Integra Onlus presenta " IntegrAzione... 30 anni dal Grande Esodo"

Da un’ idea e realizzazione di: Integra Onlus in collaborazione con la Casa Editrice “Dritëro” Ideja dhe realizimi: Integra Onlus në bashkëpunim me Shtëpinë Botuese “Dritëro” Integra Onlus presenta:

IntegrAzione...

30 anni dal Grande Esodo DocuMostra di Vittorio Arcieri

IntegrIm...

Integra Onlus prezanton: 30 vjet nga Eksodi i Madh DokuEkspozitë ngaVittorio Arcieri

- KRONOS -

Publicistika dhe Memuaristika saggistica e memorialistica

Impaginazione e grafica - Faqosja dhe paraqitja grafike: Botimet «Dritëro» & Sara Kolli Botues - Editori: Elona Agolli Integra Onlus

Copyright © 2021 - Botimet “Dritëro”

IntegrAzione...

30 anni dal Grande Esodo DocuMostra di Vittorio Arcieri

IntegrIm...

30 vjet nga Eksodi i Madh DokuEkspozitë ngaVittorio Arcieri

Loredana Capone

Presidente del Consiglio Regionale della Puglia Presidente e Këshillit Rajonal të Puljas

Non tutto ciò che esiste è naturale che esista Un dialogo ininterrotto tiene insieme le due sponde del Canale tra Otranto e Valona. La geografia ha unito ciò che la storia e la politica hanno provato a dividere. Il relitto della Kater, trasfigurato nell’utopia artistica di Costas Varotsos, é lì a ricordarcelo.

In uno dei suoi scritti più belli raccolti nel volume “Gli Intellettuali e l’organizzazione della cultura”, Antonio Gramsci delinea quello che deve essere il compito dell’intellettuale, soprattutto nella prospettiva interculturale: “trovare sotto le apparenti differenze la reale identità e nell’apparente identità la sostanziale diversità.” In questo concetto potremmo racchiudere il senso del progetto “Compagni e Angeli” dell’artista Alfredo Pirri, frutto della cooperazione tra Repubblica d’Albania e Regione Puglia.

Nel grande giacimento di storie comuni tra la Puglia e l’Albania c’è Turi e il suo carcere. E c’é una lettera. Da quella lettera e dalle origini albanesi del suo autore, Antonio Gramsci, prende le mosse il progetto “Compagni e Angeli” dedicato al pensatore italiano simbolo della resistenza al fascismo. “Un giardino ambiguamente in bilico fra natura e storia - ha detto Alfredo Pirri - ma anche una officina delle arti capace di produrre immaginario e lavoro”. Un progetto di rigenerazione urbana tra Turi e Tirana giocato sul filo della memoria condivisa da due popoli alla ricerca appunto della reale identità sotto le apparenti differenze e delle sostanziali diversità sotto l’apparente identità. Perché come ci insegna l’arte e come lo stesso Gramsci ha scritto nei Quaderni dal Carcere: “Non tutto ciò che esiste è naturale che esista.”

Con l’Albania ci unisce insieme la storia e la geografia. La ricorrenza dei trent’anni degli sbarchi degli albanesi sulle coste pugliesi, Brindisi prima poi Otranto e Bari, ci appartiene culturalmente e politicamente.

L’accettazione del nostro invito da parte di Edi Rama ad essere in Puglia nell’anniversario degli sbarchi indica una familiarità di valori e di sentire di cui si nutre il legame tra il popolo pugliese e il popolo albanese. Il mare che a volte ci ha uniti e a volte divisi, in realtà ha fatto la storia dei due popoli e di tutti i popoli che abitano le sponde dell’Adriatico e dello Ionio. Storia di Conflitti, di Fallimenti e di Sogni, di naufragi e di approdi riempiono l’appuntamento di marzo di un significato universale che ha a che fare non solo con il contesto geopolitico del mediterraneo ma con la condizione stessa dell’uomo contemporaneo. L’Albania ha il significato di un ritorno. L’attraversamento del Canale d’Otranto a trent’anni esatti dalla caduta del nostro confine, del nostro muro, è come volersi dare il tempo del pensiero per provare a capire, a misurarsi con la storia e con la tragicità dei giorni che viviamo. È un gesto politico quello di Edi Rama, un gesto che impegna e commuove. Un gesto che diventerà imprescindibile nelle relazioni tra l’Albania e la Puglia. È con questi sentimenti che abbiamo incontrato il console albanese per preparare l’accoglienza del primo ministro albanese nella sede del Consiglio Regionale e della Puglia e poi a Brindisi sui luoghi dei primi sbarchi, dove la solidarietà del popolo pugliese si fece concreta.

C’è il titolo di un libro e il nome di uno scrittore che sono tornati prepotentemente nei miei pensieri durante questi giorni e le ore febbrili della preparazione di questa visita, della Sua Eccellenza Edi Rama. Lo scrittore era un nostro amico, amico mio ed amico dell’Albania, prematuramente strappatoci sulla soglia dei 40 anni si chiamava Alessandro Leogrande. C’è una strada a lui intitolata tra gli alberi di un grande parco a Tirana. E il titolo di uno dei suoi libri più belli è il Naufragio.

Il Naufragio non è solo la storia tragica dell’affondamento della motovedetta albanese Kater i Rades nel canale d’Otranto che provocò la morte di oltre ottanta tra donne, bambini e uomini in uno dei primi esempi di “respingimento” in mare e il cui relitto è nel porto di Otranto di fronte alla Community Library, trasformato in opera d’arte dallo scultore greco Costas Varotsos è diventato monito alle coscienze degli uomini di oggi per non dimenticare. Se allarghiamo lo sguardo all’intero mediterraneo e guardiamo da una prospettiva più ampia dobbiamo constatare come “il naufragio” sia quello della politica europea nei confronti del grido d’aiuto che sale dalla sponda sud del mediterraneo. Sia il fallimento delle politiche degli stati e dell’Europa rispetto all’emergenza epocale delle migrazioni. Che è un’emergenza politica prima ancora che umanitaria.

Dobbiamo constatare come “Il naufragio” sia quello delle nostre coscienze di donne e uomini delle istituzioni, incapaci di affrontare un dramma più grande di noi che assume spesso i tratti di un vero nuovo olocausto.

Ecco da dove viene l’emozione di oggi, dalla consapevolezza di una impotenza davanti a una tragedia di cui i primi sbarchi a Brindisi a marzo e poi dopo la Vlora a Bari non furono che l’inizio di un naufragio come destino collettivo di un governo delle nazioni.

Jo çdo gjë që ekziston, është e natyrshme të ekzistojë

Një bashkëbisedim i vijueshëm, mban bashkë dy anët e Kanalit mes Otrantos dhe Vlorës. Gjeografia ka bashkuar atë që Historia dhe Politika janë përpjekur të ndajnë. Relikti i Katerit të Radës, shndërruar në një utopi artistike nga Costas Varotsos, është aty për të na e kujtuar.

Në një nga shkrimet e tij më të bukura të përmbledhura në vëllimin “Intelektualët dhe organizimi i kulturës”, Antonio Gramshi përshkruan se cila duhet të jetë detyra e intelektualit, veçanërisht në perspektivën ndërkulturore: “të gjejmë tek dallimet e dukshme identitetin e vërtetë, dhe tek identiteti i dukshëm, të gjejmë larminë themelore”.

Në këtë koncept mund të përkufizojmë kuptimin e projektit “Shokë dhe Engjëj” të artistit Alfredo Pirri, fryt i bashkëpunimit mes Republikës së Shqipërisë dhe Rajonit të Puljas.

Në morinë e pamatë të historive të përbashkëta mes Puljas dhe Shqipërisë, është edhe Turi dhe burgu i tij. Ka edhe një letër. Nga ajo letër dhe nga origjina shqiptare e autorit të saj, Antonio Gramshi, merr udhë projekti “Shokë dhe Engjëj” kushtuar mendimtarit italian, simbol i rezistencës ndaj fashizmit. “Një kopsht dyzuar në luftë mes natyrës dhe historisë - tha Alfredo Pirri - por nga ana tjetër dhe një atelier arti e aftë të prodhojë imagjinatë dhe punë.” Një projekt i rigjenerimit urban mes Turit dhe Tiranës ravijëzuar me fillin e kujtesës së dy popujve në kërkim të atij identitetit të vërtetë poshtë dallimeve sipërfaqësore, dhe larminë thelbësore nën identitetin e dukshëm. Sepse siç na mëson arti dhe siç shkroi vetë Gramshi në Fletoret e Burgut: “Jo gjithçka që ekziston është e natyrshme të ekzistojë”.

Historia dhe gjeografia na bashkojnë me Shqipërinë. Kremtimi i tridhjetë vjetorit të zbarkimeve të shqiptarëve në brigjet e puljeze të Brindizit fillimisht, e më pas të Otrantos dhe Barit, na përkasin neve si nga ana kulturore ashtu dhe ajo politike.

Pranimi i ftesës sonë nga Z. Edi Rama për të qenë i pranishëm në Pulja në përvjetorin e këtyre zbarkimeve, tregon atë afri të vlerave dhe ndjenjave që ushqejnë lidhjen midis njerëzve të Puljas dhe popullit shqiptar. Deti që na ka bashkuar e herë na ka ndarë, në fakt ka bërë historinë e të dy popujve tanë, po aq sa edhe të popujve të tjerë në brigjet e Adriatikut dhe Jonit. Historia e Konflikteve, Dështimeve dhe Ëndrrave, rrënojave të anijeve dhe zbarkimeve, përjetohet sërish në takimin e muajit mars, merr një kuptim universal që ka të bëjë jo vetëm me kontekstin gjeopolitik të Mesdheut por me vetë statusin e njeriut bashkëkohor.

Shqipëria merr kuptimin e një rikthimi.

Kalimi i Kanalit të Otrantos pikërisht tridhjetë vjet pas “rënies së kufirit”, rënies të Murit tonë, është si t’i japësh vetes kohë për t’u përpjekur të kuptosh, të matësh veten përballë historisë dhe tragjedizmave të ditëve që po jetojmë.

Është një gjest politik ai i Edi Ramës, një gjest që të bën jo vetëm të ndërgjegjësohesh, por edhe të emocionohesh. Një gjest që do të bëhet thelbësor në marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Puljas.

Pikërisht me këto përjetime, takuam konsullin shqiptar për të përgatitur pritjen e Kryeministrit shqiptar në selinë e Këshillit Rajonal të Puljas dhe më pas në Brindizi, në vendet e zbarkimeve të para ku solidarizimi i popullit të Puljas u bë i prekshëm.

Titulli i një libri dhe emri i një shkrimtari m’u kthye në mendje gjatë këtyre ditëve dhe orëve të ethshme të përgatitjes për këtë vizitë, të shkëlqesisë së tij, Z. Edi Rama.

Shkrimtari ishte një mik i yni, një mik i imi dhe një mik i Shqipërisë, i larguar para kohe nga kjo jetë në pragun e të dyzetave, dhe quhej Alessandro Leogrande. Ka një rrugë me emrin e tij mes pemëve të një parku të madh në Tiranë. Dhe titulli i një prej librave të tij më të bukur është “Mbytja e Anijes.

Mbytja e Anijes, nuk është vetëm historia tragjike e mbytjes së Kateri i Radës në kanalin e Otrantos në të cilin humbën jetën më shumë se tetëdhjetë gra, fëmijë dhe burra në një nga shembujt e parë të “përzënies” në det, rrënoja e të cilit është në portin e Otrantos përpara Bibliotekës së Komunitetit, i shndërruar në vepër të arti nga skulptori grek Costas Varotsos duke u kthyer në një klithmë të ndërgjegjes njerëzore sot, që të mos ta harrojnë. Nëse shikojmë të gjithë Mesdheun nga një këndvështrim më i gjerë, duhet të pranojmë se “anija e mbytur” është ajo e politikës evropiane ndaj thirrjes për ndihmë që vjen nga bregu jugor i Mesdheut. Apo i dështimit të shtetit dhe politikave evropiane në raport me emergjencën epokale të migracionit. E cila është një emergjencë politike përpara se të jetë humanitare.

Ne duhet të shohim se “Anija e mbytur” është ajo e jona, ajo e ndërgjegjes së grave dhe burrave të institucioneve, të paaftë për të përballuar një dramë më të madhe se vetja, që shpesh merr tiparet e një holokausti të ri të vërtetë.

Emocioni i sotëm, vjen pikërisht nga kjo, nga vetëdija e të qenit të pafuqishëm përballë një tragjedie, për të cilën zbarkimet e para në Brindizi në mars dhe më pas pas Vlorës në Bari, ishin vetëm fillimi i mbytjes si pjesë e një fati të përbashkët të qeverisjes së kombeve.

Anila Bitri Lani Ambasciatore della Repubblica d’Albania in Italia Ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Itali

Nell’Occidente, dove sorge il sole...

L’Albania e gli albanesi, 30 anni fa abbatterono quel Muro che li voleva separati dall’Occidente, hanno dato il colpo di grazia alla “cortina di ferro”, facendo l’innominabile nell’attraversare il “mare - murato” ed arrivare sulle coste italiane.

Fu proprio l’Italia, la nostra finestra con vista sull‘Occidente, dove sorge il sole, come plasmato dal pensiero politico e filosofico del nostro Rinascimento Nazionale.

Pensiero che in Italia, mantennero in vita anche gli Arbëresh.

30 anni fa dunque, l’Italia e gli italiani spalancarono le porte ed i loro cuori! Fu in quegli anni appunto che gli italiani conobbero gli albanesi.

Oggi la comunità albanese vive, lavora, studia, mette su famiglia, già la seconda o addirittura la terza generazione, in questo tanto amato Paese.

Abbiamo camminato e siamo cresciuti insieme.

La nostra comunità, già parte integrante del tessuto economico, sociale, culturale, intellettuale e scientifico della sua seconda patria, sta intessendo sempre di più questa nuova realtà con l’Albania, che gli italiani stanno scoprendo e riconoscendo giorno dopo giorno.

I nostri Paesi, legati da un rapporto storico, stretto e dinamico, godono di una comunità di giovani cittadini, italo-albanesi, nata dalla convivenza di questi 30 anni. Ne fa da testimone l’esistenze dei nostri cittadini in Italia, in Albania e ovunque.

Ecco, l’incontro dei popoli e l’abbraccio tra le culture stiamo celebrando in questo trentesimo anniversario!

Në perëndim, ku dielli lind...

Shqipëria dhe shqiptarët 30 vjet më parë shënuan shëmbjen e Murit që i kishte ndarë nga Perëndimi, i dhanë goditjen e fundit Perdes së hekurt, bënë më të paimagjinueshmen, kapërcyen “murin – det” dhe mbërritën në brigjet e Italisë që ka qenë dritarja jonë “në Perendimin, ku lind dielli”, siç dëshmon mendimi politik dhe filozofik i Rilindjes sonë Kombëtare.

Madje, në Itali, atë e kishin mbajtur në jetë, arbëreshët.

30 vjet më parë Italia dhe italianët hapën dyert dhe zemrat!

Në ato vite, italianët njohën shqiptarët.

Sot komuniteti shqiptar jeton, punon, shkollohet, krijon familje, rrit brezin e dytë apo edhe të tretë në këtë vend të dashur. Ecëm dhe u rritëm së bashku.

Komuniteti ynë, tashmë pjesë përbërëse e indit ekonomik, social, kulturor, intelektual dhe shkencor në atdheun e tij të dytë, po e lidh këtë më shumë me Shqipërinë, të cilën italianët po e zbulojnë dhe njohin dita-ditës.

Vendet tona, të lidhura në një marrëdhënie historike, të ngushtë dhe dinamike, gëzojnë një komunitet qytetarësh të rinj, italo-shqiptarët, të lindur nga bashkëjetesa e këtyre 30 viteve. E dëshmojnë këtë jetët e qytetarëve tanë në Itali, në Shqipëri, dhe kudo.

Pikërisht, takimin e popujve dhe përqafimin e kulturave celebrojmë këtë 30 vjetor!

Paolo Foresti Gia’ Ambasciatore d’Italia in Albania negli Anni ‘90 Ambasador i Italisë në Shqipëri në vitet ‘90

L’Esodo, un invito alla riflessione La riedizione della mostra IntegrAzione, I 30 anni del grande Esodo, si propone di stimolare una riflessione su di un fenomeno che ha avuto un grande impatto nelle rispettive realtà. E’ un’iniziativa encomiabile che mette a lente d’ingrandimento un episodio di una lunga storia dei due Paesi che però, sia pure con tempi e modalità varianti, costituisce la spina dorsale di un fenomeno che è sempre esistito nel nostro mondo. Basti pensare al’esodo biblico degli ebrei e persino a quello albanese della seconda metà del Quattrocento che trasferì in Italia intere popolazioni alcune delle quali hanno mantenuto nel mezzogiorno, particolarmente in Calabria e Sicilia, la loro identità fino ai nostri giorni. Diverso il caso di Venezia che, a fronte della caduta di Scutari nell’autunno del 1478 dopo il lungo assedio dei turchi, decise di concedere agli abitanti del nord la cittadinanza veneziana come ci ricorda la grande studiosa Lucia Nadin. Il Senato veneziano dette istruzioni al suo comandante a Scutari di informare la popolazione che “abbiamo convenuto che ciascun cittadino sia libero di rimanere in casa sua oppure di venire da noi, nelle nostre terre, per vivere sotto l’ombra nostra. Per quelli che decideranno di restare non mancherà comunque la nostra riconoscenza e il nostro amore e sempre li avremo per carissimi. Tutti quelli che vorranno partire e venirsene da noi, saranno da noi recolti favoriti e accomodati con particolare carità e benignità e sempre li proteggeremo, affinchè con le loro famiglie possano vivere sotto la nostra protezione, come ha meritato la sua fede e costantia. Quanto rimanesse di vettovaglie, prima della consegna della città ai Turchi dovranno essere distribuite fra quelli nostri fedelissimi subditi che volessero rimaner.”

A differenza del sud Italia, i numerosissimi immigrati divennero una cosa sola con le popolazioni locali perdendo gran parte della loro identità nazionale ma lasciando comunque molteplici ed indelebili tracce della loro presenza.

Così il mondo conosce da sempre migrazioni più o meno importanti seguenti a conquiste ed occupazioni militari, carestie, necessità di migliorare la propria condizione economica, sfuggire a persecuzioni, ricercare l’Eldorado e conoscere altri mondi.

L’epoca romana ha visto intere popolazioni trasferirsi dalla periferia al centro dell’Impero. L’arrivo nella Penisola dei cosidetti barbari con la caduta di Roma, con intere popolazioni provenienti da ogni direzione poi stanziatesi nelle regioni occupate, l’ampiezza dei commerci nel periodo medievale, la scoperta di nuovi mondi che portò gradualmente al trasferimento oltreoceano di enormi comunità, per giungere al fenomeno contemporaneo motivato in gran parte da esigenze economiche ma anche alla necessità di sfuggire a guerre e persecuzioni (ad esempio la Siria). Ma a nessuno forse era mai capitato di fuggire in massa dal proprio Paese per liberarsi da un ottuso e perverso potere ideologico che aveva tolto persino la libertà di pensare. Ecco l’esodo del 1991 alla caduta del regime di Enver Hoxha, soprattutto dei più giovani, che avevano conosciuto attraverso la Raitv il Paradiso terrestre. Ciò che ne fa un caso per molti versi diverso dal resto delle migrazioni tra la fine del XX° secolo e l’inizio del Terzo millennio.

Quale è stata la conseguenza di questo esodo. Che evoluzione ha avuto. Quale è stato ed è l’impatto sulle relazioni italo-albanesi. Quali conseguenze ha avuto sull’uscita dell’Albania dal tunnel della tirannia e sulla costruzione di una società più libera, moderna e democratica.

Sono tutti quesiti che questa nuova mostra, fotografica ma non soltanto, pone alle nostre coscienze.

Eksodi, një ftesë për reflektim Rishfaqja e Ekspozitës IntegrIm ..., 30 vjet pas Eksodit të madh, synon të na ftojë të reflektojmë mbi një fenomen që ka pasur një ndikim të madh në realitetet tona të ndërsjella. Është një iniciativë e lavdërueshme që lartëson një episod të një historie të gjatë mes dy vendeve, i cili, megjithatë, megjithëse në kohë dhe metoda të ndryshme, përbën shtyllën kurrizore të një fenomeni që ka ekzistuar në botën tonë që në krye të herës. Thjesht mendoni për eksodin biblik të hebrenjve dhe madje edhe eksodin shqiptar të gjysmës së dytë të shekullit XV, i cili bëri të transferoheshin popullata të tëra drejt Italisë, disa prej të cilave kanë ruajtur identitetin e tyre në jug, veçanërisht në Kalabri dhe Siçili, deri në ditët tona. Ndryshe nga rasti i Venedikut, i cili, përballë rënies së Shkodrës në vjeshtën e vitit 1478, pas rrethimit të gjatë të turqve, vendosi t’u japë banorëve të Veriut shtetësinë e Venedikut, siç na kujton dhe dijetarja e madhe Lucia Nadin. Senati Venecian udhëzoi komandantin e tij në Shkodër të njoftonte popullatën se “ne kemi rënë dakord që çdo qytetar të jetë i lirë të qëndrojë në shtëpinë e tij ose të vijë tek ne, në tokat tona, për të jetuar nën kujdesin tonë. Për ata që vendosin të qëndrojnë, megjithatë, mirënjohja dhe dashuria jonë nuk do të mungojnë dhe ne do t’i kemi gjithmonë pranë zemrës. Të gjithë ata që duan të shpërngulen nga trojet dhe të bujtin tek ne, do të favorizohen dhe akomodohen një bamirësi dhe mirësi të veçantë dhe ne gjithmonë do t’i mbrojmë ata, në mënyrë që së bashku me familjet e tyre të mund të jetojnë nën mbrojtjen tonë, pasi do ta meritojë me besimin dhe qëndresën e tij. Ajo që kishte mbetur nga furnizimet, para se qyteti t’i dorëzohej turqve, duhet të shpërndahet midis atyre vartësve tanë më besnikë që dëshirojnë të qëndrojnë “. Ndryshe nga Italia e Jugut, numri i madh i emigrantëve u bë njësh me popullatat lokale, duke humbur shumë nga identiteti i tyre kombëtar, por duke lënë ende gjurmë të shumta dhe të pashlyeshme të pranisë së tyre. Kështu bota gjithmonë ka njohur migrime pak a shumë të rëndësishme pas pushtimeve ushtarake dhe okupimeve, për shkak të urisë, nevojës për të përmirësuar gjendjen ekonomike të dikujt, t’i shpëtojë persekutimit, që të kërkojë Eldorado-n dhe të mësojë për botët e tjera. Epoka romake pa se si popullata të tëra u shpërngulën nga periferia drejt qendrës të Perandorisë. Mbërritja në Gadishull, e të ashtuquajturve barbarë, me rënien e Romës, me popullsi të tëra që vinin nga çdo drejtim për t’u vendosur në rajonet e okupuara, zgjerimi i tregtisë në periudhën e Mesjetës, zbulimi i botëve të reja që gradualisht çuan në zbulime jashtë komuniteteve të mëdha, në mënyrë që të arrihej fenomeni bashkëkohor i motivuar kryesisht nga nevojat ekonomike, por edhe nga nevoja për t’i shpëtuar luftërave dhe persekutimeve (për shembull Siria). Por mbase askujt nuk i është dashur kurrë të largohet masivisht nga vendi i tij në mënyrë që të çlirohet nga një fuqi ideologjike e zymtë dhe e çoroditur që i kishte hequr edhe lirinë e mendimit. Ky është eksodi i vitit 1991 me rënien e regjimit të Enver Hoxhës, veçanërisht i të rinjve, të cilët kishin njohur Parajsën në Tokë përmes televizionit RAI. Çfarë e bën atë një rast të veçantë nga pjesa tjetër e migrimeve mes fundit të shekullit 20 dhe fillimit të mijëvjeçarit të tretë? Cila ka qenë pasoja e këtij eksodi? Çfarë evolucioni ka pasur? Cili ka qenë dhe është ndikimi në marrëdhëniet italo-shqiptare? Çfarë pasojash ka sjellë ajo në daljen e Shqipërisë nga tuneli i tiranisë dhe në ndërtimin e një shoqërie më të lirë, më moderne dhe demokratike? Këto janë të gjitha pyetjet që kjo ekspozitë e re, fotografike por jo vetëm, i drejton ndërgjegjes sonë.

Domenico Airoma Magistrato che ha svolto missioni in Albania ed in Kosovo, nel contesto di programmi di assistenza al settore giudiziario relativamente alle strategie della criminalità organizzata.

Gjykatës që ka kryer misione në Shqipëri dhe Kosovë në kontekstin e programeve të ndihmës për sektorin gjyqësor në lidhje me strategjinë për të luftuar krimin e organizuar.

Cosa è davvero accaduto nel novembre di trenta anni fa.

C’è un muro ancora in piedi.

E non si trova a Berlino.

Premessa: l’importanza degli anniversari.

