kleinschalig wonen volgens de visie van pro senectute
inhoudsopgave
I
INLEIDING
4
II VISIEVORMING
5
III DE DRIE PIJLERS VAN DE VISIE
COLOFON Eindredactie Eveline Leopold, Manager PR & Communicatie, Stichting Pro Senectute Concept en vormgeving Zabriski Media, Leiden Fotografie Marc de Haan, Marijke van Ewijk Drukwerk Vanwijk, Oostzaan Pro Senectute Cronenburg 75, 1081 GM Amsterdam T. 020 540 01 50 E. e.leopold@pro-senectute.nl W. www.pro-senectute.nl 2
OP KLEINSCHALIG WONEN
6
3.1 vrijheid
6
3.2 huiselijkheid
6
3.3 veiligheid
7
IV KADERS VAN PRO SENECTUTE BINNEN
DE DRIE PIJLERS KLEINSCHALIG WONEN
8
4.1 vrijheid
8
4.2 huiselijkheid
9
4.3 veiligheid
14
16
LOCATIES
3
i inleiding
Pro Senectute is zich al enige jaren aan het voorbereiden om de meeste zorg locaties gereed te maken voor opvang van de zwaardere zorgvraag voor ouderen met dementie (psychogeriatrische ouderen). Hierbij anticiperen wij op de veranderende demografische- en maatschappelijke ontwikkelingen en op de regelgeving vanuit de overheid die meer inzet op het scheiden van wonen en zorg. Dit heeft voor de huidige zorg locaties het gevolg dat nieuwe bewoners van onze zorglocaties, een zwaardere zorgvraag hebben. De zorglocaties die
ii visievorming
vanuit bouwkundig functionele noodzaak toe zijn aan renovatie, dan wel nieuwbouw, maken we gereed om geschikte huisvesting te kunnen bieden aan onze doelgroep met deze zwaardere zorgvraag. Oranjestein beschikt sinds de renovatie van 2012 over zes kleinschalige woningen (11 bewoners per woning), waarvan er voor de zwaardere zorg op dit moment drie als zodanig in gebruik zijn. In Haarlem beschikt verpleegunit Tussenhout op het terrein van Spaar en Hout over drie kleinschalige woningen. Het monumentale gebouw Spaar en Hout zelf voldoet niet helemaal aan de bouwkundige eisen die voor de zwaar dere zorgvraag nodig zijn. Deze locatie leent zich daarom het best voor verhuur van appartementen in combinatie met een service-, zorg- en dienstverleningspakket. In Tusselerhof is onlangs een kleinschalige woning gerealiseerd. De overige zorglocaties: Wildhoef en Emmahof zijn eveneens toe aan renovatie, dan wel herhuisvesting.
4
De visievorming kleinschalig wonen binnen Pro Senectute, zoals beschreven in deze brochure, is gevormd door een projectgroep bestaande uit 33 mede werkers van Pro Senectute. Bijgestaan door Jan van der Hammen als extern adviseur, hebben wij drie zorgorganisaties bezocht die reeds werken met kleinschalig wonen. Op basis van uitwisseling van ideeën, kennis en ervaring hebben
wij onze mening kunnen vormen. Resultaat hiervan is een gefundeerde basis waarmee we kleinschalig wonen vorm willen geven voor onze bewoners. De ontstane visie delen wij graag met een brede groep belangstellenden. Deze en andere versies zijn in te zien op onze website (extern) en ons digitale kwaliteitshandboek (intern).
Visie op kleinschalig wonen binnen Pro Senectute Het ritme van de dag wordt bepaald door de behoeften van de bewoners met dementie die met elkaar in een kleinschalige groep wonen. Dit alles rondom de drie pijlers: Vrijheid, Huiselijkheid en Veiligheid.
