Hellenic Medical Review Τεύχος 12

ΘΕΜΑ

Νέες κυκλοφορίες

φαρμάκων

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Άρης Αναστασάκης

Γεώργιος Λυρίτης

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Οστεοπόρωση

ΑΡΘΡΑ

Παναγιώτης Καριοφύλλης

Νικόλαος Τσουκαλάς

Γιώργος Σούλης

Ιωάννης Λεγάκης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Οστεοπόρωση

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΘΕΜΑ

Καινοτοµία στην υγεία: Οι 10 τάσεις που θα

διαµορφώσουν το µέλλον

Η BOUSSIAS θα στηρίξει επικοινωνιακά

την προβολή της εν λόγω έκδοσης, με δημοσιογραφικές παρουσιάσεις

και καταχωρήσεις σε επιλεγμένα media του ομίλου, τόσο έντυπα όσο και ηλεκτρονικά.

To Health Daily και η Boussias υπό την αιγίδα και με τη συνεργασία

της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών

έχουν προγραμματίσει την

κυκλοφορία ειδικής έκδοσης με

τίτλο «Η ιστορία των Ιατρικών

Επιστημονικών Εταιρειών

στην Ελλάδα-Το έργο τους και

προσφορά τους στην Υγεία».

Στόχος της έκδοσης είναι να

καταγράψει την ιστορία των

ελληνικών επιστημονικών

εταιρειών, με έμφαση στο

πλούσιο επιστημονικό τους

έργο και στη συμβολή τους στην

προαγωγή της επιστήμης, της

ιατρικής εκπαίδευσης, καθώς

και στην προαγωγή της υγείας.

Σημαντική αναφορά θα γίνει σε

πρόσωπα που ξεχώρισαν και

άφησαν σημαντικό αποτύπωμα

της προσφοράς τους στην ιατρική επιστήμη.

Στο πλαίσιο

της έκδοσης:

Η έκδοση θα βασίζεται κυρίως στα αρχεία που διαθέτουν οι επιστημονικές εταιρείες

και θα συμπληρωθεί από

δημοσιογραφική έρευνα. Την έκθεση πλαισιώνει μια ιστορική αναδρομή της συμβολής της

ιατρικής στην ανάπτυξη του

σύγχρονου ελληνικού κράτους, ακολουθώντας την ιστορική πορεία και τα σημαντικά γεγονότα των δύο προηγουμένων αιώνων. Στην ιστορική αυτή αναδρομή αναδεικνύεται διαχρονικά η πολύ σημαντική εκπαιδευτική, αλλά και κοινωνική συνεισφορά των ιατρικών επιστημονικών εταιρειών στη χώρα μας.

Η έκδοση

6

Θέμα

Kαινοτομία στην υγεία: Οι δέκα τάσεις που θα

διαμορφώσουν το μέλλον

12

Θεραπευτικές εξελίξεις

Οι νέες κυκλοφορίες φαρμάκων του 2022

20

Άρθρο

Νικόλαος Τσουκαλάς: Εξελίξεις, Καινοτόμες

Προσεγγίσεις και Προκλήσεις στην Ογκολογία το 2023

26

Συνέντευξη

Άρης Αναστασάκης: Αποκαλύπτουμε τους

γονιδιακούς μηχανισμούς πίσω από τις

κληρονομικές καρδιακές παθήσεις

33

34

Αφιέρωμα: Οστεοπόρωση

Συνέντευξη

Γεώργιος Λυρίτης: Η οστεοπόρωση προκαλεί στη

χώρα μας καθημερινά 11 κατάγματα ανά ώρα

40 Ανασκόπηση

Οστεοπόρωση: Πρόληψη, διάγνωση και

αντιμετώπιση

52

Άρθρο-Παθολογία-Γεροντολογία

Γιώργος Σούλης: Αντιμετωπίζοντας την

οστεοπόρωση. Μήπως μας διαφεύγει κάτι; 56

Άρθρο-Καρδιολογία

Παναγιώτης Καριοφύλλης: Θεραπεία της

ανεγχείρητης Χρόνιας Θρομβοεμβολικής

Πνευμονικής Υπέρτασης 60

Άρθρο-Ενδοκρινολογία

Ιωάννης Λεγάκης: Υποθυρεοειδισμός, παθοφυσιολογία της Νόσου

www.hellenicmedicalreview.gr

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

Νέλλη Καψή

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ

ΕΡΕΥΝΑ-ΣΥΓΓΡΑΦΗ

Κωστής Μπουζαλάς

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Χρυσούλα Κορδούλη ckordouli@boussias.com

ΓΡΑΦΙΣΤΑΣ

Αλέξανδρος Καρβουτζής

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Παναγιώτης Σκορδάς pskordas@boussias.com

ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Μπούσιας

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ

ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου

GROUP ΑDVERTISING DIRECTOR

Λήδα Πλατή

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ : €78

ΚΛΑΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΜΟΝ ΙΚΕ

Λ. Κηφισίας 125-127 - Αθήνα

Τ.Κ. 115 24

Κτίριο Cosmos Center

Τ.: 210 710 2452

Kωδικός ΕΛΤΑ: 21-0192

ISSN: 2732-897Χ

Από τη Σύνταξη

Η πρόσφατη πανδημία έδειξε τη μεγάλη σημασία της καινοτομίας στην υγεία, καθώς και την ανάγκη να την υποστηρίξουν τα συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά από βασικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για την υιοθέτηση της καινοτομίας από τα συστήματα αυτά: 1.Περιορισμένοι στους προϋπολογισμούς υγείας 2. Αύξηση της ζήτησης για θεραπείες (οι άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια, συχνά με πολλαπλές συννοσηρότητες. 3. Τα κενά στον χώρο της υγείας δεν έχουν καλυφθεί και η «πρώτη γραμμή» γιατρών και νοσηλευτών βρίσκεται συνεχώς υπό αυξημένη πίεση, καθώς οι κλινικές απαιτήσεις αυξάνονται. 4.Ο χειρισμός των εμπιστευτικών δεδομένων των ασθενών είναι μια θεμελιώδης απαίτηση για πολλές καινοτομίες που αφορούν την υγεία. 5. Το data sharing, δηλαδή η ανταλλαγή δεδομένων, είναι απαραίτητη για την παροχή ολοκληρωμένης φροντίδας, τη βελτίωση της εμπειρίας των ασθενών και τη διεξαγωγή έρευνας. Επίσης, η διαλειτουργικότητα είναι κρίσιμη για τη βελτίωση της ποιότητας, της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας της υγειονομικής περίθαλψης. 6. Πρέπει να αντιμετωπιστούν ρυθμιστικά ζητήματα, ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, χρηματοδότησης, επεκτασιμότητας και προμηθειών. 7. Τέλος, η διαφάνεια είναι κορυφαία παράμετρος, αλλά και ουσιαστική πρόκληση για την καινοτομία στην υγεία.

Η συντακτική ομάδα

του Hellenic Medical Review

Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν φυσικά να υπάρξει μια κουλτούρα καινοτομίας από το ίδιο το σύστημα υγείας, καθώς και από όλους τους εμπλεκομένους σε αυτό, καθώς μόνο έτσι θα είναι δυνατό να γίνουν τα απαραίτητα βήματα που θα οδηγήσουν σε μια σύγχρονη και αποτελεσματική υγειονομική περίθαλψη, για όλους τους πολίτες, χωρίς αποκλεισμούς.

Η πρόκληση της καινοτομίας στον τομέα της υγείας

Επιστήμονες-Συνεργάτες

του Hellenic Medical Review

(Με αλφαβητική σειρά)

Παντελής Βασιλείου

Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δ΄ Χειρουργική Κλινική, Αττικόν Νοσοκομείο

Νεοκλής

Καθηγητής Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής, Πανεπιστήμιο Πατρών

Ειδικός Παθολόγος, Διευθυντής Γ΄ Παθολογικής

Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν HC, Τομεάρχης Παθολογικού Τομέα Ερρίκος Ντυνάν HC

Παθολόγος-Ογκολόγος, Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Ινστιτούτου Μοριακής Ιατρικής & Βιοϊατρικής Έρευνας

Έλενα Λινάρδου

PhD, Παθολόγος Ογκολόγος, Διδάκτωρ Imperial College London, Διευθύντρια Δ´ Ογκολογικής Κλινικής & Πρότυπου Κέντρου Κλινικών Μελετών, Νοσοκομείο Metropolitan, Ιδρυτικό Μέλος και Νόμιμη Εκπρόσωπος W4O-Hellas

Χριστόδουλος Στεφανάδης

Καρδιολόγος, Καθηγητής Καρδιολογίας, Διευθυντής Athens Heart Center, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών

Γεώργιος Π. Χρούσος

Διευθυντής, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας-Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας, Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, τ. Διευθυντής, Α΄ Παιδιατρική Πανεπιστημιακή Κλινική

και Χωρέμειο Ερευνητικό Εργαστήριο ΕΚΠΑ

Γεωργόπουλος

Αντώνιος Δημητρακόπουλος

Μιχάλης Καραμούζης

Καινοτομία στην υγεία: Οι δέκα τάσεις που θα διαμορφώσουν το μέλλον

Η υγεία είναι ένας κλάδος διαχρονικά συνυφασμένος με την καινοτομία, ωστόσο αυτό δεν ήταν πάντα τόσο ορατό. Η πρόσφατη πανδημία, η οποία ανέδειξε την ανάγκη για άμεσες θεραπευτικές λύσεις απέναντι σε έναν επικίνδυνο και ταχέως μεταλλασσόμενο ιό, την ανάγκη για επιτάχυνση της παραγωγής εμβολίων, φαρμάκων και μέσων πρόληψης, αλλά και την κομβική σημασία που έχει η ταχύτητα των αποφάσεων και επιλογών από τους οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης για την υγεία των πληθυσμών, έθεσε ξανά την καινοτομία στο επίκεντρο.

Oτομέας της υγειονομικής περίθαλψης

γνώρισε τον τελευταίο χρόνο νέες

αλλαγές, νέα επιχειρηματικά μοντέλα, νέες

συνεργασίες και πιεστικά χρονοδιαγράμματα,

που απαιτούσαν από φορείς, οργανισμούς

και επιχειρήσεις να επανεξετάζουν διαρκώς

τον τρόπο λειτουργίας τους. Η καινοτομία

έδειξε για μια ακόμα φορά ότι μπορεί να

προσφέρει την υποστήριξη που χρειάζονται

όλοι όσοι λαμβάνουν αποφάσεις στον κλάδο

υγείας για να επιτύχουν τους στόχους τους.

Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι η καινοτομία θα

διαμορφώσει εν πολλοίς το τοπίο στην υγειονομική περίθαλψη του μέλλοντος, είτε αυτό

αφορά την έρευνα και ανάπτυξη νέων φαρ-

μάκων και ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού, είτε τη λειτουργία των νοσοκομείων, είτε την

πρόληψη και διαχείριση χρονίων παθήσεων.

Σύμφωνα με έρευνα της Deloitte, η λίστα

των κορυφαίων 10 καινοτομιών που θα προσφέρουν τα περισσότερα στην υγειονομική

περίθαλψη τα προσεχή χρόνια περιλαμβάνει

τα εξής:

(NGS)

Η πρόοδος στη γενετική αλληλούχιση θα

μπορούσε να οδηγήσει στον εντοπισμό πληθυσμών σε κίνδυνο, όπου οι πρώιμες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Οι διαγνωστικές εξετάσεις μπορεί επίσης να βοηθήσουν τους κλινικούς ιατρούς να στοχεύουν συγκεκριμένα φάρμακα σε ασθενείς που

είναι πιθανό να ανταποκριθούν καλά σε αυτά, μειώνοντας ή εξαλείφοντας τη χρήση αναποτελεσματικών θεραπειών. Οι ερευνητές που εργάστηκαν στο Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος ολοκλήρωσαν την αλληλούχιση

του πρώτου ανθρώπινου γονιδιώματος το 2001, και χρειάστηκαν 15 χρόνια και κόστος 3 δισεκατομμύρια δολάρια. Έκτοτε, οι πρόοδος στις τεχνικές αλληλουχίας έχουν οδηγήσει

σε εκθετικές αυξήσεις στην έξοδο δεδομέ-

νων για κάθε εκτέλεση αλληλουχίας και το

κόστος έχει μειωθεί σημαντικά: οι τρέχουσες

τεχνικές NGS μπορούν να αλληλουχίσουν

45 ανθρώπινα γονιδιώματα την ημέρα με

κόστος 1.000 δολάρια

Η ανοσοθεραπεία αναφέρεται σε κατηγορίες φαρμάκων που ενισχύουν την ικανότητα του σώματος να παράγει μια ανοσολογική απόκριση. Η ανοσοθεραπεία θα μπορούσε να είναι χρήσιμη στη θεραπεία του καρκίνου, των αλλεργιών, των φλεγμονωδών καταστάσεων, των μολυσματικών ασθενειών και των νευροεκφυλιστικών ασθενειών. Έχουν παρατηρηθεί επιτυχείς εφαρμογές στην ογκολογία, όπου οι θεραπείες μπορούν να εξουδετερώσουν τον τρόπο με τον οποίο οι όγκοι καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα και αντ’ αυτού βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί αποτελεσματικά στα καρκινικά κύτταρα. Οι ερευνητές ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για δύο κατηγορίες θεραπειών: αναστολείς σημείων ελέγχου συμπεριλαμβανομένων των αναστολέων PD-1 και PDL-1, και θετική θεραπεία με κύτταρα t, συμπεριλαμβανομένου του CAR-T.19. Οι αναστολείς σημείων

ελέγχου στοχεύουν τα μόρια των σημείων

ελέγχου του ανοσοποιητικού συστήματος

και ουσιαστικά τα απενεργοποιούν, καθιστώντας τα καρκινικά κύτταρα πιο ορατά.

Ο FDA έχει ήδη εγκρίνει τρία από αυτά τα φάρμακα.

Από τη

συντακτική

ομάδα του HMR

Οι κατασκευαστές και οι πάροχοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την τρισδιάστατη εκτύπωση για να δημιουργήσουν εξαιρετικά προσαρμοσμένα, χαμηλού κόστους προϊόντα ιατρικής τεχνολογίας που μπορούν να προσαρμοστούν στις φυσιολογικές ανάγκες των μεμονωμένων ασθενών.

1. Αλληλούχιση επόμενης γενιάς

2. Ανοσοθεραπεία

3. Τρισδιάστατες εκτυπωμένες συσκευές

δέρμα, όργανα, εμφυτεύματα και εκμαγεία

Παραδείγματα ιατρικών τεχνολογιών τρισδιάστατης εκτύπωσης περιλαμβάνουν τρισδιάστατα εκτυπωμένα προσθετικά, δέρμα για θύματα εγκαυμάτων, όργανα, εμφυτεύματα (οδοντικά και ορθοπεδικά) και εκμαγεία. Σε ορισμένες εφαρμογές, η τρισδιάστατη εκτύπωση προσφέρει λύσεις εκεί όπου δεν υπήρχαν. Για παράδειγμα, νάρθηκες αεραγωγών για μωρά με τραχειοβρογχομαλάκυνση (μια σπάνια πάθηση όπου ο χόνδρος της τραχείας ή της τραχείας είναι μαλακός). Άλλες εφαρμογές, όπως τα προσθετικά με τρισδιάστατη εκτύπωση, προσφέρουν πιο προσαρμοσμένες

και χαμηλότερου κόστους εναλλακτικές λύσεις. Η τρισδιάστατη εκτύπωση βοηθά επίσης τους γιατρούς να μελετήσουν ακριβή αντίγραφα των οργάνων των ασθενών πριν προχωρήσουν στο χειρουργείο. Τέλος, οι τεχνικές πρόσθετης κατασκευής επιτρέπουν στις τρισδιάστατες εκτυπωμένες ιατρικές συσκευές να εισέλθουν στην αγορά σε λογική τιμή.

care ή POC)

Τα διαγνωστικά τύπου POC επιτρέπουν τον

βολικό και έγκαιρο έλεγχο στο συγκεκριμένο σημείο της περίθαλψης, με αποτέλεσμα ταχύτερη, πιο συνεκτική και λιγότερο

δαπανηρή φροντίδα του ασθενούς. Οι

ασθενείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν

διαγνωστικά POC στο ιατρείο, στο ασθενοφόρο, στο σπίτι ή στο νοσοκομείο. Οι

τρέχουσες ευρέως διαθέσιμες οικιακές

εξετάσεις POC περιλαμβάνουν γλυκόζη

αίματος, τεστ εγκυμοσύνης και HIV. Ορι-

σμένες εταιρείες ιατρικών συσκευών και

διαγνωστικών αναπτύσσουν τεστ POC για

δείκτες καρκίνου, φυματίωσης και εγκεφαλικού, μεταξύ άλλων. Τα διαγνωστικά POC θα

μπορούσαν να βοηθήσουν στην πρόληψη, στην έγκαιρη διάγνωση και στη διαχείριση

χρόνιων παθήσεων. Οι αναλυτές αναμένουν

ότι η αγορά για τα διαγνωστικά POC θα ανέλθει συνολικά σε σχεδόν 3 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για τα επόμενα χρόνια.

5. Κλινικές πρώτων βοηθειών

Πρόκειται για κλινικές που μπορούν να αντιμετωπίσουν μικρά τραύματα ή ήπιες ασθένειες, κυρίως για να δώσουν τις πρώτες βοήθειες. Συνήθως στελεχώνονται από

γιατρό και νοσηλευτή, είναι ιδιωτικές, αλλά κοστίζουν λιγότερο από μια κλινική. Έχουν διευρυμένο ωράριο και συνήθως στεγάζονται σε χώρους με μεγάλη διέλευση κόσμου, όπως πχ πλατείες ή εμπορικά κέντρα. Παρέχουν πιο βολική για τον ασθενή και φθηνότερη υγειονομική περίθαλψη. Η τάση είναι οι κλινικές αυτές να επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους για να συμπεριλάβουν τομείς όπως η

διαχείριση χρόνιας φροντίδας, η εκπαιδευτική και συμπεριφορική συμβουλευτική, τα κέντρα χημειοθεραπειών κ.ά. Συχνά συνδέονται με κάποια ιδιωτική κλινική, στην οποία παραπέμπουν τους ασθενείς που έχουν ανάγκη επείγουσας θεραπείας.

4. Διαγνωστικές

εξετάσεις στο σημείο περίθαλψης (Point-of-

Η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να μεταμορφώσει την υγειονομική περίθαλψη ολοκληρώνοντας εργασίες που εκτελούνται αυτήν τη στιγμή από ανθρώπους με μεγαλύτερη ταχύτητα και ακρίβεια και χρησιμοποιώντας λιγότερους πόρους. Στο πλαίσιο της υγειονομικής περίθαλψης, η τεχνητή νοημοσύνη περιλαμβάνει κλινικές εργασίες, όπως η διάγνωση ασθενών και

ο εντοπισμός εστιών ασθενειών όσο το δυνατόν νωρίτερα, η επιτάχυνση της ανάπτυξης νέων φαρμάκων και συσκευών. Οι

Frost and Sullivan προβλέπουν ότι το 90%

των νοσοκομείων και των ασφαλιστικών

εταιρειών των ΗΠΑ θα εφαρμόσουν συστή-

ματα τεχνητής νοημοσύνης έως το 2025.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα

να βελτιώσει την ακρίβεια των διαγνώσεων

ασθενειών, γεγονός που θα μπορούσε να

αυξήσει τα ποσοστά θεραπευτικής επιτυ-

χίας και να μειώσει τις περιττές ιατρικές

παρεμβάσεις.

7. Εικονική

Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να εμπλέξει τους ασθενείς σε αισθητηρια-

κές εμπειρίες χαμηλού κινδύνου, τεχνητά δημιουργούμενες που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την αλλαγή συμπεριφοράς.

Στην υγειονομική περίθαλψη, η εικονική

πραγματικότητα έχει χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη της εκπαίδευσης των κλινικών ιατρών μέσω προσομοίωσης χειρουργικής επέμβασης. Η έρευνα έχει δείξει θετικές επιπτώσεις από την εικονική πραγματικότητα στη θεραπεία του εθισμού στο αλκοόλ και στην αλλαγή συμπεριφορών για τη βελτίωση της ευεξίας, όπως η διαχείριση βάρους και η διακοπή του καπνίσματος. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί επίσης να βοηθήσει ασθενείς με κατάθλιψη. Επί του παρόντος, ακαδημαϊκοί ερευνητές συμβάλλουν στην προώθηση της χρήσης της εικονικής πραγματικότητας στην υγειονομική περίθαλψη, σε μια προσπάθεια να καταδειχθεί η κλινική αποτελεσματικότητα.

8. Tηλεϊατρική

Η τηλεϊατρική προσφέρει πρόσβαση στην περίθαλψη σε ασθενείς που βρίσκονται σε απομακρυσμένα σημεία ή δεν μπορούν να μεταβούν σε ιατρεία, μειώνει τις επισκέψεις σε νοσοκομεία και τον χρόνο ταξιδιού. Αυτό το μοντέλο φροντίδας έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την αυτοφροντίδα. Χρησιμοποιεί ηλεκτρονικές τεχνολογίες πληροφοριών και τηλεπικοινωνιών για την υποστήριξη της κλινικής υγειονομικής περίθαλψης μεγάλων αποστάσεων και της εκπαίδευσης ασθενών και επαγγελματιών που σχετίζονται με την υγεία. Η τηλεϊατρική επιτρέπει στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να συνδέονται με ασθενείς και γιατρούς σε τεράστιες αποστάσεις. Επιπλέον, μπορεί να επιτρέψει στενότερη παρακολούθηση, έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση και καλύτερη τήρηση των ιατρικών οδηγιών, με αποτέλεσμα τελικά χαμηλότερο κόστος περίθαλψης. Ωστόσο, για τους οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης που θέλουν να εφαρμόσουν ή να επεκτείνουν την τηλεϊατρική, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η απλή παροχή στους καταναλωτές μεγαλύτερης πρόσβασης στην περίθαλψη δεν μεταφράζεται αυτόματα σε βελτιωμένα αποτελέσματα.

6. Τεχνητή νοημοσύνη (AI)

πραγματικότητα

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν στους οργανισμούς υγειονομικής περίθαλψης μια δυνητικά πλούσια πηγή δεδομένων για την αποτελεσματική παρακολούθηση των εμπειριών των καταναλωτών και των τάσεων της υγείας του πληθυσμού σε πραγματικό χρόνο, πολύ πιο αποτελεσματικά από τις τρέχουσες προσεγγίσεις. Ακριβώς όπως οι έμποροι λιανικής χρησιμοποιούν δεδομένα πελατών για την προώθηση συγκεκριμένων προϊόντων, η βιομηχανία υγειονομικής περίθαλψης εξελίσσει την ικανότητά της να εφαρμόζει «εξόρυξη δεδομένων» και προγνωστικές αναλύσεις για να συμβάλει στη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και της εμπειρίας των ασθενών.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να είναι μια πλούσια πηγή πληροφοριών υγειονομικής περίθαλψης που θα μπορούσαν να είναι πολύτιμες για τους ασθενείς, τους ερευνητές, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους διαχειριστές νοσοκομείων. Τα κοινωνικά δίκτυα και οι διαδικτυακές κοινότητες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της υγείας, λειτουργώντας ως κόμβοι όπου οι ασθενείς και οι φροντιστές μπορούν να συναντηθούν για να κάνουν ερωτήσεις, να μοιραστούν πληροφορίες και να συγκρίνουν εμπειρίες

με θεραπείες και φάρμακα.

Το περιεχόμενο που δημιουργείται από

ασθενείς σε αυτές τις ψηφιακές πλατφόρμες απεικονίζει τις ανάγκες, τις επιθυμίες, τα κίνητρα, τις συμπεριφορές και τις αποφάσεις

των ασθενών και των φροντιστών. Αυτά τα

δεδομένα μπορούν να παρέχουν μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για παρόχους και φαρμακευτικές εταιρείες που επιδιώκουν να κατανοήσουν τον καλύτερο τρόπο προσέγγισης, συμμετοχής και υποστήριξης ατόμων σε όλη τη διαδρομή του ασθενούς. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση

των εμπειριών των καταναλωτών με το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

10. Βιοαισθητήρες & trackers

Οι βιοαισθητήρες που περιλαμβάνονται σε

φορητές συσκευές και ιατρικές συσκευές

που αναπτύσσονται γρήγορα επιτρέπουν

στους καταναλωτές και στους κλινικούς

ιατρούς να παρακολουθούν περισσότερες

πτυχές της υγείας των ασθενών, επιτρέποντας την έγκαιρη παρέμβαση -ακόμα

και την πρόληψη- με τρόπο πολύ λιγότερο παρεμβατικό για τη ζωή των ασθενών. Οι ανιχνευτές δραστηριότητας με δυνατότητα τεχνολογίας, οι οθόνες και οι αισθητήρες που ενσωματώνονται σε ρούχα, αξεσουάρ και εμφυτεύσιμες ιατρικές συσκευές, εξελίσσονται ώστε να μπορούν να παρακολουθούν και να καταγράφουν έναν αυξανόμενο αριθμό δεικτών υγείας. Εκτός από την παρακολούθηση της άσκησης, της διατροφής και των ζωτικών σημείων, αυτοί οι ιχνηλάτες και οι αισθητήρες θα μπορούσαν να παρακολουθούν τις αλλαγές μέσα στο σώμα του ασθενούς—επίπεδα φαρμάκων, επίπεδα αίματος/ορμόνης/πρωτεΐνης και απόδοση της συσκευής. Οι ασθενείς είναι πιο πιθανό να αποδεχτούν αυτές τις συσκευές, καθώς γίνονται μικρότερες και λιγότερο παρεμβατικές. Κάποιοι οραματίζονται ότι τα wearables θα συρρικνωθούν

σε σημείο που θα «εξαφανιστούν» από την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών. Η CCS Insights αναμένει ότι το 2020 θα πωληθούν 411 εκατομμύρια φορητές συσκευές, από γυαλιά έως ρολόγια και κοσμήματα.

