Porodična medicina, COVID-19

komaraca i PCR analiza komaraca na sljedeće uzročnike: virus denga, virus west Nile, virus chikungunya, usutu virus i virus Rift valley. Za uzorkovanje komaraca korištene su CDC lovke proizvođača Biogents, naziva BG-Pro kupljene iz sredstava projekta. Uzorkovanje je provedeno u osam termina, svaki put na pet lokacija i to tokom srpnja, kolovoza i rujna. Lokacije su bile urbane i ruralne.

Uzorkovanjem komaraca na području Sisačko-moslavačke županije determinirane su vrste komaraca koje su očekivane na tom geografskom području. Najzastupljeniji su: Aedes vexans i Culex pipiens. Od invazivnih vrsta prikupljeni su uzorci komarca Aedes albopictus. PCR analizom u prikupljenim uzorcima komaraca nisu nađeni traženi virusi.

Republika Srpska

U Republici Srpskoj komarci su uzorkovani sa područja šest opštiona: Gradiška, Kozarska Dubica, Novi Grad, Kostajnica, Srbac i Trebinje. Za uzorkovanje korištene su CDC klopke na pet lokacija u svakoj od navedenih opština. Uzorkovanje je izvršeno u pet termina tokom mjeseca jula, avgusta i septembra u 2021. godini. Uzorci su transportovani na Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu gdje je obavljena identifikacija vrste komaraca i analiza prisustva virusa. Analizom vrste komaraca je utvrđeno prisustvo Culex pipiens i Aedes vexans u svim uzorcima dok je u četiri uzorka otkriven Aedes albopictus. Svi uzorci su testirani na prisustvo virusa Zapadnog Nila i Usutu virusa dok su uzorci gdje je otkriven Aedes albopictus testirani na virus Dengue groznice, Chikingunya virus i virus Rift Valley.

U prikupljenim uzorcima komaraca nije otkriven nijedan od navedenih virusa.

Zaključak

Sve informacije koje su sprovedene u ovom segmentu Projekta koristiće se kako bi se poboljšao nadzor nad vektorskim bolestima i kontrola komaraca kao vektora, pripremile različite edukacije iz ove oblasti te podigla svijest stanovništva o značaju i načinima prevencije ove grupe zaraznih bolesti. Značajan napor će se uložiti da se ove vrste aktivnosti implementiraju i narednih godina.

Porodična medicina prije i tokom pandemije COVID-19

Pripremila: prof. dr sc. med. Kosana Stanetić, primarijus, specijalista porodične medicine, načelnik Službe porodične medicine - JZU „Dom zdravlja“ u Banjaluci, Medicinski fakultet, Univerzitet u Banjaluci

Služba porodične medicine (SPM) je najveća u JZU “Dom zdravlja” u Banjaluci, obuhvatajući 33 lokaliteta u gradskom, prigradskom i seoskom području Grada Banjaluka uz Edukativni centar porodične medicine (ECPM) Poliklinika sa 12 ambulanti koje koriste doktori na specijalizaciji iz porodične medicine. U SPM trenutno je zaposleno 126 ljekara i 199 medicinskih sestara, raspoređenih u 122 tima porodične medicine.

Reforma primarne zdravstvene zaštite

Početkom devedesetih godina primarna zdravstvena zaštita (PZZ) zasnivala se na „dispanzerskom“ načinu rada, koji je kvalifikovan kao neefikasan i skup, pa su od 1996. godine počele pripreme za reformu PZZ, kada i Narodna skupština Republike Srpske usvaja neophodne zakonske akte. Strateškim planom za reformu i rekonstrukciju od 1997-2000. godine definisani su glavni pravci promjena u zdravstvenom sistemu, kada je težište tih promjena stavljeno na promjene u primarnoj zdravstvenoj zaštiti i uvođenju modela rada po principima porodične medicine. Zakonom o zdravstvenoj zaštiti iz 1999. godine definisano je da je ambulanta porodične medicine osnovni oblik organizovanja primarne zdravstvene zaštite, a tim porodične medicine predstavlja prvu liniju kontakta i ulaska građana u sistem zdravstvene zaštite. Tim porodične medicine čine doktor medicine, koji ima edukaciju iz porodične medicine i dvije medicinske sestre. Građani slobodno biraju doktora na period od godinu dana, a

nakon ovog perioda imaju mogućnost da promijene tim. U specifičnim okolnostima, građani mogu promijeniti tim porodične medicine i prije isteka perioda od godinu dana. Tim porodične medicine obezbjeđuje usluge iz domena primarne zdravstvene zaštite za 2000 registrovanih građana tokom 24 sata, za građane oba pola i svih starosnih grupa. Cilj reforme je povećanje uloge doktora porodične medicine u tretmanu najčešćih masovnih nezaraznih oboljenja, promociji zdravlja i prevenciji bolesti. Narodna skupština Republike Srpske je na svojoj sjednici od 26. jula 2002. godine usvojila Program zdravstvene politike i strategije za zdravlje u Republici Srpskoj do 2010.godine u kome je ocijenila da nezarazne bolesti predstavljaju najteži problem i da se taj problem ne rješava na način kako to postavljaju savremena medicina i praksa. U cilju rješavanja ovog problema, Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske je 2003. godine objavio Stručno uputstvo za otkrivanje i redukciju rizičnih faktora i rano otkrivanje oboljenja iz programa prevencije i kontrole nezaraznih bolesti u Republici Srpskoj. Ljekar porodične medicine je dobio najvažniju ulogu u svim oblicima preventivnog rada. Zdravstveno-promotivne mjere i mjere otkrivanja i redukcije rizičnih faktora (povišeni arterijski krvni pritisak, pušenje, gojaznost, povišene vrijednosti ukupnog holesterola i šećera u krvi) su u nadležnosti primarne zdravstvene zaštite, odnosno tima porodične medicine. Mjere ranog otkrivanja određenih malignih bolesti (rak grlića maternice, dojke, prostate i debelog crijeva i rektuma) organizuju i sprovode konsultativne službe domova zdravlja u saradnji sa Službom porodične medicine. Edukacija populacije o zdravim stilovima života u cilju očuvanja zdravlja, ali i edukacija pacijenata sa manifestnim bolestima u cilju zaustavljanja progresije bolesti i sprečavanja komplikacija su postale izuzetno važan segment rada tima porodične medicine.

Reformski proces je obuhvatao nekoliko važnih segmenata od kojih su poseban značaj imali edukacija kadrova i obezbjeđenje adekvatnog prostora i opreme za rad timova porodične medicine. Edukacija je započela 1999. godine, kada je specijalizaciju započela prva generacija specijalizanata porodične medicine. Uz program specijalizacije 2002. godine, u cilju bržeg osposobljavanja kadra za rad po principima porodične medicine, uvedena je dvosemestralna edukacija za ljekare i medicinske sestre – Program dodatne edukacije iz porodične medicine (Program of Aditional Training - PAT). Sve edukacije su vršili treneri iz Queens Univerziteta iz Kingstona (Kanada). U periodu reforme su renovirani ili novoizgrađeni objekti ambulanti porodčne medicine i usklađeni sa novim sistemom rada.

Rad tokom pandemije COVID-19

U martu 2020. godine potvrđen je prvi slučaj pacijenta inficiranog virusom SARS-CoV-2. Već 6.3.2020. godine u Domu zdravlja Banjaluka osnovana je prva ambulanta za akutne respiratorne infekcije (ARI). Tokom trajanja pandemije broj timova porodične medicine se prilagođavao aktuelnoj naseljima Paprikovac, Starčevica i Dolac. U oktobru 2021. godine osnovana je COVID-19 ambulanta u naselju Dolac, koja je zbrinjavala COVID-19 pozitivne pacijente. U ovim ambulantama se broj angažovanih timova porodične medicine kretao između dva i sedam. Osim pružanja usluga ARI i COVID-19 pacijentima, timovi porodične medicine (TPM) su za vrijeme pandemije bili angažovani u procesu vakcinacije protiv COVID-19, pružali su pomoć u radu Higijensko-epidemiološke službe (HES), radili su u državnom karantinu u Studentskom domu “Nikola Tesla” i prostoru “Stara pulmologija”, a periodično i u državnom karantinu do njegovog zatvaranja početkom juna 2020. godine.

Obim i vrsta usluga, koju su pružali timovi porodične medicine tokom pandemije, je bio značajno izmijenjen.

epidemiološkoj situaciji, tako da je u periodu pogoršane epidemiološke situacije u ARI ambulantama bilo angažovano i po 15 timova porodične medicine dnevno. ARI ambulante su radile na lokaciji ECPM Poliklinika, a po potrebi su otvarane i ARI ambulante u Fokus rada je bio na zbrinjavanju pacijenata sa suspektnom ili potvrđenom infekcijom SARS-CoV-2 i procesu vakcinacije. Ovakva organizacija rada je dovela do toga da se broj osoblja u redovnom radu u ambulantama porodične medicine izmijenio. Rad na pre-

venciji bolesti i promociji zdravlja je bio skoro potpuno obustavljen, a smanjen je i obim usluga koji je pružan pacijentima sa hroničnim bolestima. Međutim, i pored nedostatka osoblja, zbog angažmana na radu oko pandemije, tokom cijelog perioda pacijenti su mogli da dobiju osnovne usluge od timova porodične medicine. Sve ambulante su radile, a samo u pojedinim ambulantama je zbog nedostatka osoblja rad bio redukovan. Sa dolaskom pandemije, timovi porodične medicine su morali da značajno izmijene svoj način rada; rad u zaštitnim opremama, liječenje pacijenata oboljelih od nove i nedovoljno poznate bolesti, uzimanje briseva za testiranje, monitoring i praćenje kovid pozitivnih pacijenata i njihovih kontakata, vođenje evidencije o oboljelima, vođenje bolovanja, stalno praćenje novih preporuka i usklađivanje rada sa njima i drugo.

