BMW Magazine DRIVEN NL 2012 2 winter

#.8 .BHB[JOF ) F S G T Uê•‹X JOUF S Ñ® F V S P

%3*7&/ -VYF EF WPMNBBLUF FMFHBOUJF WBO EF OJFVXF #.8 3FFLT "WPOUVVS 3JDIBSE #SBOTPO TUPSU [JDI PQ EF WFSPWFSJOH WBO EF SVJNUF %ZOBNJFL PQ [PFL OBBS EF CFTUF GSFFTUZMFTLJPPSEFO WBO &VSPQB *OOPWBUJF MBTFS JT EF BVUPWFSMJDIUJOH WBO EF UPFLPNTU

*OIPVE

&NPUJF %F EFGJOJUJF WBO TUJKM %F FMFHBOUTUF OBKBBSTNPEF FO EF OJFVXF #.8 3FFLT

%F LVOTU WBO IFU NPNFOU $SVJTFO EPPSIFFO -PT "OHFMFT BBO IFU TUVVS WBO EF #.8 "DUJWF&

1SPMPPH %F XFSFME WBO #.8 "M IFU #.8 OJFVXT PQ FFO SJK

.FOTFO WBO OV %FOLFST EPFOFST QPQTUFSSFO FO [JFOFST QFSTPPOMJKLIFEFO EJF [PSHFO WPPS WFSBOEFSJOH

) F U L P O J O L S J K L WBO EF GJMN 0Q POUEFLLJOH NFU EF #.8 3FFLT 5PVSJOH WBO IFU IPHF "UMBTHFCFSHUF UPU IFU /PPSE "GSJLBBOTF )PMMZXPPE

7F S M J F G E P Q E F FFSTUF #.8 %F #.8 ,JETัณ $PMMFDUJPO [BM POHFUXJKGFME NFOJH LJOEFSIBSU TOFMMFS EPFO LMPQQFO

#.8 .PUPSSBE (SFO[FMPPT HFOJFUFO NFU EF OJFVXF NBYJTDPPUFST #.8 $ 4QPSU FO #.8 $ (5

7FSWPMH *OIPVE

ESJWFO

'PUPัณT $PWFS &SJL .BEJHBO )FDL &SJO 7BMWFSEF 1PMMBSE +VMJBO #BVNBOO #SJBO 4NJUI $PSCJT 0VUMJOF XJK[FS[JO IJFSOBBTU &SJL .BEJHBO )FDL CPWFO 3PEFSJDL "JDIJOHFS POEFS

# . 8 . B H B [ J O F E S J W F O

)FMEFO 5JQT WBO GBOT %F NPPJTUF CFSHXFHFO UFS XFSFME WPMHFOT EF #.8 DPNNVOJUZ PQ 'BDFCPPL

3PNBO WBO FFO GSFFSJEFS %F QSPGFTTJPOFMF GSFFSJEFS 3PNBO 3PISNPTFS EPPSLSVJTU &VSPQB BBO IFU TUVVS WBO [JKO #.8 9 PQ [PFL OBBS EF CFTUF TLJHFCJFEFO

* 2

5IF TLZ JT OPPJU UIF MJNJU %VJ[FOEQPPU FO CSJMKBOU [BLFONBO 4JS 3JDIBSE #SBOTPO QSBBU PWFS SJTJDPѳT WJTJF FO SVJNUFSFJ[FO

# M B V X J T E F B V U P W F S M J D I U J O H WBO EF UPFLPNTU )PF MBTFS PQ XFH JT FFO OJFVXF MJDIUCSPO UF XPSEFO

5F D I O P 5B M L %BOL[JK EF OJFVXF #.8 . 1FSGPSNBODF BDDFTTPJSFT XBT IFU DJSDVJUHFWPFM OPPJU [P HSPPU

%F QJBOP WBO EF UPFLPNTU

1PSUSFU WBO EF HFQBTTJPOFFSEF QJBOPCPVXFS $ISJT .BFOF

.Z #.8 %F USPUTF /JDPMBT .BMBJTF USFFEU NFU [JKO #.8 . & JO EF WPFUTQPSFO WBO &SJD 7BO EF 1PFMF

$VTUPNFS %FMJHIU %SJF OJFVXF JOJUJBUJFWFO NFU BMT EPFM JFEFSF LMBOU DFOUSBBM UF TUFMMFO

%F IPPQ WBO EF OBUJF #POETDPBDI .BSD 8JMNPUT UPPOU EF XFH OBBS 3JP

#.8 .BHB[JOF "MMF CFTUVVSEFST ѭ [PXFM BVUPNPCJMJTUFO BMT NPUPSSJKEFST ѭ WBO FFO #.8 WPFSUVJH OJFU PVEFS EBO KBBS POUWBOHFO HSBUJT IFU #.8 .BHB[JOF #.8 .BHB[JOF WFSTDIJKOU UXFF LFFS QFS KBBS 4J WPVT E©TJSF[ 7FSBOUXPPSEFMJKLF VJUHFWFS QVCMJDJUFJUTSFHJF *OHF 7FSWMJFU #.8 #FMVY -PEEFSTUSBBU *OEVTUSJFQBSL Ѷ%F 7MJFUѷ #PSOFN 3FEBDUJF SFBMJTBUJF DPSSFTQPOEFOUJF )BOOFMPSF 4DIBMMJFS #.8 #FMVY -PEEFSTUSBBU *OEVTUSJFQBSL Ѷ%F 7MJFUѷ #PSOFN 3FEBDUJF JOUFSOBUJPOBBM )PGGNBO VOE $BNQF 7FSMBH (NC) .¼ODIFO 3FEBDUJF #FMHJ« 3PVMBSUB 1VCMJTIJOH .FJCPPNMBBO 3PFTFMBSF UFM

)PPGESFEBDUFVS ,VSU 'PDRVBFSU LVSU GPDRVBFSU!SPVMBSUB CF

-BZ PVU ,BBU ,FSLIPWF "OOF 4PQIJF %FNFZ .FEFXFSLFST +PPTU $VTUFST 4U©QIBOJF -BCJT 1FUFS 7BO %ZDL $ISJTUPQIF 8FFSUT UFLTU FO 5IPNBT %F #PFWFS #SFDIU %FDBODR GPUPѳT

%SVL 3PVMBSUB 1SJOUJOH .FJCPPNMBBO 3PFTFMBSF UFM

#FQBMJOHFO JO[BLF QSJWBDZ #.8 (SPVQ #FMVY JT CFHBBO NFU EF CFTDIFSNJOH WBO VX QSJWBDZ FO WFS[FLFSU V EF WFSUSPVXFMJKLF WFSXFSLJOH WBO EF HFHFWFOT EJF V IBBS PWFSNBBLU PG XBBSUPF [JK UPFHBOH IFFGU JO PWFSFFOTUFNNJOH NFU EF CFQBMJOHFO WBO EF 8FU WBO EFDFNCFS UPU CFTDIFSNJOH WBO EF QFSTPPOMJKLF MFWFOTTGFFS UFO PQ[JDIUF WBO EF WFSXFSLJOH WBO QFSTPPOTHFHFWFOT %F[F HFHFWFOT [VMMFO EPPS #.8 (SPVQ #FMVY XPSEFO WFSXFSLU NFU IFU PPH PQ EF MFWFSJOH WBO IBBS EJFOTUFO FO QSPEVDUFO FO IFU CFIFFS WBO IBBS DPNNFSDJ«MF SFMBUJF NFU V PN QSPNPUJF UF WPFSFO WPPS EJFOTUFO FO QSPEVDUFO BBOHFCPEFO EPPS #.8 (SPVQ #FMVY NFU IBBS WFSCPOEFO POEFSOFNJOHFO PG EF EPPS IBBS [PSHWVMEJH HFTFMFDUFFSEF QSFGFSFOUJ«MF QBSUOFST PN TUBUJTUJFLFO PG PN NBSLUTUVEJFT UF POUXJLLFMFO FO PN JO EF BVUPNPCJFMTFDUPS UF LVOOFO CJKESBHFO UPU EF TUSJKE UFHFO GSBVEF EF CFWPSEFSJOH WBO EF WFJMJHIFJE FO EF CFTDIFSNJOH WBO IFU MFFGNJMJFV 7PPS EJF[FMGEF EPFMFJOEFO FO CFIPVEFOT WFS[FU WBO VX [JKEF LVOOFO VX HFHFWFOT PPL XPSEFO PWFSHFNBBLU BBO WFOOPPUTDIBQQFO WFSCPOEFO NFU #.8 (SPVQ #FMVY PG BBO BOEFSF WFOOPPUTDIBQQFO XBBSNFF #.8 (SPVQ #FMVY OBVXF DPOUSBDUVFMF CBOEFO POEFSIPVEU WPPS BDUJWJUFJUFO PG EJFOTUFO EJF WFSCPOEFO [JKO NFU EF IBSF [PBMT EF #.8 .*/* FO #.8 .PUPSSBE DPODFTTJFIPVEFST EBO XFM BBO FMLF BOEFSF EFSEF NFU IFU PPH PQ EF OBMFWJOH WBO IBBS XFUUFMJKLF WFSQMJDIUJOHFO 6 CF TDIJLU UF BMMFO UJKEF PWFS FFO SFDIU PQ UPFHBOH FO WFSCFUFSJOH WBO EF HFHFWFOT EJF PQ V CFUSFLLJOH IFCCFO 6 IFCU UFWFOT IFU SFDIU V UF WFS[FUUFO UFHFO FMLF WFSXFSLJOH WBO EF[F HFHFWFOT WPPS QSPNPUJ POFMF EPFMFJOEFO FO PG UFHFO EF PWFSESBDIU WBO EF[F HFHFWFOT BBO EFSEFO 0N EF[F SFDIUFO VJU UF PFGFOFO WPMTUBBU IFU PN VX WFS[PFL TDISJGUFMJKL FO HFEBHUFLFOE PWFS UF NBLFO BBO EF WFSBOUXPPSEFMJKLF WPPS EF WFSXFSLJOH #.8 (SPVQ #FMVY $VTUPNFS 3FMBUJPOT -PEEFSTUSBBU UF #PSOFN PG QFS F NBJM OBBS DPOUBDU CF!CNX CF NFU BMT CJKMBHF FFO LPQJF WBO VX JEFOUJUFJUTLBBSU *OGPSNBUJF PWFS CSBOETUPGWFSCSVJL FO $0 VJUTUPPU WJOEU V PQ XXX CNX CF (FNJEEFME WFSCSVJL M LN $0 VJUTUPPU H LN WBO IFU #.8 HBNNB

ESJWFO

'PUPѳT $ISJTUJBO 1POEFMMB CPWFO +VMJBO #BVNBOO #JMM (FOUMF +FE 3PPU POEFS

SFDFWPJS MF #.8 .BHB[JOF FO GSBO§BJT WFVJMMF[ OPVT GBJSF QBSWFOJS WPUSF ©UJRVFUUF EѳBESFTTBHF EF DFUUF SFWVF

&NPUJF

0 O E F S O F N F S T F O N J M J U B O U F O Q P Q T U F S S F O F O B S D I J U F D U F O [JKO OFU [P HPFE [JFOFST EFOLFST EPFOFST FO UPPOCFFMEFO #PWFOBM [JKO [JK

.FOTFO W B O OV

ESJWFO

.FOTFO

โ Mijn doelstelling is dat iedereen eindelijk toegang zou krijgen tot het internet.โ

'PUP 1BVM 8FUIFSFMM 5IF (FOUMFXPNBO

.BSUIB -BOF 'PY POEFSOFFNTUFS

.BSUIB -BOF 'PY EF CFSPFNETUF &OHFMTF QJPOJFS PQ WMBL WBO *5 FO NFEJB LSFFH UXFF HSPUF UFHFOTMBHFO UF WFSXFSLFO *O TQBUUF EF JOUFSOFU[FFQCFM VJUFFO NFU FFO XBBSEFEBMJOH WBO IBBS SFJTQPSUBBM MBTUNJOVUF DPN UPU HFWPMH ,PSU EBBSOB XBT [F CFUSPLLFO CJK FFO WFSLFFSTPOHFWBM ;F JT OV FO MPPQU WPPSUBBO NFU FFO TUPL *OJUJFFM XBT [F MJE WBO EF SBBE WBO UPF[JDIU WBO XBSFOIVJTLFUFO .BSLT 4QFODFS WFSWPMHFOT PQFOEF [F FFO LFUFO WBO LBSBPLFCBST FO VJUFJOEFMJKL HJOH [F BBO EF TMBH BMT PWFSIFJETDPOTVMFOUF BMT ัฒ6, %JHJUBM $IBNQJPOัณ .FU IBBS PSHBOJTBUJF ัฒ(P 0/ 6,ัณ JKWFSU [F BMT POUXJLLFMJOHTIFMQTUFS JO FJHFO MBOE PQEBU JFEFSFFO UPFHBOH [PV LSJKHFO UPU IFU JOUFSOFU 5JFO NJMKPFO #SJUUFO [JKO JNNFST OPH TUFFET OJFU PQ IFU XFC BBOHFTMPUFO 0VEFSMJOHFO FO LBOTBSNFO JO IFU CJK[POEFS LVOOFO WJB EF[F XFH OPDIUBOT PWFS JOGPSNBUJF FO EJFOTUFO CFTDIJLLFO EJF IVO TJUVBUJF BBO[JFOMJKL [PVEFO CFWPSEFSFO .BSUIBัณT MJFWFMJOHTOVNNFS JO EF LBSBPLFCBS JT ัญ FSH UPFQBTTFMJKL ัญ Iโ m still standing

ESJWFO

&NPUJF

“De mainstream is een bron van inspiratie.”

