Lawyer τεύχος 05 by BOUSSIAS

LAWYER The Business Magazine • Noέμβριος 2020

ΓΙΆΝΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΊΔΗΣ KYRIAKIDES GEORGOPOULOS LAW FIRM

Νέες τεχνολογίες στην ιατρική _σελ. 20

Ηλεκτρονικό εμπόριο και προστασία καταναλωτή _σελ. 32

ΣΔΙΤ: Εργαλείο καινοτομίας για έργα υποδομών_σελ. 44

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

005

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

The Business Magazine www.lawyermagazine.gr

04 _

ΕΚΔΟΤΗΣ

Editorial

News & Updates

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Cover Story: KYRIAKIDES GEORGOPOULOS LAW FIRM Γιάννης Κυριακίδης, Managing Partner

Back Cover Story: SAP HELLAS, CYPRUS AND MALTA Κατερίνα Γαλανοπούλου, Legal and Compliance Counsel

Interview: Ζωή Ράπτη, Υφυπουργός Υγείας αρμόδια για θέματα Ψυχικής Υγείας

ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΣΥΝΕΡΓΆΤΙΣ

Λυδία Βενέρη

In the Spotlight: Οι νέες τεχνολογίες στην ιατρική και η νομική τους αντιμετώπιση

In the Spotlight: Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο

In the Spotlight: Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ): Το εργαλείο καινοτομίας για έργα υποδομών

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας

Δηµήτρης Κορδεράς ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Αντωνία Κατσουλιέρη EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου

Νένα Γιαννακίδου ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Interview: Δρ. Ρούλα Τριανταφυλλίδου, Συντονίστρια του Προγράμματος Ιδιωτικοποιήσεων ΤΑΙΠΕΔ

Opinions: Ερικέτη Διακουμάκου, M.Sc in Banking and Finance Law, Δικηγόρος

Opinions:

60 _

66 _

IMAGE BANK

Opinions: Μαρία Γ. Σινανίδου, Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Opinions: Αθανάσιος Παναγιώτου, Υποψήφιος Δ.Ν., LL.M. Queen Mary University of London

Lawyer Events: Παρουσίαση Πορισμάτων και Προτάσεων Επιτροπών ΣΔΕΕ

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Γιώργος Κουντούρης, Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Nατάσσα Θεοδοσίου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Lawyer On Tour: Thomas Boué, Director General, Policy - EMEA, BSA | The Software Alliance

World Report

Θωμάς Αρσένης Αdobe Stock Aµαλία Ψιλούδη, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com ISSN 2732-6152

LAWYER _ 3

_EDITORIAL

“ I AM A WORK IN PROGRESS” - Ayala Deutsch Σ

τις 16-11 άνοιξε τις ψηφιακές πόρτες του το “2020 Annual Meeting”, η μεγαλύτερη εκδήλωση κοινωνικής δικτύωσης του International Trademark Association (ΙΝΤΑ), η οποία συγκεντρώνει κάθε χρόνο περισσότερους από 5.000 εκπροσώπους εταιρειών, νομικούς συμβούλους και δικηγόρους, προκειμένου να συζητήσουν τις νομικές, οικονομικές, επιχειρηματικές και τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας. Στο καλωσόρισμά της, η πρόεδρος του ΙΝΤΑ για το 2020, Ayala Deutsch, αναφέρθηκε -ως ήταν αναμενόμενο- στην πανδημία του Covid-19, εξαιτίας της οποίας η ετήσια συνάντηση που είχε προγραμματισθεί για τον Μάιο του 2020 στη Σιγκαπούρη μεταφέρθηκε, καταρχήν, για τον Νοέμβριο του 2020 στις ΗΠΑ και τελικά αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί ψηφιακά - πώς μπορεί, άραγε, να διεξαχθεί ένα event που βασίζεται στην προσωπική επαφή, εξ’ ολοκλήρου διαδικτυακά; I am a work in progress είπε (σαν να διάβασε τη σκέψη μου) η Ayala Deutsch. Μια φράση που, όπως μας ανέφερε, χρησιμοποιούσε ο πατέρας της, για να της εξηγήσει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να επαναπαύεται σε μια επιτυχία, αλλά να εξελίσσεται και να προοδεύει διαρκώς. Χρησιμοποιώντας αυτά τα λόγια, η πρόεδρος του ΙΝΤΑ μας παρότρυνε να είμαστε ανθεκτικοί, ευέλικτοι, προσαρμοστικοί στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και τόνισε την ανάγκη να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε, να αποκτούμε νέες δεξιότητες, να «αγκαλιάζουμε» την καινοτομία και την αλλαγή - παρά τις αντίξοες συνθήκες. Ο μήνας που πέρασε χαρακτηρίστηκε από περιοριστικά μέτρα, ανησυχία, εξάντληση των αποθεμάτων μας σε υπομονή. Ταυτόχρονα, όμως, είχε νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς, πληθώρα εκδηλώσεων σε όλους τους κλάδους της αγοράς που διεξήχθησαν ψηφιακά με μεγάλη επιτυχία, επιχειρήσεις που με αφορμή την πανδημία δεσμεύθηκαν να υιοθετήσουν πρακτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και σημαντική βελτίωση της σχέσης των δικηγόρων με την εξ’ αποστάσεως εργασία και την τεχνολογία. Μάλιστα, ο Σύνδεσμος Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο που διαδραματίζει ο ψηφιακός μετασχηματισμός στην άσκηση της δικηγορίας, ανακοίνωσε το πρώτο ψηφιακό Legal Tech Forum, στις 17 Δεκεμβρίου, στόχος του οποίου είναι η ανάδειξη της σημασίας της νομικής τεχνολογίας και η ενημέρωση των μελών του για τις διαθέσιμες υπηρεσίες στην αγορά του legal tech.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Ας μην σταθούμε λοιπόν στην (πολυσυζητημένη) πανδημία, αλλά στα μικρά και στα μεγάλα που έχουμε καταφέρει, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, όλο αυτό το διάστημα. We are a work in progress. 4 _ LAWYER

ΠΈΜΠΤΗ

17 12 ●

3ο VIRTUAL EVENT

16.00 - 20.00

Α Π Ο Κ Λ Ε Ι Σ Τ Ι Κ Α Γ Ι Α ΤΑ Μ Ε Λ Η ΤΟΥ Σ Δ Ε Ε

1 FORUM ΝΟΜΙΚΉΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ | ΣΔΕΕ o

Σύνδεσμος Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο που διαδραματίζουν ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η νομική τεχνολογία στην άσκηση της δικηγορίας και την παροχή νομικών υπηρεσιών, διοργανώνει -αποκλειστικά για τα μέλη του- το 1ο Forum Νομικής Τεχνολογίας ΣΔΕΕ, το οποίο θα διεξαχθεί ψηφιακά την Πέμπτη 17-12-2020, ώρα 16:00-20:00. Η virtual ημερίδα συνιστά μια σημαντική πρωτοβουλία του Συνδέσμου για την ανάδειξη της σημασίας του legal tech στην υποστήριξη της εργασίας των δικηγόρων, καθώς και την εξοικείωση των μελών του με τα διαθέσιμα ψηφιακά εργαλεία. Στην εκδήλωση θα συμμετέχουν νομικοί-στελέχη εταιρειών, οι οποίοι θα μοιραστούν την εμπειρία τους από τη χρήση τεχνολογίας, ενώ πάροχοι υπηρεσιών και εργαλείων τεχνολογίας θα έχουν τη δυνατότητα να ενημερώσουν τα μέλη του ΣΔΕΕ για τις εξελίξεις στον χώρο της νομικής τεχνολογίας, μέσα από την χορηγική παρουσίαση υπηρεσιών, best practices ή/και case studies. Δυνατότητα συμμετοχής στο Forum έχουν τόσο οι εταίροι και συνεργάτες των μελών του Συνδέσμου, όσο και στελέχη αυτών που παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης στα μέλη (ενδεικτικά υπηρεσίες IT).