5
III DE DRIE PIJLERS VAN DE VISIE OP KLEINSCHALIG WONEN 3.1 vrijheid Vrijheid in eigen keuzes en eigen regie staat hoog in het vaandel binnen Pro Senectute in het algemeen en binnen kleinschalig wonen in het bijzonder. “Hoe laat staat u op, hoe laat gaat u naar bed? Wat wilt u graag eten of welke kleding draagt u het liefste? Op welke momenten wilt u het liefst bezoek ontvangen?” Vrijheid in keuzes is voor ieder mens, geconfronteerd met dementie of niet, een basisrecht en van belang om je ook daadwerkelijk mens te voelen. De keuzes maken we in overleg met de bewoner en/of een familielid/contactpersoon. Binnen de kleinschalige woningen s treven wij ernaar om de bewoner met dementie maximaal de gelegenheid te bieden zijn of haar leven op eigen wijze zin te geven.
De vrijheid in keuze die de bewoner heeft om zijn of haar eigen ritme te bepalen is in principe leidend. Door persoonlijke, organisatorische of medische omstandigheden, zal de eigen keuze echter helaas in voorkomende gevallen, beperkt worden. Soms moeten wij de bewoner beschermen. Bij alle keuzes, die anders zijn dan de keuze van de bewoner, maakt de zorgprofessional een zorgvuldige afweging en neemt daarvoor verantwoording.
Huiselijkheid betekent in onze visie ook dat er zo weinig mogelijk regels zijn voor de bewoners. Huiselijkheid ontstaat ook door gezamenlijk te ontbijten, gelegenheid te krijgen zelf de boterham te smeren, het eigen bord op te scheppen, samen televisie te kijken of gewoon even niets te doen.
3.2 huiselijkheid
assen en strijken uitbesteed, zodat de w nadruk ligt op kwaliteitsmomenten van activiteiten met bewoners. Met andere woorden, er is een mogelijkheid om te koken, maar we zijn er niet van afhan kelijk. Bewoners binnen onze groepen stellen het bijvoorbeeld op prijs om naar een goed concert te luisteren, daarom bieden wij hen die mogelijkheid graag.
Het verliezen van houvast tijdens het proces van dementie roept onzekerheid en angst op. Een vertrouwde omgeving die huiselijkheid en herkenbaarheid uitstraalt, is van groot belang. Daarin passen een eigen stoel, eigen schilderijen en andere herkenbare en vertrouwde zaken in het eigen appartement.
Vaak denkt men binnen kleinschalig wonen aan het draaien van een compleet huishouden. Pro Senectute gaat hier anders mee om, rekening houdend met de doelgroep. Zo wordt koken,
3.3 veiligheid
Nabijheid door geen afstand te nemen, zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Een arm om iemand heen slaan als dat gewenst is, troosten bij verdriet, maar ook samen plezier maken en lachen. Nabijheid is de ervaring van dat moment met elkaar delen. Veiligheid k unnen we creëren door de bewoner te respecteren en te accepteren. Ook het teamlid dat binnen de groepswoning werkzaam is, moet zich veilig kunnen voelen binnen het team. Er moet sprake zijn van een open sfeer met ruimte voor humor, collegialiteit en respect. Bij ingrijpende gebeurtenissen is er ruimte en begrip voor het tonen van emoties. De zorg die men heeft voor de bewoners en hun familie, heeft men ook voor elkaar. Dit mag echter niet ten koste gaan van de professionaliteit en kwaliteit. Een open sfeer betekent immers ook elkaar aanspreken op gedrag en werkzaamheden (feedback geven en ont vangen), zowel positief als negatief.
Angst en onzekerheid bij de bewoner en zijn/haar familie kunnen verminderen wanneer men de medewerker nabij voelt. 6
7
IV KADERS VAN PRO SENECTUTE BINNEN DE DRIE PIJLERS KLEINSCHALIG WONEN 4.1 vrijheid Voor wie? Kleinschalig wonen is toegankelijk voor alle bewoners die behoren tot de doelgroep van Pro Senectute, met een passende zorgzwaarte-indicatie van het CIZ voor psychogeriatrische ouderen. De dynamiek van de bewoners is bepalend voor de sfeer. Deze kan dagelijks wisselen, afhankelijk van tal van factoren. Het team van medewerkers
“
binnen de woning past de activiteiten en zorgmomenten aan op de behoeften van bewoners. Dit alles binnen de profes sionele kaders.
