Praktische informatie Deze bordjes volgen:
Het volstaat niet om op routebordjes te lopen, die staan alleen op cruciale punten. Gebruik dus de kaart en/of de tekst.
Afkortingen op routekaarten:
Belangrijke telefoonnummers
LA=linksaf RA=rechtsaf SRB= struin routebordje Ri4B=Ri4daagsebordje
Calamiteiten: 112 Nood: 06-42417766 Taxi: 0344-611111 (Krol)
Nummers op kaarten corresponderen met nummers in routebeschrijving.
Vervoer:
Belangrijke tijdstippen Starttijden verschillen dan dag tot dag (dit staat bij de dag zelf aangegeven)
Openbaar vervoer -> check altijd van tevoren via 9292.nl
Lunchservice: 12:00 – 14:00 uur (op lunchlocaties, indien gereserveerd)
Op vertoon van dit gidsje kun je tijdens de Ri4daagse gratis gebruik maken van de ponten van UitÂŽwaarde en de gemeente Tiel en de fietsen (za. 20 aug.).
Eind: Tot 17:30 uur is iemand van de organisatie op het start- en eindpunt aanwezig en is de horeca open.
Houdt rekening met vertrektijden boten, te laat = gemist!
Voorwoord Welkom langs de Waal, in de wondere wereld van brede rivierstranden, nevengeulen, eroderende oevers en overstromingsvlakten! Naast de diversiteit van de riviernatuur, laten we je ook graag de culturele, muzikale schatten en andere heerlijkheden van het gebied ervaren. Je zult merken hoeveel er te ontdekken is, veel verrassingen komen op je pad… Dynamiek is één van de kernkrachten van de rivier waarlangs je wandelt, fietst en waarover je vaart. Vorige Ri4daagse hadden we te maken met langdurige droogte, deze zomer stonden de uiterwaarden wekenlang onder water. De Ri4daagse heeft voor mij persoonlijk behoorlijke veranderingen teweeggebracht. Als vrijwilliger meldde ik me twee jaren geleden bij Hans Heerdt aan en werd gegrepen door het unieke en de mogelijkheden van de grote rivieren. Een jaar later zegde ik mijn baan bij Rijkswaterstaat op en ben met Rivier Actief (www.rivieractief.nl) en de Ri4daagse verder gegaan. Graag breng ik meer mensen in contact met de riviernatuur en –cultuur. Lekker struinen, mooie ontmoetingen en inspiratie wensen we je toe! Namens Stichting Ri4daagse, Emmie Nuijen (organisator)
Be(rt)leving:
‘Drijvende kracht‘ (dag 1 Ri4daagse 2015, door Bert Spanjaard)
“Heb je alles”, roept Hans, de buurman mij nog achterna. Ik pas wel op je huis, voegde hij er nog aan toe. Tja, wat heb je nodig…? De wandelschoenen heb ik aan. In de rugzak zit water, een mueslibol en een paraplu. OK, die paraplu kan weer terug. Oh ja, het routeboekje niet te vergeten. Waar hebben we die gelaten? Ook niet bij mijn vrouw in de rugzak. Dergelijke spullen leggen we op een vaste plek, want dat geeft ons een vakantie gevoel. Naast het routeboekje zijn dat theaterbonnen, een overtocht naar Vlieland, diner- en dierentuin tickets. Het struinboekje kan ik nergens vinden. Ze hebben er in Zennewijnen vast nog wel een over, kalmeert mijn vrouw mij. Er komt nu een soort traagheid over me heen, alsof vandaag niets moet. Geen sociale of economische verplichtingen in de zin van targets halen of mensen motiveren. Misschien dat ik mijzelf straks overeind moet hijsen, omdat ik even niet oplette. Vandaag bleek overigens het struikelen niet het probleem maar het wegzakken in de drassige rivierbeding. Als we met zijn tweeën op pad gaan dan is er een strikte rolverdeling. Mijn vrouw maakt de foto’s en ik lees de kaart/GPS. Vandaag kwam die GPS weer van pas toen we de route omschrijving anders hadden geïnterpreteerd dan de bedoeling was. Met als gevolg een tot de knieën besmeurd been van drassige klei. Het loopt goed af. Je voelde de overlevingsdrang zoals je dat bij dieren in de natuur waar kunt nemen. Het is een positieve stuwende kracht. Uiteindelijk heeft het iets dierlijks om eerst uitdagend en later ontspannen de natuur in te gaan en uit te rusten wanneer je maar wilt. Er is genoeg te zien maar je moet er wel open voor staan. Die traagheid komt vandaag dus goed van pas. Het is geen wedstrijd. De koeien die rustig op het strand liggen te zonnen kijken ons nieuwsgierig aan. Het rekken van de tijd geeft ons de gelegenheid om goed om ons heen te kijken. Het wandelen op zich is al een avontuur. Misschien is dat wel hetgeen het meest bevredigt. De eenvoud en soberheid, waarmee we de dag vullen. En wat is het dan heerlijk om je van de ene naar de andere oever te laten varen. Voor de komende dagen valt er nog heel wat moois te beleven. Al was het maar de ontdekking van onze eigen kracht.
Ri4daagselied op de melodie van ‘The wild rover’. 1e Couplet Ik woon nu al jaren heel dicht bij de waal Op ‘n dijk in een huisje van Jantje Modaal. En als ik soms even mezelf wil zijn Dan wandel ik vrolijk langs water en wei. Refrein ……… 2x Langs het water struinen … ( handjes … klap-klap-klap-klap ) dan ben ik tevree. De natuur gaan verkennen … kom wie doet er mee. Tussenstukje …………….. 2e Couplet Ik voel me zo goed als een koning zo rijk Tussen loeiende koeien de keije de slijk. M’n rugzak gevuld en de zon op m’n toet en alles wordt anders ’t leven is zoet. Refrein …………… 2X Langs het water struinen …… ( handjes …. klap-klap-klap-klap ) 3e Couplet We nemen de pont dan eens hier dan eens daar En kruizen de waal wie-weet-waar met elkaar. En als we te moe zijn om verder te gaan Dan slapen we onder de sterren en maan. Refrein …………. 2X Langs het water struinen …… ( handjes … klap-klap-klap-klap ) Tekst: Theodora van den Wildenberg
Ontdek onderweg elkaars kwaliteiten! 5 vragen aan elkaar:
1. 2. 3. 4. 5.