9. Αξιοποίηση των

μέσων κοινωνικής

δικτύωσης για

βελτίωση της περίθαλψης

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

μπορούν να είναι μια πλούσια

πηγή πληροφοριών υγειονομικής

περίθαλψης για τους ασθενείς, τους

ερευνητές, τους υπεύθυνους χάραξης

πολιτικής και τα νοσοκομεία

Οι νέες κυκλοφορίες φαρμάκων του 2022

ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΜΠΟΥΖΑΛΑ

Η φαρμακευτική καινοτομία οδηγεί συχνά σε νέες και πολύτιμες θεραπευτικές επιλογές για τα ασθενή άτομα και συνδράμει στην πρόοδο της υγειονομικής

περίθαλψης για το κοινό. Για να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητη η εις βάθος κατανόηση της επιστήμης που χρησιμοποιείται στη δημιουργία νέων φαρμακευτικών προϊόντων, των διαδικασιών δοκιμών και παρασκευής αυτών, καθώς και των ασθενειών και παθήσεων που τα νέα φαρμακευτικά προϊόντα έχουν σχεδιαστεί να θεραπεύσουν.

Oταν πρόκειται για την ανάπτυξη νέων

φαρμάκων και θεραπευτικών βιολογι-

κών προϊόντων στις ΗΠΑ, το Κέντρο Αξιολόγησης και Έρευνας Φαρμάκων (Center for Drug Evaluation and Research, CDER) του

Αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και

Φαρμάκων (Food and Drug Administration, FDA) είναι το αρμόδιο όργανο που καθο-

ρίζει με ακρίβεια στους παρασκευαστές

φαρμάκων το πλαίσιο σχετικά με τα απαραίτητα στοιχεία σχεδιασμού των κλινικών

μελετών καθώς και διάφορα άλλα δεδομένα

που χρειάζονται στη διαδικασία αίτησης για

ένα νέο φαρμακευτικό προϊόν στις ρυθμιστικές αρχές. Για να επιτευχθεί αυτό, είναι

απαραίτητη η εις βάθος κατανόηση της επι-

στήμης που χρησιμοποιείται στη δημιουργία

νέων φαρμακευτικών προϊόντων, των διαδικασιών δοκιμών και παρασκευής αυτών,

καθώς και των ασθενειών και παθήσεων που τα νέα φαρμακευτικά προϊόντα έχουν σχεδιαστεί να θεραπεύσουν.

Κάθε χρόνο, το CDER εγκρίνει ένα ευρύ φάσμα νέων φαρμάκων και βιολογικών

φαρμακευτικών προϊόντων, με κάποια από

αυτά να χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά

στην κλινική πρακτική και άλλα να είναι

ίδια ή να σχετίζονται με ήδη εγκεκριμένα

προϊόντα, τα οποία και θα ανταγωνίζονται

στην αγορά. Ορισμένα φάρμακα ταξινο-

μούνται ως «νέες μοριακές οντότητες»

(new molecular entities, NME), με αρκετά

εξ αυτών να περιέχουν δραστικά τμήματα

που o FDA δεν έχει προηγουμένως εγκρίνει.

Αυτά τα καινοτόμα φαρμακευτικά προϊό-

ντα που φέρουν νεοεγκεκριμένα δραστικά

τμήματα συχνά παρέχουν σημαντικές νέες

θεραπείες στα άτομα που πάσχουν από

ασθένειες. Σε άλλες περιπτώσεις, κάποια φάρμακα χαρακτηρίζονται ως νέες μοριακές οντότητες, αλλά κατά τα άλλα περιέχουν δραστικά τμήματα που ομοιάζουν αρκετά με δραστικά τμήματα φαρμακευτικών προϊόντων που ήδη έχουν εγκριθεί από τον FDA.

Το έτος 2022, ο CDER ενέκρινε την άδεια κυκλοφορίας για 37 νέα φάρμακα (νέες

μοριακές οντότητες ή βιολογικά φαρμακευτικά προϊόντα) (αναλυτικά η λίστα των εγκεκριμένων φαρμάκων παρατίθεται στον Πίνακα 1). Αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει

μία πτώση από τους υψηλούς αριθμούς ετήσιων εγκρίσεων των τελευταίων 5 ετών, αλλά παραμένει υψηλότερος από τον ετήσιο μέσο όρο εγκρίσεων από το 1993 και μετά, ο οποίος είναι 34 φάρμακα ανά έτος (Γράφημα 1). Κατά την προηγούμενη δεκαετία (20102019), συνολικά 378 φάρμακα και 27 βιοομοειδή έλαβαν έγκριση από τον FDA. Ανά έτος, ο μέσος αριθμός εγκρίσεων νέων μοριακών οντοτήτων και βιολογικών φαρμακευτικών προϊόντων ήταν 40, με τον χαμηλότερο αριθμό εγκρίσεων να είναι 21 για το έτος 2010 και τον υψηλότερο αριθμό εγκρίσεων

να είναι 59 για το έτος 2018. Συγκριτικά, τη δεκαετία 2000-2009, 25 νέα φάρμακα

εγκρίθηκαν κατά μέσο όρο ανά έτος. Αντίστοιχα, τα πρώτα δύο χρόνια της τρέχουσας δεκαετίας, 53 εγκρίσεις νέων φαρμάκων

πραγματοποιήθηκαν το έτος 2020 και 50 το έτος 2021 (Γράφημα 1).

Τα βιολογικά φαρμακευτικά προϊόντα συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία, αντιπροσωπεύοντας το 41% των νέων εγκρίσεων του CDER για το 2022. Μέχρι σήμερα, αυτό είναι το υψηλότερο ποσοστό που έχουν καταλάβει οι αιτήσεις για τα βιολογικά φάρμακα

επί του ετήσιου συνόλου των εγκρίσεων φαρμάκων. Οι θεραπείες που βασίζονται σε αντισώματα (μονοκλωνικά αντισώματα, διειδικά αντισώματα, συζεύγματα αντισώματος-φαρμάκου) αποτέλεσαν το 30% του συνόλου των εγκρίσεων, συνιστώντας άλλο ένα ιστορικά υψηλό νούμερο. Οι αξιοσημείωτες εγκρίσεις του 2022 ήταν αρκετές και αυτές αφορούσαν φάρμακα με καινούριους θεραπευτικούς στόχους, νέες κλινικές δυνατότητες και αναξιοποίητο εμπορικό δυναμικό. Για παράδειγμα, η τιρζεπατίδη (tirzepatide) της εταιρείας Eli Lilly είναι ένα πεπτιδικό φάρμακο που μιμείται δύο εντερικές ορμόνες – το γλυκαγονόμορφο πεπτίδιο-1 (glucagon like peptide-1, GLP1) και το γλυκοζοεξαρτώμενο ινσουλινοτροπικό πολυπεπτίδιο (glucose-dependent insulinotropic polypeptide, GIP) – και επιτυγχάνει τον έλεγχο των επιπέδων της γλυκόζης σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Συνθετικές εκδοχές του GLP1 εγκρίθηκαν πρώτα το 2005, ωστόσο η τιρζεπατίδη της Lilly είναι το πρώτο φάρμακο που μιμείται ταυτόχρονα και το πεπτίδιο GIP.

«Βιοομοειδές»: φάρμακο που

παρουσιάζει μεγάλο βαθμό

ομοιότητας προς ένα άλλο βιολογικό φάρμακο που βρίσκεται ήδη σε κυκλοφορία στην αγορά – το λεγόμενο «φάρμακο αναφοράς».

Το βιοομοειδές φάρμακο

διαθέτει φυσικές, χημικές

και βιολογικές ιδιότητες

που μοιάζουν σε μεγάλο

βαθμό με τις ιδιότητες του φαρμάκου αναφοράς. Λόγω

της φυσικής μεταβλητότητας

της βιολογικής πηγής και

της διαδικασίας παρασκευής

που είναι μοναδική για κάθε

παρασκευαστή, ενδέχεται

να υπάρχουν ελάσσονες

διαφορές από το φάρμακο

αναφοράς, οι οποίες δεν είναι κλινικά ουσιαστικές όσον

αφορά την ασφάλεια ή την

αποτελεσματικότητά τους.

Βιβλιογραφία:

1) FDA, Novel Drug Approvals for 2022. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

2) FDA, New Drug Therapy Approvals 2022. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

3) Brown DG, Wobst HJ. A Decade of FDA-Approved Drugs (2010-2019): Trends and Future Directions. J Med Chem. 2021 Mar,1;64(5):2312-2338

4) Asher Mullard. 2022 FDA approvals. Nature Reviews, Drug Discovery.

5) “Takeda to Acquire LateStage, Potential Best-inClass, Oral Allosteric TYK2 Inhibitor NDI-034858 From Nimbus Therapeutics”, Δεκέμβριος 2022, διαθέσιμο διαδικτυακά.

6) “FDA approves Sotyktu© (deucravacitinib), oral treatment for adults with moderate-to-severe plaque psoriasis”, Σεπτέμβριος 2022, διαθέσιμο διαδικτυακά.

7) «Τα βιοομοειδή στην Ευρωπαϊκή ένωση», EMA και Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

BLAs NMEs

Γράφημα 1. Οι νέες εγκρίσεις του FDA από το έτος 1993 και μετέπειτα. Οι ετήσιοι αριθμοί αφορούν τις νέες μοριακές οντότητες (NMEs) και τα βιολογικά φαρμακευτικά προϊόντα (BLAs) που έχουν λάβει έγκριση από το Κένρο Αξιολόγησης και Έρευνας Φαρμάκων (CDER) του FDA

Σε πέντε πρωτοποριακές κλινικές μελέτες (δοκιμές SUPERASS-1, -2, -3, -4 και -5), η χρήση της τιρζεπατίδης, μόνη της ή σε συνδυασμό με κάποιον άλλον παράγοντα, ήταν περισσότερο αποτελεσματική στον περιορισμό των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα συγκριτικά με τέσσερες άλλες ήδη εγκεκριμένες θεραπείες ή το εικονικό φάρμακο. Η τιρζεπατίδη επίσης προσέφερε ωφέλη ως προν την απώλεια βάρους, με αυτήν να κυμαίνεται μεταξύ περίπου 6,5% έως 14% ανάλογα με τη δόση του φαρμάκου. Εάν στεφθούν με επιτυχία τρέχουσες κλινικές δοκιμές της τιρζεπατίδης, είναι αρκετά πιθανό να ξεκλειδώσουν την έγκριση του φαρμάκου με θεραπευτική ένδειξη για την παχυσαρκία - κάτι που ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι είναι πολύ δύσκολο να γίνει. Στην κλινική μελέτη SURMOUNT-1, σε περισσότερα από 2.500 άτομα που ήταν παχύσαρκα

ή υπέρβαρα και δεν έπασχαν από διαβήτη, όσοι έλαβαν τιρζεπατίδη έχασαν 15-21% του αρχικού σωματικού τους βάρους μετά από

72 εβδομάδες θεραπείας. Συγκριτικά, όσοι έλαβαν το εικονικό φάρμακο έχασαν 3% του σωματικού τους βάρους στο ίδιο χρονικό διάστημα θεραπείας. Η έγκριση της τιρζεπατίδης με αυτή τη θεραπευτική ένδειξη ενδέχεται να γίνει μέσα στο 2023, με τις

προβλέψεις να κάνουν λόγο ότι τα μέγιστα

κέρδη από τις παγκόσμιες πωλήσεις του

φαρμάκου μπορεί να φτάσουν τα 10,8 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αντίστοιχες περιπτώσεις νέων φαρμάκων

που έχουν μεγάλο θεραπευτικό και (συνεπακόλουθα) εμπορικό δυναμικό είναι δύο αναστολείς της τυροσινικής κινάσης 2, ο

παράγοντας deucravacitinib της Bristol Myers Squibb και ο παράγοντας NDI034858 της TAKEDA, με τον μεν πρώτο να έχει ήδη εγκριθεί για χρήση στη θεραπεία της μέτριας προς σοβαρής ψωρίασης κατά

πλάκας και τον δε δεύτερο να αναμένεται ότι θα επιδείξει, σε μελέτες που θα ολοκληρωθούν μέσα στο 2023, κλινική αποτελεσματικότητα στη θεραπεία της ψωρίασης

5-ετής μέση τιμή

2022

Γράφημα 2. Οι εγκρίσεις του Αμερικανικού Κέντρου Αξιολόγησης και Έρευνας Φαρμάκων (CDER) για το έτος 2022 ανά θεραπευτική κατηγορία

και άλλων αυτοάνοσων ασθενειών όπως

τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, την ψωριασική αρθρίτιδα και τον συστηματικό ερυθρωματώδη λύκο.

Στο θεραπευτικό πεδίο του καρκίνου, αρκετές εγκρίσεις αφορούσαν φάρμακα

που χάραξαν νέους δρόμους θεραπευ-

τικά, κλινικά και εμπορικά. Ο παράγοντας

relatlimab της Bristol Myers Squibb, ένας

αναστολέας του υποδοχέα του LAG-3, εξασφάλισε μία πολυαναμενόμενη επέκταση

ένδειξης στην κατηγορία των αναστολέων

των σημείων του ανοσοποιητικού ελέγχου.

Παρόμοια με τους αναστολείς των CTLA-4

και PD1/PDL1 μονοπατιών, οι οποίοι έφεραν

την επανάσταση στην ανοσογκολογία πριν

από μία δεκαετία περίπου, τα φάρμακα που

στοχεύουν το μονοπάτι LAG-3 εξαπολύουν επίθεση επιστρατεύοντας το ανοσοποιητικό

σύστημα κατά των καρκινικών κυττάρων.

Ο FDA ενέκρινε τη χρήση του relatlimabκάτι που γίνεται για πρώτη φορά για φάρμακο της κατηγορίας των αναστολέων του

LAG-3 - σε συνδυασμό με τη νιβολουμάμπη (nivolumab), η οποία είναι ένα άλλο φάρμακο της Bristol Myers Squibb που στοχεύει το μονοπάτι PD1, για τη θεραπεία του προχωρημένου μελανώματος. Η έγκριση βασίστηκε στα αποτελέσματα της μελέτης φάσης ΙΙ/ΙΙΙ RELATIVITY-047, η οποία έδειξε ότι αυτός ο θεραπευτικός συνδυασμός αντισωμάτων οδηγεί σε καλύτερη μέση επιβίωση χωρίς εξέλιξη της νόσου συγκριτικά με μόνο τη νιβολουμάμπη.

Ο θεραπευτικός συνδυασμός του relatlimab

και της νιβολουμάμπης θα ανταγωνίζεται πλέον την καθιερωμένη θεραπεία, δηλαδή τη νιβολουμάμπη σε συνδυασμό με την ιπιλιμουμάμπη (ipilimumab) η οποία είναι ένας αναστολέας του CTLA4 μονοπατιού. Αν και δεν υπάρχουν κλινικά δεδομένα από τη σύγκριση των δύο θεραπειών, τα μέχρι σήμερα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η νέα θεραπευτική επιλογή του συνδυασμού του relatlimab και της νιβολομουμάμπης μπορεί να προσφέρει συγκρίσιμη αποτελεσματι-

ΑιματολογίαΑπεικονιστικήΜεταβολισμός-ενδοκρινολογία Ογκολογία

Μεταδοτικέςασθένειες Νεφρολογία Οφθαλμολογία Ιατρικήγενετική

Νευρολογία Ψυχιατρική Δερματολογικά

Φάρμακο (εμπορική ονομασία)

Πίνακας 1. Οι 37 νέες εγκρίσεις φαρμάκων του Αμερικανικού Κέντρου Αξιολόγησης

και Έρευνας Φαρμάκων (CDER) για το έτος 2022

εταιρεία-χορηγός Φαρμακευτική ιδιότητα Θεραπευτική ένδειξη Φαρμακοτεχνική μορφή

Φαρμακευτική

Faricimab (Vabysmo)* Roche/Genentech Διειδικό αντίσωμα VEGF × ANG2

του ραγοειδούς χιτώνα Ενέσιμο διάλυμα

Νεοαγγειακή ηλιακιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και διαβητικό οίδημα ωχράς κηλίδας Ενέσιμο διάλυμα

Sutimlimab (Enjaymo)* Bioverativ Μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του C1s

Mitapivat (Pyrukynd) Agios Ενεργοποιητής πυροσταφυλικής κινάσης

Για τη μείωση της ανάγκης μετάγγισης ερυθρών αιμοσφαιρίων λόγω αιμόλυσης σε παθολογικό υπόβαθρο ψυχρής συγκολλητίνης Ενέσιμο διάλυμα

Αιμολυτική αναιμία λόγω ανεπάρκειας πυροσταφυλικής κινάσης Δισκίο

Pacritinib (Vonjo) CTI Biopharma Αναστολέας του JAK2

Ganaxolone (Ztalmy) Marinus

Relatlimab; nivolumab (Opdualag)* Bristol Myers Squibb

Lutetium Lu-177 vipivotide tetraxetan (Pluvicto) Novartis

Αλλοστερικός ρυθμιστής του υποδοχέα GABAA

Μονοκλωνικό αντίσωμα

κατά του LAG3 σε συνδυασμό με μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του PD1

Θεραπευτικό ραδιοφάρμακο που προσδένεται στο ειδικό προστατικό μεμβρανικό αντίγονο (PSMA)

Μεσαίου ή υψηλού κινδύνου πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής μυελοΐνωση σε ενήλικα άτομα με χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων Κάψουλα

Επιληπτικές κρίσεις σχετιζόμενες με ανεπάρκεια του CDKL-5

Πόσιμο εναιώρημα

Μη εγχειρίσιμο ή μεταστατικό μελάνωμα Ενέσιμο διάλυμα

Kαρκίνος του προστάτη θετικός στο PSMA Ενέσιμο διάλυμα

Oteseconazole (Vivjoa) Mycovia Αντιμηκυτιασικό αζόλης Αιδοιοκολπική καντιντίαση Κάψουλα

Mavacamten (Camzyos) Bristol Myers Squibb Αναστολέας καρδιακής μυοσίνης

Διάφορες μορφές αποφρακτικής υπερτροφικής μυοκαρδιοπάθειας Κάψουλα

Φάρμακο (εμπορική ονομασία)

Vonoprazan; amoxicillin; clarithromycin (Voquezna triple pak)

Φαρμακευτική

εταιρεία-χορηγός

Phathom

Φαρμακευτική ιδιότητα Θεραπευτική ένδειξη

Αναστολέας της αντλίας πρωτονίων σε συνδυασμό με αντιβακτηριδιακό της ομάδας των πενικιλλινών σε συνδυασμό με αντιμικροβιακό μακρολίδης

Φαρμακοτεχνική μορφή

Μόλυνση με Helicobacter pylori  Δισκίο και κάψουλες στην ίδια συσκευασία

Tirzepatide (Mounjaro) Eli Lilly & Co. Αγωνιστής των υποδοχέων GIP και GLP1 Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 Ενέσιμο διάλυμα

Tapinarof (Vtama) Dermavant

Αγωνιστής του αρυλικού υδρογονανθρακικού υποδοχέα Ψωρίαση κατά πλάκας Κρέμα

Vutrisiran (Amvuttra) Alnylam

Olipudase alfa (Xenpozyme)* Sanofi/Genzyme

Spesolimab (Spevigo)*

Boehringer Ingelheim

Daxibotulinumtoxina (Daxxify)* Revance

Μικρό παρεμβαλλόμενο ριβονουκλεϊκό οξύ (siRNA) κατά της τρανσθυρετίνης (TTR)

Θεραπεία ενζυμικής υποκατάστασης με όξινη σφιγγομυελινάση

Κληρονομική αμυλοείδωση που προκαλείται από τρανσθυρετίνη σε ενήλικα άτομα με πολυνευροπάθεια

Ανεπάρκεια όξινης σφιγγομυελινάσης

Ενέσιμο διάλυμα

Μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του IL-36R Εξάρσεις της γενικευμένης

Ενέσιμο διάλυμα

φλυκταινώδους ψωρίασης

Βοτουλινική τοξίνη Μέτριες προς σοβαρές ρυτίδες μεσόφρυου Ενέσιμο διάλυμα

Deucravacitinib (Sotyktu) Bristol Myers Squibb Αναστολές του TYK2 Μέτρια προς σοβαρή ψωρίαση κατά πλάκας Δισκίο

Eflapegrastim (Rolvedon)* Spectrum

Αυξητικός παράγοντας λευκών αιμοσφαιρίων

Terlipressin (Terlivaz) Mallinckrodt Αγωνιστής υποδοχέα βαζοπρεσσίνης

Gadopiclenol (Elucirem) Guerbet

Σκιαγραφικό μέσο με βάση το γαδολίνιο

Μείωση επίπτωσης λοίμωξης σε άτομα με μη μυελοειδή καρκίνο που λαμβάνουν μυελοκατασταλτικά φάρμακα Ενέσιμο διάλυμα

Βελτίωση νεφρικής λειτουργίας σε ενήλικα άτομα με ηπατονεφρικό σύνδρομο Ενέσιμο διάλυμα

Ανίχνευση και απεικόνιση βλαβών με ανώμαλη αγγείωση Ενέσιμο διάλυμα

Φάρμακο (εμπορική ονομασία)

Φαρμακευτική εταιρεία-χορηγός

Omidenepag isopropyl (Omlonti) Santen

Sodium phenylbutyrate; taurursodiol (Relyvrio) Amylyx

Futibatinib (Lytgobi) Taiho Oncology

Tremelimumab (Imjudo)* AstraZeneca

Teclistamab (Tecvayli)* Johnson & Johnson

Mirvetuximab soravtansine (Elahere)* Immunogen

Φαρμακευτική ιδιότητα Θεραπευτική ένδειξη Φαρμακοτεχνική μορφή

Υψηλή ενδοφλάλμια πίεση σε

Αγωνιστής υποδοχέα προσταγλανδίνης E2

Άγνωστος μηχανισμός δράσης

Αναστολέας κινάσης FGFR

Μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του CTLA4

Διειδικό αντίσωμα BCMA × CD3

Σύζευγμα αντισώματοςφαρμάκου κατά του FRα

Teplizumab (Tzield) Provention Bio Αντίσωμα κατά του CD3

Olutasidenib (Rezlidhia) Rigel/Forma Αναστολέας του IDH1

Adagrasib (Krazati) Mirati

Lenacapavir (Sunlenca) Gilead

Mosunetuzumab (Lunsumio)* Roche/Genentech

Xe 129 hyperpolarized (Xenoview) Polarean

Αναστολέας

του KRAS-G12C

Αναστολέας

του καψιδίου του HIV-1

Διειδικό αντίσωμα CD20 × CD3

Υπερπολωμένο σκιαγραφικό μέσο

Ublituximab (Briumvi)* TG Therapeutics Μονοκλωνικό αντίσωμα κατά του CD20

Anacaulase (Nexobrid)* Mediwound Πρωτεολυτικά ένζυμα από φυτά ανανά

* Έγκριση βιολογικού φαρμακευτικού προϊόντος.

άτομα με γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας ή οφθαλμική υπέρταση Οφθαλμικό διάλυμα

Αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση Σκόνη για πόσιμο εναιώρημα

Ενδοηπατικό

χολαγγειοκαρκίνωμα με ανώμαλη έκφραση FGFR2

Δισκίο

Μη εγχειρίσιμος ηπατοκυτταρικός καρκίνος Ενέσιμο διάλυμα

Υποτροπιάζον ή ανθεκτικό

πολλαπλό μυέλωμα σε άτομα

που έχουν λάβει τουλάχιστον 4 γραμμές θεραπείας

Υποτροπιάζων καρκίνος των

ωοθηκών που είναι ανθεκτικός σε θεραπεία πλατίνας

Καθυστέρηση εμφάνισης 3ου σταδίου του σακχαρώδους

διαβήτη τύπου 1

Υποτροπιάζουσα ή ανθεκτική

Ενέσιμο διάλυμα

Ενέσιμο διάλυμα

Ενέσιμο διάλυμα

θετική σε IDH1 Κάψουλα

οξεία μυελογενής λευχαιμία

Τοπικά προχωρημένος ή μεταστατικός μη μικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύμονα θετικός σε KRASG12C Δισκίο

Μόλυνση με HIV-1 που δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με άλλες διαθέσιμες θεραπείες

Δισκίο και ενέσιμο διάλυμα

Υποτροπιάζον ή ανθεκτικό θυλακιώδες λέμφωμα Ενέσιμο διάλυμα

Αξιολόγηση με μαγνητική τομογραφία του αερισμού των πνευμόνων Αέριο για εισπνοή

Υποτροπιάζουσες μορφές της πολλαπλής σκλήρυνσης Ενέσιμο διάλυμα

Αφαίρεση εσχάρας μετά από θερμικά εγκαύματα Ενέσιμο διάλυμα

κότητα και χαμηλότερη τοξικότητα, με τις

μέγιστες πωλήσεις αυτού του θεραπευτικού

συνδυασμού να αναμένονται να φτάσουν

πιθανά τα 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αντίστοιχα αξιοσημείωτες περιπτώσεις

αντικαρκινικών φαρμάκων που εγκρίθη -

καν το 2023 αποτελούν ο παράγοντας

tremelimumab της Astra Zeneca για τη

θεραπεία του ηπατοκυτταρικού καρκίνου

που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χειρουρ-

γικά και δύο διειδικά αντισώματα, ο παρά-

γοντας tebentafusp της Immunocore για τη

θεραπεία του μεταστατικού μελανώματος

του ραγοειδούς χιτώνα και ο παράγοντας

teclistamab της Johnson and Johnson για

τη θεραπεία του πολλαπλού μυελώματος.

Μία από τις πιο προβεβλημένες ρυθμιστι-

κές αποφάσεις της χρονιάς αφορούσε την

ανασκόπηση από τον FDA του φαρμάκου

AMX0035 της εταιρείας Amylyx. Το φάρμακο αποτελεί συνδυασμό του φαινυλοβου-

τυρικού νατρίου και της ένωσης taurursodiol (αλλιώς γνωστής και ως ursodoxicolaurine)

και έχει ως ένδειξη τη θεραπεία της αμυοτροφικής πλευρικής σκλήρυνσης, η οποία είναι μία θανατηφόρος νόσος των κινητικών

νευρώνων. Ο μηχανισμός δράσης αυτής

της θεραπείας είναι άγνωστος, ωστόσο η Amylyx εικάζει ότι το φάρμακο μπορεί να

αποτρέπει τον θάνατο των νευρώνων μετριάζοντας το στρες του ενδοπλασματικού

δικτύου και τη δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων. Η έγκριση του φαρμάκου, η οποία έγινε τον Σεπτέμβρη, βασίστηκε στα αποτελέσματα μίας κλινικής δοκιμής φάσης ΙΙ που δημοσιεύτηκε το 2020, μολονότι αρχικά, τον Μάρτιο του 2022, η επιτροπή του FDA

αποφάνθηκε να μην εγκρίνει το φάρμακο.

