Agâh Oktay GÜNER: Atatürk’teki İnsan Mustafa Kemal Olemp Dağındaki bir tanrı gibi anlatılmış ve onun insan olduğu unutulmuş, unutturulmaya çalışılmıştır. “Atatürk 100 yaşında” sloganları da her ne kadar iyi niyetli olursa olsun aynı yanlışın bir diğer devamıdır. Hâlbuki o bir insandır. Yaratan ona büyük bir ruh vermiştir. Eşsiz kabiliyetleri vardır. Onun fikirleri, düşünceleri, eylemleri hiç şüphesiz güçlüdür. Ancak onun insan olarak arzuları, heyecanları, acıları, hüzünleri de vardır. Onun insan olarak iç dünyasındaki herhangi bir zaafı kollayan, Atatürk’e saldırmak için pusuda bekleyenleri de ihmal etmemek gerekir. Her insan gibi Onun da hayatında elbette doğrular ve yanlışlar, günahlar ve sevaplar, zaferler ve yenilgiler, öfkeler ve pişmanlıklar olacaktı. Neden olmasın? Onun istediği ve hemen her fırsatta ifade ettiği milletin, halkının onu olduğu gibi bilmesi “insan Atatürk”ü görmesiydi. Yemek ziyafetinde İzmir Valisi’ne söylediği; “Perdeleri kapatmayın! İçki içtiğimi herkes görsün! Perdeler kapanırsa kadın oynattı derler...” şeklindeki ifadeleri bunun güzel bir örneğidir. Hâlbuki yapılması gereken gerçekleri saklamak değil, gerçekleri tarafsız ve kasıtsız bir gözle ortaya koymaktır. Maria Magdelena’yı taşlamak üzere toplanmış olan öfkeli kalabalıklara İsa peygamber ne demişti; “İçinizde hiç günah işlememiş olan kim ise… Bu kadına ilk taşı o atsın.” Atatürk’ü “insan” olmasından kaynaklanan bazı -aslında olağan- davranışları için suçlamaya çalışanların önce kendilerine bakmaları gerekir. Doğduğu günü tespite çalışan, devrinin kıymetli araştırmacısı, Maarif Vekâleti Talim Terbiye Reisi İhsan (Sungu) Hocaya: "Sene belli... Gününü de tespitlerseniz kutlamaya kalkarlar. Padişahlara benzemek istemem..." demişti. Kendisinin insanüstü varlık olduğunu söyleyenlerden hiç hoşlanmazdı. Ünlü Alman biyografi üstadı Emil Ludvig çocukluğuna ait hatıralarını tespit ediyordu. Aradığı ondaki irsi ve şahsi fevkalade yeteneklerdi. Elde ettiği neticelere ferdi kıstaslar bulabilmek için… Yanında olan çocukluk arkadaşı ve sözünü hiç çekinmeyen Nuri Conker’e döndü. “Nuri… Bu tarih üstadına lütfen benim çocukluk anılarımı anlat…” Conker rahatça: “Kovalamaca, askerlik, kaydırak oynar, yazın mısır tarlasında karga avlardık. Onun farkı biz gevezelik eder veya uyuklarken kitap okumasıydı” dedi. Atatürk, Alman tarihçisine döndü: “Hakikat işte budur. Bende insanlar üstünde meziyet aramaya kalkışmayınız. Doğuşumdaki tek fevkaladelik, Türk olarak dünyaya gelmemdir.” Onun çocukluğu çeşitli psikolojik darbelerle geçmiştir. Kendisinden sonra dünyaya gelen ve Osmanlı geleneğiyle evin bahçesine defnedilen iki küçük kardeşinin çok küçük yaşta ölümleri onu çok üzmüştür. Selanik’i seller altına alan yağmurlardan sonra Ali Rıza Bey’in bahçesini de sular işgal eder. Gece aile uyanır. Ne görsünler; iki yavrularının kefenli cesedi suların üstünde yüzüyor.
Mustafa Kemal’in çocuk sevgisi, küçük Ülkü’ye olan zaafı, okuttuğu fakir ve kimsesiz çocuklar, hep o onarılmaz; kardeş kaybı yarasının, şuur altındaki elem dolu hatırasının kabuk bağlayan ifadesidir. Çocukluğunun ikinci büyük elemi, Balkan komitacılarının babası Ali Rıza Bey’in kereste deposunu ateşe vermesidir. Kereste deposundan yakındaki ormana sıçrayan ateşler ne yazık ki ormanı da yakar, kül eder. Babasının ölümü tam bir darbedir. Annesinin mirastan hemen hiç denecek kadar pay alması ölümün acısını birkaç kere katlamıştır. Onun yapısında, çocukluğundan itibaren; tespit ettiği her meseleyi kendi meselesi bilmek ve çözüm yolu aramak vardır. O, ilgi duyduğu ve sorumluluk hissettiği her konuya çözüm getirmekle kendisini adeta görevli saymıştır. Ayrıca bir asker olmasına rağmen, askerlik dışındaki dünyayı da takip etmiştir. Yabancı ülkelerin o konuda neler yaptığı incelemiştir. Zamanın dünyada meydana getirdiği değişmeleri, değişen talepleri dikkatle araştırmıştır. Çocuk, genç, olgun yaştaki Mustafa Kemal’in çekirdeği aynıdır. Kişiliğinin çelik çizgileri çocukluğunda belirmeye başlamış, genç yaşlarda teşekkül etmiştir. Bunun en canlı delili fotoğraflarıdır. Ömrünün hiçbir devrinde, derbeder, özensiz, dikkatsiz bir fotoğrafı yoktur. Önemli bir yabancı konuk, Atatürk’ü ziyaretinde; dayısının çiftliğinde karga kovaladığından bahseden satırlara rastladığını, üzüntü duyduğunu ifade edince Mustafa Kemal, ‘hayır doğrudur’ demiştir. O önce kendisine sonra dış dünyaya karşı samimi adamdır. Bu konu ile ilgili olarak, Falih Rıfkı Atay “Çankaya” kitabının 18. sahifesinde şöyle der: “Devlet Başkanlığı zamanında bir misafirinin bu tarla bekçiliği hikâyesine: “Aman efendimiz, Estağfurullah!” gibi bir inanamazlık göstermesi üzerine: “Evet öyledir, ben de herkes gibi doğdum, büyüdüm. Doğuşumda bir ayrıcalık varsa Türk oluşumdan ibarettir” demişti.” Aynı olayı Münir Hayri Egeli; “ Atatürk’ten Bilinmeyen Hatıralar” adlı eserinde şöyle ifade ediyor: “Atatürk, kendisinin insanüstü varlık olduğunu söylemelerini hiç hoş karşılamazdı. Çocukluk arkadaşı Nuri Conker’in sert şakalarını büyük bir neşe ile dinler ve hepimizin önünde tekrarlatırdı. Bir gün sofrada ismini zikretmek istemediğim bir zat: “- Paşam, demişti, kim bilir çocukluğunuzda ne müstesna bir insandınız. Kim bilir, ne harikulade hatıralarınız vardır.” Atatürk güldü ve Nuri Conker’e döndü: -Nuri anlatsın, dedi. Nuri Bey her vakit ki latifeci diliyle: -Bakla tarlasında karga çobanlığı ederdi, cevabını verdi. Deminki suali soran zat, lafın bu mecrayı almasından fena halde ürktü. Suali ortaya attığına bin kere pişman oldu: -Aman efendimiz, diyecek oldu. Atatürk hemen sözünü kesti: -Bana insanlar üstünde bir doğuş atfetmeye kalkışmayınız. Doğuşumdaki tek fevkaladelik, Türk olarak dünyaya gelmemdir.” “Türk olarak doğmak, Türk olduğunu