Με τη Συνεργασία

ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Λήδα Πλατή, T: 2106617777 (εσωτ. 271) Μ: 6908 994 008 E.: lplati@boussias.com ΠΛΗΡΟΦΟΡΊΕΣ / ΕΓΓΡΑΦΕΣ: Εύη Δαβιδάκη, T: 6973 986 829 E: edavidaki@boussias.com

_NEWS&UPDATES

ΑΛΛΑΓΈΣ ΣΤΟΝ ΝΌΜΟ 4745/2020 ΓΙΑ ΤΑ ΥΠΕΡΧΡΕΩΜΈΝΑ

ΆΚΥΡΟΣ Ο «ΜΕΓΆΛΟΣ ΠΕΡΊΠΑΤΟΣ» ΑΠΌ ΤΟ ΣΤΕ Σε ακύρωση της κοινής υπουργικής απόφασης που οδήγησε στη δημιουργία του «Μεγάλου Περιπάτου της Αθήνας» προχώρησε το Συμβούλιο της Επικρατείας. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Δ’ τμήματος, οι ρυθμίσεις δεν συνιστούν τοις πράγμασι λήψη μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας προσώπων και μέσων μαζικής μεταφοράς για τον περιορισμό της πανδημίας, αλλά αντιθέτως αποτελούν «αμιγώς κυκλοφοριακές ρυθμίσεις κατά την έννοια του ΚΟΚ», όπως αναφέρεται στην υπ. αριθμ. 1992/2020 απόφαση.

ΣΕ ΔΗΜΌΣΙΑ ΔΙΑΒΟΎΛΕΥΣΗ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΈΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΊΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΏΝ ΕΙΣΦΟΡΏΝ

Από τις 16/10/20 και έως τις 29/10/20 τέθηκε σε διαβούλευση το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας για τη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών υπό τον τίτλο «Μέτρα ενίσχυσης των εργαζομένων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, ασφαλιστικές ρυθμίσεις και διατάξεις για την ενίσχυση των ανέργων». Το νομοσχέδιο προβλέπει μεταξύ άλλων τη μείωση των εισφορών εργοδότη και εργαζομένου, οργανωτικές διατάξεις για τη λειτουργία του e- Ε.Φ.Κ.Α, διατάξεις που αφορούν το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, αλλά και διατάξεις που αφορούν τον Ο.Α.Ε.Δ 6 _ LAWYER

Σειρά αλλαγών στο νόμο περί υπερχρεωμένων φέρνει ο 4745/2020 (ΦΕΚ A’ 214/06.11.2020). Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται εκκαθάριση των πινακίων με αίτηση επαναπροσδιορισμού και ηλεκτρονικά, εφαρμογή της νέας τακτικής διαδικασίας και κάμψη της υποχρεωτικής προφορικότητας, καθιέρωση κατ’ εξαίρεση διαδικασίας εμμάρτυρης απόδειξης και μεγάλος αριθμός διατάξεων που αφορούν την ηλεκτρονική διακυβέρνηση με εξ αποστάσεως διασκέψεις και δημιουργία ομάδων εργασίας για υλοποίηση έργων πληροφορικής.

ΜΕΤΑΚΊΝΗΣΗ ΔΙΚΗΓΌΡΩΝ ΕΝ ΜΈΣΩ LOCKDOWN Με ανακοίνωσή του ο ΔΣΑ ενημερώνει τους συναδέλφους ότι η μετάβαση τους στην εργασία τους μπορεί να γίνει είτε με το σχετικό έγγραφο από την ΕΡΓΑΝΗ είτε με βεβαίωση τύπου Α, η οποία δεν περιλαμβάνει περιορισμό περιφερειών και την οποία μπορούν να εκδώσουν οι ίδιοι, όπως προκύπτει σαφώς από το άρθρο 3 παρ. 3 περίπτωση δ' της ΚΥΑ (71342/6/11/2020).

ΡΙΖΙΚΈΣ ΑΛΛΑΓΈΣ ΣΤΙΣ ΤΡΆΠΕΖΕΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΨΗΦΙΑΚΌ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΌ Με σύγκριση 318 τραπεζών σε 39 χώρες ολοκληρώνει την μελέτη της η Deloitte με τίτλο «Digital Banking Maturity» που σχετίζεται με την ανταπόκριση των τραπεζών στην ψηφιακή επανάσταση. Η Ελλάδα συμμετείχε στην έρευνα για πρώτη φορά. Η αξιολόγηση έγινε σε πάνω από χίλιες διαφορετικές λειτουργικότητες και με πάνω από 4.900 πελάτες, των οποίων χαρτογραφήθηκαν οι ανάγκες, τα κανάλια προτίμησης και η εμπειρία χρήστη. Οι ελληνικές τράπεζες υστερούν ακόμη σε ζητήματα ανοίγματος και κλεισίματος λογαριασμών και στην ολοκλήρωση αγορών αποκλειστικά από τα ψηφιακά κανάλια, εντούτοις δύο από αυτές έχουν αρκετά χαρακτηριστικά, ώστε να κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, χωρίς ωστόσο να βρίσκονται στην κατηγορία των ψηφιακών πρωταθλητών ακόμα.

ΜΕΤΑΤΡΟΠΉ ΤΗΣ ΚΑΚΟΠΟΊΗΣΗΣ ΖΏΟΥ ΣΕ ΚΑΚΟΎΡΓΗΜΑ ΜΕ ΝΈΑ ΤΡΟΠΟΛΟΓΊΑ Τροπολογία του Υπουργείου Δικαιοσύνης αναβαθμίζει σε κακούργημα τον βασανισμό και τον φόνο ζώου με ποινή κάθειρξης έως 10 έτη. Ταυτόχρονα, η χρηματική ποινή καθορίζεται στις 500 ημερήσιες μονάδες με ύψος από πενήντα έως 100 ευρώ η κάθε μία. Ακόμη προβλέπεται οριστική αφαίρεση των ζώων από τους ιδιοκτήτες στην περίπτωση της κακομεταχείρισης και προσωρινή αφαίρεση, αν ο ύποπτος ή ο κατηγορούμενος αναλάβει το κόστος τυχόν αποκατάστασης της υγείας του ζώου, την κτηνιατρική φροντίδα και τη διαβίωση αυτού. Τα έσοδα από τα πρόστιμα μπορούν να χρηματοδοτούν δημοτικά κτηνιατρεία.

LAWYER _ 7

ΑΠΑΓΌΡΕΥΣΗ ΠΏΛΗΣΗΣ ΔΙΑΡΚΏΝ ΑΓΑΘΏΝ ΑΠΌ ΤΑ ΣΟΎΠΕΡ ΜΆΡΚΕΤ Μόνο ηλεκτρονικά μπορούν να πωλούνται πλέον τα διαρκή προϊόντα από τα σούπερ μάρκετ μετά από απόφαση του υπουργού Ανάπτυξης κ. Άδωνι Γεωργιάδη. Συγκεκριμένα, αποσύρονται από τα ράφια: ηλεκτρονικοί υπολογιστές, περιφερειακές μονάδες υπολογιστών και λογισμικού, τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός, εξοπλισμός ήχου και εικόνας, κλωστοΰφαντουργικά προϊόντα, χαλιά, κιλίμια και επενδύσεις δαπέδου και τοίχου, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, έπιπλα, φωτιστικά και άλλα είδη οικιακής χρήσης - εξαιρούνται ανταλλακτικά (π.χ. λαμπτήρες), σάρωθρα για οικιακή καθαριότητα, καθώς και σκούπες και βούρτσες για την οικιακή καθαριότητα, βιβλία, παιχνίδια, ενδύματα, με εξαίρεση τα καλσόν, υποδήματα και δερμάτινα είδη.