Μία κλινική μελέτη φάσης ΙΙΙ είναι τώρα υπό εξέλιξη, με τα αποτελέσματα της να

αναμένονται το 2024. Η Amylyx κοστολογεί

σε 158.000 δολάρια τη θεραπεία ανά έτος

και τα κέρδη του φαρμάκου εκτιμάται ότι

μπορεί να φτάσουν τα 1,3 δισεκατομμύρια

δολάρια.

Εκτός των νέων αιτήσεων που πήραν το

πράσινο φως από τον FDA, υπήρξαν και περιπτώσεις φαρμάκων των οποίων τα μέχρι τώρα συσσωρευμένα δεδομένα αποτελεσματικότητας και ασφαλείας δεν έπεισαν τις επιτροπές αξιολόγησης του FDA

και ως συνέπεια δεν έλαβαν έγκριση προς κυκλοφορία. Σε αυτά τα φάρμακα συμπεριλαμβάνονται το φάρμακο sintilimab των εταιρειών Lilly/Innovent Biologic με ένδειξη

τη θεραπεία του μη μικροκυτταρικού καρκίνου του πνεύμονα, το toripalimab της εταιρείας Coherus για τη θεραπεία του ρινοφαρυγγικού καρκίνου, το bulevirtide της Gilead για τη θεραπεία της ηπατίτιδας D και το omburtamab της Υ-mAbs Therapeutics για τη θεραπεία του καρκίνου του εγκεφάλου.

Πιθανώς, κάποια εξ αυτών να λάβουν έγκριση στο μέλλον βάσει νέων κλινικών αποτελεσμάτων που θα αποδεικνύουν την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα τους και να προστεθούν στη λίστα αρκετών άλλων αξιοσημείωτων νέων φαρμάκων τα οποία ενδέχεται να εγκριθούν από τον FDA μέσα στο 2023. Ενδεικτικά, το τρέχον έτος ενδέχεται να εγκριθούν δύο θεραπείες αντισωμάτων που στοχεύουν τα β-αμυλοειδή για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer, δύο εμβόλια για τον αναπνευστικό συγκυτιακό ιό, μία γονιδιακή θεραπεία για την αιμορροφιλία Α και μία, πρώτη στο είδος της, θεραπεία βασισμένη στην τεχνική CRISPR για τη δρεπανοκυτταρική αναιμία και τη β-θαλασσαιμία. Αυτές οι εξελίξεις αναμένονται με έντονο ενδιαφέρον και θα αποτελέσουν τον πυρήνα αντίστοιχου άρθρου σε έναν χρόνο από τώρα, τον Γενάρη του 2024. Αναγνωστικό ραντεβού για τότε και ευχές για μια χρονιά με υγεία και καλοτυχία.

Νέα φάρμακα για σπάνιες ασθένειες και φάρμακα με νέους μηχανισμούς δράσης

Οι ασθενείς με εξαιρετικά σπάνιες παθήσεις έχουν συχνά πολύ μεγάλη και κρίσιμη για τη ζωή τους ανάγκη από νέες θεραπείες, μιας και οι υπάρχουσες θεραπευτικές επιλογές τους είναι είτε πολύ λίγες ή ανύπαρκτες. Το 2022, 20 από τις 37 εγκρίσεις, ήτοι 54% αυτών, αφορούσαν νέα φάρμακα που προορίζονται για τη θεραπεία σπάνιων ασθενειών, όπως για παράδειγμα το Xenpozyme για τη θεραπεία της ανεπάρκειας της όξινης σφιγγομυελινάσης, το Camzyos για τη θεραπεία της αποφρακτικής υπερτροφικής μυοκαρδιοπάθειας και το Kimmtrak για τη θεραπεία του μελανώματος του ραγοειδούς χιτώνα. Παράλληλα, 20 από τις 37 εγκρίσεις (54%) αφορούσαν καινοτόμα φάρμακα που επιδεικνύουν νέους μηχανισμούς φαρμακευτικής δράσης (first-in-class drugs), οι οποίοι διαφέρουν από αυτούς των ήδη εγκεκριμένων φαρμακευτικών θεραπειών. Μεταξύ αυτών των φαρμάκων περιλαμβάνονται τα προαναφερόμενα Xenpozyme, Camzyos και Kimmtrak, το Mounjaro για τη θεραπεία τoυ σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 και το Sunlenca για τη θεραπεία ενήλικων ατόμων με HIV-1.

Εξελίξεις, Καινοτόμες Προσεγγίσεις και Προκλήσεις στην Ογκολογία το 2023

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΤΣΟΥΚΑΛ Α Σ, MD, MSc, PhD, Παθολόγος – Ογκολόγος, MSc Βιοπληροφορική, Αναπλ. Διευθυντής, Ογκολογική Κλινική 401 ΓΣΝΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης Νοσοκομείο «Ερρίκος Ντυνάν», Αθήνα

Στις μέρες μας, έχουμε θετικές εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις σε πολλούς τομείς που σχετίζονται τόσο με την πρώιμη, έγκαιρη και σωστή διάγνωση του καρκίνου όσο και με την θεραπευτική αντιμετώπιση των συμπαγών όγκων.

Οκαρκίνος αποτελεί ένα σημαντικό

πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκο-

σμίως και είναι η δεύτερη πιο συχνή κύρια

αιτία θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το 2023, 1.958.310 νέες περιπτώσεις καρ-

κίνου και 609.820 θάνατοι από καρκίνο

αναμένεται να συμβούν στις Ηνωμένες

Πολιτείες. Δυστυχώς, η πανδημία της

νόσου COVID-19 προκάλεσε σημαντικές

καθυστερήσεις στη διάγνωση και θεραπεία

του καρκίνου. Οι καθυστερήσεις αυτές θα

οδηγήσουν σε αύξηση των διαγνώσεων

καρκίνου σε πιο προχωρημένα στάδια και

βέβαια με χειρότερη πρόγνωση. Αυτές και

άλλες δευτερεύουσες συνέπειες της παν-

δημίας COVID-19 θα συμβούν σταδιακά με

την πάροδο του χρόνου και θα χρειαστούν

αρκετά χρόνια για να δούμε τις τελικές

συνέπειές της. Ωστόσο, παρά την πανδη-

μία και σε αντίθεση με άλλες κύριες αιτίες

θανάτου, το ποσοστό θνησιμότητας από

τον καρκίνο συνέχισε να μειώνεται από

το 2019 έως το 2020 (κατά 1,5%), συμβάλλοντας σε συνολική μείωση 33% από το 1991. Αυτή η πρόοδος αντανακλά όλο και

περισσότερο τις εξελίξεις και καινοτομίες

στη διάγνωση και θεραπεία της νόσου του καρκίνου γενικά.

Τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις στην

ογκολογία είναι αλματώδεις και συνεχείς.

Στις μέρες μας, έχουμε θετικές εξελίξεις

και καινοτόμες προσεγγίσεις σε πολλούς

τομείς που σχετίζονται τόσο με την πρώιμη, έγκαιρη και σωστή διάγνωση του

καρκίνου όσο και με την θεραπευτική αντιμετώπιση των συμπαγών όγκων. Ειδικότερα, για τους περισσότερους όγκους έχουμε σημαντικές εξελίξεις για το πρώ-

ιμο στάδιο όπως πχ καλύτερες απεικονιστικές μέθοδοι για την έγκαιρη διάγνωση

και τη βέλτιστη σταδιοποίηση της νόσου, νεότερες μέθοδοι για την πληρέστερη

μοριακή και γενετική ανάλυση του όγκου, γενετικές υπογραφές για την καλύτερη αξιολόγηση του κινδύνου υποτροπής της νόσου αλλά και του ενδεχόμενου κλινικού οφέλους από την επικουρική θεραπεία, νεότερες μέθοδοι ακτινοθεραπείας, νεότερες συστηματικές επικουρικές θεραπείες (ορμονοθεραπείες, στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπείας, συνδυασμούς

φαρμάκων) κ.α. που συμβάλουν σχεδόν στην ίαση των ασθενών μας. Επιπλέον, ανάλογες εξελίξεις έχουμε και για το μεταστατικό στάδιο των περισσοτέρων όγκων όπως πχ καλύτερες απεικονιστικές μέθοδοι για τη βέλτιστη σταδιοποίηση της νόσου, νεότερες μέθοδοι για την πληρέστερη μοριακή και γενετική ανάλυση του όγκου, νεότερες μέθοδοι ακτινοθεραπείας, νεότερες συστηματικές θεραπείες (ορμονοθεραπείες, στοχεύουσες θεραπείες, ανοσοθεραπείες, συνδυασμούς φαρμάκων, νέες φαρμακοτεχνικές μορφές) κ.α. που συμβάλουν στην μετατροπή του μεταστατικού καρκίνου σε μια χρόνια νόσο σε αρκετές περιπτώσεις. Οι περισσότεροι συμπαγείς όγκοι εμφανίζουν σημαντική ετερογένεια αναφορικά με τον ιστολογικό τύπο, τη φυσική πορεία της νόσου, τη βιολογική συμπεριφορά, την ανταπόκριση στη θεραπεία αλλά και την πρόγνωσή τους γενικότερα. Η βέλτιστη διαχείριση και αντιμετώπιση των ασθενών με συμπαγείς όγκους είναι πολυπαραγοντική, περίπλοκη, απαιτητική και θα πρέπει να βασίζεται στη διεπιστημονική προσέγγιση και συνεργασία (multidisciplinary approach) αρκετών διαφορετικών ιατρικών ειδικοτήτων. Η κλινική χρησιμότητα

και η αξία μιας σωστά οργανωμένης ογκολογικής ομάδας καθώς και του ογκολογικού συμβουλίου είναι αδιαμφισβήτητα. Σημαντικό βήμα για τη βέλτιστη αντιμετώπιση ενός συμπαγούς όγκου, αποτελεί η σωστή και πλήρης διάγνωσή και

Νικόλαος Γ. Τσουκαλάς

Η βέλτιστη διαχείριση και αντιμετώπιση

των ασθενών με συμπαγείς όγκους είναι πολυπαραγοντική, περίπλοκη,

κατηγοριοποίησή του. Για τη διάγνωση θα πρέπει να αξιοποιούνται σωστά το ιατρικό ιστορικό, η κλινική εξέταση και οι κατάλληλα επιλεγμένες εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις. Πολύ μεγάλη σημασία έχει η σωστή ιστολογική ταυτοποίηση του όγκου. Μερικοί από τους παράγοντες που είναι σημαντικοί και επηρεάζουν την αντιμετώπιση των όγκων είναι οι ακόλουθοι: ο ρυθμός κυτταρικού πολλαπλασιασμού (δείκτης Ki-67), ο βαθμός διαφοροποίησης (grade), η έκταση της νόσου (TNM staging), η λειτουργικότητα και ο μοριακός έλεγχος (molecular profile). Επιπλέον, σημαντικό είναι να διερευνηθεί η πιθανότητα ύπαρξης κάποιου οικογενούς ή κληρονομικού συνδρόμου.

Οι πληροφορίες αυτές συλλέγονται από τις ιστολογικές, απεικονιστικές, βιοχημικές

και μοριακές εξετάσεις οι οποίες θα πρέπει να γίνονται σε κατάλληλα εργαστήρια με εμπειρία στους διάφορους τύπους συμπαγών όγκων.

Στις μέρες μας είναι απαραίτητος ο μοριακός έλεγχος των περισσοτέρων όγκων όπως πχ του καρκίνου πνεύμονα για τη σωστή λήψη θεραπευτικών αποφάσεων.

Η κατανόηση της παθοφυσιολογίας

του καρκίνου και η ανίχνευση σχετικών μεταλλάξεων ή γενικότερα μοριακών

«αλλαγών-βλαβών» είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών θεραπευτικών στρατηγικών. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι οι καρκίνοι ενός οργάνου πχ του παχέος εντέρου δεν είναι «ίδιοι». Καταλυτική σημασία στην σωστή διάκριση των διαφόρων υποτύπων των όγκων παίζει ο ενδελεχής μοριακός έλεγχος. Σήμερα με το μοριακό έλεγχο των συμπαγών όγκων, που συνήθως γίνεται με την τεχνική της αλληλούχισης νέας γενιάς (next generation sequencing-NGS) ελέγχονται αρκετές μοριακές και γενετικές αλλαγές όπως πχ οι μεταλλάξεις ή αναδιατάξεις των EGFR, ALK, BRCA1, BRCA2, KRAS, NRAS, BRAF, MET, ROS1, RET, NTRK κ.α. Η ανεύρεση κάποιας από αυτές τις «στοχεύσιμες» μοριακές και γενετικές αλλαγές σε κάποιους ασθενείς, δηλαδή μοριακές και γενετικές αλλαγές για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμες «στοχεύουσες» θεραπείες, αυξάνει τις θεραπευτικές

επιλογές για τους ασθενείς αυτούς επιπλέον των θεραπειών που είναι διαθέσιμες μέχρι σήμερα όπως πχ χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία, βιολογικοί παράγοντες και συνδυασμοί τους.

Αναμφισβήτητα, η χειρουργική αφαίρεση του όγκου παραμένει η θεραπεία εκλογής για τους περισσότερους όγκους

είτε έχοντας ως στόχο την πλήρη αφαί-

ρεση του όγκου με σκοπό την ίαση (R0

εκτομή), είτε έχοντας ως στόχο την αφαί-

ρεση μέρους του όγκου (κυτταρομείωση)

που ενδείκνυται σε κάποιες περιπτώσεις

μεταστατικής νόσου. Οι νεότερες μέθο-

δοι χειρουργικής αφαίρεσης των όγκων

όπως πχ με ρομποτική χειρουργική έχουν

πολύ καλά κλινικά αποτελέσματα με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες και αρνη-

τικές συνέπειες στην ποιότητα ζωής των

ασθενών. Επίσης, αναφορικά με τις τοπικές θεραπείες που εφαρμόζουμε μερικές

φορές στους ογκολογικούς ασθενείς μας

υπάρχουν ενθαρρυντικά δεδομένα αναφο-

ρικά με την κλινική αποτελεσματικότητα

αλλά και την ασφάλεια των νεότερων

μεθόδων ακτινοθεραπείας αλλά και άλλων

εντοπισμένων θεραπειών πχ ακτινοχει -

ρουργικής, laser, ablation, κ.α.

Επιπρόσθετα, τα νεότερα φάρμακα για

τη συστηματική θεραπεία του καρκίνου, έχουν συσχετιστεί με πολύ θετικά κλινικά

αποτελέσματα, με ελάττωση των ανεπιθύ-

μητων ενεργειών αλλά και με διατήρηση

της ποιότητας ζωής των ασθενών. Όπως

αναφέρθηκε παραπάνω οι «στοχεύουσες»

θεραπείες είναι μια ομάδα φαρμάκων, συνήθως από του στόματος, που έχουν

ένδειξη για την αντιμετώπιση όγκων με «στοχεύσιμες» μοριακές και γενετικές

αλλαγές πχ EGFR, ALK, BRCA, κ.α. Η ανοσοθεραπεία αποτελεί επανάσταση στην κλινική ογκολογία, εφαρμόζεται πλέον καθημερινά σε αρκετούς συμπαγείς

όγκους και σε κάποιους από αυτούς τα αποτελέσματα είναι θεαματικά όπως πχ

στο μελάνωμα, στον καρκίνο του πνεύ-

μονα, στον καρκίνο του νεφρού, κ.α. Επίσης, μια άλλη καινοτομία στη συστηματική

θεραπεία του καρκίνου αποτελεί η νέα ομάδα αντινεοπλασματικών φαρμάκων

που είναι συνδεδεμένα σε αντισώματα (antibody drug conjugates-ADCs) και που

έχουν ήδη θετικά αποτελέσματα στον καρκίνο του μαστού, στον καρκίνο του

πνεύμονα, κ.α. Τέλος, σημαντικές εξελίξεις

και καινοτόμες προσεγγίσεις στην ογκολο-

γία αποτελούν οι αναστολείς των κυκλι-

νών (CDK4/6 inhibitors) για τον καρκίνο

του μαστού και οι νεότερες ογκολογικές

θεραπείες της πυρηνικής ιατρικής όπως πχ η peptide receptor radionuclide therapyPRRT για τους νευροενδοκρινείς όγκους. Τα τελευταία 3 χρόνια ζούμε πρωτόγνωρες συνθήκες εξαιτίας της πανδημίας της νόσου COVID-19. Η πανδημία COVID-19

έκανε επιτακτική την ανάγκη για αποτελεσματικότερη χρήση των υγειονομικών

πόρων. Τα τρία αυτά χρόνια της πανδημίας, η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια περίθαλψη είχε να αντιμετωπίσει σημαντική

εισροή ασθενών νοσούντων από COVID-19

αλλά και ταυτόχρονα να προφυλάξει τους ευάλωτους πληθυσμούς όπως πχ οι ογκολογικοί ασθενείς από την COVID-19. Είναι σίγουρο ότι η κατ’οίκον χορήγηση θεραπειών, όπου αυτό είναι εφικτό, δύναται να υποστηρίξει την αποφόρτιση της βραχείας νοσηλείας και των ογκολογικών τμημάτων με πολλαπλά οφέλη στα σύστημα υγείας αλλά πρωτίστως στους ταλαιπωρημένους

ασθενείς μας και τους συνοδούς τους.

Σήμερα, έχουμε στη διάθεσή μας καινοτόμες προσεγγίσεις όπως πχ νέες φαρμακοτεχνικές μορφές συνδυασμού φαρμάκων, σε συγκεκριμένες δόσεις για υποδόρια

χορήγηση που μπορεί να χορηγηθούν και στο σπίτι των ασθενών χωρίς να απαιτείται μετακίνηση τους στις μονάδες υπηρεσιών υγείας (βραχείες νοσηλείες ή ογκολογικά τμήματα).

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω και τις σημαντικές εξελίξεις και καινοτομίες στην ογκολογία, η αξία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου παραμένει ανεκτίμητη. Ειδικότερα, ένας υγιεινός

Η κατανόηση της παθοφυσιολογίας

μεταλλάξεων ή γενικότερα

«αλλαγών-βλαβών» είναι

Βιβλιογραφία:

1) Siegel RL, Miller KD, Wagle NS, Jemal A., Cancer statistics, 2023. CA Cancer J Clin. 2023 Jan;73(1):17-48.

2) Mateo J, Steuten L, Aftimos P, André F, Davies M, Garralda E, Geissler J, Husereau D, Martinez-Lopez I, Normanno N, Reis-Filho JS, Stefani S, Thomas DM, Westphalen CB, Voest E., Delivering precision oncology to patients with cancer. Nat Med. 2022 Apr;28(4):658-665.

3) Rosen E, Drilon A, Chakravarty D., Precision Oncology: 2022 in Review. Cancer Discov. 2022 Dec 2;12(12):2747-2753.

τρόπος ζωής (διατροφή, άσκηση), η διακοπή του καπνίσματος, η προστασία από

την ηλιακή ακτινοβολία, η διενέργεια των απαραίτητων εμβολιασμών και η αποφυγή

του άγχους συμβάλουν στην πρωτογενή

πρόληψη του καρκίνου γενικά σε μεγάλο βαθμό. Επίσης, η τήρηση των οδηγιών για την δευτερογενή πρόληψη και έγκαιρη

διάγνωση του καρκίνου κρίνεται απαραίτητη όπως πχ μαστογραφία, τεστ Παπανικολάου, κολονοσκόπηση, κ.α. Σχεδόν το 50% των καρκίνων μπορεί να προληφθεί εφαρμόζοντας όλα τα ανωτέρω. Βρισκόμαστε πλέον στο 2023 όπου ευτυχώς έχουμε διαθέσιμα αρκετά διαγνωστικά και θεραπευτικά όπλα για την μάχη ενάντια στον καρκίνο. Αυτό αποδεικνύεται από τις βελτιωμένες επιβιώσεις και την καλύτερη πορεία των περισσοτέρων ασθενών με καρκίνο. Κάθε μέρα προσπαθούμε να διαμορφώσουμε το βέλτιστο θεραπευτικό πλάνο για κάθε ασθενή μας, αποσκοπώντας στο μέγιστο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα και εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια καλή ποιότητα ζωής για τους ασθενείς μας. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι ο κάθε ασθενής μας είναι ξεχωριστός με τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά και με την δική του μοναδική ψυχοσωματική οντότητα. Οδηγοί στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να είναι οι αρχές της εξατομικευμένης ιατρικής (personalized medicine), της ιατρικής ακριβείας (precision medicine) αλλά και της ολιστικής ιατρικής (holistic medicine), στις οποίες θα πρέπει να βασίζεται η σύγχρονη κλινική ογκολογία. Δεν θεραπεύουμε ασθένειες αλλά ασθενείς-ανθρώπους με τις δικές τους προσωπικότητες και επιθυμίες οι οποίες θα πρέπει να είναι

απόλυτα σεβαστές. Σήμερα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο καρκίνος μπορεί

να «νικηθεί», τουλάχιστον σε αρκετές

περιπτώσεις. Ελπίζουμε οι περιπτώσεις

αυτές να αυξάνονται καθημερινά και να

είμαστε σε θέση να θεραπεύουμε ολοένα

και περισσότερους ασθενείς με καρκίνο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά τις δυσκολίες

και την κόπωση σωματική και ψυχική αρκετοί ασθενείς με καρκίνο βγαίνουν νικητές

στον αγώνα ενάντια στη νόσο και αυτό

είναι πολύ ευχάριστο, ενθαρρυντικό και

αισιόδοξο!

Συμπερασματικά, όπως αναφέρθηκε

παραπάνω για τον καρκίνο υπάρχουν εξελίξεις και καινοτόμες προσεγγίσεις τόσο

για τις τοπικές όσο και για τις συστηματικές θεραπείες. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι διότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας νεότερες μορφές θεραπειών για την πλειοψηφία των συμπαγών όγκων αφενός με πολύ καλά κλινικά αποτελέσματα και αφετέρου με διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών σε καλό επίπεδο. Ωστόσο, ο βέλτιστος χρόνος έναρξης κάποιας θεραπείας, η βέλτιστη αλληλουχία χορήγησης των διαφορετικών θεραπειών αλλά και η ανεύρεση ισχυρών προγνωστικών και προβλεπτικών βιοδεικτών για την επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας για κάθε ασθενή μας ξεχωριστά, είναι θέματα ανοικτά και αποτελούν προκλήσεις στην ογκολογία που απαιτούν περαιτέρω έρευνα και κλινικές μελέτες. Στις προκλήσεις αυτές προσπαθεί να δώσει κάποιες λύσεις η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) που είναι μια σημαντική εξέλιξη και καινοτομία η οποία χρησιμοποιείται ήδη σε ορισμένους κλάδους της ογκολογίας σε κάποια κέντρα του εξωτερικού. Ελπίζουμε να έχουμε κάποιες απαντήσεις στα παραπάνω σημαντικά

κλινικά ερωτήματα στο άμεσο μέλλον για να μπορούμε να «ξετυλίγουμε τον μίτο της Αριάδνης για κάθε ασθενή μας…στον λαβύρινθο της σύγχρονης ογκολογίας», με σκοπό τη διαμόρφωση της βέλτιστης αλληλουχίας των διάφορων θεραπειών αποσκοπώντας στο μέγιστο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα και εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα μια καλή ποιότητα ζωής.

Η ιατρική ακριβείας στην καρδιολογία εστιάζει σε παθήσεις για τις οποίες

ευθύνεται κάποιος γενετικός παράγοντας, ανοίγοντας το δρόμο για την

κατανόηση των μηχανισμών που αφορούν όχι μόνο μονογονιδιακές

κληρονομικές παθήσεις, αλλά επίσης πολυγονιδιακές, όπως η στεφανιαία

νόσος, η κολπική μαρμαρυγή και πολλά άλλα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ο Δρ. Άρης Αναστασάκης, Συντονιστής Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας στην

Καρδιολογία (ΕΔΙΑ), μιλάει στο Hellenic Medical Review για τον σημαντικό ρόλο που παίζει στην κατεύθυνση αυτή το ΕΔΙΑ.

Ποιοι είναι οι στόχοι του Εθνικού

Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας (ΕΔΙΑ) στην

Καρδιολογία και ποιες παθήσεις αφορά;

Συνοπτικά το κύριο αντικείμενο του

Δικτύου, θα μπορούσε να σχηματοποιη-

θεί κυρίως σε μια σειρά από δράσεις που

αφορούν την πρωτογενή και δευτερογενή

πρόληψη του αιφνίδιου νεανικού καρδια-

κού θανάτου και τη διαχείριση ασθενών

με κληρονομικά νοσήματα της καρδίας και

των οικογενειών τους. Παράλληλα, στοχεύουμε στον εντοπισμό ομάδων υψηλού κίνδυνου μέσω των μητρώων αιφνίδιου θανάτου και κληρονομικών παθήσεων.

Διεξάγουμε μελέτες παρατήρησης και

συσχέτισης των κλινικών και γενετικών δεδομένων, οικογενειών με κληρονομικά καρδιακά νοσήματα. Αναπτύσσουμε τον επιδημιολογικό χάρτη της χώρας, ως προς τα κληρονομικά νοσήματα, με στόχο να εντοπίσουμε τις λεγόμενες «φωλιές των νοσημάτων». Τέλος, έχουμε ως στόχο τον εντοπισμό των φορέων παθολογικών

γονιδίων χωρίς κλινική έκφραση.

Οι στόχοι του δικτύου επιτυγχάνονται με την ακόλουθη μέθοδο: Ελέγχουμε τους

ασθενείς µε κληρονομικά καρδιαγγειακά

νοσήματα και τις οικογένειές τους, καθώς

και τις οικογένειες µε ιστορικό αιφνιδίου θανάτου. Σ

χεδιάζουμε και εφαρμόζουμε ένα

κοινό μοντέλο κλινικής καταγραφής και

ένα κοινό γενετικό μοντέλο ανάλυσης

και αποκωδικοποίησης των κλινικογενετικών δεδοµένων. Σχεδιάζουμε και εφαρμόζουμε επίσης κοινό ιατροδικαστικό και κλινικό πρωτόκολλο διαχείρισης

και καταγραφής στοιχείων των θυµάτων αιφνίδιου θανάτου και των οικογενειών τους µε σκοπό να εντοπίσουμε, µέσω ιατροδικαστικής ανάλυσης νεανικών αιφνιδίων θανάτων, περιπτώσεις συγγενών που ενδεχομένως πάσχουν από τα νοσήματα αυτά, χωρίς να το γνωρίζουν.