Welke persoon (dood of levend) inspireert jou? Welke eigenschap bewonder je het meest van haar of hem? Wat zegt dat over jou? Waar was je vroeger als kind goed in en genoot je ook van? Voor welk probleem ben jij de oplossing? Hoe zien of weten anderen dat? Wat gaat jou gemakkelijker af dan de meeste andere mensen? Vertel over een persoonlijk succes uit je verleden. Welke eigenschappen en talenten heb je ingezet?
Quotes: “Mooie ontmoetingen heb ik gehad, vele verhalen gehoord, samen genoten. Ja, het was een mooie beleving zo langs de rivier de Waal. Ik wist niet dat ik in zo’n prachtige omgeving woonde.” “Wij vinden het een heel bijzonder initiatief. Het kleinschalige en de natuurbeleving spreekt ons aan. Ook de streekeigen cultuur en kunstuitingen vinden we interessant.”
DAG 1 - Donderdag 18 augustus
Donderdag 18 augustus 2016, Tiel - Dreumel
DAG 1- Het Stille Midden Start- en eindpunt: Campingpark Zennewijnen. Hermoesestraat 13, 4062 PP Zennewijnen Lunch: ’t Centrum, Rooijsestraat 48 6621 AN Dreumel OV advies: Buurtbus 248 Tiel - Zaltbommel, Bushalte Waalbandijk, Ophemert (1x per uur) Afstand: 21 km lopen (en pontjes 2x) Belangrijke tijden: 08.00 – 09.00 uur Inschrijving Tot 09.30 uur Koffie + feestelijke start Ri4daagse Uiterlijk 10.00 uur Alle wandelaars vertrokken Ponttijden Laatste Heerewaarden-Varik: 17.45 uur Laatste Wamel-Tiel: 18.00 uur
Routebeschrijving GROEN
Verlaat Campingpark Zennewijnen (1) LA en volg Hermoesestraat (bocht naar links), bij kruising RA dijk op en oversteken richting Waal, RA (Waal aan linkerzijde), langs de oeverzone en strandjes. Na 3 km bij Ri4B RA, rechts van groot veevanghek SRB volgen over zomerkade, 1,5 km tot aan de dijk LA, steundijk (buitendijks) volgen tot bij Veerhuis Varik (2). Op de toren van Varik (3) kun je van een prachtig uitzicht over de Waal genieten. Neem ‘t pontje Varik-Heerewaarden, einde pad LA bij winkeltje dutch design bakery ( 4), volg de weg 1 km tot net voor bocht naar R bij SRB LA/ overstapje en loop langs het water. Bij “betonnen kruis” kunstwerk RA direct daarna weer LA pad volgen tot bij Bato’s Erf ‘plateau aan de Waal’ (voormalig steenfabriek terrein). RA SRB volgen richting dijk. LA dijk volgen, LA pad met bochtje naar de Waal (Ri4B) , RA over strandjes, waar u uw voeten kunt laten verwennen (5), tot bij invaart scheepswerf, daar RA. Bij Waaldijk nr. 11 LA yogaschuur Anahata (6, thee en meditatie-/klankontspanning) RA de dijk op. Loop door de ‘coupure’ (doorgang in dijk) LA de Rooijsestraat in, op nummer 48 kun je lunchen (‘t Centrum 7). Rooijsestraat stukje vervolgen
DAG 1 - Donderdag 18 augustus: Tiel - Dreumel
Zennewijnen
een eeuwenoud buurtschap langs de Waal De heerlijkheid Zennewijnen is zeer oud. Op 12 aug. 850 wordt het voor het eerst in een oorkonde vermeld, als Suminum. In 1326 werd voor het eerst over een voetgangerspont naar Dreumel gerept. Tot ongeveer het begin van de eerste wereldoorlog heeft het Zennewijnense voetveer gevaren. De Rode Molen was veerhuis en
café (en tijdens WOII in gebruik bij de ondergrondse). Het veer zorgde voor levendige contacten en huwelijken over en weer. In de 19e eeuw was 30% van de mensen in Zennewijnen katholiek, vanwege de Maas&Walers. Uit: ‘Eeuwenlang, klooster Mariënschoot en dorp Zennewijnen’, door G.M. v.d. Velden e.a. 1991
tot kruising Molenstraat LA, gaat over in Vluchtheuvelstraat (Dijkmagazijn Tremele 8, versnapering, museum en winkeltje), op de dijk RA. Bij afrit met herdenkingsmonument WO2, LA bordje Staatsbosbeheer via een paadje de uiterwaarden in. Bij bordje ‘Buskuspad’ RA door klaphekje oeverzone plas blijven volgen, einde plas bij zomerkade LA over kade richting Waal, haakse bocht kade LA, na circa 300 mtr. aan het einde van de plas aan rechterkant naar oever Waal. Bij Waal RA oeverzone volgen tot bij veerpont Wamel-Tiel, Veerhuis Wamel (9). Neem pont naar Tiel, ga bij eethuis “Lina” LA, volg voetpad onderlangs, ga na coupure bij pand “Bellevue” LA dijk op. Na woning links LA bij entree natuurontwikkelingsgebied Passewaaij, via ‘kom’ inundatiesluis, volg de oeverzone Waal (L) langs ooievaarsnest (R) richting dijk en loop tussen dijk en water (L). Ga na vogelobservatiehut bij grote bomengroep de dijk op LA en ga bij boogkunstwerk de dijk over linksaf naar beneden, via Zennewijnenseweg, rechtdoor via Roeierspad en Hermoesestr. naar Campingpark Zennewijnen (1).