_COVER STORY Ο Γιάννης Κυριακίδης μιλά στο Lawyer για τον σύγχρονο δικηγόρο και τις δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει προκειμένου να κερδίσει την εμπιστοσύνη των εντολέων του, για την ανταπόκριση της KG Law Firm στην διαρκώς εξελισσόμενη αγορά της τέχνης με τη δημιουργία του τμήματος Art Law, για τον ρόλο της τεχνολογίας στην παροχή νομικών υπηρεσιών, αλλά και τα μέτρα που εφαρμόζει η εταιρεία για την ανταπόκριση στις προκλήσεις της πανδημίας του Covid-19.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απειλή Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Ποιος θα πρέπει να είναι, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος της τεχνολογίας στην παροχή νομικών υπηρεσιών και πώς αξιοποιείται η τεχνολογία από την KG Law Firm; Η τεχνολογία παίζει ήδη - και θα παίξει ακόμη περισσότερο στο άμεσο μέλλον - σημαντικότατο ρόλο στην παροχή νομικών υπηρεσιών. Η παγκοσμιοποίηση, το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι τηλεδιασκέψεις, η ψηφιακή υπογραφή και οι υπηρεσίες e-justice κερδίζουν ολοένα έδαφος. Αρκεί να αναλογιστούμε τις επιπτώσεις που έχουν επιφέρει στη καθημερινότητα μας το διαδίκτυο των πραγμάτων (internet of things), η εικονική πραγματικότητα (virtual reality) και η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) που προκάλεσαν την 4η βιομηχανική επανάσταση και άλλαξαν τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε, και επικοινωνούμε μεταξύ μας. Η τεχνολογία, συνεπώς, είναι κρίσιμο εργαλείο και σύμμαχος τόσο για εμάς τους νομικούς, όσο και για τους εντολείς μας στη διεκπεραίωση των υποθέσεών τους. Στην KG δίναμε ανέκαθεν μεγάλη έμφαση στην τεχνολογία. Πάντα επενδύαμε στις απαραίτητες υποδομές, στα κατάλληλα εργαλεία και στην εκπαίδευσή μας για την βέλτιστη χρήση της τεχνολογίας. Τώρα όμως, περισσότερο από ποτέ, το πράττουμε

και γιατί πιστεύομε ακράδαντα ότι η χρήση των κατάλληλων εργαλείων συμβάλλει στην προσέλκυση νέων ικανών δικηγόρων. Με άλλα λόγια, γνωρίζουμε ότι στη σύγχρονη εποχή που διανύουμε δεν αποτελεί μόνον απαίτηση της αγοράς να είσαι «τεχνολογικά εκσυγχρονισμένος», αλλά και παράγοντα που θα καθορίσει την επιλογή ενός φιλόδοξου δικηγόρου να σε προτιμήσει ως επόμενο εργοδότη. Τέτοια, λοιπόν, εργαλεία συμβάλλουν εν τέλει στην ανάπτυξη μιας δικηγορικής εταιρείας. Προσωπικά δε, δεν σας κρύβω πως δεν θεωρώ την τεχνητή νοημοσύνη ως απειλή. Αναμφίβολα, με τη χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούμε να παρέχουμε υπηρεσίες δαπανώντας λιγότερο χρόνο (και, άρα, εισπράττοντας μειωμένες αμοιβές ανά έργο), αλλά αυτό θα αυξήσει την αποδοτικότητά μας αφού ένα έργο θα ολοκληρώνεται σε λιγότερο χρόνο, επιτρέποντάς μας να ασχοληθούμε με περισσότερα έργα ταυτόχρονα. Έτι περαιτέρω, με την ορθή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουμε τη δυνατότητα να αναλύσουμε πιο σωστά τα δεδομένα και να παρέχουμε πιο ολοκληρωμένες υπηρεσίες στους εντολείς μας.

8 _ LAWYER

Γιάννης Κυριακίδης Managing Partner, KYRIAKIDES GEORGOPOULOS LAW FIRM

_COVER STORY Ποιες δεξιότητες θεωρείτε ότι πρέπει να έχει ο σύγχρονος δικηγόρος; Aρκεί η εξειδικευμένη νομική γνώση ή πρέπει να διαθέτει οριζόντιες γνώσεις σε πολλά και διαφορετικά γνωστικά πεδία; Το πλαίσιο δεξιοτήτων ενός δικηγόρου περιγράφει τις συμπεριφορές που εξασφαλίζουν υψηλή απόδοση στο εργασιακό περιβάλλον. Στην KG το πλαίσιο δεξιοτήτων επανασχεδιάστηκε και οι αξίες μας επανεπιβεβαιώθηκαν πολύ πρόσφατα και αυτό έγινε σε συνεργασία με τους συνεργάτες μας, τη συμμετοχή των οποίων θεωρήσαμε αυτονόητη προϋπόθεση σε αυτό το τόσο σημαντικό έργο. Ο δικηγόρος, ανεξαρτήτως πεδίου δραστηριότητας, πρέπει να είναι σε θέση να κατανοήσει τον πελάτη και τις ανάγκες του. Εμείς πιστεύουμε και επενδύουμε στην εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς δικαίου, διότι έτσι πιστεύουμε πως το επίπεδο παροχής νομικών υπηρεσιών είναι υψηλότερο. Σε γενικές γραμμές, ο δικηγόρος σαφώς οφείλει να είναι ενήμερος για τις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις και να έχει καλές γενικές γνώσεις. Αν θέλει να ξεχωρίσει πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει την αξία και τη διαφορετικότητα των εντολέων του, να μπορεί να προσαρμοσθεί στις ανάγκες του έργου, να επιλύει τις δυσκολίες που ανακύπτουν και να μην δρα ανταγωνιστικά. Πρέπει να είναι σε θέση να διαχειρισθεί αποτελεσματικά τον πελάτη, ενεργώντας πάντα με ευγένεια και υπομονή και να εμπλέκει τους κατάλληλους συνεργάτες του, όπου το έργο απαιτεί ομαδικότητα. Αναμφίβολα, δεν αρκεί μόνον η νομική γνώση και κατάρτιση, αλλά απαιτείται η κατανόηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος που μετεξελίσσεται σε επιχειρηματική αντίληψη και κριτική σκέψη. Έτσι με τον χρόνο και την εμπειρία θα εξελιχθεί σε έναν δικηγόρο με επιρροή και πειθώ που θα μπορεί να στηρίξει τις θέσεις του και να κερδίσει την εμπιστοσύνη των εντολέων του. Ποιοι τομείς δικαίου πιστεύετε ότι θα μας απασχολήσουν περισσότερο στο μέλλον και θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας στο δικηγορικό επάγγελμα;

οι τηλεπικοινωνίες, η κυβερνοασφάλεια, η ιδιωτικότητα των δεδομένων, τα κρυπτονομίσματα, η τεχνητή νοημοσύνη, το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και οι ηλεκτρονικές πληρωμές, οι ψηφιακές εφαρμογές, οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί, τα ψηφιακά αγαθά (λογισμικό, βάσεις δεδομένων, ιστοσελίδες, ψηφιακά έργα κλπ.) και η ανάγκη για τη νομική τους προστασία αναδεικνύουν νέους τομείς δικαίου, όπως το δίκαιο των νέων τεχνολογιών, της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, καθώς και νέες μορφές ποινικού δικαίου.