Πότε ξεκίνησε το Εθνικό Δίκτυο Ιατρικής Ακρίβειας στην Καρδιολογία στην Ελλάδα και ποια είναι τα βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα;

Το Εθνικό Δίκτυο Πρόληψης του νεανικού αιφνιδίου θανάτου και Ιατρικής Ακρίβειας στην καρδιολογία ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2019 με πρωτοβουλία του Αναπληρωτή Υπουργού Ανάπτυξης & Έρευνας, Κωνσταντίνου Φωτάκη και του Καθηγητού Καρδιολογίας, Παναγιώτη Βάρδα, Προέδρου της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας την περίοδο 2012-14 , νυν υπεύθυνου του στρατηγικού σχεδιασμού της Εταιρείας (ESC) και Προέδρου της επιτροπής Εποπτείας του Δικτύου.

να εντοπίσουμε τις

λεγόμενες «φωλιές των νοσημάτων

Αναπτύσσουμε τον επιδημιολογικό χάρτη της χώρας, ως προς τα κληρονομικά νοσήματα, με στόχο

ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ

Η χρηματοδότηση του δικτύου αξιολογήθηκε και συνεχίστηκε από τον νυν γενικό γραμματέα της ΓΓΕΚ κύριο Αθανάσιο Κυριαζή o οποίος είναι και αυτός που εγκρίνει τις φάσεις του προγράμματος και την συνέχιση της χρηματοδότησής του. Η συνεργασία του και η στήριξη που έδωσε στο δίκτυο ήταν κρίσιμη σε κάθε φάση του και ιδιαίτερα την περίοδο της πανδημίας.

Το επιστημονικό πρωτόκολλο και ο προϋπολογισμό (τεχνικό δελτίο) συντάχθηκε από εμένα , ως Επιστημονικός υπεύθυνος της Μονάδας Κληρονομικών Καρδιαγγεακών Παθήσεων του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και

Η Ελλάδα είναι όντως ένα

«φυσικό πάρκο» σπάνιων και

κληρονομικών νοσημάτων, λόγω

του συμπλέγματος των νησιών της και των ορεινών όγκων της που ιστορικά οδηγούσαν σε κλειστές

κοινωνίες

τους συνεργάτες μου. Η Μονάδα Κληρονομικών Παθήσεων της καρδιάς και το Γενετικό – Ανοσολογικό εργαστήριο του Ωνασείου με Διευθυντή τον κύριο Ντεγιάννη συντονίζουμε το δίκτυο τόσο σε κλινικό όσο και σε γενετικό επίπεδο. Στο Δίκτυο συμμετέχουν οι καρδιολογικές κλινικές από τα εξής νοσοκομεία: Ωνάσειο , ΑΧΕΠΑ, ΠΑΓΝΗ, Πανεπιστημιακή Ιπποκρατείου, Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, και Ευαγγελισμός. Επίσης, αναπτύσσεται η συμμετοχή των κλινικών σε Αττικόν, Πάτρα, Ιωάννινα (Α και Β), Λάρισα και Αλεξανδρούπολη. Επίσης, συμμετέχουν οι Ιατροδικαστικές κλινικές ΕΚΠΑ και ΑΠΘ, οι οργανισμοί γενετικών αναλύσεων Ωνασείου, ΙΤΕ-ΙΜΒΒ, ΕΚΕΤΑ-ΙΝΕΒ, και ΙΙΒΕΑΑ, καθώς και από οργανισμούς πληροφορικής το ΙΤΕ-ΙΠ. Η επιστημονική επιτροπή του δικτύου, εκτός από τον συντονιστή, περιλαμβάνει όλους τους επικεφαλής των 18 μονάδων που συνθέτουν πανελλαδικά το δίκτυο. Το Δίκτυο ήδη έχει παρουσιάσει σημαντικά αποτελέσματα κατά την περίοδο 2019-2022, τα κυριότερα από τα οποία είναι: Δημιουργήθηκαν νέες υποδομές πληροφορικής για τη διαχείριση των δεδομένων και την εναπόθεση τους στην ΕΔΥΤΕ (Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης)

και τη δυνατότητα σύνδεσής τους με την ΗΔΙΚΑ. Αναπτύχθηκε ένα ολόκληρο Οικοσύστημα Πληροφορικής στο πλαίσιο

του Δικτύου, σκοπός του οποίου είναι η παροχή ολοκληρωμένων ψηφιακών

υπηρεσιών σε Κλινικές και Εργαστήρια Ανάλυσης για δράσεις Ιατρικής Ακριβείας. Το Οικοσύστημα αυτό χρησιμοποιείται από κλινικούς γιατρούς και εργαστήρια ανάλυσης για την καταγραφή κλινικής και γενετικής πληροφορίας ασθενών αντίστοιχα, τροφοδοτώντας μια Τράπεζα Κλινικογενετικών Πληροφοριών από την οποία μπορεί να εξαχθεί ο επιδημιολογικός χάρτης της χώρας για κληρονομικά καρδιαγγειακά νοσήματα, αναδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο «φωλιές» νοσημάτων και μεταλλάξεων.

Το Οικοσύστημα Πληροφορικής

ακολουθεί μια ασθενοκεντρική προσέγ-

γιση στην οποία χρησιμοποιείται ο Αριθμός Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) για την καταγραφή ενός ασθενή.

Η σχεδίαση αυτή επιτρέπει την παρουσίαση μιας ολοκληρωμένης εικόνας του ασθενή όσον αφορά το κλινικό και γενετικό προφίλ του, αλλά και συννοσηροτή-

των του.

Το Οικοσύστημα Πληροφορικής το

οποίο έχει αναπτυχθεί, υποστηρίζει μια ροή πληροφορίας η οποία είναι εξ’ ολοκλήρου ψηφιακή και έχει εγκατασταθεί

στις υποδομές της ΕΔΥΤΕ Α.Ε. (Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Έρευνας). Η εφαρμογή του επιδηµιολογικού

χάρτη θα χρησιµοποιήσει τα δεδοµένα

από τα παραπάνω Μητρώα και Αποθετήριο ώστε να δηµιουργηθεί ο χάρτης της

χώρας στον οποίο θα παρουσιάζονται οι κλινικογενετικές συσχετίσεις.

Όσον αφορά τα κλινικά αποτελέσματα, γίνεται έλεγχος οικογενειών και εντοπισμός ομάδων υψηλού κίνδυνου, που το σύστημα υγείας δεν θα μπορούσε να εντοπίσει διαφορετικά.

Σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου αναφέρατε ότι τα νησιά μας, είναι φυσικά «πάρκα» σπάνιων κληρονομικών παθήσεων της καρδιάς. Θα μπορούσατε

να μας αναλύσετε λίγο παραπάνω τι

σημαίνει αυτό;

Η Ελλάδα είναι όντως ένα «φυσικό

πάρκο» σπάνιων και κληρονομικών νοσημάτων, λόγω του συμπλέγματος των νησιών της και των ορεινών όγκων

της που ιστορικά οδηγούσαν σε κλειστές κοινωνίες και δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση κληρονομικών καρδιαγγειακών παθήσεων. Η δημιουργία του επιδημιολογικού κλινικογενετικού χάρτη της χώρας ανοίγει τον δρόμο για στοχευμένες παρεμβάσεις σε περιοχές

όπου φωλιάζουν τέτοιου είδους νοσήματα». Έτσι έχουμε δυνατότητα στοχευ-

µένης ιατρικής παρέκβασης στις εξής περιοχές:

⊲ Νάξος / νόσος Νάξος, ⊲ Μήλος / νόσος Νάξος,

⊲ Μύκονος / νόσος Νάξος, ⊲ Φούρνοι Ικαρίας / νόσος Cohen ⊲ Ικαρία / Friedreich’s Ataxia,

⊲ Κάλυµνος / νόσος Wilson, ⊲ Κρήτη / προπιονική οξυουρία, ⊲ Κρήτη / υπερτροφική µυοκαρδιοπάθεια, ⊲ Κρήτη / ATTR - αµυλοείδωση, ⊲ Χίος / νόσος Kennedy, ⊲ Μάνη / Μυοτονική δυστροφία τύπου 1 Βρισκόμαστε στη φάση που το δίκτυο έχει συλλέξει και συνεχίζει να συλλέγει για πρώτη φορά στην Ελλάδα πληροφορίες

των ειδικών αυτών ομάδων των ασθενών με κληρονομικά καρδιαγγειακά νοσήματα, που πέρα από την κλινική χρήση και αξία τους, αποτελούν τη βάση για την περαιτέρω έρευνα στο επιστημονικό αυτό πεδίο.

Από τον έως τώρα έλεγχο των

µε κληρονομικό

ή νεανικό αιφνίδιο

σε κλινικό και γενετικό

έχουν βρεθεί στο 49%

Οι μέχρι τώρα γενετικοί έλεγχοι και κλινικοί έχουν εντοπίσει µέλη οικογενειών που δεν ήξεραν ότι είχαν τη νόσο, καθώς και φορείς παθολογικών γονιδίων που θα εκδηλώσουν την νόσο αργότερα και θα την µμεταδώσουν, επίσης, στην επόμενη γενιά. Είμαστε, επομένως, σε θέση να αντιμετωπίσουμε αφενός νωρίς το πρόβλημα αφετέρου να µην επιτρέψουμε

η νόσος να μεταφερθεί στις επόμενες

γενιές. Από τον έως τώρα έλεγχο των

οικογενειών µε κληρονομικό νόσημά ή

νεανικό αιφνίδιο θάνατο σε κλινικό και

γενετικό επίπεδο, έχουν βρεθεί στο 49%

των οικογενειών µέλη που δεν γνώριζαν ότι είχαν ΥΠΟ κλινική νόσο ή απλώς γενετική ευαισθησία.

Ποια είναι τα σχέδια του δικτύου για την επόμενη τριετία;

Τα σχέδια για την επόμενη τριετία είναι η συνέχισή του έργου του δικτύου με έμφαση στην ερευνητική αξιοποίηση των επιστημονικών πληροφοριών που έχουν συγκεντρωθεί που είναι στενά συνυφασμένο με την κλινική του δράση για εντόπιση κλινικογενετικών συσχετίσεων υψηλού κινδύνου μέσα στις οικογένειες που ελέγχονται.

Όσον αφορά στη συνέχιση των Δράσεων της Α’ Φάσης (2019-2022) σχεδιάζουμε τα εξής:

⊲ Παρακολούθηση περισσοτέρων ασθενών και συγγενών μέσω της ανάπτυξης των μητρώων ασθενών και αιφνίδιου θανάτου, ⊲ Διερεύνηση περισσοτέρων συγγενών & εντοπισμός νέων περιπτώσεων ΥΠΟ κλινικής νόσου και φορέων,

⊲ Εμπλουτισμό του «Κλινικό-γενετικού Χάρτη»,

⊲ Καταγραφή και Ανάλυση των οικογενειών με αιφνίδιο θάνατο και των ασθενών με κληρονομικό κ/α νόσημα από το σύνολο της χώρας.

Παράλληλα, σχεδιάζουμε και νέες δράσεις, όπως:

ότι είχαν ΥΠΟ κλινική

ή απλώς γενετική ευαισθησία

⊲ Καρδιογράφημα αθλητών – αξιοποίηση από το Δίκτυο μιας πληροφορίας που χάνεται ( ψηφιοποίηση κάρτας του αθλητή),

⊲ Σπάσιμο της αλυσίδας της κληρονομικότητας μέσω προ- εμφυτευτικής διάγνωσης στις οικογένειες με διάγνωση

αιτιολογικής για τη νόσο μετάλλαξης, ⊲ Αξιοποίηση τεχνητής νοημοσύνης για

την υποβοήθηση του εντοπισμού και την αξιοποίηση των genotype positivephenotype negative (μελέτες νέων φαρ-

μάκων ), της Βασικής έρευνας όσον

αφορά στη μελέτη των μοριακών μηχα-

νισμών με στόχευση στα νέα φάρμακα

σε συνεργασία με ερευνητικά κέντρα

του εξωτερικού (UCL).

Φυσικά η βιωσιμότητα του δικτύου για

την περαιτέρω ανάπτυξη της έρευνας στο

πεδίο της αντιμετώπισης του αιφνίδιου

θανάτου , των κλινικό γενετικών συσχε -

τίσεων και της βασικής έρευνας με στόχο

την μελέτη φαρμάκων για τα νοσήματα αυτά σε συνεργασία με Διεθνή Κέντρα

όπως το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου

(UCL), θα χρειαστεί περαιτέρω χρηματοδότηση. Η εξασφάλισή της συνέχειας του έργου θα δώσει την δυνατότητα να αξιοποιηθεί στο ερευνητικό επίπεδο η μεγάλη συλλογή πληροφοριών από όλη την χώρα.

Η

δεύτερη αυτή φάση θα χαρακτηρίζεται έντονα από κλινικό και ερευνητικό προϊόν που είναι έτοιμο πλέον να παραχθεί.

Ειδικότερα, θα αφορά κυρίως έρευνα παρατήρησης και κλινικογενετικών συσχετίσεων καθώς και βασική έρευνα στο επίπεδο της λειτουργικής μελέτης πρωτεϊνών που έχουν βασικό ρόλο στην παθογένεια και ανοίγουν το δρόμο για τα νέα φάρμακα.

Οπωσδήποτε, η κλινική σημασία των

ευρημάτων του Δικτύου, αλλά και η διάρθρωση του, πέραν της ερευνητικής, καθι -

στούν το Δίκτυο αιχμή των εφαρμογών

της Ιατρικής Ακρίβειας στην Καρδιολογία

στη χώρα.

ΔΙΚΤΥΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑ

Καρδιολογικές

Κλινικές (ΑξονικόΑνεπτυγμένο)

Κλινικές (Επωαζόμενο)

ΩΝΑΣΕΙΟ ΑΧΕΠΑ ΠΑΓΝΗ ΕΚΠΑΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΑΠΘΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Καρδιολογικές

ΠΑΤΡΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ (Α&Β) ΛΑΡΙΣΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ

⊲ Whole Genome Sequencing (WGS). Η χρήση του WGS έχει αφενός αποδειχθεί ότι αυξάνει το ποσοστό της διάγνωσης των ασθενών αφετέρου θα δώσει τη δυνατότητα ταυτοποίησης νέων γονιδίων υπεύθυνων για μυοκαρδιοπάθειες.

⊲ Μεθόδων που ταυτοποιούν μικρές δομικές παραλλαγές του γονιδιώματος όπως Optical Genome Mapping (OGM) ή αλληλούχηση τρίτης γενιάς.

⊲ RNA sequencing από δείγματα του καρδιακού μυός. Τα δείγματα θα προέρθουν είτε από τη διαγνωστική βιοψία είτε από βιοπτικό υλικό της πάσχουσας καρδιάς μετά τη μεταμόσχευση του ασθενούς

Με ποιες κλινικές ή άλλες δράσεις και τεχνολογίες γίνεται η καταγραφή και ο εντοπισμός κληρονομικών καρδιαγγειακών παθήσεων;

Οι κλινικές δράσεις περιλαμβάνουν την παρακολούθηση ήδη καταγεγραμμένων ασθενών, νέων ασθενών και συγγενών αυτών. Οι ιατροδικαστικές δράσεις αναλύουν τις περιπτώσεις νεανικών αιφνιδίων θανάτων, περιλαμβάνοντας και την ανάλυση των συγγενών αυτών, αν αυτό κριθεί απαραίτητο. Τέλος, οι γενετικές δράσεις ασθενών και συγγενών τους Σε αρκετές από τις οικογένειες με οικογενειακό ιστορικό μυοκαρδιοπάθειας δεν είναι δυνατόν να ανευρεθεί παθoγόνος παραλλαγή σε κάποια από τα γνωστά γονίδια. Για τη περαιτέρω μελέτη των ασθενών αυτών προτείνουμε επέκταση

της μελέτης της οικογένειας με τη χρήση:

Σε

τις οικογένειες

με οικογενειακό ιστορικό

μυοκαρδιοπάθειας δεν είναι

δυνατόν να ανευρεθεί παθoγόνος

παραλλαγή σε κάποια από τα

γνωστά γονίδια

⊲ Επιπλέον τεχνολογίες όπως Whole Genome Bisulfite Sequencing (WGBS) ή αντίστοιχη τεχνική σε δείγματα του πάσχοντος ιστού ώστε να ταυτοποιηθούν επιγενετικές τροποποιήσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με της ανάγκες μελέτης της κάθε οικογένειας.

Για τη συστηματικότερη μελέτη των οικογενειών θα επεκταθεί η βιοτράπεζα

που υπάρχει αυτή τη στιγμή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο με στόχο τη σωστή συντήρηση βιολογικού υλικού από τους ασθενείς ώστε να χρησιμοποιηθεί σε μελλοντικές μελέτες και δυνητικά θα περιλαμβάνει:

1. DNA από το αίμα του ασθενούς,

2. DNA από όλους τους πρώτους βαθμού συγγενείς όλων των πασχόντων μελών της οικογένειας,

3. DNA από τον καρδιακό μυ,

4. RNA από διαφορετικές περιοχές του καρδιακού μυός (πάσχουσες και υγιείς),

5. Κύτταρα του καρδιακού μυός από υγιείς και πάσχουσες περιοχές που θα κρυοσυντηρηθούν.

Το Δίκτυο Ιατρικής Ακριβείας στην Καρδιολογία και στην πρόληψη του νεανικού

αιφνιδίου θανάτου αποτελεί κάτι από το

αύριο στο σήμερα, μας συντονίζει με το

Ευρωπαϊκό μας γίγνεσθαι και αξίζει να συνεχιστεί, προβάλλοντας τα σχετικά μας πλεονεκτήματα στην έρευνα και στην καινοτομία.

αρκετές από

Η οστεοπόρωση είναι μια σιωπηλή νόσος, η οποία όμως αριθμεί περίπου 700.000 πάσχοντες στη χώρα μαaς, εκ των οποίων σχεδόν το 80% ήταν

γυναίκες, τονίζει ο Γεώργιος Λυρίτης, Ομότιμος Καθηγητής Ορθοπαιδικής

ΕΚΠΑ, Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Οστεοπόρωσης (ΕΛΙΟΣ), μιλώντας

στο Hellenic Medical Review. Και προσθέτει ότι οι κοινωνικοοικονομικές

επιπτώσεις της οστεοπόρωσης είναι σημαντικές και η αντιμετώπισή της

αποτελεί βαρύ οικονομικό φορτίο για τα συστήματα υγείας αλλά και ψυχολογικό

τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και το περιβάλλον τους.

Ποια είναι η συχνότητα της οστεοπόρωσης; Ποια τα πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία για Ελλάδα και Ευρώπη; Έχουμε διαφορές στη συχνότητα μεταξύ πρωτοπαθούς και δευτεροπαθούς οστεοπόρωσης στη χώρα μας;

Ξεκινώντας θα ήθελα να αναφέρω έναν απλούστερο ορισμό για την οστεοπόρωση.

Οστεοπόρωση είναι ένα κλινικό σύνδρομο

όπου ο αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης

αναίτιων καταγμάτων είναι σχετιζόμενος

με εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα

του μυοσκελετικού συστήματος. Με την έννοια εσωτερικά προβλήματα του οστού εννοούμε διαταραχές της γεωμετρίας

του οστού, της οστικής ανακατασκευής

του και της αδυναμίας διόρθωσης των μικροφθορών που υφίσταται. Υπάρχει, όμως, σίγουρα μία τεράστια ομάδα άλλων

παραγόντων που για την ώρα παραμένουν άγνωστοι ή δεν έχει τονιστεί ιδιαίτερα η σημασία τους. Στους εξωτερικούς παράγοντες περιλαμβάνονται οι διαταραχές της ισορροπίας, η διατροφή, οι πτώσεις και η σαρκοπενία (1).

Χρησιμοποιώντας τα διαγνωστικά κριτήρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για οστεοπόρωση με βάση τη μέτρηση της

οστικής πυκνότητας, υπήρχαν περίπου 684.000 άτομα με οστεοπόρωση στην

Ελλάδα το 2019, εκ των οποίων σχεδόν το 80% ήταν γυναίκες. Ο επιπολασμός

της οστεοπόρωσης στο σύνολο του

ελληνικού πληθυσμού ανήλθε σε 5,5%, στα ίδια επίπεδα με τον μέσο όρο των

χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκτιμάται ότι υπήρξαν 99.000 νέα κατάγματα

ευθραυστότητας στην Ελλάδα το 2019, που ισοδυναμεί με 272 κατάγματα/ημέρα (ή 11 ανά ώρα). Πρόκειται για μια μικρή

αύξηση σε σύγκριση με το 2010, που ισοδυναμεί με αύξηση κατά 1,8 κατάγματα/1000 άτομα. Το 2019, 25,5 εκατ. γυναίκες και 6,5 εκατ. εκατομμύρια άνδρες εκτιμάται ότι είχαν οστεοπόρωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και 4,3 εκατομμύρια νέα κατάγματα ευθραυστότητας, με κυριότερα τα κατάγματα ισχίου και σπονδυλικής στήλης (2). Θα πρέπει να επισημάνουμε

ότι για τη συχνότητα οστεοπορωτικών καταγμάτων χαμηλής βίας μπορούμε να υπολογίσουμε τον αριθμό τον καταγματιών σε διάφορες περιοχές του σκελετού διατηρώντας πάντως μια επιφύλαξη σχετικά με τον πραγματικό αριθμό των καταγμάτων επειδή ειδικότερα για τα κατάγματα σπονδυλικής στήλης, τα οποία σε κύριο βαθμό δεν οφείλονται σε τραυματισμούς, συχνά δεν διαγιγνώσκονται τουλάχιστον εάν δεν συνοδεύονται από έντονο πόνο. Η συνηθέστερη μορφή οστεοπόρωσης είναι η μετεμμηνοπαυσιακή η οποία περιλαμβάνει περίπου το 80% των οστεοπορωτικών καταγμάτων στις γυναίκες.

(ή 11 ανά ώρα)

Δευτεροπαθής οστεοπόρωση είναι ο αυξημένος καταγματικός κίνδυνος που οφείλεται κυρίως σε ύπαρξη νοσημάτων ή χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών (πχ κορτικοστεροειδή, αναστολείς αρωμάτασης κ.α.) που επηρεάζουν τον οστικό μεταβολισμό. Η δευτεροπαθής οστεοπόρωση μπορεί να εμφανιστεί σε γυναίκες πριν και μετά την εμμηνόπαυση και σε άνδρες. Έως και το 30% των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών και το 50 έως 80% των ανδρών διαπιστώνεται ότι έχουν παράγοντες που συμβάλλουν στην οστεοπόρωση όταν υποβάλλονται σε αξιολόγηση για τα υποκείμενα αίτια της νόσου (3).

Ποια είναι τα συμπτώματα και οι κλινικές εκδηλώσεις της οστεοπόρωσης

και ποια η επίπτωσή τους στην υγεία

και στην ποιότητα ζωής των ασθενών; Ποια είναι τα διαγνωστικά προβλήματα; Η οστεοπόρωση είναι μια σιωπηλή

νόσος χωρίς συμπτώματα μέχρι να συμβεί το πρώτο κάταγμα μετά από ελαφρύ

ή καθόλου τραυματισμό. Τα συχνότερα

οστεοπορωτικά κατάγματα συμβαίνουν

πέρα από το ισχίο και στη σπονδυλική

στήλη τα οποία μπορεί να προκαλούν

πόνο κατά τις καθημερινές δραστηριότητες, σοβαρή αναπηρία, απώλεια ύψους και

κύφωση με αποτέλεσμα να υποβαθμίζεται

δραστικά η ποιότητα ζωής των ασθενών.

Εκτός από τα κατάγματα, η κύφωση είναι ένα πρόβλημα που μπορεί να επιδράσει

αρνητικά στη λειτουργία των πνευμόνων

και της καρδιάς.

Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της οστεοπόρωσης είναι σημαντικές και η αντιμετώπισή της αποτελεί βαρύ οικονομικό φορτίο για τα συστήματα υγείας αλλά και ψυχολογικό τόσο για τους ίδιους τους ασθενείς όσο και το περιβάλλον τους. Όπως ήδη ανέφερα τα κατάγματα του αξονικού σκελετού είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διαγνωστούν εφόσον δεν συνοδεύονται από τραυματισμό.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη οστεοπόρωσης και σε ποιες περιπτώσεις μπορούν να υπάρξουν τροποποιητικές παρεμβάσεις, ώστε να μην αναπτυχθεί η οστεοπόρωση; Υπάρχει πρόληψη για την οστεοπόρωση; Παράγοντες κινδύνου για την οστεοπόρωση αποτελούν η χαμηλή κορυφαία οστική μάζα, το οικογενειακό ιστορικό, η ηλικία, το φύλο, η πρόωρη εμμηνόπαυση πριν την ηλικία των 40 ετών, διάφορες

διαιτητικές συνήθειες όπως η μεγάλη κατανάλωση πρωτεϊνών, καφεΐνης, αλκοόλ, η διατροφή φτωχή σε ασβέστιο και βιταμίνη D, φρούτα και λαχανικά, το κάπνισμα, ο ιδιαίτερα χαμηλός δείκτης μάζας σώματος, καθώς και ο «καθιστικός τρόπος» ζωής όπως και πολλά νοσήματα όπως είναι ο υπογοναδισμός, οι φλεγμονώδεις παθήσεις του πεπτικού,

ο σακχαρώδης διαβήτης, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια αλλά και φαρμακευτικά σκευάσματα που μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στα οστά

και να αυξήσουν τον κίνδυνο για την οστεοπόρωση.

Η πρόληψη για την οστεοπόρωση όσον αφορά σε μη φαρμακευτικούς τρόπους, είναι η ισορροπημένη διατροφή δηλ. η επαρκής πρόσληψη ασβεστίου, βιταμίνης D και πρωτεΐνης, η τροποποίηση κάποιων παραγόντων (κάπνισμα, αλκοόλ, καφές), καθώς και η καθημερινή σωματική άσκηση (βάδιση, ασκήσεις ενδυνάμωσης).

Όσον αφορά τους ηλικιωμένους θα πρέπει να υπάρχουν παρεμβάσεις για τη μείωση του κινδύνου πτώσεων και συγκεκριμένα ασκήσεις που βοηθούν στη διατήρηση της ισορροπίας, του νευρομυϊκού συντονισμού και του μυϊκού συστήματος καθώς και εξασφάλιση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος εντός σπιτιού για την αποφυγή των πτώσεων.