8PPELJE SFHJTTFVS FO NV[JLBOU

;JKO TUPQQFMCBBSE IFFGU QSFDJFT EF KVJTUF MFOHUF FO IJK ESBBHU [JKO IPFEKFT BMT XBSFO IFU LSPOFO 0N EF UXFF ESJF KBBS CFWBMU EF 'SBOTF DSFBUJFWF TD¨OF WBO FFO LPOJOHTLJOE EBU XPSEU BBOCFEFO EPPS IFU USFOEZ WPMLKF *O IFU HFWBM WBO :PBOO -FNPJOF BMJBT 8PPELJE WFSESJOHU [FMGT EF TIPXCJ[[XFSFME [JDI PN IFN UF POUNPFUFO %F SFHJTTFVS NV[JLBOU FO GPUPHSBBG WPFSEF QPQLPOJOHJO -BOB EFM 3FZ PQ JO IFU HF[FMTDIBQ WBO UXFF UJKHFST JO IBBS DMJQ Born to Die )JK SFHJTTFFSEF PPL DMJQT WPPS ,BUZ 1FSSZ FO 3JIBOOB 0Q [JKO TUF CSFOHU IJK EJU OBKBBS [JKO FFSTUF BMCVN VJU 5IF (PMEFO "HF FFO FQJTDI XFSL EBU IJK PQOBN NFU IFU 0SDIFTUSF /BUJPOBM EF 1BSJT -FNPJOF SFHJTTFFSU NPNFOUFFM EF WJEFPѳT CJK IFU BMCVN EBU XPSEU HF[JFO BMT FFO BVEJPWJTVFFM NFFTUFSXFSL

ESJWFO

.FOTFO

'PUP T 3FOŠ )BCFSNBDIFS D P CSJHJUUB IPSWBU DPN MJOLT %PNJOJL (JHMFS SFDIUT

“Ik hou van de opwinding die aan een verkoop voorafgaat.

Op een veiling primeert de klantenservice steeds op de verkoop.� $ I F Z F O O F 8 F T U Q I B M LVOTUFYQFSUF

Cheyenne Westphal is al 13 jaar directeur van het departement Hedendaagse Kunst bij Sotheby’s Europa. Deze Duitse heeft talent voor het ontdekken van nieuwe of vergeten kunstwerken, zoals onlangs de tot dan onbekende collectie Dßrckheim die talrijke werken van Sigmar Polke en Gerhard

Richter omvatte. Westphal begon 20 jaar geleden als stagiaire bij Sotheby’s. Toen moest ze de stukken in de kelder inventariseren. Vandaag rijgt de 45-jarige kunstexperte de grote transacties aaneen. Zij is bevriend met Damien Hirst en wordt beschouwd als een groot kenner van Richter.

ESJWFO

'PUP T +FOOJGFS 3PCCJOT MJOLT

&NPUJF

%F EPDIUFS WBO EF 'SBOTF JMMVTUSBUPS 1JFSSF -F 5BO IBE FFO HFOJBBM JEFF WPPS FFO IBOEUBTTFODPMMFDUJF [F MJFU [JDI JOTQJSFSFO EPPS EF PNTMBH WBO IBBS GBWPSJFUF CPFLFO FO NBBLUF FS LPLFUUF UBTKFT NFF %F[F UBTKFT CSBLFO EPPS UPFO /BUBMJF 1PSUNBO PQ EF QSFNJ¨SF WBO Black Swan BSSJWFFSEF JO FFO BWPOEKBQPO NFU Ѳ-PMJUBѳ WBO /BCPLPW POEFS EF BSN /BEJFO XFSE 0MZNQJB -F 5BO PWFSTQPFME NFU CFTUFMMJOHFO &OLFMF WBO IBBS CFSPFNETUF DPOOFDUJFT [JKO SFHJTTFVS 4QJLF +PO[F QFST NBHOBBU 0MJWJFS ;BIN FO EFTJHOFS +FBO 5PVJUPV %F WPPSNBMJHF TUBHJBJSF WBO ,BSM -BHFSGFME EJF OPPJU FFO WPFU IFFGU HF[FU JO FFO NPEFBDBEFNJF MBODFFSU IBBS FFSTUF QSªU QPSUFSDPMMFDUJF NFU BMT UIFNB Ѳ#FUUJF 1BHF HPFT UP UIF MJCSBSZѳ

“Literatuur is een ideale basis om nieuwe ideeën op te doen.

Ik ben opgegroeid in een huis vol boeken.”

0 M Z N Q J B - F 5B O E F T J H O F S

ESJWFO

.FOTFO

“De uitdaging voor mijn generatie: veel effect creëren met weinig middelen.” $ISJT -FF BSDIJUFDU

Als kleine jongen wou hij graag Spiderman worden. Vandaag is hij een van de meest inventieve architecten van zijn generatie. ‘Overal ter wereld zijn jonge architecten aan het werk’, zegt Chris Lee. De veertigjarige weet waarover hij spreekt. Lee is geboren in Maleisië. Tegenwoordig woont hij overwegend in Engeland. Zijn onderneming Serie Architects, opgericht in 2007, heeft kantoren in Bombay, Londen, Peking en Chengdu.

De ontwerpen van Lee zijn doordrongen van het rationalisme van de moderne klassiekers. Tegelijk getuigen zij van veel realiteitszin en een architecturale stijl en houden zij rekening met plaatselijke verwachtingen. ‘Het modernisme is belangrijk voor ons als bouwstijl en als theoretische basis. Het is de

conditio sine qua non voor diversiteit.’ In Bombay bouwde Lee een restaurant waarvan de glazen structuur op een bos fijne boomstammetjes rust. Voor BMW Group realiseerde hij in Londen een paviljoen om het merk in de kijker te plaatsen.

Het achterliggende idee was om het luchtige van de BMW ontwerpen te verenigen met het klassieke paviljoen van de Engelse tuin. Een waterval van vier meter hoog omvat het paviljoen, waardoor de toonzaal lijkt te zweven. Precies die zin om te experimenteren maken Lees projecten spectaculair: ‘Mijn optimisme en mijn voorliefde voor het experimentele dank ik aan mijn oosterse roots. Daardoor kunnen we architectuur in een compleet nieuw daglicht plaatsen.”

ESJWFO

&NPUJF

“Wij zijn geen wetenschappers of programmeurs. Wij zijn architecten.

En als architect is het onze taak om de toekomst vorm te geven.�

'PUP 'FOEJ %BOJFMF 7FOUVSFMMJ

$ I S J T - B T D I F O # F O K B N J O " S B O E B BSDIJUFDUFO

ESJWFO

.FOTFO

Wat mag je verwachten van twee architecten die een duif, uitgerust met een camera, over New York laten vliegen en deze beelden daarna uitzenden op televisie? Het antwoord is: alles. Op het eerste gezicht lijken de projecten van de New Yorkers Benjamin Aranda (39 jaar) en Chris Lasch (40 jaar) eerder verwant aan kunst dan aan architectuur, wat zij fel betwisten. Aranda en Lasch combineren vakmanschap met hightech om vormen te berekenen op basis van algoritmen en compleet nieuwe structuren te creëren. Sinds 2003 bouwen zij installaties

en objecten die we als hologrammen moeten opvatten.

Deze werken leverden hen een ticket voor de Biënnale van Venetië op en een mooie verzameling architectuurprijzen. Het hier getoonde werk, Modern Primitives genaamd, is het resultaat van de samenwerking met het modemerk Fendi. Tetraëders in kunstschuim in verschillende afmetingen worden omgevormd tot meubels zodra je ze aan elkaar kleeft. De vorm werd met de computer gecreëerd, de stukken zijn met de hand gemaakt.

&NPUJF

“Zolang ik mensen blij kan maken, blijf ik nieuwe plannen uitvoeren.

Daar draait mijn werk om.�

'PUP $".&3" 13&44 4UFWF 4DIPGJFME

4IJHFSV .JZBNPUP HBNF EFTJHOFS

Hij is van Italiaans-Amerikaanse afkomst, zit stevig in het vlees, draagt altijd een fluoblauwe overall en een rood petje en hij heeft een dikke zwarte snor. Inderdaad, het is Super Mario, de beroemdste loodgieter ter wereld die al meer dan 25 jaar prinses Peach uit de klauwen van slechteriken moet redden. Zijn maker, game designer Shigeru Miyamoto, staat aan het hoofd van de afdeling ontwikkeling bij Nintendo. Met evenveel volharding als zijn held werkt Miyamoto onvermoeibaar aan zijn eigen legende.

De 60-jarige vader van talloze videospellen die een cultstatus hebben verkregen (denk maar aan Donkey Kong en Zelda) heeft zijn brede glimlach duidelijk door-

gegeven aan zijn beroemde personage. Miyamoto wacht weliswaar niet op zijn prinses, maar hij mocht de titel Prins van AsturiÍ ontvangen in de categorie Communicatie en Geesteswetenschappen. De spelontwerper heeft immers zijn eigen kijk op de wereld. Hij creÍerde virtuele dromen die miljoenen mannen en vrouwen van alle leeftijden over de hele wereld in vervoering brengen, en zo hielp hij ideologische, etnische en geografische grenzen te overstijgen. Nog zo’n meesterlijke zet van Shigeru Miyamoto is de spelconsole Nintendo DS. Dit jaar kreeg de Nintendo DS zelfs een nieuwe functie als audiogids in het Parijse Louvre.

ESJWFO

'PUP .BSFL 1JFUSPó

&NPUJF

)JK JT OPH KPOH EF[F KBSJHF 1PPM *O [JKO MBOE WBO IFSLPNTU XBT EF NBSLU WBO EF NPEFSOF LVOTU EFDFOOJBMBOH POCFTUBBOEF ;JKO DBSSJ¨SF WFSMPPQU BM FWFO EZOBNJTDI BMT EF FDPOPNJF WBO [JKO HFCPPSUFMBOE #PSPXJL HFMEU JO 1PMFO BMT FFO WBO EF NFFTU WPPSBBOTUBBOEF LVOTUWFS[BNFMBBST 5FSXJKM EF PMJHBSDIFO JO 0FLSB¯OF PG 3VTMBOE SV[J«O PWFS EF XFSLFO WBO %BNJFO )JSTU +FGG ,PPOT PG 5BLBTIJ .VSBLBNJ GPDVTU #PSPXJL [JDI WBO NFFU BG BBO PQ LVOTUFOBBST VJU [JKO FJHFO MBOE FO WBO [JKO HFOFSBUJF [PBMT .JDIBñ (BZFS .BHEBMFOB 4UBSTLB (SFHPS 3³ĚBóTLJ FO .JDIBñ 4[VT[LJFXJD[ ;JKO WFS[BNFMJOH XPSEU NPNFOUFFM UFOUPPOHFTUFME JO 8BSTDIBV BMT PPTUFMJKLF UFHFOIBOHFS WBO EF DPMMFDUJF %F -B $SV[ VJU .JBNJ

“Niet de geldelijke waarde van mijn collectie interesseert mij, maar eerder hoe ik ze met anderen kan delen.” .JDIBñ #PSPXJL LVOTUWFS[BNFMBBS

ESJWFO

&NPUJF

“Intelligentie is de meest verwaarloosde bron van rijkdom van de arme landen.�

'PUP +PIO -FF 1JDUVSFT

-FJMB +BOBI NJMJUBOUF

Neen, Leila Janah (29 jaar) werkt niet in de modewereld.

Haar foto prijkt gewoon vaak in Forbes of de Financial Times. Deze voormalige Harvard-studente richtte in 2008 het starterbedrijf Samasource op. Zij levert het bewijs dat ontwikkelingshulp kan evolueren naar een samenwerking tussen rijke en arme landen. Samasource doet niet aan aalmoezen geven, maar verschaft werk. Het verkoopt namelijk computertaken die inwoners van arme landen uit-

voeren. Bedrijven zoals Google of LinkedIn uploaden projecten op Janahs platform; haar team splitst deze op in microtaken die vervolgens worden verdeeld onder werkzoekenden in vluchtelingenkampen in HaĂŻti of onder behoeftigen in Rwanda. Na een kwaliteitscontrole gaan de opzoekingen of ingevoerde gegevens terug naar de opdrachtgever. De werknemers over de hele wereld worden eerlijk betaald en verzekerd voor het verrichte werk.

ESJWFO

&NPUJF

Dit seizoen verenigt de mode elegantie met een hang naar luxe. Een droomcombinatie die eveneens terug te vinden is in de nieuwe BMW 7 Reeks.

Foto’s Erik Madigan Heck Styling Jane Garber

% F EFGJOJUJF W B O TUJKM

ESJWFO

#.8 3FFLT

ESJWFO

&NPUJF

“Elegantie staat niet gelijk met opvallen, maar wel met een onuitwisbare indruk nalaten.”

(JPSHJP "SNBOJ NPEFPOUXFSQFS

ESJWFO

#.8 3FFLT

-JOLT ;JKEFO KVSL NFU UPQKF JO MFEFS FO CPMFSPKBTKF ' 3BV

#PWFO &MFHBOUF MVYFCFSMJOF /JFVXF #.8 3FFLT

7PSJHF QBHJOB 1BL EBT FO IFNE WBO #PUUFHB 7FOFUB TDIPFOFO WBO #VSCFSSZ -POEPO

ESJWFO

&NPUJF

“Ik rij enorm graag met de wagen.