bilmek ve bunun sorumluluğunu duyarak gerekeni yapmak.” İşte Atatürk’deki insanın özü budur. İleride bu ilke devletin eğitim felsefesi olacaktır. Çocukluğunda ilk ağırlıklı kararı, annesinin bütün ısrarına rağmen okul tercihinde olmuştur. Askeri okulu seçmesi, direnmesi çok önemli bir karakter özelliğidir. Mustafa Kemal’in “Hürriyet ve İstiklal Aşkı” dediği bu duygu onun ömrünün her aşamasında takip ettiği şaşmaz çizgidir. Nitekim bir konuşmasında aynen şöyle diyor: “Hürriyet ve İstiklal benim karakterimdir. Ben, milletimin en büyük ve ecdadımın en kıymetli mirası olan istiklal aşkı ile dolu bir adamım. Çocukluğumdan bugüne kadar, ailevi, hususi ve resmi hayatımın her safhasını yakından bilenlerce bu aşkım malumdur. Bence bir millette; şerefin, haysiyetin, namusun ve insanlığın vücut ve beka bulabilmesi mutlaka o milletin hürriyet ve istiklaline sahip olmasıyla kaimdir. Ben şahsen, bu saydığım vasıflara çok ehemmiyet veririm ve bu vasıfların kendimde mevcut olduğunu iddia edebilmek için milletimin de aynı vasıfları taşımasını esas şart bilirim.” Bu ölçülerin karakterini yoğurduğu Mustafa Kemal babasını çok küçük yaşta kaybetti. Annesinde iki sevgiyi birden yaşadı. Annesine çok değer verir, saygı gösterirdi. Anne, oğlu için daima duadaydı. O cepheden cepheye koşarken anne Zübeyde Hanım daima Kur’an okutur, dinler ve dua ederdi. Yaveri Cevat Abbas Gürer şu hatırayı naklediyor: “Çankaya’da ana-oğul görüşmelerinin birinde şahit olduğum bir vaziyeti kıymeti hudutsuz olan Bayan Zübeyde’nin faal zekâsının bir numunesi olarak arz edeceğim: Atatürk, anasının elini öptü, Bayan Zübeyde oğluna elini uzatırken coşkun sevgisinin gözlerine toplanan bütün ifadesiyle Atatürk’ü bağrına basmak istiyordu. Onu kucakladıktan sonra aziz Türk milletine eşsiz bir halaskar kahraman veren ana olmak itibariyle gururlanmalı idi. Fakat öyle olmadı; bahtiyarlığı gülen şirin yüzünden okunurken o büyük Türk anası kolları arasından uzaklaşan ciğerparesinin elini tuttu: Atatürk: -Ne yapıyorsun anne? dedi. Elini çekmek istedi. Bayan Zübeyde, sükûnetle ve kat’i bir ciddiyetle: - “Ben senin ananım, sen benim elimi öpmekle bana karşı olan vazifeni yapıyorsun. Fakat sen vatanı ve milleti kurtaran bir devlet reisisin. Ben de bu aziz devletin bir ferdiyim ve onun tebaasıyım. Elini öpebilirim” cevabını verdi. Evet, onun yapısında bir insanın, annesine elini öptürmesi düşünülemez. Ancak annesinin eşsiz sevgisi onu öylesine sihirli bir güçle çevirmişti ki… Annesine olan saygı ve sevgisi onun kadın anlayışını çevrelemişti. Ayrıca, kadın saygıya layık bir varlıktır. Kurtuluş Savaşı’nın yiğit, fedakâr kadınları Atatürk’ün -Kadın Hakları- mücadelesinin bayrağı olmuştur. Mustafa Kemal daima Türk kimliğini aramış, milli kimlik sancısı hiç dinmemiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra geldiği Samsun’da 1924 yılında, bir çay ziyafetinde beyan ettiği fikirler bugün de geçerliliğini koruyor. Dini terbiye ve milli terbiye ayrımı yaparken çok önemli bir tespiti ifade ediyor. Mecliste olduğum zamanlarda şahsen sempati duyduğum bir arkadaşım adeta mensup olduğu partinin felsefesini özetliyordu. “Benim vatanım, namazımı rahat kıldığım yerdir.” Bu zihniyette olan arkadaşların Türkiye’ye neler kaybettiklerini yakından gördüm ve yaşadım. Bu elemli tespitlerde
benimle birleşen Milli Selamet Partili bazı arkadaşlarımın milli şuur uyanıklığını şükranla yâd ediyorum. 1924 senesi yazında, Samsun’da verilen bir çay ziyafetinde söz söyleyenlerin arasında, Kılıç Dede İlkokulu öğretmenlerinden Mehmet Behçet Efendi adında bir zat da vardı. Bu sarıklı hoca efendi, tabii kendi tahsil alanının büyüklüğünü belirterek, bütün felaketlerin, bu ilme değer verilmemesinden ileri geldiğini iddia etmiş, sözlerini Kur’an’dan ayetler okuyarak ve bunları yine kendine göre tefsir ederek kuvvetlendirmeye çalışmıştı. Atatürk konuşmasının sonunda, hoca efendinin mütalaasına ve bu vesile ile belki ilk defa olarak, umumi terbiye konusuna da temas ederek demişti ki; “Arkadaşlar; bugün eriştiğimiz netice, şüphe yok ki çok memnunluk ve umut vericidir. Fakat bu memnuniyeti korumak, umutları gerçekleştirmek için bundan sonra dikkat edilecek noktalar da çoktur. Son olarak söz söyleyen hoca efendinin beyanları vesilesiyle, arz edeyim ki; bunların arasında en önemli, en esaslı nokta terbiye meselesidir. Terbiyedir ki, bir milleti hür, müstakil, şanlı ve yüksek bir topluluk halinde yaşatır yahut bir milleti kölelik ve sefilliğe sürükler. Efendiler; terbiye, güdülen hedef ve gayelere göre çeşitlenir. Mesela dini terbiye, milli terbiye, milletlerarası terbiye. Ben burada yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin, yeni nesle vereceği terbiyenin, milli terbiye olduğunu, kesin