Τι θα πρέπει να κάνει ο γιατρός της πρωτοβάθμιας ώστε να προστατεύσει τους ασθενείς του από την ανάπτυξη οστεοπόρωσης και τα πιθανά κατάγματα που

μπορεί να προκαλέσει; Πότε παραπέ-

μπει τους ασθενείς σε ειδικό;

Σύμφωνα με τις Ελληνικές Κατευθυντήριες Οδηγίες Διάγνωσης και Θεραπείας

της Οστεοπόρωσης (4), οι ασθενείς πρέ-

πει να υποβάλλονται σε μέτρηση οστικής πυκνότητας ανάλογα με την ηλικία τους, εάν υπάρχει έστω ένας από τους παράγοντες κινδύνου και να γίνεται ο ελάχιστος εργαστηριακός έλεγχος για τη διερεύνηση

του οστεοπορωτικού ασθενούς όπως είναι το ασβέστιο, ο φωσφόρος, τα επίπεδα

βιταμίνης D, η γενική αίματος, ταχύτητα

καθίζησης, η κρεατινίνη ορού, η αλκαλική φωσφατάση, η θυρεοειδοτρόπος

ορμόνη και το ασβέστιο ούρων 24 όρου.

Με βάση το ιστορικό του ασθενούς, της

κλινικής εξέτασης καθώς και των αποτελεσμάτων του αρχικού εργαστηριακού

ελέγχου είναι πιθανό να γίνει περαιτέρω

έλεγχος στο πλαίσιο διερεύνησης δευτεροπαθών αιτίων οστεοπόρωσης. Τα

άτομα υψηλού ή πολύ υψηλού κίνδυνου

για οστεοπόρωση θέλουν ειδική διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση και ως

εκ τούτου θα πρέπει να αντιμετωπίζονται

από κλινικούς ιατρούς που ασχολούνται με την οστεοπόρωση.

Αφού η αγωγή για οστεοπόρωση δεν μπορεί να πετύχει ολική αναπλήρωση

της οστικής μάζας που έχει ήδη χαθεί, ούτε αποκατάσταση της διαταραγμένης μικροαρχιτεκτονικής δομής των οστών, μπορούμε να μιλήσουμε σήμερα για θεραπεία της οστεοπόρωσης;

Η

οστεοπόρωση είναι ένα χρόνιο νόσημα που χρήζει χρόνια αντιμετώπιση. Στόχος της αγωγής είναι η μείωση του καταγματικού κινδύνου και η αποφυγή νέων καταγμάτων ευθραυστότητας στους ασθενείς που ήδη έχουν υποστεί προηγουμένως.

Η φαρμακευτική αγωγή της οστεοπόρωσης θεωρητικά θα έπρεπε να συνεχίζεται επί μακρόν επειδή η διακοπή της θεραπείας προκαλεί αύξηση της οστικής απώλειας καθώς και περαιτέρω διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής των οστών και ως εκ τούτου αύξηση του καταγματικού κινδύνου (5). Η διάρκεια της φαρμακευτικής

αγωγής για την οστεοπόρωση εξαρτάται

από την ηλικία, την ανταπόκριση της οστικής πυκνότητας στη θεραπεία, την ανοχή του ασθενούς στο φάρμακο καθώς και από την εμφάνιση καταγμάτων κατά τη

διάρκεια της θεραπείας. Στους ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο κατάγματος, η θεραπεία για την οστεοπόρωση πρέπει να συνεχίζεται για πάντα. Η ωφέλιμη επίδραση της θεραπείας για οστεοπόρωση περιορίζεται γρήγορα μετά τη διακοπή της αγωγής.

νέα φάρμακα που εγκρίθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά πρόσφατα για την οστεοπόρωση με πολύ υψηλό κίνδυνο κατάγματος

η ρομοσοζουμάμπη και η

Η απόφαση για τη συνέχιση οποιασδήποτε αποτελεσματικής αγωγής για την

οστεοπόρωση θα πρέπει να βασίζεται

στην αξιολόγηση των πιθανών οφελών

και κινδύνων από τον θεράποντα κλινικό ιατρό.

Ποιες οι σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές που έχει στη διάθεσή του ο γιατρός; Τα φάρμακα για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης επιδρούν στην οστική ανακατασκευή και χωρίζονται στα αντικαταβολικά φάρμακα που αναστέλλουν την οστική απορρόφηση όπως είναι τα αμινοδιφωσφονικά και η δενοσουμάμπη και στα οστεοαναβολικά φάρμακα που επάγουν τον οστικό σχηματισμό όπως η τεριπαρατίδη, η ρομοσουμάμπη και η αμπαλοπαρατίδη. Η επιλογή της θεραπευτικής αγωγής, το πότε πρέπει να ξεκινήσει, µε ποια φάρµακα και για πόσο διάστηµα είναι κάτι που θα πρέπει να το αποφασίσει ο γιατρός, ανάλογα µε την περίπτωση κάθε ασθενούς. Δύο νέα φάρμακα που εγκρίθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά πρόσφατα για την οστεοπόρωση με πολύ υψηλό κίνδυνο κατάγματος είναι η ρομοσοζουμάμπη και η αμπαλοπαρατίδη. Η ρομοσοζουμάμπη είναι ένα ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι της σκληροστίνης, το οποίο συνδέεται και αναστέλλει τη δραστηριότητά της και έχει διττό τρόπο δράσης, αυξάνει τον οστικό σχηματισμό και μειώνει την οστική απορρόφηση. Πρόκειται για θεραπεία της οστεοπόρωσης σε γυναίκες

Η φαρμακευτική αγωγή της

οστεοπόρωσης θεωρητικά

θα έπρεπε να συνεχίζεται επί

μακρόν επειδή η διακοπή της

θεραπείας προκαλεί αύξηση

της οστικής απώλειας καθώς

και περαιτέρω διαταραχή της

μικροαρχιτεκτονικής των οστών

με ιστορικό οστεοπορωτικού κατάγματος ή παρουσία πολλαπλών παραγό -

ντων κινδύνου για κάταγμα ή σε αυτές

που είτε υπάρχει αδυναμία να λάβουν

άλλη αντιοστεοπορωτική αγωγή ή έχουν αποτύχει σε προηγούμενες θεραπείες.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων

τον Οκτώβριο του 2019 γνωμοδότησε

θετικά για την έγκριση του φαρμάκου

μετά από επαναξιολόγηση της αρχικής

του αρνητικής απόφασης τον Ιούλιο 2019.

Η ένδειξη χορήγησης είναι περιορισμένη

σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με σοβαρή οστεοπόρωση και αυξημένο κίνδυνο κατάγματος (6). Η αμπαλοπαρατίδη

είναι ένα συνθετικό ανάλογο του σχετιζόμενου με την παραθορμόνη πεπτιδίου και δρα ως εκλεκτικός ενεργοποιητής του μονοπατιού της παραθορμόνης και ευνοεί την οστική παραγωγή. Τον Οκτωβρίο 2022, η Επιτροπή Φαρμάκων για Ανθρώπινη Χρήση εξέδωσε θετική γνώμη, χορηγώντας την άδεια κυκλοφορίας του φαρμάκου το οποίο προορίζεται για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με αυξημένο κίνδυνο κατάγματος (7).

Ποια η σχέση των νεοπλασιών με την οστεοπόρωση;

Σχεδόν όλα τα νεοπλάσματα μπορεί να έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο σκελετό. Ο καρκίνος αποτελεί

σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την απώλεια οστικής μάζας και τα κατάγματα. Ο καρκίνος αποτελεί μείζονα κίνδυνο τόσο για γενικευμένη όσο και για τοπική οστική απώλεια, με την οστική απώλεια, όπως εκτιμάται με τον έλεγχο της οστικής πυκνότητας, να είναι σημαντικά υψηλότερη στους ασθενείς με καρκίνο από ό,τι στον γενικό πληθυσμό, ανεξάρτητα από

τον τύπο του καρκίνου.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται τόσο οι άμεσες επιδράσεις των καρκινικών κυττάρων στο σκελετό όσο και οι επιδράσεις των θεραπειών που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων των χημειοθεραπειών, των κορτικοστεροειδών, των αναστολέων αρωματάσης και της θεραπείας στέρησης

ανδρογόνων. Η συντριπτική πλειονότητα

των προσπαθειών μέχρι σήμερα έχει

επικεντρωθεί στην οστική απώλεια σε

ασθενείς με καρκίνο του μαστού και του

προστάτη. Τα αντικαταβολικά φάρμακα

έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά για τον

περιορισμό της οστικής απώλειας σε καρ-

κινοπαθείς, αν και λίγες μελέτες έχουν

επαρκή ισχύ ώστε να συμπεριλάβουν τα

κατάγματα ως πρωταρχικά καταληκτικά

σημεία.

Οι μη φαρμακευτικές προσεγγίσεις

για τον περιορισμό των πτώσεων, ιδίως

σε ηλικιωμένους ασθενείς, είναι επίσης

πιθανότατα σημαντικά συμπληρωματικά

μέτρα για τους περισσότερους καρκινοπαθείς (8). Επίσης, ο σκελετός είναι η πιο συχνή περιοχή μεταστατικής νόσου, ιδι-

αίτερα για τα νεοπλάσματα του αιμοποητικού και γαστρεντερικού συστήματος.

Κατά συνέπεια, η βέλτιστη διαχείριση της σκελετικής υγείας έχει γίνει ολοένα και

πιο σημαντικό μέρος της φροντίδας που

παρέχεται στους καρκινοπαθείς, καθώς

οι βελτιωμένες ογκολογικές θεραπείες

έχουν βελτιώσει τόσο την επιβίωση όσο

και τη μακροζωία των ασθενών.

Υπάρχουν νέα στοιχεία σχετικά με την

ανεπάρκεια βιταμίνης D και της σχέσης

της με το μυοσκελετικό σύστημα;

Η κύρια επίδραση του ενεργού μεταβολίτη της βιταμίνης D είναι η διέγερση

της απορρόφησης του ασβεστίου από το έντερο. Οι συνέπειες της ανεπάρκειας

της βιταμίνης D είναι ο δευτεροπαθής

υπερπαραθυρεοειδισμός και η οστική απώλεια, που οδηγεί σε οστεοπόρωση

και κατάγματα, προβλήματα στην επιμετάλλωση του οστού, μπορεί να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα σε οστεομαλακία, και μυϊκή αδυναμία, η οποία με τη σειρά

της προκαλεί πτώσεις και κατάγματα. Η

κατάσταση της βιταμίνης D σχετίζεται

με την οστική πυκνότητα και την οστική

εναλλαγή. Θα πρέπει να τηρείται η επάρ -

κεια βιταμίνης D σε επίπεδα άνω των 30 ng/mL, όμως θα πρέπει να αποφεύγεται η

εντύπωση ότι η μονοθεραπεία με βιταμίνη

D ή/και ασβεστίου μπορεί να αναστρέψει

τον αυξημένο καταγματικό κίνδυνο. Όταν

οι ασθενείς με οστεοπόρωση υποβάλλονται σε ενεργή θεραπεία, θα πρέπει να λαμβάνουν συμπλήρωμα βιταμίνης D και ασβεστίου, εκτός εάν ο ασθενής έχει επάρκεια μέσω της διατροφής. Κατά την τελευταία δεκαετία, ο ρόλος της βιταμίνης D στη σαρκοπενία, τη μείωση της μάζας και της δύναμης των σκελετικών μυών λόγω εκφυλιστικών διεργασιών, αναφέρονται όλο και περισσότερο. Η βιταμίνη D επηρεάζει τη μυϊκή δύναμη, το μέγεθος των μυών και τη νευρομυϊκή απόδοση. Τα στοιχεία δείχνουν ότι με την αύξηση της ηλικίας, η μείωση της μυϊκής μάζας σχετίζεται σαφώς με μειωμένα επίπεδα βιταμίνης D στην κυκλοφορία, οδηγώντας σε αδυναμία στους ηλικιωμένους και συχνές πτώσεις (9).

Ποιος ο ρόλος των συμπληρωμάτων διατροφής στην οστεοπόρωση; Υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση και εάν ναι, για ποιες περιπτώσεις;

Ο ρόλος των συμπληρωμάτων διατροφής όπως αυτών του ασβεστίου και βιταμίνης D σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αποτελέσουν μονοθεραπεία και να αναστρέψουν την ελάττωση της οστικής πυκνότητας. Δρουν μονάχα επικουρικά και στην περίπτωση που ο ασθενής δεν λαμβάνεις επαρκείς ποσότητες μέσω της διατροφής του. Η γενική άποψη είναι ότι είναι συνήθως προτιμότερο να γίνεται η λήψη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών που ενισχύουν τα οστά από τα τρόφιμα

παρά μέσω συμπληρωμάτων. Πολλά κοινά τρόφιμα περιέχουν πολλαπλά θρεπτικά συστατικά που ενισχύουν τα οστά (το γάλα έχει ασβέστιο, βιταμίνη D, φώσφορο και πρωτεΐνη, για παράδειγμα), τα οποία

έχουν ισχυρότερο αντίκτυπο από ό,τι αν η πρόσληψη όλων αυτών των θρεπτικών συστατικών γινόταν μεμονωμένα. Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει πληθώρα ασκήσεων και φυσικοθεραπευτικών προσεγγίσεων στην οστεοπόρωση με ασκήσεις ενδυνάμωσης που βελτιώνουν τη γενική φυσική κατάσταση του ατόμου, αυξάνει τη σταθερότητα των κινήσεων, βελτιώνει τη στάση του σώματος με απώτερο σκοπό την αποφυγή των πτώσεων.

Βιβλιογραφία:

1. Lyritis G, Rizou S. A revision in the definition of osteoporosis. J Frailty, Sarcopenia Falls. 2016;01(01):01–3.

2. Willers C, Norton N, Harvey NC, Jacobson T, Johansson H, Lorentzon M, et al. Osteoporosis in Europe: a compendium of country-specific reports. Arch Osteoporos. 2022 Dec 26;17(1):23.

3. Mirza F, Canalis E. Management Of Endocrine Disease: Secondary osteoporosis: pathophysiology and management. Eur J Endocrinol. 2015 Sep;173(3):R131–51.

4. (ΚΕΣΥ) ΚΣΥ. Κατευθυντήριες Οδηγίες Διάγνωσης και Θεραπείας της Οστεοπόρωσης. Available from: https://www.moh. gov.gr/articles/kentrikosymboylio-ygeias-ndash-kesy/ kateythynthries-odhgies/8208kateythynthries-odhgiesdiagnwshs-kai-therapeias-thsosteoporwshs-2020

5. Boschitsch E. For how long should osteoporosis treatment continue? Climacteric. 2015;18:675–7.

6. Cosman F, Crittenden DB, Ferrari S, Lewiecki EM, Jaller-Raad J, Zerbini C, et al. Romosozumab FRAME Study: A Post Hoc Analysis of the Role of Regional Background Fracture Risk on Nonvertebral Fracture Outcome. J Bone Miner Res. 2018;33(8):1407–16.

7. Miller PD, Hattersley G, Riis BJ, Williams GC, Lau E, Russo LA, et al. Effect of Abaloparatide vs Placebo on New Vertebral Fractures in Postmenopausal Women With Osteoporosis. JAMA. 2016 Aug 16;316(7):722.

8. Drake MT. Osteoporosis and Cancer. Curr Osteoporos Rep. 2013 Sep 23;11(3):163–70.

9. Wintermeyer E, Ihle C, Ehnert S, Stöckle U, Ochs G, de Zwart P, et al. Crucial Role of Vitamin D in the Musculoskeletal System. Nutrients. 2016 Jun 1;8(6):319.

Ο ΠΗΣΗ

Οστεοπόρωση

Σε ένα πενταετές ποσοστό θνησιμότητας της τάξης του 25% οδηγούν

τα κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης στη χώρα μας, ποσοστό που αυξάνεται

έως και 50% σε περίπτωση επανακατάγματος.Κατά συνέπεια, είναι σημαντική

η πρόληψη της οστεοπόρωσης πριν αυτή εξελιχθεί. Ευτυχώς σήμερα, με τη χρήση των νέων τεχνολογιών,ο κίνδυνος κατάγματος για ένα άτομο μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια.

Ηοστεοπόρωση είναι μία κοινή

πάθηση του μυοσκελετικού συστή -

ματος σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που

χαρακτηρίζεται από την προοδευτική

απώλεια της οστικής πυκνότητας και

την αλλοίωση της μικροαρχιτεκτονικής

των οστών.

Στην Ελλάδα, περίπου 684.000 άτομα

έπασχαν από οστεοπόρωση το 2019, εκ

των οποίων το 78,9% ήταν γυναίκες. Την

ίδια χρονιά, ο επιπολασμός της πάθησης

στην Ελλάδα ήταν 5,5%, περίπου στο ίδιο

επίπεδο με τον μέσο όρο των χωρών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης (5,6%), ενώ στα ενή-

λικα άτομα άνω των 50 ετών, υπολογί-

σθηκε ότι 22,3% των γυναικών και 6,9%

των αντρών είχαν οστεοπόρωση. Τα νέα

κατάγματα ευθραυστότητας το 2019

στην Ελλάδα ήταν περίπου 99.000, ένας

αριθμός που είναι ελαφρώς αυξημένος

συγκριτικά με το 2010, ισοδυναμώντας με

μία αύξηση της τάξης των 1,8 καταγμάτων

ανά 1.000 άτομα.

Τα κατάγματα προκαλούν πόνο, αναπηρία

και μειωμένη ποιότητα ζωής, ενώ σχετίζονται με αυξημένη αναλογία επανακαταγμάτων.

Τα κατάγματα του ισχίου είναι η πιο

σοβαρή συνέπεια της οστεοπόρωσης

όσον αφορά τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα και τις δαπάνες περίθαλψης.

Στην Ελλάδα, η πιθανότητα κατάγματος

σε άτομα άνω των 50 ετών για το υπό-

λοιπο της ζωής τους έχει υπολογισθεί ότι

είναι 8,0% στους άντρες και 15,8% στις γυναίκες. Τα κατάγματα οδηγούν σε ένα

πενταετές ποσοστό θνησιμότητας της

τάξης του 25%, το οποίο αυξάνεται έως

και 50% σε περίπτωση επανακατάγματος.

Στην Ελλάδα, ο εκτιμώμενος ετήσιος

αριθμός θανάτων που σχετίζονται με

ένα περιστατικό κατάγματος είναι 130

ανά 100.000 άτομα άνω των 50 ετών (στοιχεία 2021).

Ο σχετιζόμενος με τα οστεοπορωτικά

κατάγματα κίνδυνος θνησιμότητας μπορεί να είναι όμοιος με άλλες παθήσεις, όπως τις καρδιαγγειακές νόσους και τον σακχαρώδη διαβήτη, τονίζοντας την επιτακτική ανάγκη διάγνωσης και αντιμετώπισης της οστεοπόρωσης.[1,2]

Οι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης

της οστεοπόρωσης είναι αρκετοί και μπορούν να διακριθούν σε μη τροποποιήσιμους και τροποποιήσιμους. Σημαντικοί μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου

είναι οι ακόλουθοι:

⊲ η ηλικία – με την αύξηση της ηλικίας, αυξάνεται και ο κίνδυνος για οστεοπόρωση

⊲ το φύλο – οι πιθανότητες εμφάνισης οστεοπόρωσης είναι μεγαλύτερες στις γυναίκες

⊲ η φυλή – τα Καυκάσια και Ασιατικά

άτομα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης

⊲ η σωματική διάπλαση – τα μικρόσωμα

και ισχνά άτομα παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης

⊲ το ιστορικό προηγούμενων καταγμά-

των

⊲ το οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης.

Μεταξύ των σημαντικών παραγόντων κινδύνου εμφάνισης της οστεοπόρωσης

που μπορούν να τροποποιηθούν περιλαμβάνονται:

⊲ η πτωχή διατροφή

⊲ η έλλειψη φυσικής άσκησης και η καθιστική ζωή, που οδηγούν προοδευτικά

σε εξασθένηση των οστών

⊲ το υπερβολικό βάρος

⊲ το κάπνισμα

⊲ η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.

Από τη

συντακτική

ομάδα του HMR

Παράγοντες κινδύνου εμφάνισης οστεοπόρωσης[3,4]

ΑΝΑΣΚ Ο ΠΗΣΗ

Παράγοντες που σχετίζονται με την οστεοπόρωση [1]

Τρόπος ζωής Παθήσεις Φάρμακα

Αυξημένος κίνδυνος πτώσεων (κακή ισορροπία, προβλήματα/εξασθένηση όρασης) Ασθένειες του ενδοκρινικού συστήματος Γλυκοκορτικοειδή

Σαρκοπενία Ανεπάρκεια ορμονών φύλου Υπερβολική υποκατάσταση θυρεοειδικών ορμονών

Κάπνισμα Σύνδρομο Cushing Θεραπεία στέρησης ανδρογόνων

Κατανάλωση αλκοόλ Υπερθυρεοειδισμός Αναστολείς αρωματάσης

Αναστολείς αντλίας πρωτονίων Χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου Σακχαρώδης διαβήτης Θειαζολιδινεδιόνες

Έλλειψη φυσικής άσκησης Υπερπαραθυρεοειδισμός

Ανεπάρκεια βιταμίνης D

Διαταραγμένη απορρόφηση θρεπτικών ουσιών από το έντερο Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης

Χαμηλή πρόσληψη πρωτεϊνών Κοιλιοκάκη Μακροχρόνια ηπαρίνη

Χειρουργικές επεμβάσεις ανώτερου γαστρεντερικού

Αντιεπιληπτικά

Ρευματοειδής αρθρίτιδα Κυκλοφωσφαμίδη Ηρεμιστικά φάρμακα Αντιυπερτασικά φάρμακα

Επιπρόσθετα, υπάρχουν και άλλες δευτερογενείς αιτίες που μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της οστεοπόρωσης, όπως ο υπογοναδισμός, η χρόνια χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων (πχ. κορτικοστεροειδή), ο υπερθυρεοειδισμός, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, ο διαβήτης, οι ρευματικές παθήσεις, κα.

Οστεοπενία [8]:

η χαμηλή οστική

πυκνότητα, σε επίπεδα

που είναι χαμηλότερα των

φυσιολογικών τιμών, όχι όμως σε τέτοιο βαθμό

ώστε να χαρακτηρίζεται ως οστεοπόρωση. Η

διάγνωση με οστεοπενία

δεν ισοδυναμεί με απώλεια

οστικής μάζας, καθώς

κάποια άτομα ανήκουν στην

κατηγορία ανθρώπων που

η οστική τους πυκνότητα

είναι πάντοτε κατώτερη

των φυσιολογικών

τιμών (γενετικοί λόγοι/ κληρονομικότητα, σωματότυπος, συγκεκριμένες

ιατρικές καταστάσεις/ νοσήματα). Η οστεοπενία δεν

ισοδυναμεί με παθολογική

κατάσταση, όμως τα άτομα

με οστεοπενία διατρέχουν

μεγαλύτερο κίνδυνο να

εκδηλώσουν οστεοπόρωση

καθώς μεγαλώνουν.

Ο κίνδυνος κατάγματος για ένα άτομο μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια μέσω των υπολογιστικών εργαλείων Garvan ή FRAX. Όλα τα άτομα άνω των 50 ετών που έχουν υποστεί κάταγμα

παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για επανακατάγματα, για αυτό και κρίνεται αναγκαίο να αξιολογείται εάν χρειάζεται να λάβουν θεραπεία για οστεοπόρωση. Επίσης, η μέτρηση οστικής πυκνότητας συνιστάται σε όλα τα άτομα άνω των 65 ετών, ώστε να αξιολογείται η ανάγκη έναρξης θεραπείας. Η πιο κοινή εξέταση μέτρησης οστικής πυκνότητας

είναι η μέθοδος DXA (Dual energy X-ray Absorptiometry – Απορροφησιομετρία ακτίνων Χ διπλής ενέργειας). Η εξέταση παράγει δύο κλίμακες, τη βαθμολογία Τ (T-score) και τη βαθμολογία Z (Ζ-score), οι οποίες αντικατοπτρίζουν αντίστοιχα τον αριθμό των αποκλίσεων από τη μέγιστη

(σύγκριση με νεότερα άτομα) και τη μέση (συγκρίσιμες ηλικιακές ομάδες) οστική μάζα. Μία βαθμολογία Τ μικρότερη του -2,5 υποδηλώνει σημαντική μείωση της οστικής μάζας (>-1 =φυσιολογική, μεταξύ -1 έως -2,5 =οστεοπενία), ενώ μία βαθμολογία Ζ μικρότερη του -2 καθιστά αναγκαία την πλήρη διερεύνηση για δευτερογενείς αιτίες οστεοπόρωσης.

της οστεοπόρωσης [1,9]

Η αντιμετώπιση των σχετιζόμενων με τον τρόπο ζωής παραγόντων κινδύνου και των παθολογικών καταστάσεων που προδιαθέτουν την εμφάνιση της οστεοπόρωσης

καθώς και η ελαχιστοποίηση των αχρείαστων συνταγογραφήσεων φαρμάκων των

οποίων η χρόνια χρήση σχετίζεται με την

εμφάνιση της οστεοπόρωσης μπορεί να επιβραδύνουν τη μείωση της οστικής πυκνότητας και να αποτρέψουν τα κατάγματα χαμηλής βίας. Οι διάφορες στρατηγικές

διαχείρισης που μπορούν να βοηθήσουν

στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της

οστεοπόρωσης παρατίθενται στις ακόλουθες υποενότητες.

Σωματική άσκηση

Η σωματική άσκηση καθ’όλη τη διάρκεια

της ζωής ενός ατόμου μπορεί να καθυστερήσει σημαντικά την εμφάνιση της οστεο-

Εκτίμηση κινδύνου οστεοπόρωσης

Στρατηγικές διαχείρισης

πόρωσης. Στα παιδιά και στους εφήβους,

η άσκηση συνδέεται στενά με υψηλότε-

ρη κορυφαία (μέγιστη) οστική πυκνότητα

στην ενήλικη ζωή. Αυτό το αποτέλεσμα

παρατηρείται κυρίως με αθλήματα υψη-

λής έντασης, όπως τα άλματα, το έντονο

τρέξιμο, κα.

Ακόμα και η αύξηση της χαλαρής σωματι-

κής δραστηριότητας μπορεί να επιφέρει

μία μακράς διαρκείας αύξηση της οστικής

μάζας που μπορεί να επιμείνει έως και την

πρώιμη τρίτη ηλικία. Στους ηλικιωμένους, η σωματική άσκηση χαμηλής έντασης,

όπως είναι το περπάτημα και το κολύμπι, μπορεί να επιβραδύνει την απώλεια της οστικής μάζας, ενώ ασκήσεις υψηλότερης έντασης, ασκήσεις αντίστασης και συνδυασμοί διάφορων τύπων ασκήσεων μπορούν

να οδηγήσουν στην αύξηση της οστικής πυκνότητας.

