6
THE MEDIUM IS THE MESSAGE ‘De volgende les zullen we het over televisie hebben. Niet over de films en series, maar over de boodschap van televisie zelf, en wat dat doet met ons, de kijkers.’ ‘Professor, zegt u nu dat het middel belangrijker is dan de boodschap die het uitdraagt?’ ‘Nee, nee, nee. Het middel is niet belangrijker dan de boodschap, het, eehm, het is duidelijk; het middel ís de boodschap.’ ‘Wat?’ ‘Ja, ja. Eens denken. Als het middel de boodschap is, dan moet de inhoud het publiek zijn…’ Marshall McLuhan in gesprek met studenten Het is aan het einde van dit tweede deel de moeite waard om nog even stil te staan bij het begrip waarheid. Daar zijn boeken over vol geschreven en verhitte discussies over ontstaan – en niet onterecht, want het is een van de cruciale begrippen van het christendom. Letterlijk zelfs, als we naar de geschiedenis kijken: als Jezus op zeker moment wordt gearresteerd, wordt hij bij de gouverneur Pilatus gebracht. En in het gesprek dat ontstaat verzucht deze: wat is waarheid? Door zijn blindheid voor het antwoord raakt hij verstrikt in de leugens van het volk, waardoor Jezus kort daarop wordt gekruisigd. De echo van Pilatus klinkt vandaag de dag nog door. Niet meer als serieuze vraag, maar als ironische verzuchting: wat is waarheid? Dat mag Joost weten. Of onze slimme marketeer uit hoofdstuk 2, die er een creatieve invulling aan geeft. Het kan van alles zijn, zolang er maar geen claim op wordt gelegd.
93
NME_binnenwerk-5.indd 93
01-11-2011 14:32:55
Jezus zegt: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Niemand kan bij de Vader komen dan door mij.’ (Johannes 14:6) Het is het grootste taboe in onze samenleving: zeggen dat Jezus Christus de waarheid is. Ik heb daar erg lang mee geworsteld, omdat ik wel iets begrijp van die aversie tegen zo’n waarheidsclaim. Ook ik zit namelijk regelmatig met kromme tenen als ik dat iemand zomaar hoor roepen. Het kan arrogant en liefdeloos overkomen, ondanks alle goede bedoelingen. Maar ik geloof wel dat het waar is – universeel, voor iedereen, voor alle tijden. Toch het lukt me vaak niet dat goed over te brengen. Dat is niet alleen een kwestie van communicatie; zoals we al zagen gaat het om een fundamentele kloof tussen het wereldbeeld van christenen en niet-christenen. Ik ben eens bij mezelf nagegaan wat ik nu precies bedoel als ik zeg dat Jezus de waarheid is. En ik ontdekte dat ik vooral wilde benadrukken dat het verhaal van het evangelie waar gebeurd is. Jezus is naar de aarde gekomen, heeft goed gedaan, is gekruisigd en weer opgestaan uit de dood. Wat ik me vervolgens realiseerde, is dat ik daar onbewust allerlei betekenissen – de dogma’s van het christelijk geloof – aan meegeef: over de zondigheid van de mens en het plaatsvervangend lijden en sterven van Jezus, bijvoorbeeld. En het gekke is: hoewel ik heel goed weet dat je met zo’n dogmatische benadering de kloof maar moeilijk kunt overbruggen, kom ik moeilijk los van die definitie van waarheid. En ik niet alleen. Zelfs op het wereldevangelisatiecongres in Kaapstad, waar de grootste evangelicale denkers en doeners bijeen wa-
94
NME_binnenwerk-5.indd 94
01-11-2011 14:32:55
