Kemal Tahir: Notlar/Mektuplar

NOTLAR/MEKTUPLAR NOTLAR/MEKTUPLAR KEMAL TAHİR ■ 15

Q>

NOTLAR/MEKTUPLAR KEMAL TAHİR

Yayına hazırlayan: C e n g i z Yazoğlu

BAĞLAM

Bağlam Yayınlan / 63 Kemal Tahir / Notlar / 15 Birinci Basım: Kasım 1993 Kemal Tahir Vakfı Çalışmalan / 15

ISBN: 975-7696-52-8

Yayın Haklan: © : ONK Ajans Bağlam Yayıncılık

Kapak: Yurdaer Altıntaş Dizgi: Studio Mac

Baskı - Cilt: Bayrak Yay. Mat. Ltd. Şti.

BAĞLAM Y A Y IN CILIK Ankara Cad. 13/1 34410 Cağaloğlu-İST. Tel.: (212)513 59 68

ÖNSÖZ K em al T a h ir N O T L A R I 'n ın birinci dizisi M E K T U P L A R d o s ­ yası ile ta m a m l a n m ı ş o lm a ktad ır. B u dizid e y e r ala n N O T L A R 'ı on a n a başlık altında: S A N A T E D E B İY A T

(4 cilt)

1950 Ö N C E S İ

(1 cilt)

CEZAEVİ NOTLARI

(1 cilt)

R O M A N N O T L A R I:

(3 cilt)

T o p a l K a sırg a Batı Ç ık m az ı P atriy o t Ö m e r O S M A N L I L I K - B İZ A N S

(1 cilt)

BAT1LAŞM A

(1 cilt)

ÇÖKÜNTÜ

(1 cilt)

SO SY A LİZM

(1 cilt)

K İT A P N O T L A R I

(1 cilt)

M EKTUPLAR (1 cilt) o lm a k ü zere 15 kitap la T ü rk o k u ru n u n k ita p lığ ın a k a z a n d ırm ış b u ­ lu nu yo ru z. İzleyecek dizilerde: a) K em a l T a h ir'in y a y ın la n m ış ro m a n la rın ın ön ç alışm aları, (R o m a n la rla birlikte yayını ö n g ö rü lm ü ştü r.) b) K em al T ah ir'in y a y ın la n m a m ış ro m a n v e hik âyeleri , ( C e ­ zaevi y ılların d a tefrika ed ilm iş o la n la r d a b u d iz id e y e r ala ­ cak. c) K itap lar üzerind e yazılı notlar, ç ) 1950 sonrası m ek tu p laş m aları, d) İlk dizin in y a y ın ın d a n son ra ele g e ç e n d iğ e r notlar, y e r ala caktır. K e m al T ah ir'in k ale m in d e n çık m ış y a zıların-no tların tü-

5

m ü n ü o k u r a u laş tırm an ın an a a m a c ım ı z o ld u ğ u n u belirtm eliy iz .

K e m a l T a h ir N O T L A R 'ın ı, eski y a z ıd a n y eni y a z ıy a a k ta r m a ç a lış m a s ı sü rm e k te d ir. Y ay ın a g e ç m e k için, N o t l a r ı n ı n t ü m ü n ü n yeni y a z ıy a ak ta r ılm a sın ın ta m a m l a n m ı ş olm asın ı b e k le s e y d ik b u g ü n eli­ m i z d e b u lu n a n kitapların hiçb irin e h e n ü z k a v u ş m u ş o lm a y a c a k tık . Y a ­ yını b u k ita p la ta m a m la n m ış ilk diziyi, K em al T ah ir'i y az ar, rom ancı ve d ü ş ü n ü r y ö n ü y le , b a şla n g ıc ın d a n ö l ü m ü n e k a d a r g e ç e n o lu ş u m ve g e liş im süreci içerisinde vardığı son yeri g ö ste re b ilm e y i a m a ç la y a n bir d ü ş ü n c e d o ğ ru ltu s u n d a y a y ın a hazırladık. N otları y a y ın a h a z ır la m a y a b a ş l a d ığ ı m ı z a nd a, yay ın planını, o a n d a e lim iz d e b u lu n a n L âtin H a rf­ lerin e çe v rilm iş notları tem el yaptık. Y ay ın sıra sın d a h azırlan ab ile n no tları ilgili d o s y a y a kattık. B u n d a n so n r a ç ık a c a k n otla rın , o n başlık a ltın d a y a y ın la n m ış n otlara a n c ak katkı s a ğ la y a c a k özellikte olacağını söy leyeb iliriz.

E lim iz d e b u lu n a n 15 kitap, K e m al T a hir'i ve K em al T a h ir d ü ­ şü n c e s in i, bu d izide y er alan b aşlık lard a k i k o n u la r la ilgili, v aro lan b ü tü n

ç a lış m a no tlarıyla

ve ç a lış m a

öz elliğ iyle

birlikle

b ize

ta­

n ıtm ak tad ır. Bu 15 kitap, T ü rk o k u ru n u n ö n ü n e ç o k ö n em li bir fırsat ve o la n a k çık arm ıştır. D o ğ a ld ır ki, K em al T a h ir'in d ü ş ü n c e s in in son vard ığ ı yeri, o k u y u c u , K em al T ah ir'in geç ird iğ i ev releri y e n id e n g e ­ ç ir m e d u r u m u n d a k a lm a d a n b ileb ilece k ve ç a lışm a sın ı ilerletm esin d e N O T L A R , g erek k o n u ve ge rek se ç a lış m a b içim i a çıs ın d a n ç o k önem li d e s t e k sağ lay acak tır. K em al T a h ir N otları b ize te m el s o r u n u m u z u ve so r u n la rım ız ı, tarihsel b o y u t iç erisinde v e rm e ğ e çalışm ıştır. S orunları a n la y a b ilm e m i z in k ay n ak la rın ı ve yollarını b iz e gö sterm iştir. B u n d a n s o n r a h iç k im s e n in işe n ere d e n b a şla m a k g ere k e c e ğ i k o n u s u n d a hiç bir k u ş k u s u o lm a m a s ı gerekir. N otlar, o k u y u c u y a , ken di o k u m a biçim ini d e b e lirley eb ilec ek bir k a y n a k o lm a özelliği ta ş ım ak tad ır. K em al T a h ir N otları'nı nasıl o k u m a m ız gerektiği v e b u N o t l a r d a n y a r a r la n m a b i ­ ç im im iz i, y a p a c a ğ ım ız se ç m e le rle v e rm e y i d e ç a lı ş m a m ı z ın bir gereği say ıy o ru z.

N o tların y a y ın a h a z ır la n m a s ın d a izlen en y ö n te m ve p la n ın s o ­ ru m lu lu ğ u d o ğ ru d a n b â n a aittir. N o tların y a y m a h a z ır la n m a s ın a y ö ­ n eltile n ö v g ü y e de, eleştiriye de te ş e k k ü r e d e rim . H e r ikisi de T ü rk g erç e ğ i ile k u ru la n ilişkinin belirtisidir. B u n e d e n le , e n s o n u n d a h e r ­ k e sin T ü r k g e rç e ğ in d e b u lu ş m a s ın d a K e m a l T a h ir N o t l a r ı n ı n yol g ö s ­

6

terici g ü c ü n e o lan in an cım la tarihsel b ir işlevin yerin e g etirilm iş o l­ m a s ın ın kıvancını taşıy orum .

T ü rk ede biy a tın a, biri şiird e d iğ eri r o m a n d a d a m g a s ın ı v u rm u ş iki kişi, N a z ım H ik m e t ve K em a l T a h ir'in , belli b ir d ö n e m l e sınırlı k a l­ m ış o ls a da, birbirlerine yazd ık ları m e k tu p la r , e d e b iy a t ve d ü ş ü n ta­ rih im iz için değerli b irer belg e o lm a özelliği taşım ak tad ır. N a z ım Hikm et'in K em al T ah ir'e yazdığı m e k tu p la rı, K e m a l T a h ir sağ lığın da y a y ın la m ış bu lu n u y o rd u .

K emal T ah ir'in N a z ım

H i k m e t e yazdığı

m ek tu p la r ı, yurt d ışın a g id işin den ö n c e N azım H ik m e t'in yak ın ç e v ­ resine teslim ettiği b ilinm ek le b irlikte m e k tu p la rın akıbeti h a k k ın d a kesin b ir bilg im iz yoktur. A n c a k K e m a l T a h ir'in notları ara sın d an ç ık a n cezaev i d e n e tim in e ta kılarak N a z ım H ik m et'e u la ş m a m ış iki m e k t u p ile H a lik a m a s B a lı k ç ıs ı n a y a z m ış o ld u ğ u b ir m e k tu b u d a bu k ita p la y ay ınlıy oruz . K em al T a h ir ’in, N azım H ik m e t’e yazdığı m e k ­ tu p la rd a n , sayısı az d a olsa, g ü n ışığ ın a ç ık a n la r o k u y u c u y a u laşm ış b u lu n u y o r.

D izin in son kitabını o luştu ra n M E K T U P L A R d osy ası, ağırlıklı olarak ,

1950 ö n ce sin d e , B u rsa C e z a e v i'n d e n R aşit K em ali (O rh an

K e m al)'in , ce zaev in d ek i K emal T a h ir'e yazdığı m e k tu p la r ile K em al T a h ir'in , 1950'den so n r a y aşam ın ı b irleştirip eşi o la c a k S e m ih a 'y a y a z ­ dığı m e k tu p la r d a n o luşm a kta dır. B u d o s y a ile K em a l T a h ir'in S e ­ m i h a 'y a v e O rh a n K em al'in de K em a l T ah ir'e y azdığ ı m ek tu p la rı y a ­ y ın la y a ra k

C u m h u riy e t

dönemi

Türk

ed ebiy a tın ı

tem sil

eden

sa n a tçıların , 1 94 0-1950 arasındaki d ö n e m d e , iç in d e b u lu n d u k la rı k o ­ şu llarla çalışm alarını ve g elec eğ e y ö n e lik ç a lış m a k on u ları ile birlikte birbirlerini ve genel d eğerlend irişlerini kendi a n latım larıy la d o ğ ru d a n ta n ım a k fırsatını elde etm iş oluy oruz. B u ta nıtım a, K em al T a h ir notları a ra s ın d a

b ulu n a n

B o d ru m 'd ak i

H a lik a m a s

B alıkçısından

K emal

T a h ir'e g ö n d e rilm iş m e k tu p ayrı bir katkı y a p m ak ta d ır.

M ek tu p ların , yazıldıkları d ö n e m d e k i d ü şü n c e s i ve ç a lışm asıy la y azarın ı d o ğ ru d a n k end i a n la tım ıy la tan ıtm ası b a k ım ın d a n başlı b a şın a b ir ö n e m i o ld u ğ u n u belirtmiştik. A y n ı b iç im d e K em al T ah ir'in 1940 ö n c e sin d e , o zam a n k i eşi F atm a İrfan'a yazd ığı m e k t u p la r d a bu aç ıd a n k a y n a k o lm a özelliğini k o ru m ak tad ır. K em al T ah ir'in 1940'lı yılların b a ş ı n d a A n a d o lu 'd a C e z a e v le rin d e n birin d e b u lu n d u ğ u b ir d ö n e m d e , eşi F a tm a îrfan'ın "vatan ve d e v le t d ü şm a n ı b ir ideoloji o lan ko-

7

m o n iz m i b e n im s e m iş o lm ası n e d e n iy le 15 yıl ağır h ap se m a h k u m o lm u ş bir k işiy le aile b a ğ ın ı y ü rü tm e n in i m k a n s ı z lı ğ ı'n a dayalı b o ­ ş a n m a h ü k m ü n ü ve bu h ü k m ü izley en olayları K em al T a h ir, ç a ­ lışm asını sü rd ü rerek gö ğü slem işti. Ç o k partili siyasi d ö n e m e g e ç ild ik te n so n ra bazı y a z a r v e s i­ yasilerin d e b o ş a n m a ilâm ın dak i g e re k ç e d e k i gibi ç o ğ u d a h a p is te b u ­ lu nan ko m ü n istleri, "vatan satıcıları" o larak n itelen d irm ele rin e, K em al T a h ir'in notları a r a s ın d a n ç ık a n iki ayrı yanıtını M e k tu p la r d o s y a s ın a k a tm ış b u lu n u y o ru z . K end isin i 15 yıl ağır hap se m a h k u m e d e re k ö m ­ rü n ü n en verimli 13 yılını h a p is te tu tan devletin en üst k atına, c e ­ zaev ine giriş tarihin den ellib cş yıl so n ra d a o ls a:" B ü y ü k y a z a rım ız ve fikir a d a m ım ız K em al T ah ir'in d ediğ i gibi T ü rk iy e'n in yolu, tarihind en kesiliyor. Bu b irikim , bu e ş s iz b irik im , bizi isler istem ez b ir d ü n y a devleti k o n u m u n a getirm iştir. B u n d a n b ü y ü k bir kıv anç d u y m a m ı z gerekir. A llah'a h a m d e t m e m i z g e re k ir."(*) S ö z ü n ü söy le teb ilm esi, K em a l T a h ir ça b a sın ın tarihsel ö n e m in in kanıtıdır. K em al T a h ir'in ro ­ m an ları ile elim izd e şu a n d a 15 kitabı b u lu n a n N O T L A R 'ı, s a tm an ın ne k a d a r ko lay, a m a vatanı s e v m e n in ne k a d a r zor bir iş o ld u ğ u n u , nasıl ç a b a gerekliğini bize g ö ste rm e k le d ir.

O rh a n K e m al'in K em al T ah ir'e yazdığı m e k tu p la rın altına, a r­ k asın a y a d a y an tarafların a N a z ım H ikm et'in ek le m e le rin e de ra s t­ lıyoruz. M e k tu p lard a n , y a zarların ın ilgili d ö n e m d e T ü rk ç e 'y i k u ll a n m a biçim i h a k k ın d a d a b ir fikir sahibi o labiliyo ru z. T ü rk ç e n in o d ö n e m d e , m e k tu p la r d a yazılı o ld u ğ u b iç im d e ku llan ılm ış o lm ası, ya zarların ın T ü rk ç e ya zım kurallarını b ilm e d ik lerin i değil, ilgili d ö n e m d e yazılı T ü rk ç e n in b u lu n d u ğ u yeri bize gösterir. T ü rk ç e y i en iyi k u lla n a n y a ­ zarlarım ızın bile alfab e d e ğ iş ik liğ in in

to p l u m u m u z a getirdiği

bo­

ca la m a n ın d ış ın d a k a lm a d ığ ın ı gösterir. B u tarihi o lg u y u h e r h an g i bir g e re k ç e

g ö s te rm e d e n

dönem in

m ek tu p la rın ı

günümüz

y a z ım

ku­

rallarına u y a rla y a rak y a y ın l a m a y a kalk ışan lar, taşlara, abid ele re o y u l ­ m u ş yazıların d a g ü n ü m ü z y a z ım k u ralla rın a nasıl ak tarılaca ğın ı, ü s ­ telik bu işin b ir k u ş a k t a e n az iki k ez hangi dahi n a k k a ş la r ta ra fın dan yapılabilece ğin i d a a ç ık la m a k zorun d a d ırlar. T arih i bir b e lg e y e m ü ­ *

8

C u m h u rb aşk an ı T u rg u l Ö Z A L 'ın 18 Ş u b a t 1993 g ü n ü İslanbul T a k sim M eyd unı'nda y ap ılan B o sn a -H e rsek M itin g in d e y ap tığ ı k o n u şm ad a n . T ü r k iy e G ü n ­ lü ğ ü 2 2 /B a h a r/l9 9 3 s.8

d ah ale ile sahib inin k a le m in d e n ç ık m ış b ir m e k tu b a m ü d a h a l e a ra s ın d a h iç b ir fark yoktur. 1930'lu, 1940'lı yılları y a ş a n m a m ış y ıllar s a y a r a k 1920’lerden 1960'lara a tla m a k a n c a k y a m a n frenk taklitçilerinin b a ş ­ vurabileceğ i b ir y ön tem dir.

K em al

T ahir'in

N otları'm

y ay ın lark en

k e n d im iz d e

gör­

m e d iğ im iz m ü d a h a le e d e re k y a y ın l a m a hakkını, aynı b iç i m d e m e k ­ tup lard a d a g ö rm ü y o ru z . B u ne d e n le M ektuplar'ı, g erek esk i, g e re k s e yeni yazı ile ols un, old u ğ u gibi y azıldıkları b iç im d e y a y ın la m a k la y a ­ zarlara, y azarların k işiliklerin e, T ü rk d ü ş ü n ve ya zım tarih in e g ö s ­ terilm esi g ere k e n s a y g ın ın yerin e g etirildiğine inanıyoruz.

N o t l a r ı n eski y a z ıd a n yeni y a z ıy a ak tarılm asın a Sn. N ihal Ü lken başlam ıştı.

Ö nce

sağlığı

a rd ın d an d a ö m r ü

çalışm a y ı

ta ­

m a m la m a y a yetm ed i. K end isini, m in n e t ve rah m etle an ıy o ru z . Sn. Ü lkenden

son ra eski y a z ıd a n yeni y a z ıy a a k ta r m a işini Sn. S ab ire

D o sd o ğ ru üstlendi. Sn. D o s d o ğ ru 'n u n çalışm ası sü rm ek ledir. B u d o s ­ y a d a y e r alan m e k tu p la r ile g e le c e k d izilerd e y e r alacak K em al T a h i r çalışm a ların ın yeni y a z ıy a ak ta rılm asın ı Sn. D o sd o ğ ru 'n u n ç a b a s ı n a b orçlu yu z. A y rıca y a y ın la n m ış b ü tü n notları, y en id en aşıtlarıy la k a r ­ şılaştırarak k itaplardaki sıraya g ö re d o s y a la m a işini Sn. D o s d o ğ r u ile Sn. F a tm a M elda K a ly o n cu birlikte yü rü tm e k ted ir. K em al T a h ir'in bu iki az iz ve k a d im do stu , bu ça lışm a la rıy la h e m K em a l T a h ir'e olan sevgi ve sayg ıların ın ve h e m de T ü rk d ü şü n ce s in e olan in a n c ın ö r ­ neğini verm işlerd ir, verm ek ted irle r. K e m al T a h ir V akfı, V a k fın a m ac ı olan K em al T a h ir N o tla r ın ı T ü rk o k u ru n a k a z a n d ırm a n ın ilk b ö ­ lü m ü n ü ta m a m la m ış o lm a n ın m u tlu lu ğ u n u T ü rk o k u ru y la p ay laştığ ın ı belirtm e görevini b a n a verdi. B u g ö revi ben de, g erek N o tların y a y ın a h azır la n m a sın d a ve g e re k s e önsöz'leri birlikte y a z m a ö n e rim i kab u l e d erek b a şın d an beri d estek v eren Prof. Dr. B a y k a n S e z e r e t e ş e k k ü r ede rek y e rin e getiriy oru m .

N O T L A R 'ın y a y ın a h a z ırla n ışın d a ça lışm a ortam ı sa ğ la y ıp k o ­ n u y a olan in ancıy la d e ste k v eren b aşta eşim Serpil o lm a k ü ze re ç o ­ c u k la rım N im et ve O s m a n , ç a lış m a m ın h e r anını, h e r y ö n ü y le p a y ­ laşarak, N O T L A R 'ın , k ıs a sayılabilinecek- bir süre iç erisinde, y a y m a h azır h a le g e lm e sin d e b a n a gü ç katm ışlardır.

K o n u y a olan inan cın y a n ın d a ç alışm an ın ayrıca şe v k le y a ­ p ılm a s ın d a insanın e n y a k ın ç e v re s in d e n g örd ü ğ ü g ü v e n d ir m e y e b ir

9

ö rn e k v e rm e k istiyo ru m . N o tla r ü z erin dek i ç a lı ş m a m ı n y o ğ u n oldu ğu b ir d ö n e m d e , 1990 y ılın d a h e n ü z o n y a ş ın d a b u lu n a n k ızım N im et, bir g ü n m a s a m ı n y a n m a g elerek , ağlam ak lı b ir sesle bana:

"Baba! Ben bir hafta önce bir yazı yazdım ama, kızarsın diye sana gösteremedim. Kızmayacağına söz verirsen sana okuyacağım." dedi. İs tediği k ı z m a m a sö zü n ü v erd im . K itaplık tak i K em al Tahir'in b ü y ü k b o y fo toğrafını alarak, a rk a s ın a yazdığı yazıy ı, aynı ağlam aklı sesiyle o k u m a y a başladı:

"Kalbimin yarısı Kemal Tahir'e ait. Belki O'nıı tanımadım, ama tiinı insanlığın O'ııa duyduğu saygıdan, yazdığı ders verici ro­ manlarından ne kadar iyi bir insan olduğu çok net anlaşılıyor Ba­ bacığını. sana Kemal Talıir üzerine söz veriyorum: Sana birşey olursa (Allah korusun!) O'nun kitap işlerini ne pahasına olursa olsun sür­ düreceğim. Bunu senin için değil, tiinı insanlık için yapacağını."

25 .0 8 .1 9 9 0 N im et Y azo ğlu O n y a şın d ak i b ir ço cuk , y a ln ızc a se z in le m e siy le bu yazıyı yazab iliy o rsa, tüm acılara karşın, gele c eğ e o lan g ü v e n le N O T L A R ’daki bir sö z ü y in e liy o ru m :

''Ağlamak günü değil, bayram günüdür

”

Cengiz YAZOĞLU

10

K e m al T a h ir, b en im d ü n y a g ö rü ş ü m ü n ve d ü ş ü n c e le rim in o lu ş ­ m as ın d a, y ara rla n d ığ ım ç ok sa y ıd a y a z a r o lm a s ı n a karşılık belki tek y a z a r olm uştur.

E lbet y an lışla rım ın tüm s o r u m lu lu ğ u b a n a aittir a m a söyleyip, y a z d ık la rım d a işe y a ra r bir şey ler b u lu n u r s a b u n la r d o ğ ru d a n K emal T ah ir'd e n esin lenm iştir. B u n e d e n le K em a l T a h ir'in n otlarının y a ­ rarlan ılm a y a açılm asını en fazla b e k le y e n lerin

b a ş ın d a

ben g e ­

liyordum .

B u g ü n birinci dizi elim e geçti. B u n d a n s o n r a b ir b a şk a türlü ç a ­ lışm a o la n a ğ ım olacak. B ana, b izlere b u olan ağı k a z a n d ıra n d o stu m Sn. C e n g iz Y A Z O G L U 'n a b u ra d a no tların y a y ın la n m a s ı için g ö s­ terdiği insan üstü ça b a için te ş e k k ü r e d iy o ru m . S a n ır ım K em al Tahir'i de ğ e rlen d iriş b iç im im iz in aynı olu şu ve genel o la r a k aynı çab an ın için de b u lu n u ş u m u z n e d en iy le Sn. C e n g iz Y A Z O G L U dizin in ö n ­ sözlerini birlikte h az ırla m a m ız ı b a n a önerdi. B e n d e ayn ı n ed en le bu öneriyi sev in erek kab ul ettim . Ö n sö z leri birlikte h azırlad ık.

E lim iz dek i kitap dizin in so n kitabıdır. İlk k ita p ta o ld u ğ u gibi son k itap ta d a Sn. Y A Z O Ğ L U 'n u n sö yle yec ekle ri o laca ktı. B u kitabın ö n sö z ü n e katkım ı bu n o tu m la sınırlı tu tu y o ru m v e k e n d is in e sağol a r ­ k ad aş d iy o ru m .

Baykan SEZER

11

Sevgili N azım H ik m et, R eçete gibi m ektubunu bugün aldım. Üç gün evel de sana bir m ektup yollam ıştım . Azkalsın telgraf çekecektim .

A şk şiirli bir m ektup yazdığını söylüyorsun Tabii gel­ medi. Sen N azım Hikmet, sen T ürklerin ve dünyanın en büyük şairi, sen yirm inci asırda 35 sene ağır hapse m ahkûm edilm iş şair, sen onbir senedenberi zindanlarda inleyen budala kah­ raman! A ziz yurdum uzda şiirin, sahici şiirin başlıbaşına en büyük suç olduğunu, sahici şiiri düşünm enin, yazm anın, oku­ m anın, sevm enin, yanında bulundurm anın, adını anm anın gü­ nahı kübba'dan sayıldığını hâlâ öğrenem edin mi?

Bu m em lekette ilkm ektep çocuklarını eroine alıştırm anın, ilkm ektep kızlarını randevu evinde çalıştırm anın cezası bir se­ nedir, şiirin cezası 35 sene... Bir de oturm uş aşk şiiri yazmışsın.

Aşk, sevgi m anasına gelir. Bu m em lekette sevginin her çeşidi m utlak surette yasaktır. Abdülham id devrinin (Yıldız), (burun), (hürriyet) sözü gibi.. M illet birbiı ı sevm eyecek, sevm eyecek ki, birbirine acım asın, birbirine düşsün, biribirini öldürsün, biribirinin ırzına tasallut etsin. Bu suretle, asayiş için açılan dükkânlar kâr getirsin. Vuran da yıkılsın, vurulan da... Tarlalar, öküzler, çullar, kilim ler, el değiştirsin. M ücerrep usuldür. Tem ettüü üçyüz senedir denenmiş. Tadına doyulm am ış.

O nbir senedir hapisteyiz. K im senin işine karışm ayız. B e­ ğenir yaparlar, kendi kendilerini m edheder göklere çıkarırlar.

Seslenm eyiz. B ir kaç ay sonra bunda hata görürler, vazgeçerler.

Bir bocalam a olur. Kabahat bizim m iş gibi yakam ıza sarılırlar.

B akarlar ki zulm ün faydası yok, bir yeni hava uydururlar. Bu hava, bir evelki havanın taban tabana zıddıdır. K eşfedip bes­ teleyenler ihya edilir. Yeni türküyü çağıranların gırtlakları pa­ ralanır. (Tam am , derler, bu m akam iyi, bu m akam ebedî) Gene sökm ez. Gene bizim yakam ıza sarılırlar. Gene bizi tartaklarlar.

13

G ene bakarlar ki bize zulm etm ek cüzam a deva değil, bir üçün­ cü, bir dördüncü, bir beşinci hava tuttururlar. H er hava de­ ğişm esi bizi nezleye, gribe uğratır. F akat efendileri, dertten, ka­ savetten kurtarm az. B una hâlâ neden alışam ayız anlam am.

Sanki N azilere krom , dem okrasilere kurum satan biziz. Sanki m em leketi bu hale biz getirdik. Sanki durup dururken şekeri 30 kuruşa ithal edip 150 kuruşa yetişm edi, 190 kuruşa satan biziz.

Sen aşk şiiri yazarsın, ben aşk romanı yazarım. Buna da içerlerler. Kendileriyle, ıztıraplanyla alay mı ediyoruz sanırlar, nedir?

O nbir senedir, esirlere eza etm enin, m ahpuslara zulüm yapm anın hiç bir şeyi halletm ediğini şunlara öğretem ediğim ize yanıyorum .

D örtyüz senedir dayanan m eşhur Bağdat Şosesi'ni yapm ış bir m illetin evlâdıyız. Şim di kendim ize göre dem okrasi bile ica­ dına m uktediriz. Fakat yollarım ızı A m erikan m ühendisi ol­ m adan yapam az hale düştük. İki gem iyi, A m erikalı m ütehassıs gelm eden dolaştıram ıyoruz. Bir m arifetim iz vardı: Polis kuv­ veti. M eyer onda da yaya imişiz. İzm ir'de taksi parası yüzünden çıkan âdî bir sokak kavgasını bile polisim iz A m erikan polisine havale edecek hale gelmiş.

Sen de oturm uş hâlâ aşk şiiri yazarsın. Ben aşk rom anı kalem e alırım . O nbir senedenberi sen bana, ben sana m ektup yollam aktan bıkıp usanm adık. M em lekette yeni yeni usuller mi çıkaracağız? Ne haddim ize! Bizdeki gidişe baksana..* H üseyin C ahit m uvafık, M areşal Ç akm ak m uhalif... Dem okrat Parti da­ nışıklı döğüş yaparken, seçim lerde hasm ı rahat bırakırken A vu­ kat Ethem Ruhi'niri Köylü ve İşçi Partisi harıl harıl intihap m ü­ cadelesine giriyor. Bunlardan ders alm ayı bilm eliyiz. A rada sırada, darılıp birbirim ize sövm eliyiz ki vakit geçsin. S a­ m im iyet, şefkat, m erham et, dostluk Türkün Türke göstereceği şeyler değildir. Bunları icad eden bizim milli birliğim izi boz­ m ak gayesiyle uydyrm uş. B unlar, ancak, Am erika'ya, İn­ giltere’ye, B ulgar, R om en, M acar m ültecilerine fazlasiyle ihsan olunacak uydurm a, yalancı nesneler.. Kendi aram ızda, düş­ m anlık, iftira, garaz, kin, tezvir, valan. dubara, karm anyola,

14

zulüm, cari olacak. Kom şu kom şuya, akraba akrabaya, kardeş kardeşe, kudurm uş kurtlar gibi ağzım ızdan salyalar akarak diş göstereceğiz. H angim iz daha evel yıkılırsak, onun leşini p a­ ralayarak doym ağa çalışacağız. Sonra sıranın bize geleceğini akla getirm eden bu oyunda devam edeceğiz. Sen de oturm uş aşk şiiri yazıyorsun. Y azm akla yetinsen gene canım yanm az.

"Okusun da yüreği ferahlasın!" diye onbir sene ‘onra bana da yolluyorsun. Biz on sene içinde neler unuttuk? Başta M ustafa Kemal olm ak üzere neleri neler için feda ettik? Bir büyük lâm elif çevirip eski yerim ize geldiğim izi görm eyip aşk şiiri yaz­ mak ! (Sebil-ürreşat) kâfirlere ateş pü sk ü rtü len , tesettür-ü nisvan'dan bahsederken, taaddüt ü zevcatı överken, R iza Tevfık M ustafa Kemal'e elini öptürürken, R efik Halit, (Ben dem edim m iydi?) diyerek (A ydede) çıkarırken (seciyesizdir) diye A na­ dolu toprağına ayak bastırılm ayanlar, oradan m ebus tayin edilir, ahvale nizam verirken... D aha bir sürü kıyam et alâm etleri zuhur ve huruç ederken, sen hâlâ aşk şiiri yazarsın, bunu da Kemal Tahir'e gönderirsin öyle m i? Yağm a yok, Nazım Hikm et, burası köpeksiz köy değil...

Senin aşk şiirini hazm edem eyenler, bunca apartım anı, çiftliği, Am erikan bankalarındaki altıncıkları m ideye sin­ direceklerini nasıl havsalalarına sığdırırlar? Senin aşk şiirinden bile ürkenler, 18 m ilyon m uztarip bir kitleden niçin korkm azlar? Şaşılacak haldir. G özlerini gaflet bürüm üş desem , İngiliz A l­ tınını, A m erikan dolarını m illete bırakıp, ortası delik yüzlüklerle yetindiklerini hiç görm edim . İnsan, gaflet içinde olsa, bir kere de yanılır. Kendi zararına çalışır. Bizim m em lekette (hep bana) diyenlere deli dem ezler, (yüzsüz, suratsız) derler.

Aşk şiiri yazarsın! Biz evlâdım ızı bile sevm eyiz. Şevsek hiç ona böyle kirli bir nam bırakm ağa uğraşır mıyız. Sen aşk şiiri yazarsın. Biz karılarım ızı bile sevmeyiz. Şevsek, onları, 20 bin liralık hayvan postuna sarıp, çıplak m illetin çıplak ve aç göğsü üzerinde, m antar pabuçla dolaştırabilir miyiz?

B iz bizzat kendi kendim izi sevemeyiz. Biraz sevsek, dibi delik bir sandala kurulur da, akıntıya karşı, ıkına sıkına kürek çeker m iyiz?

15

Sen aşk şiiri yazm akla haltetm işsin azizim. O nbir senedir, biz seni kendim ize benzetm eye uğraşıyoruz. Y üreğinde bir çim icik aşk, bir zerre insanlık, bir m inim ini m erham et, bir m in­ nacık m ertlik, bir kıym ık dostluk falan kalm asın diye... Tam am iyle bizim gibi ol istiyoruz. Sen hayasızca inat ediyorsun.

Halbuki biricik güvendiğim iz m arifet vardı. İnsanları kendim ize benzetm ek kabiliyetim izle övünürdük. Sen onu şüpheli hale ge­ tiriyorsun. Bu suretle istikbal üm itlerini m ahvediyorsun. Aşk şiiri yazıyorsun koca sersem ... 1948 senesinde Eylül ayının her­ hangi bir gününde, Bursa m ahpusanesinde aşk şiiri... Allah belânı versin !

K em al T a h ir 19.9.1948 Sevgili N azım H ik m et, M ektubunu aldım . Geceleri okuyanıam ana üzüldüm . H a­ tırım da kaldığına göre bunun için bir de gözlük alm ıştın. F ay­ dası olm uyor mu? G eceleri m eşgul olm azsan nasıl sabahı eder­ sin? Piraye’ye para yollayam am ak büyük faciadır. Bütün bu harp senelerinde insanların insanları gaddarca soyduklarım ilyoner efendilerim izin adetlerini 32'deıı, 532’ye çıkardıklarıdevirde kızcağız kim bilir nekadar sıkıntı çekmiştir. Feyzi'yi de hep düşünüyorum . G aliba biz "kayıkta" bulunuyoruz. Ve "ka­ yıkta olm anın -hakikaten- bir hicabı vardır." Ben de paradan yana parlak bir durum da değilim . Tercüm e ettiğim polis ro­ manını beğenm eyip geri çevirdiler. T asv ir G azetesi'nin ıs­ m arladığı kom ik rom anı yolladım . Üçüncü defteri 24/5/946'da yollam ışım . Bugün 24/6/946'dır. Tam bir ay oluyor ki ne al­ dıklarını, ne beğendiklerini, ne de beğenm ediklerini bil­ dirm ediler. K a rik a tü r ve Y edigün için gönderdiğim rom anlar da basılm adı. Velhasıl bu işler iyi gitmiyor.

B izim işlerim iz nasıl iyi gitm iyorsa, C um huriyet Halk Partisi H üküm eti'nin işi de herhalde öylece iyi gitm em ektedir.

Bunu ben zam an zam an m ektuplarım ıza verilen ve benim kol­ tuklarım ı gururla kabartan ehem m iyetten anlıyorum . Gerek

16

Bursa C um huriyet M üddeium um isi B eyefendi'ye, gerekse Çorum C um huriyet M üddeium um isi B eyefendiye m anasız, şahsi, bilhassa iktisadi fıkaralıklarım ızdan bahis, satırlarla lü­ zum suz yere m eşgul etm ekteyiz.

Bu oldum olası böyleym iş. A bdülham id devrinde işler kötü gitm eye başlayınca, Jöntürkler'i sıkıştırırlarm ış. M eş­ rutiyette İttihatçılar, itilâfçıları, itilafçılâr da ittihatçıları aynı se­ beplerden dolayı lüzum suz yere tazzik ederlerm iş. M ütarekede Ferit Paşa H üküm eti aynı işi, kuvayım illiyeci'lere karşı fay­ dasız bir şekilde tatbik etti. Cum huriyetten sonra da galiba sıra kom ünistlerin. Bu devrin vur abalısı da, ham dolsun, bizleriz. Şeyh Sait isyan eder, kom ünistler m ahkûm edilir. İzm ir suikastı hazırlanır, kom ünistler tevkif edilir. M ustafa Kem al Paşa has­ talanır kom ünistler hapse atılır. A lm anlar yenilir, (sıkıştır ko­ m ünistleri.) Sözüm ona söz hürriyeti verilir, kom ünistleri sık­ boğaz ederler. Şim di Celâl Bayar Parti açm ış, A hm et Emin Y alm an m uhalefet yapıyor, -neye m uhalefet yaptıklarını da aylardanberi anlayam adım ya- (A m an kom ünistlere dikkat !) H al­ buki Şeyh Sait isyanında, İzmir suikastında, M ustafa Kemal'in siroz hastalığına yakalanm asında, Alm anların harp açıp, kendi açtıkları m uharebede yenilm elerinde, Türk M illeti'ne hürriyet verilip verilm em esinde ve Celâl Bayar'ın Partisiyle, Ahmet Em in Y alm an'ın m uhalefetinde Türk kom ünistlerinin ne suçu var? Lâkin ne olursa olsun A bdülham id devrindeki Jöntürkler'le Ferit Paşa H üküm eti zam anındaki kuvayım illiyecilere ben­ zem ek hoşum a gidiyor.

M adem ki iç siyasetten açtım. Sana buradaki ha­ vadislerden bahsedeyim : Duyduğum a göre Çorum kazalarından bazılarında, köyde bazı adam lar çıkm ışlar. "A nkara'ya padişahın oğlu, üç paşasiyle beraber geldi. (Vay siz gâvur olm uşsunuz!) diye öfkelendi. Şim di Ç ankırı'ya kadar yaklaşm ıştır. H alk Partisi'ne rey verm eyin. Ötekilfer yeni harfleri kaldırıp eski harfleri getireceklerm iş. Dünya şeriat üzerine dönecekm iş. Tekkeler, ca­ m iler açılıp İslâm iyet kuvvet bulacak. Rey karılardan alınacak. " diye haltediyorlarm ış. Bunlardan Falih Rıfkı da U lus Gazete'sinde kapalı bir şekilde bahsediyordu. 1946 senesinde bu

17

çeşit Parti m ücadelesine bayıldım doğrusu.

B unları öteki partileri kapatm ak için H alk Partisi yaptırm ıyorsa, bizi sıkıştırıp bu hergeleleri ortada serbest bı­ rakanlardan m illet bir yam an hesap soracaktır.

D ünyanın iki kam pa ayrıldığı günlerde, ne hazindir ki, Peyam i Sefa soytarısı aylardanberi (m uhalif ideoloji)yi arıyor ve bulam ıyor. Sebebini şim di anladım . G aliba yeni Parti'lerin ir­ ticadan başka program ları yokmuş. Bu da iki tarafın işine ge­ liyor olm alı...

Son günlerde, (Bir M ülkiyet Kalesi) rom anını ta­ m am lam ak için Atatürk'ün Büyük Nutkunu okum aktayım .

A tatürk Teşkilât-ı Esasiye K anunu'nun o zam anki 2 ve 26'ıncı m addelerinden -Türkiye D evletinin dini, din-i İslâm'dır.

K aydından ve ahkâm -ı Şer'iyeden- bahsederken "M illet, Teşkilât-ı E sasiye Kanunu m uzdan bu zevaidilik m ünasip za­ m anda kaldırm alıdır." demiş. 1929'dan 1946'ya kadar tam am 17 m uazzam sene içinde bazı beyefendiler, belli bir şey, gözleri bağlı dolap beygirleri gibi ağır ve feci bir daire çizerek, "Hilâfet-i İslâm iye ve Büyük M illet M eclisi" nam ında bi risale neşreden K arahisar Sahip M ebusu Hoca Şükrü E fendinin 15 K ânunsani 1339'da durduğu yere tekrar gelm işler.

Bunun suçu da tabii bizim değildir ve bütün tazziklere rağm en biz bu m illete fenalık edecek değiliz. N erede bu­ lunursak bulunalım , öfkem iz daim a irticaa karşı gürleyecektir ve her çeşit irticai m uhakkak biz yeneceğiz.

Piraye bacım a hürm et ve sevgilerim i lütfen yaz. M elâhat her m ektubunda ellerini öper.

Ben gene çalışm akta devam ediyorum . B ir tek esaslı der­ dim var: Y azılarım ı senin okuyup fikrini söyliyem em en...

Seni hasretle kucaklar, geceleri artık okuyam az hale gel­ m iş m avi gözlerini ve her zam an m erdane şiirler yazan ellerini hürm etle, sevgiyle öperim , aziz ve büyük ağabeyim .

Kemal

18

Tahir 24.6.1946

H alikam as

B alıkçısına

Merhaba Cevat Şakir, Bir arkadaşım 6 sene evvel, 28/2/941 günü, defterine şöyle yazmıştı: "Şim di balıkçının (D enizkızı Adası) adındaki hikâyesini okudum. Renkleri, kayaları, balıkları, denizi, ay ışığını, -çıplak tabiatı- onun kadar sevm eyi ve anlam ayı isterdim . Lisanını üslûbu-nu bugün bir daha sezdim . Bize tabiatı tercüm e ediyor.

A rşipel'e dair doyuracak değil, tattıracak bir büyük eser yaz­ m adan ölürse m utlaka hususi ve nefi bir insan keşfi ve insan hassasiyeti bir daha aynı zaviyeden aynı ölçülerle ve aynı ce­ saretle doğm am ak üzere ölecektir. M ahpushane penceresinin di­ bine (Y atağan)'ın peşinde okyanusu -yani hürriyeti- getiriyor: Türkçesinin edasını sezip anladığım m esudum . B alık çıyı oku­ yup anladığım a, -iyi anladığım a- m em nunum . O büyük bir ar­ kadaştır. K endisine yüreği ve sanatı hakkında neler dü­ şündüğüm ü bir İspanyol şarkısını beraber dinlerken anlat­ m alıyım."

Sen onun arzusunu, bu arzudan haberdar olm adığın halde, işte A ganta B urina Burinata ile yerine getirdin.

"Yahu ! Bizim kitapta hiç mi hata yok?" D iye som urtm a !

V ar elbette fakat okadar değersiz şeyler ki bahsetm eye lüzum görm edim .

M ektubum u destandan bazı m ısralarla bitireceğim : Koca gem im , sendeleyen yıldız arasında kapkara bir uçu­ rum kadar m ağrur ilerliyordu.

-Ağaç değil kat kat orm an sanılacak kadar koca bir çınar...

Ağaç gölgesinde değil, fakat sanki denizin yeşil derinliğindeydik.

G ördüklerim i, aç bir süngerin suyu içdiği gibi hep içime çektim.

O vaya yayılan boşluk üzerinde kale, bir m eşale gibi kıp­ kızıl yanıyordu. G üneş batarken kararan sular yükseldi. Kale cıız diye söndü.

19

İçerden dışarıya bakınca açık duran kapı geceyle çer­ çevelenm iş dört köşeli bir gündüz parçasıydı.

K asım Efendi'nin düşünm em iş büyük bir keder veyahut büyük bir sevinç duym am ış olanlara has bir hafızası vardı.

B ana m üjdeyi söylem eden evel onu, içleri gülen göz­ lerinden duydum .

Sanki göklerin pencereleri açılıyorm uş gibi tan yeri uyan­ dı. İnsan okadar acıyordu ki bakışının önünde onun kadar bedbaht olm adığına utanıyor, ve ona âdeta beni affet diye yal­ varası geliyordu.

Sanki ben şeffaftım da ışığı içim den bir aydınlık gibi ge­ çiyordu.

O anda bakışı korkunç bir çığlık gibiydi.

Sineğin biri, işi yolunda giden bir tacir gibi ellerini oğuşturuyordu.

Merhaba Ceval Şakir, Bir Fransız m uharriri, "bildiğim iz m evzuları yazarken ke­ limeler, kalem in ucuna kendiliklerinden gelir." Gibi bir söz etmiş. Bana yazm akta olduğun ikinci rom andan havadis ver.

Sen bu kitabın da denizi tam am iyle ve toprağı bildiğin tarafiyle yazm ışsın. K elim eler kalem inin ucuna sanki kendiliklerinden geliverm işler. H er satırda yüreğinin güm bür güm bür vurm ası belki de bundan.

Sen rom anını bu atılış içinde başlayıp onu bu atılış içinde bitirm işsin. O radaki insanlar-kadm erkek, dost düşm an- hep aynı lehçeyi konuştukları bu da insana pek gayrı tabiî geldiği halde, esere hâkim olan destan havası okuyanı sım sıkı sarıyor. İlerde -m uharrir değil- gem ici olacak bir çocuğun asla zaptedem eyeceği -yahut uyduram ayacağım uhavereleri, h a­ reketleri, hisleri ve m anzaraları bu sebeple yadırgam adım .

20

Baştan itibaren: M ahm ut'un kayık yüzdürm esi. Davut Am ca'sının düm en başında ölüm ü sahnesi. K irpi Halil Usta ve ustanın eskici dükkânı ve çalışm ası, dükkâna devam eden iki insan harabesi. Topal M urat Dayı ve m acerası, A teşoğlu'nun kayığıyle balığa çıkış, sonra erkek Fatm a ve nihayet ilk deniz se­ feri. (Hele gem inin bastoniyle beraber dalgaları kucaklam a sah­ nesi) Gerek Davut Am ca'nın ve gerek bizzat M ahm ut'un karşılaştıkları fırtınalar. Sonra bir yolcu vapurunun bir ateşçi g ö ­ züyle tetkiki ve nihayet denizden toprağa devrilm e. Bu kısım da Halikarnas B alıkçısı'nın toprak, ağaç ve üm itsiz insanlara karşı duyduğu sevgi var Ama belli bir şey, toprağa, ağaca ve toprak adam larına karşı bitaraf değilsin. Onları daim a denizin safında durarak tahlil etm işsin. A m a ben gene de, ortakçı kulübesini, yahut kuraklığı, yağm ur duasını, onun arkasından yağm uru pek zor unutacağım .

B ilhassa M ahm ut yolcu vapurunda ateşçilik ederken se­ rinlem ek için güverteye çıkar da denizle boğuşan bir yelkenli görür. A klına geldi mi? "Biz rahat rahat giderken o koca en ­ ginde, ölüm dirim savaşında idi ve savaşla şanlı idi. Bizim salon yolcuları yukarda tuzlu badem ler çıtırdatarak birbirleriyle flört ederlerken orada denizci arkadaşlar bir tarafta koskoca deniz ve bir tarafta o koskoca denize karşı koyacak olan kendileri. Çıplak göğüslü m asum iyetleriyle arslanlar gibi döğüşüyorlardı." Diyen bu kısacık parçada insan, arkadaşları tehlikedeyken kendisi selâm ette olan M ahm ut'un duyduğu (hicap)ı ne güzel his­ sediyor.

Aganta Burina .! Burinata! isimli Rom anını bir dosttan alıp okudum . İlk sahifesinde, kocam an elyazınla şöyle yaz­ mışsın: "M erhaba ! M erhaba ! İşte sana A rşipelde esm iş, geçm iş, bir rüzgâr (Esm iş)... Fakat (geçm iş) değil ! O rüzgâr daha uzun seneler insan yüreklerini birer bayrak gibi dalgalandıracaktıı.

"Aganta B urina ! Burinata ! " Ne dem ek? kitabını oku­ m adan evel hakkında yazılm ış birkaç m akale görm üştüm . H iç­

21

birinde rom ana adım veren bu (nida)nın m anası yazılm am ıştı.

Ben halbuki bunu m erak ediyordum . Kitabım henüz alm am ış olanlardan bu satırları okuyanlar varsa evvelâ onları m eraktan kurtarm alıyım : "Sahife 38'de sen bunu şöyle anlatıyorsun: Gem inin başı rüzgârdan açılm ağa başlar. İşte o zam an burm aları m ola, trinket yelkenini tum ba ederiz. Bazılarım ız pruva serenlerini prasyatoka'ya alır. D üm enci düm en yekesini ortaya getirir.

A ganta Skuta Plok" diyince flok skotalarım çeker, kasarız. Artık bütün yelkenler rüzgârla dolm uştur. İşte o zam an son em ir yani "Aganta, Burina, Burinata ! " kum andası verilir. K ayık şırıl şırıl rüzgârın gözüne işler."

Denizci olm ayanlar için bu izahat da pek vazıh değil Cevat Şakir ! Am a biz toprak adam ları iyice seziyoruz ki bu ku­ m anda ve harekette ideale, sonsuzluğa, zafere kavuşm ak için ölüm e ve yaşam ağa doğru ki bu yolda yaşam ak ve ölm ek aynı şeydir- bir atılış var.

24 M art 1942 M erhaba! M erhaba! Ole! Ole! Naci burada! N aaacicicici burdadada. Senin ve sarı ada­ m ın fotoğraflarınızı gördük. Ve yine baktık. Sonra yazılarınızı okuduk ve yine okuduk. B aşkalarına da okuduk. Ve o baş­ kalarının da katı kafalarının canına okuduk. Bakışı sönmüş gönlü donm uş insanların bakışına -belki değildir a geçici de olsa- bir ateş verdik. Am a İra s ıy la yazalım ! Dur! Denilm ek ya­ zılm ak istenen şeylerin hepsi birinci olm ak istiyorlar. Fırınların kapısındaki dizi, sıra ve kuyruk usulü burada sökm ediğinin res­ midir. Sana m ektup yazmayı N aciciğim bana havale eyledi.

Elde kalem yek at yek m ızrak olarak karşına çıkıyorum. Rozinantın küheylanına binmiş Don K işot'a benzediğim in far­ kındayım . Bre Kem al Tahir! Harap ve K ebap olacağım ı bi­ liyorum a! Neyse cesaret! Ve karanlıkta korkan çocukların söyledikleri türkülerle yüreklerine m etanet verm eye kal­ kışm alarını taklit ederek - oldu olacak kırıldı nacak- işe bir nara ile başlıyorum . Can ve gönülden ve bunlardan daha derin ve sa­ mimi ne varsa ta oradan m erhaba K em al T ahir m erhaba! M er­ haba! Ole! Ole! Biliyorsun ya şu V alensiya'nın portakal ve limon bahçelerinde fazla füneş fazla ışık, fazla neşeyle patlayan bir nar kırm ızılığıyla -kırm ızı taneleriıfi saçan bir nar- gülerek yüreklerinin kırm ızı kanını saçtılardı. İşte onlar ilk feryadı sa­ larken Ole! Ole! Ole! dediler ve uçurum dan derin hem de şim ­ şekten parlak kahkahalarıyla öldüler. B azıları erkek bazıları kız idi. Gözleri vardı. Dudakları vardı. Y aradılıştan tenasül ci­ hazları vardı. Az kördüler. Ö pm ek fırsatını bulam adılar. C i­ hazlarının hiç birisinin tadına varam adılar. Öldüler. Ve gözleri açık gitm ediler be yahu! Ö ldüler güldüler! G üldüler öldüler. K a­ ranlıkta, ve taş altında yaşam aya alışm ış teşbih böcekleri vardır.

Taşı kaldırırsın. Işık gelir. Am an rahatım ızı bozm ayın diye kıv­ rılırlar. B aşlarını kıçlarına kıçlarını başlarına denkleştirirler de başları nerededir? Kıçları nerededir? Hep baş hep kıç mıdırlar?

Yoksa her tarafları hem baş hem kıç m ıdır? V eyahut hiç bir ta­ rafları ne baş ne de kıç m ıdır? -(Bu biraz da A llah nedir? Fel­

23

sefe m u a d elesin e Ö tek ilerin

O le!

benzedi)

O le!

O le!

-b elli

o lm a z.

lerin i g e le n e k

D e fe t böylelerini ittih az ettim

dosta

s e l a m iç i n . S e n ş i m d i d i y e c e k s i n k i - b u k a y m a k g i b i , v e ü z e r i n e k a r y a ğ m ış S ib iry a o v a sı g ib i e se ri ce d it k a ğ ıtla r ın ın b ir b u ç u k a d e d i sa h ih in i y a ln ız " s e la m !" " m e r h a b a " işg al e y le rs e , b u n u n a rd tarafı d a tü n e l d e n ç ık m a k ta o la n S e m p l o n e k s p r e s i g ib i eni k o n u u z u n o la c a k tır. B u b a ş a g ö re d e k u y r u k o lu r b itta b i- d eğ il mi ya?- F a k a t a K em al T a h ir b en im k u y ru k m ulahassısı o l­ d u ğ u m u d a s a n a k i m s ö y l e d i ? A k a r d e ş i m b u m e k t u b u n ta b a ­ şın d a n beri sa n a g ö z d a ğ ı v e rm e k te o ld u ğ u m u n fu rk ın d asın d ır.

S e n in z e k a n d a n b u n o k ta n ın k a ç m a s ın ın ih tim ali y o k tu r. F akat i n s a n a n c a k m a l i k o l d u ğ u ş e y i v e r i r . B e n d e d e s a ııa k a r ş ı - i ç i n e k ö p e k l e r s ı ç a s ı - g ö n l ü m d e n b a ş k a v e r e c e k n e y i m v a r ? al bre!

T a l a n et! N e m e ı ı e d u r u r b u g ö n ü l ? O l e ! O l e ! O l e ! - N a c i g e ld i .

N a a a c i c i c i g e l d i ! V e b ir iyi e tti ki. S e n i n o n a y a z d ı ğ ı n m e k t u p d a o k u d u k b e r a b e r c e , b irlik te , y a n y a n a ve k arşı k a rş ıy a d u ra ra k ve o tu r a r a k o k u d u k . A h K e m a l T a h ir. S a n a m e k t u p p o s ta d a d ır d iye te lle m iş p u lla m ış . B e n d ö rt k e ıc e v le n d im . Z if a f g e c e s in i v allah i m e k t u b u b e k l e d i ğ i m k a d a r a r z u y l a b e k l e m e m i ş t i m . D o s t se s i y o ld a y d ı! v e m e k tu b u y ırttın ız, a lık o y d u n u z , s a n s ü r ettin iz diy e k a v g a e tm e d iğ im k a in a tta b ir N a c i S a d u lla h k alm ıştı. E y kara v e k e s k i n b a k ı ş l ı d e r t o r t a ğ ı m ! S a n a b i r m i i j d e v e r e y i m . İki b u ç u k s e n e b e k l e d i m , m e k t u b u g e l m e d i , k e n d i s i g e l d i . V e h iç b ir şey o lm a sa , k e n d is in in saçıyla, g ö z le riy le , b a k ışıy la , y üreği, g ö n lü , a y ağ ı ve tırn ağ ıy la ta m o larak h a k ik a te n g e lm iş o ld u ğ u n u ş u r a d a n a n l a y a b i l i r s i n . S e n i n o ik i m e k t u b u n u o k u d u k t a n s o n r a o nlara c e v a p v e rm e k (elim e k a le m i ala ra k c e v a p v e rm e k ) v a ­ zifesin i b a n a ta h m il e y le d i? V a z if e n in n e k a d a r k u ts i o ld u ğ u n u , v e v a z i f e y i ifa e t m e n i n , i n s a n k a l b i n e n e b ü y ü k b i r i n ş i r a h v e r ­ d iğ in i ( H a m u r a b i) z a m a n ın d a n beri, ta tm ıy a n in s a n m ı k a ld ı be y ah u !? H alb u k i -(sen k u y ru k m ü te h a ssısı o lm a d ığ ım a bakm a)sen y a z d a b e n k u y ru k ila v e e d e y im d e m iş tm ı. N a c i g e ld iğ i g ü n h a v a m a v i idi. B e n i m m a h u t e v i n d e n i z p e n c e r e s i n e k a r ş ı l ı k l ı otu rd u k . A rşim e t, v erin b a n a iste d iğ im m a n iv e la y ı d ü n y a y ı o y ­ n a ta y ım d e m iş . A r z u m u z a g ö r e im k a n o ls a y d ı, siz d e et ve kem ik

2-1

o larak

orada,

yani

d en iz

p en c e re sin d e

o tu rm u ş

bu-

lunacaktınız. M am afih deniz penceresinde -senelerdir- yapa yal­ nız otururken, hepinizi getirir, oturtur, bakınız deniz ne mavi, Yahu söyleyiniz bana neden bu dünya bu kadar güzel? Neden insanlar bu kadar güzel? derdim . C evabınızı bazen düşünür, bazen de yüksek sesle verirdim de aşağıdan karım "ne dedin an­ lamadım?" diye seslenirdi. Güzeldi dünya! İm kanı yoktu. Bi­ liyordum. Bu güzelliğe denk ve layık insanlar gelecekti. Soğuk steplerdeki, kar diyarındaki insanlar fevç fevç gelecekler, ve bu güneşde iliklerine kadar ısınacaklar. İşte birincisi geldi. Kemal Tahir Ole! Ole! Ole! Naci geldi. Alırsın bir palm iye bir çiçek to­ humunu, kıçın yeıde eller çam urda ekersin. Yüz sene sonra rüşde varacaktır, bilirsin. (N etekim ki öldükten sonra, hem en er­ tesi sabah tan yeri ağarıp da o görülm esine doyum olm ayan güzel dünyanın aydın ve aydınlık gün ve güneşlik sabahının do­ ğacağını bilirsin.) ki lohıım açacak ve güneşde çiçek renk ve bal sızacak. N cyleyeccktim ben saksıdaki çiçeği? Ufkun ötesindeki çiçeği bekliyordum . Ve o bekleyişle ekip dikerek didiniyordum .

Güzel insanlar en öte üm itlerim i, tatar ağası gibi yaya bıraktılar.

Yüreklerini bir nar gibi patlata patlata. Suratlarım ızın da utançla bir nar gibi kızarm ası lazım geldiğini bize öğrete öğrete!

M erhaba Kemal Tahir ey keskin gözlü kara gönlüm ! İki m ektubunu okuduk. Deniz penceresinde! Deniz m asm avi idi.

Adalara, denize, duvarlara dinlettik be! Fakat duvarlara taş çı­ karan insanlar da varm ış ki siz yanım ızda değildiniz. Yahu Kemal Tahir sen ne olm uşsun? Tadına doyum olm uyor. Ben biraz bu halttan çakarım . Hiç olm azsa elim e verilen bir yazıyı şü veya bu edebiyatla kıyas edebilecek surette tahlil edebilirim .

Yaşa bre Kem al Tahir. M ektuplarını Naci'den gasp ve gart ey­ ledim, talan ettim. C iğer bulm uş kedi gibi bir köşeye götürüp, yem ek, ve birisi yanaşırken hırlam ak istiyorum . Bir de onları elim e alm ak, ve sokak sokak gezeçek her önüm e gelene, ey insan göreceğin iş ne kadar ciddi olursa olsun dur! Dinle! Tıpkı senin gibi, valdesinin rahm inden, el uzatıp am an beni doğur diye istida sallam am ış olan, ve tıpkı senin gibi iki gözü, bir bum u ve ilâ cihaz ve edevata m alik olan bir kardeşin hele bak ne der? Dur dinle! D iyesim geliyor. Ve zaten sevilen bir insanı

25

sevm ekte ne kadar haklı olduğum un gururunu ve o gururun ta­ dını im anım a ve im anına ka^ar tadarak sesim i koyverirdim .

Sevdiğim insanın eserini hakn olarak övm ek şu dünyada tatm ış olduğum en büyük sevinçlerin biridir. D oğru söz tam ayar altın gibi, yere şiddetle çarpılıyor ve güzel çınlıyor. Sesi kulağa m u­ siki gibi hoş geliyor. Ötekisi kalp kurşun para gibi kof kof ötü­ yor. M erhaba.

B ir kaç gün sonra: -Naci hafif bir rahatsızlık geçirdi.

Ehem m iyetsiz! Şim di bir şeyciği kalm adı. O da yazm akla m eş­ gul. Y ukardakileri yazarken kafam tütsülüydü. Naci ile beraber başlarım ıza şöyle h afif bir buğu bir duvak çekelim dem iştik.

Duvak değil adam akıllı çekmişiz. Tütsülüykeıı yazdıklarım ayıkken hoşum a gitmez. İnsan tütsüsüzken utangaç oluyor. D os­ tun yüzüne karşı duyduklarını söylem ekten çekiniyor, eziliyor, büzülüyor, halbuki çekince! duyduklarını gırtlağını çatlata çatlata bağırıyor. Naci bana sarı oğlanın Lodos diye bir yazısını bir de bedbince- başka bir yazısını getirdi. Okudu. Siz yokdunuz. Fakat hayalen önüm üze, yanım ıza, karşım ıza oturttuk.

Konuşduk, sizleri konuşturduk, dinledik. M erhaba dedik. Ole Ole diyerek, ve kadehleri sizlere kaldırarak, mavi pencereden sizlere selam lar haykırdık. "Lodos" bana Barbüs ateşindeki bir sahneyi hatırlattı. Hatırlarsın ya! bir asker yaralı yatıyor. Aynı odada başka askerler de var. Derken efendim yatalak yaralı as­ kerin karısı geliyor. Yaralı adam, arkadaşlarına biraz sırtınızı dönünüz arkadaşlar diyor. Ne insani haldir o! N azım Lodosta bunu m ükem m elen duydurm uş. Lodosun ılıklığı, nem liliği tam.

Bir m ikrop kültürü bile yapılırken -yani bir nevi hayat ya­ ratılm aya çalışılırken- m uayyen bir nem ve bir sıcaklık lazımdır.

Dalganın harekeli, fabrika kapısındaki gebe kadın ve avucunda cıgarayı yakan adam ın şam panya gibi köpüre köpüre içten gelen neşesi -hayat hızı- hep dalga dalga, sendeleye sendeleye kıyıya geliyor ve çarpıyorlar. Dalgada vezin vardır yahu! Bir "efendim böyle şey olur m u? Apış araları ıslak m art kedilerinden bah­ sediyor. Bu ne edepsizlik hayasızlıktır!" diyen çıkarsa ona cevap olarak başına sivri bir külah takarak, ve baş sedire, kollar desti kulpu kurularak "efendim fazilet kainatta en ulvi şeydir!"

26

kabilinden necip güm bürtülü, ve yüksek cart curtlu m artavallar mı sıralayacaktı?" dem eli. D ün birisi N azım 'a bir m ısra okudu.

O şair diyor ki "ben ölür de beni dünyanın ortasına göm erlerse, patlar çıkarım ." Naci de o m erhum şairin çoktan göm ülü ol­ duğunu, fakat elan bir volkan gibi feveran etm em iş olduğunu söyledi. Al sana m art kedisi. B ayıldım doğrusu. Nazım 'a, ve H om er'den tut da T usidid'e kadar bütün H elad realistlerini alınlarından öpesim geldi. Yahu V atikan’da incir yapraklarını eski Yunan heykellerinin m alum yerlerine takm akla kalm adılar. Para kazancıyla uğraşırken, o incir yapraklarını kulaklarına, bu­ runlarına, ağızlarına, yüreklerine, beyinlerine taktılar. O yap­ rakları girdaplaya girdaplaya savurup uçuran her kasırga, insana hürriyet heyecanını veriyor. İnsan ferah ferah nefes alıyor. B e­ cerebilirsem tercüm e edeceğim . Dikkat etm ekliğim lazım gelen cihet dosdoğru hakikati m etindeki kadar tem iz, m etindeki gibi her kabalık im asına yabancı bir tarzda çevirm ektir. O nda bir apaşikarelik bir çırılçıplaklık var ki, hali bir deniz kenarında mükerrer dalgalarla durm am acasına ıslatılıp yıkanan bir çakıl taşında görülebilir. Şehirlerin lağım larına m uvazi akan kerhane sokaklarında değil. Bu son cüm leyi yazarken ellerime vesikalar verilm iş olanlara tükürüyorum m anası çıkar diye içim üzülüyor.

Ne duyduğum u anlıyorsundur. Hele Nazım anlam az olur mu kı o yazdı. K endisine merhaba! Hatta bu m ektubum u gönder. Naci dün bir hikaye okudu. İspanya m uharebesinde bir genç şöför.

Bom ba düşüp patlıyor. Delikanlı her patlayışda Ole! diye bir neşe narası atıyor. N eden böyle bağırıyorsun diye soruyorlar.

Gürültüsü hoşum a gitti de ondan diyor. Bu söz yani Ole zaten hoşum a gidiyordu, ö hikayeden sonra büsbütün gözüm e girdi.

Ole Kem al Tahir, ole Nazım. Şimdi N aci ile deniz kenarında bir kahvehanenin önündeyiz. İkim izin de önünde kırık güdük bir pırafa m asası var. Oturup denize bakıyor, cıgara içiyor ve ya­ zıyoruz. İçerde tavla oynayanların zar ve pul gürültüsü. Ko­ nuşanların sesleri, ara sıra bir ıslık. Ö nüm üzde koyu yalayıp geçen suyun sesi. Em m e basm a tulum balar gibi gönül alıp sıönül verebilseydik ne m esut olurduk? Şim dilik beyaz beyaz ağıtların üzerine kara ıyoruz. Senin o iki m ektubun

27

çok güzel şeyler. Stil Epistolerin birer pırlantaları. Onları top­ layıp bir gün basm alı. Şimdi onların tarih sırasıyla birincisini açıp okuyorum ve cevap veriyorum. N asıl olur? deme! Bunlar, yani m ektupların m arul, pırasa ve turp değil ki eskisinler ve pörsüsünler. M ektubunun başında m ektup postadadır diye Naci'den telgraf geldiği halde m ektubun gelekoym adığından şikayet edi­ yorsun. Ben buraya gelince o oyunun alasını bana da oynadı.

M ektubu siz alıkoydunuz diye kavga etm ediğim adam kalmadı.

Senin bir m ektubun geldi. O nunla tam sekiz ay kifafı nefs ey­ ledim. Naci buraya geldiğinin ertesi günü üç telgraf saldı. Eyice hatırlam ıyorum am a üçünde de m ektup postadadır dendi. Fil­ hakika niyeti ertesi günü oturup yazm aktı. Fakat birinci m ektup Naci geldikten onbeş gün sonra postaya tevdi edildi. Naci, hasta yattığı günler m üstesna, her gün kağıtların başına geçiyordu.

Yazıyor, düşünüyor, düşünüyor yazıyor, ara sıra kalkıp odayı arşınlıyordu. Bana dönüp dönüp, dosta m ektup yazm ak ne güç şey, alelade yazı bir şey değil. Fakat dosta güzel diye yazılan her şey göze çirkin görünüyor, insan daha güzelini yazm ak is­ tiyor. Çok diye yazdığı az geliyor diyordu. Ben de sana m ektup yazm akta olduğum için, onun bu sözlerini kalıbım la tasdik edi­ yordum . İkim iz de öfleyip püflüyorduk. Şim dilik ben ya­ zıyorum sonra o yazacak.

B inaenaleyh şim di sana düşen, koyunun bulunm adığı yerde keçiye A bdurrahm an Çelebi diyerek benim le iktifa et­ m ektir ki şayanı tem enni bir hal olm adığını ben de tasdik ey­ lerim. Sonra gelen çerez ve nefaisi tarif eyliyorsun. K am ım a düşkün olm adığım halde ağzım sulandı. O ne m akarnadır. Ne Edirne peyniridir be yahu. Peynir peynir olalı kendisine bu kadar benzem em işti. Ah kardeşim . B urada ne m akarna, ne buğ­ day, ne pirinç, ne bulgur, ne de şehriye var. B oyuna ot yiyoruz.

Bir de oğlak eti. H er sabah N aci'nin yüzüne acaba zayıfladı mı diye m erakla bakm aktayım . G elelim m uharririni kiram a, sü­ tunlar dolusu yazı yâzarak, hiç bir şey anlatm am ak m arifetini beceriyorlar. Bu gidişle bulgur gibi, şehriye gibi lisanın da hik­ m eti vücudu ortadan kalkacak. M ektubun bunlardan sonra m ektubunun yazıldığı tarihdeki hadiseleri ele alıyor. Çem-

28

berlayn, R om anya kralı, G eneral V eygand ve ila. Sırayla en bariz vasıflarıyla gözüm üzün önünde resm i geçid eyliyorlar.

B unların topu da tarihi atika oldular ya- H er birisi revü aktörleri gibi m arifetlerini gösterip geçiyorlar.

B urada m ektubum u kesiyorum . Önüm üzdeki postada devam edeceğim . Çünki bi­ tirip de gönderecek olsam , uzun boylu m ektupsuz kalacaksın.

Seni ihmal ediyoruz sanma. Ç ünki Naci ile beraber seni an­ m aktan m ektup yazacak vakit kalm ıyor. İnsan anıldı m ıydı, ku­ lağı çınlarm ış. Eğer bu doğru olsaydı, şim diye kadar iki kulağın da sağır olmuş olurdu. Naci şimdi N azım ’ın bir piyesini okudu.

Ve okurken çektik. O yattı. M erhaba! gözlerinden öperim Bana cevap verm ek için m ektubum un m abadini beklem e. Benim m ektubun m abadi bitmez. B inaenaleyh m ektubum un sonunu alıp da cevap vermeye kalkışırsan, bu sefer biz m ektupsuz ka­ lacağız. Çünki ben m ektubum u ölünceye kadar bitirm ek ni­ yetinde değilim. Kemal Tahir. G özlerinden öperim bre yav­ rucuğum . Daha ilk m ektubunun, ilk iki sayfasına cevap verm edim . Hür günlerin arifesindeyiz. Yine gözlerinden öpe­ rim.

K a rd e şin C ev at Ş a k ir

B irk a ç Söz O kum aya başlayacağınız bu m ektuplar 245 tanedir. 19401950 arası Bursa cezaevinde bulunan şair N azım H ikm et ta­ rafından Çankırı, M alatya, Çorum , N evşehir cezaevelerinde kalan rom ancı Kemal Tahir'e yazılm ışlardır.

B ir cezaevinden bir başka cezaevine gönderildikleri için her m ektup, iki ayrı vilâyet C um huriyet savcısı tarafından in­ celenm iş, birinden gönderilm esinde, ötekinden gönderildiği y a­ zılan kişiye verilm esinde sakınca görülm ediği işaretlenm iştir.

M ektuplar 245 tanedir. O layların ve m eselelerin arasında rast­ lanacak bazı boşluklar, bazı m ektupların bu savcılarca ya hiç gönderilm em iş, ya da, yerine verilm em iş olm asındadır. B unlar her halde, Nazım Hikm et'le K em al Tahir’in "infaz dosyaları"nda bulunsalar gerektir.

29

N azım H ikm et 1902'de doğm uş, 1920'de Anadolu kur­ tuluş hareketine katılm ak üzere A nkara'ya gitm iş, bir yıl B olu'da öğretm enlik ettikten sonra M oskova'da dört yıl okuyup 1924'de İstanbul'a dönerek şiirlerini ve yazılarını yayınlam aya başlam ıştır.

1926'da 24 yaşında iken, A nkara İstiklal m ahkem esi ta­ rafından 15 yıl ağır hapse, 1930"da B ursa ağır ceza m ahkem esi tarafından 6 yıl 6 ay ağır hapse, 1938 yılında A nkara S ankışla askeri m ahkem esince 15 yıl ağır hapse, gene 1938 yılında do­ nanm a kor askeri m ahkem esince 20 yıl ağır hapse m ahkum edil­ miştir. C eza toplam ı 61 yıl 6 aydır. M em leketim iz politika h ü ­ küm leri tarihinde en çok ceza alm ış olm ak rekoru Nazım Hikm et'tedir.

1950 genel affı ile m ahpustan çıkan N azım Hikm et 1951'de m em leketten kaçm ak zorunda kalm ış, ölüm tarihi olan 1963 yılına kadar 12 yıl da, bir şiirinde "zor zenaat" dediği sür­ gün cezası çekm iştir. Böylece yurdum uzun ve dünyanın en büyük şairlerinden biri olan N azım Hikm et 61 yıllık ya­ şam asının otuz yılını m ahpuslarda ve sürgünde geçirm iş oluyor.

Bu gün eserleri hem en bütün dünya dillerine çevrilm iş olan N azım Hikm et bütün m illetlerin nam uslu insanlarını duy­ gulandırıp um utlandıran şiirlerini işte bu uzun m ahpusluk ve sürgün şartları içinde yazmıştır.

M ahpushane dışında geçen yıllarında bir av hayvanı gibi aralıksız gözetlenip kovalanan evi aranıp kitapları, yazıları alı­ nıp götürülen N azım Hikm et kitaplık sahibi olm ak değil, ken­ disinin "kırpıntı bohçası" dediği şiir m üsveddelerini bile sürekli olarak eli altında bulunduram am ış bu sebeple N azım H ikm et tarih, edebiyat, sanat, felsefe, sosyoloji üzerindeki fikirlerini açıklam ak fırsatını bulam am ıştır. D ünyanın en büyük sa­ natçılarından birinin bu konulardaki fikirlerinden yoksun kal­ m ak bir m em leketin m illi edebiyatı, fikir ve sanat hayatı için ol­ duğu kadar, dünya için de büyük bahtsızlıktır.

O kum anıza sunduğum uz bu m ektuplar işte bu boşluğu doldurm aktadır. B unların bu gün yayınlanm aları sebeplerinden birincisi budur. İkincisi, M oskova'da kurulan ve şairim izin eser­

30

lerini ve m üsveddelerini toplayan N azım H ikm et arşivi ta­ rafından yayınlanm ak için istenm esidir. B u isteği uzun süre kar­ şılıksız bırakm ak, N azım 'ın sanat hayatı ve edebiyat tarihi için doğru değildi. Buna karşı bir Türk şairinin bir T ürk rom ancısına yazdığı m ektupların, Türkçe'den önce bir başka dilde, -bu dil şa­ irim ize büyük yakınlık ve dostluk gösterm iş, dolayısıyla ede­ biyatım ıza değer verm iş hatım az bir dost ve kom şu m em leketin dilinde de olsa- ilk defa bir yabancı dilde yayınlanm asını kabul edemedim.

M ektuplar yakın sayılacak bir gelecekte oldukları gibi ya­ yınlanacağı düşünülm ediği için, kendi kendisiyle konuşur gibi açık yüreklilikle, özentisiz, gelişigüzel yazılm ışlardır. Bu da de­ ğerlerini kat kat arttırm aktadır. Bu m ektuplarda büyük bir şair yüreğinin kendi insanları ve dünya insanlığı için nasıl sevgiyle çarptığını duyacak, bilgisinin gerçek derinliğini kolayca gö­ receksiniz. O kurken en az Nazım H ikm et'in şiirlerinde olduğu kadar heyecanlanacağınıza, büyük şairi daha yakından tanıyıp, eskisinden biraz daha çok seveceğinize inanıyorum .

Şim di genç kuşaktan okurları düşünerek, burada bir kaç noktaya kısaca değinm eliyim : N azım 'ı önce şiirlerinden tanıdım . Yüz yüze gelm em ize fırsat olm adan B ursa ağır ceza m ahkem esince m ahkum edildi.

Ancak bu cezası 1933 affıyla kaldırılıp, İstanbul'a gelince ta­ nışabildik. Hem en de dost olduk. T a r a n ta B a b u 'y a M ek ­ tu p la r, B e d re ttin D estan ı kitaplarını yazarken hem en gece gündüz beraberdik. Sonra beraber dergi çıkardık. Bazı ter­ cüm elerde, bazı konularda beraber çalıştık. Sonra 1938 A ğus­ tosunda aynı donanm a kor askeri m ahkem esince beraber m ah­ kum olduk.

N azım 'la 1938'den 193J?'a kadar İstanbul tevkifhanesinde, 1939'dan Bursa cezaevine gönderildiği 5.12.1940 tarihine kadar Çankırı cezaevinde beraber bulunduk. 1940 O cak ayında Nazım, sıhhatinin bozulm ası yüzünden -siyatik- Bursa ce­ zaevine gitti. Ben daha bir zaman Ç ankırı'da kaldım . Sonra sı­

31

rasıyla M alatya, Çorum , N evşehir cezaevlerinde bulundum .

M ektuplaşm alarım ız buralarda da sürdü. (B enim kendisine yaz­ dığım m ektupların ne olduğu, şimdi nerede bulunduğu hakkında hiç bir bilgim yok. Bunlar en az 3000 m ısralık şiirler çı­ karacağını m ektuplarında yazdığına göre iyice uzun süre kendi yanında bulundurduğu anlaşılıyor.)

N azım bu m ektupları yazarken Türkiye tek parti çağı ya­ şıyordu. D ışda tarihin o zam ana kadar görm ediği en büyük savaş başlam ıştı. K orkunç bir fecilikle sürüyordu. N azım Hik­ met bu şartlar yüzünden dünya ve m em leket üzerindeki politik ve ideolojik görüşlerini genellikle m ektuplarında ya hiç açık­ layam am ış, ya da bunlara pek kısa değinm iştir. A çıklam am ak, değinm em ek yapam adığı m ektuplar da olm uşsa bunlar elime geçm em iştir.

Nazım H ikm et'in şiir ve rom an anlayışım la her zam an be­ raber olm adığı m ektuplarından da anlaşılıyor.

B irk a ç Söz Bu m ektupları Nazım Hikm et, 5 .12.940'dan, Çankırı ce­ zaevinden B ursa cezaevine gönderilm e tarihi olan 20.7.1950 yı­ lına kadar Ç ankırı, M alatya, Çorum , N evşehir cezaevlerinde bu­ lunm uş olan Kem al Tahir'e yazmıştır.

27 yıl 4 ay 10 gün ağır hapse hüküm lü N azım Hikm et, bu m ektupları B ursa cezaevinden Çankırı, M alatya, Ç orum , N ev­ şehir cezaevlerinde 15 yıl ağır hapse hüküm lü olarak bu­ lunduğum sıralarda bana yazmıştır. M ektuplar 245 tanedir.

5.12.1940 yılından 20.7.1950 yılma kadar aşağı yukarı 10 yılı kapsar. Ş air bu m ektuplarında özellikle edebiyattan, kendisinin ve benim sanat çalışm alarım ızdan -biraz da B ursa cezaevinde oda arkadaşı olan O rhan K em al'in ilk sanat yıllarından söz et­ m ekte- yerli ve yabancı sanatçılar ve eserleri hakkındaki dü­ şüncelerini açıklam akta, m em leket ve dünya olayları kar­ şısındaki durum unu ve tutum unu belirlem ektedir.

N azım 'ın gerek kendi eserleri ve gerekse T ürk ve dünya

32

edebiyatı ve fikir akım lan üstünde çapm a uygun büyük ça­ lışm alar yapam am ış olm ası T ürk ve D ünya sanatı için gerçekten bahtsızlık olm uştur. Bu m ektuplarda, N azım 'ın doktrini kul­ lanm a gücü, bu güçle bazı kişileri ve sanat akım lanm eski çağ­ larda keram et sayılacak kadar isabetle nasıl belirlediği ibretle görülecektir.

B irk a ç Söz N azım H ik m etie beraber -ikisi kadın birkaçı çocuk yaşta sivil, asker ve 14 arkadaşla- donanm ada kurulan K or askeri m ahkem esinde 1938 yılı 30 A ğustos'unda çeşitli ağır hapis cezalanna çarptırıldık. Bana 15 yıl ağır hapis verildi. * Nazım altı ay kadar önce A nkara'da S an k ışla askeri m ah­ kem esinde, bu gün Harbiye Davası denilen bir davada, 15 yıl ağır hapse m ahkum edilm iş, bu cezası askeri yargıtayca ke­ sinleşm işti. B izim le beraber ikinci defa yargılandı. 20 yıl ceza yedi. B öylece (35) yılı bulan cezalar tutarı, kanunun bir m addesi gereğince birbirine vurularak 27 yıl 4 ay 10 güne indirildi.

5.12.940 tarihine kadar Nazım 'la beraber İstanbul t kifhanesinde, Çankırı cezaevinde beraber bulunduk. Bu tarihte, N azım B ursa cezaevine gönderildi.

M ektuplaşm am ız 5.12.940 tarihinde B ursa'dan çektiği "salim en geldim " telgrafı ile başlam ış, çıkm am ız tarihi olan 25.7.950 tarihine kadar aralıksız on yıla yakın sürm üştür.

Nazım H ikm et, bu m ektuplarında, özellikle edebiyattan, kendisinin, benim , biraz da Orhan K em al'in sanat ça­ lışm alarım ızdan söz etm ekte, yerli yabancı sanatçılar, sanat eserleri üzerinde düşüncelerini, m em leket ve dünya olayları kar­ şısındaki görüşlerini açıklam aktadır.

Bu m ektuplar okunduğu zaman, N azım H ikm et'in gerek kendi eserleri ve gerekse Türk ve Dünya edebiyatı üstüne ça­ pm a uygun eleştiriler, incelem eler yapam am ış olm asının Türk ve D ünya sanatı için ne büyük bir bahtsızlık olduğu anlaşılacağı gibi, N azım 'ın gereği gibi bilinm eyen, felsefeyi -bilim sel m e­ todu- kullanm a gücü de m eydana çıkacaktır.

33

Bu m ektuplarda, yer yer, kişiliğim ve sanat çalışm alarım üzerinde N azım H ikm et'in büyük iltifatlarını, aşırı övgülerini göreceksiniz. B unlar tarafsız yargılar değildir. B ana karşı duy­ duğu sevginin, bir de beni, öm rüm de ayak basm adığım m em ­ leketler m ahpushanelerinde yalnız düşünm enin verdiği acım a duygusunun alicenap belirtileridir. N azım Hikm et böylece, bana zor şartlar altında dayanm a, iyimserlik, hepsinden daha önem lisi çalışm a gücü verm ek istem iş, bunu da kendi bü­ yüklüğündeki insanlar gibi -her zam an yadırgadığı için dahilerin dem iyorum - başarm ıştır da...

M ektupları okuyunca, bu desteklem eyi sadece lafla değil, m addi bakım dan da aralıksız sürdürdüğü görülecektir.

Bu m ektupların yayınlanm ası sırasının gelip gelm ediğini de uzun uzadıya düşündüm . Yerli ve yabancı, Nazım H ikm et’in sanatı ve kişiliği üzerine eserler yazm ak isteyenlere ne kadar ya­ rarlı olacağını kestirdiğim için daha fazla geciktirm eyi uygun bulm adım. Hele bu m ektupların Türkçe'den önce başka dillerde yayınlanm asını aklım almadı.

Nazım H ikm et'i bu m em leketin halkları, bu halkların için­ de bulunduğu şartlar yetiştirm iştir. Bunlar, halklarım ızın ço ­ ğunluğu gibi, Nazım Hikm et için de korkunç derecede zor şart­ lardır. Nazım Hikm et çapında sanatçılar ancak çile çekm esini yiğitçe bilen çilekeş halkların m eydana getirdiği toplum larda yetişebilir.

Nazım H ik m ete sahip çıkan bütün B atılılar -daha kötüsü onların arkasından giden bir takım Türk yazarları- garip bir söz birliği ile -buna suç ortaklığı ile de denebilir- Nazım H ikm et'i Anadolu Türk halklarından ayrı, tek başm a, sanki dünyaya gök­ ten zem bille inm iş gibi görüp gösterm ek, Anadolu Türk halk­ larını hem en de bu m üthiş oluşun dışında saym aya yel­ tenm ektedirler. Niyetleri değilse bile, davranışları şairim izin, Anadolu Türk halklarının bir ürünü olduğu gerçeğini bilerek ya da bilm eyerek örtm ek, ony, yabancı kültürlerin bir fenom eni, açıklanm ası hem en de im kansız bir acaipliği saym ak sonucunu

34

vermiştir.

Anadolu T ürk halklarını anlam adan, sevm eden, onların yüz yıllar boyu çeke geldikleri çileye saygı ve hayranlık duy­ m adan Nazım H ikm et'i sevm ek, anlam ak, sanatına karşı saygı ve hayranlık duyabilm ek yerli ve yabancı hiç bir yüreğin ve k a­ fanın haddi değildir.

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e y a zd ığ ı ta rih siz (74 n o lu ) m ektubun a ltın a ek le d iğ i not:

Ben şimdi B ursa'dan geldim . Fitil gibiyim . Şerefinize buz gibi şarap içmiştim. S ağ ır D ere'yi henüz okuyam adım . O ku­ duktan sonra fikrim i yazarım . Şim di bu kadar yeter. K afam ın "azmi kafa" ciheti fena halde ağrıyor. Bu kadarlıkla beni affet kardeşim.

Gözlerini öperim .

R aşit K em ali

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e ya zd ığ ı ta rih siz (76 n o lu ) m ektu b u n altın a y a zılm ıştır:

Kem al kardeşim : M ükem m el m ektuplarını istifade ile okum aktayım . (Tip yaratm ak) ve alelum um (insan)ı yazm ak m eselelerinde ben de m ütereddidim . M esela Shakespeare'in veya B alzac'ın neden d o ­ layı lâyem ut tipler yaratabildiklerini, Don K işot'taki tiplerin hayatta yaşam adıkları halde- nasıl olup da realist olduklarını halledem em iştim . Bu gün bunları aşağı yukarı kafam da hal­ letm iş olm akla beraber şu m ahut realizm ve naturalizm in de ne dem ek olduğunu, birbirinden hangi sınırlarla ayrıldıklarını bir hayli biliyorum. Sana ve N azım Hikm et'e tekrar tekrar te­ şekkürler. İstediğin hikaye ile birlikte, son yazdığım iki hikayeyi de bir deftere tem iz edip ilk fırsatta sana yollayacağım . Çalışıyorum . Fakat çalışm am dan m em nun değilim . D aha, daha çok yorulana, gözlerim i bozana kadar çalışacağım . Böyle olm azsa sinirleniyorum . İki ay cezam kaldı. D ansı size.

35

D ostlarınıza selam lar. G özlerini öperim kardeşim.

Raşit Kemali

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e y a zd ığ ı ta rih siz (80 nolu) m e k tu b u n a rka sa yfa sın a y a zılm ıştır:

Sevgili Kemal Tahir, Sana uzun uzun verecek havadisim yok. Yalnız B ursa'ya nakil işin olsa da bol bol konuşsak bari. N azım Hikm et 6 ay sonra çıkacağını söylüyor am a hata işliyor. 6 aydan aldım . Hem epice aldım . "Raşit K em al'in 6 ay cezası var!" dem ek neşem i kı­ rıyor. Beş ay küsur denilsin istiyorum . Şaka bertaraf, dışarı çık­ m ak Nazım H ikm et'ten dolayısıyla sizlerden ayrılm ak olacak.

G erçi ayda bir iki sefer m utlaka m ektuplaşacağız am a, ne de olsa ayrılık ayrılıktır.

Fransızca'yı çalışm akta zevk duym aya başladım . Bugün dikkat ettim , herhangi bir Fransızca m ecm ua veya kitabı elim e alıp okuduğum zaman bahsin havasından mevzuu anlıyorsam da, kelim e, kelime çıkaram ıyorum henüz. Bu çok kelim e bil­ m em em den ileri geliyor şüphesiz. Beş ay zarfında dolu dizgin çalışm aya devam edersem herhalde kendi kendim e ilerleyecek hale geleceğim .

Benim Nurettin Şadan bey hikayesi hakkındaki fikir ve tenkitlerini sabırsızlıkla bekliyorum .

Hani benim bir "Ç ırçır Katibi" hikayesi vardı da bir "Sos­ yal m enşe" m eselesi üzerinde bir hayli konuşm uştuk. O h i­ kayeyi yeni baştan yazm aktayım . Y eni şekli sana gön­ dereceğim .

Bunun haricinde ne şiir, ne de yeni bir hikaye yazm adım .

Y azılm ış eserleri okum ak, Fransızca'ya çalışm ak, takıldığım m eseleler hakkında N azım H ikm et’i vakitli vakitsiz rahatsız etm ek, sık sık kısıjnlara geçip koğuşlarda çene çalm ak ve haf­ tada bir gün de B ursa şehirinin caddelerinde, m ahalle aralarında sürtm ek... İşte şim dilik faaliyetim bunlar.

G özlerini öper, yakında seni buraya gönderm esi için C e­

36

nabı zülcelal hazretlerinin tükenm ez lütuf hâzinelerinden K em al Tahir kulunu da hissem ent eylem esini niyaz ederim amin!

Raşit K em ali

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e y a zd ığ ı tarihsiz (82 n o lu ) m ek tu b u n altın a ya zd ığ ı m ektu p :

Kem al Tahir: "Ayşe ile Fatma" hakkında yazdıkların doğru. Bilhassa hikayeyi anlatanın durum u m eselesi elbette varit. Fakat ben o hikayede tam am ile bitaraf kalm ayı ve en yeni neslin, babası ve anası ile birlikte hapishane gibi bir m uhitte büyüm eye m ecbur olan iki çocuğunu ele aldım. Şunu güvenerek söyleyebilirim ki o çocukların ikisi de reeldi. M am afih bu m evzuu bir büyük hi­ kayede ele alm ak, bu iki kızm karşısında benim gibi dışarı çıkıp kadınlarla m eşgul olm aya fırsat bulun- bir insanı hareket ettirm ek. Neyse.. Geçti veya sonra, çok sonra gene de o m evzuu işlerim . Şim dilik bu hikaye benim için "gurbetler m eselesi" ola­ rak m ahfuz kalacak.

Benim bir büyük hikaye var: 18 Y aşım diye. Senin (K el­ leci M ehm et) büyüklüğünde. M evzu bizim Adana’daki iplik fab­ rikasına ait. Milli m ensucat fabrikasının dahili teşkilatı ve iş h a ­ yatı am ele m ahalleleri, ö rf ve adetlerinden bahsediliyor. 18 yaşında bir amele delikanlısının hayatına dair ve m üspet tipi de olan bir büyük hikaye. Sana bundan hiç bahsetm iş m iydim b il­ mem. İm kan olsa sana göndersem de, fikrini söylesen.. Ç ünki, nihayet ben çıkınca onu neşretm ek fikrindeyim .

Sana bir küçük hikaye gönderdim : "Bir Ölüye D air” F i­ kirlerini yaz.

G özlerini öperim kardeşim .

R aşit

N a zım H ik m e t’in K e m a l T a h ir'e ya zd ığ ı ta rih siz n u ­ m a ra sız m ektu b u n etra fın a k u rşu n k a le m le y a zılm ış eski ya zıla r:

37

(97 notu mektup) M endiller 9'lu tarakta içi dışı 20 num ara ile işlenecek m uhtelif renklerde Havlu ve hamam takım ı yapıyorlar mı?

H er birinden birer düzine göndersinler.

H avlu ve ham am takım ını da göndersinler.

H am am takım ının çeşidini gönderecek ehven -orta- iyi. İki deste el havlusu, orta cins ehven cins iyi havlu sarf olm az.

-M endil- el havlu sürüm ü çok.

Bursa'nın çarşafları İstanbul'da m akbul değildir. Fitilli çarşaf çok beyazlatılacak ve düzgün dokunacak.

T üccarla bağlanacağız -malı teslim edince bedeli parayı peşin veriyorlar.

65 santim 60 santim 70 santim m endil göndersin güzel sa­ tışı var. Üst üste 60-65 satabiliriz.

20 num ara 42 lira, 16 num ara 35 lira.

Bizim A bdülkerim bu fiyata alıp işliyor ve kâr ediyor.

O ndan sonra 12 num ara atkı ipliği yerine biz burada yerli pam uk ipliği (kadınların eğirdiği iplik) kullanıyoruz. Bu ipliğin okkası 550-600 liraya alınabilir. Bu iplik 12 num araya uym az, bu kalın dokum a işlerine yarar. Kireç kaym ağı ile ağartıp boyalı yatak çarşafının içine A bdülkerim usta koyuyor ve iyi oluyor.

38

N a zım H ikm et'irı K e m a l T a h ir'e ya zd ığ ı tarihsiz (119 ııolu) m ektu b u n a ltın a ilave e ttiğ i not:

Not: Hikayem de kasap değil, fırıncı vardır. Nazım H ik­ m et yanlışlıkla fırıncı yerine kasap dem iş. Ben bugün çok ra­ hatsızım . Başka bir şeyler yazam ıyacağım . Gözlerini öperim kardeşim .

R.

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e ya zd ığ ı tarihsiz (1 4 7 ııolu) m ektu b u n a rka sın a k u rşu n ka lem ve eski ya zıyla y a zılm ış, ye n i ya zıy la P ejm ü rd e Ç eleb i im za lı, b ir ilave:

Ç oban yedi sene koyuna kötü laf söylerse erer. İşte Am asya'daki serçoban. Bir koyunu 7 defa tepeyi do­ lanm ış, hitam ında tutmuş, (hay m übarek kendini de yordun beni de) dem iş. İkisinin de orada canı çıkmış. Ç oban dedin mi hırsız olacak. Bir çobanın yediği davarı bir usta çoban güdemez.

Bir adam çoluk çocuk sahibi oldu mu, yaşı biraz yetti mi?

Tövbe etm eli. Kabul olur. İnsan hiç kuldan utanm asa kendi kendine haya eder, kendi kendine. Sen kuzu güdüyorm uşsun. Sen kaç kuzu yedin?

Bizim köyün yanında çobanlar vardı. O nlar benden çaldı, ben onlardan çaldım. Herifin iki yüz kuzusu vardı, kuzunun tanesi on kuruş. Velhasıl, usta çoban hakkını kuzu parasına tuttular mı nam uslu çıktım.

Pejmürde Çelebi

N a zım H ikm et'in K e m a l T a h ir'e ya zd ığ ı ta rihsiz (175 n o lu ) m ektu b u n a rka sın a eski y a zıy la y a zılm ış ilaveler:

A lçak bağla şalvarı İnsin topuklarına

39

Benden selam lar olsun Sam sun koyunlarm a Nolayım o gözlere O nlar karadır kara Yatayım kucağına Perçem lerim i tara Y atayım kucağına T ararım saçlarını A lacaksan beni K andırm a kardaşlarım ı Y ağm ur yağıyor yağm ur Islatacak âlem i Ne beyazdır Em inem B acağının kalem i D ülger nasıl yaparsın Evin bacalarını G üzel güzel gelinler Yesin kocalarını K ız aldattın da beni Yedin paralarım ı Ben de seni alayım Öptüm yanaklarını Gel otur konuşalım Katalım canı cana Alalım sıçanotu Y edirelim kocana

40

Adaşım , M erak, heyecan, sabırsızlık ve bir sürü fena ihtim allerle beklediğim iz m ektubunuzu aldık. Sevindik. (Serhoş) şiirim in tenkitini ötekilerinki gibi zevk ve istifade ile okudum , teşekkür ederim ..

Gıyabi dostlarım ızdan "Ali Kantan"ın, "Şikayetler" adlı şiirini okuduktan sonra ben de hasıl ettikleri intibaları sa­ m im iyetle notladım . Bu notum u ayrı bir kağıda yazarak benim "Bir Genç M ünevver" adlı hikayem in zarfıyla yolluyorum .

Genç olduğunu tahm in ettiğim arkadaş darılm az sanıyorum ...

Benim hikayeye gelince: K ahram anım bugünkü ce­ m iyetin "yarı m ünevver" dediği asabi, ukala, alim geçinen, te­ lakkileri telakkilerine uym ayan ve bugün sevdiğine yarın söven dejenere tiplerinden biridir. İdealist midir? Hayır.. Tahassül etm esini istediği gayeleri mi var? Ne gezer... İçinde yaşadığı m em leketin rejim ini kavrıyam am ış, cem iyetle bağını koparm ış, bir daha da bağını ko­ pardığı cem iyete girem em iştir. M istiktir. Sık sık ruhi m u­ vazenesizliklere düşer. Ve böyle asabi bir anında kendisini öldürür. O öyle...

Bir de yeni bitirdiğim uzun bir hikayem daha var ki, bu vaktiyle tezgahlarında benim de bez dokuduğum , m u­ hasebesinde m em urluk yaptığım bir sinai fabrika m ilyösüne ait­ tir. A m ele hayatından bahsediyorum . 18 yaşındaki bir işçi d e­ likanlının aşkından, nisyanlarından bahsedip bilhassa sosyal sebeplerle "fena” adetleri benim sem iş bazı "ahlaksız"ların ço ­ cuğa yaptıkları hareketleri sıralıyorum . Tabii cem iyette yalnız "fena" insanlar yok. İyiler de var. Velhasıl epeyce uzun olan bu hikayenin ikmal edildikten sonra size de bir nüshası gön­ derilecek.

B ir de şiir gönderiyorum . Bugünkü harbin bazı vahim n e­ ticelerini "resim" halinde verm eye çalıştım. M uvaffakiyet ölçüm siz olduğunuz için m ektubunuzu sabırsızlıkla b ek ­ leyeceğim .

B ulgarlarla yaptığım ız anlaşm aya ve onun neticesi olacak olan harp m usibetinden uzaklaşm am ıza öylesine sevindik ki.

41

Y aşasın Cum huriyet! Şairanelik hakkındaki fikirlerinizi getirecek m ektubu bek­ liyoruz.

M ektubum u bitiriyorum . Sinop'taki arkadaşlara ve doktor ağabeyim ize selam lar. G özlerinizden öperim kardeşim. İmza

K em al, B enim kağıtta yer bitti, buraya geçtim: "Sağır Dere"yi her ne kadar yazdıysan, her ne kadar ol­ duysa, her ne şekilde bulunursa bulunsun m üsveddelerini olsun bana gönder. Sana buradan, gönderdiğin kağıt m iktarınca kağıt yollarız. Dehşetli m erak ediyorum . Nasıl olsa sen onun ilk m üs­ veddesini yapm ışsındır. Arada sahifeler eksik olsa da zarar yok.

Razıyım .

G özlerinden bir daha öperim. İmza Nazım Hikm et

Zavallı

Balıklar

" B üyükannem in itikadınca K araya vurm uş balıklar Yeni bir harp çıkm adan önce.

Eğer böyleyse sahiden N edir bu balıkların çektiği."

(M elih Cevdet)

Saat

V akti gagasından aldık Bir sabah vakti bir acaip kuşun.

Ne kadar güzel işliyor

42

Şim endifer saati çavuşun.

(Fazıl H üsnü D ağlarca) Akıllı

Robenson'um

Robenson, akıllı, Robenson'um Ne im reniyorum sana bilsen!

(C ahit Sıtkı Tarancı) "Zavallı balıklara, akıllı Robenson saate vesaireye dair" Şarkılarını kesin radyoların Ajanslarını açın. Şarkı m evsim i gelm edi daha!

M endil kadar gölge İki tutam hava Bir lokm acık ekm ek Haram edilirken insan soyunun yüzde altm ışına O turup balıklara acım alıyız dem ek?

A disababa'ya B ingazi'ye Elenlere O kyanuslara göm ülenlere Ve evim in içinde esen rüzgara dair Şair.

M ısralarm yok mu?

B unlar çok mu yufkadır akıllı Robenson'dan?

K afiye yapm ak için kuşa, Şim endifer saati veriyorsunuz çavuşa.

H oşuna gidelim diye Nurullah Ataç'ın Sesini duym uyorsunuz m ilyonlarca ölünün

43

M ilyonlarca açın. Şarkılarını kesin radyoların A jansları açın Şarkı m evsim i gelm edi daha!

Raşit Kemali

Geçmiş

Zaman

Batan güneşlerin solgun rengiyle, O eski alem ler m aziye dalm ış Şeyda bülbüllerin son ahengiyle, M utrip nağm eleri sanki bunalmış!

M ecnun "Oy!" dedikçe dağlar inlerm iş, K erem 'in sazını sular dinlerm iş, Ferhat bu bahçelerde serinlerm iş, Ah o günlerin masalı kalmış!..

H ayyam illerinin gözleri yaşlı, Y üreği yaralı, ciğeri taşlı, B ağdat'ın çıldırtan o kara kaşlı, Üm m ü G ülsüm 'leri rüyaya dalmış!

H arabat ehlinin boynu bükülm üş, Civan sakilerin dişi dökülm üş, Baykuş kahkahayla bu hale gülm üş, M eş'um feryadını dünyaya salmış!

Ardıçlı dağların çamlı belleri, Lahur, A rabistan, Şiraz illeri, O nurun ala nur Türk güzelleri, H epsi hepsi lıazin birer m asalm ış! Şim di ne M ecnun var, ne K erem , ne saz, Ne eski baharlar, ne o eski yaz,

44

Raşit'im otur da dertlerini yaz, Çünkü artık sana m evzu kalm am ış!..

10.10.940 (Sana bu âlem de m evzu kalm am ış! da olabilir.)

Unutulmak!

Kalbim e sindirerek gurbetteki acıyı, B ekliyorum her akşam üm itle postacıyı.

Ne kardeşten tek satır, ne sevgiliden m ektup..

Bir var, bir yokmuş gibi geçenleri unutup, K abuğum un içinde taşlaşm ış duruyorum , Talihsiz Y usuf gibi çile dolduruyorum !

12.11.940

Etrafımda

G ördüklerim -I-

(Gece) Duvarda dedem i gösteren tablo, M asam da ruhunu kaybeden adam.

Bir kem ik kutuya bağlı bir kablo, Tepem de kalbura benzeyen bir dam!

G ecem i boyayan bir küçük lam ba, Işığı boğm aya çalışan zulm et..

K arşım da gündüzü örten m uşam ba, Bir dekor içinde kızıl kıyamet! Önüm de Dekart'ı söyleyen kağıt Elim de belam ın katibi kalem Sefalet m arşını haykıran ağıt İpleri kördüğüm olmuş bir alem!

45

Sofam da korkuyla dolaşan adım , E vim de anafor arayan hırsız, D ünyadan habersiz uyuyan dadım , A çlıkta tokluğu um an akılsız!

-II(Rüya) R üyam da "Sesini K aybeden Şehir" İçinde yolunu şaşıran cüce.

A ğzıyla ediyor kendini teşhir, Boynunu ilmeğe gider görünce!

Lisansız ağzıyla bir kafatası, H ayale örs diye sallanan yum ruk.