olarak ifade edeceğim. Diğerleri üzerinde durmayacağım. Yalnız işaret etmek istediğim manayı, kısa bir misal ile açıklayacağım. Yeryüzünde üç yüz milyonu aşan Müslüman vardır; bunlar ana, baba ve hocalardan terbiye ve ahlak dersi almaktadırlar. Fakat esefle görülen gerçek nokta şudur ki, bu yüz milyonlarca insan toplulukları şunun veya bunun esaret ve zillet zincirleri altındadır. Aldıkları manevi terbiye ve onlara bu esirlik zincirlerini kırabilecek insanlık meziyetini verememiştir, veremiyor, çünkü terbiyenin hedefleri milli değildir. Efendiler; milli terbiyenin ne demek olduğunu bilmekte artık bir suretle karışıklılığa yer vermemelidir. Milli terbiye esas olduktan sonra da onun dilini, usulünü, vasıtalarını da milli yapmak, münakaşası kabil olmayan bir zaruret olur. Genç dimağları, milli terbiye ile geliştirmeye ve yükseltmeye çalışırken bir yandan da onları; paslandırıcı, uyuşturucu, hayali bir takım fazla şeylerle doldurmaktan dikkatle çekinmek lazımdır. Efendiler; genç neslin dimağları yorulmadan her şeyi kavramaya elverişli bir halde gerçeklerle bezenmelidir.” Atatürk “Milli Şuur” konusunda çok ısrarlıdır. Millet olmak, millet olmanın şuuruna ermek bu yolda çile çekmek, kan dökmek her türlü fedakârlığı omuzlamak, omuzlanan fedakârlıkları, çekilen çileleri unutmamak gerekir. Bunlar kolay işler değildir. Bedel ister! Nitekim Falih Rıfkı Atay’ın naklettiği bir görüşme bu konuda çok ibret vericidir: Bir gün bir Müslüman devletinin delegesi Ankara’da Atatürk’e gelmiş; “Bizim milli hareketin de reisi olur musun?” diye sormuştu. Atatürk: -Bu mücadelede ne kadar asker feda edersiniz? diye sorunca: -Efendim, mutlaka kan dökülmesine ihtiyaç var mı? demişti. Atatürk: “O millet ne zaman hürriyetini almak için iki üç milyon kurban vermeğe razı olursa reislik meselesinin o vakit düşünüleceğini” söylemişti. Mustafa Kemal, insan doğmanın, insan gibi yaşamanın büyük baht olduğuna inanmıştır. Ancak o Türk insanı olmakla iftihar duyar. Türk'ün değerini, büyüklüğünü çocuk yaşta
idrak etmiştir. Kendisi şöyle diyor; "Şair Mehmet Emin Yurdakul'u ilk defa Manastır Lisesi’ndeyken okudum. Ben bir Türküm dinim cinsim uludur, sinem özüm ateş ile doludur, mısraı ile başlayan manzumesi bana milli benliğimin gururunu tattıran ilk ifadeler olmuştur. " Bir ömür boyu bulunduğu her görevde o, Türk insanının destanlardaki, savaşlardaki, yükseliş ve yıkımlardaki yüce direniş karakterini bu karakterin temeli olan inanç, iman, milli mukaddesatın ve hepsinin özü olan Türk Kültürü'nü araştırmıştır. Asla ilgi duyduğu hiç bir bilgiyi hiç bir yerden hazır istememiş, bizzat kendisi okumuş, araştırmış ve ulaştığı sonuçları ilim adamlarıyla tartışmaya açmıştır. Atatürk’ün yaverliğini yapmış Muzaffer Kılıç ve Halil Nuri Yurdakul yetişme dönemine ait özelliklerini şöyle anlatıyorlar: Atatürk’ün boyu 1.74 cm. kilosu 70–74 arasında değişmiştir. Yüz rengi yanmış pembe, alnı çok geniş, kaşları çok gür ve kalkıktı. Elmacık kemikleri hafif çıkık, dudakları ince, saçları altın sarısı, gözleri mavi, göğsü kabarık, omuzları geniş, elleri ince ve zarifti. Çok canlı, çok hareketli, yerinde duramayan yapıda, çok ciddi bakışlı, kararlı ve müthiş itimat veren davranışlar içinde idi. Çalışkanlığı, zekâsı, kibarlığı, mertliği ve dürüstlüğü, hiç kimseden çekinmeden, her şeyi herkesin yüzüne söylemesi ta ilkokul hayatından beri bilinmektedir. Sigara ve kahveyi çok severdi. Günde 10–15 fincan kahve ve 40–50 sigara içtiği olurdu. Kumardan hoşlanmaz, kumar düşkünü olanlara nasihat ederdi. İçkiyi kesin olarak gündüz almaz, gündüz içenlere de müthiş kızardı. Kendileri de içki masasında çok uzun süre kalmasına karşın, az içki içerlerdi. Ciddi askeri ve politik meseleler konuşulacağı günlerde kesin olarak içki almazlar ve o işe o kadar konsantre olurlardı ki, yemek ve uyku saatleri akıllarına bile gelmezdi. Uyanınca derhal kalkar, kahve ve sigara içerken bütün gazetelere göz atar, sonra banyo yapıp tıraş olur, giyinip salona inerlerdi. Çok temiz giyinirler; bazı sıcak günlerde iki üç defa banyo yaparlardı. Sakarya Harbi’nin en kritik günlerinde bile ve bütün yokluklara karşın ne yapıp edip tıraş olmuş, iki teneke su ısıttırıp çadırın içinde banyo yapmışlardır. Hiç yemek meraklısı değillerdi. Sabahları hiç bir şey yemez, sadece kahve ve sigara içer; öğle üzerleri bir iki dilim ekmek, peynir, ayran veya limonata alırlardı. En çok sevdiği kuru fasulye ve pilavdı. Bunu her akşam yemekte ister, bazen yatarken bile yerlerdi. Bunun dışında peynirli omlet, etli bamya yemeklerini sever, meyvelerden de kavunu tercih ederlerdi. Misafirlerini, bazen köşkün dış kapısına kadar uğurlar, herhangi bir sebeple onları kırmışsa, mutlaka özür dilerdi. Bulunduğu yerlerde emniyet önlemleri alınmasından hiç hoşlanmazlardı. Bazen etrafındaki emniyet önlemlerini emir verip kaldırtır ve “Bu asil millet bana ne kurşun atar ne de attırır” derlerdi. Fakat bizler onu korumak için her türlü önlemi alırdık. Bütün gittiği yerlerde polis teşkilatı ayrı, gizli emniyet ayrı ve Muhafız Alay Komutanlığı ayrı önlem alırdı. Hatta birçok defalar birbirimize hüviyet sorduğumuz zamanlar olmuştur. Ayrıca Atatürk’ün yakın arkadaşları Nuri Conker, Ali Kılıç, Salih Bozok devamlı olarak silah taşırlardı.