Gli anniversari rappresentano uno strumento privilegiato per riflettere sulla qualità del tempo. In primo luogo, sollecitano la memoria, inducono a ripensare il passato, a rivedere la storia; essendo la storia il terreno su cui ogni politica viene sperimentata, si tratta, perciò, di operazioni che aiutanoad una migliore comprensione del presente.

O, almeno, dovrebbero. Perché gli anniversari costituiscono anche una misura del presente; nel fare memoria di un accadimento, infatti, dovremmo anche chiederci che cosa quell’evento ha significato per noi, per la nostra “piccola” storia, ma anche per la “grande” storia, per la storia cioè del “macrantropos”, del corpo sociale. In tal modo, l’anniversario è anche occasione –o dovrebbe esserlo- per un esame di coscienza; e per porsi una domanda: “sono stati fatti i conti con quel passato?”. E tutto ciò conduce, altresì, ad operare una distinzione: fra coloro che, appunto, quei conti li hanno fatti –o ci hanno provato- e coloro che non hanno inteso farli, non avendo visto –o voluto vedere- in quell’accadimento un segno dei tempi.

Fra coloro che hanno segnalato la straordinaria rilevanza di quanto accaduto nel novembre del 1989 a Berlino, occorre annoverare, senza dubbio, il pontefice emerito, Benedetto XVI, per il quale la caduta del Muro “ha segnato uno spartiacque nella storia mondiale” .

Mi piace, tuttavia, ricordare anche le parole di Giovanni Cantoni, fondatore di Alleanza Cattolica, che ha definito i fatti di Berlino come “l’avvenimento di maggior rilievo politico nella storia contemporanea”

Nel novembre di trenta anni fa è crollato un muro. Un muro che divideva a metà una città, due nazioni; ma, soprattutto, due mondi, due visioni dell’uomo.

Innanzitutto, è lecito chiedersi perché quel muro è crollato. Se ciò è accaduto per ragioni naturali o per effetto di atti dell’uomo. Giacché se ricorre la seconda delle due ipotesi eziologiche, allora è più corretto parlare di abbattimento.

E se è stato abbattuto da uomini, è di qualche interesse stabilire chi lo ha abbattuto e per quali ragioni. Ancora una volta sono illuminanti le parole di Giovanni Cantoni, che quell’abbattimento aveva non profetizzato, ma previsto, facendo buon uso delle categorie di lettura della storia fornite dalla scuola contro-rivoluzionaria; e che, al contempo, aveva formulato delle ipotesi, rivelatesi poi altrettanto fondate, circa le possibili reazioni rispetto a quanto sarebbe accaduto.

“Mentre più che avvisaglie indicano l’eventualità che l’impero socialcomunista imploda, se già non si può affermare puramente e semplicemente che sta crollando su sé stesso, un così enorme crollo ideologico pare semplicemente destinato a gettare diffidenza su ogni idea e ogni ideale, senza esame di sorta della loro qualità o del loro uso eventualmente idolatrico, lasciando libero il campo all’ultimo travestimento dell’ideologia, quello tecnocratico, e senza che venga posta la questione del significato della tecnica stessa, che si pretenda connotata da caratteri di assoluta soggettività”.

Dunque, cosa è imploso? Il sistema imperiale socialcomunista. Cosa rappresentava quel sistema? Un’ideocrazia, ovvero“l’intronizzazione istituzionale, l’istituzionalizzazione di un’ideologia, di una visione del mondo distorta in quanto incentrata su una verità parziale, la cui metafisica è un’utopia”.

Chi ha dato l’ultimo scossone a quell’impero che andava implodendo?

I suoi stessi sudditi, che erano allo stesso tempo i destinatari di quell’esperimento di ingegneria sociale votato alla costruzione dell’“uomo nuovo”.

Rispetto a tutto questo, ancora una volta, c’è da chiedersi: sono stati fatti i conti? Chi non li ha ancora fatti e perché?

Ripartire dalle macerie.

L’abbattimento del muro ha lasciato sul campo macerie sociali ed antropologiche.

Il dopoguerra iniziato nel 1989 non è solo il terzo dopoguerra, seguito alla guerra fredda, ma il dopoguerra della guerra pluridecennale condotta dai regimi socialcomunisti contro i popoli dominati.

L’implosione dell’armatura totalitaria ha fatto riemergere un corpo – quello sociale- debilitato in quanto abituato alla dipendenza totalitaria.

Orbene, dove quel corpo aveva conservato, seppur a fatica, un’identità ed una vita autonoma (grazie anche e soprattutto alla fede cristiana), resistendo così alla droga di regime, esso ha potuto più facilmente riorganizzarsi, ripartendo dalle macerie per ricostruire un tessuto sociale, attingendo ad una visione dell’uomo che era stata custodita e tramandata resistendo all’oppressione totalitaria.

Dove ciò non è stato, si sono date, purtroppo, le condizioni perché si cercassero surrogati di quella“droga”, non esclusa la criminalità di tipo mafioso che ha avuto vita facile nell’attecchire su quei tessuti malati, perpetuando così una condizione di dipendenza.

I guasti più difficili da riparare sono, però, quelli antropologici.

Qualcuno li aveva predetti, mettendo in guardia dal ritenere che l’alternativa al mondo social-comunista fosse l’Occidente nato dal falso umanesimo.

In un memorabile discorso tenuto ad Harvard l’8 giugno 1978, profeticamente titolato “Un mondo in frantumi”, Aleksandr Solzenicyn, metteva in guardia dalle false alternative all’ideocrazia social-comunista: “(…) non resta che cercare l’errore alla radice stessa, alla base del pensiero dell’Età moderna. Mi riferisco alla concezione del mondo dominante in Occidente che, nata all’epoca del Rinascimento, ha assunto forme politiche a partire dall’Illuminismo ed è alla base di tutte le scienze dello Stato e della società: la si potrebbe chiamare umanesimo razionalista o autonomia umanistica in quanto proclama e

promuove l’autonomia dell’uomo da qualsiasi forza. Oppure ancora –e altrimenti- antropocentrismo: l’idea dell’uomo come centro di tutto ciò che esiste”.

Questo fallimento epocale, associato alla riemersione delle nazioni, avrebbe dovuto “imporre” un salutare ritorno al principio di realtà; una sorta di eterno ritorno, non nel senso della ciclicità dell’andamento, ma nel senso dell’inevitabilità dell’approdo. Come per la filosofia che, stanca dell’imbarbarimento della riflessione autocentrata, approda al senso comune.

Ma così non è stato.

Soprattutto per l’Occidente. Anzi l’Occidente ha ritenuto che avesse vinto il sistema di pensiero relativistico e libertario, rispetto al quale i totalitarismi rappresentavano un’interruzione della storia. Così, peraltro, venne scritto nel manifesto di Ventotene, che viene considerato la carta costituzionale non scritta dell’Unione Europea, che si avviava a sostituire l’Unione Sovietica nella prosecuzione dell’esperimento di ingegneria gnostica, nella realizzazione del paradiso in terra.

Al mondo bicolore si è sostituito un monocolore pur se occultato da un variopinto arcobaleno; all’alleanza dell’ateismo con il totalitarismo, è subentratoun matrimonio da tempo preparato, quello fra relativismo e democrazia.

Al totalitarismo aperto succede quello che Giovanni Paolo II, nella Centesimus Annus, ha definito “totalitarismo subdolo”: “Oggi si tende ad affermare che l’agnosticismo ed il relativismo scettico sono la filosofia e l’atteggiamento fondamentale rispondenti alle forme politiche democratiche, e che quanti son convinti di conoscere la verità ed aderiscono con fermezza ad essa non sono affidabili dal punto di vista democratico, perché non accettano che la verità sia determinata dalla maggioranza o sia variabile a seconda dei diversi equilibri politici.

A questo proposito, bisogna osservare che, se non esiste nessuna verità ultima la quale guida ed orienta l’azione politica, allora le idee e le convinzioni possono esser facilmente strumentalizzate per fini di potere. Una democrazia senza valori si converte facilmente in un totalitarismo aperto oppure subdolo, come dimostra la storia”.

Un totalitarismo dal volto umano, che ha un suo catechismo civile -il

cosiddetto politicamente corretto - ed una sua neo-lingua; che usa non il gulag ma la gogna sociale, bollando i propri avversari come impresentabili e così riducendoli al silenzio, anche negando loro ogni diritto all’obiezione di coscienza.

Il volto buonista del nuovo totalitarismo si manifesta principalmente nell’assecondare ogni desiderio; il radicalismo elitario si trasforma in radicalismo di massa, o meglio in narcisismo di massa: ognuno è chiamato a costruirsi il proprio paradiso in terra, ognuno ha diritto alla felicità.

C’è solo un problema da risolvere: la conflittualità generata dalle pulsioni inevitabilmente collidenti in quanto totalizzanti. Si tratta di una condizione che impone un capillare dirigismo, una nuova armatura, un nuovo Muro, questa volta fatto di direttive, regolamenti, sentenze; un muro invisibile ma indefettibilmente presente nella vita e nelle menti dei nuovi sudditi; fatto non di cemento ma del vetro dei palazzi di Bruxelles e Strasburgo. Non c’è filo spinato, non ci sono le divise dei Vopos; ma, come quello di Berlino, è un muro che non si può scavalcare, è una condizione dalla quale sembra impossibile uscire.

Viene riemergendo la duplicità delle correnti del fiume rivoluzionario: una corrente fredda, incarnata dall’Unione Europea, impegnata a congelare i risultati del processo di demolizione dell’ordine preesistente; e duna corrente calda, tutta tesa a riscaldare i cuori e a far intravvedere una nuova frontiera, quella di una Nuova Entità, qualcosa che superi definitivamente l’Uomo, attraverso la mistica dei cosiddetti nuovi diritti.

Si assiste, in definitiva, all’ennesimo travestimento dell’inganno gnostico, presentato questa volta sotto le sembianze di un accattivante neo-umanesimo o trans-umanesimo; un esito anch’esso prevedibile: “La parabola storica del comunismo marx-leninista è giunta al suo termine. Sotto le ‘dure repliche della storia’ l’Utopia collettivistica si è disintegrata, e l’idea che possa disalienare se stessa attraverso la politica della tabula rasa ha ricevuto un colpo devastante. Ma questo non autorizza a credere che il bisogno di assoluto abbia abbandonato definitivamente la scena. In una civiltà disertata dagli Dei, ma quotidianamente lavorata dalla tradizione giudaico-cristiana, tutta centrata sulla contrapposizione fra la civitas diaboli e la civitas Dei, e attraversata da parte a parte dalla ‘tentazione gnostica di un sapere

assoluto e totale, liberante dalle angosce legate ai saperi parziali e conflittuali’, è difficile escludere che lo spirito rivoluzionario non assuma, in un futuro più o meno prossimo, nuove sembianze”.

Più che dichiarare il fallimento della modernità, consacrato nei guasti della cosiddetta post-modernità, si punta ad un superamento, a promettere la salvezza attraverso la via d’uscita della cosiddetta ipermodernità; si tratta, in altri termini, di ritornare alle origini, non per prendere atto dell’errore, ma, bensì, per ripartire dall’idea portante della Rivoluzione, quella dell’uomo misura di tutte le cose, liberato anche del mero richiamo alla divinità.

“Invece che di Homo Deus (…), preferisco parlare dell’uomo-soggetto, intendendo con ciò l’uomo portatore di diritti umani fondamentali.

Questo fa di noi i giudici delle nostre attività e anche delle nostre opinioni e decisioni, in nome di una visione etica la cui principale espressione è la democrazia costruita sulla subordinazione di tutte le decisioni, comprese le leggi votate dalla maggioranza, ai nostri diritti umani fondamentali.

Siamo entrati nel periodo in cui, dopo Gesù, il Dio divenuto uomo, noi giudichiamo i Giusti e i Colpevoli, al di là dei tempi e delle leggi, in base alla loro capacità o incapacità di comportarsi in quanto soggetti (…).

Questa situazione e questa nuova cultura non appartengono a un al di là della modernità: al contrario, esse sono iper moderne, in quanto fondate sulla coscienza della nostra creatività (…)”.

Accanto a coloro che ritengono oramai che la storia, quella qualitativamente importante, sia finita e vada congelata, si fanno strada altri che preferiscono parlare di una storia entrata in una fase decisiva, quella del superamento dell’Uomo.

Per un salutare ritorno al reale.

E tuttavia, anche se non si sono fatti i conti con le fondamenta del muro, con le radici del socialcomunismo, il reale incomincia ad imporsi di per sé.

Come?

Innanzitutto, in maniera meccanica.

La dissoluzione giunta alla sua fase finale, l’accelerazione accresciuta, ha reso la materia, anche e soprattutto quella umana –con le sue naturali

articolazioni sociali- talmente inconsistente, liquida, da ostacolare di fatto (oltre che di principio) il processo di coagulazione rivoluzionario.

Assistiamo perciò all’implosione, più o meno silente, di un altro muro, di un’altra cortina, seppur fatta non di ferro ma di materia vischiosa.

Non è dato sapere se e quando questa implosione si manifesterà pienamente. Come l’abbattimento del Muro nel 1989, c’è una componente misteriosa che fa parte del corso delle vicende storiche. E però è un fatto che il radicalismo di massa, l’esplosione del narcisismo soggettivistico produce emotività e rancore ingestibili, creando le premesse perché gli uomini, nuovamente illusi, aprano gli occhi e riscoprano la propria condizione di strutturale finitezza.

“L’autodistruzione di una società neognostica può essere scongiurata solo se entra in campo il nemico assoluto dello spirito rivoluzionario: il principio di realtà”.

Questo è il terreno sul quale re-agire; quello dei bisogni della carne, del corpo. La malattia da cui è affetto l’uomo contemporaneo è l’alienazione dal reale. Per curarlo occorre ricostruire relazioni: dell’uomo con sé stesso, con il proprio corpo, poi con l’altro e via via, fino a Dio. Con pazienza, con amore.

Illuminanti e profetiche le parole del pensatore-contadino francese Gustave Thibon: “Si tratta di incarnare umilmente e pazientemente la verità umana, di darle un corpo e una realtà nella vita di ciascuno e nella vita di tutti.

Il più nobile ideale ha senso soltanto nella misura in cui partorisce il povero sforzo carnale e sanguinante. Le basi più elementari della natura umana sono dilaniate: l’uomo tutto intero è da ricostruire. A questo scopo non basta predicare, a tutti ed a nessuno, dalla sommità dell’edificio vacillante, bisogna scendere e ripararne, pietra dopo pietra, le fondamenta minacciate”.

Vi è, infatti, una tentazione dalla quale occorre fuggire: estraniarsi dal mondo perché non più “redimibile”, precipitare nel vortice paralizzante del falso dogma della ineluttabilità del corso delle vicende storiche, non più confidare nell’aiuto di Dio; in una sola parola, disperare.

Ma il 10 novembre di 30 anni fa ci ricorda che oltre l’intreccio incomprensibile all’uomo degli eventi storici, c’è l’ordito armonico che continua a tessere la Provvidenza. Nonostante la cecità degli uomini.

Ka ende një mur pa rrëzuar.

Dhe nuk gjendet në Berlin.

Përvjetorët janë instrumente të privilegjuar reflektimi mbi cilësinë e kohës... Fillimisht, ngazëllejnë memorien, shtyjnë të risjellësh në mendje të shkuarën, të rivlerësosh historinë, duke qenë se historia është terreni ku eksperimentohet çdo politikë; bëhet fjalë, pra, për operacione që ndihmojnë për të kuptuar më mirë të tashmen.

Apo të paktën, këtë duhet të bëjnë.

Sepse përvjetorët shërbejnë edhe si një njësi matëse të së tashmes, kur krijojmë kujtime mbi një ngjarje, në të vërtetë, ne duhet edhe të pyesim veten se çfarë rëndësie ka ajo ndodhi për ne, për historinë tonë vogël apo edhe për historinë e madhe, për historinë pra, të ‘macrantropos’ të këtij trupi social të memories së përbashkët. Në këtë mënyrë, vetë përvjetori është edhe një mundësi, apo do të duhej të ishte, për të bërë edhe një ekzaminim të ndërgjegjes, dhe të bëjmë një pyetje: “a i kishim bërë ndonjëherë llogaritë me atë të shkuar”?! E gjitha kjo na shpie, gjithashtu, të vëmë në veprim një veçori dallimi mes atyre që këto hesape i kanë bërë, ose të paktën kanë tentuar dhe ata që në vërtetë nuk patën ndërmend t’i bënin, sepse nuk mundën apo nuk deshën të shihnin, teksa shenja e kohës po ndodhte.

Në mesin e atyre që kanë shënuar dhe rëndësinë e asaj çfarë ndodhi në nëntor të vitit 1989 në Berlin, duhet vlerësuar, pa asnjë dyshim, Papa Emeritus, Benedikti XVI, për të cilin rënia e Murit “shënoi pikën e kthesës në rrjedhën e historisë botërore”. Çfarë ndodhi vërtet në nëntorin e para 30 viteve?

Në nëntorin e para 30 viteve, ra muri. Një mur që ndante përgjysmë një qytet, dy kombe por mbi të gjitha, dy botë, dy vizione të njeriut. Para së gjithash është e drejtë të pyesësh: pse ra muri? Nëse kjo ndodhi për arsye natyrore apo për efekt të ndërhyrjes së njeriut. Duke qenë se

vlen në këtë rast hipoteza e dytë, atëherë është më e drejtë të flasim për shembje të murit. E nëse e kanë shembur njerëzit është e udhës të vendosim, kush e shembi dhe pse. Edhe njëherë na ndriçojnë fjalët e Giovanni Cantoni, që atë shembje e kishte profetizuar, parashikuar, duke mirëpërdorur kategori të leximit të historisë, të dhëna nga shkolla kundër-revolucionare, dhe që, njëkohësisht, kishte formuluar hipoteza të cilat u shfaqën po aq të bazuara, mbi reagimet e mundshme se çfarë do të mund të ndodhte.

Ndërkohë që kishte shumë paralajmërime që tregojnë se Perandoria socialkomuniste po përulej, edhe pse nuk mund të konfirmohej tërësisht dhe thjeshtësisht që po shembej nën vete, një rënie ideologjike kaq e madhe duket sikur më shumë është e prirur të hedhë pabesinë mbi çdo tjetër ide dhe ideal, pa qenë aspak nevoja e një prove të llojit të kualitetit apo të përdorimit të idhujtarisë, duke lënë kështu terren të lirë për maskimin e momentit të fundit të ideologjisë së tyre, ai teknokratik, dhe pa qenë nevoja që të dihet domethënia e vetë teknikes, lidhur nga elementë të një subjektiviteti absolut.

Pra, çfarë është e thyeshme? Sistemi i perandorisë Socialkomuniste. Çfarë përfaqësonte ky sistem? Një ideokraci, apo me saktë ‘kurorëzimin institucional, institucionalizimin e një ideologjie, të një vizioni të botës të shtrembëruar, e papërqëndruar në një të vërtetë qoftë edhe parciale, metafizika e së cilës është një utopi.

Kush e dha tronditjen e fundit të asaj perandorie që po shpërthente së brendshmi? Vetë të nënshtruarit e saj, që ishin në të njëjtën kohë edhe epiqendra e atij eksperimenti të një inxhinierie sociale votuar mbi bazën e ndërtimit të ‘njeriut të ri’.

Mbi gjithë këtë, sërish edhe njëherë, mbetet të pyesim, a u bënë mirë llogaritë? Kush nuk i ka bërë akoma dhe pse?

T’ia nisësh nga gërmadhat Shembja e murit ka lënë në shesh, gërmadha shoqërore dhe antropologjike.

Paslufta filloi në vitin 1989 dhe nuk është vetëm paslufta e tretë, që u pasua nga lufta e ftohtë, por paslufta e luftës dhjetëravjeçare e udhëhequr nga regjimet socialkomuniste kundra popujve të nënshtruar.

Shpërbërja e armatës totalitare nxori në pah një trup social të plagosur, pasi qe shumë i varur nga totalitarizmi. Tanimë, vetëm aty ku ai trup

kishte ruajtur, edhe pse me vështirësi, një identitet dhe një jetë të pavarur (falë kjo mbi të gjitha besimit të krishterë), duke i rezistuar kështu drogës së regjimit, e pati më të thjeshtë riorganizimin, duke rifilluar nga gërmadhat për të ndërtuar një ind social, duke iu përmbajtur vizionit të një njeriu, i cili ishte ruajtur dhe trashëguar, duke i rezistuar nënshtrimit totalitar.

Aty ku ky besim nuk ishte, u krijuan, fatkeqësisht, kushtet e favorshme që të gjendej një surrogat i ngjashëm i asaj droge, duke mos veçuar kriminalitetin mafioz i cili e kishte jetesën të thjeshtë duke u ngërthyer pas atyre indeve të sëmurë, duke përzgjatur kështu atë gjendje varësie.

Dëmet më të mëdha që duhen riparuar veçse, ngelen ato antropologjike.

Ka pasur nga ata që i kishin parashikuar, duke i bërë vigjilent ndaj alternativës së një bote socialkomuniste, që do ishte perëndimi i lindur nga humanizmi i shtirur.

Në një fjalim mbresëlënës i mbajtur në Harvard 8 qershor 1978, në mënyrë profetike i quajtur ‘Un mondo in frantumi’ - ‘Një Botë e Thërrmuar’, Aleksandër Solzenicyn, thërriste për të bërë kujdes ndaj alternativave të rreme të ideokracisë socialkomuniste.

Nuk mbetet veçse ta kërkojmë gabimin në thelbin e tij, në bazën e mendimit të Kohës Moderne. I referohem këtu ngjizjes së botës predominuese të perëndimit që, lindur në periudhën e Rilindjes, ka përvetësuar forma politike të iluminizmit dhe është baza e të gjitha shkencave të Shtetit dhe shoqërisë, kjo do të ishte më mirë të quhej Humanizëm Racional apo Autonomi Humanistike, duke qenë se shpall dhe propagandon autonominë e njeriut kundrejt çdo force tjetër. Ose e thënë ndryshe, Antropocentrizëm, ideja e njeriut si qendra e gjithçkaje që ekziston.

Ky dështim epokal, shoqëruar me rishfaqjen e kombeve, duhej të kishte “imponuar” një rikthim të shëndetshëm të principit të realitetit, një lloj rikthimi të përjetshëm, jo në kuptimin e vazhdueshmërisë ciklike, por në kuptimin e pashmangshmërisë së ringjalljes. Po ashtu duhej të ndodhte edhe për filozofinë, e cila e stërmunduar nga një lloj reflektimi egoist të përqëndruar tek vetja, synon drejt arsyes së shëndoshë.

Por nuk ndodhi kështu.

Sidomos për Perëndimin. Madje, Perëndimi mendoi se kishte fituar sistemin e mendimit relativist dhe liberal, në raport me të cilin

totalitarizmat përfaqësonin pikërisht ndërprerjen e historisë.

Kështu, për me tepër, u shkrua në manifestin e Ventotene, që konsiderohet edhe si Kushtetuta e pashkruar e Bashkimit Evropian, që bëhej gati të zëvendësonte Bashkimin Sovjetik si vazhdimësi e eksperimentit të inxhinierisë gnostike, atë të realizimit të parajsës në tokë.

Bota dyngjyrëshe është zëvendësuar nga një monokrom i fshehur pas një ylberi shumëngjyrësh, i një aleance mes ateizmit dhe totalitarizmit duke i shtuar kësaj, një martesë të parapërgatitur prej kohësh, atë mes relativizmit dhe demokracisë.

Totalitarizmit të hapur i ndodh ajo që Giovanni Paolo II, në Centesimus Annus e përcaktoi si “Totalitarizmi trashanik”.

“Sot priremi të pohojmë se agnosticizmi dhe relativizmi skeptik janë filozofia dhe sjellja kryesore që i përgjigjet më mirë formave politike demokratike, dhe shumë janë të bindur të njohin të vërtetat të cilat përkrahin me vendosmëri edhe pse nuk janë nga pikëpamja demokratike shumë të besueshme, sepse nuk pranojnë që e vërteta të vendoset nga shumica apo të jetë e luhatshme në sajë të ekuilibrave të ndryshëm politikë. Për këtë qëllim, duhet të vëzhgojmë se nuk ekziston asnjë e vërtetë e fundme që të na udhëheqë drejt një aksioni politik, idetë dhe bindjet mund të jenë lehtësisht të manipulueshme për motive forcash politike. Një demokraci pa vlera kthehet në një totalitarizëm të hapur apo trashanik siç tregon dhe historia.”

Totalitarizmi me fytyrë njerëzore, që ka një kanun të tijin shoqëror, i ashtuquajturi “politikisht i drejtë”, dhe një neo-gjuhë të tij, që përdor jo më gulag, por gijotinën sociale, duke i fashitur kundërshtarët e vet si jo të qenësishëm, duke ua mbyllur kështu dhe gojën dhe mohuar atyre çdo të drejtë për lirinë e mendimit dhe kundërshtimit të ndërgjegjes.