Με την ορθή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουμε τη δυνατότητα να αναλύσουμε πιο σωστά τα δεδομένα και να παρέχουμε πιο ολοκληρωμένες υπηρεσίες στους εντολείς μας

Προσφάτως η KG Law Firm εγκαινίασε έναν νέο τομέα εξειδίκευσης, αυτόν του Art Law. Τι οδήγησε σε αυτήν την πρωτοβουλία και ποια είναι τα κύρια νομικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος της τέχνης στην Ελλάδα;

Η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στον χώρο της τέχνης δεν είναι κάτι νέο για την εταιρεία μας. Ήδη από τη δεκαετία του 1970, η εταιρεία μας παρείχε συμβουλευτικές υπηρεσίες σε συλλέκτες έργων τέχνης επί συμβατικών θεμάτων σε αγοραπωλησίες έργων τέχνης και συμμετοχή σε δημοπρασίες, καθώς και στην οργάνωση της κατάλληλης δομής από νομική και φορολογική σκοπιά για τη λειτουργία ιδιωτικών συλλογών. Και αυτό όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, αφού τόσο τα έργα τέχνης (κυρίως πίνακες και γλυπτά) όσο και οι πελάτες είχαν και έχουν διεθνή προσανατολισμό. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, η αγορά αυτή παρουσιάζει ολοένα και αυξανόμενο ενδιαφέρον. Η δημιουργία, συνεπώς, μιας πιο οργανωμένης δομής στην εταιρεία μας ήταν το φυσικό επακόλουθο μιας ήδη πετυχημένης πορείας. Συνδυάσαμε, έτσι, τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας στον τομέα της τέχνης με τις υπηρεσίες που προσφέρει το φορολογικό μας τμήμα, το τμήμα του private wealth, το τμήμα πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά και το δικαστικό που έχει ad hoc εμπειρία σε ζητήματα πλαστότητας και αμφισβήτησης της κυριότητας έργων τέχνης. Αυτό μας οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου εξειδικευμένου τμήματος που ονομάσαμε Art Law. Πιστοί, μάλιστα, στην αντίληψη

Οι τομείς δικαίου που θεωρώ ότι θα έχουν μεγαλύτερη ανάπτυξη στο μέλλον είναι εκείνοι που συνδέονται με κάποιον τρόπο με τις νέες μορφές τεχνολογίας. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι δικηγόροι χρειάζεται να αντιλαμβανόμαστε έννοιες μη νομικές και να είμαστε σε θέση να κατανοούμε τα επιχειρηματικά σχέδια των πελατών μας που ενέχουν σημαντικό βαθμό καινοτομίας και πολυπλοκότητας. Θα έχετε ενδεχομένως αντιληφθεί ότι τα τελευταία χρόνια εξαιτίας ακριβώς της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας, οι τεχνολογικές εξελίξεις προηγούνται πολλές φορές της δημιουργίας του νομικού πλαισίου που τις διέπει. Οι νόμοι, δηλαδή, συγγράφονται αφού το προϊόν έχει τεθεί σε κυκλοφορία ή η υπηρεσία διαδοθεί. Με λίγα λόγια, τομείς όπως

10 _ LAWYER

Επενδύουμε στην εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς δικαίου, διότι έτσι πιστεύουμε πως το επίπεδο παροχής νομικών υπηρεσιών είναι υψηλότερο μας να συνάπτουμε συνεργασίες με τους κορυφαίους σε κάθε κλάδο, αποφασίσαμε να συνεργαστούμε σε αυτό το εγχείρημα με το εξειδικευμένο γραφείο Artsecure, που διαθέτει μακροχρόνια εξειδίκευση σε ζητήματα του δικαίου της τέχνης. Είμαστε ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι με την προοπτική που διαγράφεται στον χώρο αυτό και πιστεύουμε ότι θα αποτελέσει ένα πολύ πετυχημένο εγχείρημα για την εταιρεία μας και τους πελάτες μας.

της της KG «ορφανός» επικοινωνίας με τους εταίρους και τους υπόλοιπους συναδέλφους της ομάδας του. Διαβλέψαμε έγκαιρα ότι η περίοδος αυτή θα κρατούσε αρκετές εβδομάδες. Έτσι, θέσαμε σε εφαρμογή διάφορες δραστηριότητες όχι μόνο για να διασφαλισθεί η απρόσκοπτη παροχή νομικών υπηρεσιών, αλλά και για να διασφαλισθεί η διαρκής επικοινωνία μεταξύ μας εκείνες τις εβδομάδες και να νιώσουν όλοι οι συνεργάτες μας μέλη μιας πραγματικής οικογένειας. Ήταν αναμφίβολα για όλους -για τους εταίρους της KG, τους συνεργάτες και το διοικητικό μας προσωπικό- μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Μέχρι τότε ήμασταν μαθημένοι να βρισκόμαστε κυρίως δια ζώσης. Εντελώς ξαφνικά κληθήκαμε να συνεργαστούμε υπό νέες συνθήκες και εξ’ αποστάσεως. Ως οργανισμός δεν το είχαμε αντιμετωπίσει ποτέ στο παρελθόν και ούτε υπήρχε επιχειρησιακό σχέδιο για κάτι τέτοιο. Αντιδράσαμε όμως συλλογικά, άμεσα και σωστά με γνώμονα την ασφάλεια και την υγεία όλων. Ο τρόπος που ανταποκριθήκαν όλοι, δικηγόροι, διοικητικό προσωπικό, HR, ΙΤ, Marketing και οικονομικό τμήμα ήταν εκπληκτικός. Θα έλεγε κανείς πως υπήρχε καταρτισμένο σχέδιο που απλά τέθηκε σε εφαρμογή και λειτούργησε άψογα. Σήμερα λειτουργούμε σε καθεστώς εκ περιτροπής τηλεργασίας για το μεγαλύτερο μέρος του δυναμικού μας. Πρωταρχικό μέλημά μας παραμένει η ασφάλεια και η υγεία των εργαζομένων μας και προς το σκοπό αυτό έχουμε υιοθετήσει όλα τα πρωτόκολλα και έχουμε θέσει σε εφαρμογή τα προληπτικά μέτρα της πολιτείας για την προστασία και την ανάσχεση της εξάπλωσης του κορωνοϊού. ■

Πώς ανταποκρίνεται η KG Law Firm στην πανδημία του Covid-19 και ποια είναι εκείνα τα μέτρα που εφαρμόζει για τη διασφάλιση της απρόσκοπτης παροχής νομικών υπηρεσιών, με την ταυτόχρονη προστασία της υγείας των συνεργατών της εταιρείας; Η KG ήταν η πρώτη δικηγορική εταιρεία που ανταποκρίθηκε στην πανδημία του Covid-19, αποφασίζοντας να θέσει το σύνολο του δυναμικού της σε καθεστώς τηλεργασίας μία εβδομάδα πριν το επιβάλλει η Κυβέρνηση τον Μάρτιο. Το πιο αξιοσημείωτο, όμως, δεν ήταν πως οικειοθελώς πήραμε την απόφαση να θέσουμε το γραφείο μας σε καθεστώς τηλεργασίας, αλλά πως μέσα σε λιγότερο από δύο εικοσιτετράωρα το είχαμε θέσει σε πλήρη εφαρμογή. Δημιουργήσαμε εσωτερική ομάδα δράσης και προμηθεύσαμε το σύνολο του δυναμικού μας με καινούργια laptop. Η οργάνωση και οι υποδομές μας επέτρεψαν να λειτουργήσουμε κανονικότατα και εξ’ αποστάσεως, έχοντας πλήρη πρόσβαση στα αρχεία και στα συστήματα μας. Σε αυτή την απόφαση προβήκαμε συνειδητά θέτοντας την υγεία των συνεργατών μας ως πρώτη προτεραιότητα. Ταυτόχρονα, στήσαμε όλα τα κανάλια επικοινωνίας μεταξύ μας με σκοπό να μην μείνει κανένας συνεργά-

