıydı? Bugün hangi İslam ülkesinde, Türkiye'deki dü zeyde inanç özgürlüğü vardır (gerçek din bakımından).

Şimdi, bu olumsuz gelişmelere inanç özgürlüğü açısın dan bakarsak sorunların tabanına inemediğimizi, yüzeysel görüntülerle şunu bunu, hepsinden önce de kendimizi kan dırmaya çalıştığımızı anlarız. Başını örtmeyen bir öğrenci kı za, bir görevli kadına, giysilerinin biçimine bakarak yakışık sız nitelemelerde bulunan bir yüksek öğrenim görevlisine, 6ğrencisine uygar demek için ondan daha çılgın olmak ge rekir. Bugün devlet yetkililerinin gözleri önünde, yüksek öğ renim kurumlarında devrimcilere, birtakım soysuzca yakış tırmalarla, saldıranların beslendikleri düşünce-inanç kay naklan çağdaş mıdır? Bugün, geriye sürükleyici anlamda, kan soyluluğuna özlem duyan anlayışta bulunan kimseye "milliyetçi" denemez, " milliyetçilik", Rönesans'tan sonra tutsaklıktan kurtulma, bağımsız devlet kurma, bağımsız di li benimseme, dilini yabancı dillerin etkisinden, egemenli ğinden kurtarma çalışmaları anlamındaydı. "Atatürk milli yetçiliği" kan soyuna, kan üstünlüğüne değil ulusal bağım sızlık, ulusal egemenlik anlayışına dayanıyordu, bu nedenle de uygarlıkla bağdaşıyordu. Bugün ülkemizde, kendilerine "milliyetçi" damgasını vurarak, devrimcilere, ilericilere, sol cu denenlere saldıranlar "milliyetçi" değil, çağdaş uygarlı ğın bile düşünsel pislikten anndıramadığı düşüklerdir. Nakşibendilik'in değişik kollara ayrılmasında başlıca et ken bu düşünce-inanç düşüklüğüdür. Bugün, yalnızca kendi inançlarının doğruluğunu savunan bir Nakşibendi yanlısıyla, yalnızca kendi düşüncelerinin gerçek olduğunu ileri süren "mil liyetçi" arasında, göze batar, bir aynın yoktur, sakınca yönün den ikisi birbiriyleyanşır durumdadır. Bugun devlet kurumla rında korunan Nakşibendi yandaşlarının sayısı, Atatürk devrim ciliğini benimseyenlerin çok üstündedir. İşte, günümüzde, Nak-

şibendilik'in değişik kollara ayrılmasının nedenlerini de bura da aramalı. Daha önce söylendiği gibi bir Nakşibendi ereğine ulaşmak için durum değerlendirmesi yaparak, en uygun duru mu seçmekte gecikmez. Özellikle seçim dönemlerinde bunun somut örnekleri görülür. Aday olacak kimse, seçim bölgesinde etkili bir kimsenin (özellikle tarikatçının) yardımına, aracılığı na sığınır, olumlu sonuç alınca, aracı kişi (şeyh) etkinlik kaza nır, büyüklenir, bölgesinde "sözü geçen kişi" niteliğini elde ed er. Bu önemli bir aşamadır, bu şeyh başarısı oranında, tarikatın büyüğüne (eskiden bağlandığı şeyhe) karşı, kendi kişiliğini, et kinliğini ortaya koyar, çevresine, kendince yeni saydığı (dinsel yönden) birtakım inanç kalıntıları "yutturur", bir süre sonra, ta rikatın yeni bir kolu toplumda boy gösterir. İşte Aczmendilik denen, Nakşibendilik' in bir kolu olan Nurculuk'tan doğan, ku ruluş böyle doğmuştur, a� bir kuruluş niteliği kazanmıştır, bu nun arkasında kimlerin olduğu, inanç özgürlüğünü savunma ör tüsünü giyenlerin konuşmalarından anlaşılmıştır. Bu olayın sa şılası yanı, birtakım devrimci, yenilikçi geçinenlerin, onları sa vunma gösterileridir. Feki inanç özgürlüğü �_l.l:�als_<!,_Muharı.2: me�-!�Y�-tg��;_t_�n� ı c_ı_cl.!ğ_!_!Q2lumlarla ��ı:rııştır? Ülkemizde, Nakşibendilik, yörelere, dahası seçim böl gelerine göre, değişik kollara ayrılmıştır. Özellikle Doğu Ana dolu, Konya dolayları, Güneydoğu Anadolu, son dönemler de İstanbul, Sıvas, Rize gibi illerde bu tarikatın, kollara ayrı lan etkinliği açıkça görülmektedir. Doğu Anadolu, kesinlik le toprak ağalarıyla şeyhlerin egemenliği altındadır, TBMM üyeleri arasında Nakşibendilik yandaşlığıyla, ağaiarın sağla dığı 'oylarla seçilenlerin sayısı iki yüz dolaylarındadır. Bun ları seçenlerin, seçmenlerin hepsi kırsal kesimin yoksul in sanlarıdır, hepsi şeyhin, ağanın, buyruğu altındadır. Nitekim __

"Susurluk olayı"nda, o dönemin hükümetinin gücünü aşan, kimi kamu kurumlarını işlemez duruma getiren bu ağa-şeyh bağlantısıydı, yetkililer bunun üzerinde pek duramadılar, da hası durmak, olayın kökenine varmak işlerine gelmedi. Nakşibendilik'in Kolları

Nakşibendilik'in eskiden, bilinen, on beş kolu vardı, bu kollar kişisel adlarla, daha çok kurucularının adlarıyla anılırdı. Bugün, kolların sayısı yirmiyi aşmıştır. 1 - Ahrariye kolu. Bu kolun kurucusu Semerkandlı Abdul lah Ahrar adlı birisidir, Sünni geleneklerle Şamanlıktan kay naklanan birçok uygulamayı içerir, Anadolu yörelerinde pek yayılmamış, Sünni Türklerin yaşadıkları yörelerde tutunmuş tur. Şeriat kurallarına uyulmasını ister, özgürlükçü değil içe ka palıdır. Yandaşları kendilerini her gün Tanrı 'yla karşılaşmış sa yar, bu nedenle hep Tann'nın adlarını anarak yürürler. 2- Camilik, Cami adlı birisinin kurduğu bu kolun aşı rı Sünni olmasına karşın, önemli bir etkisi görülmemiştir, yandaşları arasında içki içenlerin bulunduğu da söylenir, Türkiye'de etkisi görülmemiştir, bunun kurulduğu yöre, yıl bile gizli tutulur. 3- Dehlevilik. Abdullah Belan Ali Dehlevi adlı bir ku rucusu vardır, Dehlevi adını alması İran kökenli olmasından dır, bu kol da Sünni inançlara ağırlık verir, namazın "zikr" denen Tanrı adlarını anma eylemiyle sürdürülmesinden ya nadır, Anadolu 'da etkinliği olmamış, daha çok Asya Müslü manları arasında tutunmuş, bütün eylemleri gizlidir. 4- Halidilik. Kurucusu Ziyaeddin Halid'tir, buna Halidiye de denir, İstanbuI 'un koyu dinci yörelerinde tutunmuş, bugün 54

Fatih dolaylarında. özellikle Karadeniz bölgelerinden gelen yurt taşların, bilmeden, tuttukları bir koldur, Nurculuk-Süleymancı lık arasında gider gelir, kurucusunun kim olduğu bile bilmeyen ler, bu nedenle bunu ünlü İslam emiri Halid'e değin geri götü renler vardır, oysa o dönemde Nakşibendilik yoktu. 5- Kassaniye-Kassanilik de deniyor. Şemseddin Kassa nl'nin kurduğu, oldukça Sünni geleneklere bağlanmayı se . ven bir koldur. Bu kolun ülkemizde etkinliği görülmemiştir. 6- Halilik-Halil Ziyaeddin Müceddidi 'nin kurduğu bir Nakşibendi kolu olmasına karşın, Türkiye'de etkili olma mıştır. Bu kolda, özellikle tapımlar konusunda, Şamanlığı anımsatan birtakım uygulamalar vardır. 7- Mazharllik-Muhammed Mazhar'ın kurduğu, Şiili ğe yatkın bir koldur, daha çok İran'a komşu bölgelerde yandaşları varsa da etkinliği yoktur. 8- Melamllik-Bu kolun Melamilimik'ten etkilendiği, Ale viliğe yaklaştığı biliniyor. Şeriat kurallarına uyduğu söylene mez. Sünni geleneklere bağlılığı da bir görünüş olmaktan öte ye geçemez. Nakşibendilik'in Melamilikle yakınlaşması, içten bir sıcaklıkla değil, görünüşte kimseyle dargın olmamanın bir örneği sayılmak içindir. Melamilik tüm gösterişlere, aşın tut kulara, koyu inançlara karşıdır, biraz davranış özgürlüğünden yanadır. Nakşibendilik'te böyle bir özellik yoktur. 9- Müceddidilik-Kurucıisu Müceddidi Elif Sami Fa.ru kl'dir, yenilikten yana görünürse de, Sünni geleneğe bağlı dır, etkisi görülmemiştir. l O- Nacilik-Kurucusu Naci, adıyla ünlenmiş birisi olma sına karşılık, özellikleri konusunda geniş bilgimiz yoktur. 1 1- Tayfurllik-Ebu Yezir Tayfur' un kurduğu bu kol da etkili olamamış, daha çok Kuzey Irak dolaylarında, Şam yö55

relerinde yayıldığı söylenirse de önemli bir etkinliği görül memiş, Kadirilikle birlikte çalıştığı, Birinci Büyük Savaş ta, Osmanlı Ordusu'nun, Araplarca arkadan vurulmasına yardımcı olduğu söylenirse de, sağlıklı bir belge bulamadık. 1 2- Nurilik-Nuri (Nureddin ) adlı birisinin kurduğu bu kol etkili olmamış, Ticanilikle yakınlık sağlamış, daha son ra Nurculukla kaynaşır gibi olmuş, sonra silinmiştir. 1 3- Sadilik-Sadi 'nin kimliğini, bu tarikat kolunun özel liğini bilmiyoruz. 1 4- Reşidilik-Tokat yörelerinde tutunmuş, ancak var lığını sürdürememiş, Nakşibendilik'in bütün kollarıyla ka rışıp kaynaşmıştır. Nakşibendilik' in bu kollarının kurulmasında, yöresel, kişisel inançların etkin olduğunu yukarda söylemiştik. Bu kollardan, günümüzde yalnızca adı kalanlar vardır, kimileri Nakşibendilikle karışmış, özelliğini yitirmiştir. Durumun böyle olmasının başlıca nedeni Nakşibendilik'in iki önemli kolu olan Süleymancılıkla Nurculuk'un ortaya çıkışıdır. Bu iki kuruluşun etkinliği, yalnızca Nakşibendilikle ilişkisinden, yüzeysel yakınlığından kaynaklanmıyor. İkisinin de tabanın da siyasal tutkular vardır. Konuya ilgiyle eğilinirse, bunların hep yabancı kökenli, kimi sonradan Müslüman olmuş kim seler oldukları anlaşılır. Özellikle Yugoslavya, Romanya kö kenli Nakşilerin hepsi sonradan Müslüman olmuştur. İ stan bur yörelerinde bu tür gerici akımların (bu son ikisinin) tu tunduğu bölgelere bakılırsa, hep Atatürk devrimlerine karşı bimselerin toplandıkları alanlar oldukları, anlaşılır. Burada çok ilginç bir olaya değinmede yarar vardır. Türk basınında, özellikle l 950'den sonra, geriye dönüş hı zında bir ivme artışı görülmüştür. Menderes yönetimini tu56

tan, alkışlayan birçok yayın aracının, yazarın eylemleri, ya zıları, düşüncelerini sergiledikleri yayın araçları elimizde dir; bu araçların gerici sayılan, özellikle Atatürk'e, Atatürk çülük' e ağır, en saygısız bir dille saldıran yazarların hangi gazetelerde toplandıklarını, yalnız yazar değil , yönetimde de (gazetede) görev aldıklarını biliyoruz, bu kişilerin yaşa yanlarını bugün de tanıyoruz. Birtakım tarikatların, ayak lanmalara karıştıkları gerekçesiyle yargılanıp ölüm cezası na çarptırılan öncülerini savunan bu yayın. araçlarının tu tumlarında görülen değişme, sağcılığın ne denli kaygan bir tabana oturtulduğunu açığa vurmaktadır. Bugün, "büyük" denen yayın araçlarında görevli kim selerin, yazarların durumlarına bakınca, aşırı sağdan, Ata türk düşmanlığı yapmakla övünenlerden, Atatürkçü, dev rimci yayın araçlarına geçmeleri, tersine bir yol izlemele ri, utanç verici bir gelişmedir. Türkiye, hangi ortamda olur sa olsun, hep bu düşünce dönmelerinden yıkım görmüştür. Bu olay bir bilinç bulanıklığmın, düşünsel bunalımm, ka zanç tutkusu karşısmda dışa vuruşudur. İşte, Nakşibendi lik gibi, kolları gibi, öteki gerici akımlar gibi kazanç sağ layan odakların bulunduğu yerde uygarlıktan yana, sağla madığı yerde uygarlığa karşı olmanın başlıca nedeni budur. Dün canla başla savunduğuna karşı, bugün canla başla kar şı çıkan bir yazarda, bir yayın yöneticisinde, belli bir aktö re ( ahlak) ölçüsü aramak akıntıya kürek çekmekten öte an lam taşımaz. Düşünce alanında, bu çocuk topaçlarından hızlı dönme yi beceren kimseler, aydınlar (onlara aydın denirse), geçirdik leri tinsel bunalım dolayısıyla kendini bilmezliğin sınınnı aş mış, anlayışsızlık uçurumunun kıyısına gelmişlerdir. Onların

bilinçaltında, belleğinde bilinç ışığından kaçmış, bilincin de netimi altına girememiş birtakım kara düğümler vardır. Nakşibendilik Bir Bunalımdır