O značajnom angažmanu TPM tokom pandemije COVID-19 govore sljedeći podaci: • U ARI ambulantama (ECPM Poliklinika) tokom 2020. godine urađen je najveći broj pregleda pacijenata sa akutnim respiratornim infekcijama (27.336), u ARI ambulanti Starčevica 1.194, u ARI ambulanti Dolac 626 pregleda, u ARI ambulantama na Paprikovcu/Petrićevcu 763 pregleda, a u kovid ambulanti Dolac 4.312 pregleda, odnosno u ARI/Covid ambulan-

tama je tokom pandemije iza-

zvane virusom korona ukupno u 2020. godini pregledano 34.231 pacijenata.

• Tokom 2021.godine u ARI ambulantama je pregledano 58.668 pacijenata, a bolnička uputnica je od ukupno pregledanih izdata za 3.598 pacijenata ili 6,13%. • U kovid ambulantama je u 2021. godini pregledano i liječeno 22.324 pacijenta sa potvrđenom infekcijom, pri čemu su pružene 36.543 usluge i izdato 1.457 (6,57%) bolničkih uputnica za pacijente koji su imali srednje tešku i tešku kliničku sliku i zahtijevali su liječenje u bolničkim uslovima. • Na vakcinacijskom punktu, ali i u ambulantama porodične medicine, aplicirano je preko 100.000 doza vakcina protiv COVID-19 infekcije.

Ovi podaci pokazuju da je najveći broj pacijenata, suspektnih ili pozitivnih na virus SARS-CoV-2 pregledan i liječen na nivou primarne zdravstvene zaštite, kod doktora porodične medicine. Ovo su većinom bili pacijenti sa blagim kliničkim slikama. Dobrom tri-

jažom pacijenata, smanjen je pritisak na bolnički sektor, kada je na sekundarni nivo zdravstvene zaštite upućivano prosječno oko 5% od

ukupnog broja pacijenata. Komparativno je manji procenat upućivanja na sekundarni nivo zdravstvene zaštite bio iz ARI nego iz kovid ambulanti.

Tokom pandemije COVID-19 kao najznačajniji problemi u radu TPM detektovani su: • nedovoljan broj osoblja za obim poslova koji obavljaju (preopterećenost kadra), • veliki broj kurativnih pregleda onemogućio je obavljanje drugih dnevnih poslova timova (promocija zdravlja, prevencija bolesti, sistematski pregledi ili redovne kontrole pacijenata sa hroničnim bolestima), • slaba dostupnost konsultanata i dijagnostičkih procedura na sekundarnom i tercijarnom nivou, i • značajno veći obim administrativnih usluga.

Zaključak

Porodična medicina ima važnu ulogu tokom i nakon pandemije jer posjeduje: sve infrastrukturne podatke o faktorima rizika kod svojih pacijenata i podatke o rizičnim grupama, vrši monitoring pacijenata, obezbjeđuje njegu u skladu sa potrebama pacijenata, detektuje nove slučajeve COVID-19 infekcije i vrši trijažu pacijenata. Tokom pandemije rad timova porodične medicine je bio značajno izmijenjen. Ali, bez obzira na sve okolnosti, Služba porodične medicine Doma zdravlja u Banjaluci dala je i nadalje daje značajan dopirinos liječenju pacijenata tokom pandemije i odgovorila svim postavljenim zadacima u novim, vanrednim uslovima, uzrokovanim pandemijom COVID-19.

Uosnovi se radi o smanjenoj mogućnosti da se vide boje ili razlike u nijansama boja. Nekada se ovo stanje zvalo daltonizam i još se u običnom govoru tako zove. Smanjena sposobnst vida boja može da ometa aktivnosti vezane uz odabir boja, kao što je biranje odjeće, razlikovanje voća različite boje i raspoznavanje svjetala semafora. Većina ljudi sa ovakvim stanjem nema neke posebne poteškoće i obično su sposobni da mu se prilagode i žive normalno. Potpuno sljepilo za boje je, ipak, rijetko i može biti povezano sa poteškoćama u vidu na jakom svjetlu i smanjenom vidnom oštrinom.

Iako se čini da bi trebalo da svi isto vidimo i doživljavamo boje to nije slučaj i jedan od 10 muškaraca drugačije vidi boje.

Najčešće se poremećaj vida za boje nasljeđuje. Razlog mnogo veće učestalosti kod muškaraca nego kod žena je što su geni koji dovode do najčešćih oblika deficijencije boja locirani na X hromozomu, kojih muškarci imaju samo jedan. Kako se radi o recesivnom obrascu nasljeđivanja kod žena je drugi X hromozom obično dovoljan kako bi se imala tačna genetska informacija koja omogućava odgovarajuću funkcija čepića. Žene su obično nosioci poremećaja i mogu ga prenijeti na svoje muško potomstvo, a same mogu imati simptome jedino ako na oba X hromozoma imaju istu mutaciju. Zbog toga je učestalost kod žena manja od 0,5 posto.

Stečeni uzroci poremećaja vida boja se mogu javiti zbog različitih oboljenja i oštećenja tačke jasnog vida, očnog živca i mozga. Takođe, sa starenjem pada sposobnost razliko-

Poremećaj vida boja

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

vanja boja.

Sama nasljedna deficijencija vida boja se ne može liječiti. Kako se radi o malom problemu obično ga i nije potrebno pokušavati na neki način korigovati.

Najčešći poremećaj vida boja je između crvene i zelene boje, a potom plave i žute. U praksi ovi ljudi obično, ipak, mogu donekle da vide razliku između crvene i zelene boje pa se zbog toga stanje zove anomalna trihromatopsija. Mnogo rjeđe je da postoji dihromatopsija. Monohromatizam je izraz koji se koristi kada se želi reći da postoji potpuno odsustvo vida boja. Tako crveno-zeleni dihromati mogu da imaju poteškoća da razlikuju crvenu i zelenu jabuku, kao i da vide na semaforu da li se radi o crvenom ili zelenom svjetlu. Na svu sreću, postoje drugi vidni podaci koji im omogućavaju da se snalaze sa semaforima pošto je položaj svjetala standardizovan pa u realnom životu ovo ne predstavlja poseban problem. Kako dihromate moraju da se snalaze oni mnogo bolje prepoznavaju oblike i teksture što im je od pomoći da bolje primijete kamuflažu različitih životinja u odnosu na ljude sa normalnim kolornim vidom.

Ako do poremećaja u vidu boja dođe tokom života to može da bude znak oboljenja očnog dna što traži pregled oftalmologa. Veoma čest uzrok poremećaja kolornog vida je otok tačke jasnog vida (makulopatija) kod dijabetesa gdje pacijenti kao jedan od prvih simptoma opisuju kako su im boje postale isprane. Drugi čest uzrok ovog poremećaja je glaukom gdje često dolazi do poremećaja u kvalitetu vida boja.

Dijagnoza se obično radi uz pomoć Išiharinih tablica koji se sastoji od serija slika sa obojenim tačkicama koje su iste osvijetljenosti, tako da osoba koja ne vidi dobro boje neće moći da vidi ili će vidjeti neki drugi nacrtani broj ili oblik. Ovo je dobar brzi test za dijagnostikovanje crveno-zelene deficijencije kolornog vida. Drugi uređaj koji je u upotrebi je anomaloskop gdje ispitanik sam dodaje određene boje kako bi izjednačio drugu polovinu slike i na taj način se može izračunati i kvantifikovati koliki je poremećaj vida boja.

Periferni nervni sistem, kao važan i veoma osjetljiv dio ljudskog organizma, je veoma često zanemaren, pri čemu je jedan od značajnih uzroka zanemarivanja i veoma osjetljiva dijagnostička oprema, često dostupna samo velikim svjetskim centrima. Susrećemo ne samo oboljenja koja primarno zahvataju periferni nervni sistem, već i značajan dio oboljenja drugih organskih sistema čovjeka koji, posljedično, zahvataju i periferni nervni sistem, a koji svojim simptomima bolesti ukazuju na oboljenja drugih sistema i prije nego što se se oni otkriju. Pravovremena dijagnostika daje mogućnost pravovremenog liječenja osnovne bolesti prije nego što dođe do trajnih, ozbiljnih pa i životno ugrožavajućih stanja.

Zlatni standard za dijagnostiku oboljenja perifernog nervnog sistema je elektromioneurografija, koja se u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ kontinuirano primjenjuje već decenijama. Nedostatak ove dijagnostičke procedure je što se mogu detektovati samo promjene na debelim, brzoprovodećim mijelinizovanim vlaknima, koja dijelom čine sam nerv kao osnovnu strukturu perifernog nervnog sistema. Sporoprovodeća mijelinizovana i nemijelinizovana vlakna, kao značajan dio nerva, ovom metodom nije moguće detektovati. Jedna od važnih karakteristika ovih vlakana je i provođenje osjećaja bola te osjećaja toplote i hladnoće. Kao posljedica jedan dio oboljenja perifernog nervnog sistema - polineuropatija tankih senzitivnih vlakana ostaje bez mogućnosti jasne objektivne dijagnostike.

Ovo je bio razlog kreiranju dijagnostičkog aparata za kvantitativno senzorno testiranje. Uzimajući u obzir da ovaj aparat detektuje promjene na vlaknima koja su odgovorna za prenos osjećaja bola i da je bol subjektivni doživljaj, uz činjenicu da je posljednjih nekoliko desetljeća u fokusu istraživanje mehanizama, dijagnostike i liječenja hronične neuropatske boli koja nije više simptom oštećenja tkiva već entitet sam za sebe, aparat za kvantitativno senzorno testiranje dobija ulogu u procjeni percepcije bola, omogućavajući kvantifikaciju klinički relevantne percepcije i praga bola.

Korištenjem mehaničkog (putem vibracija ili pritiska) te termičkog (termode-toplota i hladnoća) nadražaKvantitativno senzorno testiranje (Quantitative Sensory Testing – QST) Mogućnost kvantifikacije klinički relevantne percepcije i praga bola

Autor teksta: Prof. dr Tatjana Bućma, spec. fizikalne medicine i rehabilitacije

ja vrši se procjena detekcije praga osjećaja toplog i hladnog, broj paradoksalnih toplotnih senzacija tokom procedure, izmjene toplog i hladnog stimulusa, prag bola pri nadražaju toplim ili hladnim nadražajem, detekcija mehaničkog praga nadražaja, dinamičke mehaničke alodinije, detekcija praga nadražaja vibracijom, prag bola izazvan pritiskom i sl. Na osnovu ovog detektuju se promjene i na vlaknima nisu mogle biti detektovane dijagnostičkom procedurom elektromioneurografije.

Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ posjeduje sofisticirani dijagnostički aparat za kvantitativno senzorno testiranje na kojem radi obučen multidisciplinarni tim sa dugodišnjim iskustvom u dijagnostici i tretmanu oštećenja i oboljenja perifernog nervnog sistema. Metoda je neagresivna i sigurna za pacijente, a indikacija za provođenje ove dijagnostičke procedure je u nadležnosti specijalista koji se bave ovom grupom oboljenja - neurolozi, specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, neurohirurzi, ortopedi i reumatolozi.

Uz pomoć kvantitativnog senzornog testiranja i uz već postojeću elektromioneurografiju u potpunosti se zakoružuju dijagnostičke potrebe detekcije oštećenja i oboljenja perifernog nervnog sistema, kroz segment pravovremene i pravilne dijagnostike, u skladu sa savremenim svjetskim trendovima. Uvođenje ovog testiranja i njegova dostupnost pacijentima u svakodnevnom radu podiže nivo dijagnostike, a time i nivo liječenja oboljenja perifrnog nervnog sistema u Republici Srpskoj.

Savremene mogućnosti za snimanje koštano-zglobnog sistema – u susret potrebama pacijenta

Tekst napisao Darko Karat, inženjer medicinske radiologije

Istorijat magnetne rezonance

Priča o magnetoj rezonanci počinje oko 1946. godine kada je Felix Bloch (dobitnik Nobelove nagrade) otkrio neke nove osobine atomskog jezgra. Zapisao je svoje otkriće u ono što mi znamo kao Blohove jednačine. Dugo je trebalo da magnetna rezonca nađe svoju primjenu u medicini, da bi tek 1977. godine Damadian i njegov tim konstruisali prvi super-provodni NMR skener i proizveli prvu sliku ljudskog tijela, a skeniranje je trajalo gotovo pet sati. U isto vrijeme, Paul Lauterbur započeo je svoj rad na istom području. Tako su obojica imala svoj doprinos i zasluge u uvođenju magnetne rezonance u medicinsku dijagnostiku. Naziv nuklearne magnetske rezonancije (NMR) promijenjen je u snimanje magnetskom rezonancijom (MRI), jer se smatralo da riječ nuklearna ne bi naišla na široko prihvatanje u javnosti. Razvoj MRI je još u punom zamahu i samo će vrijeme pokazati šta će nam donijeti budućnost. Glavna prednost MRI je njegova izvrsna rezolucija kontrasta i mogućnost izrade slika u svakoj zamislivoj ravnini, nešto što je u potpunosti nemoguće uz X-zrake ili CT.

Uvažavajući potrebe pacijenata za savremenom brzom dijagnostikom Zavod „Dr Miroslav Zotović“ nabavio je savremeni MRI aparat renomiranog proizvođača Esaote SpA. MRI aparat Esaote O Scan je moderan skener otvorenog tipa čime je prevaziđena jedna od vodećih prepreka dijagnostike putem MRI – klaustrofobija, strah pacijenta od zatvorenog prostora, odnosno ulaska u „kapsulu“ za snimanje. Klaustrofobija kao prepreka ulasku u MRI aparat nije beznačajna jer statistika kaže da 10% ljudi na svijetu pati od klaustrofobije.

Vodeći računa o potrebama pacijenata sa različitim oboljenjima i stanjima lokomotornog aparata, Zavod „Dr Miroslav Zotović“ je nabavio aparat O-scan koji je idealno rješenje za MR ekstremiteta. O-scan nudi kompletan spektar mogućnosti snimanja ekstremiteta visokog kvaliteta, istovremeno pružajući optimalno iskustvo pacijentu, zahvaljujući svojoj jedinstvenoj ergonomiji i otvorenom dizajnu. Predstavlja idealan odgovor na današnje zdravstvene zahtjeve: udobnost pacijenata, kvalitet, brzo vrijeme pregleda i efikasan radni tok.

O-scan odlikuje se sljedećim mogućnostima sistema: • otvoreni trajni magnet bez održavanja jačine polja od 0,31 Tesle; • ergonomski dizajn za maksimalnu udobnost pacijenta (bez klaustrofobije); • kompletan set namjenskih kalema Dual Phased Array kojima nije potreban RF zaštitni kavez i maksimalna veličina kalema je 15x16cm; • cijeli skup unaprijed definisanih sekvenci i protokola te korisnički definisane sekvence i prilagođeni protokoli pregleda; • opsežni alati za pregled slika, analizu i nalaz, kao i mogućnost daljinske usluge; • jednostavno pozicioniranje pacijenta s optimizovanim krevetom, kao i maksimalna udobnost i stabilnost čak i za korpulentne pacijente;

Magnetna rezonanca u Zavodu “Dr Miroslav Zotović“

• dinamička MR može otkriti okultne impigiment-e (uklještenja) koje je teško ili nemoguće uočiti standardnim statičkim MR aparatima; • funkcionalna procjena pruža dodatni alat za dijagnostičku uslugu, posebno u sportskoj medicini visokog nivoa, kao i kod ranog otkrivanja i prevencije reumatoidnog artritisa.

Na O scan aparatu moguće je izvršiti snimanje: šake, ručnog zgloba,

podlaktice, stopala, skočnog zgloba, potkoljenice, lakta i koljena (bez

kontrakture).

Snimak šake

Snimak skočnog zgloba

Aparat je smješten na lokaciji Banja Slatina, u objektu bivšeg Gerontološkog centra “Slateks” i usluga je dostupna svim osiguranicima FZO RS putem uputnice i prijavljivanja preko aplikacije FZO RS kod porodičnog doktora. MRI snimanje lokomotornog aparata je dostupno i za lično plaćanje.

Ugradnja vještačkog zgloba kuka (endoproteze) može da se učini zbog dva razloga, uznapredovalih degenerativnih promjena (osteoartiritsa) ili zbog traume. Osteoartritis zgloba kuka nastaje zbog progresivnog oštećenja hrskavice zgloba. Najčešće se radi o degenerativnom oboljenju zgloba kuka, ali uzrok mogu biti reumatske bolesti (RA, SLE), trauma i urođene deformacije kuka. Oboljenje se manifestuje bolom i progresivnim smanjenjem obima pokreta u kuku, praćenog i posljedičnom hipotrofijom muskulature. Poksimalni okrajak femura se sastoji od glave femura, vrata femura i velikog i malog trohantera. Prelomi svaki od ovih fragmenata mogu da budu izolovani, ali se najčešće radi o udruženim prelomima dijelova proksimalnog femura. Mogu biti udruženi i sa prelomom acetabuluma. Prelom vrata femura je najčešći od preloma proksimalnog femura. Češće se javlja kod žena i povezan je sa starijim životnim dobom i osteoporozom. Povreda vrata femura može da ošteti vaskularizaciju glave femura i da dovede do aseptične osteonekroze glave femura (zbog povrede a. circumflexae, donje metafizalne arterije i a. ligamentum teres femoris). Zato se, po pravilu, prelomi femura liječe hirurški. Kod preloma sa dislokacijom aseptična osteonekroza se javlja u 60-70% slučajeva, ukoliko se ne uradi hirurško liječenje.

Implantacija endoproteze kuka je indikovana u slučaju značajnog osteoartritisa kuka i značajnih trauma acetabuluma i femura. Prednost endoproteze kuka je u tome što omogućava odmah pun oslonac na operisanu nogu. Postoje dva načina osteofiksacije proteze – bescementni i cementni. Kod cementne fiksacije dijelovi endoproteze se za kost fiksiraju cementnom masom, koja se stvrdne za 20 minuta. U tom slučaju je dozvoljen odmah pun oslonac na operisanu nogu. Kod bescementne fiksacije ostavlja se da kost uraste u elemente endoproteze. U ovom slučaju dozvoljen je parcijalni oslonac na operisanu nogu (3-6 sedmica). U slučaju da je, osim endoproteze, ugrađen i koštani kalem, takođe se odgađa pun oslonac za 3-6 sedmica.

Da bi se spriječila luksacija endoproteze potrebno je poštovati određena ograničenja u aktivnostima svakodnevnog života. Zabranjena je fleksija u kuku više od 90° , dozvoljena je adukcija do neutralnog položaja, zabranjena UR

Rehabilitacija nakon artroplastike zgloba kuka

Dr Igor Dumanović

(ako je pristup zadnjebočni) a zabranjena SR (ako je hirurški pristup prednji). Pacijentu je zabranjeno saginjanje (čučanj) da dohvati predmete sa poda. Nema ležanja na boku bez jastuka među nogama, nema sjedenja na niskom sjedištu, ne smije da prekrsti noge. Poželjno je prilikom sjedenja koristiti stolice sa naslonom za ruke (kao pomoć pri ustajanju), prilikom ustajanja držati nogu ispruženu u koljenu. Nakon tri mjeseca od operacije dozvoljeno je ležanje na stomaku. Prvih mjesec dana po operaciji pacijent treba da leži na leđima ali sa jastukom među nogama. Pacijent se, po završenoj rehabilitaciji, može baviti plivanjem, vožnjom bicikla, stonim tenisom, dozvoljena je šetnja, ali se ne preporučuju kontaktni sportovi.

Prednost endoproteze kuka je u tome što omogućava odmah pun oslonac na operisanu nogu. Postoje dva načina osteofiksacije proteze – dva tipa proteze – bescementni i cementni. Kod cementne fiksacije dijelovi endoproteze se za kost fiksiraju cementnom masom, koja se stvrdne za 20 minuta, i u tom slučaju je dozvoljen odmah pun oslonac na operisanu nogu. Kod bescementne fiksacije ostavlja se da kost uraste u elemente endoproteze i u ovom slučaju dozvoljen je parcijalni oslonac na operisanu nogu (3-6 sedmica). U slučaju da je osim endoproteze ugrađen i koštani kalem, takođe se odgađa pun oslonac za 3-6 sedmica.