LAWYER _ 11

_BACK COVER STORY

Δεν υπάρχουν πλέον στεγανά στην επιλογή του Νομικού Συμβούλου Η Κατερίνα Γαλανοπούλου μιλάει στο Lawyer για τις απαιτήσεις που αντιμετωπίζει ο νομικός σύμβουλος σε μια πολυεθνική εταιρεία τεχνολογίας την εποχή του COVID-19 και μας εξηγεί γιατί η κλασική νομική παιδεία έχει πάψει εδώ και καιρό να αποτελεί το μοναδικό προσόν του σύγχρονου νομικού. Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Μετά την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών σπουδών μου, συνεργάστηκα με δικηγορικά γραφεία, όπως οι περισσότεροι δικηγόροι. Η πορεία μου στην έμμισθη δικηγορία, ξεκίνησε το 2004, όταν άρχισα να συνεργάζομαι με μια μικρή ανώνυμη εταιρεία που παρείχε υπηρεσίες τεχνικών ασφαλείας και ιατρών εργασίας. Με μόνο 5 άτομα προσωπικό, είχα την ευκαιρία να δω από πολύ κοντά πώς λειτουργεί μια εταιρεία και βρήκα τεράστια ευχαρίστηση στο να ασχολούμαι με ζητήματα που δεν είναι ακριβώς νομικά, αλλά εκπαιδεύουν το μυαλό σου για να παρέχεις τις σωστές νομικές υπηρεσίες στον εργοδότη σου… Μεταξύ άλλων, εμπλεκόμουν στην συγγραφή άρθρων, συνόδευα τους πωλητές σε πελάτες προκειμένου να τους εξηγήσω το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, παρακολουθούσα τις συνεντεύξεις για την πρόσληψη προσω-

πικού ή εξωτερικών συνεργατών, συμμετείχα στην χάραξη της στρατηγικής. Πιστεύω ότι εξαιτίας αυτής της εμπειρίας, με επέλεξε η Oracle Ελλάς ως νομική σύμβουλο και εν συνεχεία η Microsoft Ελλάς ως υπεύθυνη θεμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η SAP ήρθε σε μια εποχή πολλών αλλαγών σε προσωπικό επίπεδο και εν τέλει μου έδωσε την ευκαιρία να διαμορφώσω τον ρόλο μου όπως εγώ το επιθυμούσα, συνδυάζοντας όλη την εμπειρία που είχα αποκομίσει από τις προηγούμενες θέσεις μου. Στις 13.10.2020 έκλεισα 6 χρόνια στην SAP και αυτήν την στιγμή αισθάνομαι ικανοποιημένη διότι, όχι μόνο εργάζομαι σε μια εταιρεία που μου παρέχει την δυνατότητα να διαμορφώσω την καθημερινότητά μου με τον τρόπο που έχει το καλύτερο αποτέλεσμα για εμένα, αλλά και γιατί είμαι «εργαλείο» των πωλήσεων: έρχονται στη νομική υπηρεσία για να βρουν λύσεις.

12 _ LAWYER

Κατερίνα Γαλανοπούλου Legal and Co m plia nc e C o u n s e l at S A P H e l l a s, C y p r u s a n d M a lt a

Στόχος του έμμισθου δικηγόρου δεν είναι ένας αριθμός αγωγών ή εκτελέσεων, αλλά η διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, πάντα στο πλαίσιο της νομιμότητας και της επιχειρηματικής ηθικής

LAWYER _ 13

_BACK COVER STORY Ως υπεύθυνη για τα νομικά τμήματα της εταιρείας σε Ελλάδα, Κύπρο και Μάλτα, ποιες διαφορές εντοπίζετε στην εργασιακή κουλτούρα των χωρών αυτών; Και οι τρεις χώρες είναι μεσογειακές, ως εκ τούτου η εργασιακή κουλτούρα δεν είναι πολύ διαφορετική. Για παράδειγμα, και στις τρεις χώρες έχουν έρθει οι πωλητές και μου έχουν πει: «Δώσαμε τα χέρια με τον πελάτη. Μίλα τώρα με τον/τη δικηγόρο τους για να υπογραφεί και η σύμβαση». Και γίνεται. Και σε τέτοιες στιγμές, βλέπεις πόσο βοηθάει και η διοίκηση έτσι ώστε να υπογραφεί κάτι που έχει συμφωνηθεί επί της αρχής, με σεβασμό στις πολιτικές και τις αρχές και των δύο μερών. Συνεργάζομαι ωστόσο με εργαζόμενους της SAP σε χώρες εκτός του πεδίου ευθύνης μου, όπως την Ινδία και την Γερμανία. Ένας εργαζόμενος στην Ινδία δεν θα διανοηθεί να εκφράσει την αντίθεσή του με κάτι που λέει κάποιος τρίτος (ανώτερος ιεραρχικά ή από άλλη χώρα) – ούτε καν ευγενικά. Ζώντας σε μια χώρα όπου συνήθως οι συμμετέχοντες σε συνάντηση εκφράζουν την γνώμη τους, χρειάστηκα πάνω από έναν χρόνο για να το αντιληφθώ αυτό και να αρχίσω να τους ρωτάω ειδικά προκειμένου να ακούσω την άποψή τους. Θυμάμαι, μια άλλη φορά, είχα συνδεθεί σε μία τηλεδιάσκεψη πέντε λεπτά νωρίτερα και είχα αρχίσει να μιλάω με τη Γερμανίδα συνάδελφο, η οποία μου λέει κάποια στιγμή: «Είναι εντυπωσιακό που έχεις μπει τόσο νωρίς! Δεν το κάνουν γενικά οι Έλληνες αυτό ε;». Βρισκόμενη σε πολυεθνικό περιβάλλον από το 2005, προσπαθώ μεν να μην γενικεύω στα αρνητικά χαρακτηριστικά των χωρών, αλλά παράλληλα να ενημερώνομαι για την κουλτούρα τους, προκειμένου να τους φέρομαι με σεβασμό και κατανόηση.

τον ανταγωνισμό, να ξέρουμε τι δυσκολίες υπάρχουν εντός ή εκτός εταιρείας. Ενδεικτικά, στην περίπτωση που υπάρχουν αυτοματοποιημένες διαδικασίες και οι πωλητές οφείλουν να ακολουθήσουν συγκεκριμένη διαδικασία για την δημιουργία π.χ. μιας σύμβασης εμπιστευτικότητας, είναι δουλειά του in-house δικηγόρου να ενημερώσει για την διαδικασία αυτή (ξανά και ξανά, κάποιες φορές). Αντίστοιχα, όταν κατά την διαπραγμάτευση των όρων μιας σύμβασης με πελάτη, ζητηθεί κάτι που δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό, βοηθάει πολύ η γνώση του κλάδου και των ανταγωνιστών, έτσι ώστε να βοηθήσουμε τον πελάτη να καταλάβει τι ισχύει και γιατί. Το να είσαι, ωστόσο, μέρος της ομάδας, σημαίνει ότι έχεις κατακτήσει και κάποια «soft skills». Για εμένα το πιο σημαντικό είναι να υπάρχει κατανόηση των στόχων της εταιρείας και των στελεχών της: να κατανοεί ο in-house δικηγόρος τι είναι αυτό που κινητοποιεί τους εσωτερικούς του πελάτες. Να γνωρίζει έστω και σε υψηλό επίπεδο πού θέλει να φτάσει η εταιρεία, ποιες είναι οι επόμενες κινήσεις της, τι είναι αυτό που κυνηγάει. Γιατί με αυτόν τον τρόπο, θα συνδράμει στην επίτευξη των στόχων αυτών με τον τρόπο που ο/η ίδιος/α μπορεί.