Bugünkü Türk toplumu, ataları on binlerce yıl eskile re giden insanların torunlarıdır, dıştan içe göçmeler bu top lumu oluşturan kurucu öğeleri tümden değiştirememiştir, doğa buna elverişli değildir. Bu nedenle Anadolu insanını birkaç yüzyıllık geçmişle başlatmak, düşünmek olanaksız dır. Yeryüzünde bütün geçmişinin kökünü silerek, yeni kök ler yaratan bir toplum yoktur en çağdaş sayılan toplumun bile yaşadığı toprağın derinlerinden ge l.en birtakım biri kimler, kalıntılar taşıması doğaldır. Peki bu doğal duru mun, hangi etkenlerle, dışına çıkılıyor, en azından on beş otuz bin yıllık bir geçmiş, birden birkaç yüzyıla indirgeni yor? Bu sorunun yanıtı, bugün gerici, katı yozlaşmış kuru luşlara (tarikatlara) bağlanmanın nedenidir. Anadolu insanı, ilkçağda inancını kendi yaratan, yönü nü kendi seçen bilinçli bir varlıktı. Kazıbilim buluntuları, top rağın altında birkaç Anadolu'nun daha varlığını kanıtlıyor. Türk insanında, daha açığı Anadolu ulusunda, ilk bunalım tektanrıcı dinlerle başlamıştır. Tektanrıcı dinler Anadolu in sanını, inanç kaynaklarından koparmaya, ilkçağdan kalan tarih varlıklarını yıkmakla başlamış. Anadolu insanı, yapay tarihinden kaynaklanan bir anlayış eksikliğiyle, varlığını İs lamla bütünleştirmenin yollarını aramış, İslamdan öncekini kendinden saymamış, ayaklarını üzerinde yaşadığı toprağa basamamış, yürürken salındıkça, sarsıldıkça başkalarından değnek almaya başlamış. Bugün çağdaş dünyada, dinini, 58'

inançlarını başkalarından ödünç alan ulusların çoğu bunalım içindedir. Dinini, üzerinde yaşadığı topraktan alamayan bir ulus kendi kendine yetmiyor demektir. Osmanlı toplumu inançları şöyle dursun, düşünsel besinlerini bile başkaların dan almıştır, gelecek kuşaklara kendine yetmenin, kendi dü şünsel ürünleriyle yetinmenin, onları düzenli bir yöntemle geliştirmenin bilincini aktaramamış, aşılayamamıştır. Os manlı yalnızca çağıyla yetinen, geleceği olmayan bir toplum du. Bu düşüncemize karşı çıkanlar, sanat alanında ortaya ko nan değerli ürünleri önümüze sürebilirler, ancak yalnızca ca mileri, türbeleri süslemek, paşa konaklarını donatmak uygar lık alanında kendini bulmaya yetmez. Sanat inancın deneti mi altına girerek, önüne yasaklar konursa gelişme olanağı bu lamaz, sanatın bir dalında büyük başarı geleceği kurtaracak nitelikte bir üstünlük sağlamaz. Bütün ağırlığını yasaklan mış sanatların dışına çıkarak, tek boyutlu bir yatatı alanında yoğunlaştırmanın arkasından bunalım gelir. Güzel bir tablo insanı etkileyebilir, ancak, güzel bir gövdenin sanatçının elin de somutlaşarak dışa yansıması da gereklidir. Bunalım düşünsel boşluktan, inanç doyumsuzluğun dan kaynaklanır. Tarikat neden kurulur, kime seslenir? Gü nümüz tarikatçıların giyim kuşamlarına ilgiyle bakılırsa bunalıma sürüklenmenin nesnel örnekleri görülür. Bu ör nekleri yalnızca, değişik nedenlerin itkisiyle, tarikatçılar da aramak doğru değildir, yayın araçlarına da bakmak ge rekir, dün sövdüğünü bugün öven, bugün övdüğüne dün sö ven yazarlarımız, gazete yöneticilerimiz nerede? B ugün gerici, uygarlık düşmanı diye nitelenenlerin davranışları incelendiğinde, komşunun ışıldağıyla komşu nun kümesini soyanlar oldukları kolayca anlaşılır. Nakşi59

bendilikte birçok yüksek öğrenim görmüş (okumuş değil ) kimseler vardır, esenliği bu tarikatta bulmuşlar, demek ki savundukları Kuran onlara yetmiyordu, belleklerini İ s lam ' ın dolduramadığı, insanı bunalıma sürükleyen bir boş luk vardır, onu tarikatla doldurmaya soyunmuşlar. Bunalı mın başka bir kaynağı daha vardır: Birikimler. Büyük devrimlerin hepsi tavandan gelir, tabandan dev rim değil, tavana ayaklanma gelir. Bu ayaklanmanın kay nağı belleğe yerleşen, orada uyuyan birikimlerin günün bi rinde kımıldamaya başlamasıdır. Bu kımıldamayı yaratan da, o buzlaşmış birikimlerin üzerine vuran yenileşme sıcak lığıdır. Şimdi eskiyi savunanın gelen yenilik karşısınd;ı te dirgin olması, belleğinde buzlaşan birikimlerin erimesi so nucudur. Yeterince aydınlanamamış bir bellek, içten soğu muş bir anlayış gücü sıcaklıktan tedirgin olur. Burada elde bulunanla karşıda duran arasında bir gerginlik oluşur. elde bulunan şeyhin öğütleri, karşıda bulunan da çağdaş uygar lık ürünleri. Şimdi, böyle bir durumda kalan kimsede, sar sıcı bir tepki uyanmaz mı? B alonu olmayan bir çocuk elin de balonla dolaşan yaşdaşına saldırır, onun balonunu pat latır. Arkadaşıyla birlikte komşunun bahçesinden erikleri çalan iki çocuktan biri, başka bir arkadaşıyla birleşerek, es ki arkadaşının bahçesine girse dayak yer, o eski arkadaşın dan. Komşunun bahçesine girerken arkadaşlık iyi, kendi bahçesine başka birisiyle girerken arkadaşlık kötü. Burada birlik başkalarına karşı, bu güzel, başkalarının sana karşı birliği, üstelik birlikte komşunun eriklerini çaldığın arka daşınla, çok kötü. Bu birçocuk mantığıdır, düşünme kura lıdır, çocukta suç sayılmaz, ancak büyükte yasaların dışına çıkmak diye yorumlanır. Burada bunalım nerede? 60

Bunalım, üzerine titrenen, toz kondurulmayan birikim lerin günün birinde kullanım alanına getirilince yetersiz kal dığını anlamadadır. Duygusal alışkanlıklar, bilimsel alışkan lıklar karşısında bunalımlara sürükler. Giordano Bruno'yu, ateşte diri diri yaktıran, Galileo 'yu yargılayan Engizisyon gö revlisinin yüreğini hoplatan, hıncını kamçılayan bilimin kar şısında bilim dışı kalan birikimin yetersizliği değil mi? Neredeyse 1 800 yıl boyunca güneşin dünya çevresinde dön düğünü söyleyen Aristotelesçi görüşün yarattığı, kutsal ki taplara bile geçen inanç birikiminin karşısına dikilen gözlem lere, deneylere dayanan bilimsel kanıtlama neler yapmaz? "İnanç, bilginin olmadığı yerde büyüyen bir düşünce bitkisidir, en çok da insanın belki de hiçbir zaman bilgi sa hibi olamayacağı alanlarda yetişir. (Dr. H. Batuhan, Bilim ve Şarlatanlık, s. 5 1 6) " . Bu alıntı bilimden, bilim aydınlığından uzak kaldığı sü rece, en dokunulmaz sayılan bir inancın bile ne denli köksüz olduğunu gösterir. Bunalım, inancın bilimle çatıştığı ortam da doğar. Ne şaşılası bir olaydır ki, bunalımın insanın sağlı ğını yıkacak boyutlara ulaştığı bir yerde, görev inançtan çok bilime düşüyor. Burada inanılanla uygulamaya konan arasın da içsel bir çatışma doğuyor. Öyle olaylarla karşı karşıya ge liyoruz ki inandığımız, uygulama gereğinde kaldığımıza üs tün gelemiyor. Sözgelişi Tann'yla konuştuğuna, ermişliği ne, yüceliğine inanılan, önünde yerlere eğilinen, arslana bi. nip yılanı kamçı olarak elinde tutan, akar sulan durduran, kayaları yürüten bir kimse kısa bir solunum yetersizliğin den, ya da mide kanamasından ölüyor, oysa sağlığı koruma yı görev edinen bilim bu olaylan gününde duyarsa ölümü ön lüyor. Bu durum karşısında dincinin, tarikatçının yapacağı 61

biricik iş bir söz oyunudur, işe Tanrı 'yı karıştıracak, Tanrı he kimi aracı kıldı, diyecek. Burada, Tanrı aracıyla işgördürür demenin anlamı yoktur, ancak bunu anlamsız birikimlerle belleğini dolduran bir kimse kavrayamaz. inanç, olayları dü şünme gücünün tüm olanaklarını denetimi altına almış, on lara birtakım görünmeyen yasaklar koymuştur. Kendini tarikata adamış bir Nakşibendi birikimlerinin dışına çıktığı gün bunalım belirtileri başlar, ortamından kopmuş gibi, bunu da Tanrı 'ya, işlediği bilinmeyen bir su ça bağlar. Bu olay, kendi kendine dönüştür, işin şeyhe bil dirilmesi gerekir. Çağdaş bilimden uzak kalmak, geçmişin katılaşmış inanç kalıntıları içinde yaşamak bütün Nakşiler de geçerli bir yaşam türüdür. Gerçekte Nakkşibendilik'in "ibadet" kavramı altında sürdürdüğü tüm işlemler, uygulamalar yaşamdan kopmuş bir bunalımın görüntüsüdür, uygulamalar birer tinsel boşal madır. Özellikle "nakşı devranı " denen, özel törenlerde (zikr toplantılarında) boşalma, kendinden geçiş aşamasına varır, gırtlağı yırtarcasına çıkan sesler, bir süre sonra kesi lir, kısıklaşır, bu sesli törenlerde görülür. Ülkemizde, Nakşibendilik'le ilgili yayınların, araştırma ların, günlük yayın araçlarında sergilenen düşüncelerin hep yüzeysel kaldığı, özellikle da yayıncıların (gazete sorumlu larının) düzenledikleri açık oturumlarda ortaya atılan savla rın çürüklüğü, bilinmeyen konularda bilir geçinenlerin açık lamaları aşın dincilerin ekmeğine yağ sürmüştür. Öyle ki en devrimci, Atatürkçü olduğu tartışma götürmeyen kimi so rumluların açıklamaları bile şaşırtıcı görülmektedir. Nakşi bendilik'i, özelliklerini, yayılış biçimini, gelişim çizgisini bi razcık bilen bir kimsenin böyle çelişkilere düşmesi olanak62

sızdır. Bu konuya daha önce de, değişik yönlerden değinmiş tik. Bir kimsenin Nakşibendi olması, bu konuyu en iyi, en derinden bilmesi anlamına gelmez, daha açığı saçmalamaya başlayan bir Nakşibendi bile saçmaladığının bilincine vara maz. Bugün, yaşayan Nakşibendi "şeyhleri"nin neredeyse hepsi, Nakşibendilik konusunda yeterli bilgi edinmemiştir. Bunların çoğu tarikat geleneği uyarınca "şeyh" aşamasına yükselmiş, çevresinde bir kutsallık kazanmıştır. Sözgelişi, yakından tanıdığımız, bildiğimiz Said-i Nursi bilgisiz bir Nak şibendiydi, Türkçe konuşamazdı, daha doğrusu Türkçe bil mezdi. Oysa Kuran'ın 1 1 4 bölümüne (süresine) öykünerek önce 1 1 4 "risale" yazmış, sonra bunların ardından gelenler, daha ufak bölümlere ayırarak 1 22'ye çıkarmıştır. Biz, genç liğimizde Süleyman Hilmi Tunahan, Mehmed Zahid Kotku, Süleyman Çılıptay gibi "şeyhler"i yakından tanıdık, şimdi onlar için söylenen övgüleri duydukça Nakşibendilik'in bir "bunalım" ürünü olduğunu söylemekte ne denli yerinde dav randığımızı anlıyoruz. Nakşibendilik' in bugün savunduğu din değildir, bir bunalım niteliğinde yollara, alanlara dökül meye yasal bir kaynak, bilimsel bir örtü aramaktır. Bugün camilerde tarikatçı, özellikle Nakşibendilik 'in yan lısı olduğu söylenen, bilinen imamlarvardır, bunların içinde ya sal onaylı (kadrolu) kimseler bilinmektedir. Oysa imam tari katçı olmaz, olursa onun ardında namaz kılınamaz. İmam, ca mide, görevi başında bulunduğu sürece saygıdeğerdir, Tan rı'nın kuludur. Ancak, imam caminin dışına çıktığı gün Tan rı 'nın kulu olmaktan.da çıkmlş, bağlı buİunduğu kuruluşun tut sağı olmuştur. Camiye saldırarak Müslüman öldüren, yarala yan bir devrim, Batı yanlısı görülmemiştir, oysa cuma nama zından çıkıp kan dökenlerin sayısı umulduğundan çoktur. Bu63

rada örnek olarak Çorum olaylan Kahramanmaraş olaylan, Taksim Kanlı Pazar olaylan, Sıvas olaylan, daha önce Mene men olayı gibi daha niceleri gösterilebilir. Bunların öncüleri hep Nakşiler değil mi? Bu olayların nedenlerini araştırırken işe "toplumsal ruhbilim" yöntemleriyle yaklaşmak kaçınılmazdır. Bu üzücü, kanlı olaylara karışanların, iletişim araçla rında sergilenen suçluların davranışlarına, sözlerine, ey lemlerine bakıldığında derin bir bunalım içine sürüklendik leri kolayca anlaşılır. Bu eylemlerin arkasında kan dökme ye dönüştürülmüş bir tinsel boşalma gereksinmesi saklıdır. Özellikle kapalı yöre kadınlarının, genç kızlarının sürük lendikleri olaylar üzücü, acındırıcı, utandırıcı bir görünüm sergilemektedir. Yüksek öğrenim kurumlarında okuyan, sıkma başlı, etekleri yerlerde sürünen giysilere bürünme leri yalnızca bir toplumsal olay olmaktan çıkmış dışa vu ran bir içsel sarsıntı niteliği kazanmıştır, başın örtülmesi ruh hastasına verilen oyalayıcı, etkisiz ilaç olmaktan öte bir an lam taşımaz, sıkıntı beynin ince dokularında gizlenen bo zukluktan kaynaklanmaktadır. İskilipli AtıfHoca, yargılanırken yargıçlara bağırırdı, "Be ni yargılayamazsınız, beni asamazsınız, ben rüyamda her ge ce Hazreti Muhammed'i görüyorum, bana sen ne zaman bize geleceksin, yoksa bize gelmek istemiyor musun? diye soruyor." Bu kişi yargı kesinleşip uygulama yerine getirildiğinde kendi ni tutamamış, yargıç önünde söylediklerini unutarak hüngür hüngür ağlamaya başlamıştı. Bu olaya gülünmez, insan yüre ğinin duygusal eğilimleriyle eğlenilmez, duygu en yüce bir in san eğilimidir, yalnız insanda vardır, hayvanlarda doğal, yaşam sal bir içgüdü niteliğindedir. Ancak böyle yüksekten atıp son ra yerlere kapanmak da insanın taşıdığı değerlerle bağdaşmaz. 64

Nakşibendilik'in bir bunalım olarak yaygınlaşmasın da, etkin bir duruma gelmesinde suçun önemli bir bölümü nü de devlet büyüklerinin çıkarcı tutumlarında, din adına yaptıklarının dinle bağdaşır yanı bulunmadığında aranma lıdır. Özellikle 1 2 Eylül dönemi, bu tür gerici, sakıncalı akımlar için güçlü bir koruyucu sığınağı olmuştur. Devlet ba·şkanının bir din savunucusu kılığına bürünerek ülke dü zeyinde dolaşmaya çıkması, bunu da halkı aydınlatmak, Atatürk'ü halka anlatmak anlamında yorumlaması gerçek ten, bunalıma girmiş bir Nakşibendi;nin tutumundan daha acı, daha üzücüdür. Şunu düşünelim Anadolu'nun Türkler eline geçişinden 1 2 Eylül dönemine değin halka Müslüman lık öğretmek için alanlara dökülen kaç devlet başkanı gö rülmüştür? Bu olay bilgisizliğin, tinsel denge bozukluğu nun dışa vuruşundan başka bir görünüm değildir. Peki, 1 2 Eylül dönemine değin ( l 07 1 - 1 980 süresince) bu halk din siz mi yaşadı? Konuya hangi gözlükle baksak görüntü gül dürücüdür. Bu uygulama, yüze vurmuş toplumsal bunalı mın nedenlerini başka eylemlerde arama girişimidir. Artık kutsal kitaplarla gelen inançları doyurmuyor, çağdaş uygar lığın büyük buluşları karşİsında yetersiz kalan, yüzyıllar bo yunca değişmeyen din, kendi içinde katılaşma ivmesini hız landırıyor, içine sürüklendiği bunalımdan kurtulmak için, en ileri "gavur" buluşlarından yararlanmayı bir başarı say maktan kendini alamıyor. Erkek eli sıkmayan, erkeğin dik tiği giysileri giyinmeı;ıin büyük "günah" olduğunu ileri sü ren tarikatçı, sıkma başlı bayan "Mercedes" kullanmayı bir gösteriş, İ slamda ilerleme sayma çırpınışlarının bile derin bir bunalımın görüntüleri olduğunu anlayamıyor. 65