U prva dva dana po operaciji pacijent ustaje, hoda nekoliko koraka. Izvodi vježbe disanja, vježbe jačanja gornjih ekstremiteta i zdravog donjeg ekstremiteta. Izvodi izometrijske vježbe za gluteus maximus i medius i kvadriceps te aktivne vježbe dorzifleksije stopala (mišićna pumpa). Hod je dozvoljen sa štakama, oslonac do granice tolerancije na operisanu nogu. U prvoj sedmici se postepeno uvode vježbe abdukcije, fleksije i ekstenzije u operisanom kuku (lagano, dozirano, potpomognuto, ili klizanjem pete o podlogu). Krajem prve sedmice pacijent treba da hoda uz i niz stepenice (prvo zdrava, pa operisana noga). Nakon četiri sedmice može se preći na hod sa jednom podlakatnom štakom. Nakon osam sedmica, može se započeti sa odbacivanjem pomagala, ukoliko MMT za abduktore bude 4 ili 5 i ukoliko Trendelenburgov znak bude negativan. Od ostalih fizikalnih agensa mogu se koristiti elektroanalgezija i elektrostimulacija interferentnim strujama, magnetoterapija u cilju poboljšanja osteoneogeneze. Manuelna limfna drenaža se može primijeniti u cilju smanjenja otoka, kao i krioterapija. Po skidanju konaca (i ukoliko nema infekcije) dozvoljena je hidrokineziterapija.

Štitna žlijezda pomaže organizmu da ostane u ravnoteži i balansu te štiti i upozorava tijelo kada da uspori kako ne bi sagorjeli u svakodnevnom stresu. Kada reagovati na znakove koje šalje štitna žlijezda i kako prepoznati signale za uzbunu, govori

dr Sonja Zarač Bobić, specijalista

nuklearne medicine.

Šta je endokrini sistem i šta je štitna žlijezda?

Endokrini sistem je sistem žlijezda sa unutrašnjim lučenjem koje luče svoje produkte (hormone) direktno u krvotok i na taj način utiču na brojne metaboličke funkcije organizma. Štitna žlijezda je najveća endokrina žlijezda u ljudskom organizmu, specifičnog izgleda u obliku leptira, koja se nalazi u donjem, prednjem dijelu vrata. Funkcioniše pod uticajem hipofize i hipotalamusa (centara u mozgu), a preko hormona koje luči reguliše mnogobrojne organe i organske sisteme. Hormoni štitne žlijezde direktno utiču na rad skoro svake naše ćelije. U pitanju su hormoni tiroksin T4, trijodtironin T3 i kalcitonin.

Hormoni štitne žlijezde su veoma značajni za pravilan metabolizam, jer pospješuju stvaranje toplote, podstiču sintezu proteina, stimulišu razgradnju masti, utiču na nivo šećera i rad srca.

Koji su poremećaji rada štitne žlijezde?

Najčešći oblici poremećaja rada štitne žlijezde su: usporen rad, odnosno hipotireoza i ubrzan rad ili hipertireoza, upale štitne žlijezde (akutna upala, subakutna upala ili De Quervain tireoiditis i hronična upala ili Hashimoto tireoiditis), gušavost sa i bez čvorova štitne žlijezde (struma i struma multinodosa), te benigni i maligni tumori štitne žlijezde, kao i rijetke metastaze drugih karcinoma u štitnoj žlijezdi / sekundarni depoziti.

Koji su najčešći simptomi koji prate hipotireozu?

Hipotireoza je poremećaj metabolizma, uzrokovan smanjenjem količine hormona štitne žlijezde u tijelu, koji se ispoljava brojnim simptomima, a svi simptomi su posljedica smanjenog metabolizma. Bolesnici se žale na umor, pospanost, bezvoljnost, dobijaju na tjelesnoj težini, usporeni su, usporenog toka misli sa stalnim osjećajem hladnoće. Često se javljaju zatvori, ko-

Hormoni štitne žlijezde direktno utiču na rad skoro svake ćelije u organizmu

Pripremila: dr Sonja Zarač Bobić, specijalista nuklearne medicine

ža postaje blijeda, suva i perutava, a u težim slučajevima javljaju se edemi (otoci) i poremećaj rada srca. Nokti su lomljivi, kosa je suva, teško se češlja, izmijenjenog kvaliteta, glas je promukao zbog edema glasnih žica, razvija se nagluvost, dolazi do poremećaja menstrualnog ciklusa (izostaje ovulacija kod žena) te se javlja sterilnost i kod muškaraca i kod žena. Posebno je opasno što se ovi simptomi kod Hashimoto tireoiditisa postepeno razvijaju, tako da se bolesnici često na njih naviknu i tako mnogi simptomi ostaju neprepoznati do uznapredovalog stadijuma bolesti. Važno je napomenuti da dobar dio bolesnika nema neke izražene tegobe te se kod njih hipotireoza slučajno otkrije.

Kako sami možemo uticati na bolji rad štitne žlijezde?

Veoma je važno shvatiti vlastitu odgovornost za svoje zdravlje i prihvatiti da možete uticati na njega. Provodite vrijeme sa ljudima koji vas motivišu, koji vam donose pozitivnu energiju i opuštaju vas. Jedite raznovrsno, uravnoteženo, pazite šta unosite u svoje tijelo i uvrstite u svakodnevnu rutinu neku fizičku aktivnost. Od velike važnosti za štitnjaču je kvalitetan san i zato je bitno da spavate barem sedam sati. Kontrolišite štitnjaču vađenjem hormona koje će pregledati doktor specijalista i uradite ultrazvuk štitnjače. Redovne kontrole su veoma važne, jer je rana dijagnoza ključna za balans i oporavak.

Koliki je značaj dodataka ishrani za zdravlje štitne žlijezde?

Kod hipotireoze, subkliničke hipotireoze i Hashimoto tireoiditisa potrebno je na vrijeme otkriti nutritivni deficit te se preporučuje, uz paletu hormona, određivanje nivoa vitamina D, vitamina B12, nivoa željeza i feritina, zatim prolaktin i lipidni status. Dodaci ishrani, poput selena, joda i B kompleksa, doprinose boljem radu štitne žlijezde.

Mio-inozitol je neposredno uključen u djelovanje tireo-stimulišućeg hormona (TSH), a doprinosi očuvanju emocionalnog i mentalnog zdravlja te mirnog sna. Njegov deficit u ishrani, kao i pogoršanje stanja štitne žlijezde, mogu biti uzrok anksioznih simptoma. Neravnoteža šećera u krvi takođe može biti uzrok Hashimoto tireoiditisa i anksioznosti. Otkriveno je da mio-inozitol pomaže u otklanjanju ovih simptoma.

Svojim pacijentima često preporučujem preparat Tirostar, jer sadrži sve pomenute sastojke koji pozitivno djeluju na rad štitne žlijezde. Međutim, od velike važnosti je da se isprate efekti ne samo lijekova, nego i dodataka ishrani te da se oni uvode pod nadzorom ljekara koji će pratiti vrijednosti hormona i prilagoditi terapiju svakom pojedinačnom pacijentu.

Primarni psihijatrijski poremećaji sa kožnim simptomima i znakovima u kliničkoj praksi nešto se rjeđe susreću nego psihosomatski poremećaji. Psihijatrijske bolesti koje se javljaju sa patološkim idejama, iluzijama ili halucinacijama, koje se odnose na kožu, su sumanuti poremećaji, shizofrenija, psihotični poremećaji uzrokovani zloupotrebom sredstava zavisnosti ili promijenjenim zdravstvenim stanjem. Dermatolog je često suočen sa zadatkom da dijagnostikuje psihički poremećaj i objasni pacijentu psihološku etiologiju kožne bolesti.

- Psihotični poremećaji

Sumanuti poremećaji (F22.)

U tu grupu spadaju različiti psihotični poremećaji, najčešće su sumanute ideje o parazitima u koži, neugodnom tjelesnom mirisu, uvjerenje da postoji strano tijelo ispod kože i dizmorforobija. Ti poremećaji pripadaju grupi «monosimptomatskih hipohondrijskih psihoza».

Rjeđe se javljaju bromoze, sumanute patološke ideje da koža daje «neugodan miris» i dismorfofobija kada je pacijent uvjeren da postoji promjena oblika, strukture ili funkcije kože. Kod nekih pacijenata se javljaju senzacije poput žarenja jezika, usta ili genitalija, za što se ne može pronaći organska osnova.

Pacijenti sa sumanutim idejama zbog vlastite kože razlikuju se od shizofrenih kod kojih je, uz sumanute ideje, prisutan višestruki funkcionalni deficit zbog halucinacija, slabih socijalnih i radnih sposobnosti te zaravnjenog afekta.

Iluzija parazitoze

Najčešći oblik monosimptomatske hipohondrijske psihoze koju susrećemo kod dermatoloških pacijenata su sumanute ideje o postojanju parazita u koži. Takvi pacijenti čvrsto vjeruju da im je tijelo inficirano nekom vrstom parazita te iznose ideje o razmnožavanju «tih organizama», o njihovom kretanju i širenju ispod kože, a ponekad su čak uvjereni kako ti mikroorganizmi izlaze van kroz kožu. Pacijent takođe često donosi «kutijicu sa uzorkom» u kojoj se nalazi komadić ekskorirane kože, insekt ili dio insekta koji donose kao «dokaz» njihove parazitoze.

Diferencijalna dijagnoza tog poremećaja odnosi se na shizofreniju, psihotičnu depresiju, akutnu mani-

Dermatološka oboljenja, uzrokovana psihijatrijskim bolestima

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

ju ili psihozu uzrokovanu sredstvima zavisnosti. Diferencijalno dijagnostički takođe treba uzeti u obzir i organske uzroke sličnih simptoma u koži, kao npr. sindrom apstinencije od kokaina, amfetamina ili alkohola, zatim deficit vitamina B12, multiplu sklerozu, cerebrovaskularnu bolest te sifilis. Ako se bilo koja od navedenih dijagnoza potvrdi, malo je vjerovatno da je u pitanju iluzija parazitoze.