Atatürk’ün uykusu fevkalade hafifti. Çanakkale’de olsun, Sakarya’da olsun, bütün harplerde, yatağına ceketini çıkarıp elbisesi ile uzanırdı. Çadıra birimizin girmesi ile hemen gözünü açar; “Bir şey mi var çocuk?” diye sorardı. Bizlerin herhangi bir haberi, telgrafı vs. varsa, onu iletirken yatağından hemen doğrulup onu alırdı. Eğer önemli bir haberse, hemen ayağa kalkar, ceketini giyip hazırlanırdı. Reisicumhur olduktan sonra Çankaya’da ve diğer kaldığımız yerlerde ise kapıyı tıklatmamızla hemen uyanır ve aynı suali sorarlardı. Eğer görüşülmesi gereken ciddi bir durum varsa, “Bir dakika bekle çocuk” der ve pantolonunu giyip üzerlerine robdöşambrlarını alır; sonra bizleri kabul ederlerdi.” Çocukluğunda başlayan ve yükselen bir çizgi takip eden özelliği ise methedilmekten, yüzüne karşı iltifatlardan asla hoşlanmamasıdır. Bu çizgide devamlı olarak şöyle demiştir: “Zafer ancak inanmış bir kadronun önderliğinde milletle bütünleşerek elde edilebilir.” Bu çizgideki ölçüyü son nefesine kadar korumuştur. Falih Rıfkı Atay Çankaya’da bir akşam yemeği sırasında Atatürk’ün sigarasından iki nefes aldıktan sonra masadakileri teker teker süzüp “ben öldükten sonra bu millet ne diyecek?” sorusunu yöneltince (F. R. Atay-hepimiz dalkavukluk derecemize göre Atatürk’e bir sıfat uydurduk diyor) Kimimiz Tanrı, kimimiz mürşit, kimimiz lider, kimimiz üstün adam dedik. Sabırla dinledi, bir nefes daha sigarasından içti ve “etrafına böyle p…, p…… toplanmasaydı, milletine daha çok hizmet edecekti” diyor. Bu gerçekçi bakış, ne yazık ki çok az siyaset önderinde görülür. Avrupalı krallar, ressamlara portrelerini yaptırırken daima bir at üstünde, ellerindeki mızrakla, ağzından alevler saçan bir ejderhayı öldürürken çizdirmişlerdir. Hükümdar, efsanevi yaratıkları dahi öldüren adamdır. Gazi Paşa öğrencilik yıllarında, ordu saflarında, Meclis Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı dönemlerinde daima “Zafer Milletindir” demiştir. Mustafa Kemal’de Hitler’deki Mussolini’deki gösterişli, mimarilerine de akseden ihtişamı görmeyiz. Napolyon ve İskender’in şahsiyetlerini şekillendiren “Dünya Fatihi Olmak” ihtirasını da bulmayız. Kendisini onlara benzetenlere şiddetle karşı çıkmıştır. Onun bütün dikkati mensup olduğu Türk Milletine hizmet etmek ve o milleti layık olduğu yüksekliğe kavuşturmaktır. Kendisinin psikolojik dünyasını inceleme gayreti içerisinde olan araştırmalardan birisi “Osmanlı’nın Yasından Atatürk’ün Türkiye’sine”[1] adlı çalışma çok değişik bir değerlendirme yapar: “Eğer bir anne yas içindeyse ve çocuğuna iyi annelik yapamıyorsa -fena bir kadın olduğu için değil, çektiği acı sebebiyle- çocukta bilinç dışı fantezi dediğimiz ‘onarıcı olmak ile ilgili’ bir durum gelişir. Bilinç dışı fantezi gelişmiş bir düşünce değildir. Çocukluk algıları, duyguları ve düşünce kalıntılarıdır. Çocuk bunları düşünmez, sadece hisseder. Onarıcı olmakla ilgili bilinç dışı fanteziyi kelimelerle ifade edersek şöyle bir cümle ortaya çıkar: ‘ben annemi onarayım, onun yasını ortadan kaldırayım, o zaman annem benim için daha iyi annelik yapar.’ Bilinçdışı fantezi, kişinin hayat tarzını bütün yaşamı boyunca etkiler. Mesela, Atatürk’ün hayatına baktığımız zaman onun onarıcı şuuraltı karakter yapısının bütün ömrüne hâkim olduğunu görürüz.” Bu kederli ve üzüntülü evin çocuğu olan Atatürk, evlatlarına sabahları okula gitmeden önce devamlı şöyle nasihat edermiş: “Yas tutmayın, yaslı görünmeyin, herkes neşeli olacak. Yas diye bir şey yok.” Atatürk’ün bir gazetecinin kendisine “ilk hatıranız nedir?” sorusuna verdiği cevap çok önemlidir. “Annem beni ilahiler okunan dini törenle okula göndermek istiyor. Ama ben askeri okula gitmek istiyordum. Babam ‘oğlum önce annenin dileğini yerine getirelim sonra senin isteğini düşünürüz’ dedi.” Böylece önce
annesinin dileği yerine getirildi. Sonra babasını kaybettiğini yukarıda ifade etmiştir. Kendi iradesiyle eğitim hayatını değiştirdi. Çocukluğundan itibaren Mustafa Kemal’de bağımsız yaşama ve bağımsız karar verme iradesini görüyoruz. Annesine saygısı mükemmeldir, ancak geleceği ile ilgili karar vermek bahse konu olunca çelik bir iradeyle çocuk yaşta o kararı uygulamayı bilmiştir. Mustafa Kemal’in çocuk sevgisi, ağaç sevgisi, hayvan sevgisi şaşılacak güzellikler taşır. Meclise gider gelirken, Ulus’ta bulunan Osmanlı Bankası binasının hizasında bir iğde ağacı vardır. Onu mutlaka sabah ve akşam ziyaret eder. Bazen konuşur. Bir gün meclis çıkışı ağacın yerinde olmadığını görür “nerede benim ağacım” diye sorar. İşçiler “yolu genişletiyoruz, kestik” derler. Hemen arabasına biner ve hıçkıra hıçkıra ağlar. Bu olayı televizyonda anlatmak isteyen rahmetli Nezihe Araz’a, yöneticiler “Atatürk ağlamaz, çıkarın bunları” der. İşte bütün sıkıntı buradadır. Atatürk insan değil mi niye ağlamasın, niye sevmesin ve neden, niçin gerekirse nefret duygusuna sahip olmasın? Ancak Atatürk’ü put yapanlar onu taştan ve tunçtan heykellerde donduranlar ona birkaç damla gözyaşını bile çok görmüştür. Türkiye’nin büyük talihsizliği de işte buradadır. Atatürk, Çankaya’da Ankaralıların hediye ettiği mütevazı bağ evinde oturmaktadır. Mimar Hikmet Bey’in anlattığına göre; bağ evinin alt katında tadilat işi yapılırken, köşkün yanına bir çadır kurulur Atatürk ve Latife hanım o çadırda kalırlar. Atatürk Köşkü denilen bütün binaları geziniz, hepsinin çok mütevazı yapılar olduğunu görürsünüz. Bu Çankaya’daki köşk için de geçerlidir, Yalova’daki ve Florya’daki köşk içinde geçerlidir. Söğütözü’ndeki, kendi tabiriyle kulübesi için de doğrudur. Çok sevdiği tay, ruam hastalığına tutulur. Bu atlar ve insanlar için öldürücü olan hastalığa yakalanan hayvanlar öldürülür. Toprağa gömülür, üstüne kireç dökülür. Bunu işiten Atatürk, veterinerlerin bütün karşı koymalarına rağmen, eline eldiven giyer ve öldürülmeden önce sevgili tayına okşayarak veda eder. Köpeği hastalanır, ölür. Çok üzüldüğünü gören köşk kadrosu köpeği ilaçlar içini samanla doldurur masasının yanına korlar. Ne acı ki biz bütün bunları vatan çocuklarına verecek bir eğitim sistemini kuramadık. Hâlbuki Atatürk’teki insanı; ağaç sevgisiyle, hayvan sevgisiyle, insan sevgisiyle vatan çocuklarına anlatmış, öğretmiş olsaydık Türkiye, Türk Eğitim Sistemi çok daha verimli olurdu. Vatan çocukları “İnsan Atatürk”ü gönülden sever ve benimserdi. Ne yazık ki, Atatürk’teki İnsan, görülmemiş, görülmek istenmemiş vatan çocuklarına öğretilmemiştir. Kendisiyle yapılan bir görüşmede “iki kuruşum olsa bir kuruşuyla kitap alırdım” diyor. Devamlı okuduğunu görüyoruz. Bugün Anıtkabir’de bulunan kütüphanesinde binlerce eserin altını çizerek okuduğu görülür. Bu bitmek ve tükenmek bilmeyen okuma sevgisi, Mustafa Kemal’in devamlı araştırmak ve öğrenmek isteyen yapısını hiç terk etmemiştir. Çanakkale Kara Savaşları’nın en şiddetli olduğu demlerde 19. Tümen Komutanı’dır, karargâhı Aydos Tepesi’ndedir. Madam Corinne’e yazdığı mektupta şöyle diyor; “Aziz Corinne, savaş bütün çetinliğiyle devam ediyor. Bulunduğum mevkide 24 saat ölümle kucak kucağa yaşıyoruz. Başımın üstünden insan kolu, başı, bacağı, gövdesi uçuyor. Toplar ve diğer silahlar ara vermeden ölüm kusuyor. Bu mektubumu size getiren arkadaşıma lütfen bir roman listesi hazırlayıp veriniz. O bu kitapları satın alıp bana getirecek. Ben gaz fenerinin ışığında siperde onları okuyarak unuttuğum insani güzellikleri hatırlayacağım.” Şimdi düşünelim; ölüm kalım mücadelesinde siperde kitap okumayı düşünmek… İşte Mustafa Kemal’deki her dem diri olan kültürlü olma iradesinin ifadesi budur.