B ir fikir.. Saplanıp yere batası, Bir fikir.. Beyinde kurşundan tomruk!

"Sesini K aybeden Ş eh ir'd e gündüz, A dını haykıran şehirde gece.

D ikenli sandığım yollarım düm düz, İşte bu çektiğim büyük işkence!

22.3.940 B en

ve

O adam

Ö m rüm süzgeçte su gibi, T ükeniyor dam la damla..

G ece gündüz başbaşayız, D uvarları loş odam la..

K ıvrılıp büküleceğiz, Kırılıp döküleceğiz, Bazan coşup güleceğiz, Ezelden serhoş odamla!

46

K ainata şaşıyoruz, Karlı dağlar aşıyoruz, G ünleri paylaşıyoruz, Karyolası boş odam la!..

3.3.940

"Şikayetler.." şiiri hakkında işaretler.

Evvela, şiirde nesir unsuru hakim. M evzu fena ol­ m am akla beraber m evsim siz sanıyorum . Şair m adem ki "şikayet etm ek" ihtiyacını duyuyor, m esafelerden önce daha sam im i davransa ve bazı pek m ühim ihtiyaçlarını tatm in edem em ekten m ü­ tevellit "ahval" ve "şartlar"dan bahsetseydi diye düşündüm .

Sonra, m esafelere yalnız "insanı insandan vücudu candan ayırdıklarından ötürü" mü kızarız?

Bu hain m esafeler hangi vücudu hangi hayattan ayırm ak insafsızlığını yapıyorlar acaba? Ben anlayam adım , üstada sor­ dum: "Yahu dedim,«vücudu candan ayırm ak sözü ile neyi kas­ tediyor?" G aliba dedi sevgilisiyle kendini. Eğer böyleyse bunu daha güzel bir veya bir kaç im ajla anlatam az m ıydı? Sonra d ü ­ şünüyorum : Bizi can veya canandan aynan şey m esafeler mi, yoksa daha bam başka m ecburiyetler mi? H erhalde m esafelerden önce, başka im kansızlıklar.. Bu m ısralar bana bir şair d e­ m agojisi gibi geldi. M esela C ahit Sıtkı ve bilhassa-N ecip Fazıl çok yaparlar.. "Niçin küçülüyor eşya uzakta?" diye soruverir Necip Fazıl.

"A yırdıklarından ötürü" sözü de hoş değil.

"K ızgınım deniz, göl ve nehirlere Boylarını dünyam ıza sere sere K aplam ışlar tarlam ızın dörtte üçünü.."

Haydi birinci mısra kalsın.. İkinci m ısrada "nehirler"e ile "sere sere" kafiyeli olsun için söylenm iş, bu bir, deniz, göl ve

47

nehirler dünyam ıza yalnız boylarım mı sererler? O nların tulleri olduğu kadar arzları, um kları da yok m udur? "Parlam ızın" sözü de erken! Ve ikinci m ısra sam im i değil.

"K aplam ışlar tarlam ızın dörtte üçünü..."

E ğer onlar tarlam ızın dörtte üç veya daha çoğunu kaplam asalardı veyahut -gönül istem ez ya- kuruyuverseler şairin bunda ne istifadesi olur?

"Küs oldum toprağın başı dağlara" Biz konuşurken "küs oldum " dem eyiz. "Küsüm" veya "küstüm " deriz değil mi?

"Toprağın başı dağlar..." Bütün toprakların başlan dağ m ıdır? Bu m ısra da tabii değil.

"Köyüm le şehiri birbirine hasret ettiğinden, denize selam verip bittiğinden ötürü..." dağlara küsm eye ne hakkım ız var?

Köyle şehiri birbirine hasret ettiyse, biz de bu hasretliği bertaraf edip, şehirleri köye nakletm eye çalışm ıyor m uyuz? İnsan, is­ tihsal aletlerini tabiatla m ücadele etm ek, onu bir dereceye kadar arzusuna râm etm ek için m ükem m elleştirm iyor mu? D ağlar bize "hasret"i yaratıyorsa, bizi çalışm aya, m üşkülleri yenm eye, kav­ gam ızda m uzaffer çıkm aya im kanlar hazırlıyor dem ektir ki, dağlara küsm ek değil, -fazla garip düşm ezse- bilakis teşekkür etm eliyiz. Sonra, köyle şehiri ayıran dağlar değil, içtimai ge­ riliklerdir.

En son m ısradan da bir şey anlam adım veya an­ layam adım ...

Hele bu "ötürü"ler ciddi m evzulara hiç gelm iyor. İnsana, "orijinalite yapm ak için zorlanm ış", hissini veriyor. Ötürü ye­ rine, "için", "dolayı" daha hoş düşerdi sanıyorum.

Bütün sam im iyetim le düşündüklerim i not ettim. Genç ar­ kadaşım ın sam im iyetim den şüphe etm iyeceğini um uyorum .

Raşit Kemali

48

B u rsa C ezaevi, 18.2.940 A daşım , M erhaba! M ektubunuzda, bana da ait kısım lar bulunduğu için çok sevindim . Sizi yeni değil, ta Y edigün m ecm uasındaki hikayelerinizden beri tanıyorum . H ele "Softalar Asker" adlı hi­ kayeniz beni size gıyaben o kadar bağlam ıştı ki...

Fotoğrafım ı gördükten sonra yaptığınız istidlallerde ol­ dukça m uvaffak olm uşsunuz. Y alnız (fazla sigara içer) hük­ münüz tam am en yanlış, hiç içm em ... Üstadım ız N azım Hikm et bana koğuşum uzu ve bilhassa koğuş realitesini tasvir etm ek vazifesini verdiği için hem en işe başlayıp, burayı dilim in döndüğü kadar size tarif edeceğim : Birinci kısm ın en üst katına çıkm ak için, altm ış m etrelik karanlık bir m alta boyunda bir baştan bir başa yürüm ek, beton m erdivenlerden kıvrılarak ikinci kata çıkm ak lazımdır. İkinci kata ayak atar atm az hem en sol kola dönüp küçük bir dem ir par­ m aklığın önünde gardiyan beklem ek m ecburiyetinden sonra yine sağdan sola doğru kıvrılarak çıkan bir m erdiveni tır­ m anm ak ve birinci kattaki takriben altm ış m etrelik olan m alta boyu gibi "m ünferit hücreler m akasında" da bir m iktar yürüm ek lazımdır. Bizim kovuşum uz bu kısımdaki m ünferit tertibatlı hücrelerden birisidir ve üst katın en iyi koğuşudur. K apım ızı açıp içeriye giren insan bir adım atınca hem en solunda kapalı bir kapı görür. Bu kapıyı itip içeriye bakınca buranın yüznum ara, çeşm e ve m utfak tertibatını haiz olduğunu anlar. K a­ pıyı kapatın. B irbuçuk m etre m urabbaı tahm in olunan beton zem in üzerinde ve arkanız kapıya dönük olarak durun. S a­ ğınızdan başlayıp, m utfak kapısm m hemen solunda biten ve yer­ den bir metre yükseklikte bulunan tahtalar vardır. -Ki bu tah­ talara PA T diyoruz- pat'lann sağında benim ve üstad'ın m eşin ve tahta bavullarım ızla, gene üstad'ın yarı ikmal ettiği portreler, tahta parçaları, kaplar, m ecm ua, eskileri, (M etelik) denilen ve bütün teferruatı hapishanede imal edilm iş olan tahta saplı teneke bıçaklar, çay ve su bardakları karm akarışık bir halde dururlar.

49

Ha, bir de erzak deposu olarak kullandığım ız tahta sandığım ız var ki, onun içi de Pat'ın üzeri gibi karm akarışıktır. Zeytinden, soğandan, A dana bulguruna, şekerden, çaydan, kahveden, bö­ rülce ve fasulyeye kadar -her ihtim ale karşı kaydiyle- iddihar edilm iş erzakla doludur. Ne olur ne olm az deyip bir aylık za­ hirem izi birden aldık. G eleyim yataklarım ıza.. Ü stadın "pötikare" kılıflı yatağı koğuşun sağındaki köşesinde topludur. Ü ze­ rinde kahverenkli ince battaniyesi örtülüdür. Baş ucundaki duvarda Piraye ablam ızın resm i. Daha yukarılarda benim yeni ikmal edilen portrem asılıdır. Onun yatağı ile benim yatağım arasında bir keçi postu serilidir. Tabii postun bu tarafında da benim yatağım . Tabii üstadın yatağı gibi benim yatak da top­ lanm ış ve beyaz pike bir örtü ile güzelce örtülmüştür.

Benim yatağın baş ucundaki duvarda (Abidin D ino’nun) üstada hediye ettiği yağlıboya bir "işçi" portresinin fotografisi asılıdır. Gerek onun, gerekse benim yanlarım ızdaki duvarda birer tahta raf vardır, -ki bu rafları üstad ısm arlayarak, kendi zevkine göre imal ettirm iştir.- Onun rafında boyalar, kağıtlar, fırçalar, tenekeden bir palet, bu paletin üzerinde birbirine ka­ rışm ış boyalar, tütün paketleri, diş macunu ve fırçası; benim rafta ise şiir, rom an, hikaye denem eleri yapılmış m üsvedde ka­ ğıtları, defterler, devri H am it'ten nasılsa m üdevver bazı kitap parçaları...

Yataklarım ızın baş ucundaki duvarın tam orta yerinde geniş bir pencere vardır. Bu pencereden bakan ilk önce ha­ pishanenin ana duvarını, daha ilerlere çevrilen gözler ise ölü bir tabiatın sararm ış m anzaralarını görürler; ağaçlar, tarlalar, evler... Sağda ve solda çıplak ayaklarıyla tarlasında çalışan siyah çarşaflı kadınlar, daha uzaklarda kurşuni lekelere ben­ zeyen am eleler, daha ötelerde ise mavi tüller gibi engin dağlar...

Bu anda yavaş yavaş şairleşm eye başlayan m uhayyilem in intibalarını kaydeden kalem im (rak!) diye olduğu yerde du­ ruverdi; kapım ız şiddetle açılm ıştı. Başında küçücük kalan la­ civert asalete m ensup m or takkesiyle ve esm erleşen hiddetli yüzü ile "Sarıyer B elediye m uhasibi sabıkı m uhterem üstad Em in bey" içeri daldılar. K apı kadar vücutlarıyla ve m aşallah

50

ayın ondördüne benzeyen tekerlek çehreleri ile -bilhassa bu çehre pek benziyor- papa onbeşinci Piyus gibiler...

Bana ateşli gözlerle bir an şöyle baktılar. Şaşırdım : "A caba gazabı şahaneye mi m aruz kaldık!" diye düşünürken, üstad: -Ulan Dimitri! diye m utbakta yem ek pişirm ekte olan R um arkadaşa çattılar... sonradan anladık ki üstadı kızdıran şey aşağıda bir saygısızın "kinayeli konuşm ası" imiş.

M eğer Em in bey ne kazak adamm ış. Üzerim de bu hissi bırakm ak için olacak ki, tabii asabiyetlerini m üm kün olduğu kadar sunileştirerek D im itri'ye bas bas bağırdılar. * Şu anda lilelham d sinirleri yatışm ış ve sükunete avdet bu­ yurm uşlardır. İşte tam bu sırada üstad N azım da M üdür beyin yanlarından gelip, koğuşu teşrif ettiler. Em in bey ağabeyim iz üstadı görür görm ez "kazaklığım ı gösterm ek için saat bu saattir" kabilinden az evvelki tehevvürlerini tekrarladılar. Üstad şaşırdı. Velhasıl bu Em in bey yam an adam ves­ selam! Boş zam anlarında bizim üstadla A znif oynarlar. Böyle anlarda Em in bey k a z a ra üstadı yenecek olursa neşesine payan yoktur. Yakası açılm adık laflar, dem ode olm uş şarkılar ve henüz devri şebabetlerinde idrak ettikleri şadım ani ile coşarlar.

Aksi olunca -ki aşağı yukarı her zam an böyledir ve bazen se­ vinsin diye oyun verilir- som urtur da som urtur. Koyu bir te­ fekkür onun sam ur kaşlarını çattırır. Velhasıl Em in bey Em in bey değil, m eğer bir bilm em ne imiş!

Gelelim şu andaki vaziyete: Saat tam onikiyi bir geçiyor. Üstad, arkadaşlardan bankacı Süleym an bey adlı bir canlı m o­ delin portresini ikm alle meşgul. Ben m ektup yazıyorum . Em in bey de yeni arkadaşım ız Ertuğrul beyle yan yana oturuyor ve benim yazdığım şeylerde kendisine ait taraflar hissederek ne yazdığım ı soruyor. L af arandığı bakışından belli. B ir ara üstad yeşil boya istedi Em in beyden. Em in bey: Ben Türkçe anlam am . B ana Fransızcasını söyle! dedi.

M utbaktaki m altızda börülce pişm ekte... Velhasıl aziz dost yaz­ m akla bitm eyecek. B ir hayli yazı yazdım. M ektubum a son ve­ rirken m uhterem ağabeyim iz doktor H ikm et beyle sair ar­ kadaşlara selam lar eder, üstad Nazım 'ın m edhettiği h i­

51

kayelerinizin kopyalanın beklediğim izi ilave ederim Raşit K em ali İm za * B u D im itri'yi İsta n b u l te fk ifh a n e sin d e n tanıyacaksınız.

S ize ç o k ço k selam ı var.

15-16.1.941

A daşım , M ektubunuzu hazla okudum . Y azdıklarınızı çok be­ ğendim . Size yolladığım şiir, serbest nazım tarzının ilk nu­ m unesidir. dem ek bir hayli m uvaffak olunm uş.. Elbette ki bu kafi değildir ve elbette çok çalışm ak ve işi şuurla idare etm ek birinci şart..

G eçen m ektubum da size klasik tarzlarda yazılm ış iki şiir göndereceğim i vadetm iştim , yanlışlıkla burada kalm ış onlar. Bu sefer dört tane takdim ediyorum . F akat tarzım ı değiştirdiğim için onlara fazla kıym et verm iyorum . Şim di tam saat dokuzu on geçiyor. K oğuşların üzerlerine dem irler çekildi. Biz üstadla birlikte size m ektup yazıyoruz. Dışarda kuvvetli bir fırtına esiyor.

K ediler m iyavlıyorlar ve fırtınanın betonlara savurduğu cam parçalarının şıngırtısı...

D ün, m üteşebbis iki arkadaşın him m etiyle dört liraya bir futbol topu aldık. Bahçede m ükem m el bir çift kale oynadık.

Tabii kırk yaşına basm adığı halde m ütem adiyen kırk y a­ şındayım diye her vesile buldukça yaşını söyliyen ve bunda kim bilir ne gibi bir fayda um an üstad da aram ızda olacak.

H azret o kadar genç ve dinç ki.. Santr H af oynadı, tabii dalgakıran gibi.. Çarptı, devirdi, ve topa her bacak sallayışta ayağındaki çarık toptan fazla havaya kalktı, yahut da hasm ın su­ ratına..

Y akm da kulübüm üzün azalarım -başta Em in bey olm ak üzere- bir araya toplayıp resim çektireceğiz. Size de bir tane yollarız...

52

Adaşım ben de bu sefer m ektubum u kısa keseceğim , çünkü öbür sahifeye şiirlerim i yazacağım . D oktor A ğabeyim e selam lar. Öteki arkadaşlara da keza..

G özlerinden öperim kardeşim .

R aşit K em ali

B u rsa, 24.1.941 A daşım , M ektubunuzu aldık. Size bugün bir hayli gazete ve m ec­ m ua da posta ettik.

Bugün Cuma. Halbuki m ektup günüm üz Perşem be idi.

Bu bir günlük rötara sebep, sizin m ektubun gecikm esidir. M a­ m afih bu ihm alde haklısınız. Y azı um m am içinde kaldığınız malûm . İstanbul'da çıkm akta olan Y en i E d e b iy a t gazetesinden bize bir nüsha geldi. Bu nüshada, Abidin Dino ile Ali R ıza ve D oktor H aydar Seçkin arasında bir realizm m ünakaşası vardı.

Biz de bu m ünakaşaya iştirak ettik ve bilvesile benim -B ir B ey­ rut Hikayesi- adlı denem em i de yolladık. (Yolladık) diyorum , çünkü üstadla beraber çalıştık. H ece ve aruz kalıplarını bırakıp serbest nazm a geçiş zor olm adı desem yalan olur. Fakat her geçen gün yeni şiir anlayışım ı bana ve beni ona. yaklaştırıyor.

Ve cidden tam şiir cevherini ancak serbest nazm ın realist ara­ m alarında bulm ak kabil olacak. Sonra am atör değil profesyonel bir yazıcı gibi yazılarım ı neşretm em i tavsiyeniz cidden yerindedir. H akikaten insan, em eğinin m ahsülünü umumi kıyaslar çerçevesine geçm iş gördükçe şevki artıyor.

Size bu defa da eski yazılarım dan bazı num uneler gön­ dereceğim . H er zam an söylediğim gibi onlar nihayet birer (de­ n e m e d ir.

M ektubum u kısa keseceğim . Şim di zim m etçi gardiyan gi­ decek. B ilm ecburiye yazılarım a son verip şiirleri bir daha sefere yollam ak ızdırannda kaldım.

53

K usura bakm ayın. D oktor ağabeyim ize ve diğer ar­ kadaşlara selam lar.

G özlerinizden öperim.

Raşit Kemali 1.2.941, Bursa Adaşım, M ektubunuzu büyük bir lezzet ve o nisbette de büyük bir istifade ile okudum . İlk yazılar, ilk gözağnları m ahiyetinde ol­ dukları için, yahut da -ki bu daha doğru sanıyorum - o ilk de­ nem elerin tarzını değiştireliberi hasıl olan boşluğu dolduracak kadar yeni şiirler yazam am ış bulunm aklığım onları kolay kolay feda ediverm eye imkan verm iyor. İm kan verm iyor am a, it­ m inanla: "Güzel!" de diyem iyorum . Yani um duğum dağlara kar yağdı...

Yeni tarzda bazı yeni yazılara başladım . Ekserisi bitmiş sayılabilir. Fakat defalarca elekten geçirm ek m ecburiyeti malûm olduğuna göre henüz yeni başlandılar dem ektir. M am afih size bu natam am yazılarım dan parçalar gönderiyorum , üç tane de es­ kilerden.. Ş iir bahsi böyle.

H ikaye faslına gelince: Dün akşam üstad'a: "Hazret" dedim , "benim bir sürü hikaye denem em vardı, bunlar yarım kalm ışlardı. Size okuyayım da dinleyin. îpe sapa gelir şeyler mi bilmem. Z ere ben hiç beğenm iyorum ..." Eksik olm asın hepsini de büyük bir sabırla dinledi. N eticede ne dedi bilir m isiniz? "Bu yazı bütün yazdıklarınızın topuna m uadil. B ütün şiirleriniz, ti­ yatrolarınız terazinin bir kefesine, bu hikaye tek başm a bir ke­ fesine! Tabii m übalağa ediyor. Fakat henüz yolun başında bu­ lunan bir gence bu sözler az teşvik mi? Ö teki hikayeleri de beğendi. T abii içlerinde sözüm ona edebiyat yapacağım diye çabalanm ış söz hokkabazlıklan, kulağı ters yoldan gösterm ek kabilinden garabetler eksik değil. M e­ sela: " B ir saniyenin küçücük hacm ında canlanan m azi..." " D ilsiz karanlıklar" "Zam an seli" "G öğsün sol tarafındaki nazik uzvun yaralı bir kuş gibi çırpınm ası..." v.b., v.b... Tabii bütün bu

54

anorm allikler bertaraf edilecek. O ndan sonra tam rötüş edilm iş şeklinin bir kopyasm ı size de gönderirim .

Evet, bütün eski tarz şiirler birer hatıra olarak saklanacak.

Sizin "Balkon" şiiri -eski şiir telakkim e göre- hiç fena değil. Üstad hakkındaki düşüncelerim i, kavrayıp ve izah edebildiğim şekilde yazm ağa çalışacağım , size gönderirim . M ektubum u bu kadarla kesm ek m ecburiyetinde kaldım . Çünkü kağıdm öbür yü­ züne yeni şiirlerim den nüm uneler koyacağım .

Sinop'daki arkadaşlara ve doktor ağabeyim ize selamlar.

G özlerinizden öperim kardeşim .

Raşit Kemali

Karıma

M e k t u p .........

-I-

H avalar soğuk gidiyor O dam ız sıcak K arnım ız tok Fakat karıcığım Ne yalan söyliyeyim A ğzım ın tadı yok.

O kadar özledim ki Turunç ağaçlarının B eyaz çiçeklerini Hatırlar mısın bilmem Kol kola Asfalt yola G ezm eye çıkardık geceleri A tatürk P ark ın ın yanında bir büyük konak vardı Beyaz m erm er havuzu Gece gündüz Durm adan akardı A sfaltın kenarında Geniş yapraklı ağaçlarıyle "kübik” evler

55

V e uzaklarda derinden derine D üdükleri öterdi bekçilerin Sonra nasıl olurdu bilmem B irdenbire hava gürler Y ıldızlar sönüverirdi de "Y ağm ur yağacak galiba!" derdik.

Küçüktü evim iz H urm alı m ahallede K ocam an konağın -K onak haraptıAlt katındaki oda G ülbenkyan'm çırçır fabrikasına bakardı Soldaki pencereye Ü zerinde bir tavus kuşu dolaşan İnce bir tül asm ıştın.

Sokaktan geçenler görm esinler diye seni, K üçük petrol lam basını yakm adan otururdun. Ü zülm e karıcığım , Ne kaldı şurda zaten Y attım cezam ın yarısını, Kaldı yarısı.

R üya görürsen iyiye yor, İyiye yorulan rüyalar İyi oluyor!

B ir büyükçe poem yazm aya çalışıyorum . Bazı parçalarını size gönderiyorum .

Y astığı (m aşallah)lı Yüzü m avi yorganlardı^ uyurm uşum .

C eviz beşiğim i sallarken annem: U yusun da D erm iş,

56

Büyüsün de D erm iş Ninni!

Tıpış tıpış Derm iş, Yürüsün de Derm iş ninni!

Ve nurtopu oğlunun Allahın izniyle paşa olmasını Beklermiş.

U yudum Büyüdüm Tıpış tıpış yürüdüm Koşuyorum şimdi de.

H er gün oniki saat.

"Rihter" markalı Tezgahım ın başındayım.

"O rm ancı Alâaddin beyin hikayesi" G eyveli Alâaddin bey derler B ir asabi kişidir A vurtları çöküktür Yarısı beyazdır saçlarının M elûl m elûl bakar insana.

"Bu dinini bellediğim in dünyası Z indan be dinim e im anım a zindan!"

- K ebap olmuş ciğerinden derin bir ah çekti "Bana gayrı yaşam ak Ijaram!" dedi D edi Alâaddin bey!

G eceleri gözüm ün önünden Şöyle geçiyor hayali.

D ik dik bakıyor bana

57

A cep durur m 'ola, İki laf eder m i ki derken Beni yalnız bırakıyor.

B ir gece U yuyordum - N asıl oldu bilmem A yaklarım ı tutup sarstı birisi.

B ism illahirrahm anirrahim diyerek.

B aktım dört bir tarafa O dada canlı sade ben vardım.

Y ağm ur yağıyor Pervazları çatırdıyordu pencerenin Kırık cam lardaki gazete kağıtları Patlayacakm ış gibi şişip sönüyordu.

Uyum ak ne m üm kün bir daha! İhlâs İhlâs-ı Şerif İhlâs-ı Ş e rifi okuyup üfledim ruhuna!

Y aşaran gözlerini yumdu A lâaddin bey on seneye m ahkûm du. İçeri düşeli üç sene yeni bitiyor. "İnsan dediğin bir baharcık ömrü olan çiçekler misali - Bir kere tohum unu dibine dökm eye görsünO ndan sonrası yok.

Ne yam an ahm ış bu N 'ettim , neyledim bilmem Ne kefareti ödenm ez günahm ış bu."

K ar yağıyor lapa lapa U ludağ görünm ez oluyor.

Ve uzaklarda selviler

58

Sağdan sola Soldan sağa doğru Yatıp kalkıyor.

M angalın kenarında m or çaydanlık kaynam aktadır ■ Sabık orm an m em uru Alâaddin bey "Hava am m a da kışladı ha!" diyerek Isıtm aktadır ellerini.

Kahverengi kostüm ünü Rehne bıraktı em anetçi Baha'ya On liraya.

Baha da insafsızın biridir.

Bir liraya haftalığına, Yirm ibeş kuruş faizle verir.

R.K. G elecek m ektupta bir veya iki şiir daha yollayacağım .

9/10.2.941

Kardeşim Kemal Tahir,

29.1.1941 tarihli m ektubunuzda yeniden tafsil ettiği Safis efendi m eselesini okuduktan sonra N azım Hikm et'le bir hayli konuşarak keyfiyeti en doğru şekilde tesbit ettim. Bilhassa (sosyal fonksiyondan gelen) tahassüslerin ne dem ek olduğunu şimdi daha iyi anlıyorum . Evet, tam am iyle haklısınız. Bu iki m ektupluk m ünakaşam sı mübahase, tiplerin ne şekilde ve­ rilm esi lazım geldiği noktasında beni bir basam ak m erdiven daha çıkardı..

D iğer taraftan (her aklım ıza gelen m evzuun çalakalem zaptedilm esi) ve N azım Hikm et'te olduğu gibi bir kırıntı boh­ çası bulundurulm ası da gayet yerinde bir tavsiye. Üçüncü ve en m ühim noktaya (erken bunam a ve sürrantrene) olm ak bahsine dokunuyorsunuz ki, hakikaten m i­ salinizdeki genç kızın erken bunadığını sanarak doktora m ü­

59

racaat etm esi kabilinden, ben de çoğu sefer aynı tevehhüm e d ü ­ şerim. B azan okuduğum bir kitabın, elli altm ış sahifelik m uh­ teviyatı gayet vazih olarak kafam da yer eder de, bazan tek sayfa, tek satır kafam a girm ez. A klım da bam başka şeyler do­ laşır. K endim i sıkarım olmaz. O nun için düşünürüm : "Galiba ben erken bunayacağım . Eyvah... D em ek elliye varm adan ada­ m akıllı bunam ış olacağım " falan. D em ek ki bunadığım bilm ek, bunam adığına alâm et. Şu halde artık m erak etm iyeyim . Çünkü ben bunadığım ın farkındayım .

Yeni bir hikayeye başladım . N azım Hikm et bunun şim ­ diye kadar yazdıklarım ın belki en iyisi olacağını söylüyor, iş­ lerken o kadar m üşkülpesenîim ki, ben de bu ince eleyip sıkı do­ kum aya şaşıyorum . Eğer önüm de siz olm asanız, gene vehm e düşüp, "Eyvahlar olsun tükeniyorum artık, dem ek bendeki hi­ kaye kabiliyeti de bu kadarm ış!" diyeceğim . Halbuki g ö ­ rüyorum , siz ne kadar m üşkülpesentsiniz ve eserlerinizi elerken ne kadar insafsızsınız. Bende de bu hareketin başlayışı hikaye sanatının zorluğunu ve üzerinde nasıl bir itinayla tıpkı iğneyle kuyu kazar gibi çalışm anın zaruriyet haline geldiğini gösteriyor ki çok m em nun oluyorum .

Size (Güllü) ism indeki hikayem i bundan bir- m üddet evvel yollam ıştım . Acaba alm adınız m ı? Eğer aldıysanız onun da tenkidini sabırsızlıkla bekliyorum .

C ezam ın üçte ikisini iyi hal ile yattım . Şubat'ın sonlarına doğru m untazam an işe çıkabileceğim . Y eknesak hapisane h a­ yatının sıkıntılı günlerini tadil ediyorum dem ektir. Fakat bu şe­ kilde ne hikayelerim i, ne okum am ı, ne düşüncelerim i terketm eyeceğim elbet... Y alnızca dışarı hayatının epeyden beri yabancısı olduğum realitesine yeniden kavuşup, yazacağım hi­ kayelerde bu realiteyi daha canlı verebileceğim dem ek olacak.

Size yollayacağım m ektuplarda da hür hayata dair enteresan h a­ berler verm eye çalışacağım . Şim di bizim 'odada oturuyoruz: N azım Hikm et, K öylü İb­ rahim Efendi, ben ve diğer iki m ahkûm arkadaş. Y ayalar K öylü o tatlı anlatışıyla M illi M ücadele'ye dair m enkıbelerden bah­ sediyor. O kadar tatlı anlatıyor ki, şu satırları yazarken ikide bir

60

de onun anlattıklarına takılıp dalıyorum . Hele bir A m avut'un bir Rum'u kesişini o kadar güzel ifade ediyor ki tüylerim diken diken oluyor. Eğer Y ayalar köylü anlattıklarım yazâbilseydi, Milli M ücadele'nin o eşsiz kahram anlıklarını ne güzel can­ landırırdı.

Yazık, o fevkalade m evzuları işleyecek bir realist m u­ harrir çıkam ayacak. Eğer Nazım Hikm et (12000) m ısralık m u­ azzam eserini ikm al ederse, bu boşluğu kısm en dolduracak. O da olm asaym ış şu vatan evlatlarının harikulade başarıları tarihin kuru satırları arasında kaybolup gidecekm iş. R om ancılarım ız hâlâ ilahi sem alarda ipek kanatlarla uçuşan ruhlarıyla harikulade m evzular arayadursun... Ve birbirlerini taklitle m eşgul olsunlar.

Ne yazık!

Son hikayem i de ikm al eder etm ez size yollayacağım . Ha: Sinop'taki arkadaşlar benden hikaye istiyorlar. Benim hikayeleri okuyup tenkit ettikten sonra -eğer kabilse- Sinop'a yollayın olm az mı?

G özlerinizden öperim benim aziz kardeşim R .K .

10.2.1941

Adaşım, M ektubunuzu bugün aldık. Bugün telaşlı bir günüm üzdü. Üstad, -m utadı hilafı- sabahleyin saat yedide giyinm iş ve tabir-i am iyanesiyle iki dirhem bir çekirdek vaziyette idi. Bu res­ miyetin sebep ve m anası malum: Piraye abla...

K arım a adlı şiirindeki falsolara isabetle işaret etm işsiniz.

Zaten o tam am lanm ış değildi ki. Ö teki poem ise hâlâ na ta­ mamdır. "Bir G enç M ünevver" adlı olan hikaye ikmal edil­ miştir. G elecek m ektubum da, -belki- bir kopyasm ı takdim ede­ rim. Belki dedim çünkü baZan sözüm de duram ıyorum . N itekim geçen m ektubum da size eski tarz şiirlerim den bir kaç tane gön­ dereceğim i yazm am a rağm en gönderm em iştim . Sebep unu­ tuverm ek. U nutm aya da sebep sizin m ektubun zarfının d e­ ğişm esi oldu. Bu m ektupta onları gönderiyorum .

61

B ugün çok kısa yazm ak zorunda kaldım . K afam dar­ m adağınık. G elecek m ektup uzun ve özlü olur sanıyorum k u ­ sura bakm ayın.

D oktor beye ve öteki arkadaşlara selam lar. G özlerinden öperim kardeşim .

Raşit Kemali

12/13.2.1941

Resimler I G eçen sene T epedelen’in karları yeni eriyordu.

Bugün A rnavutluk’ta kurşun atan O gün Elbasan tavası yiyordu.

Ve geçen sene çözülüyordu karlar...

Bugün de karlar çözülecek K abaracak derelerin suları Fakat Elbasan tavasına elveda! Öldü kara göm leği parça parça...

Etleri donm uş, “ Ayy !” derken açılıp Bir daha kapanm ayan ağızlarıyla Bir çukura tek başına...

G ülüyor bu acaip şakaya...

Y uvarlanacak sırtlarından tepelerin...

II G eçen sene A vustralya’dan gelm işti.

Belki ağlam am ıştır henüz arkalarından Belki K ahire G am izo n u ’nda sanıyor karıları Y üreği rahat!

Halbuki öldüler T obruk önlerinde... Şim di çöl çakalları...

Kısa pantolunundan bacaklarını çekip çıkarıyorlardır.

62

Çöl ve çakal, böyle çok m acera gördü. İkisi de ihtiyardır.

III Geçen sene D ilinde ondan öğrendiğin Bir Napoli şarkısını söylüyordun.... Şimdi düşünm e düşünm e G elm eyecek karnındakinin babası.

Pike yaptı M alta’ya Öldü inandığı için “G i y o v e n e z z a” ’ ya Am a ölürken inanıyor m uydu bilm iyorum . Üzeri örtüldü denizle. Ölürken kim bilir ne dem iştir İşte kollektif ölüm haberi: Bir tayyarem iz üssüne dönm em iştir.

IV G eçen sene şöyle Diyordu: -S ev g ilim Seni seveceğim ebediyen seni!

Ebediyet hâlâ ebediyettir Lâkin bizim delikanlı L ondra’da bir kalasın altında dün gecedenberi Bir m iktar ezilm iş kem ik Ve bir m iktar sarı saçtan ibaret kaldı.

V Nedenini bilm eden Bir türlü söylem eden Sevm eğe m ecbur oluyorlar.

Bu kavgada suçsuzları vurup, Suçsuz yere vuruluyorlar.

63

VI T ohum çatlam ak üzere Yine bahar geliyor.

“Ferm an P adişah’ın Dağlar bizim dir !”

Her oniki saatte akşam H er oniki saatte bir sabah olacak.

G üneş ferm an dinlem ez! Ö len ölür, kalan sağlar bizimdir.

12. 13/2/ 941 G ece R eşit K em ali

B u rsa, 28/3/941 A d aşım , S a ğ ır D ere rom anınızın gönderdiğiniz kısım larını ben de okudum . U m um iyet itibariyla gayet güzel buldum. Tenkit edi­ lecek taraflarını üstad etraflı bir yazı ile bildiriyor olduğu ve benim de buna iştirâk ettiğim için tekrar birşeyler yazmadım.

B enim hikâye bitti sayılırsa da son kısım larını hazf, ye­ rine başka şeyler ilâve ve lisan düzeltm eleri gibi nakiselerinin itm am ı icap ediyor. Bugünlerde -m ev sim değişm esinden mi n e-fev k alâd e bir tem bellik içinde oluşum bu ufak tefek işleri ik­ m ale im kân vermiyor.

B uraya nakletm ek m eseleniz hallolsa da gelseniz nekadar iyi olacak.

Son günlerde büsbütün boş kalm ış değilim .. İki tane şiir yazdım . O nların da tashihlerini yapm aktayım . B irdaha sefere yollam ağa çalışırım .

D oktor Hikm et Bey ağabeyim ize selâm. Sizin de göz­ lerinizden öperim kardeşim .

R . K.

64

-Komşumun

Öksüzü-

Babası ölmüş on sene evvel -İnce hastalıktanD ört yaşındaym ış Em ine Ç ok ağlam ışlar...

Dedesi bir avukatın odacısıdır On lira aylık alır Em ine mavi gözlüdür Sarı saçları var Em ine'nin Yum ruk yum ruktur m em eleri Geçen yaza kadar çeşm enin önündeki arsada oynardık Bu sene çıkm az oldu Başına örtü alıyor artık Bakıyor kafes arkasından dışarıya Em ine'nin annesi çok benzer Em ine'ye -Belki kırklık Belki çok daha gençSaçları bem beyaz, Yanakları kırışık Büyükbabası B ir akşam süpürürken yazıhaneyi Birdenbire Y uvarlanm ış yere -Kalp sektesindenEm ine babasına ağlayam am ıştı ama, Ç ok ağladı dedesine Aklı erdiği için Em ine on beş yaşındadır Yum ruk yum ruk m em eleri, M avi gözleri var.

65

H er şey ateş pahasına A yda on lira ile geçinm ek zor Annesi: -Y a ben de ölü verirsem !

Diye korkuyor.

Em ine on beş yaşında Göğsü sığm ıyor entarisine, Boyu uzun Gözleri mavi Saçları sandır Em ine'nin Bir sabah Bir sabah erken Dallarda serçeler, Uzaklarda tren Bahçelerde horoz öterken Em ine baktı uykulu gözlerle hasta annesine Annesi hâlâ uyuyordu. Öylesine hafifti ki nefesi...

Em ine kalktı yatağından Baş ucuna geldi annesinin -Anne!

Dedi -Anne! * Sokaktan salepçi ile sim itçi geçiyor Uzaklarda tren D allarda serçelerin sesi Ve son uykusunda yatan Em ine'nin annesi.

66

Güneş yükselm ektedir Pam uk yüklü kam yonlar geçiyor yoldan E m ine’nin kulağm a bir gram ofon sesi gelm ektedir: "Hayatı gel de içelim , gel içelim Puseden kadehlerle!!!"

Em m e bir aydır pankolarda am eledir İplik büküyor B akm aktadır ona pankoların ustası hayran hayran Gözü var E m ine'de bu genç ustanın!

Em ine on altıya girdi Boyu uzun G özleri mavi Kırm ızı çizgili entarisi dar geliyor Emine'ye!

28/3/941 R .K . * Şiirde her şey bir parça da kalabalığa okunm ak içindir.

Em ine ikinci anneyi söyledikten sonra, sükut işaretleri geliyor.

Bunları bir yerde okurken nasıl söylersiniz. O rada biraz m evzuu denedim . Pek olm adı. Tabii... denem ek lazım. Şiir bitti. K endi kendim e Em ine'ye ne olm uş diye sor­ dum. Hiç bir şey olm am ış. N orm al hayatı yaşıyor. Bu norm al hayatın şiirini senin şiirinde bulabildim mi hayır. H azin mi bu şiir, bir zabıta haberi kadar üm itli mi hayır. Bana bir şey öğretti mi? Zannetm em . Bu m ünasebetle yeni bir eda, yeni bir kelim e ve cüm le tum ürü hatta kafiye, vezin, ahenk bakım ından yani şiir zenaatine ait bir hususiyet de göremedim. Babası verem den ölen, büyükbabası avukat odacısı olan ve bir kaç m ısra evvel ben de ölürsem diye anasının ölüm haberine de fazladan h a­ zırladığım ız Em ine, bu hayata rağmen de başka bir şeyler mi arzu ediyordu. Anası ve büyükbabası da ölm em iş o la y d ı ya iplik bükm ede çalışm ayacaktı, yahut bir usta ile evlenecekti.

Değil mi. Bu sefer de Em ine hiç yaşamıyor, esas noksan bu. Bir de bu kadar sade yazılm ış. Bu tarafı çok m uvaffak ve güzel. Bir

67

şiirde insan bir çeşit küçük hikaye tekniği ile bir vaka, hatta bir sürpriz bekliyor. B elki realite tıpatıp yazdığın gibidir adaşım , lâkin ince hastalıktan ölen babayı, gene de rom antik buldum ve yadırgadım . N eden şiirlerde, rom anda m uayyen bir hastalıktan öldürürüz, yahut böyle bir his vardır içimizde. F akir aileler çok kere verem illetinin de verem illeti olduğunu da bilm ezler. Bir şeyi yoktu. B irdenbire yattı, ağzından kan boşandı diye an­ latırlar. Fıkarada um um i zafiyet, h afif öksürük, kırıklık, sırt ağ­ rıları ehem m iyetsiz soğuk algınlığı alam etleri sayılm az mı? Şiirde altı tane kafiye var. Hepsi de ara kafiyesi, yani bir hareketi veya fikri yüreğim ize veya aklım ıza yerleştirm ek için kullanılm am ışlar. G elişi güzel serpilm işler. B ence şiirde ka­ fiyenin m uayyen bir yeri olacak. Kafiye için kafiye değil. A n­ nesinin ölüsü başında -bir odada yapayalnız- uyanm ış bir genç kızın hislerini hiç düşünm em işsiniz. Dışarı ile bu ölüm odasının m ünasebeti de yanlış. D ışarda serçe sesleri, salepçi, sim itçi, güneş, tren düdüğü, horoz çığrışı, yüklü kam yonlar, gra­ m ofondaki şarkı. Em ine yalnızlıği hiç mi hissetm edi? A nasına acım adı, ağlam adı mı. H akikati -ölüm ü- anlayınca, ilk hareketi, ilk sözü ne oldu. O danın ölüm e ait atm osferi hangi eşyalarla bi­ rinci plana gelm işti. B unlar uzun uzadıya işlendiği takdirde, dı­ şarının sesleri, ışıkları, hareketi, ölüm psikolojisini böylesine silip süpüremezdi. K endim i o kadar zorladığım halde, bu d e­ korun ve m usikinin içinde bir an bile ölüm le ve Em ine'nin ızdırabı ile karşı karşıya kalam adım . Şiir azam i sadelikle ya­ zılm ış. Halbuki ölüm için (son uyku) dem işsiniz. B akıyor kafes arkasından dışarıya da hececiler devrinin m ısraı. B ence kafesli bir m ahallede oturan çocuk, (pencere) dediğim iz m addi var­ lıktan ayrıca kafes tespit edem ez. Kafes orada tabiidir. B i­ naenaleyh pencereden bakıyor dem ek yeterdi zannederim . Bu şiirde N azım 'ın ansiklopedideki B üyük Köylü Ç ocuğu şiirini h a­ tırlatan bir çalışm a tarzı var. M esela: Dört yaşm da im iş Em ine çok ağlam ışlar. B unu hatalı bulm uyorum . B ilakis N azım 'ın te­ sirinde bir m üddet kalm anızın faydası olacaktır. L âkin, sonra sonra kurtulm ak şartı ile. Em ine'nin yum ruk yum ruk m em eleri de, başta dört yaşında m ısraından pek az sonra verildiği için,

68

onbeş yaşına girdiğini hikaye eden parçadaki kuvveti kay­ bediyor. B en olsam , Em ine sa n saçlıdır, m avi gözlüdür diye bir tek m ısra yapardım . Halbuki bu da Em ine'nin hususiyetini ver­ miyor. Galiba, asıl noksanlardan birisini daha bulduk. Burada Em ine azam i derecede m ücerrettir. H erhangi bir Em ine. Zira yazm ak istenilen Em ine'nin hususiyetleri realiteden tesbit edil­ memiş. Em ine'nin saçlarının sarı, gözlerinin mavi olduğu neden tekrarlanıyor? Haydi saçları boyanabilir diyelim , lâkin göz­ lerinin rengi bir m uayyen yaştan sonra hiç değişm ez. Değişm eyişi de bir fevkaladelik ve o m uayyen hayat parçalarının karakteristiğini veren bir cihet değildir.

Dokumacı

Haydar

Evleri tek odadan ibarettir Ç ocuklar oynar K adınlar konuşur O kitap okur!

Y ağm urlu ve soğuk bir gece çıkm ca fabrikadan Düşündü "Bir evim olsa üç odalı!" diye K apısından girince içeriye Çocukları çevirip etrafını "N erede kaldın baba?" deseler V e elinden tutup Y em ek odasına sürükleseler.

M asanın üzerinde bulsa opera biletini...

Sulu sepkene çevirdi hava R üzgar esiyor A dam ı bıçak gibi kesiyıor!

Kaldırıp önünde durduğu apartm ana başm ı "Hey gidi dünya hey!" dedi. Ç ekerek kulağına yakasını m avi m uşam basının Gülüm sedi.

69

Sulu sepkene çevirdi hava R üzgar esiyor A dam ı bıçak gibi kesiyor.

A partm anda çalgılar V e radyoda başka dünyaların sesi Kaldırım a en alt kattan ışık vurm uş İçinde bir kadın gölgesi -Sofra hazırlam aktaD okum ada am eledir H aydar Bu hafta gece gidiyor işine -B ostan dolabında dönen G özleri bağlı beygir gibiŞaşıyor Yolların tükenm eyişine!

Dudağını büktü K asketinin altına parm ağını sokarak K afasm ı kaşıyor.

Tezgahın başında H aydar A kim da hep o var: "Üç odalı bir evi olsa..."

Havada pam uk tozları Devri daim ini yapan m otorun sesi M ekikleri şakırdıyor tezgahların Soğuk hava borularının güm bürdem esi...

H aydar'ın tezgahı m ekik attı Y anındaki B attaloğlu Süleym an Birdenbire Y uvarlandı yere.

T oplandılar başına Saplandı m ekik şakağına M ekiği çektiler yaradan

70

D em ir ucu kanlı tahta m ekik B ölünm üş ortasından ikiye Tarakhanenin önünde yatıyor.

Kola kokusu, talk kokusu Ve yerde yatanın Ö leceğim korkusu!

G ece U zaklarda çarpılan bir kapının sesi Düdükleri bekçilerin Ve H aydarın parm aklarında tırnak kelepçesi.

Karısı hasta Oğlu bekçi yazıldı Tarsus'ta Kızı pankolarda iplik büküyor.

"K ara haber tez ulaşır!" derler R eçete cebinde kaldı Pam uk yüklü kam yonlar geçiyor yoldan...

Tavanı basık D uvarları çatlak bir oda K om iser efendi şahitleri yazıyor Y andaki odada.

Sesler geliyor Polis sesleri "Asri Sinem a" dağılm ış olacak.

D övm ekte topuklar caddeleri...

Fabrika borusu öttü G ececiler işten çıkacak A ğır ağır vurm ası çarşıdaki saatin V akit geceyarısm a yakın!

R. K em ali

71

Bursa, 30.4.941 Adaşım, Sahiden, m ektup birdenbire kesildi. Bunun sebebi malum: Şahane tem bellikler içinde bulunuşum . Kusura bakm ayın.

Size hikayem in m üsveddelerini göndermeyi vadettiğim halde ve aradan da aylar geçm esine rağmen sözüm de duram ayışım şundan ileri geliyordu: Lisanını, kabiliyetim in son haddine kadar işlem ek.. Dedim ya bir insan tem bel olursa k a­ biliyetini kullanam ıyor. M isal: M ektuplarım ın birdenbire k e­ silişi. Size berveçhi peşin, hikayem in 29 sayfasını gönderdim .

Fakat onu lisan bakım ından m azur görün. Yalnız m evzu hak­ kında kaba bir fikir edinin kafi. Şiir de gönderiyorum .

Göl İnsanları hikayelerini iptida okum ağa başlam ıştım .

Sonra her gün ayrı ayrı okum ak, edinilecek olan fikir silsilesini inkıtaa uğrattığı için tefrikaları kesip biriktirdikten sonra, kül halinde okum anın daha m ünasip olacağını düşündüğüm den top­ lamağa başladım dı. D erken -agleb-i ihtim al- Dimitri cenapları aradan bazılarını kaybetm iş. M am afih gelecek m ektubum da bir kari sıfatiyle düşündüklerim i yazm aya çalışırım.

Biz iyiyiz. Etrafım ızdakiler de iyi. Sağ bacağım da siyatik olduğundan bir sürü m erasim li m uayeneden sonra tedavisi için m ütehassıs tarafından banyo raporu verildi. Üstadla birlikte si­ yatiklerim izi tedaviye başlıyacağız..

Doktor Hikm et Bey ağabeyim e çok çok selam.

Gözlerinden öper, m ektubum u bitirm em e m üsadenizi rica ederim kardeşim.

Raşit Kemali Bursa, 31.5.941 Sevgili Adaşım, "K om şum un Ö ksüzü" adlı şiirim in tenkidini yerinde bu l­ dum. Teşekkür ederim . Bu m ektubum da size üç tane daha gön­ deriyorum . Şim diye kadar serbest nazım da bir sürü kalem d e­

72

nemesi yaptım . İtiraf ederim ki Nazım Hikm et'le tanışm adan önceki şiir telakkim bam başkaydı. Şim di sadece ahengi kav­ ramış ve oldukça kullanm aya başlam ış vaziyetteyim . Fakat azi­ zim şuna inanıyorum ki felsefesiz şiir olmaz. Eğer şiirlerim e di­ yalektik m ateryalizm i sokam az ve yazılarım ı natüralizm den kurtaram azsam bu sahadaki gayretlere son vereceğim .

H adiseleri şiirleştirirken diyalektik m ateryalist bir göz­ lükle m üşahade edem edikten sonra o yazıların ne kıym eti var? İnsan Nazım Hikm et'in yazılarını okurken "Sahi, diyor, bu h a­ kikaten böyle. Am a ben görem iyordum . Yahut görüyordum da gördüğüm ü bilm iyordum ." B akalım bu vadide bir hayli zam an em ekleyeceğim . O lm azsa elveda dem ek lazım gelecek.

Büyük fabrika hikayesini dün bitirdim. "O nsekiz yaşım" ismini verdik. Yarın da Naci Sadullah beye yollayacağız.

"Orhan Raşit" imzası ile neşretm ek istiyoruz. Bakalım üstadlar ne diyecek. Belki de m uvaffak bulm azlar kim bilir...

Sizi dört gözle bekliyoruz.

H avalar çok sıcak gidiyor. Bizim A dananın m eşhur olan sıcaklarını hatırlatıyor.

Hele şu satırları yazarken bunalıyorum . Üstadın m ektubu bir hayli yüklü. Ben kısa keseyim de ge­ lirseniz bol bol, uzun uzun konuşuruz.

G özlerinizden öperim.

Raşit Kemali N a zım H ikm et'in K em a l T a h ir’e 11/711941 ta rih in d e y a z ­ dığı m ektu b u n a rka sa yfa sın a y a zılm ıştır M ektu p no.34

12/7/1941

Adaşım, Nazım bey yazm ayı unutm uş. Sizin nakil işiniz hakkında bay Naci Sadullah'dan haber bekliyoruz. Bu işle o m eşgul olu­ yor malum . N azım bey tekrar m ektup yazdı.

Size ikinci büyük hikayem in bir kopyasını gelecek m ek­

73

tuptan itibaren gönderm eye başlıyacağım . Şim di 150 sayfa kadar yazdım . H enüz birinci kısm ı bitmedi. Ö yle zannediyorum ki 300 sayfayı çok geçecek.

Son gönderdiğim bir sürü şiir hakkında bir şey söy­ lem ediniz. Şu nakil işi hal olsa da hep beraber bir arada bu­ lunsak. Hayırlısı olsun.

G özlerinizden öperim adaşım.

Raşit Kemali Bursa Hapishanesi 13/9/941 Üstadım, B ir seneye yakın bir zam andanberi "adaşım " hitabı ile m ektubum a başlam aktan m ıdır ne, usanm ış olacağım ki bugün size "üstadım " şeklinde bir hitapla başladım . Hoş bu elbette böyledir. M ektubunuzda "bu devam lı çalışm a ile Türk m illetine güzel hikayeler hediye..." edeceğim den bahsetm ekle bilseniz bana ne büyük bir vazife veya şeref verm iş oluyorsunuz.. C id­ diyetinizden em in olm asam latife ettiğinize kani olacaktım .

G erçi hikaye vadisinde -hoş N azım Hikm et'e kadar şiir de aşağı yukarı öyleydi ya...- bizde ciddiye alınarak m esela Gorki veya diğer Rus realistleri çapındaki m uharrir ve eserlere Tas­ lam ıyorsak da ne de olsa benim gibi henüz edebiyat vadisinde çok kısır ve m üptedi olan bir delikanlıya böyle bir hitapta bu­ lunuş doğrusu gurur verir. T eşekkür ederim . Size "Asma Ç u­ buğu" ism indeki hikayem in bir kopyasın; yolladım . Bu hi­ kayenin ceryan ettiği muhit bizim C eyhan'daki çiftlik m uhitidir.

Bütün isim ler ve tabirler asıllarına sadakatle tesbit edilm işlerdir.

Y alnız vaka m uhayyel..

D aha bir sürü hikayem var. O nların birer kopyaları ya­ nım da m evcut. V akit buldukça peyderpey gönderm eye ça­ lışacağım . Tabii yazılarım hakkındaki m ütalaalarınızı öğrenm ek benim için istifadeden hâli değil, bilakis terakkim yolunda hız olacak.

B ugünlerde, epeydir yarım bıraktığım büyük fabrika hi­ kayesine yeniden ve bitirm ek azm i ile tekrar sarılacağım . "On-

74

sekiz yaşım " ism ini verdiğim büyük hikayeden hâlâ bir ses çık­ madı. Onu bay N aci Sadullah vasıtasıyla Tan gazetesine gön­ dermiştik. Fakat adının "Çırçır Katibi" olacağm ı kuvvetle zan­ nettiğim bu ikinci büyük hikaye "O nsekiz Yaşım "dan daha iyi olacak. Tabii bu iyilik kıyası "Türk edebiyatı" num uneleriyle öl­ çülerek çıkarılm ış bir netice değil. Sade kendi terakkim ve eski num unelerim le nisbet edilerek elde edilm iş olan bir neticedir.

Hoş dedim ya, henüz m em leket edipleriyle yarışm ayı gözüm kesm ezse haklıyım. Size hikaye ve rom anlardan pasajlar oku­ mayı çok arzu ederdim . İm kan olsa hiç fena olm ayacak. Şiir de yazıyorum . Fakat üstadım em in olun Nazım Hikm et'in yazılarını okudukça "şiir" nam ı altında yazı yazm aktan utanıyorum . Diğer taraftan edebiyat gazetelerindeki "Yeni şiir" iddialı yazıları okudukça da inadına yazm ak istiyorum. Nazım Hikm et'in irtifaına erişem edikten sonra şiir yazm am alı. Ben on­ ların yerinde olsam böyle yapardım . M am afih gene onlardan Allah razı olsun. Çünki dedim ya onları okum asam şiir va­ disinde kalem im i çoktan kırardım.

Siz şiir yazm ıyor m usunuz? Eskiden, yani geçen sene değil de evvelki senenin sonlarında Yeni Sesde okuduğum "İs­ m ail K em alettin" im zalı şiirler fevkalâde nazarı dikkatim i celbederdi. O da kendine göre bir "janr"dı. Ve hiç de fena değildi.

B ilhassa tenkit sahasm da çok güzeldi. "İsm ail Kem alettin"in susuşundan şunu anlıyorum .

Nazım H ikm et'i geçm edikten veyahut o kuvvette başka bir sesle çıkm adıktan sonra "Şiir yazılsa da olur, yazılm asa da.." hik ­ metini İsm ail K em alettin'in kabul ettiğini.

Biz çok iyi ve rahatız. G erek hapishane m em ur ve m üs­ tahdem leri gerekse jandarm a fevkalâde insanca m uam ele edi­ yorlar. Sizin de orada aynı şekilde m uam ele gördüğünüzü öğ­ rendikçe bedeni rahatım ıza ruhi rahatım ız da inzim am ediyor.

M ektubum u bitirirken gözlerinizden öper, Sinop'takilere selam larım ın iblağm ı rica ederim kardeşim .

Raşit Kemali Ayrıca m asraf olm asm diye hikayeyi, göndereceğim iz g a­

75

zetelerin arasına koyacağız. Çünki "Evrakı m esalih” şeklinde m atbua alm ıyorlar. Tabii öbür türlü gönderm ek de çok pahalı oluyor.

Raşit Kemali Sevgili Adaşım, M ektubunuzu aldık. N azım bey galiba dün fevkalade m erak içinde kalarak size bir telgraf çekm iştir. Bugün m ek­ tubunuz çıktı...

Benim "Sıcak" şiirim in aslı mı yoksa m uaddel şekli mi iyi onu üstad daha iyi bilir. M am afih m adem ki o sıcak at­ m osferini verebilm iş ve siz um um iyetle -takdim tehir m üstesnabeğenm işsiniz bence bugün için m atlup hasıl olm uş dem ektir. Çünki m alum a heceden ve daha doğrusu eski şiirden yeni şiire geçişteki bu istihale lehim e bir not verilm esini icap ettirecek kadar süratli oldu sanırım . Şim dilik her geçen günle bir parça daha anlıyorum ki "şiir" ve "nesir" cidden yorucu ve çok em ek isteyen şeyler. Hele Nazım beyin üzerinde çalışm akta olduğu yazıyı yazarken çektiklerini gördükçe şuna kani oldum ki hakiki şairin gebe kadından farkı yok. Kadın çocuk doğrururken kıv­ ranır, üzülür, bağırır. Şair de m ısra yaratırken öyle.

Evet kültür ezberle olm uyor. Umumi m alum atı hayatta icap eden yere tatbik etm ek lazım. Hele bir artist için bu key­ fiyet ne kadar lüzumlu. Alelade m evzular üzerinde, alelade kim ­ selerle konuşurken bile...

Benim "Onsekiz Yaşım " isimli hikaye bir hayli tashih ve tem yizlerden sonra Bay Naci Sadullah adresine posta edildi.

Alıp alm adığına dair el'an m alum atım ız yok.

O öyle.

Bugün adını her halde "Çırçır Katibi" koyacağım ı kuv­ vetle sandığım yeni bir hikayeye başladım . Yani ilk hızla yirm i sayfa yazdım . Beğenm edim . Tekrar bir yirm i sayfa daha yaz­ dım. Onu da beğenm iş değilim . Fakat zarar yok bu şekilde devam edip neticelendirdikten sonra lisan üzerinde oynam ak daha doğru olur sanırım . H ikayem ism inden de anlaşıldığı gibi

76

fabrika hayatından bahis olacak. Y alnız bu seferki daha şü­ mullü. Ö teki hikayede A dana'nın bir hususi fabrikasındaki am ele, patron, usta, bakkal, kooperatif m em uru, katip vesaire m ünasebetleri ile am ele hayatından bahsediyordu. Bu seferki bir parça daha geniş m evzularla m uhat olacak. B akalım m uvaffak olursam ne mutlu. M ektubum bu kadar kafi. G özlerinizden öpe­ rim kardeşim .

R aşit K em ali Not: M ektubunuzda Ç ukurova'lılardan bahsediyorsunuz.

Bunlar kim acaba? A dana'lı mı? G ıyabi selam lar. R.K.

A d aşım , Serzenişde yerden göğe kadar haklısınız. Sahiden hi­ kayelere kendim i dostları unutacak kadar verdim. Sabahtan ak ­ şam a kadar çalışıyorum . Bazan günlerce bahçeye inm ediğim oluyor. Bugün bahçede bir parça dolaştım . İnanır m ısm göz­ lerim kam aştı. Fakat bir de atalet başlar tem bellik çökerse vay babam vay. A ylarca sürüyor.

Sizin Göl İn s a n la rın ı bugün tekrar okudum . İlk neşredildikleri zaman hiçbir kanaatim olm am ıştı. Şim di iyiden iyiye lezzetine vardım. Bundan şunu anlıyorum ki ozam anki te­ lakkim le şim diki arasında dehşetli fark oldu. Ne olacak üstad buraya gelene kadar ben hikaye denince Y edi G ü n hikayeciliği cinsinden sürprizli, parlak cüm leli -Halit Ziya Üslûbuna yakınhayatla pek alakası olm ayan şeyler anlardım. Halbuki gün geç­ tikçe realist eseri daha iyi a n la r . oluyorum . Sizin G öl İ n ­ san ların d a k i lisanınız gayet güzel. Sonra vakalar insanı adam akıllı sürüklüyor ve "acaba sonu ne olacak?" diye m eraka dü­ şürüyor.

Sait Faik'in Ş a h m e ra n adlı hikaye kitabını okudum.

Nazım bey, "son Fransız edebiyatının m ukallidi, kötüsü" dedi.

Ben Fransız edebiyatını bilm ediğim için Sait Faik hoşum a gi­ diyor. N etekim Panait Istrati'nin K ira K iraly asın ı okuduğum zam an okadar tesiri altında kalm ıştım ki hâlâ ondan kur-

77

tulam adım . Bakın sizin G öl İn s a n la rı da öyle. A ynı anlatış de­ m iyorum . teferruat ve tabiat parçalarını tasvir falan... Yoksa gerek Rum 'da gerekse Sait Faik'te ciddiyet yok... Şim di yataktayız. N azım bey Feridun O sm an'ın B a h a r Ş a rk ısı adlı kitabını okuyordu. Boyuna gülüyor, "Allah belanı versin!" diyor. N ihayet kitabı kapayıp attı. Bana: -Bu kitabı okum aktansa Peride Celal’in C u m h u riy e t ga­ zetesindeki hikayelerini daha severek okurum! dedi ve yorganı başına çekti. Ne yazdığım dan haberi yok. Bir eliyle bir gözünü kapam ış, tek gözle bana bakıyor.

Sahiden B a h a r Ş a rk ısı da adından belli olduğu gibi bir sürü "İlahi deyişlerle"dolu.

Ben bir sürü şiirle keza bir sürü küçük hikaye yazdım .

B unlardan altısını T a n a gönderdik. Şiirleri neşretm iyeceğim . İçlerinden bazılarını bilahere size yollarım .

K ardeşim gelin bu seferlik bu kadarla iktifaya razı olun da bir daha sizle daha uzun konuşalım olm az mı? G özlerinizden öperim. Sinop'takilere selam.

R aşit K em ali

Necati'nin sabrı tükenm işti. Bu anlatılanı pek nam ussuzca bulduğu için, elindeki kitabın yaprağını kıvırıp yanına bıraktı, doğruldu: - Bunları kabadayılık diye anlatıyorsun değil mi? dedi.

Duran dem indenbe« öğünerek ve büyük bir iftiharla an­ lattığı şeylerin bir anda hiçe sayıldığını görünce kızdı: Ne belledin ya çakal! dedi. Senin İstanbullularını da gördük. Bir taktık mı yırtarık ta...

Necati külhanbey değildi am a, insanın insan üzerindeki tahakküm üne oldu bitti kızardı. Sertçe söylenen bir söz, bir em ir, bir küfür onu eli bıçaklılara bile karşı koyardı.

Ulan terbiyesizce konuşm asana! diye asabiyetle söy­ lendi, kalın siyah kaşlarını çattı.

Adana'lı Duran:

78

- Lan baban! diye dikildi. Sizin İstanbullularınızı da bilirik. Balıkçı Aziz, ağabeyciğim , M arm ara Haşan... G elsinler bizim oraya görek!

N ecati birdenbire, bu bahisle hiç alâkası olm ayan bir söz attı: - Git kahram anlığı Sovyetlerde gör! E rkeğiz dersiniz bir de... Acıyorum...

N ecati'nin yanında Kosti, yatağa sırtüstü uzanm ış, elleri başının altında, elektrik lam basına bakıyordu. N ecati'yi dürttü.

Necati susacaktı, fakat Duran: - Lan Necati, dedi, nam usunla otur, dilini tut ha...

- Tutm azsam ne olacak?

Kavga çıkacağını koğuş halkı sezmişti. V asfi birşey ba­ hane ederek ayağa kalktı, Niyazi yatakta oturdu, Kosti hazır va­ ziyet aldı, uyuklayan polis uyandı. Duran: Ananın... Diye ağır bir küfür savururken yanıbaşında duran boş su şişesini aldı ve Necati'ye fırlattı. Necati yana kaçtı, şişe duvarda parçalandı.

N ecati koğuşun bir köşesindeki bir odunu kaptı. Tam o sı­ rada üstüne atlayan D uran'ın alnının ortasına kuvvetle vurdu.

O danın içinde tok bir ses çıkaran bu vuruş, D uran'ın alnını yardı. Bir anda koğuş birbirine girdi. Y ataklar hırsla çiğnendi, paçavralar havalandı, yum ruklar savruldu... N ihayet gene koğuş halkı kavganm daha fazla büyüm esini önlediler. Fakat gürültü ve küfürleri m eydan yerindeki nöbetçi gardiyan duym uştu. K o­ şarak geldi. N ecati'yle Duran'ı yukarıya başgardiyana çıkardı.

B aşgardiyan geceyarısı hapishanenin ölü sessizliğini ka­ rıştıran bu gürültüyü duym uş, uyanmıştı. Y ataktan don-paça at­ ladı ve uykulu gözlerini oğalıyarak, tadsız tadsız onlara baktı.

Esm er yüzü hırsla kızardı..

N ecati'yi oldu bitti sevmezdi. O nun kitap okum ası, şiir yazm ası sinirine dokunur, bu ‘işleri, yani şiir yazm ak, kitap oku­ m ak gibi şeyleri m üddeium um i, doktor, üniversite talebesi filan gibilere m ahsus şey sayar, böyle "iki paralık bir m ahpus"un "ba­ şından büyük işlerle uğraşm asına" kızardı. Bunu açık etm ezdi ama, ara sıra y a n şaka, yarı ciddi laf dokundururdu: "Gel ba­

79

kalım N am ık Kemal..." yahut "Sen fakir bir m ahkum sun... Kitap senin neyine..." veyahut da bilhassa ajans haberlerini radyoda dinlerken Necati'ye arkasını dönüp, sanki orada insan yokm uş gibi durm asiyle...

Necati'ye hınçla bakarak: Nedir bu rezalet gece vakti? diye sertçe sordu. Necati cevap vermedi. Başını önüne azam etle eğdi; cevap verm eğe te­ nezzül etm iyorm uş gibi. Halbuki Duran, daha başgardiyan ken­ disine bakm adan anlatm ağa başladı: -Hem şerim -başgardiyan Konya'lıydı. Duran ona hep böyle derdi- sor Vasfi'ye.. Biz m em leketten konuşurduk, la­ fım ıza karıştı. Bunlar kahram anlık mıymış, git Ruslarda gör ba­ bayiğitliği filan..

Birdenbire kendini kaybederek: Anasını avradını... Diye sövdü. Seni başım ıza am ir mi diktiler...

Necati'nin üstüne yürüdü. B aşgardiyan mani oldu.

Duran'ın yarık alnından sızan koyu kan, yanaklarından gerdanına akıyordu. B aşgardiyan yanıbaşlarında dikilen nöbetçi gardiyana: - G ötür bunu revire, sarsınlar.. Dedi.

Nöbetçi gardiyanla Duran çıktılar.

Yalnız kaldıkları zam an başgardiyan bir cigara yaktı. E l­ leri arkasında, odanın içinde kısa kısa dolaştıktan sonra tanı N e­ cati'nin karşısına dikildi, hırsını yenm eye çalışan asabi bir yüzle: - Sana seksen kere söyledik., diye başladı. Sen burda e v ­ vela bir mahkum sun.. Sonra m eydancı.. Bizim bildiğim iz m ey­ dancılar idarenin adam ı sayılırlar. İdare ne derse idarenin sö­ zünden çıkm azlar ki ekm ek yesinler.. Sen öyle değil. Kafanın dikine gidersin..

Tekrar dolaştı, tekrar durdu: M esela bak, kitap senin neyine? Sen o Nazım Bey'le Kem al'i taklit ediyorsun am a sen o adam larla sidik yarıştırabilir m isin? Senin suçun..

Necati'ye dikkatle baktı. D em indenberi başgardiyanı hafif

80

bir gülüm sem e ve adeta alaylı haliyle sakin sakin dinleyen N e­ cati birdenbire irkildi. G özlerini başgardiyana kaldırdı. D u­ dakları kım ıldadı. "Sen nihayet bir hırsızsın!" dem ek istediğini anlam ıştı. Şim di m üthiş bir isyanla bağırıp çağırm ak, hatta baş­ gardiyanı yum ruklam ak ihtiyacım duyuyordu.

- Bana akıl öğretm e! dedi, ben kitap okurum , şiir yazarım , bütün bunlar benim bileceğim iş. Siz ne diyecekseniz...

Başgardiyan fena halde bozuldu.

Ya! dedi, peki., diye söylendi.

M asasına don paça, azam etle oturdu. Sonra kalktı. Tekrar oda içinde gezindi. A klından birçok şey geçiyordu: D övm ek, zincire vurm ak, zindana atm ak, m eydancılıktan çıkarm ak...

Neye karar verm ek istediyse gözlerinin önüne hep şair N azım 'la * Kemal dikildi. Kem al'e pek ehem m iyet verm iyordu. Fakat şair Nazım 'dan ürküyordu. Bu ürküntünün sebepleri vardı: Şair Nazım fevkalâde pervasız ve ateşli konuşan, hiç kim seden, bil­ hassa hüküm et adam larından zerre kadar çekinm eyen bir insan tesiri yapıyordu onun üstünde... Sonra, bu hapishaneye nak­ ledildiğinden az sonra şair N azım bir gece kısım da -O zam an re­ vire alınm am ıştı henüz- arkadaşlarıyla kolonya içiyorlardı, geceyarısına doğru başgardiyan nasılsa bunu haber alm ış, adam gönderm iş, kolonyaları aldırm ak istem işti. Bunu m ahsustan, bil­ hassa daha ilk gördüğü anda ürktüğü şair Nazım 'ı tesiri altına alm ak için yapm ıştı. Fakat şair N azım kolonyaları verm ek şöyle dursun koşarak gelm iş, şim di Necati'nin y an sakin durduğu odada, bir fırtına gibi olanca asabiyetiyle bağırm ış, çağırm ış, kolonya içm eye devam edeceğini, icap eden kanuni m u­ am elenin yapılm asını öyle bir tavır ve sert lisanla söylem işti ki başgardiyan bir tek kelim e söylem eğe kadir olam am ış, odaya bir fırtına gibi girip gene bir fırtına gibi çıkan adam ın tesiri al­ tında kalakalm ıştı. Hâlâ kulaklarında m anasını anlayam adığı "gavurca" birsürü kelim eyle "kanun, nizam nam e, disiplin, am ir, alkol..." seslerinin tekrarlandığını duyar gibi oluyordu. Ne zam an şair Nazım'ı düşünse, yahut onu karşısında görse, iki sene evvelki o hadisenin baskısını daim a yüreğinde duyardı.

B aşgardiyan en kestirm e yolun N ecati'yi m ünferit'e atm ak

81

olduğuna hükm ederek sandalyesinden kalktı.

- G el bakalım! Ö nden yürüdü. Necati, çatık kaşları, erkekçe tavırlarıyle koca bir çocuk gibi arkadan yürüdü. Telörgünün bulunduğu alt kata indiler. B aşgardiyan m ünferit'lerden birinin, en ıslak ve ha­ vasızın kapısını hırsla itti: - Gir! N ecati içeri girerken söylendi: - Zindancılar!

B aşgardiyan bunu duym am azlıktan geldi. M ünferit'in ka­ pısını hınçla çekti, kilitledi, odasına döndü.

Bu "hiç kıym et verm ediği halde kendisine her zam an, her yerde, her vesileyle kafa tutan, alt tarafı iki paralık m ahkum. Üstüne üstelik hırsız." A dam a hâlâ içerliyor, onu bir kaşık suda boğm ak, yahut ayaklarım falakaya takıp bayıltıncaya kadar döv­ m ek için yanıyordu. Odanın içinde dolaştı, dolaştı. Kendikendine söylendi, hom urdandı, m ırıldandı, gidip N ecati'yi ge­ tirm ek, bu serkeşlikten m aksadının ne olduğunu sorm ak, hatta şair N azım 'a rağm en onu adam akıllı dövm ek için birkaç kere niyetlendiyse de her seferinde gözlerinin önüne şair N azım 'la hapisane m üdürü dikildi. B irdenbire hapisane m üdürüne kızdı ve küfür etti. "Hergele.. M üdür olm uş. Senin gibi m üdürün... Ah, elim de bir salâhiyet olm alı ki..."

Sonra, elinde salâhiyet olduğunu, hapisanenin baş­ gardiyanı bulunduğunu, m üdür olm adığı zam anlar hapisane m ü­ dürünün salâhiyetini kullanabileceğini düşününce bu sefer ken­ dine, kendi aczine kızdı. Bütün yapm ak istediği şeylere şair N azım 'ın mani olabileceğini, elleriyle kollarıyla, bağıra çağıra, sarı saçları dağıla dağıla, mavi gözleri döne döne haykıracağını, "Olm az efendim . Olm az. Islahane, disiplin, halet-i ruhiye, in­ sanlık..." Filanla birlikte m anasını bilm ediği, bilm esine hiçbir zam an im kan olm adığına inandığı birsürü "okkalı" lafla onu nasıl susturacağm ı, netice, gardiyanlarla m ahkum ların önünde aczini m eydana vurduracağını düşünüyordu.

N öbetçi gardiyan, D uran'ı, başı bir sarık gibi sarılı, ge­ tirm işti. B aşgardiyan ancak onların içeri girm esiyle kendine

82

geldi. O zam an ferahlar gibi oldu: Z abıt tutup resm i vazifesini yerine getirm eliydi. "Ha... diye sevinçli bir yürek geçirdi. Zaptı tutar, m üdüre havale ederim . O da m üddeium um iye... V ukuat yaptı hergele.. Elbette m eydancılıktan atarlar.. N azım kurtarsın bakalım kurtarabilirse..."

D ehşetli bir sevinç içindeydi. M asa başına geçti. H er ta­ rafı oynayan daktilo m akinesine kağıt takarken nöbetçi gar­ diyana em ir verdi: - G etir o hergeleyi m ünferit'ten!

N öbetçi gardiyan çıktı.

(H'inci kısm ın sonu)

83

Bu iyice ağır bir söz. O ysa ki ben bir hayli tarih, bir hayli felsefe, bir hayli edebiyat, bir hayli kim ya, fizik, astronom i, cebir, hendese falan filan biliyorum . E vet am a bütün bunların halitasından çıkan şey, "kültür" na kafi! N azım haklıdır. Senin de bir m ektubunda söylediğin gibi iyi tarih, iyi coğrafya, iyi kim ya, fizik falan filan bilm ek "kültürlü" olm ak için yetişm iyor.

K ültür "um um i m alûm atın hazım ve tatbiki" sözü çok doğru.

Z am anında anam ın, "ben evladım dan şikayetçi değilim .

A nasız, babasız, yetim çocuklar gibi onu gurbetlere, yatılı m ek­ teplere gönderm eye kalbim dayanm az!" gibi bizim anacıklarda fazlaca m evcut olan "hassasiyet" "evlat sevgisi" yüzünden ben vaktiyle belki Paris'e gidecekken bu m ükem m el fırsattan is­ tifade edem edim . E ğer o zam an -ki b e n in y ç in bir kollej, Hayskul, G alatasaray, Saint G eorge lisesi, ne bileyim bir sürü ecnebi m ektep kabil olacaktı ki sırf anam m kaprisleri yüzünden m ah­ rum kalm ıştım . Sözüm ü getirm ek istediğim nokta şu ki, yabancı dil bilm eden "kültür" ya kısır oluyor, ya topal. Zavallı m em ­ leketim iz.. Garp edebiyatının sayısız eserlerinden m ahrum . Üç beş "ukala"nın anlıyarak veya anlam ıyarak dilim ize çevirdikleri şeyleri, okuduk -pek azı m üstesna onlar iyidir- okuyoruz.

Sen ne bahtiyarsın. Bugün Fransızca'yı bilsem öyle sa­ nıyorum ki -gene pek azı m üstesna- Türkçe- bilhassa ilim ve felsefe kitabı okum azdım .. Neyse... Şu benim Ç ırçır Katibi hikayesini yeni baştan yazıyorum .

Fakat Fransızca haricinde ne edebiyatla, ne sair şeylerle layıkıyla m eşgul olm am ağa karar vereliberi o, çok ağır yürüyor. İkm al olunduktan sonra sana da gönderm eye çalışacağım .

G özlerini öperim kardeşim . H oşça kal.

D ostlarınıza selam lar.

O. Raşit Benim şiiri beğenecek m isin bakalım!

• O .R .

84

Bursa: 18/10/941 Aziz kardeşim Kemal Tabir, Size bir de şiir gönderdim.

R.K. 10/10/941 tarihli m ektubunuzu bu akşam aldık. Benim "Asma Çubuğu" hikayesi hakkındaki tenkidinize çok çok te­ şekkürler. Sahiden, işaret ettiğiniz noktalarda haklısınız. Onları şimdi daha iyi anlıyorum . Fakat azizim o zam an için bunları görm em e im kan yoktu. Çünkü çok tuhaf bir halet-i ruhiye için­ deydim.

Bir hikayeye başladım m ı, bütün süratim le neticeye doğru elektriklenerek koşuyor, bir nevi ıspazm oz da geçiriyorum . Bu heyecanlı seyir neticesinde tabii olarak pek çok pürüzler, nok­ sanlar, lisan hataları, tabir yetersizlikleri oluyordu. Şim di de oluyor. A m a bugünkü, ogünküne benzem iyor. Tabii sizin de ba­ şınızdan geçm iştir, hikayem i yazıp bitirince okuyacak insan arı­ yordum . Öyle istiyordum ki kendilerine okuduğum (tabii hi­ kayeyi) insanlar bilâ şek ve şüphe "m ükem m el!" desinler. Sonra bir garip huy daha: H ikaye biter bitm ez onu dürüp, büküp rafa koyıiyor, ondan iğreniyor, adeta kaçm ak istiyordum. Tıpkı d o ­ ğuran bir m andanın yavrusundan kaçm ası gibi.

Bugün bu haller kısm en zail oldu. Şim di, yazdıklarım ı tekrar tekrar okum ak, ilave veya tenziller yapm ak, "tamam !" diye tem ize çekilm iş bir yazıyı icap ederse baştan başa tadil et­ tikten sonra yeniden tem ize çekm ek külfetlerine pekala kat­ lanıyorum . Gün geçtikçe de "ince eleyip sık dokum anın" ne kadar lazım olduğunu daha iyi anlıyorum .

Azizim! B ekir Sıdkı ve Sait Faik'i benim le m ukayese edi­ şiniz bana öyle gurur verdi ki... İnşallah şım arm am ... Ü stadım ız N azım H ikm et adeti olduğu gibi odadan içeri bom ba gibi girdi. H azretin bir yere girm esiyle beraber etrafında ne varsa adeta harekete gelir, kağıtlar uçar, odada hava ana­ forları ve telaş başgösterir.

Bugün de öyle oldu. Sizin m ektubu bana uzattı: Üstad! dedi. Benim gözlerim şu oğlanın yazılarını se­

85

çem iyor. B elki seninki seçer!

B ereket benim gözlerim seçti. O kum ağa başladım . K ır­ kından sonra "hikaye ve rom an" yazm ası için yaptığınız tav­ siyeleri galiba fazla parlak bulmuş olacak ki utandı. Ve gayet basit gibi görünen fakat haddizatm da bir m ısra kadar ahenkli olan cüm leleriyle "Beni m edhettiğini bilseydim , yüksek sesle okutm azdım . Bak hele neler yazm ış şu oğlan!" dem ek istedi.

Sonra ilave etti: "Kem al Tahir bu kış yanım ızda olsaydı ne güzel vakit ge­ çirirdik!"

N azım Bey'in sık sık sizden bahsedişi, gözüm ün önünde duran fotoğraflarınıza dönüp dolaştıkça bakm am , kafam da size ait öyle canlı bir şekil hasıl etti ki, birgün karşılaşsak hiç ya­ dırgam ayacağım galiba... Be üstadım sizin gelm eniz de "pa­ şanın geldi geldisine" döndü. Bazan geleceğinize dair bir h a­ vadis çıkıyor. Biz de soranlara aynı havadisi ciro ediyoruz.

A radan zam an geçiyor. Ses seda kesilince, el alem e yalancı olu­ yoruz. Be birader şu Ram azan'ı şerifte hatim ler indirip oruç tu­ tarak beş vakit nam azı ve teravisiyle A llaha niyazda bulunm ak dururken sen tut oruçlu üm m et-i M uham m ed'in önünde fosur fosur cigara iç ve açlık tarikiyle gidilecek cennete "acaip vasıta" de elbette işin olmaz... Bak yarın K adir gecesi bizim Ertuğrul'la S anyer'li Em in Bey’ler oruç tutup nam az kılacaklar. Bari onlara rica edelim de Kem al T ahir kulu nam hesabına vacip-ül vü­ cuttan, onu Bursa'ya naklini kolaylaştırm asını tem in etm esi için dua etsinler!.. Şaka bertaraf. Tenkidinizden çok istifade ettim. Tekrar tekrar teşekkürler.

Sinop'taki arkadaşlara m ektup yazdıkça benden selam koym ayı unutm ayın olm az mı?

M üdür ve katip beylerle başgardiyan ve gardiyan efen­ dilere ben de bilm ukabele selam ve saygılarım ı yollarım .

Sizin de hasretle gözlerinizden öperim kardeşim .

Raşit Kemali

86

Kardeşim Kemal Tahir, Hikayem hakkındaki tenkidinizin bir çoğu yerinde. Ben yalnız şuraya takıldım : "Safıs'in M urtaza'ya acım ası gayrı ta­ biidir. Zira biz bu Safis'te hiddetten, tabasbustan dalavereden başka tarafı görm em iştik..." diyorsunuz.

Ben bunu bililtizam yaptım . Çünki bu hepim izde vardır.

Bir insana ne kadar kızarsak kızalım öyle anım ız olur ki bir­ denbire tam am ile değişir bam başka hisler iktisap ederiz. Netekim herhangi bir can sıkıntılı anım ızda, m evzu ile katiyen alâkası olm ayan bam başka şeyler de düşünüverm ez miyiz?

M am afih bu hissi verebilm ek için ifadede noksanlık var dem ektir ki sizin gibi bir kari bunu hiç olm azsa sezmediyse öteki kariler asla anlayam az.

Sonra: A ksiyon itibariyle zayıf oluş da yerinde bir ten­ kittir. Esasen ben bu yazıyı hatta bu yazıları belki tahliyeden sonraya kadar üzerlerinde oynam adan saklayacağım . Bu m üddet içindeki tekam ül o zaman onları yeni baştan tashihe kafi ge­ lecek..

Geçen m ektubum uzla size şiirler gönderm iştim . Şim diye kadar elbette aldın.

Bugünlerde bir orta hikaye daha göndereceğim . Onun da tenkidini beklerim . Sizin de hikayelere m untazınz. Bugün " ( ) Ustası" adlı yeni bir hikayeye başladım . Bir hayli yazdım.

M evzuu sağlam . Tipleri çok yakm dan tanıdığım insanlar.

Dekor, evim in içi kadar bildiğim yerler. Tabirler, m akineler ve­ saire her şey her şey çok iyi bildiğim şeyler. Öyle olduğu halde içimde bir (zink!) deyip durm ak, çalışm am ak arzusu, bir başaram am ak korkusu, yazdıklarım ı beğenm em ek, velhasıl fev­ kalade fena haller var. Hani futbolde bir "sürantrene" olm ak var­ dır. Öyle bir şey. Ne tuhaf. Bu sünepelikten bir sıyrılsam ne güzel şeyler yazabileceğim halbuki.. B ilm em bunlar istihale m erhaleleri mi?

B ütün günüm esaslı m eşgalelere parçalanm ış vaziyette.

Dün Nazım H ikm et'e dedim ki: Yahu günde oniki saat kafi gel­ miyor!

Bunu hakiki bir ihtiyaçla söyleyiverm iştim . Bakın nasıl,

87

sabahleyin yataktan kalkm ak, kahvealtı vesaire, saat on. Haydi dokuz buçuk diyelim. Ö ğleye iki buçuk saat kalıyor. Herhangi bir kitap okum aya dalınca iki buçuk saat rüzgar gibi geçiyor. Ö ğleden sonra Fransızca'ya ait. G eceyse gündüzün yor­ gunluğunu d ef için tabii bir istirahat hakkı. M am afih bu istirahat hakkını da pek tanıdığım ...

(M eşruten tahliye) ye dair bugünlerde bizim m ahkum ar­ kadaşlar bir balon uçurdular. Aslı çıkarsa onbeş ay ka­ zanıyorum . Nazım Hikm et de galiba altı sene kazanacak. Altı ordan altı burdan ne kaldı? Tahliye yaklaştı dem ektir. M am afih benim hepsi hepsi bir sene yedi ay cezam var.

Sizin buraya gelm enizin im kânsızlaştığına çok üzü­ lüyoruz. Hep bir arada olm ak ne iyi idi.

M ektubum u bitirirken gözlerinizden öper, m üdür ve katip beyinizle başgardiyan ve diğer arkadaşlara hürm etlerim i yol­ larım kardeşim .

Raşit Kemali Kemal Tahir!

"Nurettin Şadan Bey"im i aldın mı? Bu m ükellef "deyyus" hikayedeki kopyasının beşyüz m isli daha nam ussuz. Geçen gün Nazım Hikm et'e söylediklerini duyunca içim den "Ah, dedim , hergele., seni istediğim gibi kepaze etm ek için ne güzel fırsat.."

Halbuki iş işten geçti.

Bahçede N azım Hikm et onu bir hayli tahrik etmiş. Sen, dem iş, cesareti m edeniyesi olan insansın. Y üreğindekini çe­ kinm eden söyle!

Zatı Valâ: "Evet, dem iş, ilk işim hapishaneden çıkınca dosdoğru A lm anya'ya gideceğim , asker olup Ruslarla döğüşeceğim ..

Ve takrar gıcırdayan, hom urdanan sesiyle: "Bu avam m illetini elim de olsa keserdim !" Gayrı sen küf­ rün gerisini tam am la. Hoş değm ez. B en şimdi Fransızca'ya d o ­ ludizgin çalışıyorum . Bunun için yeni hikayeler yazm am ağa mecburum . Fakat öyle hazin bir m evzu yakaladım ki.. Bakalım ..

88

Belki perhizi bozarım.

G özlerini öperim kardeşim .

Raşit Kemali

Tren geldi, bugün yolcular her günden çok. Şose k a­ labalık bu kalabalık gittikçe artıyor. A rabalar, kam yonlar, eşek­ ler, katırlar ve küm e küm e yaya halk.

H ava gittikçe yükseliyor.

A kşam işden döndüm . O dam a çıkm adan kısm a girdim.

M armara Şakir'in koğuşunda çay içtim . Şim di Nazım H ikm et'le karşı karşıyayız.

Sinop'tan gelen m arangoz eşyalarının satışı ile alakadar olan üstadın iktisat doktoru olm asına rağm en on’küsur lirayı bir türlü denkleştirem em esine kahkaha ile gülüyorum .

Boyuna söyleniyor: - Öp pederin destini e.... fazla para çıkıyor. Yahu! Birine fazla para mı verdim ne?

M ahkûm lardan A rnavut A kif girdi odaya. Üstad bu sefer ona sataştı. Z orla bir otom atik cıgaralık satm ak istiyor. Bizim bildiğim iz, tezgahtarlar m üşterilerine karşı m ültefıt hareket ederler. Halbuki hazret m üşterilere evvela akıl veriyor, sonra konferans, o da sökm edi mi başlıyor hakarete.. Bana döndü: - A llah rızası için bana bir cem am eliyesi yapm.

Devam etti: Yahu ondört liranın içinde 45 kuruş nasıl fazla çıkar?

Bırakın yazm ayı yahu!

- İki dikiş kutusu 310, oldu m u M armara?

(Bu esnada M arm ara Şakir odam ıza m isafir gelm işti.

Yemek de hazırlanıyordu. H azret m isafirin falan farkında değil tabii, m erhabadan önce iş buyuruyor. Şunu da antr kerre ilave edeyim: Bize m isafir gelenler cıgaralannı da beraber getirir hatta bize takdim ederler. Eğer sıkılm asak kahvenizi de getirin diyeceğiz...)

A teşparesin yahu!

M arm ara Şakır sofram ızı hazırlam aya başladı. Nazım

89

Hikmet: D ur canım , artık yeter, zahm et etm e, gerisini biz ya­ parız! diyor. Gene bana çatıyor. -Çünki ben m ütem adiyen onun sözlerini not etm ekteyim : Ü stad bırakm yazm ayı yahu! C em edin şimdi ka­ payacağım kasayı..

Y azm ayı bıraktım , dediklerini yapacağım .

M ektubun hacm i genişliyor bu gün bu kadar yeter.

D evam ederiz.

E rtuğrul ve Emin beylerin selam ları var. Ben de oradaki gıyabi dostlara selam lar ederim . Gözlerinizi öperim kardeşim. (İm za) R aşit K em ali S a rı E s irle ri Sinop'a yolladım.

10/11.1.942 B u rsa K a rd e şim K em al T a h ir, A yrı ayrı iki zarfta gelen ve ayrı ayrı tarihlerde yazılm ış olan iki m ektubunuzu aynı günde aldık. Büyük bir m erakla bana ait satırlar aradım , fakat yok. Çünkü ben "Çır Çır Katibi" adlı hikayem i size yollayalı bir hayli zam an oluyor. Halbuki onu al­ m adığınız anlaşılıyor. Bense bugünlerde m utlaka bir tenkit m ek­ tubu bekliyordum . Çünkü sizin ihtisas ve tenkitlerinize hususi bir kıym et veriyordum . Şu hal karşısında ne inkisar hayal değil mi? Doğrusu bu hikayenin zayi olm asına üzüldüm . Size1 şiir yolluyorum . Eğer m ektubum uzun hacm i m üsait olsaydı dört beş tane daha ilave ederdim . M am afih son aylardaki m esaim in m ahsulleri beş altı şiirden ibaret değil. M esela Y eni E d e b iy a t Gazetesi'nde oku­ duğunuz B e y ru t H ik ay eleri serisinden "Kardeşim Niyazi" hi­ kayesinin dördüncüsünü de yazm ış bulunuyorum . Bundan m aada "Güllü" adm da bir orta hikayeyi daha bitirdim ki bu bizim fabrika ve fabrika m uhiti m ahallelerin am ele ve duvarcı m isillü insanların hayat, karakter ve adetlerinden bahistir. Onu

90

da ilk fırsatta size yollam ak bence vazife..

B unlar haricinde bazı rom anlar okudum . M esela M ad a m B ovary ile S a rı E sirler.

M a d a m B ovary'deki tasvirler üzerim de bam başka bir tesir yaptı. S a rı E sirle re gelince ondan m ahalli renklerle yerli halkın adetlerini nasıl bir idareyle anlatm anın lazım olduğunu yani m ahalli hususiyetleri bir m akale gibi "hususiyetleri vermiş olm ak için" değil işin tuzu biberi olarak kullanm anın şeklini öğ­ rendim. Belki (öğrendim ) sözü m ahalline m asruf değil. Ama herhalde "sezdim" Şim di Piyer Loti'nin B ir S iy a h in in R om anını oku­ m aktayım. K itabın ellinci sayfasm dayım . O nu bir noktadan be­ ğeniyorum : H erif ressam gibi. Buna m ukabil tipler hiç de canlı değil. (B ir aşk)ı anlatıyor. Fakat ben bu aşkı hissetm iyorum , sade m üellifin basm a kalıp sözlerinden Fransız delikanlısının çılgınca sevdiğini anlıyorum ki zam anla aklım dan çıkıyor. Belki rom an bitene kadar keyfiyet değişir. Şim di saat dokuzu çeyrek geçiyor. Ben karyolam da bu sa­ tırları yazıyorum . N azım Hikm et karşım daki karyolada uzanm ış ve köylü İbrahim efendinin anlattığı bir "At" hikayesini kemali m erakla dinliyor. Ertuğrul kapınm yanındaki karyolasında.

Keza o da köylüyü dinliyor, başında lacivert atkı, tıpkı Köroğlu varı sarılm ış.

G özlerinizden öperim A ziz kardeşim , oda ar­ kadaşlarınıza, M üdür Beyinize ve başgardiyanm ıza selam ve hürmetler.

R aşit K em ali

-MektupK ardeşim M azhar Lutfı, Bir yazında: Ve cenuba " Pam uk işleyenlere gitm ek için T oroslor'dan bir kere olsun geçem edim diye Utanıyorum ."

Demiştin.

91

Y ağm urlar dindi O turdu havalar Y engem i al C enuba gel bu bahar.

B izim dokum ada bile şiirlerini okuyan H ayranların var Sizi bekliyoruz kardeşim. Ç ok sıcak diye adı çıkm ıştır A dana'nın Y ılm asın gözün.

B ursa hapishanesini hatırlarsın ya B irinci kısm m üst katı 52’inci koğuş Şartolsun taş çıkartır Adana'ya!

Fabrika evlerinde oturuyoruz Evim iz iki gözden ibaret B eğendiğiniz odada siz yatın Fazla bir döşeğim iz var yüklüğüm üzde Kılıfı m avi A ltınıza sereriz.

B iraz fabrika kokar O kadar Turunçlu bahçeleri gezeriz Şeker kam ışı vuruşuruz m ahalle aralarında Tatlı lim on, portakal yeriz, Kütlü toplayışını seyrederiz kızların Pam uk tarlalarında Ve ılık gecelerde yıldızların Toprağa yaklaştığını.

Gel kardeşim gel Sırtlarında yalınayaklarla dolaşılan asfaltları gör,

92

M ahalle aralarında M ortiz oynayışlarını m ektepsiz çocukların.

Annem i sorm a Saçları bem beyaz oldu -K m a yakıyorFersizleşti gözleri fıkaranm . Çok övm üştüm seni ona Dedi: "M ektup atarsan oğlum a Bu bahara beklediğim izi yaz!"

-Ç iğköfte yoğurm akta m ahirdirGel kardeşim, gel Hoş et gönlünü ihtiyarm Bu baharı çıkaracağı şüpheli K im bilir Belki ölm üş olur gelecek bahara Sonra dert olur içine Y anarsın bilirim.

B izim evde radyo yok Ne de gramofon A m a gündelik kazancım ızdan G azeteye ayrılan 5 kuruşum uz var.

Bazan karım okur gazeteyi Bazan ben okurum , K om şular toplanır dinler.

Bizim m ahallede yabancı değil hiç T im oçenko, M anilla, B ir Oçiç!

(H aydarpaşa-A dana) arası O nbeş günlük üçüncü m evki bilet

93

Şu kadar lira, şukadar kuruş Belki ucuz A m a sana bana göre değil Bilirim gözün tutm uyor bunu B ir aylık kazancım ız sayılır, Haklısın!

Dün sordu benim kız: "-Baba! Dedi Yeni şairlerden kim isi "Tanrıya m ektup" yazıyor, K im isinde oğm a bakır m angallar, Y usufçuk kuşu, Şehri cehennem gibi fikir eyleyiş Köroğlu Dadal, M ekke-i M ükerrem e'den gelm e seccadelere Hasret çekiş!

Halbuki ben M azhar Lütfü am cam ınkileri okurken Ferahlarım !"

"Sen bakm a kızım onlara! Dedim. Şairliklerine rağm en onlar K ocam an haylaz çocuklarıdır ki apartım anların Kağıttan kayıklar yüzdürürler havuzlarda -Y arından üm itleri yokturB aşlarında cin külahı Sihirli değnek ellerinde, K aybolurlar kalabalık şehirlerin Parke döşeli caddelerinde...

H albuki yirm inci asır -B ütün kavgası ve bütün açlığı dahilİnsana dünü aratacak kadar

94

Ç irkin değil.

Bir hayli uzattık sözü H ülâsatül hülâsa Ve hülâsatül kelam Hoşça kal Soranlara selam!

B u r s a , 10.1.942 Orhan Raşit Bursa, 30.1.1942 Kardeşim Kemal Tahir, M ektuplarınız m untazam an gelm ektedir. Buna öyle alış­ tık ki bir parça gecikirseniz içim izde bir boşluk hissediyoruz. Şiirlerim hakkındaki teşvikarane satırlardan dolayı sevindim.

Eğer siz bunları daha evvelce yazm am ış olsaydınız müthiş in­ kisarı hayale uğrayacaktım . Çünkü Kem al Sülker'den aldığım bir m ektupta bana hikayeyi şiire tercih etm em i yazıyordu. Bu tercihin neden dolayı olacağını izah etm iyordu am a ben fena halde tuhaflaşm ıştım , çünkü az çok kabiliyetim bulunm adığı iş­ lerle m eşgul olup fuzuli yere nehri tersine akıtm ayı hiç sevmem.

M am afih N azım H ikm et de sizin fikrinizde. Onun için gene şiir yazm akta devam edeceğim . Kim bilir belki uğraşa uğ­ raşa onda kendim i bulabilirim. Zaten çok büyük bir şair ola­ bileceğim e kanaatim yok. Yalnız küçük ve lirik şeyler ya­ zabileceğim i sanıyorum .

Sizinle N azım H ikm et'in hüküm leriniz bence en doğru ol­ duğundan yolum da yürüm ekte m ahzur görm üyorum .

Bu m ektubum la birlikte size "Güllü" isim li hikayem i de yolluyorum . H erhalde bunu biraz da m üterakki bulacaksınız.

Size tuhaf birşey söyüyeyim : Hani geçen senedenberi üzerinde çalışıp durduğum büyük bir hikayem vardı, adı "Onsekiz

95

Y aşım ", galiba bazı pasajlarını da yollam ıştım size. İşte bu hi­ kayeyi T a n gazetesine gönderm iştik. Zekeriya Bey okum uş, be­ ğenm iş (herhalde hatır için beğenm iş olm ası daha akla yakm ) Y alnız son taraftaki am ele hareketlerini çıkarıp tekrar gön­ derm em i söylemiş. İşin tuhafı bu değil, en kabadayısı dört veya beş ay evvel gözüm den uzaklaştırdığım bu büyük hikayeyi bugün elim e alır alm az tekrar okudum fakat hayret, lisanına ve vakaların tesellüsündeki acem iliğe şaştım. Hatta utandım.

Bu belki genç bir hikayeci için gayet tabiidir. Fakat azi­ zim kendisine inanm ak bakım ından dehşetli birşey oluyor. Hani şu (Telkini binefsi hi) dedikleri şey.

Bende garip bir illet var: K endim e güvenem em ek! Bunun nereden geldiğini bilm em . Fakat o heyulayı yukarıda bah­ settiğim küçük hadise kısm en yok etti. Kim bilir belki de böyle hadise veya hadiseciklerin devam ı onu büsbütün öldürecek. Her ne olursa olsun hikayelerim in daha idealini tahliyeden sonra ya­ zabileceğim . Şim dilik hafızam daki intibaları tedavüle çıkarm ak suretiyle hikaye yazıyorum . O zam an m ahallinde görüp tesbit etm ek, tiplerin m uhaverelerini kendi ağızlarından not alm ak su­ retiyle yazm ak kabil olacak. O zam ana kadar gerek Nazım H ik­ m et gerekse siz bana işin nazariyatını ve ne yapılm ak lazım gel­ diğini güzelce öğreteceksiniz. Sizin için de, benim için de m em leket borcu değil mi?

M a d a m B ovaryyi de bu m ektupla gönderiyorum . [Yani ikisini de aynı zam anda postaya veriyorum . Allah belasm ı ver­ sin ağzı bozuk olm ak böyle işte.] Ha, bu kitap bizim değil. O ku­ duktan sonra iade edersiniz.

Ben şimdi Ş a rk R ü z g a rı G a rp R ü zg arı adlı ve Pearl Buck'ın eseri olan rom anı okuyorum . Rom anı dedim ama, şu bizim ideal m anadaki rom an tarifine uygun mu bilmem. Belki de büyük hikaye. Fakat karı bunu gayet sanatkârane işlemiş.

Zaten onun S arı E s irle ri de fevkaladeydi. Bu seferki daha ince.

K ısaca şöyle: Bir Çinli kadının gözüyle garp m edeniyeti. İnsan bunu okurken "irtica"ın ne dem ek olduğunu bütün dehşetiyle anlıyor. Tabii bizim ilticam ızla onlarınki arasında çok fark var.

E ğer kitap benim olsaydı size m aalm em nuniye yollardım .

96

Ne çare ki bizim M üdür B eyin kızınınm ış ve N azım Hikmet okusun diye daha yapraklarını kesm eden ona vermiş. B iz de o sayede sayeban olduk. A llah N azım Hikm et'in yokluğunu gös­ term esin. N eredeyse adam cağızın gırtlağına basıp ilm ini ka­ fasından sökeceğiz. Tabirim i m azur gör...

B aşkaca ben berm utad Fransızca'ya devam ediyorum .

Arasıra felsefe ve saire... M am afih bugünlerde üstadın ra­ hatsızlığı edebi ve felsefi konuşm alarım ıza sekte verdi.

Sizin buraya gelm eniz işi tavsadı da tavsadı yahu. Ne olur hep bir arada olsak da daha m untazam çalışsak!

Demin Nazım H ikm et'e sordum: - Üstad! dedim. Şu anda M üddeyi Um um ilikten bir m ü­ zekkere gelse ve bütün siyasi suçluların tahliye edileceklerine dair em ri tebellüğ etseniz ne yapardınız?

Yüzü güldü ve gözleri parladı.

Hiç! dedi. Üstüm ü başım ı giyer, bir lokantaya gider, ta be sabah kafayı çekerdim.

A ram ızda ihtilaf çıktı. Ben Servinaz O telin e gidelim dedim . O Çelik P alasa dedi. Ben (şarap) içelim dedim , o (rakı) dedi. Sonra sabahı ettik. Sizi K araköy'de bekledik. Hep birlikte İstanbul'a geldik. Yengeye sürpriz yaptık. Ben iki gün sizin m i­ safiriniz oldum. Sonra beni Pendik'e kadar yolcu ettiniz. Ve ben A dana'ya ayrıldım...

Ne yani olm ayacak şeyler değil ki. Kim bilir bir gün böyle olacak. (Gün doğm adan M eşim eyi şebden neler doğar!)

M ektubum u bir hayli uzattım kardeşim . G özlerinden öpe­ rek eyvallah derim.