Rijden vind ik fascinerend en doet me de rest vergeten.”

3ZBO (PTMJOH BDUFVS

ESJWFO

#.8 3FFLT

0OEFS ;JKEFO KVSL ,BWJBS (BVDIF PPSSJOHFO FO WJOUBHF MBLTDIPFOFO

ESJWFO

&NPUJF

1BL WBO .BEF JO #FSMJO IFNE WBO #PUUFHB 7FOFUB EBT WBO $04

ESJWFO

#.8 3FFLT

ESJWFO

&NPUJF

“Er is duidelijk behoefte aan een universele, moderne en ongekunstelde taal voor elegantie.” + J M 4 B O E F S N P E F P O U X F S Q T U F S

ESJWFO

.PEFMMFO 5BUKBOB ! . .PEFMT 4©CBTUJFO ! 4VDDFTT LBQTFM FO NBLF VQ .BSLVT -BNCFSU QSPEVDUJF #BSDFMPOF *NBHF /BUJPO

#.8 3FFLT

-JOLT 8PMMFO QBL NFU WFTU FO IFNE WBO )FSS WPO &EFO WMJOEFSEBT WBO )FSN¨T 0OEFS 7JOUBHF BWPOEKVSL

ESJWFO

&NPUJF

/JFVXF #.8 3FFLT -VYF LBO OJFU EZOBNJTDIFS PG FGGJDJ«OUFS [JKO EF WJKGEF HFOFSBUJF WBO IFU WMBHHFOTDIJQ WBO #.8 [FU FFOT UF NFFS EF CBLFOT VJU [PXFM CJOOFO IFU HBNNB WBO #.8 BMT CJOOFO IFU TFHNFOU WBO EF MVYFCFSMJOFT (FFO BOEFS NPEFM DPNCJOFFSU PQ FFO EFSHFMJKLF FMFHBOUF XJK[F MVYF FO DPNGPSU NFU FFO VJU[POEFSMJKL EZOBNJTNF %F OJFVXF BBOESJKGMJKO NFU FFO QOFVNBUJTDIF BDIUFSPQIBOHJOH TUBBU CPSH WPPS FFO PQUJNBBM SJKDPNGPSU %F FMFNFOUFO EJF IFU JOUFSJFVS MBUFO VJUCMJOLFO VJUFSNBUF DPNGPSUBCFMF MFEFSFO [FUFMT FO IFU PQUJPOFMF NVMUJGVODUJPOFMF JOTUSVNFOUFOEJTQMBZ NFU PQUJPOFFM IFU )J'J 4VSSPVOE 4PVOE 4ZTUFN WBO #BOH 0MVGTFO 0QUJPOFMF MFEWFSMJDIUJOH FO FFO HFXJK[JHEF CVNQFS LFONFSLFO EF WPPS[JKEF WBO EF OJFVXF #.8 3FFLT "DIUFSBBO WBMU EF FMFHBOUF TJFSTUSJQ JO DISPPN UVTTFO EF BDIUFSMJDIUFO PQ %F OJFVXF #.8 3FFLT JT VJUHFSVTU NFU EF NFFTU FGGJDJ«OUF NPUPSFO WBO [JKO DBUFHPSJF FO CFTQBBSU UPU PQ EF WFSCSVJLTDJKGFST EBOL[JK EF #.8 &GGJDJFOU %ZOBNJDT UFDIOPMPHJF«O %F OJFVXF #.8 3FFLT CFXJKTU EBU FGGJDJ«OUJF FO MVYF IBOE JO IBOE LVOOFO HBBO .FFS JOGPSNBUJF PQ XXX CNX CF

# . 8 3 F F L T

-J

$JMJOEFST

$JMJOEFSJOIPVE DNs

7FSNPHFO QL L8

5PQTOFMIFJE LN V

"DDFMFSBUJF LN V JO TFDPOEFO

7FSCSVJL M LN ] ]

$0 VJUTUPPU H LN

'PUP )F .F

TUBE * CVJUFO EF TUBE * HFNFOHE WFSCSVJL

ESJWFO

#.8 3FFLT

“Vorm en functie moeten één zijn, verenigd in een spirituele compositie.”

'SBOL -MPZE 8SJHIU BSDIJUFDU

ESJWFO

&NPUJF

Een weekend, een BMW ActiveE, de tentakels van een expansieve stad‌ Hoe de meest trendy artistieke metropool van het moment verkennen met een volle tank elektriciteit?

% F L V O T U W B O IFU NPNFOU

ESJWFO

#.8 "DUJWF&

ESJWFO

'PUP +PF 4DIJMEIPSO CGB

&NPUJF

-BDIFO BDUFVS +BNFT 'SBODP JO IFU NJEEFO

POUXFSQFS WBO IFU "NFSJLBBOTF QBWJMKPFO WPPS EF #JÂŤOOBMF WBO 7FOFUJÂŤ WFSXJFSG FFO TUFWJHF SFQVUBUJF JO EF LVOTUXFSFME 8F [JFO IFN IJFS PQ [JKO WFSOJTTBHF JO IFU .VTFVN PG $POUFNQPSBSZ "SU JO IFU HF[FMTDIBQ WBO EF /FX :PSLTF 4DIJMEFS "BSPO :PVOH FO NPEFPOUXFSQTUFS -BVSF )FSJBSE %VCSFVJM

Tekst Anne Philippi Foto’s Jory Cordy

We zitten aan 100 %. Het blauwe staafje op het dashboard kleurt ‘vol’, de batterij is helemaal opgeladen. Mijn BMW ActiveE is vertrekkensklaar. Uitstekend, want ik wil er de stad mee doorkruisen om de meest trendy galerijen en musea te bezoeken. Los Angeles is een typische automobielmetropool met grote autowegen en eindeloze afstanden. Om hier van de ene wijk naar de andere te rijden, heb je soms anderhalf uur nodig. Afstanden en verkeersomstandigheden die je zenuwen op de proef stellen. De ideale plaats voor een uithoudingstest in een stadsomgeving. Hoe zal mijn BMW ActiveE zich gedragen in de jungle van LA? ;BUFSEBH Ň VVS ,JMPNFUFS & F O W P M M F E J H F P Q H F M B E F O C B U U F S J K

De ochtendzon laat de toppen van de palmbomen op Hollywood Boulevard gloeien waar mijn BMW ActiveE op me wacht. Mijn indruk? Een klassieke BMW, zelfs binnenin. Vier plaatsen, een grote koffer, een aangename bediening. Ik druk op de knop Start/Stop. Er lijkt niets te gebeu-

ESJWFO

#.8 "DUJWF&

ren. De motor maakt niet het minste lawaai. Plots gaan de lichtjes op het dashboard branden. De wagen toont zich klaar om te vertrekken. Ik schakel en geef een beetje gas om de parkeerplaats te verlaten. De motor blijft stil, maar dat verhindert hem niet om zijn kracht te laten gelden. Los Angeles is de stad van de lange afstanden en de brede highways. De BMW ActiveE past met zijn bijzonder ecologisch concept perfect in dit decor. ‘Ecoconscious’ noemen ze dat van Hollywood Hills tot Silver Lake, het nieuwste modewoord in de meest trendy stad van de Verenigde Staten.

Het is warm. Op de achtergrond klinkt een nummer van de Beach Boys. Brian Wilson lacht ons toe vanop de muur.

Vijf surfplanken staan in een hoek van het atelier. Zo ontstaat kunst in Los Angeles. Strode en Wilder zijn geen nieuwelingen op de lokale artistieke scène. Strode, die tevens bij Neugerriemschneider in Berlijn tentoonstelt, schildert gezichten die uit de wereld van het stripalbum lijken te komen. De kleuren die hij gebruikt, weerspiegelen de stad: rijk, stralend en bovennatuurlijk. L.A. in al zijn glorie. Chris Wilder geeft les aan de Kunstacademie en werkte lang samen met Mike Kelley, een van de grote iconen van Los Angeles. Enkele maanden geleden pleegde Kelley zelfmoord. Collega-kunstenaars hebben een gedenkteken voor hem opgericht. “Je moet het gezien hebben, gebiedt Chris Wilder me. Het staat in Mount Washington.â€? Aan de andere kant van de stad! Ik moet door heel Los Angeles om er te geraken. Zal dat lukken?

Als mijn batterij het wil. Strode kent het probleem van de lange afstanden in LA erg goed. “Mijn atelier bevindt zich hier, maar ik woon in Silver Lake. Dat kost me elke dag een uur met de wagen.� Voor kunstenaars in LA is de BMW ActiveE dus het ideale voertuig voor dagdagelijkse

;BUFSEBH Ň VVS , J M P N F U F S #BUUFSJKTUBOE

Ik drink koffie in een fastfoodrestaurant voor ik naar Venice Boulevard rijd, richting Santa Monica Airport. Op het dashboard lees ik realtime-informatie over de batterij. Na 45 minuten rijden en 15 kilometer nog 95 % capaciteit. Perfect, want ik ben nog maar aan het begin van de marathon langs alle verplichte artistieke haltes in Los Angeles. Tot voor enkele jaren zouden drie of vier haltes hebben volstaan en mijn ritje zou er in minder dan een namiddag op zitten. De artistieke avant-garde rond Mike Kelley, Raymond Pettibon, Paul McCarthy, Ed Ruscha of John Baldessari stelt zijn werk meestal op dezelfde plaatsen tentoon. De voorbije vijf jaar heeft Los Angeles zich ontpopt tot het nieuwe mekka van de internationale kunst.

De stad trekt talrijke galerijhouders en hoofdactoren van de New Yorkse kunst aan: bijna elke week pakken het MOCA (Museum of Contemporary Art) en het LACMA (Los Angeles County Museum of Art) uit met nieuwe tentoonstellingen. Het voorbeeld van Culver City zegt genoeg.

In deze voorstad blijven er maar nieuwe galerijen komen.

Een kunsthandelaar bevestigde me dat de as ParijsNew York stilaan verandert in een as Berlijn-Los Angeles. ;BUFSEBH Ň VVS , J M P N F U F S #BUUFSJKTUBOE

Op Venice Boulevard draai ik naar rechts, richting Santa Monica Airport. Met een BMW rijden, is kinderspel. In het bochtenwerk schittert hij met zijn sportiviteit en om te versnellen, hoef ik de gaspedaal amper in te drukken. In minder dan tien minuten bereik ik de kunstenaars Chris Wilder en Thaddeus Strode. Vanuit hun atelier, een oude vliegtuighangar, hebben ze zicht op deze gemeentelijke luchthaven die uitsluitend dienst doet voor privĂŠvluchten.

% F B V U F V S F O I B B S #.8 "DUJWF&

4DISJKGTUFS "OOF 1IJMJQQJ XPPOU TJOET JO -PT "OHFMFT 7PPS #.8 .BHB[JOF EPPSLSVJTUF [F EF TUBE BBO IFU TUVVS WBO FFO #.8 "DUJWF& FFO FYQFSJNFOUFFM WPFSUVJH EBU XFSE HFMBODFFSE JO IFU LBEFS WBO EF POUXJLLFMJOH WBO EF #.8 J

ESJWFO

&NPUJF %F NZUIFT WBO )PMMZXPPE BMT JOTQJSBUJFCSPO 4BNBOUIB 5IPNBT TVSGTUFS FO LVOTUFOBBS HSJKQU OBBS EF DPEFT WBO EF NPEFSOF TUSFFU BSU PN "NFSJLBBOTF MBOETDIBQQFO UF TDIJMEFSFO

“Ik woon op twee minuten van het strand en op vijf minuten van mijn atelier.�

4 B N B O U I B 5 I P N B T L V O TUF O B SF T

ESJWFO

#.8 "DUJWF&

ESJWFO

&NPUJF

verplaatsingen. Met een volle batterij doet hij zonder problemen 160 kilometer. ;BUFSEBH Ň VVS ,JMPNFUFS #BUUFSJKTUBOE

Volgende etappe, Culver City, op 20 minuten van de luchthaven. De batterij is nog altijd bijna volledig geladen. Het verkeer loopt vlot tijdens de lunchpauze. Ik parkeer me voor de galerij Blum & Poe. Ik kan de wagen hier achterlaten en te voet verder gaan. Maar in LA word je snel opgemerkt als je je te voet verplaatst. Alsof dat onnatuurlijk is.