Nakşibendilik'in Büyük Kentlere Kayması

Aşağı yukarı 1 8. yüzyıldan sonra, Nakşibendilik'te bü yük kentlere taşınma girişimleri başlamıştır. Kırsal kesimler de, özellikle tanın alanlarında çalışanların çoğu kadındır, er kekler ancak kadınların yar.<;ımayacaklan ağır işleri sürdürür ler. Kırsal kesim yaşamı, Nakşibendilik'in uygulamak istedi ği yaşam koşullarına aykındır. Kadın, Nakşibendilik 'in uygun gördüğü biçimde giyinir kuşanırsa kırsal kesimlerde iş göre mez. Özellikle erkek-kadın birliği içinde sürdürülen kırsal uy gulamaların yürürlüğe konması olanaksız duruma gelir. Söz gelişi çarşaflı, peçeli bir kadının kırsal alanlarda çalışmasını kolaylaştırma olanağı yoktur. Böyle bir yaşam düzeyi Nakşi-, bendilik 'le bağdaşmadığı için, ister istemez, kadınların genel likle evlerde kapalı kalmalarına uygun bir ortam bulma gere ği vardır. İşte büyük yerleşme yerlerine göçmenin, erkeği dı şarı çekmenin, kadını eve kapamanın en uygun yeri bu büyük kentlerdir, ilçelerdir. Peki bunun uygulama yöntemi nedir? Yardım toplamak, tekkeyi beslemek: geliştirmek. Yardımın i ki yolu vardır: kırsal kesimlerde kadın çalışır, ürün yetiştirir, erkek yüzyıllar boyunca süren geleneğe uygun olarak kadının ürettiğini satar, kazancından bir bölumünü "şeyhefendi"ye verir, Tann' nın gizlice girip çıktıği "tekke"ye, bırakır, "efen di"nin de "hayır duası "nı alır. İlk bakışta önemsiz gibi görü nen bu olay nice tekkeyi etkili bir duruma getirmiş, ona bü yük varsıllık kazandırmıştır. 1 939- 1 945 yıllarında, İstanbul geçim sıkıntısı çekiyor du, ekmek, şeker, buğday ürünleri belgeye bağlanmıştı. Bu kitabın yazan o yıllarda Fatih 'te Nakşibendi Tekkesi 'nde der vişti. Evde karın doyuracak ekmek bulamazken tekkede yağ, 66

bal, kaymak, şeker, çay, et, kavurma, sözün kısası tüm besin lerin en iyisi, en gözdesi vardı, bol mu bol. Bu bolluk nere den gelirdi, diye soran 0lursa yanıtı kolay: "Cenabı Allah'ın yolunda gidenlere ihsan ettiği ilahi nimetlerden." İşte, bugün, o "ilahi nimetler"in kimlere, hangi kuruluşlara gösterildiği, aralarında sıkma başlı, çarşaflı, örtülü genç, güzel bayanların da katıldığı önemli bir toplumsal sorunumuzdur. Başlangıçta, Nakşibendilik, içeriksel yönden salt din kuruluşu niteliği taşıyordu, Osmanlı İmparatorluğu döne minde, kimi devlet kurumlarına sızmışsa da, ağırlığını yine dinden yana koymuştu. Oysa günümüzde, şu son elli yıl için de Nakşibendilik eski özelliğinden, amacından büsbütün uzaklaşmıştır, bunda seçim kazanmanın, oy toplamanın, seç men sağlamanın büyük etkileri vardır, bu gerçek yadsınamaz. Bu dinci kuruluş günümüzde çok büyük kazanç ortaklıkla rı sağlamış, okullar, hastaneler, doğum evleri, bankalar, top lumsal kuruluşlar açmaya başlamış, ülke dışına özellikle As ya Türk devletlerine taşmış, inanılmaz gelir kaynaklan bul muştur. Öte yandan "partileşmiş", birçok seçim bölgesinde başarıya ulaşmış, kimi belediyeleri bile ele geçirmiştir. Bir kuruluşun başarı kaynaklarını anlayabilmek için, onun özünü oluşturan düşünce-inanç odaklarını iyi bilmek gerekir, ne yazık ki ülkemizde bu gerçek yeterince bilin mediğinden, kimi üst düzey aydınlarımızca bile dine daya lı bir kurum sayılmaktadır. Burada, üzerinde önemle durulması gereken bir taban so runu vardır. Kırsal kesim halkımız, kendi gelenekleri içinde, dünyadan yüz çevirmiş, kaskatı inançlara kapılmış bir tutum dan uzaktır. Yüzyıllar boyunca başka dinlere bağlı yurttaşlar la yaşamış, komşuluk etmiştir. Birkaç bölgeyi bir yana hıra67

kırsak, Anadolu insanında, inançlardan dolayı birbirine kar şı düşmanlık yoktur. Bu birkaç bölgedeki kötü tutum da ge nellikle hacı-hoca takımının kandırıcı, yanıltıcı eylemlerin den kaynaklanmaktadır. Bunların dışında halk başkalarının inançlarına çok saygılıdır. Bugün Anadolu'nun birçok yerin de Hıristiyan tapınakları kutsal sayılmakta, dara düşenlerora lardan yardım (tinsel bakımdan) ummaktadırlar. Trabzon'un Maçka ilçesine bağlı böyle üç büyük tapınak vardır (manas tır), bunlar, özellikle Meryem Aria (Sumela) kutsallığını ko rumaktadır. Antakya'da yine böyle kutsal bir kilise vardır, öte yandan " Meryem Ana Evi" denen yerin kutsallığı ünlüdür, ilk çağdan kalma tapınakların kutsallığı tartışma götürmez. Bu kutsallık halkın gönlünde, belleğinde yer etmiştir. Oysa kendilerine "din adamı" sanını yakıştıran, gerçekte İslamla ilgisi bulunmayan, bu niteliği taşıyan kimseler arasında baş ka dinlere saygı göstereni çok azdır, Nakşibendilik'te yoktur. Bu durumlar, davranışlar bize Nakşibendilik'in sanıl dığı gibi gerçek bir İslam kuruluşu olmadığını gösteriyor. Yurdumuzda "dinci " diye nitelenen kuruluşların (partile rin) hepsinin tabanında yaygın bir Nakşibendi ağırlığı var dır. Bu ağırlık seçimle, oy avcılığıyla, İslamı savunur gö. rünmekle bağlantılı olup Kuran'ın getirdiği anlayışla en u fak bir ilgisi yoktur, bir daha söyleyelim. Burada, yıllardır gözden kaçmış, önemsenmemiş, üze rinde gereğince durulmamış bir olay vardır. Bu toplumsal ola yın tabanında üretim-tüketim dengesizliğinin bulunduğunu anlamak, özellikle 1 950 yönetimiyle başlayan göçleri gözö nünde bulundurmak yararlıdır. Köy Enstitüleri'nin kurulu şuyla, kırsal kesimlerde kıyıya itilmiş yaratıcı yeteneklerin ivme kazanması, eskiye yönelik çevrelerde tedirginlik yarat68

mıştır. Bu konunun yeri burası değil, ancak bu kuruluşların kapatılmasıyla köyden kente göçüşün hızlandığı da bilinen bir gerçektir. Bu kuruluşların arkasından İmam-Hatip Okul ları 'nın yaygınlaşması, toplumsal bir sorun olarak gündeme getirildi. Buna karşın, bu dinci okulları savunan varlıklılar arasında çocuklarını bu kuruluşlarda okumaya gönderen çık madı, savunan savunduğunun yanında yer almadı. Özellik le "particiler" denen kandırıcı, yanıltıcı odaklar konuyu çok kolayca sömürdüler. B unların büyük çoğunluğunun Nakşi bendi kökenli olduğu çok sonradan anlaşıldı. Bu eğitim olayının saptırılması, köyde tabandan gele cek kalkınmanın, kentten köye aktarılacak yüzeysel bilgi lerle, işlemlerle sağlanacağı çılgınlığın geçerlik kazanma sı, köyden kente göçüşün önünü açtı. Köy Enstitüleri'nde, köyünde okuyan genç, büyük kentlere kaydırılarak, oralar da İmam-Hatip öğrencisi olarak okumayı büyük bir başarı saydı. Artık köyün çocukları kentlinin İmam-Hatip okulla rındaki öğrencilerine dönüştü. Köyünden koparılan öğren ci, kentte tüketici, toprağından kopmuş bir saksı çiçeğine dö nüştürüldü. Bu çiçek bakım ister, kendisini besleyecek ye terli toprak ister, su ister. Köyden kente gelen, İmam-Hatip okullarında yatılı, yatısız okuma olanağı bulan gençlere ve rilen bilgiler doğal yaşamdan değil, düşsel kuruntulardan kaynaklanıyordu. Artık köylü çocuk çok verimli toprağın ba kımla, gübreyle, baş!<a geliştirici gereçlerle değil, "Tan rı 'nın yardımıyla" bolluk sağlayıcı olduğunun kesinliğine kapıldı, yanıldı. B.u konuda Nakşibendilik yanlılarına kız manın, gücenmenin gereği yoktur, balık baştan kokmuştur. Köyden kente göçüşün büyümesi, çoğalması "gecekon du" olayının hızlanmasını, büyük kentlerin çevrelerindeki üre69

tim alanlarının düzensiz, dengesiz, sağlıksız nitelikli konutlaş masına olanak sağladı. İstanbul 'un çevrelerinde görülen eski tarlalar (buğday, ayçiçeği, değişik türde ekin, hayvan otlağı ola rak kullanılan alanlar) birer "gecekondu mahallesi"ne dönüş türüldü. Bu toplumsal yığınlaşmadan, yaşamsal düzensizlik ten kim kazançlı çıktı: Şeriat. Bu dinci kuruluşun arkasında sak lı gücün adına ne denir: Seçimlerde kolayından oy toplamak. Bunu kimler sağlayabilir: Büyük kamu kuruluşlarının besledi ği, koruduğu, gereğinde yardımcısı olduğu tarikatlar. Bugün, tarikatların güçlendiği, etkili olduğu bölgelerin nerdeyse hepsi gecekondu bölgeleridir, çoğu da Nakşiben dilik'in denetimi ;ıltmdadır. Bugün İstanbul 'da, yörelerinde " İstanbullu" tarikatçı , " şeyh" bulamazsınız, göremezsiniz. Yüksek görevlilerin bu gerçeği bilmedikleri söylenemez, bundan birkaç yıl önce, devletin de yardımcı olduğu bir Ha cı Bektaş Vel i töreni düzenlenmişti, TBMM hepimizi, Mec lis Başkanvekil i aracılığıyla çağırdı (Bu konuyla ilgili ça� ·lışmaları olan yazarları). O nedenle TBMM çatısı altında do laştık, yemek yedik. Ben, daha önce değişik nedenlerle TB MM' ye gitmiş, görülebilecek yerleri, bölümleri görmüş tüm. Konukların oturdukları bölümde gördüğüm çağdışı kı lıklı kimselerin hepsinin Nakşibendi olduğunu anlamakta güçlük çekmedim. Bunlar Anadolu'nun değişik bölgelerin den gelen, ünlü şeyhler, ağalardı. Bizim saylavlarımızm on ların karşısındaki tutumlarını, durumlarını görmek, bence, üzücüydü. Başka bir gün, bir hafta kaldığım görkemli bir otelin büyük salonunda gördüğüm durum çok daha kötüy dü. Şalvarlı, başı mendilli "şeyh efendi" seçtirdiği birkaç saylavı nerdeyse dövecekti, adamların sesi bile çıkmıyor, nerdeyse soluk almaktan bile korkuyorlardı . 70

Yanlış Yönlendirmeler

Gerç��!eJs.1_'1-111��-!�anını�iın�l�E-�!<l!.ikatları koru:_ _!!!<ı!<. c!_eğil, <2._lllara kaı:şı <:Jiı:e_nIJ1�l_eı:Lg_e_ı:_e�ir'._ Qj'_Ş'!.�LIYRU�.: E!-'1Lıl:r bu11l1n tersi11i g_��t�ı:iy�r. Kur' an, içeriği _g_e_ı:�ği2 !Q1!1_ �l<:ii!l�ı:<l. karş_ıyI<:en_, tar!l<:<ı!lar K.-ur' ?:11_ ?:c!ııı'! _i_sJa1!1_'_ı, __şa _y�n_l1laX�_ giı:işjygrl;ı,ı:,_y��l<:-i_liler_in �_es_leri _çıJ<f!!lY<?f:...B u uy gulama dinin bilinç dışına itilmesi demektir. Bilincin dışı na itilmiş bir dinin yerini sapkınlık alır, bu da boş kalan ye rin, başka türden bir boşlukla doldurulmak istenmesi anla mına gelir. Bugün ülkemizde, devlet kurumlarının çoğun da bir Nakşibendilik etkinliği sezilmektedir. Bu gelişigü zel değil, bilinçli, devleti tabandan ele geçirme girişimidir. Nakşibendilik eylemleriyle, uygulamalarıyla, öğütleriyle, örgütleriyle Diyanet İşleri denen kamu kurumunu dışlamış durumdadır, bunu açıkça söylemekten de çekinmiyorlar. Oysa, kamu kuruluşlarının karşısına dikilen Nakşibendi lik, kendi inançlarına (varsa) uygun bir yönetim biçimini ge çerli kılmak isterken, gücünü seçimlerde beslediği partinin ta banından almaktadır. Sözgelişi "kurban derisi" sorunu. Bu so run, elii yıldır Nakşibendilik'in üzerinde durduğu, bunu din özgürlüğü, inanç özgürlüğü adına sömürdüğü birolaydır. Ger çekte Nakşibendilik bu tür yardımların toplanmasına karşıdır, gerçek -inanmış bir Nakşibendi başkasının kestiği hayvanın derisini almaz. Nedeni açıktır, kurban edilecek hayvan kesi lirken okunacak "dualar"da Bahaeddin Nakşibendi'nin adı geçecek, ondan Tanrı katında aracılık, yardım istenecek. Oy sa yapılanlar bu söylenenlerin büsbütün tersi durumundadır. Nakşibendilik'in özünü, temel ilkelerini bilen bir kim ·se, onun imam, vaiz, müftü olamayacağını, böyle bir kim-

senin arkasında namaz kılınamayacağını anlamakta güçlük çekmez. Nedeni şudur: Nakşibendilik'te "namaz duala rı "oda kurucunun (Bahaeddin Nakşibendi 'nin) adını anmak kesin bir uygulamadır, bu uygulama Alevilerin "Bismi şah/şahın (Ali'nin adıyla başlanın)" demelerine benzer, Aleviler "Sünni" olmadıkları için bunların anlayışına uy gundur. Oysa Nakşibendilik koyu Sunni bir kuruluştur. Bu na karşın hepsi " şeyh" in adını anma g�reğindedir. Peki böyle bir kimse imam, müftü, vaiz olabilir mi? Kuşkusuz olamaz. Öyleyse devlet bütçesinden aylık alan bunca "Nak şibendi yandaşı görevli " nin kamu kuruluşlarında işi nedir? Bu konuda sürdürülen uygulamalar, İslam dininin özü nü bilmeyenlerin, bilmediğini bilir geçinenlerin yanlış, ya da gizli çıkarları yüzünden giriştikleri eylemler sonucudur. Ülkemizde, kamunun en yüksek görev aşamasında bu lunan kimselerin sık sık vurguladıkları bir sav vardır: "İrti ca ile savaşımda geri adım atmayız" böylesine yüzeysel, ya nıltıcı bir açıklama olamaz. Bunları söyleyen parti başkanı nın topladığı oyların nerelerden geldiğini, hangi tabanı oluş turduğunu bilmesi gerekirdi. Bu sözleri söyleyen yetkilinin başında bulunduğu kuruluşun tabanını kuran Nakşibendilik yandaşlarıdır. Kendi görev arkadaşları içinde Nakşibendi lik 'le övünenler de vardır, bilinmektedir. Nakşibendilerin oluşturdukları bir taban üzerinde duracaksın, sonra döne ceksin "irtica ile mücadele" incileri saçacaksın: Sen Herkesi Kör Alemi Sersem mi Samrsın?