Mustafa Kemal, çocukluğundan itibaren yöneten, yönlendiren bir karakter yapısına sahiptir. Selanik’te gençlik yıllarında arkadaşlarıyla görüşürken onların bazılarını vali, bazılarını paşa, bazılarını da müfettiş yapar. Arkadaşlarından birisi sorar: “Peki sen ne oluyorsun da bizi bu görevlere getiriyorsun?” der. Mustafa Kemal, “Ben o yetki ve güce sahip olacağım mevkide bulunacağım” diye cevap verir. Mustafa Kemal’in hiç şüphesiz ihtirasları vardır, ihtiras sahibidir. İhtiras sahibi olmasa bu ölçüde başarılı olması düşünülemez. Ancak, ihtiraslarını en güzel şekilde tarif eden yine kendisidir. 28 Şubat 1914 yılında Sofya’dan Madam Corinne’e yazdığı mektupta aynen şöyle diyor: “Benim ihtiraslarım var, hem de pek büyükler; fakat bu ihtiraslar, yüksek mevkiler işgal etmek veya büyük meblağlar elde etmek gibi maddi emellerin tatminine taalluk etmiyor. Ben bu ihtiraslarımın gerçekleşmesini, vatanıma büyük faydalar dokunacak, bana da liyakatle ifa edilmiş bir vazifenin canlı iç rahatlığını verecek büyük bir fikrin başarısında arıyorum. Bütün hayatımın prensibi bu olmuştur. Ona (bu büyük fikre) çok genç yaşımda sahip oldum ve son nefesime kadar da onu muhafaza etmekten geri kalmayacağım. Madam Corinne, Avusturyalı saray doktorunun kızıdır. Mustafa Kemal ile birlikte kurmay yüzbaşı olan bir arkadaşı, bu kıza âşık olur. Evlenmeye karar verir. Yakın arkadaşı Mustafa Kemal’i ve bir diğer arkadaşlarını daha alarak kızı istemeye giderler. Kızın babası sarayda doktordur ve bu izdivaca razı olur, evlenirler. Fakat Yüzbaşı Balkan harbi cephesinde görevlendirilir. Katıldığı ilk çatışmada alnına isabet eden bir kurşunla şehit düşer. Mustafa Kemal, fevkalade üzülür, aileyi teselli eder. Madam Corinne’e veda ederek İstanbul’dan ayrıldığı zaman devamlı mektuplaşmak, Mustafa Kemal’in Fransızca veya Almanca yazacağı mektupları Corinne’in tashih ederek (düzelterek) ona göndermesine karar verirler. Bu mektuplaşma yıllarca devam eder. İrtibatın Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı olduktan sonra kesildiğini, Corinne’in, eski dostundan bir şey isteyen insan durumuna düşmemek için fevkalade dikkatli ve ölçülü bir sessizliğe çekildiğini biliyoruz. Eski dostluklara vefa gösteren Mustafa Kemal, ne yazık ki bütün aramalarına rağmen Corinne’e ulaşamamıştır. Onu hiç terk etmeyen vefa duygusuyla İzmir Körfezi’ni seyrederken; “Rauf kardeşim bir daha Selanik’i görmek kısmet olacak mı?” der. Bir ömür boyu Mustafa Kemal’i Milli Kimlik hassasiyeti içerisinde ağaca, çocuğa ve bütün canlılara karşı sevgi dolu bir insan olarak görüyoruz. Bir bataklıktan ibaret olan, Atatürk Orman Çiftliği arazisini orman yapacağım dediğinde, buna hiç kimse ihtimal vermez, ama Mustafa Kemal daha doğrusu Gazi Paşa bu çetin işi başarır. Sonunda ümidini kırmak isteyenlere yemyeşil çiftliği gösterir ve der ki; “istemesini bilirseniz, toprak size her şeyi verecektir.” Yolunuz Yalova’ya düşerse, mutlaka Yürüyen Köşk’ü görünüz. Atatürk’ün adını taşıyan Yalova’daki köşk, Florya’daki köşk günümüzün binaları yanında çok mütevazı yapılardır. Bu çok güzel minicik yapılar, yakın tarihimiz açısından çok zengin, ibretli hatıralarla doludur. Çocukluğunun; cayır cayır ağaçların yandığı, evlerinin yanındaki ormanın kül olduğu gece Mustafa Kemal’in tükenmeyen ağaç sevgisinin de başlangıcıdır. Bütün bir ömrü cephelerde geçen kumandan, fırsat bulduğu her dem ya ağaç diktirmiş ya da ağaçları koruyucu tedbir almıştır.