Raşit Kemali Bursa, 13.2.942 Kardeşim Kemal Tabir, M ektubunuzla birlikte "Küçük Balık" hikayesi bugün geldi. H ikayenin bir kısm ını N azım Hikm et okudu, öbür kısm ını ben. O okurken ben dinledim , ben okurken de o dinledi. A l­ dığım intibaları notlam ıştım . O nları aşağıya sırayla yazacağım :

1- Hikayeyi okuyup bitirdikten sonra kendi kendim e d ü ­ şündüm : Ü zerim de ne intiba kadı? Mevzu neydi? T eessür duyuyor m uyum ? Ü m itlendim mi? M evzu şu: "Darül’eytam lı iki m ektep arkadaşı var. Birisi tüccar ve hayatı para kazanm ak şeklinde an­ lıyor. Gayesi işini büyütm ek, büyük bir atelye sahibi olmak. Ö teki daha ziyade insani hisleri olan, hayatın esrarına vakıf, her şeyi en geniş m anasında düşünen bir M arksist sem patizanı. Bu arada çorap atelyelerinde çalışan İstanbul kızlarından bir kıs­ m ının hayatını bir nebze öğreniyoruz. İsm ail A dalet'i seviyor, onunla bir m üddet yaşıyor. Sonra Abdullah Sem iha'yla tanışıp sevişiyorlar. N etice büyük kaygı gelip çatıyor. Y ani fabrikada açılan bıçak im alathanesi küçük bıçak esnafının dükkanlarını kapıyor. Bu hadise karşısında bir m ahalle kızı olan (A dalet) İs­ m ail'i bırakıp gidiyor, Sem iha'ysa m üsbet tip olan A bdullah'la yaşam ağa razı oluyor.

Yukarda yazım a başlarken de söylediğim gibi, bu büyük hikaye üzerim de ne tesir yaptı? Acıdım mı? Hayır. Çünkü m u­ harririn o kadar uğraşm asına rağm en Adalet'i hâlâ tanım ıyorum .

Zaten Adalet enm uzici bir tiptir. Garp tekniği m em lekete girelidenberi onun dansı, balosu, sineması, otom obili ve tabii ola­ rak içkisiyle başı dönen (m ahalle) kızı tiplerinden birisi. Sem iha'ya gelince o da A dalet’in bir aynı. Fark kız oluşunda bir, A dalet kadar cesur olm ayışında iki, bir de belki A bdullah gibi bir karakter itibariyle m azbut bir delikanlıya rastlam ış oluşunda.

B ence bu üç vasıf ve im kan onu Adalet'ten ayırıyor.

2- H ikayeniz bittiği zam an içimde, ne İsm ail'e, ne de Adalet'e ait, onlar hesabm a bir melal yoktu. Sem iha'yla A b­ dullah çiftine gelince Sem iha'nın en son sözü onu derhal can­ landırdı: Ondan evvel Sem iha'yı da pek tanım ıyordum .

3- Ü m itlendim mi? Evet. A bdullah'ın İsm ail'e söylediği sözler beni üm ide götürdü. Zaten A bdullah bütün hikayenin devam ınca bir dam lâ ışık gibi yürüdü durdu.

Bu bahiste sözüm ü bitirip teferruata geçm eden evvel şunu da ilave etm ek isterim : M evzu ve işleniş hiç sürükleyici değil.

M esela ben M a d a m B o v ary ile şimdi okum akta olduğum G er-

98

m inald e dehşetli bir m eraka kapılm ıştım ve kapılıyorum . Hele M a d a m B ovary bittiği zam an Em m a'yı karım kadar, karım ın hususiyetlerini bildiğim kadar biliyordum . Em m a'nın ölüm ü (bütün m etanetim e rağm en) beni ağlatm ıştı. Şu satırları yaz­ dığım zam an bile Em m a gözlerim in önünde. H atta okadar ki onun entarisi, Leon'u arayışı, Vikont'un şatosunda lakaydiyle karşılanışı herşey herşey içim de birer hazan halinde yaşıyor.

Buna m ukabil m esela A d a le te kızm ıyorum . Sem iha'yı da se­ vem iyorum . Neden? B elki onun A bdullah'la olan sevgisi iyi tesbit edilm em iş. Esasen sizin hikayeyi M ad a m B ovary ile m u­ kayese etm ek doğru değil. Ç ünkü o Fransa'nın bir taşra m uhitiyle Em m a'nın aşklarını yazıyor. Sizse küçük balığın büyük balığa yem olm ası tem ini. Belki aşk sizde ikinci planda.

4- Lisan itibariyle -baş taraflar müstesna- m onoton. Tıpkı benim gibi. Bence anlatılan yerin atm osferine göre, uzun cüm ­ leler kullanm ak şart. M esela vaktin geçtiğini anlatm ak için iki nokta arasındaki kelim eler çok olm alı ve cüm le nihayetleri yeni cüm le başlarıyla birleşirken adam akıllı törpülenm eli. Kısa cüm le kullanm anız yüzünden hikayenizde bir acelecilik, bir çabuk bitirm e hareketi seziliyor. Bu bir parça da eski harfleri sür'atle okuyuşum dan olacak belki. M amafih esaslı değil tali bir not kabilinden buna pek de ehem m iyet vermeyin.

5- M uhavereler.. İşte en ziyade üzerinde durm anız icap edecek taraf bence bu. Bir defa çok uzun konuşuyorlar. Saniyen cüm le teşkilleri hep birbirinin aynı. M evzuu hep aksiyon ha­ linde verdiğiniz için hikayenin belki yarısından fazlası m u­ havere şeklinde. Sonra insan öyle dalıyor ki bazan söz söy­ leyenin sırasını şaşırıyor, bu sözü kim söylüyor acaba diye tekrar baştan kontrola m ecbur oluyor. Eğer her tipin cüm le teş­ kili ve laf miktarı ayrı ayrı olsaydı, ihtim al tiplerin k a­ rakterlerini daha kolay anlardık. Bu bakım dan psikolojileri de belki daha kuvvetle tebarü2 ederdi kanaatindeyim .

6- Hikayenin havası boyunca, nihayetler m üstesna, ben gerek A bdullah'ı, gerekse İsm ail'i yaşlı başlı adam lar sa­ nıyordum . A bdullah'ın yirm idört yaşında oluşu adeta bir sürpriz tesiri yaptı. A m a diyeceksiniz ki onlann m ütareke senelerinde

99

D arül'eytam talebesi oldukları ve m ektepte revirde Ayşe kadınla olan m ünasebet ve diğer birçok teferruat kafi değil mi? değil azizim . K afi gelm iyor. N edense onları yaşlı başlı adam lar san­ m akta ısrar ediyorum .

7- Ruh tahlilleri: O kadar fazla ki akla derhal Suat Derviş geliyor. O, (m alûm u ilam ) kabilinden tiplerinin düşündüğü en basit fikri bile tavzihe kalkar. Uzun uzun izahat verir. Siz el­ bette bu kusuru yapm ıyorsunuz. Fakat her vak'a karşısında o n ­ ları okadar düşündürüyorsunuz ki, akıl istem iyerek Suat D erviş'i hatırlıyor.

8- G erek İsm ail, gerekse A bdullah birbirlerine karşı en ufak kıskançlık hisleri olm ayan iki adam. O nlar hariç insanlara da kızm ıyorlar.

9- B azı tâli tipler: Ziya, Zehra, Fatm a Sultan, Rum kızı ve ilah. O nları bir içki sofrasında gördük. Şarkı söylediler, dans et­ tiler, kasap oynadılar.. Rom anın dört kahram anı olan A bdullah, Sem iha, İsm ail ve A dalet'in m adem ki çok sam im i dostları idiler, onlarla tekrar karşılaşm aları icap etm ez m iydi? Halbuki bir­ denbire ortadan siliniverdiler. Neden?

10- İşin en lüzum lu tarafı bence, nasıl bıçak yapılır? Ç ırak M ehm et'in çalışırken çektiği azap. İş esnasında, ne gibi zorluk çekilir? Bahisleridir. B unlar kafam da pek silik ve ek ­ seriya yoktur..

11- R akı m eclisi gibi m ahalle, çarşı, fabrika, atölye at­ m osferlerini daha kuvvetle verem ez m iydiniz?

Y ukarıya onbir m adde halinde sıraladığım noktaların bir­ çoğunda belki haksızım . Çünkü herşeyden evvel şunu bi­ liyorum , realist büyük bir hikayeci karakterini henüz iktisap edem edim . Bu bakım dan elbette söylediğim şeylerin birçoğunda "anlam am az"lıktan gelen tenkitler var. H epsini bir tarafa bı­ rakalım bir okuyucu sıfatiyle gayet kısa söylem ek lazım sa hi­ kayeniz bana kati^yen m elâl verm edi, beni sürüklem edi. Sadece sonunda üm itlendim okadar.

B ütün bunlara rağm en elbette m uvaffak olduğunuz ta­ raflar çok. "Fabrika" karşısında m ünferit "sai”in nasıl sök­

100

m ediğini öğrendim . M am afih esnaf hayatının lazım -ı gayrı müfariki olan "kıskançlık, m urabahacılık, dolandırıcılık, rüşvet ve­ saire..." unsurları ya çok az, yahut da hiç yok.

Ben sizin Göl İn sa n la rın ız ı daha olgun buluyorum . Ondaki "felsefi" fikirler daha sanatkarane yerleşm işti. Nazım ın şi­ irlerinde daim a rastladığım ız "öğretiş. Hah sahi be.. Ben bunu biliyordum " şeklindeki öğretiş vardı onlarda. Bu seferki fazla törpülenm em iş olacak.

Sizden herhalde daha kuvvetli eserler beklem ek hak­ kım ız. B akın hâlâ Göl İn sa n la rın ı unutam ıyorum . İşte benim tenkidim. Şiiri bırakm ıyacağım . N edense o nahoş ihtardanberi "şiir" yazm ak içim den gelm iyor. Elim de işlem ekte olduğum bir büyük hikayeyle, kafam da birsürü küçük büyük hikaye m ev­ zuları var. O nları peyderpey hazırlam ağa çalışıyorum . Tabii bit­ tikleri zam an size yollam ak en büyük (hikaye idealim ) Şim dilik neşretm ek hevesinden külliyen vazgeçtim . Hatta bütün hi­ kayelerim i yeniden yazm ak ihtiyacındayım .

M ektubum u bitirirken gözlerinizden hasretle öperim sev­ gili kardeşim .

R .K .

19/20 Ş u b a t 942 K a rd e ş im K em al T a h ir, M ektubunuzu bugün aldık. N azım H ikm et’in şiiri hak­ kında düşündüklerim i siz daha etraflı ifade etm işsiniz. Evet N azım H ikm et Türk edebiyatm ı birkaç kitap boyundan da çok fazla kaldırm ış erişilm ez bir şair. O nunla yakından arkadaş oldum olalı ve onu gittikçe daha iyi anladığım için sık sık şu sual geliyor aklım a: "Nazım Hikm et yapılan, yapılm ası lazım gelen her şeyi tabii şiirde- herkesten iyi yaptı. Yeni türedi üdebanın şiir yazm asına ne lüzum var? G azete ve m ecm ua sahifelerini dolduran gevelemeler, beni şahsen çok sıkıyor. Eğer şiir okum ak lazım sa N azım her sefer yenibaştan seve seve oku­

101 j

nacak kuvvette bir şair. K arşım ızda dev gibi duruyor. Bu cü­ celer zahm et etm eseler daha iyi değil mi?..

Bu fikrim i bizzat kendisine de söylem iştim . M alum olan m eşhur tevazuuyla (yok canım dedi, öyle şey olur m u? Fena halde utanıyorum , söylem eyin!)

N azım H ikm et benim teşvikim e lüzum gösterm eden tıpış tıpış yürüyor m aşallahı var bugünlerde..

Sizin (K üçük Balık) hikayesi hakkında ikim iz de dehşetli hücum ettikti. Tabii bu tenkitlerim iz m übalağalıdır. O eser had­ dizatında m uvaffak bir eserdir. M esela sizi hiç tanım adan okusaydık "güzel" diyecektik. Fakat K em al Tahir'in kalem inden çıkan bir eseri biz bir "M alraux", bir "Gorki", bir "Ş olohof'la m ukayese etm ek isteriz. O nun için sizden "güzel" değil, "ha­ rikulade" hikaye ve rom anlar beklem ek hakkım ızdır değil mi? Şim di "Kelleci" hikayesini bekliyoruz. Çünkü bunu Nazım H ikm et çok m edhetti. D edim ya sizden harikulade hi­ kayeler bekliyoruz dostum ..

Bize 750 gram ekm ek veriyorlar. H üküm et m ahkum ları ağır işçi saym ış. Bu kararda isabet yüzdeyüz. M ahkum denilen m ahluk -pek azı m üstesna- aldığı tayın ile hem taayyüş eder, hem ondan havayic-i zaruriyesini tem in eder. Bilirsiniz.

Kemal Sülker'den aldığım ız m ektupta Naci Sadullah'tan da bahis vardı. U lusa (Esat M ahm ut Karakurt) tertibi hikayeler yazıyorm uş. R om anından haberim iz yok.

B abam ın nerede olduğunu soruyorsunuz. O şimdi A dana'dadır ve avukattır. B uraya bir gelişinde sizi sorm uştum .

Kütüphanede verdiği kitabı filan hatırlatm ak istedim. Uzun uzun düşündü birtürlü hatırlayam adı. M alum ya aradan seneler geçti. Zavallı ihtiyarladı da.. M am afih A llah razı olsun. Bana, karım a, çocuğum a çok iyi bakıyor. Eğer o olm asaydı vaziyetim pek perişan olurdu.

Kemal Sülker bana "hikayelerinden bir kısm ını ayır da bir kitap bastırm ağa çilışay ım ” diyor. Ben pek böyle şeylere taraftar değilim. Sebep malûm: Henüz hikayeci sayılmam. Bu işin daha basam ağındayım . İhtim al lisan vesaire gibi en lüzum lu madde-i asliyeler bile yeni yeni teşekkül etm ekte bulunuyor, falan.

102

Nazım H ikm et neşredelim dedi, tabii o (olur, yapalım) derse bize itiraz etm ek düşm ez. Şim di (18 Yaşım ) adlı büyük, fabrika hikayesini yeniden yazm akla m eşgulüm . Y eniden yaz­ makla dem em , kuruluş ve tez aynı. Yalnız, lisanı daha ziyade sadeleştirip stilize etm ek ve 18 yaşındaki bir A dana de­ likanlısının konuşuşunu -taklide kaçm adan- vermek.

Kitaba (18 Y aşım ) bir, (Güllü) iki, (A sm a Ç ubuğu) üç, bir de ya (B ir Yılbaşı M acerası -ki siz bunu Yeni E d eb iy a tta oku­ muş olacaksınız.-) yahut (Ç ırçır Katibi) hikayeleri girecek. (18 Y aşım )dan m ada ötekileri okum uşdunuz. Tabii (Güllü, Asm a Çubuğu, Ç ırçır Katibi) hikayeleri gerek sizin tenkitleriniz, ge­ rekse sonradan ilaveleri düşünülm üş pasajlar nazarı itibara alı­ nacak. Şöyle böyle iki aylık m untazam bir çalışm a ister. H a­ yırlısı..

M ektubum u epeyce uzattım . O da arkadaşınıza çok çok selamlar.

Sizin de gözlerinizden öperim kardeşim.

R aşit K em ali N O T : S ize y o lla d ığ ım ız Yedigün Mecmuasında F a ru k N a fız'in "D evler" a d lı b ir şiiri var. L isa n berbat. F a k a t m u h teva ne güzel. İh tiy a r şa irle r de m i a ca b a ru h la rın ve istikb a lin m ü ­ hen d isi o lm a ğ a b a şla d ıla r d ersin iz!

R .K .

8.3.942 K a rd e şim K em al, M ektubum a başlarken bilhassa şunu işaret etm ek isterim .

Yazılarınız bana m uhtelif m evzularda düşünm ek fırsatı veriyor.

Bazen ne tuhaf, benim de aynı m evzuda düşünülm üş fikirlerim oluyor. Zam anla ben bunları unutuyorum . Bir gün apansız siz de aynı m eseleye basıyorsunuz. O zaman daha etraflı bir şekilde anlam ış oluyorum .

Siz N azım H ikm et'ten ayrıldıktan sonra karşılaştığınız meseleleri kendi kendinize çözm ek m ecburiyetinde ol-

103

duğunuzdaıı fikriniz m ütem adiyen işliyor. Y ani bu şu demek: Ben herhangi bir m üşkülü etraflıca düşünm eye pek de lüzum görm eden hem en N azım 'a soruyordum . T abii onun hükmü bence en doğru hüküm . O bahsi diğer, asıl olan bizatihi dü­ şünm ek. Eskiden m etotsuz, hayallah aklım a gelenleri kendi ken­ dim e hal etm ek için kafam ı daha fazla işletirdim . M amafih Nazım H ikm et'ten sorarak defi m üşkilat etm enin am eli faideleri olduğu m uhakkak. Hülasa dem ek istediğim şu ki, m ek­ tuplarınızda m üm kün m ertebe bu tarzı ihya ederek devam edin.

Faydası çok büyük oluyor.

G elelim şuera delikanlılarım ızın şiir yazıp yazm am aları bahsine: E vet N azım Hikm et yeni şiirin ana hattını ata ata ve bir daldan öteki dala atlam ak suretiyle bir sürü yeni şekil ve m uh­ tevalar icad ede ede yürüyor. Elbette ki onun ihate ettiği şeyleri incelem ek m isaller, örnekler verm ek onu başka sahalarda de­ rinleştirm ek başka şairlerin vazifesi. Fakat -sizin de isabetle dur­ duğunuz gibi- bu hadise m aalesef olam ıyor. N edenini Nazım Hikm et bilir. Ben pek anlam ıyorum . B ildiğim şu ki, ben Nazım H ikm et'in şiirlerinden aldığım zevki m esela bir O rhan Veli'nin, bir Oktay R ıfat'ın veya Sefer Ay tek in in şiirlerinden ta­ dam ıyorum . A m a sanat bakım ından onlar henüz aram a va­ disindeym işler.. Bana ne? Ben olgun eser isterim .. Onların em eklem e çağında oluşları benim -yani kariin- susam asına cevap verebilir mi? Arasınlar, uğraşsınlar fakat her denemeyi neşretm esinler.

M ehm et A kif N azım 'ın felsefe ve ideoloji itibariyle tam aksi. Elbette büyük davası olan kudretli şai/. O nun yolunda yü­ rüyen, ondan m üteessir olan şairler var. A klım a M ithat Cemal geliyor. M ithat C em al gerek şekil, gerek m uhteva itibariyle bir şeyler yapm ış ve bir şeyler söylem iştir. N azım 'dan m üteessir olan şairlerim iz arasında M ithat C em al kadar m uvaffak ola­ nım ız kim ? Y eni E d eb iy a t, Ses, İn sa n ve saire gibi m ec­ m ualarda pek çok im zanın pek çok şiirini biz de okuduk, siz de okudunuz. H angisi size "Hah aferin oğlana. D oğrusu iyi laf etm iş!" dedirtti. Belki hüsnü niyetiniz dolayısıyla- istidatlılara i 'istladmız. Fakat hakiki kıym et olabilecek örneklere rastladınız

104

mı bilmem. Şunu da ilave edeyim , A k ifle N azım 'ı bugün m ütalaa em ek zam ansız olduğu gibi M ithat C em al'le bizim kileri m u­ kayese etm ek de pek çok sebepten dolayı m evsim siz, farkuıdayım. A m a birader gönül aksini istiyor. Çünkü m ü­ nevverlerim izin m ühim bir kısm ı da dahil olm ak üzere bizde şiir denince akla ya aruz, ya hece örnekleri gelir. N azım Hikm et bir fantazi m ahiyetindedir onlarca. Şu m anada ki "Dem ir N al­ çalarıyla Türk edebiyatının içinde hoyratça yijrüyüp, pervasızca dolaşan azgın bir delikanlı..." geldi ve geçti. O nun ağzında pipo, bacağında golf pantalon, uzun boyu, gür sesi ve küfürii(!) m em ­ lekette bir sürü isyankar velet üretti. "M ektepler kuluçka makinası" oldu. Her eline kalem alan şair, her küfür şiir telakki olundu. Ve Nazım Hikm et tıpkı bir fırtına gibi esti, seralardaki gülleri, karanfilleri, şebboyları, ıtırlan birbirine kattı gitti. Gidiş o gidiş... İşte serbest nazmı ve Nazım'ı m aalesef böyle dü­ şünüyorlar. Aksini isbat için gene N azım H ikm et'ten örnekler alırsak febiha. Aksi halde O rhan Veli, Oktay Rıfat, Sefer Aytekin falan filan için "tım arhane" tavsiyelerinde ısrar edecekler.

Başka başka şairler şiir yazsın. Elbette yazsınlar... Am a hiç olm azsa bir Y usuf Ziya, bir O rhan Seyfi, bir Faruk Nafiz, bir N ecip Fazıl hatta bir N ecdet Rüştü tenevvüiyle şekil, lisan, m uhteva ayrılıkları göstersinler. Bilm em m aksadım anlaşıldı mı?

Gelelim hikaye bahsine: Ben kitap halinde intişarını tasm im ettiğim iz hikayeler üzerinde çalışm aktayım . H er ne pahasına olursa olsun neş­ retm ek tavsiyenizde haklısınız. Çünkü bunlar elden çıkm adıkça yürekten de çıkm ayacak. Y ürekten çıkm azlarsa kafada kuru ka­ labalık ederler, en iyisi neşr.

Yeni hikaye yazm ak için eskiye nisbetle daha m etodlu, daha tetkikli daha bilerek notlar alm aktayım . H ikayem büyük çapta olacak. İçinde şim dilik üç tip bulunacak. İsm i "H apishane Reviri" olacak. Tiplerden üçünü de çok yakından tanıyorum .

Dekorun içindeyim. H adiseler m usanna değil, aynıyle vaki ola­

105

caklarından belki m uvaffakiyet de artacak.

M am afih bizden gayret, tevfik A llahtanf!). Az söz, çok iş şiarım ız. Bu da m alum unuzdur. Şunu da not olarak bildiriyorum : N azım Hikmet dedi ki "Şu oğlan -Yani Kemal Tahir- m ektuplarındaki samimi lisan ve edayı hikayelerinde kullanabilse harikulade olurdu!" Ben de onun irşatlarından birini daha size ulaştırm ayı borç bildiğim den vazifem i yaptım .

Sizi Gorki, M alraux, Ş olohof ve sair ile m ukayese etm ek faslında sam im iyim . Elbette onlar üstatlarım ız. Fakat boynuz kulağı geçecektir. Şiirde şuara delikanlılarım ıza bol keseden yüklenirken hikayecilerim izi ihmal mi edeceğiz? O nlar Nazım üstadlarım geçm eliler biz de Gorki ve saire üstadlarım ızı. Ben onu bunu bilm em , büyük işler yapabilm ek için büyük gayeler tahayyül etm ek lazım azizim . H aydi hoşça kal. Oda ar­ kadaşlarınıza selam. G özlerinizden öperim . Selam ınızı babama söyledim . Bilm ukabele...

R aşit K em ali

21.3. 1942 K a rd e şim K em al T a h ir, Bugün ikindi üzeri işden yorgun argın geldim. Nazım H ikm et m ektubunuzu verdi. Sevindim . Şu satırları yazarken karyoladayım ve gözlerim uykusuzlukta yanıyor. Siz bugün B u rsa M a n z a ra la rın d a n ve H ü r İn sa n la rd a n bahsedeceğim: On gündenberi dışardayım . M alûm olduğu üzere geceleri hapishanede geçirm ek şartıyla..M âliyenin evrak m ahzenlerinde tozlu, parçalanm ış, buruşm uş kağıt ve defterleri arasında ça­ lışıyoruz. Bütün gün elektirik yanıyor, üstüne üstlük beton m ah­ zenim iz dehşetli ratip. V azifem e gelince ham m allık işi. Rafları boşalt, evrak taşı. Yeni raflara istif et vesaire..K ağıt ve karton kutuları istif et, güneşsizlik, bütün bunlara rağm en hürriyettin tadı benim le birlikte beş arkadaşım ı kendisine çekiyor. M em ­ nunuz. M adem ki y an hürüz, m adem ki hakiki hayatla rabıtam ız oluyor, şu halde şeraitin, berbatlığın kıym eti yok.

106

Sabahleyin saat sekizde yola çıkıyoruz, tenha ve taşlan fırlamış dar sokaklardan m eşhur A tatürk C addesine varıyoruz.

Ekseri güneş caddenin beyaz taşlannda parlıyor, sabah sisli ol­ duğu zam an üşüyoruz. Bazan sis o kadar kesiftir ki insana Londra'yı hatırlatıyor.* Üç buçuk senedir dışarı hayatıyla bağım kopmuştu. Şimdi vatandaşlarım ı yakinen görm ekteyim . O nlardan öteberi satın alıyor, garsona yem ek ısm arlıyorum . Boyacıya iskarpinlerim i boyatıyorum , kitapçıdan kitap alıyorum . Onlar benim mahkum olduğum un farkında değiller, ,ben bile bu keyfiyeti unutm uş kadar onlara yakınım. Kadınlar, bilhassa genç kızlar, gene Nazım H ikm et'in söylediği gibi, m em eleriyle mağrur, laf atan­ lara karşı bazan haşin bazan m ültefit ve m üsadekarlar. Onların iç alem lerinin de çok az değiştiğini sanıyorum . Şekillerine ge­ lince m aşallahları var. Bizim anlayışım ız bu bakım dan geri.

Sivri külahları, m antar iskarpinleri, ökçeyle tabanları yekpare bir nevi kunduraları ve ism ini hiçbir zam an öğrenem eyeceğim elbiseleri ile dolaşıp duruyorlar. İçlerinde çok güzelleri, çok ha­ rikuladeleri ve sahiden nefisleri var. İnsan bazan "bu güzellerin hepsi benim olsa!" diye düşünüyor. A klım a ekseriya ihtiyarlık gelir. O zam an, yani yani m orukladıktan ve kadınlarla fizik m ü­ nasebetlerim izin kesildiği sıralarda onlara bakarken ne his­ sedeceğiz? Bugünkü hissim iz m alum . İhtiyarlığın çok acı ol­ duğunun ve netice acı olacağının farkındayım . Bu kayguyu içimde zam an zam an duyuyorum .

Nazım Hikmet'in size yazdığı m ektubunu okudum . B en­ den bahsederken çalışıyor falan diyor. Çalışam ıyorum azizim, bütün hüsnü niyet ve bütün gayretim e rağm en ça­ lışam ıyorum. Halbuki yarım kalm ış ne kadar hikayem var ki ufak birer him m et istiyorlar. Acaba bu hal tahliyeden sonra da bu şekilde devam edip gidecek mi? Yani dışarının ekm ek kav­ gası içinde erim ek m ukadder mi? B elki de bir hafta on gün bi­ lemedin bir ay, beş ay insan kendini m ukeyyefata verir de sonra toparlanır, kim bilir... Çünkü dehşetli bir vicdan azabı insanı yiyor. H ikaye kitabım ı neşredebilm ek için hiç değilse on beş gün gayretle çalışm ak iktiza ediyor. Tevfik Allahtan...

107

Nazi'm Hikm et radyo dinliyor. B en m ektup yazıyorum .

K öylü İbrahim efendi, revir m üstahdem leri ve Ertuğrul şa­ kalaşıyorlar. Gürültü okadar fazla ki kafam darm a dağın. C üm ­ leler arasında irtibat yok, galiba. M ektubum u kesiyorum . G e­ lecek sefer size "Asm a Ç ubuğu"nu tekrar göndereceğim . Onu yeni baştan düzelttim , lisanını sadeleştirdim . Ard arda gelen teş­ bihleri attım. K uruluşta tebdiller yaptım . Sizin tenkitlerinizden istifade ettim.

M ektubum u kesiyorum artık. Koğuş arkadaşlarınız Nuri Beye selam ve hürm etlerim i sunarım . Sizin de gözlerinizden öperim kardeşim. B abam a selam ınızı yazdım ve yazıyorum .

R aşit K em ali * B izim ü sta d 9 1 4 'd e L o n d ra 'd a O xfo rd 'tg o ku d u ğ u için sis d e n d i m i L o n d ra 'yı h a tırlıy o r. N . H.

K a rd eşim K em al T a h ir, Bugün son olarak işe çıkıyorum . Belki on gün, belki onbeş gün çıkm ayacağım . Çünkü dışarının serbestisine alışınca çalışm ak kabil olm uyor. Halbuki ilk hikaye kitabım ın intişarı için devam lı ve titiz bir çalışm a lazım.

Bursa şehrine dair benden m anzaralar beklediğinizi yaz­ m ışsınız. Haklısınız. B ursa gibi renkli ve Bursa gibi harikulade tabiat m anzaralarım tesbit etm ek bir hikayeci için değil, bu işle m eşgul olm ayanlar için bile kabil olacak kadar kolay birşey.

M esela Ç ekirge semti.. B uraya geldiniz mi bilmem. K ır­ mızı otobüsler sizi U lucam i'nin önünden aldı farzedelim . Yol parke döşelidir, pek de m untazam değildir. O tobüsün içinde sar­ sıla sarsıla bir m üddet gidersiniz. Bu dar ve gayrım untazam yolun iki kenarındaki dükkanlar pek süslüdür. En göze çarpan m anzara "döner kebapçılar"dır. B erberler, kartpostal ve kitapçı / dükkanları, bilhassa m anavlar. M evsim ine göre portakal, limon, elm a, armut, şeftali, eıik , kaysıdan tutun, sebzelerin envai bur lunur. Tabii B eyoğlu'ndakiler gibi. Y ani intizam ve pahalılık iti­ bariyle..

108

Otobüs yürüyor. Bu caddenin iki tarafında dehşetli te­ zatlara rastlam ak her zam an kabildir. G ayet lüks bir lokantanın hem en yanıbaşında küçük bir aktar dükkanı, sahibi uzun sakallı, beyzi gözlüklü bir ihtiyardır ve başında takkesi vardır. D ışarının otom obil, m antar iskarpin, em perm eabl, kürklü m anto, m a­ nikürlü tırnak, rujlu dudaklarına öyle yabancı yabancı bakar ki insan bu adam ın hem kör, hem sağır olduğuna kanaat getireceği gelir.

Otobüs yürüyor. M ezar taşları ve m urabba şeklinde k e­ silmiş fayans, çini, Çimento saksılar teşhir eden dükkanları, k e­ reste biçen m akinelerin gürültüsünü arkanızda bırakıp bir­ denbire geniş bir caddeye çıkarsınız. Bu yol ta (A ltıparm ak) denilen m ahalle kadar bu genişliği m uhafaza eder. B urada yol ikiye bölünür. O rtada ağaçlar dikilidir ve yolun öbür tarafı bir dağ sırtıdır ki kışın yaprağını dökm eyen ağaçlarla m esturdur.

Bu kısım , Ç ekirge'de daha fazlalaşm ak üzere, Bursa'nın en m ü­ kem m el ve İstanbul'a en çok benzeyen yerleridir.

Otobüs kıvrıla büküle uzayan yollarda hom urdana soluya, her m evkıfta dura, m üşteri ala indire Ç elik Palas'ı geçer..

E vler artık konaklaşm ışlardır. Tahta oym aları bir tentene kadar işlem elidir. Pencerelerinde ekseriya genç kadınlar dışarıyı seyretm ektedir. Yazın kısa kollu entariler giyen genç kızların parlak göğüslerini, tom bul kollarını bol bol görürsünüz. Kışın hava yağışlı değilse, zam anın m odasm a uyan Bursa'lı ha­ nım ların m ütenasip vücutları birer sanat abidesi gibidir. D ar m antoların içinde yürürken m ütem adiyen kıpırdayan, hatta sağa sola çalkalanan kalçalar, gayet m evzun -Necip Fazıl'ın sev: m em esine rağm en- ipek çoraplı bacaklar ve "ulan ne karı be!" dedirten bir heyet-i um um iye insanı mesteder.

K aragöz'ün m ezarı önünden geçerken gözlerinizi aşağı kaydırırsanız, yirm ibeş dakikadanberi çıktığınız yokuşun sizi hangi irtifaa ulaştırdığını derhal anlarsınız. Bir dağ sırtındasınız ve sağm ız dehşetli bir boşluktur. Bursa Ovası.. Serviler, yollar, sürülm üş tarlalar, su birikintileri, çayırlar bu h afif buzlu bir cam gerisinden bakılıyorm uş gibi sislidir. Irmak veya derelerle su bi­ rikintileri güneşte güm üş gibi parlar.

109

İri kanatlı siyah kuşlar bu sisli ovanın üzerinde süzülerek uçarken sizden çok aşağıdadırlar.

Otobüs hom urdanm aktadır. Y olunuz tekm il asfalttır ve ancak iki otobüs yanyana geçebilir. Yani cadde dardır? Sağınız ve solunuzda gene oym aları dantela gibi işlem eli salhurde, harap konaklar, oyulm uş gözlere benzeyen, kanatları sarkm ış, kopuk pencereleriyle insana karanlık karanlık bakan köşkler es­ kiden çok sevilmiş, sonra terkedilm iş veya aşıkı ölm üş bir ih­ tiyar orospu gibi iç çeker ve m aziyi hayallerken dudakları güler gibi gelir. Sanki o bakışla derin derin göğüs geçirir ve "hiç bi­ riniz benim sevgilim kadar güzel değilsiniz. Hey gidi günler hey! Biz neler gördük!" dem ek ister. Çekirge. M ütem adiyen radyosu çalan bir tatlıcı dük­ kanının önünden bir kavis çizerek dönen ve durak yerine gelip hom urtusu kesilen otobüsün şim dilik işi bitm iştir artık. İner­ siniz. Önünüzde sağa sola ve yan sokaklara ayrılan parke döşeli yollar vardır. Solda bir sokağa sapın. H afif m eyilli bir yokuş tır­ m anıyorsunuz. İki yanınızda yüksek konaklar birbirlerine yas­ lanm ış gibidirler. Hep o, "hey gidi günler hey.. Biz neler gör­ dük!" diyen asırdideler fasilesinden.

Sokak okadar tenhadır ki insan ürker. Z anneder ki ko­ nakların pencerelerinden gözetleniyorum ve herhangi bir ye­ rim deki falsoya gülüyorlar. K onuşm alar fısıltı nevindendir.

Arada bir yoğurtçu zuhur eder. Bu inleyen gürültüye etrafın ses­ sizliği hayretle büyüyen gözleriyle bakıyor gibi gelir size. Yan konakların pencerelerinden bazan çok güzel bir kadın bir hayal gibi kıpırdar. Tekrar bakarsınız. Hayal aynı yerindedir. Du­ ram azsınız, utanırsınız ve nihayet geçersiniz. Ben bu Ç ekirgeyi Beyrut'a çok benzetiyorum .

Banyolar.. G ayenize vardınız Zaten siz de Ç ekirge'ye banyoya gelm iştiniz. H ep o asırdide ahşap konakların insana dudak büken, beğenm eyen istiğnası önünde yürürken sıkı sıkıya kapatılm ış müteaCcip ağızlara benzeyen kapıların üzerinde küçük, büyük, güzel ve çirkin yazılı levhalar.. "Em ek Oteli", "Serv-i N az Oteli", "A da Palas" ve daha birsürii pansiyon, m an­ siyon falan filan.

110

M esela (Em ek) banyosuna girdiniz. Durun. Bu bahsi şim di konuşm ayalım . M evhum a f kanunundan sonra sizinle Bursa'da buluşalım. Em ek B anyosu'na gelelim . D aha iyi. M a­ mafih Kemal Tahir, N azım H ikm et'i birlikte getirm iyelim . O bizi aşağıdaki lokantada beklesin. M isket şarabı içsin. Çünkü ben yengeden korkarım. (N azım Hikm et)i öyle yerlere gö­ türm ek cesaretim yok.

M ektubum u bir hayli uzattım . M ahzende geçen ha­ yatım ıza ve bilhassa dün şahidi olduğum enteresan bir v akaya dair hikayeler yazacağım . Size de elbette gönderirim .

Hoşça kal kardeşim. G özlerinizden öperim.

R.K. Kardeşim, Dört gözle beklediğim iz m ektubunuzu nihayet aldık. Üs­ tadı görm eliydiniz. Suıat bir karış, nasılsın diyene adeta küf­ redecek vaziyette, üç aşağı beş yukarı dolaşm alar, m ahiyeti anlaşılam ıyan fakat herhalde küfüre yakm birşeyler olm ası m elhuz m ırıltılar vesaire..

B irader hiç olm azsa haftada bir m ektup olsun niçin yaz­ m ıyorsunuz? Doğrusu size gıpta etm em ek kabil değil. Çünkü böyle vefakar ve dem ir gibi bir arkadaşa maliksiniz. N itekim ne ben, ne öteki m ahkum arkadaşlar sizin yerinizi dolduram adık.

Azizim sizden nam ım a m ufassal bir m ektup bekliyorum . Şöyle ki, her iki hikayenin de esaslı tenkidini cami olsun.

Kısa m ektubunuza kısa cevap. Gözlerinizden öperim kar­ deşim.

Raşit Kemali

N o t: S ize adsız b ir şiir gön d eriyo ru m .

111

Bursa 5/6.5.942 Kardeşim Kemal Tahir, Nazım H ikm et'e benim hakkım da yazdıklarınıza çok se­ vindim . Fakat şım arm adım . G urur duydum . Fakat m ağrur ol­ m adım . Emin olun bu m übalağalı takdir bana olgunlaşm ak yo­ lunda faideli bir teşvik olacak, teşekkür ederim.

Geç kalm am ıza rağm en B ir M ayıs Bayram ınızı ben de bil m ukabele tebrik ederim.

Havalar düzeldi. Ben işe çıkm ak fırsatını haftada bire in­ dirdim . Böyle daha iyi. Aksi halde hiç çalışam ıyorum . Bursa'ya ait yeni hikayeler yazm ak arifesindeyim . Yalnız şu ilk kitabım ın neşri işini bir sona erdirseydim .

Sizin "Küçük Balık" hikayesini okuyalı epeyi oluyor.

G ünlerdenberi kendim i tartıyorum . Bu hikayeden kafam da okad ar kuvvetli pasajlar kalm ış ki ne tuhaf hikayeyi yeni baştan okum ak arzusu belirdi. O ysaki çok işim var. Piraye Yengenin verdiği "Aptal" romanı var, daha başka kitaplarım var, bence o hikayeyi siz başka türlü kurm ak suretiyle ihya edin!

M ektuplarım da yeni birşey yapm ak istiyorum am a sırf size yazdığım m ektuplara has bir orijinalite olacak. Bu: benim bir hatıra defterim var. Ben bu defteri geçen senedenberi iş­ lerim. Esasen çok m untazam insan olm adığım için -bunu te­ essüfle söylüyorum - işleyiş keyfiyeti rötarla yürüyor. H er ne hal ise günlük hayatım ıza ait enteresan olabilecek sahifeleri aynen size kopye edeceğim . Bu suretle siz de gülersiniz. Misal: (bu se­ ferki ciddi) 2/3.6.941 gece: "Saat onbiri tam beş geçiyor. Uyuyordum . K am bur K a­ zım la Sütçü Haşan -ikisi de m ahkûm dur- birinci kısm ın üst kat m altasında dolaşıyorlarm ış. Bizim oda penceresini açtılar tuhaf sesler çıkararak beni uyandırdılar.

Nazım Hikmet: Susun Raşit K em ali uyuyor! dediyse de iş işten geçti.

M anzara aynen şu: Nazım Hikm et'in boynu sanlı, üzerinde ince siyah yollu kırm ızı pijam a ceketi. K ısa san donu. M iri m uhterem yorganın

112

üstünde yatıyor.

Raftan (M ayakovski)nin kırm ızı ciltli büyük kitabım aldı, sordum: - Üstad! M ayakovski m ahalli bir şair m i, yoksa her m ev­ zuda orijinalite yapm ış bir şair m i?

- Üç büyük poem i var. Lenin'in ölüm üne dair ve daha iki poem .

- Sizin şiir çok büyük m ü olacak?

- İki bin sahife. Haydi bini yalan de, bin. İki seneden fazla çalışm ak lazım. H ayatta son iki gayem var. Birisi "Onlar, O ve M aceraları", öteki şu elim deki. Bunları tam am lam ak. M am afih aşka dair m ünferit şiirler de yazacağım .

Nazım H ikm et M ayakovski'nin kitabını bıraktı. Halide Edib'in İngiliz E d eb iy a tı T a rih in i aldı.

- Bunu ben okuduktan sonra sen de oku! dedi Kitabı tekrar yerine koydu, ve şiir m üsveddelerini aldı..."

Bu seferlik bu kadar kafi. İstersen bunu genç m uharrir veya m uhabir Orhan R aşid'in ilk röportajı say. H er halde ga­ zetelerde böyle bir röportaja rastlam ak bugün m üm kün değil.

G özlerinden öperim kardeşim.

R aşit K em ali

Sevgili N azıın, M ektubunu ve büyük şiirinin sonunu aldım. B uraya m ah­ sustan "şiirinin" diyorum . Eserin hakkındaki "arpa ektim , darı çıktı" sözünü hiç kabul etm ek niyetinde değilim . Yazdıklarını dikkatle düşündüm . Bak bir tu h af neticeye vardım : Sen ilk defa tam m anasıyla realist şiire vasıl oldun, [elbet bir m anada realist olm ayan hiç bir şey yoktur. Ne kadar uydurm a olursa olsun.]

Fakat ben burada bir edebi kategoriden, ikim izin de ve bizim ta­ raftan olan edebiyatçıların*, ressam ların, m usikişinasların, heykeltraşların da elde etm ek ve hakim olm ak istedikleri edebi m er­ haleden -sana, budala gibi- bahsediyorum .

E vvelki eserlerin, (835 satır), Jokondle Siyao, -Sesini K aybeden Şehir, Benerci, Taranta Babu Şeyh B edrettin- [hatta

113

K an K onuşm az ve İspanya hakkındaki yanm rom an, T alihsiz Y u su fu n bîr kaç parçası, hatta T opal Y usuf bile] yirm inci asır­ dan insan m anzaraları gibi realist değildirler. Belki fark şurada: O eserleri de şüphesiz iyi bilerek yazmıştın. Fakat bunu ha­ yattan bizzat ayıkladın. Ö tekilerde, hep piyesci N azım Hikm et kendi kültürünün yardım ıyla konuşulurdu. B unda bizim m em ­ leketin insanları Nazım H ikm et'in büyük şiir im biğinden ses­ lerini geçirerek dertleşiyorlar. Oradakilerin m ahallesini sana sorsam senden istesem , adreslerini ve bir çoklarının derhal fo­ toğraflarını bana yollarsın. A m a bir nokta var: Sen ilk eser­ lerinde nesri nesir olarak neden kullanırdın da şim di kul­ lanm adın. Halbuki nesri nesir olarak kullanm aya bu eser kadar taham m üllü olan kitabın belki yoktur. M im ar Sinan için şöyle bir söz söylerler: Bilm em hangi camii yaparken çırak im iş, Süleym aniye'de kalfa, Edirne'deki Selim iye de usta. B ence -Türk edebiyatındaki üstadlığın bu teknik vakıayla bir m ünasebeti el­ bette olam az- Daha İstanbul tevkifhanesinde o ve onların des­ tanıyla sen usta işine başladm dı. Anadolu Destanı da D em irhane Bacası parçası da işte bu ustalığın m ahsulüdür. Senin de doğru olarak söylediğin gibi nesir değil nesir unsuru bu eserde de var: fakat bu unsur, hatta senin eski eserlerindeki şiir unsuru gibi tam am iyle başkalaşm ış, tekam ül etmiş. Kendi kendisini d e­ ğiştirm iş. M esele, kanaatim e göre şudur: M uhakkak ki Türkçenin ve bütün dünyanın -bunu cesaretle söylüyorum - en ileri ve m üthiş şiirini yaptın. Tekrarında bir zarar yok. Y aptığın iş, doğ­ rudan doğruya, farkında olarak yirm inci asnn 942 senesinde, asırlardanberi m uhtelif diller konuşan m uhtelif m illetlere m en­ sup büyük insanların, başlarının üzerinde taşıyarak bu güne g e­ tirdikleri şiir sanatının bir kaç adım daha ileri götürülm esidir.

Bir yeni rekor. Y irm inci asırda insan m anzaraları m utlaka şi­ irdir. Hem de senin -iyi hatırlıyorum - Çankırı cezaevi bah­ çesinde bana bir türlü anlatam adığın geniş ve m uvaffak olmuş şekli A cele bir şey yazacağım : Hani Heybeli'nin gazeteci paşa hakkındaki düşüncesi, bir çok kısım ları tahteşşuura ait olm akla beraber, evvelce zaten kaim hatlarla çizilm iş olduğu için bana

114

m ufassal geldi. Sonunda ya tekrar dört karı alm ak kanununun çıkm ası, yahut da, bu adli hususiyete hiç dokunm adan, kadının öldürülm e tasavvuru akla gelir zannederim . Zaten bu kadar m u­ azzam bir eserde bu ve sonraki m eçhul kaza, kafi derecede kuv­ vetli ve ilerdeki ciltlere bağlı son kalın halka olam adı. Ç ok daha iyi tanıdığım ız tiplerden birisinin istikbale ait bir m ühim m e­ selesi isterdi. M esela m ahpusların. Filhakika kam bur ihtiyarın firar halinde bulunm ası. K adınlar kom partım anındaki kadının m ahpusdan çıkan oğluyla önüm üzdeki hayat m em at m ücadelesi birinci cildi elbet diğerlerine bağlıyor. Fakat düşüp ölen adam ın m eselesi ikinci ciltte devam edecekse, bu adam ın kim olduğunu bilm em iz alakayı azaltıyor. Ben eseri m ektuplardan parça parça okuduğum için, bir çok tipler ve hikayeler pek uzakta kaldılar.

T ekrar okuduğum zam an her tarafını ve esaslı bir surette ken­ dim e göre tenkit etm eye çalışacağım . Yalnız son parçada gör­ düklerim e hem en nazarı dikkati celbettim .

Son bir hafta içinde gene deli deli çalışm aya başladım .

G ece saat bire kadar tem ize çekip, sabahları uyanınca onikiye kadar K elleci ile uğraşıyorum. A kşam yem eklerinden sonra da tem ize çekiyorum . Onbeş güne kadar bu dertten kurtulurum . Bir daha göz geçirip sana yollayacağım .

A nkara Caddesi rom anına gelince; bir zam andır burasını verecek bir mevzu düşündüm . M eğer, N azım ben Babıali'yi bir rom an olacak kadar asla bilm iyorm uşum . O raya tekrar bir m üd­ det düşm edikçe, yahut da orada

Kemal Tahir

-İnananlar" M adem ki duyurduk sesim izi M adem ki inanabildik Ö lsek ne zarar!"

Diyorlar.

115

Etleri m osm or Sökülm üş tırnaklan ve gözlerinde gurur, U rfanlan yağlı sehpalara gidiyorlar!

Ne m utlu onlara Ne m utlu onlara ki Ve iplerini çekecek olanlara G izliden gizliye söylediler "Y aşatm ak için ölüyoruz!" Dediler.

O nlar ki "Y aşatm ak için ölm enin zaruretine" İnanıyorlar.

- S u 1 h"İpek entarisi parça parça K ara gözlerinde yaş B aşında defne E linde zeytin dalı..."

Bu masal Bu m asal çaresizliğin masalı!

Kan döküldü Kan döküldü Kan dökülüyor İnsan öldü İnsan öldü İnsan ölüyor İnsan ölecek* K an dökülecek Fakat eyyyü!

Son gülen iyi gülecek, iyi gülecek.

116

Y attık bülent servilerin gölgesinde şad D ehrin bu hay-ı huyuna m eclûb-u handeyiz.

Sırtınızda cübbeler Sarıklarınız H ortladınız efendiler hortladınız!

R .K .

2000 S e n e s i n e Ş i i r l e r - VE R K E K L E R İ M İ Z -K öydeG ün gelir m uhtar efendi B eyaz kağıtlar asar duvarlara Ve m eydanlarda davullar döğülür -Erkeklerim iz kaburgası çıkık öküzleriyle çift süriiyorlardırBırakıp sapanı oğullarına Sırtlarlar beyaz torbalarım .

Ve götürürler yüreklerindeki "ana, avrat.oğul" hasretini Ya bir kızgın çöle, Ya da uçurum una Tepesi kül renkli göğü delen Bir karlı dağm!

K A D IN LA R IM IZ

-K öyde-

İri laflar edilir kocaları için Tepesi kırık taşlar dikilir nam larına..

Bütün bunlardan habersizdir Fatm a'lar B ilm ezler niçin dul bırakıldıklarını.

O nlar artık Y arı erkek, y an kadındırlar

Y ararlar bıçakla tabanlarını Ziftli fitiller geçirirler nasırlarına.

G üneşler tarlada bula, tarlada bıraka onlan Y ıllar geçer.

N üm ayişsiz ve yavaş yavaş unuturlar Beyaz torbalarıyla gidip Bir daha dönm eyenlerini H asret artık kapanm ış bir bıçak yarasıdır.

N O T :(B u şiirin başı ve n ih a y e ti vardır. H eniiz ham o l­ du ğ u n d a n şim d ilik b u ka d a rın ı y o lla m a k la iktifa e ttim .)

O.R.K. Orhan Raşit 2000 S e n e s i n e

şiirıe.

-I -

B indokuzyüz senesinin İkibine yerini V erdiğini G örm ek istiyorum .

Ne zevkli şey olurdu, seyretm ek torunum un "V a n" üniversitesindeki kız arkadaşlanyle Kutb-u Şim ali'de kızak kaydığını!

W aşington'da Kapitol bahçesinde Ren şarabı içip Ç inli dostum (Şin-Fu)yla beraber Şatıgay'dan haber B eklem ek!

A dana’da gençlik aşım ı v aptınp

118

H indistan'da gerdeğe girm ek için A rzuhalsiz m üracaat etm ek

Hastanelere Ve duyduğum sevincin Radyografisini gösterip H int'li kanm a "Sevgilim bak!" dem ek Ve bahr-ı m uhit-i atlasi'de karım la beraber zıpkın atm ak balinalara!

Ne tadına doyulm az olurdu M i s i köylü Çopur A li'nin, S o r b o n'da "Parçalanan atom 'un Sanayie tatbikine dair" Konferansını dinlem ek Ve 1941 harbi için "Ne acaip şey!" demek.

Hey gidi 2000 senesi hey!

Raşit Kemali 2000 senesine Ş i i r l e r -IVDuvarlarda köm ürle yazılı dam ağalarının isimleri: O sm an Kaptan Balıkçı A ziz Kalem oğlu Ve kadınsız erkeklerin çizdiği çıplak kadın resim leri, Vezni bozuk m ısralar Ve tavanda salkım salkım örüm cek ağlan D eposunda esrar nargileleri hapisanenin -S ırlan düşm üşAfyon ku tu lan ve eroin paketleri bir yanda Bir yanda vurulacak bilek bulam ayan kelepçeler

119

Ve "söğüt yaprağı" kam alar -ki am ili Bursa'lı falan ustadırdu n ır bir yanda.

B eyaz kem ik saplarında "Can Kardeş" yazar!

M alta boylarını gez Y er yer kan lekeleri Ç erçeveleri kırık pencereler Ve bacakları çatlak koğuş peykeleri.

-Tahtakuruları öldürülm üş üzerlerindeİzbe dehlizlere in Kan kokar M eydan yerlerinde dolaş Kahbece vurulm uş insan kokar!

Hey gidi 2000 seneliler hey Siz C igara ve esrar dum anlan içinde geçen K adınsız gecelerim izin küfrünü bilm ezsiniz, Ne m utlu size!

Bursa Nisan/942 ORHAN Raşit

—Y e n i

Ufuklar-

G özlerim in yaşm ı ceylan dudağıyla sil, Sana zehir içiren kadehi elinden at!

Hem doyana kadar sev, hem çılgın gibi sevil. Ç ünkü aşık gözüyle cennettir çirkin hayat.. İzdıraplar süzüldü gözlerim den yaş gibi M eyhanede sızan bir kocam an ayyaş gibi, Y avaş yavaş düzelip kendim e geliyorum .

Bu pespem be günlerim m ahpeste soluyorm uş, H ayatsa göz çıkaran bir budak oluyorm uş, B udaklardan sakınan göz kör olsun diyorum !

- AktüalizmÇ öllerde yol ararken kaybolm uş bir seyyahım Etrafım a gerilm iş güneş renkli perdeler..

Bu hüm m alı halvette bitm iyor m esafeler.

B itm iyor günden güne şahlanan izdıraöım !

G özler ağrım az başa ağrı sokan delikler Bir anne, bir kızkardeş görünce kalbi dürter, "Nerde senin dostların, nerde sevdiklerin?" der, G özler ağrım az başa ağrı sokan delikler.

Postacı hergün bana kendim i hatırlatır, Herkes n e şe içinde okur m ektuplarını..

Sense unut m ektubu, unut kardeş, kannı Çünkü ne selam gelir, ne kardeşten tek satır!

—SerhoşSu katm adan çekm iş de 49'luk rakıyı Bir m ide bulantısı gibi kusup duruyor M ırıldanan sesiyle âşifte bir şarkıyı. Şim di onun gözünde ne evlat var ne karı Y ana doğru eğdiği kasketinin ucuna Takm ış da sürüklüyot yağm urlu akşam lan..

Işıklar güm üşlenir saçının aklarında L acivert gecelerse nem lenm iş bir sargıdır, T ek çalışan m otora dönen şakaklarında..

121

B ir yılan gibi ıslık çalarak gezer durur Y orgun bir kadın gibi uzanan caddelerde Üstü gece ıslanır ve sırtı gece kurur.

Ey kendinden habersiz gezip dolaşan serhoş, Y atağında kıvranan genç annenin kocası.

Koş karın can veriyor, karın can veriyor koş!

-I -

"Gece Leyla'yı ayın ondördü K oyda çıplak yıkanırken..."

G örse de olur, görm ese de.

Am a sarı sıcakta kütlü toplayan Hatice'yi Şairin gözü görm ese...

Olmaz!

-IIŞairim Ne "ruhum la o ruhun arasından Ateş gibi bir nehir akar Ne de bir katre alevdir Ve yarin dudağından getirilm iştir karanfilim. Şairiz Y unan sütunları gibi berrak Y arasaların inadına G arazına Aydınlık!

122

— Barış — Paslansın kınında bütün dünyanın süngüleri M erm ileri çürüsün sandıklarında bütün dünyanın.

Ben senin için diş bilem iyorum artık Yorgi kardeş!

At tüfengini yere Çıkar ekşi kokan asker postallarım Gel Cigara içelim bizim çeşm ebaşında.

-942-

— Müjde — Dünyayı yalın ayaklarla çiğneyenler, İplik büken, bez dokuyan Perdeleri inik odalarda gizli kitaplar okuyan Lar. Kardeşim di Gün gelir Yirm idört saat bin kere anasına avradına küfür ettiklerim iz Bando m uzikalarla kapıştırırlar bizi, Ve tayyareler Vınıltılı ölüm kavisleri çizer göklerim izde.

D enizlerim izde dretnotlar..

Onlar

—Yağan Kara Bakarken — M em leketim i düşünüyorum D am larda cibinlikler Yelken açm ış gem iler gibi.

Helezonlu uğultularla kütlü çeken (1)

123

Ve am elelerin kartını zım baladığım Ç ırçır fabrikaları.

Ve eski buğday pazarında arpacı dükkanı Yorgi M ustafa'nm -Burda toplanırdı m ahalle futbol kulübüm üzA rkadaşlarım vardı Ilık, Şeker kam ışı gibi tatlı Ve aydınlık çocuklardı.

Sırasında dalgalıydılar deniz gibi Sırasm da tilki gibi kurnazdılar Sırasında alçak, sırasında korkak ve küfürbazdılar.

Saplarını kurt yem iş m eyvelerden Aynı ağacın dibine dökülm üştü Aynı ateşte tava gelm iş Aynı örste aynı balyozla döğülm üştü Pencerelerinden ışık ve saadetten gay n şey akm ayan konaklara Küfrederek ana avrat Yum ruk sallam ıştık aynı kinle.

Gene kara sofuda (3) Kebapçı u sta dükkanının üstünde gene R akılar içiliyor Ç ekiliyor (O oof!)ların en can ve yürekteni Ve canlanınca serhoş kafalarda çocukluk günleri İniyordur kalkık kaşlar Kolalı yakalarla kravatlar sökülüyordur Sokuluyordur ceplere.

Herhalde biz jle akla geliyoruzdur Kim b il’r, belki de "Zavallı, diyorlardır, zavallı!"

Bana

124

K afasında gayelerin en olgun ve pırıl pınlını taşıyan adama.

O nlar Serbestçe rakı içebilirler Fakat hiçbir zam an Herhangi bir hapishanenin dem irli penceresinden bakarken yağan kara Benim kadar acı duym ayacaklar Esrar çeken Z ar atan Ve orospularla gecelik yatan Yani "tarihi bile istediği sem te çevirip (!)"

Bizim le satranç oynayanlar K açırdılar ipin ucunu. Ç ıplak ayaklarının ucuna kalk U fuklara bak B eyaz güvercinler geliyor Kırm ızı gagalarında buğday tanesi!

O .R .

Babası Harpte Ölen — D ü n y a Ç o c u k la rın a — Tayyareler gitti Sonra dretnotlar Şeker, elbiselik kum aş, çay ve buğday yüklü gem iler gelecek Fırınlarda ekm ek H er şey.

Fakat baban!

O artık m eçhul askerdir

125

Nam ına tepesi kırık taşlar dikilen Ve sen Ve annen Gene hasretle bakacaksınız vitrinlere Gene çatlak kara tahtalı duvarlarınızda rüzgar mı sanıyorsun?

H ayır çocuğum aldanıyorsun!

Kesildi kuyuların suları, tkiz doğurdu katırlar, Deccal bile dolaştı eşeğiyle Artık öküzün boynuzundan inm esini dünyanın Ve güneşin G arptan doğm asını bekleyebilirsin!

O .R .

— Bayram

Sabahı—

B ayram lar gelir M ekke'den, M edine'den, Şam 'dan Pencerem açık kalm ış akşamdan!

Kurşuni bir çizgidir ufkun kenarında bayram sabahı Tekerlek sesiyle başladı Parke döşeli caddede.

Ve şimdi K aracaoğlan Yavaş yavaş uzaklaşan Bir ıslıktır A rabacının dudağında.

Akşam tahtakuruları tekm il boğulm uş M asam ın kenarındaki su bardağında.

Bugün bayram sabahı R üzgarda çırpm an bir patiska çam aşır gibi neş'eyle gelecek Çocuklara Renk renk kum aş ve şarkı taşıyacak otobüstür.

126

Eller öpülecek Harçlıklar alınacak Benim dudaklarım ın yeri boş Ve bayram lık elbisem asılı kalacak m ağazada.

Benim bayram sabahım ı Beyaz kanatlı güvercinler getirecek.

Kırm ızı gagalarında buğday taneleriyle...

O rh a n R.

— O

Memleket —

- Tereyağ kalıpları, Ehram cıklar G ravyer peynirlerinden. Şerbet gibi tatlı zeytinyağı şişeleri, Boyalı teneke kutularda sardalyalar, Bunlar harpten önce de masaldı Koltuklarında esm er som uncuklarıyla işten dönen Terli insanların evlerinde.

Ya şimdi ne oldu? Örm e tiftik elbiseli çocuklarına oyuncaklar alan M esut insanlar Açlığın en korkuncunu taşıdıkları gözbebekleriyle bakıyor B akıyorlar dükkan cam ekanlarına.

M utfaklarında aç kalm ış kedilerin uluduğu bu patates dünyasında

127

Süslü cam ekanlarla ancak Y abancılar aldatılır. Ç ünkü tereyağıyle peynir hasreti B aba hasretinden daha kuvvetle çarpar K üçük çocukların kalplerinde.

O çocuklar ki A m ele m ahallesinin m oloz yığınlarında oynarlardı..

O çocukların babaları vardı.

O babalar, o babalar çocuklarına resim li kitaplar getiren Ve hasta çocuklarına gözyaşı döken babalardı. Şim di nasıl hiç acım adan öldürüyorlar Uzak Ç ok uzaklardaki babaların Çocuklarını!

B üyükanneler görüyorum Karanlık pencereli harap konaklar gibi bakan Büyükanneler, Basıp tahta göğüslerine torunlarını Nasıl sarsıla sarsıla ağlıyorlar!

Ve hergün siyaset konuşan el kadar el kadar çocuklar Nasıl bakıyorlar ufuklara büyüm üş gözlerle nasıl?

O çocuklar ki "Y arınki dünyayı fethe gidecek olan pulsuz balıklardır" A lıştılar aylardır B abasız, ekm eksiz, ve patatessiz evlerin Yalnızlığına.

Sokak kapılarını ancak polis çalar B ir yabancı radyoyu dinleyen E rkeksiz ev halkından birini karakola götürm ek için.

Y ahut da ' Yakın çikolata fabrikasında, tayyare kanadı yaptırılan bir harp esiri Sakalından ter dam layarak gelir K orka korka indirir bodrum katm a

128

M avi gözlü çocukların tom bul beyaz annelerini.

Bu çocukların babaları yarın T iyatro ve operalarm Hain, Katil, Ve alçak tipleri olacaklar.

Yazık, D üşünem iyorlar bile bunu. Çünkü ölüm Bir anlık düşünceden de yakın onlara!

B u r s a 942 O.R

Bursa, 16.5.942 Kem al Tahir, G aliba üst üste iki tane m ektup yazdım size. Bunları al­ m adınız m ı? Çünki geçende de bu sefer de bana hitap eden m ek­ tubunuz gelm ediği için boynu bükük kaldım. Sebep yalnız tem ­ bellikse febiha, değilse garip! Şiirlerim hakkındaki iltifatlarınızdan gurur duydum . G e­ çende de yazdım. Gene de yazacağım , m ağrur oldum , şı­ m arm adım . Daha iyi ve daha ham leli çalışm ak için hız aldım. İsm i Uyku olacak sekiz hikayeden teşekkül edecek ilk hi­ kaye kitabım ın tabı için bilfiil teşebbüse geçm iş bulunuyorum .

Tevfik allahtan (!) Sıra İkincisinde...

Ha, ben 25 kişilik bir m ahkum am ele işçi gurubunun (başı) olarak ve geceleri yol kenarında çadırlarda yatm ak üzere, belki bu pazartesiden itibaren Y enişehir mi K estel mi ne is­ tikam etine gidiyoruz. Yeni yeni hikaye m evzuları bulm ak ve bilhassa tabiat ve diğer teferruatın tesbiti bakım ından çok is­ tifadeli olacak. Bakalım.

Bu sefer hatıra defterim den- size notlar kopye et­ m eyeceğim . Çünki hatıra defterim yukarda, bavulda. Ben kalem

129

odasındayım . Y ukan çıkm ak uzun sürecek...

H ava m üthiş sıcak. K uluncum terledi. Göm lek m angalda ısıtılm ış gibi insanın vücudunu hohluyor. M üsaade. Gözlerini öperim kardeşim .

(İmza) Raşit Kemali Bursa, 31.5.942 Kardeşim Kemal Tahir, Bir kişinin iki kişiye ayrı ayrı havadisler bulup m ektup yazm ası hakikaten zor iş. N azım H ikm et'e ait olan m ektupların beni de alakadar edeceği gayet tabiidir. Şuhalde badem a ayrı ayrı m ektuba hiç lüzum yok. Yalnız, benim şahsıma ait nok­ taları m üşterek m üktubum uzda tebarüz ettirdiniz mi m atlup hasıl olur.

U Y K U isimli kitabım m aalesef neşredilem eyecek. Sebep m alum kağıt buhranı. Ne yapalım kalsın. İnşallah gün gelir harp biter, T ürkiye’de birkaç kağıt fabrikası daha kurulur da benim ve benim gibilerin kitapları intişar bahtiyarlığına uğrarlar.

Sinop'tan m ektup aldık. N uri T ahir benim "Asma Ç u­ buğu" hikayesi için şunları yazm ış: " I: Asm a Çubuğu. Bu hi­ kayeyi beğenm edim . Ne olursa olsun ben her yazıda biraz da şiir ararım . Senin bu hikayende ne renk, ne de ahenk var. Ş ah­ siyetler ya çok sönük, yahut tek taraflı. Velhasıl onu be­ ğenm edim . Gelgelelim Ç ırçır Katibi'ne: Bu hikaye fena değil.

Y alnız bende bir çabukluk, bir aceleci yazı hissini bıraktı " A sm a Çubuğu hikayesini sen de okudun. Kardeşin haklı m ı, değil mi bilmem. Var kıyas et. H atta bana kalırsa -ki bu pek lazım çünkü hikaye yazıyor- "renk ve ahenk'ten" ne kastettiğini sor. M alum ya bütün bunlar basm akalıp şeyler. Bakalım bizce ideal olan m anadaki renk ve ahengi tarif edebilecek mi.. Hoş bunları sana niye yazdım ? Ben kendim pekala sorabilirim . Ve soracağım da. M amafih, tenkitlerinde gayet cesur, aynı za­ m anda hatır gönül de tanım ıyor. Bu, kollektif çalışm am ız için az şey mi?

130

Çadırlara gidip yol inşaatında çalışm ağa başlıyacağım ız günler yaklaşıyor gibi. Bunu öyle istiyorum ki..

Bir parça da hatıra defterim i okuyun:

22/3/1942 Pazar Bugün ve dün işe gitm edik.

Cum artesi ve Pazardı. G ece dehşetli soğuk vardı. S a­ bahleyin kalkınca baktık, kar yağm ış. Şim di fena halde ayaz.

Vakit sabahın dokuzudur. Ben, "A sm a Çubuğu" hikayesini te­ m ize çekiyorum . N azım H ikm et, A dalet Hanım 'ın resm ini "m o­ dern" tarzla yapıyor. Eserinden kendisi de m em nun. İkide bir de böbürlene böbürlene etrafına gösteriyor.

Ertuğrul bavulunu açtı, bir kese çıkardı, gururla bize gös­ terdi. Nazım Hikmet: - Sizin kesenizle kat'iyen alakadar değiliz! D edi, siz berveçhi peşin bana bir cigara verin bakalım!

Ertuğrul, N azım H ikm et'ten onbirbuçukluk cigara ik­ ram ına uğramış: Vay keşki içm ez olaydım o onbirbuçukluğu! diye şaka etti..

Ertuğrul ıslıkla bir tango çalm aya başladı. N azım H ikm et hafif tertip ona uym ak istedi olm adı. Ertuğrul: Bazı film lerde A raplar böyle söylüyorlar! Dedi. Nazım Hikmet: Tabii böyle söyleseler hiçbir Arabi film e alm azlardı? deyince gülm eye başladık.

Dışardaki rüzgar odam ızın pencere cam larını zorluyor, hava soğuk. Hey gözünü sevdiğim in Adana'sı! Y az gelm iştir bile şimdiye!

Bu sefer de bukadar kafi.

M aksim G orki'nin A N A rom anını buldum . K itap, (İsm ail M üştak)la (M uhiddin) -B ergen olacak herhalde- tercüm esi.

Lisan çok fena. Eğer kitaplar benim olsaydı sana ve Sinop'a gönderm eyi ne kadar isterdim!

131

Hoşça kal. Bize selam edenlere bilm ukabele selamlar.

G özlerinden öperim kardeşim ..

R .K .

15.6.942 K a rd e şim K em al T a h ir, M ektubunuz bir parça gecikti. Nazım Hikm et yarın telg­ raf çekecekti.

(Uyku) kitabım ızın neşrinin teehhüre uğram asını ben de faideli buluyorum . Çünkü lisan ve diğer teknik bilgiler üzerinde yarın daha liyakatla durabilirim . M am afih T a n Gazetesindeki arkadaşlarım ızın yazdığına göre Y u rt ve D ü n y a mecm uası kitap neşriyatını yapacakm ış. Bu m eyanda bizim kini de bas­ tırm ağa çalışacağını söylüyor. Basılırsa ne âlâ, basılm azsa gene âlâ, henüz bir senelik hikayeciyim . "Hikaye"nin ne dem ek ol­ duğunu ve nasıl olm ası lazım geldiğini yeni yeni anlıyorum .

Onun için sabır lazım. Şim dilik iyi şeyler yazm ağa çalışıyorum .

Tab işi zam anı gelirse kendiliğinden olur değil mi? İş hayatım bana üç kısım dan teşekkül edecek bir büyük hikaye kazandıracak. M evzuum şose inşaatında çalıştırılan m ah­ kum am elelere aittir. Birinci hikaye biteli epey oldu. Bugün ikinci hikayenin planını yaptım . Size şu m ektubu yazdıktan sonra plan m ucibince ikinci hikayeye başlıyorum . N azım H ik­ m et bu yol am eleleri m evzuunun bizde henüz işlenm em iş ol­ duğunu söyledi.

Dün akşam uzun uzun edebiyattan konuştuk. B ahsim iz, dünyayı alakadar eden büyük eserlerin bünyesi ve bizde böyle âlem şüm ul m evzuların var olup olm adığı üzerineydi. N azım Hikm et bu işi bütün etrafile anlattığı için dündenberi kafam kendi kendine çalışıyor. K endi yazdıklarım ı düşünüyorum . Y a­ zacaklarımı tasarlıyorum , üm en olabilm esi için hangi m evzuları nerelerinden yakalayıp yazm anın lüzum unu inceliyorum . V el­ hasıl dün akşam bir sıçrayış oldu galiba bende.

Nuri Tahir'in yazdıkları dolayısiyle N azım H ikm et'le

132

epey konuşm uştuk. Benim de yanlış anladığım bazı noktalar bu suretle düzelm iş oldu. M am afih ben -size de yazdığım gibi- bazı sualler sordum . Onların cevaplarını bekliyorum . Bu suretle m a­ lumu ilam kabilinden de olsa kafam ızdaki bazı ıstılahları açar, daha iyi öğrenm ek için tekrarlarız. Hiç fena olm az bu..

K em al Sülker'e hatıra defterim den parçalar gön­ derm ekteyim . O diyor ki: " N azım hikm et'in birçok hu­ susiyetlerini çok iyi yakalıyorsunuz. O nunla uzun bir konuşm a yapsanız ve bütün şiirlerini kendisine okutup sualler sorsanız, kendi hayatını kendi ağzından zaptetseniz ve nihayet kendi hu­ susi kanaatlarınızı ilave edip bir kitap hazırlasanız..."

Bu tavsiye bana derhal sizi hatırlattı. Geçen sene siz de böyle birşeyden bahsetm iştiniz. Ben onu unutm adım . Yalnız, galiba yapılacak işi layıkıyla kavrayam adığım için sustum. İs­ terseniz bu işi birlikte yapalım . G elecek m ektubunuzda bana fi­ kirlerinizi etrafiyle yazın. H atta m üm künse planını da gönderin.

Ben de size fikirlerim i bildireyim . A nlaşalım .

M am afih Nazım H ikm et sizin yapm ak istediğinizle be­ nim ki arasında fark olduğunu söyledi. Ben rom an, röportaj, ha­ tıra karşılığı birşey yapm ak tasavvurundaydım . Yani kuru bir röportaj değil, bulunduğum uz m uhiti bazı alakalı tipleriyle ala­ rak m esela N azım H ik m e t'le Üç S ene ism ini verm eyi ta­ sarladığım kitabı m eydana getirm ek. Biliyorum bu iş hah de­ yince olm az, zordur. Nazım H ikm et benim kalem im le kolay kolay izah edilem ez ama ne yapayım ki Kem al Sülker'in dediği gibi onun nasıl çalıştığını, hususiyetlerini, günlük tahassüslerini adım adım takip edebilecek durum dayım . Eser belki zayıf olur, belki üstadı noksan verir am a, hiç olm azsa, şahsi m ütalâlardan sarfınazar edilirse, görerek notladığım sahifeler yarın işe yarar.

Ve yarın onun m onografisini yapanlara doküm an vazifesini görür değil mi?

G elelim günlük notlara: Size hangi parçaları gönderdiğim i unuttum . Halbuki gi­ denleri işaretlem ek lazım dı, ihm al ettim . Neyse...

133

21/5/942 P erşem b e Sabah. İş yeri. İstasyon şosesi üzerindeyiz. Hava fena halde sarkm ıştı. Y ağm ur hafif hafif çiseledikten sonra bulutlar yükseldi. Yaş ve serin bir hava var. Biz şoseye bakan kahvede oturuyoruz. Ö nüm üzden akan bulanık derede yeşil başlı ör­ dekler yıkanıyor.

B akkalın kızının tavukları (Not.- M evzuubahsettiğim üç kısım lık hikayede tanıyacağınız bir bakkalın kızıdır.) birbiri peşisıra yem yem eğe koşuyorlar. Tarlalarda kadınlar çalışıyor.

B izim m ahkum arkadaşlar parke yapm akla meşgul.

28/29. 6. 942 gece, B u rsa K a rd e şim K em al T a h ir, Şim di şu mektubu Aka G ündüz'ün B ebek isimli kitabı üs­ tüne yazıyorum . H apishaneye düşm eden galiba bir sene evvelindenberi -senin Göl İn s a n la rı, Sabahattin Ali, Sait Faik, B ekir Sıtkı m üstesna- yerli rom an okum am ıştım . M esela Aka G ündüz'ü on sene evvel okuduğum zam an beğenmiştim . Bu be­ ğeniş hâlâ kafam da oldukça m üsait bir m evkide oturuyordu.

Bugün B ebekle bu m üsait mevki yıkıldı. Demek realist hikaye ve rom ancılığı artık iyice benim sem işim . Yani kendim belki iyi num uneler henüz verem iyorum am a, realist olm ıyan eserleri de beğenm iyorum . Doğrusu seviniyorum vesselam.

Ben henüz ismini verm ediğim dört hikayelik bir büyük hikayenin üç hikayesini bitirdim . Sonuncu hikayeye dün baş­ lamıştım. Bugün pazardı, devam edecektim . Aka Gündüz'ün Bebeki m ani oldu.

Bilm em geçen m ektubum da bahsetm iş m iydim ? Hikayem m ahkum işçi am elenin Nafıa ve Belediye yollarındaki iş h a­ yatına ait. H er hikaye, çalışılan ayrı bir m uhiti verecek. Belki bu ay sonunda değilse de gelecek ayın haftasına dördüncüsü de bit­ m iş olacak bu hikayeleri sana yollam ak işi epeyce uzayacak çünkü okadar çala kalem yazıldılar ki...

Sonra yarım kalm ış bekleyen A dana'ya ait bir büyük hi­ kayem daha var. Onu da ikm ale çalışacağım . K üçük hi­

134

kayelerim de tabii tashihden geçm eye m uhtaç. Uyku kitabını dolduran hikayeleri artık yuvadan uçurdum .

Sizin K elleci M ehm et hikayesi Paşanın geldi geldisine döndü. Farkındasınız tabii...

H atıra defterim i açalım:

21.6.42 Cumartesi D ün ve evvelki gündenberi Belediye işçileriyle birlikte yani Belediye işlerinde çalıştırılan m ahkum am elelerle birlikteAltı Parm ak'a çıkıyorum . İşçilerin bir kısm ı Stadyum da ça­ lışıyor bir kısm ı da Ç ekirgeye uzanan caddenin orta yerindeki çim lerin tanzim inde, bir kısmı ise daha yukarı ve daha aşağıda...

Yani Yahudilik sem tinin başladığı caddenin ucundan ta Çelik Palas'a kadar olan yolun m uhtelif kısım larında. M arm ara Şakir, R ıfat Hoca, N ecati, ben, Vasfi Bey, Şöför Salih ve Emin Dede, yağcılar pınarı'ndaki kahvede oturuyoruz. M anzara fevkalade: ceviz, dut, şeftali, erik ağaçları, buğday, arpa tarlaları, gül fi­ danları ve daha ismini bilm ediğim bir sürü ağaçlar, ota gö­ m ülm üş bir kahve. Necati yem ek pişiriyor. Hava çok sıcak. Öyle ki insan oturduğu yerde terliyor...

B eyaz bir tavşan yavrusu satın aldım . 50 kuruş verdiğim bu tavşana N azım Hikm et'in ne kadar sevineceğini iyi hesap et­ mişim. H apishaneye geldiğim zam an üstad radyo dinliyordu.

Arkası bize dönüktü. Bulgaryalı M ehm et dürtüp te döndüğü ve elim de tavşanı gördüğü zaman: Vay, vay, vay! diye hayvanı kaptı. R adyoyu falan unut­ tu. R evir m erdivenlerinden koşarak çıkm aya başladı. Öyle se­ viniyordu ki her önüne gelene gösteriyor, herkesin sevinm esini istiyordu.

Tavşanı karyolanın üstüne bıraktı. H ayvan fena halde tit­ riyordu.

Bu dedi, korktuğu için titrem iyor, titrediği için kor­ kuyor.. ' Ve her önüne gelene soruyor: - Bu böyle titreye titreye ne olur, ölür m ü?

- Ne yer bu?

135

- Buna bir de karı bulalım mı?

- Bahçeye çıkarsam hava alır mı?

- İnsana alışır, değil mi?

- Ö lürse billahi çocuğum ölmüş kadar m üteessir olurum.

Tasavvur edem ezsiniz ne kadar seviniyorum . Halbuki böyle bir tavşanın yer yüzünde m evcudiyetinden haberdar değildim , değil mi?

M abadi gelecek nüshada... Kağıt doldu.

Koğuş arkadaşlarınıza selamlar. G özlerinizden öperim kardeşim.

R aşit K em ali

B u rsa: 30.7.942 K a rd e şim K em al T a h ir, Kelleci M eh m et hikayesi bugün geldi. Ö ğleden sonra ben okudum , Nazım Hikmet dinledi, sonra ben yorulunca Nazım H ikm et aldı,okudu, ben dinledim . A dam akıllı insafsız tenkit etm ek için can kulağıyla kendim i hikayeye vermiştim. İşte intihalarım ın um um i neticesi: Enfes azizim!

T ipler okadar canlı, hadiseler öyle ölçülü ki takıldığım tek taraf yok. Seni tebrik ederim . Bu hikayenle bize hakiki köylü hikayesini verdin. Eğer rom anını da bu tem po ile ya­ zarsan fevkalade olacak. Teknik güzeldi. Hele hikaye yarıdan sonra gittikçe güzelleşiyor, Kelleci M ehm et'in İstanbullu ile m u­ havereleri, topalın, hocanın, ötekilerin zihniyetleri, m üspet tip vazifesini yapan İstanbullu, sonra İstanbulluya şairin en son sözü, hepsi hepsi çok güzeldi. Şim di Çankırı hapishanesinin m uayyen bir sene içinde m uayyen tiplerinin m antalitelerini bilm ekle beraber Çankırı köylerinin, Ç ankırılıların yaşayış tarzlarını da öğrenm iş olu­ yorum . Bence, olsa olsa en zayıf tarafı -belki de m übalağa edi­ yorum - hikayenin atm osferi tarafıydı. M am afih bu hiçbir zam an hikayeyi seve seve ve m erakla takip etm em em iz için sebep değil. H ikayede ana m esele K ellecinin bir insan olarak ıslahı

136

keyfiyetidir ki: V akaların teselsülü, köylü espirileri, vakadan va­ kaya geçerken akıcılık doğrusu çok ustacaydı. Seni tekrar tekrar tebrik ederim.

Ben bu Tem m uz ayında bir hayli faal oldum . M esela ayın başlarında m ahkum am elelerin N afıa işlerinde çalışm alarına ait dört hikayeyi bitirdim . Şiirler yazdım , küçük hikayeler yazdım.

En son bir büyük hikayeye başlam ış bulunuyorum ki yüz küsur sahifesini yazdığım bu hikaye dört beş gündenberi yüzüstü kaldı. M evzuu şu: sınıfı bağını kaybetm iş bir küçük burjuva gencinin yavaş yavaş am eleliğe, büyük m em leketlerde iş ara­ maya koyuluş seyri. Bu kışı yarım hikayelerim i ikm alle ge­ çireceğim. Fırsat buldukça sana birer kopyalarını yollam aya gayret ederim.

M aksim G orki'nin A na rom anını m aalesef bulm ak kabil değil. Çünkü sahibi artık Bursa'da değil. Buna m ukabil R ü z g a r G ibi G eçtiyi alır, acele okur, sana yollarız.

Dün gene bir futbol topu salın aldık, bugün ilk eg­ zersizim izi yaptık. B irader bu futbol iptilası ne fena şeymiş!

Evli barklı, çoraçocuğa karışm ış insanların böyle şeylerden te­ vakki etm eleri işin ciddiyeti bakım ından ne kadar lazım hal­ buki.. Sanki yirm i yaşındaym ış gibi koştum , didindim . Az kal­ sın kolum da kırılıyordu. Bereket atik davrandım da tehlike ehem m iyetsiz bir arıza ile bertaraf oldu. Kalem tutan elim fena halde şişdi. Sana şu satırları zorla yazıyorum . M am afih hatıra defterim deki notları ihm al etm iyeceğim : 4.7.942 C u m a rte s i Dün akşam uzun boylu, sırım gibi bir kasap geldi. Katip beyin K aracabey'den dostuym uş. Adam kendinden biraz fazlaca bahsediyor, babasının altıyüz senelik su karışm am ış Türklerden olduğunu söyledi. A nnesi de Hükne imiş. V elhasıl dik, tok sözlü biri. K aracabey'de m uhtelif işler yapıyorm uş. Sanatı su­ culukmuş. Ne ise, hoş beşten sonra Nazım H ikm et m uazzam bir pot kırdı! A dam a sordu: - Bu sucuk nasıl yapılır üsdat?

Adam tuhaf tu h af baktı.

137

Nazım H ikm et tem in etti: - Hiç yani, bir fikir sahibi olm ak için sordum. Kesersiniz beygiri...

Adam büsbütün şaşırdı: Beygiri kesm eyiz efendim! dedi. B iz koyunla yaparız sucuğu.

N azım H ikm et özür diledi.

- Hay Allah belasını versin. Kusura bakmayın!

M ektubum a son verirken muhterem M üdür, Katip ve baş­ gardiyan beylerinize selam ve saygılarım ı yollar senin de göz­ lerinden hasretle öperim kardeşim.

R aşit K em ali

B u rsa, 16/8/942 K a rd e şim K em al T a h ir, S ağ ır D ereyi bir ham lede okuyup bitirdikten sonra "m a­ badını" nasıl aradım ve hâlâ nasıl arıyorum tasavvur edem ezsin.

Yamörenli M ustafa bütün cepheleriyle ne güzel canlanm ış! Esa­ sen bütün diğer tipleri de M ustafa'ya yakın bir kesinlikle ha­ tırlıyorum. Hele Cem al Usta, M ustafa'nın han odasına kabul et­ tiği hasta adam , ciğersiz İsmail, hasta dam ın karısı, pehlivan Vahit, m üsbet bir rol oynayan, rom anda m iskince olm asına rağ­ men pekala canlanm ış bulunan Yamörenli M ustafa'nın ağabeysi velhasıl isim lerini unutm am a rağm en içimde tatlı, acı, tuhaf his­ ler bırakan insanlar fevkalade canlı ve sahici idi.

Sen artık bizim en iyi rom ancım ız oldun, yahut ol­ maktasın. Seni tebrik eder, üzerinde "roman" dam gasını taşıyan diğer eserlerini görm eyi tem enni ederim. İnşallah gerek bu S ağ ır D ere, gerekse K elleci M eh m et birer denem e olurlar da Şolohof, M alraux derecesindeki lerin bir m übeşşiri olarak ka­ lırlar.

S ağ ır D ere'nin gerisini bir ihtiyaç halinde bekliyoruz.

Bana gelince (tem bellik) dehşetli bir aşkla yakam a sa­ rılm ış, Galiba dört kadar şiir yazdım. O nlardan birisini sana yol­ luyorum. Yarım hikayelerim e tekrardan sarılıp onları bitirm ek,

138

sonra, şu (Fırka rom anı) denem esine başlam ak, küçük hikayeler yazm ak, velhasıl onbir aya düşen tahliye gününde bir hayli yüklü çıkm ak lazım. İk d a m 'd a, O rhan K em al im zasıyla benim eski hikayeler neşrolunuyor. Bir tanesinin de Y ü rü y ü ş m ec­ m uasında neşredileceğini gazetedeki bir kısa haberde gördüm.

Bu hikayeler U yku kitabının içindeki hikayelerdir.

N azım Hikm et'le birlikte felsefe notları çıkarıyoruz.

Lenin'in bir Fransızca kitabından o tercüm e ediyor, ben not.

Tabii sana da bir kopyasını göndereceğiz.

Bayram ın ikinci gününü dışarda geçirdim . M aliye'de iş vardı, arkadaşlarla çıktık. Ç ocukluk günlerim izin gürültülü, da­ vullu, şam atalı bayram ı yoktu. H apishanedeki ziyaretler, m e­ rasim vesaire daha şatafatlıydı. Bunu, ziyarete gelenler de tes­ lim ediyorlardı. Size bayram hatırası bir de resim yolluyoruz.

Nazım H ikm et'in yeni yazı ile yazdığı paragraf: K em al, benim m ektupta yer kalm adı buraya yazıyorum : I- G e rm in a l, 2- S arı E sirle r, 3- B u d ala, 4- G orki'nin A şk R ü ­ yası, 5- Şu L eydi Ş a tırle y 'in Aşığı kitaplarını yolla. Baştakileri Kem al bir daha okuyacak ve yengeye gidecek bir kısmı. So­ nuncu bana lazım. O ndan bir pasaj alacağım ı sanıyorum . İhm al etme!

2000 S enesine Ş i i r l e r : -V IIIV atandaşlarım ız var: Pire, Tahtakurusu, Sivrisinek.

T arlalarım ızı delik deşik eden köstebek.

C iğerlerim izdeki verem mikrobu Ve koyunum uzu kapan kurt kadar zararlıdır bize.

Y apışırlar terli ve yorgun tenim ize,

139

E m erler kanımızı.

O nlar bize düşm anım ızı Bize düşm anım ızı dost gibi gösteren onlar Elbette kurşunlanm alıdırlar A lınlarm ın orta yerinden, Y ahut aşılm alıdırlar sıra sıra Ç ınarların dallarına.

M am afih ben Ö ldürülm em eliler diyorum İhtikâr, propaganda, beşinci kolluklarına rağmen Öldürülm em eliler.

— Nasıl olsa b izim d ir istik b a l— Pırıl pırıl bandolarım ızda çalınırken....

Zincirinden boşananlarım ızın... Geçişini görüp Kahrolsunlar.

D işlerini gıcırdatıp Saçlarını başlarını yolsunlar! Ö ldürm em eli onları öldürm em eli.

K öylerinde "seferberlik" davulu çalınm ayan Asfaltlarında yalın ayaklıların dolaşm adığı Ve en küçük m enfaat için alçaltm ayan D ünyam ızda yaşasınlar!

M arkası soluk Bir yedibuçukluk Cigara paketi gibi.

O kadar uçsuz bucaksız ki onlara olan kinim in derinliği O kadar uçsıjz bucaksız ki...

Bir kere ölm elerini az buluyorum .

Bence asıl ölm ek

140

İstenilm eyen dünyada yaşam aktır.

H er yirm idört saatte yirm idört kere ölerek!

Orhan

Raşit

N o t . - N a zım H ik m e t'in sesin d en b ü sb ü tü n ku rtu ld u ğ u m u iddia edem em .

Bursa 29.09.942 Kardeşim Kemal Tahir, M ektubum un kağıdı kadar m ektup yazm a şeraitim de bi­ çim siz. Son günlerde tahtakurulanndan illallah dem iştik. Bugün yani şu satırları yazm ağa m ecbur olduğum gece -Çünkü m ek­ tubu yarınki postaya yetiştirm ek için sabahı beklem em ek la­ zım dı- bizim karyolalar yataklar allak bullak edilm iş. Püsküren bir gaz ocağı ile karyolalarım ızın her yanına tavattun etm iş bifaide hayvanları ihrak-ı binnar suretiyle itlaf etm ekte bu­ lunm uştuk. Şim di nöbet Nazım Hikm et'te. Benim karyolanın tahtakurularını yakıyor. Ben de onun karm akarışık yatağında bu mektubu döşeniyorum .

Sağır Dere rom anı geldi. Ben henüz okum ağa baş­ lam adım . O kuduktan sonra fikirlerim i yazarım .

Fransızca belki bir parça ağır, fakat herhalde belli bir te­ rakki ile yürüyor. Birader, zam anında öyle fırsatlar kaçırıyoruz ki.. M esela ben babam la birlikte Beyrut'ta iken ne güzel bir fır­ satla karşılaşm ıştım . O rada bir Fransız Lisesi vardı. Beni leyli m eccani yazdırm ak kolayı da bulunm uştu. B abam , anam, bildik, tanıdık okadar ısrar ettikleri halde ben, hayır da hayır ille Türk lisesi olacak diye reddetm iş, evvela A ntakya lisesine sonra Adana lisesine kapağı atm ıştım . O zam an dâussıla beni o şe­ kilde harekete m ecbur etm işti. Bugün o hatanın ne büyük bir hata olduğunu acı acı duyuyorum . M am afih ne bileyim ben ki günün birinde beş sene cezayla hapishaneye düşeceğim , h a­ pishanede şiire, hikayeye ‘heves edip denem eler yaparken N azım Hikm et'Ie karşılaşacağım . Bir am atör işi gibi şöyle bir başlayan bu heves, üstadın him m etiyle şuurlanacak, ateş bacayı saracak ve bana Fransızca lazım olacak. H er ne hal ise.. B ir ec­ nebi lisanı bilm eye şiddetle ihtiyaç olduğunu gene şiddetli bir

141

ihtiyaçla duyuyorum .

Babam ın A dana'daki Fırka sergüzeştinin rom an halinde yazılm ası fikrini Nazım H ikm et de doğru buluyordu. Yalnız, o zam an çok küçük olduğum için hatıra dağarcığım daki intibalar rom ana lazım olan m alzem eyi verebilecek mi? Şim dilik ça­ lakalem yazıp, yazarken aklım a gelen ve tedai tarikiyle bul­ duğum bir sürü teferruatı zapta çalışıyorum . Esasen bu rom an şöyle olacak. Ayrı ayrı üç veyg dört cilt halinde. Birinci cilt fırka, fırka erkanı, içtim alar, m itingler, vesaireyle fırkanın ga­ zete ve m atbaası. O zam anki A dana hayatı, akrabalar. İkinci cilt Refik Halit'in S ü rg ü n ü n e m üşabih fakat tam am en ayrı ka­ rakterde (A ntakya, Hum a, Hum us ve Beyrut'ta ihtiyari sürgün hayatı yaşayan ailelerim izin serencam ı.) Üçüncü kitap benim vatana avdetim . Benim serencam ım . Ta fabrikada görüp sev­ diğim ve evlendiğim bir am ele kızının aile içinde yaptığı aksülam ellerle benim "Sırat-ı m üstakim " tabir caizse- geldiğim za­ m ana takaddüm eden buhranlı devirler... Dördüncü kitap, babam ların vatana dönüşleri, iki küçük burjuva ailenin tekrar eski haline rücuu. Bu arada, sınıfi bağını koparan karım ın küçük burjuvalaşm ası. Benim le ailem in arasındaki zıddiyetler, fikir m ünakaşaları vesaire... İşte kabataslak olarak rom anım ın m evzuu bu. Birinci cil­ dini bu sene çalakalem de olsa burada bitirm ek lazım. Öteki cilt­ lerin, bilhassa son cildin yazılm ası için dışarı çıkm ağa ve m em ­ lekete dönm eye suret-i kat'iyede ihtiyaç var. Çünkü am ele kızı bir çocuğuyla beni beklem ektedir. Sınıfi bağını koparıp ko­ parm adığını bilmem. Öyle tahm in ediyorum .

Gene bir sürü şiirler yazdım . Herhalde birkaç ay sonra ses bakım ından N azım H ikm et'ten ayrılacağım ı sanıyorum . T a­ m am ladığım şiirlerim i sana yollam akta elbette devam ed e­ ceğim . Tereddütlerim hakkında yazdıklarınızda dehşetli hakikat var. Yaşayın!

M ektubum u bitirirken gözlerinizi öper, m üdür, katip, baş­ gardiyan beylerle dostlarınıza hürm etlerim i, selam larım ı yo l­ larım kardeşim .

R .K .

142

Kardeşim Kemal Tahir, Bu seferki m ektubun -ayrıca bana yazılm adığı halde- beni de pekala tatm in etti. G erçi sen m ektup yazm akta çok mahirsin.

H er zam an da böyle m utm aindim . Şu halde m ektuba başlarken "bu seferki mektubun" diye istisna ederek birşey söylem ek istiyeıı tavrım ın m anası (saçm a) oldu. Ve galiba Nasrettin H ocan ın karla ekm ek hikayesine benzedi. Şaka bir taraf, gelelim ciddi fasıllara. M esela benim son hikaye hakkındaki m ütalâanız: Siz de aynen N azım H ikm et gibi düşündünüz. O da babam ın siyasi fırka sergüzeştini hatta bir rom an hacm inde yazm am ı söyledi. O nun için -eğer kabil ola­ caksa ve o günleri göreceksem - şim di değil, bu işi yarın, üç, beş yahut on sene sonra, babam ı, onun siyasi kanaatlerini iyice tet­ kik edip "materyalistçe" yazm am lazım gelecek.

Bu hikaye anha m inha şu: M uhtelif sebeplerle çökm üş bir küçük burjuva ailenin onsekiz yaşındaki çocuğunun gene m uh­ telif sebeplerle -boğazı tokluğuna futbol oynam ak, İstanbul'da iş bulm ak vesaire- taşraya uzaması. Bunda aşk belki üçüncü, dör­ düncü, hatta beşinci planda. M üm kün olsa da hikayenin ta­ m am ını göndersem nekadar iyi olurdu.

Bu m ektubum la birlikte bir büyük hikayeden bir pasajla bir şiir yolladım . Hikayem , yolda çalıştırılan m ahkum am elelere ait. Fakat okadar çalakalem ve okadar henüz kalem oy­ natılm am ış ki bunu sırf bir fikir verm ek için yolluyorum .

N azım H ikm et'e "hangi esm er hanım ı soruyorsun birader" dem iştin. Doğru. Dem ek esm er hanım lar okadar çok ki hangisi?

O rada rahat olduğun için nekadar seviniyor ve idare am ir­ lerinize ne uçsuz bucaksız saygı duyuyoruz! Varolsunlar..

Ben, m alum olduğu üzere İş K anunu'ndan istifade etm iş bulunm aklığım hasebiyle, m aliye dairesinde işe çıkıyorum . Hergün değil. Haftada bir gün. Sair günlerim i Fransızcaya ça­ lışm akla ve kitap okum akta geçiriyorum . B irader ya ben deh­ şetli kafasızım , ya Fransızca lisanı öğrenilm eyecek kadar zor.

Birtürlü sökem edim . Bazan öyle sinirleniyorum ki... Y arım ya­ m alak, küçük büyük birsürii hikaye him m etim i bekliyor, far­ kındayım ama, ne yapayım ki bir türlü onlarla uğraşm ağa vak­

143

tim ve iştahım olmuyor. Ne tenbel herif oldum yahu! Bu illetten kurtulm anın ilacı sende var mı Allah aşkına? zaten bu fena itiyâd hikayelerim de de m üşahade ediliyor sanırım. Bir tipi layıkıyle ve onsekiz tarafıyle işlem ek m üm künken "aman yetiş!" diye şişirm e tarafından gidiyorum . A caba büyük sanatkarlarla bizim gibi "am atör"lüğü kolay kolay bırakm ayacak insanlar ara­ sındaki fark buradan mı geliyor? Kültürü bir tarafa bırakır, neyi yazıp neyi geçm enin lüzum unu farkeden insan herhalde ya­ pacağı işi sabırla devam ettirirse m uvaffakiyet nisbeti artar. Çünkü N azım Hikm et'e bakıyorum bir tek mısra üzerinde bazan saatlarca uğraştığı oluyor. Ben henüz ne şiirde, ne de hikayede lüzum u kadar m üşkülpesent olam adım . Yahu gelecek m ek­ tubunda birşeyler yaz. Sen de böyle m iydin? Fransızca öğ­ renirken benim kadar "mankafa" m iydin Allah aşkına, "heves kırıp kırm am aktan" vazgeç de dosdoğru yaz. Bu cenabet lisan m eselesi beni pek sinirlendiriyor. Şurda bir sene ceza kaldı. Beş senelik hapisane inzivalarından çıkarken m üsbet ne iş yaptın derlerse bari bunu önlerine süreyim derken olm uyor, olmuyor.

Bizim evde hikaye, şiir, diyalektik m ateryalizm , ekonom i po­ litik vesaire vesaire... Beni gözden düşürm ekten başka işe ya­ ramaz. Sözüm ü yanlış anlam a. Babam elinden gelse bana sarık sardırırdı. Bereket versin gelm iyor, tabii gelm iyecek de. İşte bu gelm iyecek m eselesi dolayısiyle onlarla kavga edeceğim belki, yahut ağız tatsızlığı olacak. Esasen "adam olam ıyacağım a dair" evin kuvvetli bir kanaati da var. Fransızca ise onlara verilecek m üsbet bir cevap olurdu.

A rabistan'dayken galiba iki ay içinde, yani babam dan en küçük kızkardeşim e kadar bütün aile halkından önce A rapça ko­ nuşan ben olmuştum. D em ek lisana karşı gabavet-i zihniyem yok. Peki bu Fransızca cenapları ne oluyor? Velhasıl bazı tav­ siyelerde bulun, reçeteler ver de, yüreğim ferahlasın: yani ben bu bir sene içinde Fransızca'yı herhangi bir kitabı okuyup an­ layabilecek hale gelefcek m iyim , gelm iyecek miyim ? M esele bu. Şim dilik bu. Baki selam ve hürm etler.

Raşit K emali

144

Bursa: 30/31.10.942 Kardeşim Kemal Tahir, Şiirlerim i beğendiğine sevindim . 2000inci seneye yaz­ dığım şiirlerin m esela (altıncı, yedinci)lerini şim dilik gön­ derm eye imkan olm ayışına üzülüyorum . Çünkü onlar hakkındaki fikirlerini öğrenm eyi çok isterdim! Üzerim deki tem bellik hâlâ devam da. Hikaye yazm ak m e­ selesindeki tem belliğim i Fransızca'ya çalışm ak ve yazacağım yeni hikayelerin planlarını kafam da hazırlam ak, pişirm ek hu­ şunda gayet çalışkanım. Fransızca'yı 11 aya kadar öğrenm ek m ecburiyeti hissediyorum . Evvela babam a karşı m ahcup ol­ m am ak için, sonra kendi vicdanım a karşı. Dün ve evvelsi gün babam buradaydı. M üdür B eyin odasında konuşurken laf ara­ sında Nazım, betıim Fransızca'yı söktüğüm ü, çıktığım zaman herhangi bir kitabı rahat rahat okuyup anlayabileceğim i falan sena faslında söyledi. Tabii bizim peder efendi beni şerbetçe ilk yakaladığı yerde elim e koca bir Fransızca kitap uzatıp, haydi di­ yecek oku, tercüme el bakalım ... Eğer sadre şifa bir tercüm e ya­ pam azsam nasıl alaya alınacağım ı tasavvur edin. Çünkü m a­ alesef evde hatta akrabayı talukat arasında bendeniz "m aym un iştahlı" olarak iştihar etm iş bulunduğum dan fena halde eğlence m evzuu olacağım ki böyle vartalara düşm eyi hiç istem em . Onun için Fransızca'yı sökm ek vacip oldu.

Burada bir A laaddin Bey var. Siz onu İstanbul mahpusanesinden tanır hatta m ünakaşalar ederm işsiniz. G aliba ara­ nızda bir de iddialı ziyafet m eselesi varmış. Uzun boylu, iri yarı bir adam. Bacakları koca gövdesini zor taşıyor hissini verecek kadar ince... Doğum yeri (H avra) valdeleri Rus, babaları Türk, m em uriyeti konsolosluk, ism i H aydar Bey. Herhalde hatırladın. Şim diye kadar belki on sefer size selam yazm am ı söylediği halde boyuna unuttum. H a işte bu zatla birlikte hapisane bah­ çesinde Fransızca konuşuyoruz. M üthiş istifade ediyorum . Tekrarlıyayım : Alaaddin B ey'in size çok selam ları var. Şurada Sağır D ere'den bahsedeyim . Hâlâ tadı d a­ m ağım da azizim. Bütün tipler, kadınlı erkekli, çoluklu çocuklu hatırım da. Bizim ahbabın yani Sağır D ere'nin kahram anı olan

145

delikanlının Yamören köyüne döndüğü ve döndükten sonraki hayatını ne kadar merak ettiğim i anlatam am . Kelleci M eh m etle S a ğ ır D erenin müsait şeraat içinde neşredilm esini ve yapacağı tesiri görm ek bence zevklerin en m ükem m eli olacak. Sana bir şey söyliyeyim mi Kemal Tahir, sen -Sait Faik'i bırak- bence Sabahattin Ali de ve Reşat N uri, Halide Edip de hepsi hepsi bir tarafa senin şu iki roman bir tarafa. Bunu sana olan sevgim den dolayı sırf kom plim an kastıyla söylem iyorum . Hakiki realist ro ­ m anı bizde, en iyi sen yazdığını ve köylü realitesini verdiğin için söylüyorum . Ben aşağı yukarı bizdeki romanların hepsini değilse de, bir kısmı m ühim ini okum uştum . Sonra m ektubunda kaygıyla bahsettiğin "acaba benim S ağ ır D erede okunduktan sonra hazm edilm ek için de böyle güzel bir kitap mı lazım ola­ cak?" gibi külfete katiyyen ihtiyaç yok. Senin romanın elbette aydınlık. Bütün vakaları altındaki tenkit ve alay o kadar bariz ki, insan kolaylıkla bunu duyuyor.