De andere automobilisten staren me aan. Wat mankeert die nu? Autopech? Sinds een tijdje groeit in Culver City de eerste echte artistieke wijk van de stad. Je zou je er op een vernissage in Berlijn of New York wanen. De ene galerij ligt er naast de andere. Ik begin bij Blum & Poe. De zalen zijn indrukwekkend. Tim Blum, een pionier van de kunstscène in Los Angeles, lijkt druk in de weer. Zijn medewerkers hangen constant aan hun gsm’s. Aan de overkant bevindt zich de galerij van Honor Fraser, een gewezen mannequin die onder meer op de hoes van het album

More Than This van Roxy Music prijkt. Vandaag staat Honor niet meer voor de lens van de fotografen. Ze geeft een stevige handdruk, heeft een Brits accent en draagt een bril en een donkere pantalon, niet speciaal extravagant. Ze verkiest om al haar energie in haar galerij te steken, ĂŠĂŠn van de belangrijkste in de stad. Enkele huizenblokken verder, een beetje verborgen, bevindt zich de Mandrake Bar. Hier verzamelt de kunstscène zich na de vernissages om te feesten. Vervolgens breng ik een bezoek aan Samantha Thomas. Voor ze naar haar atelier vertrekt, gaat ze elke ochtend surfen aan Venice Beach. ; B U F S E B H Ň V V S ,JMPNFUFS # B U U F S J K T U B O E

)JFSCPWFO %F #.8 "DUJWF& WPPS EF 3FHFO (BMMFSZ )JFSOBBTU EF LVOTUFOBBS $ISJT 8JMEFS JO [JKO BUFMJFS 0Q EF SFDIUFSQBHJOB Miss Mao Trying to Poise Herself at the Top of Lenin’s Head )FU JOESVLXFLLFOEF CFFME IPVXXFSL WBO EF CSPFST (BP WPPS IFU "DF .VTFVN JO 8FTU )PMMZXPPE JT FFO CF[PFL XBBSE

ESJWFO

De auto geeft 75 % aan dus ik zet koers richting West Hollywood dat op slechts tien kilometer van Culver City ligt. Een redelijke afstand, maar een erg hellend parcours voor ik de heuvels bereik. Versnellen zonder enige last van het dode punt, tot op de milliseconde nauwkeurig, is een van de grote voordelen van een elektrische motor. Met een dergelijke auto wordt een simpel ritje door de heuvels van LA een heuse sensatie. “Hier bloeit en groeit de kunstmarkt. En wat in Los Angeles lukt, interesseert de invloedrijkste persoonlijkheden van Hollywood�, vertrouwt Martha Otero, een galerijhoudster op Fairfax Avenue, me toe. Veel meer tijd heeft ze niet, want ze moet haar hond Ursa dringend uitlaten. Terwijl Ursa stopt met snuffelen aan de BMW, nemen we afscheid. De avond valt. Mijn eerste dag zit er bijna op.

Balans: 15 keer gestopt tot nu toe en de batterij is nog voor meer dan 60 % opgeladen. Ik schakel de motor uit en sluit de wagen af. Goeienacht.

#.8 "DUJWF&

&NPUJF

,VOTUFOBSFT $BUIFSJOF 0QJF VJU %PXOUPXO QSFTFOUFFSU JO IBBS OJFVXF GPUPSFFLT EF KVSLFO WBO &MJTBCFUI 5BZMPS

;POEBH Ň VVS ,JMPNFUFS # B U U F S J K T U B O E

Als het meezit, kan een BMW ActiveE 160 km afleggen zonder elektriciteit ‘bij te tanken’, maar wat gebeurt er wanneer de wagen om de tien minuten stopt en weer vertrekt of wanneer je uren vastzit in de file? Ik rij naar Regen Projects. Verantwoordelijke Shaun Regen is de koningin van artistiek Los Angeles. De batterij berekent een verbruik van amper 2 % om de op Almont Drive gelegen galerij te bereiken. Regen verzamelt alle grote sterren van de kunst, zoals Raymond Petitbon, Daniel Richter of Wolfgang Tillmans. Ik offer nog 2 % van mijn batterij op om een kijkje te gaan nemen bij Larry Gagosian in Beverly Hills. Als Shaun de koningin is, dan verdient Larry de titel van koning. Momenteel exposeert hij werk van de Zwitser Urs Fischer. Zoals steeds is de helft van de mensen die voor de Oscaruitreiking wordt uitgenodigd aanwezig op de vernissage. Het wordt tijd om het artistieke establishment van Los Angeles te laten voor wat het is. Op weg naar Downtown stop ik even bij Catherine Opie. Ze interesseert

( B M M F S J K F O J O - " 3FHFO 1SPKFDUT 633 N. Almont Drive Los Angeles, CA 90069 Tel. +1 310 2765424 (BHPTJBO 456 N. Camden Drive Beverly Hills, CA 90210 Tel. +1 310 2719400 #MVN 1PF 2727 S. La Cienega Blvd.

Los Angeles, CA 90034 Tel. +1 310 8362062 ) P O P S ' S B T F S 2622 S. La Cienega Blvd.

Los Angeles, CA 90034 Tel. +1 310 8370191 .BSUIB 0UFSP 820 N. Fairfax Avenue Los Angeles, CA 90046 Tel. +1 323 9511068

ESJWFO

zich tegenwoordig voor de persoonlijke spullen van Elisabeth Taylor. Opie heeft de legendarische garderobe van de ster op haar eigen wijze gefotografeerd. De kunstenares, die les geeft aan de Universiteit van CaliforniÍ, is gefascineerd door de kenmerken van haar stad, zoals surfers, voetbalspelers en de autowegen. Wanneer ik bij Catherine vertrek, neem ik Sixth Street richting oost. Net als Culver City is Downtown met zijn lofts en zijn verlaten fabrieken een trendy wijk in volle bloei. Het is er nog niet veilig genoeg om ’s avonds zomaar overal rond te lopen. Een volledig nieuwe artistieke gemeenschap is hier in ontwikkeling en die beperkt zich absoluut niet tot kunstgalerijen. Je vindt er onder meer het Handsome-CafÊ op de hoek van Sixth Street en ook de Matteo die door twee hipsters wordt opengehouden. Dit is een stek die in het kunstmilieu wordt gewaardeerd, zelfs politieagenten komen er tijdens de namiddag graag een bakje koffie drinken.

Enkele straten verder ligt de Common Galery, waar drie jongeren uit Downtown met preppy kapsels een boetiek met billijke kledij uitbaten. Downtown is de wieg van de street art. De kunstenaar JR liet er een onuitwisbaar spoor achter op de braakliggende industrieterreinen van Trac-

#.8 "DUJWF&

tion Avenue. Zelfs Bansky, de anonieme ster van de street art, vertoeft hier graag. Vanuit de auto toont JR me zijn belangrijkste werk. We lopen langs de huizen en stoppen voor fabriekshallen en verlaten trottoirs. “Het is mij om het even of Los Angeles een even belangrijke plek voor kunst wordt als Parijs of Berlijn, zegt hij me. Ik hou van deze stad, want ze geeft me de nodige ruimte om tot ontplooiing te komen.� Downtown zegt veel over de spirit die anno 2012 in Los Angeles heerst. De begrippen ‘gemeenschap’ en ‘nabuurschap’ zijn hier nooit uit de lucht. Door de lange afstanden raken mensen gehecht aan hun wijk en aan de dingen die ze dicht bij zich willen hebben.

(BBO UBOLFO WPMHFOT EF OJFVXF GPSNVMF .FU [JKO VJUHFLJFOE PQMBBETZTUFFN JT EF #.8 "DUJWF& PQOJFVX PQFSBUJPOFFM OB WJFS Â WJKG VVS %BOL[JK FFO OFU WBO PQFOCBSF TUBUJPOT JT EF #.8 PPL WFS WBO IVJT IFSMBBECBBS

;POEBH Ň VVS ,JMPNFUFS # B U U F S J K T U B O E

#.8 "DUJWF& %JU NPEFM HFCBTFFSE PQ EF #.8 3FFLT $PVQŠ WFSUFHFOXPPS EJHU EF WPMHFOEF TUBQ OBBS FFO NPCJMJUFJU [POEFS FNJTTJFT %F NPUPS POUXJLLFMU L8 FO TUVXU EF XBHFO WBO OBBS LN I JO TFDPOEFO .FU FFO LPQQFM WBO /N HBSBOEFFSU EF XBHFO IFU UZQJTDIF #.8 EZOBNJTNF %F POWFSHFMJKLCBSF FTUIFUJFL WBO EF #.8 "DUJWF& EBOLU EF XBHFO HSPUFOEFFMT BBO IFU EJTDSFUF SFMJG WBO EF NPUPSLBQ FO BBO EF HFTUSPPNMJKOEF BDIUFSLBOU %F CBOEFO NFU JODIWFMHFO FO NFU FFO MBHF SPMXFFSTUBOE WBMMFO NFUFFO PQ .FFS EBO NPEFMMFO WBO IFU UZQF #.8 "DUJWF& XPSEFO NPNFOUFFM HFUFTU JO IFU LBEFS WBO EF POUXJLLFMJOH WBO EF XXX CNX DPN BDUJWFF UPFLPNTUJHF #.8 J

Ik heb nog tijd om naar het gedenkteken van Mike Kelley in Mount Washington te gaan, maar eerst maak ik snel een omweg langs het MOCA dat klassieke werken van Ed Ruscha, John Baldessari en Dennis Hopper tentoonstelt.

Het gebeurt dat je op vernissages coryfeeÍn als Peter Fonda of Diane Keaton in de zaal ontdekt. Het jaarlijkse galafeest van het MOCA lijkt op de avant-première van een film, maar het gaat wel degelijk om een artistiek evenement. Gwen Stefani, Hedi Slimane, Nicole Richie en Anthony Kiedis zijn er vaste gasten. Dat ligt voor een stuk aan het beleid van Jeffrey Deitch, de nieuwe directeur van het MOCA, die acteurs eveneens als kunstenaars beschouwt. Momenteel bereidt Deitch een vertoning voor met de acteur en kunstenaar James Franco.

# . 8 "DUJWF&

7FSNPHFO QL L8

,PQQFM /N

.BYJNVNTOFMIFJE LN V

"VUPOPNJF q LN

;POEBH Ň VVS ,JMPNFUFS #BUUFSJKTUBOE

Op weg richting Mount Washington en het Mike Kelley Memorial. Op de autoweg naar Hollywood doe ik er negen seconden over om de toegestane 70 mijl (115 km/h) te halen. Ik geniet een laatste keer van de elektrische motor, want het onvermijdelijke gebeurt: een verkeersopstopping made in LA. Ik haal mijn voet van de pedaal en de wagen komt bijna onmiddellijk tot stilstand. Het systeem om bij het remmen energie te recupereren, is bijzonder efficiĂŤnt. Snel zal ik niet in Hollywood geraken, want alles staat stil, maar de batterij laat me niet in de steek. In twee dagen heb ik exact 141 kilometer afgelegd. Er blijft nog 25 % autonomie over. Genoeg om hulde te brengen aan Kelley en om morgen op het strand van Malibu een wandeling te maken.

ESJWFO

&NPUJF

ESJWFO

/JFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH

)FU LPOJOLSJKL WBO EF GJMN Marokko is een droom en de elite van de internationale film beleeft die droom op haar eigen manier. Wij ontdekten die droom aan het stuur van de nieuwe BMW 3 Reeks Touring, van Marrakech via het Atlasgebergte naar Ouarzazate, het Noord-Afrikaanse Hollywood.

Foto’s Roderick Aichinger Tekst Philipp Schwenke

&NPUJF

“Onze landschappen kunnen praktisch model staan voor om het even welke streek op aarde.� ;BL "MBPVJ QSPEVDFS

'JMNQSPEVDFS 0NBS %SJPVDIF QFOEFMU UVTTFO EF XPFTUJKO FO .BSSBLFDI FO PWFSCSVHU FMLF XFFL FFO WFSQMBBUTJOH EPPS EF )PHF "UMBT NFU FFO IPPHUFWFSTDIJM WBO NFUFS 0Q EF SFDIUFSQBHJOB EF JOHBOH WBO EF TPFL JO EF PVEF TUBE WBO .BSSBLFDI %F OJFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH CBBOU [JDI FFO XFH UVTTFO CSPNGJFUTFO GJFUTFST FO WPFUHBOHFST

ESJWFO

De hete woestijnwind beukt in op de bergen en foltert het kale struikgewas en de schrale toppen. Gierend zoekt hij zijn weg langs de rotsen van een steile vallei om uiteindelijk op een muur van planten te botsen: een groene oase aan de oevers van een piepkleine beek nabij een gehucht van lemen huizen met opschriften in een onbekend alfabet boven de deur. Een winkeltje handelt in dode kameleons en valse tanden. En midden op het dorpsplein kijkt een immens portret van een dictator neer over zijn onderdanen. Veel wordt er niet gepraat, enkel twee ezels laten van zich horen. In welk land zitten we eigenlijk?

Onze gps zegt Marokko, op ongeveer 200 kilometer ten oosten van Marrakech. Maar volgens het scenario van de film die hier gedraaid wordt, zitten we in een denkbeeldig land van Centraal-AziĂŤ. Een land zo vertrouwelijk en marginaal dat zijn leider besloten heeft om de Eiffeltoren op te blazen opdat de media er eindelijk over zouden praten.

Tot zover de intrige. Net zoals deze Franse komedie worden er jaarlijks tientallen films in Marokko gemaakt, de meeste in Ouarzazate, het plaatselijke Hollywood. De kwaliteit van die films en het ritme van de verschillende producties hebben ervoor gezorgd dat film een van de belangrijkste exportproducten van het land geworden is.

Elk jaar spenderen producers hier meer dan 50 miljoen euro om films als Gladiator, Inception of The Bourne Ultimatum te draaien. Een reis door Marokko zou dan ook niet volledig zijn zonder een bezoek aan zijn filmstudio’s.

De sporen van de filmindustrie zijn zo talrijk dat we er zelfs op zouden botsen zonder er speciaal naar te zoeken.

Maar om echt spectaculaire ontdekkingen te doen, kruip je het best achter het stuur. Ons avontuur begint aan de voet van de Atlas in Marrakech: een unieke stad die sinds de jaren zestig ontwerpers en modedesigners uit de hele wereld aantrekt. Net als de Nobelprijswinnaar Literatuur Elias Canetti verbleef Yves Saint Laurent hier verschillende keren. Vanuit Marrakech nemen we snelweg 9 naar het oosten die via de Atlashoogtes diep in de woestijn dringt.