Routeomschrijving BLAUW
Verlaat Campingpark Zennewijnen (1) LA en volg Hermoesestraat (bocht naar links), rechtdoor Roeierspad en Zennewijnenseweg volgen, bij
DAG 1 - Donderdag 18 augustus: Tiel - Dreumel Kruisstraat RA via oprit dijk op, bovenaan LA bij boogkunstwerk dijk volgen. Bij groep bomen (voor vogelobservatiehut) via hek RA de uiterwaard in. Struin LA tussen dijk en water langs ooievaarsnest, volg hierna oeverzone rivier, via ‘kom’ inundatiesluis. Na klaphekje RA via dijk naar pand “Bellevue” RA door ‘coupure’ (doorgang in dijk) wandelpad onderlangs volgen naar veerpont Tiel – Wamel. Neem pont naar Wamel (9, Veerhuis Wamel). Direct RA via strandjes en oeverzone na ruim 1 km bij Ri4B LA richting zomerkade, LA zomerkade op, na 300 mtr. RA kade blijven volgen met rechts water/plas. 100 meter voor de dijk oeverzone plas blijven volgen. Einde plas, bij klaphekje LA Buskuspad. Ga de dijk op en RA. Links aanhouden Vluchtheuvelstraat Dijkmagazijn Tremele (8, versnapering, museum en winkeltje). Bij Molenstraat LA, Bij kruising Rooijsestraat RA op Rooijsestraat nr. 48 kun je lunchen, ‘’t Centrum’ (7). Rooijsestraat vervolgen bij dijk, RA door coupure, op Waaldijk 11 yogaschuur Anahata (6, thee en meditatie-/klankontspanning). Rechtdoor langs invaart haven naar de Waal, LA over strandjes waar u uw voeten kunt laten verwennen (5). Bij laatste strandje LA pad naar de dijk, bij kunstwerk rechts fietsdijk aanhouden. Na 1 km RA via bruggetje ‘Bato’s Erf’ (voormalig steenfabriek terrein), pad volgen over ‘plateau aan de Waal’, bij betonnen kruis RA na 50 mtr. bij oever LA via overstapje na 150 mtr. LA via overstapje RA weg volgen. Na 1 km bij winkeltje dutch design bakery ( 4) RA richting pontje Heerewaarden-Varik, Oeverzwaluwen maken dankbaar gebruik pontje naar Varik. van de klei-afgravingen bij Zennewijnen. Op de toren van Varik (3) kun je van een prachtig uitzicht over de Waal genieten. Vlak daarbij ligt Veerhuis Varik (2). Na pont RA steundijk (buitendijks) tot afrit, hier RA via entree hek/vee rooster, zomerkade volgen, na overstapje vlakbij groot veevanghek ga je via de oeverzone/ strandjes langs de Waal verder tot een half verhard terrein na 3 km. LA pad naar de dijk, dijk oversteken en LA Hermoesestraat volgen tot Campingpark Zennewijnen (1).
DAG 1 - Donderdag 18 augustus
Pomona, Godin van het fruit Najaar 2016 ging de nieuwe veerpont tussen Tiel en Wamel in de vaart. Zij kreeg de naam Pomona. Onderstaand gedicht werd voorgedragen bij de doop. Kijk, daar danst ze tussen de fruitbomen, zwierig in haar appelgroene jurk Pomona, de bevallige boomnimf Haar huid, perzik-zacht haar mond, kersenrood-zoet Pomona, die de bloesems laat bloeien de appels laat blozen de peren leert begeren en de kersen extra pit geeft Water haalt ze uit de Waal om de wortels te besproeien Ze weet precies welke takken ze moet snoeien voor een rijke oogst En als de Nachtvorst weer op doortocht is tooit ze de bomen met parels en diamanten om de bloesems te beschermen tegen zijn ijskoude handen Pomme, Pomme, Pomona kom Geef me je bevallige hand en trek samen met Flipje door dit fruitige land van Tiel tot aan de overkant en weer terug met dit pontje, want er is geen brug! Mia Verbeelen Pomona is de Romeinse godin van de boomvruchten. In de Betuwe beleeft Pomona een bijzonder avontuur in het stripalbum ‘Tiels Flipje en de Vrolijke Vruchten’ (Arie van Vliet / Mia Verbeelen)
Onderweg: André Janssen André is 20 jaar geleden begonnen met dichten. Later kwam de liefde voor zang daarbij. Marietje Bongers is sinds 2006 begonnen met Yogaschuur Anahata in Dreumel. Marie Mulder Al 10 jaar ontwerpt Marie vrolijke en kleurrijke kinderkleding. De Rooie Bal Theodora van den Wildenberg schrijft en zingt haar eigen liedjes. Pedicures Annelies en Geertrude van Doorn verwennen de voeten, want gezonde probleemloze voeten zijn goud voor wandelaars. Streektalenten bij ’t Centrum in Dreumel: Lia, Mieke en Bea.