Κατά το παρελθόν έχετε δηλώσει πως, ως νομικός σύμβουλος της SAP, δεν είστε απλά δικηγόρος, αλλά μέρος της ομάδας. Πόσο σημαντική είναι, συνεπώς, για έναν in-house δικηγόρο, η κατανόηση του business σκέλους της δραστηριότητας της εταιρείας; Όπως φάνηκε και στην Chief Legal Officers Survey που δημοσίευσε η Association of Corporate Counsel για το 2020, ο/η in-house δικηγόρος είναι πολυεργαλείο: το πτυχίο νομικής είναι μόνο ένα στοιχείο τους - το να γνωρίζουν την εταιρεία τους και το πεδίο δράσης της είναι κρίσιμο. Συνήθως, αυτό σημαίνει ότι για να βοηθήσουμε τον εργοδότη μας και να παράσχουμε σωστές νομικές συμβουλές, πρέπει να κατανοούμε τα προϊόντα του εργοδότη μας, να γνωρίζουμε

14 _ LAWYER

εργασίας, κάποιος έχει δημιουργήσει ένα γραφείο στο σπίτι του και είναι εύκολο. Σε εμάς, η κύρια πρόκληση ήταν το lockdown και οι συνέπειές του (όπως τα παιδιά στο σπίτι). Aπό προσωπική εμπειρία, μπορώ να σας πω ότι εάν δεν υπάρχει πραγματικό γραφείο στο σπίτι, η εργασία είναι αδύνατη: δεν μπορούσα απλά να συγκεντρωθώ. Όσον αφορά στην επεξεργασία δεδομένων, δημοσιεύθηκαν κατευθυντήριες γραμμές, αναγνωρίζοντας τους ειδικούς όρους που πρέπει να ισχύσουν υπό το φως των εξαιρετικά επειγουσών και πρωτοφανών αναγκών που είχαν προκύψει. Σε αυτό το πλαίσιο, έπρεπε να ορίσουμε την διαδικασία επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων, τηρώντας παράλληλα τις σχετικές οδηγίες που είχαν εκδώσει οι δημόσιες αρχές σχετικά με την εφαρμογή των μέτρων, καθώς η μη συμμόρφωση με αυτά θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιβολή ποινικών κυρώσεων. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη ότι υπήρχε ένα business continuity plan για όλες τις υπηρεσίες που παρείχε η εταιρεία μας, έπρεπε να διαχειριστούμε αιτήματα πελατών μας (που ευτυχώς ήταν πολύ λίγα), για παύση υπηρεσιών ή πληρωμών με την επίκληση της ανωτέρας βίας.

Οι έμμισθοι δικηγόροι επιλέγονται από τους εργοδότες τους ακριβώς για να έχουν άποψη επί πολλών και διαφορετικών μη νομικών θεμάτων: Δεν υπάρχουν πλέον στεγανά

Πώς θα χαρακτηρίζατε τον νομικό του μέλλοντος; Μπορεί να παραμείνει «αγκιστρωμένος» στην κλασική νομική παιδεία ή μήπως οδεύουμε προς ένα πρότυπο πολυδιάστατου νομικού συμβούλου, με ευρύτερες γνώσεις σε οικονομικά, marketing και management;

Ποιες είναι οι προκλήσεις για έναν νομικό σύμβουλο μιας εταιρείας τεχνολογίας όπως η SAP, εν μέσω της “έκρηξης” της ψηφιοποίησης λόγω της πανδημίας του Covid-19;

Πιστεύω ότι το μοντέλο του αγκιστρωμένου στην κλασική νομική παιδεία νομικού, έχει πάψει να ισχύει εδώ και αρκετά χρόνια. Ήδη οι έμμισθοι δικηγόροι επιλέγονται από τους εργοδότες τους ακριβώς για να έχουν άποψη επί πολλών και διαφορετικών μη νομικών θεμάτων: Δεν υπάρχουν πλέον στεγανά. Ο/Η έμμισθος/η δικηγόρος είναι μέλος διοικητικών συμβουλίων, συμμετέχει σε άτυπες ομάδες διοίκησης, συνεργάζεται στενά με τα τμήματα πωλήσεων ή μάρκετινγκ και καλείται να εκφέρει την άποψή του/ της επί ζητημάτων που ποτέ δεν σπούδασε. Γνωρίζω περιπτώσεις συναδέλφων που εργάζονται σε εταιρείες με εργοστάσια, που έχουν ζητήσει να παρακολουθήσουν τις εργασίες που γίνονται εκεί, απλά για να ξέρουν τι κάνει η εταιρεία τους. Ακόμα και ένα «απλό» νομικό ζήτημα, όπως η άσκηση αγωγής ή η κατάθεση διαταγής πληρωμής, πρέπει να αξιολογείται υπό το πρίσμα της επιχειρηματικότητας και της όλης στρατηγικής της εταιρείας. Στόχος του έμμισθου δεν είναι ένας αριθμός αγωγών ή εκτελέσεων: στόχος είναι η διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας του εργοδότη του, πάντα στο πλαίσιο της νομιμότητας αλλά και της επιχειρηματικής ηθικής. ■

Η SAP ήταν ήδη ψηφιοποιημένη πριν από την πανδημία. Ενδεικτικά, η δημιουργία των συμβάσεών μας είναι αυτοματοποιημένη, χρησιμοποιούμε ψηφιακές υπογραφές και λόγω πολυεθνικού περιβάλλοντος, είμαστε συνηθισμένοι σε συναντήσεις μέσω κάποιας πλατφόρμας. Γενικά, στην δική μας εταιρεία υπήρχαν τρεις μεγάλες νομικές προκλήσεις για τις οποίες απαιτήθηκε στενή συνεργασία με διάφορα τμήματα της εταιρείας: Υγεία και ασφάλεια, επεξεργασία δεδομένων και επίκληση ανωτέρας βίας στις συμβατικές μας σχέσεις. Όσον αφορά στην υγεία και ασφάλεια, υποχρεωθήκαμε να υιοθετήσουμε πολύ γρήγορα νέες διαδικασίες ασφάλειας/καθαρισμού, να καταρτίσουμε κατάλληλα πρωτόκολλα και στη συνέχεια να τα κοινοποιήσουμε σωστά στους εργαζομένους μας. Δουλεύοντας μαζί με την ομάδα facilities, έπρεπε να κλειδωθούν γραφεία χωρίς παράθυρα, να καταρτισθούν νέα σχέδια καθισμάτων για τους εργαζόμενους που θα έρχονταν στο γραφείο (μετά το lockdown) και ζητήθηκε από πολλά άτομα να εργαστούν από απόσταση. Σε χώρες, όπου η τηλε-εργασία είναι απλώς ένας άλλος τρόπος

LAWYER _ 15

_INTERVIEW

Ζωή Ράπτη Υφυπουργός Υγείας αρμόδια για θέματα Ψυχικής Υγείας

Ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα Η Υφυπουργός Υγείας μιλά στο Lawyer για τους στόχους της ως προς την αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου για την Ψυχική Υγεία στην Ελλάδα, την πολυαναμενόμενη κωδικοποίηση της σχετικής νομοθεσίας, ώστε να γίνει απλούστερη και σαφέστερη, τον εκσυγχρονισμό του νόμου για την ακούσια νοσηλεία, αλλά και τις προκλήσεις που συναντά στο έργο της λόγω της πανδημίας του COVID-19. Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας πορεία. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί της έως την ανάληψη του Υφυπουργείου Υγείας;