Onderweg komen we mensen tegen die midden in de woestijn een Egyptische tempel of de oude stad van Jeruzalem in een mum van tijd kunnen heropbouwen,

/JFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH

&NPUJF

gezinde houding van de overheid. Buitenlandse productiemaatschappijen moeten hier geen btw betalen. De censuur bepaalt wel dat de scenario’s nagelezen worden, maar het visum om te mogen beginnen draaien volgt meestal binnen de acht dagen. Zelfs militairen zijn bereid om ons voor belachelijke tarieven binnen de tien dagen wat te helpen. Maar volstaan die materiÍle overwegingen om de geestdrift van de sterren en de regisseurs te verklaren? Helemaal niet. De echte reden daarvoor vinden we nog maar eens op onze route.

Enkele kilometers buiten Marrakech baant de N9 zich een weg door een dorre vlakte, tot de eerste heuvels verschijnen. De steppe maakt plaats voor prairies, bergen vervangen velden en het asfalt neemt het reliĂŤf aan van steile hellingen. Onderweg, tussen twee dorpen, krijgen we spectaculaire panorama’s te zien die zo uit software voor decorontwerp zouden kunnen komen. Toppen van 3000 meter tekenen zich af tegen een staalblauwe hemel. “Onze landschappen kunnen praktisch model staan voor om het even welke streek op aardeâ€?, geeft Alaoui als commentaar. Het Romeinse Rijk of Afghanistan Ă la carte. Na Toufliht, aan kilometer 80 van onze route, loopt de weg over een bergkam met 500 meter afgrond langs beide kan-

terwijl ze ons uitleggen waarom Marokko een nieuw Mekka voor creatievelingen is geworden. Onze reis eindigt in de oase van daarnet, in het gezelschap van de ezels die stro kauwen onder het portret van de dictator. Maar laten we beginnen bij het begin, op het heetste uur van de middag, bij producer Zak Alaoui in de zakelijke wijk van Marrakech. Het kantoor van deze vijftiger is oneindig lang. De muren hangen vol foto’s van Hollywoodvedetten die hebben opgetreden in zijn coproducties. Alaoui is zonder twijfel de Marokkaan wiens naam het vaakst te zien is in de generiek van Hollywoodproducties. Ooit stuurde hij voor een film van Jacky Chan per boot een hele duin in twintig containers naar Hongkong. “Soms zijn buitenlandse producers niet helemaal overtuigd. We moeten ze uitleggen dat dit land geen no man’s land is. Om een film met stuntwerk en special effects te draaien, moest Alaoui een ambulance voorzien en een Amerikaanse collega was bang wat er zou gebeuren, mocht er iets fout lopen. “Ze vreesde dat eventuele slachtoffers afgevoerd zouden worden naar de eerste de beste kwakzalver.� (Lacht) Neen, verzekert Alaoui ons, de infrastructuur hier is state of the art. Dat verklaart deels het Marokkaanse succes. Een andere reden van dat succes heeft te maken met de gunstig

%F SFJT CFHJOU JO .BSSBLFDI EF OJFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH PQ IFU +FNBB FM 'OBB QMFJO JO IFU IBSU WBO EF WJFSEF TUBE WBO .BSPLLP

ESJWFO

/JFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH

-JOLT .BSPLLP IFFGU FFO PWFSWMPFE BBO ESPPNEFDPST [PBMT EF QSPNFOBEF WBO 5FMPVFU EJF TPNT XPSEU BBOHFEVJE NFU EF OBBN (MBPVJ QBMFJT 3FDIUT GJMNQSPEVDFS )BKBS -JNPVSJ CFIPPSU UPU EF SJK[FOEF TUFSSFO WBO EF [FWFOEF .BSPLLBBOTF LVOTU *O QMBBUT WBO OBBS 'SBOLSJKL UF WFSUSFLLFO LPPT [F FSWPPS PN NFU IBBS FJHFO QSPEVDUJFT DBSSJ¨SF UF NBLFO JO .BSPLLP

ten. De top van de bergpas Tizi n’ Tichka bereiken we na 2200 meter. Hier bevindt zich het natuurlijke decor van de film Babel met Brad Pitt. Een half uur later zitten we in de Himalaya met de draaiplaats voor Kundun, de film van Martin Scorsese over de dalai lama.

Niet ver van daar eindigt het gebergte plots. Het landschap wordt schraler. In Amerzgane, na 165 kilometer, verdwijnt het asfalt waarna de onverharde weg steeds onherbergzamer wordt. We wanen ons aan boord van een futuristische ruimtesonde die de oppervlakte van de rode planeet moet onderzoeken, terwijl we hard moeten opletten om niet te verdwalen in de woestijn. Dan stoten we na een heuveltop op vijf mannen die luid staan te discussiĂŤren aan hun wegwals en bulldozer. De arbeiders wijzen naar de grond. Omar Driouche moet een beslissing nemen. Deze gewezen bankier van 43 jaar, die de financiĂŤle wereld achter zich liet om geen das meer te moeten dragen en zich niet meer in een kantoor te moeten opsluiten, begon zijn filmcarrière als chauffeur op het einde van de jaren negentig. Sindsdien kan hij het aantal Amerikaanse producties waarbij hij betrokken was, niet meer bijhouden. Voor het draaien van Lord of the Rings verbleef hij zelfs enkele maanden in Nieuw-Zeeland. Toen we hem ontmoetten, werkte hij aan de komedie die we hierboven vermeldden (die met de Eiffeltoren). “De grond vertoont

% F C F T U F I P U F M T W B O .BSSBLFDI -B .BNPVOJB Churchill logeerde er.

Een kamer voor 2 pers. vanaf â‚Ź 330 www.mamounia.com 1BMBJT /BNBTLBS Ingericht door een leerling van Philippe Starck.

12 hectare groen.

Een kamer voor 2 pers. vanaf ₏ 390 www.palaisnamaskar.com 3JBE &M 'FOO Deze riad – de traditionele Marokkaanse woning met binnenkoer – is eigendom van Vanessa Branson, de voorzitster van de BiÍnnale van Marrakech.

Een kamer voor 2 pers. vanaf â‚Ź 185 www.riadelfenn.com .BJTPO ., Een klein luxehotel.

HET goede adres.

Een kamer voor 2 pers. vanaf â‚Ź 250 www.maisonmk.com

ESJWFO

barstenâ€?, constateert Driouche. Zijn ploeg moet een pad van honderd meter effenen. Maar om van op de nepluchthaven de maquette van een Boeing te kunnen doen opstijgen, moet het asfalt volledig egaal zijn, zodat de kijkers op het groot scherm niet de indruk opdoen van een landschap vol kraters. Met een bodem waar barsten in komen, zal hij elders moeten proberen, maar Omar twijfelt er niet aan dat hij een oplossing kan vinden. “Als er zoveel films bij ons gedraaid worden, dan komt dat omdat wij de beste ploegen hebben, legt hij uit. We kunnen alles bouwen wat er gevraagd wordt.â€? In de jaren tachtig haalden producers voor het draaien van een internationale film 80 % van het personeel uit het buitenland. Vandaag is die verhouding omgekeerd: 80 % van het personeel wordt ter plaatse aangeworven, van de elektriciens tot de make-upartiesten. “Alleen de acteurs en de regisseurs komen nog uit Hollywood.â€? Marokko beschikt tegenwoordig over scholen om de toekomstige generaties op te leiden, zoals hier in Ouarzazate. Sinds 2005 organiseert Vanessa Branson de BiĂŤnnale van Marrakech. Die biedt ook film aan. “De Marokkaanse film bestond lange tijd eigenlijk niet. Het land diende enkel als plaats voor producties. Maar dat is snel aan het veranderenâ€?, merkt ze op. Zoals iedereen van zijn generatie leerde Omar al doende. “De filmset is de beste leerschoolâ€?, zegt hij.

&NPUJF

ESJWFO

/JFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH

0Q XFH OBBS IFU IPPHHFCFSHUF EF UPQQFO WBO EF "UMBT IBMFO NFFS EBO NFUFS HFOPFH PN JO FFO GJMN EPPS UF HBBO WPPS EF )JNBMBZB )JFSPOEFS -BNZB 0VDIBSJ JT OB IBBS TUVEJFT JO IFU ัฒ$FOUSF EF GPSNBUJPO EFT NยฉUJFST EV DJOยฉNBัณ WBO 0VBS[B[BUF SFHJFBTTJTUFOUF FO TQFDJBMFGGFDUTTQFDJBMJTUF

โ Marokko heeft Hollywood-producties veel te bieden: perfect licht, bescheiden tarieven en hooggekwalificeerde filmprofessionals.โ 0NBS %SJPVDIF QSPEVDFS

ESJWFO

&NPUJF

0VBS[B[BUF 5FYBT UIFFQBV[F JO EF DPVMJTTFO WBO FFO IPSSPSGJMN )FU CFO[JOFTUBUJPO JT ัฒ"NFSJLBBOTัณ EF XPFTUJKO .BSPLLBBOT

ESJWFO

/JFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH

We vertrekken weer. Na tien minuutjes op de N9 komen we aan in AĂŻt-Ben-Haddou. De kronkelende oude binnenstad met versleten trappen en steile straatjes nestelt zich tegen een heuvelflank. Alle toeristische gidsen prijzen de schoonheid van deze kasba aan. Filmregisseurs hebben een bijzondere voorliefde voor zijn muren. Miljoenen kijkers hebben ze gezien zonder er ooit te zijn geweest: in de James Bond-film The Living Daylights en in The Mummy.

Nog een halfuur tot Ouarzazate dat lange tijd een onbelangrijk garnizoensstadje was op de weg naar de Sahara.

De eerste films werden er in de jaren zestig gedraaid. Vandaag heten standbeelden van Egyptische godheden de bezoekers welkom. De studio’s langs de N9 hebben ook reusachtige Egyptische tempels gebouwd en een slavenmarkt nagebootst. Het belangrijkste materiaal dat voor de constructies wordt gebruikt zijn metalen stellingen, schuim en buizen in bamboe. Naast de Hollywoodfilms die hier gemaakt worden, vormen televisieproducties voor de BBC of ZDF (het tweede Duitse net) een belangrijk deel van de totale enveloppe. De directeur van de studio’s, Amine Tazi Hemida, wijst op andere factoren die het filmsucces van Marokko verklaren. “Wij zijn een verdraagzaam land.� Sex and the City 2 moest eigenlijk in Dubai gedraaid worden. “Maar ze kregen geen toestemming. De titel alleen was genoeg voor een weigering.� Tot niet zo lang gelden werden hier vijf of zes Marokkaanse films per jaar gedraaid. Vandaag zijn dat er gemiddeld 25.

Dankzij subsidies kunnen jaarlijks een twaalftal projecten voor een bedrag van een half miljoen dollar per film worden ondersteund, vijf keer meer dan enkele jaren geleden. De regisseurs hebben steeds minder complexen en verdedigen hun eigen persoonlijke zienswijze. Er worden dan ook grotere risico’s genomen. De Amerikaanse producties hadden vulgariteit, seks en geweld al gebanaliseerd. De voorbije jaren hebben regisseurs een taboe gebroken door zonder complexen alle facetten van de Marokkaanse samenleving te tonen, zoals in Casanegra, een drama over de verborgen kanten van Casablanca.

De laatste etappe. We leggen vanuit Ouarzazate twintig kilometer af om de afgelegen plaats te bereiken waar het portret van de fictieve dictator waakt over de ezels. De producer hier heet Hamid Herraf, en omdat alles klaar is om te beginnen filmen, denkt hij al aan zijn volgende project. “Vandaag kan je heel goede films maken in Marokko.�

In Casablanca is hij beginnen te werken aan een project voor een animatiefilm in 3D, volgens het Pixar-procedĂŠ. “Ik wed dat we dat ook kunnen.â€?

) P P H U F Q V O U F O W B O P O [ F F Y Q F E J U J F O B B S 0 V B S [ B [ B U F 5 J [ J O ѳ 5 J D I L B De bergpas van Tizi n’ Tichka, op 2260 meter hoogte heeft de hoogste weg van Noord-Afrika.

Een spectaculair uitzicht op de Atlas en verder.

5Š M P V F U In dit gehucht schuilt een van de mooiste kasba’s van de streek, opgericht op initiatief van de pasja van Marrakech.

# . 8 3 F F L T 5P V S J O H

"ÂŻU #FO )BEEPV Ksar (een versterkt dorp) aan de voet van de berg.

Een decor dat filmregisseurs op prijs stellen.

Maakt deel uit van het werelderfgoed van de Unesco.

'JMNTUVEJPŃłT Een kleine omweg langs Jerusalem of Egypte?

De studio’s Atlas en Cla aan de grens van Ouarzazate zitten vol indrukwekkende decors.

5B P V S J S U Met een kasba die een van de grootste van het koninkrijk is vormde deze stad de ideale bestemming om onze tocht in schoonheid te eindigen ‌ op het terras van een cafÊ, tegenover de ondergaande zon.