Fytyra e njeriut të mirë të totalitarizmit të ri manifestohet kryesisht duke anashkaluar dëshirat, radikalizmi elitar transformohet në atë masiv, apo më mirë në narçizizëm masiv, çdokush është i thirrur të krijojë parajsën e tij Tokë dhe çdokush ka të drejtën për të qenë i lumtur.

Por ama mbetet një problem për t’u zgjidhur: konflikti mes gjeneratave nga pulsimet e paevitueshme kundërshtuese, ngaqë janë totalitare.

Bëhet fjalë për një gjendje e cila kërkon një orientim kapilar, një karabina të re, një mur të ri, këtë herë ama i realizuar me udhëzime, rregullore,

sentenca, një mur i padukshëm, por padyshim i pranishëm në jetën edhe mendjet e të nënshtruarve të rinj, një mur jo prej tullash por prej qelqit të pallateve të Brukselit dhe Strasburgut. Nuk ka tela me gjemba, as uniformat e Vopos, por, po si ai i Berlinit, është një mur që nuk mund të kalohet, një gjendje nga e cila duket e pamundur të dilet. Kjo vjen në sipërfaqe nga bivalenca e rrymave të lumit revolucionar, një rrymë e ftohtë e mishëruar nga Komuniteti Evropian, që përqëndrohet tek ngrirja e rezultateve të një procesi shpërbërjeje të Rendit paraardhës, dhe një rrymë e ngrohtë, e gjitha e shtrirë që të ngrohë zemrat duke treguar kështu një kufi të ri, ai i një Entiteti të Ri, diçka që tejkalon Njeriun përmes mistikes dhe të ashtuquajturave, të drejta të reja.

Marrim pjesë, si përfundim, në maskimin e radhës të mashtrimit gnostik, paraqitur këtë herë me hijeshinë e një neo-humanizmi apo trans-humanizmi, një rezultat, po aq parashikueshëm: “Parabola historike e komunizmit marksist-leninist, ka mbërritur në fundin e saj. Pas shumë replikash me historinë, utopia e kolektivizimit është shpërbërë, dhe ideja që mund të çtëhuajë vetveten përmjet politikës së tabula rasa ka marrë një goditje të rëndë. Por kjo nuk autorizon askënd të besojë se dëshira për absolutin të ketë dalë nga skena. Në një qytetërim të braktisur nga Zotat, por përditshmërisht e latuar nga tradita judeo e krishterë e gjitha e përqëndruar në kundërshtitë mes Civitas Diaboli dhe Civitas Dei, dhe e tejkaluar nga njëra anë në tjetrën nga “tundimi gnostik i një dijeje absolute dhe totale, që çliron nga ankthet që lidhen me dijet e pjesshme dhe kofliktuale”; është e vështirë të përjashtosh se shpirti revolucionar të mos shfaqet, në një të ardhme të afërt, në shëmbëlltyra të reja.

Para se të deklarojmë dështimin e modernizmit, i shenjtëruar nga defektet e të ashtuquajturit post-modernizmi, synohet drejt një tejkalimi, që premton shpëtim ndërmjet një rrugëdalje të ashtuquajtur hiper-modernizëm, bëhet fjalë për të rikthyerit në origjinë jo për të kuptuar gabimet, por për të rinisur nga ideja që përmban në vetvete revolucioni, ajo e njeriut si njësi matëse e të gjitha gjërave, i çliruar edhe nga thirrja drejt shenjtërisë.

Në të kundërt me Homo Deus, preferoj të flas për njeriun-subjekt, duke nënkuptuar me këtë, njeriun si mbartës i të drejtave humane thelbësore.

Kjo na bën në gjykues të veprimeve tona dhe të mendimeve e vendimeve tona, në emër të një vizioni etik ku kryesorja është demokracia e

ndërtuar mbi mbivendosjen e të gjitha vendimeve, përfshi këtu edhe ligjet e votuara nga mazhoranca për të drejtat tona thelbësore.

Jemi në periudhën kur, pas Jezu Krishtit, Zoti që u bë njeri, ne i gjykojmë të Drejtët nga të Fajshmit, përtej kohëve dhe ligjeve, në bazë të kapacitetit të tyre apo paaftësisë së tyre të ndërveprojnë duke qenë subjekte...

Kjo situatë dhe kjo kulturë e re nuk i përket një tejpërtejësie të modernizmit, përkundrazi, këto janë hiper-moderne, sepse janë të ndërtuara mbi bazën e ndërgjegjes dhe kreativitetit.

Përkrah atyre që mendojnë që tashmë historia, ajo cilësore dhe e rëndësishme, ka mbaruar dhe duhet të ngrijë, i bëjnë vend vetes edhe të tjerë që preferojnë të flasin për një histori që ka hyrë vendosmërisht në fazën e tejkalimit të Njeriut.

Për një kthim të shëndetshëm në realitet.

Gjithsesi, edhe pse nuk janë bërë mirë llogaritë me themelet e murit, me rrënjët e socialkomunizmit, e vërteta fillon të imponohet vetvetiu.

Si? Fillimisht, në mënyrë mekanike.

Shkrirja që ka arritur në fazën e saj finale, përshpejtimi i shtuar e ka bërë materien, mbi të gjitha atë njerëzore, me artikulime sociale të paqëndrueshme, të lëngshme, duke penguar kështu (jo vetëm moralisht) procesin e koagulimit revolucionar. Kemi marrë pjesë kështu në procesin e çarjes, pak a shumë të heshtur të një tjetër muri, të një gardhi edhe pse jo prej hekuri, por me material të rrëshqitshëm.

Nuk na është dhënë të dimë nëse kjo çarje do të shfaqet tërësisht. Ashtu si shembja e murit në 1989, ka një element misterioz që i përket rrjedhës së ngjarjeve historike. Shpërthimi i narcizizmit subjektiv prodhon shumë emotivitet dhe brenga, duke lënë premisat tek njerëzit, edhe njëherë të gënjyer, të hapin sytë dhe të rizbulojnë kushtet e tyre të një përmbylljeje strukturale.

Vetshkatërrimi i një shoqërie neognostike mund të jetë i shpërberë, vetëm nëse hyn në fushë armiku absolut i shpirtit revolucionar, principi i realitetit.

Ky është terreni mbi të cilin duhet reaguar, ai i dëshirave pasionale trupore.

Sëmundja nga e cila vuan njeriu bashkëkohor është tëhuajtja e realitetit. Për ta kuruar duhen rindërtuar raporte, të njeriut me veten e tij, me trupin e tij, më pas me tjetrin e kështu me radhë deri te Zoti.

Me durim dhe dashuri.

Ndriçuese dhe profetike, fjalët e mendimtarit francez Gustave Thibon: “Duhet mishëruar me thjeshtësi dhe durim e vërteta njerëzore, duke i dhënë asaj një trup dhe një realitet në jetën e çdokujt dhe në jetën e të gjithëve.

Ideali më sublim ka kuptim vetëm në masën me të cilën lind sfilitjen trupore të gjakosur. Bazat elementare të natyrës njerëzore janë të lodhura, njeriu është i gjithi për t’u rindërtuar. Për këtë qëllim, nuk mjafton të predikosh të tjerëve apo askujt nga maja e skajshme e ndërtesës, por duhet të zbresësh për të riparuar, gur pas guri, themelet e prishura.

Ekziston në fakt një tundim nga i cili duhet të arratiseni; të veçohesh nga bota, të fundosesh në një vorbull paralizuese të dogmave false prej rrjedhës së historisë....mos të presësh ndihmën e Zotit, pra të dëshpërohesh.

Por 30 Nëntori i 30 viteve me parë, na kujton që përtej gërshetimit me historinë që njeriu nuk arrin ta shquajë, është kurthi harmonik që vazhdon të endë Providenca e Zotit.

Me gjithë miopinë e njerëzimit.

Alizia Romanovic Professoressa presso la Facoltà di Lingue e Letterature Straniere - Università del Salento Profesoreshë në Fakultetin e Gjuhëve dhe Letërsisë së Huaj - Universiteti i Salentos

Il Migrante ci smaschera Quello che abbiamo davanti e’ un DocuCatalogo - testimonianza di un Evento spiazzante e straordinario, racchiuso nell’intensità di immagini dotate di una loro dolorosa e struggente verità , che l’occhio del fotografo Vittorio Arcieri rende simbolica e metastorica.

Questa importante opera artistica, offrendo una galleria di volti e figure umane, nella loro immediata e irripetibile autenticità, fatta di sofferenza, speranza e sfida al destino, porta in nuce un presagio di cataclismi futuri di ben più ampia e sconvolgente portata che spingeranno alla ribalta l’umanità entropica e scardinata, un oceano di uomini, donne e bambini alla ricerca di Terra Amica, di un rifugio accogliente e sicuro.

La violenza drammatica dei fatti di trent’anni addietro racchiude in sé un paradigma per gli anni a venire, attivando una carica esplosiva e disgregante, mettendo in luce la fragilità di un’Europa orgogliosa di un sistema comunitario senza confini, senza muri, senza sbarramenti, ma anche senza modelli di convivenza e di tolleranza a lungo termine.

Perché l’incontro con un fenomeno di questa portata e complessità mette a dura prova molte certezze, in quanto il Migrante ci smaschera. Lo straniero che approda sulle nostre sponde rompe il ritmo della quotidianità. È irregolare per eccellenza. Perciò ci costringe a riflettere sulla regola della nostra vita sociale e politica. Ce ne spalanca gli abissi insondati, ce ne illumina gli angoli oscuri. Mette in questione tutto ciò che per noi non è questionabile. E ci espone alla più radicale delle domande: chi siamo?”

L’esplosione delle migrazioni recenti, aperta con il crollo del blocco sovietico, prima e delle rivoluzioni variamente colorate poi, porta alla riflessione sul fenomeno. Scrive in proposito uno dei più acuti degli osservatori di fenomeni socio politici, Predrag Matjevic, (per altro molto presente nella vita culturale del Salento per diversi anni), riferendosi alla realtà dei Paesi dell’Est in un discorso valido anche oggi tout court, nel suo volume “Europa maledetta”: “desideravamo frontiere aperte verso l’Europa e l’Europa oggi ha paura di offrire le sue frontiere, paventando i milioni di umiliati offesi che potrebbero irrompere dai Paesi dell’Est. Reclamavano la libertà delle nazioni e adesso da ogni parte sorgono nazionalismi”. Si raccomanda l’economia del mercato come un rimedio per tutti i mali, ma in tanti Paesi mancano il mercato e le merci più elementari”.

L’immigrare è connaturato all’essere umano. Ne scriveva ad esempio Seneca, scandagliando il fenomeno nelle lettere alla Madre Elvira dal suo esilio in Corsica. Possono essere diverse le modalità e le motivazioni che indicano l’individuo a questo atto estremo di volontà e di coraggio. Si fugge dalle rivoluzioni e le guerre, dai Paesi in rivolta ed in fiamme, dalla carestia, dall’epidemia, dai cataclismi naturali, dalle dittature, dall’oppressione e dalla povertà. Le ragioni di spinta di emigrare sono molteplici, mentre le aspettative che il fuggiasco ripone nella realtà verso quale annulla sono più facili da enucleare: libertà, sicurezza e benessere, una fortuna migliore per se stesso e per la propria famiglia. Trent’anni fa l’approdo delle barche albanesi in Puglia (Bari, Ottobre 1990 e Brindisi, Marzo 1991), segna chiaramente il ruolo fondamentale che l’Italia avrebbe avuto in avvenire, come territorio di arrivo e di transito, spesso verso l’Europa Centro Settentrionale. Una volta cominciati gli sbarchi non avrebbero avuto più tregua, moltiplicandosi in seguito alla intensificarsi dei flussi migratori. Il travaso da un Paese all’altro, da un continente all’altro, trova un elemento naturale nel mare, che divide ma anche consente di penetrare con relativa facilità nel territorio altrui. D’altronde in questo contesto geopolitico il mare costituisce contemporaneamente una realtà materiale e anche una metafora di quella “società liquida” in continuo movimento e trasformazione nella quale noi viviamo oggigiorno e della quale parla con straordinario acume nell’omonimo volume il sociologo “Zigmund Bauman”.

L’individualità storica di una nazione come l’Albania, posta di fronte all’Italia, unita ad essa da diversi momenti storici comuni, non ultimo quello del

periodo fascista, contiene molti elementi pregressi contingenti, a spingere negli anni che seguono la disfatta del regime socialista, quella massa di disperati che captano le fotografie del libro. D’altronde da secoli gli albanesi hanno in Sicilia e Calabria le loro enclave storiche di grande impatto territoriale, dove il popolo Arbëresh ha potuto e voluto, già dal quattrocento, conservare la propria storia, tradizione e religione, mentre in diverse università italiane l’insegnamento della lingua e letteratura albanese costituisce una realtà accademica di grande consistenza e valore, fra tutti quella di Cosenza, un vero centro di conservazione e diffusione di cultura di questo Paese.

Quindi, gli albanesi che venero in Puglia negli anni novanta sapevano a che porta bussavano e che cosa volevano trovare oltre quella magica porta, anche se la loro percezione dell’Europa in generale e dell’Italia in particolare, soffrivano di inadeguatezza in quanto spesso alimentati di sogni e chiedere dettati più di speranza che di conoscenza: molte illusioni si sarebbero frantumate nell’impatto con la realtà amara delle cose. In poco tempo molti di loro avrebbero imparato come già Dante tanti secoli addietro di “come sa di sale/lo pane altrui, e com’è duro calle/ lo scendere e’ salir per altrui scale”.

Per capire meglio le dinamiche e le conseguenze di questo esodo epocale occorre ricordare l’Albania all’epoca degli sbarchi. Era un Paese estremamente povero e isolato, alla mercé della Unione Sovietica prima e della Cina in seguito, arretrato ed oppresso da una dittatura longeva e spietata.

Mi ricordo come negli anni ottanta vivevo in un antica masseria del Salento, all’epoca priva di infrastrutture e di corrente elettrica: si provedeva ai bisogni con un generatore, le trasmissioni della Rai si ricevevano a singhiozzo, mentre per contro si vedeva molto bene la televisione albanese che guardavo con curiosità antropologico culturale, passando parecchio tempo a visionare le immagini provenienti da un Paese per molto versi criptico, misterioso e di non facile interpretazione, persino per uno che proveniva da una realtà per molto versi ideologicamente vicina e quindi capace di decifrare determinati codici iconografici e propagandistici, piegati ai canoni del realismo socialista.

Quindi pochissimo spazio dedicato al divertimento, costituito prevalentemente dal folklore autoctono e chissà perché da danze e canti della Turchia, mentre ore ed ore venivano dedicate ad illustrare gli straordinari successi raggiunti dell’economia e dell’industria locale, mentre sullo schermo scorrevano immagini di primitivi impianti obsoleti scomparsi nel resto dell’Europa già nel ottocento. E poi, l’apoteosi incessante del inviolabilità delle frontiere albanesi, protette dagli allucinanti bunker a tenuta secolare, ecologicamente indistruttibile, simili a tartarughe disseminate in ogni dove. Ma l’acme ed il culmine delle trasmissioni per di più noiose e soporifere, si raggiungeva con le feste ideologiche comandate, quando su una sorta di mausoleo albanese giganteggiava Enver Hoxha in persona, attorniato dalla solita corte di funzionari del Partito.

Leader Massimo Albanese tronfio ed arrogante con un sorriso stereotipato sulla bocca, alternava, durante le interminabili ore di manifestazione e di turno un braccio innalzato con uno striminzito mazzetto di garofani, stretti in mano, ad un altro con il berretto sventolato nell’aria: rito tipico del potere che si concede all ammirazione pretesa e scontata del popolo gregge, radunato in un contesto che sopravvive ancora oggi nei Paesi come la Corea del Nord.

Anche dall’altra parte del mare in Albania, si guardava in massa la TV italiana, dove la vita pareva un continuo Carosello, pieno di colori, musica, attrazioni e, principalmente di invito ai consumi. Tant’è a partire dagli anni Novanta l’Italia si scopre per gli albanesi un Paese di asilo a pieno titolo.

Tuttavia nell’Italia stessa, tale presa di coscienza viene “soltanto in relazione agli eventi balcanici, come se fosse prevalsa l’illusione di poter tornare il “Paese di prima” non appena fossero cessate le ospitalità dall’altra parte dell Adriatico.”

Lo sbarco in massa dei cittadini albanesi sul litorale pugliese viene vissuto in primo momento come traumatico inatteso, come minaccia all’identità nazionale, mentre gli albanesi grazie alla già menzionata full immersion nei programmi della Rai in gran parte già masticavano l’italiano ed erano

pronti a molto, alcuni a tutto, in seguito in gran parte lo sbarco assorbito tramite l’adozione di svariati strumenti in materia di asilo, pian piano perfezionati. Tant’è che si consente all’immigrato non solo un soggiorno regolare in Italia, ma anche la possibilità di lavorare e studiare in Italia: molto giovani albanesi si sono laureati nell’Università del Salento ed in seguito hanno trovato l’impiego, mentre le autorità accademiche del Paese delle aquile hanno stabilito è mantenuto forti legami tanto con i colleghi che con l’amministrazione dell’Ateneo leccese.

Vista nella prospettiva di oggi l’immigrazione degli anni Novanta, illustrata magistralmente nel DocuCatalogo in questione, nei suoi molteplici risvolti umani, che contengono ancora oggi la forza dirompente dell impatto emotivo, si colloca nelle forme migratorie tradizionali che prevedevano tanto la migrazione di radicamento abbastanza diffusa negli innumerevoli paesi della penisola salentina, quanto a quella di breve periodo con intenzione di tornare in Patria, come la già menzionata migrazione di transito. Sappiamo in tanto che molti migranti sono tornati in Albania, salvo tornare in visita per altri motivi in Italia, ma già in maniera normale, via mare in traghetto o via aerea. Albania di oggi è un Paese in laboriosa, impegnativa spesso contraddittoria via di trasformazione, bisognoso di cambiamenti politici sociali ed economici che richiedono tempo e sforzo collettivo. I legami con l’Italia si sono rafforzati grazie anche ad un determinato numero di matrimoni interetnici e delle nascite che ne derivano e sono entrati nel sistema Paese a tutti gli effetti.

Il progressivo rafforzamento di strutture di accoglienza e protezione ha stemperato gradualmente le iniziali asprezze e difficoltà dell’incontro scontro tra la popolazione locale ed i migranti, grazie anche al fatto che il fenomeno, alquanto diffuso all’inizio di delinquenza da parte di trafficanti e altri elementi che si erano attivati nel territorio italiano era stato messo sotto controllo delle forze dell ordine ed in gran parte arginati.

C’è da dire che la Puglia vanta una secolare storia di accoglienza di altri popoli e di tolleranza nei confronti di altre culture e religioni. E’ un territorio con una propria genetica umana, consona ad un terreno di transito che ha elaborato con tempo un particolare modulo di convivenza pacifica ed inclusiva. Se non c’è stata la luna di miele tra gli italiani e gli albanesi in questi trent’anni non sempre facili, si sono consolidati dei forti e sinceri legami umani. A conti fatti, la Puglia ha retto la prova dei migranti. Si tratta del risultato dello sforzo comune se il leitmotiv dell’Albania di oggi è voler crescere come un Paese libero e indipendente, in collaborazione con i Paesi frontalieri. Si vuol credere che la traversata drammatica degli anni Novanta fosse stata catartica per tutti, popoli e governanti, e che tanti fenomeni tristi e persino abietti del passato risultino unicamente materia di analisi e di studio per facilitare l’acquisizione di una vita migliore per tutti.

Emigranti na demaskon Kemi në duar një Doku-Katalog, dëshmi të një ngjarjeje që të lë pa fjalë, dhe të jashtëzakonshme, i përmbyllur në furinë e imazheve që mbartin në vetvete një dhimbje dhe të vërtetë shkatërrimtare, që syri i fotografit Arcieri e shndërron në simbol dhe metahistori.

Kjo vepër e rëndësishme artistike, ofron një galeri portretesh dhe figurash njerëzore, në vërtetësinë e tyre të papërsëritshme dhe të beftë, përbërë nga dhimbje dhe shpresë që sfidon fatin. Vjen në dritë si një parashikim i kataklizmave të ardhshëm me një peshë më të madhe dhe gjithëpërfshirëse që do çojnë në përmbysjen e atij njerëzimi entropik në shpërbërje, një oqean me burra, gra dhe fëmijë në kërkim të Tokës Mike, të një strehe mikpritëse dhe të sigurt.

Dhuna dramatike e ngjarjeve të 30 viteve më parë, përmbledh një paradigmë për vitet që do të vijnë më pas, duke aktivizuar kështu një ngarkesë shpërthyese dhe shpërbërëse, duke sjellë në dritë dobësitë e një Evrope krenare e të një sistemi komunitar të pakufi, pa mure, pa barrikada, por edhe pa modele bashkëjetese dhe tolerance jetëgjatë.

Sepse pika e takimit me një fenomen të kësaj rëndësie dhe ndërlikimi, vë në sprovë të vështirë shumë siguri, duke qenë se, Emigranti na demaskon, i huaji që del në sipërfaqe në brigjet tona thyen ritmin e përditshmërisë. Është paligjshmi i mirëfilltë. Prandaj na detyron të reflektojmë mbi rregullat e jetës sonë sociale dhe politike.

Na shfaq humnerat e papara, na ndriçon edhe skutat më të errëta. Vë në diskutim gjithçka që për ne është e diskutueshme dhe na vë përpara një pyetjeje radikale: kush jemi?

Shpërthimi i emigracionit më të hershëm, që filloi me rënien e bllokut sovjetik fillimisht, dhe të revolucioneve me të tjera ngjyra që pasuan, na bën të reflektojmë mbi këtë fenomen. Shkruan për këtë një nga vëzhguesit me të imtësishëm të fenomeneve social-politike, Predrag Matjevic, (ndër të tjera shumë i pranishëm në jetën kulturore të Salentos për shumë vite) i cili, duke marrë shtysë nga realiteti i vendeve të Lindjes, bën një vlerësim të vlefshëm edhe sot kryekëput, në vëllimin e tij “Evropa e mallkuar”: dëshironim kufij të hapur drejt Evropës dhe Evropa sot ka frikë të dhurojë kufijtë e saj, duke i përçudnuar mijëra të fyer e të poshtëruar që do të mund të hyjnë befas nga vendet e lindjes. Propagandonin lirinë e kombeve, ndërsa sot nga çdo cep lindin nacionalizma.

Këshillohet ekonomia e lirë e tregut, sikur të ishte një zgjidhje për të gjitha të këqijat, kur në të vërtetë në shumë vende mungon tregu dhe mallrat elementarë.

Emigrimi është në natyrën e qenies njerëzore. Shkruante për këtë edhe Seneka, duke përshkruar këtë fenomen në letrat që i dërgonte nënës së tij Elvira, kur ishte emigrant në Korsikë. Mund të jenë të ndryshme mënyrat dhe motivet që e shtyjnë individin drejt këtij akti ekstrem, plot vullnet dhe kurajë. Arratia nga revolucionet dhe luftërat, nga vendet në kryengritje dhe zjarre luftarake, mungesa e ushqimit, epidemi apo fatkeqësi natyrore, nga diktaturat, nga nënshtrimi dhe varfëria.

Arsyet që japin shtysën për të emigruar janë të shumta, ndërsa pritshmëritë që i “arratisuri” ka kundrejt realitetit në të cilin përfshihet, janë më të thjeshta për t’u renditur: liria, siguria dhe mirëqenia, një fat më i mirë për veten dhe familjen e tij.

30 vite më parë lundrimi i varkave shqiptare në Pulja, Bari dhe Brindizi në tetor 1990 dhe mars 1991, shënon qartësisht rolin thelbësor që Italia do të kishte edhe në të ardhmen, si territor i mbërritjes dhe i tranzitit, shpeshherë drejt Evropës Qendrore. Me të filluar zbarkimet nuk do të kishte më qetësi, ato u shtuan në vazhdimësi duke intensifikuar kështu flukset e emigrantëve; vërshimi nga njëri vend në tjetrin, nga një kontinent në tjetrin,

gjen tek deti një element shumë natyral, sepse ai ndan por njëkohësisht lejon të zaptosh me thjeshtësi territore të tjera. Nga ana tjetër, në këtë kontekst gjeopolitik, deti përbën njëkohësisht një realitet sa material po aq metaforik të asaj ‘shoqërie të lëngshme’ në lëvizje dhe transformim të vazhdueshëm, në të cilën jetojmë çdo ditë dhe nga e për të cilën flet me përpikëri të mrekullueshme në vëllimin e tij me të njëjtin emër sociologu Zigmund Bauman.