Activiteiten In iedere woning vinden activiteiten plaats voor (en door) de bewoners. Iedere bewoner heeft de vrijheid om daar wel of niet aan mee te doen. Het team, werkzaam binnen de woning, zorgt voor activiteitenplannen die passen bij de wensen en mogelijkheden van de bewoners van de groep. Er is in principe sprake van een vaste wekelijkse cyclus in aanbod van activiteiten. Bijvoorbeeld maandag muziek, dinsdag beweging, etc. Ook dagelijkse bezigheden zoals het voorlezen van de krant is een ingeplande activiteit. De activiteitenbegeleidster van de locatie houdt toezicht op de opgestel-
Binnen kleinschalig wonen is de profes sionele zorg geborgd. Er komt alleen niet meer zo’n witte wolk voorbij.” Tilja van der Haag, manager Wonen, Welzijn en Zorg.
8
de plannen en geeft waar nodig advies. De activiteitenbegeleidster ziet er tevens op toe dat de middelen voorhanden zijn en voorziet in professionele ondersteuning, zodat elke medewerker in staat is de activiteiten op de juiste wijze uit te voeren. Woongroep overstijgende acti viteiten worden door de activiteiten begeleiders gecoördineerd. De input voor dergelijke activiteiten v erzamelt de activiteitenbegeleidster vanuit medewerkers en bewoners.
Non-fixatiebeleid
Dagindeling
4.2 huiselijkheid
De dagindeling wordt afgestemd op het ritme van de groep bewoners. Medewerkers hebben hier continu oog voor. De drie maaltijdmomenten vormen hierbij een belangrijke leidraad. Globaal is het als volgt ingedeeld: - Ontbijt tussen 8.00 en 9.30 uur - Lunch tussen 12.30 en 13.30 uur - Diner tussen 17.30 en 18.30 uur De groep bepaalt het moment van de warme maaltijd. Een flexibel dagritme is ook van toepassing voor het opstaan ’s ochtends, rusten ’s middags en ’s avonds naar bed gaan.
Pro Senectute hanteert een non-fixatiebeleid. Wij geloven erin dat mensen beter tot hun recht komen indien zij hun bewegingsvrijheid behouden. In de gevallen dat mensen de controle daarover dreigen te verliezen, hebben wij aandacht daarvoor en zullen wij in overleg met specialisten alternatieven aandragen die in het belang van de persoon in kwestie zijn.
Groepsgrootte Binnen de visie van kleinschalig wonen van Pro Senectute, passen woningen met een groepsgrootte van 8 tot 11 bewoners. De grootte van de woningen zijn afhankelijk van de gebouwen die wij hebben en de bouwtechnische mogelijkheden. Wij geloven dat het creëren van een huiselijke sfeer mogelijk is, zowel bij woningen met 8 bewoners als met 11.
De was De ‘grote’ was wordt in principe niet in de woning gedaan omdat het niet direct te bestempelen is als een activi9
“ “
De overstap naar kleinschalig wonen bood mijn moeder direct een structuur en ritme van dagelijkse activitei ten wat haar stimuleert om weer mee te doen. Thuis deed ze steeds minder. Hier helpt ze mee met het ontbijt en andere zaken en we zien dat het haar goed doet. Het kleinschalig wonen geeft mijn moeder de plek om te zijn wie ze is.” Mevrouw Schram, dochter van bewoonster in Oranjestein.
10
teit voor onze doelgroep. Een handwas kan eventueel wel in de woning worden gedaan.
Maaltijden De drie maaltijden per dag worden binnen de eigen groepswoning genoten. In de open keuken in de woning wordt gekookt, met kwalitatief hoogwaardige gedeeltelijk voorbereide maaltijden. Het team zorgt voor de bestellingen van de maaltijden, conform de richtlijnen die hiervoor gelden. Denk hierbij aan lever tijden en budget. De geleverde producten worden vervolgens conform voorgeschreven bereidingswijze opgediend. De inrichting van de keuken van elke huiskamer is compleet genoeg om er een maaltijd voor het aantal bewoners, medewerkers en eventuele gasten te bereiden en te presenteren. Medewerkers van de woning zijn geschoold om de producten te bereiden en op te dienen. Gasten van bewoners zijn in principe welkom om deel te nemen aan een maaltijd. Medewerkers eten meestal mee, in eerste instantie om de huiselijkheid te benadrukken. De drie maaltijdmomenten op de dag vormen een centraal rustpunt.