Bu tarikata bağlanan kimselerin en çok, senin sorumlu olduğun dönemlerde gemi azıya aldıklarını bilmiyor muyuz? 72

Oysa Türkiye'ye " irtica" denen olayı getirenler, şimdi "irti ca ile mücadele" çığlıkları atanlardır. Bir insanın yaratılış ba kımından bulunduğu aşamayı, niteliklerini davranışları gös terir. Bir kimsenin yaptıklarıyla söyledikleri arasında uyum, bütünlük yoksa, o kişide kişisel bilinç bozukluğu var demek tir. İnsan düşünceleriyle davranışları arasında bağlantı kuran bir varlıktır. Oy toplamak, seçim kazanmak için çevrenin eği limi altına sığınmak aktöre (ahlak) denen davranışlar bütünü nün içeriğiyle bağdaşmadığı gibi, benimsediklerini söyledik leri Müslümanlık da mezarların başında göklere el kaldırmak, anlamını bilemediği Arapça tümceleri, sözleri söylemek de ğildir. Tanrı 'ya kalkan ellerin içinde görünmeyen çıkar umut lan, seçim dilekleri varsa İslam dini böyle bir kimseye "ah laklı" demez, daha çok "yalancı" diye nitelenir. Son yıllarda, özellikle varlıklı çevrelerde, "hayır" kavramı altında, ülke çapında yaygın girişimler görülmektedir. Bunların öncüleri, ünlüleri arasında, kimi din görevlilerinin bulunduğu, bunların da Nakşibendi olduğu açıkça biliniyor. Bu gibi öncü lerin, daha önceki yıllarda, kendilerini güçlü sezdikleri dönem lerdeki konuşmalarıyla, şimdiki sözleri arasında bir anlam bir liği bulmak olanaksızdır. Özellikle Turgut Özal döneminde bun ların sesleri daha gür, çağdaş gelişmelere karşı çıkışları · daha ataktı. Burada, eskilerin "takıyye" dedikleri bir uygulama var dır. Bu Arapça sözcüğün açık anlamı "bulunduğu ortama uy ma, ortamın gerektirdiği nitelikte görünme"dir, yine bu sözü "kendini gizle, göründüğün gibi ol, olduğun gibi görünme" an lamında açıklayanlar da vardır. Konuyu biraz deşelim. Turgut Özal, kimilerinin sandıklan, ileri sürdükleri gibi "Nakşibendi" değildi, tarikata alınmamış, kendisine gerekli "icazet" verilmemişti. Onun annesi de "tarikattan" değildi,

Şeyh Zahid Koktu'ya karşı saygısı, sevgisi vardı, ona da "ica zet" verilmemişti. Bunun nedenlerini burada açıklamanın ge reği yoktur, bizi de ilgilendirmez. Ancak onun çevresinde top lananlar arasında çoğunluğu Nakşiler oluşturmuştu. Turgut Özal 'ın, çevresinde toplananların başlıca amacı üniversiteleri ele geçirmekti, nitekim 1 2 Eylül yıkımı buna olanak sağlamış, işe tüm devrimci, ilerici kurumları kapatmakla başlamıştı. Bir söy lentiye gö�e 1 2 Eylül yıkımının öncüleri arasında bulunan iki kişinin aileleri de Nakşibendi tarikatındandı, dini dillerine do layan, halka din öğretmeye kalkışan bu kişileri seçmekte, sez mekte okuyucu güçlük çekmeyecektir kanısındayız. Birinin ba bası berber, ötekinin imanı olan bu iki sorumlunun, yetkilinin Atatürk devrimlerine karşı sinsi yıkıcılığı boşuna değildi, neden leri bilinçaltına yerleşmiş, orada çöreklenmişti. Nakşibendilik yayılma olanağı bulduğu yerlerde önce et kili, varlıklı kimselerle, yöneticilerle, özellikle din görevlile riyle ilişki içine girmeyi yeğlemiş, sonra örgütlenmek için okumamış, bilgisiz kimseleri kendine çekerek, onlardan ya rarlanma yolunu seçmiştir. Nitekim Nurculuk, Manisa yöre sinde tutunmaya çalışırken, orada "Garnizon Komutanı" ol duğu söylenen, eski bir Nakşibendi 'den yararlanmıştır (bu ki tabın yazarı, sonradan Birinci Ordu, İstanbul Sıkıyönetim Komutanı olan bu kişiyi 1 939- 1 944 yıllarında, Fatih Camii yanında Nakşibendi Tekkesi'nde tanımıştır.) Örtülü Sataşmalar

Bugün Nakşibendilik'in egemenliği altında bulunan, ba sın yasalarına göre yayınını sürdüren iletişim araçları çoktur. Nakşi yandaşları bu yayın araçlarında, kaynağı açıkça bil ineme-

yen, tükenmez paralannın yardımıyla istediklerini yazdınyor, yayımlatıyor, daha ileri giderek, gerçek Müslüman'a yakışma yan bir dille, çok utanç verici bir söyleyiş türüyle, Atatürk' e bi le sövmekten çekinmiyorlar, bunu da İslam adına bir "sevap" saymaktan kendilerini alamıyorlar. Yayın araçlannda, cuma na mazı çıkışlannda yaptıkları yetmiyormuş gibi bir de gözdağı ver mek, yıldırmak, susturmak düşüncesiyle "tehdit mektupları" · gönderiyorlar. Bu mektuplarda Nakşibendihk'in "Yahova Şa hitleri" denen, Hıristiyan kökenli topluluktan hangi yöntemle yararlandığı, konuyu bilenlerce, kolaylıkla anlaşılıyor. Aşağıda birçok kimseye gönderildiği açıkça anlaşılan belgelerden biri ni sunacağız. Bu belge ilgiyle okunduğunda bir Nakşibendi yan daşının ne denli sapkınlık içinde bulunduğu açıklığa kavuşur. " Bismillahirrahmanirrahim. İsmet Zeki Eyuboğlu'nun dikkatine: Allah(u) teala hazretlerinin selamı, rahmeti ve bereke . ti, onun yolunda gidenlerin üzerine olsun. Doğrusu dünyevi ve uhrevi saadet ve selamete erişmek İslam dinine uymakla tahakkuk edeceğinden, yegane arzu ve emelimiz Allah 'ın kanunlarına ve resulü Muhammed Musta fa (S.A. V) E. uymak olmalıdır. Her kim Allah' a ve resulüne itaatle şeriatı hayat nizamı ve devlet düzeni olarak kabul eder se kurtuluşa erecek, hilafına hareketle, cumhuriyetçi, laik, de mokrat kafirlere uyanlar ve onların kurduğu düzenin devamı ve bekası için emek sarfedenler, kollayıp koruyup, savunucu luğunu ve neşriyatnp yapanlar münhezim olacaklardır. Yetmiş yıl önce hakka, hakikate ve imana karşı gelmek suretiyle, Allah kanunlarının yerine kaim olmak üzere beşe ri kanunlar ithal ederek, �endi arzu ve menfaatleri doğrultu-

sunda, Anadolu ve Trakya topraklan üzerinde yaşayan her türlü dinden, mezhepten ve ırktan insanları cebren ve hile ile Kemal milliyetçilik felsefesi altında toplamak suretiyle kan ve zulüm üzerine bir kafir devlet kuran Kemal devriminin önderlerinden Mustafa Kemal, İsmet İnönü, Fevzi Çakmak, Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Çetinkaya, Ali Fuad Ce besoy, Çerkez Ethem, Mehmet AkifErsoy, Halide Edib Adı var, Adnan Adıvar, Nadir Nadi, Falih Rıfkı Atay, Behçet Ke mal Çağlar, Yahya Kemal Beyatlı, Ziya Gökalp, Afet İnan, Refet Bele, Celal Bayar, Rüştü S �raçoğlu, Salih Omurtak, Kazım Özalp, Bekir Sami Günsay, Şevket Süreyya Aydemir, Nuri Conker, Hasan Ali Yücel, Mahmut Esat Bozkurt, Tev fik Sağlam, Recep Peker, Tahsin Mayatepek, Şükrü Kaya, Hamit Şevket İnce, Refik Şevket İnce, Bekir Sami Baran, Mustafa Şevket Bengisu, Vasıf Çınar, Ruşen Barkuk ve Re fik Saydam gibiler Milli Mücadele adı altında Allahu Zül celal tarafından insiyaki bir surette hazırlanan ve efdal-i ka inat peygamber Muhammed Mustafa (s.a.v.) tarafından ne şir ve tebliğ edilen mukaddes İslam dinini tahkir ve tezyif et mek suretiyle imhası ve inkırazı cihetine gitmişlerdir. Lebun züppesi Con Türklerin Batı 'dan almış oldukla rı Aydınlanma denen, ateistlik, dinsizlik, imansızlık, milli yetçilik ve ahlaksızlık felsefesi üzeri inşa edilen küfür sis temleri hem bu Batı hayranı Kemal inkılapçılarının ve hem de onların yolundan yürüyenlerin ebedi felakete duçar ol malarına vesile olmuştur. Batıcılık, akılcılık, çağdaşlık ve medenilik gibi kav ramlarla yönetilmeye çalışılan bu ülkenin bugün içerisin de bulunmuş olduğu, ateistlik, imansızlık, dinsizlik, milli yetçilik, ahlaksızlık mefhumları insan olmanın ve İslam ol-

manın şerefve haysiyetine ve fıtratına aykırıdır. Sonuç ola rak doğrusu size derim: Bizleri felakete sürükleyen bu dü zeni değiştirme ve yerine yüce mevlamızın bize münasip gördüğü şerefimizle ve haysiyetimizle yaşayabileceğimiz İslami düzeni kurmak ve İslam' ın peygamberi Muhammed Mustafa'nın (s.a.v.) yolundan gitmek, bizim en kutsal va zifemiz .ve en şerefli hizmetimiz olacaktır. O halde malımızla, canımızla ve bütün imkanlarımız la cihad etmek mecburiyetinde bulunduğumuz bir gerçek tir. Ancak bu büyük görevden feragat edip, ülkeyi bir çöl fırtınası gibi kasıp kavuran, insanları Kemal cehennem çar kının dişleri arasında öğüten bu düzenin devamına rıza gös terenlerin, kendilerinden evvel gelen ve cehennemin alev lerini göğüsleyen kızıl kafirlerin akıbetine uğramaları ve soylarından gelen nesillerin, ateist, dinsiz, imansız, komü nist, faşist olmakla birlikte, Manukyan'ın kerhanelerinde, Özal' ın otellerinde, tatil köylerinde, gece kulüplerinde ve saunalarda satılmaları, fahişe, lezbiyen, homoseksüel, süb yancı, içkici, kumarcı, hırsız, katil ve rüşvetçi olmaları Ke mal devriminin karekterinin gereği mukadder olacaktır. Tebliğ olunur. Şahid ol ya: Rab Şahid ol ya: Rab Şahid ol ya: Rab Serdar Başaran" Yukarıya aktarılan µıektup 5 Kasım l 997 'de bana gönde rilmiş, gönderen Serdar Başaran, Tünel yakınında Şeyh Galip Türbesi (Müzesi) karşısında. Yazan, adını, adresini yazmaktan çekinmemiş, ben üzerinde dunnadım, sonradan bunun çok 77

kimseye gönderildiğini öğrendim. Bunlardan biri Prof Dr. Tok tamış Ateş, öteki Prof. Dr. İsmet Giritli (Mektupların gönderil diği yer, Beyazıt, Sahaflar Çarşısı, Der Yayınevi, No: l ). Şimdi yazıyı inceleyelim: Yazı kesinlikle, tartışma gö türmez nitelikte bir Nakşinin elinden çıkmıştır. Nedeni: Nak şiler Mehmet Akif'i sevmezler,.._Mehmet Akifislam_Q_İIJ.fu.Q.e �-r!�a.:tm bulunll!a.:�, y_a.:lnızca �lı��r:ı_�cl:a.:.!!1®1.!!�klanan� _riata" uyulması gerektiğini savunur, onun gözünde "tari�;!!::_ 5ıhk", "milliyetçilik" bölücülükti!� lslamın birlik çağrısına aykırıdır. Mektubun sonunda yazılı "Şahid ol Ya: Rab" üç kez geçmektedir bu deyimler "Yahova Şahitleri "nin, Hıristiyan hğın "üçleme"sini vurgular "baba Tanrı-oğul Tanrı-ruh Tan rı", Hıristiyanhkta "trinite" denen bu "üçleme "dir. Daha ön ce Nakşibendilik'in etkinliğini yürütebilmek için değişik kı lıklara girebilecek bir anlayış taşıdığını vurgulamışt,ık. Refah Partisi'nin seçim evrelerinde, kullandığı söy lemler, özellikle Erbakan'ın Avrupa uygarlığını, laikliği, devrimciliği suçlamaları, tüm yenilikleri "dinsizlik" , " Ba tı taklitçiliği" , "Batı kulübüne özenme" saydığını bilme yen, duymayan kalmamıştır. Buraya aktarılan belgenin an latım biçimi, dili, inançlardan ne anladığı, olayın ilginç ya nı. Ülkemizde din bakımından kimseye baskı yapılmamış, yalnızca silaha sarılıp ayaklananlara karşı toplumsal düze ni sağlamak amacıyla birtakım uygulamalar sergilenmiş tir. Bunlar bütün İslam ülkelerinde yaşanmış, bugün de ya şanan olaylardır. İran, Afganistan, Pakistan, Cezayir ile benzeri ülkelerde, geçen yüzyıl Suudi Arabistan 'da günde me gelen olayların hepsi, ülkemizde dinci ayaklanmalarda ki önlemleri andırır girişimlerle bastırılmıştır. Oysa şeriat çı yurttaş bunları düşünmek, görmek istemez . 78