Mëvetësia historike e një kombi si Shqipëria e vendosur përballë Italisë, e njehsuar me të prej episodeve historike të përbashkëta, -jo me pak rëndësi ai i fundit të periudhës fashiste-, përmban në vete shumë elemente të kaluar, duke u zgjatur deri në vitet më pas me dështimin e regjimit socialist. Është po ajo turmë e njerëzve të dëshpëruar fiksuar në fotografitë e librit. Doemos prej shekujsh shqiptarët kanë në Siçili dhe Kalabri bastionet e tyre me ndikim territorial shumë të madh, ku populli arbëresh, ka dëshiruar dhe ka mundur, që prej 1400, të trashëgojë historinë e tij, traditën dhe fenë, ndërsa në shumë universitete italiane mësimi dhe studimi i gjuhës dhe kulturës shqiptare përbën një realitet akademik me vlera dhe përmbajtje të madhe. Veçohet nga të tjerët Kozenca, një qendër e vërtetë e konservimit dhe divulgimit të kulturës së këtij vendi.

Pra, shqiptarët që erdhën në Pulja në vitet ‘90, e dinin fort mirë se në cilën derë po trokisnin dhe se çfarë donin të gjenin përtej asaj dere magjike, përtej perceptimit të tyre për Evropën në tërësi dhe Italinë në veçanti. Ata vuanin shpesh nga papërshtatshmëria duke qenë se ishin ushqyer më shumë me ëndrra të diktuara se sa me shpresë dhe dije; shumë iluzione do të thyheshin që me impaktin e parë me realitetin e hidhur. Në pak kohë, shumë prej tyre do të mësonin ashtu si ndodhi me Danten, shumë shekuj më vonë, se ‘sa shije të kripur/buka e tjetërkujt, sa m’shkel n’ kall/ t’ngjitem t’zbres në të tjera shkall’.

Për të piketuar më mirë dinamikën e pasojave që ky eksod epokal pati, duhet të kujtojmë Shqipërinë përgjatë viteve të zbarkimeve. Ishte një vend i varfër dhe i izoluar, nën ndikimet e Bashkimit Sovjetik dhe më pas të Kinës, i tërhequr, i prapambetur, i nënshtruar nga një diktaturë e pamëshirshme dhe e stërzgjatur.

Më kujtohet se si në vitet 80 jetoja në një fermë në Salento, që asokohe ishte pa infrastrukturë dhe energji elektrike; për çdo nevojë vihej në punë një gjenerator dhe transmetimet e Rai-it mbërrinin me hope, si lemza, por shihej më qartë televizioni shqiptar të cilin e ndiqja me kuriozitetin antropologjik e kulturor, kaloja shumë kohë duke vëzhguar imazhet që vinin nga një vend përnjëmend i koduar, misterioz dhe jo i thjeshtë për t’u interpretuar edhe për dikë që vinte nga një realitet ideologjikisht i ngjashëm dhe duhej të ishte i aftë të dëshifronte disa kode ikonografike dhe propagandistike, përshtatur ligjeve të realizmit socialist.

Pra, një hapësirë shumë e vakët i dedikohej zbavitjes, ishte i ndërtuar përgjithësisht nga folklori autokton dhe kushedi pse nga vallëzime dhe këngë turke, ndërsa orë të tëra u dedikoheshin ilustrimeve të sukseseve të jashtëzakonshme që ekonomia dhe industria lokale kishte arritur, ndërsa në ekran kalonin imazhe të impianteve primitivë të pavlefshëm që ndërkohë në Evropë ishin hequr nga përdorimi që nga vitet 800.

Në vazhdim, apoteoza e pandalshme mbi kufijtë shqiptarë që duhej të ishin të pacënueshëm, të ruajtur nga të habitshmit bunkerë me rezistencë shekullore, ekologjikisht e paasimilueshme, si breshka të mbarsura anekënd vendit. Por pika kulmore e transmetimeve, që ishin për më tepër të lodhshme dhe të njëtrajtshme, arrinte me festat utopike të Komandantit, kur në njëfarë muzeu shqiptar madhërohej Enver Hoxha i rrethuar nga i njëjti korté i funksionarëve të Partisë.

Lideri Suprem shqiptar arrogant dhe i vetëkënaqur, me një buzëqeshje të stereotipuar në buzë, alternonte përgjatë orëve të manifestimit pambarim, një herë ngrinte njërin krah ku mbante një buqetë karafilash në duar, dhe më pas tjetrin ku mbante një beretë dhe i valëviste në ajër.

Ky rit ishte tipik i asaj fuqie që i falet admirimit të pretenduar dhe të përshkallëzuar të popullit kope, i mbledhur brenda një konteksti, i cili mbijeton edhe sot në vende si Korea e Veriut.

Po ashtu edhe nga ana tjetër e detit në Shqipëri, ndiqej televizioni italian, ku jeta dukej si një park lojërash, me ngjyra, muzikë, zbavitje dhe konsumizëm. Aq sa nga vitet ‘90, Italia shfaqet para shqiptarëve si vend qëndrimi, me të gjitha kushtet. Ndërsa Italia u ndërgjegjësua vetëm ‘kundrejt ndërlidhjes së ngjarjeve ballkanike, sikur të kish fituar mbi të tjerat, iluzioni se mund të kthehej ‘siç ishte më parë’, po sapo të reshtnin ikeardhjet në anën tjetër të Adriatikut’.

Zbarkimi masiv i qytetarëve shqiptarë në bregdetin puljez, u përjetua fillimisht si një traumë e papritur, si kërcënim i identitetit kombëtar, ndërsa shqiptarët falë një përvetësimi të programeve të Rai-t, në pjesën më të madhe të tyre, flisnin që prej ditës së parë italisht dhe ishin të gatshëm për shumë, disa për gjithçka, në vazhdim një pjesë e konsiderueshme u përthith përmes instrumentalizimeve të shumta të azilit politik, të cilat më vonë u përmirësuan. Një emigranti në Itali i lejohet jo vetëm leje qëndrimi, por edhe mundësia për të punuar dhe studiuar në Itali. Shumë të rinj shqiptarë janë diplomuar në Universitetin e Salentos dhe më pas kanë gjetur një punë, ndërkohë që autoritetet akademike të vendit të shqiponjave, kanë vendosur dhe mbajtur lidhje të forta me kolegë dhe administratën e Katedrës të Leçes.

Duke e parë nga perspektiva e sotme emigrimin e viteve ‘90, përshkruar madhërishëm nga Doku-Katalogu për të cilin po flasim, në kthinat e tij të shumta njerëzore, që përmbajnë akoma sot forcën e pathyeshme të impaktit emotiv, përlidhet me forma të emigrimit tradicional që parashikonin emigrimin e radikalizuar shumë të përhapur në rrethinat e Salentos, po ashtu emigrimi i përkohshëm, apo si ajo që lart përmendëm si emigrimi tranzitor.

E dimë tashmë që shumë emigrantë janë kthyer në Shqipëri, dhe vijnë në Itali për vizitë apo motive të tjera duke udhëtuar në mënyra normale, me traget, me avion etj.

Shqipëria e sotme është një vend në zhvillim, i ndërlikuar e shpesh kontradiktor në ndryshime, me nevoja për transformime politike, sociale dhe ekonomike, të cilat kërkojnë kohë dhe mund kolektiv. Lidhjet me Italinë janë përforcuar falë edhe një numri të lartë martesash ndëretnike dhe lindjeve, dhe tashmë janë pjesë e sistemit.

Përforcimi i vazhdueshëm i strukturave të mikpritjes dhe tutelës ka zbutur gradualisht ashpërsitë dhe vështirësitë e takimit të parë, konfliktet mes popullatës lokale dhe emigrantëve për shkak edhe të faktit se fenomeni, edhe pse shumë i përhapur fillimisht përmes kriminalitetit të trafikantëve dhe element të tjerë që ishin bërë aktivë në territorin italian, u vu nën kontroll nga forcat e rendit dhe në pjesën më të madhe u izolua.

Duhet thënë që, krahina e Puljas gëzon një histori shekullore mikpritjeje të shumë popujve, dhe tolerance kundrejt kulturave dhe besimeve të tjera. Është një territor me një gjenetikë njerëzore, koherente ndaj një terreni me përdorim tranzitor që ka asimiluar me kohën një formulë të veçantë bashkëjetese paqësore dhe gjithëpërfshirëse.

Edhe nëse nuk ka pasur një muaj mjalti mes italianëve dhe shqiptarëve përgjatë këtyre 30 viteve jo gjithmonë të thjeshtë, janë konsoliduar lidhje të forta dhe të sinqerta njerëzore.

Duke bërë llogaritë, Pulja, e ka kaluar provën e emigrantëve. Është rezultati i punës së përbashkët, pasi Shqipëria sot ka si leitmotiv të rritet si një vend i lirë dhe i pavarur, në bashkëpunim me shtetet që e rrethojnë.

Duam të besojmë se kalimi dramatik i viteve ‘90 ishte një katharsis për të gjithë, popuj dhe qeveritarë, dhe që tani fenomenet e trishta dhe deri të padenja të së shkuarës, të ngelen vetëm si material analize dhe studimi për të bërë të thjeshtë përfitimin e një jete më të qetë për të gjithë.

Giovanna Bino Storica specializzata negli studi sulla valorizzazione del patrimonio culturale, patrimoni storici, e memoria delle comunità Historiane e specializuar në vlerësimin e trashëgimisë kulturore, trashëgimive historike dhe kujtesën e përbashkët të popujve

Un freddo giorno di Marzo del 1991 In un tardo pomeriggio di quel giovedì 7 marzo 1991, le locali trasmittenti della provincia di Brindisi annunciarono l’arrivo di imbarcazioni provenienti dall’Albania: un carico di uomini, di donne e di bambini, una disperata umanità in fuga verso la libertà, dopo la caduta del regime guidato da Enver Hoxha e Ramiz Alia. Tanti i giovani, capelli ricci e lunghi anni Settanta e pantaloni a zampa di elefante passati di moda quasi vent’anni prima. Tante donne, molto belle, con i loro bambini. Tra loro ingegneri, medici, musicisti, attori, intellettuali in fuga dall’oppressione che avevano viaggiato stipati come sardine con tutti gli altri su quelle carrette del mare; un esodo trasversale.

Un tragico evento al quale partecipai come testimone. Ero scesa al porto attirata dallo squarciante suono delle sirene, dalla corsa di ambulanze, di sanitari e vigili del fuoco che erano accorsi per dare il primo soccorso. Ed intanto dalle carrette scendevano affamati e sporchi, uomini, donne e bambini; molti giovani ‘saltavano’ per raggiungere la terraferma. In realtà, Brindisi, una città abitata da non oltre 90 mila persone dovette fare i conti all’improvviso con venticinquemila (secondo altri calcoli, di più, circa ventisettemila) albanesi in poco più di un giorno. La stazione marittima e la banchina di Sant’Apollinare traboccavano già di gente affamata, stanca e disperata. Dal mercantile Legend, dall’Apollonia, dai pescherecci scendevano, alcuni calandosi dalle cime o gettandosi in acqua, oltre settemila albanesi. Il pianto di bambini dallo sguardo perso e spaventato, lontano dalle braccia materne, affidate a personale sanitario,a laici e religiosi, segnò il cuore di ciascuno di noi. Non occorreva essere parte di un’associazione, di una istituzione, per alleviare chi aveva fame e freddo, chi era stremato dalle forze. Al chiarore dell’alba, molti quartieri iniziarono ad essere affollati di albanesi. Le luci delle case, degli uffici e delle scuole non si spensero per molti giorni. Fu un miracolo. Ognuno diede quel che poteva; ognuno partecipò in una gara di immensa solidarietà. Coperte e persino giocattoli che uscivano dalle case. E questo accadeva sia di giorno che di notte in quei primissimi giorni dell’invasione. Nessuna paura, nessun fastidio, diffidenza zero. Solo aiuto a fratelli e sorelle in difficoltà.

I condomini di nuclei abitativi – seppur in aree periferiche e meno abbienti - diedero prova di grande umanità, si organizzarono mense negli spazi comuni, nei garage, si avviarono “cucine da campo”, si aprirono le porte delle case più umili perché si concedesse la possibilità di fare una doccia o riposare qualche ora. Mi ritrovai a fare da staffetta tra le sedi di associazioni laiche e religiose e la disperata umanità; lo sguardo ed il sorriso che affiorava in ognuno di questi volti mi ricompensava dell’impegno, della fatica, della stanchezza che si accumulava nei giorni.

La città di Brindisi ovviò a vistose assenze di aiuti e con estrema generosità, con sacrificio ed amore fraterno affrontò lo stato di emergenza. Si avviò un passaparola di soccorsi per quei profughi che tra paura e speranza avevano guardato alla nostra penisola come alla “terra promessa”; Brindisi fu la prima grande casa italiana aperta di fronte alla tragedia di quell’esodo biblico.

Una pagina di Storia nazionale e Internazionale da scrivere!

Një ditë të ftohtë Marsi të vitit 1991 Pasditen e vonët të së enjtes së 7 Marsit 1991, televizionet lokale në provincën e Brindizit njoftuan për ardhjen e një mjeti lundrues nga Shqipëria, të tejmbushur me burra, gra e fëmijë, një njerëzim i tërë i dëshpëruar në arrati drejt lirisë, pas rënies se Regjimit Hoxha - Alia. Shumë të rinj, me flokë të gjatë e kaçurrela, tipike të viteve ‘70 dhe pantallonat kauboj, që kishin dalë mode prej thuajse 20 vitesh. Shumë gra të bukura me fëmijët e tyre, mes tyre kishte inxhinierë, mjekë, muzikantë, aktorë, intelektualë në arrati nga nënshtrimi, kishin udhëtuar të ngjeshur si sardele me të tjerët me ato mjete lundruese, një eksod transversal. Një ngjarje tragjike të cilën e përjetova si dëshmitare. Kisha zbritur drejt portit e tërhequr nga lebetitja e zhurmave të sirenave, turravrapi i ambulancave, mjekë dhe zjarrfikës ishin vërsulur për të dhënë ndihmën e parë.

Ndërkohë zbrisnin të uritur dhe të palarë, burra, gra, fëmijë, e shumë të rinj që hidheshin për të cekur tokën. Në të vërtetë, Brindizit, një qytet prej 90 mijë banorësh iu desh papritmas të ballafaqohej me 25 mijë (sipas statistikave) shqiptarë brenda një dite. Stacioni detar dhe kalata e Sant’Apollinare, gati hepohej nga njerëzit e uritur, të lodhur, të dëshpëruar. Nga anija e mallrave Legend, nga Apollonia, nga varkat e peshkimit, zbrisnin, disa prej tyre, duke u shtyrë e rrëzuar nga majat, për t’u zhytur në det. Të qarat e fëmijëve me shikimin e përhumbur dhe të trembur, që larg prej duarve të nënave, iu besoheshin personelit shëndetësor, laikëve dhe besimtarëve, duke prekur zemrat e të gjithëve ne. Nuk ishte e nevojshme të ishe pjesë e një shoqate, institucioni, për të qetësuar urinë dhe të ftohtin, atyre që i kishin lënë fuqitë.

Me të zbardhur e nesërmja, lagje të tëra filluan të populloheshin nga shqiptarët. Dritat e shtëpive, zyrave, të shkollave nuk u fikën për shumë ditë me radhë. Qe e gjitha një mrekulli! Çdokush dha ç’të mundte, çdokush mori pjesë në një garë solidariteti të pashoq. Shtroje e madje dhe lodra dilnin nga shtëpitë. Dhe kjo ndodhte çdo ditë dhe çdo natë gjatë atyre ditëve të “mësymjes”.

Asnjë frikë, asnjë shqetësim, asnjë pabesi. Ishte vetëm ndihma e vëllezërve dhe motrave në rrezik. Bashkëqytetarët e lagjeve të ndryshme edhe pse në zona periferike dhanë një shembull të një humaniteti të jashtëzakonshëm, u ngritën mensa dhe hapësira të përbashkëta nëpër garazhe, duke ndërtuar edhe kuzhina fushimi si në fushëbetejë, u hapën dyert e shtëpive më të thjeshta që t’u jepej mundësia e një dushi apo të pushonin për disa orë. U ndodha aty duke bashkëpunuar mes shoqatave laike a fetare, dhe njerëzimit të dëshpëruar. Vështrimi dhe buzëqeshja që çelte në fytyrat e tyre ishte një shpërblim i impenjimit tim, lodhjes, mundit që akumulohej përgjatë ditëve. Qyteti i Brindizit, kaloi përtej shpërndarjes së ndihmave, me shumë mikpritje, me sakrificë dhe dashuri vëllazërore dhe përballoi gjendjen e emergjencës. U përhap lajmi që të gjithë të shkonin e ndihmë të refugjatëve, që mes frikës dhe shpresës, kishin parë tek Gadishulli ynë “tokën e premtuar”.

Brindizi ishte shtëpia e parë e madhe italiane e hapur përballë kësaj tragjedie dhe eksodi thuajse biblik.

Një faqe e Historisë Kombëtare dhe Ndërkombëtare, e gjitha për t’u shkruar...

Irene Esposito Drejtoreshë e Institutit Profesional Shtetëror për Shërbimet Sociale “F.L. Morvillo Falcone” Dirigente Scolastico Istitituto Professionale di Stato per i Servizi Sociali “F.L. Morvillo Falcone”

Aiutiamoli, hanno solo fame e freddo Accolgo con piacere il coinvolgimento dell’Istituto che mi onoro di rappresentare nel trentennale degli sbarchi dei fratelli albanesi sulle coste pugliesi. Benché i nostri studenti, che attualmente frequentano l’Istituto professionale Morvillo Falcone di Brindisi non fossero ancora nati, è ancora vivo il ricordo di quei giorni negli occhi e nelle menti dei loro genitori, così come in quelli di tanti nostri docenti e pertanto è doveroso ricordare un periodo che ha visto il nostro territorio, e la città di Brindisi in particolare, protagonista di un evento storico di grande umanità. L’esodo degli albanesi toccò infatti i brindisini nel profondo del loro cuore, tanto da non riuscire a restare inerti davanti ai volti dei migranti che dopo giorni di navigazione erano bruciati dal sole e dalla salsedine. I brindisini non restarono immobili a guardare i volti dei tanti bambini sbarcati dalle navi, e diedero vita a una grande azione umanitaria, bella perché spontanea, inimitabile, disinteressata e non organizzata. Tra i protagonisti di quegli sbarchi, non si può non citare l’allora sindaco di Brindisi Giuseppe Marchionna, il quale si ritrovò a dover prendere delle decisioni importantissime nel giro di poche ore, quando a Roma si discuteva ancora.

Quell’uomo, travolto da un evento tanto grande quanto inaspettato, decise di fare appello alla parte migliore dei propri concittadini, in un primo momento impauriti, esortandoli a donare acqua, pane e coperte. “Aiutiamoli, hanno solo fame e freddo” il suo messaggio diffuso a ripetizione tramite radio e televisioni locali. Solo dopo qualche giorno il governo italiano riuscì a mobilitare gli aiuti; i brindisini però non avevano aspettato, si erano già mossi. Marchionna fu il primo sindaco italiano a ricevere dall’Unicef il titolo di “Difensore ideale dei bambini”. Non solo i brindisini, comunque, ma i pugliesi tutti dimostrarono al mondo intero in quelle settimane il valore dell’abbraccio, il senso autentico dell’accoglienza.

Molti di quei migranti decisero poi di rimanere qui, eleggendo il nostro territorio quale loro nuova casa, e questo è accaduto perché evidentemente ha funzionato l’integrazione. Quei ragazzi hanno studiato nelle nostre scuole, si sono inseriti nel contesto socio economico locale, hanno dato un contributo attivo alla nostra e loro società.

Tutto questo è avvenuto perché i pugliesi furono capaci di aprire le porte ai fratelli provenienti dall’altra sponda dell’Adriatico, certi che in una situazione analoga ma a parti invertite, loro avrebbero fatto lo stesso.

Ecco, io credo che una mostra fotografica, un libro, la visione dei servizi televisivi andati in onda in quei giorni, le testimonianze dalla voce diretta dei protagonisti, possano servire a tenere vivo il ricordo e permetterci di rimanere sempre in allerta, perché c’è sempre da accogliere chi bussa alla nostra porta, e noi abbiamo il dovere di farci trovare pronti a spalancarla..

Le t’i ndihmojmë, kanë vetëm uri dhe ftohtë Mirëpres me kënaqësi, gjithëpërfshirjen e Institutit që jam e nderuar të përfaqësoj, në 30 vjetorin e zbarkimit të vëllezërve shqiptarë në brigjet e Puljas. Edhe pse studentet tanë, që tashmë frekuentojnë Institutin Profesional “Morvillo Falcone” të Brindizit, asokohe nuk kishin lindur ende, e shohin gjithsesi ende të gjallë kujtimin e atyre ditëve në sytë dhe mendjet e prindërve të tyre. Po ashtu, e njëjta gjë vlen edhe për lektorët tanë, prandaj është e udhës të përkujtohet një periudhë e cila në territorin tonë, veçanërisht në qytetin e Brindizit, i ka parë si protagonistë të një Ngjarjeje historike dhe një humanizmi të madh. Eksodi i shqiptarëve preku në të vërtetë brindizinët thellë në zemrat e tyre, aq sa nuk ia dolën dot të qëndronin të ngurtë përpara fytyrave të emigranteve të cilët pas ditësh të tëra lundrimi ishin zhuritur nga dielli dhe kripa e detit. Brindizinët nuk qëndruan sigurisht duarkryq teksa shihnin fytyrat e fëmijëve që zbarkonin nga anijet dhe i dhanë aty për aty jetë një Akti humanitar madhor, i bukur sepse ishte spontan dhe i pandikuar, i papërsëritshëm, i çorientuar dhe i paorganizuar. Mes protagonistëve të atyre zbarkimeve, nuk mund mos të veçoj Kryebashkiakun e atëhershëm të Brindizit, Giuseppe Marchionna, i cili u gjend përpara vendimeve të mëdha, të marra në harkun e disa orëve, kur ndërkohë në Romë vetëm fjaloseshin.

Ai burrë, i prekur nga një ngjarje sa e madhe po aq dhe e papritur, vendosi t’i drejtojë një apel një pjese të mirë të bashkëqytetarëve të tij, që fillimisht ishin të trembur, duke i shtyrë të sillnin ujë, bukë, shtroje e batanije.

“Le t’i ndihmojmë, kanë vetëm uri dhe ftohtë”, - Mesazhi i tij u shpërnda në mënyrë të vazhdueshme në radiot dhe televizionet lokale. Vetëm disa ditë më vonë qeveria italiane ia doli të vinte në lëvizje ndihmat, ndërsa brindizinët nuk kishin pritur, ata kishin filluar lëvizjet e veta. Marchionna u bë kryebashkiaku i parë italian i cili mori nga UNICEF titullin “Mbrojtësi Ideal i Fëmijëve”.

Jo vetëm brindizinët, gjithsesi, por puljezët të gjithë bashkë i treguan botës mbarë përgjatë atyre javëve vlerën e përqafimit dhe kuptimin rrënjësor, puritan, të mikpritjes. Shumë prej këtyre emigrantëve, vendosën të qëndronin në Brindizi, duke zgjedhur territorin tonë si shtëpinë e tyre të re, dhe e gjithë kjo ndodhi sepse mesa duket, funksionoi mekanizmi i integrimit.

Ata djem e vajza kanë studiuar në shkollat tona, janë pjesë integruese e një konteksti social dhe ekonomik lokal, dhanë kontributin e tyre aktiv për shoqërinë tonë dhe të tyren. E gjithë kjo ndodhi sepse puljezët qenë të aftë t’u hapnin dyert e tyre vëllezërve që vinin nga ana tjetër e Adriatikut, të bindur se në një situatë të ngjashme me role të këmbyera, ata do të kishin bërë të njëjtën gjë.

Ja pra, unë mendoj që një ekspozitë fotografike, një libër, dokumentet e reportazheve televizive transmetuar përgjatë atyre ditëve, dëshmia e zërave të protagonistëve, mund të shërbejnë për të mbajtur të gjallë kujtimin dhe të na lejojë të jemi më të vëmendshëm, sepse duhet mirëpritur gjithëkush që troket në derën tonë, dhe ne kemi detyrën të na gjejnë gati për ta hapur atë.

Fausto Russo Psichiatra, psicoterapeuta relazionale e musicoterapeuta.

Psikiatër, psikoterapeut për marrëdhëniet, muzikoterapist

Anche l’anima vorrebbe migrare Per un migrante, il viaggio è una condizione dell’anima che si alimenta di speranza e che fa vivere il dolore come passaporto per direzioni più vicine all’interiorità dell’essere umano.

Durante il viaggio, le difficoltà incontrate e le violenze subite diventano carburante per modellare una nozione più ricca dell’esistenza, dove il potere di trasformazione vince sulla staticità e si prepara a creare attraversamenti di territori dell’animo, prima ancora che geografici.

Il prezzo imponente che un migrante paga per raggiungere il suo altrove potrebbe allora, per noi stanziali, rappresentare una spinta a raggiungere un altrove dentro di noi, magari nel nostro cuore. Per porci di fronte al quotidiano con un diverso atteggiamento, capace di generare condivisione e riconoscimento della diversità, perché queste diventino elemento di comunanza.