Dizmorfofobija

Dizmorfofobija je bolesna preokupacija izgledom tijela, prisutna u 14% ambulantnih dermatoloških pacijenata i 10% pacijenata kozmetičke hirurgije, podjednako učestala kod muškaraca i žena. Pacijent je preokupiran izgledom cijelog tijela ili usmjeren na pojedina područja, žene uglavnom na lice, a muškarci na vlasište i polne organe. Psihopatološki, dismorfofobija je nespecifični simptom hipohondrijaze i klasifikuje se kao sumanuti psihotični poremećaj. ovog poremećaja jest opsesivno-kompulzivno ponašanje.

Ostali psihijatrijski poremećaji koji mogu biti u podlozi trihotilomanije su: poremećaj ponašanja, reakcija na stres, anksioznost, depresija, mentalna retardacija te sumanute ideje u kojima pacijent čupa kosu da bi «nešto iskopao van, kako bi kosa mogla normalno rasti» tj. trihofobija. Diferencijalna dijagnoza trihotilomanije odnosi se na pseudopelade, alopeciju areatu, sifilis te tineu capitis.

Trihotilomanija je jedno od rijetkih stanja u kojem pregled vlasišta može biti dijagnostički dostatan. Korijen vlasi u tom poremećaju podliježe jedinstvenoj promjeni nazvanoj trihomalacija, koja se javlja jedino kod pacijenata sa trihotilomanijom. Stoga, u slučaju kada pacijent ne želi da prizna da sam sebi čupa kosu, biopsija kože može pomoći u postavljanju dijagnoze.

Poremećaj ponašanja sa neposrednim uticajem na kožu nalazimo i kod onihotilomanije -nekontrolisane prisile čupanja noktiju, hroničnog lihen simpleksa - posljedice nekontrolisane prisile trenja ili grebanja kože i kod griženja usana.

NEUROTSKI (ANKSIOZNI)

POREMEĆAJI I POREMEĆAJI

LIČNOSTI - Poremećaji ponašanja s neposrednim uticajem na kožu

Trihotilomanija

Dermatološka struka definiše trihotilomaniju kao stanje u kojem osoba čupa vlastitu kosu, dok psihijatri toj definiciji dodaju termin kompulzivno. Najčešća psihopatologija u podlozi

Dermatitis artefakta

Termini «neurotske ekskorijacije» i «psihološke ekskorijacije» odnose se na stanja u kojima pacijent sam sebi nanosi ogrebotine vlastitim noktima i tipičan je za anksiozne i depresivne osobe. Fakticijski dermatitis (dermatitis artefakta) odnosi se na stanja u kojima pacijenti poremećene ličnosti koriste neko sredstvo pomoću kojeg oštećuju vlastitu kožu, kao npr. žar ci-

garete, hemikaliju, oštre instrumente i slično.

Rjeđe se događa da pacijent ošteti vlastitu kožu kao odgovor na sumanutu ideju, kada se radi o psihotičnom poremećaju. Pacijenti sa neurotskim ekskorijacijama obično boluju od depresije ili anksioznog poremećaja, dok oni sa fakticijskim dermatitisom uglavnom boluju od borderline poremećaja ličnosti.

Fakticijski dermatitis javlja se kod samo 0,2% pacijenata u ambulantnom liječenju. Obično se radi o mladim, odraslim osobama koje nemaju razumno objašnjenje za svoje poremećeno ponašanje, ne priznaju samoozljeđivanje i simulaciju.

Dijagnozu je ponekad teško postaviti jer se temelji na somatskim, dermatološkim i psihološkim nalazima, naročito kada se radi o pacijentima poremećene ličnosti i depresivnim pacijentima. U nedostatku dijagnostičkih dokaza hvatanje pacijenta «na djelu» i konfrontiranje s objektivnim činjenicama moglo bi izazvati suprotni učinak od željenog, tj. pogoršanje poremećaja ponašanja, depresije, pa čak i pokušaj suicida, zbog čega tu strategiju treba izbjegavati.

Von Minhauzenov sindrom

To je psihijatrijski poremećaj gdje postoji psihopatsko ponašanje bez namjere simulacije zbog očiglednih dobiti, izuzev ljekarske i sestrinske pomoći, takozvani hirurški oblik fakticijskog poremećaja.

Simuliranje je poremećeno ponašanje gdje postoje namjerni postupci, izvana motivisani nekom dobiti, npr. stimulisanje bolesti zbog bolovanja. Većina tih pacijenata imaju poremećaj ličnosti borderline tipa.

Poremećaj ponašanja sa posrednim uticajem na kožu

To su psihički poremećaji kod kojih su kožne lezije u indirektnoj povezanosti sa poremećajem ponašanja.

Opsesivno-kompulzivni poremećaj može biti u podlozi jednog oblika trihotilomanije, recidivirajućeg ekcema, pruritusa, suve kože i toksičnog kontaktnog dermatitisa, kao posljedica ritualnog pranja i pretjeranog korištenja deterdženata. Prevalencija opsesivno-kompulzivnog poremećaja kod ambulantnih dermatoloških pacijenata sa pruritičkim dermatitisom je 14%.

Poremećaji hranjenja

Malnutricija je povezana sa nestajanjem masti, suvom kožom, purpurom, petehijama, dok ponavljajuće namjerno povraćanje uzrokuje erozije, gingivitis i purpuru lica. Zloupotreba laksativa, diuretika i emetika pojačava navedene učinke.

Zavisnost od alkohola i drugih sredstava zavisnosti

Alkoholizam je povezan sa eritemom lica, teleangiektazijama i rinofimom koje ponekad mogu otkriti prikriveno pijenje, tipično za žene. Pušenje je povezano sa prijevremenim starenjem, atrofijom i sivkastom nijansom boje kože. Zloupotreba teških droga predstavlja rizik za infekciju na mjestu uboda injekcije sa rezidualnim ožiljkom.

Funkcionalni poremećaji kože i sluznica

Kada se isključi somatska osnova, poremećaj se definiše kao funkcionalni. Najčešći funkcionalni poremećaj kože je pruritus, koji se javlja naglo i nestaje kada se pažnja usmjeri na nešto drugo. U njegovoj osnovi najčešće se nalazi depresivni, opsesivno-kompulzivni i anksiozni poremećaj. Tri od deset slučajeva pruritusa nemaju organski uzrok i povezani su sa depresijom ili opsesivno-kompulzivnim poremećajem. Posebno se izdvajaju funkcionalni genitalni i analni pruritus.

Funkcionalni bolni sindromi, kao što su bolni sindromi sluznice (vulvodinija i glosodinija), atipična facijalna bol, sindrom žarećih stopala, odraz su psihološke boli sa različitom psihopatologijom u podlozi: depresija, anksioznost ili hipohondrijska preokupiranost.

Sekundarni psihijatrijski poremećaji

Poremećaji kože rijetko su životno-ugrožavajuća stanja, ali zbog njihove eksponiranosti mogu uveliko narušavati kvalitet života. Pacijenti sa nagrđujućim promjenama kože često su psihološki i socijalno ugroženi pa nije rijetkost da takve osobe ne mogu dobiti posao u kojem izgled ima određenu važnost. Važno je naglasiti da okolina često takve osobe smatra zaraznim. Objašnjenja za visoku stopu komorbiditeta kožnih i psihičkih poremećaja su: – hronična kožna bolest uslovljava mnogobrojna životna prilagođavanja, utiče na društveni život i otežava liječenje, – uočljivost kožnih bolesti izlaže pacijenta negativnim reakcijama okoline i stigmatizaciji zbog naruženosti i time smanjuje pacijentovo samopoštovanje, – lični činioci, kao što je jako izražena anksioznost, emocionalna nestabilnost i gubitak samopouzdanja, smanjuju opšte životne i radne sposobnosti.

Mnoge osobe se uspješno nose s kožnom bolesti. Ako porodični ljekar primijeti da je pacijent, ipak, pod značajnim stresom ili se javlja depresija, socijalna fobija ili druga sekundarna psihopatologija, treba ga uputiti na dermatološki i psihijatrijski pregled i liječenje.

PSIHIČKE NUSPOJAVE

DERMATOLOŠKOG LIJEČENJA

Sistemska terapija - Steroidi

Steroidi se često koriste u dermatološkom liječenju, ponekad i u visokim dozama. Prvih deset dana liječenja steroidima, kod 5% pacijenata, javljaju se psihijatrijske nuspojave: depresija, hipomanija, manija i akutna sumanutost. Rizični faktori su ženski pol, doze veće od 40 mg/dan i lupus eritematosus.

Liječenje psihičkih nuspojava provodi se smanjenjem doze ili isključenjem steroida uz upotrebu anksiolitika, antidepresiva ili antipsihotika po potrebi. Smetnje se povlače u 50% slučajeva za dvije sedmice, a u 90% slučajeva za šest sedmica.

- Izotretion

Postoji povezanost između primjene izotretiona, koji je djelotvoran u liječenju rezistentnih akni, i razvoja depresije, suicidalnih ideja i pokušaja suicida. Prije početka liječenja, psihijatar i dermatolog treba da timski odrede moguću korist i štetu od lijeka, a tokom liječenja treba pratiti pacijentovo raspoloženje.

Lokalna terapija

Lokalno dermatološko liječenje može biti skupo i dugotrajno te stvarati socijalno-ekonomske i emocionalne poteškoće.

Dermatološke komplikacije nakon liječenja

Dermatološke komplikacije psihofarmakoterapije mogu se manifestovati u vidu različitih oblika toksičnog dermatitisa.

- Litijum

Komplikacije uz terapijsku dozu litijuma javljaju se kod 3 od 34% pacijenata. Najčešce se radi o pogoršanju psorijaze, akni, pruritusa, osipa i rijetko Lyell-ovog sindroma (toksična epidermalna nekroliza).

- Antipsihotici

Klorpromazin izaziva nuspojave u oko 5% slučajeva, najčešće urtikariju u prvom mjesecu liječenja, zatim fotosenzitivnost, koja je zavisna o dozi i trajanju terapije i mnogo rjeđe lupus.