Ben, benim eski Ç ırç ır K a tib i tam am iyle değiştirip içer­ sine m üteaddit entrikalar koyup onu kocam anlaştırm ak arifesindeyim . Yeni plana göre yirm i sayfa kadar yazdım. Şim di tasarılarım ı iyice pişiriyorum . Bundan başka iki tane de mevzum var ki, bunlar iki küçük hikaye olacak. M evzular gayet kısa. Şöyle: Birincisi "m ahpus bir delikanlı var, karısına çok düşkün. Kendisi mahkum olduktan sonra kadın köye babasının evine gidiyor. Delikanlı m üthiş bir evham a kapılıyor. K afasında bin türlü şüphe doğuyor. N ihayet karısını fena yola sapm ış farzedip, günahsız kadını boşuyor." İkinci mevzu: "Fakir bir delikanlı, aç, sefil. Bir gün d ü ­ şünüyor. Hastanenin önünde kendisini vuracak: M aksat has­ tanede bir yatak ve yiyecek bulm ak. V aka hadise olacak. N etice ya delikanlı ölecek, yahut yarası hafif diye sarıp taburcu ed e­ cekler, yahut ta bir ay yatıp çıkacak."

Bu seferlik m ektubum bu kadar. Gözlerinden öperim , dostlarınıza selam ederim.

R aşit K em ali

146

Bursa, 12.11.942 Kardeşim Kemal Tahir, Uzun ve sevim li m ektubunu dün aldık. Ö ğle üstü, ye­ m ekten evvel hapishanenin önündeki dar yolda okuduk. D aha doğrusu ben okudum , Nazım H ikm et dinledi. Y em ekten önce okuduk m ektubunu dedim , takdir edersin ki fena halde açtık.

B ir alay yem ek tarif ediyorsun. Nazım H ikm et de ben de yut­ kunm aktan adeta hunnak illetine tutuluyorduk...

Neyse... O kadar güzel yazm ışsın ve um um iyetle m ek­ tuplarının hepsi okadar güzel ki, insan m ükem m el hikayelerden duyduğu zevkle m ütelezziz oluyor. Hele aşıkdaşlık edişine ben kendi payım a m üthiş sevindim . Ah dedim , ya şu Kem al Tahir şurada olsa, yahut ben orda olsam. Çünkü seninle bu hususta öyle anlaşacağız ki... Tabii sence de m alum , N azım Hikm et'le bu sahada iş birliği ve fikir arkadaşlığı yapm aya im kan yok.

Benim evli ve bir çocuk babası olduğum halde bu gibi lüzum suz (!) hareketlerde bulunuşum a kızıyor. O ndan sonrası gene malum: K onferans faslı. Sabrın varsa, işin yoksa dinle. M e­ seleyi sosyal ekonom ik bakım dan kor, fizyolojik, biyolojik, bil­ m em ne lojik tahlillerini yapar, moral neticeler çıkarır falan filan. Bütün bu kalabalık laflardan sonra bakarım olacak gibi değil "doğru söylüyorsun üstad. Benim yaptığım hakikaten m ü­ nasebetsizlik..." dedim mi hazret dehşetli m em nun olur. Y u­ m uşar, gönlüm e göre, nabzım a göre şerbet verm eye başlar: "Sen de haklısın! Der. İnsan m onogam değildir. Elbette gençsin. Fiz­ yolojik, biyolojik, bilm em ne lojik dolayısıyla kadına m uh­ taçsın. Yap. Fakat kardeşim bir şartla, y a n i..." Şartlar m alum dur: Hastalık alm am ak, eve zinhar du­ yurm am ak, gönül verm em ek vb...

Senin Tözey hanım m eselesine gelince: Sizin aşkm ız pek platonik. Bütün serbestliğine rağm en bu çerçeveyi aşm aya im ­ kanı olm adığı anlaşılıyor.

Bana gelince ben bu çerçeveyi senelerden beri aşm ış bu­ lunuyorum .

M ukabele-i bilm isil kablinden m aceram ı anlatm adan önce şunu ilâve edeyim , senin oradaki serbesti ve rahatını öğ­

147

rendikçe fevkalâde seviniyoruz. Hele m üm kün olsa da fabrikaya gidip gelsen ne m ükem m el olurdu.

Ha... Ben de burada boş durm uyorum , bizim kadın ha­ pishanesi de erkek hapisanesinin avlusu içinde. Senin gibi ben de bir kadın tarafından sevildim. Aynen seninki gibi o kadar ani oldu ki... Bayram günü ziyaret esnasında m evzuubahis hanım dik dik, gülerek ısrarla bakıyordu. Üm itlendim . H ele çigara ve esans gelince üm idim de haklı olduğum u anladım. Neyse... Gel zaman, git zam an m ektup geldi, m ektup gitti, resim geldi fakat resim gitm edi. Söz alınıp verildi ve birgün o cezasını bitirip çıktı. Ertesi gün Pazartesi'ydi. Ben de çıktım. Sözleştiğim iz m u­ hallebici dükkânında buluştuk. O ana kadar birbirim ize tek ke­ lime söylem em iştik. Yanık yanık, dertli dertli konuştuk. Onu çok güzel bulduğum u, fevkalâde m ütenasip endam ı olduğunu velhasıl böyle telâkilerde söylenm esi ve yapılm ası m utâd olan bütün söz ve hareketleri noksansız yerine getirm eye hassaten gayret ettim. Kalktık. Birlikte tıpış tıpış yürüm eye başladık. Kâh m ahalle aralarından, kâh şehrin kenarındaki bahçelikten ta (Y ıl­ dırım ) denilen ve şair Ö m er Bedrettin'in, bir şiirinde dehşetli m ethettiği sem te geldik. O Yıldırım Cam ii ve o havaliyi fena halde öğm üştür. Halbuki hiç de onun dediği gibi İlâhi yerler de­ ğildi. İki selvi arasında Yıldırım Camii pek tenha ve pek eski hatta pek harap duruyordu. Tepeye çıkan ve bizim yü­ rüdüğüm üz sokaklar haraptı. Çam urdu, çirkef kokuyordu. Evler, çürük siyah tahtalı, paslı tenekeler çakılm ış, ufak b irer gözden ibaret barakalardı ki dünyanın her y erin d e- oradan m â d a - aynı hususiyetleri taşırlar. D onsuz çocuklar, şiş karınlı kadınlar, şüp­ heli şüpheli ve kurnazca bakan çökük ihtiyarlar, devrilm iş çöp tenekeleri, kaburgası çıkm ış köpekler vesaire... İşte bu dekoru sağ ve solum uza alarak çam ur, çirkef bata çıka, küçük dereciklerden atlaya zıplaya bir odalı harap ku­ lübenin önünde durduk. Sonra içeri girdik. O danın içi dışından daha haraptı. Kocası m ahpus bir kadının eviydi burası. D u­ varları badanalı, fakat döşem e ve tavan berbattı. K adıncağız eski bir ev kadm ı, onun tâbiriyle, "görm üş geçirm iş aile hanım ı" imiş. B unu kâh ağlıyarak, kâh ezile büzüle fakat bizim yalnız

148

kalm ak için sabırsızlanm am ıza rağm en sözünü haddinden fazla uzatarak anlatm ıştı.

E vet kadın tertipli bir kadına benziyordu. D uvarlarda kırık m otifler, K u r 'a n - ı K e rim m ahfazaları, büyükçe bir tahta sandıkla üzerinde oym a resim likler bunu anlatıyordu.

K adının, çok zayıf, kırm ızı entarili, iri ve çok güzel gözlü on yaşm da bir de kızı vardı.

Neyse.. Orda galiba dört saat yalnız kaldık. Ve sermest-ü hal olduk ki bunun tafsilatını geçiyorum . İşte böyle Kemal Tahir.. Bu dekor ve bu şerait her C u­ m artesi tekrarlanıyor. Hatta şu m ektubu sana yazarken ondan gayet süslü bir m ektup aldım. Kendisi bir dokum a işçisidir.

G arip kuşun yuvasını A llah yapar! derler. Ya ben orda olsam , yahut sen burada.

Sekiz parça irili ufaklı şiir yolladım . İki küçük hikâyem i de gönderm eyi çok isterdim. M aalesef m üsvette haldeler. T e­ m ize çekip bir tanesini gelecek m ektupta, ötekini daha sonra yollam ağa gayret ederim. Şiirlerim hakkındaki m ütalâanı da m erakla beklediğim i bilm em ilaveye lüzum var mı?

O radaki küçük büyük bütün arkadaşlarına candan selam ve hürm etler. Gözlerini öperim sevgili K em al Tahir.

O rh a n R. N o t. - A la a d d in B ey b ilm u k a b e le se la m ed iy o r ve b a h si ka y b e ttiğ in i itir a f ediyor. Ş im d i y a n ım d a Ista n b u l'lu b ir a r­ ka d a şı var: N eca ti. S izi o d a b en im g ib i g ıy a b e n ta n ıyo r ve se ­ viyor. S ela m y a zm a m ı söyledi. O. R.

B u rsa :5 -1 2 -9 4 2 Sevgili K em al T a h ir N azım Hikm et'e en< ziyade yaklaşabilm ek bahsinde hak­ kım da gösterdiğin m übalağalı teveccühe teşekkürler ederken beni hakikaten çok düşündürücü bir durum a soktuğunu söy­ leyebilirim . D üşündüm ve düşünüyorum : B en şair mi olacağım hikayeci m i? Hangisini hangisine tercih etm eliyim ? Bu iki janrı

149

hem en hem en aynı derecede seviyorum . Yalnız sevm ek başka başarm ak başkadır tabii.. Ben hangisinde daha fazla kabiliyet gösteriyorum ? Bundan başka çok haklı bir şey daha söy­ lüyorsun: G erek hikaye gerekse şiirde istenildiği kadar ciddi d e­ ğilim. Ve galiba hikayelerim de fazlaca teferruatçıyım ki, an­ ladığım a göre realizm le naturalizm i birbirinden ayıran m eselelerden biride bu. B ilhassa şiir ve hikayede çok hem de pek çok bir doktor, bir m ühendis m esuliyetiyle çalışm ak lazım geldiğini galiba yeni yeni anlam aya başladım . Şekli m uhtevaya uydurm ak, yazılacak m evzuun önceden m ükem m el bir planını yapm ak, m evzua en orijinal zaviyeden bakm ak vesaire vesaire..

B unların kıym et ve ehem m iyeti bende bu yakınlarda teşekkül etm eye başladı sanıyorum . O nun için dehşetli mütereddidim : Şair m iyim hikayeci mi? Şiirlerim de yeni sesi el'an bulam adım . Fakat yeni sesi b u ­ lacağım ı üm id ediyorum . Yeni sesin ne dem ek olduğunu bugün anlam ış vaziyetteyim . Nazım H ikm et'in tesirinden büsbütün kurtulabilm ekte ancak on ay sonra Nazım 'dan ayrılm akla, zan­ nedersem kabil olacak. Şim dilik şair ya da hikayecilikten bi­ rinde karar kılrçak, birini ötekine tercih etm ek bence m üm kün değil. Zam an kendi hükm ünü verirse o zam an belki kabil olur.

Gerçi bu tu h af kaçtı, kadercilik gibi birşey oldu ama zam anın hükm ünden kastım ın ne olduğunu tabii anladın: Yani dem ek is­ tiyorum ki, kültürün ve hayati görüşlerim daha keskinleşirse..

U m um iyetle şiirlerim i beğenm ene nekadar sevindiğim i anlatam am . Bu bana dehşetli gurur veriyor.

B ir M a h k u m u n N o tları diye bir seri yazm ak cidden y e­ rinde olacak. Bu tavsiyenizi yerine getirm eye çalışacağım .

Size son yazdığım iki hikayeden birisini ve birkaç da şi­ irimi yolluyorum .

Bir havadis! Belki Nazm ı Hikm et'te yazar ya, hani şu iki Harbiye talebesi vardı. M em lekete Hilafeti getirmek meselesinde m ektep m üdürlerini tabancayla tehdit etmişlerdi de aynı bizim gibi askeri ceza kanununun 94. m addesi mucibince galiba onbeşer seneye mi ne m ahkum olm uşlardı.. İşte bu iki talebeyi büyük millet m eclisi affetti. Bilm em gazetede okudun mu?

150

Y eni bir büyük hikayeye başladım ve yetm iş seksen sayfa kadar yazdım . İsmi ya K a d ir A ğa olacak yahut başka birşey.

M evzuum gene fabrikaya ait. Hususi bir m ensucat fabrikasına.

Patron, katip, am ele m ünasebetleri. Bu arada, "anarşistlerin ka­ pitalizm in kucağında can verdiği" m eselesi de tebarüz et­ tirilecek.

B abam ın Fırkası, benim işsiz ve m ektepsiz gezdiğim se­ neler, İstanbul seyahatleri vesaire hakkındaki hikayeyi sizinde tavsiyeniz üzere ileride rom an yazm ak üzere saklayacağım .

Sizin S ağ ır D ere'nin gerisini nekadar büyük bir m erakla beklediğim i ve okuduğum kısm ın dam ağım da bıraktığı tadı ta­ savvur edem ezsiniz. Gerek K elleci M eh m et, gerekse S ağ ır D ere T ürk edebiyatının ölçülü, sahici eserleri ve en m uvaffak ’ köy hikayeleri olacak. Ve bunlarla nekadar övüneceğim izi dü­ şünün.

Sinop'tan çoktandır m ektup alam adık. O nlarda tuhaf bir sükut var. Halbuki ne iyi birbirim izi didil liyorduk!

D ostların hepsine selamlar. A laaddin ve Em in beylere se­ lam larınızı söyledim . Bilm ükabele dediler.

G özlerinizi öperim sevgili kardeşim .

O rh a n R aşit.

G önderdiğim yazılar: 1-Beynelyevm velyakaza(hikaye) 2-K itap odam da(şiir) 3 -M o to r sesleri(şiir) 4 - (?)(şiir) 5 -K ırk yaşında(şiir) 6 -A k şam lar gelir doğudan

16.1.943.

Sevgili K em al T a h ir N edam et isimli şiirimi beğenm ene bilhassa sevindim, çünkü o şiiri -b ilm em n ed en ?- çok seviyordum , istiyorum ki herkes beğensin.

151

C um artesi izinlerim den bir gündü. Şiirde anlatıldığı veç­ hile bir am ele kahvesinin kırık cam ı gerisinde kırm ızı bereli sevgilim i beklerken duyduklarım ı elim deki kitabın kenarlarına notlam ıştım .

Sam imi oluşu hakikaten hissedilm iş ol­ m asındandır. Ne olursa olsun o bence -g e ç ic i de o lsa - bir amele sevgiliyi hatırlam ası bakımından kıym etlidir. Hele sen be­ ğendikten sonra büsbütün gözüme girdi.

Sana Y ü rü y ü ş m ecmuası geliyor m u? Son nüshasında C em alettin M ahir'le Kemal Bilbaşar'a dair, yani bu sanatkarların sanat m eşreplerini inceleyşen iki m akale vardı. Geçen haf­ takinde Sabahattin Ali'yle Sait Faik'i ele alm ıştı. Bu hafta seni ve ötekini.

M ecm uayı açıp da Cemal M ahir ismini görünce kendime aitm iş gibi büyük bir heyacan duydum . Ç ok iyi şeyler yaz­ m asını bütün gönlüm le temenni ediyordum . Öğle yemeğimizi yiyecektik, yem eklerim iz tabaklarım ızda tütedursun Nazım Hik­ met okudu, ben, koğuşun beton m akasında donarak ayakta din­ ledim. M uharrir isabetli ve hiç de şişirm e olm ayan teşhisler koymuş. Bu m ecm ua belki sana da gelm iştir. H er ihtim ale karşı biz gene de yollayacağız.

Fransızca için Nazım Hikm et'e yazdıklarına teşekkürler.

Allah senden razı olsun be birader. O f be!

A ybaşındanberi evden m ektup alam am ıştım . Onaltı gün­ lük bir teehhür o kadar mühim birşey değilse de geçen ayki m ektupta babam ın bazı imalarından m analar çıkarıp "Ha, kızım öldü. M ektup bundan dolayı tehire uğradı"falan diye tasarlamış, oldukça sıkıntılı günler geçirmiştim. M eğer ortada fevkalade bir değişiklik yokm uş, ne kız ölmüş ne de karı kaçm ış... İşte yeni senenin yeni ayının bu buhranlı günlerinde biri orta, öteki küçük olm ak üzere iki hikaye yazdım . Küçük hikaye Ayşe ile Fatm a isimli iki kızm psikolojilerine ait.

K ızların ikiside iki kadın gardiyanın çocukları. İkisi de reel tiplerdir. Yalnız bu tipler daha ziyade tanıdığım bir sürü küçük kızın terkibinden m eydana geldi. N azım Hikm et, senin bir m ektubunda bahsettiğin kızı da hikayem in kahram anlarına m alettiğini söylüyor. Dikkat edince hak verdim . Bu tahtelşuur

152

denilen esrarengiz kırpıntı bohçasında neler yok!

K adir Ağa ve N iyazi'nin M ahallesi hikayeleri -b ilh assa ik in ci- ağır ve fakat sapasağlam ilerlem ekte. Sekizbuçuk aya kadar herhalde ikisine de "temm et" dem iş bulunurum .

Senin S ağ ır D e re ’yi nasıl bir sabırsızlık içerisinde bek­ lediğim izi tasavvur edem ezsin.

Bu hafta yeni şiir veya hikaye yok. Belki gelecek m ek­ tubum da son iki hikayem den birini yollarım .

Nurettin Şadan Bey gibi şaşaalı bir isim taşıyan hikayenin kahram anı hâlâ hapishanem izde yaşayan, inbikten çekilm iş süzm e bir beşinci koldur. H erif kelle kulak itibariyle "asıldığı zaman ip koparacak veya sehba yıkacak" cinsinden. Hayatının son yirm ibeş senesini A lm anya'da geçirm iş. G oethe ve Shiller meftunu'. Birgün o, ben, Nazım Hikm et hapishane bahçesinde geziyorduk. Bahçe duvarının üzerinden görünen karşı dağlara baktı, kötü bir aktör poz ve konuşuşuyla: Şu tabiattaki sükuna bakın! dedi. Ne ilahi m ınzara! Bir de insanlar arasındaki didikleşm e gırtlaklaşm aya bakın! G oethe böyle demiş.

Nazım Hikm et itiraz etti: -H a y ır üstad! dedi. Bilakis G oethe kainatta sükun ol­ m adığını söylediği için G oethe'dir. Faust, "İlk önce hareket vardı" diye başlar.

Kendisinin hukuk doktora, felsefeci, estetikçi, Goethe'nin aşıkı olduğunu iddia eden "Üstad!" ıkındı, sıkındı, geveledi ve sustu. İşin tuhafına bakın ki hazret hukuk doktora hatta pro­ fesörüdür de, m ahkem ede yapacağı m üdafayi, tem yiz layihasm ı, bilm em ne istidasını, m alum ve m eşhur zevat olan paşazade Şev­ ket nam m daki dolandırıcıya yazdırır.

Ha... Bu Paşazade Şevket Bey de anha m inha derken N azım Hikm et'in soyundan çıkm az mı! B ilm em kaçıncı batında birleştiler. Bu şecere tahkiki sırasında Nazım H ikm et'in annesi hapishanede m isafir bulunuyordu. G özlüğü, fırçaları, boyaları gayet kibar duruşu ve konuşuşuyla daha doğrusu eski İstanbul H anım efendisi haliyle Paşazade Şevket'i uzun uzun dinledikten sonra ona hak verdi.

153

Şecere sayılıp dökülürken N azım Hikm et'teki keyfi gör­ m eliydiniz. B irader bunların soyunda m eğer ne kadar paşa var­ mış. Bir ara Nazım H ikm et vay anasını dedi. Benim soyum da da am m a hergele varmış ha! Bu arada dedesi Bursalı (Saraç) mı bilm em ne bir zata rastlanınca: - Hele şükür yahu! diye soluk aldı. Hah şöyle.. Bir tane de medarı iftarım ız bulunsun! (* )P ira ye Yenge "sa hillere in eceğ iz" şiirin i d a h a ço k b e ­ ğenm işti.

Dostlarınıza selam ve hürm etler. G özlerinizden öperim.

R aşit K em ali (*)B u b irb u çu k sa tırın y e r i d a h a y u ka rıd a am a oldu bir defa...

R aşit

12./13.2.943 Sevgili K em al T a h ir, Şiirimi beğenm işsin, sevindim . Az daha (teşekkür ede­ rim ) diyecektim . B ir an düşündüm ki bu (şiirimi beğendiğin için teşekkür...) gibi olacak. T eşekkürden vazgeçtim.

Kemal Sülker dostum uzdan bu gün ikindi üstü bir m ektup çıkageldi. Nazım Hikm et bundan sana bahsetm eyi unutm uş.

Havadis 1- Okuyucu bayan Safiye Pehlivan M ersinli A hm et'le beraber yaşıyorm uş.

Havadis 2- G ençlerden birisi bir şiir antolojisi hazırlıyorm uş. Yeni E d eb iy a t, Ses, ve galiba Y ü rü y ü ş'te çıkan benim şiirler dolayısiyle benden de bahsedecekm iş. Tercüm e-i halim i istemiş.

Ne tuhaf! Antoloji ve R aşit ve Kemali.. Kendi kendim e gülüyorum . Bu işlerde henüz ağzım ız süt kokuyor 3-5, 15 şiirle insan (şair), (ruhlarpı m ühendisi) falan filan olabilir mi? Bir ta­ raftan sevinm iyorum değil hani, ama öbür taraftan da alaya alı­ nıyorum gibi geliyor. M esela bizim Adana'daki (H am Reis, G azi, Topal Salim , Kodoş M ehm et Ali gibi) arkadaşlar duysalar bunu kim bilir ne kadar gülerler..

154

N eyse,şaka bertaraf, böyle tercem e-i hal filan gibi şeylere şim dilik "boş" verm enin doğru olacağını K em al Sülker'e yaz­ dık.

Ben Fransızca'ya fena halde sarıldım . Öyle sanıyorum ki bir daha kuyruğunu bırakm ayacağım . Zaten sık sık dışarı çık­ m aktan da vazgeçm ek zaruret oldu. N eden dersen, hani bir za­ m anlar sana bir sevgiliden bahsetm iştim .. Bayram günü ta­ nıştığım ız bir zaniye m ahkum dan.. K adıncağızla iki buçuk ay kadar düştük kalktık. N eticede varlık vergisi dolayısıyla fab­ rikası paydos edince zavallı m üşkül vaziyete düştü. Ona maddi yardım edecek kabiliyette değildim . Açlık aşka galebe çaldı ni­ hayet. Ve bir gün -gene benim beceriksizce zam paralığım yü­ zünden- karıyı kaçırdık. Kadın İstanbul'a gitti, m esele bitti...

Bu m acera bana birkaç şiirle bir hikaye kazandırdı. Gerek hikaye gerekse şiirleri bir daha sefere yollam aya çalışacağım .

G azetelerle birlikte "Nurettin Şadan Bey" ism inde bir hikaye gönderm iştim her halde alm ışsındır.

B aşka ne yazayım ? S ağ ır D ere'nin "m abaduu" bek­ lediğim izi söylem eye lüzum yok. Koğuş arkadaşlarınıza ve Ali Bey'e selam lar. G özlerinizden öperim kardeşim.

R aşit K em ali

25.5.943 Sevgili K em al T a h ir, M ektubunu şimdi aldık. R evirdeki odam ızdayız. Nazım Hikm et, Sarıyer'li Em in Beyle Tolstoy tercüm esi üzerindeler.

Ben, lügat kitabım ın yardım ıyla m ahut Fransızca'ya ça­ lışıyorum. Çalışıyorum ama, dikkatim i birtürlü bu işe teksif ede­ m iyorum . Yalnız o değil, bu öyle berbat bir huy haline geldi ki bende, m esela herhangi bir kitabı okurken m üthiş zorluk çe­ kiyorum . Şöyle: G özlerim kitabın satırlarını çabuk çabuk d e­ viriyor, gelgelelim m uhayyele, hayalden hayale atlayarak, ek ­ seriya hikaye m evzuları arayarak, birşey yapam am a korkusuyla ezilerek, hatta çoğu sefer "bu işler çok zor ve m uazzam halbuki ben..." gibi yılgınlıkla düşünerek, ekseriya da anam a, karım a,

155

arkadaşlarım dan birine kızıp kendi kendim e "dedi ki, dedim ki..." gibilerden m uhakem e yürüterek zihnen m eşgul olu­ yordum. Bir de bakıyorum ki sahifeler devrilm iş, gelgelelim ka­ faya birşeyler girm em iş. Acaba bu m uvakkat bir devre midir?

Herhalde bu yaşlarda ve bu şerait altında olan insanların başına yapışan bir illet olsa gerek. Neyse...

Bir m akale tercüm e ettim: "Onsekizinci asır Alm an Kla­ sik Edebiyatı ve H ürriyet Fikirleri" Serlavhalı. M akaleyi oku­ yacak olanlar, m uharriri -laf aram ızda- Alm an edebiyatındaki vukufuna peh peh diyecekler. M eğer bizdeki m ütefekkir ve "doktor'ların ekserisi böyle aşiremento yoluyla alim ve m ü­ tefekkir olurlarm ış. Ben buna "Peyami Safaizm " diyorum .

Yarın tam dört ay cezam kalıyor. Nazım Hikm et'in ih­ malini Piraye Yenge dolayısıyla m azur görüyorsun. Dört aylık cezası kalan bir m ahpusun kafasında neler, ne tasavvurlar, ne kaygular bulunabileceğini tahm in edersen, beni de ihm alim den dolayı m azur görürsün sanırım. M amafi tahliyeden sonra, fırsat bulabilirsem ve sen de o zamana kadar çıkm azsan, seni odanda ziyareti ahdettim . A dana'dan M alatya pek uzak değildir. Di­ yarbakır'daki kadının başından inşallah böyle şeyler geç­ mem iştir. Yoksa bu dedikodular ne ayıp değil mi? Biz "bizim çivim iz burjuvaların duvarına" derken, bu ne halttır yahu!

Yeni hiçbir şey yazmıyorum. Eldekileri tam ir edip arasıra Y ü rü y ü ş'e gönderiyorum .

Y eni yazı yazm ak için m evzuum var. Fakat öyle tereddüt ve buhran anları geçiriyordum ki.. Herhalde yeni bir sıçrayış için birikm e oluyor. Ben bunu bilhassa böyle düşünüyorum , çünkü "artık bende atacak barut kalm adı!" şeklinde -belki- yer­ siz bir düşünce kafam da icrayı hükm etm ede.

N urullah Ataç'ın yeğeni bay H ikm et'i buradan tanıyorum .

Hatrım da kaldığına göre mal beyanında bulunm adığı için, bu­ gün hapislikle bizim oteli teşrif etm işti. B ursa'da bir de dişçi am caları vardı sanıyorum . Kendileri bütün şekil ve şem ailleriyle gözlerim in önüne geldiler. Ç ok çok selamlar...

M ektubunu kahkahayla okuduk. Orospu kızını vuran herif hakkında yazdıklarını -geçen ve bu m ektuptakileri- hiçbir

156

şey katm adan alt alta sıralarsak, orijinal ve m ükem m el bir küçük hikaye olacak. M elodram atik bir m evzuu bundan daha re­ alist işlem ek herhalde çok zor.

Baki hoşçakal. D ostlarına selam lar. G özlerini öperim kar­ deşim.

Raşit Kardeşim Kemal Tahir, Size uzun uzun m ektup yazm ak için havadisim yok. Y al­ nız kısm en bitmiş fakat üzerinde ince ince çalışılm ası icabeden bir sürü hikaye ve şiirim var. Sizin tabirinizle "şahane tem ­ bellik k en sıyrıldım . Ç alışm aya başladım .

Adının "Çırçır Katibi" olacağını sandığım bir hikayeyi ik­ m alle m eşgulüm . Size de bir kopyasını gönderirim . Bunun ha­ ricinde fransızca ve felsefe ile de m eşgul olm aya çalışıyorum , m eşgul olm aya çalışıyorum dedim çünkü üç karpuzu bir kelduğa sığdırm ak zor oluyor, tuhaf değil mi vakit bulam ıyorum , bulam ıyoruz. Dışarda olanlar belki bu sözüm e şaşarlar. Fakat sizin de başınızda olduğu için şaşm azsınız.

Sizin yeni hikâyelerinize intizar etm edeyiz. Başkaca ya­ zacak bir şey olm adığından hasretle gözlerinizi öper Sinop'daki arkadaşlara selam eder m ektubum u bitiririm kardeşim.

Raşit Kemali

(N a zım H ik m e t’ten K e m a l T ahir'e M e k tu p la r" kita b ın d a ki N. H iknıet'in 76 nolu m ek tu b u n so n u n a O rlıan K em a l'in ilave ettiğ i m ektup . M ektu p e ski T ü rkçe)

*

19.5.943

Kardeşim Kemal Tahir,

Geçen gün sana yazam adım ? yalnız selam la iktifa ettim, tabii bu tem belliğim den dolayı beni affetm işsindir... İkisini de aynı anda aldığım ız iki m ektubunu hazla, bil­ hassa kahkalarla okuduk. Senin oradaki hayatm a im renm em ek

157

kabil değil. Am an ha Kem al yerinden kıpırdam a. Gerçi Nazım Hikm et'le bir arada bulunm ak zevk ve rahatların en haşm etlisine dahi göz kırpm adan değişilir am a gene de şu yirm inci yıl dö­ nem ine kadar beklesen fena olmaz.

H er C um huriyet Bayram ı yaklaşırken af balonları da uç­ m ağa başlar. Bu seferki C um huriyet Bayramı C um huriyet Bay­ ram larının kodam anı. Tabii onun şerefine uçacak balon da ko­ dam an olacak. Nazım Hikm et bu kodam an balondan herhalde bahsediyordun Çünkü şu anda karşım da ağzında piposu önünde "asar-ı atika"dan addettiğim daktilosu, harıl harıl döktürüyor.

Sen oradan İsmet Paşa'nın akrabalarından, biz Churchill ve İsmet İnönü m ülakatını dinleyen ve sözlerine inanılır kim ­ selerden havadis aldığım ıza göre bu işi, bu a f işini bir kuşa ben­ zetecekler galiba. Haydi inşallah. O zaman İstanbul'da buluşur, senelerdenberi böyle m ektuplarla konuşm anın m ahrum iyetini bir anda çıkarıverirdik. M am afih, eğer ben çıktıktan sonra daha bir hayli yatarsanız, ben de bir parça paralanırsam herhalde gelir seni orada anlata anlata bitirem eyip bizi boyuna im rendirdiğin m eşhur odanda seni bastırırım . Fakat çık birader, çık ta N a­ zım ların evinde, Piraye yengenin m asasında buluşup konuşalım .

Sana Ayşeyle F a tm a diye bir küçük hikaye yol­ luyorum.. Yeni nesil hakkında senin yazdıklarına benzeyen ta­ raflar olduğu için bilhassa gönderiyorum , yalnız bir şartla ki bu hikaye bir tek nüshadır? O kuduktan sonra iade ediver. Kemal Sülker geldi. O benim eski bir arkadaşım , m ektep arkadaşım (!)dır. Çok şirin, bilhassa fevkalade samimi ve tasannûdan uzak bir delikanlı. Sana m ektup yazdığım zam an selam ını bil­ dirm em i, kardeşin Ratip Tahir vasıtasiyle gönderdiği Fransızca kitapları alıp alm adığım yazm anı istiyor. İşte böyle Kemal Tahir. D ostlarına selamlar. G özlerinden öperim.

Sevgili kardeşim . Benim 130 günüm kaldı çıkm aya.

R aşit K em ali

158

Bursa: 10/6/43 Kemal Tahir, Sana bir küçük hikaye daha gönderiyorum . Bir aşk m ek­ tubu. G eçen sefer Bir Ölüye Dair'i gönderm iştim . Bilmem bu hikayelerde nisbi de olsa bir (Ç ehov) kokusu sezecek misin?

Son günlerde onun küçük bir kitabını okum uştum .. Tem bellik ve dehşetli avarelik hâlâ berdevam . Birkaç büyük ve bir sürü de küçük hikaye, tekrar gözden geçirilip, tashih edilip, temize çe­ kilm ek ihtiyacındalar. Fakat nam ussuz bir tem bellik yakam ı birtürlü bırakm ıyor.

Sonra bilhassa büyük hikaye olabilecek birkaç mevzu ka­ fam da kendi kendini yazın duruyor. Kağıdı kalem i alıp oturmak dehşetli ağırım a gidiyor. Diğer taraftan bu avareliğim ve ka­ famda daldan dala atlar gibi hızla gelip geçen m evzuların kaç­ tığına üzülerek dehşetli azap çekiyorum . Şu üç ay çabucak geçse de bu berbat gönül ve kafa rahatsızlığı bitse.

Bu gece ilk defa, galiba senelerdenberi ilk defa karımı ve anamı, babamı rüyam da gördüm . O kadar kısa, okadar çabuk biten bir rüya ki.. Tahliye olm uşum . Eve gidiyorum . Babamın elini öpüyorum . Karımın elini sıkıyorum . Kızımı kucaklamak istiyorum. O ağlayarak kaçıyor. Derken uyanıyorum .

Sahne, her zaman tasarladığım şeyin, yani düşündüğüm m anzaranın rüyalaşm ış hali... Şim di vakit sabahtır. Nazım H ikm et uyuyor. Ben, revi: m akasının Bursa ovasına bakan penceresi içinde sabahın üşü­ ten, serin ve tem iz havasını koklayarak bunları yazıyorum .

Bursa ovası yem yeşil. K esif bir sis içinde. Tarlada ka­ dınlar çalışıyor. Arkam da, revir m eydancısı Y usuf alfabede, dersini heceliyor...

H ikayelerim in esaslı tenkidini m utlaka beklerim . Başkaca şayanı iş'ar havadisim yok. A hbaplarınız ve arkadaşlarınıza se­ lamlar. Gözlerinizi öperim kardeşim.

Raşit Kemali G azeteci Alaaddin B ey'in çok selam ı var. Hani şu vak­ tiyle İstanbul hapishanesinde bir bahse girm işsiniz. Galiba A l­

159

m anya'nın bize taarruz edip etm iyeceği m eselesine dair. îşte o A laaddin Bey.

R. Bursa: 13/8/943 Sevgili Kemal Tahir, Evvela nişanınızı tebrik eder, k an koca bir yastıkta ko­ cam anızı -Cenab-ı Hak'dan değil- siz dostlarım dan bekler ve te­ m enni ederim . Şu veya bu şaiyalar bertaraf, bugünkü vaziyette sırtında on sene ceza bulunan bir insanı kendine hayat yoldaşı seçen mert yengem izi cesaret ve civanm ertliğinden dolayı nekadar tebrik ve tebcil etsem az. Bilhassa son nesil genç kız ve delikanlılarım ızın böyle ince görülen ve fedakarlıklardan uzak yetiştiklerini görm ekten m ütevellit duyduğum uz teessür zail oldu. Dem ek böyleleri varm ış da, bizim miyop (!) gözlerim iz görm üyorm uş. Yarına olan güvenim iz nasıl artmaz!

Gelelim benim hikayeler hakkında yazdıklarınıza.. Çok iyi şeyler yazm ışsın, Kemal Tahir.. D esene ki ben şöyle böyle, basbayağı adam oldum. Hikayeci oldum ha? Hele "Türk ede­ biyatında böyle güzel hikaye okum adım " dem en beni gu­ rurum dan yaprak yaprak etti, hâlâ da ediyor. Bu sözlere, gerek senin, gerekse Nazım Hikm et'in arkadaşlığına ve teşviklerinize layık insan, arkadaş ve sanatkar olm ağa çalışacağım .

Bunlardan mada bir de büyük hikayem var. Bizim revire ait. İmkan olsaydı sana bunun bir kopyasını yollardım. Fakat Kemal Tahir şimdilik buna im kan yok.

Bu bahsi kaparken sana iki şiir yolladığım ı ilave eder, beni hikayelerim den dolayı şım artacak kadar pehpehlediğin için tekrar tekrar teşekkür ederim .

Gelecek m ektubum da N azım H ikm et'e ait yeni şeyler, yeni m enkıbeler lıatıra defterim den kopya edeceğim i vadeyler, m ektubum a burada -m ündericatım ın çokluğu, sahifelerim in az­ lığı dolayısiyle, kem al-i teessürle kısa kesip- nihayet verir, göz­ lerini öperim.

Raşit Kemali 160

-EKM EKBizi el kapısına köle eden de sensin, Elleri kapım ıza köle eden de sen: Ekmek!

Senin için elpençe divan beklem ek Arsız ve hodbin, R ugan iskarpinlerin Önünde.

A nalarım ız senin için yetiştirdi Senin için bu ellere yolladı bizi.

Bizse seni koca göbekli m ağazalarda unutup -Bu yaşanası dünyadaGırtlakladık birbirim izi.

Sen şol afet-i can sın kim G üzelliğinle gelm iyeceksin bize.

Biz de sarıldık tüfeklerim ize, Seni fethedeceğiz!

Bursa: 943

-GELGel, Gel benim dinsiz, fakat im anlı sevgilim Gel seninle kuşlar gibi sevişelim .

K urşun kubbelere pisleyerek sevişen K uşlar gibi.

A skı kağıdı, izinnam e, falan filan...

Bir çocuğum uz olsun Nüfus, tapu, sicil kayıtlarına sığm ayan K ocam an B ir çocuğum uz.

161

B ir takım insanlardan uzak olsun Fakat dünyaya ve bütün insanlara yakın!

Bursa 943 Raşit 28.8.43 Sevgili Kemal Tahir, Bilm em bu, hapishaneden yazacağım son m ektup mu icaba? Bugün -27 ağustos Cum a ikindi üstü- tam am ı tam am ına yirmidoKuz günüm kaldı. Fakat bu keyfiyet, em in ol beni kat'iyen sevınakm iyor. H ürriyete kavuşm ak hem bir ihtiyaçtır, hem de en büyük arzu ama, N azım H ikm et'ten ayrılm ak ba­ hasına olacak olan bu hürriycun gözüm de bir pul kıym eti yok.

Bunları yazarken, dar düşünceli bir sotta m antalitesiyle ve bol keseden, hatta bir parça da sevinçten, yahut Nazım Hikm et'e hulûs çakm aktan dolayı bir vesile olduğu için yazdım sanma.

Bil'akis.. Yatağında sık sık hastalanıp koca bir çocuk şi­ kayetleriyle oflayan, ağlayan, m eydan bulsa aşırı naz etm eye fevkalade m ütem ayil bulunan Nazım Hikm et'ten belki gına geldi. A rasıra birbirim ize dik dik laflar çaktığım ız oluyor, fakat bütün bu beşeri noksanlar haricinde ondan ayrıldığım a daha doğrusu ayrılacağım a dair hüküm gününün yaklaşm ası içim e fena halde dokunuyor. Ben N azım H ikm et'te anamı, babamı, ağabeyim i, küçük kardeşimi, bunlardan sonra da evvela ilkokul öğretm enim i, arkasından ortaokul ve lise hocalarım ı, hatta üni­ versite profesörlerim den daha yüksek birisini buldum . Nazım Hikm et'i, geçici, onun insani, hem de en hagaragort- bu onun ta­ biridir- insanı, en softa, en çekilm ez insanı bir an içinde kendine bend ve hayran eden şen, şuh, politikacı N azım H ikm et'i değil, bir m em lekette bir devir yaratm ış, yeni, yepyeni bir çığır açmış Nazım Hikm et'i, m ütefekkir, m ünekkit, hoca, ahlak m etotlarını evvela kendi nefsine tatbik eden ahlakçı N azım Hikm et'i, bi­ lerek, düşünerek sevdim ve bağlandım . O nun için yüreğim de tuhaf bir üzüntü var: zannediyorum ki, N azım Hikm et'ten ay­

162

rılıp A dana'ya gidince, artık ne hikaye, ne şiir yazabileceğim ...

Bu, benim hikayelerim de onun yüzde yüz tam iri vardı da ondan ayrılınca böyle bir ustanın yardım ı olm adığı için bir daha hiçbirşey becerem iyeceğim dem ek değil, am a büsbütün de değil, evet Nazım H ikm et'ten ayrılınca onun birçok küçük yar­ dım larından m ahrum kalacağım . Fakat birşey kazanacağım : Senin kazandığın şeyi.. Yani herhangi bir sanat eserine baş­ larken -tabii şiir ve hikaye- plan, nüans ve saire gibi teknik m e­ seleleri evvela yalnız başım a tesbit edeceğim . Bu tesbitten sonra tatbik edeceğim ve bütün girdi çıktısından sonra Nazım Hikm et'e ve sana yollayacağım . Bu yollanacak eser, benim bütün kabiliyet kaynaklarım ın bütün im kanlarının elinden çıkm ış ola­ cak ki, artık bence yapılacak iş kalm ayacak. O zam an siz, şöyle yap, böyle yap diyeceksiniz. Sen şim di bu m erhaledesin. Ben, hâlâ bu m erhaleye varam adım . M esela bir hikayeye başlarken büyük hikayeye- m evzuu ona peşin anlatm ak, hikayeye baş­ ladıktan yirmi, oluz, bazan elli sahife sonra ona okum ak ih­ tiyacını duyuyorum , eğer o- "fekalade... Aferin Raşit..." falan derse dehşetli bir enerjiyle tekrar işe sarılıyorum , yok eğer "fena değil.. Şurası şöyle olm asa da burası böyle olsa...” falan derse, artık hikaye gözüm den düşm üştür. Onu tekrar gözüm e sokm ak için vacib-ül nücut bile önayak olam az. İşte böyle Kemal Tahir.. Ben Nazım H ikm et'i bir parça da bunlardan fakat daha ziyade, daha, yok başka şeyden dolayı, onun insanlığından dolayı onu seviyorum ve ayrılm ak, hürriyete kavuşm ak bahasına dahi olsa, zor geliyor. Çıktıktan sonra bazı projelerim vardı. G aliba gene suya düşecek. Şiir ve hikayelerim i neşretm ek istiyorum . M esela ilk kitabım 2000 Senesine Şiirler ism iyle otuzbeş şiirim in m ec­ m uası olacaktı. A rkasından bir hikaye kitabı, UYKU. A r­ kasından bir başka hikaye kitabı, arkasından iki büyük hi­ kayeden m üteşekkil daha bir başka hikaye kitabı, onun arkasın d an l8 Yaşım büyük hikayesi, ondan sonra N ijazi'n in M ahallesi ism indeki büyük hikaye -ki bundan sana hiç bah­ setm edim sanıyorum - ve bu kalabalık faaliyetin arkasını alınca ilk rom an tecrübem e başlayacaktım . Rom an tecrübem şu, hani

163

sana da pasajlar gönderm iştim .. B abam ın Fırka m acerasını hi­ kaye eden büyük hikaye.. Fakat evdeki pazar çarşıya uym uyor.

Kim bilir, belki de birkaç sene sessiz oturm ak lazım gelecek.

R evire ait büyük hikayem i artık Adana'da tashih ede­ bileceğim . Tabii, bir kopyasını da sana yollarım.

A dana'ya gidince tekrar tezgaha konulacak bir alay büyük ve küçük hikayelerim var ki, hepsinin m evzuu ana hatlarında kafam da duruyor. Fakat burada bir türlü ikm ale fırsat değil im kan bulam ıyorum . M esela onlardan birisinin m evzuu şu: Necati ism inde bir delikanlı var. Bu işçidir. Hapisanede yedi sene yatm asına, fevkalade cahil olm asına rağm en yü­ reğinde insanlara karşı iyi hisler taşıyan, kafasında, birgün büyük bir m usikişinas, yahut şair, yahut da hikayeci olm ak ga­ yelerini taşıyan, bunu yalnız taşıyan değil, kendinden aşağı gör­ düğü insanlara kendisini bir sanatkar gibi kabul ettirm eyi nef­ sine karşı ihtiyaç sayan bir delikanlı var. Günün birinde hapisanede bir kom üniste rastlıyor. Bu adam Necati'yi okutuyor, şuurlandırıyor ve gayelerinin birgün tahakkuk edeceğine onu inandırıyor. -Zaten Necati'nin hapisane hayatındaki durum u onun ne tipte bir insan olduğunu da anlatacak..Neyse.. Necati iyi bir insan olarak hapisaneden çıkıyor.

Dışarıda, cem iyetin lakayt, idealsiz, hiçbir şeye inanm ayan, ale­ lade ticaret ruhlu afm osferi içinde, polisin daim i takibi falan, tekrar bir suç işleyip içeri düşüyor. Bu N ecati tipi tam am iyle otantik bir tiptir. Onu bir hayli yazdım , sana şim di ondan bir m iktar kopye edeceğim . İşte böyle Kemal Tahir.. Ç ıktıktan sonra, eğer siz çık­ m azsanız -ki herhalde çıkacaksınız- ilk fırsatta seni görm ek is­ tiyorum . Gözlerini öperim , aziz kardeşim . D ostlarına selamlar.

R .K .

Geçelim hikayemize: -I-

Hapisanede küçük büyük herkesin "hoca" dediği öğ­ retm en Daniş hapisane idaresinin, öteki m ahpuslarla sık sık tem as edem em esi için ayırdığı revirdeki odasm da, m asası ba­ 164

şında kitap okuyordu. Bu, felsefeye dair, R usça bir kitaptı. Ö ğ­ retm en Daniş, odanın, kapıdan girince tam karşısındaki bir tek penceresi önünde, içeriye bir sütun gibi vuran sabah güneşinin altında, rahat, sakin ve adeta m esuttu. O ysa ki bu m esut görünen adam otuz sene ağır hapse m ahkum du. G eride bir karısı, verem olduğundan endişe ettiği yetişm iş bir kızı, ve kollejde bir oğlu vardı. Halbuki öğretm en D aniş'in bir kenarda birikm iş on parası bile yoktu..

Onu böyle sakin, böyle rahat, ve bir çift iskarpinin kırk elli liraya satıldığı bu ikinci harp dünyasında adeta endişesiz gö­ renler "dünyayla alakasını kesm iş!" derlerdi. Halbuki o, bilhassa şu anda, yani önündeki felsefe kitabını okurken kafasında değil, yüreğinde, öyle aydınlık, öyle ferah, öyle pırıl pırıl bir dünya ta­ şıyordu ki.. Fakat çok kim se, bilhassa yabancılar bunu bil­ m iyorlardı şüphesiz.. Öğretm en Daniş, sandalyesinde birdenbire doğruldu. G e­ rindi, esnedi ve karşısındaki karyolada F ransızca’ya çalışan genç arkadaşına sevgiyle baktı.

Bu, yirm idokuz yaşlarında bir adam dı. Zayıftı, saçlarının yarısından çoğu ağarm ıştı. B ilhassa bugün hergünden daha zayıf ve sinirli görünüyordu. Ö nündeki büyük bir lügat ki­ tabında zayıf parm aklarının sinirli hareketleriyle yaprakları acele acele çevirerek bir kelim e arıyordu ki, gözü birden öğ­ retm en Daniş'e ilişti. Bakıştılar.

-Ne arıyordun kardeşim ? Söyle, söyleyivereyim .. Diyen öğretm en Daniş şefkatle, ve bütün iddialardan uzak konuştu.

Beriki leblebiden nem kapan, çok asabi biri olduğu halde, öğ­ retm en Daniş'in sualinde "öğretm ek iddiasını güden" tarafı bul­ m ayı düşünm edi bile..

-Lamentable! dedi. Ö ğretm en Daniş, küçük m avi gözlerini yum du, üst du­ dağını yaladı: - Acıklı., m erham ete şayan...

Diye tercüm e etti.

Kem al -Fransızca'ya çalışanın ism i K em al'di- tekrar der­ sine koyuldu. Ve öğretm en Daniş'i unuttu.

165

Öğretm en Daniş, karşısında, hırsla, inatla, ona bir parça da zoraki gibi gelen bir gayretle, defter, diksiyoner ve Fransızca bir m ecm ua arasında, bir sinir yığını gibi kım ıldayan, bazan yü­ zünü nefretle buruşturan fakat bütün bu isteksiz hallerine rağ­ m en habire çalışıp didinen genç arkadaşına baktıktan sonra göz­ lerini kitabına indirdi ve okum asına devam etti.

Dışarda revir m altasının duvar saati ağır ağır onu vu­ ruyordu.

Oda kapısı hızla açıldı. N ecati girdi. Bu, dağınık, kıvırcık, saçları çok uzun ve kirli, sakalı iyice uzamış, üstü başı harapça bir delikanlıydı ki, sırtında om uzları geniş, etekleri dizlerine sar­ kan, vaktiyle çok usta bir terzi elinden çıkm ış ve ağır kum aşlı bu ceketi ona öğretm en Daniş hediye etmişti.

Necati zıpır, fakat daha ziyade çocukça bir sevinci taşıyan haliyle -M erhaba hocam!

Diye öğretm en Daniş'i selam ladı. Öğretm en Daniş sakin ve ağırdı.

-M erhaba Necati, gel bakalım ... Diye mırıldandı.

Beriki, elinde tuttuğu beyaz bir kitabı, M aksim Gorki'den çevrilm iş "Aşk Rüyası" isimli kitabı uzatarak: -Bitirdim hocam! Dedi. Başka var mı?

Uzun sivri burnu, şiş gözleri, çökük avurtlarıyla öğretm en Daniş'e baktı. Bakıştılar. Ö ğretm en Daniş sordu: - Beyendin mi?

Necati, içinde biriken heyecanı tutamıyoraıc.

- Enfes! Dedi. Hocam, ille o, şey hikayesi.. Neydi ismi? Şehadet parm ağını ısırıp düşünürken, beri yanda Kemal, Fransızcaya çalışm akta olan adam , bir an gözlerini usulcacık Necati'ye kaldırdı. ”Bu sözleri, M aksim G orki'nin hikayelerini, bu kadar serbest halleri" bir türlü ona, Necati'ye layık g ö ­ rem ediği bu "daha hayatında m ektep kapısından içeri girm em iş" adam a bu "deliye" bu "zıpır"a baktı, bakm asiyle dişlerini sıkıp yüzünü buruşturm ası bir oldu. "Bok! Diye aklından geçirdi.

Adam olmuş!" Öğretm en Daniş ne ona, ne ötekine sezdirm eden onlara

166

baktı. K em al'in akim dan geçenlere, şim di N ecati'nin bilhassa al­ dığı vaziyet ve odaya girerken takındığı tavırlarla sırf Kemal'i kızdırm ak için yaptığı hareketlere dikkat etm işti.

- D em ek beyendin!...

N ecati hâlâ düşünüyordu: - D ur hocam.. Dedi. İsmi aklım a gelm edi.. Canım hani şu bir m ürettip çocuk vardı, hasta olur, hastane koğuşunda uzun boylu, korkunç yüzlü bir adam ın kızkardeşine sevdalanır.

- Ha anladım .. Demek en hoşuna o gitti?

- Evet hocam..

Ve gayet laubali, çok sam im i bir arkadaş haliyle, bir parça da Kemal'i kızdırm ak için, öğretm en D aniş'e sokuldu.

(B u ra d a k e sm e k za ru reti lıasıl old u , a ffe t!)

R.K. Kardeşim Kemal Tahir, Bana epeydenberi ayrı m ektup yazm adığın için özür ye­ rine kendine adeta küfrediyorsun. Niçin? Ayrı ayrı m ektup yol­ ladığın zam anlar ne oluyordu? Nazım H ikm et'inkini ben oku­ yordum , benim kini o okuyordu. Anha m inha hepsi bir kapıya çıkm ıyor m u? Belki bir parça daha uzun oluyordu, okadar.

Yeni hikayeler üzerinde çalışm aktan bana m ektup ya­ zacak vaktin olm asın, ben daha çok m em nun olurum . Keşke ben de öyle olsam da dostlara bu meşru sebepten dolayı m ektup rö­ tarları yapsam ...

N uri Tahir'in senin vasıtanla bize gelen m ektubundan öğ­ rendiğim e göre, m ahut "renk, koku, ahenk" kelim elerinden neyi kastettiğini anladık, mesele kalmadı^demektir. O lsa olsa sırf bir sui'tefehhüm , okadar.

B enden yeni hikayeldr istiyorsun. Son günleri hikaye ci­ hetinden belki bir parça tembel geçiriyorsam da bunu telafi eden taraf var. M esela Fransızca'yla felsefe ciheti tarafı ağır basıyor.

M am afih pek de boş durmuş değilim. Bazı küçük hikayeler yaz­ dım . B unlar esasta bitmiş sayılırlar. D iğer taraftan iki büyük hi­

167

kaye de aşağı yukarı bitmiştir. Kendi hayatım a ait olan büyük hikayem den pasajlar göndereceğim . O nun için bu m ektubum burada bitsin. Pasajlara geçeyim.

H e n ü z ism in i ko ym a d ığ ım b ü y ü k h ika yem böyle başlıyor-

11B irinci K ısım " Şubat ortalarıydı. Y ağm ur gittikçe hızlanıyor, arada kuv­ vetle gök gürlüyordu. Annem, babam a yazdığı m ektuptan başını kaldırdı, sordu: - G idecek misin yarın? Oğlunu C eyhan'a gönderdim diye yazayım mı babana?

Ben sözde ders çalışıyordum . İsteksizce: - G ideceğiz bakalım , gideceğiz! Dedim. Sevindi.

- Şu hasta halim de beni oralara kadar yorm a oğlum. K e­ m iklerim tutm uyor zere..

Ona hem acıyor, hem kızıyordum . C eyhan'a, tarlalara git­ mek içim e bütün ağırlığıyla çökm üştü. Pam uk tohum unun top­ rağa atıldığı bu yağışlı havalarda diz boyu çam ura bata çıka do­ laşmak...

V akit geceyarısını geçiyordu. Biri üç, öteki sekiz, en bü­ yükleri onbir yaşındaki üç kızkardeşim birbirine sokularak çok­ tan uyum uşlardı. Ben, riyaziye kitabım ın araşm a sakladığım bir kız resm ine dalm ış bakıyordum. Bu kız benim sevgilimdi. As­ falt caddenin sağında, Girit'li kahvesinin karşısına rastlayan inişli çıkışlı buğday tarlasından Setbaşı'na doğru giderken sol koldaki beton evin kızlarından ortancası.

H er sabah evden m ektebe diye çıkardım . Dörtyol'un ağ­ zına gelince Gazi ile Ham Reis'i beklerdim . O nlar benden önce gelm işlerse hep beraber yola düzülürdük. Y olda güle söyliye, kedileri kovalıya, köpekleri taşlaya, asfaltın üstünde yağ gibi kayan pırıl pırıl otopıobillere hayranlıkla baka baka Girit'li M us­ tafa'nın kahvesine geldiğim iz zam an çoğu sefer onu yatakta bu­ lurduk. M ustafa, Türkçeyi Rum şivesiyle konuşan uzun boylu, zayıf bir G irit’li delikanlısıydı ki, benim kinin ablasiyle sevişirdi.

168

Otuzu aşkındı. Bohçacılık yapan, kırışık yüzlü beyaz annesi ve sarı saçlı güzel kızkardeşiyle kahvenin arkasındaki Giritli M a­ hallesin d e iki göz bir m utfaktan ibaret evlerinde otururlardı.

Kahve çok pencereli büyük bir kibrit kutusuna benzerdi.

D em ir parm aklıklı bahçesinde okaliptüsler, ıtırlar, selviler, gül fidanları ve şebboylar dikiliydi. Şehirden epeyce uzak olan kah­ veye kış günleri hemen hem en m üşteri gelm ezdi. Fakat biz, yani ben, Gazi, Ham Reis istediği kadar yağm ur yağsın, fırtına kop­ sun m utlaka kahveye dam lar, ocağı yakardık. M ustafa o za­ m anlar kahvede yatar kalkardı. Bizi görünce yataktan don-paça fırlar, acele acele giyinirdi. H erbirim iz bir iş tutardık: Ben bi­ tişik bakkaldan ceviziçiyle sıcak ekm ek alırdım . Ham Reis ocağı yakardı, Gazi yuvarlak dem ir m asaya çay bardaklarını di­ zerdi. kahvaltı edilirken sevgililerim izden konuşurduk. Gece saat onikide, biz gittikten sonra ehem m iyetli bir hadise olm uşsa M ustafa bunu büyük bir ciddiyetle anlatır, biz m erakla sualler sorardık. M esela derdi ki: " tam yatacaktım , bir otom obil geldi, korna çaldı, durdu. B aktım bir alay kadın erkek indiler, onlara girdiler " G aziy le beni bir m eraktır alırdı: "Gece yalısına gelen bu m isafirler kim acaba? Dünürcü olm asınlar? Ya dünürcüyseler?

Ya aksi babaları onları verirse? Diye tasalanır, sahiden iş olmuş bitm iş, söz kesilm iş gibi bizi bir kıskançlık alırdı. Bağırırdık ça­ ğırırdık, asıp keseceğim izden dem vururdum ...

Gazi benim sevgilim in am casının kızıyla sevişildi. Kız öksüz olduğu için küçükdenberi bizim kilerde büyüm üş, orayı baba ocağı bilmişti. Çoğu geceler ben, Gazi, kahveci M ustafa sevgililerim izi karşı tarladaki turunç ağaçlarının altında bekler, onlara ıslıkla parola verirdik. O nlar m isafirliğe gidiyoruz diye evden çıkarlarm ış. Karşıdan titrek beyaz gölgeler gibi gelirlerdi, her seferinde de sapsarı yüzleri, donm uş elleriyle sinirli ha­ reketler yaparlardı: - Ay vallahi babam görecek diye ödüm koptu!

- Bu bizimki delilik billahi. G ece vakti böyle...

Benim ki elim i tutar, yüreğinin üstüne koyardı:

169

- Bak nasıl çarpıyor! Kırk güne kadar ölürsem sebep sensin!

Ya* ve kaypak toprakta ıslak saplara sürünerek her bi­ rim iz sevgilisini elinden çeker, fısıldaşa fısıldaşa ayrı birer is­ tikam etle kaybolurduk. İlam Reis yalnız kalırdı. Bir cigara yakar, arasıra ök­ sürerek yanık bir şarkıyı hafif hafif m ırıldanır, turunçların al­ tında bizi beklerdi. H içbirim izi zerre kadar kıskanm azdı. İkide bir de, çapaklanan takm a gözünü çıkarıp mendiliyle silerek kesik kesik konuşur, bizim m enfaatim izi bizden çok kollardı. Öyle ayazlı geceler oldu ki sabahlara kadar dişlerim iz çatır çatır vurarak sevgilileri bekledik. O da yanım ızdaydı. Yağışlı, ka­ ranlık gündüzlerde sevgililerim ize söz atanları çam urlara bu­ layarak bayıltıncaya kadar dövdük. O bizden çok yum ruk sal­ ladı.

Sevgililerim izle sinem aya gitm ek icabetti, yeni ayakkabısını çıkarıp verdi. B ayram günlerinde sevgililerim ize çiçekli kutularla şeker yollam ak için param ız yetişm edi, Ham Reis kendi harçlığıyle paralarım ızı tam am ladı ve borç lafını ağ ­ zına almadı. Bizim keyfim iz için m ektepten kaçtı, bütün bir kış beraber m ektepten kaçtık. G a ziy le ben sevgililerim izle birlikte ıssız bağ çardaklarında saatlerce kaldığım ız oldu, bizi te­ vekkülle bekledi. "Nerde kaldınız? Beni ne bekletiyorsunuz?

Sizden yiğip içtiğim mi var? Ben sizin babanızın uşağı m ıyım ?" dem edi. Bazı kim seler ona "kodoşluk ediyorsun!", "boynuzlu!" dediler, aldırm adı, gülüp geçti. O, kızların üçüyle de dosttu. O n ­ lara bizim karılarım ız, kendisinin de kızkardeşleri gözüyle b a­ kardı. Sokakta, çarşıda, kırda, pazarda kızların hangisine, nerde rastladıysa yakaladı, nerden gelip nereye gittiklerini bir ağabey gibi sordu. Sırasında azarladı, dövdü, evlerine yolladı. K ızlar da "Sana ne? Sen bizim am irim iz misin? Nene lazım senin?" D e­ m ediler. Onu ağabey tanıdılar ve sevdiler...

Annem yazdığı m ektubu zarfa koyarken bana: - Sen de iki satır bir şey yazsana babana! Dedi. İstem iye istem iye kağıdı kalem i aldım , iki satır yazdım , kaldım . Çünkü aklım a babam gelince nedenini anlıyam adığım bir korkuya tutulurdum: Ç atık kaşlı, iri gövdeli, kaim sesli bir

170

k o rk u . S e rb e s t F ırk a- H a lk F ır k a sı m ü c a d e le le r in e o d a b a şk a b ir F ı r k a y l a k arışm ıştı. O se n e le ri şö y le h a tırlıy o ru m : D a r ve lo ş b i r s o k a k t a k a r ş ı l ı k l ı iki y ü k s e k k o n a k . B u k o n a k l a r d a n b i ­ risi b iz im k o n a ğ ım ız . M e k te p le r d e elişi d e r s in d e m a rife tli ta ­ l e b e l e r i n y a p t ı k l a r ı m u k a v v a k o n a k l a r a b e n z i y e n b i z i m e v i n ü st k a tın d a k i o d a la r g e n iş ve a y d ın lık tı. İçin d e g ü n e ş e k s ik o lm ıy a n b i r s o f a ki g ı c ı r g ı c ı r s i l i n m e k t e n t a h t a l a r s a r ı k e h r i b a r g i b i y d i .

E v in

a ltı

ağ ır

beyaz

taşlarla

d ö şeliy d i.

A v lu

se ssiz d i,

ru­

tu b e tliy d i, k o rk u n ç tu . E ski b ir E r m e n i ev i o l d u ğ u n d a n m ı ne, on lara d air

işittiğ im

m ü b alağ alı

h ik a y eleri

h a tırla r, b irb irin e

y a k ı n iki s a h a n l ı k t a s ık ı s ı k ı y a ö r t ü k k ö h n e k a p ı l a r ı a ç ı l a c a k , sa n k i iç e rd e n sarı y ü z lü k o rk u n ç E r m e n ile r ç ık a c a k g ib i gelirdi.

Gün

g e ld i bu k o n a k

bab am ın

F ırk a b in ası old u .

A ğ ır

b e y a z ta ş la rla d ö şe li o la n s e s siz , ru tu b e tli, k o r k u n ç a v lu in san la d o ld u , b o şa ld ı. Y alın a y a k la rla y e m e n ili, ç a rık lı, isk arp in li a y a k ­ lar

aynı

taşlara

b a s t ıl a r .

Ş im d i

y ü zlerin i

hayal

m eyal

ha­

tırla d ığ ım , fa k a t h a n g i cin s ve h a n g i sın ıfa m e n s u p o ld u k la rım k e stirem iy eceğ im k in le

sallan an

in san lara

n u tu k lar

y u m ru k lar h av a d a

sö y len d i,

eller

k a v is le r çizd i.

ç ırp ıld ı,

C ig a ra

du­

m a n l a r ı y la k e s ifle ş e n bu g ü rü ltü lü p atırtılı a v lu y u b e n so fa n ın budak

d elik lerin d en

sey red erd im .

Ş im d i

h atırlad ığ ım a

göre

b a b a m H a l k F ı r k a s ı n d a n d a , S e r b e s t F ı r k a ’d a n d a a y r ı s i y a s e t güdüyordu.

Y ani

Ö m e r'in

ad ale tiy le

M u h a m m e d ’in

saf

İs­

la m lığ ın ı k a rış tıra c a k , d iğ e r ta ra fta n G a r b ın m a k in e te k n iğ in i b ü tü n im k a n la rıy la m e m le k e te so k acak tı. B u n u n la b e ra b e r k u v ­ v e t l e b i l d i ğ i m ş u ki o , A l l a h ' l a k u l u n a r a s ı n d a n p e y g a m b e r i b ile ç ı k a r a c a k k a d a r l i b e r a l b ir m ü s l ü m a n d ı . K u r'a n ın " k ı s a s a k ı s a s " d iy en a h k a m ın a d a y a n a ra k k u rtla k u z u y u bir a ra d a y a şa tm a n ın y o l u n u b u l m a k is t i y o r d u . H e r n e y s e . . . O n u n b u g ü n d a h i b i r tü r lü fırsat b u lu p te tk ik e d e m e d iğ im id e o lo jis i b e lk i b u y d u , b elk i bu d a d e ğ ild i d e b e n ü z e rim d e k i in tih a la rd a n d o la y ı b ö y le b ir n e ­ tic e y e v a rıy o rd u m . B u ra sı b e n c e şü p h elid ir...

Y ü z s a h ife si y a zılan a y n ı h ik a y e m d e n b ir k ü ç ü k pasaj daha: A nnem

A d a n a n ın

y erlisiy d i.

A k rab aları

gayet

171

zengin oldukları halde ne kendileri, ne de çocukları kat'iyyen bize benzem ezlerdi. M esela ben ve erkek kardeşim kısa pantalonlar giyerdik. Parlak derili iskarpinlerim iz, frenk göm ­ leklerim iz, beyaz şem sisiperlerim iz vardı. Onlarsa erkek kız aşağı yukarı aynı biçim ve aynı renkten uzun entarilerle do­ laşırlar, donsuz oldukları için oturdukları vakit her yanlan gö­ rünürdü. Üstleri başları yağ, pas, çam ur, toz içinde gözleri ça­ paklı ve trahomluydu. Vakitli vakitsiz yem ek yerlerdi? ellerindeki bazlam aları, ıslatılm ış yufka ekm eklerini, yahut pat­ lıcan dolm alarını, yağlı et parçalarını şuraya buraya süre süre dolaşırlardı. Ağrılı gözleri aydınlıkta kam aştığı için bakarken gözleri kırpışır, yüzleri buruşurdu. Hele yaz günleri hiç unut­ m am , evin büyük sofasına sıra sıra salıncaklar kurulurdu. U y­ kunun göz ağrısına birebir olduğuna inanan anneler koca koca, donsuz oğlanlarını bu salıncakta yatırırlar, oğlanlar zırıl zırıl ağ­ larken hırstan ve sıcaktan haşlanm ış gibi bitkinleşen anneler on­ lara ninni söyler ve salıncağı habire sallarlardı.

Biz bütün bu olanlara şaşarak, biraz da tiksinti ile ba­ kardık.

Y em ekler başka bir alem di. A nnem in akrabalarından bir Durm uş Ağa hatırlarım. İri yarı, gözü gönlü tok bir adamdı ki ağır İngiliz laciverdinden şalvarının cep kenarları sırm a iş­ lemeliydi. Odanın ortasına kurulan ve hiç değilse evin bütün taze gelin ve kızlarının hizm et gördüğü tekerlek geniş ekm ek tahtasının kenarına büyük bir azam etle ilk önce o kurulurdu.

Sonra sırasiyle yaşına göre daha küçük yaşdaki erkekler di­ zilirler, kenarları girintili çıkıntılı -ki biz buna kinikli derizbüyük sinilerde taşınan yiyecekler sofaya dizilirdi.

Kadınların en sonra oturdukları sofrada, tahta kaşıkların bakır kaplara girip çıkm asından hasıl olan seslerle ağız şa­ pırtılarından gayrı gürültü olm azdı. Zaten şöyle bir itikat vardı: "Yem ek yerken konuşm ak günahtır!"

Bu ağız şapırtılı sükût, arada, kat kat gerdanlı Durm uş ağa'nın tok sesiyle ihlal olunurdu. Ç ocuk analarından birine çı­ kışırdı: - O çocuk üstüne döküyor. K endin yedirsene onu!

172

Yahut: - Aş dibine tutmuş. Bu nasıl avratlık anlayam adım ki..

Sofradaki kadınların hepsi beyaz başörtüleriyle sıkı sıkıya sarılırlardı....

D iğer bir pasaj: yazın harm an zam anı evin reisiyle birlikte öteki erkekler köyde olurlardı. B üyükanneler de onlarla birlikte gittikleri için evde kalan ikinci derecede yaşlı kadınlar ki gelinlik kızları, evlenecek oğulları olurdu- bağda kalırlar, sa­ bahleyin daha güneş doğm adan gelinleri, kızları, torunlarıyle üzüm toplarlardı. Genç kızlar fingirdeye kıkırdaya, türlü m as­ karalıklar ede ede bir yandan üzüm keser, bir yandan da bir­ birlerine tane atarak kaş göz ederlerdi. G ülm esi biraz yükselip de kahkaha hududuna varanları yum ruklarını böğrüne dayayan büyükanne şöyle azarlardı: İlahi gözceğizin ışığı söne em i? O nasıl gülüş öyle kız?

Bitişiklerin oğlanı duyacak diye de korkm uyor fahişe!

A zan işiten renkten renge girerdi. Zaten kızlar komşu bağın oğlanının huduttaki dardağan ağacı üzerinden kendilerini gözetlediklerini bildikleri için kahkahalarını yükseltirlerdi.

"Bağlar bozulup da pekm ezler kaynam ağa başladı mı öyle bir faaliyet öyle bir şam atadır giderdi ki ev düğünlerde ol­ duğu gibi bir arı kovanı kadar işler, siyah kazanlarda böngüldeye böngüldeye kaynayıp taşan pekm ezin kokusu etrafa siner, kadınlar kepçelerle köpüğü aldıkça pekm ez adeta ço ­ ğalırdı. İhtiyarlar, Hızır aleyhüsselam ın kazana elini batırdığı için pekm ezin böyle kabarıp taştığı itikadında olduklarından A l­ laha duvalar ederler, ham dler, şükürler birbirine karışırdı. İşte bu. M uhtelif pasajlar. Bu pasajlar, yüz sahife kadarı yazılm ış olan bir büyük hikayeden..

G özlerinden öperim. Hoşça kal.

R.K.

173

B u rsa, 9.9.943 Sevgili K em al T a h ir, Bu sana hapisaneden yazacağım m ektupların sonuncusu galiba. Şu anda okadar yalnız, yapayalnızım ki.. Nazım Hikmet aşağıda, radyonun başında, bizim hapisane jandarm a ka­ rakolunun yeni teğmeni ile ahbaplık etm ekte.. O dam ız bomboş.

Dışarda yağm ur şıpırtıları.. Elimde Y u rt ve D ünya M ecmuası.

Y u rt ve D ü n y a M ecm uasında R onıain R olland'ın bir ro­ m anından bir pasaj tercüm esi. Şu anda hem yapayalnızım , hem m üthiş doluyum . Eğer ağlam ak adetim olsaydı hüngür hüngür ağlardım . Buna imkan yok. Ben bunu çocukluktanberi müthiş bir aciz, ve bir parça da -dünün üzerim de el'an baki m i­ raslarından bir telakki kırıntısı- karılık gibi birşey sayarım.

Sanki erkeklerin hepsi erkek, insanların hepsi insan, nam uslu geçinenlerin hepsi nam usluym uş...

Neyse. M üteessirim ..Buna sebep, az evel Nazım H ikm ete m üdafaasını yazdıran bir (erkeğin) gözlerini sile sile ağlaması.

Yani bir erkek, hem de sözüm ona "vatan m üdafaasında canını dişine takıp bu topraklar için kurşun atm ış bir babayiğit, sırtında da hâlâ asker elbisesi olan, koskocam an bir adam, çoluk çocuk sahibi," bir erkek, bir M ehm etçik ağladı. Suçu yalancı şahitlik: Bu adam askerden tezkere alıp köyüne geliyor. O sırada, yani bu adam köyüne geldikten bir m üddet sonra, değil o köyün, civar kırk pare köyün bile "Allah(!)" gibi korktuğu bi­ risi, dem irci Ali Usta denilen bir sergerde, bir hergele bir ci­ nayet yapıyor. Cinayetin m ahiyetini elbette anladın. B ir ser­ gerde bir cinayet yaparsa elbette taam m üden yapar.. Neyse, bu zavallı vatan bekçisini zorla, yani tehdit vesaireyle kendi lehine şehadete cebrediyor. İş m ahkem eye düşüyor. M ahkem ede be­ riki, şehadetini layıkiyle yapam ıyor, eline yüzüne bulaştırıyor anlaşılan, falso veriyorlar ve m ahkem ece "yalancı şehadetten" tevkif ediliyor. Bugün de üç sene yem iş. Fi sebilûllah, hüküm et içindeki hüküm etin yüzünden üç seneye m ahkum olm uştur. Askercik, otuz seneye m ahkum olan dem irci Ali Usta tarafından "layıkiyle eda-yı şehadette bulunam adın" diye burada da, yani hapisanede de boyuna dayak yem ede ve dışarıda, A llahın bol,

174

kulun az olduğu yerlerde uğradığı hakarete hapisanede de uğ­ ram aktadır.

N azım Hikm et'e dedi ki: Am an bey, kendisi haber alm asın, alırsa beni dayaktan gebertir...

Ben elim den m ecm uayı bıraktım . N azım Hikm et dak­ tiloda bir an durdu. M erakla baktık. O bu bakışın m anasını sezdi. A ğlam ağa, çocuk gibi ağlam ağa başladı ve yum ruğuyla gözlerini silerken: Ne anamı bırakıyor, ne avradım ı bey.. Dedi. Ben ondan Allahtan korkar gibi korkarım!

N azım Hikm et hırsla: - Kısm ını değiştir! Dedi.

- G elir bey, gelir... Nereye gitsem gelir.. Diye üm itsizce ve dehşetli bir yılgınlıkla konuştu.

Bilm em neden Kemal Tahir, bana bilhassa bu son se­ nelerde, bir erkeğin ağlam ası t'eııa tesir ediyor. Bilmem dışarda da bu böyle devam edecek mi? Sanki, gözyaşıyla yoğrulm uş, adınıbaşında hıçkıran erkek, kadın ve çocukların dolaştığı, iş iş­ lediği dünyada şim diye kadar hiçbir şeyin farkında değilm işim de yeni görüyor, yeni işitiyorm uşum gibi kalbim yanıyor.

En son bir küçük hikaye yazdım . Bu küçük hikaye benim bir hikayem dir. -Yani şim diye kadar yazdıklarım gibi yaşanm ış bir hikaye- İsmi "Anneme" G eçen Cum artesi işçilerle birlikte, çalışm aya diye çıkm ış, ipi koparm ıştık. Bir zam paralık yapalım dedik.. T esadüf bu, ko­ casından yeni ayrılm ış, biri m em ede, öteki ikibuçuk yaşında iki çocuğu olan bir kadıncağız düştü kısm etim ize.. Kadını aldık bahçe aralarına götürdük. Neyse uzatm ıyayım , henüz oros­ puluğun adap ve erkanını bile öğrenem em iş bu sabık aile, ha­ lihazır tütün işçisi, anne ve orospu kadının m em elerini tuttum , m üthiş bir acıyla irkildi, hatta birparça da bağırdı ve: Yapma! Dedi süt dolu...

Ne hale geldiğim i tasavvur et. O bu teessürü yanlış tefsir etti tabii.. Ö zür diledi. Sonunda: D arılm a bana, n'olursun darılm a! Dedi. Bende çıksın..

175

V allahi çok fena ağrıyor m em elerim .. Haydi tut, dem inki gibi tut, birdaha ses çıkarm am ., haydi..

Ben bu hikayeyi yazdım. Sana gönderem edim . Fakat her­ halde A dana'dan yollarım. İşte böyle Kemal Tahir.. İnanır m ısın dışarısı beni kor­ kutuyor. Ne karım , ne çocuğum , ne kardeşlerim , ne anam, ne babam , hiç, hiç bir şey beni sevindirm iyor. Buradan çıkm ak Nazım Hikm et ve senden ebediyyert ayrılacakm ışım , sanki bir daha "hasret kıyam ete" kalm ış gibi m üthiş bir ayrılık se­ ziyorum . Seni bir kere bile görm ediğim halde, nekadar bağ­ landım. Seni okadar iyi tanıyor,öyle seviyorum ki.. M alum kli­ şesiyle her hafta veya her onbeşte bir m utlaka gelen m ektubunun zarfı, eğlenceli, kültürlü, zeki, m üthiş m ünekkit ya­ zılarına hasret kalacağım diye korkuyorum.

Sonra önüm de m üthiş bir dünyanın "ekmek" uçurum u ba­ şımı döndürüyor. Geçim iyle m ükellef olduğum insanları bes­ lem ek, besliyebilm ek korkusu. Karım ın am ele olm ası bile beni teselli edem iyor. Hayır, bugünkü dünyada, çok iyi ve çok ya­ kından bildiğim polis, m em ur, jandarm a, vali, arkadaş, ahbap vesaire cem igafirinin ortasına, onların borularının öttüğü bu m üthiş dünyaya karımı bir işçi m ahiyetiyle gönderem em . Ya ona yan bakarlarsa? Ya ben bunu görürsem ?!!

Hayır hayır.. Onu asla fabrikaya gönderm eyeceğim . Ne iş bulabilirsem kendim için bulacağım , ben kazanıp getireceğim , onlar yiyecek..

Kemal Tahir m ektubum daha uzun olabilirdi. Dışardan çağırm ışlar. Kusura bakma. Son m ektubum bukadar olsun, hoşça kal. Seni kucaklar, gözlerini öperim , sevgili kardeşim.

- Seni sevenlere selam lar-

Raşit Kemali

25.11.946

Kardeşim Kemal Tahir, A dana'ya geleli hem en hem en bir ay olduğu halde sana m ektup yazm ayışım herhalde taaccübüne gitmiştir. Haklısın..

176

İki sebepten dolayı yazam adım : 1- K em al Sülker'e senin rom an m üsveddesi hakkında yaz­ m ıştım , cevap bekliyordum , alacağım cevabı bildirm ek is­ tiyordum.

2- N aci’ye (bir iş hakkında) başvurm uştum , keza cevap bekliyordum .. Sonra, yazacak mühim havadislerim in olm ayışını da bunlara ekliyebilirsin.

Kem al Sülker’den cevap geldi, m enfi. Cevabı aynen kopye edeyim : S a ğ ır D ere rom anını alm ış, beş on sahifesini okum uş. Hem en Zekeriya Bey'e verm iş, neşrini rica et­ miştim. T an 'd a olm azsa Y edigün'le konuşm asını da söy­ lemiştim. Peki öyleyse okuyalım diye m üsveddelerin hepsini aldı."

K elleciy e gelince: kelleci için de şunları yazıyor: Sürgüne götürüleceği gün oturduğu ev, çalıştığı daire aranm ış. O na ait nekadar evrak, kitap, m üsveddeler varsa alın­ mış. Kelleci'nin m üsveddesi de bunlar m eyam nda imiş.

G elelim Naci'ye yazdığım m ektuba: tavsiyen veçhile yaz­ dım. Bugüne kadar hâlâ -m üsbet veya m enfi- bir cevap gelmedi.

Acaba m ektup eline varm adı mı? Tekrar yazm ayı m anasız bu­ luyorum. Ne dersin?

Ben terhis oldum olalı "bir iş" peşinde koşup duruyorum .

Hani "iş" denilen A nka pek öyle arslan ağzında da değil, fakat benim için kim ya oluyor mübarek. Ne devlet, ne de hususi m ü­ esseseler iş verm iyorlar. Patron da olam adığım için, "şahsi te­ şebbüs h ü rriy eti'n d en faydalanam ıyorum . B abam ın ayda yap­ tığı 35-45 liralık bir yardınıla dört nüfus geçiniyoruz... Bu kepaze şartlara dahilinde daha ne zam ana kadar sürünm eye ta­ ham m ül edebileceğim i bilmiyorum . Hüküm etten bir pasaport is­ tem ek ve (bizi iktisaden m ahvetm iyecek kadar alicenap) dav­ ranacak bir m isafir diyara -m uvakketen- göç etm ek de aklım dan geçm iyor değil. Şunu antrparantez kaydedeyim , peşim de birer gölge gibi dolaşan fırsatçı baylar ufak tefek (adam )lardır ki, ekm eğim i onlar elim den alıyorlar. M illi Em niyet'li veya öteki em niyetin işsiz güçsüz, aylak bayları. İşleri güçleri (hiçbir iş yapm am ak ve

177

bir iş yapıyor hissini) verdirm ekten ibaret olan bu baylar be­ nim le de aynı zam anda (canciğer) ve işsizliğim e benim kadar (m üteessif) görünm ekle beni aldattıklarını zan etm ektedirler.

G örüyorum ki hüküm et -ankastin değil- beni ve çocuklarım ı öl­ dürm ek istiyor. Biz de ölm em eye çalışacağız!

Y ıldız senin fotoğrafa bayıldı ve (ona hitap eden bir fo­ toğrafın m uhatabı) olm ak gururuyla bir hayli böbürlendi.

N azım sa, adaşı tipinde hemen hem en. Yalnız gözleri mavi değil, koyu yeşil.. İşte böyle ' ardeş.. m ektupların da onbese çıkm ası pek tat­ sız oldu hani.. İnsan sağa sola bol bol m ektup yazam ıyor, ha..

Sana üç A m erikan m uharririnin üç ayrı rom anını yolluyorum .

B ilm em am a bunlar beni pek sarmadı. Belki seni sarar. O ku­ duktan sonra fikirlerini yazarsan m em nun olurum . Çocuklarım ellerinden öperler. Nuriye'nin selam ları, göz­ lerini öperim kardeşim.

Ra ş it Adresim : Raşit Öğütçü Han kurbü mh. 31 sokak, 28 evde Adana

Kardeş: İşsizlikten m ütevellit can sıkıntısı insanı hem dalgın, hem de savruk yapıyor..

M üdür ve başgardiyan beylerle gardiyan efendilere selam ve hürm etlerim i söyleyiver..

Raş.

24.12.946

Kardeşim I£emal Tahir, İmanlı m ektubunu takdirle okudum ve m ektubum daki hü­ zünlü havadan dolayı utandım . Em in ol fevkalade m etinim .

H âlâ işsizim. Bugünlerde (bir kazm aya sap) olacağım ı

178

um uyorum . Fakat kötü bir ruh haleti içindeyim . Şu Sosyalist Em ekçi Partisi'nin kapatılm ası hadisesi dolayisiyle benim evi de aradılar. Tekm il kitaplarım la birlikte şiir, hikaye ve rom an m üsveddelerim i, yığınla notlarım ı alıp gö­ türdüler. Şim di bom boş vaziyetteyim .. Gerçi bu m üsveddelerle onların hiçbir ilgisi olm ayacak, er veya geç bunları iade ede­ cekler kanaatındayım am a, etm ezlerse diye de düşünm üyor de­ ğilim.. yıllardır em ek verdiğim , boza, düzelte, tem ize çeke, tek­ rar boza, tekrar düzelte en son şekillerine getirdiğim bu (eser)lerin bir kalem de yok oluverm esi, m aneviyatım ı berbat et­ mişti. Lâkin düşündüm ki, onları m eydana getiren ben, daha iyi­ lerini elbette yazacağım .. H atta bazılarına tekrardan başladım , ilk ham lede otuz sayfayı aştım , diyebilirim ki bu seferki zayi olandan daha çok m uvaffak. Şimdi senden ricam: Z annedersem sende -ben daha B ursa Cezaevi'ndeyken yolladığım bazı hikayelerin kopyaları olacak. M esela (Nurettin Şadan Bey vesaire..) Hatta şiirler de olacaktı galiba.. Sonra m e­ sela Y u rt ve D ü n y a gibi, Y eni E d eb iy a t gazeteleri gibi. G ü n gibi m ecm ualarda çıkm ış hikayelerim de olacak. Eğer yanında benim im zam ı taşıyan hikayelerin varsa bir zahm et yollayıver n'olur!

Tam am iyle kaybolanları yeniden yazm ağa çalışacağım , fakat neşredilm işleri bulm ak yazm aktan daha kolay olacak. M e­ sela G ü n dergisinde çıkan ve senin pek beğendiğin (Teber Ç e­ liğin Karısı) isimli hikaye vesaire..

Yeni Edebiyat gazetelerinde Beyrut H İkayeleri'nin ilki ile, Y ü rü y ü ş m ecm ualarında keza Beyrut H İkayeleri’nin üçüncüsü, dördüncüsü ve İk d a m G azetesi'nde çıkm ış A sm a Ç u ­ buğu hikayesi, V a ta n a D önüş Hikayesi gibi bu A sm a Ç u b u ğ u hikayesinin bir kopyasını da vaktiyle yolladığım ı hatırlıyorum .

Her ne hal ise, sende bulunanları lütfen yolla olm az mı?

B abam ın sayesinde çocukların sıhhati iyi. (İşsiz ve pa­ rasız bir baba) psikolojisini artık ezberledim . Bu vadide is­ tediğim kadar kalem oynatabilirim ..

C u m h u riy e t G azetesi’ne gönderdiğin rom anlardan ne

179

haber? Yeni yeni birşeyler yazıyor m usun? Ben bir taraftan, sağdan soldan bulduğum dergilerdeki hikayelerim in kopyasiyle, bir taraftan da yeni şeyler yazmak için lüzum lu doküm anları toplam akla m eşgulüm . Hele şu günlerde vadedilen iş de ta­ hakkuk ederse, artık gecelerim i gönül rahatiyle işime ve­ rebileceğim . İlk fırsatta bizim oğlanla senin Yıldız'ın bir adet fo­ toğraflarını çektirip göndereceğiz. Buna karı-koca karar verdik.

N azım 'a epeydir yazam ıyorum . Belki bugün, belki yarın m utlak yazacağım .

M üdür Bey'e sonsuz saygı ve selamlar.

B aşgardiyan ve Başçavuş beylerle gardiyan efendilere de selam ve hürm etler.

M ahkum arkadaşlarınıza da keza selam ve sabırlar.

Ben gözlerini öperim , çocuklar ellerini. Nuriye'nin hür­ metleri.

Ra ş it İhtiyaten adresim i yazıyorum : Han kurbü M ahallesi 31 so. 28 evde A dana H a.. S a n a kita p g ö n d erm iştim . A lıp a lm a d ığ ın ı y a zm a d ın .

M e ktu b u n d a bu h u su sa d a ir m a lu m a t ver o lm a z m ı?

R. Adana: 14.12.949 Sevgili kardeşim Kemal Tahir, M ektubun beni ve yengeni ağlattı. A bdülkadir K em aliye, yani babam a selam ınız buna sebep oldu. Çünkü o kahram an adam , 20 tem m uz 1949’dan beri A nkara m ezarlığının üçüncü sınıf bölüm ünde yatm aktadır.

Evvela bu.

Sonra, m ektubundaki hava... Dem ek seninle görüşeli ne kadar zam an geçm iş? Dem ek sen hariçle rabıtanı bu kadar za­ m andır kestin? Edebiyat dergileri bile gördüğün yok dem ek?

Sana elim de bulunan V arlık'larla Y a p ra k ları yarın posta ede­

180

ceğim . Ve bundan sonra da elim den geldiği kadar gazete, dergi, kitap yollam aya çalışacağım .

E k m ek K avgası benim ikinci kitabım. Birinci kitabım B ab a Evi isimli bir rom andır. Sana ondan da bir tane gön­ deriyorum . Nuri Tahir'e de göndereceğim . Seni bu kadar za­ m andır ihmal edişim in sebebi, N azım 'dan aldığım bir m ek­ tuptur. O m ektubunda üstad, seninle m uhaberinin yasak edildiğini yazmıştı. Bu belki de yalnız kendisi için... Çünkü işte m ektubun sağ ve salim geldi.

Kitabın hakkında Kem al Tahir'in söyledikleri beni bu yolda daha iyi, daha kuvvetli olm aya teşvik edecek, hayır zor­ layacak.

B ab a Evi ile bu Şubat'ta yayınlanacak olan A v a re Y ıllar -ki bu iki kitap, Küçük A dam ın Notları serisinin birinci ve ikin­ ci ciltleridir- hakkında da kanaatlerini, tenkitlerini beklerim.

Gelelim bizim haneye: Evvela Yıldız: Yıldız şimdi ortaokulun birinci sınıfında, zayıf, bir hayli durgun, vasat çalışkanlıkta, aklı başında bir hanını hanım kız.

Bu sene orta ikiye geçeceğini umuyor.

N azım a gelince... Onu M alatya'da görem em iştin galiba, kundaktaydı. Şimdi koskoca oğlan oldu. Gelecek sene o da m ektebe başlıyor.

Yaşına göre irice, afacan, oyun için yiyecek ve uykuyu unatacak cinsten.

Gelelim henüz anasının karnındaki üçüncüye. Bu üçüncü bir ay sonra teşrif edecek. H enüz m üşerref olam adığım ız için, onun hakkında birşeyler yazam ayacağım .

Yengene gelince... O, D oğuş hikayesinin kahram anı, malum! Onun bana geçen hakkını ödeşebilm ek için Küçük A da­ m ın Notları'na bir üçüncü cilt ilave etm ek ve ism ine Ç o­ cuklarım ın Anası dem ek istiyorum .

O benim hem anam , hem karım hem de arkadaşım . Böylesi dostlar başına...

Seni bundan böyle m ektupsuz ve kitapsız, dergisiz bı­ rakm am . Başkaca neye ihtiyacın varsa neolursun yaz. Çekinm e.

181

Param olm az da tem in edem ezsem açıkça yazarım , param yok derim . Tekrar ediyorum birşeye ihtiyacın varsa, olursa neolursun yaz.

Bana gönderdiğin elli adet kitap sağa sola verilm ek yahut hediye edilm ek suretiyle tükendi. Adana kitapçılarında da m ev­ cut kalm am ış. Ben Nuri Tahir'e B ab a Evi gönderdim . E k m ek K avgası gelirse ondan da yollarım . Ona da M elahat bacım a da. İkinci bir hikaye kitabı hazırlıyorum . Bu ikinci kitaba gi­ recek hikayeler nisbeten daha uzun hikayelerden m ürekkep ola­ cak. Bu yaz İstanbul'a kadar uzanm ıştım . Ne yalan söyleyim , orayı pek beğenm edim . Şu bakım dan: Pek avare m uhit. Hem avare, hem de gayrı ciddi ve fazla müstehzi. Hiçbir şeyi ciddiye alm ıyorlar gibi geldi bana.

Sonra bir de rom an götürm üştüm , Bizim İn sa n la r, is­ m inde. Kıraç Orta Anadolu köylerinden kalkıp Türkiye'nin California'sı denilen Ç ukurova'ya iş için gelen üç arkadaşın, fab­ rika, inşaat ve bilhassa Çukurova güneşinin altm ış hararet derecesi altındaki tarlalarında ekm ek peşindeki m aceraları. Bu kitapta Çukurova'nın ne dem ek olduğunu, (M illi Refah)ı m ey­ dana getiren kahram anlarım ızın, isim siz kahram anlarım ızın m a­ ceralarını, birtakım m ünasebetlerini gösterm eye çalıştım. Bütün gayretim e rağm en bu kitap basılm adı.

Sağlık olsun. Elbet birgün basılır...

Ben asıl senin rom anları m erak ediyorum . Para kazanm ak için de olsa yazdıklarından bazılarını, yahut birini kısm en takip etm iştim . Am a benim asıl m erak ettiğim başka...

Cezan dolm ak üzere sanıyordum . C ezanın dolm asını, ro­ manlarını neşre başlam anı dört gözle bekliyorum .

Bu yakında fotoğraf çektirip size gönderm eyi, bu işi çabuk yapm ayı tekrar söz veriyorum .

Nazım 'la m untazam an m ektuplaşıyoruz. E k m ek K av g ası hakkındaki kanaati tıpatıp seninkinin aynı. O da senin gibi, resim için (b ir,re z a le t!) diyor. Ben pek değişm edim , şiş­ m anlam adım da... A rat Efendi öyle görm ek istem iş herhalde...

M elahat'a m ektup yazarsan, bizden selam koym ayı unut­ ma.

182

M ektubum pek darm adağınık oldu, heyecandan. Kusura bakm a. Eski bir dostla hiç um ulm adığı anda karşılaşm anın he­ yecanı...

Bu seferlik bu kadar yeter. Ç ocuklar ellerinden öperler, yengenin selam ları.

Ben de gözlerinden hasretle öperim , arkadaşlarınıza gı­ yabi selem larım ı sunarım .

Raşit Kemali

-SICAKHacı leylekler dolaşıyor tarlada Anası da harm anda çalışır onun Döğene dem et taşır Hpdice'yle beraber.

Hadice güzel kızdır Karayılan gibi iki örgü saçı güzel vesselâm İri siyah gözleri var Hadice'nin örgü örgü saçları siyah Teni beyazdır.

Gün alabildiğine kuru Gün alabildiğine sıcak İnsan bunaldı bunalacak.

Uzakta "Batüz"ün sesi.

Dinelince insan Bir karış olsun önüne düşm üyor gölgesi.

Hadice onüçüııü bitirdi bu yaz İki karayılan gibi belikleri (*) var Hadice'nin Teni beyaz.

Hadice O gece ilk defa gördü düşünde eloğlunu A nasını çağırm adı 183

Y erden bir taş alarak "D ur soyka!” diye bağıram adı.

Uyandı İki yanına baktı Yorgan kaym ıştı bacaklarından <*) Belik - K adınların saç örgüsüne Çukurova'da belik derler.

Sevgili K em al T a h ir, Uzun m ektubunu aldım. B aba Evi için yazdıklarını zevk ve istifade ile okudum . Baştanbaşa haklısın. Bizim ölçülerim ize göre- şüphesiz rom an değildir. Sonra tabii... M üthiş çıkarm alar yaptı, en sondaki açlığa dair olan pasajın yeri orası değildi.

Zaten kitap üç form a sonra bitecekti. Sana m ektup yazacağım daha sonra. Şim di başını telâşeli.

B ab a Evi, Küçük Adam ın Notlarıdır. Nottur. Uzun hi­ kayelerdir, rom an değildir, böyle bir iddiası yoktur. Ah şu tabiler! Gözlerini öperim kardeşim.

18.1.950 R aşit

A d a n a : 25.2.950 Sevgili K em al T a h ir, B ab a Evi hakkında yaptığın dörtbaşı m am ur tenkitten sonra m ektuplarım ın birdenbire kesiliverm esi, bu tenkide "içer­ lediğim hissini mi verdi acaba?" diye beni düşündürm edi değil...

Ama sonra hesap ettim ki, böyle düşünm eyecek kadar olgunsun, ben de kuyruğum dan kıl aldırm ayacak kadar titiz değilim.

M ektubum un gecikm esinin asıl sebebi, yılbaşı, malum um um i heyet toplantıları, bilançolar, raporlar, şu bu gibi te­ ferruat içinde bocalayıp durm am dır. Em in ol aylardır yeni bir tek satır yazam adım . Öfke içindeyim . Y azam adım am a bol bol düşünm edim değil. K endi kendim i aşm ak, aşabilm ek için iyi zihin yordum . M esela tahsilat yaparken, bilançoyu tanzim eder­ ken, m uvazeneyi bozan kuruşları ararken, rom an ve hikayenin

184

şekil ve m uhtevaları m evzuunda kafam elim de olm ayarak işledi durdu.

B ab a Evi hakkında yazdıkların doğru. Fakat bu kadarcığı bile akraba ve taallukat arasında ne dedikodulara yol açtı! H er­ kes kendisine arslan zannettiği için, bir türlü, kediliği kabul et­ miyor.

Vay efendim şu şöyle değil böyleym iş, vay efendim böyle şeyler aile sırları faş edilir m iym iş? Kendisi m elek miş de ben ankasdin kötülem işim ... Filan fıstık... Tahm in edersin. Ya m azallah senin istediğin tarzda, daha ciddi, daha yaşıyarak, etraf-i erbaasiyle yazsaydım ?

Bu yakınlarda B ab a E vi'nin ikinci cildi olan A v a re Yıllar'la O rh a n K em al H ap is olarak yeni bir hikaye kitabım y a­ yınlanacak. A v are Y ıllar'ı bakalım nasıl bulacaksın?

Sana söz verdiğim Fransızca kitaplarla m ecm uaları m a­ alesef temin edem edim , bir takım m ülahazalar yüzünden, tem in edersem yollarım. Ben dc, son neşriyattan: 1- E km eğim i K a z a n ırk e n - M aksim Gorki 2- A llaha A d a n a n T o p ra k - Erskine C aldw ell isimli iki rom an var.

Okum adıysan yaz, yollayayım . Arasıra gönderdiğim ga­ zete ve edebiyat m ecm ualarını herhalde alıyorsundıır. A f ri­ vayetleri herhalde tahakkuk edeceğe benziyor. G azetelerin yaz­ dıklarından başka bir duym uşluğum yok. Hayırlısı... A bdülkadir K emali süratle büyüyor. Y ıldız, Nazım ve A bdülkadir Kem ali ellerinden öperler. N uriye'nin selam ve hürm etleri. Ben de göz­ lerinden öperim sevgili kardeşim . (Fotoğraf gönderm e işini unuttum sanma. H avaların ısınm asını, A bdülkadir K em ali'nin objektif karşısında durabilecek kadar büyüm esini bekliyorum .)

Nazım 'dan m ektup alam ıyorum . Hasta mı yoksa? <

M ermerli M ahalle 35 so 84 ev R a ş it

185

F e rid u n O sm an , Bayım , 5/9/948 tarihli U lus gazetesinde (Garip Dünya ve K o­ m ünizm ) ismi altında yazdığınız fıkrayı okudum.

"Prensip olarak -politika da dahil- hiçbir şeyde ahlak ta­ nım ayan kom ünizm ..." buyurm uşsunuz.

K om ünist olduğum için fena halde yanıldığınızı bi­ liyorum . A hlaka biraz hürm eti olan her insan, bu kadar şüm ullü bir sözü bir gündelik gazetede, bir gündelik fıkra içinde sarfetmez.

N asyonal sosyalist A lm anya dostunuz yenilm eye baş­ ladığı sıralarda "dem okrasilerle beraber harbe girip girm em ek m eselesi" m evzu bahsedilm iştir. Siz C u m h u riy e t gazetesinde yazdığınız m illi, ahlaki, vatani birkaç m akale ile Alm anya'ya karşısında harbe girm enin -aynen- nam ussuzluk olduğunu ileri sürm üştünüz.

B una karşı T a n in gazetesinde Hüseyin Cahit bey, yazdığı m illi, ahlaki, vatani birkaç m akale ile Alm anya'ya karşı harbe girm em enin aynı nam ussuzluk olacağını ileri sürmüştü.

Sonra biz harbe girdik mi, girmedik. Zafer kazandık mı, kazanm adık mı, gayrı ciddi bir iş olduğu için farkında değilim.

Farkında olduğum bir cihet varsa oda, o zam andan bu za­ m ana ikinizin de aynı partinin saflarında rahat rahat ba­ rınabildiğiniz ve milli, ahlaki, vatani m akaleler yazarak sevgili Türk m illetine doğru yolu(!) gösterm ekte devam edebildiğinizdir.

Aradaki nam us m eselesini herhalde bir Am erikalı m ü­ tehassıs dem okrasi kanunlarına uygun bir şekilde halletm iş ol­ malı.

Hudutları içinde gizli veya açık kerhaneler bulunan her m em lekette ahlaktan bahsetm ek büyük cürrettir.

Bu büyük cüretin zatı alinizde tecelli eden azam etli şek­ line hayranım . A hlaksızlık istinadını -bir kom ünist sıfatı ilebütün faizleri, kırıntıları ve kırpıntıları ile beraber (Ankara ker­

186

hanelerinde ve randevu evlerinde m evcut olanlarla birlikte) zatı alinize iade ederim.

6.9.948 Ç orum cezaevinde kom ünistlikten ağır hapse m ahkum m uharrir ve rom ancı K em al T a h ir

H ik m et Bay u r, M illet Partisi Şefi, Ankara, Nazilli'de söylediğiniz nutku gazetede okudum . Ko­ m ünistler için (para uğruna çalışan satılm ışlar) dem işsiniz. (M il­ let) Partisi şefi sıfatıyla (M illet)e bunu bu kadar kati söy­ leyebilm ek için iki şart lazım: 1- Birinci şart verilen paraya vasıta olm anız. Eğer bu şarta istinaden konuştunuzsa, vasıtalık kom isyonu ile iktifa ede­ rek senelerden beri yaptığınız dolandırıcılıktan vazgeçip his­ sem i gönderm enizi istiyorum.