Yalova’da köşk inşaatı devam ederken Köşk’ün deniz iskelesi de tamamlanmıştır. İnşaat bitmiş, bina Atatürk’e gezdirilirken; “Efendim şu yandaki ağacın dalı tehlike arz ediyor, bu sebeple binaya doğru uzayan bu dalı izninizle keseceğiz” deyince; Gazi Paşa “asla” demiş ve benim talimatımı bekleyin. İstanbul’a dönmüş bir süre sonra Yalova’ya yeni bir kadro, teknisyenler ve malzeme ile dönmüştür. Bu malzeme binanın altına yerleştirilecek onu ağaçtan dört beş metre açığa taşıyacak demir borular ve bu işi yapacak demir raylar ve aletlerdir. Yalova Belediyesi’nin himmetiyle “Yürüyen Köşk” işi, şimdi büyük duvar panolarıyla sergileniyor. Binanın altının oyulması boruların yerleştirilmesi ve nihayet yapının kaydırılarak ağaçtan 5–6 metre uzağa taşınması bugün rahatça takip edilmektedir. Onun iradesi ağacın dalını kesmeden binayı nakletmeyi başarmıştır. Bu iş bittiğinde iskele ayrı yerde, bina ayrı yerdedir. Köşksüz iskele, iskelesiz köşk günümüzde müze olarak ziyaret ediliyor. Görenler sevgi ve iradenin bu yalın güzelliğine hayran kalıyor. Bizim tarihimiz ne yazık ki ihtirası aklının önünde giden sivil ve asker devlet adamlarımızın millete biçtiği çile, felaket ve ölüm gömlekleriyle şekillenir. Gandi: "İhtirasları alt etmek, silah kuvvetiyle dünyayı hüküm altına almaktan daha çetindir" diyor. İhtirası bu haliyle doymak bilmeyen bir canavara benzetenler elbette haklıdır. Eğer, ihtiras ve aşk aklın kontrolünde ise büyük işlerin kanatları olur. Aksi halde felakete götürür. Voltaire: "İhtiraslar, geminin yelkenlerini şişiren bir rüzgâr gibidir. Bazen gemiyi batırdığı olur, ama onsuz gemi yerinden kıpırdayamaz" diyor. Elbette hareket için ihtiras elzemdir. Yeter ki ihtiraslarımızı iyi birer hizmetkâr olarak kullanmasını bilelim. İhtiraslarımız efendimiz olduğu zaman netice felakettir. Mustafa Kemal’i ihtiras sahibi olmakla itham eden Enver Bey’e “Mustafa Kemal Harbiye Nezareti Müsteşarı olmak istiyor. Ne dersiniz?” denildiğinde, Enver Bey; “Mustafa Kemal’i müsteşar yapsak bakan olmak ister, bakan yapsak başbakan olmak ister, başbakan yapsak peygamber olmak ister, peygamber yapsak Allah olmak ister” diyerek karşı çıkar. Enver Bey’in ihtirasları Mustafa Kemal’den az mıdır? Hatta bu konuda yapacağımız bir tarihi kıyaslama ne yazık ki Enver Bey’in lehine olmayacaktır. Şimdi bu felaket tablosunu bizim tarihimiz açısından aralayacağım. Sene 1683. Padişah 4. Mehmet Edirne'den Avusturya seferine bu yılın 17 Muharrem Pazar günü hareket eder.[2] Hükümdar Belgrat’ta kalır, Serdar-ı Ekremlikle sefere memur olan Vezir-i Azam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ordunun başında hareket eder. Stuhlweissenburg: İston-i Belgrat harp meclisinde Viyana muhasarasına karar verilmesi için toplantı yapılır. Burada Serdar-ı Ekrem ile Reis-ül-Küttap Mustafa Efendi, doğrudan doğruya Viyana üzerine yürümek fikrini müdafaa ettikleri halde, Kırım Han'ı Murat Giray ile Budin Beylerbeyi Arnavut Koca İbrahim Paşa bu sene Yanık ve Komran kalelerini fethini, Tatar Ordusu'nun Avusturya'yı tahrip ederek, kuvvetten düşürmesini savunur. Koca İbrahim Paşa devamla İstanbul'dan gelecek büyük toplarla ertesi sene Viyana üzerine gidilmesinin uygun olacağını müdafaa etmiş, ancak Merzifonlu ise, İbrahim Paşa'ya "sen bunamışsın" diyerek hakaret etmiştir. Muhasara sırasında pek çok olay yaşanmış ve ne yazık ki Viyana Kalesi'nin düşmesine çok az bir zaman kala İbrahim Paşa "zaferi kazanırsa beni yaşatmaz" diyerek askerini geri çekip cepheden ayrılmıştır. Kırım Han'ı Murat Giray'a verilen görev, kaleyi takviye için gelen düşman ordusunun taş köprüden geçmesine engel olmaktır. Ne yazık ki düşman Tuna Köprüsü'nden geçerken Kırım Han'ı askerleriyle bir tepeden seyreder ve hocasının bütün ikazlarına rağmen, "bırak, bizim kadrimizi bilsinler" cevabını verir. Düşman ordusunu Alaman Dağı eteklerinde karşılayacak sonra onları arkadan kuşatacak olan Tatar gücü, tam
manasıyla ihanet eder. Polonya Kralı Jean Sobieski'yi 12.000 zırhlı süvarisiyle Merzifonluya cephe gerisinden saldırma imkânına kavuşur. İşte, size bir ihtiras çiçekliği. Merzifonlu ihtirasına kurban gitmese, bunamışsın dediği İbrahim Paşa'yı dinlese, bu kadar acı bir mağlubiyete uğraması mümkün değildi. Koca İbrahim Paşa ve Kırım Han'ı Murat Giray "bizi harp meclisinde azarladı" diyerek Merzifonluyu düşman karşısında yalnız bırakmasalar, ihtiraslarını aşıp devlet ve milletin beklediği hizmeti yerine getirseler böylesine acı bir mağlubiyeti, milletimiz yaşamak zorunda kalmayacaktı. Bilindiği gibi Viyana bozgununun faturası milletimize çok pahalıya mal olmuştur. Başta Macaristan olmak üzere Dalmaçya ile Mora elden çıkmış ve Arnavutluk’ta, Bosna'da, Kuzey Yunanistan’da birçok mühim mevkiler düşman eline geçerek, o muazzam devlet, artık küçülmeye başlamıştır. Bu devamlı toprak kaybediş ve mağlubiyetler bizi 15 sene 9 ay 25 gün Avusturya ile savaş halinde tutmuş, Karlofça Antlaşması’nın imzalanmasıyla Avrupa Hıristiyanlığına karşı Türk azamet ve heybeti artık sönmeye başlamıştır. İşte bir insanın "Kanuni Sultan Süleyman'ın yapamadığını ben yaparım" ihtirası Cihan İmparatorluğu’nu sona doğru sürükleyen ağır bir darbe olmuştur. Kendisine karşı tezi savunan şahsiyete "sen etehlemişsin" (bunamışsın) diyen sesin yankılanışını 1915 yılında Kafkas Cephesinde Enver Bey'in ağzından duyuyoruz. Bilindiği gibi Enver Bey binbaşıdır, Balkan komitacısıdır. Kaç değerli şahsiyeti kurşunlamış ve Bab-ı âli baskınıyla Harbiye Nazırı olmuştur. Bahriye Nazırlığına gelen Binbaşı Cemal Bey'e vekâlet eder ve onu Generalliğe terfi ettirir. Cemal Bey'de Enver Bey'e vekâlet eder o da onu Paşa yapar. Devletin başına sadrazam olarak posta memuru Talat Bey de paşa unvanıyla geçer. Ancak bunların unvanlarının ve omuzlarının paşa olması, kafalarının ve idraklerinin paşa olduğu manasına gelmez. Nitekim Cemal, Kanal Harekâtıyla on binlerce memleket evladını çöllerde kurban eder, Sarıkamış'ta askeri teftiş ettikten sonra Harp Meclisini toplayan Enver Bey masa üzerine planlarını açar. 3. Ordu Komutanı Hasan izzet Paşa "buralarda kış mevsimin yapılacak bir taarruzun başarıya ulaşma şansı yoktur. Taarruz harekâtını ilkbahara bırakalım. Askerin bir bölümünün ayağında çarık, bir bölümünün ayağında takunya var" itirazı Enver Bey'i gazaba getirir. “Paşa sen bunamışsın! Git istirahat et...” der ve görevden azleder. Ordu komutanlığını da uhdesine alır. Şan ve şöhret hırsı uğruna 80.000 vatan evladı Allahuekber Dağları'nda donarak ölür. İstanbul basını sıkıyönetim altındadır. Hepsi "Enver Paşa'nın Sarıkamış Zaferi" diye gazetelerine manşet atar, Enver Bey İstanbul'a döner. Şimdi Atatürk'e gelelim. Mustafa Kemal Paşa da ihtiras sahibidir. Ancak ihtirasları aklının gerisindedir. Milli Mücadele'nin Büyük Taarruz kararını günlerce süren hazırlıkların sonunda alınca ordu komutanlarına çok gizli kaydıyla bildirir. Bu şifreli telgraflarda kolordu komutanlarına bile haber verilmemesi talimatı vardır. 2. Ordu Komutanı Yakup Şevki Paşa, bu emri alınca hemen cevap yazdırır: “Böyle bir taarruzun nisan ayında yapılması doğru olmaz. Havalar yağmurlu, etraf çamur içinde olur. Ulaşım ve erzak temini fevkalade zordur. Hâlbuki ecdadımızın daima tercih ettiği gibi ağustos ayı, taarruz için fevkalade uygundur. Her taraf kuru ve ulaşım kolay olur. Zapt edilen bölgelerdeki üründen askere yetecek kadar yiyecek bulmak da çok kolay olur. Ayrıca makineli tüfeklerimiz de yeterli sayıda değildir. Mutlaka her bölüğe en az bir makineli tüfek verilmelidir. Yoksa bu şartlarda taarruz başarısız olur.” Cevap Ankara’ya kurye ile yollanır.