Se riusciamo ad abbracciare nei migranti la complessità dell’essere in divenire, ci rendiamo capaci di fluire liberamente verso la vita, risvegliando la naturale attitudine a cogliere ispirazioni, simboli, sensi, determinazioni, sperimentazioni, costruzioni, trasformazioni. Ci renderemo capaci anche di vivere le novità nell’avvicinare il già conosciuto. Cominciando così ad ospitare noi in noi stessi, potremo, quasi sorprendentemente, osservare che per la nostra anima non esiste un “altrove” ma un “ovunque”.

E’ qui che la coscienza si allarga, si espande oltre i suoi limiti, oltre l’abituale, oltre gli scopi immediati, realizzando la stessa condizione esistenziale del migrare, compresa in quel sentimento oceanico che è nostalgia di eterno e di infinito: dello spazio, appunto, che diventa infinito e del tempo che diventa eternità.

L’allargamento della coscienza, peraltro, riesce molto bene a far toccare territori, dove il relativismo culturale vince sugli integralismi, sulle presunte certezze, riduttive ed anguste, vere e proprie trappole sentimentali.

In realtà, se si rimanesse nel chiuso della propria individualità o nel proprio codice di riferimento abituale, non si produrrebbe mai una coscienza collettiva. I fili gettati tra una persona ed un’altra, tra un evento ed un altro, non riuscirebbero quasi mai a diventare trame, orditi. I fili rimarrebbero fili e non tessuti: solo se senti, guardi, tocchi il tuo vicino, puoi fare percorsi insieme a lui.

Consapevoli che il collegamento con gli altri si declina, oggi, nelle forme della connessione e uno dei timori più pronunciati è proprio quello di perdere il collegamento con gli altri, alcune persone si stanno confrontando con una consapevolezza nuova: quella che anche nel quotidiano ordinario possa reperirsi qualcosa. Qualcosa che faccia crescere aspirazioni ed ispirazioni, desideri e timori, slanci e ripensamenti. Nonostante alcune certezze, in fondo, si rivelino labili e potrebbero far rimanere fermi, nella gente prevale la voglia di provare a disegnare ipotesi, a darsi delle possibilità.

E’ un volersi consentire aperture a stili di vita e, soprattutto, a praticabilità nuove che allontanino da obbligatorietà obsolete di pensiero e di comportamento acquisite, o meglio tramandate e quasi mai sottoposte a revisione o ad alternative.

Abbiamo tutto quello che ci serve per vivere, cioè per fiorire. Se la natura ci ha permesso di esistere è perché siamo inseriti in un progetto più grande ed esteso dell’Universo, che ci trascende e ci include tutti.

Se non fossimo e non fossimo stati funzionali a questo progetto cosmogonico, non avremmo avuto ragione di esistere, la natura non ce lo avrebbe nemmeno permesso. Noi possiamo solo ostacolare questo progetto e lo sappiamo purtroppo fare sia con azioni dirette verso noi stessi, autolimitanti ed autolesive (sfiducia, disistima, autosvalutazione, negatività), sia con azioni dirette verso gli altri (intolleranza, allontanamento, marginalizzazione, odio, fino a arrivare alla perversione della criminalità).

Bandendo questi stili di vita, allora, mettiamoci in movimento, come si accennava, verso possibili spazi di salvezza. Uno di questi è la pratica dell’empatia, vale a dire l’attitudine a cogliere il mondo di dentro dell’altro, provando ad anticiparne desideri e richieste non ancora espresse. Per imparare ad individuare ed apprezzare le differenze, accettare punti di vista diversi, anche lontani dai propri e, soprattutto, rispettare le decisioni altrui senza sentirsi squalificati.

E poi, sperimentare l’appartenenza alla comunità che si prende cura dei singoli, favorisce la crescita personale e promuove gli incontri in una dimensione costruita su legami di reciprocità e interdipendenza. Perché, se è vero che la paura nasce più facilmente dall’individualismo, la fiducia, al contrario, nasce dalla percezione di respirare uno spirito comunitario forte, dove si imparano a vivere le connessioni e le sinergie, dove più le distanze si accorciano più si vive bene, dove diventa facile riferirsi alle reti sociali.

La cultura odierna assegna sempre più rilevanza alla capacità di interconnettere le storie dei singoli con la storia della comunità di appartenenza.

Ogni scelta del singolo non può che dialogare con l’intero contesto e condurre, necessariamente ed utilmente, al fare comunità, al fare sistema.

Il fare sistema può permettere agli individui di raccontarsi e dare parole alle proprie domande, quelle che vorrebbero aprirsi al senso stesso della vita e che spesso rimangono inespresse, perché troppo estranianti quando le si esplorano da soli. Il fare sistema, in fondo, è un concetto che richiama nient’altro che la circolarità di una comunicazione perfino tribale, quella dell’ubuntu, dove si realizza l’ “io sono perché noi siamo”.

Rendiamo l’Universo capace, allora, di costruire trame a favore delle persone. Facciamolo costruendo sistemi dove le persone, tutte le persone, possano collegarsi con i progetti giusti e con i tempi giusti. Il progetto giusto è vivere questa nostra vita. Il tempo giusto è adesso. Noi esseri umani già siamo in rete dentro di noi e lo siamo con le nostre reti neuronali. I nostri neuroni, per renderci un organismo funzionante, devono necessariamente e naturalmente funzionare in rete, coordinandosi, integrandosi ed ottimizzando il loro lavoro.

Il nostro destino filogenetico è metterci in rete. Non c’è altra scelta evolutiva.

Edhe shpirti është pelegrin

Për një emigrant, udhëtimi është një gjendje e shpirtit që ushqehet nga shpresa dhe që e shndërron përvojën e dhimbjes në një pasaportë drejt botës së brendshme të qenies njerëzore. Gjatë udhëtimit, vështirësitë e hasura apo dhuna e pësuar, bëhen katalizatorë për formësimin e një nocioni edhe më të pasur të qenies. Aty ku fuqia e transformimit fiton mbi statusin në vend-qëndro, dhe përgatitet të përshkojë territore të shpirtit, madje edhe para se ato territore të perceptohen gjeografikisht. Çmimi imponues që një emigrant paguan për të mbërritur atje në vendin tjetër, atëherë për ne të palëvizshmit, mund të përfaqësojë një shtytje për të mbërritur “diku tjetër” brenda nesh, ndoshta në zemrën tonë. Mund të na shtyjë ta përballojmë jetën e përditshme me një qëndrim tjetër, të aftë për të ndarë me të tjerët rreth nesh, të hapur ndaj diversitetit, si pjesë e një të tëre të përbashkët. Nëse arrijmë të shquajmë e çmojmë tek emigrantët kompleksitetin e një qenie të hapur ndaj zhvillimit, do të jemi në gjendje të bëhemi lirisht njësh me jetën, duke zgjuar aftësinë tonë natyrore të prirur për të përthithur frymëzim, simbole, shqisa, përkufizime, eksperimente, formësime, transformime. Do të jemi po ashtu në gjendje të përjetojmë risinë tek ajo çka njohim tashmë. Kështu, duke filluar t’i bëjmë vend vetes brenda nesh, do të jemi në gjendje, pothuajse me habi, të vëmë re se për shpirtin tonë nuk ka asnjë “diku tjetër” por ka një “gjithandej”.

Këtu vetëdija merr përmasa të reja, zgjerohet përtej kufijve të saj, përtej qëllimeve të zakonshme, përtej qëllimeve të çastit, duke realizuar të njëjtën gjendje ekzistenciale të emigrimit, përfshirë në atë ndjenjë oqeanike që s’është tjetër veçse nostalgji për përjetësinë dhe pafundësinë: për hapësirën, pra, që kthehet në pafundësi dhe për kohën, që bëhet përjetësi.

Shpalosja e ndërgjegjes, sidoqoftë, ia del mbanë të cekë territoret, ku relativizmi kulturor fiton mbi fondamentalizmat, mbi bindjet e pretenduara, tkurrëse dhe të ligshta, kurthe të vërteta sentimentale. Në realitet, nëse dikush do të qëndronte brenda guaskës së individualitetit të tij apo brenda kodikëve zakonore, asnjëherë s’do të mund të merrte jetë vetëdija kolektive. Fijet lidhëse mes një personi dhe një tjetri, midis një ngjarjeje dhe një tjetre, pothuajse kurrë nuk do të endnin a thurnin asgjë. Fijet do të mbeteshin fije, jo endje: vetëm nëse ndien, shikon, prek tjetrin e afërt, mund të rrugëtoni shtigjesh së bashku.

Të vetëdijshëm se lidhja me të tjerët lakohet dhe merr sot format e ndërlidhjes, dhe një nga frikët më të theksuara është pikërisht ajo e humbjes së lidhjeve me të tjerët, disa njerëz përballen me një arsyetim të ri: që edhe në jetën e përditshme mund të zbulohet diçka e re. Diçka që i bën aspiratat dhe frymëzimet të shtohen, dëshirat dhe frikërat, shtysat dhe pendimet. Pavarësisht se disa bindje, në fund të fundit, rezultojnë kalimtare dhe mund të na bëjnë të qëndrojmë në vend-numëro, tek njeriu mbizotëron dëshira për të thurur hipoteza, për t’i dhënë vetes mundësi të reja.

Si një dëshirë për t’iu dhënë stileve të reja të jetës dhe, mbi të gjitha, praktikave të reja larg besimeve të vjetruara dhe sjelljeve të fituara me kohën, të cilat asnjëherë nuk kanë kaluar nën lupën e rinovimit apo ndryshimeve alternative.

Ne kemi gjithçka që na duhet për të jetuar, domethënë, për të çelur a lulëzuar. Nëse natyra na ka lejuar të ekzistojmë, do të thotë se jemi përfshirë në një projekt skajshmërisht të pamat të Universit, i cili na tejkalon dhe na përfshin të gjithëve. Nëse nuk do të ishim, dhe nuk do të kishim qenë të dobishëm për realizimin e këtij projekti të gjenezës së botës, nuk do të kishim asnjë arsye për të ekzistuar, as natyra nuk do të na e kishte lejuar.

Ne vetëm mund ta pengojmë këtë projekt dhe fatkeqësisht ne dimë ta bëjmë atë me veprime të drejtuara drejt vetes, vetë-kufizuese dhe vet-dëmtuese (mosbesim, përçim, vetë-amortizim, keqdashje) dhe me veprime të drejtuara ndaj të tjerëve (mungesa e tolerancës, distancimi, margjinalizimi, urrejtja, deri në perversitetet që sjell kriminaliteti).

Duke mposhtur këtë stil jetese, atëherë, le të fillojmë të vihemi në lëvizje, siç thamë, drejt hapësirave të mundshme që do të na shpëtojnë. Njëra nga këto është praktika e ndjeshmërisë, domethënë aftësia për të prekur botën brenda tjetrit, duke u përpjekur të zhbirojmë dëshirat dhe kërkesat që nuk janë shprehur ende në sipërfaqe.

Për të mësuar se si shquhen dhe çmohen ndryshimet, duhen pranuar së pari këndvështrimet e ndryshme qofshin edhe shumë larg tonave, mbi të gjitha, duhen respektuar vendimet e të tjerëve pa u ndjerë të zhvlerësuar.

Dhe pastaj, përjetimi i përkatësisë në një komunitet që kujdeset për të vetët, nxit zhvillimin personal dhe është një ngasje drejt takimeve në një dimension të ndërtuar mbi lidhje reciprociteti dhe ndërvarësie.

Sepse, nëse është e vërtetë që frika lind më lehtë nga individualizmi, besimi, përkundrazi, lind nga perceptimi i frymës së një shpirti të fortë në një komunitet, ku dikush mëson të përjetojë ndërlidhje dhe sinergji, ku sa më shumë distanca të shkurtohen aq më mirë shkon jetesa, ku gjithçka është më e lehtë kur ke si pikë referimi lidhjet shoqërore.

Kultura e sotme, po i njeh gjithnjë e më shumë përparësi, aftësisë për të ngërthyer historitë e individëve me historinë e komunitetit të cilit ata i përkasin. Çdo zgjedhje individuale, mund të dialogojë veçse me kontekstin në tërësinë e tij, dhe të sjellë, domosdoshmërisht dhe në mënyrë të dobishme, ngritjen e një komunitetit, krijimin e një sistemi.

Krijimi i një sistemi mund t’i lejojë individët të dëshmojnë dhe t’u japin zë pyetjeve të tyre, ato që do të donin të ngriheshin mbi vetë kuptimin e jetës dhe që shpesh mbesin të pashprehura, sepse ato janë shumë tjetërsuese teksa përpiqesh t’i rrokësh i vetëm. Të qenit pjesë e një sistemi, në fund të fundit, është një koncept që nuk risjell në kujtesë asgjë më shumë se qerthullin e komunikimit madje dhe në kontekstin fisnor, atë të ubuntu, ku realizohet më së miri thënia “unë jam, sepse ne jemi”.

Le t’i japim Universit mundësinë, pra, të endë në dobi të njerëzve. Le ta bëjmë këtë duke ndërtuar sisteme ku njerëzit, të gjithë njerëzit, mund të ndërlidhen me projektet e duhura dhe me kohën e duhur. Projekti i duhur është ta jetojmë këtë jetë që na është dhënë. Koha e duhur është tani.

Ne qeniet njerëzore tashmë jemi të lidhur brenda nesh përmes rrjeteve tona neuronale. Neuronet tona, për të na bërë një organizëm funksional, duhet domosdoshmërisht dhe natyrshëm të punojnë në një rrjet, duke koordinuar, integruar dhe përsosur punën e tyre. Fati ynë filogjenetik është të jemi pjesë e rrjetit. Nuk ka zgjedhje tjetër evolucionare.

Vittorio Arcieri Fotoreporter e giornalista pubblicista - Autore della Mostra IntegrAzione Fotoreporter dhe gazetar i pavarur - Autor i fotove të Ekspozitës IntegrIm

Il futuro sorride, il passato piange nella Mostra IntegrAzione Quando nel 2011 Klodiana Çuka, nata in Albania e Presidente di Integra Onlus, mi chiese di preparare una mostra fotografica che ricordasse il fenomeno dell’immigrazione albanese avvenuto negli anni ‘90 sulla costa pugliese, mi tornarono in mente i tanti visi e le famiglie piene di speranza. Nell’ultimo decennio, fotografando gli sbarchi a Lampedusa, ho ricordato e rivisto quei visi e quelle famiglie cariche di speranza, ma sono stati gli sbarchi albanesi, che fotografai in diversi luoghi della Puglia, da Bari a Brindisi e da Otranto a Santa Maria di Leuca, ad essere la mia prima esperienza professionale di grande spessore umano. Era la prima volta che vedevo tante emozioni diverse sui visi di chiunque fotografassi.

Ero entusiasta e fortemente emozionato nel riprendere tra le mani i tanti negativi in bianco e nero e le diapositive a colori. La mostra doveva rappresentare quello che ho visto e vissuto in quegli anni, quando di notte e di giorno giungevano sulla costa con barche e gommoni di fortuna i tanti albanesi in cerca di un futuro dignitoso. Fra questi, le donne più giovani, camminavano con i bimbi in braccio sorridendo, seguite dalle madri più anziane che invece piangevano. C’è una foto che racconta bene questo contrasto di emozioni, scattata a Brindisi durante lo sbarco a marzo 1991 che rappresentó il primo grande sbarco in Puglia, seguito da quello della nave Vlora nell’agosto dello stesso anno con migliaia di persone.

Oggi, riprendendo tutto il materiale fotografico per rivisitare la mostra in occasione dei 30 anni del grande esodo, quella foto riesce ancora a emozionarmi, con i suoi significati diversi, fermati in una immagine unica. La donna più anziana piangeva di gioia per la figlia e il nipotino che avrebbero avuto una vita diversa da quella da lei vissuta, ma piangeva anche perché aveva lasciato la sua vita, la sua storia, dall’altra parte del mare. La figlia, abbastanza giovane, invece, sorrideva, felice di ricominciare con la speranza di condurre una vita migliore per se stessa e per il bambino di pochi anni che stringeva forte a sé, insieme al passaporto albanese. Ecco i sentimenti che accompagnavano molti di loro durante gli innumerevoli sbarchi. Il mio compito arduo era quello di cogliere questi stati d’animo in una immagine, per poterli fermare e trasmetterli a qualsiasi fruitore nel tempo. Ancora oggi negli sbarchi più recenti la chiave di lettura resta la stessa: speranza, paura e nostalgia. Anche tanto amore verso la terra natía e fiducia verso la terra ospitante. Da pari sentimenti fu mossa Klodiana Çuka nel 2011, allorquando volle fortemente donare al proprio Paese e Popolo, la “Mostra IntegrAzione...”.

E ardhmja buzëqesh, e shkuara qan në Ekspozitën IntegrIm Që kur në 2011 Klodiana Çuka, e lindur në Shqipëri dhe Presidente e Integra Onlus, më kërkoi të përgatisja një ekspozitë fotografike e cila duhej të sillte në kujtesë fenomenin e Emigracionit shqiptar të viteve ‘90 në brigjet e Puljas, më erdhën në mendje shumë portrete si dhe familje të tëra të mbushura me shpresë. Përgjatë 10 vjeçarit të fundit, duke fotografuar zbarkimet në Lampeduza, i kam kujtuar dhe riparë ato portrete mbarsur me shpresë. Por janë zbarkimet shqiptare, që përjetësova në vende të ndryshme të Puljas, nga Bari në Brindizi, nga Otranto në Santa Maria di Leuca, eksperienca ime e parë profesionale dhe me rëndësi njerëzore. Ishte hera e parë që shihja aq emocione të gjitha bashkë në portretet e atyre që fotografoja.

Isha entuziast dhe tejet i emocionuar teksa rimerrja në duar negativët bardhezi dhe diapozitivat me ngjyra. Ekspozita duhej të përfaqësonte gjithçka çfarë unë kisha parë dhe jetuar në ato vite, kur gjatë natës dhe ditës afroheshin në brigje varka dhe gomonet e fatit për shumë shqiptarë, në kërkim të një të ardhmeje dinjitoze.

Në mesin e tyre, vajza të reja që ecnin të qeshura me fëmijët në krahë, dhe pas tyre nënat e moshuara që përkundrazi, qanin.

Ka një foto që tregon mirë këtë kontrast emotiv, shkrepur në Brindizi, gjatë zbarkimit të Marsit 1991, e cila shënoi për mua edhe zbarkimin e parë të madh në Pulja, që u pasua nga anija “Vlora” në gusht të të njëjtit vit, me mijëra persona.

Sot, duke riparë të gjithë atë material fotografi, duke vëzhguar Ekspozitën e 30 Vjetorit të Eksodit të Madh, ajo foto edhe sot e kësaj dite më emocionon, me domethëniet e ndryshme që përmban, ngecur në një imazh të vetëm. Gruaja e moshuar qante në të vërtetë për të bijën dhe nipin, që do të mund të kishin një jetë më të mirë nga ajo çfarë kishin jetuar deri atëherë. Por qante sepse kishte lënë jetën e saj, historinë e saj në anën tjetër të detit.

E bija, e re, përkundrazi, qeshte. E lumtur se do të rifillonte me shpresën e një jete më të mirë për të dhe për fëmijën e saj që shtrëngonte në gjoks bashkë me pasaportën.

Këto ishin ndjenjat që shoqëronin edhe shumë të tjerë gjatë zbarkimeve të panumërta.

Objektivi i detyrës sime ishte të kapja këto gjendje shpirtërore në një imazh, për t’i fiksuar dhe përçuar çdokujt që do të bashkëveprojë me to në kohë. Ende sot, si edhe në zbarkimet më të hershme, çelësi i leximit mbetet i njëjti: shpresë, frikë, nostalgji. Por edhe shumë dashuri për tokën e lindjes dhe shpresë kundrejt tokës mikëpritëse. Nga këto ndjenja pati shtysën edhe Klodiana, që atëherë kur donte me çdo kusht t’i dhuronte vendit të saj Ekspozitën IntegrIm...

Sergio Venditti Portavoce dell’Associazione Integra Onlus Zëdhënës i Organizatës Integra Onlus

La bellezza salvera’ il mondo Integra Onlus ripropone, a distanza di dieci anni, la mostra fotografica”IntegrAzione...”, ideata dal maestro Vittorio Arcieri. I suoi scatti d’autore mantengono intatto il fascino del bianco e nero, con i volti dei migranti albanesi, segnati dalla miseria e dall’oppressione di un regime in agonia, che volgono lo sguardo verso la nuova “Terra Promessa:” l’ amata Italia e la generosa Puglia.

Tante immagini, ancora oggi iconiche, che aprono la riflessione sul passato e sul presente stesso dell’emigrazione europea. Come salire su di una “macchina del tempo”, ripercorrendo i drammi umani di un intera generazione in fuga dalla propria Patria, che sogna di costruire altrove il proprio futuro per sé ed i figli. Questo mostrano i volti e le mani delle madri, che proteggono i loro bambini, incrociandole tra di loro, come nel simbolo stesso di Integra Onlus. Oggi ripercorrendo quel percorso di sofferenze, ma anche di speranze,si pongono tante domande su dove va l’Europa, l’Italia e lo stesso Mediterraneo, che resta ancora un grande cimitero a cielo aperto, specie per i tanti bambini e donne in fuga, da guerre, persecuzioni e malattie. La Documostra ne costituisce ancora una forte testimonianza, magari immaginando ora di fotografare proprio quella generazione dell’esodo albanese, con i propri successi umani e professionali e gli inevitabili sogni infranti.

Una mostra giustamente itinerante, tra le due sponde del Mare Adriatico, con i massimi riconoscimenti istituzionali, che va ancor di più apprezzata, sul filo della memoria condivisa, specie con le nuove generazioni,albanesi ed italiane. Una lezione di vita, con l’esaltazione dei valori non negoziabili, coniugati con la lotta per i diritti universali, in ogni latitudine, per affermare la stessa solidarietà cristiana ed il rispetto umano, alla ricerca della felicità.

In tal senso, come ricorda il grande regista Wim Wenders: “il mondo è a colori, ma la realtà è in bianco e nero”. Da qui il valore delle immagini, quasi fuori dal tempo, che colgono “il carattere di una persona sul viso segnato, di esprimere l’essenza del luogo, attraverso il gioco di luci in un paesaggio o fermare un attimo sullo sfondo di un’azione”, come insegna la grande scuola fotografica della “New Age”.

Il Principe Miskin, nell’Idiota di Dostoevskij auspica che “la bellezza salvera’ il mondo”, attraverso la cultura, l’arte e magari la politica, contaminandoli tra loro,come una “medicina dell’anima” ,curando così le stesse ferite della diaspora albanese, attraverso la nuova frontiera dell’integrazione tra i popoli nell’Unione Europea.

E bukura do ta shpëtojë botën Integra Onlus risjell në vëmendje, pas dhjetë vitesh, ekspozitën fotografike “IntegrIm...”, e ideuar nga mjeshtri Vittorio Arcieri. Shkrepjet e tij autoriale, ruajnë të paprekur magjinë në bardhezi, me fytyrat e emigrantëve shqiptarë, ku lexohet varfëria dhe shtypja e një regjimi në agoni, që e drejtojnë vështrimin drejt “Tokës së premtuar”, drejt Italisë së dashur dhe Puljas bujare.

Disa prej imazheve, mbeten ende sot ikonike, hapin një dritare reflektimi mbi të shkuarën e mbi vetë të tashmen e emigracionit në Evropë. Është njëlloj si t’i hipësh makinës së “makinës së kohës” duke përjetuar dramat njerëzore të një brezi të tërë në arrati nga Atdheu i vet, që ëndërron të ndërtojë diku tjetër të ardhmen për vete e për fëmijët. Kjo lexohet në fytyrat dhe duart e nënave që mbrojnë fëmijët, duar që shtrëngojnë njëratjetrën, si vetë simboli i Integra Onlus.

Sot, duke përshkuar atë trajektore dhimbjeje, por edhe shprese, lind natyrshëm pyetja se ku po shkon Evropa, Italia dhe Mesdheu, që ende mbetet një varrezë nën qiell të hapur, sidomos për fëmijë dhe gra në arrati nga luftëra, persekutime dhe mbetjet. Ekspozita Dokumentare, është ende një dëshmi e fuqishme, një fotografim i atij brezi të eksodit të shqiptarëve, me sukseset njerëzore e profesionale, dhe me ëndrrat e thyera të paevitueshme.

Një Ekspozitë shëtitëse, siç ashtu duhet të jetë e drejtë, mes dy brigjeve të Detit Adriatik, me vlerësimet maksimale institucionale, që çmohet akoma më shumë përmes fillit lidhës të kujtesës së përbashkët, sidomos mes brezave të rinj shqiptarë dhe italianë. Një leksion mbi jetën, mbi lartësimin e vlerave të panegociueshme, gërshetuar me luftën për të drejtat universale, në çdo nivel, për të pohuar solidaritetin kristian dhe respektin për njerëzit, në kërkim të lumturisë.