%F OJFVXF #.8 3FFLT 5PVSJOH WFSMFJEU NFU [JKO EZOBNJTDI WPPSBBO[JDIU 0QWBMMFOE [JKO EF LPQMBNQFO EJF EF[F LFFS WFSUSFL LFO WBOVJU EF UZQJTDIF OJFSFO WBO #.8 %F MBOHF EBLMJKO FO EF SBBNPQQFSWMBLUFO EJF [JDI WFS OBBS BDIUFSFO EPPSUSFLLFO POEFSMJKOFO EF TQPSUJFWF FMFHBOUJF WBO EF XBHFO #JOOFOJO JT EF #.8 3FFLT 5PVSJOH SVJNFS FO CJFEU FFO HSPUFSF NPEVMFFSCBBS IFJE EBO [JKO WPPSHBOHFS %F CBHBHFSVJNUF WBO MJUFS LBO IFFM IBOEJH XPSEFO HFDPNQBSUJNFOUFFSE %F SVHMFVOJOHFO WBO EF BDIUFS[FUFMT CJKWPPSCFFME [JKO OFFSLMBQCBBS JO FFO WFSIPVEJOH XBBSEPPS FFO JOESVLXFLLFOEF SVJNUF WBO MJUFS XPSEU HFDSFFSE %BBSNFF JT FS BMUJKE FFO TMJNNF PQMPTTJOH WPPS FMLF USBOTQPSUCFIPFGUF &O EBOL[JK EF PQUJF $PNGPSU "DDFTT LBO EF LPGGFSLMFQ NFU EF JOOPWBUJFWF 4NBSU 0QFOFS IBOEFOWSJK XPSEFO HFPQFOE PPL BM TUBBU V NFU EF IBOEFO WPM CPPETDIBQ QFO "MMF WBSJBOUFO WBO IFU OJFVXF NPEFM [JKO WFSLSJKHCBBS NFU EF #.8 5XJO1PXFS 5VSCP LSBDIUCSPOOFO EJF LSBDIUJHFS ŠO [VJOJHFS [JKO EBO EF WPSJHF HFOFSBUJF 6OJFL JO EJU TFHNFOU JT EBU EF &$0 130 NPEVT ѭ EJF UPFMBBU PN OPH [VJOJHFS UF SJKEFO ѭ TUBOEBBSE XXX CNX CF CFTDIJLCBBS JT

# . 8 3 F F L T 5P V S J O H

.PUPS $JMJOEFSJOIPVE DN 7FSNPHFO QL L8

E DJMJOEFST JO MJKO

,PQQFM /N

5PQTOFMIFJE LN V

7FSCSVJL &6 M LN TUBE * CVJUFO EF TUBE * HFNFOHE WFSCSVJL $0 VJUTUPPU H LN

ESJWFO

] ]

*2

# M B V X J T E F B V U P W F S M J D I U J O H WBO EF UPFLPNTU Foto’s Julian Baumann Tekst Michael Seitz

.FU EF OJFVXF #.8 J $PODFQU EPFU EF MBTFS [JKO JOUSFEF PQ EF BVUPNPCJFMNBSLU JOUFOTFS FGGJDJ«OUFS FO DPOUSBTUSJKLFS EBO BOEFSF MJDIUCSPOOFO

ESJWFO

-BTFS

ESJWFO

*2

% F T D B O O F S J O E F T V Q F S N B S L U E F Q S J O U F S P Q L B O U P P S E F E W E T Q F M F S U I V J T M B T F S U F D I O P M P H J F N B B L U E F F M V J U WB O P O T E B H F M J K L T M FWF O . FU © © O V J U [ P O E F S J O H E F M B T F S X P S E U I F F M X F J O J H H F C S V J L U B M T M J D I U C S P O . B B S E B B S L P N U W F S B O E F S J O H J O X B O U # . 8 T U B B U P Q I F U Q V O U P N F F O

TQFDUBDVMBJSF EPPSCSBBL UF SFBMJTFSFO

Zodra het licht blauw kleurt, grijpt Abdelmalek Hanafi naar zijn telefoon en belt hij Helmut Erdl. Al jaren ontwikkelt Hanafi verlichtingssystemen voor BMW en de twee wetenschappers werkten in het verleden al samen tijdens onderzoek voor BMW. Tot nu toe produceerden laserstralen enkel gericht rood licht, maar nooit blauw of groen, laat staan geel. Het is echter enkel via blauw dat je wit kan verkrijgen. Erdl en Hanafi werken er al jaren aan.

De Canadees Hanafi (42 jaar) is een laserspecialist. In Frankrijk maakte hij er zijn thesis over en hij ontwikkelde lasertoepassingen voor verschillende bedrijven. Wanneer hij het zeer krachtige blauwe laserlicht ontdekte, begreep hij onmiddellijk welke gigantische mogelijkheden zijn vondst kon bieden. In 2010 keerde hij terug naar het BMW onderzoeks- en engineeringcentrum (FIZ) waar hij sindsdien verantwoordelijk is voor een van de meest

/BBSHFMBOH WBO EF QMBBUT FO IFU CFPPHEF EPFM DPNCJOFFSU #.8 WFSTDIJMMFOEF WFSMJDIUJOHT TZTUFNFO 0Q EF #.8 J $PODFQU XPSEFO EF MFE BDIUFSMJDIUFO HFDPNCJOFFSE NFU MBTFSQSPKFDUPSFO WPPSBBO

ESJWFO

-BTFS

“Laserlicht zal het design van de koplamp wijzigen.”

3JDIBSE ,JN EF EFTJHOFS WBO EF #.8 J $PODFQU

ESJWFO

spectaculaire projecten van de autobouwer. Zijn missie: laserlicht op de wegen brengen. Het nieuwe blauwe laserlicht vervult een belangrijke voorwaarde waarnaar Hanafi grondig onderzoek heeft verricht. “Helder en efficiënt wit licht kan je enkel verkrijgen vanaf blauw licht. Zo wordt de laser de kleinste en meest intense lichtbron. Om een vergelijking te geven: een ledlamp met dezelfde intensiteit zou honderd tot duizend keer groter moeten zijn.” In 2011 verblufte BMW de specialisten bij de voorstelling van de eerste laserverlichting.

Vandaag worden premiumwagens in het beste geval standaard uitgerust met xenonlampen. Terwijl de meeste autoconstructeurs net de ledtechnologie beginnen te ontdekken, is BMW al bezig met de volgende stap.

Technologische voorsprong is daar een traditie. Het was inderdaad een BMW, de BMW 7 Reeks, die in 1991 als eerste uitpakte met xenonverlichting.

Op de benedenverdieping van het FIZ, waar geen enkel daglicht doordringt, geeft Hanafi een demonstratie met

*2

)JFSPOEFS "CEFMNBMFL )BOBGJ SFDIUT

POUXJLLFMBBS WBO WFSMJDIUJOHTTZTUFNFO NFU [JKO UXFF DPMMFHBѳT .JDIBFM 4USFMPX JO IFU NJEEFO FO 5IPNBT 5SPKBL MJOLT W³³S IFU FFSTUF QSPUPUZQF WBO MBTFSWFSMJDIUJOH

&FO UPFLPNTUWJTJF MBTFSMJDIU JT IFMEFSEFS JOUFOTFS FO DPOUSBTUSJKLFS FO [FU IFU GVUVSJTUJTDIF EFTJHO WBO EF #.8 J $PODFQU OPH NFFS JO EF WFSG

ESJWFO

-BTFS

“Een laser is veel efficiĂŤnter dan ledlicht.

Deze technologie is dus uitstekend geschikt voor de BMW i8 Concept.�

"CEFMNBMFL )BOBGJ POUXJLLFMBBS WBO WFSMJDIUJOHTTZTUFNFO

het eerste prototype van zijn laserverlichting. Het is aardedonker in het lichtkanaal. De muren, het plafond en de vloer zijn zwart geschilderd. Zelfs de stopcontacten zijn zwart. Met een druk op de knop flitsen de twee lasers aan.

Vanop twee platte aluminiumdragers in de vorm van een U projecteren drie laserdiodes ter grootte van een potlood een blauwe straal met een diameter van minder dan ĂŠĂŠn millimeter op een smalle vlakke spiegel. Die laat de drie blauwe lijnen samenkomen en weerspiegelt ze op een fluorescerende plaat die de dikte heeft van een vingernagel.

Deze plaat, uit geel fosfor samengesteld, absorbeert enkel licht met een golflengte van 450 nanometer – licht dat

)FU OJFVXF WFSMJDIUJOHTTZTUFFN JT PPL HFTDIJLU WPPS GVODUJFT [PBMT )JHI #FBN "TTJTU FO BEBQUJFG CPDIUFOMJDIU

ESJWFO

door het menselijke oog als blauw wordt waargenomen.

De transformatie door de fosfor maakt het mogelijk coherent wit licht te verkrijgen. Via een convergerende lens en een reflector produceert een deel van de bundel een heldere, schitterende en totaal schadeloze kegel op de zwarte muur. “Het licht dat we op deze manier verkrijgen, heeft dezelfde kwaliteit als xenon- of ledlicht,� legt Hanafi uit, “maar het verbruikt veel minder energie.� Nog een voordeel: de fijne laserelementen zijn slechts een paar centimeter lang en zijn veel kleiner dan de huidige ledprojectoren. “Dit is een revolutie en geeft onze designers meer vrijheid om de gehele voorkant van de wagen vorm te geven. Een auto met laserverlichting zal niet op andere auto’s lijken.� Laserverlichting verbruikt minder energie en neemt minder plaats in. Lasers zullen waarschijnlijk ook worden gebruikt voor tal van andere toepassingen in de wagen. Abdelmalek Hanafi laat het achterste van zijn tong niet zien: “Dit is allemaal zeer interessant, maar valt onder het beroepsgeheim!�

)FMEFO

3 P N B O W B O FFO GSFFSJEFS

ESJWFO

#.8 9

De professionele freerider Roman Rohrmoser is een verwoed reiziger. Elke winter trekt hij achter het stuur van zijn BMW X1 door Europa op zoek naar de beste sneeuw, de steilste hellingen en de mooiste skigebieden. Hier volgen zijn suggesties.

Tekst: Jan Kirsten Biener

'PUP .JDIBFM /FVNBOO

/BDIUFMJKLF TLJUPDIU JO /PPSXFHFO 3PISNPTFS JO WPMMF BDUJF JO EF -ZOHFO "MQFO PN ©©O VVS ѳT OBDIUT

ESJWFO

)FMEFO

$PVSDIFWFM 'SBOLSJKL 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

-Z O H F O / P P S X F H F O 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

“Ook ’s winters is Noorwegen een omweg waard. Normaal is Hemsedal, een kleine gemeente tussen de fjorden en de bergen ten noorden van Oslo, veruit het beste skigebied van Scandinavië. Het heeft snelle skiliften en er ligt gegarandeerd sneeuw tot mei.

Wanneer je echter op zoek bent naar het ware

“De naam mag dan bekend zijn, deze prestigieuze wintersportplaats in de Franse Alpen is haast een beroepsgeheim onder ambitieuze skiërs, want maar weinig freeriders zijn ervan op de hoogte. Wanneer ik hoor dat het vliegveld op 2007 meter hoogte ligt en de landingsbaan maar een paar honderd meter lang is, aarzel ik geen seconde. Ik ga erheen in mijn avontuur, kan je beter doorreizen naar het BMW X1, dat is comfortabeler en veiliger! noorden, tot voorbij de Lofoten en Tromsø, Courchevel maakt deel uit van Les Trois en naar de Lyngen Alpen gaan. Daar vind je Vallées, een van de grootste skigebieden in de geen skiliften maar de schitterende Lyngen Alpen, met honderden kilometers geprepaLodge en het spectaculairste toerskigebied reerde pistes en ontelbare skiliften, chalets van Europa. Elke tocht begin op zeeniveau en hotels. Ik raad je aan om een gids te nemen, nadat je per boot bij het vertrekpunt bent al was het maar om ’s avonds je hotel terug te aangekomen, zowel overdag als tijdens de vinden. Wanneer ik zeg dat je in Courchevel midzomernacht. Opgepast met de brande- heel gemakkelijk verdwaalt, spreek ik uit wijn die de mensen uit de streek maken, ervaring!” anders loop je kans dat je trollen zult zien!”

ESJWFO

#.8 9

4BOL U .PSJU[ ;XJUTFSMBOE 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

#.8 FO IFU NPPJTUF WBO EF "MQFO

#.8 JT EF PGGJDJÂŤMF QBSUOFS

HFXPSEFO WBO UXBBMG CVJUFOHFXPOF UPFSJTUFODFOUSB WBO (BSNJTDI UPU 4BOLU .PSJU[ FO WBO .FH¨WF UPU %BWPT %F[F QSFTUJHJFV[F WBLBOUJFQMBBUTFO JO EF CFSHFO XFSLFO BM NFFS EBO UXJOUJH KBBS TBNFO #.8 NBBLU WPPSUBBO EFFM VJU WBO EJU TVDDFTWFSIBBM .FFS JOGPSNBUJF JT UF WJOEFO PQ XXX CNX YESJWF HVJEF DPN

'PUPŃłT .JDIBFM /FVNBOO 1FUFS .BUIJT MJOLT .JDIBFM /FVNBOO SFDIUT

“Een van de grote klassiekers, midden in de Alpen, omringd door bergtoppen met magnifieke skigebieden, zoals de Corvatsch en de Diavolezza, aan de voet van de Piz PalĂź, met een hoogte van 3905 meter, en de Piz Lagalb, die vaak wordt vergeten.