Aradan dört gün geçer. Sabahın dördünde ordu binasının önünde bir motor sesi duyulur. Gelen Mustafa Kemal Paşadır. Önce trenle sonra da otomobille yolculuk ederek Bolvadin’e, İkinci Ordu karargâhına gelmiştir. Sabaha kadar Mustafa Kemal ile Yakup Şevki Paşa baş başa taarruzu tartışır. Akşam yemeğinden sonra yine baş başa sabaha kadar haritalar üzerinde tartışmaya devam ederler. Sabaha karşı dört sularında Atatürk, Ankara istikametine doğru yola çıkar. Atatürk, Ankara’ya varınca ordulara ve batı cephesine bir şifre gönderir. Şifrede; “İkinci ordu komutanının teklifleri uygun görülmüş ve eksiklerin tamamlanması için gerekli yerlere emir verilmiş ve taarruz tarihi ertelenmiştir” diyerek Yakup Şevki Paşa’nın önerilerine uyulduğunu açıklamıştır. “Atatürk ihtiras sahibidir” diyenlere Yakup Kadri, Atatürk adlı kitabında şöyle cevap veriyor: "Mustafa Kemal'de ilk gençlik günlerinden beri bir ihtiras sezenler yanılmamışlardı. Fakat bu ihtirasın cinsinde yanıldılar. Onu hodbin bir ikbalperest sanıyorlardı. (....) Eğer böyle olsaydı... Dumlupınar zaferini kazandıktan sonra, Lozan Muahedesini elde ettikten, yani Türk milletini hanedan ve hilafetin hıyanetine rağmen, Kanuni devrinden beri görmediği bir hâkimiyet ve istiklale kavuşturduktan sonra isteseydi... Sultanlık tacını, hatta... İsterse hilat (kaftan) giyerdi. Türklük ve İslamlık dünyası böyle bir hareketi, gasıplık telakki etmek şöyle dursun, belki istiyor ve bekliyordu." Birinci Dünya Savaşı esnasında, Bağdat cephesinde ordumuza esir olan İngiliz generali Tawsend, 1922 yılının Haziran ayında Adana yoluyla Konya'ya gelmiş ve Akşehir'deki karargâhından gelen Başkomutan Atatürk'le mülaki olmuştu. İki Generalin bir gece, kurtuluş mücadelemiz ve dünya vaziyeti hakkında yaptıkları uzun konuşma esnasında Tawsend, Atatürk'e "Siz Napolyon'a benziyorsunuz" demiş. Atatürk bu benzetilişi reddetmiş ve "Napolyon arkasına bir sürü muhtelif milliyetteki insanı toplayarak macera aramaya çıktı, bunun içindir ki yarı yolda kaldı. Ben bir anadan, bir babadan gelen kardeşimle kendi vatanımı kurtarmak davası yolundayım ve muhakkak muvaffak olacağım" cevabını vermişti. O gece sabaha karşı, büyük bir hayranlık içinde Atatürk'ten ayrılan Tawsend'ın refakatine memur Türk subayına "Ben şimdiye kadar 15 hükümdar ve cumhurbaşkanı ile hususi ve resmi konuşmalar yaptım. Bu geceki kadar ezildiğimi hatırlamıyorum; Mustafa Kemal'de bir ruh kudretinin esrarı var" dediği de meşhurdur. Mustafa Kemal'in temel fikri; Orta Asya’dan itibaren devletler kuran, çok yüksek medeniyet örnekleri sergileyen Türk Milleti'nin iki güçlü ordu ile dünya üzerinde layık olduğu yeri alacağıydı. Nitekim tarih bize Türklerin bu başarı hamlesini defalarca sergilediğini gösteriyor. Mustafa Kemal'i memlekete hizmet yolunda, o günkü şartlarda bir ayağı orduda, bir ayağı komitacılıkta olan subay rolünden ayırarak tamamen hukukun içinde olmaya iten temel ayrılış çizgisi, İttihat ve Terakki Partisi’nin memlekete verdiği zararlardır. Bu parti hukuk ve kanun tanımaz tavrıyla devletin temellerine dinamit koymuştur. Ehliyetsiz, tecrübesiz, komitacı kadrolar Alman emelleri uğruna devleti ve milleti bitiren işlere girmiştir. Artık M. Kemal için hukukun içinde olmak temel dikkattir. Nitekim Milli Mücadelede; hükümete M. Kemal Hükümeti değil “Ankara Büyük Millet Meclisi Hükümeti” diyecektir. Ona göre memleketin iki orduya ihtiyacı vardı. Birincisi kültür ordusuydu. Bu ordu öğretmenler, ilim-fikir ve araştırma adamlarından meydana geliyordu. Bu düşünen kafalar milli felsefeyi yoğurarak milli hedefleri tespit ve tayin edeceklerdi. İkinci ordu ise Türk Silahlı Kuvvetleri’dir. Bir milletin silahlı kuvvetlerini teşkil eden komuta kademesi, yüksek ahlak ve fazilet duygularıyla teçhiz edilmiş olmalıdır.