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Η επαγγελματική πορεία ενός ανθρώπου είναι συνήθως η απαρχή όμορφων εμπειριών. Εμπειριών που συνοδεύονται από τη συνύπαρξη και τη συνεργασία με ξεχωριστούς ανθρώπους. Ξεκίνησα την επαγγελματική μου καριέρα με τη μάχιμη δικηγορία, έναν χώρο που αγαπώ πολύ. Στη συνέχεια, λόγω του ενεργού ενδιαφέροντός μου για τα κοινά, αφοσιώθηκα επί σειρά 16 ετών στην τοπική αυτοδιοίκηση αναλαμβάνοντας θέση Αντιδημάρχου του Δήμου Φιλοθέης Ψυχικού. Σημαντικό σταθμό στην πορεία μου αποτέλεσε και η θητεία μου ως Γραμματέας Σχέσεων Κοινωνίας - Κόμματος (2016-2019) της ΝΔ. Σήμερα, ως Βουλευτής Βορείου Τομέα Αθηνών και Υφυπουργός Υγείας νιώθω μεγάλη τιμή και ευθύνη, καθώς η πολιτική καριέρα δεν είναι

16 _ LAWYER

αυτοσκοπός για εμένα. Αυτοσκοπός είναι η υλοποίηση του οράματος της διαμόρφωσης της Ελλάδας του μέλλοντος. Η σχέση μου με τον Τομέα της Υγείας δεν ξεκινά ασφαλώς από την ανάληψη των καθηκόντων μου. Έχω εις βάθος ασχοληθεί με τα προβλήματα και τις ανάγκες της Υγείας, έχω εμπειρία στον τομέα της Υγείας, καθώς τα προηγούμενα χρόνια υπηρέτησα ως νομικός στην Επιτροπή Προμηθειών Υγείας και γνωρίζω από μέσα τον τρόπο λειτουργίας του ΕΣΥ και τις ανάγκες που έχουν τα ψυχιατρικά νοσοκομεία και οι ψυχιατρικές κλινικές εντός των γενικών νοσοκομείων, οι υγειονομικές περιφέρειες, τα κέντρα ψυχικής υγείας και ούτω καθεξής.

δρομολογηθεί η διαδικασία για την υλοποίηση μιας εκτεταμένης κωδικοποίησης. Έπειτα, σχεδιάζονται σημειακές παρεμβάσεις, ώστε να ευθυγραμμιστούν οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας με τα σύγχρονα πρότυπα που ακολουθούνται σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, καθώς και τις προτάσεις της επιστημονικής κοινότητας. Σε αυτή την κατεύθυνση, προετοιμάζουμε τη νομοθετική κατοχύρωση νέων μορφών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, καθώς και την επέκταση των ήδη υπαρχόντων υπηρεσιών σε νέες πληθυσμιακές ομάδες. Τέλος, άμεσα θα προχωρήσουν παρεμβάσεις και στο πλαίσιο εποπτείας και ελέγχου των υφιστάμενων δομών ψυχικής υγείας, με στόχο τη διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και την αποτελεσματική χρήση των διατιθέμενων πόρων.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε ως Υφυπουργός σε θέματα ψυχικής υγείας; Ποιες είναι οι άμεσες προτεραιότητές σας, ώστε να αναβαθμίσετε το θεσμικό πλαίσιο της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα; Την χρονιά που διανύουμε, η παγκόσμια πανδημία εμφανίστηκε σε ένα ταραγμένο τοπίο ψυχικής υγείας και φυσικά αυξήθηκαν οι επιπτώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα εύθραυστα συστήματα Υγείας δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα κενά θεραπείας και τις ανάγκες της Ψυχικής Υγείας. Τα σκληρά και δραστικά μέτρα που εμφανίστηκαν για την αντιμετώπιση της πανδημίας οδήγησαν σε μια νέα πραγματικότητα που επιβάρυνε επιπλέον την Ψυχική Υγεία. Σε αυτή την κατεύθυνση, καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί σε στέρεες βάσεις το μέλλον της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης εν μέσω της δύσκολης περιόδου της υγειονομικής κρίσης την οποία διερχόμαστε, προκειμένου να ανταποκριθούμε τόσο στις υφιστάμενες, όσο και στις νέες αναδυόμενες ανάγκες του πληθυσμού για παροχή κατάλληλων, ποιοτικών και αποτελεσματικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η ανάπτυξη επαρκών, βιώσιμων και αποδοτικών μεθόδων διοίκησης, διαχείρισης, παρακολούθησης και αξιολόγησης του Τομέα Ψυχικής Υγείας αποτελεί συνεχή μέριμνα για το Υπουργείο Υγείας. Κύριος στόχος της πολιτικής μας είναι η ολιστική και προσανατολισμένη στον άνθρωπο προσέγγιση και η διασφάλιση της πρόσβασης όλου του πληθυσμού σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, για μια ζωή με υγεία και αξιοπρέπεια. Ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για την ψυχική υγεία είναι ένας από τους βασικούς στόχους για τους οποίους δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο. Η σχετική νομοθεσία πρέπει κατ’ αρχήν να απλοποιηθεί και να αποτυπωθεί με σαφή τρόπο, ώστε να καταστεί περισσότερο προσβάσιμη και λειτουργική. Προς τον σκοπό αυτό, έχει ήδη

Πώς επηρέασε η πανδημία του COVID-19 τις ήδη επιβαρυμένες δομές ψυχικής υγείας και τη ζωή των ατόμων με ψυχικά νοσήματα; Τι είναι απαραίτητο να γίνει για τη βελτίωση αυτών των προβλημάτων; Σε κάθε επιδημία, είναι σύνηθες οι άνθρωποι να αισθάνονται άγχος και ανησυχία. Την ίδια στιγμή, ο συνεχής φόβος, η αβεβαιότητα και οι ψυχοπιεστικοί παράγοντες στον γενικό πληθυσμό κατά τη διάρκεια της επιδημίας του COVID-19 μπορεί να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμες συνέπειες στις κοινότητες, τις οικογένειες και τα ευάλωτα άτομα. Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρξει αποδυνάμωση της οικονομίας, όπως επίσης και στιγματισμός των ασθενών που επιβίωσαν, με αποτέλεσμα την απόρριψή τους από την κοινότητα. Είναι πιθανόν να υπάρξουν μεγάλος βαθμός συναισθηματικής φόρτισης, θυμός και επιθετικότητα εναντία στην κυβέρνηση και τους εργαζόμενους πρώτης γραμμής, όπως επίσης και θυμός και επιθετικότητα εναντίον παιδιών, συζύγων, συντρόφων και μελών της οικογένειας. Συγχρόνως, βλέπουμε να καταγράφεται δυσπιστία απέναντι σε πληροφορίες που παρέχονται από την κυβέρνηση και άλλες αρχές, ενώ

Έχει ήδη δρομολογηθεί η διαδικασία για την υλοποίηση μιας εκτεταμένης κωδικοποίησης της νομοθεσίας για την ψυχική υγεία, ώστε να καταστεί περισσότερο προσβάσιμη και λειτουργική LAWYER _ 17