De Dikke Toren van Varik
DAG 2 - Vrijdag 19 augustus
Vrijdag 19 augustus 2016, Zaltbommel - Heesselt
DAG 2- Naar Bommel om de Waal te zien Start- en eindpunt: Partyboot de Bommelervaart, Veerweg haven Zaltbommel Lunch: Theetuin River Lounge, Heesselt OV advies: Verschillende bussen vanaf station Zaltbommel (meerdere keren per uur) Afstand: 14,5 km lopen en Bommelervaart (2x) Belangrijke tijden: 08.00 – 09.00 uur Tot 09.00 uur! 09.00 uur 12.00 uur 14.15 uur 16.30 uur Vanaf 17.15 uur
Koffie, intekenen Start wandeling en vaartocht Groep Blauw vaart naar krib Rijswaard Groep Groen vaart vanaf bovengat Hurnse Kil Groep Blauw vaart vanaf River Lounge Groep Groen vaart vanaf krib Rijswaard Bommelervaart in haven Zaltbommel
Routebeschrijving GROEN
We starten in de haven van Zaltbommel, op (1) Partyboot ‘de Bommelervaart’. Volg eerste stukje SRB (door stadsuiterwaard) tussen Waal en oude stad. Je kunt pal langs de Waal onder de bruggen door. Blijf de oever van de rivier volgen. Vanzelf kom je op de dijk (fiets/wandelpad) terecht. Bij een scherpe bocht naar rechts, en (2) gemaal Panhoven LA, via klaphekje met infobord de Hurwenense uiterwaard in. Je volgt de zomerdijk en houdt water (nieuwe nevengeul) aan linkerhand. Bij een klaphekje (niet het hekje met het molentje, maar de volgende) tussen akker en ruigte RA, bij brede landweg RA en 50 mtr direct LA SRB, groen pad tussen plassen. Je komt op de Waaldijk uit, LA fietspad richting (3) Brasserie de Roskam. Bij het veerooster nogmaals LA de fiets/wandeldijk volgen, langs de schoorsteen van de oude steenfabriek. Voor ‘de Roskam’ linksaf de uiterwaard in. In de buurt van de (instroom)brug vertrekt ‘de Bommelervaart’ om je bij instroom van een plas af te zetten, aan de overkant van de rivier. Volg de oeverzone met plas aan rechterhand. Bij RI4B LA naar (4) Theetuin ‘River Lounge’, loop midden
DAG 2 - Vrijdag 19 augustus tussen de bramenstruiken door. Na River Lounge parkeerplaats over, daarna LA uiterwaardweg bij SRB en overstapje verhard pad volgen tot bij plas R (voormalige kleiput), einde plas bij RI4B LA en SRB volgen door Heesseltsche uiterwaard richting rivier, via strandje naar bruggetje over inlaat nevengeul. Loop tussen rivier en nevengeul naar volgende bruggetje, onderaan dijk LA na bocht R langs (5) Cafetaria ‘Big Bread’ dijk volgen tot Ri4B en onderlangs pad dijk volgen met L water, bij Café Neerijnen Ri4B dijk op, weg RA (Voorstraat) af. Voorbij kerkje is de interessante kasteeltuin Neerijnen, waar je even rond kunt kijken. Bij inrit naar kasteel/gemeentehuis LA en meteen RA pad door landgoed Neerijnen volgen tot bij RA naar (6) Stroomhuis Neerijnen. Na bezoek Stroomhuis weg en brugje oversteken RA pad door landgoed vervolgen R aanhouden richting kasteel Waardenburg en dijk, op dijk LA bij Café Neerijnen RA pad door Rijswaard richting rivier naar (7) Partyboot Bommelervaart voor vaartocht naar haven Zaltbommel. Deze boot vertrekt om 16.30 uur! Alternatief: Ga je niet met de boot, dan dijk uitlopen, over de brug en weer via stadstranden naar de haven.
Routeomschrijving BLAUW
We starten in de haven van Zaltbommel, op (1) Partyboot ‘de Bommelervaart’. De boot zet je af bij (7) een strandje aan de overkant van de rivier. Loop recht door de Rijswaard, de dijk op bij Café Neerijnen, LA de fietsdijk volgen. Voor de molen RA de dijk af langs de slotgracht van Kasteel Waardenburg. RA bij Ri4B en pad volgen tot volgend Ri4B. Daar LA weg oversteken naar (6) Stroomhuis Neerijnen. Na bezoek Stroomhuis weg en brugje weer oversteken LA pad door landgoed vervolgen. LA weg oversteken bij inrit kasteel/gemeentehuis. In de interessante kasteeltuin kun je even Gratis PARKEERTIP: Aan de Waal bij bunkerstation Slurink.
Onderweg: De Dansende Balg Onder die naam speelt Dick van Steenbergen op zijn trekharmonica, vandaag in theetuin River Lounge.
DAG 2 - Vrijdag 19 augustus rond kijken. Weg (Voorstraat) vervolgen langs kerkje, dijk op bij Café Neerijnen LA onderlangs pad dijk. Na scherpe bocht R pad vervolgen met R water. Dijk op bij (5) Cafetaria ‘Big Bread’. Na scherpe bocht L dijk vervolgen en dan RA richting de rivier, over een bruggetje. Loop tussen rivier en nevengeul naar volgend bruggetje over inlaar nevengeul. Sla LA, SRB volgen door Heesseltsche uiterwaard. Bij Ri4B RA langs plas (voormalige kleiput). Na plas het verharde pad volgen, richting (4) Theetuin ‘River Lounge’. Na de theetuin midden tussen de bramenstruiken door naar rivier, daar RA. Houdt plas L aan, bij instroom plas vertrekt de Bommelervaart naar de overkant en zet je af bij de oude steenfabriek Hurwenen. Ga RA de dijk op - voor (3) restaurant De Roskam - en RA bij de fiets/wandeldijk. Over het veerooster RA de Waaldijk op en daar RA ter hoogte van de Dorpstraat. Pad tussen twee plassen door, aan het eind RA SRB en dan na 25 mtr LA. Bij klaphekje tussen akker en ruigte LA. Houdt water (Kil en nieuwe nevengeul) aan de rechterhand. Volg de zomerdijk, bij (2) gemaal Panhoven en infobord de dijk op en RA (fiets/ wandelpad). Na scherpe bocht L meteen de dijk af en de oever van de Waal volgen. Je kunt pal langs de Waal onder de bruggen door. Volg SRB (door stadsuiterwaard) tussen Waal en oude stad tot aan de haven. Partyboot de Bommelervaart is pas om 17:15 uur terug in de haven van Zaltbommel. Als je eerder bent, kun je wat in ‘De Verdraagzaamheid’ drinken.