Nitekim bizim İstiklal Savaşımız böyle güzide bir kadronun eseridir. Biz zaferi elbette ki Mehmetçiğin eşsiz fedakârlığına borçluyuz. Ancak, O yüksek vasıflı asker bilgili, dirayetli, tecrübeli, karar gücüne sahip komutanlar elinde zafere yürümüştür. Milli Mücadele'nin komuta kadrosu 12 yıl örs ve çekiç arasında dövülmüş, şahsiyeti çelikleşmiş generallerdi. Mustafa Kemal Paşa, Atatürk olma yolunda ilerlerken onu fevkalade kararlı ve inançlı görüyoruz. Hiçbir zaman tereddüt etmiyor. Ürken atından düştüğü zaman, üç kaburga kemiği kırılmıştır. Ankara'da kaburga kemiklerini saran doktorlar kesin istirahat der. Ama o, meclisteki bozuk sesleri düzelttikten sonra tekrar cepheye koşar. Dizlerinde şiddetli romatizma vardır, ağzında 17 çürük diş taşımaktadır. 22 gün 22 gece Sakarya Savaşı sürer, diş ağrılarını dindirebilmek için rakı ile gargara yapar. İnsaf ile düşünelim; 16 sene yamçı ile toprak üstünde yatan adam, romatizma olmaz da ne olur? Dişçiye gidecek zaman mı bulmuştur? 16 yıl savaş şartlarında ne kadar uyudunuz diye sormayanlar, niye dişçiye gitmedi diye zekâ seviyelerini sergileyen sorular sorabilirler. Hele hele "Mareşal sabahlara kadar Kur’an okurken, Mustafa Kemal'in elinde rakı şişesi vardı" diyenler acaba onun diş ağrılarını çekseler ne yaparlardı? İktidar olunduktan, İnkılâplar başladıktan sonra, yolları Gazi Paşa'dan ayrılanlar hatıralarında: "Mustafa Kemal olmasa biz Milli Mücadeleyi yapamazdık, ama biz olmasak o, Milli Mücadeleyi yapardı" diye yazmaktadır. Mustafa Kemal, yurt çapında tanınmasını Çanakkale Kara Savaşları'ndaki başarısına borçludur. Anafartalar Grup Komutanı olarak inisiyatif gücünü sonuna kadar kullanması ve cephenin gerektirdiği kararları bütün sorumluluğu üzerine alarak vermesi onu generalliğe yüceltmiştir. O bir gece de general olmamış, sorumluluk alarak, ön safta çarpışarak Türk Ordusu'nun içindeki Almancılarla boğuşarak başarıya yürümüştür. Milli Mücadele'ye başladığı zaman, milletin ona verdiği isim Sarı Paşa'dır. Sarı Paşa milletin sevgilisi, adeta gözbebeğidir. Onun yetiştiği 16 yıl, cepheden cepheye koştuğu zaman kapitalist, emperyalist sistemin merhametsiz ve insafsız bir biçimde dünyayı güçsüzleri sömürdüğü zamandır. Gazi Paşa bu tablo karşısında milli bir siyaseti, milli devleti ve milli ekonomiyi üçayaklı bir siyaset hedefi olarak tespit etmiş, bunun gerçekleşmesi yolunda durmaksızın mücadele vermiştir. Milli devlet ideali onu bütünüyle kuşatmıştır. O, ideal uğruna yaşamanın, ideal uğruna ölmekten daha zor olduğunu biliyordu. Milli devlet bünyesinde tespit ettiği tehditlerin hepsini, milletin hayatında vakti geldiğinde patlayacak saatli bombalar olarak gördü. Nutku dikkatli okursak, azınlıklar ve patrikhane konusundaki ufuk zenginliğine ve derinliğine hayran kalırız. Onun için Türk Milleti tarihini doğru ve iyi bilmeliydi. Bir büyük köy olan Ankara'ya dev gibi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’ni kurması bu şuurun ifadesidir. Bir ömür boyu üç doğruyu gerçek kılmak için çalıştı: "Doğru dil, doğru tarih ve doğru din." Dil Kurumu, Tarih Kurumu, düşüncelerini zamanın ötesine taşıyacak teşebbüslerdir. Ayrıca ekonomi politikası, devletçilik anlayışıyla tam bir olgunluğa erişmiştir. Denk bütçe, adaletli vergi sistemi, bütün milli kaynakları israf etmeden harekete geçiren ekonomi stratejileri, onun temel ekonomik görüşleridir. Dış politikada Balkanlar ve
Ortadoğu'yu esas alan Batı ile Rusya ile karşılıklı hak ve menfaatlere ağırlık veren çok başarılı dış siyasetin mimarı olmuştur. "Atatürk'teki İnsan" sabırla ve çalışmayla, milletinin büyük hedeflere ulaşacağına inanan insandır. Onun için Türk Dünyası bir ideal ufuktu. Türk Ocağı'nı Türk'e ve Türk Dünyası'na hizmet verecek bir insan yetiştirme kurumu olarak düşündü. Türk Ocağı binasının her taşında Mustafa Kemal'in dikkati vardır. "Türk işçileri çalışacak, Türk süsleme sanatları ve kubbe mimarisi asla ihmal edilmeden inşaat tamamlanacaktır." Mimar Hayreddin Bey o günlerin heyecanını ve Duatepe'ye konan bu mimari şaheserinin inşaat aşamalarını mükemmel bir hafızayla anlatır. Atatürk'teki İnsan'ı tanıyalım. O insan’ı tanıdıkça Atatürk'ü daha çok sevecek ve onun dilinden düşürmediği Hz. Mevlana ve Hacı Bektaş'ta zirveleşen tasavvuf anlayışı içindeki ışık dolu gönlünün güzelliğini göreceğiz. Şu mısralar bu gönlün ışıklı akisleridir: "Fıtratta tekâmül ezelidir; bu kemale Tevrat ile İncil ile Kur'anla inandım." Atatürk'ün yıllarca riyaset-i cumhur musiki şefliğini yapmış emekli Binbaşı Hafız Yaşar Okur, onun manevi dünyasını çok namuslu bir biçimde anlatıyor. "Bayramlarda, kandil günlerinde değil içki içmek, sarayın önünden içki arabası geçemezdi" diyor. Çanakkale zaferinin yıldönümünde İstanbul'un en meşhur hafızları, hocaları o eşsiz kahramanlar için onun talimatıyla mevlit okuyorlar. Hafız Yaşar Bey kahraman bir asker vefat ettiği zaman "Hazır hatmin var mı Yaşar Bey? Git merhumun evinde bir hatim duası oku derdi" diyor. Tekke ve dergâhları kapatan kanun çıktığı zaman İsmet paşa'ya "Konya Mevlevi dergâhını hemen müze yapın" talimatını veren, takip eden odur. Hayatta iken 14 defa Konya'ya gitmiş ve her seferinde Hz. Mevlana'yı ziyaret etmiştir. Onun Türk ruhuna en uygun ve en coşkun İslami yorumu yaptığına inanıyor ve Mevlana’yı daima hürmetle yâd ediyordu. Mustafa Kemal'deki İnsan'a yapılan zulüm tarihte emsalsiz denecek kadar insafsız ve merhametsiz olmuştur. Milletinin büyüklüğüne inanmış, onu yeniden diriltecek zafer sırlarını çözmüş olan Mustafa Kemal'deki o yüce ve eşsiz iradeli, sabırlı, mağlubiyet tanımayan insana dikkat edip, onun şahsiyetini idrak edebildiğimiz, anlayabildiğimiz ölçüde yarınlar bizim olacaktır.