ren, kwam het maar nauwelijks uit de verf. ‘Waarom de waarheid ertoe doet’ was de titel van een van de toespraken. De strekking was dat we nog wel moeten blijven durven zeggen dat Jezus de waarheid is; en als mensen niet luisteren, moeten we het nog maar wat harder roepen. Cabaretier Theo Maassen zei eens: ‘Als Jezus nu zou hebben geleefd en z’n boodschap zou hebben verkondigd, zou iedereen zeggen: “Da’s jouw mening.”’ Dat past helemaal in het beeld dat mensen tegenwoordig hebben van Jezus en zijn boodschap: een van de velen. Maar de omgeving van Jezus had een ander beeld. Hij was niet een van de velen. ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven’ was ook voor zijn tijdgenoten een taboe, omdat Jezus zichzelf met die Maar Jezus zei niet: ‘Het is een waar uitspraken aan God gelijkmaakte. Ook hun gebeurd verhaal’ of ‘Hier is mijn mening’, wereldbeeld werd uitgedaagd door Jezus, maar: ‘IK BEN het verhaal.’ niet zozeer omdat hij nieuwe leerstellingen verkondigde maar omdat hij die op zichzelf toepaste. Anders gezegd: Jezus maakte de waarheid los van de dogma’s en maakte haar persoonlijk. Wij hebben de waarheid los van de persoon gemaakt en weer in dogma’s gevat. Maar Jezus zei niet: ‘Het is een waar gebeurd verhaal’ of ‘Hier is mijn mening’, maar: ‘IK BEN het verhaal.’ Truth en trust
In het Engels liggen twee woorden dicht bij elkaar: truth (waarheid) en trust (vertrouwen, betrouwbaarheid). De relatie tussen die twee is de sleutel tot het geheim. De combinatie van betrouwbaarheid en waarheid luidt in gewoon Nederlands: echt of authentiek. Betrouwbare mensen spreken de waarheid; waarachtige mensen zijn betrouwbaar.
95
NME_binnenwerk-5.indd 95
01-11-2011 14:32:55
En dat is precies wat je bij Jezus ziet, de letterlijke verpersoonlijking van truth en trust. Zijn leven klopt; er is geen speld tussen te krijgen. Hij is wie hij zegt dat hij is, en hij doet wat hij zegt. Zijn denken en handelen zijn volledig met elkaar in overeenstemming. Dat maakte hem in zijn tijd dus ook niet altijd populair. Sommige mensen konden daar niet mee omgaan. Deed Jezus zijn best hen te overtuigen? Nee. Liep hij weg voor hen? Ook niet. Hij bleef simpelweg wie hij was. Hij deelde zijn leven met wie daarin wilde delen; een leven dat volledig in overeenstemming met de feiten was, een waarachtig leven. Daarom kon hij ook vol overtuiging zeggen: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven. Ik ben alles waar ik over praat en wat ik doe. Ik ben de vleesgeworden goedheid, waarheid en liefde. Ik ben de manier waarop het leven geleefd moet worden. Volg mij!’ Niet als een massieve set van controleerbare feiten, maar als een openbaring, als licht dat aangaat. En als dat gebeurt, komen ook de dogma’s tot leven; dan zie je opeens de volle waarheid over jezelf, de mensen en over God. The medium is the message. Ik ben mijn boodschap
Naarmate ik dat beter begon te begrijpen, viel er een last van mijn schouders. Ik hoef mensen niet te overtuigen van de waarheid van allerlei leerstelligheden, maar kan wijzen naar Jezus. Mijn collega Bill vertelde me ooit hoe hij tot geloof was gekomen. Als student had hij via het werk van Campus Crusade for Christ Jezus leren kennen. Hij was de Bijbel gaan lezen en was er zo enthousiast over dat zijn vrienden dat merkten. Korte
96
NME_binnenwerk-5.indd 96
01-11-2011 14:32:55
tijd later kwam ook een van hen tot geloof. Op een dag kwam die vriend bij Bill en vroeg hem om raad: moest hij zijn levensstijl van seks, drugs en rock-’n-roll opgeven? Het antwoord van Bill was eenvoudig: ik weet het niet, ga maar naar Jezus, bid en lees de Bijbel, dan zul je het wel merken. Die vriend deed dat, veranderde zijn leven en werd later zendeling. Een andere vriend kwam een tijd later bij Bill met dezelfde vraag. Inmiddels kende Bill de Bijbel al veel beter, was hij helemaal in de christelijke ‘bubble’ opgegaan en wist precies wat wel en niet bij het christelijk leven hoorde. Hij hield zijn vriend precies voor wat hij dacht dat die moest doen. Zijn vriend ging weg en kwam nooit meer terug. The medium is the message geldt niet alleen voor Jezus, maar ook voor