Inrichting woonkamer van de kleinschalige woning De woonkamers en de algemene ruimten zijn op basis van de visie op de psychogeriatrische doelgroep ingericht, passend bij de stijl van Pro Senectute. De woningen beschikken over verschillende hoekjes, die mogelijkheden bieden voor rust of activiteit, afhankelijk van de behoefte van de bewoner.
De tuin Uitgangspunt is dat het gehele huis toegankelijk moet zijn voor de bewoners, ook de tuin. Voorwaarde is dat het veilig en overzichtelijk is. Bewoners die komen wonen bij Pro Senectute hebben zelf vaak in grote huizen gewoond met flinke tuinen. Activiteiten in de tuin deed men deels zelf en deels werd dit door de tuinman gedaan. In de tuinen van Pro Senectute is het reguliere onderhoud uitbesteed. Bewoners kunnen optimaal genieten van de tuin vanuit de eigen (woon)kamer, dan wel door een wandeling te maken. De aanwezigheid van een loopcircuit, geen giftige planten, even tueel eetbare en plukplanten en delen waar bewoners zelf kunnen ‘rommelen’ maakt dat de tuin actief gebruikt kan
orden. Er zal een duidelijk loopcircuit w zijn waarbij men altijd weer uitkomt bij de ingang, mogelijk ondersteund door bewegwijzering in tekst en pictogram. Ook zal de tuin voorzien zijn van een omheining. Om de tuin als activiteit in te zetten, zijn er plantenbakken op werkhoogte zodat bewoners er in kunnen ‘werken’ en kunnen voelen en ruiken. De aanwezigheid van bijvoorbeeld bessenstruiken of ander eetbaar fruit prikkelt de zintuigen. De rustplekken in de tuin zijn voorzien van herkenbaar meubilair dat stevig is en er ook stevig uitziet.
Het terras of balkon Het terras of balkon strekt zich uit tot buiten de muren van de kleinschalige woning. Openschuivende deuren (zonder drempels) maken het zelfs mogelijk een bed naar buiten te rijden. Op het terras kunnen bewoners met plantjes ‘werken’. Het terras of balkon moet veilig zijn, zo nodig afgeschermd tegen de wind, waarbij er op gelet moet worden dat bij gebruik van glas dit niet tot de vloer doorloopt. Dit geeft angst en verwarring bij bewoners met dementie. Het terras of balkon biedt meestal uitzicht op de tuin 11
zodat men de seizoenen kan volgen. Voor alle terrassen en balkons gebruiken we één kleur, omdat vlakken met verschillende kleuren onzekerheid opwekken.
Gemeenschappelijke ruimten In de grote gemeenschappelijke ruimte vinden veelal activiteiten plaats zoals films, bewegingsactiviteiten, zang, etc. Soms is er ook een bibliotheek aanwezig. De liftenhallen zijn ingericht als buitenruimte om te benadrukken dat men zich buiten de woning bevindt. In de alge mene ruimten is het licht helder en is de inrichting zoveel mogelijk in de kleur groen. De temperatuur mag hier ook kouder zijn dan in de woning. De voordeuren naar de kleinschalige woning krijgen een huisnummer met daarnaast bordjes met de namen van de bewoners.
Dienstkleding Medewerkers dragen eigen kleding. Voor specifieke werkzaamheden is beschermende kleding beschikbaar. Zo zijn er voor de zorgmomenten uniformjasjes en voor kookwerkzaamheden zijn er keukenschorten. De beschermende kleding blijft op het werk aanwezig en wordt conform protocol gewassen.