- Benzodiazepini

Nuspojave su veoma rijetke, a moguća je fotosenzitivnost.

- Antidepresivi

Vrlo rijetko javlja se ispadanje kose i fotosenzitivnost te suvoća očiju i usta zbog antiholinergičnog učinka (triciklici).

Šta je to hidžama?

Hidžama je alternativni medicinski postupak koji obezbjeđuje moćnu Master dipl. detoksikaciju organizma. Pored defizioterapeut Dragan Mikača toksikacije, hidžama se takođe može koristiti u terapiji određenih zdravstvenih tegoba. Postupak obezbjeđuje uklanjanje zaostale limfe, biološkog otpada i nerazgrađenih produkata metabolizma što u konačnici rezultira poboljšanjem protoka krvi u perifernoj cirkulaciji, boljom ishranom tkiva, a nervni završeci se oslobađaju pritiska. Sve to dovodi do nestanka ili značajnog smanjenja tegoba zbog kojih se pacijent javio.

Koliko je potrebno tretmana?

Preporuka je da se tretman hidžame sprovodi dva puta godišnje, ali u slučaju određenih tegoba broj potrebnih tretmana određuje hidžama terapeut.

Da li je tretman bolan?

Tretman nije bolan. Koža koju blago zarezujemo (svega 1-2 mm) se prethodno izlaže vakuumu što anestezira nervne završetke datog područja.

Indikacije i kontraindikacije?

Osnovna indikacija za izvođenje hidžame jeste detoks organizma. Međutim, što se tiče zdravstvenih tegoba indikacije su sljedeće: bol u leđima, problemi sa vratnom kičmom, napetost mišića, glavobolje (migrene), alergije, hipertenzija, povišene masnoće u krvi, umor, pospanost, jačanje imuniteta, nesanica, loša koncentracija... Od kontraindikacija izdvajamo osobe sa hemofilijom i ugrađenim stentovima, tj. osobe koje koriste antikoagulacionu terapiju.

Da li je tretman bezbjedan za izvođenje?

Na osnovu mog desetogodišnjeg iskustva i velikog broja urađenih tretmana mogu da kažem da je tretman potpuno bezbjedan za izvođenje. Potrebno je da se izvodi u uslovima koji u potpunosti zadovoljavaju uslove sepse i antisepse te da se uvijek za svakog pacijenta koristi jednokratni pribor. Iz tog razloga potrebno je da ljudi pažljivo odaberu terapeuta koji će im raditi hidžamu.

Koji su benefiti nakon hidžame?

Bolji protok krvi u perifernoj cirkulaciji, bolja ishrana tkiva te oslobađanje nervnih završetaka od pritiska u velikoj mjeri doprinose oslobađanju pacijenta od bola. S druge strane, eliminacija zaostale limfe i biološkog otpada, odnosno detoks organizma, obezbijediće jačanje imuniteta, skok energije i generalno unapređenje zdravlja.

Postoji li neka priprema za izvođenje tretmana i neki savjeti nakon hidžame?

Potrebno je da dva dana prije i dva dana nakon tretmana ne konzumiramo mlijeko, mliječne proizvode i masnu hranu. Takođe, nakon izvođenja tretmana jedan do dva dana izbjegavati težu fizičku aktivnost.

Udruženje korisnika Centra za zaštitu mentalnog zdravlja „Dolac“ Banjaluka osnovano je tokom 2017. godine, a nakon formalne registracije je zvanično započelo sa radom tokom 2018. godine. Udruženje je osnovano u okviru Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja u Banjaluci, čiji je menadžment omogućio da Udruženje ima prostoriju za svoje potrebe i aktivnosti. Udruženje je formirano na osnovu procijenjenog velikog broja korisnika sa hroničnim psihijatrijskim oboljenjima, kao dio dodatnih procesa njihove rehabilitacije i resocijalizacije u lokalnu sredinu. Predsjednik Udruženja je prim. dr Tamara Balaban, specijalista neuropsihijatrije. Kroz različite aktivnosti Udruženje nastoji promovisati zdrave stilove života, prevenirati pojavu smetnji u mentalnom zdravlju, unaprijediti i jačati inicijative koje doprinose unapređenju kvaliteta života osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju. Vizija Udruženja je društvena zajednica senzibilisana za mogućnosti i potrebe osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju u kojoj one ostvaruju svoja zakonom osigurana prava, ravnopravne su i prepoznatljive u zajednici u kojoj žive. Udruženje građana “Dolac” svoj rad zasniva na vrijednostima društva u kojem svi imaju podjednaka prava i mogućnosti za zdrav život. Aktivnosti su usmjerene na redukciju stigme i smanjenje socijalne isključenosti osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju. Udruženje radi na principima otvorene komunikaci-

Korisnička udruženja Udruženje „Dolac“ Banjaluka

Pripremila: Sanja Gidumović, dipl. medicinska sestra, UG „Dolac“ Banjaluka

je sa zajednicom i svim institucijama koje doprinose unapređenju i zaštiti kvaliteta mentalnog zdravlja, njegujući timski rad, visoku profesionalnost i dosljednost u svom radu. Udruženje broji 38 članova, kojima su prostorije namijenjene za aktivnosti i druženje dostupne svakodnevno. Psihosocijalnu podšku članovima udruženja i članovima njihovih porodica pružaju profesionalci Centra za zaštitu mentalnog zdravlja. U okviru udruženja realizuju se aktivnosti usmjerene na učenje socijalnih vještina, radno-okupacionu terapiju, psihoedukaciju članova i članova njihovih porodica, rekreativnu terapiju, antistigmu, resocijalizaciju, ali i brigu za njihovo somatsko zdravlje.

Udruženje trenutno realizuje Projekat „Sačuvajmo opšte zdravlje - produžimo život“ uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, kojeg implementira Asocijacija Institut za populaciju i razvoj (IPD – Institute for Population and Development) u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva i podršku Vlade Švajcarske. Podršku i senzibilitet za potrebe korisnika sa

hroničnim oboljenjima - članovima Udruženja pružio je i menadžment JZU „Dom zdravlja“ u Banjaluci saglašnošću da se ovaj projekat može realizovati u ustanovi. Imajući u vidu da rezultati istraživanja ukazuju na to da oko 60% osoba sa hroničnim smetnjama u mentalnom zdravlju pati i od nekog ozbiljnijeg organskog oboljenja, a najčešće od metaboličkog sindroma koji povećava rizik od komplikacija i rane smrti, gdje se glavnim faktorima za njegov razvoj kod osoba sa shizofrenijom smatraju antipsihotici novije generacije (atipični), fizička neaktivnost, nezdrava ishrana i zavisnost o pušenju, zbog kojih se ovaj sindrom kod osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju dvostruko češće javlja u odnosu na opštu populaciju, Udruženje je definisalo projekat kojim će se u saradnji sa timovima porodične medicine u Domu zdravlja u Banjaluci razviti i implementirati smjernice o načinu pružanja usluga zaštite fizičkog zdravlja da bi te usluge bile kontinuirane, dostupne, adekvatnog kvaliteta i prilagođene potrebama korisnika, a u cilju prevencije organskih oboljenja kod osoba sa hroničnim smetnjama mentalnog zdravlja. Glavni cilj planiranih projektnih aktivnosti je poboljšanje pristupa i kvaliteta usluga za zaštitu opšteg zdravlja osoba sa hroničnim psihijatrijskim oboljenjima, što se planira ostvariti održavanjem diskusionih sastanaka i radionica sa predstavnicima timova porodične medicine i uključivanjem 30 korisnika sa hroničnim smetnjama u mentalnom zdravlju u aktivnosti projekta u periodu od jula 2021. godine do aprila 2022. godine. Glavni cilj je planiran da se ostvari realizacijom opštih ciljeva projekta: poboljšati kvalitet usluga porodične medicine za osobe sa smetnjama u mentalnom zdravlju, poboljšati zadovoljstvo korisnika uslugama porodične medicine, i promovisati specifične potrebe osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju u oblasti zaštite fizičkog zdravlja. Saradnja Udruženja sa uključenih pet timova porodične medicine u provođenju aktivnosti od početka projekta do danas je i više nego odlična. Svaki od timova je uključio po šest svojih korisnika sa hroničnim psihijatrijskim oboljenjima, za koje su uradili ulazni skrining, praćenje definisanih indikatora somatskog zdravlja i izlazni skrining u šestomjesečnom periodu. U periodu od kada je urađen ulazni skrining i identifikovane potrebe korisnika oni su bili uključeni i u: • Fizičke aktivnosti (bazen, kuglana, rekreativna terapija i šetnje) za šta su bila zadužena dva radno-okupaciona terapeuta, uz nesebičnu podršku Plivačkog klubu „Olymp“ Banjaluka i Bowlling kluba „Boska“ Banjaluka, sa kojima je

Udruženje potpisalo Protokol o saradnji za provođenje fizičkih aktivnosti. Plivački klub „Olymp“ obezbijedio je trenera i ustupio salu za rekreaciju na korištenje korisnicima. Uključeni korisnici su izuzetno zadovoljni aktivnostima na bazenu i u kuglani. Neki od njih su po prvi put ušli u bazen, neki su prevazišli traumatski događaj u vezi sa plivanjem i ponovo zaplivali a neki su naučili i da rone. • Modifikaciju pogrešnih uvjerenja (uticaj na pušenje, prekomjernu ishranu i smanjenu fizičku aktivnost) što su realizovali psihijatar i psiholog. • Konsultativno-specijalistički pregledi: kardiolog, dijabetolog, psihijatar, nutricionista, stomatolog, a za žene i ginekolog.

Trenutno, Udruženje radi na izradi smjernica za porodične ljekare sa ciljem poboljšanja pristupa i kvaliteta usluge za specifične potrebe osoba sa hroničnim psihijatrijskim oboljenjima u oblasti zaštite somatskog zdravlja, čime bi to postalo dijelom ustaljene kolaborativne prakse korisnika i profesionalaca. Smjernice će biti definisane na osnovu zaključaka realizovanih na zajedničkim diskusionim sastancima. Nakon zaokruživanja svih planiranih aktivnosti u okviru Projekta „Sačuvajmo opšte zdravlje - produžimo život“ planirano je predstavljanje finalnih rezultata sa ciljem motivacije drugih korisničkih udruženja da ostvare kvalitetniju i kontinuiranu saradnju sa lokalnim domom zdravlja i timovima porodične medicine.