Satılm ak ne de olsa, bir alış veriş m eselesidir. Fakat bu satılm anın kötülüğünü hiç değilse sizin kadar bilerek arada va­ sıta olm ak ve bu vasıtalıktan bilistifade, satın alm ışın, sa­ tılm ışlara m ukavele m ucibi verdiği parayı dolandırm ak en az, Ç akırcalı haydudu kadar nam ussuz olm ayı icap ettirir.

2- İkinci şart: Bir vakitler sizin yahut paşa pederin para için bazı hünerleri kolayca yapıverm iş olm anızdır.

Entellicens servis Ç akırcalı Efe- Sait paşa çetesinin m em leketi nereye getirdiğini biz gördük. A nlaşılan bundan siz bihabersiniz! Yoksa bir insartın bu derece utanm az olabilm esini bir başka insanın havsalası almaz.

N azilli'nin toprağına ayak basar basm az Çakırcalı em ­ m inizin ruhu vücudunuzu ziyaret etti galiba! Kendisini müdafadan m ahrum insanlara pusudan saldırm aya başladınız. Eski

187

yobazlar size nazaran biraz daha dürüst imişler. Düşm anın eli bağlı olsa da: "Hamle et ya kâfir!" derlerm iş. Şim di bunları yazarken düşünüyorum : Profesörlük et­ m işsiniz... Katibi um um ilik etm işsiniz. M ebusluk, vekillik, se­ firlik etm işsiniz... Fazla pey sürenin üzerinde kalm ak hüneriniz!

M em lekete kim bilir ne faydalı hizm etler görm üşsünüzdür.

H alen bir partinin şefi bulunuyorsunuz! Şu halde hiz­ m etinizden ilerde de istifade edenler olacaktır.

Bu mektubu (Tuh! Allah belanızı versin!) dem ek için yazm ıştım . Resminize bir daha baktım ve şunu bir daha anladım ki tükürülecek bir suratı olm am ak da bir m azhariyet imiş. Ve siz bu m azhariyetin kârını öm rünüzde hiçbir faniye nasip ol­ m ayacak kadar doyasıya tatm ışsınız. Elhasıl, anlaşılıyor ki utan­ ma kabiliyetinin her çeşidinden kurtulm uş olm anın rahatlığı içindesiniz!

Hoşça Kalın.

188

Sevgili b acım S em iha, Bolu'ya vasıl olur olm az yolladığın 15 lira ile bu hafta gönderdiğin 20 lirayı aldım . Teşekkür ederim , (teşekkür ederim ) dem ek dile kolay. A deta hızır gibi im dadım a yetiştin.

Son aylarda işlerim hiç de parlak gitmedi. K a rik a tü r de, Y edigün de rom anlarım ı basm ıyor. Bundan başka, geçen ay T asv ir gazetesinden heyecanlı, kom ik, m aceralı bir rom an ısm arlam ışlardı. O turup acele yazdım . Gönderdim . Kırk gün olu­ yor cevap verilm edi. Son gelen T a sv ir gazetesinde bir de ne gö­ reyim, başka bir rom an ilan ediyorlar... T eklif m ektubunda, "okuyan beyler kahkaha ile gülecek, okuyan küçük hanım lar ise, rom antik hislere kapılarak ağlaşacak" dem işlerdi. Beyleri güldürüp küçük hanım ları rom antik hislerle ağlatacak m arifeti gösterem ediğim i biliyorum. Bir kerre okuduktan sonra m eydana çıkan m atah ile istenen şey arasında hiçbir m ünasebet kal­ madığını anladım dı ama, gene de yolladım dı. Bana yardım ı d ü ­ şünenleri de beyhude yere sıkıntıya sokmuş oldum. Reddetm eyi de m ünasip görm üyorlar. R eddetm edikçe kitabı geri ver­ m eyecekler. Kitap geri gelm eyince ben başka bir yere yollayam ıyacağım . Velhasıl iyi bir fırsatı becerisizliğim den ve k a­ biliyetsizliğim den böylece kaçırm ış oldum.

Başka bir m atbaaya da bir polis rom anı yollam ıştım . Onu da (elim izde birikm iş kitap çok) diye iade ettiler? Velhasıl, ah­ valim pek de sevim li değildi ki yardım ın yetişti.

H astaneden verilen rppor her üç ayda bir kerre m u­ ayenem ize lüzum gösterm işti. Bu ay başında gittim. Eski raporu tekrarladılar. Gene her üç ayda bir kerre m uayeneye tabi tu­ tulacağım . G önderdiğin ilaçlardan çok istifade ettim. H âlâ on santigram lık yedi kalsiyum tüpü ile iki tane vitam in iğnesi var.

Onları da bu haftalarda yaptırm aya başlıyacağım . Sıhhat me-

189

m uru biraz ara verm em izi teklif etm işti. Senin yolladığın vi­ tam inlerden başka, altı tüplük bir kutu da buradan aldık. D oktor yeniden ilâç yazacaktı. Bunların henüz harcanm adığını söy­ ledim. Bittikten sonra bir kerre daha gelm em i tem bih etti.

G öndereceğin kitaplar için peşinen teşekkür ederim . O ku­ yacak bir şeyim kalm am ıştı. M amafi bu günlerde okum aya vak­ tim de yok ya. Şim di Bir M ülkiyet Kalesi isimli bir rom an ya­ zıyorum . Bitm ek (¡zeredir. Dörtyüz küsur sayfa tutuyor. Buna çok ehem m iyet veriyorum . Sebebi de 5-6 ciltlik büyük bir se­ rinin ilk cildi olm asından. M evzuu şu: Bir adam cağız, m utlaka bir ev sahibi olm ak sevdasına düşüyor. Çok tuhaf m aceralardan sonra buna m uvaffak oluyor. Adam cağız bir yüzbaşıdır. S ı­ rasıyla Balkan m uharebesine, Birinci Cihan Harbine, Kuvayı Milliye m uharebelerine iştirak eder. Bütün bu yakın tarihin ehem m iyetli vakalarını işte bu orta halli adam cağızın gözüyle yaşarız. Asıl kahram an bu adam ın oğludur ki, onun maceraları diğer ciltlerde devam edecek. O kuyup fikrini bildirmeni is­ terdim.

M elahat iyidir. Bu hafta m ektup alam adım . Hasta mı diye m erak ediyorum . M ektubu gelince selam larını yazacağım .

Sen de eniştem e hörm et ve sevgilerim i lütfen yolla!

Gözlerini hasret ve sevgiyle öperim sevgili bacım .

Kemal

Tahir 16.7.1946

Sevgili bacım Semiha, M ektubunu aldım .

Seni elim de olm ayarak m e­ raklandırdığım için m üteessirim . H er halde, m ektubum u şim ­ diye kadar alm ış olacaksın.

B olu’ya vasıl olur olm az yolladığın 15 lirayı ve ge­ çenlerde gönderdiğin 20 lirayı aldım. Teşekkür ederim . Bilhassa 20 lira pek işime^ yaradı. A deta Hızır gibi im dadım a yetişm iş oldu.

Son zam anlarda kitap, yazı işlerim pek parlak gitmedi.

B ir polis rom anı tercüm e etm iştim . M atbaa kabul etmedi.

Yövmi gazetelerden birisi için (heyecanlı, gülünç, rom antik) bir

190

rom an yazmıştım . Gitti gider dahi gider. H içbir haber çıkm adı.

Mamafi benim kitabı basacak yerde m eşhur rom ancı M uazzez Tahsin Berkant hanım ın kitabına başladıklarından işi anlam ak mümkün. D em ek ki beğenm em işler.

Bereket versin m ecm ualara bazı ufak tefek yazılar ya­ zabiliyorum . Sıhhatim iyidir. Sen nasılsın? B o lu n u n havası biraz serttir. Senin de ciğerlerin zayıf. Rica ederim kendine dik­ kat et. (çalışacağım ) diye yorulma.

Eniştem ne alem de? Onun sıhhati hakkında da iyi şeyler duym a lım. Bana lütfen sıhhat haberlerinizi gönderin.

Ben son zam anlarda Bir M ülkiyet Kalesi adm da bir roman yazıyorum . İlk tahm inlerim in aksine uzadı gitti. 500 küsur sayfa oluyor. Üç dört günlük bir iş kaldı. Am a, ben de usandım.

Bundan başka, bir sürü yazı ve bir küçük rom an daha ya­ zacağım. hasılı iyi, kötü çalışıp avunuyorum .

Hepinizi artık dehşetli özledim. Hasret, bazı bazı ağır ge­ liyor.

M elahat'ın sana çok çok selam ları var. H er m ektubunda senden bahsediyor. G eçenlerde sıtma tutuyordu.

Bu hafta ikinizin m ektupları bir arada geldi. Birkaç misli sevindim.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili bacım.

Acele cevap ver ki m ektuplarım ın eline geçtiğini an­ layarak yüreğim rahatlasın.

T ekrar selâm ve sevgiler.

Kemal Tahir

1.8.1946 Sevgili b ac ım S em iha, G önderdiğin 20 lirayı ela aldım. Sağol. B ana artık para yollama, ihtiyacım olursa ben sana yazarım. Şim di K a rik a tü r için bir kom ik rom an yazıyorum . B edelini derhal alacağım a eminim. Bu suretle, iki üç aylık ihtiyacım karşılanm ış olur.

Senin kuvvetsiz kesene yük olm ak bana ıstırap veriyor. B i­

191

liyorum , sana böyle bir söz söylem ek ayıp am a, ne yapayım, hissim bu.

Eniştem in ve senin sıhhatte olduğunuza sevindim. Şiş­ m anladığını yazıyorsun. Fotoğraf asrındayız. Bir de vaadin vardı. Lütfen bir yeni resim çıkar da yolla! Sana inanmadığım için değil, hasret duydukça bakm ak için.

R om anım ı bitirdim . Yani, bu birinci cildi bitti. Şimdi elim deki işi bitirince ikinci cildine başlayacağım . M ahpuslar, (m ahpusluğun anasını yatm ak ağlatır) derler. Ben de (hayır, onun kahrolası valdesini çalışm ak ağlatır) diyorum .

Sıhhatim yerindedir. Şim dilik ilaca filân ihtiyacım yok.

Eniştem e yazınca selâm ve hürm etlerim i bildir. O, her zaman büyük bir adamdı.

M elahata yazdığın selâmı yollayacağım . Kız, son za­ m anlarda biraz hastaydı. Bilm em ki iyileşti mi? İzm ir'e nakledebilirsen m em nun olacağım . Büyük bir şe­ hirdir. İstediklerini bulursun. Doktor, biraz eğlence... Belki de sanatına daha çok müşteri. V elhasıl, yalnız hayat, büyük bir şe­ hirde, küçük bir kasabada olduğu kadar sıkıcı değildir.

B aşka ne yazayım ?

G özlerini hasretle öperim sevgili bacım.

Kemal

Tahir 11.8.1946

Sevgili bacım Semiha, Sana bu m ektubu Çorum hastanesinden yazıyorum .

Hemen m eraklanm a. Ben (sarılık) olm uşum . M alum ya, bunun belli başlı bir ilacı yok. Hangi sebepten ileri gelm işse onu bulup tedavi edecekler. Sızı, sancı falan olm adığına göre karaciğer veya safra kesesi kanseri (ur)u değil. Yani hastalık m uayyen seyrini yapıp zarar verm eden geçecektir.

G ö n derdirin yirm i lira için teşekkür ederim . Hakikaten kitaplar henüz para getirm em işlerdi. Çok sevindim . Sağol!

Sana bir resim yollayacağım . Fakat hepsi de cezaevinde kaldı. İyi olup dönersem derhal gönderirim .

Eniştem le m ektuplaşm am anıza üzüldüm . Ben de yirmi

192

günden beri M elahat'tan hiç haber alam am aktayım . Bayramda bir tebrik kartı bir de tebrik telgrafı yollam ıştı. O zam andır m ek­ tup yok. Bilm em ki hasta mı?

B olunun Abant gölünü pek m ethediyorlar. G ittin mi? B e­ ğendin mi?

Yalnızlık seni üzm esin. Kendine dikkat et. Hastalanm a.

Seni hasretle kucaklarım benim sevgili, güzel bacım.

18.9.1946

Kemal

Tahir

Sevgili bacım Semiha, Seni nasıl oldu da telaşlandırdım . Kusurum u affet. (Sa­ rılık) denen hastalık, karaciğer ile safra kesesinin vazifelerini iyi yapam am asından ileri geliyor. Bir sürü sebebi var. En teh­ likelileri kanser ve UR. Sancı falan olm adığına göre, ancak am eliyatla geçebilen bu iki illet değilmiş. Geriye herhangi bir arızadan bu iki azanın vazifelerini becerem em eleri kalıyor. On gün yattım. Perhiz ettim . A rtık geçm eye başladı. İki gün kadar da böbreklerim sancılandı. H er halde, sarılığı defetm ek için ve­ rilen ilaçlar böbrekleri zorlam ış olmalı. İşin berbadı, burada dahiliye m ütehassısı yok. Hariciye mütehassısı yok. K oca hastanede bir röntgenci bir de göz dok­ toru. Aynı zam anda dâhiliyeye bakan röntgenciyi fazladan ih­ tiyat askerliği yapm aya davet etmişler. A dam cağız bir kışlaya koşuyor, bir bozuk röntgenin başına seğirtiyor, bir de hastalara çaresaz olm aya uğraşıyor. Hüsnü niyet sahibi, kibar bir de­ likanlıdır.

Ateş filân çıkm adı. Zaten bu ayın sonunda dahiliye m ü­ tehassısı gelecek. Ben de eskiden verilen rapor m ucibince her üç ayda bir kerre m uayeneye tabiim. Dahiliyeci geldikten sonra verilecek rapor vaziyeti tesbit edecek. İştahım yerindedir. Sana bu mektubu yazarken, adeta mesudum. Bu saadette seninle dert­ leşm enin büyük bir payı var.

M ektubunda yüreğinin rahat olm adığını yazm ışsın. Senin kocam an bir yüreğin vardır. Eğer rahat değilse seni elbette üzer.

Sevgili Semiha, sen (m etin ol!) denilm eyecek kadar m etin bir 193

kızsın. Seni teselli etm enin im kansız birşey olduğunu şimdi daha iyi anlıyorum .

E niştem den hâlâ m ektup yok m u? Belki de canın buna sı­ kılıyordun Hem de, zavallı Sem iham benim , senelerdir yapa yalnızsın. K oşup seni avutam adığım a çok m ahcubum . Bu kadar pis bir iktidarsızlığı kendim e bir türlü yaraştıram ıyorum . Sana iki resim yolluyorum . Belki bir an eğlenirsin. Birisi, -siyah el­ biselisi- M elahat'a pek zayıf görünm üş. Ben o kanaatte değilim.

Belki sana da öyle gelir de m erak edersin diye, iyi çıkm am ış ol­ duğu halde, öteki şişman efendiyi de beraber gönderiyorum.

R esm in arkasında her ne kadar yalnız kazaktan bahsolunuyorsa da göm lek de senin gönderdiğin göm lektir. Onları kullanırken seni hatırlıyorum . İçim den hep sevinm ek ve teşekkür etm ek ge­ liyor.

M elahat'ın resm i sıhhatli gibi duruyorsa da onun böb­ rekleri bozuk. Sık sık sancılanıyor. G eçenlerde de sıtm a tuttu.

Canı sıkılıyor. Çalışırken avunuyordu. İşten çıkardıklarından beri evde usanıyor. Gönderdiği m ektup galiba postada kay­ bolmuş. B enden cevap bekliyorm uş. Sana selam ları var. (Geçen m ektubum da bana bak neler yazm ıştım , tekrarlıyayım diyor.

N azım ağabeyim e, Nuri Tahir ağabeyim e birer bayram tebriği yolladım . Ratip Tahir'den henüz m ektup alam adım .) falan, filân...

Zam an zaman, Sem iha, (bu işi acaba yanlış mı yaptım?) diye düşünüyorum . Kızcağıza fena bir oyun oynam ışım gibi canım sıkılıyor, ama onu aldatm adım . K atlanm ak istediği işin güçlüğünü, usandırıcılığını hep anlattım . O sıralarda 12 sene cezam vardı. İcabında bunun hepsini yatabileceğim i de söy­ ledim. Şim di eğer, (vaz geçtim .) dem eye utanıyor da, yalnız bu hicapla bu derdi çekiyorsa elin kızm a yazık oldu dem ektir. Biz, insanlara, bu kadar saadet verm ek istediğim iz halde, niçin böyle ıstırap veririz?

Seni, hasretle, sevgiyle kucaklar gözlerini öperim sevgili bacım , arslan yüreği üzüntülü Sem ihacığım .

Kemal

Tahir 27.9.1946

194

Sevgili bacım Semiha, Abant'ı bilsen ne kadar m erak ediyorum . Eğer buradan kurtulursam bir yaz orada oturcağım . Seni de şim dilik ve res­ m en davet ediyorum . B izim M üdür Bey, Bolu zelzelesi sı­ rasında oraya gönderilen inşaat asri cezaevi ekibi ile beraber ça­ lışıldığından A bant'ı görm üş. Pek m ethediyor. İçin sıkılıyordu. K ısa bir gezinti yüreğini ferahlatm ıştır.

Tekrar gıpta edilen neşeni bulduğuna sevindim . A caip değil mi?

Ben seni en ciddi m eseleleri konuşup dinlerken de çok gördüm.

Fakat şimdi bütün cehdim e rağm en yüzünü gülüm serden başka türlü hayal edem iyorum . B ir büyük şair: "Rüzgâr bizi dön­ dürm edi yaprağa- B iz kattık önüm üze rüzgârı" der. Sen de ha­ yatı, yalnızlığı ve sıkıntıları ile önüne katabilen ba­ bayiğitlerdensin. M elahat'ın sana selâm ve hürm etleri var.

Eniştem den niçin m ektup alam adığını anlayam adım .

Biraz ihm alkardır. Am a, dediğin gibi, sıhhatte olsun da ötesi te­ ferruat...

Ben iyiyim . Kendim i topladım . Ç alışm aya başladım . Bir kom ik rom anın ilk cildini gönderm iştim . C evap gelm edi. Her halde ikinci cildi bekliyorlar diye düşündüm de derhal yazm aya giriştim . Onu bitirince, gene bir ikinci cilde başlayacağım . (Bir M ülkiyet kalesi) adlı rom anın ikinci cildine. Bu rom anın bu ilk iki cildi -ki 1000 küsur sahife tutuyor, m aalesef yahut m a­ alm em nuniye- m ukaddem eden ibarettir. Ve daha dört ciltlik m ukaddem esi olacak. Sanırım altı ciltlik m ukaddem esi olan asıl rom an ise ancak bir küçük ciltten ibarettir.

Hasılı işim çok. Vaktim müsait, sevginizin ve yar­ dım ınızın verdiği büyük kudretle çevrilm iş bulunuyorum . Sağ olun.

Orası da burası gibi sert havalıdır. K endine dikkat et.

Hastalanırsan çok üzülüriirçı. Siz bize ıstırapla karışık saadet vermişsiniz. (B öyle diyorsun.) Ben, hastalanm anızdan başka "Sizden gelecek m atem e bin canla fedayım."

Büyük m esudum . İçim ferah. Hepinizi çok seviyorum.

Dünyayı ve bütün iyi, m ert insanları seviyorum . Bu insanlar ve

195

bu dünya sevilm eye hakikaten layık.

Gönderdiğin parayı aldım. Teşekkür ederim . Yirm i lirayı az buluyorsun. Belki hakkın var, ben onun değerini bak nasıl öl­ çüyorum : Kendi kendine bunu gönderm eye karar veriyorsun.

Postaneye gidiyorsun. O rada bir kâğıt dolduruyorsun. Parayı gi­ şeye sayıp m akbuzu alıyorsun. Bütün bu işler olurken kum ral başının içinde ve yüreğinde ben varım. İşte bu, büyük ve öğünülecek bir şey.

Seni hasretle kucaklarım sevgili bacım , sevginle iftihar ediyorum .

Kemal Tahir

17.10.1946 Sevgili b acım S em ih a, Ne olursa olsun, hiç bir resim beni senin resm in kadar se­ vindirm ez. B öyle bir vâdin olduğunu unutma.

Artık hastalıklar arkada kaldı sevgili Sem iha, şimdi pek iyiyim.

K a rik a tü r m ecm uasına bir kom ik rom an gönderdim . Bir arkadaşım Y edigün gibi bir resim li eğlenceli m ecm ua çıkarıyor.

Ona da T a sv ir gazetesinin basm adığı rom anı ciro ettim. Ayrıca C u m h u riy e t gazetesine de bir büyük rom an yolladım . Bunların hepsinin birden kabul edilip basılm aya başlanacağını bin hayal et. Ben derekap zengin olacağım . İşte bu hülya ile keyifli ya­ şıyorum.

M elahat sana bu m ektupta hürm etler ve selam lar yol­ luyor. A rtık hasta filân değil. Şim di sana bu m ektubu yazarken C ezaevi bahçesinde güm bür güm bür davul çalınıyor. Bayram yapıyoruz. B en Çorum H alayına bayılıyorum . O yunların hiç birine istidadım yok ol­ m alı ki o kadar istediğim halde, bir türlü de öğrenem iyorum .

Hasılı, hasretine, m ahpusluğa rağm en yaşam ak güzel şey.

Dünya ve insanlar d a güzel. Şimdi bir m üddet istirahat ettikten sonra B ir M ülkiyet K alesi isimli rom anın ikinci kısm ına başlıyacağım . Bu da beni bahara kadar m eşgul eder.

196

Bir de Fransızca rom an tercüm e etm ek istiyorum . İkisini bir arada beceririm sanıyorum .

Sen lütfen eline geçen rom anları bana yolla. G örüyorsun ya, bu sıralarda okuyacak zam anım var gibi.

Sakarya boylarında ölen aziz ve kahram an şehitlerin C um huriyet bayram ını sana kutlarım .

Gözlerini hasretle, sevgiyle, hürm etle öperim sevgili bacım Sem ihacığım .

Kemal Tahir

29.10.1946 Sevgili b acım S em ih a, M ektubunu, gönderdiğin rom anları aldım. Teşekkür ede­ rim. Sobası kurulm uş, odanı hayal etm eye çalıştım . B ir şeye benzetem edim . Bana orasını tarif et. İnsanlar, insanları budu m ücerette tahayyül edem iyorlar. Hülya için bile m uhit lazım.

Beterin beteri, ben Bolu'yıı da hiç görmedim. Hasılı sen bazen Çorum a pek benzeyen bir kasabada oturuyorsun, bazen Ç an­ kırı'ya benzeyen bir yerde.

Ben gene telaşlandım . K a rik a tü r m ecm uasına gön­ derdiğim rom anı pek uzun bulduklarından kabul etm ediler. Y e­ rine bir kısa rom an istediler. Bereket versin, parasını peşin yol­ ladılar. Bana yardım ettikleri için minnet altm da kalm ıyayım diye, elim den gelebilecek işin azam isini verm ek istiyorum . Bu gayretle mevzu biraz uzuyor. Bif de m akbule geçm ediğini düşün. M amafi kabul edilm eyen kitap zayi olm uş sayılm az.

Onu bir başka gazeteye teklif edeceğim.

Bir de karikatürist Ram iz, K a rik a tü r m ecm uasında ça­ lışırken kahram anı tom bul teyze olan bir rom an adapte et­ m iştim . Ram iz oradan ayrılıp kendi başına bir m ecm ua çı­ karm aya başladı. R om anı -Sedat bey artık basam ıyor. Bir arkadaş vasıtasıyla Ram iz'e teklif etmiş. Ram iz kabul etm em iş.

H epsi bana karşı dostluk hissediyorlar. Birisini vasıta yaparsam öfkeleniyorlar. (Vay bize doğrudan doğruya yazm ıyor da...) di­ yerek. Sedat da evvelâ böyle yapmıştı. Dostluk, bir dosta yar­ dım dan ayrı olarak düşünülürse böyle acaip bir hale geliyor.

197

Şim di o rom anın yerine de bir kısa rom an yazacağım . Eskisini geri alıp bir m ünasip m ektupla R am iz'e yollayacağım . Hasılı benim işim, bir büyük devletin harici siyasetini idare etm ek kadar nazik ve diplom atça dönüyor.

B ir M ü lk iy et K alesi'ni sayın C um huriyet Savcısı tetkik etti. N a zım a yolladım . Henüz m üsvedde halinde olm asına rağ­ m en fikrini heyecanla bekliyorum . Beğense pek sevineceğim .

Tabii sevincim i derhal sana yazarım .

Bu um ulm adık küçük rom anlar yetiştirmek mecburiyeti ol­ m asaydı, ikinci cildine başlayacaktım. Artık bu kış buna imkân kalm ıyacak sanırım. Eğer S ağ ır D e re y i C u m h u riy e t gazetesi kabul ederse onun kaybolan ikinci cildini yeniden yazacağım.

Kışlık ihtiyaçlarım ı soruşun beni bahtiyar etti. Hiç bir şeye ihtiyacım yok. Sağol. (Hiç bir şeye ihtiyacım yok) derken yalan söyledim galiba! Hepinizi öyle özledim ve hürriyete o kadar ihtiyacım var ki...

Hiç senin resm in fena olabilir mi? Hem fena da olsa ben razıyım efendim . Siz lütfen yollayın.

M elahat hörm et ve selâm ediyor. B aldızım a talip ol­ m uşlar. Kız hem küçük hem de hasta. M elahat olm az dem iş.

Ben de (kız isterse verin) dedim . Bakalım , önüm üzde düğün de mi var, nedir?

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim , aziz bacım .

Kemal Tahir

12.11.1946 Sevgili b acım S em iha, H astalandın diye bir korktum ki, eğer bu postadan da m ektubun çıkm am ış olsaydı, telgraf çekecektim . Ç ok şükür, m azeretin başka imiş. İnsan kendi hayatını şiddetle alakadar ettiği halde, m üessir olam adığı bir kararı bek­ lerken, sinirli olur. Neyse, hiç değil, vaziyetiniz daha altı ay için, tavazzuh etti. Bu kışı da orada, o çok pencereli, bazen der­ beder, bazen derli toplu odada geçireceksin. Y apa yalnız... Sev­ gililerinden uzakta...

198

Buraya nihayet kış geldi. Ç onım 'a bu m evsim geç gelir, buradan da pek geç gider. Henüz ovada kar yok am a, etraftaki tepeler çepe çevre beyazlandı. Şim di, m anzara bir yanardağ ağ­ zına benzer. M am afi, bilirsin, m ahpushanenin en iyi m evsim i kıştır. Dışarısı çam urla örtülü olduğundan, insanın canı gezip tozm ayı çekmez. Kapalı havaların alışıncaya kadar verdiği ke­ derli asabiyet geçtikten sonra, m ahpus milleti, yeni ve müphem bir üm itle baharı bekler.

Biraz da işlerden bahsedeyim : Cumhuriyet gazetesine yolladığım rom andan henüz bir haber yok. T a s v ir gazetesi ilk gönderdiğim rom anı beğenm em işti. Bu sefer de Karikatür m ecm uası aldığı romanı m ünasip görm edi. İade etti.. Onu d e­ rakap T a s v ir'e yolladım . T asv ir'in beğenm ediğini de, bir m üd­ det sonra Yedi Gün'e. teklif edeceğim . Yedi Gün 7-8 haftadanberi (ödeşm ek) isimli rom anı basıyor. Bitm esine yakın ötekini yollarım .

Sekiz senedenberi Sinop cezaevinde m ahpus bulunan kar­ deşim Nuri Tahir, geçen ay Ç o ru m a naklini istedi. M üfettiş bu­ raya geldi. Burada gerek C um huriyet Savcısı ve gerek cezaevi m üdürü beyefendiler, sağ olsunlar, "gelm esinde bir m ahzur yok." dediler. Evrak geçen hafta salı günü A nkara'da Adalet Bakanlığı'na gitti. Bu günlerde m üsbet, m enfi bir netice alacağız. Ç ocuğa kavuşm ak iyi olacak. Şim di daha iyi anlıyorum , köpoğlusunu pek göresim gelmiş.

M elahat her m ektubunda sana selâm eder.

Sen A nkara'ya gidip ne yapacaksın? Kabil olsa da sen de Ç o ru m a tahvili m em uriyet etsen. Hiç değil, her zam an gö­ rüşürüz. Yahut -hodkâm lığım ı anlıyorum - Yozgat'a gitm elisin.

Eniştem orada pek yalnızdır. Senin ihtim am ına da eskidenberi alışık. Ona selam larım ı lütfen yaz.

B en şimdi, eğer bir sipariş alm azsam , Bir Mülkiyet Ka­ lesin in ikinci cildini yazm aya başlıyacağım . Adı (M urat) ola­ cak. Bu da iki kitaptan m ürekkep. Birinci kitap (Bebek), ikinci kitap (Delikanlı).

M üsveddenin çala kalem yazılm ası üç dört ay sürer.

Bu m ektubum u Ankara'ya gitm eden evvel alırsan, orada

199

m utlaka bir resim çıkart da bana yolla.

B iraz erken olm akla beraber 1947 senesinin sana sa­ adetler getirm esini dilerim . G özlerini hasretle öperim , sevgili, cici bacım Sem iha.

Kemal

Tahir 6.12.1946

Sevgili Semiha, M ektubunda ne kederli bir haber vardı. Seni şim di bir başka türlü yalnız düşünüyor, büsbütün üzülüyorum . Halbuki, sen gayet iyi bilirim ki, rüzgârın önüne "bir kuru yaprak misali" katılanlardan değil, her çeşit rüzgarları yiğitçe önüne ka­ tanlardansın.

Am a, hani bir şiirde: "Ama bu yürek- o bu dilden an­ lamaz pek- o, hey gidi kam bur felek- hey gidi kahbe durak hey der.-" gibi bir parça vardır. Bir çok şeyleri biliriz de, bu bil­ diklerim iz üzülm em ize mani olam azlar.

Odanda kocam an bir Anadolu haritası olm asına sevindim.

Orada sevgili vatanım ızı ve bu sevgili vatanın dört köşesine da­ ğıtılm ış arkadaşları düşün, avunursun.

Akşam yem eklerinde um um iyetle iştahsız oluşuna üzül­ me. Kendini yem ek için de zorlam a. Yem eğin noksanını bil­ hassa m eyve ile kapatm aya çalış. Yatarken süt, yahut, bol şe­ kerli m eyve suyundan büyücek bir bardak iç.

Canım Sem ihacığım , bana odanı, duvardaki haritaya kadar yazdın. Biraz da vaktini nasıl geçirdiğini, oradaki ta­ nıdığın insanları anlatsana... Senin dostluğunu, sohbetini ne kadar özledim bilem ezsin. O ne zevkli şeydi.

Ben şimdi, bir Fransızca rom an tercüm esiyle uğ­ raşıyorum. Ö tekilerden bir haber ve hayır çıkm ayacağını artık anladım . B elki bunu bir yere satabilirim . Hiç de canım is­ temiyor. Canım istem ediğinden de iş bir türlü yürüyem iyor. Bir kaç gün evvel tif6 aşısı yaptılar. Bu da tem belliğe vesile oldu. Şim dilik som urtarak oturuyorum .

(Som urtarak) sözünü ciddiye alma. Ben de senin gibi, ömrümü şöyle bir m uhasebeye vursam , m esut olduğum , sahiden 200

neşelendiğim zam anlar, kederli ve som urtkan zam anlardan çok daha fazladır.

Yıl başı için piyango bileti aldın mı? Ben bir tane aldım.

Eğer zengin olursam , bakalım , nasıl bir adam olacağım ?

Huyum , ahlakım değişecek mi? Sakın üzerim e bir azam et, bir kibir gelm esin. Y akışm az diye korkuyorum , taşım aya gücüm yetm ez sanıyorum .

Annen yanına gelm iş olsaydı ne iyi olacaktı. İnsan, an­ nesine ne güzel şımarır. Ben bu anne bahsinde, kendi annem e hiç bir zaman layıkıyle doym uş olm am anın azabını çekerim . Bu sebeple anneleri yaşayan dostlarım ın bütün anneleri topyekun biraz da benim annelerim gibidirler. M esela N azım 'ın annesi, m esela, M alatya cezaevindeki m ahpus arkadaşlarım dan İb­ rahim 'in annesi. Bunlardan İbrahim 'in annesini hatta resim de bile görm edim . Ama her m ektupta ellerini öperim. Bu da beni bir m anada tatm in eder. N azım 'ın annesi az kalsın gözlerini kay­ bediyordu. Ne kadar üzüldüm , tasavvur edersin.

Sen de annene ve Zehra'ya yazarsan hörm et ve se­ lam larını gönder. Annenin ellerini öperim . Onu hayal m eyal h a­ tırlıyorum . Yahut, hatırladığım ı sanıyorum . H er halde sana benzermiştir.

Bana kabilse rom an gönder. G önderm eden evvel, şendeki kitapların bir listesini yollarsan, okuduğum kitaplar için lü­ zum suz m asraf ve külfete girm em iş olursun.

Burada, Bolu'nun aksine havalar birdenbire düzeldi.

Zaten Ç o ru m u n adetidir. Kış buraya geç gelir, biraz da geç gider. Fakat bir kerre bahara yetiştin mi, sanki bir yeşil denizin ortasında im işiz gibi, göz alabildiğine bahar içinde yaşarız.

Seni hasretle kucaklarım sevgili Sem ihacığım . Bu seferki m ektubun pek uzundu. Kabil olsa da hep öyle yazsan. Sıhhatine dikkat et. Bana yollayacağın resm i unutm a emi?

K e m al T a h i r 29.12.1946

Sevgili Semihacığım, Up uzun m ektubunu ve güzel resm ini aldım. Hep o in­ 201

cecik, başı dim dik, kalpten gülüm sem esini seven sevgili Sem iha'sın. Seni bir de K onya'nın M eram bağlarında hayal etm ek insanın tuhafına gidiyor. Ben seni her zaman aziz İstanbul'um un Ç am lıca'sında düşünüyorum .

Bu m ektubunda B olu’dan adeta şikayet etm işsin. Şikayet m evzularından bir tanesi de, çorapsız sokağa çıkm anın orada kabahat sayıl'ması. Bence bu hiç bir zaman haksız bir şey değil.

B ilirsin ya, ben bazı hususlarda fena halde yobazım dır. İnce ipek çorapların tesettürle hiç bir alakası olm adığını bilakis, kadın bacaklarına bir acaip çıplaklık verdiğini aklım la bildiğim halde, gene de baldırı çıplaklığa taham m ül edem em . Bu te­ lakkilerinden dolayı Boluluları pek sevdim . Bence çorapsızlığın yalnız bir m azereti var: Parasızlık.

Am a bir taraftan da Bolu hanım larının şık gezm ediklerine öfkelendim . Seni işsiz bırakıyorlar. İşsiz güçsüz ve yapa yalnız Sem iha yüreğim i sızlattı. Sen, rica ederim , V ekalete mi, Baş­ vekile mi m üracaat et de, lütfen Ç orum 'a gel. Haziran'ı burada beklersin. Şimdi nasıl geçiniyorsun? Acaba bir şeye, ihtiyacın var mı. Bu m ahpusluk, m ektep talebeliğinden besbeter. İk­ tidarsızlığım ı böyle her fırsatta hissetm ekten bıkıp usandım.

Kaç m ektuptur soracağım , unutuyorum : Sen bu m em ­ lekette, insan ayağı değm em iş orm anlarda keşifler yapan bir m ütehassıs gibisin. Kuş uçm az, kervan geçm ez Anadolu ka­ sabalarının ev hayatını belki de yakından tanım ak fırsatını bulm uşdursun. K ahram anları kasabalarım ızın yerli kadınlarından ibaret bir kaç kitap -tabii rom an veya büyük hikaye- yazm ayı hiç düşünm edin mi? Kasabaların orta halli ailelerinde bir çeşit kapalılık, kendi içinde hapis olup yaşam a, bir nevi taassup var galiba. (Bütün bunları belki de ben uyduruyorum . Am a ya­ nılıyorsam bilm ediğim dendir. H er halde enterasan tipler ve m evzular görüp işittin.)

B o lu n u n sıkıntılı kış m evsim inde böyle bir iş, nasıl, ho­ şuna gitti mi?

A nnen yanına gelse iyi olur. Anneler, çocuklarının yan­ larına gelirken, zannederim ki, hiç üşüm ezler. B azen sevgili bir yüz görm ek nasıl da ihtiyaç oluveriyor.

202

Yazdığın rom an listesinde tercih yapm ayı pek istedim.

Lâkin nihayet hepsini yollasan daha iyi olacak gibi geldi. H ep­ sini, tabii, bir defa da değil. Ö yle üçer, ikişer gönder. U ğ­ raştığım tercüm e bir türlü yürüm üyor, hani geçinm ek için m ec­ bur olm asam , yüz sayfaya geldiğim halde yüzüstü bırakacağım .

Kendi m evzularım ı yazm ak istiyorum . İçim de durm adan kı­ m ıldayan, haşarılık eden bir sürü insan var. Zam an zam an on­ ların üzerine aç bir kaplan çevikliği ve gaddarlığıyla atılm ak ar­ zuları duyuyorum . Ama, ne halt edersin canım , geçer akçeyi kullanacağız. G azetelerden artık hayır kalm adı. Rom anları bas­ m alarından vaz geçtim . Bari, bir cevap olsun verseler...

Nuri T ahir buraya naklini istemişti. G aliba olam ıyor.

Neyse, bir bir buçuk ay sözünü ederek avunduk ya, bu kadarı da elverir. Bu dünyada herkese istediğini veriyorlar mı bakalım ?

Bizim gibi fani insanlar şurada dursun, Alm an m illetinin bin yıl­ lık tarihini tem in edecek olan allah -Hitler- bile M oskova'yı is­ tediği halde nam ertlik edip verm ediler. Halbuki zavallı führerim iz nazi bayrağını M oskova'da dalgalandıran afişler bile bastırm ıştı. Hasılı bu dünya, hasis (!) bir dünya olmuş. Berbat ve yaşanm aya değm ez. (!) Şim di sabahtır. Sana gülünç şeyler yazm ak istiyordum .

Görüyorsun ki kabil değil. R esm ine bakıp gülüm sedim .

Seni hasretle kucaklar sevgiyle gözlerini öperim , sevgili Sem ihacığım .

20.1.1947 Sevgili S em ihacığım , Uzun m ektubuna teşekkür ederim . Bunu öfkeli bir za­ m anında yazm ışsın. Am a, öfke bile - ki baldan tatlı olduğu söy­ lenir- seni haksızlığa sevk edem em iş. Benim arslan kızım , belki pek kabahatsiz olduğun haldç kabahati üstüne alıyorsun. Biz e r­ kekler sizi nasıl da, hayvan gibi, hiç anlayam ıyoruz.

Bu günkü şartlar içinde bir Anadolu kasabasında, bir y a­ bancı kadının yapa yalnız yaşam ası ne kadar zordur. K ederini seziyorum. A m a ne yapalım , taham m ül edeceksin. Taham m ül edebilm ek için de ben esaslı bir çare keşfettim. M utlaka yazı

203

yazm ak. Sen rom ancılığı erbabına bırakacağına lütfen ha­ tıralarını olsun yazm aya başla! Bir A m erikan m uharriri, (ba­ şım ızdan geçeni m uhakkak yazm alıyız. Hem de vakit ge­ çirm eden.) diyor. Zaten bu dünyada yazı işinde kimin erbab, kim in değil olduğu işe girişm eden belli olam ıyor. Sen, hiç değil, benim hatırım için sarı yapraklı kalın bir m üsvedde defteri al.

K alem ine yeni bir uç tak. Ve defterin birinci sayfasına en ko­ cam an yazınla (Garip) kelim esini yaz. K itabın adı bu olsun.

Sonra kenara doğru: "Bu kitabı Kem al Tahir'e ithaf ediyorum ." dersin. İstanbul'dan ayrılış m ukaddim e olur. İlk Anadolu ka­ sabası birinci kısım... Sonra sırasıyla Bolu'ya kadar kaç kısım varsa... İlk zam anlar, hayatının ana hatlarını yazdığını gö­ receksin. Fakat kitap seni kavradıkça zam an zam an teferruat ak­ lına gelir. Bu tefarruatı bir küçük deftere tekrar ve kolayca ha­ tırlayacağın şekilde not edersin. Bu yazılarda, kendine, kendi hislerine karşı da, etrafındaki insanlar ve hadiselere karşı da m üm kün olduğu kadar samimi davran. Bir de üslubu hiç bir zam an facia gibi alma. Kitabında, -senin huyuna da uygundurhafifce bir istihza havası olsun.

Ben em inim , bunun hakkından güzelce geleceksin.

Kuzum Sem iha, bunu yap. Üşenme. H içbir şey beceremesen ilerde bana paha biçilmez rom an notları tem in etmiş olursun.

Bir rom anı seninle beraber im zalam ak bana şeref verir. Vallaha, Suat Derviş senden, daha iyi rom ancı değildir.

B uraya bir haftalığına gelm en beni çok sevindirdi. Ama, kışta kıyam ette senden bu kadar m üşkil bir işi istem ek, bilmem ki hodkâm lık olm az mı?

Burada otel var. Zaten Ç orum ’daki ahbaplarım seni otelde de bırakm azlar sanırım. Aşağı yukarı yirm i dokuz aydanberi bu­ radayım . Zulm e uğramış bir Türk vatanperveri için yurdum uzun Türklerle m eskûn bir vilayet m erkezinde, bu m üddet, dost ve ahbap kazanm ak için pek fazladır.

Hiç ziyaretçim olm adığı için gerek cezaevi m üdürü bey ve gerekse savcı bey bir haftalık m isafirliğin esnasm da seni her gün görm em e her halde m üsade ederler.

B ir nokta daha var: G elm en ihtim ali benim için zevkine

204

doyulm az bir hülyadır. Bunun biraz daha uzam asına razıyım.

Yollarda üşüm em en için, ziyaretini bahara bırakm anı rica ede­ rim. B urası baharda bir yeşillik denizi olur. Ama, ne bileyim , gönlüm bu kadar beklem eye de pek razı değil.

Beni pek sevindirdiğin için teşekkür ederim.

M elahat iyidir, her m ektubunda sana selâm eder. Buraya gelm esi imkânsız. Evvelce çalışıyordu. Beş, on para ka­ zanıyordu. Artık fabrikada çalışm ası m ahzurlu görülüyor ol­ m alı. İşinden çıkardılar. (Sana galiba yazdım . M alatya bez fab­ rikası kooperatifinde daktiloluk yapıyordu.) Beş kardeştiler. Bu zam anlarda geçinm ek pek zordur. Piyangodan da bize para çık­ maz. Hasılı kız, gelemez.

Burası da tam am ile karla örtülü. Bu sene kış insafsızlık ediyor. Ben pek sıhhatliyim . G eçen aydanberi yeniden bir kilo almışım . Şim di tamam 72 kilo geliyorum . Bu bir rekordur.

Yavaş yavaş şişm anlam ak korkusu başladı.

Fransızca rom an tercüm esine çalışıyorum .

Gönderdiğin rom anlar ‘için teşekkür ederim. Hepsini aldım ve okum aya başladım bile... Seni hasretle kucaklar, göz­ lerini, sevgiyle öperim cici Sem iha.

3.2.1947

Kemal

Tahir

Sevgili Semihacığım, Düzce'den yazdığın m ektup nihayet geldi. M erak edi­ yorum . Henüz cevap verem ediğim m ektubunu daim a üzerim de taşıdım. Cüzdanı her çıkarışta sevim li bir alacaklı gibi, el yazın gözüm e ve yüreğine çarpıyordu.

Hep düşünüyorum . Sürgünlüğün tadını da galiba her­ kesten çok sen çıkardın. Tabii kepazeliğini de gene herkesten çok sen çektin.

Başm a gelenleri yazm aya adeta m ecbursun. Buna m u­ kaddem e ile başlam ana güldüm . Sen acem i bir m uharrir gibi en son yapılacak işi en evvel yapm aya kalkm ışsın. O kabil ya­ zıların her ne kadar adı (m ukaddem e) ise de kitap ta­ m am landıktan, hatta birinci defa basılıp ilk baskısı tükenince

205

tekrar basıldıktan sonra yazılır. İşin yürüm em esi belki de bun­ dandır. D aha kolayına gelirse onları m ektup tarzında yaz. Bir kadın arkadaşına m ektuplar. Adı da m esela: "Gurbetten m ek­ tuplar" olsun. İlk m ektuba m esela trende başlayabilirsin. Mukaddem esini sonra ben yazarım .

H er bulunduğun şehir için yedişer, yahut onar m ektup yazm ış ol. Vakaları birbirinin arkasına m üstakil hikayeler ha­ linde, bu m ektuplara dağıt.

Senden bilhassa, bir kadın sürgünün yabancı bir kasabada tek başına yaşam asındaki güçlükleri ve daha m ühimi ka­ sabalarım ızdaki ev içi hayatı hikâye etm eni rica ederim . Yani bir erkek m uharririn asla derinden derine tetkik edem iyeceği hu­ susları. (M ektup dedim am a, daha m ahrem cihetleri de cesaretle yazabilm en için hatıra defteri şeklinde yazm an daha kolay olm az mı? O zaman adına "G urbetten hatıralar" denebilir.) H a­ sılı sevgili Semiha, bir kere başlayıp kolayını alırsan yal­ nızlığının içinde bu kitabın seni ne kadar eğlendireceğini gö­ receksin.

Y üz yapraklı saıı m üsvedde defterleri var. O nlardan satın al, defter dolunca bana yolla! Bir kerre okuyayım . Sen cevabı beklem eden öteki deftere başla! H islerini, kederlerini, se­ vinçlerini tuhaf, gülünç, hazin vakaları bütün çıplaklığı ile tesbit et. İçtimai hayatım ıza siyasi hadiselerin, gerek hafif, gerek sert tesirlerini, bilhassa kadınların görüş zaviyesinden koyarsan kitap bir kat daha kıym etlenir. Bu m ükem m el ve kıym etli eserin hakkından m utlaka geleceğine em inim.

"Geleceğinden em inim ." derken buraya Haziran'da g e­ leceğini düşünerek sevindim . Yolunu dört gözle bekliyorum .

A nnenin yanına gelm esi ihtim aline de sevindim . Zaten son m ektubun beni birçok cihetlerden sevindirdi. Bolu'dan ay­ rıldığına, Düzce'ye -kendi evine yerleştiğine- annenin yanm a geleceğine, senin H aziran'da buraya uğrayacağına, bilhassa ge­ lecek m ektubunda bana her zam anki gibi gülen bir Sem iha yol­ layacağına... Bunlara ayrı ayrı sevindim . Beni m esut ettiğin için sana teşekkür ederim.

206

Annenle beraber de bir resim isterim .

Düzce A dapazarı'na B olu'dan elbette daha yakın. Benim A dapazarı'nda akrabalarım var. A dapazarı'na mı, A kyazı'ya mı bağlı bir (Kayalar) köyü vardır. A nnem in babası bu köydendi. Şim di orada Cem alettin ve Servet adında iki tane dayım otu­ ruyor. Küçük teyzemi İrfaniye adında bir köye verm işlerdi. İrfaniye her halde D üzce'ye yakındır. Buraları hep Abaza köyleri.

Büyük babam a Ahm et Zigotla derlerdi. A nnem in sülale adı da aklım da doğru kaldıysa (C anipha)dır. Eğer İrfaniye köyü Düzce'ye yakınsa oraya git, A hm et Zigotların kızı Faika'yı bul.

Konuş, ben senelerdenberi hayalini bile unuttum. Benim yalnız teyzem değil, aynı zam anda süt kardeşim diı 1e...

Büyük babamı D üzce'deki A bazalar da her halde tanırlar.

Kendisi vaktiyle (bizi İzm it'ten Bolu'ya kadar tanım ayan yok­ tur) diye öğünürdü.

Düzce'yi uzaktan gördüğüm ü hatırlıyorum . Nasıl bir kaza m erkezi olduğunu yaz. Şimdi biraz da sana kendim den bahsedeyim : Yeni ve gü­ lünç bir derde m üptela oldum. G ittikçe şişm anlıyorum . Eskiden -yani üç aydanberi- her ay bir kilo alıyorum . Bu Şubat ayında yani sana bu mektubu yazdığım 9.3.1947 tarihinde tekrar tar­ tıldım , 38 günde tamam üç kilo ziyadeleşerek 75 kiloyu bul­ m uşum. Bunun üç kilosunu elbiselere çık. G eriye 72 kilo kalır.

Boyum da bu kadar, yani 1.72. A rtık kilo alm azsam iyi olacak.

Sen gelinceye kadar -daha üç ay var- 9 kilo daha alırsam , 84 olacağım ki, beni m ahpushanenin kapısında görsen belki tanıyam ıyacaksın. Bilm em ki ne halt edeyim ? Vücudum da da bir acaiplik hissediyorum . Bunca senelik Kemal Tahir böyle yük götürm eye alışık mı bakalım ? Şim dilik tercüm e ettiğim rom anı bir tarafa bıraktım . İki yüz sayfa da o, bekleye dursun: (G önül denen hayvan!) isimli bir aşk rom anına başladım . B u kitabın iyi yürekli kadın kah­ ram anına da müsadeni alm adan Sem iha adını verdim. Y azarken hep seni düşünüyorum . Pek ahım şahım bir şey değil, eğlenceli bir kitap. Onu bitirince bir gülünç m acera romanı yazacağım .

Birisini T a sv ir gazetesine, diğerini Son S aat'e yollayacağım .

207

H asılı asıl yazm ak istediklerim i ele alm aya vakit bulam adan çala kalem çalışıyorum .

M elahatın sana çok çok selam ları var. Beni ziyarete g e­ leceğin için teşekkür ediyor.

G önderdiğin ve göndereceğin rom anlar için teşekkür ede­ rim. Sana mini mini de olsa bir hediye yollayam adığım için deh­ şetli m ahcubum . Kusurum u affet em i?

B uraya bahar geldi, sevgili Sem iha, Çorum gittikçe gü­ zelleşiyor.

B ir büyük şair: "Bahar m evsim inde, içerdeki adamı büs­ bütün kendisine râm eder (hürriyet) denilen ifrit!" buyurm uş ki haklıdır.

Seni hasretle kucaklar, sevgiyle gözlerini öperim sevgili Sem ihacığım .

Kemal T a h i r 9.3.1947 O rası sıtm a lı b ir y e r o lm a sın . R ic a ed e rim kendine dikka t et! Y irm i y a ş d işi yü zü n d e n şişen y a n a ğ ın la kim b ilir ne şirin b ir kadın olm uşsu n d ıır! G eçm iş olsun.

Sevgili Semihacığım, Y alnız başına gidip dişine am eliyat yaptırdığın için seni tebrik ederim . Sen zaten her zam an cesur bir kadınsın. Bence, diş am eliyatından daha m ühim i, senelerdenberi bilm ediğin ta­ nım adığın m em leketlerde tek başına yaşam andır. Bunu değm e erkek kolayca başaramaz.

R esm ini nasıl bekliyordum . M ektubun resim siz gelince pek kederlendim . M am afih, ben bir m anada beklem eye alış­ m ışım , bunun hazin zevkini tatm asını biliyorum .

A nnenle beraber çıkardığınız resm i m utlaka beklerim.

Hem, canım , m adem ki filim m akinen var, sen bana her m ek­ tubunda yeni, yajjut eski bir resim yollam aksın.

Bu sefer de unutm adan sana buraya hangi yoldan ge­ lebileceğini yazayım : D üzce'den B olu'ya, oradan Ankara'ya oto­ büsle geleceksin. Ankara'dan Ç elikli (Ç erikli) istasyonuna kadar

208

mufıakkak trene bineceksin. O radan Çorum aşağı, yukarı 150 kilometre. Sen A nkara'ya uğrayıp bir kaç gün kalacaksan lütfen dahiliye vekili Şükrü beye git, seni Ç o ru m a nakletm esini iste.

Em niyet um um m üdürü iken halden anlar bir adamdı. K ibar ve sevimliydi. Her halde bu talebini reddetm ez. Düzce'de sıtm aya tutulacağından korkuyorum . Senin ciğerlerin de biraz zayıftır.

Rica ederim bunu ihm al etm e. Ç orum 'da o kadar yalnız kal­ m ayacağını umarım. Hem de, sevgili Sem iha, arada sırada, bana İstanbul yem ekleri pişirirsin.

G elirken fotoğraf m akineni de getir. Ben ihtiyarlam adan evvel bir kaç resm im i çıkarırsın. İlerde ölm ez de uzun m üddet yaşarsak bakar da: "geçm iş zam an olur ki hayali cihan değer" diye gülüm seriz.

Düzce'yi Bolu'dan fazla beğendiğine sevindim. Bolulular eskidenberi dedikoduculuklarıyla m eşhurdurlar.

(Gönül denen hayvan) isimli bir rom an yazdım. K ah­ ram anının adını da Sem iha koydum . Senin ismini her yazışım da biraz da senden bahsediyorm uşum , seni anıyorm uşum gibi yü­ reğim ferahladı. Esas itibariyle berbat bir şey. Am a, gündelik gazetelerde, m ecm ualarda ancak böyle şeyler istiyorlar.

Yazdıklarını bizzat beğenm em ek, beğenm ediklerini bi­ teviye yazm ak ne müşkil! A m a başka çare de yok.

Sen geldiğin zam an beni sahiden şişm anlam ış bulacaksın.

Bakalım bu ay başı yeniden kilo alacak mıyım?

Sana bu m ektupla beraber bir kötü resim yolluyorum .

M akine fena, fotoğrafçı acem iydi. A ncak böyle bir fotoğraf elde edilebiliyor.

Burada artık bahar geldi. H er taraf yemyeşil. Güneş sıcak.

Ben bütün bir m evsim , beton bir binada kapalı kaldıktan sonra yavaş yavaş açık havaya alışm aya çalışıyorum . Bir m üddettir nezleden kurtulam adım . Hâlâ da, üzerim de bir yorgunluk var.

Lâkin iştiham yerinde, iyi ve uzun m üddet deliksiz uyuyorum . İşim olduğu zaman günde on saat çalışıyorum . M esela: Gönül denen hayvan rom anını -250 sayfadır- 20 günde çıkarm ışım . Şimdi bir m acera rom anını bitireceğim . Ondan sonra bir ter­ cüm e bitirilm ek ister. B unları bir yere satabilirsem , iktisadi va­

209

ziyetim i bir kaç ay için düzeltm iş olacağım . O zam an da büyük rom anım ın ikinci cildine başlayacağım .

Yolunu daha şim diden hasretle gözlem eye başladım . Melahat'a selam lanın ^yazacağım. Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim Sem ihacığım .

Kemal Tahir

28.3.1947 Sevgili S em ih acığ ım , Bu gün ayın onu. M ektubum eline varınca annen çoktan gelm iş olacak. Ellerini öptüğüm ü söyle. Sen de İstanbul'u benim kadar özledin mi? Ben bilhassa denizi çok özledim . B uradan gi­ denlerin hepsine, sanki bir m anası varm ış gibi, "benden denize selâm söyleyin!" diyorum da, arkadaşları güldürüyorum .

Hani, bir büyük şairin bir güzel şiiri vardır: "Denize dön­ m ek istiyorum M avi aynasında suların- Boy verip görünm ek istiyorum ." diye başlar da deniz hasretini bir güzel anlatır. İs­ tanbul'u hep bu şiirle beraber hatırlıyorum .

Resm ine teşekkür ederim . Şüphesiz iyi çıkm am ış. Sen ondan çok daha güzelsin. Am a, kötü çıkm ış bir resim de bile kaybolm ıyan şirinliğin gene de bol bol vardı. (M alatyalIlar "şirin" kelim esini "tatlı" m anasına kullanırlar. Ben de şimdi o m anaya yazıyorum .)

Asıl benim resm im kötü imiş. Yahut da sen kibarlık edip bana ancak yirm ibeş yaşında göründüğüm ü söylüyorsun. Saç­ larım döküldü. K alanlar da beyazlaştı. O lduğundan on iki yaş aşağı değil, beş altı yıl fazla gösteriyorum . M am afih bunun esaslı bir manası yok. İnsan ihtiyarladığını hiç bir zam an kabul etm iyor ki... Akıllı bir ihtiyar: "Gençliğe has, yaram azlıklarım ız bizi insafsızca terk edip giderler de, biz onları arzum uzla bı­ raktık sanarak kendim izi avuturuz." dem iş.

Bu günlerde çok kederliyim , sevgili Sem iha, Nazım 'ın sıhhatini dehşetli m erak ediyorum . K araciğerinde bir arıza var.

B ir türlü teşhis edem em işler. Beni üzm em ek için hakikati yaz­ m adığından da şüpheleniyorum . Son m ektubunda karısının acele gelip rapor sureti ile film i İstanbul'a götürdüğünü ya­ 210

zıyordu. Ben Nazım 'ı babam gibi, am a babam dan çok fazla se­ verim . Y anında olsam , m utlaka iyileşirdi, zannediyorum .

B ursa'ya gidem ediğim için azap duyuyorum . Ay m on dördünde M eclis açılacak. Bir gazete "Na kabili şifa bir hastalığa tu­ tulduğu için geri kalan cezası affedilecek" diye yazmıştı. K en­ disi de kanunsuz m ahkûm edildiğinden bahseden bir af istidası vermiş. Bakalım bir netice çıkar mı?

Bu günlerde gene tem belliğim üzerim de. Bol bol uyu­ yorum . çalışm ak içim den gelm iyor. Y azdığım rom anları da be­ ğenm iyorum . Bahar, m ahpuslar için kederli m evsim . Bu son cüm leyi yazdığım için m ahcubum .

Balzac'ın rom anını m utlaka gönder. Ben bu dev ro­ m ancıyı çok severim. O kitabın Fransızca'sını okum uştum . A m a Türkçe'sini de okum ayı isterim . Balzac ne dehşetli bir adam dır.

B ir Fransız edebiyat tarihçisi: "O nun eserini okurken, insan, ya­ rattığı tiplerden m üteşekkil m uazzam bir ordunun, korkunç bir gürültü ile yaklaştığını duyar." gibi bir söyler. Kanaatim ce B al­ zac hem realisttir, hem değildir. Tiplerini kendisi yaratm ış da, m uayyen bir tarihi devrede yaşatıverm iş.

Siz, söyleyin bakalım , bana vaadettiğiniz kitaba nihayet başlam adınız mı? B uraya gelirken "hediye olarak" bir kaç sarı m üsvedde defteri getirm ezseniz kavga ederiz. Tabii yazılm ış defterler... Boş değil... İrfaniye köyünün Düzce'ye bağlı olm asına sevindim .

Evet, biraz uzak olm alı. A m a yolun düşer de gidersen, teyzem i görürsün...

Ben, sahi, İstanbul kadar, İstanbul yem eklerini de öz­ ledim. Vaktiyle bunları pişirm eyi neden öğrenm ediğim e bir kı­ zıyorum ki... Burada yaptıklarım ı görsen gülm ekten katılırsın.

A rada sırada, kollarım ı sıvayıp işe girişiyorum . A klım da ka­ lanları toparlam ak için bir sürü gayret sarfediyonım . Sonra, m eydana çıkan şey yem ekten başka her şeye benziyor. Geçert gün m ayonezli beyin yapayım , dedim. Asıl niyetim m ayonezli balık yapm ak ama, neyİersin ki balık yok. Hani adam ın biri (Rom ) denilen içkiyi bir yerde içm iş de eve gelince yapm aya kalkm ış. (Bana bir dem lik çay lazım ) dem iş. K onyak yerine de 211

rakı bulm uşlar. Rakı ile kahveden bir âlâ Rom yapm ış. Beğenip beğenm ediğini artık bilmem.

Lâfı neden uzatmalı! M ayonezi bir türlü tutturam adım .

Zeytinyağı döken arkadaş nihayet usandı. Birden boşaltıverdi. Öteki de limonu elinde tutm aktan bıkm ış olm alı. Hasılı, m a­ yonez m ayonezden başka her şeye benzedi. B eyni rezil ettik.

Arkadaşlar, birer lokm a -bunu hatırım için- aldılar. Ben yem eğe m ecbur oldum. N asrettin H oca (en âlâ sabah kahvaltısı sarım sağı bala batırıp batırıp yem ek) dem iş. Sonunda önüne ge­ tirm işler de (bunu ben icat ettim am a, ben de beğenm edim .) dem iş. İşte öyle... M ayonezli beyin salatasını burada ben icat ettim am a, kendim de beğenm edim . Bir de yem ek kitabım var.

Lâkin orada yazılı olanları tatbik edebilm ek için bir m utfak değil, adeta bir eczane olm alı. Şu kadar gram şundan, bu kadar gram bundan... Adını duym adığım kokular... Hele "fırına ve­ rirseniz..." dem iyor mu öfkem den kan tepem e çıkıyor. Sanki herkesin her yerde fırını varm ış gibi... Bir piyeste görm üştüm .

K ahram anlardan birisi, ötekinden evvelâ bir bıçak, sonra bir ta­ banca, sonra bir m akineli tüfek ister de (yok) cevabı alınca (m a­ kineli tüfeksiz adam mı olur?) diye kızar. Yem ek kitabını ya­ zanlar da (fırınsız adam mı olur?) dem ek istem işler. Şaştım kaldım.

Bütün bunları, sevgili Sem iha, seni eğlendirm ek için zorla yazdım . Ama, bu gün lâtife etm eyi becerem iyorum .

Demek, keyfim yok. Sözü uzatm ak beyhude.

Seni hasretle kucaklar, gözlerinden sevgiyle öperim.

Kemal

Tahir 10.4.1947

Annene tekrar hürm et ve selam larım ı yollar, ellerini öpe­ rim. B eraber resim çıkarıp yollayacaktınız. Yahut eski re­ sim lerden bir tane. Filim leri de gönder.

Senin ismine yazdığım rom anı yolladım . Henüz bir cevap çıkm adı. Bakalım beğenip basacaklar mı? Sana doğrusunu söyliyeyim mi? Benim gazetem olsa ben vallaha kabul edip neşretm ezdim . Gerek gazeteci arkadaşlarım ı, gerek okuyucuları do212

landırıyorm uşum gibi ayıp bir şeyler hissediyorum .

Sevgili S em ih a, Şim di artık yalnız olm adığm için pek m esudum . Seni ya­ payalnız düşünm ek bana ızdırap veriyordu. Bir kitapta bir kadın: "Ben korunacak kadınlardan değilim ." der. Sen de elbette pek kuvvetsiz bir kadın değilsin. Fakat gene de ben şarklıyım.

Kadını daim a him ayeye m uhtaç düşünüyorum . Erkeklerden çok daha yiğit, kahram an kadınların m evcudiyetini aklım la bildiğim halde, bu yürek o dilden pek anlam ıyor.

Hüsam ın zayıflığını çok m erak ediyorum . O nun da galiba ciğerleri biraz zedeli idi. Fazladan çok içiyordu. Çok ça­ lışıyordu. Şim di, davanın ilk tahkikat safhasının üzücü işleri sıh­ hatini büsbütün harap eder mi ki diye düşünüyorum . Bereket versin yalnız değil. A rkadaşları onun sıhhatiyle alakadar olurlar.

A ğabeyinin ölüm üne £ok üzüldüm . Kendisini filhakika tanım ıyordum . Hatta m evcudiyetinden bile haberim yoktu. Ama seni m üteessir eden bir hadise beni de üzer.

Ben de on gündür hastayım . Sıtm a tuttu. Evvelâ bi­ lemedik. Grip zannettik. N ihayet kinin tedavisine başlar baş­ lam az geçti. Bu eski bir sıtmadır. H er sene bu m evsim de biraz yoklardı. Ben bir kaç kinin yutarak önünü alırdım . Bu sene ihmal ettim. Cezasını da çektim . Şim di gene sıhhatliyim . B a­ kalım bu ay kaç kilo kaybetm iş olacağım.

Bana Balzac'ın rom anını yollayacaktın. Lütfen gönder.

Başka kitaplar da varsa onları da yolla!

Nazım hasta. K araciğerin film i alınam azm ış. Bu sebepten hastalık henüz teşhis bile edilm edi. M elahat'm eskidenberi kum sancıları vardır. G ene tutmuş. Hasılı bu hafta işim iz hastalıkla geçti.

Bir iyi havadis var. Hani benim küçük kardeşim Ratip vardı. Askerdi. N ihayet tezkfere aldı. Belki artık bana biraz yar­ dım eder.

Bu sefer kısa yazdığım için kusurum a bakm a. İşler beni bekliyor. Başım ı kaşıyacak vaktim yok. Üç tane rom an y e­ tiştireceğim . Senede beş altı rom an yazıp bastırdığım halde gene

213

de geçim sıkıntısı çekm ek acaip bir hal. Am a ne yaparsın, sev­ gili Sem iha, uğraşacağız. M adem ki başka çare yok.

A nnene hürm etler eder ellerini öperim . B eraber getirebilsen ne iyi olurdu. Ama, sen haklısın. Hem yorulur, hem m asraf olur. Ben senin yapacağın m asrafı bile korku ile d ü ­ şünüyorum .

B eraber resim yollayacaktınız. Vaadinizi unutm ayın.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Serruhacığım.

K E M A L TAHİ R 29.4.1947 Sevgili S em ih acığ ım , Evvelâ, sana pek sevineceğini bildiğim bir haber vereyim: Sinop'ta m ahpus olan kardeşim Nuri T ahir üç gün evvel apansız çıkageldi. Zaten buraya nakil edilm esini istem işti. Bir aralık olamıyacak zannettik. Neyse, gerek Çorum C um hurivet Savcısı b e­ yefendinin. gerekse cezaevim iz m üdürü beyin de yardım larıyla nihayet kavuştuk. Çocuğu sekiz senedir görm em iştim . Ş iş­ m anlam ış, kuvvetli bir delikanlı olmuş. Tahta yontm aya alışmış.

Onu böyle çalışkan, kuvvetli, neşeli görm ek yüreğim i ferahlattı.

Sen buraya gelince Tahır'ın ık ' oğlunu birden görm üş olacaksın. İkim iz de seni hasret ve heyecanla bekliyoruz.

H üsam 'ın arfjk, ıahatlam asuıa sevindim . K endisini em i­ nim , çabuk toplar. Onun da en kuvvetli tarafı, neşesidir. M ah­ kum olacaklarını zannetm iyorum . Herhalde yattıklarıyla iktifa olunur. Çıkarlar.

A nnenin pencerelerinize tül asm ası iyi olmuş. M uhite uym ak, rahat etm ek .için birinci şarttır. Biç küçük kasaba için bilhassa bir m acerası varmış zannedilen bir genç kadın daim a esaslı bir m erak ve dedikodu m evzuu olur. Sen hâlâ, Çamlıca'daki serbest hayatı, biraz da uzun bir m ektep tatili geçiren neşeli Sem ihacığı unutm am ışsm . B ir gece, H üsam 'ın dük­ kanından beraber çıkm ıştık, hatırlıyor m usun, seni her zam an o geceki neşeli halinle düşünüyorum . Ö yle bıraktım , öyle bu­ lacağım a da em inim.

214

H avalar çok şükür burada da bozdu. Biz İstanbullular es­ kiden havanın bozulup yağm aya başlam asından sıkılırdık. Şim di, m uayyen m evsim lerde, bunun köylüler için ne dem ek ol­ duğunu biliyorum . Ben de bütün toprak adam larıyla beraber yağm ur yağm asına adeta dua ettim. (H oş, m ahpushanem izin önünde bir de acaip yağm ur duası m anzarası seyrettik ya!) Köy­ lünün neden bir tuhaf m anada m üslüm an, m ütevekkil, ve ka­ derci olduğunu bu kuraklık sırasında biraz daha anladım . Çoluğu, çocuğu, hayvanı, aletleri ve bütün bedeni kuvvetleriyle toprağa bırakılan ekm eğin geri gelm iyeceği azabıyla kıvranm ak ve hiç bir şey yapam am ak feci bir şey. B ereket versin, ekinler büsbütün m ahvolm adan pek fazla değilse de -böyle söylüyorlaryağm ur yetişti. (Buna neden "rahm et" dedikleri de anlaşılıyor.)

Y ağm ur olm ayınca koyunlar da hep kırılır. Ot olm az da hayvanlar toprak yerler hastalanırlar. Ben görüyorsun ya, köy­ lülük bahsinde artık en az M acaristan'da ziraat tahsil etmiş beylerden bir kaç misli ziyade- ihtisas sahibiyim . Bu sebeple an­ nenle senin resm inden bir kaç hafta m ahrum kalm aya razıyım.

Ama, havalar da köylülerin gönlünü ettikten sonra bana yol­ lanacak resim lerin çıkm asına m üsade etm elidirler.

Kendin için kabiliyetsiz vc tem bel uem işsiıı. Bunları, bi­ liyorum, beni aldatm ak için böyle yazıyorsun. Ne dersen de, ben bir kerre hayalim de hazırladığım güzel rom anı seninle be­ raber yazm aya ahdettim. Kabiliyetini bilirim , kabiliyetini bi­ lirim. Tem bellik ise, tedavi olunm az bir dert değildir ve bu dün­ yada benim kadar tembel insan az bulunur. Buna rağmen binlerce sayfa yazdım. (Aşağı yukarı 6-7 bin sayfa.)

H üsam ’m yanına gelm eyişine gücenm e. Onun seni ne kadar sevdiğini ben bilmez miyim. Sen de her zaman, seni çok sevenlere benim gibi şımarırsın, (doğrusu bu da sana yanaşıyor.)

Sıtm a geçti, gitti. Zaten her sene o m evsim de biraz yok­ layan uyuşuk bir nöbetti. İhfnal ettim de başkaldırdı. M esele 21 tane Atebrin yutm aktan ibaretmiş. Hapı yuttuk, ikimiz de -yani hem sıtma, hem de ben- şimdi vazifelerini ciddiyetle başarm ış insanlar gibi rahatız.

R om ancı arkadaşının eserlerini şim diden m erak edi­

215

yorum . K endisi, zahm et edip buraya kadar gelm ese bile -canım herkes senin kadar hakikatli olam az ki- lütfen bana bir num une yollasm . Y azıp bitirdiği eserleri olup, bir bayanın, bunları neden hâlâ neşrettirm ediğine de ayrıca şaştım. Yazılm ış kitaplar, m u­ harrirleri için, artık ortaya fırlatılm ası lazım gelen birer ağır yükten ibarettir. M uharrir yazılm ış eserlerini ne kadar bastırırsa o kadar ferahlar.

Sevgili Sem iha, Nuri Tahir ve ben annenin ellerini öper seni hasretle, sevgiyle kucaklarız.

15.5.1947 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , İstanbul'a şim dilik gidem ediğine üzüldüm. R esim de pek yiğit bir süvari gibi durduğun halde, seni hep m erak ediyorum . İçim de öyle bir his var ki İstanbul'a yerleşm edikçe em niyette değilsin. Bunlar hep saçm a şeyler ya... Neylersin.

Yolunu nasıl beklediğim i sana bir türlü anlatam am . İs­ tediğim iz iyi işlerin ferdaya kalm asına öyle alıştım ki, bundan da ayrıca zevk alır oldum. Seni beklem ek heyecanı uzadıkça bunu da bir çeşit lezzet haline getireceğim .

Nuri T ahir tahta yontm aya başladı. Ben de harıl harıl ça­ lışıyorum . Şim dilik m arangoz gibi uğraşm ak hoşum a gidiyor.

Ne zam an bıkarsam , tekrar yazılara avdet edeceğim . Zaten ya­ zıların da bir şey kazandırdığı yok. M uhallebi çocuğu 118 tef­ rika sürüp bitti. Aradan nerede ise bir ay geçti. Şim di Gönül Denen Hayvan isimli rom ana başladılar. H enüz on para gön­ derm ediler. Şaşılacak bir iş.

K üçük kardeşim daha tezkere alm adı. Bu ayın 28 inde terhis edilecek. Ne tuhaf şey! Bu sıralarda her şey geri kalıyor. İstanbul'a dönebilm ek ihtim ali çıktıktan sonra sana Düzce pek boğucu gelir. Zaten havası ağır bir m em lekettir. M üm künse dağ köylerinde bir oda tutup yazı yaylada geçirebilsen. M a­ m afih resim de seni pek toplu gördüm . Sevindim . B enim şiş­ m anlık ham dolsun durdu. Şim dilik 72 kilodayım . B akalım kolla çalışm ak nasıl netice verecek?

216

Nuri Tahir de seni heyecanla bekliyordu. A yın beş ve al­ tıncı günlerini yüreğim iz çarparak geçirdik.

N azım artık hastalığından bahsetm iyor. Bizi te­ laşlandırm am ak için mi böyle davranıyor, yoksa, biraz geçirdi mi bilem iyorum . M am afih, henüz çalışm aya başlam am ası beni çok üzüyor ve telaşlandırıyor.

A nnenin canı sıkılm akta hakkı var. İstanbul'dan uzakta kalm aya alışm ak kabil değil. Bunu sen de tekrar oraya dönm ek ihtim ali baş gösterince bizzat anlam ışsındır. Hep bunu dü­ şündüm de, seni buralara kadar geleceğin için adeta ayıpladım .

Bana insafsızlık ediyorm uşum gibi geldi.

G örüyorsun ki canım sıkılıyor. Eğlenceli şeyler yazayım derken yüzüm e gözüm e bulaştırıyorum .

Nuri ve ben annenin ellerini öperiz. Seni de hasretle ku­ caklar gözlerini öperim sevgili Sem ihacığım . 12.6.1947

Kemal

Tahir

Sem iha Ablaya Selamlar.

Nuri Tipi Sevgili Semihacığım, M ektubunun cevabını geciktirdiğim için kusura bakma!

Sana neşeli şeyler yazmak istedim. Aksine hep kederli fikirler üstüm e hücum etti. Halbuki bilhassa silâhşor resm inden sonra hiç olur mu?

T abancayı yalnız gösteriş olsun diye mi taşıyorsun?

Y oksa atm asını da biliyor m usun? Tabii, atarken gözlerini yum ­ m am ak şartiyle...

Gene unutm adan şuracığa yazayım , son defa yolladığın üç rom anı aldık. Teşekkür ederiz Eğer şim diye kadar başkaları da gelm işse gönder.

Nuri T ahir m arangozluk yapıyor. Henüz işlerini yoluna koyam adı. Ben son zam anlârda pek tem bel olm uştum , Sem ihacığım , biraz tahta yonttum. N ihayet geçen ayın ni­ hayetlerine doğru işe giriştim . Kom ik- m acera rom anlarına baş­ ladım. Son eserim in(!) adını sana utanarak yazayım mı? Y edek Aşık artık ne m atah olduğunu anla!

217

Bu bilince aşıkdaşlık m aceralarının kıtlığına kıran gir­ m edi ya, bir (Budala aşık) bir (Akıllı aşık) bir (Sarsak aşık) bir (Tem kinli aşık) falan uydurur yazarım .

G ene unutm adan bir şey daha söyliyeyim : Düzce sıt­ m alıktır. Kendini boş bulunur da benim gibi sıtmaya ya­ kalatırsan, bak fena olur, bozuşuruz. Dikkat et. Her zaman kinin al.

A nne, nasıl? Hâlâ İstanbul'u özlüyor mu? Halbuki insan senin yanında hiç bir şey özlem em elidir.

Nuri Tahir'le beraber resim çıkartıp sana yollayacağız.

Fotoğrafçı yok. Ben çok iyiyim. Sıtm a çoktan geçti. Nuri de m a­ şallah arslan gibi.

Bize kitap yollayacağını vadediyorsun. Teşekkür ederiz. Ç ok iyi olur. İstanbul'a gitm ek m eselesi ne alem de? Bari olup olm ıyacağını anlasan da rahat etsen. M am afih, ben bunun daha fazla uzayacağını sanm ıyorum. Bu aylarda dönersiniz.

H üsam 'dan haber alıyor m usun? Henüz m ahkemeye çık­ m adılar sanırım . Sıhhati iyi m iym iş? Hastalanm asın da, di­ ğerlerinin c h o n !\./_ U yoL M elahat iyidir. Şimdi, M alatya’nın kazalarından birisinde istirahat ediyor. Kızın böbrekle^' rahatsız. Zavallıyı düşündükçe üzülüyorum . Kıza fena bir oyun oynam ış gibiyim . O da yiğitliği tepeleyip (ben vaz geçtim ) diyem iyor.

Nuri Tahir ne güzel şeyler yapıyor. Hisseni saklıyoruz.

G elirsen hediyelerini alır gidersin. Am a, bilmem ki ne zaman gelebileceksin?

"Gün batar kuşlar döner, gelm ez bu yolda beklenen" diye hazin bir .şarkı vardır.

A nnenin ellerini, senin gözlerini hasretle öperiz, sevgili Sem ihacığım .

7.7.1947 Kemal

Tahir

M ek tu b u n u n cevabını g ec ik tird iğ im için b a n a küsm em eni te k ra r rica ederim , in sa n bazı bazı d e h şe tli te m b e l oluyor.

218

Sevgili Semihacığım, Resm inizi aldım. T eşekkür ederim . Biz de sana -hiç sev­ m ediğin halde- tanım adığın adam larla dolu olan bir resm im izi yolluyoruz. İkimiz beraber çıkardık. Nuri T ahir pek kısa boylu kaldı. G önderm ek istem ediğini anladım . Bu kısa boylular için iş bozan derlerdi. Ne kadar doğru imiş. Sevim li arkadaşının res­ m ini ne diye kesecekm işim ? Bir Fransız darbı meseli: "dost­ larım ızın dostları dostlarım ızdır'' diye bir laf eder ki doğrudur.

H üsam ettin'in nihayet m ahkem eye çıktığına sevindim .

O nlar hiç bir cürüm işlem ediler. Beraat edeceklerine eminim.

M ahkem e dedim de... M illet diye bir m ecm ua çıkıyor, bu m ecm uanın son sayılarında bizim davayı m evzu bahsederek bize top yekûn hakaret ediyorlar. O kuyunca kan tepem e sıçradı.

Bir hakaret davası açtım. N eticesini sana yazarım . Yahu! Dokuz seneden sonra m uharrir dostlarım ızın bizi böylece hatırlam aları ne güzel kadirşinaslık!

Nuri Tahir tahta ovuvor. Ben harıl harıl rom an ya­ zıyorum. Geçen ayın yirm i yedisındenberi t a m a m 285 sayfa yazmışım . Bu sıcağa kar dayanm az. M evzu nasıl dayanacak bil­ mem.

Gönderdiğin iki kitap geldi. Teşekkür ederiz. Bizim aşk m aceraları yazm aktan, aşk m aceralarını okum aya da, yaşam aya da vaktim olmuyor. Nuri derhal başladı. Ben de -Bazen okum ak illetim tutar- o zaman birden başlayıp bütün okum adıklarım ı sa­ bahlara kadar uyum adan okum ak üzere saklıyorum .

M elahat iyi. Son m ektuplarında hastalığından bah­ setmiyor. Kendisine oruç tutmamasını yazdım. Bilmem ki beni dinler mi? İşte böyle, benim kız ram azan sofularından... İşsiz güçsüz canın sıkılm ıyor mu? Neden buraya nak­ letmeye çalışm ıyorsun? İstesen bir m ahzur görm ezler. D oğ­ rudan doğruya bir m ektuplâ Dahiliye vekili Şükrü beye m ü­ racaat et. Seni burada ne de olsa eğlendiririz. Bizi zi ete gelirsin. Çorum 'un havası çok iyi. Suyu da iyi. Hiç sivri sinek yok. Ucuzluk? Rica ederim , bunu bir kerre dene!

Nuri T ahir senin için güzel hediyeler hazırladı. Hele iç­

219

lerinde bir büyük kotra var ki seyrine doyum olmaz. İnsana engin denizleri, tatlı türküleri ve hürriyeti hatırlatıyor.

D ikiş m akinesini getirtem ediğine üzüldüm . Nasıl vakit geçiriyorsun. Bana lütfen herhangi bir yirm i dört saatini yazsana.

Seni resm inde pek sıhhatli gördüm . O rada sıtm aya tu­ tulm ayacağına dair bana söz verdiğini unutm a! Sarı haplardan yut. B unların deriye verdikleri sarı rengi giderecek bir beyaz ilâç varmış. O rada bulunm azsa ben sana buradan yollayayım .

Hem canım , biraz da Ç inliler gibi sarı yüzle gezm ek neden fena olsun.

A nnenin ellerini öperiz.

Nuri hürm etler ediyor.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini öperim sevgili Semiha!

26.7.1947 Kemal

Tahir

Sevgili S em ihacığım , M ektubunu sevinerek aldık. Hele buraya gelm ek için m ü­ racaat edişine pek m em nun olduk. D ahiliye vekaletinin bunda hiç bir m ahzur görm eyeceğine ben em inim . Artık seni, sahiden dört gözle bekliyoruz. Buraya gelirsen ev bulm ak için sıkıntı çe­ keceğini zannetm em . Yakacak m eselesi de kolay. Kilosu üç ku­ ruşa m aden köm ürü var. Bir saç soba ile her şeyi halledebilirsin.

Hem burası Düzce'den daha pahalı da değildir.

H ediyelerini tekm il hazırladık. Nuri Tahir'in ne kadar usta olduğunu gözlerinle göreceksin. O danı bir süsleyeceğiz, bir süsleyeceğiz ki...

B eni son resm im de değişm iş bulm uşsun. D eğişm ek m u­ kadder değil m i, sevgili Semiha? Gel de bak! Saçlarım hem dö­ küldü, hem de beyazlaştı. Gözlerim in etrafında kırışıklıklar ne kadar çok. Adeta, ihtiyarladım . M am afih, yüreğim hiç bir zam an ihtiyar olm ıyacak. Vaktiyle bir şiir yazm ış, orada: "Bize ihtiyarlam ak yasak" diye bir söz etm iştim . Bu sözde şiddetle du­ ruyorum . D ökülen ve beyazlanan saçlarım a, gözlerim in et­ rafındaki kırışıklıklara rağmen...

220

H üsam ettin’i m erak etm e. Ben onların m ahkum edi­ leceklerine bir türlü inanam ıyorum . G öreceksin. Ben haklı çı­ kacağım . Beni yalnız, senin yabancı bir kasabada bom boş otur­ m an üzüyor. Bu da bir çeşit m ahpusluk gibidir sanırım. Zavallı Semihacık!

M elahat, orucu bırak, nam az da kılıyorm uş. Bir senedenberi. Benim bu hale gülesim geliyor. Am a, hakkı da var, işimiz bu gidişle Allaha kaldı.

M illet m ecm uasını m ahkem eye verm iştim . Bu ayın 26sında m ahkem e başlıyor. O kadar rezil bir hakarete uğradım, bu hakareti o kadar hak etm edim mi, öfkeden çatlıyacağım . Bu m ecm uayı, eskiden Beyoğlu dördüncü noteri olan şair, romancı, muharrir, tarihçi M ithat Cemal bey çıkarıyor. Bu zat şerefli bir adam gibi görünürdü. Kendisini iyi tanıyorum . Dem ek, dokuz senede insanlar fena değişm işler. H erifin soy adı Kuntay idi.

M ecm uada (Cem al Kutay) diye bir isim var. Şim di meraktayım.

Acaba bu Cem al Kutay ile benim tanıdığım M ithat Cemal Kun­ tay aynı adam mı? Bilirsin, bazı gazeteler ve m ecm ualar, mesul m üdür olarak bir biçare fakiri ayda 20-30 liraya tutarlar. Bu za­ vallıların m ecm ua ve gazetelere giren yazılarla hiç bir alakaları yoktur. V azifeleri, böyle davalarda, m ahkum iyet kararı ve­ rilirse, patronun yerine hapis yatm aktır. Yani patron şantajla para kazanır. Ve hiç bir vicdani ve kanuni m esuliyet tanımaz.

(Eğer karşım a böyle bir bedbaht çıkarsa ne halt ederim ?) diye düşünüyorum . Yazı zaten imzasızdı. Y azan, vaktiyle do­ landırıcılıktan m ahkum edilm iş ve bir kaç kerre de casusluk iş­ lerine karışm ış (Rıza Çavdarlı) ism inde bir nam ussuz. Bakalım bu çirkefı nasıl atlatacağız!

Kırk günde iki rom an bitirdim . İkisini de yolladım. Bi­ risine m ukabil, iki dolm a kalem le bir saat gönderdiler. Dolma kalem ler ellişerden yüz lira, saatin fiyatı belli değil. Ben otuz li­ ralık bir şey istem iştim . Şu "halde verilen bedel topu topu 130 lira oluyor. Bizde (rom ancı) denilen cennet kuşundan daha bed­ baht em eği daha değersiz m ahluk yok galiba! Burada bir ar­ kadaşın 15 yaşındaki oğlu harm anlarda gündeliği 3 liradan am e­ lelik ediyor. Bir diğeri, daha küçük bir çocuğa ayda elli liraya, 221

yem ek vesaire de mal sahibine ait olm ak üzere, m anda güdüyor.

Ben Son S a a t gazetesine üç tane rom an yolladım . Birisini beğenip basm adılar. İkincisi 118 tefrika tuttu. Üçüncüsü bu gün 70 tefrikayı buldu. Basılan iki rom an arasında bir ay m üddet geçtiğini hesaplarsak, 220 gündenberi para yollam adılar. T ef­ rika adedi arttıkça ücreti dört liradan yavaş yavaş iki lira in­ dirdim . Şim di dört yüz lin y a razıyım . Dört yüz para gön­ derm iyorlar. İki defa m ektup yazdım. C evap yok. Üçüncü defa m ektupla beraber şimdi basılm akta olan kitabı yollam ıştım . Ki­ tabı tefrikaya başladılar, gazete m untazam an geliyor, m ektuplar gene cevapsız kaldı. Ratip Tahir -bizim üçüncü birader- terhis edilm işti. G eçen haftalarda ona da bir m ektup yazarak bu işi takip etm esini rica etm iştim . O ndan da hiç bir karşılık ala­ madım . İki senedenberi şu kitapları yazdım : On K üçük Zenci- Bir K irpiğin Yarısı- Bir Acaip Aile- Ö deşm ek- M aceraya TutkuM uhallebi Çocuğu- Bir Gecenin B eyliği- G önül Denen HayvanYedek Sevgili-, Bu dokuz rom an 1850 sayfa tutuyor. Ben iki se­ nede ancak 850 lira kazanabilm işim . Seneliğim 425 liraya gel­ miş. Halbuki bu günkü gazetede bir yazı okudum . Beş kişilik bir aile ayda dört yüz lira ile geçinem iyorm uş.

Hem hepsi bu kadar değil: Sevgilim İm d a t- S ağ ır D ereB ir H a şa rı D e lik an lın ın M acerası- K elleci M eh m et- K ü ç ü k B alık- isimli beş tane rom an daha var. B unlar şunun bunun elin­ de basılacak yer arıyorlar. Bir tercüm e polis rom anı, bir kom ik rom an, C laude Farere'den diğer bir tercüm e de bende duruyor. Şim di, bu gece sana bu m ektubu yazdıktan sonra yeni bir ro ­ m anın planını yapm aya mecburum . O na da derhal başlıyacağım .

B ir ayda bitirm eliyim . Hasılı her ay bir rom an yazıp sa­ tam azsam , geçinm ek im kansız gibi bir şey. Ne gülünç değil mi şekerim , A m erika'da herhangi bir m uharrir senede altı tane küçük hikâye neşrettirebilirse bir senelik ihtiyacını tem in eder­ miş. Ben bunu akı rom anla elde etm eye razıyım .

D aha bir takım m ünasebetsizlikler daha var: İki buçuk sene evvel, Ulus gazetesine bir rom an yollam ıştım . Basm adılar. İadesini istedim. K ulak asm adılar. İstida verdim . Bu sefer, yal­ 222

nız birinci cildini yolladılar. İkinci cilt için tekrar m ektup yaz­ dım. Cevap yok. A rtık üm idim kesilm işti ki, geçenlerde ga­ zetede bir ilan gördüm . (S ağ ır D ere rom anının müellifi ga­ zetem ize m üracaat etsin) deniyordu. Çünki rom anın ikinci cildinin üzerinde isim ve adresim yoktu. A nlaşılan tesadüfen el­ lerine geçm iş, alakadar olm uşlar. Bir m ektupla derhal müracaat ettim, cevap yok. İkinci m ektupla kitabı iade etm elerini rica ettim. Cevap yok. Dün de bir üçüncü m ektup yolladım bakalım ne olacak?

Sevgili Sem iha, işte sana bir sürü m anasızlık. Demek ki bu gece dertleşm ek ihtiyacı duym uşum . Kusura bakma.

Nuri ve ben pek sıhhatliyiz. A rtık benim için şiş­ m anlam ak kaygusu kalmadı. Bakalım , kışın böyle devam ede­ cek mi?

A nnene hürm etlerim izi söyle, ellerini öperiz.

Seni de hasretle kucaklar, gözlerini öperiz, sevgili Semihacığım .

Bayram ın kutlu olsun diyeceğim am a, bakalım orada senin bayram ın var mı?

Her şeye rağm en ben gene "iyi günler göreceğiz ço ­ cuklar" diyen m ükem m el ve nikbin şiiri seviyorum . Şüphesiz iyi günler göreceğiz. Bütün bu günkü sıkıntılar lâtife m evzuu olacaklar...

T ekrar gözlerini öperim Semiha!

15.8.1947 Kemal

Tahir

Sevgili S em ihacığım , Uzun m ektubunu aldım. Sevinerek okudum . Sıhhatli ve neşeli oluşuna m em nunum . Ben de.iyiyim ! Lâkin bu aylarda küçük işlerim biraz şakacı davranıyorlar. M esela: Demin sana m ektup yazm aya oturm uştum . Kağıtları, zarfı, cigara paketini, kibriti hazırladım . Taze kahve kokan köpüklü fincan önüm de.

Pek neşeliyim . D olm a kalem ini çıkardım . B ir de baktım , m ü­ rekkebi azalm ış. G elsin bu kalem için hususi olarak alınan, sü­ zülm üş, incelm iş stilo m ürekkebi... İşe başlam adan evvel sana

223

m eşhur dolm a kalem in m acerasını hikâye etm eliyim . R o­ m anlarım ı bastıkları için ben bir takım m ecm uaları, kapış kapış satın alıyorum . Bilirsin, insan, kaç yaşına gelirse gelsin, yazısını basılm ış görm ekten zevk alıyor. Sanki basılm ış bir yazıda bir başka değer varmış gibi. İşte biz bu zevki tatm in gayretiyle telif ücreti olarak aldığım ız biçare paranın bir kısm ını her hafta bu m ecm ualara yatırıyoruz. Bunlarda evvelâ kendi yazım ızı, sonra diğer yazıları okuyup dururken bazı ilanlar gözüm e pek munis görünm eye başladılar. Bilhassa dolm a kalem ilanları... Bunları, düzen herifler, ne diller döküyorlar, ne şatafatlı sözler söy­ lüyorlar... Kapılm am ak imkansız. Ben, eskidenberi tekniğin iler­ leyişine hayranım dır. K udretim ce bundan istifade etm ek is­ terim. Kendi kendim e: "Aradan kos koca bir harp geçti. Bu harpte neler, neler icat edildi. Bu m eyanda dolm a kalem ler de kim bilir nasıl güzelleşm iş, pratikleşm iştir. Bir tane alsam mı ki ola?" dem eğe başladım . Hem efendim , niçin alm ayacakm ışım ? İki tane kos kocam an rom an bir gazetede tefrika edildi. Paraları ha geldi, ha gelecek... Tefrikalar, iki yüz küsür gün sürdü. Birer liracık verseler, iki yüz lira... İkişer liracık verseler dört yüz.

(Bire medet! Nasıl da güzel yükseliyor bu rakam kısm ı!) Üç li­ radan verseler... Altı yüz. (Hem de üç liradan m utlaka verirler. Çünki 1939 senesinde, hani sade yağın kilosu 45 kuruş iken ve m ahpusta bir kişi bir ayda cigara parası dahil beş lira ile ferah ferah geçinirken tefrikanın beher gününe 3 lira verm em işler m iydi?) Bu hesapça biz hele bir m iktar daha hayal edelim : Dör­ der lira verseler sekiz yüz lira, beşer lira verseler bin... Tamam!

Dur! Bitir! Her halde hesabı böyle en m ütevazı, en alçak yürekli hadde getirdiğim güzel, üm itli günlerden birisinde İstanbul'a bir m ektup yazarak (Parker), yahut (Şefer) m arka dolm a ka­ lem lerden en iyisine talip oldum. Arzu ile karar arasında epey m üddet geçm işti. Oturup sipariş m ektubunu cesaretle yazarken "en iyisi galiba 32 lira!" diye düşünüyordum . Bizim m ektup postaya gidince, U lus gazetesinde bir ilan daha gözüm e çarptı.

Bir yam an dolm a kalem ilanı. Bizim ısm arladığım ız m ar­ kalardan birisi... Biz artık siparişi, ham dolsun, yaptık, işe gi­ riştik ya, dolm a kalem lerin kâffesi ahbap! İnsanlar da ah­

224

baplarının ahvaliyle alakadar olurlar. İlanı bir süzdüm. Eyvah!

Kalem in bilmem ne num aralısı, (52) lira değil m iym iş? Yahu!

Biz yoksa, vaktiyle, m esele arzu halinde iken, ciddiyetini idrak edem edik de 52'yi 32 mi gördük? Y oksa o zam andanberi fi­ yatlar mı fırladı? Şimdi ne halt etm eli? Sipariş m ektubu geri çevrilm ez. M übarek, nam ludan çıkan kurşun gibi hedefe doğru çoktan seyrediyordur. Peki! A llah selam et versin! Ne yapalım ? kaderim iz böyle imiş. "Yiğitin alnına yazılan gelir.” Kırk yılda bir kerre de, böyle bir lüks m ukadder dem ek... K alem iyle ge­ çinen bir büyük m uharrir için, velinim ete harcanan 52 lira çok görülm em eli... M ektubum uz derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi gitsin. Yerine salim en vusul bulsun. Bize elli iki liralık ka­ lemi ulaştırsın! Sonrasına m evla kerim.

Bu dediklerim hep oldu. Bir gün kalem geldi. Görsen vallaha, küçük bir salon köpeği görm üş lord karısı gibi sevinçten feryat edersin. O kadar şık, zarif... Sade güzel. Tepeliği, aynen top güllelerine benziyor. Ucu dehşet. Zaten bütün mesele ucun­ da imiş. Bir yerinde bir de (beyaz nokta) var. Bu beyaz nokta, eğer ilanlara inanmak lazım gelirse, (ebediyen garantili) m a­ nasına geliyor. Şimdi, benim elim deki bu m ükem m el, son sis­ tem (Şefer) kalemi ebediyyen garantili... V asiyetnam em i yazıp imzam ı bununla atacağım . Yüz sene daha yaşasam bile... Böyle düşününce kalem e bir kanım kaynasın... Kolay mı, beraber ih­ tiyarlayacağız da, bana bir gün bile ihanet etm iyecek, her an yardım a am ade bulunacak. Ben de oracıkta, bu güzel alete layık yazılar yazmayı, bir dakika bile tem bellik etm em eyi, kendi ken­ dim e vadettim. Şim di sıra içine m ürekkep doldurup sevgilim i göğsüm e bastırm ak kaldı. H atır için bana kırk beş liraya satılan sevgilimi!

M ürekkep şişesini beriye aldım. Bu m ürekkep de, şimdi sana bu m ektubu yazarken kullandığım , adi, bayağı cinsten bir şey değil, geçen m ektubum u süsleyen m eşhur (King) m ü­ rekkebi. Onun da ilanı neler yazıyor. K alem i bozm azm ış. Tortu yapm azm ış. Her an yazm aya hazır bulunurm uş. Kağıda dokunur dokunm az kururmuş. Hasılı kalem ve m ürekkep o kadar biri bi­ rine uygun düşüyor ki, neredeyse, benim m üdahalem olm adan,

225

ikisi birleşip aklım daki rom an m evzuunu kendiliklerinden, bir gecede deftere geçirecekler...

Biz, şim diye kadar dolm a kalem in kırk beş liralığını kul­ lanm adık am a, büsbütün cahili de sayılm ayız. Bunların bir las­ tiklisi, bir de pompalısı olur. Bunun lastik basacak mandalı gö­ rünm ediğine göre, hele, (B ism illah) deyip tepesini kurcalayalım . Kurcaladık. Bir vida dönüyor, tamam! Aman yavaş! Am an dikkat! Vida döndü. D işlerden kurtuldu. Kurtuldu am a, kalem den ayrılm adı. Biraz daha çevirdim , yavaşça çektim.

Ne güzel! 3 ir beyaz madeni çubuk uzandı. Pek kolaym ış canım!

Belli bir şey! Harp sonrası icadı. Pratik! İlahi Amerikalı dost­ larım ız var o ııı siz emi? Siz nur olun. Şimdi bize kalemin ucunu m ürekkeu okup bu porıpayı yukarı çekerek hâzineye m ürekkep alm ak du.}ü o ' ' ' i p t i k . Bizim hesabınnzca kalem doldu am a, bu sefer pompa sip -ü-ti dışarda kaldı. Biz şimdi bunu yerine oturtm ak için ileri bassak, m ürekkebi tekrardan geri boşaltm az mı? yüreğim e bir şüphe girdi. Geri bastım. Aldığı m ürekkebi şıpır şıpır damlattı. Kalem boş! Eeee? E mi efendim?

Bir daha doldurdum . Bir daha boşalttım . Filhakika böyle oy­ nam akta da bir oyuncak zevki var am a, bizim m aksadım ız bunu ciddi bir işe yaratm ak... Kalemi üçüncü defa doldurdum . Yani pom payı dışarı çekip dim dik bıraktım . Hâzineyi güneşe çe­ virdim. Bire medet! Hazine bom boş! Dem ek bize bir bozuk kalem yollam ışlar. Kırk beş liraya bir bozuk kalem . Gözünün önüne geliyor muyum, sevgili Sem iha? telaşlanm ışım , düşünüp dururken, aklım parlaklaştı. Zekam ın kudretini bilirsin. B aş­ ladım m uhakem eye... (Hazine dolsa bile, m adem ki pom pa va­ zifesi gören madeni değnek sip sivri dışarda kalıyor. Bu m e­ kanizm a böyle işlemiyecek! Ya? Sakın... Etme birader! Bu kadar ileri buluş... Bu kadar kuvvetli icat!.. V allaha böyledir.

Haydi bakalım! El benden inayet A llahtan... Kalem in ucunu si­ hirli m ürekkebe batırdım. Onu öyle tutarken sip sivri dışarda kalan dem ir çubuğu yavaşça bastırdım . L ıkır lıkır bir ses geldi.

Hâzineyi güneşe tuftum. Hay çok yaşa A m erika amca! Ne akıl!

Akıl değil keramet! Sana inanm ayan kafirdir canım!

K alem i iyiden iyiye deneyip em in olm ak için boşaltıp

226

tekrar doldurdum , boşaltıp tekrar doldurdum . Boş bulunsam bu işi akşam a kadar yapacaktım. Ç ünki nevicat pom pa vazifesini bir türlü istediğim gibi başaram ıyor, kocam an kalem in baş par­ m ağım büyüklüğünde haznesi bir türlü ağız ağıza dolmuyordu.

(V ardır bunda bir hikmet! Ağız ağıza dolm am ası m atluptur el­ bette!) diyerek kalemi göğüs cebim e yerleştirdim .

O gün bu gündür, ben kalem i bir türlü tas tamam, is­ tediğim gibi dolduram adım . D olduram adığım için de, m ü­ rekkebi sık sık bitti. Bu gece de, sana bu m ektubu yazmaya h a­ zırlanırken şu kalemi (biraz doldurayım ) diyerek mürekkep şişesini biraz beriye aldım. Gene belki elli kerre tekrarladığım m uhtelif hareketleri denedim . G ene hazne istediğim gibi dol­ madı. Nihayet, (şunu bir de bura bura çekeyim ! Boyumun öl­ çüsünü bir de böyle alayım .) dedim . Keşke dem ez olaydım.

Bura bura çekerken fazla mı çekm işim , fazla mı burm uşum , ev ­ velce bir tuhaf yaylanan, sanki hava tazyikine, yahut bir incecik yaya dayanıyor hissini veren ince m adeni çubuk kalem den kur­ tulup elim de kalm asın mı? (Tuh A llah belanı versin!) demişim.

Bu beddua kalem i göğüs cebim e koyalı içim de saklı dururm uş da, ben bir türlü söylem eye cesaret edem ezm işim . Şimdi ne ola­ cak bakalım ? Halden anlayan beri gelsin! Nuri Tahir geldi. Evi­ rip çevirdi, çocuk insafsız. (Sen bunu kırm ışsın!) dem ez mi? Bir öfkelendim , bir tersledim. Derhal geldiği yere savuşup gözümün önünden yıkıldı. Biz iki diz üstüne dikildik. Bir elde kalem den kurtulup nihayet hürriyetine kavuşan m adeni değnek, öteki elim de işi boşalıp, canı çıkm ış boş kalem ... Uğraş babam, uğraş!