Yukarıya alman-yazıda adlan geçenler içinde "mason" derneğine bağlı kimseler de var, ancak "din düşmanı" sa yılabilecek kimse yoktur. Bütün kaygı "şeriat devleti " kur mak, çağdaş düzeni yıkmaktır. Bunu da Refah çatısı altın da toplananların eylemlerinden, söylevlerinden anlamak güÇ değildir. Mektubu yazan "tebliğ olunur" diyor, bu da "Nur culuk"la ilgili bir söylemdir. Said-i Nursi'nin "risaleler" ini okuyanlar bilirler, orada, Tanrı, S�i_Q:i l'J.!!E�J:e birtakım bildiri_l��-�·tebliğ" eder�b bu s�zcük, örtülü olarak "vahy" anl�m m<!a _��):'.!�nir:Eite�i_ırı_��-�<!:i_!'!�r� yazı!ıısında "mü elli f�_!?__2y!.� Ei!�l!!.J.sli" _şözl_�!irı_i �-ı-� ş_ı_k k_!1cfül_I_!I !:o__l2_u sözlerin Kura�'.da ��ş_ı_lı_ğı_�'.!ıı_nrı M_!ıE�Il!.��<:l'�b_öy!e_ �'1DY.�.t:!i " bi• çimh!<l�dir, Şcı_i<l:i�1::1.�şL_Qş!li kcır.cıh <?J!:1-Ii!.t.I�rı�ı.ş�L1'ir gö!l ��--2.l<l!!_ğ_lQl_ll, Tanı;ı ..f�V ü�!!�E_cl}E_i�iz..d..��'!..ılSığı ':Q�YE<l.!Q ��-��i_r_��_!j _lı.a!��-- '.'_t��-liğ__ettrıt!�.':!e Yii.�ii.1.11}.i_i §_<lY!!dığını_ söy!�E1-ek istiyor, nitekim bu "mektup" da bir "tebliğ" içe riği taşımaktadır. Bu alıntıda bir gözdağının bulunduğu, kö-' tü sonuçtan kurtulmak için bir "son uyarı" yapıldığı açık ça anlaşılmaktadır. Bu boşuna değildir. Önce "tebliğ"i gön deren kimsenin dilinden, anlatımından açıkça anlaşıldığına göre, az çok okumuş, eskiyi tutan, Osmanlıcayı bilen bir kimsedir. Şimdi olayın çevresinde gezinelim. Bu tür girişimler, korkutmalar, gözdağı vermeler, ge nellikle kan dökmeyi (buna onlar "cihad" diyorlar) göze almış kimselerden kaynaklanır. Bunlar, üstelik, varlıklıdır. Kimsenin kuşkusu, duraksaması olmasın, bunlar genelde doğu kökenli bir inanca kapılmış " Hizbullah" topluluğun da çöreklenmiştir. Bu tür örgütlerin başlıca eylem yönte mi, kısa sürede değişik kollara ayrılarak, girişimlerini ak satmadan sür.dürmektir. __

•

Nakşibendilik-Hizbullah Bağlantısı

Nakşibendilik'te, eskiden beri, iki ayn kol vardır, bu kollan örgütün içinde bulunanların çoğu da bilemez. Bun lardan birincisi "tebliğ kolu"dur, önceden uyarır, " imana ça ğırır", daha sonra "ihlas yolu"nu gösterir (kurtuluş, dinsel suçlardan arınma anlamındadır), ikinci kol ise "cihad ko lu"dur, bu kol vurucu, kırıcıdır, kan dökücüdür, İslam dini adına yapılacak tüm girişimler Tanrı katında (onlara göre in dallah-ind-i ilahi) beğenilmiş işl�mlerden sayılır. Hizbullah kolu yeni değildir, bütün silahlı ayaklanmaların arkasında bu 'kol vardır, yalnızca adı değiştirilir. Bu kolun İstanbul 'un Fa 'tih yöresindeki uzantısı, Nakşibendilerin beslediği "Akıncı lar" topluluğuydu, eylem alanlarını belirleme yeri Sultanse" lim-Draman-Karagümrük yöreleriydi. Fatih Camii çevresin deki medreseler (bunlara sekiz medrese anlamında medaris i semaniye, burada okuyan öğrencilere de, yine eskiden salın ı �eman mollaları denirdi. Bu eski geleneği sürdürmek, Nak şibendi yandaşlarının en büyüközlemiydi, bugün de yine Fa tih Camii-Sultanselim-İskenderpaşa-Draman dörtgeni üze rinde etkinlik sürdürürler). Nitekim Said-i Nursi'de bu yöre de, şimdiki "Fatih Müftülüğü" karşısındaki alanda bulunan kahvehanede otururdu, bu nedenle Nurcuların gözünde bu yörenin önemi, anısı büyüktür. Eski "Akıncılar" günümüzün "Hizbullahç; landır." Bu sözcük "Allah Partisi" anlamına gelirse de İslam' a aykırıdır, "Allah" için "parti" olmaz, ku rulamaz, dahası toplumda "Allah" sözcüğü birtakım kuru luşların, derneklerin adına katılamaz, o tüm insanların Tan rısı 'dır, yalnızca adını diline dolayanların "Allah"ı değil. 80

Nakşibendilik'le bağlantı kuranların, özellikle öğren ci lerin, bu kuruluşa bağlananların hepsi konuyu biliyor, kendi özgür i stenciyle böyle davranıyor sanılmasın. Özel likle kız öğrenciler üzerinde, bu " cihad kolunun" etkisi büyüktür. Önce öğrencilerin geçim durumları saptanır, ai le çevrelerinin eğilimleri öğrenilir, sonra gerekenlere para sal yardımın kapıları açılır. Bunun en açık örneği İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin okuttuğunu söylediği öğrenci lerdir. Yüksek öğrenim kurumlarında olay çıkaranların bü yük çoğunluğu bunlardandır, belli bir odaktan yönetilmek tedirler. Kuran kurslarının Diyanet İşleri Başkanlığı 'na bağ lı olanları bile Nakşibendilik'in gizli denetimi, yönetimi al tındadır, erkek öğrencilerin bulundukları " Kuran kursla rı" na girmek kolay değildir. Fatih yöresinde " İlim ve Fa zilet H izmet Vakfı " adı altında çalışan kuruluşların hepsi Nakşibendilik'in denetimi altındadır. Buralarda barınanla rın çoğu " Hizbullah" yandaşıdır, uygun durumlarda saldı rıya geçmekten, örtünmeyen bayanlara sövmekten, sataş maktan çekinmezler. Fener, Balat, Eyüp yöresindeki Kuran kurslarının önemli bir bölümünün Anadolu köylerinden getirilen yoksul aile çocuklarından "militan yetiştirme" ocakları olduğu çevre halkınca bilinmektedir. Nakşibendilik'ten kaynaklanan " Hizbullah " ın başlıca özelliği barındığı yerde değil, uzaklarda etkinlik gösterme sidir. İstanbul 'da yakalanan bir " H izbullahç ı " kesinlikle İstanbullu değildir .(yerleşme yeri bakımından). Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Sinop, Samsun illerin de, i lçelerinde bulunan bütün imam-hatip okulları, onlara bağlı öğrenci yurtları Nakşibendilik ' in denetimi altındadır,

özellikle Trabzon ilçelerinde, bucaklarında öğretim yapan dinci kuruluşların hepsi Nakşibendi beslemesidir (bu ku ruluşlarda Nurculuk, Süleymancılık ağır basmaktadır). Gü müşhane, Bayburt Nakşilerin elindedir. Karadeniz bölgesinde, özellikle Trabzon ili sınırlan için de, Nakşibendilik'in gizli denetimi altında bulunan imam-ha tip okullarında, nerdeyse, başlıca konu Atatürk düşmanlığıdır. Bunun nedeni yalnızca eğitim düzeni bozukluğu değildir, siya sal kuruluşların sürekli saptırmaları, seçmenleri birer araç-ge reç durumuna sokarak bilinç aydınlığından uzaklaştırmalarıdır. Bu saptırmada, ne yazık ki Atatürkçü geçinen, aşın koltuk tut kusunun tutsağı olan, oy kazanmak için kendi arkadaşlarını bi le suçlamaktan utanç duymayan sözde ilerici particilerin etkisi de önemlidir. Bu particiler, Trabzon ilçeleri arasında, "yöresel düşmanlık" bile yarattılar, şimdi onların seçilmek için tüm u tanç verici olaylan sergilemekten çekinmedikleri bölgelerde aşın dinci, tarikatçı, özellikle de Nakşibendilik'le bağlantılı ku ruluşlar egemendir. Bu saptırıcı olayın arkasında yörecilik, böl gecilik vardır; yurt bütünlüğü sevgisi, ülkenin geleceğini düşün me kaygısı yoktur. Trabzon'un Maçka ilçesinde on yıl önce böyle bir kaymakam vardı, koyu bir Nurcuydu. Nakşibendilik'in kan dökme olaylarıyla ilgili girişim leri, tasarıları, uygulamaları yeni değildir, özellikle Cum huriyet döneminde başlatılan gerici olayların, kan dökme lerin arkasında Nakşibendilerin oldukları yargılama evre lerinde ortaya çıkmıştır. Bu somut belgeler ortadayken bi le gerçekler çok kolaylıkla gizlenebiliyor. Daha önce deği nilen bir örneğe yeniden bir göz atmakta yarar vardır. Gericiliğin öncülüğünü yapan, Cumhuriyet'le gelen bü82

tün değerlere saldıran bir yayın aracında, Nakşibendi tarika tına bağlı babası, Şeyh Said ayaklanmasına katılıp, askeri de podan silahlan çalarak yandaşlarına dağıttığından, 1 926 'da, Diyarbakır Hükümet Konağı önünde asılan bir yazar, yıllar ca ağu kusmuştur. Bu yazar, üstelik Atatürk'ün kurduğu lise lerde yıllarca "edebiyat öğretmeni" olarak görev yapmıştı. Kendisini öğrencilik yıllarından beri tanırdık. 1 949 yılında, Eminönü Halkevi Konferans Salonu'nda öğrencilerin düzen lediği (Milli Türk Talebe Birliği) toplantısında, Stalin 'i övün ce öğrenciler üzerine yürümüş, sahnenin arka kapısından ka çırılmıştı. Bu yaratık, özellikle Adalet Partisi ve onu izleyen sağcı partilerin işbaşında oldukları dönemde el üstü tutul muş, neredeyse "özel dokunulmazlık" sağlamıştı. Özellikle o dönemin "milli eğitim bakanlan"yla kurduğu yakınlık bi liniyordu, sık sık karşılaşırdık. Oysa yine o yıllarda ( 1 9601 980 arası) devrimci öğrenciler ağızlarını açamazlardı. Bu devrim düşmanı, Atatürk düşmanı, Cumhuriyet düşmanı ya ratık 1 2 Eylül döneminde de el üstünde tutulmuştur. Bu ya zarın, daha önceleri Necip Fazıl Kısakürek' in önünde, yerle. re değin eğilip onun elini öptüğünü gördükçe gülerdik. Bu ya zar, gazetesinde, başta Veli Oduncu olmak üzere en azılı ka tilleri savunmuş; Ankara Üniversitesi 'nde devrimleri savunan kız öğrencilere " namusları var mı bakalım" diyecek nitelik te soysuzlaşmıştı. Bu kişi, asılan babasının duygusal etkisin den olsa gerek, Nakşibendilik'le sıkı ilişkiler içinde bulunan, o kuruluşta önemli.yeri olan kişilerce korunmuş, ayrılıkçı, ba ğımsız " devlet kurma" yandaşı kimselerle yakınlık kurmuş, birçok kimseyi "hedef" göstermişti. Dahası , yazdığı kitap lar üniversitelerde bile ''ders kitabı" olarak okutulmuştur. 83

Milli E ğitim' in Ele Geçirilmesi

Milli Eğitim Bakanlığı 'nın alt kuruluşları, 1 950 yılına de ğin (özellikle 1 946 'dan sonra) Cumhuriyet yönetimine gizli den gizliye karşı çıkanların ellerine geçmeye başlamıştır. Re şad Şemseddin Sirer dönemi Türk eğitimi yozlaştırma eyle minin hızlanmaya başladığı evredir. O dönemde, İstanbul Üni versitesi 'nin kimi öğretim üyeleri Cumhuriyet dönemine, Ba tılılaşma eğilimine açıkça karşı çıkmaya başlamış, seslerini yükseltmişlerdi . l 948'dc, Eminönü Halkevi Konferans Salo nu'nda düzenlenen dil tartışmalarında, Atatürk devrimlerine saldırı, sözde "bilimsel" örtü altına çekilerek, "dilde yenilik, dilin gelişimine karışma (dile müdahale) olmaz" savlarını or taya atanların hepsini yakından tanıyoruz. Bunların kimisi, bi zim öğretmenlerimizdi. En ağır saldırılar üniversite çevresin den geliyordu, bunlar arasında Osmanlı döneminde, doğudan batıya sürülmüş kimselerin oğulları (torunları değil) vardı. Onların bütün özlemleri, dilekleri TDK, TTK gibi Atatürk' ün kurduğu iki bilim kurumunun kapatılmasıydı. İstanbul Üni versitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji bölümünde Nakşiben di eğilimli (bu tarikata bağlı ayrı bir kolun öncüsü) bir kişinin etkisiyle "yeni Türkçe "ye saldırı yasallaşmış, Türkçe unutul muş, öğrencilerin "yeni Türkçe" sözcük kullanmaları yasak lanmıştı. Benim öğrencilik yıllarımda arkadaşım olan bir Tür koloji doçenti öğrencilerine, yeni bir sözcük söylediklerinde "dilini koparırım" diyordu. Kendisiyle bu konuyu, bir ye mekte tartıştığımda, "dilde anarşi olmasın diye söylüyorum demişti." Kendisine savunduğu Osmanlıca'nın bir "anarşi ürünü" olup olmadığını sorduğumda şaşırdı, karşılık bile ve84

remedi. Sonradan, bu arkadaşımın, onun gibi düşunenlerin ya pıtları liselere bile önerildi, dahası ortaöğrenim kurumların da okutulan kitapların hepsi onlara, yandaşlarına yazdırıldı. 1 980 yılına değin, TDK, TTK gücünü sürdürdü, şimdi kanıt olarak, kimlerin bu devrimci kurumların kapatılması nı istediklerini açıklayalım: Tercüman gazetesi, adı geçen bu iki kurumun kapatılması için kolları sıvadı. Üniversite lerden, kimi öğretim üyelerini yanına aldı. Orgeneral Kenan Evren'le birçok anı fotoğrafları çektirdi, önce devrimci, öz gür üniversiteyi, sonra adı geçen devrim kurumlarının ölüm yargısını, (devlet başkanına) onaylattı. Peki bunların arka sında kimler vardı bilir misiniz? Nakşiler. Nakşibendilik, işi ni çok iyi bilen, çok değişik kolları olan bir kuruluştur. Bu gün Türkiye'nin basın alanında, değişik yayın araçlarında, ün sağlayan, devrimci geçinen yüksek düzeyde (basında) ki mi görevlilerin daha önceden çalıştıkları yerleri, o yerlerde biçimlenen düşünceleri anımsayın, yılanın kaç kıvrıma gi rebileceğini anlamakta güçlük çekmezsiniz. Bu kişiler, çalıştıkları yayın araçları, Milli Eğitim ku rumlarına da daha alt düzeydeki kuruluşlarına da, "yukarı dan gelen buyrukla" alınırlardı (kişiler görevli, yayın araç ları yardımcı bilgi kaynağı olarak). Önce ortaöğrenim kurum larında (ilkokuldan liselere değin) kitaplıklar düzenlenir, yu karıdan gelen buyrukla bunlar gerçekleştirilir. Sonra okul larla bu işlerle ilgili görevlilere, Milli Eğitim Bakanlığı'na "kitap istemi " belgesi gönderilir, bakanlık denetimi altında bulunan yetkili kuruluşlara, "yukarıdan" gereken buyruğu gönderir, bütün "şeriatçı " yayınlar satın alınır, okul kitaplık larına gönderilir. Daha önceden "tarikat"ın yönlendirdiği 85