Në këtë kuptim, siç e kujton dhe regjisori i madh Wim Wenders: “bota është me ngjyra, por realiteti është bardhë e zi”. Prej kësaj marrin vlerë imazhet, gati si të pakoha, që ravijëzojnë karakterin e një personi mbi fytyrën e vrarë, që shprehin thelbin e vendit ku janë shkrepur, përmes dritëhijeve të një peizazhi apo fiksimit të një çasti në sfondin e një ndodhie”, ashtu si na mëson shkolla e fotografisë “New Age”.

Princi Miskin, tek “Idioti” i Dostojevskit, tregon se si “e bukura do ta shpëtojë botën”, përmes kulturës, artit dhe mbase edhe politikës, duke i injektuar njëri me tjetrin, si një “balsam për shpirtin”, duke shëruar kështu plagët e diasporës shqiptare, përtej kufijve të rinj të integrimit mes popujve të Bashkimit Evropian.

10 anni di successi nel nome di Integra Onlus Dieci anni vissuti intensamente dalla mostra fotografica “IntegrAzione ...“ sono la testimonianza viva del valore dell’accoglienza-ha sottolineato Klodiana Cuka, Presidente di Integra Onlus e della Fondazione albanese “Bridge For Future”. L’8 marzo e l’8 agosto 1991, le immagini in dimenticabili della VLORA e delle altre navi, che approdarono nei porti pugliesi, con l’esodo del popolo albanese - ha proseguito la Presidente - sono immortalate negli splendidi scatti, in bianco e nero,curati dal Maestro Vittorio Arcieri. Una mostra che documenta con assoluta professionalita’, ma carica di commovente umanità, i tanti volti segnati dei migranti, con le mani delle madri che stringevano i loro figli, con la speranza comune di aprire un futuro migliore, di rinascita.”La Storia ha sempre legato l’Italia e l’Albania - ha rimarcato Klodiana Çuka - e le nuove migrazioni hanno segnato i nostri Paesi, disegnando un ponte di pace e di solidarietà, con l’obiettivo di ridare a tutte le comunità migranti il dovuto rispetto ed abbattere così tutti i pregiudizi, perché ognuno sia artefice del proprio destino”.

La mostra ha ricevuto prestigiosi patrocini, a partire da quello dell’Ambasciata d’Albania e in Italia dei Ministeri per gli Affari Regionali e della Gioventù e dell’UNAR. Ha avuto fin qui un lungo carnet di esposizioni: è stata portata a Roma presso l’Ambasciata d’Albania (12 marzo 2011) e nella sala biblioteca del Cnel, in occasione della promozione del progetto umanitario “Bimbi in Volo per un Sorriso”, tra i tanti progetti promossi da Integra Onlus, dopodiché è stata impegnata in un lungo tour sui territori, in particolare nella Regione Puglia: a Bari (22 settembre-5 ottobre 2011), presso il Cine Porto della Fiera del Levante; a Lecce, Otranto, Poggiardo e Specchia con la presenza dell’Ambasciatore d’Albania a Roma ed in altre località, fino all’inizio del 2012. Il suo allestimento inoltre è stato ricompreso anche in rassegne teatrali, come “Invito al Viaggio -Teatro d’Integrazione”, svoltasi a Presicce (Le) e una rassegna nel comune di Sava (Ta), in occasione degli eventi celebrativi per i 150 anni dell’Unità d’Italia. Un “Grand Tour” della cultura delle migrazioni - ha concluso la Presidente Cuka - che in questo 2021 riprenderemo, con tutta una serie di allestimenti, sulle diverse sponde del Mar Adriatico, grazie al sostegno della Regione Puglia e del Governo albanese guidato dal Premier Edi Rama.

Successivamente sono previste altre date, in particolare a Roma, presso l’Università Gregoriana, dove la mostra dovrebbe diventare permanente, legandola altresì a progetti formativi in tema di politiche migratorie.

Ufficio Stampa Integra Onlus

10 vite sukses nën dritën e Integra Onlus Dhjetë vjet kanë kaluar nga çelja e parë e ekspozitës fotografike “IntegrIm...”, vite të jetuara intensivisht si dëshmi e gjallë e vlerës që mbart mikpritja - nënvizoi Klodiana Çuka, Presidente e Integra Onlus dhe Fondacionit Shqiptar “Ura për të Ardhmen”. Më 8 Mars dhe 8 Gusht 1991, imazhet e harruara të Anijes Vlora dhe anijeve të tjera, të cilat zbarkuan në portet e Puljas, me eksodin e popullit shqiptar, janë përjetësuar në pamjet e shkëlqyera, bardhezi, kuruar nga Maestro Vittorio Arcieri. Një ekspozitë që dokumenton me profesionalizëm absolut, por plot njerëzim gëlues, fytyrat e prekura të migrantëve, me duart e nënave që mbajnë fëmijët e tyre, me shpresën e përbashkët drejt një të ardhmeje më të mirë, drejt një rilindjeje. “Historia ka treguar që Italia dhe Shqipëria gjithnjë kanë qenë të lidhura, dhe përmes emigracionit të erës së re, mes vendeve tona janë krijuar një urë paqeje dhe solidariteti”, me synimin për t’u rikthyer respektin e nevojshëm komuniteteve të migrantëve dhe të rrëzojë gjitha paragjykimet, në mënyrë që të gjithë të jenë farkëtarë të fatit të vet”.

Ekspozita u organizua nën patronazhin e Institucioneve prestigjioze, që nga Ambasada e Shqipërisë në Romë, Ministria Italiane për Çështjet Rajonale dhe Rininë, si dhe vetë Unar – Zyra Kombëtare kundër Diskriminimit. Më pas një rrugëtim i gjatë ekspozitash duke filluar nga 12 Mars 2011 në Ambasadën e Shqipërisë në Romë, pasuar nga prezantimi në CNEL (Salla e Bibliotekës), me rastin e promovimit të projektit humanitar “Bimbi in Volo per un Sorriso” – “Fluturimi i Fëmijëve për një Buzëqeshje”, mes shumë të tjerash të promovuara nga Integra Onlus. Pas këtyre dative të para, ekspozita jonë u angazhua në një turne të gjatë nëpër Itali, veçanërisht në Rajonin e Pulias: në Bari (22 Shtator - 5 Tetor 2011), në Cine Porto e Fiera del Levante dhe në Lecce, Otranto, Poggiardo dhe Specchia me praninë e Ambasadorit të Shqipërisë në Romë dhe në vende të tjera po ashtu, deri në fillim të vitit 2012.

Për më tepër, vënia në skenë e Ekspozitës është përfshirë gjithashtu në koncepte teatrale, të tilla si “Ftesë për Udhëtim - Teatri i Integrimit”, mbajtur në Presicce (Le), në komunën e Sava (Ta), me rastin e veprimtarive festive për 150 vjetorit të Bashkimit të Italisë.

Një “Grand Tour” i kulturës së emigrimit - përfundon Presidentja Çuka - që këtë 2021 do të rimarrë rrugëtimin, me një seri të tërë instalimesh, në brigjet e ndryshme të Detit Adriatik, falë mbështetjes së Rajonit të Pulias dhe Qeverisë së Shqipërisë, me patronazhin e Kryeministrit Edi Rama.

Më pas, data të tjera janë planifikuar, veçanërisht në Romë, në Universitetin Gregorian, ku ekspozita do të kthehet e përhershme, gjithashtu duke e lidhur atë me projekte trajnimi mbi temën e politikave të emigracionit.

Zyra e Shtypit - Integra Onlus

Klodiana Çuka Fondatrice e Presidente Integra Onlus e di Bridge for the Future Albanian Foundation Themeluese dhe Presidente e Shoqatës Integra Onlus dhe Fondacionit Shqiptar “Bridge for the Future”

Monumento dell’Umanità Migrante La mostra fotografica “IntegrAzione...”, curata dal maestro Vittorio Arcieri e ribattezzata “I 30 anni del Grande Esodo”, torna a vivere, riportando indietro l’orologio della storia al 1991, che vide un vero e proprio esodo dall’Albania alle vicine coste della Puglia. Compongono la DocuMostra una serie di scatti in bianco e nero. La mostra, avvalendosi di prestigiosi patrocini, vide il suo primo esordio con l’inaugurazione nel 2011, nella Sede dell’Ambasciata della Repubblica d’Albania a Roma, da cui prese il viaggio per la penisola italiana.

Conobbi Vittorio Arcieri nei primi mesi del 2010: venne a trovarmi al Monastero delle Benedettine per propormi di presentare insieme una DocuMostra, in occasione dei 20 anni dell’Esodo. La grande sensibilità ed il grande comune amore per i nostri due popoli cementificò negli anni la grande intesa intellettuale ed umana instaurata sin dal primo incontro. Decidemmo con entusiasmo come Integra di investire il 5x1000 di alcuni anni per la realizzazione di questo capolavoro del Maestro Arcieri, rendendo unanime omaggio al coraggio del popolo albanese ed alla generosità del popolo salentino, pugliese e italiano. A distanza di dieci anni possiamo ritenere che la DocuMostra sia la più bella Opera culturale e artistica realizzata sino ad ora da Integra Onlus; essa torna nel 2021, in una nuova veste, più ricca di immagini e con un catalogo bilingue a corredo, assieme con tutta la forza evocativa delle sue immagini di grande umanità e di realismo assoluto, per farci riflettere sui 30 anni del Grande Esodo dei migranti. Venti anni fa abbiamo lanciato la riflessione su chi eravamo noi albanesi e italiani e su come la storia ci avesse trasformati; oggi a distanza di 30 anni riprendiamo questo dibattito ancora più forte e attuale, con la consapevolezza di aver cambiato la Storia e di aver fatto passi da gigante come comunità e come diaspora albanese! Un’intera generazione albanese, allora in fuga da un regime in disfacimento, che ricercava un futuro migliore nel “Bel Paese”, visto come la Terra Promessa: i tanti volti scavati dalla miseria e soprattutto le mani delle madri che stringono quelle dei propri bambini ancora oggi commuovono, per la forza del proprio messaggio d’amore e di speranza per il futuro. Un’immagine così potente ed evocativa che poi la stessa Integra Onlus ha ripreso come proprio simbolo di solidarietà e di fratellanza cristiana tra popoli, culture e religioni diverse, con l’incontro delle diversità, che si uniscono. Questo spirito ancora oggi mantiene tutta la sua attualità, che guarda al futuro, ma con il bagaglio della sua storia millenaria, piena di tragedie e poi di rinascite di un fiero popolo come quello albanese, che ora a pieno titolo è integrato ed attivo nella società italiana.

La DocuMostra “IntegrAzione...”, in occasione dei 30 anni del Grande Esodo, riassume con tutte le sue immagini crude ma profondamente vere, questa grande storia di un esodo sofferto dalla terra di origine, un esodo che poi registrerà anche tragedie successive, come il naufragio della motovedetta “Kader i Radës”: era il 28 marzo 1997, un venerdì Santo, quando la nave affondò con decine di donne e bambini morti e dispersi. In questo trentesimo anniversario vogliamo così ricordare anche l’impegno di Integra Onlus, che impedì nel 2011 la distruzione del relitto di quella nave e che unendo l’impegno comune di molte istituzioni fece sintesi nel “Monumento all’Umanità Migrante”, collocato a Otranto, nella nuova area portuale, di fronte a Valona, e reso monumento grazie allo scultore greco Costas Varotsos, figlio anch’esso di una terra di approdo dei migranti. Una nuova storia che iniziava e che oggi riporta alle tante tragedie dell’immigrazione del Mar Mediterraneo, dalle sponde libiche o tunisine verso Lampedusa, come simbolo della salvezza e della rinascita dell’umanità.

Integra Onlus ha svolto attivamente la propria piccola parte nel complesso scenario dell’accoglienza italiana negli anni 2011-2019, mettendosi in gioco con tutte le proprie forze e offrendo ai migranti provenienti dall’Asia e dall’Africa, che avevano attraversato il Mare Nostrum e raggiunto l’Italia con l’animo colmo di sogni e fiducia, opportunità per una nuova vita piena di speranza e dignitosa.

In questa occasione vogliamo anche ricordare un grande pugliese, prematuramente scomparso: Alessandro Leogrande, giornalista e scrittore, che dedicò il Libro “Naufragio” alla Tragedia della “Kater i Radës”, indagando sulle sue cause, reticenze e responsabilità, in parte ancora non chiarite.

Ogni anno Integra Onlus onora quei migranti scomparsi in mare con una corona di fiori, anche come segnale della memoria, ricordando che il loro sacrificio non è stato inutile ed ha consentito poi a tanti connazionali di vivere ed affermarsi in una nuova terra generosa ed ospitale come la Puglia e l’Italia.

Doveroso il caloroso ringraziamento a tutti i partner e le istituzioni che ci hanno onorato con i loro prestigiosi patrocini, in particolar modo all’Ambasciata della Repubblica d’Albania a Roma ed a tutti i suoi Ambasciatori che hanno conosciuto e sostenuto negli anni la nostra Opera e sono sempre stati accanto alle associazioni come Integra, per promuovere la nostra cultura ed accrescere la fratellanza tra i nostri due popoli dirimpettai.

Un immenso e affettuoso grazie a tutti i relatori che ci hanno onorato con le loro riflessioni attraverso i contributi scritti, che sono diventati la ricca e prestigiosa cornice per i meravigliosi scatti di Vittorio Arcieri. Tutte le Amiche e tutti gli Amici intervenuti, provenienti dai più svariati settori della nostra società, tutti scelti con cura affatto casuale, ci hanno fornito un singolare punto di vista, oltre che uno spaccato di vita vissuta degli anni Novanta, che sicuramente accompagneranno per sempre vivi e chiari i nostri indelebili ricordi.

Non per ultimo, un speciale ringraziamento alla Casa Editrice albanese Driterò, con la quale ci lega una ventennale amicizia e che ha creduto sin da subito nella bontà della nostra DocuMostra e si è unità al nostro impegno per dare vita al Catalogo a corredo, rendendo completo in questo nuovo anniversario il Capolavoro di Memoria che Integra Onlus insieme con il Maestro Vittorio Arcieri ha voluto donare al sacrificio del popolo albanese, omaggiando l’immensa solidarietà del popolo pugliese e salentino.

Grazie a tutti, buona visione e buona lettura!

Che siano questa DocuMostra ed il suo Catalogo da stimolo di riflessione su questi 30 anni di Storia vissuti insieme, per ripercorrere da dove siamo venuti e dove vogliamo andare, perché siamo assolutamente tutti sulla stessa barca. Concludo riprendendo un profondo messaggio che ci ha lasciato il premier albanese Edi Rama il 7 marzo 2021 a Brindisi, durante la visita ufficiale in occasione del 30ennale del primo sbarco di massa proprio a Brindisi.

Il Premier della nazione delle Aquile, in conclusione, dopo i tanti ringraziamenti al popolo pugliese, ha sottolineato il singolare insegnamento che ci ha lasciato il sindaco di Brindisi del 1991, assieme con tutta la sua città: questi esempi dovrebbero continuare ad illuminare certi politici ossessionati dagli sbarchi, poiché è inutile avere la fobia dei barconi, in quanto essi non portano la fine del mondo, ma aprono verso il Mondo!

Monument i Njerëzimit në Emigrim Ekspozita fotografike “IntegrIm”, me përkujdesjen artistike të mjeshtrit Vittorio Arcieri, dhe e ripagëzuar si “30 vitet e Eksodit të Madh”, rivjen në jetë, duke kthyer mbrapa akrepat e orës së historisë, në vitin 1991, vit i cili pa të ndodhte një Eksod i mirëfilltë i Shqipërisë drejt brigjeve të afërta të Puljas. Ekspozita Dokumentare përbëhet nga një seri shkrepjesh fotografike, bardhezi, që me mbështetjen e bashkëpunëtorëve prestigjiozë, u shfaq për herë të parë për publikun në inaugurimin e saj, në 2011 në Selinë e Ambasadës Shqiptare në Romë, nga ku më pas, filloi dhe rrugëtimin e saj nëpër Gadishullin Apenin.

U njoha me Vittorio Arcierin, në fillim të vitit 2010, kur erdhi të më takojë në Manastirin e motrave Benediktine, për të më propozuar prezantimin e një Ekspozite Dokumentuese së bashku, me rastin e 20 viteve pas Eksodit. Ndjeshmëria e pashoqe dhe dashuria e përbashkët për dy popujt tanë, ka hedhur ndër vite themelet e një marrëdhënieje shembullore sa intelektuale aq dhe njerëzore, të ngjizur që në takimin e parë. Me entuziazëm vendosëm se si Integra do të investonte 5x1000 (pesë për mijë) të disa viteve rresht, për realizimin e kësaj kryevepre nga Maestro Arcieri, që i bën nder njëzëri guximit të popullit shqiptar dhe bujarisë së popullit të Salentos, Puljas dhe mbarë Italisë.

Pas 10 vitesh, mund të themi me plot gojën se Ekspozita Dokumentare është një nga Punimet më të bukura kulturore dhe artistike që Inegra Onlus ka realizuar deri tani, dhe rikthehet në 2021, në një petk të ri, më të pasur në imazhe dhe me një Katalog ilustrues në dy gjuhë, duke përçuar ende fuqinë e saj evokuese të imazheve plot humanizëm dhe hiper-realizëm që ajo përmban, foto të emigrantëve për të na bërë të reflektojmë mbi 30 vitet e Eksodit të madh!

20 vjet më parë, shënjestruam një reflektim mbi çka ishim ne shqiptarë e italianë, dhe në cilët na kishte transformuar historia. Sot, pas 30 vjetësh, e mbajmë të hapur këtë debat, ende i fuqishëm dhe aktual, me vetëdijen se e kemi ndryshuar Historinë dhe kemi bërë hapa gjidante si Komunitet dhe Diasporë Shqiptare.!

Një gjeneratë e tërë shqiptarësh, në arrati, nga një regjim në shpërbërje, që kërkonte një të ardhme më të mirë në “Vendin e Bukur” duke e parë atë si Toka e Premtuar. Portrete të shumta të damkosura nga varfëria dhe duart e nënave që shtrëngojnë fëmijët e tyre mallëngjejnë ende sot, për fuqinë e mesazhit të dashurisë dhe shpresës që ato mbartin, shpresë për të ardhmen. Një imazh kaq i fortë dhe evokues që edhe vetë Integra e ka përdorur si simbolin e solidaritetit dhe vëllazërisë së krishterë mes popujve, kulturave, besimeve të ndryshme si pikëtakim i atyre veçantive që na bashkojnë.

Kjo frymë ende sot ruan aktualitetin e saj, që shikon drejt së ardhmes, por me bagazhin e një mijëvjeçari histori, plot me tragjedi, rilindje të një populli si Shqipëria që sot është përnjëmend i integruar dhe aktivë në shoqërinë italiane.

Për këtë, Ekspozita “IntegrIm...”, 30 vjet pas Eksodit të Madh, përmbledh në çdo imazh të saj të gjallë e pa doreza, por tërësisht të vërteta, këtë histori të një eksodi të përvuajtur që nga toka e vendlindjes, e cila më pas do të pasojë edhe me shumë tragjedi, si përmbytja e motobarkës Kateri i Radës. Ishte 28 marsi i vitit 1997, binte e Premte e Shenjtë (e Premte e Zezë), kur anija u devijua dhe u mbyt, me dhjetëra gra e fëmijë të vdekur dhe të humbur në det të hapur.

Në këtë 30 vjetor duam po ashtu të kujtojmë dhe angazhimin e Integra Onlus që ndaloi asgjësimin e anijes dhe falë bashkëpunimit dhe dedikimit të përbashkët të saj dhe të shumë institucioneve, e shndërroi atë në një instalacion të përjetshëm “Monument i Njerëzimit në Emigrim”, vendosur në Otranto në zonën e re të Portit, përballë Vlorës, kthyer në monument falë skulptorit Grek Costas Varotsos, dhe ai bir i një toke ku zbarkojnë emigrantët.

Një histori e re po fillonte kështu, e që sot e kësaj dite dëshmon edhe shumë tragjedi të tjera të emigrimit në Detin Mesdhe, nga brigjet e Libisë apo Tunizisë drejt Lampeduzës, si simbol i shpëtimit dhe rilindjes së njerëzimit.

Integra ka zhvilluar në mënyrë aktive rolin e saj, në skenarin e ndërlikuar të mikpritjes italiane përgjatë viteve 2011 - 2019 duke u sprovuar me të gjitha forcat e saj për t’i dhënë emigrantëve aziatikë dhe afrikanë, një mundësi e një shpresë më shumë, një jetë dinjitoze sepse duke i rënë Detit tonë të përbashkët mes përmes, erdhën në Itali me shpirtin plot ëndrra, besim dhe shpresë.

Dua të sjell në kujtesë këtu edhe një Puljez vërtet të rëndësishëm që e la këtë botë para kohe, Alessandro Leogrande, gazetar dhe shkrimtar, i cili ia dedikoi librin ‘Përmbytja’, tragjedisë së “Kateri i Radës” duke investiguar mbi shkaqet, të pathënat dhe përgjegjësinë e asaj që ndodhi, përgjegjësi ende jo shumë të qarta.

Çdo vit, Integra Onlus, nderon ata emigrantë të humbur në det me një kurorë lulesh nën dritën e kujtesës që sakrifica e tyre nuk shkoi dëm, por u lejoi të tjerëve të jetonin dhe të linin një emër të mirë në Tokën e re dhe bujare që i priti, Pulja dhe Italia.

I pashmangshëm për mua edhe falënderimi i të gjithë partnerëve, institucioneve që na nderuan me mbështetjen e tyre, veçanërisht Ambasada e Shqipërisë në Romë, dhe Ambasadorët përgjatë viteve që kanë përkrahur dhe mbështetur veprën tonë duke i pasur gjithmonë në krah të shoqatave si Integra, për promovimin e kulturave dhe përforcimin e vëllazërisë mes dy vendeve.

Një falenderim i ndier për të gjithë kumtuesit që na nderuan me reflektimet e tyre përmes kontributeve dhe shkrimeve, që i rrinë shkrepjeve të mahnitshme të Vittorio Arcieri, si një kornizë prestigjioze. Secili nga miqtë dhe mikeshat që sollën zërin e tyre në këtë Katalog, që përfaqësojnë sektorë të ndryshëm të shoqërisë sonë, të gjthë të zgjedhur me kujdes dhe aspak lënë rastësisë, na kanë ofruar këndvështrimin e tyre personal dhe një copëz jete të viteve ’90, që do të shoqërojnë me zë kumbues e të qartë kujtimet tona të pashlyeshme.

Në fund, por jo nga rëndësia, një falënderim i veçantë i shkon Shtëpisë Botuese “Dritëro”, me të cilën na lidh një miqësi 20 vjeçare dhe që pati besim që prej fillimit në vlefshmërinë e Ekspozitës Dokumentuese dhe iu bashkua angazhimit tone për t’i dhënë jetë Katalogut Ilustrues, duke e përplotësuar në këtë Përvjetor Kryeveprën e Kujtesës, që Integra bashkë me fotoreporterin Vittorio Arcieri dëshironin t’i dhuronin kujtesës sakrificës së popullit shqiptar dhe në nderim të solidaritetit të pamatë të popullit puljez dhe salentin.

Faleminderit të gjithëve, lexim dhe shikim të mbarë.

Le të jetë kjo Ekspozitë dhe Katalogu i saj, një shtysë për të reflektuar mbi këta 30 vite histori të jetuara së bashku, për të ripërjetuar nga erdhëm dhe ku duam të shkojmë, sepse jemi absolutisht të gjithë, në të njëjtën varkë.

E mbyll, duke risjellë në vëmendje mesazhin e thellë që na dhuroi Kryeministri i Shqipërisë, Z. Edi Rama, në 7 Mars 2021, në Brindizi, gjatë vizitës zyrtare, me rastin e 30 Vjetorit të zbarkimit të parë masiv në Brindizi. Kryministri i Vendit të Shqiponjave, në përmbyllje të falënderimeve për popullin puljez, solli në vëmendje mësimet që na la Kryetari i Bashkisë së Brindizit në 1991, i cili, bashkë me gjithë Qytetin e tij, duhet ende të ndriçojnë mendjet e disa politikanëve të llahtarisur nga zbarkimet, duke theksuar se është e kotë të tremben nga barkat në det të hapur sepse nuk sjellin fundin e botës, por janë një dritare mbi Botën!