Η συχνότητα και η δριμύτητα των πτώσεων μπορεί να μειωθεί επίσης από την

ακολούθηση προγραμμάτων εκγύμνασης.

Τα κυριότερα οφέλη παρατηρούνται με

προγράμματα που επικεντρώνονται στην

ισορροπία και τη λειτουργία, ή με προγράμματα που περιλαμβάνουν διάφορους τύπους άσκησης (πχ. ασκήσεις ισορροπίας

και ασκήσεις αντίστασης). Όπου είναι δυνατόν, τα άτομα ενθαρρύνονται να ακολουθούν ένα πρόγραμμα εκγύμνασης που συνδυάζει ασκήσεις με βάρη, ασκήσεις αντίστασης και ασκήσεις ισορροπίας.

Ασβέστιο

Οι επαρκείς συγκεντρώσεις ασβεστίου στον οργανισμό είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της απώλειας οστικής μάζας και των καταγμάτων. Η συνιστώμενη διατροφική πρόσληψη ασβεστίου κυμαίνεται μεταξύ 1.000-1.300 mg ημερησίως, αναλόγως την ηλικία και το φύλο. Κοινές τροφές πλούσιες σε ασβέστιο αποτελούν τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ο αρακάς, τα ρεβίθια, οι σαρδέλες, τα φυλλώδη λαχανικά όπως το σπανάκι, κάλε και το γογγύλι, και τα αμύγδαλα.

Η χρήση διαδικτυακά διαθέσιμων υπολογιστικών εργαλείων μπορεί να βοηθήσει στην επιλογή μίας διατροφής που καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκης πρόσληψης ασβε-

στίου. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι αρκετά ηλικιωμένα άτομα δεν επιτυγχάνουν τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου μέσω της διατροφής. Παράλληλα με την ορθή πληροφόρηση και καθοδήγηση για τις απαραίτητες διαιτητικές τροποποιήσεις, η καθημερινή λήψη συμπληρωμάτων ασβεστίου των

500-600 mg είναι απαραίτητη κάποιες

φορές για αυτά τα άτομα. Τα συμπληρώματα ασβεστίου, ιδιαίτερα σε συνδυασμό με τη βιταμίνη D, μπορούν να μειώσουν το ποσοστό της απώλειας οστικής μάζας και των καταγμάτων σε άτομα που παρουσιάζουν έλλειψη ασβεστίου όπως είναι τα ευπαθή ηλικιωμένα άτομα. Όποια ανησυχία για τον κίνδυνο σοβαρών ανεπιθύμητων καρδιαγγειακών συμβαμάτων (συμπεριλαμβανομένων του εμφράγματος του μυοκαρδίου και του εγκεφαλικού) με τα από του στόματος συμπληρώματα ασβεστίου βασίζεται σε στοιχεία που είναι αντικρουόμενα. Πρόσφατες μετααναλύσεις που διερεύνησαν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων με τη χρήση συμπληρωμάτων ασβεστίου αποκάλυψαν ένα εύρος αντικρουόμενων ευρημάτων τα οποία κυμαίνονται από μία μείωση της τάξης του 10% έως μία αύξηση της τάξης του 15% του σχετικού κινδύνου για καρδιαγγειακή πάθηση.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση και χρησιμοποίηση του ασβεστίου στον οργανισμό. Βάσει των ευρημάτων μίας πρόσφατης αναδρομικής μελέτης που χρησιμοποίησε τα 5-ετή δεδομένα από 8.780 άτομα, περισσότερο από 2 στα 3 άτομα στην Ελλάδα μπορεί

θεραπεία στοχεύει στην επιβράδυνση

ρυθμού της οστικής απώλειας, στη βελτίωση της οστικής πυκνότητας και στη μείωση των καταγμάτων

ισχίου και των σπονδύλων

ΑΝΑΣΚ Ο ΠΗΣΗ

Πίνακας 1. Αρχική αντιμετώπιση της ανεπάρκειας βιταμίνης D [1]

Κατάσταση

βιταμίνης D

Συγκέντρωση 25-υδροξυ-βιταμίνης D (στο τέλος του χειμώνα)

Ήπια ανεπάρκεια 30-49 nanomol/L

Μέτρια ανεπάρκεια 12,5-29 nanomol/L

Σοβαρή

ανεπάρκεια <12,5 nanomol/L

Συνιστώμενη πρόσληψη συμπληρωματικής βιταμίνης D Παρακολούθηση

1.000-2.000 IU ημερησίως

3.000-5.000 IU ημερησίως (για

6-12 εβδομάδες) ακολουθούμενη από δοσολογία συντήρησης 1.0002.000 IU ημερησίως

να πάσχουν από ανεπάρκεια βιταμίνης

D. Τα υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D σε αυτά τα άτομα ανιχνεύθηκαν σε μετρήσεις που έγιναν την περίοδο του Σεπτέμβρη, γεγονός που εξηγείται από τη διαδικασία σύνθεσης της βιταμίνης D στον οργανισμό, η οποία μεσολαβείται από την υπεριώδη ακτινοβολία UV-B. Παρόλο που μικρές ποσότητες της βιταμίνης D απορροφώνται από την τροφή, το μεγαλύτερο ποσοστό της στον οργανισμό συντίθεται ενδογενώς μέσω της απευθείας έκθεσης στον ήλιο. Οι άνθρωποι με ανοιχτόχρωμο δέρμα χρειάζονται 6-7 λεπτά έκθεσης στον ήλιο το πρωί ή το απόγευμα (τις ώρες που η ηλιοφάνεια δεν είναι πολύ έντονη) το καλοκαίρι και μέχρι 30 λεπτά έκθεσης στον ήλιο τον χειμώνα ώστε να διατηρούν σε επαρκή επίπεδα τις συγκεντρώσεις της βιταμίνης D. Οι άνθρωποι με σκουρόχρωμα δέρμα χρειάζονται 3 με 6 φορές μεγαλύτερη σε διάρκεια αντίστοιχη έκθεση στον ήλιο. Η χρήση αντιηλιακών γαλακτωμάτων, τα σκούρα τζάμια στο αυτοκίνητο και γενικώς τα μέτρα προφύλαξης από τον ήλιο εμποδίζουν την υπεριώδη ακτινοβολία UV-B από το να φτάσει στην επιδερμίδα κι έτσι παρεμποδίζεται η σύνθεση της βιταμίνης D. Παράλληλα, η διαδικασία σύνθεσης της βιταμίνης D είναι λιγότερο αποτελεσματική στα ηλικιωμένα άτομα.

Η βελτίωση των συγκεντρώσεων της βιταμίνης D στον οργανισμό περιορίζει τον κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων στους ηλικιωμένους, ειδικά σε συνδυασμό με την εξασφάλιση επαρκών επιπέδων του ασβεστίου. Η σταθερή λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D δεν συνιστάται για την

3-5 μήνες μετά την έναρξη λήψης συμπληρωμάτων - συνίσταται ο ετήσιος έλεγχος εάν λαμβάνεται θεραπεία για οστεοπόρωση

πρωτογενή προφύλαξη από την ανεπάρκεια βιταμίνης D σε ενήλικες που διαβιούν σε κοινότητες.

Τα άτομα που παρουσιάζουν παράγοντες

κινδύνου για την εμφάνιση ανεπάρκειας

βιταμίνης D ή συμπτώματα αυτής χρειάζεται να μετρούν τα επίπεδα της βιταμίνης

D στον οργανισμό τους. Ιδανικά η μέτρηση

είναι καλό να γίνεται είτε προς το τέλος

του χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη, όταν τα

επίπεδα της 25-υδροξυ-βιταμίνης D στον

οργανισμό είναι πιο χαμηλά. Εάν η μέτρηση της 25-υδροξυ-βιταμίνης D πραγματοποιείται προς το τέλος του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου, τότε η συγκέντρωση της πρέπει να είναι 10-20 nanomol/L υψηλότερη από την προαναφερόμενη τιμή. Τα άτομα που παρουσιάζουν ανεπάρκεια

βιταμίνης D πρέπει να ξεκινήσουν τη λήψη συμπληρωμάτων (Πίνακας 1). Η τακτική λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D και ασβεστίου μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων στα άτομα με εγκατεστημένη οστεοπόρωση ή σε αυτά που είναι ιδρυματοποιημένα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες των εκ του στόματος συμπληρωμάτων βιταμίνης D είναι πολύ λίγες, ενώ όταν λαμβάνονται συνδυαστικά συμπληρώματα βιταμίνης D και ασβεστίου υπάρχει μικρός κίνδυνος για υπερασβεσταιμία, νεφρολιθίαση και γαστρεντερικά συμπτώματα.

Φάρμακα για την

οστεοπόρωσης [1,9, 10]

Η έναρξη φαρμακευτικής θεραπείας για

την οστεοπόρωση ενδείκνυται σε όσα

άτομα πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια

σύμφωνα με τον ΕΟΦ (μεταξύ των κρι-

αντιμετώπιση της

τηρίων συμπεριλαμβάνονται η ύπαρξη

σπονδυλικού η ισχιακού κατάγματος, η ύπαρξη περισσοτέρων από ενος καταγμάτων χαμηλής βίας άλλων οστών, οι διαγνωστικές μετρήσεις οστικής πυκνότητας, κα. - για περισσότερες πληροφορίες ο αναγνώστης καλείται να συμβουλευτεί τον

αλγόριθμο προσδιορισμού της ανάγκης

θεραπείας στις «Οδηγίες διαγνωστικής και θεραπευτικής προσέγγισης της οστεοπό-

ρωσης» του ΕΟΦ). Σε όλες τις περιπτώσεις

έναρξης θεραπείας της οστεοπόρωσης σε

άνδρες και γυναίκες κρίνεται σκόπιμη η

συγχορήγηση 400-800 IU βιταμίνης D3 ή

ισοδύναμου αναλόγου βιταμίνης D, αλλά

και η πρόσληψη (διαιτητική ή/και φαρ-

μακευτική) 1200 mg ασβεστίου. Σκόπιμη

επίσης κρίνεται και η συνεχής σύσταση

για σωματική άσκηση, αποφυγή καπνίσμα-

τος και κατάχρησης αλκοόλ, καθώς και η

προφύλαξη από τον κίνδυνο πτώσεων. Τα

φάρμακα που χορηγούνται για τη θερα-

πεία της οστεοπόρωσης περιλαμβάνουν

μεταξύ άλλων τα διφωσφονικά (εκ του στόματος ή ενδοφλέβια), τη δενοσουμάμπη, τη ραλοξιφένη, την τεριπαρατίδη και

τη ρομοσοζουμάμπη. Στις υποενότητες

που ακολουθούν παρατίθενται στοιχεία

για αυτά τα φάρμακα, ενώ στον πίνακα 2 συνοψίζονται οι πιο κοινές και οι πιο αξιοσημείωτες σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες τους.

Διφωσφονικά

Τα διφωσφονικά είναι αντιοστεολυτικά φάρμακα αναστέλλουν την ενεργοποίηση των οστεοκλαστών και εμποδίζουν την οστική απορρόφηση. Η θεραπεία με διφωσφονικά φάρμακα στοχεύει στην επιβράδυνση του ρυθμού της οστικής απώλειας, τη βελτίωση της οστικής πυκνότητας και τη μείωση των καταγμάτων του ισχίου και των σπονδύλων. Η αλενδρονάτη, η ρισεδρονάτη, η ετιδρονάτη, το ζολεδρονικό οξύ και το ιβανδρονικό

οξύ είναι τα κύρια διφωσφονικά που συνταγογραφούνται στην Ελλάδα, με κάποια εξ αυτών να χορηγούνται εκ του στόματος και άλλα ενδοφλεβίως. Γενικά, τα διφωσφονικά είναι οικονομικότερα

από τις άλλες θεραπευτικές επιλογές

για την οστεοπόρωση, ωστόσο αυτά αντενδείκνυνται σε άτομα με νεφρική ανεπάρκεια και η χρήση τους πρέπει να αποφεύγεται όταν ο ρυθμός της σπειραματικής διήθησης είναι μικρότερος από

Πίνακας 2. Δυσμενείς επιδράσεις των αντιοστεοπορωτικών φαρμάκων

Φάρμακο Κοινές ανεπιθύμητες ενέργειες Αξιοσημείωτες σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες

Από του στόματος διφωσφονικά

Ενδοφλέβια

διφωσφονικά

Δενοσουμάμπη

Υπασβεστιαιμία, επιδράσεις στο ανώτερο γαστρεντερικό (γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, διαβρωτική οισοφαγίτιδα)

Οστεονέκρωση της γνάθου*, ασυνήθη κατάγματα του μηριαίου οστού**

Υπασβεστιαιμία, γριππώδης νόσος κατόπιν εγχύσεως Οστεονέκρωση της γνάθου*, ασυνήθη κατάγματα του μηριαίου οστού**

Υπασβεστιαιμία, τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης, μη τραυματικά σπονδυλικά τραύματα μετά από τη διακοπή θεραπείας

Οστεονέκρωση της γνάθου*, ασυνήθη κατάγματα του μηριαίου οστού**

Ραλοξιφένη Εξάψεις, φλεβική θρομβοεβολή Εγκεφαλικό

Τεριπαρατίδη Υπερασβεστιαιμία, τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης Θεωρητικός κίνδυνος για οστεοσάρκωμα

Ρομοσοζουμάμπη Τοπικές αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης

Πιθανά αυξημένος κίνδυνος για σημαντικά ανεπιθύμητα καρδιαγγειακά συμβάματα, οστεονέκρωση της γνάθου*, ασυνήθη κατάγματα του μηριαίου οστού**

* Μεταξύ των παραγόντων κινδύνου περιλαμβάνονται τα εξής: οδοντικές εξαγωγές, οδοντικά εμφυτεύματα, οδοντοστοιχίες με κακή εφαρμογή, προϋπάρχουσα οδοντική νόσο, χρήση γλυκοκορτικοειδών και κάπνισμα

** Μεταξύ των παραγόντων κινδύνου περιλαμβάνονται τα εξής: ρευματοειδής αρθρίτιδα, αυξημένη κυρτότητα μηριαίου οστού, παχύτερος φλοιός πλευρικά στη μηριαία διάφυση, Ασιατική καταγωγή.

ΑΝΑΣΚ Ο ΠΗΣΗ

35 ml/λεπτό/1,73 m2. Τα δεδομένα ασφάλειας από τη χρήση των διφωσφονικών μαρτυρούν ότι αυτά είναι ασφαλή για χρήση εκ του στόματος μέχρι 5 χρόνια και ενδοφλεβίως μέχρι 3 χρόνια. Ο κίνδυνος κατάγματος χρειάζεται τότε να επανεκτιμηθεί και στις περισσότερες περιπτώσεις οι θεράποντες γιατροί επεκτείνουν τη θεραπεία εάν τα θεραπευόμενα άτομα ανήκουν σε μία από τις ακόλουθες κατηγορίες ασθενών υψηλού κινδύνου:

⊲ παρουσιάζουν βαθμολογία Τ μηριαίου αυχένα μικρότερη από -2,5

⊲ παρουσιάζουν βαθμολογία Τ μηριαίου αυχένα μικρότερη από -2,0 με παρουσία σπονδυλικών καταγμάτων

⊲ έχουν πάθει πρόσφατα κάταγμα.

Σε αυτούς τους πληθυσμούς ασθενών υψηλού κινδύνου, η επέκταση της θεραπείας με τα από του στόματος ή ενδοφλέβια διφωσφονικά μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 10 ή 6 χρόνια, αντίστοιχα, χωρίς να εμφανίζεται κάποια αύξηση στις ανεπιθύμητες ενέργειες σε σχέση

με το εικονικό φάρμακο. Η επέκταση της θεραπείας έχει δειχθεί να είναι αποτελεσματική στην πρόληψη νέων σπονδυλικών καταγμάτων αλλά ελάχιστα ωφέλιμη για

την πρόληψη ισχιακών καταγμάτων, ενώ έχει δειχθεί ότι τα άτομα που ανήκουν σε κατηγορίες ασθενών χαμηλότερου κινδύνου από τις προαναφερόμενες δεν παρουσιάζουν περισσότερα κλινικά κατάγματα μετά τη διακοπή της θεραπείας χάρη στις ανθεκτικές επιδράσεις των διφωσφονικών. Εάν η θεραπεία διακοπεί, ο κίνδυνος κατάγματος γενικώς επανεκτιμάται σε 2 με 3 χρόνια και βάση αυτού εξετάζεται το ενδεχόμενο επανέναρξης της θεραπείας, εκτός κι αν συμβεί κάποιο κάταγμα νωρίτερα αυτού του χρονικού διαστήματος.

ΑΠ Ο ΤΟΥ ΣΤΟ ΜΑΤΟΣ ΔΙΦΩΣΦΟΝΙΚ Α

Η αλενδρονάτη και η ρισεδρονάτη είναι

φθηνά φάρμακα τα οποία χορηγούνται

εκ του στόματος μία φορά την εβδομάδα

ή τον μήνα. Είναι σημαντικό να δίνονται

οδηγίες στα θεραπευόμενα άτομα ώστε

να λαμβάνουν τα από του στόματος δι-

φωσφονικά το πρωί με άδειο στομάχι

και με ένα γεμάτο ποτήρι νερό και να πα-

ραμένουν σε όρθια στάση για 30 λεπτά

μετά την κατάποση του φαρμάκου για τη

διασφάλιση της επαρκούς απορρόφησης

των διφωσφονικών και την πρόληψη της

εμφάνισης διαβρωτικής οισοφαγίτιδας.

Οι κύριοι περιορισμοί των από του στόματος διφωσφονικών είναι οι ανεπιθύμητες

ενέργειες τους στο ανώτερο γαστρεντερι-

κό. Οι απόλυτες αντενδείξεις των από του

στόματος διφωσφονικών περιλαμβάνουν

τη δυσφαγία, την αχαλασία και την ανικανότητα παραμονής σε όρθια στάση για 30

λεπτά μετά από την κατάποση του φαρμά-

κου. Τα από του στόματος διφωσφονικά

πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσο -

χή σε άτομα που έχουν προηγουμένως

υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση στο

ανώτερο γαστρεντερικό ή σε βαριατρική

επέμβαση, καθώς αυτό μπορεί να επηρε-

άσει την απορρόφηση των διφωσφονικών

και να αυξήσει τον κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών.

ΕΝΔΟΦΛ Ε ΒΙΑ ΔΙΦΩΣΦΟΝΙΚ Α

Το ζολεδρονικό οξύ είναι ένα ενδοφλέβιο διφωσφονικό που χορηγείται ως μία

ετήσια έγχυση. Το ζολεδρονικό οξύ μπορεί να βοηθήσει ώστε να ξεπεραστούν οι γαστρεντερικοί περιορισμοί των από του στόματος διφωσφονικών, ωστόσο προκαλεί άλλες πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως κυρίως τις αντιδράσεις οξείας φάσης που μοιάζουν με γριππώδη νόσο (πυρετός, κόπωση, μυαλγίες, αρθραλγίες, ρίγη) μετά από την έγχυση.

Τα άτομα με νεφρική ανεπάρκεια διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για να παρουσιάσουν αυτές τις ανεπιθύμητες αντιδράσεις, και σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ρυθμός έγχυσης μπορεί να μειωθεί. Εναλλακτικά, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η χρήση μίας διαφορετικής κατηγορίας φαρμάκου που

δεν επηρεάζεται από τη νεφρική λειτουρ-

γία, όπως είναι η δενοσουμάμπη.

Με την ενδοφλέβια χρήση ζολεδρονικού

οξέως υπάρχει επίσης μικρός κίνδυνος

για εμφάνιση κολπικής μαρμαρυγής και ραγοειδίτιδας.

Η δενοσουμάμπη είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που αναστέλλει αναστρέψιμα

την οστική απορρόφηση μέσω της μείωσης του σχηματισμού και της διαφοροποίησης των οστεοκλαστών και της αύξησης της απόπτωσης τους. Ως εκ τούτου, μειώνεται η οστική απώλεια και αυξάνεται η οστική πυκνότητα στη σπονδυλική στήλη και στο ισχίο, διατηρώντας την αντοχή των οστών και μειώνοντας την πιθανότητα καταγμάτων.

Η

δενοσουμάμπη χορηγείται ως μία υποδόρια ένεση κάθε έξι μήνες. Σε αντίθεση με τα διφωσφονικά, η δενοσουμάμπη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άτομα με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια. Ωστόσο, ειδικά αυτή η κατηγορία ασθενών διατρέχει αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση υπασβεστιαιμίας, και για αυτό χρειάζεται να μετρώνται οι συγκεντρώσεις του ασβεστίου και της βιταμίνης D πριν από την έναρξη της θεραπείας. Τα άτομα που ξεκινούν θεραπεία με δενοσουμάμπη πρέπει είτε να συνεχίσουν τη θεραπεία επ’αόριστον είτε να μεταβούν σε εναλλακτική φαρμακευτική θεραπεία (πχ. με διφωσφονικά) για τουλάχιστον 12 μήνες σε περίπτωση διακοπής της δενοσουμάμπης.

Σε αντίθεση με τα διφωσφονικά, η επίδραση της δενοσουμάμπης δεν είναι ανθεκτική και είναι ταχέως αναστρέψιμη μετά τη διακοπή της θεραπείας. Για αυτό τον λόγο η διακοπή της δενοσουμάμπης ή η παράλειψη δόσεων σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο μη τραυματικών σπονδυλικών καταγμάτων. Η συχνότητα αυτών των καταγμάτων έχει αναφερθεί ότι κυμαίνεται μεταξύ 7% έως 10%, με τους περισσότερους ασθενείς να παρουσιάζουν πολλαπλά σπονδυλικά κατάγματα σε σύγκριση με ασθενείς που δεν έχουν λάβει δενοσουμάμπη. Αυτά τα φαινόμενα αναζωπύρωσης της πάθησης μπορούν να παρατηρηθούν ακόμα και τόσο νωρίς

όσο 7 μήνες μετά από την τελευταία

δόση της δενοσουμάμπης και μπορεί

να επιμείνουν για 2 χρόνια κατόπιν της διακοπής της θεραπείας.

Δενοσουμάμπη

Τα διφωσφονικά όπως η αλενδρονάτη και το ζολεδρονικό οξύ φαίνεται ότι είναι αποτελεσματικά στην ελαχιστοποίηση της οστικής απώλειας και στον μετριασμό του αυξημένου ποσοστού καταγμάτων που σχετίζεται με τη διακοπή της δενοσουμάμπης. Κατά τα άλλα, σπάνιες και σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες της δενοσουμάμπης είναι η οστεονέκρωση της γνάθου και τα ασυνήθη κατάγματα του μηριαίου οστού.

Ραλοξιφένη

H ραλοξιφένη είναι ένας εκλεκτικός ρυθμιστής του υποδοχέα οιστρογόνων που περιορίζει τη μετεμμηνοπαυσιακή οστική απώλεια. Η θεραπεία με ραλοξιφένη μειώνει τον κίνδυνο για σπονδυλικά κατάγματα, ωστόσο δεν μειώνει τον κίνδυνο καταγμάτων στα άλλα οστά εκτός των σπονδύλων. Η ραλοξιφένη λαμβάνεται ως ένα δίσκιο ημερησίως, κάτι που μπορεί να μην είναι βολικό για τα άτομα με οστεοπόρωση. Αποτελεί μία θεραπεία που χορηγείται εναλλακτι-

κά των διφωσφονικών ή της δενοσουμάμπης, σε περιπτώσεις δυσανεξίας τους, για γυναίκες ασθενείς με μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση, ενώ μπορεί να είναι κατάλληλη θεραπεία για νεαρότερες γυναίκες με οστεοπόρωση της σπονδυλικής στήλης η οποία παρουσιάζεται σύντομα μετά από την εμμηνόπαυση. Ωστόσο, η ραλοξιφένη αυξάνει τη συχνότητα των εξάψεων, οι οποίες αποτελούν συχνά ένα σημαντικό πρόβλημα για τις νεαρές μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Στον αντίποδα, η ραλοξιφένη μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού, οπότε η θεραπεία με αυτή θα μπορούσε να συσταθεί σε οστεοπορωτικές γυναίκες που διατρέχουν

υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του

μαστού. Μια άλλη αρνητική επίδραση της

ραλοξιφένης είναι η αύξηση του κινδύνου

για εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση, ενώ

άλλα στοιχεία υποδεικνύουν ότι το συ -

γκεκριμένο φάρμακο αυξάνει ελαφρώς

τη θνησιμότητα μετά από εγκεφαλικό

επεισόδιο.

Τεριπαρατίδη

Η τεριπαρατίδη είναι μία συνθετική μορφή της παραθυρεοειδούς ορμόνης που

διεγείρει τον σχηματισμό των οστών, η

οποία χορηγείται ως υποδόρια ένεση μία

φορά την ημέρα. Στην Ελλάδα, η τεριπα -

ρατίδη έχει ένδειξη για τη θεραπεία της

οστεοπόρωσης σε μετεμμηνοπαυσιακές

γυναίκες και άντρες με αυξημένο κίνδυ-

νο για κάταγμα. Έχει δειχθεί ότι η θερα-

πεία με τεριπαρατίδη μειώνει σημαντικά

(μέχρι και 65%) τη συχνότητα εμφάνισης

των σπονδυλικών και μη σπονδυλικών

καταγμάτων, αλλά όχι των καταγμάτων

του

ισχίου.

Οι αντενδείξεις της τεριπαρατίδης περιλαμβάνουν τη νεαρή ηλικία (>25 ετών), προηγούμενη εξωτερική ακτινοβολία ή

ακτινοθεραπεία στα οστά, την ύπαρξη

της νόσου Paget ή άλλων μεταβολικών

παθήσεων των οστών (πχ. υπερπαραθυρεοειδισμός), προϋπάρχουσα υπερασβεστιαιμία, νεφρική ανεπάρκεια και κακοήθεια στα οστά. Κατόπιν ολοκλήρωσης της θεραπείας με τεριπαρατίδη, τα

άτομα με οστεοπόρωση χρειάζεται να

λάβουν αντι-απορροφητική θεραπεία (πχ.