De Kil van Hurwenen De Kil is het oudste Staatsnatuurreservaat van Nederland (1921). Het is in de afgelopen jaren flink op de schop gegaan voor een betere water- en natuurkwaliteit met meer en gevarieerdere plant- en diersoorten. In het noorden is een meestromende nevengeul aangelegd. De nevengeul zorgt voor schoon en gezond water en een beter leefmilieu voor diverse plant- en diersoorten. In de oude meander van de Waal (aan de zuidkant van de Kil) is het rietmoeras hersteld en uitgebreid. Een prima leefgebied voor 150 verschillende vogelsoorten als roerdomp en grote karekiet.
“De aarde lacht in bloemen” (R.W. Emerson)
DAG 3 - Zaterdag 20 augustus
Zaterdag 20 augustus 2016, Ochten - Druten
DAG 3 - Struin, fiets en vaar! Start- en eindpunt: Eethuis de Veerstoep: Waalbandijk 6 Ochten Lunch: Waaijer van Geulen * picknick * OV advies: Bus 45 Tiel – Wageningen, Bushalte Brandweerkazerne, Ochten (1xper uur) Afstand: 11,5 km lopen, 12 km fietsen en pontjes (2x) Belangrijke tijden: 08.00 – 09.30 uur Koffie, intekenen Tot 09.30 uur Start wandeling 15.00 uur Tent en wc op lunchlocatie Waaijer v. Geulen weg Ponttijden Eerste afvaart Dodewaard – Druten 9.15 uur Laatst afvaart Druten - Dodewaard 17.30 uur K3Deltapontje Kaliwaal 11.00 - 15.30 uur Dekker pontje: Eerste IJzendoorn - Ben.-Leeuwen 09.00 uur Laatste Ben.-Leeuwen - IJzendoorn 16.00 uur
Routebeschrijving GROEN
Bij in/uitgang van (1) ‘De Veerstoep’ aan de wegzijde LA, volg SRB. Loop onderaan de dijk (uiterwaardkant), richting overnachtingshaven IJzendoorn. Bij ‘Dekkergroep’ LA en over dijkje langs plassen. Het dijkje maakt een scherpe bocht naar links, volg het water tot verbinding bij de Waal, ga met (2) pontje naar de overkant. Je wordt afgezet op de oever van de Leeuwense waard, recht door de bloemenweelde, gaat over in half verhard pad. Bij wilgenbos RA door klaphekje richting nevengeul, LA oever volgen tot halfverharde weg, over veerooster bij bocht naar links RA, einde pad bij plas en steiger is (3) de lunchlocatie. Vanaf steiger met bootje naar Kaliwaalduin. Je loopt rechtdoor tussen Waal en plas (waar je wil). Aan het einde van de plas RA, bij zomerkade LA en pad volgen, door hekje
DAG 3 - Zaterdag 20 augustus
Hoedjesdag!
en bij toegangshek Excluton staat je Vandaag is het hoedjesdag fiets klaar (4, gratis gebruik van fiets met de Ri4daagse! Vind je het op vertoon van boekje). Je fietst de leuk om mee te doen, zet dan ‘Blauwe brug’ af aan het einde LA dijk vandaag je mooiste, grappigste volgen, langs Druten, neem na Druten of passendste hoed op! bij de splitsing van dijken de rechtse dijk. Je fietst langs kolken/wielen (restanten van dijkdoorbraken) tot bij (5) Atelier de Engel, Grotestraat 4 Deest. Na bezoek atelier weer terug. Ga bij picknicktafel de uiterwaarden in (Ri4B). Fiets door de Afferdensewaard, volg de weg richting Waal. Ga na elektriciteitsmast LA, langs klei-depot en ga uiteindelijk RA de dijk op richting Druten. In Druten bij afslag naar veerstoep/pontje RA, lever hier (6) je fiets in, vervolgens met pontje de Waal over. Einde toegangspad veerstoep LA, SRB volgen door de Gouverneurspolder tot u bij de dijk komt, LA pad onderlangs dijk volgen naar ‘de Veerstoep’.
Routeomschrijving BLAUW
Bij in/uitgang van (1) ‘De Veerstoep’ aan de wegzijde RA, pad onderaan de dijk (uiterwaardkant). Bij bord over evacuatie RA, SRB door de Gouverneurspolder volgen. Bij veerstoep RA, neem het pontje naar Druten. Hier (6) staat een fiets voor je klaar, gratis gebruik van fiets op vertoon van boekje. Fiets naar de dijk, daar LA langs Druten. Neem na Druten bij de splitsing van dijken de meest rechtse dijk. Je fietst langs kolken/wielen (restanten van dijkdoorbraken) tot bij (5) Atelier de Engel, Grotestraat 4 Deest. Na bezoek atelier weer terug. Ga bij picknicktafel de uiterwaarden in (Ri4B). Fiets door de Afferdensewaard, volg de weg richting Waal. Ga na elektriciteitsmast LA, langs kleidepot en ga uiteindelijk RA de dijk op richting Druten. Vervolg voorbij de veerstoep Druten de Waalbandijk richting Boven Leeuwen. Bij kruispunt Waalbandijk en noord-zuidweg RA via ‘Blauwe brug’ richting Waal (naar bedrijf Excluton) (Ri4B). Aan het einde bij toegangshek (4) lever je je fiets in. LA door hekje, pad volgen, over zomerkade. Voor de plas RA naar de Waal (Ri4B) en loop tussen Waal en plas, over het Kaliwaalduin Je vindt de meest fantastische dingen aan het (waar je wil). Aan het einde (vlakbij Waalstrand. Wat is dit bijvoorbeeld?