öğretmen öğrencisine okuyacağı, ev ödevi yapacağı, yararla nacağı kitabı bildirir, devrimci yüksek görevlilerimiz ise bir birleriyle çekişir. Buna, devrimci sulan bulandırır, Cumhu riyet yönetimi karşıtı, Nakşibendilik yandaşı balığı avlar de nir. Bu konuda en büyük yanlışlık, tabanı olmayan, bilimsel, düşünsel alanda bir gerekim doğmayan bölgelerde üniversi te gibi, uygarlık alanında i lerlemenin gerektiği yüksek ku rumlar açmaktı. üniversite, ancak düşünsel, eğitimsel alan da tabandan gelen bir aydınlanma etkisiyle kurulabilir. Türkiye'de, son kırk yıl içinde açılan üniversitelerin ta banı yoktur, toplumsal yapılaşmadan gelen bir gereksinme nedeniyle kurulanı da yoktur, daha açığı bu kurumlar ge reksizdir. Bu üniversite açma olayının arkasında, bir üstün lük yarışmasının gizlendiği bellidir, tabanında yöresel ben cillik vardır. Kimsenin ilgisini çekmeyen, gözüne çarpma yan birkaç örnek verelim: " Kahramanmaraş " bu adın de vindirici nedeni "Gaziantep "tir. Bunun ardından " Şanlıur fa" geldi, getirildi. Şimdi bilimsel, düşünsel yönden düşü nülürse, bu adlar bu illere ne kazandırır? Atatürk'ün, Kur tuluş Savaşı'nın ilk etkinliklerini duyuran girişimlerinden önce, dahası bağımsızlık ilkesini gündeme getirmeden ön ce böyle "önadlar" var mıydı? Güneydoğu Anadolu'nun Osmanlı yönetimi altına girmesi, devletin kuruluşundan çok sonradır, o çağlarda bu illerimizin adları " kahraman" , "şanlı" olmadı. Neden b u görkemli sanların hepsi Musta fa Kemal' i bekledi? Bu adlandırma girişimi ilin tarihine kar şı bir saygısızlıktı. Burada başka bir soru gündemdedir. Neden, Atatürk Türkiye 'sinde kurulan bir üniversitede (Urfa 'da) Atatürk' e,

düşüncelerine karşı olan görüşler, düşünceler sergileniyor, dahası Said-i Nursi 'nin İ slam 'Ja bağdaşmayan, sapkın inançları savunuluyor') Bu konuda, derin araştırmaları ge rektiren bir durum yoktur. Atatürk devrimlerinin bel li, yön lendirici odaklarını ele geçirme söz konusudur, bunlardan biri de "basm özgürlüğü"dür. İşte çözülmesi güç düğüm bu rada. Atatürk basın özgürlüğünü savunurken ülke yararını, yurttaş çıkarını düşünmüştü. Bu kural l 950'den sonra ter sine çevrildi, Atatürk 'ü yermek, eğitim kurumlarında, bir inanç-düşünce özgürlüğü diye yorumlandı, savunuldu. Oy sa A'tatürk devrimlerini kötüleyenlerin hepsi, başlangıçta, Atatürk'ten yanaydı. Bu ale}nda da karşıt bir görüşün, dü şünce-inanç özgü;lüğü örtüsü altında ortaya atıldığı kim senin gözünden kaçmadı. Hasan Ali Yücel'in Milli Eğitim Bakanlığı dönemin�. de Köy Enstitüleri açıldı, ilk tepki, çocuklarını yurtdışında okutan varlıklı çevrelerden geldi (daha önce üzerinde du-. ruldu). Bu kurumların kapatılması, yerine imam hatip okul. !arının açılması, tabanı tabandan yıkmak girişimidir. Bu. konuda, yine yetkililerin gözünden kaçan, ulusal bütünlü ğü yıpratmak isteyen gizli girişimler etkili olmuştur. Orta ya üç seçenek atıldı: M illiyetçi-Mukaddesatçı, Milliyetçi Türkçü, Milliyetçi-İslamcı. Kısa sürede Milliyetçi-Mukad desatçı, Milliyetçi-İslamcı odaklar Nakşbendiliğin deneti mi altma girdi. Bunlarm öncül odakları arasında en etkili si, Türk-İslam Sentezi savunucuları, onların başını çeken "Türk Aydınlar Ocağı" olmuştur. İşte yıllarca eğitim ku rumlarını denetimi altında tutan, bu alanla ilgili bütün ata maları yönlendiren, "Talim-Terbiye Kurulu"na egemen

••

olan, 1 2 Eylül yıkımının yıkıntıları üzerine kurulan YÖK, bir Nakşbendi kuruluşu olarak (başka örtüler altında) böy le doğmuştur. Türk eğitimine egemen olan, 1 2 Eylül 'le en yüksek savunma, beslenme kaynaklarını bulan, Aydınlar Ocağı, İ lim Yayma Cemiyeti gibi " Kurtuluş Savaşı"na bi. le karşı çıkan bunlardır. Burada, i lginç bir konuya da deği nelim, bu "milliyetçi-İslamcı" kuruluşların besleyici, ko ruyucu kaynaklarından biri de, " Komünizmle Mücadele Dernekleri "ni besleyen (Amerika-Alman parasıyla) ':Ş_a.n cak Tül Fabrikası " kurucusu Dr. Murat )3_ayr�k'tı. Bµ Ytırt t(lŞ. Prof. Dr. Ziyaeddin Fındıkoğlu'nun asis!ı:ıf!ıY!:l!ı-J9�8l 950 yıllarında, bizim de arkadaşımız:dı, içyüzünü sonra dan anlayabildik. Türkiye'deki görevini bitirince yurtdışı na çıktı ; yakın yıllara değin, Nakşbendilik'in Alma.nyı:ı'��..:: ki öncülerinden, Cemaleddin Kaplan derneğine büyük pa ra yardımları yapardı (bu Cemaleddin Kaplan, Trabzon ili dolaylarında, Nakşbendiliğin tutunmasına, yayılmasına yar dım eden (Almanya'dan sağlanan marklarla) kişidir, evi� d,e �umc'! kOt!l!§tır<:!l!· M i l l i Eğitim Bakanlığı 'na bağlı imam hatip okul ları , başlangıçta "aydı n din adamı yetiştirme" düşün cesinden yola çıkmıştı, oysa İslam dininde, H ı ristiyan lıkta olduğu gibi "din adamları topluluğu" yoktu, üste lik İ slamın benimsediği eşitlik anl ayışına da aykırıdır. İslam dinine göre namaz kı lmayı, kıldırmay ı bilen her erkek imamlık edebilir, ayrı bir topluluk gerekmez. Bu engeli aşmak için TBM M ' ye giren Nakşi lerin etkisiy le, çabalarıyla bu okullara, öteki liselerdeki gibi bütün yetkiler tanındı, onlara yükscköğrenim yolu açı ldı . Da88

hası Başbakanlık görevini üstlenen tüm yetkil iler, imam hatip okulu açma, bu okullarda okuyanlara geniş yetki ler verme yarışına girdiler. Böylece bütün kamu kuru luşlarında imam hatip çıkışlı lar görev almaya başladı l ar. Birbiri arkasından yargıç, savcı. kaymakam, val i başta olmak üzere toplumun tüm kesimleri, dincilerin, özellikle Nakşilerin ellerine geçti , bunun arkasından hacca gitme yarışı belirdi . Bu konuda en büyük yıkım Adalet Partisi döneminde başladı, oy toplama, seçimi kazanma adına ülkenin temel kurumları yozlaştırıldı, Cumhuriyet yönetiminin tabanına gizli sular akıtılma ya başlandı, Türkiye uçurumun kıyısına getiri ldi. Ardın dan 1 2 Eylül yıkımı yaşandı , okullara konan " din ders leri " nin ne öğrettiği, ne okuttuğu b ugün bile yeterince pilinmemektedir. " Din ve ahlak" . öğretmenliği göreviy le oku l lara sokulan bu imam hatip çıkışlı lar, kı sa süre çle, bir Osmanlıcılık gündeme getirdiler, bunda amaç Cumhuriyet yönetimine, Atatürk devrim lerine karşı çı kıştı. Bunu da açıkça söylemekten çekinmegiler. Hükümet yetkilileri , elbirliğiyle liselerden " fel sefe ders leri"ni kaldırdılar, onların yerine uydurma bir izlence koydular, Türk tarihinde tarikatçı oldukları bilinen kimse ler bilgi, bilgin, düşünür olarak gösterildi, oysa bunların ço ğu tarikat kurucularıydı, Ahmed Yesevi, Mevlana gibi. "Ah lak'' dedikleri neydi? Bunun yanıtı yoktur. Ahlak ( Etik) fel sefe öğretilerinden biridir, dinle, tarikatla ilgisi yoktur, bu. _ öğretinin kurucusu da Aristoteles 'tir. Okullarda "din ders leri " örtüsü altında okutulan "ahlak" ise güncel davranış la bağl ı, eğitim ilkeleri içinde kalır, felsefe öğretileriyle il89

gisi içten değil, dıştandır. Bu konuyla ilgili uygulamaların hepsi, ülke eğitimine dine dayalı bir yön vermekti, bu da hükümetlerin geleceği göremeyen, aşırı koltuk tutkuları yüzünden yol açtıkları bir yıkımdı. 1 2 Eylül yönetimi, Kurtuluş Savaşı 'yla kazanılan bü tün yetkileri ortadan kaldırdı, Ankara'nın Polatlı sırtlarına dayanan düşman ordularının yapamadığını, Atatürk 'ün kur duğu ocaktan yetişen, Atatürkçü geçinen birkaç paşa ko- . !aylıkla yapıverdi. İşte Nakşbendilik, 1 2 Eylül yıkımıyla al tın çağını yaşama olanağı buldu. Yükseköğrenim kurum ları tarikatçı öğretim üyelerinin denetimi altına girdi, bu nun ardından "VakıfÜniversite" denen, çoğu tarikatçı, din ci kurumlar yerden ot biter gibi bitti. Nitekim, Harran Üni versitesi, Van Üniversitesi başta olmak üzere, birtakım yük seköğrenim kurumlarında, ne olduğu bilinen Said-i N ursi, yazıları birer "doktora konusu" yapıldı, oysa yakından tanıdığımız bu kişi, 1��f!C! Abdülhal!lid d(jnen:ı:inde, d�!i_dir ğiyeJoptaşı Tımarhanesi 'ne (o dönemde bim_arhane ��-llir AD a�ılfi1_ı§!l_J-ledense, kırsal kesim insanlarında sevdikle rini, saydıklarını "Tanrılaştırma" eğilimi ağır basmaktadır, birtakım çılgınların sonradan "ermiş" kılığına bürünmesi- · nin nedeni bu bilinçsiz eğilimdir. Tanıdığım birkaç "ruh hastası " vardı, davranışları bunu açıkça gösteriyordu, halk onlardan çekinirdi (Trabzon 'da Haçkalı Hoca, Ya Hak Ho ca gibi).""Şeıns-i Tebrizi'nin ' Makalat" adıyla yayımlan�n,_ onun serüvenlerini anlatan yapıtını okuduğum da,_ 1J� kişi .11Jn esrar kullandığını sezmekte güçlük çekme�im. J:l.�ı:: ı _Bayram- ı Veli esrar çekerdi, Nurcuların çoğu es!ar _ç eker di. ---�-· �·--·"' -·->-·-...;�

Öğrenci Olayları

Yollara, alanlara dökülen öğrencilerin, bu işleri kendi liklerinden düzenledikleri, yaptıkları sanılmasın. Özellik le başörtüsü konusunda sürdürülen direnişlerin arkasında imam hatip çıkışlı tarikatçıların bulunduğu açık bir gerçek tir. Bayazıt alanında toplanan dincilerin, başörtülü öğrenci kızların, çarşaflıların karşısında kımıldamadan duran gü venlik görevlileri, iki Atatürkçü öğrenciyi bir arada görün ce düşman ordusunun İzmir' e saldırışı gibi Üzerlerine yü rüyor, dövüyor, sürüklüyor, en yakışıksız sözleri söylüyor, gözaltına alıyor, öldürüyor. Oysa dincilere, tarikatçılara karşı böyle bir uygulama yoktur. Gözaltında ölenlerin ne� redeyse hepsi solcu, dincinin, sağcının yaraladığı bir solcu suçlu sayılıp gözaltına alınırken saldırgan kornnuyor, orta lıkta görülmüyor. Neden bu olayların çoğu sağcıların ege men oldukları yerlerde (fakültelerde) geçiyor? Bu soruya verilecek yanıt ülkemizde güvenlik güçlerinin hangi kay naklardan yönlendirildiğini açığa çıkarır. Burada birkaç il ginç örnek verip, daha sonra yasal bir belge sunulacak J_erci!1!1<l� .g_a_7'.�.t� şjn_Q�LQ!:l2.<lŞL_! 2�.§ Ş�yh_§.ıı.!si. ola .2'..!!1��: !?JY��r '�(l Y�r_gılanı_p � 1-�_�rljl�g. bir _y(l?.:<lf.ı..Ya _ . . tan Caddesi, Edirnekapı , Fatih yörelerini kapsayan öğrenci olaylarıyla ilgili yazılar yayımlıyor, bu yöredeki " öğrenci yurtları " n ı sağcıların ' kales i " diye niteliyor du. Vatan Caddesi 'ndeki öğrenci yurduna polis bile gi remezdi . Bu yurdun ·en alt katı sağcıların, solcuları tu tuklama, yargılama yeriydi, yetkili güvenlik kurumları bunu biliyordu. Aşırı sağcılar, özellikle kız öğrencileri 91