διφωσφονικά, δενοσουμάμπη, ραλοξιφέ-

νη) ώστε να διατηρήσουν τη βελτίωση

της οστικής πυκνότητας και τη μείωση

του κινδύνου καταγμάτων. Δίχως να γίνει αυτό, οι αναβολικές επιδράσεις της τεριπαρατίδης χάνονται.

Ρομοσοζουμάμπη

Η ρομοσοζουμάμπη είναι ένα εξανθρωπισμένο μονοκλωνικό αντίσωμα που δεσμεύει και αναστέλλει τη σλεροσίνη, οδηγώντας στη μείωση της επαναπορρόφησης των οστών και την αύξηση του σχηματισμού τους. Παρόμοια με την τεριπαρατίδη, η ρομοσοζουμάμπη ενδείκνυται για τη θεραπεία της οστεοπόρωσης σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες με υψηλό κίνδυνο κατάγματος. Η ρομοσοζουμάμπη έχει δειχθεί ότι είναι ανώτερη της

αλενδρονάτης και της τεριπαρατίδης στη βελτίωση της οστικής πυκνότητας στη σπονδυλική στήλη και στο ισχίο. Κλινικές μελέτες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με

ρομοσοζουμάμπη

επιφέρει μείωση του σχετικού κινδύνου για σπονδυλικά κατάγματα κατά 73% συγκριτικά με εικονικό φάρμακο και κατά 48% συγκριτικά με την αλενδρονάτη. Επίσης, έχει δειχθεί ότι η ρομοσοζουμάμπη μειώνει τον κίνδυνο μη σπονδυλικών και ισχιακών καταγμάτων κατά 19% και 38% αντίστοιχα. Ωστόσο, σε μία από τις κλινικές μελέτες της ρομοσοζουμάμπης, στη δοκιμή ARCH, παρατηρήθηκε μικρή αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών συμβαμάτων με τη ρομοσοζουμάμπη, ένα εύρημα που δεν παρατηρήθηκε στις άλλες κλινικές δοκιμές του φαρμάκου. Ως εκ τούτου, η χρήση της ρομοσοζουμάμπης δεν ενδείκνυται σε άτομα με υψηλό κίνδυνο για έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ επειδή δεν υπάρχουν δεδομένα ασφαλείας για τη μακρόχρονη χρήση της, η ρομοσοζουμάμπη δεν θα πρέπει να χορηγείται για παραπάνω από 12 μήνες. Για να διατηρηθούν τα ωφέλη και οι αναβολικές επιδράσεις της θεραπείας χρειάζεται να λαμβάνεται αντιαπορροφητική θεραπεία μετά τη διακοπή της ρομοσοζουμάμπης.

Ελλάδα[11]

Μία πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι συνολικά 288.983 από 8.641.341 άτομα στην Ελλάδα, δηλαδή το 3,3% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, είχαν συμπληρώσει τουλάχιστον μία συνταγή αντιοστεοπορωτικού φαρμάκου. Η αναλογία των αντιοστεοπορωτικών φαρμάκων αυξήθηκε με την ηλικία, από 0,15% σε άτομα ηλικίας κάτω των 50 ετών, σε 8,6% σε άτομα ηλικίας άνω

Δεδομένα για τα αντιοστεοπορωτικά φάρμακα στην

Σύμφωνα με μελέτη, 288.983 άτομα

στην Ελλάδα είχαν συμπληρώσει

τουλάχιστον μία συνταγή

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Βιβλιογραφία:

1. Zhu J, March L. Treating osteoporosis: risks and management. Aust Prescr 2022;45:150-7.

2. International Osteoporosis Foundation. Epidemiology, Burden, and Treatment of Osteoporosis in Greece. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

3. Pouresmaeili F, Kamalidehghan B, Kamarehei M, Goh YM. A comprehensive overview on osteoporosis and its risk factors. Ther Clin Risk Manag. 2018 Nov 6;14:2029-2049.

4. Osteoporosis Risk Factors. Division of Health Promotion and Chronic Disease.

5. Patient education: bone density testing. UpToDate. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

6. Osteoporosis: Diagnosis, Treatment, and Steps to Take. National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

7. ΕΟΦ: Οδηγίες διαγνωστικής και θεραπευτικής προσέγγισης της οστεοπόρωσης. Διαθέσιμο διαδικτυακά.

8. Πληροφορίες για ασθενείς. Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών (ΕΕΜΜΟ).

9. Χyda SE, Kotsa K, Doumas A, Papanastasiou E, Garyfallos AA, Samoutis G. Could the Majority of the Greek and Cypriot Population Be Vitamin D Deficient?

Nutrients. 2022 Sep 13;14(18):3778.

10. Movymia, Τεριπαρατίδη. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ). Διαθέσιμο διαδικτυακά.

11. Yavropoulou MP, Makras P, Athanasakis K, Bournia VK, Mathioudakis K, Tsolakidis A, Kassi E, Kaltsas G, Mitrou P, Sfikakis PP. Prevalence and patterns of anti-osteoporotic drug use based on 2019 real-world nationwide data in Greece. Arch Osteoporos. 2022 Jun 28;17(1):86.

των 70 ετών. Τα από του στόματος διφωσφονικά ήταν τα φάρμακα που συνταγογραφήθηκαν συχνότερα (58,8%), ακολουθούμενα από τη δενοσουμάμπη (39,4%). Ειδικότερα, η αλενδρονάτη συνταγογραφήθηκε συχνότερα σε άνδρες και άτομα ηλικίας κάτω των 60 ετών, ενώ η δενοσουμάμπη συνταγογραφήθηκε συχνότερα σε γυναίκες και άτομα άνω των 60 ετών. Οι εκλεκτικοί ρυθμιστές των υποδοχέων οιστρογόνων, η τεριπαρατίδη και τα ενδοφλέβια διφωσφονικά αντιπροσώπευσαν το 1,1%, 1,0% και 0,02% όλων των συνταγογραφούμενων συνταγών, αντίστοιχα. Μεταξύ των ιατρικών ειδικοτήτων, οι ορθοπεδικοί χειρουργοί (39,6%), οι ενδοκρινολόγοι (19,6%), οι γενικοί ιατροί (19%) και οι ρευματολόγοι (9,3%) συνταγογράφησαν τη συντριπτική πλειοψηφία των αντιοστεοπορωτικών σχημάτων, με σημαντικές διαφορές στα πρότυπα συνταγογράφησης. Το ετήσιο κόστος θεραπείας ανά ασθενή αυξήθηκε σημαντικά με την ηλικία και ήταν κατά μέσο όρο 323,33 €.

Συμπεράσματα [1]

Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να γηραίνει, οι δυσμενείς επιπτώσεις της οστεο-

πόρωσης, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο

και συνολικά για την κοινωνία, θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Ο συνδυασμός

των προσαρμογών του τρόπου ζωής και της φαρμακευτικής θεραπείας μπορεί

να υιοθετηθεί ως στρατηγική πρόληψης των καταγμάτων σε ηλικιωμένα

άτομα, ενώ οι διαγνωστικές εξετάσεις

αποτελούν ένα αποτελεσματικό μέσο

αναγνώρισης των ατόμων που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο για οστεοπορωτικά κατάγματα. Γενικά, όλα τα άτομα

ανεξαρτήτως φύλου άνω της ηλικίας

των 50 που έχουν υποστεί κάταγμα στο

σχετικά πρόσφατο παρελθόν και όλα τα

Η επανεξέταση της οστικής πυκνότητας μέσω της απορροφησιομετρίας ακτινών

Χ διπλής ενέργειας είναι χρήσιμη για την παρακολούθηση της απόκρισης ενός ατόμου με οστεοπόρωση στη θεραπεία.

Η επανεξέταση της οστικής πυκνότητας συνιστάται να γίνεται ένα χρόνο αφότου το άτομο με οστεοπόρωση έχει αρχίσει να λαμβάνει ή έχει αλλάξει τη θεραπεία, με αυτό το χρονικό διάστημα να επεκτείνεται στα 2 με 3 χρόνια εφόσον η οστική πυκνότητα παραμένει σταθερή.

Η ετήσια μέτρηση της οστικής πυκνότητας συνιστάται σε ασθενείς που παρουσιάζουν ταχεία οστική απώλεια, όπως σε ασθενείς που χρησιμοποιούν γλυκοκορτικοειδή. Κρίνεται σημαντική η χρήση των ίδιων μηχανημάτων για τη μέτρηση της οστικής πυκνότητας όπου αυτό είναι εφικτό, μιας και μπορεί να υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις στις μετρήσεις μεταξύ διαφορετικών μοντέλων μηχανημάτων και κλινικών.

άτομα που είναι άνω της ηλικίας των 65 ετών, ασχέτως ιστορικού κατάγματος, χρειάζεται να αξιολογούνται για την πιθανή έναρξη θεραπείας κατά της οστεοπόρωσης. Οι εξατομικευμένες ασκήσεις εκγύμνασης αποτελούν ένα ασφαλές και αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης από τις πτώσεις και βελτίωσης της οστικής πυκνότητας. Η επιλογή της κατάλληλης φαρμακευτικής θεραπείας χρειάζεται να γίνεται με βάση τις εξατομικευμένες ανάγκες του ατόμου με οστεοπόρωση.

Φάρμακα χορηγούμενα από του στόματος μία φορά εβδομαδιαίως (αλενδρονάτη ή ρισεδρονάτη) ή μηνιαίως (ζολεδρονικό οξύ), ενδοφλέβια μία φορά ετησίως (ζονεδρονικό οξύ) ή υποδόρια μία φορά εξαμηνιαίως (δενοσουμάμπη) είναι οι προτιμώμενες θεραπείες

πρώτης γραμμής, χάρη στην ικανότητα τους να μειώνουν τον κίνδυνο σπονδυλικών και ισχιακών καταγμάτων. Άλλες φαρμακευτικές επιλογές (ραλοξιφένη, τεριπαρατίδη, ρομοσομουμάμπη) είναι διαθέσιμες για τα άτομα που δεν αποκρίνονται σε ή δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις θεραπείες πρώτης γραμμής. Η παρακολούθηση των

ασθενών για πιθανές ανεπιθύμητες

επιδράσεις και την ανάγκη συνέχισης

της θεραπείας τους κατέχει σημαντικό

ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισης της οστεοπόρωσης.

οστεοπόρωσης

Αντιμετωπίζοντας την

οστεοπόρωση. Μήπως

μας διαφεύγει κάτι;

ΣΟΥΛΗΣ ΓΙ Ω ΡΓΟΣ, Γενικός Ιατρός/Γηρίατρος, Κέντρο Γηριατρικής Αξιολόγησης Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center

οστεοπόρωση είναι μια χρόνια νόσος που παραμένει κρυφή καθώς είναι ασυμπτωματική μέχρι να επιπλακεί με κάποιο κάταγμα ευθραυστότητας. Είναι μια προοδευτική που σημαίνει ότι εξελίσσεται μέσα στα χρόνια, συστηματική σκελετική νόσος που σημαίνει ότι αφορά όλα τα οστά που χαρακτηρίζεται από χαμηλή σκελετική μάζα και διαταραχές της οστικής μικροαρχιτεκτονικής, που έχουν ως συνέπεια την αυξημένη ευθραυστότητα των οστών και την επιρρέπεια σε κατάγματα.

Η διάγνωση της νόσου στηρίζεται σε απεικονιστικές μεθόδους και πιο συγκε-

κριμένη στην απορροφησιομετρία ακτίνων Χ διπλής ενέργειας (dual energy-X Ray absorptiometry – DXA) που γίνεται στην περιοχή της Οσφυϊκής Μοίρας της Σπονδυλικής Στήλης ή στην περιοχή της

κεφαλής του μηριαίου οστού η οποία ποσοτικοποιεί την οστική πυκνότητα στις περιοχές αυτές. Ο WHO έχει καθορίσει τα διαγνωστικά κριτήρια για τη διάγνωση της οστεοπόρωσης και της οστεοπενίας για τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και τους άνδρες > 50 ετών. Πιο συγκεκριμένα τιμές οστικής πυκνότητας που είναι μικρότερες από 2.5 τυπικές αποκλίσεις από τις τιμές αναφοράς νέων και υγιών ενήλικων

ατόμων για το εκάστοτε φύλο (T-score)

θεωρούνται ως δηλωτικές οστεοπόρωσης,

ενώ τιμές μικρότερες μεταξύ 1.0 και 2.5

τυπικές αποκλίσεις θεωρούνται δηλωτικές

οστεοπενίας. Για τις μη εμμονοπαυσιακές

γυναίκες και για τα άτομα ηλικίας μικρό-

τερης των 50 ετών η διάγνωση γίνεται με

τη χρήση του z-score που συγκρίνει την

οστική πυκνότητα του ατόμου με εκείνη

των ατόμων ίδιας ηλικίας και φύλου, όπου

τιμές μικρότερες από 2.0 τυπικές αποκλί-

σεις είναι ενδεικτικές οστεοπόρωσης.

Λόγω της ανάγκης εξατομίκευσης και προ-

κειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο

να μην αντιμετωπιστούν ορθά άτομα που

έχουν αυξημένο κίνδυνο οστεοπορωτι-

κού κατάγματος εξαιτίας της συνύπαρξης

παραγόντων κινδύνου για δευτερογενή

οστεοπόρωση και άλλων που σχετίζονται

με αυξημένο καταγματικό κίνδυνο, έχουν

αναπτυχθεί εργαλεία που επιτρέπουν την

εκτίμηση του κινδύνου κατάγματος (μείζονος και κατάγματος ισχίου) για την επό-

μενη 10ετία. Αυτά τα εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαλογή των ατόμων με αυξημένο κίνδυνο κατάγματος

στο επίπεδο της κοινότητας και για να καθοδηγήσουν τη λήψη κλινικής απόφασης

για την έναρξη ή όχι της θεραπείας. Το πιο

σημαντικό από αυτά τα εργαλεία που είναι σταθμισμένο στον ελληνικό πληθυσμό, το οποίο χρησιμοποιείται και στο διαθέσιμο θεραπευτικό πρωτόκολλο, είναι το FRAX (Fracture Risk Assessment Tool).

Σε κάθε περίπτωση η οστεοπόρωση αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας καθώς σχετίζεται με την εμφάνιση καταγμάτων ευθραυστότητας τα οποία οδηγούν

τους παθόντες σε απώλεια της αυτονομίας, νοσηλείες και σημαντική χρήση πόρων του συστήματος υγείας αυξημένη θνησιμότητα και εισαγωγή σε μονάδες μακροχρόνιας φροντίδας. Επίσης είναι αυξημένο το επαγγελματικό και επιστημονικό ενδιαφέρον

όπως φαίνεται από τον μεγάλο αριθμό επιστημονικών εταιρειών που ασχολούνται με την οστεοπόρωση. Τα δυο προηγούμενα είναι υπεύθυνα για την ύπαρξη μιας πληθώρας κατευθυντήριων οδηγιών

για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης.

Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές και οι συστάσεις που κυκλοφορούν, άλλες φορές είναι συνοπτικές, άλλες φορές αναλυτικές, κάποιες απευθύνονται σε συγκεκριμένες ειδικότητες, άλλες σε όλους τους γιατρούς, άλλες είναι διεθνείς και άλλες εθνικές. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει σαφές πλαίσιο για την διαλογή και την διάγνωση των ασθενών με οστεοπόρωση καθώς και για την αντιμετώπιση τους, τις περισσότερες φορές φαρμακευτική. Η μη φαρμακευτική αντιμετώπιση πολλές φορές απουσιάζει ενώ είναι εξίσου σημαντική. Η διακοπή του καπνίσματος (όχι μόνο τσιγάρου και παραδοσιακών προϊόντων καπνού, αλλά και ατμίσματος), η μείωση της κατανάλωσης οινοπνεύματος, η μείωση της πρόσληψης καφεϊνης, είναι κάποιες από αυτές. Αλλά, και επιστρέφω στον ορισμό της οστεοπόρωσης, η οστεοπόρωση είναι σημαντικό νόσημα γιατί αυξάνει την πιθανότητα καταγμάτων ευθραυστότητας.

Αυτό που δεν αναφέρεται είτε ηθελημένα είτε άθελα είναι ότι για να συμβεί ένα τέτοιο κάταγμα πρέπει να προηγηθεί ένα συμβάν που τις περισσότερες φορές πρόκειται για κάποια πτώση. Εδώ φτάνουμε

στην ουσία αυτού του κειμένου. Έχουμε

να κάνουμε με μια κατάσταση (κατάγματα)

που έχει να κάνει με δυο επιμέρους στοιχεία (οστεοπόρωση και πτώσεις) και εμείς αντιμετωπίζουμε μόνο το ένα από αυτά (οστεοπόρωση), αλλά το άλλο (πτώσεις) δεν το προσεγγίζουμε καν. Γιατί; Μήπως γιατί είναι δύσκολο, μήπως γιατί δε γνωρίζουμε πως να το κάνουμε, μήπως γιατί ξεπερνάει τα όρια της ιατρικής που έχουμε διδαχθεί να ασκούμε; Μήπως γιατί δεν μπορούμε μόνοι μας;

Σούλης Γιώργος

H oστεοπόρωση αποτελεί σημαντικό

πρόβλημα δημόσιας υγείας καθώς σχετίζεται με την εμφάνιση καταγμάτων

ευθραυστότητας τα οποία οδηγούν τους

παθόντες σε απώλεια της αυτονομίας

Βιβλιογραφία: Seppala LJ, Petrovic M, Ryg J, Bahat G, Topinkova E, Szczerbińska K, van der Cammen TJM, Hartikainen S, Ilhan B, Landi F, Morrissey Y, Mair A, Gutiérrez-Valencia M, Emmelot-Vonk MH, Mora MÁC, Denkinger M, Crome P, Jackson SHD, Correa-Pérez A, Knol W, Soulis G, Gudmundsson A, Ziere G, Wehling M, O’Mahony D, Cherubini A, van der Velde N. STOPPFall (Screening Tool of Older Persons Prescriptions in older adults with high fall risk): a Delphi study by the EuGMS Task and Finish Group on Fall-Risk-Increasing Drugs. Age Ageing. 2021 Jun 28;50(4):1189-1199. doi: 10.1093/ageing/afaa249. PMID: 33349863; PMCID: PMC8244563.

Inouye SK, Studenski S, Tinetti ME, Kuchel GA. Geriatric syndromes: clinical, research, and policy implications of a core geriatric concept. J Am Geriatr Soc. 2007 May;55(5):780-91. doi: 10.1111/j.15325415.2007.01156.x. PMID: 17493201; PMCID: PMC2409147.

Jeremiah MP, Unwin BK, Greenawald MH, Casiano VE. Diagnosis and Management of Osteoporosis. Am Fam Physician. 2015 Aug 15;92(4):261-8. PMID: 26280231.

Makras, P., Anastasilakis, A.D., Antypas, G. et al. The 2018 Guidelines for the diagnosis and treatment of osteoporosis in Greece. Arch Osteoporos 14, 39 (2019). https://doi.org/10.1007/s11657-0190584-3

Kanis JA, Cooper C, Rizzoli R, Reginster JY; Scientific Advisory Board of the European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis (ESCEO) and the Committees of Scientific Advisors and National Societies of the International Osteoporosis Foundation (IOF). European guidance for the diagnosis and management of osteoporosis in postmenopausal women. Osteoporos Int. 2019 Jan;30(1):344. doi: 10.1007/s00198-018-47045. Epub 2018 Oct 15. Erratum in: Osteoporos Int. 2020 Jan;31(1):209. Erratum in: Osteoporos Int. 2020 Apr;31(4):801. PMID: 30324412; PMCID: PMC7026233. http://pathways.nice.org.uk/ pathways/osteoporosis https://www.nice.org.uk/guidance/ qs149/resources/osteoporosispdf-75545487906757 https://frax.shef.ac.uk/FRAX/tool. aspx?lang=gr

Full Guideline | NOGG

Σαφώς και είναι δύσκολο και απαιτητικό να ασχοληθεί κάποιος με τις πτώσεις. Πρόκειται για ένα από τα επονομαζόμενα γηριατρικά σύνδρομα, για καταστάσεις

που δεν μπορούν να ταξινομηθούν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία νοσημάτων. Από τον ορισμό τους τα γηριατρικά σύνδρομα, μεταξύ των οποίων και οι πτώσεις είναι ετερογενείς καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη πολλαπλών υποκείμενων παραγόντων και εμπλέκουν πολλά διαφορετικά οργανικά συστήματα. Ποιος λοιπόν θα είναι ο επαγγελματίας υγείας

που θα ασχοληθεί με ένα τέτοιο πρόβλημα. Ο εκάστοτε ειδικός θα ασχοληθεί με το επιμέρους θέμα υγείας της ειδικότητας του που συμβάλλει στον κίνδυνο πτώσης

και που πολλές φορές η αντιμετώπιση του δε λύνει το πρόβλημα. Πέφτει το άτομο, επισκέπτεται κάποιον ειδικό γιατί πιστεύει ότι η πτώση του οφείλεται σε πρόβλημα υγείας της συγκεκριμένης ειδικότητας, διορθώνεται το πρόβλημα, αλλά το άτομο συνεχίζει να πέφτει. Είναι μικρό το ποσοστό των πτώσεων που οφείλονται σε ένα και μοναδικό πρόβλημα υγείας.

Στις περισσότερες χώρες αυτός ο επαγγελματίας υπάρχει και είναι ο γηρίατρος και η γηριατρική ομάδα, καθώς διαθέτει την εκπαίδευση, τη γνώση και την εμπειρία να διαχειρίζεται αυτά τα προβλήματα ολιστικά και πολυδιάστατα. Θα μπορούσε να μην είναι μόνο ο γηρίατρος καθώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει καν ως αναγνωρισμένο αντικείμενο, παρότι υπάρχουμε μερικοί γιατροί εκπαιδευμένοι στην Γηριατρική, αλλά θα μπορούσε να είναι κάποιος που έχει εκπαιδευτεί για αυτό και δεν είναι ανάγκη να βρίσκεται σε κάποιο Πανεπιστημιακό νοσοκομείο, αλλά θα μπορούσε να είναι στην κοινότητα σε δικτύωση με την τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να μπορέσει να γίνει καλύτερη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων.

Εδώ θα φέρω ένα παράδειγμα. Υπάρχουν

διαθέσιμα στοιχεία και δημοσιεύσεις που αφορούν τα φάρμακα που αυξάνουν την πιθανότητα πτώσης. Θα πρέπει όλοι οι γιατροί να ενημερώνονται και να έχουν υπόψη τους αυτού του είδους τη γνώση και τα εργαλεία και να τα χρησιμοποιούν στην

καθημερινή πρακτική. Γιατί ποιο το νόημα να χορηγούμε αντιοστεοπορωτική αγωγή σε κάποιον ασθενή και την ίδια στιγμή να

του χορηγούμε κάποιο φάρμακο που αυ-

ξάνει την πιθανότητα πτώσης; Η μείωση

του κινδύνου για οστεοπορωτικό κάταγμα

από την λήψη της ενδεδειγμένης αγωγής

μπορεί να είναι μικρότερη από την αύξηση

του κινδύνου για οστεοπορωτικό κάταγμα

λόγω της αύξησης του κινδύνου για κάποια

πτώση από κάποιο άλλο φάρμακο που χο-

ρηγούμε στον ασθενή μας.

Επανέρχομαι στην ανάγκη για μη φαρμακευτική αντιμετώπιση που περιλαμβάνει

επίσης την πολυδιάστατη αξιολόγηση του

κίνδυνου πτώσης. Θα πρέπει να τονιστεί η

σημασία της ομάδας αξιολόγησης και παρέμβασης, καθώς η Γηριατρική είναι μια

ειδικότητα που γίνεται σχεδόν αποκλειστικά

μέσα στο πλαίσιο μιας πολυ-επαγγελματικής ομάδας. Οι φυσικοθεραπευτές, οι διαιτολόγοι, οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας που θα μπορέσουν να αξιολογήσουν τους παράγοντες κινδύνου για πτώσεις και να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός πλάνου φροντίδας και μείωσης του κινδύνου πτώσης έχουν ουσιαστική συμμετοχή στη διαδικασία. Οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν πολυδιάστατα προγράμματα σωματικής άσκησης, ενίσχυσης της δίαιτας και παρεμβάσεων στο χώρο κατοικίας σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση της πολυφαρμακίας έχουν φανεί ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Ας προχωρήσουμε τη συζήτηση παραπέρα και ας σταματήσουμε να ασχολούμαστε στενά με την φαρμακευτική μείωση της πιθανότητας οστεοπορωτικού κατάγματος, που είναι απολύτως αναγκαία, αλλά δεν

αρκεί και ας προσπαθήσουμε να μειώσουμε

πρωτίστως την πιθανότητα πτώσης στα άτομα που έχουν αυξημένο κίνδυνο οστεοπορωτικού κατάγματος. Αν η μείωση της πιθανότητας οστεοπορωτικού κατάγματος σε ένα άτομο με οστεοπόρωση σημαίνει ότι αντί να εμφανίσει ένα κάταγμα μετά από 3 πτώσεις εμφανίσει το κάταγμα μετά από 6 πτώσεις, αν και αποτελεί σημαντική παρέμβαση είναι ανεπαρκής. Αυτό που πρέπει να μειώσουμε σε αυτό το άτομο

Θρομβοεμβολικής

Η

Χρόνια Θρομβοεμβολική Πνευμονική

Υπέρταση (ΧΘΠΥ) αποτελεί μια μορφή προτριχοειδικής πνευμονικής υπέρτασης, ταξινομούμενη στο τέταρτο group των παθήσεων που προκαλούν πνευμονική υπέρταση με βάση τις ισχύουσες κατευθυντήριες οδηγίες, και είναι μία πάθηση αποφρακτικής αναδιαμόρφωσης των πνευμονικών αρτηριών ως συνέπεια μείζονος θρομβοεμβολής. Θεωρείται ως επιπλοκή πνευμονικής εμβολής και σημαντική αιτία σοβαρής πνευμονικής υπέρτασης που θα οδηγήσει σε δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια και θάνατο. Η πρόγνωση της νόσου, εφόσον αυτή αφεθεί χωρίς θεραπεία είναι κακή, με

επιβίωση να φτάνει μόλις το 10% εάν η μέση πίεση της πνευμονικής αρτηρίας είναι >50 mmHg.