Note biografiche / Shënime biografike LOREDANA CAPONE Presidente del Consiglio Regionale della Puglia Presidente e Këshillit Rajonal të Rajonit të Puljas ANILA BITRI LANI Ambasciatrice della Repubblica d’Albania in Italia Ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Itali PAOLO FORESTI Laureato in Scienze economiche all’Università di Roma e collaboratore del Professor Federico Caffè. Entrato in carriera diplomatica nel 1967 si è occupato da assistente del responsabile dell’integrazione europea, ambasciatore Cesidio Guazzaroni, dello sviluppo ed ampliamento delle Comunità Europee; la sua prima destinazione all’estero è stata la ex Jugoslavia nel 1969 ai tempi di Tito; si è poi occupato della normalizzazione dei rapporti di confine tra Italia e Jugoslavia come collaboratore del sottosegretario al Commercio estero Corrado Belci, politico di fiducia di Aldo Moro; alla nostra rappresentanza presso le CEE a Bruxelles dall’inizio del 1973 all’inizio del 1979 ha avuto la responsabilità dei rapporti CEE-paesi mediterranei, dell’ampliamento a Grecia, Spagna e Portogallo e dello sviluppo istituzionale delle organizzazioni europee; nel 1979 ha assunto la responsabilità dell’Ufficio del Sottosegretario agli esteri, Giuseppe Zamberletti, per il semestre di presidenza italiana alle Comunità europee e, in questo contesto, ai rapporti con i Paesi terzi e soprattutto quelli mediterranei e gli associati dell’Africa-Caraibi-Pacifico (ACP); successivamente Capo degli Uffici dei sottosegretari agli esteri Speranza, Fioret e Bonalumi; dall’autunno del 1993 al giugno del 1994 Chairman dei Fellows del Center for International Affairs dell’università di Harvard (USA); consigliere diplomatico dall’inizio del 1989 all’inizio del 1993 dei ministri della Difesa Martinazzoli, Rognoni e Andò; dalla primavera 1993 Ambasciatore in Albania, subito dopo la caduta del regime comunista, fino all’estate del 1997; Capo della Rappresentanza permanente presso l’Unione Europea Occidentale dal 1997 al 2001; consigliere diplomatico del Ministro per gli affari europei, Rocco Buttiglione, dal 2001 al 2004; dopo avere ricevuto il titolo e rango di Ambasciatore d’Italia, nell’estate del 2004 si dimette per realizzare un Country Club dove riunire alcuni amici, accomunati dagli stessi valori con cui condividere esperienze ed attività.

Nel 2003 riceve la laurea honoris causa dell’Università di Scutari (Al).

Dal 2006 al 2015 è Rettore dell’Università Wisdom di Tirana (Al).

Diplomuar në Shkencat Ekonomike në Universitetin e Romës dhe bashkëpunëtor i Profesor Federico Caffè. Ndërmori karrierën diplomatike në 1967, fillimisht si Asistent i Shefit të Integrimit Evropian, Ambasadorit Cesidio Guazzaroni, për Zhvillimin dhe Zgjerimin e Komuniteteve Evropiane; misioni i tij i parë jashtë vendit ishte ish-Jugosllavia në 1969 në kohën e Titos; ai më pas u mor me Normalizimin e Marrëdhënieve Kufitare midis Italisë dhe Jugosllavisë si Bashkëpunëtor i Nënsekretarit për Tregtinë e Jashtme Corrado Belci, politikani i besuar i Aldo Moros; në përfaqësimin italian në KEE në Bruksel nga fillimi i vitit 1973 deri në fillim të vitit 1979, ai ishte Përgjegjës për Marrëdhëniet mes BEE dhe Vendeve të Mesdheut, për Zgjerimin në Greqi, Spanjë dhe Portugali dhe për Zhvillimin Institucional të Organizmave Evropiane; në 1979 ai mori postin e Përgjegjësit të Zyrës së Nënsekretarit të Punëve të Jashtme, Giuseppe Zamberletti, për semestrin e Presidencës italiane në Komunitetin Evropian dhe, në këtë kontekst, për marrëdhëniet me vendet e treta dhe veçanërisht ato Mesdhetare dhe marrëdhëniet Afrikano-Karaibe-Paqësor (ACP); më pas Shef i Zyrës së Nënsekretarëve për Punët e Jashtme Italiane, Speranza, Fioret dhe Bonalumi; nga vjeshta e 1993 deri në qershor 1994 Kryetar i Shoqatës së Qendrës për Çështje Ndërkombëtare të Universitetit të Harvardit (SHBA); Këshilltar Diplomatik nga fillimi i vitit 1989 deri në fillim të vitit 1993 i Ministrave italianë të Mbrojtjes, Martinazzoli, Rognoni dhe Andò; nga pranvera e 1993 Ambasador në Shqipëri, menjëherë pas rënies së Regjimit Komunist, deri në verën e 1997; Shef i Përfaqësisë së Përhershme në Bashkimin Evropian Perëndimor nga 1997 në 2001; Këshilltar Diplomatik i Ministrit për Çështjet Evropiane, Rocco Buttiglione, nga 2001 në 2004; pasi mori titullin dhe gradën e Ambasadorit të Italisë, në verën e vitit 2004 ai dha dorëheqjen për të krijuar një Country Club ku të bënte bashkë disa miq, të bashkuar nga të njëjtat parime, për shkëmbimin e përvojave dhe veprimtarive.

Në vitin 2003 ai u vlerësuar me Diplomën Honoris Causa ga Universiteti i Shkodrës (Al). Nga viti 2006 deri në vitin 2015 ai ishte Rektor i Universitetit Wisdom së Tiranës (Al).

DOMENICO AIROMA E’ stato giudice presso il Tribunale di Napoli, nonché sostituto procuratore presso la Direzione Distrettuale Antimafia del capoluogo partenopeo; successivamente, ha ricoperto le funzioni di Procuratore Aggiunto alla Procura della Repubblica presso il Tribunale di Cosenza; dal maggio del 2014 è Procuratore della Repubblica Aggiunto presso il Tribunale di Napoli nord. E’ stato nominato dal Consiglio d’Europa e dalla Commissione Europea short term expert in relazione a progetti di assistenza giuridica, destinati a funzionari pubblici, giudici e pubblici ministeri per i paesi dei Balcani Occidentali e dell’Asia Centrale. Dal 2013 svolge, per conto del Consiglio Superiore della Magistratura, missioni in Albania ed in Kosovo, nel contesto di programmi di assistenza la settore giudiziario relativamente alle strategie di contrasto della criminalità organizzata. Autore di diverse pubblicazioni su riviste scientifiche e criminologiche, ha scritto, nel 2013, insieme ad Alfredo Mantovano, il volume “I®rispettabili. Il consenso sociale alle mafie”, edito da Rubettino. Collabora alla rivista “Cristianità”, organo ufficiale di Alleanza Cattolica. Ha curato la pubblicazione “Rosario Livatino. Il giudice santo”, edito da Shalom. E’ vice presidente del Centro Studi “Rosario Livatino”, per conto del quale partecipa ad incontri di formazione nelle scuole, nelle Università e le associazioni professionali.

Gjykatës në Gjykatën e Napolit, si dhe Zëvendësprokuror në Drejtorinë Rajonale Anti-Mafia të Napolit; më pas, ai mbajti detyrën e Ndihmës Prokurorit në Prokurorinë e Shtetit në Gjykatën e Cosenzas; që nga maji i vitit 2014 ai është Ndihmës Prokurorit në Prokurorinë e Shtetit në Gjykatën e Napolit Qarku i Veriut. U emërua nga Këshilli i Evropës dhe Komisioni Evropian si ekspert i përkohshëm në lidhje me projektet e ndihmës juridike, të destinuara për zyrtarë publikë, gjyqtarë dhe prokurorë për vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Azinë Qendrore. Që nga viti 2013, ai ka kryer misione në Shqipëri dhe Kosovë në emër të Këshillit të Lartë të Drejtësisë, në kontekstin e programeve të ndihmës për sektorin gjyqësor në lidhje me strategjitë e luftës kundër krimit të organizuar. Autor i disa botimeve në revista shkencore dhe kriminologjike, ai shkroi, në vitin 2013, së bashku me Alfredo Mantovano, vëllimin “I®rispettabili. - pajtimi i shoqërisë me mafien”, botuar nga Rubettino. Airoma bashkëpunon me revistën “Cristianità”, organi zyrtar i Aleancës Katolike. Ai redaktoi botimin “Rosario Livatino. Gjykatësi i shenjtë”, botuar nga Shalom. Është zëvendëspresident i Qendrës Studimore «Rosario Livatino», për llogari merr pjesë në seminare dhe kurse formimi pranë Universiteteve dhe Shoqatave profesionale.

ALIZIA ROMANOVIC Nata in Lituania, è professore ordinario in pensione. Le sue materie di insegnamento furono lingua, letteratura russa e filologia slava. E’ stata autore di numerosi testi e pubblicazioni scientifiche. Già Preside della Facoltà di Lingue e Letterature Straniere dell’Università del Salento, Lecce.

E lindur në Lituani, ajo është një Profesoreshë tashmë në pension. Lëndët e saj ishin gjuha dhe letërsia ruse dhe filologjia sllave. Ajo është autore e shumë teksteve dhe botimeve shkencore. Dikur Dekane e Fakultetit të Gjuhëve të Huaja dhe Letërsisë të Universitetit të Salentos, Leçe.

GIOVANNA BINO Nata a Brindisi, vive a Lecce dal 1995. Laureata in Lingue e letterature straniere ( Inglese tedesco), abilitata all’insegnamento negli istituti secondari, è specializzata in Biblioteconomia, e perfezionata in Storia Regionale Pugliese ( UniSalento). Direttore Coordinatore di Biblioteca nel ruolo del MiBAC, ha svolto attività di docenza (biblioteconomia, storia del libro e della stampa, catalogazione) presso la Scuola di Specializzazione del Ministero ( Mibac). Ha tenuto come relatore numerosi seminari per l’amministrazione; commissaria in concorsi del Mibac, ha curato mostre ed eventi presso Istituzioni scolastiche, locali e presso le sedi degli Archivi di Brindisi e Lecce. Ha collaborato come esperta presso il ‘Laboratorio Tasc’ di Storia dell’Arte Contemporanea dell’Università del Salento, promuovendo la valorizzazione delle fonti e la metodologia della ricerca. Dal 2019, collabora (per la storiografia femminile) presso il Dipartimento di Storia, Società e Studi sull`uomo dell’Università del Salento. E’ autrice di oltre cento saggi pubblicati in riviste specialistiche nazionali ed internazionali.

Ha pubblicato il volume:“ Stampa periodica in Terra d’Otranto: fonte pericolosa per la sicurezza, pregio e rarità per gli archivi”, uno studio sulle fonti archivistiche e la storia della stampa dall’unità d’Italia alla seconda guerra mondiale. Public historian (Association italian Public History), membro del Centro Studi Relazioni Atlantico-Mediterraneo (CESRAM), membro del Laboratorio di Public History - Dipartimento di Storia, Società e Studi sull`uomo ( Università del Salento), svolge attività di consulenza, collabora con Enti ed istituzioni pubbliche per la promozione, valorizzazione e fruizione del patrimonio culturale attraverso progetti e lavori originali che riguardano la trasmissione dei patrimoni storici, della memoria delle comunità (Area Salento) con particolare attenzione alla storia di genere e ai patrimoni scolastici ( archivi, biblioteche); Cura contenuti scientifici per la produzione di film-documentari su temi di interesse storico- sociale; è relatore in Convegni nazionali ed internazionali.

Lindur në Brindizi, Giovanna ka jetuar në Leçe që nga viti 1995. Diplomuar në Letërsi dhe Gjuhë të Huaja (anglisht-gjermanisht), kualifikuar në mësimdhënien në shkollat e mesme, specializuar në Bibliotekari - Bibliotekonomi, dhe perfeksionuar në Historinë Rajonale të Puljas (UniSalento). Drejtoreshë Koordinatore e Bibliotekës pranë Ministrisë së Kulturës dhe Trashëgimisë Kulturore Italiane, ka kryer aktivitete mësimore (bibliotekari, historia e librit dhe shtypit, katalogim) pranë Shkollës së Specializimit të Ministrisë së Kulturës. Ka mbajtur seminare të shumta për Administratën si folëse; Anëtare komisioni në konkurset e ndërmarra nga Ministria e Kulturës, ka kuruar ekspozita dhe veprimtari në shkollat lokale dhe në zyrat e Arkivave të Brindizit dhe Leçes. Ajo ka bashkëpunuar si eksperte në ‘Tasc Laborator’ të Historisë së Artit Bashkëkohor të Universitetit të Salentos, duke promovuar lartësimin e vlerave burimore dhe metodologjinë e kërkimit. Që nga viti 2019, ajo ka bashkëpunuar (për historiografinë femërore) në Departamentin e Historisë, Shoqërisë dhe Studimeve Njerëzore të Universitetit të Salentos. Ajo është autore e mbi njëqind eseve të botuara në revista të specializuara kombëtare dhe ndërkombëtare. Ka botuar vëllimin: «Shtypi periodik në Tokën e Otrantos: një burim i rrezikshëm për sigurinë, vlerë dhe veçanti për arkivat», një studim mbi burimet arkivore dhe historinë e shtypit që nga Bashkimi i Italisë deri në Luftën e Dytë Botërore. Historiane (Shoqata Italiane e Historisë Publike), anëtar i Qendrës për Studime të Marrëdhënieve Atlantiko-Mesdhetare (CESRAM), anëtar i Laboratorit të Historisë Publike - Departamenti i Historisë, Shoqërisë dhe Studimeve mbi Njeriun (Universiteti i Salentos), kryen aktivitete këshilluese, bashkëpunon me organet dhe institucionet publike për promovimin, zgjerimin dhe vlerësimin e trashëgimisë kulturore përmes projekteve origjinale dhe punimeve që synojnë transmetimin e trashëgimive historike, kujtesën e komuniteteve (Zona e Salentos) me vëmendje të veçantë për historinë gjinore dhe trashëgiminë akademike (arkivat, bibliotekat); Kujdeset për përmbajtjen shkencore për prodhimin e filmave dokumentarë mbi tema me interes historik dhe shoqëror; folëse në konferencat kombëtare dhe ndërkombëtare.

IRENE ESPOSITO 01/09/2019 Dirigente Scolastico IPSSS “F.L. Morvillo Falcone” 2006-2019 Consulente Tecnico del Giudice nella categoria traduttori con specializzazione in russo, albanese, inglese, spagnolo traduzione di testi/documenti giuridici e civili Tribunale di Lecce 2005 - 2019 Attività di insegnamento - Attività didattiche di Sostegno - Lingua e Civiltà Straniere Inglese Laurea Specialistica in LM per la comunicazione internazionale - UT Roma; Laurea Specialistica in Management del Turismo Europeo con riconoscimento MIUR (MA European Tourism Management-Bournemouth University - School of Service Industries in collaborazione con Escuela Oficial de Turismo - Universidad Rey Juan Carlos Primero Madrid- Bounremouth University) - UK Laurea in Lingue e Lett. Straniere - (Russo- Albanese- Inglese- Spagnolo) a.a. 1998/1999 cum laude Pubblicazione dell’Abstract della tesi “Slavia e Albania-alcune considerazioni storico-linguistiche” – 1st Forum of Young Researchers - University of Cyprus – Nicosia Pubblicazione del testo “Analisi di Forme di Valorizzazione e razionalizzazione del territorio”, a cura dell’Università degli Studi di Lecce - Settore di ricerca sviluppo Locale - PIC Interreg II - a cura di UniSalento; Premio Salento Donna - Edizione 2018, Premio Letterario In Albanologia e Studi Albanologici “Francesco Maria Da Lecce”, c/o Biblioteca Caracciolo - 16 / 12/ 1998;

01/09/2019 Drejtori Akademik pranë Institutit Arsimor “F.L. Morvillo Falcone” 2006-2019 Këshilltare Teknik e e Gjykatës në kategorinë e përkthyesve me specializim në rusisht, shqip, anglisht, spanjisht përkthimin e teksteve / dokumenteve juridike dhe civile Gjykata e Leçes; 2005 - 2019 Aktivitete në mësimdhënie - Aktivitetet mësimore mbështetëse - Gjuha dhe Qytetërimi i Huaj - Anglisht, Diplomë Master në LM për Marrëdhëniet Ndërkombëtare - UT Romë Diplomë Master në Menaxhimin e Turizmit Evropian e njohur nga MIUR (MA European Tourism Management - Bournemouth University - School of Service Industries në bashkëpunim me Escuela Oficial de Turismo Universidad Rey Juan Carlos Primero Madrid- Bounremouth University) - UK Diplomë në Letërsi dhe Guhët e Huaja - (Rusisht- Shqip- Anglisht- Spanjisht) 1998/1999 me fletë lavdërues - medalje nderi; Publikimi i Tezës “Sllavët dhe Shqipëria - aspekte historiko-gjuhësore – 1st Forum of Young Researchers - University of Cyprus – Nicosia; Publikim i studimit “Analiza e Formave Vlerësuese dhe planifikimi i territorit” nën kujdesin e Universitetit të Leçes - Sektori i Kërkimit dhe Zhvillimit Lokal - PIC Interreg II - Universiteti i Salentos; Çmimi “Gruaja e Salentos” - Salento Donna - Edicioni 2018, Çmimi Letrar në Albanologji dhe Studimet Albanologjike “Francesco Maria Da Leçe”, pranë Bibliotekës Caracciolo - 16 / 12/ 1998; FAUSTO RUSSO Fausto Russo è psichiatra, psicoterapeuta relazionale e musicoterapeuta.

Presso la ASL di Frosinone, dove dirige la UOC “Salute Mentale Territoriale”, ha promosso un’esperienza pionieristica in Italia: il laboratorio per il miglioramento della comunicazione.

Co-fondatore del CRM (Centro Ricerche Musicoterapia) in Napoli, è autore di un modello che prevede l’impiego dei suoni all’interno del setting di terapia familiare, presentato poi in diversi contesti accademici, in particolare alla Temple University di Philadelphia e all’Università Parigi V. Autore di volumi e di articoli sul significato e sull’impiego del linguaggio sonoro, ha realizzato cortometraggi di documentazione, tra cui “le maschere dell’anima”, una lettura fenomenologica delle categorie diagnostiche in psichiatria.

Ha collaborato al Servizio di Medicina delle migrazioni dell’IRCCS S. Gallicano, per poi impegnarsi in pratiche di ecologia della salute mentaleall’ Istituto Italiano di Cultura di Napoli.

Professore a contratto di “laboratorio di competenza relazionale nelle professioni sanitarie” presso l’Università di Chieti - Pescara.

Iscritto, come pubblicista, all’Ordine Nazionale dei Giornalisti.

Fausto Russo është një psikiatër, psikoterapist i marrëdhënieve (relacionale) dhe terapist nëpërmjet muzikës.

Në ASL të Frosinone, ku drejton UOC «Shëndetin Mendor Lokal», ai ishte pionieri në Itali në përvojën laboratorike për përmirësimin e komunikimit.

Bashkëthemelues i CRM (Music Therapy Research Center) në Napoli, ai është autori i një modeli që parashikon përdorimin e tingujve brenda ambientit të terapisë familjare, i prezantuar më pas në kontekste të ndryshme akademike, në veçanti në Temple University of Philadelphia dhe në Universitetin e Paris V. Autor i disa vëllimeve dhe artikujve mbi kuptimin dhe përdorimin e gjuhës zanore (gjuha e zërit), ai ka prodhuar filma të shkurtër dokumentarë, duke përfshirë «maskat e shpirtit», një lexim fenomenologjik i kategorive diagnostikuese në psikiatri.

Bashkëpunon me Shërbimin e Mjekësisë së Migracionit të IRCCS S. Gallicano dhe më pas u angazhua në praktikat ekologjike të shëndetit mendor në Institutin e Kulturës Italiane në Napoli.

Profesor i asociuar në «laboratorin të kompetencës relacionale në profesionet e shëndetësisë» në Universitetin e Chietit.

Regjistruar, si publicist, në Urdhrin Kombëtar të Gazetarëve.

VITTORIO ARCIERI Vittorio Arcieri è nato a Bari, fotoreporter e giornalista pubblicista. Precedentemente fotografo per la Gazzetta del Mezzogiorno poi per il Corriere del Mezzogiorno e del Corriere della Sera. Realizza diversi reportage di attualità e di cronaca per diverse testate giornalistiche nazionali ed estere. Nel 2010 fonda la S.r.l. che si specializza nella produzione video fornendo le videonews per la sezione web dei vari quotidiani nazionali e le troupe per le testate televisive regionali e nazionali.

Diverse le mostre fotografiche e i libri sulla cultura e le tradizioni quali, Terra di Bari, Le maschere apotropaiche, Pane e Birra.

La mostra “Integrazione” raccoglie gli scatti che documentano il fenomeno dell’immigrazione albanese principalmente verso la costa pugliese, iniziato nel 1990 e durato alcuni anni ‘90 è stata documentata con costanza e perizia nei particolari, permettendo di realizzare diverse prime pagine e reportage di numerose riviste nazionali.

Vittorio Arcieri lindi në Bari, është fotoreporter dhe një gazetar i pavarur. Dikur fotograf i Gazzetta del Mezzogiorno “Gazeta e Jugut”, e më vonë për Corriere del Mezzogiorno (Korrieri i Jugut) dhe Corriere della Sera (Korrieri i Mbrëmjes). Ka realizuar reportazhe dhe kronika për gazeta të ndryshme kombëtare dhe nërkombëetare. Në vitin 2010, ai themeloi një shoqëri e cila është e specializuar në prodhimin e videove dhe videolajmeve për seksionet online të shtypit të përditshëm italian, si dhe për trupat televizive të kanaleve të ndryshme rajonale dhe kombëtare.

Ka organizuar disa ekspozita fotografike dhe libra mbu kulturën dhe traditat, si “Terra di Bari” (Toka e Barit), “Maschere Apotropaiche” (Maskat Apotropaike), “Pane e Birra” (Bukë e Birrë).

Ekspozita IntegrAzione (IntegrIm), përmbledh shkrepjet që dokumentojnë fenomenin e emigracionit shqiptar kryesisht ne drejtim të brigjeve të Puljas, nisur në 1990 e përgjatë disa viteve me radhë.

SERGIO VENDITTI IL Dott.Sergio Venditti,laureato in Lettere presso l’Università di Roma Tor Vergata ,dove ha conseguito anche un Master in Comunicazione Pubblica.Dal 2006 e ‘ giornalista pubblicista, iscritto nella Regione Abruzzo,dove risiede e tra l’altro e’ attivo nel mondo dell’ associazionismo cristiano, nonché redattore della rivista culturale «Tempo Presente». Dal 2018 e stato nominato Portavoce di Integra Onlus.

Diplomuar për Letërsi në Universitetin Tor Vergata në Romë, ku gjithashtu ka ndjekur dhe Master në Komunikimin Publik. Që nga viti 2006 ai është një gazetar i pavarur, i regjistruar në Rajonin e Abruzzos, ku banon dhe ndër të tjera është aktiv në botën e shoqatave kristiane, si dhe redaktor i revistës kulturore «Tempo Presente - Kohët e Tashme». Që nga viti 2018 ai është emëruar Zëdhënës i Integra Onlus.

KLODIANA ÇUKA Cittadina italiana di origine albanese, risiede in Italia dal 1992. Esperta in immigrazione, mediazione interculturale, progettazione comunitaria e relazioni internazionali. Collabora, come coordinatrice, da anni con svariati enti e strutture pubbliche e private, a livello nazionale e comunitario, che operano nel campo dell’integrazione multiculturale, della tratta degli esseri umani, delle misure di agevolazioni abitative fino a esporsi in prima persona a sostegno della lotta contro il fenomeno della mutilazione genitale femminile. Laureata con lode a Lecce in “Lingue e Letterature Straniere” nel 2001, nel 2006 ottine il Dottorato di Ricerca Internazionale in Studi di Linguistica e Filologia Albanese presso l’UNICAL di Cosenza. Nel 2002, dopo aver conseguito il Diploma di Mediatrice linguistico culturale presso la Onlus CIES a Roma, fonda l’Associazione Integra Onlus, di cui è tuttora Presidente. Nei primi anni Duemila intraprende la strada della progettazione comunitaria. Nel corso degli anni avvia verie collaborazioni. Partecipa a diversi tavoli di lavoro sia presso il Ministero delle Pari Opportunità sulla tratta degli esseri umani e diviene, in qualità di esperto, membro del CNEL – ONC dal 2008 al 2012 (Consiglio Nazionale Economia e lavoro Organismo Nazionale Coordinamento politiche migratorie).

Scelta nel 2016 dal Consolato Usa di Napoli come ospite del Department of State per il viaggio di studio nell’ambito del 75esimo Programma International Visitator Leadership Program. Nel 2019 ha conseguito il diploma di “Leadership e Management” presso l’Università Pontificia Gregoriana a Roma.

Autrice di numerose pubblicazioni e vincitrice di prestigiosi premi locali e nazionali italiani.

Klodiana Çuka, qytetare italiane me origjinë shqiptare, jeton në Itali që nga viti 1992. Si eksperte në çështjet e emigracionit, ndërmjetësimit ndërkulturor, projekteve me sfond komunitar dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, ajo ka bashkëpunuar, si koordinatore, prej vitesh me organizma dhe struktura të ndryshme publike dhe private, në nivel kombëtar apo të Komunitetit Evropian, të cilët operojnë në fushën e integrimit multikulturor, kundër trafikimit të qenieve njerëzore, masave lehtësuese të strehimit e madje deri në daljen e saj në vetë të parë në mbështetje të luftës kundër fenomenit të gjymtimit gjenital të femrave.

U diplomua me medalje nderi në Leçe në “Letërsi dhe Gjuhë të Huaja” në 2001, dhe në 2006, merr Doktoraturën në Punët Kërkimore Ndërkombëtare në Filologjinë Shqip, pranë UNICAL të Kozencës.