Bir saat, bir buçuk saat! Evet, senin de aklına gelen gibi, bu m a­ deni değneğin ucunda bir lastik mi desem , bir kösele mi desem , yuvarlak bir şey varmış. Değnek ona vidalı imiş. Biz vidayı büke büke çıkarm ışız. O (şey) de her ne karın ağrısı ise, biraz yum uşam ış. Değneği tekrar vidasıyla ona rapt etm ek istiyorum.

Bükülüp hâzinenin cidarına yapışıyor. Nice uğraştıktan sonra deliğini hizaya getirsem , çevirdikçe yum uşak cisim haznenin içinde ferahça dönüyor. Raptetm ek m üm kün olamıyor. Kalem in içini açıp o (şeyi) bir iğne ile dışarı alm ak m üm kün değil. Bir başına hücum ederek dişlerim i sıkarak çeviriyorum . Nafile.

227

A çılm ıyor. Elim de kalan değneğin girip çıktığı yerde bir küçük delikten başka fetha m evcut değil. Belki kuvvetle zorlasam , uç tarafı vidalıdır açılır. Lâkin, (m al canm yongası) dem işler.

(D aha doğrusu bu devirde canlar, kam ilen m alların yongası olm uş.) K ırarım diye korktuğum dan kuvvetim i sonuna kadar is­ timal edem iyorum . Hasılı kalem böylece, yaralı bir halde önüm ­ de duruyor. Ben de sana bu m ektubu, kalem geldi geleli pabucu dam a atılan hokka ile yazıyorum . Fena halde kederli ve öf­ keliyim . Kırk beş liralık kalem in çalışm ayıp, on kuruşluk sapa takılm ış yüz paralık ucun, bir saatten beri, benden ve kibar k a­ lem den intikam alır gibi harıl harıl iş görm esi izzeti nefsim e do­ kunuyor. Hele kem ali hacaletle terk ettiğim hokka takım ına m uhtaç oluşum pek acı! Şim di senin m ektubunu bitirince bana bu kalem i satan kırtasiye m ağazasına bir yanık nam e kalem e alıp, kalem i bir gi^zel şikayet edip, postaya verdiğim i, değiştirm elerini, kabil d e­ ğilse tam ir etm elerini yalvaracağım . İşte sana benim 45 liralık m eşhur Şefer dolm a kalem in hazin hi' ayesi!

Bu işin bir de şöyle bir tarafı var: Ben kalem in bana oy­ nadığı bu m ünasebetsiz oyuna, fiyatı kırk beş lira olduğu için bu kadar kızıyorum am a, bu kırk beş lira, m uharebeden evvelki üç lira dem ek. M uharebeden evvel üç liraya alm an bir dolm a kalem de öyle ahım şahım bir şey sayılm azdı. Bu düşünceye göre, bir aydır çalışan kalem , değeri kadar iş görm üş değil midir? Bunu benim , böyle düşünm em in hiç de ehem m iyeti yok. kalem i tam ir için gönderdiğim kırtasiye m ağazası da böyle söy­ lerse, sen bendeki feryadı seyret.

Şim di gelelim ikinci m aceraya: (Sana bunu yazdım galiba ama, bir daha yazm alıyım . Bu gece seninle dertleşm eye ih­ tiyacım var. Bizim A nadolu’da, "dert adam ı söyletir." diye bir laf ederler.)

228

G azeteye iki rom an gönderdik. İkisi de basıldı. Yukarda yaptığım hesapların birisine göre m uhakkak alacaklıyım . İki kerre m ektup yazdım . Para yollam adılar. Ç aresiz kalarak küçük biradere parayı tahsil etm esini rica ettim. İki ay kadar oluyor.

Bir m ektup yazdı. H enüz alam adığm ı bildirdi. Ben bir tenkit mektubu yolladım . İşte ondanberi karşılık yok. Eskiden, as­ kerdeyken bile bizi bayram tebriklerinden m ahrum etm eyen çocuk, bu bayram onu da ihmal etti. M ektuplarım ı almadı desem , bir başka iş havale etm iştim . Vaktiyle gönderdiğim bir kitap basılm am ıştı. Onu oradan alıp geri gönderm esini em ­ retm iştim . O rom anı yolladı. Fakat gene m ektup yok. Biz, bir tane daha yazdık. On beş gün oluyor. C evap yok. Hani bir fıkra vardır: Herif, deniz kenarında düşünceye dalm ıştır... Ne dü­ şündüğünü sorarlar. "Kaynanam denize dalalı yarım saat oldu.

Daha çıkm adı. Artık m erak etm eye başladım ." der. Ben de artık m erak etm eye başladım . Oğlancağız (bunlar m ahpus herifler, parayı ne yapacaklar! Ben burada harcayım da canlarına değ­ sin!) dediyse diyorum . Nuri Tahir (telgraf çekelim ) diye akıl ve­ riyor. Ümit kesilen bir paranın uğruna durup dururken bir iki lira harcam ak da budalalık olacak. Şim di, (belki bu Perşem be gelir), (belki bu C um artesi bir haber çıkar) diye intizardayız.

Al sana üçüncü macera: Bir radyom vardı. Hapse girince İrfan hanım ism inde bir bayana bırakm ıştım . Kızcağız bunu kul­ lanır dururm uş. G eçen sene, bize bir ihbarnam e geldi. (R ad­ yonuzun 200 lira abone bedeli birikti. V erirseniz verirsiniz. V er­ m ezseniz şöyle asarız, böyle keseriz.) deniliyordu. Külahım ı önüm e koyup bir güzel düşündüm . (Evet bir radyo olacak ama... Şim di, kim bilir nerede?) Bunu böylece yazdık. Herifler, bizi sahtekar zannettiler. Öyle ya, sevgilim, sahtekar olm asa m ahpus olm az. Bir acı tehdit! Ben de öfkelendim . (Bu sayın bayan orta m ektep m uallim i idi. Arayıp bulun.) dedim . A radılar, buldular.

(Radyo benim değil Kemal Tahir'in. Borcu ödem em .) demiş.

Ala!. Evvelce tahsil edilm ediğinden bilm em kaç senelik ücreti sildiler. Üç senelik 31 lira kaldı. (Radyoyu satın, ödeyin) dedim.

Kız bu sefer, (verm em ) dedi. (Anasınm ak sütü gibi helal olsun) dedik. (V eririm ) dem iş. Biradere yazdık. Gitti radyoyu aldı. Bu

229

sefer de ruhsatnam esi bayanda kalmış. R uhsatnam eyi getirmiş.

Radyo m ühürlü imiş. Satm ak isteseler, dairesine m alum at ve­ rilecek imiş. (Radyoyu satın şu borcu ödeyin!) diyorum . Sözüm geçm iyor. (R ad y o y u M elahat'a yollayın kız borcu öder.) di­ yorum . A ldırm ıyorlar. Birader, radyoyu babam ın evine koymuş.

Babam yazı geçirm ek için köye gitmiş. (Borcu biz öderiz) de­ m işlerdi. Ö dem em işler. Geçen hafta bir m üzekkere daha geldi.

Borcu istiyorlar. Bizi m ahkem eye verecekler, m ahkum ede­ cekler. G üler m isin? Ö fkelenir misin. , Dördüncü m acera: M illiyet m ecm uasına karşı açtığım ha­ karet davası Ç orum Asliye Ceza M ahkem esinde görülüyor.

Herif, yani M ithat Cem al değil, senin tanıdığın Cemal Kutay (bu h erif on beş seneye m ahkum dur. Dava açm aya hakkı yok­ tur. Biz bu hakaretleri bu hale güvenerek yaptık. Sakın davasını kabul etm eyin) diyor. G önderdiğim iz tekzip m ektubunu alıp yana yana İstanbul M üddei Um um iliğine götürm üş. Müddei um um ilik (basm a) diye fetva vermiş. O nlar orada bu fetvayı vere dursunlar, biz burada ikinci davayı açıp ikisinin bir­ leştirilm esini istedik. Şim di bu ayın 16'sında gene m ahkem eye gideceğim .

Sen lütfen bana bu Cemal Kutay denilen zatın nasıl bir yadigar olduğunu, ne m ünasebetle tanıdığını bildir. Tanım adığı bir adam dan hakaret görm ek ve davalaşm ak, kendi kendine ko­ nuşm aya benziyor.

Bütün bunları, seni eğlendirm ek için yazdım . Sevgili Semiha, biraz gülesin, diye... G örüyorsun ya, bu devirde derdi bunlardan ibaret olm ak, sahiden m esut olm ak dem ektir.

K a rik a tü r'd e Bir Gecenin B eyliği isimli rom an bitti. Bu haftadan itibaren Y edek Sevgili isimli rom an başlıyor. Son S aat'd e çıkan G önül Denen Hayvan isimli rom an da bu ayın be­ şinde bitti. Y edi G ü n 'd e çıkan Ö deşm ek gelecek hafta bitecek. Şim di benim elim de henüz satılm am ış üç tane telif, bir de ter­ cüm e kitap var. Bu tercüm enin de yarısı yapılm ış.

On gündenberi de, bir başka rom ana başladım . Yüz say­ fasını da yazdım . N uri Tahir çalışıyor. Az, çok kazanıyor. Bu gidişle kim seye m uhtaç olm ıyacağız. M elahat iyidir. Nuri ağa-

230

beyisine kazak örüyorm uş.

N azım 'dan her zam an m ektup alıyorum . Sıhhati m ü­ kem m elm iş. Çalışıyorm uş.

Hüsam 'ın m ahkem esinden bana her zam an yaz. Acaba bir şeye ihtiyacı var mı? Bizim buradan tem in edeceğim iz bir şeye... M arangozluğa ait bir eşya filân ister mi?

Sen nasılsın? Senin de bir şeye ihtiyacın olursa rica ede­ rim bana derhal yaz. Burada havalar soğudu. G önderdiğin ka­ zağı tekrar giym eye başladım . Sana ait bir şeyi kullanm ak beni mesut ediyor.

Annenin ellerini öperiz. Nuri hürm etler eder.

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim Sem ihacığım .

10.9.1947 Kemal Talıir B ir resim yo llu yo ru m .

Sevgili S em ihacığım , M ektubunu aldım. Buraya gelm ekte inat edişin hoşuma gitti. Gelirsen beni sahiden mesut edersin. Rahat otobüslerle doğruca İstanbul'a gitmeyi belki de sözüm ü tutm azsın diye tav­ siye etm iştim . Eğer fırsatı "saçlarından sım sıkı yakalayıp" (peki) deseydin pek kederlenirdim . Hem hodkâm olup, hem de hodkâm lığını belli etm em eye çalışm ak çok m üşkil imiş.

A f gürültülerini biz de üm itle dinledik. Ben şim dilik böyle bir işe ihtimal vermiyorum. Belki gelecek sene olur. H erif oğluna (bu açlık kırk gün sürer) demiş. Oğlu (kırk gün sonra baba?) diye sorm uş. (Kırk gün sonra alışırız evladım .) Biz de m ahpusluğa galiba alıştık. (853 tane 40 gün geçti. Elbette alı­ şacağız.)

Kedini m erak ettim. Ben de M alatya'da iken iki tane bes­ lem iştim . İkisi de aynı ananın yavruları idiler. İkisinin rengi de tıpa tıp birbirine benziyordu. Bir tatlı kurşuni. K edilerde hem en hiç görülm em iş bir renk... Küçük sansarları hatırlatıyorlardı. İki­ sini aynı zam anda değil, birincisini pek sevdiğim bir ahbap bir çok ısrarlardan sonra alıp götürünce ötekini alm ıştım . İkisinin 231

ism i de (M ahpus) idi. Bazan dilim sürçer de (m ebus) diye ça­ ğırırdım . H akaret kastı ile değil, konuşm ayan m ebuslara uyduğu için gülerdim kendi kendim e. Volta vurm aya çıkınca (volta, m ahpushanede gidip gelm ek suretiyle yapılan gezintilere denir.

Bilirsin.) yattığı yerden başını kaldırır, beni bir kerre tetkik ederdi. Eğer bir iş için dolaşıyorsam , gene uykuya başlar, yok gezintiye çıkm ışsam , derhal kalkar, gerinir, sonra benim le be­ raber bir kaç kerre gidip geldikten sonra tırnaklarını kullanm aya lüzum görm eden bir hoplayışta om uzum a çıkar, boynum a yatar, horlayarak benim le beraber gezerdi.

Ben de eskiden hayvanları bu kadar sevm iyordum . Uzun süren yalnızlıklar, bazı insanları, feci şekilde ahlaksız ediyor, bazısına da çok şükür, böyle faziletli sevgiler veriyor. İstanbul'a gitm ek icap ederse kedini bırakma! Sürgünde geçen senelerin bundan güzel, bundan canlı hatırası olmaz. Şimdi burada kalabalık bir koğuşta, bilhassa ranzalar üze­ rinde yaşadığım ızdan biz, kedi besliyem iyoruz. Bunun yok­ luğunu da şiddetle duyuyorum .

Buraya kış iyiden iyiye geldi. Ben kış m evsim ini hiç sev­ m iyorum . halbuki m apushanede bu m evsim yazdan, bilhassa ba­ hardan çok daha iyidir. G ünler çabucak geçer. Hemen gece olur.

G eceleri insan m ahpusluğu pek hissetm iyor. Pencereden dışarısı görünm üyor da ondan galiba! Sana bir şiir yazayım! Bahara dair... Kışı niçin sevm ek lazım geldiğini anlayasın diye: "Dışarda bahar geldi karıcığım , Bahar, Dışarda Bozkırın üstünde birdenbire Taze toprak kokusu, Kuş sesleri vesaire.

Dışarda bahar geldi karıcığım , Bahar.

Dışarda bozların üstünde parıltılar...

Fakat sanm a ki seviniyorum .

M alum, Faslı bahar,

232

Bir m evsim aşifte eda, B ir m evsim dilküşadır ama, N eyleyim ki bir hayli kötü, olm az işler düşündürür, Düşünm ekten başka yapacak işi, Düşünm ekten başka hürriyeti olm ayan adama...

Gün ikindiyi geçer, G ölgeler dökülür duvarlarına.

Sen yattığın yerde kulaklarında sesler, "Ben nerdeyim ?" Dersin "Buradaysa da kendim !"

D erken efendim , B aşlar tutuşmaya Demirli pencerenin camı.

Yani dışarda akşam olur.

Bulutsuz bir bahar akşamı.

Ve içerde baharın en kötü saati budur asıl...

Velhasıl, Pul pul ışıltılı derisi, ateşten gözleriyle, Bilhassa faslı baharda ram eder kendisine içerdeki adam ı.

Hürriyet denen ifrit...

Bu bittecrübe sabit karıcığım , Bittecrübe sabit..."

Ne kadar güzel değil mi? N azım 'ın karısına yazdığı m ek­ tuplardan birisi. Kış m evsim i insana böyle hazin şeyler ilham etmez. Soğuktan korunm ak bir çeşit m ücadeledir. Her m ücadele gibi insanı sarar.

Sana bir acaip resim yolluyorum . Hani, gazetelerde (fenni sünnetçiler) resim bastırırlar. İlan olarak. İşte onlara benziyor.

Böyle bir resim olacağını rüyam da görsem , hayra yorm azdım .

Bak hikayesini dinle de biraz gül: Biz, bir m üddet evvel grup halinde fotoğraf çektirm iştik. O rada resm i olan arkadaşlardan birisi, kendi fotoğrafm ı taşıyan tebrik kartları istemiş. Fo­ toğrafçı yanlışlıkla onunkinin yerine benim kini basmış. Bu gün öğleden sonra uykudan kalkınca tesadüfen çıkm ış bu acaip

233

resm i elim e verdiler. Ben de hiç durdurtm adan sana göndermeyi düşündüm . Bundan fotoğrafhanede daha dokuz tane varmış. A l­ m alı mı, alm am alı mı? meseledir.

Nuri Tahir çalışıyor. İşleri biraz yürüdü. Yavaş yavaş ekm ek param ızı çıkartacağa benziyor. Ben henüz kitapların pa­ rasını alm adım . Ç ocuk buraya gelm eseym iş, pek sıkıntı çe­ kecekm işim . Şimdi İğneyi Kendine, isimli bir kom ik rom an ha­ zırlıyorum . Acele bitirip, gene Son S a a t gazetesine yollayacağım . Bakalım belki o zaman utanırlar da kaç kuruş yollayacaklarsa yollarlar. (Rom anların bedelini ödem ekte o kadar geciktiler ki) ben giderek, galiba beni zengin edecekler diye düşünm eye başladım . Romanı tekrar onlara gönderm ek fikri tuhafına gitm esin. M eşhur fıkradır: A rnavut ağası şehre inmiş. Düşm an sahibi olduğundan arkasında iki tüfekli hiz­ m etkâr. Cam iin önünden geçerlerken bakm ışlar ki kolunu ıs­ latan içeri dalıyor. Pek sofu olm am akla beraber Arnavut ağası d a geri kalm ak istem em iş. Hayvanları pencerenin parm aklığına bağlayıp hizm etkârlarıyla cam iye girm işler. M eğer ram azan ayı imiş ve m eğer o gece teravih nam azında hatim indirilecekm iş.

Yani her rekatta bir cüz okunacak, otuz rekatta bütün kuran devr edilm iş olacak. Ağadır, besm ele çekip nam aza durm uş. B ek­ lemiş, babam, beklem iş, yere yatm ışlar, kalkm ışlar, gene bek­ lem işler, babam , beklem işler. İş uzayınca öfke ağanın tepesine sıçramış. Artık kaçıncı rekatta iseler, dayanam am ış, dirseği ile sağında duran hizm etkârı dürtüp: "Haydi siz dışarı çıkın, hay­ vanların yanında durun. Hoca işi iddiaya bindirdi. Ben sonuna kadar dayanacağım ," demiş. Ben de şimdi, sonuna kadar da­ yanacağım .

Beni geri fikirli buluyorsun. Yeni bir k eşif değil şekerim, ben eskiden de böyle idim. Denizin, güneşin insan sıhhatine ne kadar faydalı olduğunu bilirim ama, neylersin... Faydasını bil­ diğim iz halde yapm adığım ız, faydasızlığını bildiğim iz halde yaptığım ız n ice'işler var. Bu hususta beni, yalnız M elahat değil, padişahın kızı da olsa dinlem eye m ecburdur. D inlem em ek is­ tediği anda, m esele kalm az. Ben ancak kendi kadınım a ka­ rışırım . Benim kadınım , benim olduğu m üddetçe, bana m utlaka

234

itaat edecektir. Hayalını lıilı 11 yet yoluna koym uş bir adam da bu derece müstebitIip.ı* İten ile şaşm ıyor değilim am a, neylersin ki huy canın altımla ılın u y a Böyle yobaz olduğum halde ne yalan söyliyeyim , ha­ nım lara çizme giymeyi pek yaıaşiırıyorum . Çıkarsam , param olursa ve Melalıal'a vaıaşıısn mullaka bir çift çizm e de ben ala­ cağım . Seni çizm eleıinle pıtı ıııcyı pek isterdim.

Annene lıilııııeileıuıu/ı yaz. Beraber resim yol­ layacaktınız. Hakkımızdan vaz geçmedik. Nuri hürm etler eder.

Ben de sem lıasıeile kın aklar, gözlerini sevgi ile öperim sevgili Semihaeığıııı 23.10.1947

Kemal

Tahir

Sevgili ScıtılhiH ıgıııı, Biraz geç de nisa mektubun İreni gene sevindirdi. Buraya gelm ek için mullaka Ihdıı A nkaıa-Ç elikli-Ç orum yolunu tut­ man lazım. Heııllz başka bu yol icat edilm edi. En kısası budur. (Çelikli) Ankara K ayanı aı.r.m da küçük bir istasyondur. Her zaman Çorum postasını yıpan otobüsler orada hazır durur. Bun­ lardan birisinin mutemedi bızıııı eski baş gardiyan m uavinimiz Ö m er efendidiı <¡elci epm pıııııı telgraflarsan sana yabancılık çektirm ez sanırım Ibııad.ı ıl.ı otel derdi çekm ezsin. M ahpus ar­ kadaşlardan birisinin evinde seni misafir ederler umuyorum .

Hasılı, sen mullaka Çelikli (ı csıııi adıyla Ç erikli) istasyonuna ineceksin, aıııa, binaya ı.ler.eıı Molu-Ankara üzerinden gel, is­ tersen Adapazarı A 11 11 ye Aııkaıa, üzerinden...

Artık örfi idam ını bu sefer kaldırılacağına ben de ina­ nıyorum . Örfi idaıe kaldııddıklaıı sonra İstanbul'u, hiç değil, benim kadar özlem iş olması lazım gelen Sem iha'yı, buralara kadar yormakta gmldaı lığa benzeyen bir şeyler bulm uyor de­ ğilim . Bir daha dtlştm, İnilen, kışı İstanbul'da geçirip yazın gel­ m en daha iyi olmaz ıııı ’ Aıııa o zaman da seni fiyakalı çiz­ m elerin üzerinde güıcnn-m Artık sen bilirsin. N asıl istersen öyle yap!

Kış ortasında veya gelecek C um huriyet bayram ına da

235

olsa, a f sözü bir m ahpus için pek tatlı bir şarkı! Onu, Köroğlu gazetesi bile söylese, durup öylece, dinliyoruz. H ani bir m azûl vezire her sabah uşağı (efendim iz inşallah sadrazam olursunuz.) dermiş. Bir gün vezir eskisi, (söyle, köpoğlu köpek, inan­ m ıyorum am a hoşum a gidiyor.) demiş. Biz de, işte o vezir efen­ di gibi, Köroğlu gazetesini bile dinlerken (söyle K öroğlu, inan­ m ıyoruz ama, hoşum uza gidiyor.) diyoruz.

Küçük, güzel kedini, tabiata en uygun vazifesini yaptığı için bana şikayet etm eni hiç beğenm edim . Bir kerre, şekerim , kediler ne kadar sevim li ve nazlı olurlarsa olsunlar, fare tutarlar.

Sahici kedi sevgisi, fare tuttuğu halde gene de kediyi öpebilmektir. Hem de burnundan...M alum , Bizim filozof Anadolum uzda bir m eşhur laf vardır. Birisinin fakirliğinden bahsolunurken ( burnunu öpecek kedisi yok) derler. Bu söz aynı zam anda kedi dediğim iz ehli hayvanın -belki de tüysüz olduğu için- ancak burnundan öpülm esi lazım geldiğini gösteriyor.

Hayvan sevgisi, ekseriya, çok uzun zam an yalnız ya­ şam ış, sevgiden ve okşanm aktan uzak kalm ış insanlarda bu­ lunur. Ben kedim i, fare tuttuktan sonra da iğrenm eden öperdim .

Demek ki, senden daha çok yalnız kalm ışım ve sevgiye hasret çekmişim.

Sonra farelere karşı duyduğum uz tiksinti de nihayet bize göre bir his. Sen, kırm ızı gözlü beyaz fareleri koyunlannda, ceplerinde gezdiren adam lar görm edin mi?

Kaldı ki fare artık, eski m uzur m ahluk da sayılm az. Miki M aus'u hatırla sinem ada. Yalnız çocukları değil, m ilyonlarca büyük insanı neşelendiren Miki M aus'u... Ben, dünyada Miki M aus'dan daha canlı bir fare olam ıyacağına em inim . Senin Totoş, sana bir hakiki M aus getirm iş de, sen onu tekrar tekrar öpeceğine, insafsız insafsız horlam ışsın.

Siz kadınlar işte böylesiniz!

Son S aat'e yeniden rom an yollıyacağım diye sana dem ek ki, kocam an bir yalan söylem işim . M alum , bir işi düşünm ek başka, yapm ak başka... F ilhakika böyle bir em elim vardı. Lâkin m übarek rom an gelip 186ıncı sayfada dayandı. A rtık iler­

236

lem iyor. O m evzusuzluk, yani saçm alık onda, bu tem bellik de bende iken bir kaç aya kadar biteceğini hiç zannetm iyorum .

Halbuki topu topu 58 sayfalık canı kaldı. Bir öfkelensem , iki ge­ celik m esele... Şimdi sarı yapraklı defterler, ranzanın altında yü­ züm e dargın dargın bakıyorlar.

M elahat, çok şükür, tırnak boyası m eselesine, senin gibi isyan etm edi. (B ir daha yapm am ) dedi. İtaatli bir çocuktur. Onu, belki de bunun için daha çok seviyorum .

N azım ağabeysine aynı resim den bir tane yolladı. Nazım da ona bir resimle karşılık verdi. Resm i M alatya'ya gönderdim .

Kim bilir ne kadar sevinecek. H er m ektubunda N azım 'a ve sana m utlaka selâm yazar. Şim di Nuri Tahir'e bir kazak örüyorm uş.

Hasılı işte böyle...

Kadınların çizm e giym elerini beğeniyorum . B una şaşma!

Ben her süsün biraz da faydalı olm ası taraftarıyım . Ç ok faydalı şey... Çam urda, karda, ayakları iyi korur. Sonra kadınlara, her türlü tehlike karşısında kendilerini m üdafaa edebilirlerm iş gibi bir kabadayılık hali verir. Ben kadın olsun, erkek olsun, in­ sanlara pısırıklığı eskidenberi yaraştıram am .

Eğer bu kış çıkarsam , param da olursa M elahat'a m utlaka bir çift çizm e alacağım . Sonra, laf aram ızda, eğer m utlaka is­ terse, tırnaklarını boyam asına da karşı gelem em sanıyorum .

Bunu m adem ki herkes yapıyor, m adem ki faydası yoksa da kim ­ seye bir zararı dokunm az, neden canını sıkayım değil mi?

L af aram ızda sözüne dikkat! Sakın işitmesin! K atlanm ak başka şey, hoşlanm ak başka... Ben sahiden, bu ciğer gibi k ır­ m ızı tırnaklardan haz etm iyorum .

Seni, hanım hanım örgü örerken hayal etm ek epi m üş­ kül... Sen benim için daim a beli tabancalı am azonsun... H albuki eskiden incecik, güler yüzlü, bir nazik kadındın. Bu hülya her halde son gönderdiğin resim lerden geliyor. Varsın gelsin... Ben m em nunum .

N uri Tahir tahta yontarak çalışıyor. Ben de yukarda yaz­ dığım gibi tembel tem bel oturuyorum . Böyle oturdukça kilolar artıyor. Artık 80 kiloyu buldum , diye korktuğum için tar­ tılm ıyorum da... Kilosu gayrı m alum bir şişman adam düşün...

237

G iderek bir kom edi tipi mi oluyorum acaba?

Ben eskiden de, kocam an bir göbeğim olsun isterdim. Şöyle rahatça oturayım , ellerim i bu göbeğin üzerinde m üş­ külatla kavuşturup baş parm aklarım ı değirm en çarkı gibi çe­ vireyim , diye düşünürdüm . İnsan, bir şeyi şiddetle arzu ederse m utlaka ona kavuşuyor. Şim dilik bu ideal henüz tahakkuk etm iş değil am a, onun yolu üzerinde sayılırım. Bu kadar şişm an adam ­ lar ekseriya gam sız, kasavetsiz, güler yüzlü, kolay aldanır, fi­ lozof kişiler olurlar. O nlara fakirlik de, m esela sıska bir adama olduğu kadar yaraşm az! Ben sakın bu hale gelm iyeyim ?..

Nuri T ahir ve ben annene hürm et ve sevgilerim izi yollar, ellerini öperiz. Nuri sana selâm eder.

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

17.11.1947

Kemal Tahir Sevgili Semihacığım, Hastalığın ehem m iyetsiz olsa da ben gene üzüldüm . Bo­ ğazı ağrıyan insan, öteki hastalardan daha fazla çocuklaşır. Bi­ nlerine şım arm ak ister. Hem hasta, hem yalnız olm ak ne m üş­ küldür.

M am afih, Örfi idarenin artık kaktığını, İstanbul'a gi­ deceğini düşünerek kederim çabuk dağıldı. Son m ektubu yaz­ dığın zaman, henüz bana katiyetle karar verildiğini tabii bil­ m iyordun. İstanbul'a selâm söyle. Bir kocam an şair, m em leketi için "M em eleketim , seni seviyorum Çınarlarında kolan vurdum , M ahpuslarında yattım, demiş. Bunu yazan şairin İstanbullu ol­ duğu Ç ınar hasretinden belli. Sahiden, İstanbul çınarları kadar azam etli, kibirli, m uhteşem ağaçlara ben başka bir yerde rast­ lam adım . Bazı çam orm anları da öyle imiş am a, orm andaki ağaç, ne kadar büyük olursa olsun azam etinden bir şeyler kay­ beder. T abiidir Halbuki İstanbul çınarlarının önünden tram ­ vaylar geçer. Öyle iken ağaçlar, kudretlerinden hiç bir şey kay­ betm ez. Hasılı İstanbul'a benden bir keyifli (m erhaba) götür.

238

Hüsam 'a, M ustafa'ya ve diğer arkadaşlara çok çok selâm ederiz. Zehra'nın, oğlunun gözlerini öperiz. A nnesine hür­ m etlerim izi söyle. Annene selâm söylem eyi, benim yerim e el­ lerini öpm eyi unutma. Piraye yengem i elbette görürsün. K en­ disini dehşetli göfesim geldi. Son resim lerinden birisini bana yollasın. Bu resim Mehmet'le, Suzan'la beraber olursa daha çok sevinirim .

Belki babama da gidersin. H am di A lev'in karısı Em ine adresi biliyor. Kendisine çok dargın olduğum u söylersin. O kadar dargınım ki artık böyle m anasız bir hale geldi. Kardeşim R atip işten çıkmış. Bu çocuğun serseri olacağından kor­ kuyorum .

Bana İstanbul'dan daha ziyade Fransızca kitaplar gön­ derm elisiniz. Bilhassa (Ce soir) sö suar isimli Fransızca ga­ zeteye abone olm ak istiyorum. Dört beş senedir, Fransız ede­ biyatı hakkında esaslı hiç bir şey okuyam adım . Harp içindeki ve harp sonrasındaki Avrupa edebi ceyanlarından haberim yok.

Bizim m ecm ualar pek yarını yırtık şeyler yazıyorlar.

Bilhassa, harp sonrasm ın m eşhur rom anlarını pek m erak ediyorum . Rom an tekniğinin nerelere kadar ilerlediğini, ne gibi yenilikler olduğunu, artık yirm inci asır rom anının klasik şeklini alıp alm adığını öğrenm ek faydalıdır.

B ir de bana m aarif vekaleti tercüm elerinin bilhassa Y u­ nanca, İngilizce eserlerini gönderm eye çalışm alısın. İşte görüyor musun, henüz İstanbul'a ayak basm adan sana bir sürü külfet yüklettim . M am afih sen de, bu son seneler bir parça m ahpusa benzerdin. Beni anlarsın.

K edinle gider ayak barıştığın iyi oldu. Y oksa yüreğinde hicran kalırdı. İstanbul'a gidince artık hayvanlan eskisi gibi sev­ m ediğini, buna vakit bulam adığını göreceksin. Öyle ki, nihayet m esela güzel Totoş ile bir beyaz fare arasında hem en hiç fark kalm ıyacak.

Evet, M elahat uslu bir kızdır. Tırnağını boyam az. Ama, sen tırnağını boyadığın için uslu değil sayılm azsın ki... Hem fazladan sen cesur ve akıllısın. M elahat da korkak sayılm az ama, akıllı olduğunu iddia edemem. Ö yle bir acaip bir acaip ço­

239

cuktur. İnatçı ve sade... Onu görürseniz hepiniz seversiniz. C e­ binde parası olduğu halde, dikişli çorapla gezm ekten utanmaz.

Paltosu hazır alınm ıştır, vücuduna uygun olup olm adığı ehem ­ m iyetsiz sayılır. B ayram da bana hediye alacağına on lira verir de (sen canın ne çekerse onu alırsın.) der. Sana pek yaraşan tır­ nak cilası, ona belki de bu sebeplerden yaraşm az. Yahut, ben hodkâm bir hisle, onun benden uzakta böylece süslenm esini kıs­ kanıyorum .

V elhasıl, sen anlarsın işte... Böyle m ahpushane kap­ risleri...

Ben gene işi tem belliğe vurdum . Daha doğrusu, istediğim gibi çalışam ıyorum . Çalışmayı bir türlü intizam a sokamıyorum.

G önlüm her gün m untazam an bir kaç saat çalışm ak istiyor.

Bunu senelerdir hiç becerem edim . Bazen günde (25) sayfa ya­ zıyorum . Bazen haftalarca defter kapalı kalıyor. Çalışm adan geçen her gün asabım ı biraz bozuyor. G eçen ay (Sevenlerin za­ feri) isimli bir m acera romanı bitirdim . Şim di (İyi adamsın azi­ zim) isimli bir başka aşk ve m acera rom anına başladım. H al­ buki, ben bunları değil, m esela E sir Ş e h rin İn s a n la rı ismile bir büyük rom an yazm ak, daha doğrusu evvelce iki cildi yazılm ış bir rom anın arkasına devam etm ek istiyorum . Yazdığım devre ait hiç olm azsa bir gündelik gazete kolleksiyonu, bir kaç yar­ dım cı kitap olmalı. B öyle uydurm a çalışm ak beni yoruyor. K ı­ zıyorum . İşi (aşk ve m acera) rom anlarına döküyorum . K en­ dim den nefret ediyorum .

T am bir sene, belki daha fazla oldu, basılm ış iki rom anın parasını henüz yollam adılar.

(B ir haşarı delikanlının m acerası) isim li rom anı M em ­ leket gazetesine gönderm iştim . B asm adılar.

E lim de (Saraylı hanım ın feraseti) ism inde bir rom an var.

Topu topu 140 sayfa. Altı aydır tem ize çekem edim . O kadar pis bir şey. Ben yazarken boğuluyorum , okuyanlar bilmem ki ne halt edecekler. » N uri Tahir çalışıyor. İşleri iyi. şim dilik siparişden başka bir şeye bakam ıyor. Eğer o da gelm ese idi, bilm em ki halim ne olurdu.

240

N azım 'dan m untazam an m ektup alıyorum , hastalığını benden daim a sakladığı için her zam an m eraktayım . Sen artık, ilkbaharda gider onu görürsün. B ana sıhhatini doğruca yazarsın.

Bir fikre inanm ak, aziz m em leketim izde biraz pahalı ödeniyor.

Bunun için de böyle şerefli.

M illet m ecm uası sahibi C em al K utay'la olan davam ız sona erdi. M ahkem e hakareti varid gördü. Adam ı 6 ay hapse, iki yüz lira cezayı nakdiye ve 100 lira tazm inata m ahkum etti. B a­ kalım tem yiz ne yapacak?

Artık bu m ektubun cevabını İstanbul'dan bekliyorum .

Nuri'nin selâm ve hürm etleri var. Seni ben, hasretle kucaklar, gözlerini sevgi ile öperim . Sem ihacığım .

16.12.1947 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , M ektubun pek geç geldi. Hastalandın mı diye merak ettim. Hava değişm eleri bazı insanları fena sarsar. Neyse şimdi yüreğim rahat. Bilhassa, sabahları jim nastiğe başlam anı pek be­ ğendim. Yazın da, güneş banyosundan ve denizden istifade edersin. Gene, benim hayalim deki o incecik, şirin kadın olur­ sun.

Henüz bir ev bulup yerleşem eyişiniz sıkıntılı bir hal.

Ama, sen daha beter sıkıntıları gülüm siyerek atlatm asını be­ cerdin. Bu kadarcık şeyler vız gelir.

Gönderdiğin kitaplar geldi. O kum aya başladım . Her elim e alışta sana tekrar tekrar teşekkür ediyorum . Piyeslerden bir kaç tanesini tercüm e edeceğim . Daha doğrusu adapte ede­ ceğim . Daha şim diden tiplerin bir kısm ını tesbit ettim.

Elimde bitirilmek üzere bir rom an var. Adı: (Büyük M a­ cera) 130-150 sayla kaldı, yani 450-500 sayfa tutacak. Bir ay içinde biter. Sonra piyeslerirj adaptesine başlayacağım . Sen gene eline geçen bütün Fransızca gazete, m ecm ua ve kitapları lütfen bana gönder. İyi veya kötü ne olursa olsun benim işime yarıyor.

Sana yazdığım 150 liradan başka para yollam adılar. Bu işe pek ziyade şaşıyorum . Onlar size, bir rom ana 150-200 lira 241

verdiklerini belli etm em ek için, öyle yukardan konuştular. B un­ dan galiba hicap duyuyorlar. Fena bir alam et değildir. M am afih, size atıp tutm ak beni burada m üşkilden kurtaram ıyor. Sen lütfen bir daha gayret et. Yahut, avukat arkadaşın bir daha zahm et bu­ yursun. İkinize karşı da pek m ecburum . Ö zür dilerim . Benim için sıkıntılı bir işe girdiniz.

H üsam ettin'i görürsen selam larım ı söyle. Onun ve diğer bütün arkadaşlarının yakında kurtulm alarını tem enni ederim.

H er halde 15 M art tarihli celsede salıverileceklerini ben de um u­ yorum .

Biz, burada sıhhat cihetinden pek iyiyiz. Nuri T ahir ça­ lışıyor. G ayet güzel dikiş ve tuvalet kutuları, kotralar, iğnelikler, çocuk oyuncağı olarak otom obil ve kam yonlar yapıyor. Bunları orada satm ak kabil olur mu? diye düşünüyoruz. Size birer nu­ m une yollasak, mesela: Dikiş kutuları için A kşam Sanat Ens­ titülerine veya Singer acentelerine, oyuncakçı m ağazalarına gös­ terilerek sipariş temin edebilir misiniz?

Size böyle külfetler yüklettiğim için kusura bakm ayın.

M elahat iyidir, kardeşi düzeldi. Şimdi evlerini de­ ğiştirdiler. Fena bir evde oturuyorlardı. Bir kat üzerine, dar, ze­ mini toprak bir yerdi. Şim di daha rabıtalı bir yere taşınm ışlar.

Emine ile çıkaracağınız resmi merakla bekliyorum. Zehra da bir resim yollasın. Zehranın annesinden senelerdir haber alamadım.

Acaba öldü mü ihtiyarcık? Oğlu Darüşşafaka'yı bitirdi mi?

Seni, bir sürü işle sakın bıktırmayalım.

Buralara artık bahar geldi. Havaların bir daha bozacağını sanm ıyorum . Biz yaylada oturuyor sayıldığım ızdan buranın ba­ harına doyum olmaz. Etrafım ız da açıklıktır. Öyle ki, pen­ cereden yem yeşil bir çim en denizi seyrederiz.

Yarım baş ağrısı, nezle, falan geçti. Bizi hiç m erak etme.

A nnenin ellerini öperiz. A rkadaşlarına gıyabi hörm etlerim izi söyle. Hüsam 'a ve arkadaşlarına selâm ve sevgiler...

Nuri Tahir sana hörm etlerini ve selam larını yolluyor. Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

11.3.1948

Kemal Tarih 242

Sevgili S em ihacığım , M ustafa'nın ve bazı arkadaşlarının tahliye edilm elerine pek sevindim . Elbette, yakında H üsam lar da çıkarlar. Hem bu kadar sene uzakta bulunup hem de şim di aynı şehirde a y n ya­ şam ak kardeşler için pek zor. Hele Hüsam gibi daim a güler yüzlü, bir ağabey olursa... Ne acaip şey! Ben ikinizi de hiç bir zam an som urtkan hayal edem iyorum . G özüm ün önüne hep güler yüzlü -yani iyi insan olarak- geliyorsunuz.

Sana korkunç bir cehaletim i itiraf edeceğim . Kendi ken­ dim e hâlâ azabını çekiyorum . N azım 'ın karaciğer apsesini pek büyütm üş olacağım ki, bana anjin dö puatrin krizi geçirdiğini yazınca, sefil bir neşe duydum . İlk anda bu Fransızca kelim eler bana bir çeşit Bronşit gibi gelm işti. N azım 'a da m em nuniyetimi yazdım . Geçenlerde, bir erbabına rastladım . M eseleyi biliyorum ya, laf olsun dı>c bir daha sorayım dedim . Beynim den vu­ rulm uşa döndüm . (Ben bu beynim den vurulm uşa döndüm gibi tabirleri hiç sevmem ve hiç kullanm am . Seni tem in ederim ki tam o andaki hislerim i ifade ediyor.) M eğer dünyanın en teh­ likeli hastalıklarından biriym iş. Şim di ne halt edeceğim i şa­ şırm ış bulunuyorum . N azım 'a bir m ektup yazarak özür dilem ek, a f istem ek lazım. Bir türlü elim varm ıyor. Hasılı pek öfkeli, bedhat bir haldeyim.

Onu nihayet m ahpushanede öldürecekler galiba! Fena edecekler. Bizim millet zulm e uğrayan şairlerini asla unutm az ve şairlerine yapılan zulm ün hiç bir m azeretini kabul etm ez.

Zehra'nın oğlunun yakında yüksek kim ya m ühendisi ol­ m asına sahiden şaştım. Şuncacık çocuktu. Dem ek zam an böyle geçiyor da biz farkında bile olm uyoruz. Artık bilmem, zam anın geçtiğini fark ve hesap edem em ek ne m anaya gelir? Dışarı çı­ karsam , benim için hoş m anzaralar var desene... Orta yaşlıları ihtiyar, çocukları delikanlı bulm ak. G aliba seninle biz hiç de­ ğişm em ek m azhariyetine sahibiz. Y ahut da bana öyle geliyor.

M elahat iyidir. O turup duruyor. Son m ektubunda resim istiyordu. Gönderdim . Bu da bir ihtiyaç olm alı. K ızcağız pek fena bir açm aza düştü. Başını alıp gitse, altı sene çektiği azaba

243

yazık olacak. İnatta devam etse, sonu yok, ortası yok...

K ardeşi yetişti. İstiyorlar. B ir ailenin büyük kızı saç­ m aladı diyerek diğerleri ölünceye dek bekar mı kalacaklar? H a­ sılı bir karm a karışıklık ki sorm a gitsin.

Nuri T ahir çalışıyor. İşleri hâlâ durgun. Sana bazı n u ­ m uneler yollayacaktı. G aliba şim dilik vaz geçti. B ursa'ya ve İzm ir'e gönderecek. Eğer oralarda satış tem in edilm ezse bir de İstanbul'u deneyecek.

Sen lütfen, benim Son S aat'teki alacağım ı koparm aya çalış. O nlar bunu vermek niyetinde değiller.

B en de çalışıyorum . Büyük M acera isimli bir rom an yaz­ m ıştım . 4^0 sayfa tuttu. Ç ala kalem gittiğim için tekrar tem ize çekm ek icap etti. M evzuunu İstiklal harbinden aldım . G önlüm bu güzel tarih parçasına ait bir rom anı, ötekiler gibi baştan savm a çıkarm aya razı olm adı. Şim di onunla uğraşıyorum . İlk hesapta (her gün yirmi sayfa tem ize çeker, yirm i günde bitiririm .) dem iştim . Baş­ layınca evdeki pazarlık çarşıya uym adı. A deta yeniden yazm ak gibi bir şey oluyor. Bazı parçaların yerlerini değiştirdim . Kitabı eskiden iki kısım dan ibaret iki cilt olarak yazm ıştım . Şim di beher kısm ın parçalarına num ara koyuyorum . Bir şeyler y a­ pıyorum . Bu ay ve gelecek ay bununla geçer. Sonra sıcaklar bastırır. B akarız ki kış gelm iş.

A f havadisine teşekkür ederim . Bizi böyle haberler bir m üddet sevindirir. G azetelerde sana yardım ettiler. İnsan, sa­ hiden bir şeyler olacak zannederek avunuyor. (Adam on sene avunur m u?) diyeceksin. İnsan yaşadığı m üddetçe avunur. B un­ dan da istifade ederler. İyiler, iyilik için, fenalar fenalık için...

Hasılı dünyam ız yuvarlak olduğundan böylece yuvarlanırız gider.

Sen artık, resim leri ihm al etme. Bakalım , İstanbul'da olm ak sana neler ilâve etti. Ben de altta kalacak değilim ya, sana yeni resim lerim den bir kaç tane gönderirim . Ödeşiriz.

G önderdiğin Fransızca piyesleri okudum . T ekrar te­ şekkürler ederim . Boş vaktim olursa bir kaç tanesini tercüm e edeceğim . Sen gene eline böyle kitaplar geçerse bana gönder.

244

B ilhassa Fransızca rom anlara pek ihtiyacım var.

B aharda İstanbul kim bilir ne güzeldir. Onu benim yerim e de gez dolaş.

Kerim Sadi'nin başına gelene hiç şaşm adım . İşte öyle ola­ cak. Birisi yapar, birisi bozar, iş bu! Hiç bir işe yaram asa in­ sanın sinirlerini kuvvetlendirir. K erim Sadi'yi gözüm ün önüne getiriyorum da gülesim geliyor.

H âlâ ev bulam adın mı? Bu da bir dert. Henüz bir iş tutam ayışına da üzüldüm. Hele H üsam çıksın da o zam an her şeyi yoluna koyarsın.

N uri ve ben annenin ellerini öperiz. N uri sana hörm et ve selam larını yolluyor.

B en de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

6.4.1948 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , A rtık iyice öfkelenm iştim ki m ektubun geldi. Dün gece, sabaha kadar çalışm ıştım , daha doğrusu, sabaha kadar çalışıyor gibi yaptım . Ben, çalışm ayı bir m üddet bırakırsam , bir m um ya kadar tem belleşiyorum . Tekrar başlam ak pek zor oluyor. Bunun bir iyi tarafı da yok değil. T ekrar başlam ak için kendim i al­ datm ak lazım geliyor. Aynı zam anda bir kaç m evzuya birden hücum ediyorum . Dün akşam da bir cilt olm asını istediğim , hafif, küçük hikayelere girişm iştim . H ikayenin yarısını yazdım .

Bu yedi sayfa sabaha kadar sürdü. İstediğim işi yapam adığım için büsbütün sinirlendim. İşte bu halde bugün uyurken m ek­ tubun geldi. Pek kurnaz bir m ektup olm alı ki, beni uyku sersem i bastırdı. Ahdetm iştim , ceza olarak m ektubunu bir saat oku­ m adan öylece bırakacaktım . Ne m üm kün şekerim. N uri de çekiç elinde yaklaştı.

B enim işlerim için gazete idarehanelerinde sürttüğünden dolayı sana tekrar teşekkür ederiz. Senden özür dilerim . A la­ cağım ı ne için bir defada gönderm ediklerine hâlâ akıl erdirem edim . Galiba hacir altında olduğum u bildiklerinden, p a­

245

rayı çarçur eder diye çekiniyorlar. (A llah beni dostlarım dan ko­ rusun, ben düşm anlarım ın hakkından gelirim ) diyen eski bir ata­ sözü vardır. Ben de beni böyle benden fazla düşünen dostlardan söz aram ızda artık usandım doğrusu... N eyse gene de pek şi­ kayet etm em eli ya (işte hepsi bu kadar) deselerdi...

H üsam ın işi pek uzadı. Bizim m illetin tecrübeye dayanan bazı sözleri m evcuttur ki onlara m uhakkak inanm ak lazım. M e­ sela bunlardan birisi: "İyi iş uzarsa kötüye, kötü iş uzarsa iyiye döner"dir. H üsam ın başına gelen de kötü bir işti. Pek uzadı.

Herhalde iyiye döner. Yarınki gazetede beraat ettiklerini okur­ sam, sevineceğim am a hiç şaşırm ayacağım .

N eden denizi eskisi kadar sevm iyorsun? Bu "eskisi kadar sevm em ek" sakın "yadırgam ak" olm asın. Ben yüzm esini bil­ m ediğim halde denizi hiç yadırgam am sanıyorum . Onu ne kadar özlediğim i sana kaç kerre yazdım. Bizim İstanbul'un bir hu­ susiyeti vardır. En sıcak günlerde ter içinde kuru bir kaldırım da gidip dururken deniz apansızın insanın karşısına çıkar. İs­ tanbul’da deniz hava kadar boldur. Biz de ona besbelli farkına varm adan alışıyoruz. Şim di böyle uzakta kalınca pek zor olu­ yor. Hem galiba bu yalnız İstanbullularm İstanbul denizine karşı duydukla^. iidjr“t. Ben Zonguldak'ta bir buçuk sene kadar k ılmısuın. Oradaki deniz, bana İstanbul’un denizini bana unutturam amıştı. B ilakis hasretim i arttırdı. Sen artık eskisi kadar sevm esen de denizden istifade etm elisin.

H avalar burada iyiden iyiye ısındı. Bilirsin m ahpushane yazın bir kaç m isli zorlaşır. Hele bizim bu yaz pek fena başladı.

Dişim apse yaptı. Sağ yanağım hüt dağı gibi şişti. Hastaneye gittim, doktor (yarm ak lazım ) dedi. A ğzım açılm adığı için dı­ şardan yardılar. Bu yüzüm deki dördüncü yara izidir. Beş altı gün hiç bir şey yiyem edim . Sapasağlam bir vücut, apseden sonra, diş de ağrım adığı için, hiç bir ızdırap duym adan aç ka­ lınca sinirli oluyor. Kaç kilo kaybettiğim i tahm in edem iyorum ama, artık şişm anlık tehlikesi kalm adı.

Annenin m uvaffakiyetli bir göz am eliyatı geçirm esi beni sevindirdi. H er zam an düşünüyordum . G örm em ek değil, gör­ m ekte azıcık m üşkülat çekm ek bile ne kadar sıkıcıdır. He'

AŞl

pim izin gözleri aydın. Nazım da son m ektubunda Bursa'yar bir yeni doktorun geldiğini, hastalığına bir yeni teşhis koyduğunu, alınan ilaçların çok iyi netice verdiğini, artık çalışm aya baş­ ladığını, hatta bir piyes bile yazm aya başladığını bildiriyordu.

Hasılı iyi haberler aldık. M esut olduk.

M elahat’tan epi zam andır m ektup almadım. Yahut öyle geliyor. Kız sofudur, oruç filân tutar. Hatta ram azan şerefine na­ m aza bile başlam ıştır. Bir de yeni radyo aldılar. Artık türkü din­ lem ekten mi, ibadet etm ekten mi nedir beni ihm al ediyor ga­ liba...

Nuri T ahir çalışıyor. Fakat tam am iyle işler durdu. Bir dehşet iktisadi darlık m em leketi kasıp kavuruyor. Bunu elbette orada siz de hissedersiniz. Her şey ateş pahası olduğu halde alış­ veriş ölü. Anadoluyu bilirsin. Piyasının en hareketli sırasında bile harm an zam anları durgun olur. Hele bu sene büsbütün taş kesildi. Kim sede metelik yok. Nuri'nin yaptıkları da daha ziyade keyif işi şeyler. Belki bayram da bir kaç oyuncak satılır diye um uyoruz. Eğer işler burada böyle devam ederse -ki şim dilik sürüp gidecek sanırını- cevizden yapılm ış oym a dikiş kutuları ile, kotra m odellerini size gönderm ek icap edecek. O rada belki satabilirsiniz.

Hüsam ne yapıyor. M apusluğa alıştı mı? O da her zaman güleryüzlüdür. (Hem de ne sevimli olur gülerken) Sakın so­ m urtm asın. O nlar da kitap bulam ıyorlar mı? İnsan okuduğu ki­ tabı postaya veriverir yahu. Bunu hatırlatm aya m ecbur kal­ dığım dan dolayı pek m ahcubum , ama neylersin.

Nazım şu m eşhur Am erikalı m uharririn G a zap Ü züm leri isimli rom anını yollam ış. Dem indenberi okudum . Ben ro­ m ancılığa başladım başlıyalı rom anlardan eskisi kadar zevk al­ m ıyorum . Hani bir laf ederler: "Terzi kendi söküğünü dikem ez" diye. Bu huy her zcnaatkârdâ vardır. Kunduracı ayakkabısına, terzi elbisesine itina gösterm ez. Bunların yenisinden bıkar usa­ nır da, ondan olm alı. Ben de rom anların tekniğini evirip çe­ virdiğim den mi neden bir türlü m evzua iyice girip lezzetini ala­ m ıyorum . Am m a, bu G a zap Ü züm lerini şim dilik pek beğendim .

247

Üm it bu sene yatılı m ektebe mi gidecek? İyi olur. Yatılı m ekteplerde bir çeşit yalnızlık var ki, kabiliyetli çocukların ka­ rakteri üzerinde m üsbet tesir yapıyor. O nlara ahbap sahibi ol­ m ayı, yani sosyal insan olm ayı öğretiyor. Kız şimdi yalnız kem an mı çalıyor? Onu görüp dinlem eyi ne kadar istiyordum.

Zaten aklım da fikrim de kahram anları çocuklardan ibaret olan bir sürü rom an yazm ak var. Ben çocukları çok seviyorum. O n­ larda cem iyetin henüz bozm ağa fırsat bulam adığı insan fa­ ziletleri var gibi geliyor bana da, yüreğim ferahlıyor.

Sahi paranın gönderildiğini sana yazm am lazım dı öyle mi? Ben böyle işlerde her zam an kaba ve aptalım dır, kusura bakm a. Bunu Cihat'a yazdım da sana yazm adım . Para gel­ m eyince telaşlanm ış, Cihat beye bir m ektup yollam ıştım . Ertesi gün para gelince şaşırdım. Bir kısa m ektup daha yazdım. Am a C ihat beyle seni aynı m uam eleye nasıl tabi tutarım. O nihayet yabancı bir tanıdık... Ona karşı resm i bir nezaket gösterm ek lazım.

Sen halbuki nazım ı çekm eye m ecbursun... Gene de ku­ surum a bakma.

Plaj kıyafetiyle çıkarttığın resm i bilm em ki göndersen m i? Buna birden bire olm az da diyem iyorum . Mamafi gön­ dersen bile ben bunu resim den saym am . Gene de bir resim borç­ lu olursun.

A rkadaşına ve pederine ben de bir m ukabele selâm ede­ rim. D oktor H ikm et de N azım 'ın hastalığıyla alakadar olu­ yorm uş. Ayda bir iki defa m ektuplaşıyorlarm ış. D oktor H ik­ m etin teşhisi doğru çıkmış. Bizim doktor zaten öyledir. Hastayı uzaktan daha iyi teşhis eder. Ben onunla beraberken her zam an "Bu dünyada iki bahtiyar insan vardır ki, doktoruyla beraber gezer. Biri sabık A cem şahı, biri de Kem al Tahir" derdim .

B izim doktor tuhaf bir doktordur. H asta tedavisinden para ka­ zanm aya fırsat elyerm ediğinden olm alı. Hiç bir ehem m iyet ver­ mez. İlaçlan ve tavsiyeleri o kadar basittir ki, insanın bu kadar basit bir hastalığa yakalandığı için arlanacağı gelir.

Sen H üsam için yazdığım kitap bahsini üstüne alm am azlık etm e. G ene eline geçenleri yolla. U zun zam andır Ta-

248

beri tarihinden başka bir şey okum adım . Taberi tarihi bir eski ta­ rihtir. Peygam berleri ve halifeleri anlatır. İnsanlar ve m illetler bu tarihte hani harıl birbirlerini kırıp geçirirler. Kan nehirler gibi akar. M übarek tarihçi ne olur bir kerecik de "Yahu bu kan­ lar neden böyle akıp gidiyorlar?" diye soruver. Hayır! O, bunu öldürm üş, sonra biri daha peydahlanm ış, onu öldürm üş... U san­ dım vallaha!

Nuri Tahir'den annene hörm etler eder, ellerini öperiz. Ş i­ falar dileriz. Hüsam 'a da selâm ve sevgilerim izi söylersin.

Nuri sana hörm et ve sevgilerini yolluyor.

Sen gene yolun düştükçe gazeteye uğra. Bu Cihat beye paranın hepsini yollam asını rica etm iştim . Hiç cevap çıkm adı, hiç böyle alışveriş görm edim .

Seni hasretle kucaklar, içi neşeyle gülen güzel gözlerini sevgiyle öperim Sem ihacığım .

9.7.1948

Kemal

Tahir

Sevgili Semihacığım, Sana bu m ektubu bir evvelkinin cevabını beklem eden, acele yazıyorum . H alil'e bir sandık öteberi yollam ıştık. Alıp al­ m adığını bile henüz bildirm edi. Bundan evvel İzmir'e yüz yirm i liralık, İstanbul'daki bir arkadaşa elli beş liralık mal gönderdik. İstanbul'daki teşekkür bile gelm edi. İzm ir'deki aylar sonra m al­ ların satılm ak üzere verilen bir adam da zayi olduğunu söyledi.

Bu suretle Halil'e gönderdiğim izle beraber, posta ve ambalaj p a­ rasıyla birlikte (350) liralık m aldan bir kuruş alm am ış bu­ lunuyoruz. Ç orum 'da aylardan beri bir tek araba satılmıyor. H er şey ateş pahası. G eçinm ek zor. Sana bu m ektubu yazarken, Nuri Tahir kardeşim Ratip Tahir'e göndereceği m alzem eyi hazırlıyor.

Bir sandık da ona yollayacağız. Sonra elim izde bir sandıktık mal yapacak m alzem e kalm ış bulunuyor. Buna m ukabil daha şim diden yüz elli lira borcum uz var. H er gün bir iki lira da m as­ raf lazım olduğunu hesaplarsan vaziyetim izi anlarsın. Eğer R atip'den de bir haber çıkm azsa, N uri Tahir'in elbisesini -benim satılacak elbisem de yok- ve m arangoz takım larını, tezgahı satıp

249

borçlarım ızı ödem eye çalışacağız. Sonra da fakirlere verilen ka­ ravanaya yazılm am ızı rica ederek, fakir m ahkum lara günde bir defa verilen yem ek ve ekm ekle idareye gayret edeceğiz.

Biz ayda elli-altınış lira ile geçiniyoruz. Halbuki ka­ zanacağız diye, gazetelerden gelen parayı da bir defada m al­ zem eye yatırıyoruz. G önderdiğim iz yerlerde mal satılmıyor. İki yakam ız bir araya gelm iyor. Hiç çalışm asak bu kadar müşküle düşm ezdik. Nuri Tabir Sinop’tan gelirken, (1000) lira getirdi.

Ben de bu m üddet içinde yazılardan 400-500 lira kazandım.

Eğer ayda elli lira harcam ış olsaydık bu para bize otuz ay ye­ terdi. Halbuki on beş ay dolm adan iki sandık mal yapacak m al­ zem e ile 150 lira borç karşısında kaldık. Bu suretle 15 aylık ih­ tiyaç karşılığı şuraya buraya batırm ış bulunuyoruz. Sinop'ta satılan ve para kazandıran işlerin, İstanbul'da satılmam ası ih­ timali vardır. Bunu olsun bize acele bildirirseniz, hiç değil çık­ m az bir işle uğraşmaz, takım ı, tezgahı filân satar, borçlanm anın olsun önüne geçeriz.

Binaenaleyh sen bu m ektubu alınca hem en Halil'i gör.

N eden henüz karşılık verm ediğini sor. Bu iş keyif işi, izzeti nefis işi değil, eğer yaptığım ız öte beri satılm ıyorsa bilmeye m ecburuz. Çünkü m ütem adiyen m asraf ediyoruz. Y i­ yeceğim izin karşılığı tahtaya, boyaya şuna buna veriyoruz.

Bir de hemen gazeteye uğra. İstersen bu mektubu da gös­ ter. Kaç kuruş vereceklerse artık versinler. Ben yazmaktan, sen uğram aktan usandık. O nlar ağır davranm aktan zevk alır oldular.

Sana, seni telaşlandıracak, üzecek böyle bir m ektup yaz­ m ak istem ezdim . Lâkin başka bir çare kalm adığını anlayacağına em inim.

Halil'e ve gazeteye hem en uğra... Ve netice almayı dahi beklem eden, ilk cevapları bize bildir. Nuri hörm etler eder.

Beni seni hasretle kucaklar gözlerini öperim.

16.9.1948

Kemal

Tahir

Sevgili Semihacığım, Upuzun m ektubunu aldım . Teşekkür ederim. Seni te-

250

taşlandırdığım için beni m azur gör. V aziyeti olduğu gibi an­ latm ak istedim. Hiç m übalağa etm eden. Halil de üzülmüş. O beni pek tanımaz. Lütfen kendisine söyle. Ben hiç bir zaman iki manalı söz kullanm asını sevm edim . Yani kinayenin her çe­ şidinden nefret ederim . Sakın yazdıklarım ı (bizi ihmal edi­ yorsunuz) diye anlam asın. Yapılan yardım ve arkadaşlığı her zaman minnetle hatırlayacağım .

M ayonun bavulunda olm asına pek sevindim . Eğer oturup onu yem eğe m ecbur kalsaydım sahiden rahatsız olacaktım. Her zaman dostlarım a bir şeyler verm ek ihtiyacını şiddetle duy­ muşum dur. Hiç bir zam an da onlara istediğim şeyleri ve­ remedim. Kim inin hissesine teselli, kim inin hisesine sevgi düştü, o kadar. Fıkaralık berbat şey, canım ın içi, pis şey! H e­ piniz de bunu bilirsiniz, kusurum a bakm azsınız.

Son aylarda bir türlü istediğim gibi çalışam ıyorum .

(Bunun m azeretini H alil’in m ektubunda yazdım .) Bir kitabın te­ m ize çekilm esi bir sene sürer mi? İşte sürüyor. Halbuki en sev­ diğim hal, bir kitabı bitirip bir yenisine başlam aktır. Bir sene oluyor hâlâ aynı yerdeyim . Bana tem bellik ediyorm uşum gibi geliyor.

Aklım da bir eğlenceli kitap var. Otursam bir ham lede çı­ karırım sanıyorum . Hem de onu yazarken dinleneceğim . On sene, üç ay, sekiz gündenberi devam eden m ahpusluğum un için­ de (dinlenm ek) sözü acaibine gider mi? Seni şaşırtan tenhalık arzusu hep bu (dinlenm e) ihtiyacından ibaret. Ben her zaman, evet, kalabalığı sevdim . Kalabalık da beni sever. Ama, bu sefer, af olur da çıkarsak, beş altı ay pek az insan görecek ve yalnız sevdiklerim e taham m ül edecek şekilde yaşayacağım .

Kadıköy'ünü ben köyden de, şehirden de saym ıyorum .

Eskiden orada oturm adım . Hatta orada esaslı bir surette do­ laşm adım da Bana Kadıköy, bir seyyah şehrinin otel m ahallesi gibi geliyor. Hiç yerlisi olm ayan bir semt. Bu da benim is­ tediğim yalnızlığı verebilecek bir esaslı unsurdur. Bir m ahallede yerliler çok ve eski olursa, insan yabancılığını her an hisseder, rahatsızlık duyar. B elki de, en iyi inziva yeri K adköy’dür.

A ksaray’da ev tutsan iyi edersin. Bizim Aksaray her

251

zam an şıklıktan yana, K adıköy'ünü geri bırakm ıştır. Orada her­ kes sinem a artisleri gibi giyinir. Bizde, terzilerin işini yürüten de bu huy! Am ele, orta halli falanım ız yok. A yda elli lira ka­ zananla (5000) lira kazanan aynı kıyafette dolaşır. Biraz geç, biraz erken fark burada. (Tabii pahalı ve ucuz farkı da var.) Şayet, hem K adıköy’de çalışıp hem A ksaray’da otu­ racaksan, yollarda, kalabalık nakil vasıtalarında, bunların m as­ raflarıyla harap olursun. Am a ne bileyim , İstanbul’a gelince, sana m isafir olm ak bir hoş hayal ki...

Ben de sana yatakta yazıyorum . Nezle olm uşum. Nuri ho­ m urdanıyor. (kahvealtıyı yatağım a getirdi) Ben de yatakta oku­ m asını, yazm asını çok seviyorum . Am a, benim kinin asıl se­ bebi, pek uykucuyum . G ündüz m utlaka iki saat uyuyorum . Ç alışm adığım zam anlar, gece de uyurum . Az rüya görüyorum.

Pek te uslu yatarım. Çok kerre yorganın katları bile bozulmaz.

M ahpusanede uyum ak kabiliyetinden daha kıym etli bir m az­ hariyet olam ıyor. Öylesine deliksiz uyuyorum ki, Nuri Tahir, aynı odada m arangozluk ettiği halde, (galiba seslere alıştım ) uyanm ıyorum . Şim di sana N azım ’ın yazdığı bir aşk şiirini kopya ede­ ceğim . Ben çok beğendim . Bakalım sen de beğenir misin? Adı esasta yoktu. Ben de bir şey uydurm a (üzmu görm edim . Ö küzlerim in boynuzlarında aydınlanırken ortalık, Toprağı seviyorum sabırlı bir kibirle, Ç ıplak ayaklarında, toprak, nem li ve ılık...

D em ir döğüyorum öğleye kadar, K ırm ızıya boyanıyor karanlık...

Y apraklarında yeşilin en güzeli, Zeytin devşiriyorum ikindi sıcağında, Üstüm başııjı, yüzüm gözüm ışık...

Her akşam m utlaka m isafirim var, K apım bütün şarkılara A labildiğine açık.

252

G eceleyin suya diz boyu girip Çekiyorum denizden ağları: Yıldızlarla balıklar karm a karışık...

Benden sorulur oldu D ünyanın hali artık, İnsan ve toprak, karanlık ve aydınlık.

Anladın ya, işim başım dan aşkın, Anladın ya, gülüm, Ben sana aşık olm akla m eşgulüm ...

Nasıl hâlâ delikanlıdır şu N azım ? Nasıl hâlâ on dokuz ya­ şındadır. Herifi hiç bir şey um utsuzluğa düşürm ez, yıldırm az, insanları ve sevgilisini sevm ekten alıkoyam az. Nazım , dahî şair kudreti kadar bu sevm e kabiliyeti ile de dehşetli adamdır.

Nuri Tahir şimdi lafa karıştı. Aynen şöyle söylüyor: Bir kerre resmini acele yollasın. Sonra bana bir de büyük albüm göndersin. M üm künse, sayfalarında resim tutacak delikler ol­ m asın. Geçenlerde resim lerim izin perakende süründüğünü yaz­ dık ya! diyor. Gazeteden parayı tahsil edebilirseniz bir de albüm yollayınız. Yahut sen gelirken getirirsin. Şerife’nin talihsizliğine pek üzüldüm . M am afih pek de e s a s lı, yani kim senin başına gelm em iş bir iş değil. Bazan, hatta bazan değil, çok defa birinci fena tecrübeden sonra insan daha tem kinli oluyor da, kolay yanılm ıyor. Sonra, bilhassa evlenm ek yirm i yaşının işi sayılm am alı. Ciddi işlerin ciddi çağı olm alı.

Am a bu sözüm yanlış anlaşılm asın. Bir kerre başlandı mı, hele çocuk varsa, yeni tecrübelere iki tarafın da hakkı yoktur. İhanet m üstesna ben boşanm ayı asla doğru bulm uyorum . Bu sebeple de, kabahati daim a erkeğe yükletiyorum . Bilhassa bizim m em ­ lekette, erkek kadından daha fazla hayatm içindedir. Tecrübesi fazladır. Daha tecrübesiz, daha hassas, daha zayıf olan eşine karşı m üsam ahalı davranacak. (Bazı kadınlar da insanı canından bezdirir ya!) (İşte böyle bir takım m ücerret fikirler de lüzum suz

253

yere bu m ektuba girmiş oldu şekerim .)

Nuri ve ben annene hörm etler eder, ellerini öperiz.

Zehra'ya, Şerife'ye, H alil’e, H üsam , ve diğer dostlara selâm.

G önderdiğiniz paraları aldık. Teşekkür ederiz. Gazeteyi İhm âl etm eyin. K itaplar ve gazeteler henüz elim ize geçmedi.

O kuyunca saklar iade ederiz. Nuri selâm ve sevgilerini yol­ luyor.

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle hasretle öperim , sevgili Sem ihacığım .

2 .1 0 .1 9 4 8

Kemal Tahir Sevgili Semihacığım, N ihayet İstanbul’a kavuştun. İlk m ektubunu m erakla bek­ liyorum . Uzun yazdığına teşekkür ederim . A ziz İstanbul’a biraz dargın gibisin.Senden uzakta, güzelleşm esini âdeta ya­ dırgam ışsın. Hislerini pek iyi anlıyorum . Sevdiğim iz şehirleri de sevgililerim iz gibi seviyoruz. O nları kıskanıyoruz. Biz yokken niçin böyle değiştiler, diye, her halde...

Ben İstanbul’u herkese soruyorum . A nlatıklarını, m ü­ balağa payına ehem m iyet verm eden dikkatle dinliyorum . Hiç is­ tem ediğim , sorm am ak için kendim i cebretm eye karar verdiğim halde, Taksim m eydanı, Em inönü nasıl? Diyorum . Ve sonunda, m utlaka, (ben sekiz buçuk senedir görm edim ) sözünü ilâve edi­ yorum . Bu sözde, bir çeşit öksüzlük, bir çeşit vefakârlık var.

Sen şim di, kılığın, kıyafetin, yedi sekiz senelik alış­ kanlıklarınla taşralı bir akrabaya benzem işsindir. T uhaf olm uşsundur. Am a, bu hal, sana ne kadar yaraşm ıştır. Em inim ki zaten fazlasıyla m evcut olan şirinliğin artm ıştır.

H ü sam ’ın sarılık olm asına üzüldüm . Bilm em ki benim kadar Ç inlilere benziyebildi m i? O, eskidenberi Çin milletini sever, orada olup bitenlere m eraklıdır. K endisine dikkat etsin.

Selâm ve sevgilerim i söyle. Beni resim de değişm iş mi bulm uş?

D iğer arkadaşlara ve dostlara da selâm ederim . Sivil adliyenin hakkı nihayet m eydana çıkaracağına, bu suçsuz insanları acele tahliye edeceğine eminim.

254

Piraye yengem i gör. K endisini çok özlediğim i söyle.

Nazım , hasta olduğunu yazm ıştı. Sıhhati hakkında m alum at is­ terim. Bir de bana lütfen eski resim lerinden, bir tane de yeni fo­ toğraflarından yollasın. En iyisi, sen al gönder. Bana, bu kadar sene hiç geçm em iş, Piraye hiç değişm em iş geliyor.

Sen de artık adaletini gösterir, İstanbul’dan yeni resim ler yollarsın.

E m ine’yi ve küçük Ü m it’i de pek m erak ediyorum . Anne, kız bir arada resim çıkartm ışlarsa bana göndersinler.

Kitapları unutm am anı rica ederim . Ne olursa olsun, F ran­ sızca kitap istiyorum. Nazım bana son defa Fransızca gazeteler yollamış. En yenisinin tarihi 945 senesinin M ayıs ayı. Artık anla! Ben, belki tercüm e ederim diye yanım da taşıdığım bazı m acera polisiye rom anlarını bir kaç kere okudum . Bunun ne dem ek olduğunu anak polis rom anları m eraklıları bilir. Böyle kitaplarda, m aceraların iç yüzü m alum olunca, okum ak, halbuki, imkânsızdır.

Sana rica etsem bilmem ki m ünasip düşer mi? Son S aat gazetesinde iki rom an bastıklarını, paralarını hâlâ yol­ lam adıklarını biliyorsun. G aliba ikisi (208) tefrika tutmuştu.

Ben bu kabil kitaplara şimdi, tefrika başına ne verdiklerini bil­ m iyorum . 1940’da yani pahalılıktan evvel, bir insan, burada ayda beş liraya yaşarken, benim bir kitabım ın beher tefrikasına üç lira verm işlerdi. Her ne hal ise, ne vereceklerse verseler de, biraz nefes alsak... Pek m üşkül vaziyetteyim . Palto, elbise, kun­ dura, iç çam aşırı falan kalm adı. Eşyalar, biz farkında olm adan yavaşça eskiyorlar. Bir dereceyi aştılar mı, birdenbire ve hep be­ raber dağılıyorlar. Bir çok faydalı diğer şeyler gibi bunu da, m ahpusanede öğrendim .

Bir gün, T asv ir gazetesine uğrarsan İstanbul m ebusu bay Cihat Baban'ı görsen, vaziyeti anlatsan...K endisi için elbette küçük, benim için elbette pek büyük olan bu hesabı lütfen tas­ fiye etm esini rica etsen...Tahsildarlık her yerde kolay bir iş ol­ m asa gerek. Bunu m ünasip görürsen yapıver. Bana pek büyük bir iyilik etm iş olursun.

Sonra eline geçen yerli m ecm uaları da lütfen biriktirip

255

postaya atıver. Hasılı, biz burada kitap ve m ecm uadan yana deh­ şetli birer dilenci olduk. Fıkra m eşhurdur: H erif dilenciliğe özenm iş. Zenaatin pirini aram ış. (H am am da yıkanıyor.) de­ m işler. H am am a dalm ış, bakm ış ki dilencilerin piri göbek taşm a yan gelm iş. H eveskâr selâm ı basm ış, el bağlayıp icazet istemiş.

D ilenci piri (evlât, dem iş, bizim zenaat hem kolaydır, hem de zordur. Ben sana kısaca ana kaideleri öğreteceğim . H akkından gelirsen, var yürü, uğrun açık olsun. İşte bizim prensibim iz, kim den olursa olsun, nerede olursa olsun, istiyeceksin.) dilenci nam zedi, bir an bile düşünm eden elini uzatıp (allah rızası için bir sadaka) demiş. Pir şaşırm ış. Pir (Yahu, benden mi is­ tiyorsun? Ben senin pirin değil m iyim ?) (Kim olursan olsun de­ diniz ya...) (İyi ama, ham am da bulunuyoruz.) (Nerede olursa olsun buyurm adınız m ı?) (Yahu çıplağım , sana şu anda ne ve­ rebilirim ?) (Ne olursa olsun dem iştiniz.)

Ben de, kitaptan yana işte bu haldeyim , kim den olursa olsun, nerede olursa olsun, neye dair olursa olsun kitap is­ tiyorum . Ayıp ama neylersin...

N uri Tahir çalışıyor. Ben şim dilik şahane bir tem bellik içindeyim . Başladığım rom an bir türlü yürüm üyor. 35 gündenberi ancak(70) sayfa yazm ışım . Yani günde iki sayfacık.

Halbuki gayretli olduğum zam anlar her gün m untazam an 10-15 sayfa yazıyordum . Halbuki pek az olm akla beraber şimdi yaz­ dığım rom anın m evzuunu ve insanlarını da seviyorum . Adı (İyi insanlar!) Buradaki (iyi) (saf) m anasına...A m a bilm em neden, bir türlü yürüm üyor. Ben bunu nezleye ham lediyorum . Netekinı, sana bu m ektubu yatakta yazm aktayım . Canım sıkılıyor hasılı...

M elahat, son m ektubunda sana her zam anki gibi selâm ve sevgilerini yazmıştı. Ben de cevapta, İstanbul’a gittiğini m üj­ deledim .

B ursa’ya gidersen N azım ’ın elini benim yerim e öp.

Kerim Sadi ile ^rtık barışm ışınız. H uysuz olduğunu bilirim ama, faydalı huysuzlardandır. Sen beraber olm asan bir satır bile ya­ zam az gibi, bir de haklı hissim var.

Nuri Tahir selâm ve sevgilerini gönderiyor.

256

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Semihacığım.

1 4 .1 .1 9 4 8

Kemal Tahir Annenin hörm etle ellerinden öperiz.

Sevgili Semihacığım, M ektubunu aldım. B enim için zahm ete girdiğinizden do­ layı sana ve tanım adığım avukat arkadaşına teşekkür ederim .

Sen istersen hodkâm lık de, İstanbul'a gitm eni bir parça da bunun için istemiştim. Sen gider gitm ez işler düzeldi. Geçen hafta Tasvir gazetesi hesabından 150 lira yolladılar. M eğer ben gırtlağım a kadar borca giriftar olm uşum da haberdar de­ ğilm işim . Şimdi bir ferahladım bir keyiflendim .

Sedat beyin rom anı beğenm esine, neşredeceğini söy­ lem esine de sevindim. O kitabı kendisi istemeden yollamıştım* Bu suretle içinde bulunduğum m üşkil vaziyeti vesile ederek eski dostları istismar ediyorm uşum gibi bir hisse kapılıyordum . Şüphesiz o berbat rom anları kabul etm elerinde böyle bir m er­ ham et duygusu da vardır. Fakat gene de beğenilm esi hoşum a gitti.

G önderdiğin Fransızca piyesler vusul buldu. Ç ok m em ­ nunum . Bana pek lazım dılar. B urada boş vakit bulursam , bazı köylü piyesleri yazmayı düşünüyordum . Teknik bakım dan bana çok faydaları olacak.

D iğer rom anlar henüz gelm edi. Sen eline geçenleri iyi, kötü dem eden lütfen postaya ver. Bilhassa Yunan ve Latin k la­ siklerinden bir şeyler bulursan pek bahtiyar olurum.

Kerim Sadi m eselesine karıştığım a m ahcubum . Ben onu, öylece... G örüştüğüm üzü yazdığın için söyledim. Yoksa... Bir m eselenin iç yüzünü bilm eden konuşm ak ukalâlıktır. K erim 'in geçim sizliği malum. Sen benyn, o sözlerim i söylenm em iş farzet ve unutm aya çalış... İstanbul T evkifhanesinin konuşm a meselesi bir faciadir. İnsan ziyaretçisinin yüzünü görem ez, gürültüden sesini işitemez. Hüsam ve arkadaşları da kalabalıktırlar. Biz de o sı-

257

km tıyı bir kaç ay çektik. Sonra bir gün Tevkifhaneye rahmetli adalet bakanı Fethi O kyar gelm işti. K endisine vaziyeti anlattık.

B izzat telin öte tarafına geçerek denedi. İnsanların birbirlerinin yüzünü dahi görem ediklerini anlayınca siyasi m ahkum lar için, yukarıda, m üdüriyet kısm ında bir büyük oda tahsis etti. Bu odada o zam anlar İstanbul C ezaevi m üdürü mü, yahut T ev­ kifhane m üdürü mü - yani iki m üdür vardı- birisinden birisinin odasını ayırttı. Bu hususta bir de yazılı em ir verdiğini ha­ tırlıyorum . Biz ondan sonra ziyaret günleri pek rahat etmiştik.

H er halde şim diye kadar buna da bir çare bulunm uştur sa­ nırım . A rkadaşları görürsen selam larım ı lütfen söyle. İstanbul'a henüz alışam adığından bahsediyorsun. Galiba kasabalı hanım olm ak da senin hoşuna gidiyor. Em ine'yi gördün m ü? Piraye'ye gittin mi? Nazm ı, Piraye'nin hasta olduğunu ya­ zıyordu. Onu m uhakkak görm elisin. Pek sıkıntı çekti. Galiba kızı da hâlâ evlendirem edi. Kendisini pek göresim geldiğini söyle. Bir de resm ini al. Sen de artık resim çıkartm ışsındır. Seni fotoğrafta olsa da görsem bahtiyar olacağım .

Ben yeniden gayretle çalışm aya başladım . Sedat bey Hürriyet ism inde bir gündelik gazete çıkaracakm ış. U lus ga­ zetesinde ilanını okudum. O gazete için B üyük M acera adında bir rom an hazırlıyorum . K uvayi M illiye harbi sırasında İs­ tanbul'un bazı m uhitlerini hikâye ediyor. H er halde, bizim kur­ tuluş m uharebem iz hakkında yazılm ış ilk kitaplardan birisi ola­ cak. O kursanız beğenirsiniz sanırım.

Nuri T ahir de çalışıyor. Epi zam andır M elahat'tan m ektup gelm edi. En küçük kardeşi albüm inden hastaydı. A ylarca has­ tanede yattı. Eve getirildikten sonra galiba-, pehrize dikkat ede­ m em işler. Nüksetm iş. M ektup gecikince çocuğun ölüm ünden korkm ağa başladım . 7 yaşında arslan gibi bir delikanlıydı. Peh­ rize dikkat etm elerini defalarca yazdığım dan şim di bana haber verm eye cesaret edem ediklerini sanıyorum .

N azım 'dan, çoktanberi m ektup alam adım . Onun has­ talığını da pek m erak ediyorum . Eğer Pazartesiye kadar da bir haber çıkm azsa telgraf çekeceğim .

C azib en in saçmı boyatacağını yazıyorsun. Sen es-

258

kidenberi doğru sözlüsündür. G ene bu huyun m u tuttu, yoksa, artık saç boyatm ak gizli yapılm ıyor m u? Eğer, m esela, cigara içm ek gibi tabii hale geldiyse pek sevineceğim . Çünkü benim saçlarım da boyaya m uhtaç. Hem de elim i çabuk tutm aya m ec­ burum. Yoksa, giderek, boyatacak saç bile kalm ıyacak. İnsan, bir yaştan sonra aynaya bakm ak istem ezm iş derlerdi de inan­ m azdım . Sahiden, Sem ihacığım , bir yaştan sonra eski aynalar kalm ıyor.

G eçenlerde bir yarım baş ağrısına uğradım . Bu yarım baş ağrısı diş ağrısından beter imiş. Sebebini araştıra araştıra, ni­ hayet geceleri başım açık yattığım dan ileri geldiği kanaatine vardık.Y ünden bir gecelik takkesi ördürdüm . Şim di yatarken onu m utlaka başım a geçiriyorum . A rkadaşlar hatım azlık edip bana pek yaraştığını söylüyorlar am a, ben nasıl olduğunu gör­ m ek bile istem iyorum. N asreddin Hoca'nın m eşhur bir fıkrası vardır. B ir yere m isafirliğe gider. Bir kocam an gecelik külah ve­ rirler. Hoca çaresiz külahı ortasından bir sicim le boğar. Ertesi sabah, bu hali gören ev sahibi: “ Külahı neden boğdun H oca?” diye sorunca, Hoca “ Ben onu boğm asaydım , o beni boğacaktı” cevabını verir. K itapta bu fıkra resim lidir. Şim di gözüm ün önüne hep o resim geliyor. Kendim i Hoca m erhum a benzetip gülüyorum .

Sana daha ne yazayım . V erdiğim zahm etten dolayı tekrar özür diler, teşekkür ederim.

Nuri ve ben annenin ellerini öperiz. Nuri hörm etler eder.

B en de seni hasretle kucaklar gözlerini öj erim , sevgili Sem ihacığım .

7. 2. 1948

Kemal Tahir Sevgili Semihacığım, B iraz yonılsan da çalışm aya başlam ana çok sevindim . G i­ derek yorgunluk da geçer. M am afih, hangi m azeretle olursa olsun, uykusuz kalm ana razı değilim. Hiç değil günde sekiz, dokuz saat deliksiz uyum alısın.

Zehra ile beraber oluşunuza da m em nunum . Zehra ve sen

259

ikiniz de hayatın bütün sıkıntılarına karşı neşenizi kaybetm eyen kahram an kızlarsınız. Gelin, görüm ce sizi gözüm ün önüne ge­ tirdim . Z ehra yine öyle tom bul tom bul m u? Pek arslan gibi canım ...Pehlivan gibiydi. Sen de son resim lerinde eski Z ehra’ya benziyordun.

B ana kadın terzihanesi açtırm anıza pek güldüm . Zaten bu dünyada iki m eslekte, sahiden gözüm vardı. Birincisi şoförlük, öteki de kadın terzisi olm ak. Şoförlük bana, bir çeşit kap­ lum bağa olm ak hissi verir. Evi sırtında gezm ek. Ne rahatlıktır.

B ir palto, daha Türkçesi bir gocuk edinirsin. Nerde akşam orda sabah...A ltında süratli bir araba... A rkada günde türlü türlü insan...A rada sözlerine kulak ver. Ne m aceralar dinlersin.

K adın terziliği de bunun tam am iyle tersi. Evi sırtında gez­ m enin aksine, bu sefer de başkalarını giydireceğim . Bir sürü h a­ nım efendi, benim hünerlerim le süslenip, sokaklarda, salonlarda, caka satacaklar. Ben onları akranları arasında biraz daha güzel, biraz daha şık, biraz daha cana yakın yapm ış olm anın gururunu haklı olarak taşıyacağım. Böyle bir şerefli zenaatte, insan söz­ den yana tutuk olabilir mi? N etice bir kadın terzisi, güzel m üş­ terilerini, ipeklilerden evvel, parlak hatta biraz çapkın -ta b ii ter­ biyeli ç a p k m - sözlerle giydirm elidir. K endim i m edhetm ek gibi olm asın am a, seni tem in ederim , m üşterilerim i m em nun edecek söz bulm aktan m üşkülât çekm ezdim .

Terziliği ilerletm ene sevindim . Erbabı, bu hususa pek ehem m iyet veriyor. Kendi entarisini dikebilen bir kadın, aile sa­ adetinin tam yarısını garanti etm iş olunmuş. İktisadi bakım dan...

B ir de bunu üste para alarak yapanı düşünüyorum da, istikbalini em niyet altına aldığın için daha çok m em nun oluyorum .

Bir de şunu düşündüm : K adıköy’de çalıştığınıza göre sen haydi tram vayla gider gelirsin. Z ehra deniz aşırı oturm uyor mu?

B ilhassa kışm bu yolculuk pek sıkıcı ve yorucu olm az mı?

N eden Ü sküdar’da beraber ev tutm ayı düşünm üyorsunuz? H a­ sılı ben İstanbul’un çektiği ev sıkıntısını bir türlü aklım la cid­ diye alamıyorurıT. H üsam ’ın m ahkûm iyetine canım sıkıldı. M am afi, ölüm gören hastalığa razı olurm uş. Pek bir şey de kalm adı sanırım.

260

T em yizden cevap gelinceye kadar ceza da biter. Kendisine geçen hafta bir m ektup yazdım . B akalım cevap verecek mi?

Kitap istem iştim . M eğer onlarda da yokm uş. Şu halde, ben, bende m evcut olanların bir listesini yollayayım da, istediklerini beğensinler.

Saçları ustura ile traş etm ek, m ahpusane âdetlerindendir. İnsana ferahlık verir, yahut öyle gelir.

Nuri T ahir çalışıyor. Sana bu hafta, belki de bayram dan sonra bir kaç dikiş kutusu, iğnelik, kotra filân yollayacağız. Az kalsın unutuyordum . S inop’taki arkadaşları, bu hafta N evşehir’e yollam ışlar. N evşehir bir m üstakil kazadır. Tren yolu üzerinde de değildir. Şimdi onlar da orda, bu bizim sana yolladığım ız ceviz işlerinden yaparlar. Tabii, satam azlar. (Sinop Cezaevi m a­ m ulatı) diyerek, gerek Nuri T ahir’in ve gerek onların yap­ tıklarını İstanbul’da satacak birisini -b ir seyyar satıcı- bulam az m ıyız? G öreceksin ya, satılm az şeyler değillerdir. Yalnız vapur iskelelerinde, tren istasyonlarında gezdirm ek lâzım. Gerek Nuri T ah ir’in ve gerek diğer üç arkadaşın yaptığı şeyler, bir insanı ferah ferah geçindirir, sanırım . Yani satış kom isyonu. Böyle açık göz bir seyyar satıcı bulunursa çok iyi olur. Onun siparişi üzerine burada m al gönderilir. Serm aye de istemez. Ciddi ça­ lıştığı taktirde, sattıklarının parasını yollayarak, yeni mal ala­ bilir.

Ben, kitap paralarından zaten üm idim i kesm iştim . Allah senden razı olsun. İşi inada bindirdin de kurtarabildiğim izi kur­ tardık. Böylece işe yaram ayan şeyler yazm ak canım ı sıktığından ciddi ciddi çalışam ıyorum . Şimdi tem ize çekm eye uğraştığım rom anı gene 160 ıncı sayfada yüzüstü bırakıp yeniden işe gi­ riştim. Bazı yerlerini değiştirm ek lâzım geldi. İki gündenberi nezle olm uşum . Sana bu m ektubu yatakta yazıyorum .

Suratım da sahiden dört tane yara izi var ama, üç tanesi evvelden de vardı. D em ek belli değil ki fark edem em işsin. Bu da onlardan birisi. M am afih artık ihtiyar K em al T ahir’in böyle şeylere pek aldırdığı yok.

M elahat’tan m ektup kesildi. Ben işin son zam anlardaki gidişini zaten beğenm iyordum . Galiba, bu gayrı tabii m ü­

261

nasebet, burada nihayet buluyor. Şim di hissettiklerim i yazsam beni hodkâm lıkla ittiham edersin. En iyisi, bu hususta fazla bir şey söylem em ek. N azım böyle şeylere üzülür. O sebeple ken­ disine bir şey yazm adım . M anasız bir alakayı altı sene sür­ dürm ek zaten m üşküldü. B eni suçlu bulm uyorsun değil mi Sem iha? Ben bu işte kabahatli değildim değil mi? Vallahi hiç kim seyi kandırm adım . Zaten evvelce de, kim seyi aldatm ayı, kandırm ayı becerem em iştim . İşin zorluğunu, yanlış hareket et­ tiğini, bir m üddet sonra pişm an olacağını M elahat’a ciddiyetle söyledim . Bunu yalnız başlangıçta değil, devam ı sırasında da sıkı sıkı tekrarladım . Şim di büyük bir yükten kurtulm anın fe­ rahlığını duydukça, acaba pek mi gaddar bir herifim ? diye içim e şüphe geliyor. B irisine m innettar olm ak, m uayyen bir yaştan sonra pek zor. A rtık biz de böyle m innettarlık çağlarını geçirm iş sayılırız. K ızcağız geçip gitti, bu suretle beni ölünceye kadar ta­ şıyacağım bir m innet yükünden kurtardı. A llah selâm et versin.

Sana bu m ektubu yazarken bizim odada üç kişiyiz. Üçüncüm üz (Tekir hanım ). A m a ne şeker şey! Bir görm elisin. Ben öm rüm de bu kadar oynak kedi yavrusuna rastlam adım . H enüz pek m ini m ini de ondan m ı? Bizi kırıp geçiriyor. R üzgârla bir güreşm esi , kendi kendine bir sıçram ası var ki öm ür... Ciğerini Nuri T ahir verdiği için mi bilm em , benim yatağım a işiyor da N u ri’nin yatağına uzanıp yatıyor. H enüz pek de abdal canım!

Adını bile öğrenem edi. Ö yle de korkak ki... Biz bahçeye çıkınca bir şeylerin altına saklanıyor. Hasılı yeni arkadaşım ızdan pek m em nunuz.

D eniz’in sana oynadığı oyna pek güldüm . İstanbul’un de­ nizi beni sever. K endisine ne kadar hasret duyduğum u ikiniz de biliyorsunuz. (M adem ki K em al yok, sana da yasak) dem iş. Pek de iyi demiş.

B ayram da çıkacak resm i dört gözle bekliyorum . O lur ya, belki Zehra da yanında bulunur. Sağ tarafında duruverir. İkinizi beraber görm üş olurum .

H üsam ’a gidince, bütün arkadaşlara selâmlarımı söyle.

Bana m ektup yazsınlar. O nlar senden okum adıkları kitaplar is­ temişlerdir. Şimdiye kadar bulup okuduklarını da bize yollasınlar.

262

E m ine’yi görürsen selâm ederim . Ü m it’in gözlerini öpe­ riz. Sen gene yolun düşerse gazeteye uğra. Zaten ya bir, ya iki kerre daha yollayacaklar. H atta ben iki kerreyi de um m uyorum .

Bayram da, C ihat beyi de bulm ak kabil olur sanırım. G ayret gene sana düştü.

Ben de bu önüm üzdeki ay zarfında, yeni rom anı tem ize çekip C u m h u riy e t gazetesine yollam ak istiyorum. Nuri ve ben annene hörm etler eder, ellerini öperiz. Z ehra’ya selâm ve sev­ gilerim izi söyle. Nuri sana hörm et ve sevgilerini yolluyor.

Ben de seni hasretle kucaklar gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

2. 8 .1 9 4 8 K em al T a h ir Sevgili S em ih acığ ım , M ektubundaki nikbinliğe bayıldım. N eredeyse kendim i çoktan dışarı çıkm ış sayacağım . Şaka bertaraf, bu sene benim de aftan üm idim çok. Zaten bu sene de olm azsa artık cezayı bi­ tirm eden çıkm ayacağım ıza inanacağım . Bıı hesapça daha benim dört sene yedi ay kalıyor. Eğer (am a elim izden kurtulacak. Ş im ­ dilik bir kaç sene daha ekliyelim .) dem ezlerse...M alûm ya, üç tane dava açıldı hakkım da... İşte yeni başlam ışız gibi, on küsur seneden sonra tekrar m ahkem elerde sürtüyoruz. M am afih hiç biri ciddi şeyler değil. Bir takım saçma, pis iftiralar...M ahpusları soym ak istiyen bir kaç haydudun m arifetleri...K om ünist pro­ pagandası. R eisicum hura hakaret...Şu m alûm m oda şeyler... Ç ıkm a ihtim âli kuvvetli gibi göründükçe m ahpus kıs­ mının içerde rahatı kaçar. Ü stüne bir sinirlilik gelir. Eli işe var­ maz. Ben de öyleyim . Tem ize çektiğim rom anı bir türlü bi­ tirem iyorum . Halbuki bıktım da... Artık çıksın, gitsin, yükünden kurtulayım istiyorum . Y eni( bir şeye başlam ak istiyorum . B i­ tirm ek için de, başlam ak için de sükunet lâzım. Ç ıkm a ihtim ali insanda sükunet mi bırakıyor. İşte bu sebepten olacaksa olsa, ol­ m ayacaksa anlaşılsa diyorum . Olm am ası bile böyle bek­ lem ekten iyi.

Sen haklısın, ninem , doğruca İstanbul’a geleceğim . Ev

263

derdini halletm eli. Nüfus kâğıdını çıkarm alı. D ışarının havasma, suyuna alışm alı. Önüm üz kış. Ne kadar çok şeye ihtiyacım var.

E ğer a f ciddileşir, biz çıkarsak, sen de lütfen bana ter­ zihanenin adresini bildir. Belki İstasyona gelem ezsin. Yahut, ben sana hareketim izi zam anında bildirem em . O zaman, Nuri İstanbul’a geçer, ben Kadıköy'üne saparım. Seni orda bulurum.

Hep böyle şeyler hayal ederek tem bel tem bel oturuyorum. Ö nüm de defterler, duruyor. Y azılacak yüzlerce sayfa. Bir üşe­ niyorum şekerim , bir üşeniyorum ...

N uri T ahir de çalışm ayı iyice bıraktı. Zaten tahtası falan da kalm adı. Eğer af olm azsa biz bu son bir kaç sene çok sıkıntı çekeceğiz.

H alil’e gönderdiğim iz oyuncaklardan ancak 34 lira ala­ bildik. Üst tarafı duruyor. R atip’e gönderdiklerim izden ise hiç bir şey gelm edi. Halbuki bir kısm ını satm ış. Yollayacakm ış. Bir kitap paralarında üm it vardı. Sen de onları koparam ıyacağını ya­ zıyorsun.

N azım son m ektubunda bir resim yollam ış. M aşallah arslan gibi. B aktıkça gözlerim yaşardı. N azım ’ı ne kadar özledim bilem ezsin. M am afih İstanbul’a ayak basar basm az evvelâ sana koşacağım ı düşünürsen... Seni ne kadar göresim geldiğini an­ larsın.

Sana sevgi ve hasrete dair doğru ve güzel şeyler yazmak isterdim , bir türlü becerem iyorum . Hele şu m elun beklem e geç­ sin.

A nnene hörm etler eder ellerinden öperiz.

B ayan Ş erife’ye hörm etlerim izi söyle.

N uri hörm et ve sevgilerini yolluyor.

Ben de seni hasretle kucaklar, sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

Bu m ektubun derbederliğini affet!

Z eh ra’ya şelâm.

7. 11. 1948

Kemal

264

Tahir

Sevgili Semihacığım, Resm ini vallah kıskandım . O ne şeker şey öyle. Nuri fazla da baktırm adı. Çekip aldı. Pek şirin çıkm ışsın. Ben de bir tane isterim. Ç izm elerinin hazin hikâyesi yüreğim i parçaladı.

Nerdeyse benim çizm elerim i postaya verecektim . Ayağına büyük gelir diye düşündüm . Hem benim kiler lâstik değil. Pek kibar, pek ince, ancak kıym etli bir arap atına binm ek için ya­ pılmışlar. Y ahut otom obil sürm ek için. Benim ayaklarım ı biraz sıkıyorlar. Kalın çorapla belki sana olurlar. G öndereyim mi?

A f havadisini bu sefer gene katiyetle yazmışsın. N e­ redeyse inanm ıyacağım ! Fakat iki gün evvelki Kudret gazetesi de büyük yazılarla affı m üjdeliyordu. Neyse, bir şey kırk gün söylenirse olur derler. Bu af lâfı, kırk haftadır söyleniyor. İn­ şallah olur.

Terzihanenin adresini yazm ışsın am a, zannederim ben ge­ linceye kadar sizin orası iflas edecek. Ben de seni evde bu­ lacağım. H er ne ise. Adresi gene bir yere yazdım . İhtiyaten.

Canım , o nasıl hesap seninki? T elgraf üç saatte gelir di­ yorsun. Pek ala! Sen o zam an evde bulunm ıyacaksın ki... T elg­ raf seni bekliyecek. Ben de, İstasyonda boynu bükük kalacağım .

En iyisi, sana telgraf çekm eden apansız gelm ek değil mi?

Bunun da sürpriz yapana tatlı gelen tarafları vardır. İstanbul'da otuz sekiz senedenberi böyle kış olm adığını gazeteler yazıyor. Burada da kar var. Ben kış m evsim ini çok se­ verim, lâkin şartla severim. Ev gayet sıcak olmalı. Ben ve ar­ kadaşlarım keyifli, neşeli olm alıyız. Bir yere gidilecekse oto­ m obille gidilm eli. Asfalt bir yolda tabii! Yahya K em al'in bir m ısraı vardır. Şim di hatırlayam adım . M eali şudur: "Bu dünyada insan, hayal ettiği kadar yaşar," gibi. Ben de hayal etm eyi ne­ dense pek severim. H ayalim <de hiç m ütevazı değildir. Ç ok şey ister. Am a, istediklerinin hiç birini bulam azsa, hatta tam am ile tersine çatsa, gene de burnunu çekerek ağlam az. Kendisini avutuverir.

Y ahya K em al dedim de N azım 'ı hatırladım . Piraye'ye ait m eseleye çok canım sıkıldı. N azım bir kaç m ektuptan beri bir

265

şeyler geveliyordu. (Biz Piraye ile ayrılıyoruz. Fakat gene de ar­ kadaş kalıyoruz .) falan gibi saçm a sapan laflar. Ben böyle m an­ tıksız sözlere eskidenberi tutulurum . A yrılm ak ayrılm aktır. M a­ zereti olur, m azereti olm az, başka şey. Fakat kadın-erkek m ünasebetinde ayrıldıktan sonra arkadaşlığı pek aklım almıyor.

(M alum ya ben bu hususlarda eskidenberi dehşetli geri kafalıyım dır.) Sonra, efendim , insanlar evvelâ sevişirler birleşirler, sonra da arkadaş olabilirlerse artık ayrılm ak diye bir şey kal­ m az. A yrılanlar, sonradan yani bizim halkım ızın (cicim ayları), Frenklerin (balayı) dedikleri m üddet geçtikten sonra arkadaş ol­ m asını becerem iyenlerdir. Benim de aklım a evvelâ Piraye'nin nihayet usandığı gelm işti. Nazım hesabına pek üzülmüştüm.

Sana geçen m ektubum da yazıp soracaktım . Sonra dü­ şündüm . (Belki şimdiye kadar düzelm iştir. Kaprisi geçmiştir.

Lüzum suz yere Sem iha'yı telaşlandırm ayayım ) dedim. Nazım hakikati bana yazm aya bir türlü cesaret edem edi. Böyle pis iş­ leri sevm ediğim i bilir. Ben de bu kadar sabırlı değilimdir. Lâkin hastalığı belim i büküyor. Şimdi bile öfkem den yum ruğum u yi­ yorum .

B öyle uslu erkeklerin kırk yaşlarına doğru bir edep­ sizleşm eleri, azm aları oluyor. Buna (kırkından sonra azma) der­ ler ki pek fenadır.

M azerete de ayrıca bayıldım . Piraye kendisine alâka gösterm iyorm uş. Piraye N azım ’ın apartm anından topladığı paraları Paris'te delikanlılarla mı yiyor? B akalım Piraye'nin -Bursa'ya gidip gelecek değil,- M ektuba yapıştıracak pul parası var mı?