Onderweg:
DAG 3 - Zaterdag 20 augustus
Lucy van de Geijn Troubadour Lucy is een echte Maas en Waler en zingt haar liedjes in dialect, “haar moedertaal“.
invaart plas) wordt je opgepikt door pontje en afgezet bij de steiger en lunchplek (3). Daarna via toegangspad naar breed half verhard pad, daar LA. Vlak voor de oever van een nevengeul RA (SRB), houd geul aan je linkerhand, door wilgenbos bij open gedeelte RA en via klaphekje LA over half verhard pad, wat overgaat in een paadje door de bloemenweelde.
Angelique Weijenberg Angelique schildert in acryl en stelt haar gezellige atelier De Engel in Deest voor u open.
Aan het einde, bij invaart van de nevengeul, wordt je opgepikt door pontje en afgezet aan de overkant van de Waal (2). Loop over dijkje met plas aan rechterkant. Volg dijkje (maakt een bocht naar rechts), einde dijkje bij terrein van ‘Dekkergroep’ LA. Bij kerk RA loop onderaan de dijk, richting overnachtingshaven IJzendoorn, SRB volgen tot ‘De Veerstoep’.
Piet Wammes Dit jaar is Piet Wammes weer van de partij met kunst van Waalhout en meer uit de rivier!
“Ik heb mezelf naar mijn beste gedachten toe gewandeld” (Kierkegaard)
Hij is terug!
In mei 2016 werd de bever opnieuw gesignaleerd in de Afferdense en Deeste Waarden. Het knaagdier heeft geen last van de werkzaamheden rondom de herinrichting. De medewerkers op de zandfabriek Yvonne zien hem af en toe opduiken om poolshoogte te nemen. In de naburige uiterwaarden zijn al eerder bevers gesignaleerd. Het gebied past dan ook helemaal binnen zijn favoriete landschap; water en voldoende bomen langs de kant.
DAG 3 - Zaterdag 20 augustus: Ochten - Druten
De Afferdense en Deestse Waarden Rijkswaterstaat richt de Afferdense en Deestse Waarden opnieuw in om de waterveiligheid te verbeteren. Daarnaast komt er meer natuur in het gebied en wordt extensieve recreatie mogelijk gemaakt. In het voorjaar van 2015 is de eerste schop in de grond gegaan. Er wordt een meestromende nevengeul gemaakt en een hoogwatergeul. Om dat te kunnen doen worden er bomen in het gebied gekapt. De aannemer, Boskalis, voert de werkzaamheden uit. Op het moment wordt vooral zand gewonnen. Na de zomer wordt gestart met het graven van de nevengeul. In het gebied leven meerdere beschermde diersoorten zoals
de das, bever, kamsalamander, rugstreeppad en verschillende soorten vleermuizen. Daar houden ze rekening mee. De das heeft zijn burcht precies gebouwd op de plek waar de nieuwe nevengeul moet komen. We gaan de das verplaatsen en hebben daarvoor op een andere droge plek een nieuwe burcht voor hem gebouwd. We houden het gebied waar mogelijk open voor recreatie. Kijkt u altijd goed uit als u het gebied betreedt, zeker in de buurt van werkzaamheden. Het onderdeel waterveiligheid zal eind 2018 klaar zijn, in 2019 wordt de rest van het werk afgemaakt. Meer info: rws.nl/adw
DAG 4 - Zondag 21 augustus
Zondag 21 augustus, Nijmegen - Beuningen
DAG 4 - Langs de Spiegelwaal Start- en eindpunt: De Kaaij / Opoe Sientje: Lindenberghaven 1c, Nijmegen (haventje vlakbij Waalbrug) Lunch: Dijkmagazijn Beuningen (groep GROEN) en/of Brasserie de Altena, Oosterhout (groep BLAUW) OV advies: Verschillende bussen vanaf station Nijmegen of station Nijmegen Lent. Let op! Parkeren in Nijmegen op zondag is lastig. Wij adviseren met het OV te komen. Enige parkeergarage die op tijd open is, is ‘Keizer Karel’. Een dagkaart kost 11 euro. Afstand: 14 km lopen , pontje en Partyboot Domani
Belangrijke tijden: 08.30 - 09.30 uur 09.30 – 10.30 uur 16.00 – 17.00 uur 17.00 uur
Koffie, intekenen Vaartocht Partyboot Domani groep GROEN Vaartocht Partyboot Domani groep BLAUW Afsluiting met drankje
Routebeschrijving GROEN
Je start de dag met een boottocht bij Nijmegen. Na een uur varen wandel je vanaf de steiger (5) van het Maas-Waalkanaal RA over dijkje richting Waal, via trapje LA eerste 100 mtr. pal langs waterkant, daarna over de oeverzone tussen Waal en plas. Einde plas bocht naar links, je loopt richting hek, na hek tussen twee plassen door over half verhard pad, bij bocht naar rechts via middelste hek (Ri4B) over beboste zomerkade (halverwege klapjes en picknicktafel). Einde zomerkade LA over klinkerpad naar de dijk. Dijk op RA tot het Dijkmagazijn (4), de lunchlocatie. Neem pad dijk af, bloemrijke uiterwaarden door, bij de Waal LA, via oeverzone naar het veer Beuningen-Slijk-Ewijk. Aan de overkant de dijk op voor bezoek aan (3) kunstkerkje en Jolanda van den Bergh.