Deze skigebieden hebben allemaal uitstekende freeridemogelijkheden waar de meeste vakantiegangers in Sankt-Moritz gelukkig geen weet van hebben, omdat ze liever champagne drinken of shoppen. Dat is het voordeel van het Engadin: er zijn weinig freeriders en

de besneeuwde hellingen blijven soms wel een week lang onaangeroerd. Er zijn nog meer goede redenen om naar Sankt-Moritz te gaan: de weg ernaartoe is gewoon fantastisch, of je nu via de Julierpas, de Berninapas of het Unterengadin reist. En terwijl de sneeuw in andere skigebieden alleen ’s winters in het hoogseizoen goed is en snel zacht wordt onder invloed van de zon, zijn de omstandigheden in Sankt-Moritz altijd perfect. Vergeet niet dat de dalstations al op 2000 meter liggen.

Mijn favoriete route is de tocht over de gletsjer, vanaf de Diavolezza tot aan de spoorweg en met de trein terug naar het dalstation. Dat is voor mij een van de mooiste en langste afdalingen van Zwitserland.�

%F LVOTUFOBBS JO IFU &OHBEJO 3PISNPTFS JO WPMMF WMVDIU CPWFO [JKO #.8 9

ESJWFO

)FMEFO

%PMPNJFUFO *UBMJÂŤ

)FU .JUUBHTUBM 7BM .F[EJ

JO IFU 4FMMBNBTTJFG 0N FS UF TLJÂŤO LBO KF NBBS CFUFS FFO HJET FO HPFEF VJUSVTUJOH NFFOFNFO

5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

“Bella Italia! Het leven is mooi in Zuid-Tirol!

Hier begint skiÍn elke dag met een heerlijke espresso aan de bar. En of je nu in Cortina d’Ampezzo, Alta Badia of Arabba bent, iedereen komt hier aan zijn trekken. Voor beginners zijn er extra brede pistes met couloirs van 55 graden die honderden meters omlaag gaan tussen de grillige rotsen van de Dolomieten. Ik was daar twee jaar geleden om een nieuwe film over skiÍn op te nemen. Na een beklimming met behulp van skivellen konden we vlak naast de piste heel mooie dingen doen.

ESJWFO

Veel klassieke routes zijn trouwens al vanuit de skiliften zichtbaar. Voor de andere kan je beter een gids nemen, want ze omvatten altijd couloirs of hellingen die in hoge rotsen of klimpassages eindigen. Je vindt er ook de Val Mezdi, een off-pisteklassieker in de Dolomieten. Ik stel voor om de dag aangenaam af te sluiten met een fles rode wijn in de berghut Pomedes. De chalet ligt vlak boven Cortina en biedt een weergaloos uitzicht.�

#.8 9

( B S N J T D I 1 B S U F O L J S D I F O %VJUTMBOE 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

'PUPŃłT (ÂźOUFS 4UBOEM -BJG MJOLT $ISJTUJBO 1POEFMMB 1FUFS .BUIJT SFDIUT

“Begin december heb ik met een vriend zeker tien keer achter elkaar de Kandaharafdaling, een nummer van de wereldbekerwedstrijden, gedaan om na te gaan wie van ons tweeĂŤn de sterkste kuiten had! Wanneer er nog niet genoeg sneeuw buiten de pistes ligt, is voluit gaan op de geprepareerde pistes een uitstekende manier om je op het seizoen voor te bereiden.

Maar wanneer er net verse sneeuw is gevallen, wat gezien de ligging van Garmisch aan de rand van de Alpen niet ongebruikelijk is, zijn er heel goede alternatieven op de Alpspitze en het plateau van de Zugspitze. Je zou haast vergeten dat deze berg de hoogste van Duitsland is, maar eigenlijk ligt hij voor de helft in Oostenrijk! De afdalingen in de poedersneeuw, ter hoogte van de Alpspitze, zijn kort en uitstekend, terwijl de alpiene alternatieven van de Zugspitze lang en woest zijn. Ik associeer Garmisch ook met ontspannend skiÍn in de lente en met hamburgers na het skiÍn in de Lodge am Hausberg.�

3PISNPTFS JT KBBS HFMFEFO HFCPSFO JO IFU ;JMMFSUBM 1SJWŠ TUBBU IJK FSPN CFLFOE NFU CFJEF CFOFO PQ EF HSPOE UF TUBBO NBBS WPPS [JKO CFSPFQ [XFFGU IJK WBBL EPPS EF MVDIU

ESJWFO

)FMEFO

,SBOKTLB (PSB 4MPWFOJÂŤ 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

“In het uiterste noordwesten van SloveniĂŤ, op enkele minuten rijden van Villach, in Oostenrijk, en de Italiaanse grens vind je dit kleine, vrij laag gelegen familiedomein. Het bevat enkele coole afdalingen in het bos en regelmatig vallen hier grote hoeveelheden sneeuw wanneer een lagedrukgebied uit het zuiden tegen

de bergwanden van de Alpen botst. Ik was er in januari. Een lagedrukgebied afkomstig van de Adriatische Zee had gedurende de nacht voor anderhalve meter sneeuw gezorgd. De volgende twee dagen waren helemaal te gek!

Bovendien is het kaartje voor de skilift een van de goedkoopste in het hele Alpengebied.�

4JFSSB /FWBEB 4QBOKF 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

'PUPŃłT .JDIBFM /FVNBOO MJOLT &SJO 7BMWFSEF .JHVFM 1FSF[ SFDIUT

“Alleen al de reis naar de Sierra Nevada, het meest zuidelijke skigebied van West-Europa, is fantastisch: je steekt eerst de westelijke Alpen over, reist dan door Frankrijk, voorbij Barcelona en Valencia, en komt dan aan in Granada aan de voet van de Sierra Nevada.

Het skigebied, met z’n imposante hoogte van 3842 meter, ligt midden in een vlak landschap op een enorm massief. En ondanks de zuidelijke breedtegraad blijft de sneeuw liggen tot in april, ook al moet je wel geluk hebben om goede poedersneeuw te vinden. Door het plaatselijke klimaat wordt de sneeuw zelfs in december snel zacht onder invloed van de zon. Maar bij mooi weer kun je de Middellandse Zee zien liggen en, als de lucht helder genoeg is, zelfs de kust van Afrika.

Mocht de sneeuw een keer niet goed van kwaliteit zijn, dan kan je dankzij de nabijheid van de zee altijd nog je ski’s voor een surfplank verruilen of naar Hemsedal gaan. Tussen het zuidelijkste en het noordelijkste skigebied ligt immers ‘slechts’ 3600 kilometer!�

ESJWFO

#.8 9

#.8 9

/FU BMT EF HSPUF #.8 9 NPEFMMFO POEFSHJOH EF CFTUTFMMFS POEFS EF DPNQBDUF 4"7ŃłT 4QPSUT "DUJWJUZ 7FIJDMF FFO GBDFMJGU 0QWBMMFOE [JKO EF HFXJK[JHEF MJDIUCMPLLFO FO EF JNQPTBOUF WPPS[JKEF %PPS EF UXFF OJFVXF BGXFSLJOHFO Y-JOF FO 4QPSU -JOF LBO EF XBHFO XPSEFO HFQFSTPOBMJTFFSE POEFS NFFS EBOL [JK IPPHXBBSEJHF NBUFSJBMFO FO FFO CSFEF LFV[F BBO EFUBJMT %F CFTUVVSEFS NBH [JDI BBO [FFS TUFSLF QSFTUBUJFT WFSXBDIUFO PQ WMBL WBO WFSNPHFO FO FGGJDJÂŤOUJF EBBS [PSHFO POEFS BOEFSF EF USBQT BV UPNBUJTDIF WFSTOFMMJOHTCBL FO EF #.8 5XJO1PXFS XXX CNX CF Y 5VSCP NPUPSFO WPPS

;JMMFSUBM 0PTUFOSJKL 5PU NFUFS IPPHUFWFSTDIJM

#.8 9

5SBOTNJTTJF

“Daar ben ik 27 jaar geleden geboren. Ik ben er opgegroeid en stond er op tweejarige leeftijd voor het eerst op de ski’s. Later heb ik tien jaar als afdaler rondgereisd, waarna ik in het recreatiepark van Mayrhofen, een van de grootste van Europa, heb gewerkt. Door het off-pisteskiĂŤn ontdek ik tegenwoordig elke winter nieuwe locaties. In Zillertal kun je 365 dagen per jaar skiĂŤn en elk stuk van het dal heeft zijn eigen kenmerken. Ik zou onmogelijk kunnen zeggen waar ik het liefste ski,

maar ÊÊn ding is zeker: ik wil nergens anders wonen. De Zillertal Arena bestaat uit verschillende gebieden die tot ÊÊn geheel zijn verenigd en Kaltenbach en Hochfßgen. In Zillertal zelf, zijn er echte pareltjes voor freeriders, net als Mayrhofen. In de lente kun je van schitterende dagen op de gletsjer genieten en het is niet uitzonderlijk dat er in juni nog sneeuw valt. Maar nog gebruikelijker is dat het winterhoogseizoen al in oktober begint met een meter poedersneeuw.�

ESJWFO

.PUPS 7FSNPHFO QL L8

Y%SJWF E .BOVFFM DJMJOEFS JO MJKO

,PQQFM /N

5PQTOFMIFJE LN V

"DDFMFSBUJF LN V JO TFDPOEFO

7FSCSVJL M LN TUBE * CVJUFO EF TUBE * HFNFOHE WFSCSVJL $0 VJUTUPPU H LN

| |

)FMEFO

5 I F TLZ JT

OPPJU UIF MJNJU Tekst Eva Munz en Adriano Sack

. F U [ J K O P O D P O W F O U J P O F M F D P N N F S D J « M F J E F F « O I F F G U 3 J D I B S E # S B O T P O B M U J K E [ J K O E S P N F O H F S F B M J T F F S E % F [ F W M J F H F O J F S B V U P D P V S F V S F O X F S F M E S F D P S E I P V E F S X J M W B O B G O V P P L E F P D F B O F O FO EF SVJNUF WFSPWFSFO &FO HFTQSFL NFU FFO NBO EJF [JDI EPPS OJFUT MBBU UFHFOIPVEFO

ESJWFO

'PUP "SU 4USFJCFS "6(645

3JDIBSE #SBOTPO

ESJWFO

'PUPѳT 7JSHJO (BMBDUJD "'1 (FUUZ *NBHFT MJOLT WBO CPWFO OBBS CFOFEFO (FUUZ *NBHFT )VMUPO "SDIJWF SFDIUT

)FMEFO

&FSTUF QPHJOHFO PN UF WMJFHFO JO EF TJNVMBUJFLBNFS WBO EF SVJNUFUFSNJOBM WBO 3JDIBSE #SBOTPO JO /JFVX .FYJDP 3VJNUFUPFSJTUFO MFSFO IJFS IPF [F NPFUFO CFXFHFO CJK HFXJDIUMPPTIFJE %F[F USBJOJOH JT JO EF QSJKT WBO IFU UJDLFU EPMMBS JOCFHSFQFO

4JS 3JDIBSE #SBOTPO WPSJH KBBS CFOU V [FTUJH HFXPS EFO )PF IFCU V EJF WFSKBBSEBH HFWJFSE

Ik heb samen met mijn kinderen geprobeerd om kitesurfend het Kanaal over te steken. Na twee pogingen moesten we het helaas opgeven vanwege de ongunstige weersomstandigheden. Maar dit jaar is het ons wel gelukt.

)PF WJOEU JFNBOE EJF BBO IFU IPPGE WBO NFFS EBO ESJFIPOEFSE CFESJKWFO TUBBU EF UJKE PN [JDI BBO [VMLF

voor avontuur, hoewel ik steeds mijn best heb gedaan om de risico’s zo veel mogelijk in de hand te houden. Mijn medewerkers weten heel goed dat ons merk zich juist door die voorliefde voor risico’s onderscheidt. Ik kan het niet laten om voortdurend nieuwe uitdagingen te zoeken. Het oprichten van een nieuw bedrijf of het maken van een reis rond de wereld met een luchtballon, vervullen bij mij dezelfde behoefte.

FYUSFNF TQPSUFO PWFS UF HFWFO

*T 7JSHJO (BMBDUJD VX QSPKFDU PN SVJNUFSFJ[FO UF

Ik heb veertig jaar de tijd gehad om een goed functionerend en zelfstandig managementteam samen te stellen. Ik houd dus voldoende tijd over voor mijn hobby’s, of het nu om sport of liefdadigheidswerk gaat. Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat je je met bekwame mensen moet omringen, zodat je het ondernemen aan hen kunt delegeren.

NBLFO FFO KPOHFOTESPPN EJF CJKOB VJULPNU

,JUFTVSGFO SVJNUFWBBSU EVJLFO JO WPMMF [FF Ñ¿ #FOU V WFSTMBBGE BBO BESFOBMJOF

Ik geloof dat je nu en dan wat pit aan je bestaan moet geven. En in dat verband is er niets zo effectief als avontuur en intense gewaarwordingen. Het leven is per slot van rekening geen gezondheidswandeling. &O XBU WJOEFO VX NFEFXFSLFST WBO VX IBMTCSFLFOEF CF[JHIFEFO

Zowel zakelijk als privé heb ik altijd een voorliefde gehad

7JSHJO 3FDPSET *O TUJDIU 3JDIBSE #SBOTPO [JKO FFSTUF CFESJKG 7JSHJO EBU HFTQFDJBMJTFFSE JT JO EF WFSLPPQ WBO QMBUFO WJB QPTUPSEFS *O WPMHFO FFO LFUFO WBO QMBUFO[BLFO FO IFU MBCFM 7JSHJO 3FDPSET 7BO IFU FFSTUF BMCVN Tubular Bells WBO .JLF 0MEGJFME [JKO NFFS EBO NJMKPFO FYFNQMBSFO WFSLPDIU

ESJWFO

Nou en of! In 1969 zat ik met mijn ouders en twee zussen voor de televisie en was ik gefascineerd door de zwart-witbeelden van de astronauten die op de maan liepen. Ik heb me heilig voorgenomen om hen dat ooit na te doen. Die droom wordt binnenkort werkelijkheid. Over amper twee jaar zou alles klaar moeten zijn voor de eerste vluchten. )PFWFFM UJDLFUT IFCU V UPU OV UPF WFSLPDIU

We hebben al meer dan 530 bestellingen binnen. Dat zijn er heel wat, als je bedenkt dat sinds het begin van de ruimtevaart minder dan 500 mensen de ruimte zijn ingegaan.