Hasılı N azım gözüm den düştü. Sonra yaptığı hesaba akıl er­ dirm ek m üm kün değil! Bu iş, ancak af ihtim aline şiddetle ina­ nılınca yapılır ve o zaman alçaklık bir kaç m isli artar. Yok, eğer böyle ihtim ale dayanılm ıyorsa N azım 'ın daha 18 sene cezası var ki, o hatuncağızın onu bu kadar m üddet bekliyeceğini zan­ netm em . Platopik bir aşk için bu rezillik olm az. Hasılı hiç bir m ana verem edim . Tem enni ederim ki bu bir kaç gün içinde yeni bir öJ-Leye tutularak, N azım 'ın nam usunu yıkıp eline verm iyeyim .

Sen lütfen bana Piraye'nin adresini acele bildir. Kadına da

266

bir kaç satır yazm azsam çatlıyacağım . Yahu! B ursa ne netam eli yermiş!

Buna m ukabil ben de sana bir havadis vereyim : M elâhat son m ektubunda, ilk defa, beni beklediği için m uhitin kendisine düşm an olduğunu, nihayet annesinin de bu düşm anlığa iltihak ettiğini kısaca bildiriyordu. Zaten bir sürü hastalık bahanesi ile m ektup gene gecikm işti. Ben de oturdum . B ir uzun cevap yaz­ dım. B ana verdiği sözü kendisine iade etm eye hazır olduğum u, affa inanm adığım ı söyledim . A çıkça cevap verm esini rica ettim.

Son zam anlarda m ektuplarının seyrekleşm esi zaten bu işin m a­ hiyetini m eydana koyuyordu. Belki de altı seneden sonra söy­ lem eye utanıyordu. Her ne hal ise bakalım ne cevap gelecek.

Geçen hafta E sir Ş eh rin İn s a n la rı ism indeki romanı bi­ tirdim. Şim di tetkik ediliyor. 717 sayfa tuttu. Kocam an bir şey! Öyle büyük bir rahatlık hissediyorum ki sana tarif edemem.

Sanki büyük bir yükten kurtuldum . Bütün fena havadislere rağ­ men neşeli oluşum bundan. Şimdi derhal, sanki bu yorgunlukla devam edebilirm işim gibi, (nam için) isim li küçük bir rom ana başladım. İlk ham lede seksen sayfa kadar da yazdım.

E sir Ş eh rin İn s a n la rın ı okuyup tashih etm esi için N azım ’a yollayacaktım . Ceza olsun diye yollam asam mı diye düşünüyorum !

Kadını da pek m erak ediyorum . Sende resm i var mı?

Varsa bana yolla! B unlar ne biçim işler kuzum ? Dışarısı pek de iyi bir halde olm asa gerek. Birisi boyu beraber evlâdı olduğu halde boşanıp 28 sene 4 aya m ahkûm herifle evlenm eye kal­ kıyor. Öteki boyunca evlatları varken 20 senelik karıyı boşayıp öteki yadigâra bel bağlıyor?

B ir m eşhur arap şairine bir m eşhur fıkra izafe ederler. Şa­ irin iki gözü kör olm uş imiş. Birisi boş bulunarak: "Ne var, ne yok?" diye sorm uş. Şair: "Yahu! Ben kör oldum . Dünyayı g ö ­ rem iyorum ki artık!" deyince öteki fena halde bozulup: "A l­ dırm a, onda da zaten görülecek yüz kalm adı ya!" deyiverm iş.

Zahir dünya bu hikayeye döndü. B akılacak yüzü kalm adı.

Ben M em ed'in yerinde olsam derhal B ursa'ya gider, N azım 'ın yakasına sarılırım. M em ed’i bilirsin değil mi, Pi-

267

raye'nin oğlunu. Hem de M em et bu işi yapm alı doğrusu. Şim di bir utanıyorum ki, Sem ihacık, sana N azım 'ın aşk şiirlerini yazdım diye. Ben onları Piraye'ye yazılm ışlar diye sev­ m iştim . O sebepten sana yazdım. Sondan bir evvelki m ek­ tubunda gene bir aşk şiiri vardı. Lâkin vaziyetten şüphelendiğim için "ben bu şiirin hangi hisler altında yazıldığım bilmediğim için şim dilik hiç bir şey söyleyem em " dem iştim .Efendi buna da gücenm iş. Bir takım yaveler sıralam ış. Oralı bile olmadım.

F ena bir iş yaptığını bilmese, buna inanm asa bana neden yazm az değil mi? M adem ki saklıyor, fenalık ettiğini biliyor dem ek. B ilerek fenalık etm enin hiç, am a hiç m azereti yoktur.

Biz artık bebek değiliz. Faziletim izden başka silahım ız da yok.

Hüsam 'a yazarsan hepsine selâm ettiğim i söyle. Evrakları tem yize gitti mi? Annen nasıl? K ışın kendisine iyi baksın.

M alum ya soğuk ihtiyarların affetm ez düşm anıdır.

Lütfen C ihad'ı mı görürsün, yoksa Selim beyi mi gö­ rürsün, benim hesabım ı tem izlesinler. A yıp ediyorlar. Kom oniste para gönderm eye korkm alarını anlıyorum ama, m ah­ pustaki bir adam ı bunca zam andır dolandırm anın m anasını anlayam ıyorum .

E ğer aftan biraz um udum olm asa ben bu hesabı kolay gö­ rürüm. Lâkin (yüze yüze kuyruğuna geldik. Şim di eski bir iyi­ liği ayak altına alm ıyalım ) diyorum . Fakat öyle garip bir dün­ yaya gelip çattık ki insana, en beşeri ve en nam uslu his olarak m innet duygusu bile bırakm ıyorlar. İnsanlığa ait her şey m uhalif olmuş.

Bu m ektuba başlarken sana, gönderdiğin resim gibi tatlı, sevim li, sevgili şeyler yazm ak istem iştim . İşte görüyorsun ki bir araba dolusu rezaletten, adilikten bahsetm ek zorunda kaldım.

K usura bakm a, sevgilim , kabahat pek de bende değil.

Bu işler olup dururken zevkli şeylerden açılam ıyor ki... İşte hep bu sebepten bir m üddet için olsun, bir tenha yerde başım ı dinlem ek, bir çeşit ahlak banyosu -daha doğrusu, ahlak tedavisi- yapm ak lazım geliyor. Hiç bir dedikoduyu, kö­ tülüğü, işitm eden bir kaç ay olsun saklanm ak.

Bu hissim i belki biraz yılgın bulacaksın. Firar etm ek sana

268

hiç de yaraşm ıyor diyeceksin. D oğru am a, öyle usandım ki...

Bu devrede yazdığım kitaplara çok sonraları bir tek hata bulacaklar. O da dehşetli nikbin oluşum . Başka çare var mı? R e­ aliteden öylece kaçm asam , büsbütün karanlık, büsbütün taham m ülfesa bir h erif olup çıkacağım dan çekiniyorum . Bu se­ bepten, yazdıklarım bilerek inadına tatlı şeyler oluyor, tatlı bitiyor. K ahram anlarım ne m addeten ne de m anen asla m ağlup olmuyorlar. Bu da onlara irreel bir hal veriyor. İnanılm az bir hal ki realist bir rom ancı için berbat bir kusurdur.

Ama olsun, eğer yakası ele geçm iş rom an insanlarım ı da istediğim hale sokup istediğim gibi yaşatam azsam , kederlerim bir kaç misli artacak sanıyorum . İşte böylece, neşeli olsun istediğim bir m ektup gene de pek som urtkan mı oldu?

Sen aldırma! Bu halim e de gülebilirsin. Biz bu günlerde, etrafım ıza keder dağıtm aya mı başladık kuzum?

Nuri ve ben annenin ellerini öperiz. Şerife’ye, Halil'e selam larım ızı söyle. Zehra'ya selâm ede­ riz.

Nuri resm ine teşekkür ediyor. Sana selâm ve sevgilerini yolluyor.

Ben de seni hasretle kucaklar her şeye rağm en içleri gülen gözlerini sevgiyle öperim Sem ihacığım .

30.11.1948 Kemal Tahir Sevgili S em ih acığ ım , M ektubu ve resm ini aldım. Çok teşekkür ederim . Bu re­ sim de nasıl da bir lise talebesi gibisin. O kadar hoşum a gidiyor ki, şu anda karşım da duruyorsun. Uzak bir pencereden sanki bana bakıyorsun. İnsanın elini sallayarak (m erhaba) diyeceği geliyor. B unlar hep uzun süren bir hasretin biraz hazin, fakat biraz da tatlı hisleri.

Sahi, sen benim uzun konçlu çizm elerim i hiç giyebilir miydin? Bunu birden bire nasıl yazdığım a hâlâ şaşıyorum . Bir şiirde bir delikanlı:

269

"Sana bu, M ektubu, İçine yüreğim den başka bir şey kom adan Y olluyorum ..." falan der. İşte bu "içine yürekten başka bir şey konm adan" gön­ derilen m ektuplarım dan bilsen ne kadar usanm ışım . H er zam an, ilk fırsatta, m anasız bile olsa, hepinize "yüreğim den başka bir şeyler de göndereyim " isterim . G eçen sene bu arzu ile M elahat'a m ahpushanede yaptırdığım bir kundurayı yollam ıştım . K un­ duracı pek acemi, kunduranın biçim i pek iptidai, kendisi son d e­ rece kaba, gayrı layık, bilhassa uzak uzak gönderilm eye hiç değ­ m ez bir şeydi. K ızcağız da, bir çok teşekkürden sonra kışın pekala giyilebileceğini yazm ıştı. O lur şey değil!

Bitirdiğim kitapları okum anı isterim. M esela şimdi elim ­ de S a ğ ır D ere isimli bir köylü rom anı var. Cum huriyet S av­ cılığınca da tetkik edildi. A caba göndersem mi sana? Sen de okusan da bana fikrini yazsan...

E sir Ş eh rin İn s a n la rı halen savcılıkça tetkik ediliyor. Bu günlerde bana verirler sanırım . H em en Nazımja yollayacağım . İstersen o da senin adresine göndersin!

Bu E sir Ş e h rin İn s a n la rı beni çok yordu sanıyordum .

Bitirince şöyle uzun boylu bir istirahat hakkı kazandım gibi g e­ liyordu. Birdenbire daha büyük bir kitaba başlam ıyayım mı?

Adı B ü y ü k M al. V aka Ç orum 'da geçecek. İlk ham lede, iki yüz sayfa kadar da yazm ışım . Ben işte böyleyim ! G aliba m evzuu ve şahısları iyi tanıdığım dan olacak, bir kerre başladım mı, çala kalem gidebiliyorum . Sayfalar fazlalaştıkça hevesim artıyor ve bir türlü hesabı kısa tutam ıyorum . H asılı iyi kötü çalışıyorum .

Bu günkü gazete U lus, a f tekliflerinin topyekun A dalet kom usyonunda reddedildiğini bildirdi. Bu suretle, 25. yıl d ö ­ nüm ünde um ulan um um i af ihtim ali kalm am ış oluyor.

K ara kara düşünm ek icap etm ektedir. Şim di beni dinle sevgilim , Nuri »Tahir'in oyuncakçılık ve m arangozluk işi de hem en tam am ile durm uş gibidir. D ışarda kim selerde para yok.

B unlar da biraz lüks eşya sayılır. K aldı ki iktisadi darlık kun­ duracıları, terzileri bile boş oturtuyor. Çorum zaten pek fıkara

270

bir m em lekettir. İş olsa, yani m üşteri bulunsa bile N uri Tahir'in çalışm ası için lüzum lu bir kaç yüz lira serm ayeyi bulm ak im ­ kansız. Binaenaleyh bu iş sökm ez. Sökm iyeceği için, elim ize böyle bir para geçse de, bu günki şartlar içinde onu tahtaya, çi­ viye, nakışa, falana filana yatıram ayız. Zaten N uri'nin esaslı aleti olan (kıl desteresi) ni bulm ak da kabil değil. İş benim kitaplarım a kalıyor. Geçen gün idareden h e­ saplara baktırdım . Son S a a t topu topu (300)hra yollam ış.

3.1.948'de (150) lira, 15.6.948'de (150) lira. Benim onlardan, 208 tefrika alacağım var. Bu kabil h afif rom anlara, um um iyetle günde tefrika başına ne verdiklerini bilem iyorum . Fakat paranın bu günkü değerine göre bu para her hal (5) liradan aşağı ol­ mam ası lazım. Kaldı ki 1940'da ben tefrika başına (3) alm ıştım ki, bu günkü para ile (30) lira dem ekti. M alum ya, o zam anlar bir m ahpus, cigara parası da içinde olm ak üzere ayda (5) lira ile ferah ferah geçiniyordu. (Gene bak eski hesaplara daldım .) Şim di Son S a a t tefrika başına (5) lira verecek olsa, bizim onlardan 700 küsur lira alacağım ız olmalı. Dört lira verseler beşyüz küsur lira... A yrıca C ihat beyde benim basılm ak sırasını bekleyen (3) tane rom anım var. İsim lerini sırasıyla yazıyorum : Sevgilim İm dat!, Bir Haşarı D elikanlının M acerası, Sevenlerin Zaferi. Bu üçüncüsünü Sedat beye yollam ıştım da, sen, bunu da C ih ad a verdi diye yazmıştın.

G eçenlerde, yani aşağı yukarı yirmi gün evvel, Bay Selim B aban a bir m ektup yazarak kalan hesabm görülm esini, diğer üç rom anı basacaklarsa, her üçünün de parasını m ünasip gö­ recekleri fiyattan ve toptan ve peşinen ödeyip ödeyem iyeceklerini, ayrıca Esir Şehrin İnsanları isim li rom anın kendilerini alakadar edip etm iyeceğini sormuş, o üç rom anı basm ıyacaklarsa iade etm elerini rica etmiştim .

H enüz bir cevap çıkm adı. Sen, yahut avukat arkadaşın, daha iyisi ikiniz beraber lütfen oraya kadar bir daha yorulsanız, bu işi bir kerte daha etrafıyle ve kati olarak konuşsanız. Eğer k i­ tapları basm ıyacaklarsa lütfen oradan alsanız ve başka g a­ zetelerde, hangi isim altında olursa olsun neşrine çalışsanız.

271

N eşredilm iş rom anların m etebaki ücretini de, hangi he­ sapla olursa olsun tam am ile tahsil edebilseniz.

V e Esir Şehrin İnsanları hakkında düşüncelerini öğrenseniz. Yani görm ek isteyip istem ediklerini anlasanız... İkin­ cisi, H alil'i bulm alısınız. Geri kalan oyuncakları ucuz pahalı sat­ sın. O nların nihayet bir serm ayeleri var. B iz serm ayeyi kurtarm aya razıyız. Üçüncüsü kardeşim Ratip Tahir'e iki sandık dolusu oyun­ cak yollam ıştık. Bir kısm ını sattığını yazmıştı. Parasını gön­ derm edi, diğerleri ne oldu? İki liraya satılm ayan bir şey, belki bir liraya satılır. Hasılı bir gün Em ine ile buluşup babam a git­ seniz. Em ine babamın adresini bilir. Babam la bu hususta bir gö­ rüşseniz. Kendisi eski bir m arangozdur. Bu işlerden biraz anlar.

Belki bize bir fikir verir. O rada neyin para edeceğini, nasıl bir vasıta ile satılacağını söyler.

Kısacası sevgili Sem iha, yakında çıkıyorsak bile, bu ya­ kında çıkabilm em iz için o zam ana kadar açlıktan ölm em iş ol­ m am ız lazım sanırım. Bunun iki çaresi var: Ya rom anları sa­ tacağız, yahut m arangozluğu iyi kötü yürüteceğiz.

Nuri ile benim bir tane paltom uz ve üç tane m ahkem em iz var. Bu m ahkem elere bazı beraber gidiyoruz. G iderken ikinci paltoyu diğer mahpus arkadaşlardan ariyet alıyoruz. (G eçen haf­ talara gelinceye kadar iki palto ariyet alıyorduk. G eçen ay tak­ sitle bir palto yaptırdık. 67 liraya çıktı. H enüz 22 buçuk lirasını verdik.)

V aziyeti sanki sen bilm ezm işsin gibi, işte sana tekrar yaz­ dım . B unlar seni biraz daha üzer. Bizi affet! U zayacak gibi gö­ rünen m ahpusluğa dayanabilm ek için işe, daha şim diden esaslı bir çare bulm aya m ecburuz. M ahpusluk da ağaç gövdesine ben­ ziyor. İhtiyarladıkça ağırlaşıyor. Bu sebepten seni üzdüğüm üz, külfetler yükliyerek rahatsız ettiğim iz için bizi m azur gö­ receğine eminiz.

G önderdiğin kitaplardan ikisini verdiler. İki tanesini m ah­ zurlu görerek alıkoydular. C um huriyet savcısı beyefendiye söy­ ledim . B ize verilm eleri m ahzurlu ise, iade edeyim dedim . C e­ zaevi m üdürü ile görüşeceğini vaad etti. B unlar da Düşm anın

272

G erisinde ile Venüs'ün R üyası isim li kitaplar. Buradaki orta m ektep Fransızca hocası m ahzurlu görm üş. Bundan da hiç bir şey anlayam adım ya. Biz eskisi gibi diğer m ahkum larla bir arada değiliz. Tem am ile ayrı yerde oturuyoruz. Ve onlarla hiç tem as ettirilm iyoruz. B inaenaleyh propaganda cihetinden m ah­ zurlu görülen kitaplar bize mi propaganda yapacaklardı. Yani, bizi mi propagandadan m asun tutuyorlar? Şim di yapayalnız oturduğum uz için, kitaba her zam andan fazla m uhtacız. Sen gene bize iyi kötü, Türkçe, Fransızca kitap gönder ve bunların orta m ektep Fransızca hocası tarafından tet­ kik edileceğini düşünerek daha ziyade, edebi, felsefi, ilmi, iç­ timai eserler olm ayıp Fransızların (kapıcı rom anları) dedikleri adi şeyler olm alarına dikkat et. B ilhassa polis rom anları olsun, m acera rom anları olsun...

G azete iki defa geldi. Ben o Fransızca gazeteyi hiç be­ ğenm edim . Gangster hikayelerinden başka bir şey yazmıyor.

Fransa da nihayet bu hale düştü m ü? Eskiden en m ürteci ga­ zetelerinde bile iyi kötü edebiyat falan vardı. Eline hiç Fran­ sızca m ecm ualar geçm iyor mu?

Bir de tarihi rom an denem ek istiyorum. Tekrar iade etm ek şartıyla bana C ev det P a şa T a rih i ile N aim a T a r ih in in kolleksiyonunu iyi kullanm ak ve hem en geri vermek şartıyla bulam az m ısınız? Çok sevinirim. İşte sana bir sürü zahmet. Bir sürü can sıkıntısı. Halbuki bir de "m ektubum un içine yüreğim den başka bir şey ko­ yam ıyorum " diye öğünm üştüm . T ekrar affını rica ederim.

A nnenin gözleri nasıl? H üsam ’ın tem yizi gitti de mi cevap verilm edi, yoksa henüz karar sureti tebliğ mi edilm edi?

Nazım m eselesinde ne biliyorsan tafsilatı ile yazm anı da rica ederim .

M elahat'tan cevap geldi. Kız işi inada bindirm iş. Ben bek­ lerim diyor.

Senin terzihane işinin sallanıp durm ası da canım ı sıktı.

Bir haldeyiz ki...

Nuri ve ben annenin ellerini öperiz.

N uri seni hörm et ve sevgiyle kucaklar.

273

Ben de seni hasretle kucaklar, içinin içi gülen güzel sev­ gili gözlerini sevgiyle hasretle öperim cici Sem ihacığım .

2 3 .1 2 .1 9 4 8

Sevgili Semihacığım, Her m ektuba başlarken, içim den hep sana teşekkür etm ek geliyor. Seni adeta vekilharca döndürdük. Bu karda, kıyam ette deniz aşırı yerlere koşturuyoruz. G azetelerde ne zam an İs­ tanbul'a ait karlı bir m anzara görsem , sen aklım a geliyorsun.

D ehşetli üzülüyorum . K usurum a bakm am anı tekrar rica ederim .

N ail'in yolladığı 20 lirayı aldık. Teşekkür ederiz. O nlara da m ektup yazmayı istiyorum am a, bir türlü elim varm ıyor.

H ani, bazı insanlar olur. D ostlarına, ahbaplarına, kederli, can sı­ kıcı havadisler' taşırlar. K apıdan görünm eleri adam ın yüreğini hoplatır. İşte böyle birisi olm aktan korkuyorum . Halbuki m ek­ tuplarım da dostları hiç değil, biraz neşelendirm ek isterim . K e­ yifli olduğum sıralar bunu becerdiğim i de zannederim .

Son günlerde eğlenceli sözler, m evzular bulam ıyorum .

K usura bakm asınlar. Sen gene N ail’e, Hüsam 'a, diğerlerine sevgi ve hasretlerim i söyle. Evrakları hâlâ tem yizde mi? Bu hu­ susta epi zam andır bir şey yazmadın.

Mektubun cuma günü elimize geçmişti. Hemen oturup cevap yazmadım. Pazartesi gününe kadar bekledim. Belki para ga­ zeten gelir de aldığımı yazarım, kızı üzüntüden kurtarırım diye dü­ şündüm. İşte bu gün pazartesi. Hâlâ on para göndermediler. Hal­ buki sen mektubu ayın beşinde yazmışsın. Şu hale göre ellişer liradan yüz lira almış olmamız lazımdı. Ben geçen hafta Cihat Baban beye bir mektup yolladım. Ayın 18'inde İsviçre'ye gi­ deceğini gazetelerde okuyup telaşlandım da. Gitmeden evvel, m ek­ tup eline geçer de, Ankara'da bile olsa gazeteye telefon eder diye... Şimdi İstanbul'da bulunduğunu gene gazeteler yazıyor. M ek­ tubumu almışsa elbet biraderi Selim Baban beye bu hususta bir şey­ ler söylemiştir. Bakalım, bu mektup yarın, yahut öbür gün kont­ rolden çıkıp postaya gidinceye kadar para kağıdı gelirse altına iki satır ilâve ederim de sen de bizi düşünmekten, -bizim sıkıntımızı düşünerek kederlenmekten- bir müddet için olsun kurtulursun.

274

R atip'ten m ektup aldım . O rada acaip bir söz var. Vaktiyle bu kitapların parasını bir kerre istem eye gitm işti. O zam an ona da (haftadan haftaya m utlaka yollarız) dem işler. Size de aynı şeyleri söylem eleri, fazladan deftere baktıkları halde, hesabı yanlış çıkarm aları bilhassa tefrika başına kaç lira vereceklerini henüz tesbit etm em iş bulunm aları beni şüphelendirdi.

M uharrirlikte bir zenaat hilesi vardır. Bir rom an veya hikâye tipini işlerken biz adam ları hareket halinde verir, içinde bulunduğu ruh haletini uygun bir hareketle izah etm ek isteriz.

Bu eskilerin teşbihi yerine kullanılan bir köpoğluluktur. Selim Baban da sizi karşısında görünce yalnız sözle ikna edem iyeceğini anladığından işe daha ciddi bir hal verm ek için o defter oyununu oynadı sanırım . 1946 senesinde basılan bir ro ­ m anın bedelini 1949 senesine kadar ödem em ek, bu kadar ısrar ve inattan sonra taksite bağlam ayı tek lif etm ek, bunu da gene gene bazı adi oyunlarla atlatm ak sevim li bir iş olm uyor. Hem yalnız basılm ış kitapların bedelini ödem em ekle kalm ıyorlar, henüz basılm am ış 3 kitabı da sim sıkı tutuyorlar. G aliba bizi bu kitapların getireceği paraya m uhtaç değil sanıyorlar. Eğer sa­ hiden m uhtaç olm asaydım , seni, yarım kerre bile oraya -o acaip insanların yanına yollam azdım .- O nların hesabına da, kendi he­ sabım a da bilsen ne kadar utanıyorum .

A rkadaşın avukat Tuğrul beye de gıyabi hürm etlerim i lüt­ fen söyle. Gösterdiği alakadan dolayı m innettarım . Bu m ektup eline, elbette ayın 18'inden sonra gelir. C ihat Baban bey, İs­ viçre'de 12-15 gün kalacakm ış. D önüşte İstanbul'da kendisini ya sen, yahut da avukat Tuğrul bey görünüz de hem hesabınızı, hem de basılm am ış 3 kitabı alm aya çalışınız. Bunu R atip va­ sıtasıyla Ertuğrul Şevket ism inde bir m uharrir arkadaşa da rica etm iştim . Ratip son m ektubunda üm itsiz görünüyordu. Neyse, tabii herkes, sevgili Sem ihacığım gibi, var kuvvetiyle uğraşacak değil ya... Bir telefon etm iş. Bu da elbette bir şeydir.

E sir Ş ehrin İn san ları kontrolden geçti. Onu evvelâ doğruca C u m h u riy et gazetesine bu gazetenin tahrir müdürü Cevat Fehmi beye yollayacağım. Eğer basmazlarsa Ratip alır, sana verir.

M ütem adiyen apse yapan dişim i geçen hafta çektirdim .

275

Evvelâ hastanede apseyi yardırm ıştım . T ekrar kabardı. Dişi çek­ tirdim , apse inm edi. Bu sefer bir daha açtırm ak lazım geldi. Şim di sana bu m ektubu yazarken suratım gene sargılar içinde. İnsan her şeye, hatta operatörün bıçağına bile alışıyor. Yarın pansum ana gideceğim.

Nuri Tahir iyidir. Ç alışam adığı için canı sıkılıyor. Odada, '.'kafese koyulm uş arslan gibi" bir aşağı, beş yukarı dolaşıyor.

Senin m ektubundan sonra - yani sana m ektup yazdıktan sonra- bir istida ile A dalet bakanlığına m üracaat ederek N ev­ şehir cezaevine naklim izi istem iştik. "İstida alm dı, tetkik edi­ liyor. kendisine bildirilm esi" diye bir cevap geldi. Neyi tetkik ettiklerini anlayam adım . Biz buradaki davalarım ızda hazır bu­ lunm ak hakkım ızdan vaz geçtiğim izi yazm ıştık. Zaten davalar da son safhadadır. M esela bir tanesinin m üdafasını bu gün yap­ tık. G elecek pazartesiye karar verilecek.

N evşehir'deki arkadaşlardan da bir türlü m untazam m ek­ tup alam ıyoruz. Evvelce iki m ektup yazdık. Cevap çıkm ayınca bir de telgraf çektik. Sıhhatlerini sorduk. Arada üç paket halinde 25-30 tane kitap yollam ıştık. 45 gün sonra bir uzun m ektup geldi. Ne evvelki m ektuplardan, ne kitaplardan, ne de telgraftan bahsedilm iyor. Hem en cevap yazdık. (V arsın biraz para gön­ derin) dedik. Bir aya yakındır. Karşılığı çıkm adı. Nuri Tahir ba­ kanlığa istida verm eyi düşünüyor. Ç enem iyi olur olm az, gazeteden para gelir de, geçim sı­ kıntısından kurtulursak yeni bir kitaba başlıyacağım . Şim dilik hiç canım istemiyor.

Senin işlerinin tatsızlığı da yüreğim i sızlatıyor. B itm ez tü­ kenm ez didinm e daha kaç sene sürecek. Sizi şöyle, (Oh!) diye bir rahat ettirem iyecek m iyiz? B azan erkekliğim den öyle uta­ nıyorum ki canım ... A ğlayasım geliyor.

A nnenin sıhhati nasıl? G özleri bari iyice mi?

N uri ve ben ellerini öper, sıhhatler tem enni ederiz.

N uri sana h ö rm et ve sevgilerini yollar.

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

15.2.1949

Kemal 276

Tahir

Sevgili S em ih acığ ım , Sana biraz da gülünç bulacağın bir havadis vereceğim .

(G ülünçlük işin esasında değil, benim on beş seneye m ahkum bulunuşum dadır.) Bu gün Çorum A sliye Ceza M ahkem esi beni kom onist propagandası yapm aktan 4 ay hapse m ahkum etti.

Dava iftiradan ibaretti. İftira edenler sicilli şerirler idiler. Çorum C ezaevinde 300 kişinin önünde çete teşkil edip m ahpusları soy­ m aya, çocukların ırzına geçm eye teşebbüs ettiler. Baş gar­ diyanları yaraladılar. M üdüre hücum ettiler. N eticede diğer m ahpuslar ayaklanıp bu n lan bir türlü çektirilem eyen m ünferit cezalarını çekm eye zorladılar. O nlar da, çaresiz kalıp ka­ patıldıkları yerden gizlice valiye bir istida gönderip N uri'yi ve beni şikayet ettiler. Y üze yakın şahit vardı. C um huriyet S av­ cılığı, cezaevi idaresi olup bitenlere vakıftı. Çete efradından gayrisi, yani 80 kişi hadisenin iftira olduğunu söyledikleri halde bu gün Nuri T ahir beraat etti. Ben 4 ay ceza yedim. Bana ceza veren m ahkem e benim hakkım ı M illet m ecm uasından alıveren m ahkem e olduğu için tesir altında kalm adığına, bana garez et­ m ediğine em inim . H er halde ben kendim i iyi m üdafaa ede­ medim. Bu da pek tabiidir. Çünki avukat tutam adım . Bu dava, bir vilayet m erkezinde alenen soygunculuk ve nam ussuzluk et­ meye yeltenen rezillerle kanuna güvenen insanların davası idi.

Günün geçer akçesi olan kom onist propagandası iftirasıyla bir alakası bulunam azdı. L âkin davayı böyle takip edip, böyle m ü­ dafaa etm ek lazım dı. Ben becerem edim . B ir değil, beş avukat isterdi. B iz bir tanesini bile çağırıp danışam adık. A vukat şurada dursun, her sabah (para geldi mi?) diye uyanıp her akşam (in­ şallah yarın gelir) diye yatıyoruz. A çlıktan ve yoksulluktan göz açıp avukatı nereden düşünecektik. G özünün önüne gelsin ki Nuri T ahir bu havalarda m ahkem eye şapkasızlıktan başı açık gi­ diyor. Paltosuz olduğu için sıcak odada oturup beklediğinden dönüşte iki gün de hasta yatıyor, ayrıca biricik kundurası su al­ m aktadır. A rtık pençe de tutm azm ış. R ezillik vesselam.

M üdür beye m üracaat ettim. B ir fakir ilm ühaberi alm aya çalışacaktım . Tem yiz için lazım. Sen bu m ektubu alır alm az lüt­

277

fen evvelâ gazeteye uğra, sonra babam a git. Bana ihtiyaten bizim m ahalleden bir fakir ilm ühaberi çıkartsın, sana versin, sen m ektupla bana yolla! Bundan başka tem yizde m urafaaya gir­ m esi ve m üdafaa yapm ası için A nkara'da avukat tutm ak is­ tiyorum . A yrıca karar sureti falan çıkartacağım . Artık Son S aat gazetesinde soytarılığı bıraksınlar da alacağım her ne ise gön­ dersinler.

D iğer iki dava da aynı m ahiyettedir. (E ğer bunu tut­ turam azsak diğeri belki söker) diye R eisicum hura haraket de­ m işler. Biri gene aynı m ahkem ede öteki de A ğır Cezada. B un­ ların Nuri Tahir'le bir alakası yok. 60 şahitli bir dava aleyhim e neticelendiğine göre diğerleri haydi haydi öyle bitecek. Hele on­ lara hiç değer verm em iştim . Şahit gösterm eye bile lüzum gör­ m em iştim , yanıldığım ı şim di anlıyorum . İcap ederse, daha Türkcesi gücüm yeterse avukat tutacağım . P araya işte bu kadar ihtiyacım var.

N evşehir'e nakil işinden de bu vaziyette tabii vaz ge­ çiyorum . Y arm A dalet B akanlığı'na m üracaat ederek talebimi geri alacağım . Nuri Tahir'in bir ilişiği kalm adığından o bilakis oraya gitm ek için m üracaat edecek.

Son günlerde kendim i hiç de iyi hissetm iyorum . Kesik kesik bir öksürük başladı. A kşam ları da nöbet yapıyor. Belki vücudum kalsiyum a alışıktı. Uzun zam an bir tek odada m ü­ tem adiyen kapalı kalm ak da asabım ı ve sıhhatim i bozdu. Gene uzun zam an gıdasızlık nihayet m arifetlerini birer birer gös­ term eye başladı. Altı ayda üç kerre diş apsesi açtırm aya m ecbur oldum . G eçen gün film aldırdık. Ç enede bir şeyler görüldü.

O peratör: "Şim dilik dursun. Tekrar bir apse yaparsa kisti te­ m izlerim " dedi ve "G ıdalarınıza dikkat edeceksiniz. Açık ha­ vada bulunacaksınız" diyerek bir de güzel nasihat verdi.

C ihat B aban'ın İsviçre'ye gideceğini duyunca Ankara'ya bir m ektup yazarak gitm eden evvel, şu hesabı görm elerini rica etm iştim . H iç bi& cevap alam adığım gibi henüz -yani bu gün 22.2.949 dır- para da gelm edi.

Bıı gazete alacağı da bizim için son zam anlarda güzel bir (yem borusu) oldu. O da bulunm asaydı bilm em ki ne yapardık.

278

Hiç değil, arada sırada iki kardeş karşı karşıya hayal kurm am ıza yanyor.

Bu gidişle galiba K ızılay'ın sadakasına falan m uhtaç ola­ cağız.

E s ir Ş eh rin İn s a n la rı isimli rom an da bir türlü tetkikten çıkam adı. Bu işe m em ur edilen C um huriyet Savcısı yardım cısı işini bitirdi. Fakat kitap bilm em ki nereye takıldı, kaldı. Bari onu C u m h u riy e t gazetesine gönderseydim , artık kabak tadı veren Son S a a t yem borusuna bir de yenisi katılırdı.

N evşehir'deki arkadaşlardan acele yardım istemiştik. Hiç bir karşılık gelmedi. Zaten üç m ektup ve bir telgrafa karşı 45 günde aldığım ız cevapta bunlardan hiç bahis yoktu. A nlaşılan buradan postaya verildiği halde m ektup hatta telgraf ellerine varm ıyor. Nazım 'a evvelce bir takım eşyalar gönderm iştik. Bip m iktarını satıp parasını yolladıydı. (Benim size borcum var.) di­ yordu. Ondan da istida cevabındanberi hiç bir haber alam adım .

Ben de tabii bir şey yazmadım.

Ben son senelere gelinceye kadar, neşeli adam dım , sev­ gili Sem iha, her şeye rağm en neşem i kaybetm ez, dostlara yaz­ dığım m ektuplarda onlara keyifli şeyler söylerdim . Yoksulluk bu tabiatım ı bozuyor galiba... M esela, bu m ektupta yazılardan bile bir zam anlar ben pek âlâ kom ik taraflarını anlatabilirdim .

Yegane m eziyetim de galiba bu kabiliyetti. Halbuki şimdi, ne kadar cehdedersem edeyim , neşeli yazam ıyorum . Bu da bana dehşetli zor geliyor. Hele sana yazarken gülm ekten gözlerinden yaş gelsin istiyorum. Belki bu yaşlar geliyor am a, her halde kah­ kahalardan değil... Rica ederim , nezaket gösterm e. Biliyorum ve işte bunun için sana gelen m ektuplannda Kem al Tahir tekrar tekrar özür diliyor.

Nuri ve ben annene hörm et ve sevgilerim izi gönderir el­ lerini öperiz.

Hüsam 'a ve N ail'e selâm ve sevgilerim i söyle.

Nuri seni sevgi ve hasretle selamlar.

Ben de seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili, hatım az, cefakeş Sem ihacığım .

22.2.1949 Kemal Tahir

279

Sevgili S em ihacığım , Bu tansiyon da ne oluyor allasen! Öyle şeyleri is­ tem ediğim i bilir misin? Bazı bazı aynen bana da olur. Gözlerde bir görm em ezlik... Bir yıldızlanm a... B ir baş dönm esi.... Umurlam am , geçer... Hasılı, bu fazla yorulduğum , yahut si­ nirlendiğim zamandır. A nlıyorum canım Sem ihacığım , çok yo­ ruluyorsun. Hepim izin işine de bir çok üzülüyorsun. Bilmem ki bu şefkat ve sevgi hakkını nasıl ödeyeceğim ? Hele bu bir kaç ay içinde seni ben şahsen ne kadar kederlendirdiğim i şimdi uta­ narak düşünüyorum da...

Peşinen söyliyeyim: A rtık bir m üddet beni m erak etm iyeceksin. Bir kerre Sedat beyden 200 lira geldi. Karşılığına bir rom an yazdım . Tetkik ediliyor. Gidecek. G ider gitm ez borç da kalm ıyacak tamam. G önderdiğin yirm i lira geldi. Teşekkür ederim . A yrıca ve hepsinden m ühim i R atip Son S aat'ten parayı tahsile başladı. Nasıl mı? V allahi orası benim için bir esrarengiz iş. Y alnız şu kadarını sana evvelce yazdım mı bilm em ? Oğlan, (ben karakolluk olur o parayı gene alırım !) diyordu. B en de o yaşta iken galiba öyle idim. B iz Tahir'in oğulları bu söze bir kerre geldik mi tamamdır! Hiç öğünm eden H azreti Ö m er'in bir sözünü tekrarlayayım : "Biz bir kavim iz ki çakm ağı çakar isek ateş çıkarırız. K uyuya inersek kovayı kandıracak kadar dol­ dururuz ve durursak kanatırız. D ikersek İslah ederiz." Dem ek ki herifler bu dilden anlarlarm ış. R atip iki defa da 90 lira yolladı.

Yani bir defada elli, bir defada 40 lira... Bu da benim ka­ bahatim den böyle olmuş. Son defa Selim B aban'a bir m ektup yazarak 50 lira gönderm ek zor geliyorsa 30-35 lira yol­ lam alarını istem iştim . Bu m ektubu R atip'e gösterm işler. B a­ kalım devam edecek mi? Şim dilik avukat arkadaşını rahatsız etm iyelim . Eğer Ratip, (karakolluk olm ak) pahasına da tahsilatı devam ettirem ezse, avukatım ız (m ahkem elik olm ak) yolu ile işe devam eder.

K itap bahsine gelince: R atip henüz neşredilm em iş 3 ro­ m anı C ihat beyden geri alm aya çalışacak. G azetede basılan iki rom anın bir kısm ı bende var. O nları R atip'e yollayacağım . N ok­

280

sanları -ki bir kaç tanedirler- gazete kolek siy o n ların d an çıkarıp tam am layacak. Oğlan baştan aşağı kopya etm eyi bile göze almış. A rtık anla nasıl öfkelenm iş. S a ğ ır D ere isim li romanı hiç bir yerde basılam am ıştır- V âlâ vasıtası ile A kşam ga­ zetesine yollam ıştım . (B asılam ıyor) diye cevap geldi. Ratip'e yazdım . Vâlâ'dan alacak. İstersen sen de Ratip'ten al. Oku. Bil­ hassa iyi m uhafaza etm enizi rica ederim . M üsveddeleri ve not­ ları yoktur. Bir kayıp oldu mu bir daha yazılam az. 720 sayfadır.

Ve tamam üç senede m eydana getirilebilm iştir. Okuyunca be­ ğenip beğenm ediğini lütfen yazarsın. Yeni bir tarzdır. Ede­ biyatım ızda bu m anada bir başkalığı vardır.

Harlem Cinayeti isimli bir polis rom anını da geçenlerde Son P o sta y a , Selim Ragıp beye yolladım . C evap çıkmadı.

Ratip'e yazdım. Uğrayacak. B asılm azsa alacak.

Bundan başka E sir Ş eh rin İn s a n la rı nihayet kontrolden çıktı. Geçen hafta onu da C u m h u riy e t gazetesine gönderdim. İade m akbuzu salimen geldi. B enim Cevat Fehm i beye gön­ derm iştim . İmza da Cevat Fehmi! H enüz ondan da bir karşılık artamadım. Ratip'e yazdığım zam an henüz iadeli m ektubu gel­ m em işti. Bu seferki m ektupda bunu da bildireceğim . Uğrasın, basm ıyacaklarsa geriye alsınlar. Jack London'ın M a rtin E den ism inde bir rom an kahram anı vardır. Bilm em okudun mu? Öm rü hikayeler yazm akla ve bunları gazete ve m ecm ualara yol­ lam akla geçen bir biçare. Ben işte, son günlerde ona benzedim. Şim di asıl havadise geleyim : Nuri Tahir bu ayın on ye­ disinde N evşehir'e hareket etti. İstida verm işti. V ekalet kabul etti. Şim di, sana bu m ektubu yazarken belki oraya varm ıştır bile. Burada boş oturm ası canım ı sıkıyordu. O boş otururken bir türlü ben işe istediğim gibi girişem iyordum . Şim di yapayalnız bol bol çalışıyorum . Bak sana yazı program ım ı hülasa edeyim.

1- C lod Farer'den bir rom an tercüm esi. (Evvelce yarışm a kadar yapılm ıştı. Derhal tam am layıp bir m atbaaya yol­ layacağım . En iyisi sana gönderirim .)

2- Eğer Son P o sta gönderdiğim polis rom anını basarsa elim de gene bir miktarı tercüm e edilm iş bir polis rom anı daha var. Onu da derekap çıkaracağım .

281

3- S af A dam isim li bir m acera rom anı. B ir m iktarı y a­ zılm ıştır. B itirirsem gene Sedat'a yollarım, o, H ü rriy e t'in aile gazetesi olduğunu söylüyor. A çık saçık ve uzun olm am ak şartı ile rom an alacak galiba!

4- Büyük Laflar... İki ciltlik hikayeler... B ir kısm ı ya­ zılm ıştır. Bir kerre daha elden geçireyim de defterlere tem iz edeyim diyorum .

5- B ü y ü k M al. Adı üzerinde kos kocam an bir rom an ola­ cak. Bir kasaba rom anı. V aka Ç orum 'da geçecek. İki yüz sayfası yazılm ış. Bitireceğim .

6- Ç ıplak İnsanlar. Uzun bir m ahpusane hayatı serisi 700 küsur sayfası yazılm ış oturup bitirmeli.

7- Y alnız A dam -bir acaip şey olacak. Pek m üsvedde...

B ir taraftan her gün üç sayfa yazmak suretile yavaş yavaş yü­ rüteyim diyorum .

Ve nihayet, bu gün m ektubun gelm eden evvel başladığım son roman: 8-D am ağ ası. İşte şim dilik bunlar sevgilim . G örüyorsun ya, iki senelik iş. Bir taraftan da yem ek, bulaşık, çam aşır falan filân derdi. İlkbahar geliyor. Sıkıntılı mevsim dir. M ahpusane pek ke­ yifsiz olur. İnsan ne yiyeceğini şaşırır. Çünkü kasabalarda hiç bir şey bulunm az. D aha şim diden ciğer 250 kuruşa çıkmış. (H al­ buki bir kocam an daha beyni 60 kuruş.)

Bilmem ki yalnızlıktan pek çabuk mu usanacağım ? U sa­ nırsam , yazılar düşünsünler, gayrete gelir, hepsini bir solukta bi­ tiririm alimallah!

Sana ihtiyaten babam ın adresini yazayım . İstanbul B e­ yazıt, V ezneciler, Selam et apartm anı no.6. Tahir efendinin evi.

Sen Beyazıt'ta yanan Edebiyat Fakültesi binasını bilir m isin? İşte onun karşısındadır. A ltında bir de dükkanı vardır ki birader orasını yakında kahvehane yapacakm ış.

Hüsam 'm işine sevinm ek mi, kederlenm ek mi lazım bil­ mem. Evrak tasdik edilm eden cezayı yatm ış olacaklar. Hepsine selam larım ı ve sevgilerim i söyle.

Anne, nasıl? Kaç m ektuptur can kaygusuna düştük de so­ ramadık. Sen şu tansiyon işinin ne olduğunu bana bir etraflıca yazarsın. İnşallah doktorlar hava tebdili derler, ille de Ç orum 'da

282

oturacak derler de, hiç olm azsa bir kaç haftalığına gelirsin.

Beni artık m erak etm e de biraz özle...

Ben seni hem özlüyorum , hem de m erak ediyorum . Bu da bana, seni m ütem adiyen üzdüğüm için m üthiş bir ceza oluyor.

Sevgili Sem ihacığım , kendini yorm a desem , dile kolay!.. İstirahat etm elisin desem , saçm a söz! Sana nasıl oluyor da yar­ dım edem iyorum , aklım alm ıyor. Bu gün ikinci defadır ki tek­ rarlıyorum : Ç ıkarsam m utlaka zengin olacağım . Z engin olm ak lazım değil mi am a... Şöyle bir zorlu zenginlik... N e dersin.

Sana kendin için dahi dikiş diktirtm eyecek kadar zengin ol­ m alıyım ... Bu belki 200 liraya rom an yazılarak elde edilem ez. O zaman düşüneceğim . K arar verm ek yarı yarıya yapm ak sa­ yılırmış. Şiddetle azm etm ek de dörtte bir m uvaffak olm ak de­ mekmiş. Şu halde karar verildi. Azim de kuvvetli... İş üç nalla bir ata kalıyor. Ben iyi süvariyim dir şekerim. At bana ken­ diliğinden koşar. G ördün mü bak! Tansiyonuna rağm en nasıl da soytarılık yapıyorum . Biraz gülesin diye... K usurum a bakm a ruhum ... Seni hasretle, m uhabbetle, m innetle kucaklar, gözlerini iştiyakla öperim.

19.4.1949

Kemal

Tahir

14.6.1949 Sevgili S em ih acığ ım , Acele yazdığın için teşekkür ederim. H em en telaş edişim i m azur gör. Böyle eli, kolu bağlı oturm ak insanın huyunu de­ ğiştiriyor. Ben kendi kendim e m esela seni hasta farzediyorum .

M eraklanıyorum . M eraklandığım halde bir şey yapam am ak biz­ zat kendim e karşı ayıp geliyor. İşte bu sebeple arada, sırada telgraflar çekerek dostları acele yazm aya ateda zorlam ış olu­ yorum.

Dem ek artık iyisin? Zayıfladığından dolayı da m em ­ nunsun. Sahi! H anım lar her yaşta şişm anlam aktan korkarlar.

(Sade hanım lar mı? Biz de öyleyiz! Halbuki daha gençken, bir yerde "Allahtan ne isterseniz?" diye sorsalar, ben "gayet büyük bir göbek isterim . Ellerim i şöyle üzerinde kavuşturur, baş par-

283

inaklarım ı birbiri etrafında çevirirdim ." diye cevap verirdim de herkesi güldürürdüm . Sahiden göbek başlayınca bir te­ laşlandım .) Lâkin hanım larda bu telaş kendilerini gönül rı­ zasıyla açlığa m ahkum etm ek şeklinde tecelli ederm iş. Senden bu kadar estetik m uhabbeti um m am ! H em sakın, alem be­ ğenecek diye kendini aç bırakma!

Para işleri için R atip'ten m ektup bekliyorum . M ektubun arası epi uzadı. Ç ocuğa bir sürü iş havale etm iştim . Artık bil­ mem (onlardan bir cevap alayım da sonra yazayım !) mı dedi?

Yoksa kışın durgun olan işleri başladı da, başını kaşıyacak vakit mi bulam adı. Perşem beye kadar bekliyeceğim . M ektup gel­ m ezse beklem eden yazacağım . B ir kerre ondan kati cevap ala­ lım, sonra avukatları seferber ederiz. Sen yalnız, lütfen Cem al Kutay işinde icraya konulacak ilam m eselesini görüş. Eğer ta­ kibe razı olurlarsa bana avukatın yazıhane adresini yaz. O sı­ ralarda elinde para varsa, ben de M elahat'a yazarım . (Benim vasim M elahat'tır.) O M alatya'dan vekaletnam e çıkarır. Bana gönderir. Ben de vekaletnam e ile beraber ilam ları ya doğruca avukat beye yollarım , yahut sana gönderirim . Sen verirsin.

N evşehir'e nakil işi galiba olacak. V ekalet (Oraca bir ili­ şiği var m ı?) diye sorm uş. H er halde (yok) denilecek. Eğer şim ­ diye kadar gecikm esi bu (ilişik) cihetinden ise, m ahzur kalm ıyor dem ektir. G itm ek katileşirse sana elbet telgraf çekerim . Sen bu m ektubu aldığın zam an herhangi bir m ünasebetle İstanbul'a inersen, Em ine yengeyi görürsen lütfen söyle. B abam a bir aralık uğrasın. Ratip'e bu ciheti bildirsin. Ben de ayrıca yazacağım için, senin yalnız bu iş yüzünden İstanbul'a inm en icap etm ez.

Tesadüfen inersen, Em ine'yi görürsen N evşehir'e gitm ek ih­ tim alini eve bildirsin. Ratip parayı alm aya çalışsın! Ne de olsa yolda para lazım olur.

Ben yalnız kalm aktan bilistifade epi çalıştım . H em en de bir sürü rom an yazdım . İki tanesi tetkik ediliyor. Tetkikleri biter bitmez, birisini H ü rriy e t gazetesine, diğerini V a ta n gazetesine yollayacağım . Öyle kolay çalışıyorum ki kendim de şaşıyorum.

M esela iki rom an tetkikte iken şim di bir üçüncü m acera rom anı bitirdim. Bunu eskidenberi düşünürdüm . Adı: Y um uşak İn­

284

sanlar Çetesi. Hiç kavgacı olm ayan dört arkadaşın başından bir çok tehlikeli m acera geçer. Esasta dört ayrı rom an olacak. Her ayrı m aceranın sonunda bu dört arkadaşın birisi evlenecek.

Beher kitap 160-180 sayfa olacak.

Birincisi 160 sayfa bitiverince adeta hayret ettim. Bu sefer kolay bitecek bir rom ana başladım . Zaten (100) kadar say­ fası daha önceden yazılm ıştı. Adı H ü r Ş e h rin İn sa n la rı. Bu kitap halen C u m h u riy e t gazetesine yolladığım E s ir Ş eh rin İn ­ sa n la rı rom anının m ukabili. Artık bilm em dört cilt olursa (1500) sayfa tutacak. İki cilt olursa (700) küsur sayfa... Ya­ zılm ası, tem ize çekilm esi, birinci şartla iki- iki buçuk sene sürer, ikinci surette bir- bir buçuk sene... Bu m üddet zarfında da hazır kitapları bastırabilirsem , elde çıkarılacak diğer üç büyük rom an kalıyor. Hasılı, hepsi de başlanm ış olarak beş altı senelik iş var.

Sakın canım sıkılır diye üzülm e...

N aim a T a rih i (50) lira eder sevgilim. H atta param olsa (100) lira da eder. Y alnız benim işimi tek başına bu tarih gö­ remez. Esasına bakarsan, bütün Osm anlı tarihleri, Solakzade, Peçevi, Naim a, Raşit, H am m er, C evdet Paşa, Kamil Paşa, Nam ık Kemal, A hm et Rasim , A hm et Refik tarihleri lazım. Bir tarihi rom an yazm ak için ayrıca hazine evrakı gözden geçirm ek, m üzelerde tetkikat yapm ak icap ediyor. Aleksi Tolstoi, Koca Petro'yu yazm ak için 6-7 sene yalnız tetkikat yapıp not almış...

Ben bu hevese, elim deki M urat tarihini okurken kapılıyorum .

(Kaba taslağını burada hazırlasam , çıkınca tam am lasam ) falan diyorum . Ciddi bir niyet değil! O kadar ciddi değil ki... Piyango alayım! İkram iye çıksın, bütün tarihleri getirtirim , diye hülya bile kuruyorum. N evşehir'de kütüphaneden acaba işgal edebilir miyim? Bilaistisna her kitap işime yarıyor. M esela geçenlerde bir m acera rom anına başladım . Sahaflar çarşısını yazacağım .

Eski kitap isimleri lazım. ‘Bir türlü bulam adım . İslam Ansiklopedisi'ni, İn ö n ü A n sik lo p ed isin i alm alıym ışım . Hasılı, yardım cı kitap olm ayınca hem iş zorlaşıyor, hem de kitabın ha­ vası -ki yarı yarıya esas sayılır- aksıyor. Y ani N evşehir'de, Kerim Sadi, kütüphanenin kitaplarm ı eve getirebiliyor m uydu?

285

Ben gider gitm ez kaym akam a bir kerre m üracaat edeceğim ya...

Eğer böyle bir em sal varsa daha kolay olur. B urada çok kıym etli bir kütüphane varmış. K aç kerre kaç kişilere başvurdum . İs­ tifade etm ek kabil olam adı. Dışarıya verm iyorlarm ış. Biz de ki­ tapların yanına gidem iyoruz. Hasılı, beş senede on dakikalık m esafeyi aşam adık. İstanbul'un baharı da kim bilir ne güzeldir. Hele Çamlıca!

Bu canım şehrin tadını bir türlü çıkaram adığım ı şim di daha iyi anlıyorum . Sen yalıda oturdun. Bu benim için öyle bir arzu ki, hiç bir şey tatm in edem ez sanırım. Nasıl da, bütün öm rüm ü Beyoğlu'nda geçirm eye razı olm uşum! O bir karış caddede... K ö­ şesini, bucağını, kadınlı erkekli insanlarını o kadar iyi tanıdığım halde... N eden usanm am ışım bilm em ki...

M am afih, bunun bir de faydasını gördüm . Zaten kapalı yerlerde yaşadığım dan olm alı, m ahpusluk bana, m esela, ömrü açık havada geçenler kadar, zor gelmedi teselli mi versin?

Annen iyi mi? H ani resim yollayacaktın? Ben de bu ay başı bir tane çıkartm aya çalışacağım . Her ay asri cezaevine gi­ denlerin vesikalık resim lerini çekm ek için buraya fotoğrafçı ge­ liyor. M üdüre söyleyeyim de, m üsaade ederse, çıkartayım . Gene bıyıklarım ı kesdim . Bir türlü biçim inde m uhafaza edem iyorum . Ö fkeleniyorum . Halbuki bıyıksız olunca insan, aynaya bakm aya lüzum görm eden traş olabiliyor.

H üsam 'a, N aile, diğer arkadaşlara çok çok selâm . A n­ nenin ellerini öperim. Seni hasretle kucaklar, içleri dostlukla güLen gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

Kemal Tahir 12.7.1949 Sevgili S em ih acığ ım , M ektubunu aldım , evvelâ sana, sonra avukat bay Tuğrul Vidin beye teşekkür ederim . İlk fırsatta vekaletnam eyi çı­ karttırıp ilam suretleriyle beraber yollayacağım . Şişm anladığını yazıyorsun. Ben de bu yakınlar rahatsız olacak kadar şişm anlıyorum . N edir bu başım ıza gelen kuzum ?

Sabah kahvaltılarını bıraktım . Zaten esaslı bir şey yediğim de

286

yok. Bilm em bu gidişle halim ne olur.

Bir taraftan da var kuvvetim le çalışıyorum . B ir sürü rom an çıkardım . Şim di, H ü r Ş e h rin İn s a n la rı isimli rom anın ikinci cildini bitirm ek üzereyim . İki cilt 750 sayfa tutuyor der­ sem ve daha iki cilt yazacağım ı bildirirsem yükün ağırlığını an­ larsın. Her gece adeta m untazam an 20 sayfa yazıyorum . Bu gi­ dişle bana m evzu dayanm ıyacak. M am afih, ilk m üsveddeyi yazm akla iş bitmiş olm uyor ki. Asıl düzeltip tashih edilm esi çok yer tutuyor. İlk fırsatta bir küçük daktilo alm ayı düşünüyorum . Bu fır­ sat N evşehir'e gidersem belki yüz gösterir.

R atip'ten çok fazla zam andır m ektup alam adım . M erak et­ m eye başladım . G eçenlerde, m ektupsuz falan 50 lira yollam ış.

Nuri Tahir'in buradan gitm esi epi m asraflı oldu. Y aptığı m as­ rafın bir kısm ını oradan gönderebilir diye um m uştum , im kanı yok. O nlar şimdi çorap m akinelerini ikiye çıkarm aya uğ­ raşıyorlar. Bu da bir taraftan gayet iyi olacak. Elbette, hediyelik lüks şeyler yapm ak, zaruri ihtiyaç m addesi yapm aktan daha az ciddi idi. N iyetlerini yerine getirebilirlerse dişlerini sıkıp çorap m akinelerinin adedini dörde beşe çıkaracaklarm ış.

Kitaplardan hiç bir haber alam adığım a da ayrıca üzü­ lüyorum. A k şam a gönderdiğim S ağ ır D ere isimli rom anı Ratip geri aldı mı?

Bilm iyorum . Halbuki bende m üsveddesi yok. K ocam an bir şeydir. Kaybolacak diye ödüm kopuyor. Gene o kadar büyük olan E s ir Ş eh rin İn s a n la rın ı C u m h u riy e t gazetesine yol­ lam ıştım . M üsbet m enfi bir haber gelm edi. Ratip'e uğrayıp an­ lam asını yazdım . İşte o m ektuba bir türlü cevap verm edi. Ne kadar m erak ettiğim i anla ki üst üste iki m ektup daha gön­ derdim . H âlâ karşılık çıkmadı.

Eğer geçen hafta para da yollam am ış olsaydı, artık öl­ düğünden şüphelenecektim . Bu hafta da sabredip sonra telgraf çekeceğim .

Nakil işim için icap edenleri buradan yazdılar. Gideli de aşağı yukarı bir ay oldu. Artık daha fazla gecikmez, iyi kötü bir cevap gelir sanırım. Bu da belli olsa biraz daha rahatlıyacağım. K a­ lacaksam tekrar yerleşeceğim. Gideceksem bir an evvel gideceğim.

287

N azım 'dan iki m ektup aldım . C evaplarını yazdım . Resim yapm akla uğraşıyorm uş. Sana bir şey söyliyeyim mi? Nazım İn s a n M a n z a ra la rı ismi altında gayet büyük bir esere baş­ lam ıştı. Bu esirin ucu bucağı yoktu. Parça parça neşredem ediği, uzun m üddet de yalnız kaldığı için m uazzam eserinin altm da bunaldı zannederim . Bu m uharrirlere ve şairlere m ahsus kepaze bir hastalıktır. Asap bozuklukları falan hep bundan ileri gelse gerek, diye düşünüyorum . Eserinden hiç bahsetm em esi de bu düşüncem i kuvvetlendiriyor. Bu korkunç derecede ağır işi ba­ şarabilm esine bir kerre maddi im kanlar m üsait değildi. İstediği yardım cı eserleri bulam ıyacaktı. Hasılı her m ısrada takılarak dünya turundan uzun bir yolculuğa çıkm ak ancak Nazım ayarı sanatkârların göze alabilecekleri bir işti. M ikelanj'ın yekpare bir kayadan ibaret bir adayı yontm aya kalkm ası gibi bir şey...

D em ek deniz m evsim i geldi. Bu sene denize benim ye­ rim e de girm elisin. Binaenaleyh, işlerini öyle düzelt ki, ban­ yoları bir misli fazla alasın. M am afih, ben denizin içinde ol­ m aktansa, üstünde olm ayı tercih ederim . Kürek ve yelken bana daha zevkli gelir.

H üsam 'ın işine bir türlü akıl erdirem edim . Hâlâ bir karara bağlanam adı. Eğer N evşehir'de buluşursak pek de sevineceğim .

Hüsam 'ı ne kadar sevdiğim i bilm em bilir m isin? Her düşünüp gözüm ü kapayışım da dünyanın en şirin gülüm sem esi ile kar­ şım a gelir. Bir çeşit sessizliği, m üsam ahaya benzeyen bir dost­ luğu vardır ki tadına doyulm az. Nail'i de özledim . Şiirlerinden bana da gönderecekti. Hani nerede? D oktorun, diğer ar­ kadaşların sıhhatini, yaşam a şartlarını zam an zam an m erak ede­ rim. İstanbul'da geçinm ek buradakinden kat kat m üşkildir. K en­ dileri ne haldeler, aileleri ne yapar?

Sen bayram üstüdür diye kim bilir ne kadar yoruluyorsun!

Seni yapa yalnız düşündükçe yüreğim parçalanıyor. R esim lerine rağm en sen benim için daim a o incecik kızcağızsın. Ve böylece bir şeylerin değiştiğini kabul etm eden yaşam ak da insana zevk veriyor. Z am ana kafa tutm uşum gibi...

Daha ne yazayım sevgili Sem ihacığım , seni pek özledim , pek...

288

Annenin ellerini öperim.

Kendini yorm am am rica ederim . İstanbul'un bütün k a­ dınlarını sen giydirecek değilsin ya...

Resm ini dört gözle ve aceleci bir yürekle bekliyorum . Bu da bir çeşit ziyaret sayılır.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim , sevgili Sem ihacığım .

Kemal

Tahir

Sevgili Semihacığım, Bayram çalışm anızı gözüm ün önüne getirdim , başkalarını giydirm ek için o kadar didinm işsin de kendi entarini dikem em işsin. (Kederlendim ) dersem beni çok yufka yürekli mi bulursun?

Orada olsaydım, sevgilim , sana faydam dan ziyade za­ rarım dokunurdu. Yazı hususunda sabırlıyım am a, terzileri sey­ rederken nefesim kesilir. Bir hoşsohbet ahbabım , sizin terzi m il­ letiniz için "Bunlar beddualı adam lar" dem işti. "İğne ile delerler, sonra o delikleri iplikle doldururlar." Hasılı orada olup telaşını görseydim , m esela avukat Tuğrul bey gibi sabırlı ol­ m azdım da, elinden, falanca hanım ın fistanını çekip alınca, seni K adıköy'deki küçücük parka götürürdüm . İstanbul'un artık iyice acem isi olduğum halde, sana yem ek bulurdum. Lâkin ütü veya teyeli sökmeye gelince, sakın bana güvenm e. O kadar becerem em ki kum aşları yakıp berbat ettikten başka bir de güzel seyir olurdum . Bana gülm ekten iğ­ neleri elinize batırır ve m utlaka bir şey bitirip yetiştim ıek gay­ retinde iseniz beni derhal defederdiniz.

Sizin piriniz tdris Nebi imiş. Halen cennette dini bütün m üslüm anlara hülle biçerm iş. Bundan daha m ühim i sizin bir bayrağınız olurmuş. Terziler, m utlaka kum aş aşım larm ış. Tabii senin gibi yevmiyeci yahut aylıkçı olanlar değil. Dükkan sa­ hipleri. B ilir miyim? Aklım a işte bunlar geliyor.

Gene büyük bir kabadayılık ederek, İstanbul'daki çıkm az işlerim i takibe talip olm uşsun. Ben, sana artık böyle işler havale

289

etm em eyi kararlaştırdığım halde, aklım yatar gibi oluyor. Neden mi şekerim , bak dinle: Ratip'e bir m ektup yazm ış, A kşam 'daki S a ğ ır D e re y i alm asını söylem iştim . (Bu hafta içinde tekrar uğ­ rayacak!) diye bir cevap geldi. Bu cevaba karşılık ben ona hem S ağ ır D e re y i alm asını, hem de C u m h u riy e t gazetesine uğrayıp E s ir Ş eh rin İn s a n la rın ı basıp basm ıyacaklarını öğrenm esini, basm ıyacaklaısa m üsveddeleri geri alm asını, ikisinin de bende sureti bulunm adığı için gayet itinalı saklam asını yalnız sana ver­ mesini söyledim . G aliba terzihanenin adresini de yazdım . Bu dediğim m ektup gideli sağlam üç ay oluyor. C evap gecikince m ektup yazdım. Cevap gecikti m ektup yazdım. Bir buçuk ay evvel (50) lira yolladı. Ve hâlâ da m ektuplarım a karşılık ver­ medi. Yedi G ü n m ecm uasında Sevm ek Hakkı isim li bir rom an basılıyor. O m ecm uadan bir nüshayı N evşehir'e Nuri Tahir'e yollam ış. İşte gerek bana gönderdiği (50) liradan, gerek ondan sonra Nuri Tahir'e gönderdiği m ecm uadan oğlanın henüz öl­ m ediğini ve adresimizi de bir hafıza zaafı neticesinde tam am ile unutm adığını anladım . C evap alm adan dört m ektup yazdım . Bu iş, duvarla konuşm aya benzedi. Artık canım sıkıldı. Nuri de m ektup alam amış. İki defa yazm ış ve beni m ektupsuz bı­ rakm am asını her defasında sıkı sıkı tem bih etm iş. B irader oralı değil. Ben de artık ondan m ektup alm adıkça yazm ıyacağım . İşte vaziyeti sana kaldığı yerden itibaren anlattım . S ağ ır D e re n in m üsveddesini geri aldın mı? E sir Ş e h rin İn sa n la rı için C u m h u riy e t gazetesinde ne söylediler? basm ıyacaklarsa m üsveddeleri oradan geri alacaktı, ne oldu? m eçhul!

Sana rica ederim , evvelâ m atbaalarda ter dökeceğine, Em ine'yi kabilse babam a yolla! Ratip'i bulsun. Neticeyi m üm ­ künse öğrenip sana söylesin. Sen de bana yaz. Y ok, bu tarzı pek dolaşık bulursan yapılacak iş şudur: 1- A k şam gazetesinde m uharrir Vâlâ N urettin beye uğ­ rayıp S ağ ır D e re n in m üsveddelerini alacaksın.

2- C u m h u riy e t gazetesinde tahrir m üdürü ve piyes m u­ harriri Cevat Fehmi bey var. Ben E sir Ş eh rin İ n s a n la r ın ı onun adresine iadeli taahütlü yolladım . İmzalı varaka da geri geldi. İyi yürekli bir arkadaştır. Eğer kitabı basm ıyacaklarsa bunun

290

im kansızlığını ben anlarım. Hem ona, hem de Vâlâ beye hür­ m etlerim i lütfen söyle. K endilerine verdiğim sıkıntı için ta­ rafım dan özür dile.

3- Geçen hafta V atan gazetesi baş m uharriri Ahm et Emin Y alm an beyin adresine S af A dam isimli bir m acera rom anı yol­ ladım . Henüz tetkike vakit bulam am ıştır. Basıp basam ıyacağını bildirm ezse, bir ay kadar sonra yolun düşerse bizzat kendisine uğrar sorarsın.

4- H ü rriy e t gazetesi sahibi Sedat beye (Camı Kıran Çocuk) isimli bir küçük rom an yolladım . B eğenir um uyorum , eğer ondan da bir havadis çıkm azsa gene bir ay sonra -Ahmet Em in'e uğradığın zaman- oradan da geçersin.

5- Son P osta gazetesinde Selim Ragıp beye Harlem C i­ nayeti isimli bir polis rom anı gönderm iştim . Ratip kısaca (ya­ kında basacaklar) demişti. A rada sırada bu gazeteden bir sayı alıp bakıyorum . Oraya şim dilik uğram ak istemez.

6- Son S aat'ten -yani Selim Baban beyden- Ratip son gayretle ancak (180) lira koparabildi. Ben hesabı tam am ile şa­ şırdım. Ne kadar alacağım olduğunu bilm ediğim gibi, alacağım olduğuna da artık emin değilim. M am afih gene m übarek yüzler görüp nam ülayim sözler işitm ekten çekinm ezsen oraya da bir uğra... Asıl ayıp olan taraf C ihat beyde benim henüz basılm am ış tam üç tane rom anım duruyor. Adlarım sana bilmem kaçıncı defa tekrar yazayım: Sevgilim İmdat! - Ne uygun bir isim değil mi?- B ir Haşarı Delikanlının M acerası, -nerenin haşarısı... Se­ nelerdir kendisini kurtaram ıyor C ihat beyden.- Sevenlerin Z a­ feri -N asıl da uydurm uşum ? Hani zafer?- İşte bu üç kitabı olsun kurtarsanız, bir yerlere verseniz, belki birisini neşrederler. Ben şaştım kaldım , bu ne iştir.

Bu arada bir rica: S ağ ır D ere ile E sir Ş eh rin İn ­ s a n la rın ın bende ne m üsveddeleri ne de notları vardır. Ratip aldı ise iyi saklam asm ı bir de sen söyle. Alm adı da sen alırsan lütfen yangına filân dikkat et! İkisi 1400 sayfadır ki bir kerre zayi olurlarsa bir daha asla oturup yazam am . Şim di ben H ü r Ş eh rin İn sa n la rı'm iki ciltte bitirdim.

Sakin B ir M em leket ism ile aynı rom anın üçüncü cildine baş­

291

ladım . B undan da iki yüz küsur sayfa yazdım . Bu da aynı bü­ yüklükte iki cilt olacak. Sonra galiba daha iki ciltlik bir başka rom an bu seriyi tam am lıycak. Pek yorulm uşum , ninem , adeta boşalm ış gibiyim . Arada Zoraki Nişanlı ism inde bir m acera ro­ m anını çıkardım . 160 sayfadır. D inlenm ek için onu tem ize çek­ m eye karar verdim . Bitirince tetkike veririm . Ne zam an çıkarsa belki de sana yollarım .

Agatha C hristie'den bir polis rom anı, C lod Farer'den bir rom an tercüm esi yarım yırtık bekliyor. Gene yarım yırtık bek­ leyen üç tane büyük rom an var. (Birisi üç bin sayfa tutar sa­ nırım .) Lâkin aklım son zam anlarda tarihi bir rom ana takıldı.

Buradaki kütüphanede N aim a T a rih i ile E vliya Ç elebi Se­ y a h a tn a m e si varmış. Lâkin kütüphaneden çıkarm ak, yani (eve verm ek) yasak diyorlar. B ir kolayını bulur da, kısacık bir zaman için not alm ak ve tetkik etm ek için getirtebilirsem bir de bu çe­ şidi deneyeceğim .

Evet, sevgilim , dediğin gibi bir daktilo ile bir küçük ba­ yana ihtiyaç var. Lâkin bunu M elahat'tan saklam ayı an­ layam adım . İşte o küçük bayan M elahat'ın kendisi değil mi?

Zaten M alatya m ensucat fabrikası kooperatifinde daktilograflık ediyordu ya...

Ama, bilmem ki çoktanberi unuttu mu? İstanbul'dan para gelecek de, ona göndereceğim de, o da vekaletnam e çıkaracak da... M asallarda (vay benim köse sa­ kalım !) mı derler?

Halil'in gönderdiği otuz lirayı da, m ektubu da alm adım .

Alm ış olsaydım , derhal cevap yazardım . O rada acele arasın. Pek sevindim . H alil'e selamlar.

Nevşehir'e gitm em şim dilik kaldı. V ekalet ilk fırsat zu­ hurunda yollayacakm ış. İşte senin m ektubun kadar fakat m a­ alesef kupkuru ve utanm az bir m ektup... K usura bakm adığını nasıl mı anlarım ? Bir resim yollarsın sevgilim . Seni hasretle, m uhabbetle sim sıkı kucaklar, gözlerini doyam am ak korkusu ile öperim.

6.8.1949 Kemal Tahir

292

A n n en e h ö rm e tle rim i sö yle. E lle rin i öperim . İn şa lla h H iisam 'ın tah liye e d ild iğ in i m ü jd elersin . T u ğ ru l b ey e b il­ m u ka b ele h ö rm e tle r ed erim .

Sevgili S em ih acığ ım , M ektubunu -gözlüklerim i de sayarak sahiden söy­ lüyorum - dört gözle bekliyordum . Çok şükür geldi, yetişti. Ben şimdi sana aradan geçen zam anın vukuatını kısaca yazayım da sonrası kolay: R atip'ten m ektup aldım. H asta falan değilm iş. Fakat ha­ vale ettiğim işlerden bir netice alm adıkça yazam ıyorm uş. T uhaf bir adet.

Y edi G ü n m ecm uasındaki rom anın parasını N uri buradan gitm eden peşinen alm ıştım . Y edi G ün m üessesesinin bu iyiliği vardır. Az para verir am a, peşin verir. (Şeytan kulağına kurşun, o m ecm ua da galiba bizlere ömür. Geçen hafta gelm edi. Zaten bir kaç sene içinde bir kaç kerre şekil değiştirm ek bir m ecm ua için hiç de hayırlı bir alem et sayılm az.)

Bundan başka H ü rriy e t gazetesi geçenlerde yolladığım C am ı K ıra n Ç o cu k isimli rom anı bastı. K üçük bir kitaptı.

Ancak 20 tefrika tuttu. Buna karşılık (300) lira yolladılar. Gene gırtlağım a kadar borca giriftar idim. Bu para im dadım a yetişti. Şu anda, sana bu satırları yazan ünlü m uharrir, dünyada hiç kim seye hiç bir şey borçlu değildir. Pek rahattır. Pek rahat ol­ duğu için de m esela senin hasretini belki yüz m isli daha fazla his etm ektedir. Bundan da ayrıca m em nundur.

Parayı alır alm az M elahat'a 25 lira yolladım. Tuğrul beye vekaletnam e çıkartacak. G elecek hafta onu da alırım um u­ yorum. Derhal karar suretleriyle beraber adresine yollayacağım .

Ben umumi vekaletnam e çıkarılm asını istedim ki yolu düştükçe diğer işlerim i de belki soruşturur. Bunu, benden m ektup is­ tem enizi düşünerek kararlaştırdım . Pek mi fazla?

N evşehir'e gitm ek işi kaldı. Bunu sana yazdığım ı zan­ nediyorum . Bazan öyle oluyor. Bir şeyi fazla düşünürsem size yazdığım ı zannetm eye başlıyorum .

293

C u m h u riy e t gazetesindeki rom an için R atip (N adir Nadi bey tetkik ediyorm uş. Evini başka yere taşım ış. Bulup iade ede­ cekm iş.) diye yazıyordu. Ben de tem am ile ümidi kesm iştim .

Senin yazdıkların bana yeniden üm it verdi. Henüz son söz söy­ lenm ediğine göre belki basarlar mı diyelim ?

M adem ki, vaktinin olacağını zannediyorsun, lütfen V a ta n gazetesinde Ahm et Em in beyi görm eye çalış. Ona S af A dam isim li bir rom an yollam ıştım . Basıp basm ıyacağını anla, basılm ayacaksa, m üsveddeleri geri al.

Vâlâ N urettin beye de uğrayacağını yazıyorsun. Se­ lam larım ı lütfen söylersin. Hemen cevap verişine pek sevindim .

Hiç ihm al etm ediydi.

Ratip S on S aat'ten, ilk ağızda yolladığı (130) liradan başka aylardanberi, on para tahsil edemedi. Tuğrul beyle bu işe bir daha gayret ediniz. Bilhassa Cihat beyde duran üç tane ro­ manı (İsim lerini tekrar yazayım: Sevgilim İm d a t!, B ir H a şa rı D e lik an lın ın M ac era sı, S evenlerin Z aferi- ne adinin bayağısı isim ler bunlar!-) m utlaka alm aya çalışınız. R om anı basm am ayı, basılanın parasını bir türlü verm em eyi anlıyorum da, hem bas­ mak istenm eyen, hem basılsa da parası verilm iyecek olan üç tane rom anın senelerdir zapt edilm esini aklım alm ıyor. Cihat, daha gençken ve henüz m ebus falan değilken çok daha ciddi bir insandı. Şaşıyorum ve bir türlü izah edem iyorum .

Son P o sta ve H a rle m C inayeti isim li bir polis romanı tercüm esi gönderm iştim . Selim Rağıp bey (basarız) dem işti. A y­ lardanberi bir haber çıkm adı. Bilm em ki oralarda dolaşırken ona da uğrar m ısın? B ir hatırlatm ış olsak. B elki bir yere girm iş kal­ mıştır.

Halil'in otuz lirayı, az em niyetli bir adam la postaya yol­ lam asını da idrak edem edim .

Ayıp gibi geldi. Hüsam ların iktisadi vaziyetlerinin bo­ zukluğu da beni *ayrıç a dehşetli üzdü. O nlara yardım ede­ m ediğim için kendi kendim e hicap duym aktayım .

Em ine'nin N evşehir'e gitm iş olduğunu son m ektubunda Nuri T ahir yazıyordu. Üm it büyüm üş. K oca kız olm uş. Benim yüzüm ü bir türlü hatırlıyam ıyorm uş ama, gene de beni özlem iş.

294

Bilirim , bak buna aklım yatıyor. B ir insan, bir insanın yüzünü hatırlayam asa bile, onu pek âlâ ve sahiden özleyebilir.

Sana yazdım mı bilmem, burada, sayın C um huriyet Sav­ cım ızın tavassutu sayesinde Milli K ütüphane'den istediğim ta­ rihleri tetkik im kanını buldum. İşe çoktan başladım . Pek m em ­ nunum. Şim di elim de üç roman var. Birisi N am U ğ ru n a , öteki Z o ra k i N işanlı, üçüncüsü B ir "N ed im D iv a n ı" n ın E sra rı. Z o ­ ra k i N işanlı tamam, tem ize çekilecek. N am U ğ ru n a 'n ın yarısı yazıldı. D iğerinin de planı hazır. Lâkin Nuri T ahir gittikten sonra yalnızlığın verdiği rahatlıkla öyle deli gibi çalışm ışım ki, birden boşalıverm işim . İki satır yazm ayı canım istem iyor. K en­ dimi zorladıkça yorgunluk, tem belliğe, tem bellik bir çeşit ya­ zıdan nefret etm eye dönüyor. Oradaki kitapları kurtarm anızı bu sebeple istiyorum. Elinizde olursa bir yerlere teklif edersiniz.

Kabul edilirse ben de biraz dinlenm iş olurum . Ü şenm eden h e­ sapladım . Nuri gitti gideli 2000 küsur sayfa yazı yazm ışım . R e­ kordan bile fazla bir şey. İmkansız bir şey... O turup yazm ak şu­ rada dursun, bir yerden kopye etm ek bile her yiğidin harcı olam az. Gene öyleyken neşr işini bir türlü yoluna koyam adık. Öm rüm , batıp çıkan ve bir türlü sağlam bir yere basam ıyan ka­ zazedeye benziyor. Tam boğulacağım sırada, bir kaç yüz lira ye­ tişiyor. Ferahlığın tadını çıkaram adan, yeniden borç derdi baş­ lıyor. G iderek, bu vaziyet, vallaha, feciliğini de kaybetti de kepaze bir gülünçlük oldu.

N a zım a yazmıştım . Ç oktandır cevap gelm edi. Bu gün­ lerde gelir um uyorum . Sende gene bazı rom anlar birikti mi?

Eğer eline geçenler duruyorsa, başkasının olduğuna bile bak­ m adan bana yollayıver. Kitap hırsızlığı m ubahm ış. (Bunu tabii, kütüphane yapm aya meraklı olanlar uydurm uşlar. K itap bi­ riktirm ek m eraklılarını m ahvetm ek için.)

Sevgili Sem ihacığım , bir bahçe elim e geçirsem . Galiba bir sene kadar içinde daktilo tıkırdatm azdım . Şöyle sırtüstü yatıp gökyüzüne bakarak tam üçyüzaltm ışbeş gün üçyüzaltm ışbeş gece dinlenirim sanıyorum. Bu dinlenm ek bir başka çeşit dinlenm ek... 12 seneye yakın sadece yattıktan sonra

295

tekrar sırtüstü uzanm ak arzusunu bıim em ki anlar mısın?

Ratip'in adresini gene de yazayım: - Süleym aniye İm aret Sokak no.9 - Beyazıt V ezneciler caddesi Selam et apartm anı no.6 Artık bilm em birisi çalıştığı yer mi? İkincisi babam ın evi­ dir.

Resm ini hasretle bekliyorum . D işler m eselesi bende de berbat. Ç enem den üç kerre üst üste am eliyat oldum . Nihayet dişi çektirdim . Şim di diğerleri ağrım aya başladı. A ram ızda bir m ini mini fark var. Ben diş çektirm ekten hiç sinirlenm em . Se­ ninki de korku değil. Sinir. Yoksa, böyle ufak ve neticesi m alum şeylerden perva etm iyeceğini bilm ez değilim. Sen kimi aldatıyorsun kuzum ?

Annenin ellerini öper, sıhhatler tem enni ederim . Hüsam 'a ve arkadaşlarına sevgi ve hörm etlerim i söyle.

Tuğrul beye gıyabi saygılar ve verdiğim üzüntüden dolayı kusura bakm am ası tem ennisi.

Seni de hasretle sim sıkı kucaklar, neşesini kay­ betm em esini rica ettiğim güzel gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

9.9.1949 Kemal T a h ir Sevgili S em ih acığ ım , Demek dişini çektirdin m eleğim ? Yanında olm alıydım evet! O lm adım ama, dişçi koltuğu, m aalesef, m askaralık seyrine müsait yer değildir. Dehşetini anlam alı ki bizi günlerce uyut­ m ayan diş ağrısı bile oraya oturunca şıp diye kesilir. Ben bunun bir tek çaresini buldum. Sana da bildireyim : (m ücerreptir) 'çok şükür ki dişim ağrıyor, diye düşüneceksin, çektirir kurtulurum , ya başım ağrısaydı..." İşte bu kadar.

Dünyada, dişleri ağrım akta olan veya ağrıyacak olan bütün insanları aradan çıkarıp yalnız ve yalnız kendim için söy­ lüyorum. Ne zam an dişim ağrısa gözüm ün önüne, bazı dişçi muayenehalerinde asılan bir resim gelir: Hani bir köpeğin dişi ağ­ rım ış da başını bir m endille sarm ışlar. H ayvancağızın boynu

296

bükük... Gözlerinde üm itsiz bir keder... Feci...

"Yeni başladığın rom anlar m uhakkak tezli ve özlü şey­ lerdir." diyorsun! İyi am a şekerim , benden öyle şeyler isteyen kim ? Nefes nefese m acera rom anları yazm aya m ecburum . Biri bitm eden biri başlıyor. Şaşırdım kaldım . Ümit bir küçük am eliyat mı geçirm iş? Babası pek merak ediyordu. Sahi, onu söylem edim . Senin m ektubunla beraber, N evşehir'den de m ektup aldım . Hamdi resim yollam ış. Hasta diye m eraktaydım . Pek sıhhatli, pek heybetli gördüm . Sevindim.

M elahat’tan vekaletnam e geldi. Tuğrul beye yolladım.

Her halde şim diye kadar alm ıştır. Kendisini üzücü işlere m em ur ettiğim için pek mahcubum ! Eniştesinin ölüm üne sahiden üzül­ düm. Başları sağ olsun!

Gözlüğüm ün olduğunu evet, bilmezsin. Saçlarım ın be­ yazlandığını, tepem in kelliğini de bilmezsin! Biraz şişm anladım am a, bana, kendim , pek hantal olm uşum gibi gelm iyor. Henüz neşemi de kaybetm edim . Gülm e fırsatlarını hiç kaçırm ıyorum .

G özlüğü ben de sevm iyorum . Yüzüm kalabalık gibi bir şeyler hissediyorum . Kendim i ısrarla boş bir dükkana benzetiyorum .

C am ekanları boş dükkanlara...

Nazım 'la Piraye'nin işini sana kaç m ektuptur neden yaz­ m adım acaba! Bu işe hatta senin artık m üdahale etm en bile lazım. Oğlan aklını başına devşirm iş. Tövbelerin her çeşidini peş peşe sıralıyor ve de aralarına darı danesi sığm ıyor. (M alum ya tövbenin de çeşidi var: Yeşil tövbe, mavi tövbe, pem be, ef­ latun, kavun içi, hasılı her renkten bir tövbe!) Gel gelelim bu sefer de Piraye bacı inat ediyor, m ektuplara öldüm allah cevap yazm ıyorm uş. Rica ederim , Em ine'yi de beraber al, git, ellerini öptüğüm ü söyle! A rtık cevap yazsın! Şunu da söyle ki, cevap yazm am akta ısrar ettikçe nihayet bize benzer. Halbuki biz er­ kekler, siz kadınları kendim izden çok yüksek görürüz. Hakikat da budur. (Yani bunda bizim evham ım ızın payı yoktur.) H a­ talar, gaddarlıklar, hatta edepsizlikler bize hastır. Size de biz eğer özür dilerken artık sam im i isek, af etm ek düşer. A ram ızda m evcut ve lehinize olan fark da bundan ibaret. İşte bunları Piraye bacıya tarafım dan böylece söyle! Hatta

297

daha iyisi nedir bilir misin? Kadım cebren Bursa'ya götürmek. Ö nüm üzdeki bayram da bu işi neden yapm ıyacakm ışsın ba­ kalım ? O rada belki beraber resim de çıkartırsınız. Bana da bir tane yollarsınız.

M ahkem elerim neticelensin Bursa için bir istida ve­ receğim , olur ki gönderirler.

Senden kitap istedim am a ciddiye alma! Okuyacak vak­ tim yok ki... Tarihlere göm üldüm . Bir sürü işim var. Hem de Tagor'u ben hiç sevmem! Bana her eserinde bir şeyleri kurnaz ve insafsız saklıyor gibi gelir. Bu sahtekarlığı, muzipliği o uzun sakalına yaraştıram am . Ben hiç bir zam an egzotizmi se­ vem edim . Bu aynı zamanda bir türlü anlayam adım manasına da gelir.

Cum huriyet'ten evvel, bir aralık Ahm et Emin beye uğ­ raşanız S af Adam isimli romanı basıp basm ıyacağını anlasanız.

B asm ıyacaksa romanı istirdad etseniz. Evet, artık Nuri Tahir'e uğram aya hacet kalmadı. Belki bu işleri Tuğrul bey daha kolay halleder.

H üsam 'ın ve arkadaşlarının evrakının tasdik edilm esine bilm em ki sevinm eli mi, kederlenm eli mi? İşin sürüncem ede kalm ası da bir ayrı üzüntüdür. M am afih cezaları da artık bitmek üzere. Onları bir yere yollayacaklarını sanmam!

Kedim doğurdu, sevgili Sem iha, üç tane yavrusu var. İkisi erkek birisi dişi. Birdenbire beş kişi olduk sayılır. Ben kedi yavrularını daha çabuk büyürler sanırdım . Bir m üddet gözleri açılm adı. Bir m üddet ayak üstü duram adılar. Şimdi ko­ şuşuyorlar. Seyirlerine doyam ıyorum . Ö yle budala, çapaçul ve dünyadan bihaber m ahluklar ki... Şim di gene önüm üzde bayram var. Sen gene terzi, terzi çalışacak, kendini fena halde yoracak m ısın? Neyi merak ettim arada bilir m isin? Hani bir kadın diktiğiniz ceketi beğenmemiş.

Sen de yokm uşsun. Sonrası ne oldu? B öyleleri ekseriya çirkin kadınlar olur galiba! Huysuz kadınlar! (A m a belki de siz yanlış ölçülerle hep uygunsuz bir şey yapm ışdırsınız!) Ne bileyim!

Her zenaat kendisine göre zor ama, terzilik iki m isli zor. Başka zenaatlerin ekserisinde esas, zenaatkarın beğenm esidir. T er­

298

zilikte bunun tersi! M utlaka m üşteri beğenecek... Kendini yormam aya çalış desem , boş söz! Sözlerin boşunu söyleyip dur­ maktan da bir usandım ki...

Bu m ektubum çok daha neşeli olabilirdi. Neden mi ol­ madı? Efendim , ben yem ek pişirm esini bir türlü be­ cerem iyorum . H esapça yem eğin lezzetli olm ası lazım. Mutlaka bir aksilik çıkıyor. Ekseriya kullandığım kap küçük geliyor. Su­ yunu kararı ile koyam ıyorum . Sonradan ilâve ediyorum . Çok defa kabı ağzına kadar doldurduğum için yağları dışarı akıyor.

Etrafı batırıyor! Bu gün de m ektubunuzun sevinci ile olmalı, ye­ meği ateşte unutm uşum ! Etler köm ür haline gelm iş. Nohutlar leblebi gibi katılaşm ış. H er zam an ahdederim , bir iş yaparken diğerine geçm iyeyim , diye... M üm kün olmaz, işte bu sebepten sevgili Sem ihacığım , m ektup böyle derbeder oldu. Bir daha se­ fere, seni eğlendirecek şeyler yazacağım!

Aklım fikrim C u m h u riy e tte k i rom anda. Basacağız de­ seler biraz ferahlarım . Elim deki işleri bir nizam a sokm aya, ya­ rısında bekleyen m üsveddeleri bitirm eye, o suretle de bir başka türlü ferahlam aya fırsat elverir. M am afih, hiç de üm idim yok.

Bu sene buraya hem en hem en hiç yaz gelm edi. Zaten Çorum yayladır. İnsanın sırtı A ğustos'a doğru biraz ısınır, sonra tekrar üşüm eye başlar. Sen de bu sene denize bir türlü gi­ remem işsin. Kim bilir benim duam mı kabul oldu?

Nuri Tahir N evşehir'de iyi ve rahat olduğunu yazıyordu. İşleri kendilerini idare edebiliyorm uş. Emine oradan yeni geldi.

V aziyetlerinden bir şeyler anlam ıştır. Sor bakalım . Karınlarını doyurabiliyorlar mı im iş? Diyeceksin ki (doyuram ıyorlarsa sen ne yapabilirsin?) Ü zülm ek de mi elim den gelm ez Ümit konservatuvara girm ek istiyormuş. Biraz da ses m e­ selesi değil mi? Nuri Tahir, (eğer bu işe teşebbüs edilirse bayan Safiye Ayla'ya bir m ektup yaz) diyor. En iyisi ben sana y a­ zarım. Sen Üm it'le annesini götürürsün. Eskiden, sam im i, doğru düşünür bir kadındı. Belki hâlâ öyledir. Size bir yardımı dokunam asa bile bu fikir etrafında konuşursunuz. Bakalım Akşam Kız Sanat Enstitüsüne gitm esi mi daha iyi olur? Bir de başım a opera sanatkarlığı çıkarm ayın rica ederim . (Bunu şaka olsun

299

diye yazdım . Becerirse elbet çok sevinirim . Üm it'in doğduğu gece ben de orada idim. Biz eski bekarlar dostlarım ızın ço­ cuklarına biraz da kendi evlatlarım ız im işler gibi bağlıyızdır.

Hele Ümit'i hep öyle içim titreyerek düşünürüm . Yolu açık olsun şeker kızımın.

Resm ini pek hasretle beklediğim i hiç unutma! Halbuki re­ sim lerin hasretlerle esaslı bir m ünasebeti olamıyor. A zal­ tacağına bilakis arttırıyor. A rttırıyor am a zarar yok! Sen gene ve acele yolla!

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle, iytiyakla öpe­ rim sevgili Sem ihacığım .

22.9.1949

Kemal A n n en e h ü rm etlerim i ve e llerin d en H iisam oğlu için fa z la ü zülm esin.

Tahir

öptiiğiim ii

söyle.

Sevgili Semihacığım, Gene seni, insafsızca yorm ağa başladım . Doğrusu, söz aram ızda, sabrına hayranım . "Ben bu çıkm az işlerden usandım," desen yeridir. Ve bu gidişle de bunu söylem elisin.

O Selim bey her kim ise, ben onu uzaktan bile ta­ nım ıyorum . Kitabı, lütfen basm ak niyetinde oluşuna sevindim.

Lâkin bu niyetler ne kadar geç tecelli ediyor. Adam ı tutm uşlar, arkasını tekm eleyerek sokağa atm ışlar? -belki de yüzüne tükürm üşlerdir.- "bak bundan istiskal çıkar,” dem iş. Ben ve ki­ taplarım aynı m uam eleye m aruz bulunuyoruz. Büsbütün hazini o herif kadar olsun anlayış gösterip "istiskal çıkar" dahi di­ yem iyoruz.

Sana karşı duyduğum m innetin azam etini bu cepheden biçm elisin.

Safiye'ye yazdığım m ektupta arkadaşlıktan başka bir şey olduğunu zannetm iyorum . Sen, şüphesiz benim le şakalaşm ışsın.

Eskiden de aram ızda sahici arkadaşlık vardı. Zaten Naci ile m evcut m ünasebetleri başka bir şey olm asına imkan da bı­ rakmazdı.

300

İşin garip tarafı, kızcağıza tutup on sene sonra bir m ektup yazıyorum . Bir hizm et rica ediyorum . Bu rica, onun 6-7 senedenberi çalışm akta olduğu K onservatuvardan istifasının hem en akabine rastlıyor.

Ben ekseriye geç kalırım . Bu da bana biraz m u­ hafazakarm ışım hissini verir. O tuhaf bulduğun m ektubun bir tek tesiri olur, şekerim, kızcağız hayretler içinde kalır.

Piraye nihayet çocukları alıp Nazım 'a gitmiş, Nazım (Ancak bir saat oturdular am a olsun, şeytanın ayağını kırdı d e­ mektir) diyor. Pek de mesut. N ereden mi anladım ? Eskidenberi kısa yazardı, son m ektubu büsbütün küçülm üş, adeta reçete h a­ line gelm iş. Ben de sevindim. Bana bu iş bir felaket gibi g e­ liyordu.

Bak nasıl düşünüyordum : Bu işin sebebi ne imiş? Basite irca edelim . (Ben bir başkasını seviyorum .) Değil mi? İyi am a, Sevgili Sem iha, böylece, (sevgi) dediğim iz en dürüst, en beşeri, en kahram an his bir fenalığa alet olm uyor mu? Birisinin kalbini öldürm ek bahasına hiç bir şey elde edilem ez gibi geliyor bana...

Bak, senin Kerim Sadi ile olan hadise böyle değil! O turup bir karar verilm iş. Sonra böyle bir kararı, kadınların verm esini de galiba anlıyorum. Biz erkeklerin kendi kendim ize böyle ka­ rarlara gelm eye hakkım ız yok sanırım .

Am a bir tuhaf noktayı daha söylem eliyim : Kerim'in di­ vaneliği yeni bir şey değil ki canım , eskidenberi meşhurdu. O zam anların Sem iha'sı bu divanelikleri belki hoş görüyor, bir ka­ rakter -tuhaflığı dem iyeyim - hususiyeti sayıyordu. Beraber olu­ şunuzun belki biricik izahı idi. Sonra dönüyor, bu beraber olu­ şun biricik izahı, ayrılığın da biricik izahı oluyor. Yani Kerim 'den divane olduğu için ayrılıyorsun, kendini de haklı gö­ rüyorsun. (Ne acaip bir tezat bir sinem a artisti bayanı, galiba Ağa H an'la evlenen çapkın A m erikalı da, boşandığı kocası için biricik suç olarak "çok akıllı, adeta dahi" diyordu.)

M esele sevm ek ve artık sevm em ek m eselesi. Y ukarda d e­ diğim gibi, biraz haince de olsa kadınlara yaraşır. Erkeklere uymaz. Yani bu kararı Kerim Sadi tek başına verseydi de, dün­ yanın en m akul m azeretini ileri sürseydi, Nazım hakkında dü­ 301

şündüğüm gibi düşünürdüm .

Senin yokluğun bir erkeğin hayatı üzerinde sarsıntısız ge­ çemez! B ilm ez değilim. Bu sarsıntı hele K erim gibi m u­ vazenesiz bir adam cağız üzerinde daha sert olur. Am a, ne ya­ palım ? B aşka çaresi olsaydı, ben senden em inim , bu son ve insafsız yolu tutm azdın.

Ne dersin, mesele sana ait olduğu için m i,-m esela Nazım işindeki gibi- bitaraf düşünem iyorum . Ne olursa olsun sana hak verm ekte haksız mıyım?

Seni hasta ve yatakta ve annene şım arık arzuları ile dü­ şündüm . Ne şirin olm uşsundur. Bu birisine şım arm ak ihtiyacını çok iyi anlarım . Hayatım, sevdiklerim e şım arm akla geçti ga­ liba... Ne tatlı, insana, ne kadar yaşam ak zevki ve cesareti veren haldir. Ne yazık ki, elbiselerini bekleyen m üşteri bayanlar, seni bu m asum zevkten mahrum etm işler. İnsanoğlu, ne kadar meşru m ünasebetlerle, ne kadar iyi ve m asum zevklerden, başkalarını, hatta şüphelenm eksizin mahrum ettiğini çok şükür bilmez.

Bir türlü yeniden çalışm aya başlayam adım . Buna yazı ile uğraşanlar arasında (kendi kendisi ile tezat halinde olm ak) de­ niyor. En berbat bir halet... Silkinip kurtulm ak lazım. Nuri Tahir gittikten sonra yalnızlığın verdiği gayretle pek ölçüsüz, pek dolu dizgin çalışm ışım . Bir kaç ay m utlak istirahat etm eli, gayet hafif m acera rom anları okum alıyım . Aksi gibi okuyacak hiç bir şey yok. T arihlerden notlar alm ak dinlendirir um m uştum . Bilakis, istem ediğim halde hep yazacağım tarihi rom anla m eşgul olu­ yorum . Planlar yapıyorum , şahısları tesbit etm eye uğraşıyorum .

Bir kaç m acera rom anına birden başladım . Hiç birisi yirm i yirm ibeş sayfadan ileri gidem ediler.

N azım 'a bir rom an yollayım dedim . Bir ham lede (200) sayfasını yazdım . Bunaldım. B ir kaç hafta bıraktım . Geçen gün tekrar elim e alınca da hiç beğenm edim . Ne kadar şaşırdığım ı, telaşlandığım ı burada olup görm eliydin. H albuki yazarken ne kadar beğeniyordum . Böyle olur. Bir m üddet sonra, tekrar o be­ ğenm ek hali avdet eder, ötesini, berisini düzeltir yazarım .

O ne kadar uzun doktor tavsiyeleri... Teşekkür ederim.

Lâkin tutabileceğim i um am ıyorum . D üşün ki, sevgilim , ben et

302

yem eklerini bile lezzetli bir hale getirm ekten acizim . Sebzeler sanki benim le iddiaya girm işler. Hangisini pişirm eye kalkışsam tarif edilm ez bir şekil alıyorlar. Öyle ki çiğ yenseler daha lez­ zetli olurlar.

Yum urta, yalnız başına bulunan bir insanın can kurtaranı. Çay-kahve de öyle. Am a ne çare! Yarın öbür gün tekrar doktora gideceğim. Son görüşm em izde, (eskisi gibi davran, bir daha ba­ kalım .) dem işti. Doğrusunu istersen bu günlerde ağız acı­ lığından başka bir şikayetim yok. Bu ağız acılığı yem eklerden sonra geçiyor, bir m üddet rahatlıyorum . A rkadan tekrar baş­ lıyor.

Bir genç doktor, dam ar sertleşm esinden bahsetti. Senin saydığın perhizleri sayıp döktü. Bakalım neticeleri ne olacak?

Bir kaç gün evvel, Bursa'ya naklim i rica ettim . D eniz seviyesine daha yakındır. Belki yollarlar.

Sana bu m ektupla beraber bir kötü resim yolluyorum .

Seyyar fotoğrafçıya çektirdim . Bir türlü becerem edik. Ben dur­ masını bilem edim . O da çekm esini... Artık kusura bakma!

Canım , T a sv ir gazetesinin batm asıyla bizim Son S aat'deki alacağım ız neden m ahvolm uş sayılsın. Hiç böyle dü­ şünme. Tuğrul bey lütfen bir kerre Selim B aban'a uğrasın. O n­ ları dava ile tehdit etsin. Ne bileyim. Avukattır. Akıl öğretm ek ne haddim ize...

Halil otuz liranın dolandırıcısını bulam adı mı? Hepinize ne kadar sıkıntı veriyorum , hiç istemeden...

Annenin ellerini öperim.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle, hasretle öperim sevgili Sem ihacığım .

14.11.1949 Sevgili S em ihacığım , Hep aynı sözler aklım a geliyor: Fuzuli'nin m eşhur sözleri: "N am übarek yüzler görüp, nam ülayim sözler işitm ek..." sözü.

Kaç kerre ahdediyorum , (A rtık benim için Sem ihacık yo­ rulm asın!) diyorum . G örüyorsun ki olam ıyor. Ö yle hazin bir hal ki...

303

R atip'ten son aldığım m ektupda, nihayet C ihat beyle bu­ luşabildiğim , fakat yanında başkaları olduğundan hesap kitap m eselesini konuşam adığını, iki gün sonra uğradığını, bu sefer de görüşem ediğini bildiriyordu. Ben de kendisine şim dilik biraz istirahat etm esini. Son S aat'teki işle belki avukat Tuğrul beyin uğraşacağını, diğerlerini de senin takip etm ekte olduğunu yaz­ dım. Şu hale göre, sen m aalesef, C u m h u riy e t gazetesi ile V a ta n gazetesi arasında, bir de Vâlâ Nurettin beyin ele ge­ çirilm esi hususunda gene harap olacaksın.

Hep düşünüyorum , şekerim , bir türlü hatırlıyam ıyorum .

Acaba ben de böyle mi idim? B irilerinin kitaplarını alır, çek­ m eceye atar, orada unutur m uydum ? Bu bizim zenaatte evvel eski adet miydi? Ondan mı başım a gelm ekte devam ediyor?

Eğer huyum uz böyle idiyse pek gaddar heriflerm işiz.

Yok, bu usul yeni icat edilm işse iyi değil!

Sonra bizim zam anım ızda kim olursa olsun kapıyı vurur, huzurum uza girerdi. (Evde olm am ak) diye bir şey yoktu. Yeni şeklin daha kibar ve asil bir hal olduğu m uhakkak! Lâkin gene de aklım ermiyor!