Napomena: Osobe na fotografijama su saglasne sa njihovim objavljivanjem (zaštićen vizuelni identitet).

Svjedoci smo postepenog završetka pandemije i uslovima života pod mjerama zaštite od virusa COVID-19. Shodno tome, Centar za mentalno zdravlje (CMZ) Doma zdravlja Travnik je odmah preduzeo aktivnosti na povratak radu u zajednici, što treba da bude jedan od osnovnih modela rada na prevenciji i borbi protiv stigmatizacije i predrasuda prema osobama sa smetnjama u mentalnom zdravlju. Ponovo su aktivirani planovi rada u zajednici, tačnije planovi obilježavanja datuma koji su od značaja za mentalno zdravlje. Među prvima, kao naročito važan, obilježen je 21. mart – Međunarodni dan osoba sa Down sindromom, poznatiji u javnosti kao „Dan šarenih čarapa“.

Kao i ranijih predpandemijskih godina članovi tima CMZ Travnik su ovaj datum obilježavali u sklopu manifestacije Dani Općine Travnik, da bi se postiglo da pripremljene sadržaje masovnije posjete građani Travnika. Tako je i ove godine centralno mjesto na gradskom trgu pripalo štandu CMZ Travnik na kojem su izložene rukotvorine, radovi korisnika usluga Centra koji su nastali u procesu okupacione terapije, šarene pletene čarape koje su isplele mame, nane, bake i komšinice djece koja su uključena u defektološko-logopedske i psihološke tretmane u Centru. Naravno, ova prilika je iskorištena za podjelu edukativno-informativnog materijala o Down sindromu, mentalnom zdravlju, značaju očuvanja mentalnog zdravlja, prevenciji, mogućnostima tretmana, te uslugama koje građani mogu dobiti u Centru, te su svi sugrađani imali priliku se družiti sa korisnicima. Posebnu pažnju cjelokupnom događaju je skrenula veoma draga posjeta malih korisnika iz Obdaništa Travnik, stalnih partnera u svim preventivno promotivnim aktivnostima Centra, koji su u saradnji sa svojim tetama iz obdaništa pripremili zanimljivi performans na gradskom trgu i na svoj način skrenuli pažnju na značaj razvijanja senzibiliteta prema osobama sa Down sindromom, te osobama sa teškoćama u

CMZ aktivnosti Dan šarenih čarapa

Pripremili: mr. sc. Nedim Muftić, dipl. defektolog surdoaudiolog – logoped, Amela Kalušić, dipl. medicinska sestra, Jasmina Pašalić Ramić, dipl. socijalni radnik i Amra Kovačević, medicinska sestra – okupacioni terapeut, Dom zdravlja-Centar za mentalno zdravlje Travnik

učenju i učešću, odnosno osobama sa duševnim smetnjama. Ove godine uvedena je i nova aktivnost u suradnji sa Šahovskim klubom Travnik - otvoreni turnir sa članovima šahovske sekcije korisnika naših usluga. Svi prolaznici, posjetioci ove manifestacije, su imali priliku odmjeriti svoje šahovsko znanje s „velemajstorima“ Centra i u najvećem procentu su morali predati partiju na veliko zadovoljstvo korisnika. Veliku čast svojom posjetom je pružio i Načelnik općine Travnik sa svojim saradnicima koji se upoznao sa korisnicima i u razgovoru s njima pokazao spremnost na razvijanje još bolje saradnje i aktivnosti Centra, lokalne zajednice i općinskih struktura vlasti.

Kroz obilježavanje Dana šarenih čarapa ostvaren je jedan od primarnih ciljeva centara za mentalno zdravlje u bilo kojoj zajednici, pored prevencije. Centri trebaju da budu pokretač aktivnosti na pronalaženju resursa i potencijala u lokalnoj zajednici koji se mogu prepoznati kao partneri za saradnju u procesu razvoja centara za mentalno zdravlje, njihovom usmjeravanju ka radu na prevenciji, razvoju antistigma aktivnosti, unapređenju mentalnog zdravlja, razvoja senzibiliteta članova zajednice prema osobama s duševnim smetnjama, osobama s teškoćama u učenju i učešću, posebno djeci kao najranjivijoj populaciji našeg društva.

Napomena: CMZ Travnik posjeduje saglasnosti za fotografisanje i objavljivanje fotografija.

Povodom 20. veljače kada se obilježava Svjetski dan socijalne pravde, 22. veljače 2022. godine, u hotelu „Euro“ u Odžaku, održana je jednodnevna edukacija „Ljudska prava i prava osoba sa mentalnim i intelektualnim poteškoćama“, namijenjena korisnicima i profesionalcima u mentalnom zdravlju koji žive i rade na području Općine Odžak (Posavska Županija). Edukaciju su pohađali 20 korisnika usluga u mentalnom zdravlju iz Udruženja „Neuron“ iz Odžak i četiri profesionalca iz oblasti zaštite mentalnog zdravlja iz Centra za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak. Treneri u oblasti poznavanja i zagovaranja ljudskih prava bili su Miroslav Jovanović iz Banjaluke, Nihad Kadić iz Gračanice te Senada Halilović, Nermina Džananović, Alisa Ahmetović i Ana Majić iz Odžaka. Prevashodni cilj edukacije bio je rad na podizanju svijesti o pravu na pravo, ojačavanje kapaciteta korisničkih udruženja i kontinuirana borba protiv stigme reduciranjem socijalne nepravde.

Teme obrađene na ovoj edukaciji bile su: Ljudska prava, Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom, Primjena Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom u stvarnom životu, Stvaranje servisa podrške u zajednici, Promocija prava na pravnu i poslovnu sposobnost, Pravo na nezavisno življenje i uključenost u zajednici, Osnaživanje ljudi u obrani prava osoba sa mentalnim i psihosocijalnim poteškoćama, Razumijevanje stigme, diskriminacije i uskraćivanja prava, Zaustavljanje prisile i stvaranja službi bez prisile nasilja i zlostavljanja.

Azra Salkanović, predsjednica Udruženja „Neuron“, se u svom uvodnom obraćanju zahvalila trenerima i učesnicima, kao i organizacijama i institucijama koje su podržale ovu edukaciju, korisnu svim korisnicima i profesionalcima, a bez kojih bi mogućnosti zagovaranja vlastitih prava osoba sa mentalnim i intelektualnim poteškoćama bilo teško realizirati.

Ovu aktivnost podržali su Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, kojeg implementira Asocijacija Institut za populaciju i razvoj (Association Institute for Population and Development – IPD) u partnerstvu sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, uz podršku Vlade Švicarske.

Korisničke inicijative Svjetski dan pravde

Udruženje „Neuron“ obilježilo je Svjetski dan socijalne pravde na temu „Ljudska prava i prava osoba sa mentalnim i intelektualnim poteškoćama“

Pripremila: Ana Majić, dipl. medicinska sestra, volonterka Udruge „Neuron“ Odžak

Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su s njihovom objavom.

Specijalnu bolnicu za hronične psihijatrijske bolesti u Modriči posjetili su predstavnici fondacije „Initiative für zurückgekehrte“. Delegaciju su činili prof. dr Philip Heiser, dječji psihijatar, dr Sabine Radke, psihijatar, gđa Christiane Marx, vodeći koordinator trialoga i pratilac pri ozdravljenju, kao i prevodilac Milanka Scholz.

Primarni cilj njihove posjete bio je nastavak saradnje započete još 2015. godine, posjetom naših predstavnika Njemačkoj, kao i realizovanje odobrene donacije u novčanim sredstvima namijenjene za našu bolnicu, a koja će biti realizovana kroz kupovinu automobila. Gosti su željeli upoznati naš grad, lokalnu zajednicu, kao i način na koji se naš sistem brine o osobama koje imaju probleme na planu mentalnog zdravlja. Takođe ih je zanimalo da posjete sve relevantne institucije koje rade na pomoći i zbrinjavanju oboljelih lica, kakva je saradnja sa njihovim srodnicima te koliko su uključene druge institucije i udruženja u njihov oporavak.

Jedan o ciljeva je bila i promocija Trialoga kao metoda rada u psihijatriji, koji je u njihovoj praksi dao odlične rezultate i koji žele unaprijediti kod nas. Naime, radi se o pojačanoj komunikaciji između ljekara, bolesnika te njegove porodice kao podrške u ozdravljenju.

Potrudili smo se da kao domaćini odgovorimo ovom zahtjevnom zadatku te da upotpunimo radne dane i predstavimo naš sistem u najboljem mogućem svjetlu. Koordinatori projekta Milenko Đukić, dipl. ecc i dr Dalibor Jozičić, psihijatar, organizovali su posjete te su naši gosti proveli sadržajnih šest radnih dana.

Nakon dočeka u kasnim večernjim satima 16.1.2022. godine, već prvog dana gosti su imali prijem kod direktora bolnice Siniše Nikića, dipl. pravnika, koji im je poželio dobrodošlicu te zahvalio na trudu i izdvojenom vremenu za aktivnosti sa predstavnicima projektnog tima bolnice. Uslijedio je detaljan obilazak bolnice, rehabilitacionog kao i somatskih odjeljenja te odjeljenja za akutnu psihijatriju, koje je

Javna zdravstvena ustanova Specijalna bolnica za hroničnu psihijatriju Modriča Specijalnu bolnicu za psihijatriju u Modriči posjetili predstavnici fondacije „Initiative für zurückgekehrte“ iz Njemačke

Projektni tim bolnice nastavio dobru saradnju sa partnerskim gradom Badsacha

Pripremila: Gordana Spasojević, dipl. socijalna radnica

predstavio dr Goran Ivanović, psihijatar i član projektnog tima. Sve posjete su realizovane u skladu sa pravilima WHO te usvojenih mjera zbog aktuelne pandemije korona virusa. Nakon toga, upriličen je prigodan program koji su pripremili korisnici naše ustanove u radno-okupacionoj terapiji, kao i predstavljanje bolnice koje su organizovali načelnica dr Biljana Prstojević Zelinčević, spec. nps, kao i dr Zoran Zorić, psihijatar, takođe član projektnog tima. Naši gosti su stekli utisak da radimo u lošim infrastrukturnim uslovima, ali da je ljudski i profesionalni doprinos na veoma visokom nivou.