Në 2002, pasi përvetësoi edhe Diplomën e Ndërmjetësit Linguistik Kulturor në Organizatën Jofitimprurëse CIES në Romë, ajo themeloi Shoqatën Integra Onlus, Presidente e së cilës është ende sot. Në fillim të viteve 2000 ajo filloi rrugëtimin e projektimeve me sfond komunitar. Me kalimin e viteve, krijon dhe mbarështon bashkëpunime të ndryshme. Anëtare e grupeve të ndryshme të punës si në Ministrinë e Shanseve të Barabarta mbi çështjet e trafikimit të qenieve njerëzore dhe merr rolin si eksperte, anëtare e CNEL - ONC nga 2008 deri në 2012 (Këshilli Kombëtar për Ekonominë dhe Punën, Organizata Kombëtare për Koordinimin dhe Politikat e Migracionit). Zgjedhur në 2016 nga Konsullata Amerikane në Napoli si e ftuar nga Departamenti i Shtetit për një udhëtim studimi si pjesë e Programit të 75-të Ndërkombëtar të Lidershipit. Në vitin 2019 është diplomuar në “Lidership dhe Administrim” pranë Universitetit Papnor Gregorian në Romë.

Autore e botimeve të shumta dhe fituese e çmimeve prestigjioze lokale dhe kombëtare italiane.

VITTORIO BODINI

Vittorio Bodini (Bari, 6 gennaio 1914 – Roma, 19 dicembre 1970) è stato un poeta e traduttore italiano, uno dei maggiori interpreti e traduttori italiani della letteratura spagnola (Federico García Lorca, Miguel de Cervantes, Rafael Alberti, Francisco de Quevedo, Calderón de la Barca).I suoi studi e le sue traduzioni sono ancora oggi da alcuni reputati veri e proprimodelli. Si interessò della traduzione delle opere dei poeti surrealisti spagnoli (I poeti surrealisti spagnoli, Einaudi, Torino, 1957) e scrisse anche Sul Barocco di Gòngora (Roma, 1964). Fu un intellettuale che attraversò tutte le correnti artistiche del Novecento europeo (fu, tra l’altro, aeropoeta futurista). Nel 1932 fondòun gruppo futurista leccese, il “Futurblocco”. Nel 1937 si iscrisse alla Facoltà di Lettere e Filosofia di Firenze, dove si laureò nel 1940. Qui diventò amico tra gli altri di Mario Luzi, Alessandro Parronchi e Piero Bigongiari. Tornato a Lecce, con Oreste Macrì, curò la terza pagina di Vedetta mediterranea, storico periodico fondato da Ernesto Alvino, poi collaborò a Letteratura, pubblicando le prime poesie; aderì al movimento Giustizia e Libertà e si inserì in Libera Voce. È autore di numerosi scritti in prosa, via via dimenticati, ma oggi riscoperti grazie all’attento lavoro della casa editrice Besa e del docente dell’Università di Lecce Lucio Antonio Giannone. Pubblicò inoltre apprezzati libri di poesia.

Da ricordare La luna dei Borboni (1952), Dopo la luna (1956), Metamor (1967) e Poesie (1972, raccolta postuma uscita per Arnoldo Mondadori Editore e negli ultimi anni ripubblicata da Besa). In molte sue poesie sono menzionate diverse località del Salento, quali Lecce, Torchiarolo, Cocumola ecc. [source Wikipedia]

Vittorio Bodini (Bari, 6 janar 1914 - Romë, 19 dhjetor 1970) ishte një poet dhe një nga përkthyesit më të mëdhenj italianë të letërsisë Spanjolle (Federico García Lorca, Miguel de Cervantes, Rafael Alberti, Francisco de Quevedo , Calderón de la Barca).Studimet dhe përkthimet e tij konsiderohen ende sot nga disasimodelefrymëzimi.Bodini u mor me përkthimin e veprave të poetëve surrealistë spanjollë dhe gjithashtu shkroi Sul Barocco di Gòngora (Romë, 1964).

Ai ishte një intelektual që ceku të gjitha rrymat artistike të shekullit XX të Evropës e ndër të tjera, ai ishte një aeropoet futurist.. Në vitin 1932 ai themeloi një grup futurist nga Lecce, “Futurblocco”. Në vitin 1937 u regjistrua në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë në Firence, ku u diplomua në vitin 1940.Këtu ai njohu dhe Mario Luzi, Alessandro Parronchi dhe Piero Bigongiari, ndër të tjerë miq. Pasi u kthye në Leçe, me Oreste Macrì, ai ishte redaktor i faqes së tretë të Vedetta Mediterranea, një organ periodik historik i themeluar nga Ernesto Alvino, më pas ai bashkëpunoi për Letteratura, duke botuar poezitë e tij të para; ai u bashkua me lëvizjen Giustizia e Libertà – Drejtësi dhe Liri,dhe u bashkua me Libera Voce – Zëri i Lirë. Ai është autor i shkrimeve të shumta në prozë, që po zbehen nga kujtesa, por të rizbuluara sot falë punës së kujdesshme të shtëpisë botuese Besa dhe profesorit të Universitetit të Lecce Lucio Antonio Giannone.

Bodini gjithashtu botoi libra me poezi shumë të vlerësuara. Le të përmendim La luna dei Borboni (1952), Pas hënës (1956), Metamor (1967) dhePoezi (1972, përmbledhja pas vdekjes botuar nga Mondadori dhe vitet e fundit ri botuar nga Besa. Në shumë nga poezitë e tij përmenden vende të ndryshme në Salento, të tilla si Lecce, Torchiarolo, Cocumola etj. [burimi Wikipedia]

DRITËRO AGOLLI

Dritëro Agolli, é un poeta, scrittore, pensatore, pubblicista, traduttore, uomo politico, una figura complessa, che ha lasciato traccie profonde ed indiscutibili nel presente e nel futuro della cultura Albanese. Dritëro Agolli è nato il 13 ottobre del 1931 nel villaggio Menkulas di Devolli, nell’Albania meridionale, da una famiglia contadina di religione bektashiana. Conseguita la maturità ad Argirocastro, va a studiare Filologia a San Pietroburgo, dove ebbe come docente anche Vladimir Propp, laureandosi nel 1957. Al periodo russo risale la lettura di due autori che sembrano aver avuto influenza su Agolli: E. Bagrickj e lo scozzese Robert Burns. Tornato in Albania al termine degli studi, iniziò a lavorare a Tirana come giornalista presso il quotidiano “La voce del Popolo”, attività che svolgerà fino al 1972. Agli inizi degli anni Sessanta, Agolli si era già fatto conoscere con le raccolte “Sono uscito per strada” 1958, “I miei passi sull’asfalto” 1961, seguiti da “Sentieri di montagna e marciapiedi” 1965 ecc. Nel 1973 venne nominato presidente della “Lega degli scrittori e degli artisti di Albania”, carica che mantenne fino al 1992. Neglianni Novanta vive una feconda e intensa rinascita creativa. Dopo la travagliata stampa del volume “Il pellegrino attardato” 1993, il prolifico Agolli pubblica“Il mendicante del tempo” 1995, “Viene l’uomo prodigioso” 1996, “Il quadernetto di mezzanotte” 1998, “Si fagiorno e sifa sera” 2000. Agolli è autore di grandeversatilità e si è cimentato con successo in ognigenereletterario, dal saggio critico alla traduzione, alla sceneggiatura cinematografica, alla favolistica, al dramma, al racconto, alla novella, al romanzo.

Il capolavoro in prosa rimane “Ascesa e caduta del compagno Zylo” 1973, tradotto in più di 25 lingue ed ancora attuale in fase di traduzione in molte altre. L’eroe, Zylo, è un alto funzionario o piuttosto un apparatchik con varie responsabilità, che non obbedisce, ma al contrario, introduce continuamente uno spirito di iniziativa. Certo, bisogna vedere oltre le apparenze …

“Dritëro é Kafka con più sole”, cosí lo definiscono critici letterari mondiali.

Dritëro Agolli, poet, shkrimtar, mendimtar, publicist, përkthyes, politikan, një figurë komplekse, që ka lënë gjurmë të thella dhe të padiskutueshme në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen e kulturës shqiptare. Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931 në Menkulas të Devollit, në Jug të Shqipërisë, në një familje të besimitBektashiane. Pasi u diplomua në Gjirokastër, ai ndoqi studimetnë Fakultetin e Filologjisë në Sankt Petersburg, ku kishte profesor Vladimir Propp, dhe u Diplimuar në vitin 1957. Pikërisht kësaj periudhe i takon leximi i dy autorëve që duket se kishin ndikuar tek Agolli: E. Bagrickj dhe skocezi R. Burns. Pas kthimit në Shqipëri me përfundimine studimeve, filloi punë si gazetar për gazetën “Zëri i Popullit”, profesion që do ta zhvillonte deri në vitin 1972. Në fillim të viteve 1960, Agolli tashmë ishte bërë i njohur me vëllimet “Në rrugë dola” 1958 ,”Hapat e mia në asfalt”1961, pasuar nga ”Shtigjet malesh dhe trotuare” 1965 etj.

Në 1973 ai u emërua Kryetar i “Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë “, një detyrë që mbajti deri në 1992. Në vitet nëntëdhjetë ai përjetoi një rilindje të frytshme dhe krijimtari të dendur. Pas pubilkimit me sukses të vëllimit “Pelegrini i vonuar” 1993, Agolli “pjellor”, boton “Lypësi i kohës” 1995, “ Vjen njeriu i çuditshëm” 1996, “Fletorka e mesnatës” 1998, “Gdhihet dhe ngryset” 2000. Agolli është një autor i mprehtësi të jashtëzakonshme dhe ia ka dalë me sukses në çdo zhanër letrar, nga esetë kritike te përkthimi, te skenari i filmit, te përrallat dhe fabulat, dramat, tregimin e shkurtër, romanet.

Kryevepra në prozë mbetet “Shkëlqimi dhe Rënia e Shokut Zylo” 1973, e përkthyer në më shumë se 25 gjuhë të huaja dhe ende aktualisht në proces përkthimi në shumë të tjera. Heroi, Zylo, është një zyrtar i lartë ose më saktë një aparatçik me përgjegjësi, i cili nuk u bindet rregullave, por përkundrazi, fut vazhdimisht një frymë të re iniciative. Sigurisht, duhet të shihni përtej asaj që duket ...

“Dritëro është Kafka me më shumë diell”, siç e përcaktojnë kritikët e letërsisë botërore.

Il passaporto di una mostra Storico-Documentaria Sono passati vent’anni da quando per la prima volta gli albanesi hanno rotto la cortina di ferro, nel luglio del 1990, assediando le ambasciate straniere a Tirana.

E’ arrivata, poi, nel dicembre 1990, la Notte della Democrazia, la notte che concluse i lunghi giorni di protesta studentesca, nella capitale d’Albania. Fu la fine del regime totalitario.

L’8 marzo e l’8 agosto 1991, le immagini indimenticabili della Vlora e delle altre navi che approdarono nei porti pugliesi: erano iniziati gli anni degli sbarchi e dell’immigrazione di massa con la quale l’Italia si è trovata a fare i conti.

La mostra, realizzata da Vittorio Arcieri per Integra Onlus, documenta con professionalità, ma soprattutto con grande umanità l’intensità degli sbarchi, i volti segnati dei migranti, le mani delle madri che stringevano i figli, gli occhi dei bambini puntati verso una nuova realtà, un futuro diverso, di speranza. E poi l’accoglienza del popolo italiano, l’impegno delle Forze dell’ordine, gli sforzi delle istituzioni. Le immagini documentano, una dopo l’altra, pagine di storia per ricordare a tutti il significato profondo della parola “migrante” .

“La storia ha sempre legato l’Italia e l’Albania e le nuove migrazioni hanno segnato i nostri paesi, disegnando un ponte di pace e solidarietà. Siamo chiamati ad affrontare insieme un percorso fatto di sforzi comuni, di azioni concrete e operose che si accompagnano alle speranze di chi lascia il proprio paese per vivere in un’ altra terra. Chi vuole crescere e portare una testimonianza di vita autentica e dignitosa sa bene che ogni scelta passa dalla volontà di creare un ponte ideale tra le culture, un legame solidale tra due realtà diverse che si completano. Ridare a tutte le comunità migranti il dovuto rispetto ed abbattere tutti i pregiudizi: questo l’obiettivo di chi come me è profondamente consapevole che ognuno è artefice del proprio destino”. (Klodiana Çuka – Presidente Integra Onlus)

Pasaporta e një Doku-manuali historik Kanë kaluar 30 vjet që kur shqiptarët për herë të pare shqyen gardhin e hekurt, në korrik të vitit 1990, duke iu vësulur ambasadave të huaja në Tiranë. Mbërriti, më vonë, në dhjetor të vitit 1990, Nata e Demokracisë, mbrëmja që përmbushi ditët e gjata të protestave studentore, në kryeqytetin e Shqipërisë. Ishte ky fundi i regjimit totalitar.

Në 8 mars dhe 8 gusht 1991, imazhet e paharrueshme të “Vlorës” dhe anijeve të tjera që u ankoruan në portet puljeze, përbënin fillimin e viteve të zbarkimeve dhe emigracionit masiv me të cilët Italia duhej të bënte mirë llogaritë.

Ekspozita, realizuar nga Vittorio Arcieri për Integra Onlus, dokumenton me profesionalizëm, por mbi të gjitha me humanizëm të madh rëndësinë e zbarkimeve, portretet e sfilitura të emigrantëve, duart e nënave që shtrëngonin fëmijët e tyre, sytë e fëmijëve fiksuar drejt një realiteti të ri, një e ardhme ndryshe, shprese. Më pas, mikpritja e popullit italian, puna e palodhur, përkushtimi dhe dedikimi i Forcave të Rendit, vështirësitë e institucioneve. Imazhet dokumentojnë, njëra pas tjetrës, faqe të historisë, që i tregojnë të gjithëve kuptimin e thelle të fjalës ‘emigrant’.

Historia që në krye të herës ka lidhur Italinë me Shqipërinë dhe gjithashtu emigracioni i ri ka shënjuar vendet tona, duke vizatuar një urë solidariteti dhe paqeje. Jemi të gjithë të ftuar të përballojmë së bashku një rrugëtim me mundime të përbashkëta, me vendimmarrje konkrete dhe ndërvepruese që shoqërojnë dhe shpresën e atij që braktis vendin e tij për të jetuar diku tjetër. Kush ka dëshirën që të rritet dhe të sjellë një dëshmi të një jete autentike dhe dinjitoze e di shumë mirë se çdo zgjedhje kalon më parë përmes vullnetit që të krijohet një urë mes kulturave, një lidhje e fortë mes dy realiteteve të ndryshme që përmbushin njëra-tjetrën. Duke i njohur të gjithë komuniteteve migruese respektin e merituar dhe duke shembur çdo paragjykim, ky është objektivi, synimi i atyre që po njësoj si unë, pohojnë me ndërgjegje se çdokush është farkëtari i fatit të tij.

Marzo 1991 – il primo grande sbarco a Brindisi Mars 1991 – zbarkimi i parë i madh në Brindizi

LA LUNA DEI BORBONI Qui non vorrei vivere dove vivere mi tocca, mio paese, così sgradito da doverti amare; lento piano dove la luce pare di carne cruda e il nespolo va e viene fra noi e l’inverno.

Pigro come una mezzaluna nel sole di maggio, la tazza di caffè, le parole perdute, vivo ormai nelle cose che i miei occhi guardano: divento ulivo e ruota d’un lento carro, siepe di fichid’India, terra amara dove cresce il tabacco.

Ma tu, mortale e torbida, così mia, così sola, dici che non è vero, che non è tutto.

Triste invidia di vivere, in tutta questa pianura non c’è un ramo su cui tu voglia posarti.

Vittorio Bodini

SHTËPIA E BRAKTISUR Pas shiut dielli kokën e ngriti, Kanata e portës së resë në qiell u hap, Kurrizi i kalldrëmit të rrugës ndriti Si shpina me pare e peshkut krap.

Deriçkën e çela në shtëpinë përdhese; Askush s’më priste në oborr, Përveç një mbese, Që mbante për dore një plak sklerotik e qorr.

Të rinjtë kishin ikur e kishin marrë arratinë, Oborri ish mbushur me hithra e kulpra për dreq!

Ah, çfarë shtëpie ishte, kur jetoja rininë!

E mbylla deriçkën dhe lashë brenda sakatë e pleq...

Dritëro Agolli

LA CASA ABBANDONATA A pioggia cessata il sole sporse il capo All’uscio della nube che si schiuse in cielo Il dosso selciato della strada fu illuminato Come squame sul dosso di un cefalo.

Aprii la porticina della casetta piana Nessuno mi aspettava nel cortile Tranne una nipote Che teneva un vecchio sclerotizzato e cieco per mano.

I giovani se ne erano andati, tutti in fuga, Il cortile pieno di erbacce e rami secchi, Ah! Che meraviglia di casa era nella mia gioventù!

Chiusi la porta lasciandomi dietro zoppi e vecchi...

Dritëro Agolli

Agosto 1991 – lo sbarco della “Vlora” a Bari Gusht 1991 – zbarkimi i anijes “Vlora” në Bari

VIA DE ANGELIS San Giovanni degli Eremiti Vedi come frantuma questa tromba negra la frase, rovistando i più oscuriri posti gli dell’amore e del tempo? O come l’erba effimera tremando somiglia al suo concerto?

E tuchepensi, funerea carne al vento viola, persa tra le cupole rosse mussulmane e il pallore dei ruvi di limoni? cosa ottiene il tuo sguardo che non sia silenzio che si fa colore, colore che si fa scusa mortale?

Vittorio Bodini, 1956-1960

PELEGRINI Unë jam prej kohësh pelegrin, Udhëtar në vendin e shpresës së thyer, Jam ndarë pa dashur nga karvani im Mes shtigjeve nga vapa e shirat gërryer.

Kërkoj karvanin tim në rërë e në shpat, Karvanin që e ka ndërruar drejtimin me kohë, Ndaj në udhë jam krejt i humbur, jam fillikat Me shami të grisur lidhur në kokë.

Për ujë buza ime u dogj u bë zhur Dhe sytë më shpojnë nga shterrja e lotit; Më duhet të arrij karvanin e tretur qëkur Çapitur mes vapës, mes shiut e të ftohtit.

Unë jam prej kohësh pelegrin, Shtegtar i karvanit të humbur Dhe bart në kurriz një premtim Të dhënë në hirin e gjyshërve të mundur.

Dritëro Agolli, Tetor 1991

IL PELLEGRINO Io sono da tempo pellegrino, Viaggiatore nel paese della speranza infranta, Per caso strappato dalla mia carovana Per i sentieri solcati dalle piogge e dal caldo.

Cerco la mia carovana sulle crepe e sulla sabbia, La carovana che da tempo rotta ha cambiato, perciò nel viaggio son tutto smarrito, e solitario Con un fazzoletto stracciato sulla testa legato.

Per un po’ d’acqua mi s’arsero le aride labbra E per il prosciugar di lacrime mi pungono gli occhi; Devo raggiungere, annaspando tra il caldo, il gelo E le piogge, la carovana perduta in tempi remoti.

Io sono da tempo pellegrino Migratore della carovana smarrita E sulle spalle porto una promessa Data sulle ceneri dei vinti avi.

Dritëro Agolli, Ottobre 1991

PRITJA Gjysma e qiellit me re dhe gjysma tjetër e kaltër.

Këtë harmoni shkrepëtima e prish.

Gjysma e shpirtit e ngrirë dhe gjysma tjetër e vakët Dhe në gjoks një ankth si iriq.

Ndaj sot nuk do shkojmë kurrkund, As në koncert, as në park, as në varre; Ti shko në dhomën tjetër dhe mbesën përkund Dhe unë po ndez një cigare.

Mbase kujtohet im bir arratisur në botë Dhe prish heshtjen e dhjamur mbi telefon!

Ah, kjo cigare që pi është e fortë, E ndiej kur në gjoks më shtrëngon.

Dritëro Agolli, Mars 1991

L’ATTESA Metà del cielo nuvoloso, e l’altra metà azzurra, Un fulmine rompe quest’armonia Metà dell’anima é gelida, e l’altra metà tiepida, Nel petto e come un riccio punge l’angoscia.

Per cui, oggi non andremmo da nessuna parte, Né al concerto, né al parco, al cimitero neanche, Tu, vai nell’altra stanza a cullare la nipote, Mentre io mi fumo le sigarette.

Forse si ricorda mio figlio, fuggiasco per il nel mondo, E rompe del telefono il silenzio torpido, Ah, questa sigaretta che fumo é così forte, La sento mentre nel petto mi stringe ...

Dritëro Agolli, Marzo 1991

KYÇI Një kyç i zi në portën e grisur Dhe bar në rrugicë.

E paskan braktisur!...

Në trup një mornicë.

Një kyç i zi në dërrasë, Një gozhdë e ndryshkur e ngulur.

Në kyç një pluhur i trashë.

Heshtje mbi pluhur...

Dritëro Agolli

IL CATENACCIO Un catenaccio alla porta squarciata Dell’erba nell’vialetto, L’hanno abbandonata!

Nel corpo un fremito.

Un catenaccio nero al legno, Un chiodo rugginoso confitto, Il catenaccio, polverone densa, E nella polvere il silenzio ...

Dritëro Agolli

FOGLIE DI TABACCO Sulle pianure del Sud non passa un sogno.

Sostantivi e le capre senza musica, con un segno di croce sulla schiena, o un cerchio, qui via campa ti aspettano un’altra vita.

Tutto è evidenza e quiete, e si vedrebbe anche un pensiero, un verbo, con il bigio sgomento d’una talpa correretra due pietre.

La pianura mirare a perdita d’occhi, senza case, senz’alberi, senza una lettera: livello di un’assenza a cui sole si sporgono capre o spettri di capre morte da secoli, che brucano le amare giade dell’insonnia, l’acciaio senza luce d’antiche spade, quando popoli amari si scontravano e di sangue tingevano i cieli della preistoria.

Così, se qualche giorno dal sottosuolo un riso magro scatenato nel vento di scirocco si stira, ciò che all’imperturbato cielo e aicorvi scopre la vanga sono le dentature di cavalli uccisi che si rammentano che dolce festa faceva quand’era vivo il sangue sulla pianura.

Vittorio Bodini, 1945-1947

Vari sbarchi sulla costa pugliese negli anni ‘90 Episode zbarkimesh në brigjet e Puljas në vitet ‘90

DOPO LA LUNA Con la parola nu Con la parola nu come un bastone trovato fra le tombe – nudità, nulla, nuvola – attra verso il paesese mi spento nel sonno del meriggio.

Un aquilone nu violetto vola da una mano invisibile all’aprile; un’altra mano fruga un orto non più grande di una tasca.

Smuove fascine e serpi un coraggio d’aprile.

Minimo e non eterno, non ha paura di nulla e di sorridere il piccolo nu, spenzolandosi a volte dalla stanghe deicarri, o immaginando sulla seccapianura dolci fiumi del Nord dai nomi sdruccioli o tronchi che verdi rive cortesemente carezzano.

Può essere in ronzio del nero moscone, di quelli che son detti di buonaugurio, oppure il nome d’Italia come un rimorso, il cauto arrampicarsi del saraceno sulle rugose coste

o quello della luna sugli ulivi.

Numero e nucleo un equilibrio nu sonoro e mesto in infiniti fili attornia come l’aria questo presente gracile ed immenso.

E quando non bastasse, questa è la verde vasca del solfato di rame e lìsta il cielo liquido e azzurro! (chi ha creato il mondo e le sue nere virtù nulla ha fatto di meglio dei colori nei campi.)

Vittorio Bodini, 1952-1955

Të gjitha të drejtat për botimin dhe ribotimin e fotove në këtë vëllim janë të rezervuara nga Autori dhe Integra Onlus.

Asnjë pjesë e këtij libri nuk mund të riprodhohet, përmes çdo mënyre ose mjeti, pa leje paraprake.

Të drejtat për poezitë e Dritëro Agollit janë të Shtëpisë Botuese “Dritëro”.

Poezitë e Vittorio Bodini janë botuar për ilustrim, nën kujdesin e Integra Onlus. © Fotografi Vittorio Arcieri © Botimi i Katalogut - Integra Onlus © Botimi i Katalogut në shqip - Shtëpia Botuese “Dritëro” *** Tutti i diritti di pubblicazione e riedizione del presente Catalogo sono riservati all’Autore delle foto e alla Integra Onlus.

Nessuna parte di questo libro può essere ripubblicata in alcun modo o per qualsiasi mezzo senza previa autorizzazione.

I diritti delle poesie di Dritëro Agolli sono riservati alla Casa Editrice “Dritëro”.

Le poesie di Vittorio Bodini sono state pubblicate a scopo illustrativo, a cura di Integra Onlus. © Foto di Vittorio Arcieri © Edizione del Catalogo - Integra Onlus © Edizione del Catalogo in albanese - Casa Editrice “Dritëro”