ons. Ook wij zijn niet zozeer de dragers van de boodschap, maar de boodschap zelf. Dat is een heel bijbels gegeven. Jezus noemt de leerlingen het licht in de wereld en Paulus noemt de Korintiërs een brief van Christus, voor iedereen te zien en te lezen. Het verhaal van Bill is een schrijnend voorbeeld van wat er vaak gebeurt. Het leven vanuit genade (de wetenschap dat het antwoord alleen bij Jezus te vinden is) verschuift langzaam maar zeker naar een leven vanuit verwachtingen (de onmogelijke opgave om het goed te doen). We nemen elkaar als christenen de maat zoals de farizeeën dat in Jezus’ tijd deden en verstikken zo het leven. Daarbij twijfel ik trouwens niet aan de motivatie. Bill wilde oprecht zijn beide vrienden helpen, en de dingen die hij zijn tweede vriend vertelde, waren welgemeend. Maar de focus was komen te liggen op christelijk perfectionisme: we moeten zijn zoals Jezus, die brief van Christus moet toch wel een heel erg mooie brief zijn, dat licht moet helder schijnen. Met averechts effect. 97
NME_binnenwerk-5.indd 97
01-11-2011 14:32:55
Nu roepen we elkaar terecht op om het licht te laten schijnen en zo de waarheid te laten zien. Maar dat doen we niet door krampachtig te proberen perfect te zijn zoals Jezus, maar juist door de feiten over onszelf onder ogen te zien: we zijn feilbare, kwetsbare mensen die weten dat ze Gods vergeving en genade nodig hebben, maar ook weten dat Gods Geest in hen woont. Vorig jaar zat ik in het vliegtuig naast een jonge Rotterdamse zakenman. We raakten in gesprek, en op zeker moment kwam het op het imagoprobleem van de kerk. Opmerkelijk genoeg ging het hem niet om dingen als hypocrisie of ouderwetse vormen, maar om het feit dat veel christenen zo ‘perfect’ zijn. De hoge morele standaards (met als voorbeelden: niet roken, netjes praten) leidden er wat hem betreft toe dat hij zich er niet mee kon identificeren. Het zou helpen, zei hij, als christenen ook eens hun boekje te buiten gingen, wat stouts deden, kortom: zich als echte mensen zouden gedragen. Het zette me aan het denken. Niet dat we nu massaal moeten gaan roken en vloeken, natuurlijk. Maar eerlijk zijn over onze zwakheden, moeilijkheden en onzekerheden en die ook delen met anderen, hun niet alleen vertellen van de successen maar ook van de mislukkingen – dat zijn dingen die ons meer betrouwbaar en waarachtig maken dan we denken. Want of je het nu wilt of niet, mensen zien en ruiken het als je daarin niet oprecht bent.
98
NME_binnenwerk-5.indd 98
01-11-2011 14:32:56
Het positieve voorbeeld daarvan is Paulus. Die laat een ongekende eerlijkheid zien over zijn eigen worstelingen en strijd. Lees wat hij schrijft over ‘kracht in zwakheid’, over de strijd in zijn innerlijk tussen het-goede-willen en het-verkeerde-doen. Juist die eerlijkheid maakt zijn verhaal echt: dit is iemand die weet waar hij over praat. Het is de enige manier waarop God zijn verhaal door ons heen kan schrijven. En uiteindelijk is het ook de meest gemakkelijke weg, al kost het overwinnen van trots en zelfstandigheid ook veel moeite. Ik vind het misschien wel de grootste strijd van allemaal: de echte overgave – het stoppen met vechten tegen mezelf en tegen de verwachtingen van anderen. Zeggen wie ik werkelijk ben, met al mijn zwakheid en falen, is soms moeilijker dan me voordoen als iemand anders. Langzaam ben ik twee dingen aan het leren zeggen: ‘ik weet het niet’ en ‘sorry’. Naarmate ik dat meer doe, word ik meer mezelf. En dat is een hele opluchting. Ik hoef niet alles te kunnen, ik hoef niet alles te weten; ik volg gewoon Jezus, zo goed en zo kwaad als ik kan.
99
NME_binnenwerk-5.indd 99
01-11-2011 14:32:56