(solcu saydıklarını) güvenlik görevlilerinin gözleri önün de tutar, ellerini bağlar, bu " Edirnekapı Öğrenci Yur du " nda yargılamaya götürürdü, bunları evimin önünden geçerken, ara sıra, pencereden görürdüm. Bu tür girişim lerde bulunan öğrencilerin (gerçek öğrenci iseler) çoğu Doğu illerinden gelirdi, yurtlarda kalırlardı. Yardımcı ları, besleyicileri de Fatih-Çarşamba-Draman yöresinde etkinliği yaygın olan Nakşbendi tekkesiydi . Bu tekkenin başında bulunan kişi, Trabzon'un Çaykara ilçesinde, i ki aile arasında sürdürülen " kan davası " nedeniyle İs tanbul 'un Fatih ilçesine yerleşip, A lmanya 'da etkinlik gösteren, " Kara Ses" diye nitelenen kişinin buyruğu al tına girmişti, Almanya 'dan gelen Karadenizli işçilerden büyük yardımlar görürdü. Bu sözde düzmece "şeyh"in adamları (hepsi bıçkın, seçme gençler, atak delikanlılardı) geceleri mahalleleri do laşır, "milliyetçi gençlik", " ülkücü gençlik" adına yardım toplarlar, vermeyenleri korkuturlardı, hepsinde de "taban ca vardı." Bunlar, özellikle kurban bayramında camilerin çevresinde satın alınan "kurbanlıkları " bağış örtüsü altın da, baskıyla, yurttaşların ellerinden alırlar, Fatih Camii ya nındaki medreselere götürürlerdi. Birkaç kez, Fatih'te Ak şemseddin Caddesi'nde sürüklenen (milliyetçilerce) genç leri kurtarmak için, orada bulunan olaya gülerek bakan, Edirnekapı Öğrenci Yurdu' nda " sıkıyönetim görevlisi" bir üsteğmeni uyaran halka karşı, üsteğmenin verdiği şu yanı tı unutamıyorum: "Git işine bee, nereden biliyorsun sen o nun bir komünist olmadığını?" Birkaç gün sonra bu üsteğ men, karanlık epey ilerlemişken evime geldi, yanında iki

uzun boylu, bıyıklı, esmer delikanlı vardı, kapıyı çalınca aç tım, içeri buyur ettim. Çok saygılı, çok incelikle davrandı, ne yalan söyleyim, ben rakı içiyordum, beklediğim iki ya zar konuğum nedeniyle sofrada epey yiyecek vardı. Birer çay bardağının yarısınca rakı içtiler, gitmeye davrandıkla rı sırada üsteğmen bana: " Hocam, sizi çok iyi tanıyoruz, biliyoruz, ancak siz namuslu komünistsiniz, bizim işimiz namussuz komünistlerledir" demişti. Dayanamadım, çok sevecen bir dille, "birkaçını söylerseniz, içlerinde tanıdık larım varsa, sakınmaya çalışırım" demiştim. Sözü uzatmayalım. o yıllarda Fatih-Karagümrük-Sul tanselim-Draman yöresinde, adı kulağımıza gelen, bir kan lı olayın işlendiği günden sonra, hep dedikodusu yapılan bir örgüt vardı. Bu örgütün üyeleri, vurucuları kimlerdi bile meyiz, ancak hepsi Nakşibendi 'likle ilgili, yine Fatih'te "Yakub Ağa" Camii 'nde çöreklendiği söylenen kişilerce beslendiği biliniyordu. Fener Patrikhanesi 'nin yukarısında, duvarları kızıl boyalı (tuğlalı ) bir okul vardır (Rum okulu), bu okulun çevre duvarının biraz ötesinden, sanıyorum bu "Yakub Ağa Mescidi"nin önünden, İ mam Hatip Okulu (okul mu, yurt mu şimdi bilmiyorum) altından geçen, ke merli bir yeraltı yolu vardı. Biz, Fatih' in Kadıçeşme Ma hallesi' nde, Sinan Ağa Mahallesi'nde oturduğumuz 1 93 81 946 yılları arasında bu yeraltı geçidinden geçer, oyun oy nardık (ben, o zaman 1 93 8 ortalarında N akşibendi tarika tına girmiştim). Eskilerin bu yeraltı geçidiyle ilgili öykü ler anlattıklarını biliyorum: "Bu yol Cenevizler'den kalma dır, kafirler bu yoldan geçerek Müslümanları basar, soyar lardı, sonra padişah bu yolu buldurmuş, kestiği gavurları

oraya doldurmuş." Böyle bir tarih olayı bilinmiyor, halk dü şüncesi bunu yaratmış. Şimdi bu öyküyle ilgili başka bir söylentiye gelelim: Bu yörede " İslami İntikam Tugayı, Fa tih Bölge Komutanlığı " adını taşıyan bir örgütün bulundu ğunu duyardık, işte aşağıda sunulan, güvenlik görevlileri nin bile gülüp geçtiği belge bunun kanıtı. B ELGE 2.2. 1 990 Hazırlık no: 990/3625 Cumhuriyet Savcılığına, Fatih Şikayetçi: İsmet Zeki Eyuboğlu, yazar Keçeciler Yamak Sk. 1 5/2 Fatih Şikayet konusu: Telefonda ölümle tehdit. Davalı: "İslami İntikam Tugayı Fatih Bölge Komutan lığı " adıyla anılan, ancak ne ve nerede olduğu bilinmeyen soyut bir kuruluş. Olay: 1 .2 . 1 990 günü saat 1 1 .30 dolaylarında telefonum çal dı, açtığımda İslami İntikam Tugayı Fatih Bölge Komutan lığı 'nın tebliğidir diye başlandıktan sonra "bütün kafirler . gibi siz de gebertileceksiniz . . . İlhan Selçuk, Oktay Akbal, Hasan Cemal, Ekmekçi, Prof. Toktamış Ateş, Uğur Mum cu ve hepsinden erzeli sen ananızı avradınızı. . . " gibi daha nice yakışıksız sözle konuşmasını sürdürdü, telefonu kapa94

dım. Birkaç dakika sonra yine biri ince, öteki kalınca er kek sesleriyle tehdit yinelendi. Durumu Cumhuriyet gaze tesinde tanıdık yazarlara ilettim, akşam üzeri de Fatih Em niyet Amirliği' ne bildirdim. Telefonda konuşan iki kişiydi, birinin elindeki bir lis teden adlar okuduğu, ötekinin yinelediği anlaşılıyordu. Ses lerinin tonu bende bunların otuz-otuz beş yaşlar arasında kimseler olabileceği kanısını uyandırdı, ancak daha genç de olabilirler kanısındayım. Beni tehdit etmelerinin başlı ca nedeni Cumhuriyet gazetesinde birkaç ay önce yayım lanan Nakşibendi Tarikatı'yla ilgili konuşmalarımla bu ko nudaki kitaplarımdır. Nitekim "İslam" adlı bir dergide, "Zaman" gazetesinde fotoğrafım yayımlanarak beni ağır sözlerle yerenler de bu tarikattandı. Bu tarikatın "türban" nedeniyle bir yıldır başta İstanbul olmak üzere değişik il lerde giriştiği eylemler, saldırgan olaylar, yürüyüşler, ya yınlar bilinmektedir. Ben de 1 939- 1 945 yılları arasında bu tarikata girmiş, sonradan iç yüzünü kavrayınca ayrılmıştım, bu konudaki yayınlarımın, tarikatın iç yüzüyle, Cumhuri yet dönemindeki gerici ayaklanmasıyla ilgili araştırmala rım beni hedef edinmelerine neden olmuştur kanısındayım. Nitekim, birkaç gün önce Cumhuriyet gazetesinde yazar Oktay Akbal' ın "Nakşibendi Olmak (6. 1 . 1 990)" başlıklı yazısında benim "Tarikatlar Mezhepler Tarihi " adlı kita bımdan yaptığı alıntı nedeniyle kendisine de tehditli tele fonlar edildiğini, mektuplar yazıldığını bana bildirmişti . Sonuç: Telefonla tehdit edilmem bir rastlantı sonucu değil, ör95

gütlü gizli bir kuruluşun bilinçli eylemidir. Otuz beş yı ldan beri oturduğum şimdiki adresimde gizli Kuran kurslarının oluşturulduğu, özellikle çarşaflıların yoğunlaştığı bilini yor. Çarşamba semtinde bu tarikatın etkinliği de kamu oyunca bilinmektedir. Soruşturmanın bu noktalar göz önün de tutularak sürdürülmesi konusunda gereğinin yapılması nı saygılarımla dilerim. Yazar İsmet Zeki Eyuboğlu İstanbul Kuşatması

Nakşibendilik'in, Kanuni Süleyman'dan sonra göz dik "tiği başlıcı yöre İstanbul'du. İstanbul'un önemi, Hacı Bay ram Veli gibi, eski "Ahilik" kuruluşunun en ünlü öncüsü, Akşemseddin'in kovulduğu yer olmasıdır. Bugün, İstan bul 'un yine Fatih yöresinde, Hırka-i Şerifcaddesinde, "Ak şemseddin Camii " adıyla anılan bir "mescid" vardır. Nak şibendilik, işini yürütmek için, kılık değiştirerek, Özal dö neminde burayı ele geçirmiş, bir "külliye" durumuna sok ma çabasına koyulmuştur. " Külliye" beş yan kuruluştan oluşur (Osmanlı toplum geleneğince, okul, aşevi, hamam, kitaplık, sayrıevi (eski deyimle: medrese, hamam, kütüp hane, bimarhane, aşhane), bu adlar değişebilir, değiştirile bilir, önemli olan "beş bağımsız kuruluşu bir arada topla maktır." Bunu başaramadılar, ancak değişik girişimlerle, Kunuluş Savaşı sırasında İzmit dolaylarında, Padişah Vah dettin 'in İçişleri Bakanlığı 'nca öldürtülen, Yahya Kaptan' ın dul eşi ile iki çocuğunun kaldığı konutu, bir oyunla ele ge-

çirip " Hz. Akşemseddin Vakfı " adı altında topladılar. Şim di ilginç bir tarih gerçeğini açıklayalım:�J<.ı�!!!se<1._q!Q.,_Fa !jJ:ı_ŞııJ�_n_ M_ehınt:Q_g�!l.eI!l)_n_Q_t:�_ara_y�t_a.r,!!<-a.!ç_ıl_!ğ_ı sokı:na ya çaJış_rrı�sı 11edt:r.!D'le, 'J�La_ıpa fesat karıştıran_ m_�_t1:1_n " _ş_tıçl�� ı yJ�(JöA.J!ii.b'§I�_sj11e_§üı:ii!@ı J 4: 56 q_o laylar!11d� 2rad_a öld_ü..- O dönemde, Hırka-i Şerif çevresinde Müslü man yoktu, orası bir Hıristiyan yöresiydi. Bir i lginç konuya daha değinelim: Nakşibendilik'te, şimdi birçok Nakşibendi "uleması "nın bilemediği bir giz li (hafi) konu vardır: "Nakşibendilik feth (açmak) ile baş lar, bu nedenle bir Nakşibendi şeyhi fatih, tarikatın kuru cusu ise ebu'l-feth (bir yeri almanın, açmanın atası) demek tir. Bu inanç baskısıyla, tarikatın kurucusu niteliğinde, Ku ran ' ın " Fatiha Suresi "nin anlamı saklıdır, öyleyse Fatih il çesini egemenlik altın almak gerekir. Şimdi, konuyla tarih akışı içinde, ilgilenen uyanık bir okuyucu neden Nakşibendilerin Fatih yöresine önem ver diğini anlamakta güçlük çekmez. Yine, bu çizgi içinde, baş ka bir soruna geçelim, neden Nakşibendilik'te sonradan İs lam dinini seçenlere karşı daha çok ilgi duyulur konusuna değinelim. Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa yakasında sağladığı yönetimsel egemenlikten en çok yararlananlar, din değiştirenler "dönmeler" olmuştur. Bu olayın arkasında birtakım " Hıristiyanlara yükletilen" vergilerden kurtulma kaygısı vardı, bu da tarih belgeleriyle ortaya konmuştur. Ni tekim..NE:kş!b�I1_Q_iJi�?j11_1 ?_'._yı!<!a.n b_l! .Y.a.11'1:• eı:ı_ ��-y-�� JiJ.n_<?._11_�iil_��i_11in_ ��J��Li�an5 _cl�ği�t!!:_e_11_(��1!!!!�_1s_i şi_lerdir. Burada kimseyi, değişen inancından dolayı suçlamak gibi yakışıksız bir düşüncemiz yoktur, ancak olayın kökeninde _

yatan gerçekleri açıklamaktan da geri kalmak istemiyoruz. _§§z.gelişi .��leym�ncılık 'ın (Nak�ib�ndilik' in� gün��zde -�tk�li b� !<oludur) kurucusu.�oıpa.ny.:;ıl!z ya ğa sonradan () ii!ke_ye yerleşmiş, Türkiye 'ye göçmüş bir Hıristiyan ailenin _çocuğudıır, Kanıdeniz'i� Riz� : T�abzon, Gi��s�n �ioi�J"ii- . [Indaki Nakşibendi Tarikatı'na bağlananların }ıepsi I;.nrıe.: _ni .1-<iJise�int? b�ğlı, sonradan Müslüman olmuş ailelerden g� jir, bunlar arasında Gürcüler çoğunluktadır.poğu Anado lu yöresinde, inanç değiştirmelerle ilgili toplumsal çalkantıların başlangıcında geçen olayları öğrenmek için, okuyu cuya Abu'l-Faraç Tarihi (Çev. Ömer Rıza Doğrul, 1 950) adlı yapıtın ikinci cildini ilgiyle okumasını öneririz. Orada, gugünkü Doğu Anadolu Nakşibendiler_i 'nil}_, )sl.!J:rı�.J!�!�Z: . -�E<:;�ki durumları, sorıra ne4en tarikatçı oldtıklarını� �t;:-�_en ]�rjrıi sezdiren açıklamalar var.dır. ... Bu olayda, özellikle Karadeniz kıyılarında, Nakşi bendilik' in, deği şik adlar altında (Nurculuk, Süleyman cılık, Milliyetçilik, Ülkücülük gibi) yayılmasında, ola ya tabanından girişilirse, eski inanç değişimlerinden kay naklandığı kolayca anlaşılır. Birkaç örnek verelim: Trab zon ili dolaylarında, yaşayan imam-hatip okullarının, büyük bir çoğunluğunun öğrencileri başka illerden (Er zurum, Erzincan, Malatya, Kars, Artvin gibi) gelmekte dir, oysa bu illerin hepsinde imam-hatip okulları, yurt ları vardır. Trabzon' un Maçka ilçesinde açılan imam hatip lisesinde okuyan öğrenciler arasında, yerli aile ço cukları çok mu, çok azdır. Büyük çoğunluğunu Maçka ilçesine 1 929'dan sonra gelenlerin torunları oluşturmak tadır. Bunları söylerken yurttaşların inançlarını yargıla-. ,.

-·

,_,_

mak gibi, yakış ıksız bir düşüncemiz yoktur, ancak orta da tüm somutluğuyla dolaşan bir gerçeğe karşı çıkmak da anlamsızdır. İstanbul'a yerleşen, burada tarikatçılığın güçlenmesi ni sağlayan öncüler arasında Doğu Anadolu kökenliler ço ğunluk durumundadır. Olaya bir tarihçi gözüyle bakılırsa, bizi aşar, ancak toplumsal çalkantılarda ortaya çıkan kim selerin bilgisel sorumluluğu gündeme gelirse tartışmalı de ğil, kaynaklara dayanması gereken konularla görüşürüz. Ortada yaşanan, görülen olaylar vardır. Bir düşüncenin, bir inancın savunucusu olmak başka, onu sömürerek, yandaş lar toplama sonucu kendini doğru yolda göstermek başka dır. Burada, ikinci bir yıkıcı girişim vardır, o da çekinme den, kaçınmadan söyleyelim, 1 950- 1 960 döneminde, İ stan bul çevrelerine yerleşmelerine gerçekte CHP'nin egemen liği altında bulunan, bölgelerin yozlaşmasına olanak sağ layan yönetimsel uygulamadır. İstanbul yörelerine, İstan bul dışından (özellikle yurtdışından) gelenlerin oluşturduk ları dengesiz, ölçüsüz, dağınık yerleşim uygulaması cum huriyetin temeline akıtılan sulardı. Şeriat Vakıfları