DAG 4 - Zondag 21 augustus Loop onderlangs de dijk (rivierzijde) naar ‘Brasserie de Altena’ (2). Iets verder RA dijk af (Ri4B), over Waalstranden tot begin nevengeul. Links aanhouden, met de nevengeul aan je rechterhand (je komt langs een loswal). Via verharde weg richting dijk, dijk op RA onder de brug door en ga ter hoogte van Fort Lent RA, een slingerend fiets/voetgangers bruggetje, over nieuwe nevengeul (Spiegelwaal). Eind bruggetje LA, via halfverhard pad met nevengeul aan linkerhand. Ter hoogte van de spoorbrug RA voor laatste stukje over oeverzone van de Waal. Circa 100 mtr. voor de brug LA via klaphekje kom je op ‘t Lindepad, einde pad RA naar de brug. Loop LA de trap op en ga via de Waalbrug richting Nijmegen (aan de rechterkant, pas op voor fietsers!). Aan het einde rechtsaf, de Waalkade op, bij ‘de Kaaij’ (1, eindpunt).
Duivels naaigaren
PLANTENWEETJE
Een bijzondere plant in de uiterwaarden is Groot warkruid, ook wel ‘Duivels naaigaren’ genoemd. Deze hecht zich vast aan een andere plant (vaak een brandnetel) met zuigworteltjes, waarmee het voedingstoffen uit de ‘gastheer’ haalt. De plant groeit hard en vertakt zich vaak, waardoor de gastheer soms helemaal overwoekerd wordt.
29
DAG 4 - Zondag 21 augustus: Nijmegen - Beuningen Routeomschrijving BLAUW
TIP
Neem op de Waalkade de trap naar de Waalbrug en loop aan de Gebruik de App linkerkant over de Waalbrug richting Lentslide en ontdek Lent (pas op voor tegemoetkomende wetenswaardigheden fietsers!). Na het verlaten van het tijdens de wandeldag oude bruggedeelte neem je meteen door Lent. LA de trap naar beneden. Sla rechtsaf en na circa 100 meter LA, ‘t Lindepad in. Ga vervolgens door het klaphekje RA, je loopt eerst een stukje over oeverzone langs de Waal ter hoogte van de spoorbrug RA via wandel/fietspad met de nevengeul (Spiegelwaal) aan je rechterhand bij slingerend fiets/voetgangers bruggetje RA naar de dijk, hier LA. Vervolg dijk, loopt onder de brug ‘de oversteek’ door, eerste pad bij SRB/Ri4B LA uiterwaard in en volg de verharde weg. Houdt de nevengeul aan je linkerhand (je komt langs een loswal). Aan het einde van de nevengeul loop je LA en via de Waalstranden richting de dijk. LA dijk op met verderop lunchlocatie ‘Brasserie de Altena’ (2). Loop voorbij de camping en loop onderlangs de dijk (rivierzijde) naar veer SlijkEwijk-Beuningen. Voordat je LA naar veer gaat: de dijk op voor bezoek aan (3) kunstkerkje en Jolanda van den Bergh. Aan de overkant is Beuningen, volg LA de oeverzone van de Waal, totdat je het bordje ‘Dijkmagazijn’ tegenkomt (Ri4B). Hier RA door de bloemrijke uiterwaard richting dijk, naar het Dijkmagazijn (4). Na het Dijkmagazijn vervolg je de dijk tot bij afrit met bord “Monumentaal wonen aan de Waal” LA bij 2e bocht naar links ga RA (Ri4B) een beboste zomerkade over (halverwege klapjes en picknicktafel), einde zomerkade via hek half verhard pad met bocht naar links volgen. Tussen twee plassen door via volgende hek rechtdoor richting Waal RA over de oeverzone tussen Waal en plas. Laatste circa 100 mtr. voor invaart pal langs water lopen en ga RA via trap dijk op richting de sluis van het Maas-Waalkanaal, waar (5) de Partyboot Domani om 16 u. vertrekt voor Opoe Sientje, B & B en vaartocht (1 uur) naar de Kaaij in Nijmegen. museumschip in Nijmegen.
DAG 4 - Zondag 21 augustus
Onderweg: Jolanda van den Bergh Neemt organisaties en individuen voor coaching mee de natuur in, de natuur als inspiratiekamer!
Kunstkerkje Slijk-Ewijk Galerie 1400 heeft haar onderkomen in ‘het witte kerkje van Slijk-Ewijk’. Een laatgotisch kerkje met een rijke geschiedenis. Een kerk met een historie die teruggaat tot vóór het jaar 1400. Als eerste is de toren gebouwd die waarschijnlijk heeft gediend als uitkijktoren. In het jaar 1425 volgde het schip en het koor.
Talking Trees in Time Op strandje tussen pont en dijkmagazijn Beuningen. Een LandArt project van Hans Vernooij en Darja Vos.
Zen4you Irma Soetekouw geeft heerlijke ontspanningsoefeningen voor de deelnemers bij het Dijkmagazijn. Bij het Dijkmagazijn kun je je inschrijven voor de loting van een startpakket voor de Walk of Wisdom, een pelgrimsroute van 136 kilometer rondom Njimegen. De WoW staat los van een religie en draait om de wijsheid van het leven: de ervaring.
Het woord is de mens eigen en het begin van communicatie. Door verhalen te vertellen leren we onze tijd beter begrijpen en houden we onszelf in leven. De kennis verandert ons keer op keer. Woorden scheppen beelden, iconen van oude en nieuwe tijden. Deze installatie speelt hier-mee en kan een plek van verwondering en bezinning zijn. Welke verhalen zie jij? Ontdek de kracht van woord en tijd. Ontdek jezelf.