Η ΧΘΠΥ αποτελεί την μοναδική μορφή προτριχοειδικής πνευμονικής υπέρτασης που είναι δυνητικά ιάσιμη, με θεραπεία εκλογής

την πνευμονική ενδαρτηρεκτομή (ΠΕΑ) που

αποτελεί την ενδεδειγμένη θεραπευτική επιλογή, με τα ποσοστά επιτυχίας της, όταν αυτή γίνεται σε εξειδικευμένα κέντρα, να παραμένουν υψηλά. Ωστόσο, ο αριθμός των κέντρων όπου είναι δυνατή η διενέργεια ΠΕΑ

παραμένει περιορισμένος, καθώς πρόκειται για χειρουργική τεχνική υψηλών απαιτήσεων τόσο σε εξειδίκευση όσο και σε υλικοτεχνική

Θεραπεία της ανεγχείρητης Χρόνιας

υποδομή. Πάντως σε κάποιες περιπτώσεις, είτε λόγω της ηλικίας των ασθενών είτε από

τις συννοσηρότητες που μπορεί να συνυ-

πάρχουν αλλά και της εντόπισης της νόσου

(π.χ περιφερικές βλάβες), δεν είναι εφικτή

η διενέργειά της. Από δεδομένα μιας διε-

θνούς Ευρωπαϊκής καταγραφής, φαίνεται

πως μόνο στο 63% των ασθενών με ΧΘΠΥ

η νόσος μπορεί να θεωρηθεί χειρουργήσιμη, ενώ ακόμη μικρότερο ποσοστό ασθενών υποβάλλονται τελικά σε ΠΕΑ (57%) για διάφορους λόγους.

Για τους ασθενείς με ΧΘΠΥ που κρίνονται ανεγχείρητοι, πρόσφατα εγκρίθηκε η χορήγηση της ουσίας ριοσιγκουάτης, με καλά

μέχρι στιγμής αποτελέσματα ως προς τη λειτουργική ικανότητα, με μείωση των επιπέδων του ΝT-proBNP και των πνευμονικών αγγειακών αντιστάσεων, χωρίς όμως

αξιόλογη μείωση των πνευμονικών πιέσεων

που θεωρείται ένας σημαντικός παράγοντας

επιβίωσης. Επιπλέον, η μακροχρόνια αποτελεσματικότητα του φαρμάκου και η ευνοϊκή

επίδραση στην επιβίωση των ασθενών με

ΧΘΠΥ δεν έχει ακόμα αποδειχθεί.

Η αγγειοπλαστική των πνευμονικών

αρτηριών με μπαλόνι (balloon pulmonary angioplasty, ΒΡΑ) αποτελεί μια επιπλέον

θεραπευτική επιλογή στην αντιμετώπιση

ασθενών με ανεγχείρητη ΧΘΠΥ και μάλιστα τοποθετήθηκε και ως θεραπευτική

επιλογή στις Ευρωπαϊκές κατευθυντήριες

οδηγίες του 2015 για την θεραπεία της

πνευμονικής υπέρτασης με ένδειξη ΙΙb, ενώ στις πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες

του 2022 η ένδειξή της αναβαθμίστηκε σε

κλάση Ι, όπως και η ΠΕΑ. Η τεχνική της ΒΡΑ

βρίσκει ολοένα και αυξανόμενους υποστη-

ρικτές ανά τον κόσμο, με τους Ιάπωνες να

αποτελούν τους πρωτοπόρους στην εφαρμογή της τουλάχιστον μία δεκαετία πριν, και τους Ευρωπαίους να ακολουθούν με ολοένα

αυξανόμενο αριθμό κέντρων εφαρμογής της παρέμβασης.

Πρόκειται για μία τεχνική που χρησιμοποιεί

έναν καθετήρα-μπαλόνι για να διαστείλει τη στενωτική ή αποφραγμένη πνευμονική αρτηρία. Ως οδός προσπέλασης χρησιμοποιείται

συνήθως κάποια από τις δύο κοινές μηριαίες φλέβες, όπου μετά από τοπική αναισθησία εισάγεται ένα θηκάρι 8 ή 9Fr. Μέσα από αυτό

θα περάσουμε ένα μακρύ θηκάρι 6 ή 7 Fr, 70 ή 90 cm (ανάλογα με το σωματότυπο του ασθενούς) εντός του οποίου θα έχει προσαρμοστεί ο κατάλληλος οδηγός καθετήρας. Θα ακολουθήσει εκλεκτικός καθετηριασμός

του αγγείου που μας ενδιαφέρει να ανοίξουμε και στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια προώθησης και διόδου από τη βλάβη ενός σύρματος 0.014 inch, πάνω από το οποίο θα προωθήσουμε ένα μπαλόνι προκειμένου να διαστείλουμε τη βλάβη. Αρχικά επιλέγουμε

σύρματα με φορτίο άκρου <1 g για να μειώσουμε τις πιθανότητες επιπλοκών, ενώ και τα μπαλόνια στα αρχικά στάδια πρέπει να είναι μικρότερης διαμέτρου από το μέγεθος του αγγείου για τον ίδιο λόγο. Όταν οι βλάβες δεν εντοπίζονται στους άνω λοβούς, ζητάμε από τον ασθενή κατά τη διάρκεια των χειρισμών να πάρει μια βαθειά ανάσα και να την κρατήσει, γιατί έτσι ευθειάζονται τα πνευμονικά αγγεία και διευκολύνεται η δίοδος του σύρματος. Σε επόμενα στάδια, και με τη βελτίωση των αιμοδυναμικών παραμέτρων, μπορούμε στην ίδια βλάβη να χρησιμοποιήσουμε μεγάλα μπαλόνια έως και στο 120% της διαμέτρου των αγγείων, προκειμένου να βελτιστοποιήσουμε το αρχικό αποτέλεσμα. Φαίνεται ότι ο μέσος αριθμός συνεδριών ΒΡΑ στις οποίες πρέπει να υποβληθεί ένας ασθενής προκειμένου να παρατηρηθεί σημαντική αιμοδυναμική βελτίωση στην πνευμονική κυκλοφορία, καθώς και βελτίωση της κλινικής του εικόνας είναι τέσσερις με έξι συνεδρίες, με άλλοτε άλλο χρονικό παράθυρο μεταξύ αυτών και χωρίς όμως να αποκλείεται η ανάγκη για περισσότερες συνεδρίες, αναλόγως της έκτασης της νόσου, του είδους των βλαβών, των θεραπευτικών στόχων και της εμπειρίας του ιατρού. Γενικά, αναγνωρίζονται 5 τύποι βλαβών σε αυτούς τους ασθενείς, που για κάθε έναν από αυτούς τους τύπους υπάρχουν διαφορετικά ποσοστά επιτυχίας που κυμαίνονται από 50-100%, αλλά και επιπλοκών (1.5-43%). Αυτό

Βιβλιογραφία

1. Humbert M, Kovacs G, Hoeper MM, et al; ESC/ERS Scientific Document Group. 2022 ESC/ERS Guidelines for the diagnosis and treatment of pulmonary hypertension. Eur Heart J. 2022;43(38):36183731.

2. Karyofyllis P, Demerouti E, Giannakoulas G, et al; Hellenic Society for the Study of Pulmonary Hypertension HSSPH. Balloon Pulmonary Angioplasty in Patients with Chronic Thromboembolic Pulmonary Hypertension in Greece: Data from the Hellenic Pulmonary Hypertension Registry. J Clin Med. 2022;11(8):2211.

3. Karyofyllis P, Demerouti E, Papadopoulou V, Voudris V, Matsubara H. Balloon Pulmonary Angioplasty as a Treatment in Chronic Thromboembolic Pulmonary Hypertension: Past, Present, and Future. Curr Treat Options Cardiovasc Med. 2020;22(3):7.

4. Jaïs X, Brenot P, Bouvaist H, et al. Balloon pulmonary angioplasty versus riociguat for the treatment of inoperable chronic thromboembolic pulmonary hypertension (RACE): a multicentre, phase 3, open-label, randomised controlled trial and ancillary follow-up study. Lancet Respir Med. 2022;10(10):961-971.

5. Kawakami T, Matsubara H, Shinke T, et al. Balloon pulmonary angioplasty versus riociguat in inoperable chronic thromboembolic pulmonary hypertension (MR BPA): an open-label, randomised controlled trial. Lancet Respir

2022;10(10):949-960.

σημαίνει, πως αναλόγως του είδους και της έκτασης κάποιων βλαβών, πιθανά να μην είναι πάντα εφικτή η αιμοδυναμική και κλινική βελτίωση μερικών ασθενών με αυτή

τη μέθοδο. Για παράδειγμα, η παρουσία χρονίων ολικών αποφράξεων έχει ποσοστό επιτυχίας μόλις 50% ακόμα και στο πιο εξειδικευμένο κέντρο του κόσμου, που σημαίνει ότι η παρουσία τέτοιων βλαβών σε μεγάλες τμηματικές αρτηρίες καθιστούν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας με ΒΡΑ εξαιρετικά αμφίβολη.

Με την αύξηση της εμπειρίας, πρόκειται πλέον για μία πολύ αποτελεσματική τεχνική, καθώς μπορεί με αυτήν να μειωθεί η μέση πίεση της Πνευμονικής Αρτηρίας σε ποσοστό ακόμα και >40% της αρχικής τιμής, ενώ με την εξέλιξη της τεχνικής έχει αυξηθεί σημαντικά και η ασφάλειά της, με την περιεπεμβατική θνητότητα να είναι πλέον μηδενική σε αρκετές σειρές ασθενών. Σε δύο πολύ πρόσφατες μελέτες που συνέκριναν την αποτελεσματικότητα της ΒΡΑ με τη ριοσιγκουάτη, η τεχνική αυτή υπερείχε σαφώς της φαρμακευτικής θεραπείας ως προς τη βελτίωση των αιμοδυναμικών παραμέτρων, αλλά και στη μείωση των επιπέδων του NTproBNP, όπως και σε λειτουργικές παραμέτρους.

Ως προς τις επιπλοκές, ενώ αρχικά θεωρούνταν ο πνευμονικός τραυματισμός λόγω της επαναιμάτωσης ως η κυριότερη επιπλοκή, πλέον, η πνευμονική αιμορραγία λόγω μηχανικού τραυματισμού κυρίως από το οδηγό-σύρμα θεωρείται ότι αποτελεί την κυριότερη επιπλοκή σε ποσοστό >70%

των περιπτώσεων. Άλλες περιεπεμβατικές

ενδοθωρακικές επιπλοκές πέρα από τη

διάτρηση των πνευμονικών αγγείων από

το σύρμα, είναι η ρήξη και ο διαχωρισμός

του αγγείου, όπως επίσης και μικροαιμορραγίες από υπερδιάταση μπαλονιού ή

έγχυση σκιαγραφικού με δύναμη. Οι επιπλοκές μπορεί να εκδηλωθούν με βήχα με ή

χωρίς αιμόπτυση, αύξηση της πνευμονικής

πίεσης, ταχυκαρδία και αποκορεσμό. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι τραυματισμοί είναι αυτοπεριοριζόμενοι, αλλά μπορεί να χρειαστεί και κάποια παρέμβαση για τον έλεγχο της αιμορραγίας, όπως απόφραξη του τραυματισμένου αγγείου με τον οδηγό καθετήρα, ή με την εγγύτερη διαστολή ενός μπαλονιού σε χαμηλές ατμόσφαιρες, ή ακόμα και τον εμβολισμό του αγγείου με βιοαπορροφήσιμο σπόγγο, και σε περίπτωση ρήξεως, τοποθέτηση επικαλλυμένου stent. Σε περίπτωση σημαντικής πνευμονικής αιμορραγίας μπορεί να χρειαστεί χορήγηση υψηλής ροής οξυγόνου, μη επεμβατικός αερισμός (NIPPV), διασωλήνωση ή ακόμα και ECMO. Είναι λοιπόν προφανές, ότι η επέμβαση, που έχει μεγάλη καμπύλη εκμάθησης, πρέπει να πραγματοποιείται σε εξειδικευμένα κέντρα, και επιπλέον, λόγω της σπανιότητας και της κακοήθειας της πάθησης, είναι επιβεβλημένο αυτοί οι ασθενείς να παρακολουθούνται από ειδικά κέντρα και ιατρούς, όπως άλλωστε συνιστάται και από τις Ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές.

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

Ο ΝΕΟΣ ΟΔΗΓΟΣ

Επικαιροποιημένος

και με πολλούς νέους

συλλόγους ασθενών

Η δημοσιογραφική ομάδα του Health Daily ολοκλήρωσε τη νέα επικαιροποιημένη έκδοση του Οδηγού «Σύλλογοι Ασθενών Ελλάδος: Δράσεις 2021/2022», συμπεριλαμβάνοντας πολλούς νέους συλλόγους και παρουσιάζοντας λεπτομερώς τις τρέχουσες και προσεχείς δράσεις ενημέρωσης, ψυχολογικής υποστήριξης και διεκδίκησης.

Ο Οδηγός από την πρώτη του έκδοση αγκαλιάστηκε από τους συλλόγους ασθενών καθώς αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τους επαγγελματίες υγείας, το Υπουργείο Υγείας, τους συλλογικούς φορείς του χώρου και, κυρίως, τους απλούς πολίτες.

ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑ

Παθοφυσιολογία της Νόσου

ΙΩ

Α ΝΝΗΣ ΛΕΓΑ ΚΗΣ , Ενδοκρινολόγος, Όμιλος ΙΑΣΩ

Οι ορμόνες του θυρεοειδούς ρυθμίζουν τον τρόπο που ο οργανισμός χρησιμοποιεί και αποταμιεύει ενέργεια, δηλαδή τη διαδικασία του μεταβολισμού.

Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στον λαιμό κάτω από το κρικοειδή χόνδρο (ή μήλο του Αδάμ) και παράγει δυο ορμόνες :την θυροξίνη (Τ4) και την τριιωδιοθυρονίνη (Τ3). Η λειτουργία του θυρεοειδούς ρυθμίζεται και ελέγχεται από έναν άλλο αδένα που ονομάζεται υπόφυση και βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η υπόφυση παράγει την ορμόνη θυρεοτροπίνη ή TSH που δρα πάνω στον θυρεοειδή για την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών Τ3 και

Τ4. Τι είναι ο Υποθυρεοειδισμός Τι είναι όμως ο Υποθυρεοειδισμός; Υποθυρεοειδισμός είναι η κατάσταση κατά την οποία ο θυρεοειδής υπολειτουργεί και παράγει ελαττωμένη ποσότητα θυρεοειδών ορμονών. Είναι η πιο συχνή πάθηση του θυρεοειδούς. Συμβαίνει σε μεγαλύτερο ποσοστό στις γυναίκες, επιβαρύνεται με την ηλικία, και παρουσιάζει κληρονομική προδιάθεση. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται: κόπωση, αδυναμία, μικρή αύξηση του σωματικού βάρους, βραδυσφυγμία, υπνηλία, ξηρό δέρμα, εύθρυπτες τρίχες, μη ανοχή στο ψυχρό περιβάλλον, διαταραχές συμπεριφοράς και κατάθλιψη. Πολλοί

Υποθυρεοειδισμός:

άνθρωποι με υποθυρεοειδισμό παρου-

σιάζουν μόνο 2 ή 3 από τα παραπάνω

συμπτώματα. Είναι πολύ σημαντικό ότι

στις μέρες μας μια απλή εξέταση αίματος

μπορεί να αποκαλύψει την διαταραχή πολύ

νωρίς σε αρχικά ακόμη στάδιο. Η νόσος

του Hashimoto, η πιο κοινή αιτία υποθυρεοειδισμού Στους ενήλικες , η νόσος του

Hashimoto ή αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα

είναι η πιο κοινή αιτία υποθυρεοειδισμού.

Είναι η κατάσταση κατά την οποία το

ανοσολογικό σύστημα στρέφεται κατά

του θυρεοειδή με αποτέλεσμα την κατα-

στροφή του και την ανεπαρκή παραγωγή

θυρεοειδών ορμονών. Ο υποθυρεοειδι-

σμός μπορεί να παρουσιαστεί και μετά

την θεραπευτική χορήγηση ραδιενεργού

ιωδίου καθώς και μετά την χειρουργική

αποκατάσταση μιας πλειάδας νοσημά-

των του θυρεοειδούς αδένα (π.χ οζώδη βρογχοκήλη, Νόσος του Grave’s). Σπάνια, η ανεπαρκής έκκριση της θυρεοειδοτρόπου

ορμόνης από την υπόφυση προκαλεί υποθυρεοειδισμό. Υποθυρεοειδισμός μπορεί

να εμφανιστεί ακόμα και από τον τοκετό

αν η δημιουργία του θυρεοειδούς αδένα

κατά την ενδομήτριο ζωή είναι ατελής.

Οι επιπτώσεις της μη αντιμετώπισης του

υποθυρεοειδισμού Στους ενήλικες ο υποθυρεοειδισμός που δεν έχει αντιμετωπιστεί θεραπευτικά οδηγεί σε εγκεφαλική και

φυσική δυσλειτουργία, με υψηλά επίπεδα χοληστερόλης καθώς και καρδιοαγγειακής

νόσου και συμπτωματολογίας. Σε μεγάλη μείωση των θυρεοειδικών ορμονών για

αρκετό χρονικό διάστημα επέρχεται και

κώμα που ονομάζεται μυξοιδηματικό

λόγω της συνοδού εμφάνισης οιδήμα-

τος ανά σάρκα. Θυρεοειδής και εγκυμοσύνη Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία

του υποθυρεοειδισμού είναι απαραίτητη

κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης για

την ασφάλεια και της εγκυμονούσας και

του παιδιού. Η διαδικασία ελέγχου των

βρεφών αμέσως μετά την γέννα για την

επάρκεια των ορμονών του θυρεοειδούς

αποτελεί πλέον εξέταση ρουτίνας στις

μαιευτικές κλινικές που αποκαλύπτει τα

παιδιά με υποθυρεοειδισμό. Αν όμως ,

δεν ακολουθήσει θεραπεία το παιδί θα εμφανίσει εγκεφαλική δυσλειτουργία και

προοδευτικά καθυστέρηση με διαταραχές στην ανάπτυξη. Διάγνωση του Υποθυρεοειδισμού Με μια απλή αιματολογική

εξέταση μπορούν να προσδιοριστούν τα επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών Τ3 και Τ4 καθώς και της ΤSH. Υποθυρεοειδισμό έχουμε όταν βρούμε υψηλές τιμές ΤSH και χαμηλές τιμές θυρεοειδικών ορμονών

στο αίμα. Στην περίπτωση αρχικής εκδήλωσης ή υποκλινικού υποθυρεοειδισμού η ΤSH παρουσιάζει μικρή αύξηση πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα ενώ τα επίπεδα των θυρεοειδών ορμονών (Τ3,Τ4) θα είναι μέσα στα φυσιολογικά όρια. Όταν η αιτία του υποθυρεοειδισμού είναι η νόσος του Hashimoto τότε ανιχνεύονται στο αίμα και αυξημένα αντισώματα έναντι του θυρεοειδούς. Θεραπεία του Υποθυρεοειδισμού Η θεραπεία του υποθυρεοειδισμού γίνεται με χορήγηση ανασυνδυασμένης ορμόνης του θυρεοειδούς της θυροξίνης , και ονομάζεται θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης με θυροξίνη. Η αγωγή ορμονικής υποκατάστασης με θυροξίνη σε περιπτώσεις υποθυρεοειδισμού είναι δια βίου. Ωστόσο σε αρκετές καταστάσεις μπορεί δυνητικά να χρειαστεί επαναρύθμιση (εγκυμοσύνη κλπ) όπου ο προσδιορισμός της ΤSH κρίνεται απαραίτητος για αξιολόγηση. Πρέπει να αναφερθεί ότι σε περιπτώσεις θεραπείας με υψηλές δόσεις μπορεί να εμφανιστεί οστεοπόρωση ,καθώς και καρδιαγγειακή δυσλειτουργία ενώ με χαμηλές δόσεις δεν παρατηρείται η αναμενόμενη ύφεση της προηγούμενης συμπτωματολογίας και βρισκόμαστε υπό μια κατάσταση υπομεταβολισμού με όλες τις συνέπειες. Για καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα είναι απαραίτητη η τακτική παρακολούθηση και επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό.

θυροξίνη σε περιπτώσεις

να χρειαστεί επαναρύθμιση

Ιωάννης Λεγάκης

Ψηφιακή υποδομή

συνδέει τα δεδομένα

απεικόνισης του καρκίνου

σε ολόκληρη την ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε πρόσφατα πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας ψηφιακής υποδομής που θα συνδέει τους πόρους και τις βάσεις δεδομένων απεικόνισης του καρκίνου σε ολόκληρη την ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα την τήρηση υψηλών προτύπων δεοντολογίας. Η εν λόγω πρωτοβουλία υλοποιείται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σχεδίου για την Καταπολέμηση του Καρκίνου και συνίσταται από δύο έργα, το έργο EUCAIM και τον μηχανισμό δοκιμών και πειραματισμού στον τομέα της υγείας με χρήση ΤΝ (TEF-Health). Αναμένεται ότι έως το Δεκέμβριο του 2023 θα έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός της ψηφιακής υποδομής και θα έχουν θεσπιστεί οι μηχανισμοί συνεργασίας. Ακολούθως, οι πάροχοι δεδομένων θα μπορούν να συνδεθούν με τη νέα ευρωπαϊκή ομοσπονδοποιημένη πλατφόρμα. Η πρώτη έκδοση της πλατφόρμας θα διατεθεί έως τα τέλη του 2024 και η τελική έκδοση αναμένεται έως τα τέλη του 2025. Σε πλήρη λειτουργία και χρήση η ψηφιακή υποδομή εκτιμάται ότι θα βρίσκεται το 2026.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ: ΣΤΟ «ΚΟΚΚΙΝΟ»

ΟΙ ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ

ΤΟ 2022

Το υψηλότερο σημείο όλων των εποχών άγγιξαν οι συνταγές αντικαταθλιπτικών το 2022 στη Βρετανία, με 8,3 εκατομμύρια ανθρώπους να λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, σύμφωνα με το NHS. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν επίσης ότι περίπου ένας στους έξι ενήλικες ηλικίας 16

ετών και άνω στο Ηνωμένο Βασίλειο παρουσίασε κάποια μορφή κατάθλιψης το καλοκαίρι του 2021, με το ποσοστό να παραμένει υψηλότερο από ότι πριν από την πανδημία του κορονοϊού και τα lockdown. Δεδομένου του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων που έλαβαν αντικαταθλιπτικά

στη Βρετανία, το Εθνικό Ινστιτούτο Αριστείας Υγείας και Φροντίδας (NICE) της χώρας προχώρησε σε συστάσεις όσον αφορά τη διακοπή των αντικαταθλιπτικών.

Κατά τη διάρκεια της αρχικής φάσης της πανδημίας, εκτιμάται ότι περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια χειρουργικές επεμβάσεις για καρκίνο παγκοσμίως ματαιώθηκαν ή αναβλήθηκαν συνεπεία της αδυναμίας των εθνικών συστημάτων υγείας, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των νοσηλευομένων με Covid-19 ασθενών, της έλλειψης διαθέσιμων αναισθησιολόγων και κλινών Μονάδων Εντατικής Θεραπείας αλλά και του κινδύνου μετάδοσης του

ιού μέσα στο νοσοκομείο. Παράλληλα, υπολογίζεται ότι ακόμα και σε προηγμένες χώρες οι μαστογραφίες κατά τα δύο πρώτα χρόνια της πανδημίας μειώθηκαν σε ποσοστό μέχρι και 30%, οι κολονοσκοπήσεις μέχρι και 50%, το τεστ Παπανικολάου από 15-40% και οι αξονικές τομογραφίες θώρακος από 8-19%. Το 2020 στην Ευρώπη καταγράφηκαν 4.400.000 νέα κρούσματα καρκίνου και 1.955.000 θάνατοι.

Ένας στους τρεις ηλικιωμένους στην Ελλάδα (ποσοστό 35,6% ) βρίσκονται στα όρια του υποσιτισμού, ενώ οι ηλικιωμένοι Έλληνες που είναι υποσιτισμένοι φθάνουν το 10,4%. Αυτό αποκαλύπτει έρευνα τριών ελληνικών Πανεπιστημίων, η οποία δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Nutrients. Σύμφωνα με την έρευνα, οι ηλικιωμένοι που συγκατοικούν έχουν σημαντικά καλύτερη διατροφική κατάσταση από αυτούς που ζουν μόνοι. Ποσοστό 10,4% των ηλικιωμένων Ελλήνων φέρονται υποσιτισμένοι, ενώ το ποσοστό όλων όσοι είναι κοντά στα όρια υποσιτισμού και αντιμετωπίζουν «κίνδυνο υποσιτισμού» καταγράφεται στο 35,6%. 34,9% των ηλικιωμένων ζουν μόνοι και το 65,1% συγκατοικούν με άλλους. Ποσοστό 50,1% των ηλικιωμένων είχε χαμηλή ποιότητα ζωής που επηρεάζει την υγεία τους. Ποσοστό 41,1% είχε χαμηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας, 34,4% είχε μέτρια επίπεδα σωματικής δραστηριότητας και 24,6% είχε υψηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Ποσοστό 41,1% είχε ανεπαρκή Δείκτη Ποιότητας Ύπνου (ΔΠΥ).

Υποσιτίζονται πολλοί

ηλικιωμένοι στην Ελλάδα

ΠΑΝΩ ΑΠΟ 2,5 ΕΚΑΤ. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ

Αν ζητάτε:

• έγκυρη καθημερινή ενημέρωση για όλα τα θέματα που αφορούν τον κλάδο της υγείας

• πλήρη κάλυψη καθημερινών θεμάτων

• αποκλειστικές ειδήσεις

• διεθνή επικαιρότητα για θέματα υγείας

• επιχειρηματικά νέα

• ενημέρωση για συνέδρια και ημερίδες

• επιστημονικά θέματα

• ειδικά αφιερώματα

• συνεντεύξεις με κορυφαίους επιστήμονες, ερευνητές και στελέχη του κλάδου υγείας

σήμερα συνδρομητές μας, και το Health Daily θα βρίσκεται καθημερινά στις οθόνες σας!

Νέλλη Καψή, T: 210 6617777 (εσωτ. 204), F: 210 6617 778, E: nellykapsi@yahoo.com

Χρυσούλα Κορδούλη, T: 210 6617777 (εσωτ. 204), F: 210 6617 778, E: ckordouli@boussias.com

Αμαλία Ψιλούδη, T: 210 6617777 (εσωτ. 231), F: 210 6617 778, E: apsiloudi@boussias.com

Μουτζίκος, T: 210 6617777 (εσωτ. 263), F: 210 6617 778, E: amoutzikos@boussias.com

καθημερινή