MODERNLİK KAVGASI Yaşamınızın bir parçası olsun ya da olmasın, dinin modern dünyaya nasıl geri dönmüş olduğunu anlamaya çalışmamız gerek. Temelde siyaset ve din ilişkisi üzerinden değerlendirirken bu dönüşün altında yatan kavram olan modernlik mücadelesini gözden kaçırmamak gerek. Modernlik küresel bir mücadele, dolayısıyla konunun tüm dünyadan örneklere değinerek irdelenmeli. Ancak özellikle Amerika örneği üzerinde çokça durmamızın basit bir nedeni var: Dünya modern çağın başından beri ilk defa kararlı bir şekilde din konusunda Amerikan modelini takip ediyor. Devlet kararı yerine bireysel seçime dayalı din kavramı güç kazanıyor. Geçen 200 yılı aşkın süre boyunca Avrupa ve Amerika’nın neden birbirinden bu kadar farklı şekillerde geliştiğini incelemek şu andaki durumu anlamamızı kolaylaştıracaktır. Aydınlanma Devri’nden beri Batı düşüncesinde din ve modernite arasındaki ilişki hakkında görüş ayrılığı süregelmiştir. Avrupalılar modernitenin dini marjinalleştireceği düşüncesindeyken Amerikalılar, her ikisinin elele yürüyebileceğine inanmıştır. Modern dünyanın temel devrimlerinden olan Fransız İhtilali ve Amerikan Devrimi, Aydınlanma’nın sonucunda ortaya çıkmış rasyonel uluslar olmalarına karşın, dinin rolü hakkında görüş ayrılığı büyüktür. Fransız devrimciler eski düzenin simgesi olarak gördükleri dine bütünüyle karşı çıkıp hor görürken, Amerika’nın kurucuları dine çok daha selim yaklaşmışlardır. Dini korumak için devletten ayırmışlardır. O zamandan bu yana modernitenin bu iki versiyonu farklı yönlere doğru ilerlemiştir. Avrupa’da kilise kurumu, demokratik ve özgürlükçü yeni dünya düzenine karşı eski rejimin tarafını tutmuş olmasına rağmen Amerika’da ulusal anlamda kurumsallaşmış bir kilise bulunmadığından farklı inançlar hem demokrasiye hem de serbest piyasaya kucak açmıştır. Avrupa’da “din” savaş ve baskı anlamına gelirken, Amerika’da özgürlüğün kaynağı olarak görülmüştür.
AVRUPA TARZI Avrupa’da dinin etkisini yitirmesi süreci Aydınlanma’yla başlar. Aydınlanma, temelde insan aklının barış ve bolluk getireceği; tam aksi olan “mantıksız” bağnazlığın ise savaş ve sefalet getireceği düşüncesinden filizlenmiştir. İnsanın iyiliğine duyulan güven üzerine kurulan aydınlanma, insanlığın eğitimle gerçek erdemlere ulaşmasını sağlamaya odaklanmıştır. Bunu takip eden 200 yıldır Avrupai modernite yükseliştedir. Bu süre içinde düşün dünyası Tanrı’nın neden öldüğüne dair yazıp çizmiştir. Voltaire dinin sonunun 18.yy sonunda geleceğini iddia ederken, Nietzsche Tanrı’nın insan tarafından çoktan öldürüldüğünü ve öyle kalacağını savunmuştur. Kant, Aydınlama’yı “bilmeye cüret edin, kaderin dizginlerini elinize alın” diyerek tanımlamıştır. İnsanın dinsel yanılsamalardan kurtuluşunu yönetici sınıftan bertaraf etmekte gören Karl Marx ise dini toplumların afyonu olarak nitelendirir. Marx, tarihin esas anlamının sınıf mücadelesinde yattığını ve komünizme ulaşıldığında tezatların üstesinden gelineceğini ve dünya üzerinde cennetin yaratılacağını ileri sürer. Durkheim ve Weber tarihin zoruyla dünyanın laikleşeceğini tartışırken, Freud dindarlığın bir nevroz hali olduğunu öne sürerek insanoğlunun temel içgüdüsü cinselliği bastırmak için tasarlanmış olduğunu iddia eder ve insanın bilgiye ulaştıkça, öğrendikçe dini inancın giderek azalacağını ekler. Chesterton ve T.S. Elliot ise Tanrı’nın olmadığı yerde insanların herhangi bir şeye inanabileceklerini dolayısıyla, Hitler ve Stalin gibilere hürmet edebileceklerine dair uyarmıştır. Pek çok düşünür baskı ve yobazlık aracının ortadan kalkmasına sevinmiştir. Sartre gibi küçük bir grup hem Tanrı’nın ortadan kaybolmasına kızmış, hem de yokoluşunun getirdiği özgürlüğü kutlamıştır. Sonuçta Avrupa toplumsal hayatında önemli bir yere sahip olan herkes dinin ölmekte olduğunu ve böylelikle siyaset üzerindeki etkisinin de çekilmekte olduğunu kabul etmiştir. Dine karşı en büyük mücadeleyi felsefeden çok bilimin verdiğini söylemek mümkündür. 19.yy ortasında dinle bilimin birlikte varolamayacağı görüşüne katılanların sayısı oldukça artmıştır çünkü din yaşamın nasıl oluştuğuna dair mantıklı bir açıklama önerememektedir. Darwin teorisinin ortaya çıkışıyla Hristiyan
1 www.ozetkitap.com