Drugi dan su gosti, zajedno sa našim koordinatorom, posjetili Udruženje za podršku porodicama, licima i zajednici u mentalnom zdravlju „Zajedno“ u Banjaluci, gdje su korisnici u saradnji sa osobljem pripremili prijem, posluženje te prigodan muzičko-dramski program. Internacionalnom koordinatoru za mentalno zdravlje u Republici Srpskoj dr Biljani Lakić, psihijatru, gosti su takođe bili u posjeti i tu su informisani o reformi mentalnog zdravlja koja je u

toku već godinama, kao i o postignutim rezultatima, saradnji na drugim projektima od značaja za razvoj podrške osobama koje imaju probleme na planu mentalnog zdravlja.

Treći dan su posjetili opštinu Modriča, gdje su prijem realizovali savjetnik načelnika Aleksandar Petrović i Bojana Kurešević, načelnica privrede, koji su našim gostima predstavili aktivnosti oko izrade Novog zakona o socijalnom preduzetništvu u Republici Srpskoj, a koji će biti idealna osnova i prilika da se osobama koje imaju probleme na planu mentalnog zdravlja omogući zaposlenje u skladu sa preostalim kapacitetima njihove ličnosti. Nakon toga, organizovana je posjeta Dnevnom centru za djecu sa posebnim potrebama „Sunce Oberwalisa“, gdje su naše goste dočekali predstavnici Centra za socijalni rad Modriča, direktor Dejan Drinić, dipl. socijalni radnik, koji je predstavio ustanovu, viziju njenog djelovanja, način komunikacije sa roditeljima djece, program rada te određene teškoće na koje nailaze u svakodnevnom radu.

Ubjedljivo najdirljiviji i najbolji dio posjete bio je četvrtak kada smo našim gostima dali priliku da se predstave. Prof. dr Heiser je predstavio kliniku u kojoj je načelnik odjeljenja za dječju psihijatriju u gradu Northausenu. Gospođa Christiane Marx je rado podijelila svoju životnu priču kroz prezentaciju našim bolesnicima, što je naišlo na odličan prijem. Predstavila je Projekat „Ex-In“ čiji je aktivan učesnik, kao osoba koja je imala psihotične epizode u životu iz kojih je izašla obogaćena iskustvom koje dalje promoviše. Svi prisutni bolesnici su strpljivo slušali njen put ka ozdravljenju te uspone i padove na koje je nailazila tokom oporavka. Neki od prisutnih su vrlo aktivno učestvovali u razgovoru sa gospođom Marx, iskazali izuzetno poštovanje te poznavanje stranog jezika što je izazvalo oduševljenje kod nas profesionalaca koji svakodnevno radimo sa njima. Nakon toga je realizovana posjeta zaštićenoj kući u Kladarima, gdje se provelo dosta vremena u razgovoru sa osobama koje imaju probleme na planu mentalnog zdravlja, a koje se liječe u zaštićenoj kući. Upriličena je posjeta Domu zdravlja, tačnije Centru za mentalno zdravlje Modriča, gdje su na prijemu bili Mirela Pejić, psiholog i Boro Gvozden, jedan od rukovodilaca ustanove. Centri za mentalno zdravlje predstavljaju prvu stepenicu u pružanju pomoći i najvažniju podršku bolesnicima koji se prate u otvorenoj sredini.

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Alen Šeranić je primio gostujuću delegaciju u petak 21.1.2022. godine, iskazao izuzetnu informisanost o posjeti, kao i zahvalnost za izdvojeno vrijeme i trud. Razgovarao je sa njima, dogovorene su dalje zajedničke aktivnosti te planovi za buduću saradnju.

Prilikom posjete gosti iz partnerke klinike iz Njemačke su donirali projektnom timu bolnice šest tableta koji će biti iskorišteni za olakšan rad, bržu i lakšu kominukaciju. Izdvojena su i sredstva za nabavku automobila bolnici, koji će pripadati odsjeku socijalnog rada te biti iskorišten za unapređenje saradnje i komunikacije sa kolegama na primarnom nivou zaštite duševno oboljelih lica, tačnije sa centrima za mentalno zdravlje i centrima za socijalni rad, kako bi bila obezbjeđena što kvalitetnija usluga zaštite mentalnog zdravlja u društvenoj sredini.

Poštovani,

Drago nam je da možemo obavijesti ti stručnu medicinsku javnost da smo proširili por� olio Krkinih kardiovaskularnih lijekova novim oralnim anti koagulansom Xerdoxo (rivaroksaban) koji se koristi u pre-

venciji moždanog udara i sistem-

ske embolije u odraslih pacijenata sa nevalvularnom atrijskom fi brilacijom te u liječenju i prevenciji venskog tromboembolizma u odraslih1 .

Atrijska fi brilacija (AF) je nepravilan i često ubrzan rad srca, koji može povećati rizik od moždanog udara, zatajenja srca i drugih komplikacija povezanih sa srcem. Atrijska fi brilacija pogađa oko 1-4% opšte populacije, a taj se postotak povećava s godinama, udvostručavajući se svako desetljeće nakon 55-te godine. Većina pacijenata ima 6585 godina. Najčešća komplikacija atrijske fi brilacije je moždani udar. Zapravo, atrijska fi brilacija povezana je s pet puta većim rizikom od

moždanog udara2,3,4 .

Venski tromboembolizam (V-

TE) je stanje u kojem se krvni ugru-

šak najčešće stvara u dubokim ve-

nama noge, prepona ili ruke. Prolazi kroz dvije faze:

• Duboka venska tromboza

(DVT) - ugrušak koji nastaje u dubokim venama, obično u nozi • Plućna embolija (PE) - kada ugrušak izbije iz sti jenke duboke vene, on postaje emboličan i može putovati u pluća, gdje uzrokuje djelomičnu ili potpunu blokadu arterije u plućima.

Venski tromboembolizam pogađa uglavnom starije osobe, ali se može pojaviti u bilo kojoj dobi. Gotovo polovica pacijenata nema kli-

Novo iz Krke – vertikalno integrisani rivaroksaban

nički vidljivih znakova bolesti . Ovo je takozvani “ti hi” DVT.5,6

Oba poremećaja trebaju an� -

koagulacijsku terapiju kao osnovu za učinkovitu prevenciju komplikacija. Europske smjernice preporučuju nove oralne anti koagulanse (NOAC) kao prvu opciju izbora za prevenciju moždanog udara i VTE7,8 .

Xerdoxo (rivaroksaban) spada među NOAC-e koji imaju poboljšani sigurnosni profi l u poređenju sa starijim anti koagulansima poput varfarina. Upotrebom rivaroksabana nema potrebe za stalnim praćenjem koagulacije, dok jednostavno doziranje jednom dnevno povećava pridržavanje pacijenta za terapiju.

Dopusti te da vas informišemo o glavnim razlozima propisivanja

Xerdoxo-a (rivaroksabana):

• Xerdoxo je među prvim generičkim rivaroksabanima u Europi • Xerdoxo je također prvi rivaroksaban bez laktoze u Europi9

• Xerdoxo je potpuno ver� kalno

integrisan proizvod - sa strogom kontrolom kvalitete i patentom zašti ćenim postupkom sinteze i farmaceutskim oblikom1 • Xerdoxo je terapijski i farmaceutski ekvivalentan referentnom proizvodu10 .

Xerdoxo je visokokvalitetan rivaroxaban, proizveden od strane kompanije sa velikim iskustvom u kardiologiji, koja je sinonim za kvalitetu i povjerenje. Zajedno sa Vama, kroz uzajamno povjerenje, mi ispunjavamo svoju misiju: da omogući-

mo ljudima da vode zdrav, dobar i kvalitetan život.

S poštovanjem,

Vaša Krka, d. d. Predstavništvo u BiH

Reference: 1. Sažetak karakteristi ka lijeka

Xerdoxo 2. Odutayo A, Wong C, Hsiao A et al. Atrial fi brillati on and risks of cardiovascular disease, renal disease, and death: systemati c review and meta-analysis. BMJ 2016;354:i4482, 3. ESC Guidelines for the management of atrial fi brillati on developed in collaborati on with E-

ACTS. EHJ 2020; 00: 1–125 3.

Lin H, Wolf P, Kelly-Hayes M, et al. Stroke severity in AF. Stroke 1996; 27: 1760–64. 4. Son MK, Lim N-K, Kim HW, Park

H-Y (2017) Risk of ischemic stroke a� er atrial fi brillati on diagnosis: A nati onal sample cohort.

PLoS ONE 12(6): e0179687. 5. Heit J. Epidemiology of venous thromboembolism. Nat Rev

Cardiol 2015; 12 (8): 464–74. 6. Murphy J. Venous thromboebmolism is underdiagnosed, undertreated. MDLinx internal medicine, 2017. Available at: h� ps://www.mdlinx.com/arti cle/venous-thromboembolism-is-underdiagnosed-undertreated/lfc-1207 7. 2019 ESC Guidelines for the diagnosis and management of acute pulmonary embolism developed in collaborati on with the European Respiratory Society (ERS). EHJ 2020; 41: 543–603. 8. ESC Guidelines for the management of AF in collaborati on with

EACTS. EHJ 2020; 00: 1–125. 9. ePharma Market, CEGEDIM,

IQVIA, INTELLIX, MEDICUBE,

PHARMSTANDART, SOFTDENT,

HmR 1-12 2020. 10. Single-dose crossover comparati ve bioavailability study of rivaroxaban 20 mg -lm-coated tablets in healthy adult volunteers/FED state. Data on -le, 2018.