Size verdiğim üzüntüyü, kendi çektiğim hacaleti şöyle gözden geçiriyorum . Ü züntünüz kat kat acıklı oluyor, hacalete payan bulunm uyor. Bak nasıl hesaplıyorum . Vaktiyle A k­ saray'da bir tahta ev 500-600 lira idi. Ben bunu iki, üç ayda ala­ bilirdim . Şimdi böyle bir ev (50) lira aylık getirirdi. Siz üzün­ tülerinizden, ben hacaletten zıplar kurtulurduk. Pek kom ik bir halde değil miyim?

Sana tansiyonum un (24) çıktığını bilmem yazdım mı?

Aram ızda bir acaip yarış başladı, farkında m ısın? Ben dişimi çektiriyorum . Senin tansiyonun artıyor. Sonra sen dişini çek­ tiriyorsun, tabii tansiyon artm a sırası da bana geliyor. Fena değil! A nadolu'da bir söz ederler: H erif dam dan düşm üş. (Am an doktor!) diye bağırânlara (Hayır!. D am dan düşen birini bulun) dem iş. Tansiyon artm ası hakkında hiç bir fikrim yoktu. Daha doğrusu yok imiş. Sana da hayvan gibi sorm adım . (Bu, senin hastalığınla gereği gibi alakadar olm adığım ı da gösterir ki be­

304

terin beteri...) Doktor bey (bin türlü sebebi var!) dedi. Gene ak­ lıma bir fıkra geldi: "H erif (O f of! Benim bin tane derdim var!

Of!) diye döğünürm üş. Birisi (Y alan, demiş, adam ın bin tane derdi olamaz. Buna takat yetirem ez!) Dertlidir davranm ış, (dinle ki sayayım !) demiş, (say bakalım !), (Varan bir. Parasızlık...) Öteki hem en elini kaldırm ış. (Sus yeter! İnandım, parasız ada­ mın derdi bin de olur iki bin de...) Doktor bey böyle söyleyince işte bu fıkra aklım a geldi. Ç ay-kahve-cigara birden yasak edildi.

Biz çay, kahveyi bıraktık. Lâkin cigarayı sadece kendi he­ sabım ıza göre azalttık. Bir hafta sonra baktılar (14) buçuk. (15)e düşm üş. Şimdi (gene tıpkı eskisi gibi hareket et, çay, kahve, cigara iç... On beş gün sonra bakalım !) dediler. (Pardon, ilâç ve­ rilm işti, bir tertip hap, bir de iyot... İlaçlar bitince gittim .) On beş günü bekliyorum . Bakalım ne çıkacak. Eğer tekrar yük­ selm işse, buradan daha alçak bir m ıntıkaya naklim icap eder­ miş. O zam an Bursa'yı istiyeceğim .

Ne kadar şişm anlarsan şişm anla, seni tanıyacağım a em i­ nim! Bu hususta zerre kadar şüphen olmasın. Öyle şey mi olur­ muş?

Demek ki benim Ümit kızım kem an çalacak! Pek âlâ! Safiye'nin şu faydası olur: H ocalaruıa söyler, biraz itina ederler.

Safiye iyi yüreklidir. Üm it'le aynı yerde bulunması fena olmaz.

(Safiye'nin m ektubu ilişiktir.)

Nazım -Piraye işi sahiden çok acıklı. N azım a m ektuplar yazıyorum . İşte sana itiraf edeyim , bir türlü m âzur görem eden...

Ne kadar ayıp... Ayıp değil, ne kadar gaddarca bir hesap! İki taraf için de, işin kum az-gaddarlığını elbette anladın! Yalnız, şu (dahi) dediğim iz m ahluklar, bizim gibi fanilere benzem iyorlar.

Hayatları o sebepten hem rahat, hem rahatsız ceryan ediyor.

Ben de belki aynı nam zetliği -şaşırıp- yapardım. Lâkin evdeki hesap çarşıya uym ayınca, edepsizlik ettiğim şahıstan asla ve asla af dileyem ezdim . (Bu "asla ve asla af dileyem em ek" h a­ disesi acaba beni böyle büyük bir edepsizlik yapm aktan men edem ez m iydi?) Şim di düşünüyorum , sevgilim , elham dülillah ki af ol­ mamış. A f olup Nazım balayı seyahatine çıkaydı, ben tabii Pi-

305

raye'nin yanında kalırdım. Onu ölünceye kadar af etm ezdim .

K anaatim e göre bu dargınlık N azım 'ın sanatına da şiddetle tesir ederdi. Ona m ertliğe dair bir tek satır yazdırm azdım . "Gözüm e bakabilir, elim i sıkabilirsin!" dedirtm ezdim .

Piraye seviyorsa bu iş gene düzelir. Düzelm elidir. Nazım dahidir, am a, Piraye de sahici kadındır. A nne-kadındır. Bu dünya ezeldenberi dahilerden ziyade anne-kadınların om uz­ larında durur. D ahiler bu kahram an kalabalığın hislerini ve söz­ lerini bize güzelce tesbit ederler o kadar.

C anım Sem ihacığım , bunları sana tekrardan niçin an­ latm alı? Sen de bu anne-kadınlardan biri değil m isin? Ben Kerim Sadi işinde senin mi onun mu kabahatli olduğunu henüz bilm iyorum . Kabahat sende ise, sana da elbet gücenirim . Ama, senin hâlâ Kerim'i aram anda ben değer verm em ekten ziyade, bu anne-kadın kahram anlığını bulm aktayım . Bir şefkat hissi ki...

Değil mi?

Ben iyi kötü çalışıyorum . Tarihten notlar alıyorum . Pek enteresan şeyler de buluyorum . Topladığım m alzem e, rom anın m ahiyetini, hatta m evzuunu tayin edecek. Başka türlü de ola­ m az zaten. Şimdi N am U ğ ru n a isimli bir rom an yazm aktayım . Bi­ tince N azım 'a göndereceğim . Bakalım beğenecek mi? O ku­ yunca istersen sana yollasın. Z o ra k i N işanlı isimli bir m acera rom anı bitirdim . Tetkik ediliyor. Çıkınca Sedat beye gön­ dereceğim .

Gene m adem ki kitaplardan açtık. V âlâ'dan alacağın S a ğ ır D ere'yi istersen bir kerre de Son P o sta y a (Selim Ragıp) beye götür. İşte ona istediğinden bir kaç misli uzun bir kitap.

M am afih, uzunluk, kısalık m eselesi tem am ile bahaneden iba­ rettir. Çünki bir gündelik gazete için rom anın uzunu değil, kı­ sası m akbuldür ve polis rom anları da Selim Ragıp beyefendinin diledikleri kadar uzyn olam az.

M alatya'dan, M elahat'tan, seninki ile beraber bir m ektup aldım . M alatya m ebuslarından M ahm ut N edim bey M elahat'a akraba olur. Bu zat aynı zam anda C um hurreisinin de zan­ nederim akrabasıdır. Beni sorm uş. Kız da rom anlar yazdığım ı,

306

paralarını bir türlü alam adığım ı falan söylem iş. Allah razı olsun, alakadar olm aya davranmış. M eğer A hm et Em in Y alm an beyle de kadın cihetinden akraba im işler. (D erhal yazayım ) dem iş. Ş e­ cerem in bu karm a karışıklığı karşısında başım döndü. Teşekkür ettim.

Tuğrul beye gıyabi hürm etlerim i söyle.

Annenin ellerini öperim. Hüsam 'a ve arkadaşlarına hür­ met ve selam larım ı götür.

Seni de hasretle kucaklar, hiç değişm iyeceğine artık em in olduğum gözlerini sevgiyle, hürm etle, şefkatle öperim sevgili Sem ihacığım .

21.10.1949

Kemal

Tahir

Sevgili Semihacığım, R üyana giren Kemal T ahir’i pek kıskandım . Ne yazık ki, hasta olduğum zam anlar m üstesna hem en hem en hiç rüya gör­ mem. K ım ıldam adan, yorganın katını bile bozm adan rahatça uyurum . N azım bir şiirinde: "Rüyalarım da hiç m ahpus ol­ m adım ." der. B ilhassa son bir senedir yapa yalnız, bol bol hayal edebildiğim için olm alı, rüyadaki hürriyetin tadm ı çoktanberi ta­ dam ıyorum . Annene teşekkür ederim . Ne iyi tabir etmiş.

B akalım Bursa için ne diyecekler? evet, bir kerre daha değil, bir kaç kerre Bursa'ya naklim i istem iştim . (Olm az) de­ diler. N etekim , bir kaç kerre de Sinop'a gidecek oldum. Melahat'ın bulunduğu yere nakil ise imkansız. (Kayseri değil, ak­ lında yanlış kalm ış, M alatya.) Ben buraya M alatya'dan gönderildim . Orada bulunm am da idari m ahzur gördüler. Şimdi bu fikri değiştirdiklerini sanm ıyorum .

B ursa'ya (olm az) derlerse, gözlerim i kapatıp, kendim i bir felakete atar gibi İstanbul'u isteyeceğim. İstanbul gazeteleri, şehrin asayişsizliğinden, sokaklarının pisliğinden, türlü nok­ sanlarından şikayet ediyorlar. Anlaşılan, aziz m em leketim izde oradan daha bakım sız vilayet m erkezi yok.

M am afih, bir sene sonra cezayı üç yıla indirm iş olacağım.

O zam an İstanbul kazalarından birisine, aklım ca Y alova'ya yol­ 307

larlar üm it ediyorum . B anyolara giderken bir kaç kerre gör­ m üştüm . Tam denizin kenarında, betondan m ini mini -adeta villa yavrusu- bir bina idi.

N azım için yapılan m üracaatlar m üsbet netice verirse, belki beni onun bulunduğu odaya koyarlar. Gelecek hafta, sana m üsbet m enfi bir haber veririm sanıyorum .

Sıhhatim le sıkı sıkıya alakadar oluşun çok hoşum a gi­ diyor. Sağ ol sevgilim! Tavsiyelerine harfiyen riayet edeceğim .

Zaten eskidenberi haftada, bir bardak bile su içm ezdim . Günde, beş, altı bardak çay içtiğim den olm alı hiç ihtiyaç duym azdım . Şim di de, esasına bakarsan m ühim bir arıza yok. Sade ye­ m eklerden iki saat sonra, ve bir de sabahleyin uyanınca ağzımın içi zehir gibi. Bir şey yersem bu acılık geçiyor. N azım , hafif oda jim nastiği yapm am ı söylem işti. B ir m üddettir buna devam edi­ yorum . Eskiden sık sık nezle olurdum . Biraz şişm anladıktan sonra bu da kalm adı.

Ser tabip bey, ilaçlar bitip tansiyon on beşe düşünce, (tıpa tıp eskisi gibi davran, iki hafta sonra tekrar bakalım .) demişti. İki hafta sonra Belediye doktoru bey baktı. Tansiyon o halde idi. Halbuki (24)e çıktığı zaman, ilaçları alırken de perhiz yap­ m am ıştım . Belediye doktoru bey bir de (dam ar sertleşm esi) ileri sürdü. Söylem eye dilim varm ıyor am a, haydi yazayım : İh­ tiyarlığa ait hastalıklardandır. G aliba dam arlar kireçlenir. E las­ tikiyetini kaybeder. Ç atlam alar, patlam alar, apansız göçügidiverm eler olur.

Daha acaibini ister m isin? Bütün bunlar (zengin hastalığı)dırlar. Lüzum undan fazla gıda alan vücutlarda görülür. İşte bu sebeple inanm ayasım geliyor. Hem doğrusu, Kemal Tahir'e zenginlik uğrayıp çeşit çeşit hastalıklarının m usallat ol­ m ası da tuhaf!

N ereden açtım canım , hiç sırası mı? Tarihlerden harıl harıl notlar çıkarıyorum . D aha şim diden not yekunu 200 sayfayı aştı. Bu gidişle beş altı yüz sayfa olacak. Aklım, fikrim hep bu

308

işte. B ecerebilirsem , beheri ikişer kitaptan üç cilt olacak. Yani 2000 küsur sayfa. Hiç değil, birinci kitabm m üsveddesini bir so­ lukta çıkarayım . Şöyle bir, üslubuna, muhaverelerime teş­ bihlerine falan bakayım , diyorum . H er zam an üç dört yarım yır­ tık kitap bekliyor. Birisini, ikisini bitirince, yeni m evzular sıraya girm iş oluyor.

Bereket versin ki bu böyle... İnanırım sevgilim, V a ta n gazetesine yolladığım S af A dam isim li romanı beğenirler. B una m ukabil, C u m h u riy e t E s ir Ş e h rin İn sa n la rı'n ı göreceksin iade edecektir. İnsanların realiteden ürküp maziye, hayale, m asala kaçtıkları, aciz, bed­ baht zam anlar vardır. Basılıp satılan kitaplara bakıyorum da böyle bir biçare zamanda mı yaşıyoruz diye kendi kendim e so­ ruyorum.

Şerife'nin selâm ına teşekkür ederim . Kocası ve kendisi, niçin başlarındaki işi bir dert haline getiriyorlar? A rada bir de çocuk var sanırım. Zararın neresinden dönülürse kârdır, d e­ sinler. İşi, m üsbet menfi bir neticeye bağlasınlar. Şairler hep mi sapıttılar? Aile hayatım ız Halide Edip hanım ın rom anlarına ben­ zedi. Bu rom anlarda aşk, insanın nefesini tıkayacak kadar zor, ağır, feci bir haldedir. İki cins birbirine adeta düşm andır. Hem de bu düşm anlık biribirlerini ölesiye sevdikleri zam an, daha beter m eydana çıkar. Ne bileyim, her taraf biraz böyle...

D em ek bu m ektubun cevabında resm in de mi olacak? Çok yaşa! Resm in her defasm da beni bir çok sevindiriyor.

Sonra bakıyorum ki hasret bir kat daha fazlalaşm ış. Halbuki, artık daha fazla olam az da sanıyorum .

B urada da havalar pek güzel gidiyor. O kadar ki paltosuz dolaşıyoruz. Ekseriya Çorum 'a kış geç geliyor, geç gidiyor.

Am a, bu kadar geç kaldığı hiç olm am ıştı. Ben İstanbul'un son­ baharını, ilkbaharından daha fazla severim. A klım da doğru kaldı ise İstanbul sonbaharında, bazı şairlerin uydurduklarının aksine m arazi hiç bir şey yoktur.

309

T uğrul beye hörm et ve selam larım ı söyle. Pek değersiz, m ünasebetsiz bir iş havale ettiğim e pişm anım . Şaşılacak tarafı, bay C em al Kutay tazm inatın iki m islini peşin vermeyi avukatı vasıtası ile teklif etmişti. Şu halde, o zam andanberi pek fakir düşm üş olm alı. Akıl fıkaralığı başta olm ak üzere, bütün fıkaralıklarda acıklı bir hal vardır. Cem al Kutay beyin fıkaralığı, iftira fıkaralığı ki, bundan daha kepazesini artık insan tasavvur edem ez.

Tuğrul beye rica ederim , bir k en e de Selim B ab an a uğ­ rasın. Vaziyeti bizzat görüşsün, bakalım ne diyorlar? Sonra onlardaki üç rom anı geri alm aya çalışsın. İsim lerini tekrar edi­ yorum : Sevgilim İm d a t- B ir H a şa rı D elikanlının M acerasıS ev en lerin Z aferi. Bu sıralar böyle güzel(!) kitaplar yazacak halde değilim. Elinizde bulunurlarsa belki bir yere ve­ rebilirsiniz.

Nuri Tahir'den m ektup aldım . İki tane çorap m akineleri vardı. Birisini paydos etm işler. Galiba m arangozluğu da bir türlü yürütem iyorlar. Yavaş yavaş zehirli boynuzlarını gösteren iktisadi buhranın çocukları tam am ile açlığa m ahkum ede­ ceğinden korkuyorum. Ç orap gibi zaruri ihtiyaç m addesini yü­ rütem ezlerse, lükse kaçan ceviz işlerini bilm em ki nasıl satarlar?

Sevgli Sem ihacığım , tekrar edeyim : Tuğrul bey lütfen S on S a a te uğrasın. Orada, kendi hesaplarına göre (600) lira ala­ cağım ız duruyor. B una karşılık, ben burada, yazı yazmak için defteri, m ektup yollam ak için pulu nereden alacağım ı ciddiyetle düşünüyorum . Çaresiz kalırsam , gazeteyi m ahkem eye ve­ receğim . Kalem im in ucuna hep (ayıp) kelim esi geliyor.

1946'dan beri uzayıp giden işe bakıyorum , (ayıp) kelim esine karşı bile (ayıp) olacak.

Böyle bir m uam ele ancak ölm üş bir insana yapılır. Şim di İstanbul'da olsam, şapkam ı ensem e devirip gülüm siyerek, bu Selim Baban denilen delikanlının odasına girsem , kolay he­

310

saplaşırdık gibi geliyor. Üstelik bir de m ükellef ziyafet çekerdi.

Hatta, (fazla harcam ayasınız diyerek yollam adık, sizin iyiliğiniz için...) diyeceğine de em inim.

Kendini üşütme. Çok çalışıp yorulm a.

Annene hörmet eder, ellerini öperim.

Seni de hasretle kucaklar, gözlerini sevgi ile öperim canım Semilıacığım.

25.11.1949 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığıın, Evvelâ gönderdiğin para için teşekkür eder, yılbaşı pi­ yangosunun büyük ikram iyesini kazanm anı temenni ederim . Bu sıkıntılı zamanlarda, fıkara kesenden benim için para ayırm an gözlerim i m innetle yaşartıyor. Sağol sevgilim.

M ektubunda bana m üjde gibi gelen bir haber daha vardı.

Ben geçen sefer, Cevat Fehm i'nin E sir Ş eh rin İn sa n la rın ı adeta geri vereceğini anlam ıştım . Şim di yüzde yirmi basm ak ümidi yüz gösterdi. (Neden yüzde yirm i de m esela yüzde seksen değil) dersin. Bu yüzde yirm i nisbeti benim m ahpusane öl­ çüm dür. Geri kalanını ihtiyata saklarım . Şim diye kadar yüzde yirm ide mi daha çok haklı çıktım , yoksa yüzde seksenleri mi h a­ kikate daha uygun geldi. Farkında değilim. Bu da ikisinin ara­ sında pek fark olm adığını gösterir.

Tuğrul beyi al ve m utlaka Selim Baban beye beraber git.

Bakalım , ne cevap verecek. (H iç mi sıkılm az?) diye d ü ­ şünüyorum bazan ve derhal (sıkılm ak da m addi imkan m eselesi) derim. Vaziyetleri m üşkil olm asa bu işi elbette bu kadar uzat­ m azlardı.

Tansiyon şim dilik bir ses çıkarm ıyor. İlaçlar alıyorum. En iyisi, tekrar çalışm aya başladım . N edim D iv am 'n ın E s ra rı isimli bir m acera rom anını, bitirm ek üzereyim . Gene gecede yirm i sayfa yazıyorum. K endim ce çalışm akta oluşum un yegane ölçüsü de budur. Halbuki daha az ve daha m untazam, yani ara­ lıksız yazayım istiyorum. Bir türlü becerem iyorum . Kitap (Beni bitir. A rtık yeter canım !) diye adeta rahatsızlık veriyor.

311

N edim D ivanı bitince B ir İn a n ılm a z M a c e ra isimli ki­ taba başlıyacağım . Bir taraftan da tarihlerden notlar alm aya devam ediyorum . Tarihi rom ana başlam aya öyle bir iştiham var ki (ağzım sulanıyor) desem yeridir. Halbuki E vliya Ç elebiden sonra Peçevi T a rih in i daha sonra N aim ayı gözden geçirm ek lazım. N otlar şim diden 250 sayfayı buldu. İlerde bunların için­ den çıkm ak m esele. Çala kalem yazılm ışlar. Halbuki kolaylık olm ası için fiş usulü ile zapt edilm eleri, kitaptan çıkarılırken bahis, bahis ayrılm aları icap ediyordu. İstikbalde zengin bir m u­ harrir olursam bir iki tane katibi hususi tutm aktan başka çare kalm adığı anlaşılıyor.

R esm inin bu m ektuba yetişem em esine hem üzüldüm , hem sevindim . Şim di gelecek m ektubunu bir başka heyecanla bekliyeceğim . Şerife'nin (oh) dem ekte hakkı var. Kendisini "kaşı gözü fazla oynayan" bir arkadaşınla değişm ene elbet kızar. M am afih, bir ay sonra bir de Şerife ile beraber resim çı­ karırsınız. Sözünü bu suretle yerine getirm iş olursun. Ben de iki misli sevinirim .

K endisine bilm ukabele selâm ederim .

Terziliği severek yapm ana pek m em nun oldum. D ünyada en zor iş, istem ediği, zevkine varam adığı zenaatle uğraşm aya m ecbur olm aktır. (Gene eski kafalılığın tuttu dersen bir şey daha söyliyeyim : Terzilik kadınlara en çok yaraştırdığım sa­ nattır. G erek zevk m eselesinden, gerek m alzem esinden, ve g e­ rekse çalışm a tarzından dolayı.

Patronunla ortak olm ana da sevindim . B eyoğlu'na taşınabilseniz elbette daha iyi olur. Eskiden olsaydı size bir sürü m üşteri bulurdum . Şim di kim ler nerelerde bilm em ki...

B ursa'ya naklim e imkan olm adığı cevabm ı aldım. Bu sefer de adalet bakanı beye bir m ektup yazdım . B öyle nakil iş­ leri m ektupla olm az. İçine bir de küçücük istida koym alıydım .

Neyse... Benim seni çok, pek çok göresim geldi. Sevgili Sem iha, ne yapayım bilfhem ki... B eraber oturm ayı ben her zam an zevkle hayal ederim . Bana öyle geliyor ki ben yanında olsam , hiç bir derdin kalm az, eski neşeli Sem iha olursun. İnsan sana bakarken yaşam akta oluşun sevincini duyar.

312

N azım 'dan artık m untazaman m ektup geliyor. Geçen ay grip olm uş, yirm i gün kadar yatakta kalm ış. Şim di iyi imiş. Son m ektubunda kendisine bazı şiir m evzuları teklif ettim. Bu bende eski huydur. Arada sırada nükseder. M ünasebetsizliğim tutar.

Bu huysuzluğum u öyle hüsnü niyetle yaparım ki reddetm ek pek zor olur. K arşım daki müşkil vaziyette kalır. Hasılı sonu derhal pişm anlığa varan bir iş. Gene yaptım , gitti. B akalım ne cevap verecek. Kibardır. Bir usulle halleder.

N evşehir'dekilerin işleri, evet, iyi değil. M am afih henüz ekm ek paralarını çıkarabiliyorlar, zannederim Ham di de arslan gibi m aşallah. Geçenlerde bir resm ini yolkT iıştı. Aynı zarfda hastalığından da bahsediyordu. Yadırgadım .

Hüsam ların nasıl geçindiklerini m erak ediyorum . Elim ­ den hiç bir şey gelm ediği için bana epi zam andır sadece ve fay­ dasız surette merak etm ek düşüyor. Yıl başında gidersen hep­ sine selâm söyle. N aile de ki: "Fransızca kitap, m ecm ua ve gazete istiyor." de. Gene bu frenk lisanını unutm ak tehlikesi baş gösterdi. Piyangodan büyük ikram iyeyi kazanm alısın sevgili Seıııiha, bana bir sürü Fransızca kitap yollardın.

M elahat'a sana resim gönderdiğim den bir hafta evvel yaz­ mıştım. Hâlâ cevap yok. Ona da bir resim yollam ıştım . Bilmem ne oldu? K ayseri'ye değil, M alatya kazalarından birisine, ha­ lalarının yanına gitmişti. Gene eve döndü. Senin aklında öyle kalmış.

K aza m ahpushanelerinden birisine nakil için cezanın 3 se­ neye inm esi şarttır. Ancak gelecek sene bu vakit m üracaat edebirim. M esela Y alova'ya gönderilm em i isterim . Deniz kenarında mini mini bir cezaevi vardır. Ne kadar kolay gelip giderdin. Şim di sana bu m ektubu yazarken radyo şarkı söylüyor.

Hem de çok sevdiğim bir eski şarkı...

"G urbetin hicran esen rüzgârı da verm ez haber Bir teselli varsa ancak her zam an gönlüm desin" diye fer­ yat eden bir şarkı.

Bazı şarkılar insana sevdiklerinin yüzünü görm ek gibi tatlı, m esud edici ve hatta dinlendirici hisler veriyor. Sana da elbet böyledir.

313

Az kalsın unutuyordum Hüsam 'ın tercüm elerini Kerim Sadi'den geriye alm ak neden zor oluyor? B aşkasına ait bir şeyi geriye verm em ek bizde sonradan icat edilm iş bir usul galiba!

V âlâ'dan S ağ ır D ere rom anını alam ıyoruz. Cihat B aban'dan 3 tane rom anı alam ıyoruz. B asılanların parasım ala­ m ıyoruz. (B asacakm ısım z efendim ?) diye soruyoruz. Cevap ala­ m ıyoruz. İyi vallaha! Ne güzel!

Em ine'yi görürsen selâm söyle. Safiye'nin bir yardımı olmuş mu? Y oksa "Bu da kim, böyle bir adam tanımıyorum" mu demiş. Ümit kızım ın gözlerini öperim. Kem ane çalmaya g i­ rişti mi? elinde kutusu ile kim bilir ne şirin olur? (Aman Kemal amca! Garp m usikisinden hiç bir şey anlam ıyorsunuz efendim !) diye som urtacağı m uhakkak. Sahiden hiç bir şey anlam ıyorum .

O kadar da ceht ediyorum . Pek mi ayıp?

Sevgili Sem ihacığım annenin ellerini öperim .

Seni de hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim canım sevgilim.

19.12.1949 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , M ektubunu ve resmini aldım . Teşekkür ederim . Seni bu resim de pek beğendim. Öyle yüreğim e dokunan bir samimi halin vardı. Uzun uzun baktım. Kuvvetini bir türlü tahmin ede­ m ediğim sahiden şaştığım bir büyük hasret içim i dolduruverdi. İki kerre (M ersi sevgilim !) dem işim.

Sana bir havadis: Adalet bakanlığı nihayet Nevşehir'e naklim i uygun gördü. Bugün naklim de sıhhi bir mani olup ol­ madığını anlam ak üzere m uayeneye sevk edildim . M amafi bir kaç güne kadar hareket edeceğim i um uyorum . Bu m ektubu ya­ zarken hem en de çuılçıplak bir odadayım . D uvarın dibinde iki tane şeker sandığıjduruyor. R anzada yatağım . D iğer eşyaları sat­ tım. Nuri Tahir'e ve diğer arkadaşlara -bilhassa Hamdi'ye- ni­ hayet kavuşacağım için son derece sevinçliyim . İçim içime sığ­ m ıyor. Bir an evvel yola çıkm ayı istiyorum .

Um arım ki sen bu m ektubu okurken ben Nevşehir'e var­

314

mış olacağım. Bu sebeple cevabını doğruca oraya yazabilirsin. İyi bir tesadüfle Sedat bey üç yüz lira yollam ıştı. Borç­ larımı ödedim. Ufak tefek çam aşır ihtiyacını tem in ettim . Ç iz­ m elerim i sattım. Y erlerine bir çift lastik çizm e aldım . Eldiven uydurdum. Hasılı şim dilik esaslı bir noksan kalm adı. Eşyaları da ucuz, pahalı sattım. Yol harçlığı da var. Zaten m asarifi adalet bakanlığı temin etm iş. Palto yeni, bir de astarlı külot pantalon yaptırdım. Kazaklar çifter çifter. B aşım da senin Bursa'dan yol­ ladığın kayakçı külahı... Bunları gerek yolların gerek N ev­ şehir'in soğuklarını düşünerek üzülm eyesin diye yazıyorum .

M ektubunu (kendim i m ethediyorum ) sözleriyle dol­ durduğun halde Sem iha'yı Kemal Tahir'in katibeliğine nasıl reva gördün? Hayır! Sen olsan olsan benim edebiyat m üşavirim olursun. Kitaplarım ı yazm adan evvel m evzularını seninle m ü­ nakaşa ederim. Tenkit edersin, takdir edersin. Ben de senden al­ dığım kuvvetle daha iyi şeyler yazarım . Buna em inim.

Pek yorulursam , güzel sesinle bir de şarkı söylersin, din­ lenirim, mesut olurum.

Yılbaşı pek sakin geçmiş sahi! Bir kusurum u itiraf ed e­ yim , beni bilmem ki hoş görecek misin? Fakirlikten öylesine canım yanmış ki sevgili, gönderdiğin 20 lirayı gözüm ü bile kırpm adan piyango biletine yatırm ıştım . Bir tam bilet aldım.

Amorti bile çıkm adı. Gözü kör olsun. Am a bir kaç günlük hül­ yasına da diyecek yok. Ben de herkes gibi tabii, büyük ik­ ramiyeyi hayal ettim. N eler canım!

M amafih ilkbaharda Em ine ile beraber N evşehir'e ge­ lebileceğini şim diden kuvvetle üm it etm ekteyim . Y ahya Kem al güzel söylemiş: insan alem de hayal ettiği m üddetçe yaşar.

Galiba artık seni kitap m eseleleriyle uğraşm aktan tamam iyle kurtardım . Son senelerde İzm ir'de oturan gazeteci ar­ kadaşlarım dan Naci Sadullah ile geçenlerde gayet garip bir m ü­ nasebetle m ektuplaşm ak m ecburiyetinde kaldık.

Kitap m eselelerinden şikayet ettim . N ihayet derdim i anlatabilm iş ol­ m alıyım ki karısıyla beraber derakap İstanbul'a hareket etm işler.

Hareketlerinden itibaren de bir telgraf çekerek, kim de ki­

315

taplarım varsa kendisine teslim etm em i telgrafla o zata bil­ dirm em i söylediler. Ben telgrafı o zevata yazacak yerde toptan Naci'ye çektim . A rkadan birer m ektup yazıp bunları da Naci'nin adresine yolladım . Bu m ektupta senin gerek ev, gerek terzihane adresini de bildirdim . U m uyorum ki bu m ektup eline geçince, Naci ve karısı seni bulm uşlardır. O nlar da Kadıköy'de otu­ ruyorlar. M oda caddesi, no. 223 -işte verdikleri adres bu!Naci eski ve sözü dinlenir gazetecilerden olduğu için kitap işleri artık tam am iyle yoluna girer. Ayrıca bir kırtasiye ve kitapçı dükkanı açma fikrindeler. Bu hususta kendilerine yar­ dım ın dokunabilir.

C u m h u riy e tte k i kitap için benim de kırılan ümitlerim biraz dirildiler. Naci bu m eseleyi de kısa yoldan halleder. Nasıl hareket etm esi lazım geldiğini aklım ın erdiği kadar kendisine yazdım . Sen de bir düşün. Malum ya benim asıl umumi vekilim sensin.

N azım 'dan uzun bir m ektup aldım. Son zam anlarda yaz­ dığım yazıların bir tarafı beni rahatsız ediyordu. Bu yazılar isterlerse m acera rom anında olsun- pek iyim ser oluyor. Bu ci­ heti N azım a yazdım . Kendimi ona adeta şikayet ettim. Verdiği cevapta yüreğim e su serpti, kalbimi ferahlattı. Ç ok m em nunum .

Hasılı 1950 senesi benim için iyi başladı sevgilim . Böyle gi­ derse sana kavuşm ak ihtim alini bile aklım a getiriyorum .

Evvelce N evşehir'e yahut Bursa'ya gidersem her yere telgraf çekerim diyordum . Halbuki hareket im kanı yüz gös­ terince vaz geçtim . Şim di sadece senin haberin olacak. Yola çık­ m adan evvel m ektup gönderen olursa cevap yazacağım . O l­ m azsa oraya gelecek m ektuplara oradan cevap vereceğim .

M elahat'tan m ektup aldım. Hastalanm ış. 48 kiloya düş­ müş. B ir m ektubun da postada zayi olm uş. K endisini ara­ m adığım dan şikayetçi. A nnesi ile babası uzayan bu işten dolayı kendisine kızıyorlarm ış, telgraf çektim . Bir de m ektup yazdım.

Daha cevap alam adım . Kızı pek m erak ediyorum . H astalığının ne olduğunu da yazm ıyor. Sadece 15 iğne yaptıklarını ve iki hastalığa birden tutulduğunu söylüyor. K epazelik vesselam .

Tuğrul beye hörm et ve selam larım ı söyle. Benim yü­

316

züm den külfete giriyor sağ olsun. Naci oraya yerleşirse artık m atbaalara uğram ak zahm etinden kurtulur. O nun adresini de yazdım.

Bakalım N evşehir kütüphanesinden istifade edebilecek miyim ? Eğer bu m üm kün olm azsa tarihi rom an geri kalacak ki buna canım sıkılacak doğrusu. Annenin ellerini öperim , Hüsam 'a ve arkadaşlarına selâm ve sevgilerim i söyle.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle ve binlerce kerre öperim sevgili Sem ihacığım .

7.1.1950 Kemal Tahir Sevgili S em ih acığ ım , Kederli m ektubunu aldım. Hüsam 'ı ne kadar sevdiğini tabii onun da seni ne kadar sevdiğini- bilirim. Bu ayrılık sana hepsinden fazla tesir eder. İkinize de hak veririm. Hüsam ettin de sen de özlenm eyecek, pek çok sevilm eyecek, hasretiyle ke­ derlenilm eyecek insanlar değilsiniz.

N evşehir bana pek güzel göründü. Eskiden beri bu stil taş binaları ben severim. İnsana tarihte yaşıyor gibi bir his gelir.

Kaldı ki senin de bir vakitler burada bulunm uş olm an, kasabayı benim için daha şirin, daha sıcak, daha oturulur hale getirdi. Sen de bilmem ki öyle misin? Ben seni her zam an tanıdığım yer­ lerde hayal edebiliyorum .

M ektubun ile beraber Naci'den de bir uzun m ektup aldım. İşler hakkında izahat veriyordu. M eslekten bir adam olduktan başka Babıali'nin de eski bir aşinasıdır. Yazdığına göre hem en bütün kitapların basılıp basılam ayacaklarını geçen pazartesi öğ­ renecekmiş.

K arısının hastalığına, bilhassa bu hastalığın am eliyatı za­ ruri kılm asına üzüldüm . Kendisine bugün bir m ektup yolladım.

G erek C u m h u riy e t gazetesindeki gerek Son P ostaya verdiğim romanı dilediği gibi kısaltm asını söyledim . Selim B aban'da bek­ leyen rom anlardan Sevgilim İm d at! isimli olanı ile Cihat B aban'da duran S ev en lerin Z aferi isimli kitapları biribirine ka­ rıştırm ış. H albuki bunlar ayrı ayrı kitaplar. Sana yazm am ın se­

317

bebi: Bir otel adresi vermiş. Eğer m ektup eline geçm ezse ve seni görürse diye düşündüm .

N evşehir'e tahm in ettiğin gibi geç gelm edim . Y olda ha­ valar iyi geçti. Y alnız N iğde ile Nevşehir arasında iken hafif bir tipi başladı. Yolları kar örttü. O kadar düz bir arazide. Yolu kay­ betm e tehlikesi olabilm esine şaştım . K am yonda şoför yerine oturduğum dan nispeten rahat ettim. Y olculuk ve m anzara pek hoştu. Ben senelerdir A nadolu'nun rakım ı 1000 m etreye yak­ laşan m ıntıkalarında oturduğum için N evşehir bana o kadar soğuk gelmedi.

A rkadaşları hep arslan gibi buldum. İçlerinde en zayıfı ve renksizi benim. G eldiğim in ertesi günü doktor uğradı. O da bu kanaatte.

Naci'yi adeta ihtiyarlam ış buluyorsun. G aliba beni de ilk bakışta öyle göreceksin. Hamdi Alev şaşırıp kaldı. Ona ba­ karsan pek ihtiyarlam ışım . Ben kendim i yokluyorum . Hayır! Bi­ lakis bende her zam an bir havai delikanlı neşesi vardır. (Bu sende de m evcut ham dolsun!) Diğer arkadaşlar da öyle diyorlar.

(Bize neşe getirdin) diye gülüyorlar.

Henüz işe başlıyam adım . Üzerim de bir tem bellik bir ser­ sem lik var gibi. M üddei Um um i beye ve m üdür beye rica et­ miştim . En evvel N edim D iv am 'm n E s ra rı isimli m üsveddeyi tetkik edip verdiler. On beş yirm i sayfa yazsam bitecek. Bir türlü elim e alam ıyorum . Ayrıca Ç orum 'da başladığım tarihi tetkikata burada da devam etm eyi istedim. M üracaat ettim. M üd­ dei Umumi bey kaym akam beyle görüşm üş. İbrahim Paşa K ü­ tüphanesi vakıf şartları kitapların binadan dışarı çıkarılm asına m üsaade etm iyorm uş. M üm kün olursa bir çaresini bulacaklar.

Em ine yenge elbet sana söylem iştir. Bina vaziyeti pek iyi değil. Buradaki alakadarlar m üm kün olan kolaylığı yardım ı esir­ gem iyorlar. Fakat bazı hususlar var ki, ancak vekalet karar ve­ rebilir. Bu ciheti adliye bakanına yazm ayı düşünüyorum . Bir kerre avlu pek küçük. Helalar, m utbak yıkanm a yeri gayri sıhhi ve pek m uhafazasız. O turduğum uz yerin altı taş, üstü taş kubbe.

A tölye yeri pek dar. O kadar ki bir büyücek m obilya siparişi alm ak imkansız.

318

M am afih arkadaşlar gayretle çalışıyorlar. O nlar çalışırken boş oturm ayı ben k m d im e hiç yaraştıram ıyorum . R ahatsız olu­ yorum.

Yemek, çam aşır ve diğer ihtiyaçlar intizama girdi. Burada bir k en e çalışm aya başlarsam , daha iyi işler çıkaracağım . N ev­ şehir'de yazacağım ilk kitabı m üsaade edersen sana ithaf etm eyi düşünüyorum . Kocam an yüreğine, insanı yaşatan sevgine layık bir eser olursa tabii.

Hamdi Alev ile her fırsatta senden bahsediyoruz. Bu da ayrıca hoşum a gidiyor. Yalnız m ektuplarının gelm esi gecikirse, keyfim kaçacak. M elahat'ten m ektup aldım. Hastalığı hakkında esaslı bir şey yazmıyor. Biraz iyileşm iş galiba. Hastalık tesiri ile beni üzecek şeyler yazdığından dolayı özür diliyor. Bilm em ki ne haldedir?

Hüsam'a m ektup yazarsan selâm ve sevgilerim i bildir.

Bana mektup yollasın. Annene uzun m üddet duyurm am azlık ya­ pabilir misin? Kadıncağız kim bilir ne kadar üzülür.

Sevgili Sem ihacığım , Naci Sadullah'ın seni m atbaalara uğram aktan kurtarm ası ihtim alini düşündükçe pek seviniyorum .

K anaatim e göre, V atan ve C u m h u riy e t gazeteleri kendilerine yolladığım kitapları basm aya karar verirlerse imiş, mahpusaneden çıkıncaya kadar bir başka rom an yazm aya dahi lüzum kalmazmış. Böyle bir halin vuku bulabileceğine adeta inanam ıyorum . Eğer m üm kün olursa bir derin nefes alacağım .

A dinin bayağısı m acera rom anları yazmaktan kurtulacağım.

Naci m ektubunda tekrar İzmir'e döneceğini söylüyordu.

Kırtasiye dükkanını nerede açm ayı düşündüğünü yazmam ış. İstanbul'da soğuk fazla imiş. Sen çok üşüyor m usun?

M antonu nihayet diktirebildin mi? İşe gidip gelirken yollarda pek üşürsün. Kendini iyi m uhafaza etm eni rica ederim.

N evşehir'e geldiğim i henüz Ratip Tahir'e haber ver­ m edim . Naci gidip göreceğini söylüyordu. Elbette söyler.

Sana buradan esaslı bir şikayetim var: A rkadaşlar çayı kahveyi insafsız bir şekilde yasak ettiler. Geldim geleli 19 gün oldu, ağzım a hiç çay-kahve koym adım . Yazı yazam ayışım ı buna atfediyorum .

319

M am afih tansiyon evham ından da zerre kalm adı. İlaç falan da içtiğim yok. M ide, ciğerler ve kalp gayet m untazam iş­ liyor. Elhasıl kahve ve çay noksanını nasıl şikayet edeceğimi kestirem iyorum . Biraz daha sabretsem , belki çalışırken de bun­ lara ihtiyaç kalmaz.

Nuri T ahir senin resim lerini hep albüm e koydu. Sık sık alıyorum , bakıyorum . Resim tuhaf bir şey. İnsanın hasretini azaltacağına, arttırıyor.

Bütün arkadaşlar hörm et ve selam larını yolluyorlar.

Hamdi ayrıca selâm ediyor. İlk fırsatta beraber resim çıkartıp sana göndereceğiz.

Sen de bana her zaman bir resim vadetm iş halde bu­ lunduğunu ve bunun sana kavuşuncaya kadar böyle devam ede­ ceğini lütfen unutma!

Seni hasretle kucaklar, sevgiyle öperim sevgili Semihacığım .

30.1.1950 Sevgili S em ihacığım , Bu sefer sahiden sana yazm ıyalı bir asır oldu. Kusura bakma. Kabahatli değilim . Başına gülünç vakalar gelmesi bah­ tım icabıdır. Latifeyi sevdiğim den olm alı. Buraya gelir gelmez m ektuplaşm ak yasak denildi. (Bire am an!) dedim , dem edim bu sefer de haydi saçlarınızı m akinaya vurun buyurdular. Beni ba­ şında saç dolu bir delikanlı saym aları hoşum a gitm edi desem yalan olur. Sonra bir ehem m iyetli de fırsat! Kaç senedir saç­ larım önüm e düşm em işti. Ak mı kara mı unutm uş gitmiştim.

(Bir yaştan sonra insan aynalara hiç itim at edem iyor sevgilim.)

Neyse saçları m akinaya vurduk. M übarek bir Şubat günüydü.

Hava biraz serinceydi. (Sıfırın altında 15 derece filân!) Oh! Bir ferahlık hissediyor ki adam... Ü zerinden yüz kalkm ış gibi olu­ yor. Önüm e düşen saçlara baktım. Kırçıl, kuvvetsiz, yorgun şey­ ler. Öyle ki insan böyle şeyleri kaybettiğine hiç üzülm ez. Saç­ ları kestik birtanem. Bu sefer tabii başım ıza bir kara külah geçirdik. Yünden örülm üş külahım ı görm elisin. Kendim i (H a­ reket Ordusu) efradına benzetiyorum . K ülahım da (Ya Hürriyet

320

Ya Ölüm!) yazısı eksik.

Af, af derken gelip çattı. N e çare ki sen ve ben tam manasıyle sevinm ek için bir m iktar daha bekliyeceğiz. M alum ya benim dört aylık bir cezam var. K om isyonda değişen tarih kabul edilirse, bunu yatm aya m ecburum . Binaenaleyh o zam an ancak T em m uzun nihayetinde çıkacağım . H esabım a göre, Hüsam ettin de çıkam ayacak. Bir m esele ki canım , hayretten ne söyliyeceğim i kestirem iyorum .

Pek daha garibi var: M elahat'ın annesinden bir m ektup aldım. Kızının talibi zuhur etm iş. Beni artık beklcyem eyecekmiş. Sevincim den küçük dilim i yutayazdım . Bazen benim şansım böyle birden bire açılıverir sevgilim. Kendim i en ağır, en taşınm az yüklerin altından birdenbire kurtulm uş bu­ lurum. Buna belki (şans) derler. Ne derlerse desinler ben m em ­ nunum. Ve şu anda (şans) denilen şeyin sebep ve saiklerini zerre kadar merak etm iyorum .

Ne hayaller sevgilim ! Ne tadına doyulm az hayaller!...

Eğer hem en çıkarsam , doğru İstanbul'a, sana... Eğer dört ay bu­ rada kalırsam sen belki buraya gelirsin. Beraber evvelâ A y d ın a uğrar oradan İzmir'e Naci Sadullah'a gideriz. Üst üste m ektup yazıp beni davet ediyorlar.

Naci dedim de aklım a geldi. Oğlanı pek tartaklama!

Hemen yüz lira yolladı. A yrıca iki kat çamaşır gönderdi. Ki­ taplar üzerinde çalışıyor. İşleri yarı yarıya yoluna koymuş.

Arkadaşlarda dehşetli bir gayret ve hazırlık var. Seyri bile hoşum a gidiyor. İşi paydos ettiler. Bunun manasını anlayacağını zannetm iyorum . O kadar usanm ışlardı. Bavullar tam ir ediliyor, sandıklar dolduruluyor, yol azıkları münakaşa olunuyor. Sonra hangi istikamet tutulacağı hesaplanıyor. Neyle gidileceği tar­ tışılıyor. Bir hengam e canım!

Radyoda M eclis saati herkes tarafından m erakla beklenip dikkatle dinlenm ektedir. B ir m esut sinirlilik.

Bugün Ç orum 'dan ve İzmir'den birer m ektup aldık. Çorum 'daki bir arkadaş, İzm ir'den Naci'nin karısı söz. birliği et­ m işler gibi (m uhakkak buraya gelm elisiniz) diyorlar. Am a sen de öyle söylersen ne yapayım , biraz beklerler.

321

E ğer bu m ektubum eline bana para gönderm eden evvel geçerse hem en çarşıya git bir yazlık elbise kum aşı intihap et.

T abii ucuz cinsinden olacak. A çık renk bir şey! Ben gelirsem orada diktiririm . G elem ezsem buraya yollarsın, burada dikerler.

Sana gizlice itiraf edeyim sevgilim , bir bakım a daha dört ayı beklem ek iyi olacak. Hiç değil bu m üddet içinde m ecburen bir kaç rom an hazırlarım , kışın rahat ederim .

Ben tem bel oldum efendim , geldim geleli bir satır ya­ zam adım . Halbuki kendim i de iyice dinlenm iş de his­ setm ekteyim .

N ail'den m ektup aldım . H üsam iki satır yazmış. Yer kal­ m adığından şikayetçi. Ne hoştur bilm ez değilsin ya! Nail'i bana şikayet edeceğine bir başka kâğıt alm ayı akıl etseydi... Şim di senin m ektubundan sonra onlara da yazacağım.

Avukat Tuğrul beye hörm etlerim i söyle. Benim için lüt­ fedip yoruluyorlar. M innettarım .

Sevgili Semihacığım, Şim di saat sekizi çeyrek geçiyor. G ünlerden Çarşam ba.

R adyoda radyo gazetesi okunuyor. Bu gece M eclis saatinde af hakkında bir şeyler duyacağım ızı um uyoruz. İçim de bir uzun ve yorucu yokuşu bitirm enin rahatlığını duyuyorum . H ürriyet ne iyi şey!

Ham di kendisi için sana bir şeyler yazm am ı istedi. (Ben daha evvel gideceğim. D erdine yan!) diye zıttım a basıyor. İşte sana şikayet ediyorum . K arşılaşır karşılaşm az rica ederim öcüm ü al. A f havadisi duym uş m ahpus kısm ına güç yetmiyor. İçim de öyle bir his var ki H üsam da ben de pek yakında sana kavuşacağız. Böyle hislerde pek az aldandığım a em in ola­ bilirsin. Bakalım bu sefer benim hissi kablelvukuum yüzüm ü kara çıkaracak mı?

Bu derbeder m ektuptan sana nihayet kavuşm ak ihtiyacını ne kadar şiddetle duyduğum u elbette anlarsın. B ir şeyi şiddetle istem ek yarı yarıya yapm ak dem ekm iş. B akalım doğru mu?

Ben İstanbul'un adeta yabancısı oldum . Beni taşralı bir dost gibi gezdirm eyi vaadetm elisin. A da nerede? M oda n e r e d e ’

322

M erdivenli yokuşlar, yeşil sahalar hep yabancı. Bütün adresler, bütün telefon num araları benim için kaybolm uş. Bir tuhaf iş vesselam.

Bütün arkadaşlarım sana hörm et ve sevgilerini yol­ luyorlar. Annene selâm ederim . Ellerini öperim . Eğer elini öpm ek için gelm ekte biraz gecikirsek beni ve H üsam m ettin'i m azur görsün.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle, hasretle öperim sevgili Semihacığım.

K e m al

16.3.1950 Tahir

Sevgili S em ihacığım , Sen şimdi (Bu ne iştir?) diyeceksin. V allaha hepim iz aynı eğlenceli hayrete gark olm uş vaziyetteyiz. Naci'ye de yazdığım gibi M eclis af istem ez, biz m ahpusta kalırız, döner hem M eclis, hem Hüküm et af ister, neticede, biz gene m ahpusla kalırız. Kim bilir ne kadar üzüldün sevgilim , am a ne kadar üzülsen, sana ni­ hayet kavuşm ak sevincini ihtim al tanım az bir katiyetle kabul etm iş Kemal Tahir kadar üzülem ezsin.

Gönderdiğin 60 lirayı aldım . Teşekkür ederim . Ne kadar telaşlı günler geçirdiğim izi sana burada nasıl anlatm alı? Ne çok eksiklerim iz varmış; hürriyet ne kadar pahalı şeymiş. Bunu şimdi düşünürken burada kalm anın yüz kızartıcı huzurunu bile hissediyorum denilebilir.

Derhal çalışm aya başlıyacağım . İlk ağızda iki rom an çı­ karırım sanıyorum. Huy işte! H er şaşkınlıktan sonra öfkem i san defter kağıtlarından rom an kahram anlarından çıkarm ak adettir.

Fena adet değil. Sakinleştiğim zam an bakarım ki ortaya bir kitap çıkıvermiş. A f şakası arkadaşlara da azizlik etti. İşleri tasviyeye kalkıştılar. B eşe aldıklarım ikiye sattılar. B ereket versin, m arangoz takıtnlarm ı sattırm am ıştım . Şim di biraz gönülsüz de olsa işe başlam aya hazırlanıyorlar. Bütün bu hayı huydan bana bir takım tatlı hülyalar kaldı sevgilim . G ünlerce ve gecelerce İs­ tanbul'a nasıl gideceğim i, seninle nasıl karşılaşacağım ı, ilk sö­ zünün ne olabileceğini, ilk hareketini falan düşünm üştüm . Tatlı

323

bir m eşgaleydi. M ahpusluğun beni nelerden m ahrum bıraktığını hiç bir zam an bu kadar kati, bu kadar elle tutulur şekilde bilm iyorm uşum sanırım.

Son Saat gene bir fena iş yaptı. Sevenlerin Zaferi isimli rom anı orta yerinde kesti. H em de pis bir şekilde. Eğer o tarafa yolun düşerse yahut avukat Tuğrul bey uğrarsa lütfen m üs­ veddelerin geri kalan kısm ını alm aya çalışsın. Çünkü bende suret yok. Kitap öyle fena bir şekilde bitti ki, m utlaka arkasını getirip, m acerayı da hikâye ederek tam am ını bastırm ak lazım.

N aci'ye yazdım. Uzun bir de m ektup aldım . K itapların bir kısm ını bir yerlere yerleştirm iş. H atta bir tanesinden doksan üç lira da geldi. Bir diğerini de kendisi kısaltıyor. Artık bu üzücü işler N aci'ye kalm ış oluyor.

Sana yazdığım son m ektupla beraber Hüsam m ettin'e de bir m ektup yollam ış, son tadilat dolayısıyla, bir m üddet daha bizim m ahpusanede kalacağım ı söylem iştim . Şim di hep beraber kaldığım ıza göre, keram etim e hükm edeceklerini düşünerek te­ laşlanıyorum . Her zaman, her şart içinde dehşetli nikbin ol­ duğum halde, bu sefer, neden böyle hareket ettiğim i hâlâ izah edebilm iş değilim. Şaşılacak bir iş vesselam.

Annen kim bilir ne kadar üzülm üştür. Ellerini benim ye­ rim e lütfen öp. Kendim i o kadar zorladığım halde, kendisini gördüğüm ü bir türlü hatırlıyam ıyorüm . Böylece, benim için her­ hangi bir anneden ibaret kalıyor ki, bu da biraz benim annem dem ek oluyor.

Ham di sana ayrıca yazm adı. A m a çok çok selâm ediyor.

O nun çıkm a hazırlığını ve telaşını görseydin, bana küserdin.

Hem de haklı olurdun. Üm it ve Em ine için bir sürü hediye h a­ zırladı. Hepsini ayrı ayrı seçti. B eğendi, düşündü. Halbuki ben sadece seni düşünm ekle vakit geçirdim sevgilim , tembel tem bel oturdum da hep seni düşündüm . O kadar.

Sıhhatim galiba gittikçe iyileşiyor. Tansiyon azaldı sa­ nırım . Herhalde, asabi bir yükseliş olm alıydı. îştaham da ye­ rinde. Saçlarım da büyüm ektedir. A rkadaşlarla şakalaşıyorum : (B eni İstanbul'a böyle saçsız gönderm ek istem ediler de, o se­ bepten affı geriye bıraktılar. Siz ne bileceksiniz?) diyorum . H o­ m urdanıyorlar.

324

Ne çare ki havalar bir türlü düzelem edi. Bugün kar yağdı.

B izim kısım da bir şaşkınlık ve keder havası var. Hiç kim se belli etm ek istem iyor ama üzülm em ek kabil mi? Akıllı bir adam ne dem iş? "Hürriyeti istem em ek ahlaksızlıktır." demiş. Bizim ki m ücerret hürriyet de değil, bizzat kendi hürriyetim iz. S ev­ gililerim ize kavuşm ak hürriyeti...

Sana gizlice itiraf edeyim : Ben ötekiler kadar üzülm edim .

Frenkler (felaket yalnız gelm ez) diye bir laf ederler. Bir yerde ben bunu şöyle kullanm ıştım : (Felaket yalnız gelm ezm iş, hal­ buki saadetler beraberlerinde ayrıca başka bir şey getirm eye m ecbur değillerdir.) Bir büyük belayı hiç um m adığım bir za­ m anda kolayca atlattım. Bir kaç ay başka saadete m uhtaç sa­ yılm am . Bir kaç ay sonra da elbet a f çıkar. M esele kalmaz.

Seni hasretle kucaklarını sevgili Sem ihacığım , içleri her zam an gülüm seyen güzel gözlerini sevgiyle öperim.

27.3.1950 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , Upuzun m ektubunu sevinerek okudum . Ne kadar m etin bir kızsın. Hadiselere -bunlar böyle akıl alm az şekiller de al­ salar- kendini zorlam am ış görünerek hem en uyuyorsun. Bana adeta cesaret verdin. Teşekkür ederim .

M ektubunda bir de nasihat var. M elahat'e yazm am ı söy­ lüyorsun. Hiç lüzum görm üyorum . Bu iş çoktan bitti. İhtiyata ri­ ayet m eselesine gelince: Ben hangi hususta olursa olsun ihtiyata alınm ayı sevm iyorum . Kendi işlerim de bazı bazı bebeklerin yapm ıyacağı tecrübesizlikleri yaparım am a, kurnazlığa hiç m ü ­ sam aha etm em . Benim de - bu gibi ahvalde- kendim e m ahsus düşüncelerim oluyor. Onları tam am iyle tatbik etm eden, d ö ­ nülm eyecek adım lar atm ıyorum . Asıl tuhafı sana söyleyeyim mi sevgilim , böyle işler bende her zam an şakacıktan başlıyor, gi­ derek, ben de farkında olm adan ciddileşiyor. N ihayet bir yerde bakıyorum ki, geri dönm ek benim için imkansız. Belki de kendi kendim i aldatıyorum . Başka insanlar -şereflerine, erkeklik fa­ ziletlerine, kendi kendilerine karşı bile olsa- zerre kadar teh­

325

likede görm eden - yani birisine kancıklık ettiklerini, nasılsa h a­ tıra bile getirm eden- başka türlü hareket edebiliyorlar. Ben hem en kendim i fedaya hazırlanıyorum . Pek mi rom antik bir adam ım ? Halbuki hayatım ın diğer kısım larında bariz bir re­ alistlik görülüyor. Şim diye kadar başım a gelen bu kabil işlerde hep sonunu evvelden görm üşüm dür. Ne çare ki vesile bul­ m akta m üşkilat çekm ediğim halde- ben oyun bozanlığa başlıyam am . Oysa işe girişirken suçlu olan da ben sayılm am . K or­ kaklığım ı nasılsa anlarlar. Hem korkaklık, hem tem bellik, hem de bir çeşit kendini feda etm ek cüretini yanyana getir. Kemal Tahir'i iyice anlam ış olursun.

Evet, bunlar hep bela, canım ın içi, nasıl atlatılacağını uzun uzadıya düşünüp bulam adığım için, epice bunaldığım zam an -galiba iyi talihim in eseri olarak- birden bire kendim i kurtulm uş bulduğum belalar.

Am a şu kadarını da ilâve etm eliyim : Bir kerre kurtuluş fırsatı da verildi mi, bundan en az N apoleon kadar istifade et­ m esini beceriyorum . İş katiyen bitiyor. Eğer karşım daki ihtiyatkar bir kurnaz ise, hesapları yanılm ış da geri dönm ek is­ terse, bana güzel bir hediye verm iş oluyor. İnsanların -hele biraz budalaca olanlarım ızın- hani bir hayretleri vardır. Seyrine doyum olmaz. İşte o hayret... Şim di de iki ay beklenecek. A rkadaşlar yeniden işe baş­ ladılar. Ben henüz defterleri önüm e çekem edim . Söz def­ terlerden açılm ışken, sorduklarına cevap vereyim : Naci C u m ­ hu riy ettek i rom anı alm ış, küçültüyor. V a ta n gazetesindekini galiba Y eni İs ta n b u la verm iş. A kşam dakini de Son P ostaya, ayrıca bir tanesi de G ece P ostasındaym ış. D iğer ikisi de ken­ disinde, belki hazırda bu kadar rom an olduğu için tem bellik edi­ yorum.

Eğer iki ay sonra sahiden çıkarsak, doğruca İstanbul'a g e­ leceğim. İzmir'e gitm eyi orada kararlaştırırız. Seni de m utlaka beraber sürükleyeceğim e em inim . Garip bir şey söyliyeyim mi?

Ben şim diye kadar İzm ir Fuarı'm hiç görm edim . M erak da et­ m iyorum . N aci'nin karısı hasta. A m eliyat lazım. Biz yanında olursak, daha cesur davranabilir.

326

K urşuni renk kum aştan bir elbiselik aldım. B urada dik­ tireceğim . başka çare yok. Eğer H aziran'a doğru çıkarsak palto ile gelem em ya...Ne de olsa bir elbise lazım dı. Sen de kum aşı kahverengi yahut lacivert al. Sende dursun. Gelince diktiririz.

Lacivert çizgili. Son S aat, rom anı 66 tefrikada kesti. 200 lira al­ dığım ıza göre daha yüz otuz lira alacağım ız kalıyor dem ektir.

O nu da belki tahsil edebilirsiniz.

Annenin pek üzüleceğini zannediyorum . Biçare ka­ dıncağızı lütfen teselli et. H üsam 'a da yazarsan selam larım ı unutma. Ben de onlara yazdım. H enüz cevap gelmedi.

Burada havalar bir türlü düzelem edi. G üneşten istifade edem iyoruz. Dün savcı bey geldi. M eseleyi anlattık. Bir çare bulacağını vad etti. Bakalım ne çıkacak? İlk fırsatta resim çıkarıp göndereceğiz. Sen de elbet ver­ diğin sözü hatırlarsın.

A rkadaşların hepsi sana selâm ediyorlar. Ben seni ve İs­ tanbul'u tasavvur edem eyeceğin kadar özledim.

Avukat Tuğrul beye selâm ve hörm etlerim i söyle. Artık kendisini çıkm az işlerim le üzm eyeceğim i um m uştum . Olmadı.

Kusurum a bakm ıyacağını um arım .

Seni çok çok, pek çok özledim , seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle öperim sevgili Sem ihacığım .

1.4. 1950 Kemal Tahir Sevgili S em ihacığım , Bu gün şair Nazım Hikm et'ten 30.3.1950 tarihli bir m ek­ tup aldım. Bana dünyaya, yaşam aya ait ıvır zıvırdan so­ ğukkanlılıkla bahsediyordu. Sıhhati iyi imiş. Y alnız "hafif bir nezleden ibaret kırgınlık" varm ış ki... Eğer gene bu gün H ü r ­ riy e t gazetesinde hepim izin gözünden kaçm ış bir havadisle, V a ta n gazetesini görm em iş olsaydım , şair beni hayasızca al­ datm ış olacaktı. G eçen seferki açlık grevi haberini iş işten geç­ tikten sonra duym uş olm anın hacaleti yetm ezm iş gibi...

Canım sıkıldı sevgilim . Bu N azım Hikm et, bir şiirinde "Ben yolculuk etm eyi sevm em bir başım a" dem iştir. Şairler şi­

327

irlerine hiç değil, okuyucular kadar sadık olm alılar. Çok canım sıkıldı. O turup bir güzel azarlayayım dedim , kalem im varmadı.

A m a m utlaka birisine de bir şeyler yazm ak lazım geliyordu. İşte sana yazıyorum .

D üşündüm ki sevgilim, avukat T uğrul beye telgraf çek­ tikten sonra m eseleyi senden saklam ak m anasız olacak. Şöyle düşündüm birdenbire: Biçare dostum Sabahattin Ali'nin çoktan öldürüldüğü, büyük şair Nazım H ikm et'in kendisini m utlak bir ölüm e m ahkum ettiği zam anlarda yaşam ak pek m anasız olacak.

Tatsız bir şey... Affet, senin sevgine rağm en sahiden tatsız.

Bir büyük şair: "Ölmek, biliyorum -dem iş- orjinal bir şey değildir am a, yaşam ak da orijinal bir şey değil." Şairler tekin ol­ m azlar. R uh m ühendisleridir.

B inaenaleyh kolayca karar verdim : Ben de sekiz Nisan'da Nazım 'la beraber açlık grevi yapacağım . Beni anlarsın, ku­ surum a bakm azsın. Buna eminim. Çünki N azım H ikm el'le be­ raber gitm enin şerefini idrak edersin.

H odkâm lığım ı m azur göreceğine inanıyorum .

Seni tasavvur edem eyeceğin bir kuvvetle seviyorum . Bu sevgi bana biraz daha cesaret veriyor. Seni hiç bir zaman du­ yam adığım bir hasretle özlem ekteyim .

Seni sim sıkı kucaklarım sevgilim , hasretle, sevgiyle öpe­ rim. Az ağla em i?

4.4.1950

Nevşehir Cezaevi’nde muharrir Kemal Tahir Sevgili Semihacığım, Beni güzelce azarlayan m ektubunu gülüm seyerek oku­ dum. (Ç ünki N azım 'dan grevi bıraktığına dair telgraf dün gel­ mişti). M am afih sizin telgraflarınızdan sonra derhal arzunuza uyarak kararım dan vaz geçtiğim i bildirm iştim . H erhangi bir ka­ rardan -bu karar esasta yanlış da olsa- vaz geçm ek bana her zam an zor gelm iştir. Bu sefer hadise beni değil Nazım 'ı ala­ kadar ettiğinden zerrece tereddüt etm edim .

B öyle bir karara gelm em in senelerce evvele giden se­ bepleri var. Dinle de bak: B ilhassa m ahpushaneye girdikten

328

sonra, gerek beraberken, gerek 1940'da Ç ankırı'dan ayrıldıktan sonra N azım 'ın ahvali ve hele sıhhati ile ilgilenm ekten bir da­ kika vaz geçm iş değilim. Bir m ecm uada N azım aleyhine bir yazı çıkar, derhal cevap veririm. B ir davaya adı karıştırılır, hem en taraflara hakiki vaziyeti bildiririm . M ektubu gecikir, telgraf yağdırır, istida koştururum . Ba husus sıhhati bozulduktan sonra her fırsatta her tarafa bundan şikayet etm iş, yardım is­ tem işim dir. Ufak m ahpusane gürültülerinde bile,-bunları ne kadar geç haber alırsam alayım , bir faydası olam ıyacağını da pek ala bildiğim halde- derakap m üdahale fettim. Yalnız Nazım'ı ve Piraye'yi alakalandırm ası lazım gelen en hususi m eselelerde dahi ne kadar titiz, sinirli ve m üsam aha tanım az dalıverdiğim i sen bilirsin.

M art başında açlık grevine karar verdiğini, hatta üç gün de aç kaldığını neden sonra gazetelerden öğrenm iştim . Sen is­ tediğin kadar bana yaraştırm a, deliye döndüm adeta... Fazladan bir de m ektuplaşm ak yasağı da var. Hamdi benim yerime bir m ektup yolladı. O m ektup böyle bir karar alacağı takdirde bizi de haberdar etm esi, yanına çağırm ası rica ediliyordu. Bu m ek­ tubu m ahzurlu görerek kendisine verm ediler.

Ben ayrıca cum hurreisine bir telgraf-istida ile müracaat ederek, büyük şair ağabeyim in kendisini öldürm ek zorunda kal­ m asını protesto etm iş, artık lüzum undan fazla uzayan bu pis işin nihayetlendirilm esi için şahsen m üdahalesini rica etmiştim. İşte bu haleti ruhiye içinde iken sekiz N isan d a grevi tekrarlıyacağını bu sefer bereket versin evvelden- haber aldım.

Nazım'ı arka üstü yatarak ölüm ü bekler tasavvur etm ek, sonra hiç bir şey yapam am ak, emin ol becerilir m arifetlerden değildi.

Yani öyle bir vaziyetti ki, sevgilim , burada, onunla beraber öl­ m eye karar vermek değil, neticeyi beklem ek kahram anlıktı.

Bunu gayet iyi bilerek, gene de kçlay yolu tuttum. Yukarda yaz­ dığım gibi daha başka, daha ehem m iyetsiz vesilelerle (söz) de­ nilen vasıtayı bitirm iş bulunuyordum . Bu sefer m üdahale için hayatım dan başka kullanacak şeyim kalm am ıştı. Bu vesile ile N azım 'ı ve seni sevdiğim i de anlam ış oldum. Yüzde bir ih­ tim alle de olsa ölüm kati gibiydi. Seni ve onu görm eden ölm ek

329

sahiden zor olacaktı. Bunları sana anlatm ak şu anda ukalalık, tafrafuruşluk oluyor. Sen bizden daha iyi biliyorsun. Ben hak­ sızım , sen haklısın, am a, gene de beni m azur görebileceğine ina­ nıyorum . (M azur görem iyecek olsan beni öpm eyecek kadar so­ m urttuğun halde, resm ini yollar m iydin?)

G rev için bir şart ileri sürdüm sevgilim , Nazım Hikmet'in hayatının kurtarılm ası şartını. Zannetm em Sem iha, bir şey yap­ m adan durulam azdı. B una galiba im kan yoktu.

B enim için hakikaten üzüldüğünü biliyorum . Bununla if­ tihar ediyorum . Sana m innettarım , verdiğim üzüntüden dolayı yüz kere özür dilerim.

E m ine'ye de selâm ve sevgilerim i rica ederim söyle. Beni m azur görm esini rica et. Bu olup biten işlerin uzun zam andır devam eden m ahpusluğun asap üzerinde yaptığı tahripkâr tesirle hiç bir alakası yok. Buna böyle bir m ana verilm esini istemem.

Sana bir fıkra anlatayım : Andre G ide, bir m akalesinin sonunda şöyle bir şey ileri sürer: Bir gem i batıyor. Bir tek sandal sağlam kalıyor. İçerisi ağzına kadar dolm uş. Ö yle ki bir kişi daha binse bu tek sandal da batacak. Etrafta can havli ile yüzenler var. Bazısı sandala ye­ tişip kenarını tutuyorlar. Bunların ellerine kürekle vurm ak lazım geliyor. Bu m utlaka lazım. Burada m erham etin yeri olamaz. Fe­ dakarlık elbette m anasızdır. Andre G ide diyor ki: "Ama san­ dalda olm anın da bir hicabı vardır."

Ben bu sözü m ahpusane hayatında -m aalesef- bir kaç kerre yazıp kullanm ak zorunda kaldım . Bunu yaparken "san­ dalda oluşun hicabına" hiç değil m ahpusluk m üddetince his et­ m eyeceğim i zannederdim . Y anılm ışım . Birden bire kendimi "sandalda olm anın hicabı" ile karşı karşıya bulunca... Bana N azım 'ın eline kürekle vuruyorm uşum gibi geldi bir tanem!

Seni çok seviyorum , bu hissim le öğünüyorum . Beni affet.

Bilhassa bundan evvel yolladığım kederli m ektup için...

Seni hasretle, m innetle, sevgiyle kucaklarım , arslan yü­ rekli sevgilim , seni sim sıkı kucaklar bol bol öperim.

A rkadaşlarım iyidirler. Sana selâm ve hörm etleri var.

Y akında sana kavuşm ayı çok istiyorum . (Çok) kelim esi

330

pek m anasız... Pek bodur kalıyor.

G özlerini tekrar öperim sevgilim.

15.4.1950

K e m al

Tahir

Sevgili Semihacığım, Bir m erak ettim ki... A klım a nedense, hangi m ektup biraz gecikirse, hem en hastalık geliyor. Ben hastalıktan çok korkarım da ondan mı? Değil. Sevdiğim insanların hastalıkları zamanında yanlarında bulunm ak istiyorum. Onları eğlendiririm , daha kolay iyi olurlar, gibi bir hissim var.

A caba m ektup ne oldu? Seni nasıl sevdiğim i anlatan m ek­ tuplardan birisi idi. Okum anı isterdim. N azım 'dan da bah­ sediyordum . Seni üzen hareketim in m azereti de hikâye edil­ mişti. Bir sürü de özür dilem iştim . A rada sırada böyle oluyor.

Kusura bakm a.

Eski m ektuplarını tekrar okum ak benim de âdetimdir.

Ama sen benim kilerden yanlış m analar çıkarm ışsın sevgilim.

Benim sevgi hakkında tuhaf bir inanışım var: İnsan birisini, ilk görüşte ya seviyor, yahut sevmiyor. Sevm ediği bir insanı sev­ meye ceht ettiği, seviyorum sandığı oluyor. N etekim , sevdiğini de o m anada sevm ediğini kendisine telkin ettiği, unutm aya ça­ lıştığı, daha beteri (unuttum ) zannettiği de vaki. Binaenaleyh, biz gittikçe daha fazla sevem iyoruz kanaatindeyim . Sev­ diklerim izi var kuvvetim izle, iktidarım ızın en son boğum una kadar seviyoruz. Bunu yukarda da dediğim gibi, tem am ile sak­ lamak, yahut anlatm ayı layıkiyle becerem em ek oluyor. (Peki!

Gün geçtikçe artan nedir?) diyeceksin. B ir bakım a izah ka­ biliyetim iz, bir bakım a sevgiden başka şeyler! M esela: Hörmet, m innet, güven, hatta alışkanlık ve en tadına doyulm azı dostluk.

Akima geliyor mu? 1939 senesinde bir gece Hüsam'ın dük­ kanından beraber çıkmıştık. Seni şimdi de, o geceki kadar çok sevdiğimi zannetm iyorum. Bana bu hatıra her zaman ömrümde tadabileceğim en büyük saadetin yanında hayvan gibi geçip git­ mişim tesiri vermiştir. Her hatırlayışımda yüreğim sızlar.

G önderdiğin kitap için teşekkür ederim N azım son za­ 331

m anlarda bana şiirlerini yollam az olm uştu. (Hoş! H adiseler öyle ceryan ediyor ki bunu istem ek saygısızlık.) Resim lerine de bak­ tım. Şairi pek özlem işim . Sana bir kerre daha yazdım , galiba re­ sim lerinizi gördükçe hasretim azalacağına, artıyor. Ne de güzel şiirler. Hele arka kapakta bir V atan şiiri var ki gözlerim yaşardı. İki üç gün evvel, Nazım 'dan da uzun bir m ektup almıştım. İşine zinhar karışm am am ı tekrar tekrar katiyetle yazıyor. Şa­ şırdım kaldım . Çok üzülüyorum . Bitse artık bu m askaralık...

Hüsam sana yalan söylem iş. N ail'den m ektup aldım.

G ene Hüsam 'dan iki satır yok. (Tem bel oldu.) Demek işime gel­ m iyor. Çünki ben de bu sıralar fena halde tem belim . İki satır ya­ zam ıyorum . Bereket versin, m üddeium um i bey ve m üdür bey, E v liy a Ç elebi S ey ah atn am esin in birinci cildi ile (Ahmet R efik)in L ale D evri adındaki kitapları, İbrahim Paşa Kü­ tüph an esin d en lütfen aldılar da biraz okuyorum . Not alm aya başlarsam , belki çalışm ak arzuları çıkagelir. Öyle de işim var ki, canım ın içi, bitm ez tükenmez.

Naci ile karısı bu ayın sonuna doğru İstanbul’a gelecekler.

B izim Ali Kantan'ın İçerenköy’deki evine m uvakkaten yer­ leşecekler. G aliba kadıncağız am eliyat olacak. Kendisi buna razı değil. İlaçla tedavisi kabul, falan diye avutuyoruz, ama am eliyattan başka da çare yok. Tehlikeli de. Rahim de ur varmış.

En beteri, kız kardeşi de aynı am eliyattan ölmüş. Hasılı berbat bir hal. Belki karı koca sana uğrarlar. N aci'ye lütfen yardım et.

A nnenin beni de beklem eye başlam ası çok hoşum a gitti.

Pek sevindim . Ellerini, usandırıncaya kadar öp benim yerime.

H am di sana adeta dargın. Benim m ektubum u alm am ış olm anı m azaret saym ıyor. (Olsun efendim , o gene de de vakti gelince yazm alı idi.) diyor. Bu fikre, ne dersin, benim de aklım iyice ya­ tıyor. Pek âlâ böyle de yapabilirsin.

Fazla yoruluyor m usun? Hiç sorulur mu? Öyle bir kı­ zıyorum ki tasavvur edemezsin. Aksi gibi benim sıhhatim de git gide düzeliyor. Bir kerre tansiyon tam am ile geçti, gitti. Halbuki burası pek de yüksek. Vaktile bir m ektubunda Nazım (şu anda m addeten öyle bir rahatlık his ediyorum ki bu kadar rahat olu­ şum dan utanıyorum .) dem işti. Aynı şeyleri hissediyorum ., di­

332

lediği kadar tem bellik edebilm ek, seni sabah sabah, erkenden, tram vaylarda sarsılarak işe gider düşünürken insana ayıp gibi geliyor.

Sana lazım değilse biriken parayı lütfen yolla! Elbise için çıkınca düşünürüz. Zaten burada bir kurşuni kostüm , bir ayak­ kabı, bir şapka, göm lek falan tem in ettik. Kitap ve m atbaa iş­ lerini de Naci takip eder. Bir de onlarla uğraşıp yorulm azsın.

A vukat Tuğrul beye hürm etlerim i söylem eni rica ederim.

Seni çok özledim , sevgili Sem iha, öyle ki... Ne bileyim...

Anlatm ası bile insanın yüreğini yoruyor. Hasretle kucaklar göz­ lerini sevgi ile öperim canım sevgilim .

10.5.1950

Kemal

Tahir

Arkadaşların hepsi selâm ve hürm etlerini yolluyorlar.

C an ım Sevgilim , Upuzun, sepsevgili m ektubunu aldım. Yüreğim ferahladı.

Sağol. Ne de güzel bir müjde var. A rtık kendi başına çalışacağın müjdesi. Daha az yorulursun sanıyorum . Benim için esas bu.

Her zam an ölesiye yorulduğunu zannediyorum . M ektubun biraz gecikince aklım a ilk evvel hastalanm an ihtimali gelmesi bun­ dan...

Kadınlar, sevgilim, öm ürlerini değersiz teferruatla meşgul olarak geçirirlerm iş. Kolayca m esut olm aları da, kolayca bed­ baht olm aları da bu sebepten ileri gelirm iş. Bunu bir yerde oku­ m uştum. Galiba doğru. H üsam 'ın dükkanını ben yalnız seninle beraber geçirilm iş bir gece olarak hatırlarım . Benim için o ge­ cenin sadece o m anası var. D iğer bütün hadiseler ve insanlar basit teferruat. Öyle ki hepsini kendim i hiç zorlam adan unutmuş gitm iştim . Netekim, yazdıklarını, okurken de hatırlam ak için o kadar m üşkilat çektim. Çam lıca gezintisi de öylece aklımda.

Nazım'ı gidip gördüğüne pek iyi ettin. Bu gün gazetelerde grevi m uvakkaten tatil ettiğini okudum . Pek üzülüyordum .

Y em ek yerken, gülerken, bir çeşit hicap duyuyorum . M ünevver hanım ı beğenmene sevindim. Bu hususta neler düşündüğüm ü

333

bilirsin. Seninle m utabık olduğum uzu da zannediyorum . Bu kadar çabuk fikir değiştireceğini de hiç um m uyordum . M e­ ziyetleri, hususiyetleri olan bir kadın her halde.

Kahve ve çay için nasihatlarına m üteşekkirim . Son gün­ lerde gene bir kaç kerre kaçam ak yaptım . Çay, kahveden fazla hoşum a gidiyor. Şöyle oturup üç bardak yuvarlayınca iyi oluyor şekerim . Bir şey... Galiba, bir eğlence. O kadar hareketsiz ya­ şıyoruz ki norm al ölçülere sığar bir hayat değil. Berbat. M a­ m afih, esasta okum aktan, yazm aktan günde yirmi cigara iç­ m ekten ve seni sevm ekten başka bir iptilam yok sanırım.

B unların hangisine nasıl karışacağını sahiden m erak ediyorum .

Faris'i tanım ıyorum . Tanışam adığım için kendim i biraz daha fıkaralaşm ış his etm ekteyim . Büyük ve kıym etli ar­ kadaşm ış. Sanatkarm ış. Kavgacı imiş. Ne im renilecek, hatta kıs­ kanılacak faziletler... Bu m ektubum eline geçm eden karısına gitm em iş olursan, rica ederim , ızdırabım ı söyle. Faris'in ha­ tırasını anarak ellerini öperim. Ç ocuklarını da lütfen benim ye­ rime öpersin.

N azım a söyle bana m ektup yazsın. Telgrafına verdiğim cevaptan dolayı bana öfkelendiğini zannederim . Eskiden dost­ larını zora koşan adam değildi. Bilakis, hepim izin şahsi m üş­ küllerim izi de om uzlam ağa kalkardı. Bu iki âydanberi bütün bu fedakarlıklarını bize m ükem m elen ödetti. O nun bir korkunç m ısraı vardır. Haydi bütün parçayı yazayım : K alküta grevdedir.

B enerci yapayalnız evdedir Y apayalnız, Kapı, Tavan Ve duvar.

Onu kavgaya çağırm adılar.

M esele tam am ile bu şiirin anlattığı halet değilse bile...

K avgaya çağırmayan* arkadaşla kavgaya çağrılm ayan arkadaş psikolojileri arasındaki farkı N azım bilm ez adam olam az. B ir de üstelik bana kızarsa, buna (yavuz hırsız ev sahibini bastırır,) derler.

334

Son gelen m ecm ualarda harikulade şiirleri vardı. Hangi birisini kaç kerre okuyacağım ı şaşırdım . Ç oğunda yer yer göz­ lerim yaşardı. İnsanı böyle ağlatacak derecede m esut etm ek ne büyük m eziyet. Çok yaşasın.

N aci bu hafta 100 lira yolladı. Binaenaleyh sen 75 lira için pek acele etme. A f (on beş gün içinde olur) deniyor. O za­ m ana kadar ya yollarsın, yahut da ben gelince gelince alırım.

N aci'nin karısı için yazdıklarını İzmir'e bildirdim . Onlar da bu haftalarda İstanbul’a gelecekler sanırım . Kızın fazladan tansiyonu (20) ye yükselm iş. N edir bu başlarına gelenler bil­ m em ki. Bana küsm eyeceğine em in olarak buldururum ki, dört sayfalık kocam an bir m ektup yazdım dem in, bin türlü şak­ labanlıklar yaptım. Teselliye çalıştım . Teselliyi de, halbuki hiç sevmem! Bana birisini hayasızca aldatıyorm uşum gibi gelir.

Nail'den senin m ektubunla beraber bir m ektup aldım.

H üsam 'dan gene haber yok. Pek ayıp canım . Darılıp darılm am ayı ciddiyetle düşünm eye başlasam mı deyip duruyorum .

A rkadaşlar hep birlikte selâm ve hörm etlerini yolluyorlar.

Ben de annenin ellerini öperim . Seni de hasretle kucaklar, sev­ giyle, hasretle, gözlerini öperim canım sevgilim , arslan yürekli Sem ihacığım .

25.5.1950

Kemal

Tahir

Canım Sevgilim, Telgrafına tekrar teşekkür ederim . Beni m erak edişin çok hoşum a gitti. Şaşılacak derecede nikbin adam olduğum dan m ıdır nedir, telgraflar beni senin gibi ürkütm ez. Bilakis, müjde tesiri yapar. Herkesi de kendim gibi düşünürüm . H er fırsatta çe­ kerim telgrafı. İki m ektubum un aynı zam anda gelişine ben de hiç bir m ana verem edim . Burada m ektuplar günü gününe postaya ve­ riliyor, sanırım. Her halde İstanbul seçim gürültüsü arasında biraz bunalm ış olmalı. Postalar kim bilir ne kadar kalabalıklaşm ıştır. Kim isi kim ini tebrik etti, kim isi kim ini taziye...

Hizim de aklım ız ermedi. Aklım ız erm eyince

335

de "böyle m askaralık olm az" dedik. Hâlâ o kanaatteyiz. "Daha geniş bir af verm ek için" geri bırakılan bir lâhıyanın bu şekli sa­ hiden gülünç. B ir m em lekette en korkunç şey, eskidenberi kullanılagelen kelim elerin m analarını kaybetm eleridir. M ukaddes kitaptaki Babil Kulesi hikayesi de böyle bir m eseleye göre uy­ durulm uş. "D aha geniş" kelim eleri elbette ki bu m anaya gel­ m em ek lazım dı. B ir hikayede okum uştum . Sevinç insanları ızdıraptan daha çok sarsarm ış. Her halde D em okratları da sevinç sersem etm iş olm alı. Ne yapacaklarını şaşırdılar. Bizim de ta­ lihim iz tuhaf! Sevinç olur zarar ederiz, keder olur, gene biz zarar ederiz. Bazı adam ların bazı adamları sevgi ve has­ retlerinden tutup oyuncak haline getirm eleri hazin bir manzara.

G eçen hafta "nam erde m uhtaç olduk da böyle oldu" demiştik. Şim di "aynı facia devam ediyor galiba!" diye azap duyuyoruz.

(Devlet idaresi) denilen şey bu olm asa gerek.

Son aylarda öyle rahatsız edildik ki bir türlü çalışm aya başlıyam adım . Bir sürü yazacak şey var. Hepsi yüzüstü kaldı?

Bekliyoruz. Neyi beklediğim izi de iyice bilm eden, öylece, ka­ lakaldık. Bir canım sıkılıyor ki, sevgilim, anlatam am .

Sen de kim bilir ne kadar üzülüyorsun. İnsanın sev­ diklerine azap verdiğini bilmesi de ayrı bir azap. K usurum a bak­ m am anı rica ederim .

Resm ini yollam ak için bana danışm ayı nereden akıl ettin?

Bu günlerde, resm inden daha kıym etli bir hediye olabilir miydi?

H em en yolla, hem en. M üm künse telgrafla. B urada tem bellikte ağız ağıza dolu geçen günlerde biricik ciddi işim seni düşünüp seni şiddetle sevm ektir? Resim lerine hasretle, ihtirasla, ızdırapla bakıyorum . N eler his edersem edeyim , gene de m esut olu­ yorum.

Bana, kendini her zam an çok yoruyorm uşsun gibi geliyor. Öyle usanç içindeyim ki saatlerce yerim den kalkm adan öylece oturuyorum . Aksi gibi burada bir tane terzi arkadaşım ız var.

G ider gelir, ütü yakar, bir şeyler söker, biçer, diker, m akineyi iş­ letir, prova yapar. Her zenaat, yabancısı olanlara zor görülüyor.

Terzilik de bana bilhassa, seni düşündüğüm için, sanatların en zoru, en gaddarı gibi geliyor. İçim daha beter sıkılıyor. İşte

336

böyle birtanem... G ünler sensiz pek boş, pek m anasız, pek harap edici geçm ektedir.

N aci'nin karısından bir m ektup aldım. Senden sonra ona da yazacağım . Naci Ankara'ya gitmiş. Eğer a f hakkında esaslı bir şeyler öğrense im iş, buraya gelecekm iş. O da senin gibi va­ ziyeti tuhaf buluyor olm alı ki dört gün sonra geri dönm üş.

E m ine'den de m ektup geldi. Üzüntü içinde zavallı. Yor­ gun. Kızın m ektep taksidini düşünüyor. Çocuğu neden öyle pa­ halı bir mektebe verdiklerini hâlâ anlıyam adım . N ihayet bir İn­ gilizce elde edecek. Halbuki her lisan -gayret edildiği takdirde, bilhassa o yaşlarda- bir iki senede öğrenilir. Çoğu zam an sı­ kıntılarım ızı kendim iz hazırlıyoruz, diye düşünüyorum .

N ail'e m ektup yazdım. Cevap bekliyorum . Bu sefer de H üsam 'dan bir şey çıkm azsa haklı haklı küseceğim . So­ m urtacağım . Fazladan onu utandırm ak için bir de güzel m ektup yazacağım . Böyle küsm ek olur mu? Dersin. Kaç kerre söy­ ledim. Hüsam 'a küsebileceğim i hiç zannetm iyorum . Onu ne kadar özlediğim i bura'da, sana bile anlatamam.

A rkadaşlar sana hörm et ve sevgilerini yolluyorlar. A n­ nenin ellerini öpüyorlar.

Ben de annenin ellerini hörm etle öperim.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgiyle, hasretle öperim canım sevgilim , arslan yürekli Semiham.

12.6.1950

Kemal

Tahir

Tuğrul beye hürm etlerim i söyle. Safiye hanım a da gıyabi hörm etlerim i takdim ederim Frenklerin bir sözü vardır: "D ost­ larım ızın dostları dostlarım ızdır" gibi bir söz. İyidir, doğrudur.

Değil mi canım sevgilim.

Canım Sevgilim, Resm ine mi sevineyim , yoksa geçici de olsa hastalığına mı üzüleyim şaşırdım . Sonra durup kendim i bir yokladım . R es­ m in bile kederim i azaltmadı. Zaten seni her zam an pek çok yo­ ruluyorsun diye düşünüyordum . Ben um um iyetle m üşteri de­

337

nilen m ahluktan korkanm . Bunun her cinsinde bir çeşit fena hodkâm lık olur. Kendim için de bu kanaatteyim dir. O sebepten hiç bir yerde pazarlık etm eyi, m üşkülpesent davranm ayı be­ cerem em . N e alırsam , fena ve pahalı olur. H ele sizin cinsin p a­ zarlığı her devirde dillere destandır. B ir de süslenm ek sevdasına düşm üş bir kadın hayal ediyorum . Taham m ülfersa bir m ahluk karşım a dikiliyor. N aziği bir başka türlü, kabası gene bir başka türlü berbattır. Seni böyle bir işle m eşgul düşündükçe yüreğim sızlıyor.

Resim için teşekkür ederim . A deta ziyaret oldu. G öz­ lerim in içi rahatladı. B ir saadet ki nasıl tarif etm eli.

A f hususundaki m üjdene de sevindik.

A skeri m ah­ kem enin verdiği cezanın tam am ile kalkacağına biz de em indik.

Fakat benim ayrıca propagandadan 4 ay cezam var. Eğer la­ yihanın şum ulü öylece kalırsa galiba H üsam ettin'le beraber çı­ kabileceğim . Sen iki kat üzülm üş olacaksın. M am afih ne olursa olsun, artık bu sürüm sürüm sürünen iş bir nihayete ersin. Eğer ben daha dört ay kalırsam , hem en çalışm aya başlarım . En az iki rom an bitiririm . Bu tereddüt ve beklem e kepaze bir şey. Kaç kerre davrandığım halde elim işe varm ıyor. K endim i ayıp­ lıyorum. N eşem kaçıyor. F akat bir türlü çalışm ak kabil değil.

D efterlere dargın dargın bakıyorum . Y erlerini değiştiriyorum .

Tekrar tekrar okuyorum . B azen m üsveddeler çok iyi geliyorlar, bazen de ancak yırtılm aya layık. İşte böylece, bom boş, çok za­ manı som urtarak, sırt üstü yatıyorum . K endi kendinden m em ­ nun olm ayan bir insanı dışardan hiç bir şey tam am ile m em nun edemiyor.

Sevgilim , Şerife ile kocasının sekiz seneden sonra da olsa tekrar birleşm elerine ben de sevindim. D inam o utanılacak bir şey yaptığına em in olm asa yanınıza gelm ez m iydi? A m a artık bilmem evvelki hareketi mi, sonraki hareketi mi hoşuna git­ m iyor. (Zararın neresinden dönülse kârdır) dem işler. (B ekara k an boşam ak kolaydır) dem işler. D em işler babam , dem işler. Bir takım insanlar oturup arifane laflar etm işler, bir takım ları da bu laflara göre hareket... H asılı dünya böylece yuvarlanıp gitm eyi adet edinm iş gidiyor.

G önderdiğin yetm iş lirayı çoktan aldım , canım ın içi, sana

338

yazdığım ı da zannediyorum . H ep "böyle budalalık ederim . Kendi kendim e öyle em in olurum ki sonra aksi zuhur ederse hayret et­ m ekten utanm aya bile vakit bulam am . Şim di geçip gittiği için sana artık yazabilirim . B eni iki gün sıtm a tuttu. Pek eski bir aşinadır. Ta, çocuklukta Adapazarı'nda bir kerre tutm uştu. O zam andanberi bu m evsim de biraz hafifçe yoklar. Kinin alır ve derhal önlerim . Burası yayla olduğundan farkına varam adım . G ece başladı. Ertesi gün de kinin alınca geçti. Bir m üddet kinine devam ettim.

Sakın m erak etme. Şunu da hem en ilâve edeyim : Gene şişm anlam aya başladım. Bana kendim bile tuhaf geliyorum . A r­ kadaşlar o kadar değil diyorlar ise de, ben bu gidişi iyi gör­ m üyorum . İlerde yüz kiloyu geçersem felakettir.

Belki de hareketsizlik böyle yapıyor. D ışarıya çıkarsam eski halim e gelirim. Hasılı tem bellik canım ı sıkıyor. Eğer ça­ lışm aya başlayabilseydim , em inim ki, bu beklem e sıraları daha kolay, daha rahat geçerdi.

R ica ederim Sem iha, kendini fazla yorm a. Terziliği zevkli ve aslında güzel buluşunu da fena halde yadırgıyorum . B e­ cerem ediğim her zenaat bana her zam an pek zor, yorucu, harap edici gelir. Ben yanında olsam , bü kadar yorulm azdın diye dü­ şünüyorum . Seni eğlendiririm , avuturum . Başm bile ağnm azdı sanıyorum .

A rtık bu bir iki hafta zarfında ne olacağı anlaşılacak. Sana verdiğim iz üzüntü gayrı m uayyen, hesaplanm az halini kay­ bedecek, im laya gelecektir. Benim için de üzüldüğünü hiç unut­ m uyorum . Sana m innettarım ? R esm in için tekrar teşekkür ede­ rim. O kadar iyisin ki sevgilim , bir tanesin.

A rkadaşlar selâm ve hürm etlerini yolluyorlar.

Annenin ellerini öperim .

Hüsam 'a yazarsan selâm ve hasretlerim i lütfen bildir.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgi ile, hasretle öperim arslan yürekli sevgilim , Sem ihacığım .

24.6.1950

Kemal

Tahir

339

Canım Sevgilim, Bu hafta senin m ektubun Hüsam 'ın uzun m ektubu ile be­ raber geldi. İki misli sevindim . Hüsam da huyunun de­ ğiştiğinden, üzerine bir uyuşukluk çöktüğünden şikayetçi.

D em ek bu um um i bir hastalık. Bizi görsen halim ize oturur uzun uzun gülersin.

Daha iyisi, herhangi bir günüm üzü kısaca anlatayım : Sabahleyin saat yedide kalkıyoruz. Sekize kadar kahvealtı. K ahvealtıdan sonra avluda bir saat gidip gelm e. (Ben o kadar tem belim ki canım , bazan bu kadarına dayanam ayıp hem en oturuyorum .) Benim oturm am da m erasim e tabi. Şezlong gölgeye kurulacak, üzerine m inderler koyulacak. A deta uza­ nacağım . (Ben buna "uzun oturm ak"diyorum .) Bu "uzun otur­ mak" da bir ayrı bela. D ışarıya çıkarsam bilmem ki ne halt ede­ ceğim . Her hangi bir iskem lede rahatsız oluyorum . Ç orum 'da yalnız kalırken fazladan ayaklarım ı -Am erikalı dostlarım ız gibim asanın üzerine kaldırm ak huyunu da peydahlam ıştım . Burada bereket versin, d ef oldu. Ö ğleye doğru bir parti aznif, yahut dam a oyunu. On ikide yem ek. Üçe kadar uyku. Üçten sonra posta günü ise m ektup ve gazete bekleyerek gene uzun oturm ak.

Akşam bir saat dolaşm a. (B una m ahpusane lisanında "volta vur­ mak" derler.) Saat yedide yenîek. Sekizde radyo başlar. (N ev­ şehir'de elektrik ancak o zam an çalışıyor.) Gece okum ak, m ek­ tup yazmak, (m esela şim di saat on buçuk. R adyo yavaştan dans plağı çalıyor.) On bire çeyrek kala havadisler. On ikide elektrik söner. Uyku.

Bu şartlar altında 100 kilo olm aktan korkm aya hakkım yok mu? H em en m erak etm işsin. Em in ol ben de m erak edi­ yorum. Yüz kilo olursam , ne hale gelirim diye. Şim dilik 72-74 kilo arasındayım . Bu bile ağır geliyor.

Sıtm a geçti, gitti. H er sene dikkat etm ezsem böyle bir yoklar.

Asıl kepazelik şu, a f m eselesi. B ir türlü bitem edi. Son al­ dığım ız habere göre -yani gazetenin yazdığı gibi geçerse- benim yüz gün cezam kalacak. A rkadaşlar hep çıkacaklar. Hesabım

340

doğru mu bilmem. Hüsam da derhal çıkacak sanıyorum . 6 ay is­ tifade edecek. Halen de üç buçuk sene yattı. Hiç değil, ona ka­ vuşacaksın. Ben de bu suretle raporla çıktığım 95 günü yatm ış olacağım. Arkadaşların hakkı böylece ödenecek.

Sevim li bir tesadüfle, H üsam da, sen de aynı zam anda gelen m ektuplarınızla benden resim istem işsiniz. Yeni bir resim çıkartdım . (Hüsam yakında tahliye olur) diye düşündüğüm den ona bir kaç gün yazm ıyacağım . Eğer a f alelusul gene gecikirse eski resim lerden birisini yollarım . Senin için de yeniden çek­ tiririm. Yahut, yeniden çektiririm de, ikinize de gönderirim .

Ben hesaplan artık burada yüz gün kalm ak üzere ya­ pıyorum . O zam ana kadar Hüsam gelm iş olur. Ev tutarsınız.

Sen de bu kadar yorulm aktan kurtulursun. İçim rahat eder. Belki bir gayretle çalışm aya başlarım da, bir iki kitap çıkarırım . Kışı istirahatle geçiririm.

O kuyacak kitap yok. Olsa da okum ak içim den gelm iyor.

Bir berbat tem bellik ki her kelim ede kaleme sim sıkı sanlıyor. (ille de benden bahset. Zaten başka bir şey de yapam azsın) diye edepsizlik ediyor.

Bir teviye saçlarım ı soruyorsun. Uzam aları için m evcut bulunm aları lazım değil mi? M aalesef tepem de saç pek seyrek.

O sebeple uzayıp uzayam adıklarını kontrol edem iyorum . Ö y­ lece kendi keyiflerince yaşıyorlar. Sere serpe duruyorlar. Ben onları her sabah m untazam an tarıyorum ama, istediğim zerafette, parlaklıkta durm adıkları m uhakkak. Bunun bir eski te­ sellisi var: İçinde cevher bulunan topraklar ot tutm azlarm ış.

Benim başım da, her hal, içi cevher dolu bir yuvarlak olm alı. Üzerinde saç tutmak istem iyor. Bir vakitler asi oluşlarından şi­ kayetçi idim. A lnım a toplanırlar, beni rahatsız ederlerdi. B ir ba­ dem cik iltihabı sırasında, eve berber çağırtıp üç num aralı m a­ kine ile kesdiğim i hatırlıyorum . Şim di de, saçlarım benden intikam alıyorlar. İşte bu kadar.

Deniz ve plajlar elbette iyidirler, güzeldirler. O nları ne kadar özledim. Ama doğrusunu' ister m isin, onları eskiden daha fazla özlüyordum . Şim di yalnız ve yalnız seni özlüyorum . Pek özlüyorum . İçim sıkılacak, geçim siz bir adam olacak derecede özlüyorum .

341

A rkadaşlar hep selâm ederler? Sevgilerini yollam aya beni m em ur etfıler.

Annenin ellerini hörm etle ve sevgi ile öperim.

Tuğrul beye hörm et ve hasretlerim i lütfen söyle.

Seni hasretle kucaklar, gözlerini sevgi ile öperim canım sevgilim , bir tanem , ruhum.

6.7.1950

K e m al T a h i r

342

NOTLAR/MEKTUPLAR K EM AL TAHİR Bağlam Y a y m e v i ’ nce Notlar dizisi, Mektuplar a d ı n ı t a ş ıy a n o n b e ş in c i

T a n ı n m ı ş y a z a r v e r o m a n c ı K e m a l T a h i r ’ ln s u n u l m a k t a o la n

y a p ıtla s o n a eriyor.

T ü r k i y e ’ nin y a z ı n v e d ü ş ü n c e tarihi a ç ıs ın d a n en ö z g ü n y a z a r ve y a ra t ıc ıla r ın d a n birini t a n ı m a k , a r a ş t ı r m a k , y e n i d e n d ü ş ü n m e k ve d e ğ e r l e n d i r m e k is tey e n le r için, K e m a l T a h i r ’ in b ü y ü k bir k a y n a k y a p ıt a d ö n ü ş m ü ş b u l u n u y o r .

Notlar’ı ş i m d i d e n Notlar, K e m a l

T a h i r ’ ln e ş s iz d ü ş ü n c e s e r ü v e n i n i n yıllar b o y u h a n g i a ş a m a l a r d a n g e ç t iğ in in en s o m u t b e lg e s in i o l u ş t u r d u k la r ı g ib i, b u g ü n ü n ve y a r ı n ın k u ş a k l a r ı n a d o p d o l u bir y a ş a m ı n t ü m birikim le rini d e akta rıy orla r.

Notlar d iz i s i n in

y a y ın ın ı s a ğ la y a n

Kemal Tahir Vakfı, b ö y le c e

tarihsel bir g ö re vi g e r ç e k le ş ti r m e n in m u t l u l u ğ u n u p a y la ş ıy o r .

K e m a l T a h i r ’ ln özellikle 1 9 4 0 - 1 9 5 0 a r a s ın d a k i d ö n e m d e y a z d ı ğ ı

Mektuplar, bir y a z ı n

a d a m ı n ı n , c e za e v i k o ş u lla rı a lt ın d a bile, ken di

•çağ ı ça lış m a la rı v e b a ş k a s a n a t v e d ü ş ü n in s a n l a rı y l a ilişki ve d o s tlu k la rı ü s t ü n e tanık lık ta b u l u n u y o r . N a z ı m H i k m e t , O r h a n K e m a l , H a l i k a r n a s Balıkçısı gibi C u m h u r i y e t d ö n e m i y a z ı n d ü n y a s ı n ı n u n u t u l m a z ö n c ü l e ri y l e sürekli y a z ı ş m a l a r ı gerç ek le ş tire n K e m a l T a h i r , a y rıc a , d a h a kişisel m e k t u p l a r d a y o l l u y o r : 1 9 4 0 ö n c e s in d e k i eşi F a t m a İrfa n ’ a v e 1 9 5 0 ’ ler s o n r a s ı n d a e v le n e c e ğ i, s o n ra k i eşi S e m i h a T a h i r ’ e .. . T ü r k i y e ’ yi ö m r ü b o y u n c a hiç e k s i l m e y e n bir t u t k u y l a s e v e n K e m a l T a h i r ,

Notlar’ının s o n

kesitini o l u ş t u r a n

Mektuplar’da, en

in sancıl

b o y u t la r ıy la d a tarih p l a t f o r m u n d a k i y erini a l ı y o r . ..

BAĞ LAM

IS B N 9 75 -76 9 6 -5 2 -8