Mantelzorg We betrekken zoveel als mogelijk mantelzorgers (de familie en naasten van de bewoners) bij de activiteiten die plaats12
13
“
Iedere dag die ik begin, weet ik nooit hoe die dag gaat worden. Dat vind ik een van de mooiste dingen van mijn werk binnen het kleinschalig wonen.” Gerrie van Wijnbergen, woonassistent.
vinden. Mantelzorgers kunnen een waardevolle aanvulling zijn voor de bewoner in het zorg- en welzijnsproces. De Eerst Verantwoordelijke Verzorgenden (EVVers) van de woning stemmen afspraken hierover onderling af.
Vrijwilligers Ook onze vrijwilligers betrekken we actief bij de activiteiten van de woongroepen. De vrijwilligerscoördinator zorgt voor afstemming tussen de gewenste bijdragen van vrijwilligers.
4.3 veiligheid Team kleinschalig wonen We werken zoveel als mogelijk met een vast team medewerkers op een kleinschalige woning. Deze medewerkers (van verschillende niveaus) zijn ‘all rounders’. Zij weten veel over een klein aantal bewoners. En dat draagt bij aan een gevoel van veiligheid, zekerheid en rust voor de bewoners. Het team is verantwoordelijk voor de bewoners van de kleinschalige woning en voor de leef- en woonomgeving. Ze zijn niet alleen verantwoordelijk voor 14
het verzorgen volgens de afspraken in het leefplan, maar ze zorgen er ook voor dat de leefomgeving van de bewoners voldoet aan de eisen die de zorg stelt. Hieronder valt onder andere de schoonmaak en de zorg voor meubilair en materiaal. Tussen kleinschalige woningen onderling zullen medewerkers elkaar helpen de piekmomenten of de momenten van mindere bezetting op te vangen.
Hygiëne Pro Senectute houdt zich aan de hygiënerichtlijnen van de Inspectie voor de Volksgezondheid.
HACCP De maaltijden vinden plaats in de kleinschalige woning. Alle medewerkers van het team kunnen ingezet worden om de maaltijden te bereiden. We kennen een menucyclus waarbinnen gekozen en besteld kan worden. De medewerkers die de maaltijden verzorgen, zijn op de
hoogte van de HACCP-richtlijnen. De facilitaire dienst op de locatie zorgt voor de nodige scholing en uitwerking van procedures op het gebied van bewaking en controle van de voedingseisen.
Gespecialiseerd Verzorgende Psychogeriatrie (GVP) Binnen de locaties van Pro Senectute zijn GVP-ers in dienst. Zij hebben met hun expertise en ervaring een advise rende rol bij reguliere vraagstukken ten aanzien van dementie maar ook in bijzondere casussen. Het hebben van deze expertise en de mogelijkheid hier op terug te vallen, vult een veilige, professionele werkomgeving voor onze medewerkers aan. Bewoners en familie van bewoners hebben belang bij hun deskundigheid. Afspraken in de zorgen leefplannen kunnen door hen beter worden afgestemd op behoeften en mogelijkheden die gepaard gaan met de specifieke kenmerken van dementie.
15
locaties
woonlocaties
zorglocaties
Hoog Langen
Emmahof
Barchemseweg 85a-117 7241 JC Lochem T. 0573 256 231
Emmastraat 33-37 1071 JB Amsterdam T. 020 679 60 69
Oranjepark
Oranjestein
Vredehofstraat 30 3761 HC Soest T. 035 601 04 10
Oranjelaan 7 3941 DR Doorn T. 0343 473 636
Stadenbos
Spaar en Hout
Stadenbos 1-20 7241 KV Lochem T. 0573 256 231
Kleine Houtweg 139 2012 CG Haarlem T. 023 531 55 55
Waalsdorp
Tusselerhof
Jan Muschlaan 157 2597 TS Den Haag T. 070 324 50 47
Tusseler 115 7241 KD Lochem T. 0573 256 231
Zuidkwartier
Wildhoef
Eosstraat 460 1076 DT Amsterdam T. 06 380 808 30
Donkerelaan 285 2061 JZ Bloemendaal T. 023 510 07 30
www.pro-senectute.nl