Yanıltmanın, saptırmanın gereği, nedeni yoktur, bugün Türkiye Cumhuriyeti ' nde, cami çevrelerinde kurulan " Vakf" adlı birimlerin hepsi, Nakşibendilik' in denetimi altındadır. ".Diyanet İ şleri Başkanlığı" tanımı yapılmayan gizli bir örtü durumundadır. Diyanet İşleri Başkanlığı 'nın 99

denetimi altında bulunan tüm kuruluşların (Kuran kursla rının, yurtların, yardım kurumlarının) hepsi devletin değil Nakşibendilik'in denetimi altındadır, halkı yanıltan, yöne tim kurumlarının tüm açıklamaları birer göstermelik giri şimdir. Nakşibendilik'in gelir kaynakları arasında "vakıf" niteliği taşıyan kuruluşlar, daha doğrusu o adla anılan lar üçe ayrılır. Bunların başında "bilim (ilim)" sözcü ğünün yanıltıcı bir açıklanışı vardır. Nakşibendilik bu sözcükten çağdaş uygarlığın yaratıcı kaynağı olan "bi lim " i anlamaz, ona göre bilim şeyhin sözleridir, açık lamalarıdır, gösterdiği yolda yürümektir, sözün kısası Kuran ' ın buyruklarını öğrenmektir. Oysa Nakşibendi lik'te yer alan kimselerin büyük bir çoğunluğu İ slam ' ın içeriğini kavram.ak şöyle dursun yalnız başına namaz . kılmayı bile becerem ezler bu nedenle onlarda " toplu ibadet" üstün sayılır. Bu tür kuruluşlar arasında, dini ne, inançlarına bağlı kimselerin bıraktıkları kalıtlar (mi raslar) çok önemlidir, büyük bir gelir kaynağıdır. B ir ör nek vereli m : İstanbul 'da, Beyazıt yöresinde, Bakırcılar Çarşısı'nda, ünlü yazın tarihçisi, İbnülemin Mahmud Kemal İnal 'ın evinin bir Nakşibendilik ocağı olan " İl im Yayma Cemiyeti "ne bağışlandığı biliniyor. " Pembe Ko nak " denen bu eski yapı, "Mühürdar Emin Paşa' nın ko nağı " sonradan yıkı lmış, bir i şhanına dönüştürülmüştür. Bu " İlim Yayma Cemiyeti"nde ağırlık " Nurculuk" de nen kuruluşun elindeydi (şimdiki durumu bilmiyorum) , bu derneğin kurucularının hepsi tarikatçıydı. Bu tür ku ruiuşların önemlilerinin elinde İstanbul 'un Vefa yöre1 00

sinde, Fatih ilçesinde pek çok konut, kat, yapı, satış ye ri vardır. Bunlar, son dönemlerde camilerin giriş katla rının altında büyük alış-veriş yerleri açmış; camileri bi rer kazanç yuvasına dönüştürmüştür. Özel sigortalar ( Işık Sigorta) bir Nakşibendi kuruluşudur, Asya Finans bir Nakşibendi kuruluşudur, bunlar gibi dinci yayınla rın neredeyse hepsi, Nakşibendilik' le yakın ilişkiler içindedir. Burada Nakşibendilik'le ilgili yardım kurumlarını, ge lir kaynaklarını sayıp dökmenin, sayısını, kazanç toplamı nı tümüyle açıklamanın olanağı yoktur, ancak özellikle İs tanbul 'un geliri en doyurucu olan "vakıf" adlı kuruluşla rının bu tarikatın elinde olduğu açıkça bilinmektedir. Bu tür kuruluşların en yaygınları Konya, Erzurum, Ur fa, Erzincan, Malatya, Maraş, Sıvas illerindedir. Son yıl larda "özel yurtlar" adı altında Karadeniz kıyılarında, da .ha çok Of-Sürmene-Araklı-Çaykara-Giresun-Ordu-Sinop dolaylarında yayılma olanağı bulmuşlardır, nedeni de yurt dışına giden işçilerden sağlanan "bağış-yardım" adlı ge lirlerdir. Bugün Anavatan-Doğru Yol gibi yüzeyi başka, tabanı başka sağcı kuruluşların en sağlıklı dayanakları tarikatlar dır. Kapatılan bir partinin tarikatlarla ilgili eylemlerini say manın gereği yoktur, açıkça biliniyor. Ötekilerde tarikat ilişkisi yüzeye yansıtılmıyor, ancak yüksek sorumluluk aşa masında bulunan, laik-cumhuriyetçi geçinen öncülerin ko nuşmalarından, "irtica" karşısında ağır davranmaktan, çe kimser kalmaktan yana oldukları anlaşılıyor. Şaşılası bir ör nek verelim: ANAP'ın kazandığı bölgelerde tarikatçıların 101

emekleri, ağırlıkları açı ktı r tarikatların azınlıkta kaldığı yörelerde bu iki sağcı parti büyük gelişme gösterememiş tir. ,

Sonuç

Neresinden bakılırsa bakılsın, Nakşibendi lik ülke düzeyinde yayı lma olanağı bulmuş, özellikle Adalet Par tisi - 1 2 Eylül-Turgut Özal dönemlerinde umulmadık hız da bir gelişim ivmesi kazanmıştır. Bunda, adı geçen dö nemlerde, iş başında bulunanların, ülke yönetiminden so rumlu olanların yardımları, etkileri gözardı edilemeyecek nitelikte yıkıcı, geriletici, karartıcı olmuştur. Devlet bü tünlüğünü yitirmiş, sağ-sol çekişmesi içinde bile dinci tarikatçı öbeklere bölünmüştür Köy Enstitüleri 'nin kapa tılmasıyla ortaya çıkan ülke düzeyindeki eğitim-öğretim yetersizliği, köylü çocuklarını imam- hatip adlı kuruluş ların karanlık kucaklarına itmekte gecikmemiştir. Yurt çocukları, karanlık bir geleceğe sürüklenirken, yüksek görevlilerde yurt sevgisinden, ulus sevgisinden bir iz kal mamış, bütün umutlar çarpık bir geleceğin yapı taşlarını oluşturan oy avcılığına dönüşmüştür. Türkiye devleti, geçmişin en karanlık günlerinde bile böylesine koltuk düşkünü, seçim kazanma uğruna yurdu uçuruma sürük leme eğilimiyle yozlaşmış bir durumla karşılaşmamıştır. Birliğin, bütünlüğün en gerekli olduğu konularda, evre lerde bile derin bir kış uykusuna yatan sorumluları uyan dıracak, kımıldatacak belirti görülmemiştir. Atatürk 'ün kurduğu TBMM çatısı altında Atatürk ' e sövülmüş, sal1 02

dın lmış, çok üzücü sözler söylenmişken, sorumlular " dü şünce özgürlüğü" örtüsünün altına girerek, düşüncenin bile ne olduğunu, özgürlüğün hangi alanlarda aranması gerektiğini bilememişlerdir. Düşünce özgürlüğü, devrim cilik, çağdaşlık yanlıları devlet güçlerinin yumrukları al tında ezilirken, kızı erkeği alanlarda sürüklenirken, saçı başı yolunurken sorumlular sırıtmaktan, suçlu kamu gö revlilerini savunmaktan, bunu kamu adına bir görev sa yar görünmekten kaçınmamışlar, çekinmemişlerdir. Oy sa Atatürk'ün kurduğu devleti yıkmak için alanlara dö külenlere " Cumhuriyet yıkılacak şeriat gelecek" diye bağırıp çağıranlara ses çıkaran olmamıştır. Genelev patronlarının, kumarcıların, kaçakçıların, İs lam 'ın "haram" saydığı kaynakların Ödedikleri vergilerden aylık alan, TBMM çatısı altında toplanarak İslam'ı savu nan, "faizsiz banka" gülmeceleri sergileyen nice " dini bü tün" geçinen üyenin karşısına çıkıp da "yerdiğiniz haram nerde, cebinize aylığınızın yüzde kaçı helal olarak giriyor" diyebilen bir yenilik yanlısı, devrimci çıkmamıştır. " İs lam' ın haramı " nı yerenlerin hepsi, bu "haram "dan "helal" i üretirken en ufak bir utanma belirtisi göstermemiştir. Alan lara dökülen "Anayasa Kuran'dır" diye bağıranların karşı sına çıkarak, " Söyledikleriniz doğrudur, Kuran anayasadır, ancak bu istediğiniz anayasada mezhep, tarikat, kızlar için imam-hatip okulu, yükseköğrenim olanağı, devlet kurum larında kadınlara görev yoktur" diyebilecek nitelikte İs lam 'ı bilen, anlayan bir."dinibütün Müslüman" görülme miştir. Geçmişten kalan yaşamı etkileyen, kimi yerde bütün-

1 03

leştiren, anlamlı kılan birtakım gelenekler, alışkanlıklar vardır. Bunların ürettiği yaygınlaşmış düşünce ürünleri de vardır, özellikle halkbilgisi varlıkları böyledir, bunların ki mine " gelenek-görenek" diyoruz. Bunları insanlar değil, ancak zaman değiştirebilir, kimini atar, kimini yeni bir bi çime sokar, bunları değiştirmeye kalkmanın da gereği yok tur. Oysa öyle yapılmıyor, zamanın kimseye sormadan de ğiştirdiği, değişmesini sürdürdüğü alışkanlıklar, görenek ler, gelenekler bile "din örtüsü" altına sokularak korunmak isteniyor, üstelik bunlar " İslam" sözcüğünün kapsamında görülüp. gösterilmeye çalışılıyor. Bu açık bir saptırmadır, sömürüye kapı açmaktır. Bugün yurdumuzda Atatürk'ün bile görmediği, dü şünmediği, bilmediği yenilikler, yeni uygulamalar vardır. Çağın yenilik hızı Atatürk'ün görüşlerini aşmıştır. Oysa bi zim sözde dincilerimiz, Atatürk'ün görüşlerinin bile öyle gerisinde kalmışlar ki, insan Atatürk' ün böyle kimselerin yaşadıkları bir ortamda bu büyük başarıları hangi güçle sağladığına şaşıyor. Burada, çağın yenilik ivmesini arttıran atılımları, kısa süre sonra değişecek, bambaşka yenilikler ortaya konacaktır. Atatürk bir ışıldaktır, gidilecek yolu, o yolun ön koşullarını, yürüyüş ilkelerini göstermiş, sapta mıştır. Bu olayda başlıca etken us denen yönlendirici, eleş tirici, ölçüp biçici, tartıcı, düzenleyici yetidir. Başarı bu ye tinin aydınlığında yürümekle sağlanır. Uygarlık tarihinde bir toplumun kurtuluşunu, bağımsızlığını, başarılarını, an cak us ilkelerine bağlamakta bulan, bunu toplumsal bir gö rüş ölçeği diye vurgulayan ilk devlet kurucu insan Ata türk'tür. Atatürk, kurduğu Dil Kurumu, Tarih Kurumu, Ka1 04

dm Hakları, Dil Devrimi (yazıyla birlikte) gibi yenilikler le, yaşadığı dönemi çok aşmıştı. Bu kurumlar, yenilikler, oluşumlar üzerinde ayrıntılarıyla durulursa Atatürk' ün gi rişimleri, uygulamaları, başarıları karşısında şaşmamak el de değildir. İnsanlık tarihinde ulusunun özgün dilini kur tarmak, b ilimin aydınlığında inceleme-araştırma konusu yapmak, dil bilincini uyandırmak için dilinin yapısıyla bağ daşmayan yazısını değiştiren yalnızca Atatürk olmuştur. Bu dil sorunu üzerinde biraz durarak, Türklerin kaç ya zı değiştirdiklerini görelim. Bilinen en eski Türk yazısı "Göktürk Yazısı" denen türdür. Burada Türkler yaşadıkla rı bölgelere göre başka yazılar da kullanmışlardır, ancak bunların dil tarihi bakımından, önemi daha azdır. İkinci bü yük değişiklik " Uygur yazısı " denen türde görülmüştür. Bunun dışında, Çin-Hind kökenli başka yazılar kullanılmış sa da yine yaygın bir önem, etkinlik taşımamıştır. Üçüncü yazı değişikliği Türklerin Müslüman olmaya başlamaları nedeniyle gündeme gelmiştir. Bu yazı bugün "eski yazı " denen, yanlışlıkla "Arap yazısı" adıyla anılan Nabati-Hind kökenli yazıdır, gerçekte İslam 'la, dinle ilgisi yoktur. Eski Arap yazısı, ya da şimdi Kuran yazısı denen yazı 18 harfli yazıydı, buna sanırım "huruf-i embar" denirdi. Bu arada Türkler, özellikle Anadolu'da Grek, Ermeni yazılarını da kullanmışlardtr, elimizde bu yazılarla yazılmış sayısız ürün vardır. Son Türk yazısı " Latin yazısı " denen, bugünkü ya zıdır. Türk dilinin yapısına, ses düzenine en uygun düşeni bu yazıdır (birtakım sesleri bütün özellikleriyle vermese bi le). Şimdi konuya gelelim. Atatürk yazıyı değiştirerek, ku105

şaklar arasına uçurum soktu, dili değiştirdi, kuşaklar birbi rini anlayamıyor diyorlar. Bunları söyleyen şu Prof. Sanlı "Türkiyat esnafına" soralım, sizden önce gelenler, o yazı yı kullananlar (Osmanlı döneminde) birbirleriyle konuşur ken, anlaşırken Fuzuli'nin, Baki'nin, Şeyh Galib'in dilini mi kullanıyordu, onların yazdıklarını kolayca anlayabiliyor lar mıydı? Siz Göktürk yazısını, Uygur yazısını okuyup anlayabiliyor musunuz? O yazıları da Atatürk mü değişti rip kuşaklar arasına anlaşmazlık, uçurum soktu? Siz, lise yi bile "eski yazı"yla bitirdiniz (bu benden önceki kuşak içindir), elinize "harekesiz yazılmış" bir Kur'an verseler okuyabilir misiniz? Yeni Türkiye devletini kötülemek, Osmanlıya özlem duymak, sorunları yeterince bilmemekten kaynaklanıyor: Şimdi, l 950 'den sonra, özellikle elleri, etekleri öpülen ta! rikatçılar, yandaşları Osmanlı Devleti 'nin yıkılışını bile Av rupa 'ya yaklaşmaya, Avrupa uygarlığını benimsemeye bağ larlar. Şimdi, bu konuya değinelim. Osmanlı Devleti ' nin ke fenini örme ilk kez Kanuni Süleyman' ın Fransızlara verdi ği ayrıcalıklarla (kapitülasyonlarla) başlamıştır. Bu kefen satın alındıktan sonra, cenaze için gereken öteki gereçler yavaş yavaş toplanmaya girişildi. Genç Osman, Üçüncü Selim olayları "cenaze suyunu" da sağladı. Osmanlının yatağa düşme günleri yaklaşıyordu, derken, İkinci Mahmud yozlaşmış kurumlardan kurtulma yollarını aramaya koyul du, çok geç kalınmıştı ancak yapılacak başka bir iş de yok tu. Hızla kalkınan, gelişen Avrupa karşısında gerileyen, içinden çürüyen Osmanlı Devl�ti son soluğunu, Tanzimat döneminde verdi, ancak bu görkemli tabutu kaldıracak ce. 1 06

maat, namazını kıldıracak imam bulunamadı. Peki bu yı kımların hangisinin nedeni Atatürk'tü? Osmanlı tabutu, bu musaila taşında l 9 l 8 yılına değin kaldı, artık ölü kokma ya, çevresini tedirgin etmeye başlamıştı. "Sevr Andlaşma sı "yla ölünün gömülmesi onaylandı, "cenaze imamı" bu lundu. Peki, bunda da suçlu Atatürk'müydü? Değil "ma sonlar", "Yahudiler", şunlar bunlar. Peki bu Masonlar, Ya hudiler nerelerde oturuyorlardı? Padişahın çevresinde, Sa ray'da. Peki bu evrede tarikatçıların etkisi yok muydu? Vol kan adlı yayın aracını çıkaran, arda yazılar yayımlayan, sonra Toptaşı'na atılan kişiler hangi tarikattandı: Nakşiben dilik. "Diyar-ı küfri gezdim beldeler kaşaneler gördüm Dolaştım mülk-i İslamı bütün viraneler gördüm Bulundum ben dahi darüş-şifa- yi Bab-ı Ali'de Felatunu beğenmez anda çok divaneler gördüm Huzfır-i kfişe-yi meyhane-i ben görmedim gitti Ne meclisler, ne sahbalar, ne işrethaneler gördüm Cihan namındaki bir maktel-i ame yolum düşti Hükumet derler anda bir nice salhaneler gördüm Ziya, değmez humarı keyfine meyhiine-i dehrin Bu işretgehde ben çok kalmadım amma neler gördüm."

1 07