8BBS IFCCFO VX LMBOUFO SFDIU PQ WPPS EPMMBS

Inbegrepen in de prijs van het ticket zijn drie dagen voorbereiding en training, een vlucht in een raket die viermaal zo snel gaat als het geluid, en een moment van gewicht-

3JDIBSE #SBOTPO

loosheid, zonder gordel, met een fantastisch zicht op de aarde. En dat allemaal in de pure Virgin-stijl. De passagiers verdienen hun strepen als astronaut en komen met een hoofd vol herinneringen terug. &FO WBO EF FFSTUF QBTTBHJFST JT 4UFQIFO )BXLJOH

8JF TUBBO FS OPH NFFS PQ EF MJKTU

Op nummer 500 staat de acteur Ashton Kutcher. Russell Brand, Victoria Principal en Bryan Singer zullen ook van de partij zijn. Een van de passagiers zal zijn twee miljoen opgespaarde Virgin Atlantic-airmiles gebruiken om de reis te kunnen maken.

"BO IFU CFHJO WBO IFU HFTQSFL IBE V IFU PWFS VX MJFGEBEJHIFJETXFSL 8BBSBBO CFTUFFEU V VX FOHBHF NFOU

6X BOEFSF HSPUF BWPOUVVS IFFGU EF OBBN 7JSHJO 0DFBOJD HFLSFHFO 8BU IPVEU EBU QSPKFDU JO

We zijn bezig een onderzeeĂŤr te ontwerpen die tegen zeer hoge druk bestand is om naar oceaandiepten af te dalen die tot nu toe niet door de mens zijn verkend. De zeebodem behooort tot een van de weinige ongerepte gebieden op onze planeet. %SPNFO MJKLU FFO WBO VX CFMBOHSJKLTUF ESJKGWFSFO UF [JKO

We zouden nooit moeten ophouden met dromen, hoe oud we ook zijn. De mens heeft behoefte aan dromen en aan de overtuiging dat hij ze kan verwezenlijken. Weet je, wanneer je aan een nieuw project begint, moet je je hele ziel erin leggen, je creativiteit de vrije loop laten en er zo veel mogelijk plezier aan beleven. Dat is de beste manier om succes te behalen.

len. Virgin Oceanic zal veel over de zeeĂŤn leren. Ik hoop van harte dat we nieuwe levende wezens ontdekken en de samenstelling van de zeebodem beter leren kennen. We kunnen dan eindelijk doorslaggevende conclusies over de menselijke invloed op de wereldzeeĂŤn trekken. Ten slotte zou ik via deze projecten willen bijdragen aan de bescherming en het behoud van onze planeet.

7 J S H J O "UMBOUJD "JSXBZT *O CFHJOU 3JDIBSE #SBOTPO [JKO FJHFO MVDIUWBBSUNBBUTDIBQQJK 7BOXFHF EF WFSMJF[FO EJF IFU CFESJKG MJKEU WFSLPPQU IJK 7JSHJO 3FDPSET JO WPPS NJMKBSE EPMMBS NBBS UPU PQ EF EBH WBO WBOEBBH IFFGU IJK XFM OPH TUFFET FFO NFFSEFSIFJETCFMBOH

5PFO V JO EF TOFMTUF CPPU BMMFS UJKEFO QSPCFFSEF PN IFU SFDPSE WPPS EF PWFSTUFFL WBO EF "UMBOUJTDIF

Ik strijd voor verschillende politieke zaken, met name via de stichting Virgin Unite. We zetten ons in voor de bescherming van het milieu, we helpen jonge daklozen en we streven naar een geĂŤngageerde economie. We zijn medeoprichter van The Elders, een initiatief dat onafhankelijke leiders als Desmond Tutu, Nelson Mandela en Jimmy Carter bijeenbrengt en zich inspant om conflicten in crisisgebieden op te lossen. Het Branson Centre of Entrepreneurship steunt de ontwikkeling van nieuwe handelsmodellen in Zuid-Afrika en het CaraĂŻbisch Gebied. Het initiatief Carbon War Room bindt de strijd aan tegen klimaatverandering. Veel dingen liggen me na aan het hart, maar ik zet me vurig in voor de bescherming van onze planeet en zijn bewoners. Wist u dat er nog geen 1700 wilde tijgers over zijn? Dat elk jaar 70 miljoen haaien worden gedood? Dat de makipopulatie in het oosten van Madagaskar de laatste veertig jaar met de helft is afgenomen?

Dat vind ik schokkende cijfers.

0DFBBO UF WFSCSFLFO NPFTU FFO IFMJLPQUFS WBO EF 3PZBM "JS 'PSDF V UF IVMQ LPNFO 8FMLF SPM TQFFMU UFHFOTMBH JO VX MFWFO

Van nederlagen leer je het meest. In plaats van over je mislukkingen te piekeren, moet je weer opstaan, van de opgedane ervaring leren en opnieuw je geluk beproeven.

8FMLF SPM TQFMFO SPNBOUJFL FO CVTJOFTT JO VX QSPKFDUFO

Ik probeer altijd met plezier en enthousiasme aan mijn projecten te beginnen, of het nu om Virgin Galactic, duiken in volle zee of iets anders gaat. Maar het gaat niet alleen om romantiek en dromerij. Virgin Galactic bijvoorbeeld wordt veel meer dan alleen een toeristische onderneming. Ik ben ervan overtuigd dat mijn project tegelijk de ontwikkeling van de bewoonde ruimtestations zal bevorderen. En dat een golf van enthousiasme ontstaat wanneer duizenden mensen de aarde vanuit de ruimte zien en hun ervaring met miljoenen anderen de-

“Gewichtloosheid is een avontuur! Over minder dan twee jaar sturen we meer mensen de ruimte in dan gedurende vijftig jaar ruimtevaart het geval is geweest.�

4JS 3JDIBSE #SBOTPO

ESJWFO

'PUP .BSL (SFFOCFSH 7JSHJO (BMBDUJD

)FMEFO

ESJWFO

3JDIBSE #SBOTPO

3JDIBSE #SBOTPO JOHFOJFVS #PC .PSHBO FO QJMPPU 1FUF 4JFCPME W M O S

CFSFJEFO [JDI BBO CPPSE WBO IFU ESBBHWMJFHUVJH 8IJUF,OJHIU5XP WPPS PQ IFU WFSUSFL #JK BM [JKO QSPKFDUFO MFU #SBOTPO PQ EF LMFJOTUF EFUBJMT )FU FOJHF POHFCSVJLFMJKLF PQ EF[F GPUP JT EBU IJK OJFU [FMG JO EF DPDLQJU [JU

ESJWFO

)FMEFO

8BOOFFS FFO JEFF BBOTMBBU IFCCFO EF JOTQBOOJOHFO IVO WSVDIUFO BGHFXPSQFO %JU DSFEP IFFGU 3JDIBSE #SBOTPO [JKO IFMF MFWFO HFWPMHE )JFS CSFOHU IFU ESBBHWMJFHUVJH 8IJUF,OJHIU5XP IFU SVJNUFTDIJQ 4QBDF4IJQ5XP OBBS LN IPPHUF %BU NBBLU [JDI WFSWPMHFOT MPT FO TUJKHU EBO PQ OBBS LN IPPHUF )FU SVJNUFTDIJQ XPSEU WPPSUHFTUVXE EPPS FFO SBLFUNPUPS XBBSNFF IFU WJFS LFFS [P TOFM BMT IFU HFMVJE LBO WMJFHFO

lijk dat ik met mijn bescheiden marketingbudget geen kans maakte om met de grote vliegmaatschappijen te concurreren. Freddie Laker heeft me toen aangemoedigd om zelf in het voetlicht te treden en mijn eigen reclame te maken. “Laat wat van jezelf zien! Hang de clown uit! Dat is je enige kans om te overleven�, zei hij tegen me. Ik volg dat advies nog steeds en je kunt wel zeggen dat het heeft geloond. #FUSFVSU V HFFO FOLFMF CFTMJTTJOH EJF V UPU OV UPF IFCU HFOPNFO

Ik geloof niet in spijt. Mijn moeder heeft me geleerd dat je altijd vooruit moet kijken, nooit achterom. Ik ben altijd verbijsterd wanneer ik zie hoeveel tijd mensen besteden aan het betreuren van hun fouten uit het verleden. *T FS FFO EPFM EBU V OPH OJFU IFCU CFSFJLU

8JF [JKO VX HSPUF WPPSCFFMEFO

In de loop der jaren heb ik een aantal uitzonderlijke mannen en vrouwen leren kennen, zoals Freddie Laker (de oprichter van de eerste particuliere luchtvaartmaatschappij van Engeland, n.v.d.r.). Een bewonderenswaardige zakenman, die ik aan het begin van mijn carrière heb ontmoet.

Daarna volgden Nelson Mandela, Al Gore, aartsbisschop Tutu en Mary Robinson, om er maar een paar te noemen.

Mensen met een groot hart, die niet bang zijn om hun overtuigingen te verkondigen en die zich voor de minstbedeelden inzetten.

5PFO V VX QMBUFONBBUTDIBQQJK 7JSHJO 3FDPSET WFSLPDIU NPFTU V FFO USBBOUKF MBUFO 8BBS MVJTUFSU V UFHFOXPPSEJH OBBS

8FMLF BEWJF[FO [PV V FFO KPOHF POEFSOFNFS UF HFOXPPSEJH HFWFO

Onthoud dat je geen zaken kunt doen zonder risico’s te nemen! Virgin zou niet het bedrijf zijn dat het nu is als we geen risico’s hadden genomen. Richt je op datgene waarin je uitblinkt! Zet je altijd voor 100 procent in! Wie aan het begin van een project tegenslag voorziet, heeft een kans van negen op tien dat zijn project ook echt mislukt. De grootste durvers leven misschien niet eeuwig, maar wie koudwatervrees heeft, leeft helemaal niet.

8BU JT EF NFFTU XBBSEFWPMMF SBBE EJF V PPJU IFCU HFLSFHFO

Toen ik Virgin Atlantic Airways oprichtte, was het duide-

Zoals iedere ondernemer heb ik veel uitdagingen in mijn leven aangenomen. Zo gaan de dingen nu eenmaal. Maar de grootste uitdaging moet voor ons allemaal nog komen, namelijk die van de milieubewustwording. We moeten de planeet in de best mogelijke staat aan onze kinderen en kleinkinderen nalaten.

7JSHJO 0DFBOJD *O EF MFOUF WBO QSFTFOUFFSU #SBOTPO EF POEFS[FFÂŤS 7JSHJO 0DFBOJD EJF [JDI OBBS [FFCPEFNT PQ OPPJU FFSEFS CFSFJLUF EJFQUFT LBO CFHFWFO "BO CPPSE WBO [JKO NJOJPOEFS[FFÂŤS XJM #SBOTPO EF USPH WBO 1VFSUP 3JDP IFU EJFQTUF QVOU WBO EF "UMBOUJTDIF 0DFBBO N

WFSLFOOFO

ESJWFO

Ik heb een erg brede belangstelling als het om muziek gaat. Mijn favoriete artiesten zijn onder andere The Killers, Bob Marley, de Rolling Stones en Modest House. Het nummer Biko van Peter Gabriel heeft een schitterende tekst en herinnert me aan de eerste bijeenkomst van The Elders. En ik krijg nooit genoeg van Tubular Bells van Mike Oldfield. Voor de rest zijn het vooral mijn kinderen Holly en Sam die me nieuwe groepen doen ontdekken. *O IFCU V FFO XFEEFOTDIBQ NFU 5POZ 'FSOBOEFT EF CBBT WBO IFU -PUVT 'PSNVMF UFBN WFSMPSFO PNEBU 7JSHJO 3BDJOH BBO IFU FJOEF WBO IFU TFJ[PFO FFO NJOEFS HPFEF LMBTTFSJOH IBE CFIBBME 6X JO[FU XBT EBU V FFO EBH WFSNPNE BMT TUFXBSEFTT JO FFO WMJFHUVJH WBO EF NBBUTDIBQQJK WBO 'FSOBOEFT [PV XFSLFO #FOU V EJF XFEEFOTDIBQ BM OBHFLPNFO

Door onze wederzijdse verplichtingen is dat er helaas nog Ӝ niet van gekomen.

'PUPѳT .BSL (SFFOCFSH 7JSHJO (BMBDUJD 1BVM #FSTFCBDI ;6." 1SFTT $PSCJT MJOLT #SJBO 4NJUI $PSCJT 0VUMJOF SFDIUT

3JDIBSE #SBOTPO

3JDIBSE #SBOTPO JO SVJNUFQBL PQ /FDLFS *TMBOE [JKO QSJW© FJMBOE JO EF $BSB¯CJTDIF ;FF

ESJWFO