Het klimaat verandert, waardoor rivieren steeds meer water te verwerken krijgen. Om overstromingen te voorkomen, geeft het Rijk op meer dan 30 plaatsen meer ruimte aan de rivieren. Ruimte voor de Waal Nijmegen is één van die maatregelen. De Waal maakt bij Nijmegen een scherpe bocht en vernauwt zich hier bovendien in de vorm van een flessenhals. Uiteindelijk is door de landelijke politiek besloten om de dijk bij Nijmegen-Lent 350 meter landinwaarts te verleggen. Zodoende kwam er ruimte om een nevengeul voor de Waal aan te leggen. Deze nevengeul, de Spiegelwaal, biedt bij hoogwater extra capaciteit voor de waterafvoer, zodat minder opstuwing optreedt. Door het verleggen van de dijk en het graven van een nevengeul is een langgerekt eiland in de Waal ontstaan. Dit eiland ligt pal tussen de historische binnenstad op de zuidoever en het nieuwe stadsdeel Waalsprong op de noordoever. Het eiland en de nevengeul vormen samen een uniek rivierpark, met een mix van water en natuur, recreatie en stedelijke activiteiten.
Struinen langs de
Spiegelwaal
Gedichten: AndrĂŠ Janssen
Struinpad Wild lopend
Vergezicht
struinend deels struikelend
Uiterste waarden overziend rivierduinen stroming
ruig taalgebruik decimerend informatie en klit verzamelend
verzandend struinend landschaptekenend
meereizend wandelend
architectloos
wilgenbos
meanderend
als mangrove
door tijd
opgaand in natuur
Rivierverruiming Een rivier bestaat uit water en tijd. Te veel van het ĂŠĂŠn komt neer op te weinig
Boekentips Koniks, Wilde Paarden In Nederland (M. Markerink, 2002), een prachtig boek over het leven van Koniks in de uiterwaarden van de Grote Rivieren.
van het ander. Ergens in het midden stroomt het voort, tussen de oevers van zondvloed en woestijn. Als het water elders smelt, gaan hier de klokken lopen. Het water gaat rond, komt altijd terug, de tijd verdwijnt in een wak
Rijzende Rivier (R. Smit, 2008)
en dat zijn wij, tijdelijke wezens met een bewustzijn van voorbijgaande aard, gewapend met gevoel voor toekomst en verleden fietsen we hoog over de dijk en wijzen links en rechts het laagland in: kijk, daar stond Napoleon en hier werd het verruimd voor vloed die komen moet, een reservoir, zijn tijd vooruit, vol ruimte voor hoogwater. Ingmar Heytze
Historische atlas van het Rivierenland (M.de Bruijn en S. van Doornmalen, 2014)
De Waal en zijn vissen De Waal maakt deel uit van de Nederlandse delta en de vissen migreren in dit gebied. We zien dat de biotoop sterk verandert. In zijn totaliteit loopt de visstand terug, onder meer als gevolg van de kaderrichtlijnen van de EU. Deze verplichten Nederland het water helder te maken. Dit betekent minder voedsel voor de vissen. De variatie aan vissoorten is aan verandering onderhevig. De paling is bedreigd en voor zover nog aanwezig, niet te consumeren vanwege de dioxine in het slib. De roofblei heeft zijn intrede gedaan via het Rijn-Donaukanaal. De meerval is in aantal fors toegenomen en de allochtone grondels planten zich massaal voort. De Quaggamossel, meegekomen met het ballastwater van zeeschepen, filtert veel voedsel uit het water, dat niet meer beschikbaar is voor de jonge vis. En ten slotte kan de beroepsvisserij vrijwel ongelimiteerd blijven vissen. De Waal is een aantrekkelijk water voor de sportvissers. Het staat bekend om de snoekbaars, die inmiddels in aantallen dus sterk afneemt. Daarnaast kennen we de baars en snoek. Ondertussen zijn de roofblei en meerval steeds belangrijker geworden en komen ook barbeel, winde, brasem en voorn voor. Fishing Guide Johan, www.fishingguidejohan.nl
Ontdek de Waal bij Staatsbosbeheer! Het hele jaar door stelt Staatsbosbeheer de natuuruiterwaarden langs de Waal open voor jou en alle andere liefhebbers van lekker buiten zijn. Je wordt uitgenodigd om te gaan struinen, net als de grote grazers die er leven. Je hoeft dus niet op de paden te blijven. Wandel op je gevoel, laat je leiden door nieuwsgierigheid en kom zo op de mooiste plekjes langs de rivier. Staatsbosbeheer organiseert ook struintochten onder leiding van een ervaren gids, bijvoorbeeld bij Slot Loevestein. De boswachters heten je van harte welkom in de uiterwaarden! www.staatsbosbeheer.nl/bommelerwaard Boswachter van dit gebied: Dianne Renders 0418-592411 d.renders@Staatsbosbeheer.nl
“Wat de rups
het einde noemt, noemt de rest van de wereld een vlinder” Bovenstaande sombere rups zal later uitgroeien tot één van de mooist gekleurde inheemse vlinders. Weet je welke? (Antwoord onderaan)
Colofon Teksten, redactie en routes: Emmie Nuijen, Jolanda van den Bergh, Hans Heerdt Vormgeving en fotografie:
Jan van den Berg, www.finton.nl
Ri4daagse team: • Ton Coenraads (voorzitter Stichting Ri4daagse) • Sigrid van den Heuvel (secretaris en penningmeester) • Hans Heerdt • Jolanda van den Bergh • Emmie Nuijen
Uitgave van:
Antwoord: het is de rups van de Dagpauwoog
Dankwoord Na deze laatste dag zijn we dankbaar voor alle hulp en medewerking die we hebben gekregen van o.a. vrijwilligers, sponsoren, streektalenten, ondernemers van startlocaties en langs de route, Rijkswaterstaat, Provincie Gelderland, de gemeenten langs de Waal, UitÂŽwaarde, lokale en regionale media, natuurbeheerders als Staatsbosbeheer en Geldersch Landschap en vele andere partners. We hopen dat u een mooie tocht hebt gehad en wie weet tot ziens bij de volgende Ri4daagse 17 t/m 20 augustus 2017! Het Ri4daagse team