_INTERVIEW άτομα με αρχόμενα ή υπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας και διαταραχή χρήσης ουσιών πιθανόν να παρουσιάσουν υποτροπές ή να έχουν άλλες αρνητικές επιπτώσεις στην κατάσταση της υγείας τους, επειδή αποφεύγουν τις υπηρεσίες υγείας ή δεν έχουν πρόσβαση στους φροντιστές τους. Για την αντιμετώπιση όλων των παραπάνω προβλημάτων προχωρούμε συντονισμένα σε μια σειρά από δράσεις και παρεμβάσεις. Συγκεκριμένα, επαναλειτουργεί ήδη η Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306, η οποία παρέχει δωρεάν για όλο το 24ώρο ανώνυμα και εμπιστευτικά ενημέρωση για τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του COVID-19, ψυχιατρική, ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη, ενώ προχωράει και το πρόγραμμα ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, με χρήση πλατφόρμας τηλεϊατρικής και τηλεσυμβουλευτικής, ασθενών με COVID-19, μέσω του ΗΔΙΚΑ, είτε όταν βρίσκονται σε καραντίνα είτε σε κλινικές COVID στα νοσοκομεία αναφοράς. Σύντομα, θα αναρτώνται στην ιστοσελίδα του Υπουργείου απλές οδηγίες και τρόποι αντιμετώπισης των ψυχολογικών συνεπειών του COVID–19 και των πρώτων βοηθειών ψυχικής υγείας. Δρομολογημένη, επίσης, είναι η δημιουργία συστήματος προστασίας και ενδυνάμωσης ουσιοεξαρτώμενων που τελούν σε κίνδυνο λόγω της πανδημίας. Τέλος, το επόμενο διάστημα προβλέπεται να προσληφθεί σημαντικός αριθμός ψυχιάτρων και παιδοψυχιάτρων σε δομές Ψυχικής Υγείας με ταχύτατες διαδικασίες.

κυρίως για δύο λόγους. Κατά πρώτον, διότι αρκετές από τις προστατευτικές διατάξεις του είτε δεν εφαρμόζονται στην πράξη είτε δεν ρυθμίζουν επαρκώς ορισμένες κρίσιμες διαδικαστικές πτυχές της ακούσιας νοσηλείας, όπως για παράδειγμα το ζήτημα της μεταφοράς του νοσηλευόμενου. Κατά δεύτερον, γιατί τα νεότερα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας και της διεθνούς πρακτικής στον τομέα της ακούσιας νοσηλείας καθιστούν σε μεγάλο βαθμό την προσέγγιση του υπάρχοντος νομικού πλαισίου παρωχημένη. Γνώριζα το πρόβλημα και πριν αναλάβω το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο και τώρα το αντιλαμβάνομαι στην πλήρη διάστασή του. Επομένως, πράγματι ένας από τους βασικούς μας στόχους είναι να αναλάβουμε νομοθετική πρωτοβουλία για τον εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος πλαισίου. Αρχικά, πρέπει να δημιουργηθεί ένα σύστημα πρώιμης παρέμβασης, ώστε να μην οδηγούμαστε σε τόσο μεγάλα ποσοστά στην ακούσια νοσηλεία. Έπειτα, στις περιπτώσεις που εν τέλει απαιτείται προσφυγή σε ακούσια νοσηλεία, πρέπει η σχετική διαδικασία να διασφαλίζει πλήρως τα δικαιώματα και τον σεβασμό προς τον νοσηλευόμενο και τους οικείους του. Με άλλα λόγια, πρέπει η διαδικασία να έχει αμιγώς χαρακτηριστικά εξειδικευμένης περίθαλψης και όχι οιονεί ποινικής μεταχείρισης, χωρίς αυτό βέβαια να συνεπάγεται εκπτώσεις ως προς την ασφάλεια. Ως μία επιτυχημένη γυναίκα δικηγόρος στην Ελλάδα, τι θα συμβουλεύατε μια νέα δικηγόρο που θέλει να εδραιωθεί στο, κατά βάση ανδροκρατούμενο, περιβάλλον της μάχιμης δικηγορίας;

Ποια είναι τα προσόντα, με τα οποία σας έχει εφοδιάσει η νομική σας παιδεία, ώστε να μπορέσετε να ανταπεξέλθετε με επιτυχία στο απαιτητικό σας έργο ως Υφυπουργός Υγείας;

Πίστευα και πιστεύω στην σκληρή και αποτελεσματική δουλειά! Στη δουλειά η οποία φέρνει αποτέλεσμα μέσα από την συνεργασία με όρους ειλικρίνειας, ευθύτητας, βαθιάς επιστημονικής κατάρτισης και αυτοπεποίθησης. Αυτές, θεωρώ, είναι οι αξίες που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος, για να επιτύχει στον επαγγελματικό του βίο, ανεξαρτήτως εάν αυτός ανδροκρατείται ή εάν υπάρχει υψηλός ανταγωνισμός. ■

Η υπομονή, η μελέτη σε βάθους του εκάστοτε αντικειμένου μου, η εξάντληση του διαλόγου για την σύνθεση των απόψεων και κυρίως η προσήλωση στη λεπτομέρεια είναι μερικά από τα προσόντα που απέκτησα από την ενασχόλησή μου με τη νομική επιστήμη. Ο νόμος 2071/1992 για την ακούσια νοσηλεία έχει επικριθεί ως ένας επικίνδυνος συνδυασμός φυλάκισης και θεραπείας που γεννάει πολλά ζητήματα παραβίασης των δικαιωμάτων του ψυχικά ασθενούς. Υπάρχει βούληση από το Υπουργείο να μεταρρυθμιστεί το υπάρχον νομικό πλαίσιο προς μια πιο φιλελεύθερη κατεύθυνση στην πράξη; Αν και το ρυθμιστικό πλαίσιο των άρθρων 95-101 του Ν. 2071/1992 για την ακούσια νοσηλεία θεωρούταν αρκετά ικανοποιητικό για την εποχή του, σήμερα δεν ανταποκρίνεται στις σχετικές ανάγκες,

Ένας από τους βασικούς μας στόχους είναι να αναλάβουμε νομοθετική πρωτοβουλία για τον εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος πλαισίου για την ακούσια νοσηλεία 18 _ LAWYER

An emerging new brand of leaders Πώς οι σύγχρονοι Ηγέτες παρακινούν και εμπνέουν ομάδες υψηλής απόδοσης σε εικονικό περιβάλλον; Πώς οι ηγέτες γίνονται πιο ανθεκτικοί και καλύτεροι στην καθοδήγηση και τη λήψη αποφάσεων στην Covid-19 εποχή; Τι χρειάζεται για να είναι κάποιος αποτελεσματικός ηγέτης σε έναν τόσο δυναμικό κόσμο; www.peoplemanagement.gr

Mark Mortensen Associate Professor of Organizational Behaviour, INSEAD

09.12.20 LIVE ON YOUR SCREEN

ΣΥΜΜΕΤΟΧEΣ: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), Ε: mkalifida@boussias.com ΧΟΡΗΓIΕΣ: Μαρίνα Καφέζα, T: 210 6617777 (εσωτ. 252), E: mkafeza@boussias.com ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΟ: Τζένη Αναγνωστοπούλου, T: 210 6617777 (εσωτ. 278), E: ja@boussias.com

Οι νέες τεχνολογίες στην ιατρική και η νομική τους αντιμετώπιση LAWYER _ 20

_IN THE SPOTLIGHT

τεχνολογία σημειώνει αλματώδη πρόοδο σε όλους τομείς και φυσικά η ιατρική δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από αυτούς. Η αξιοποίηση της τεχνολογίας στην ιατρική έχει ως στόχο την πληρέστερη κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού και την εφαρμογή καινοτόμων τεχνικών που εξασφαλίζουν την εξατομικευμένη πρόληψη και θεραπεία σε μια πληθώρα περιπτώσεων. Η ιατρική ακριβείας, η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης μέσω της ρομποτικής ιατρικής είναι πρωτοποριακές εξελίξεις, οι οποίες ωστόσο γεννούν πολλά ερωτηματικά τόσο σε επίπεδο ηθικής όσο και ως προς τη νομική τους αντιμετώπιση. Τα ερωτηματικά αυτά έχουν να κάνουν αφενός με την προστασία των προσωπικών δεδομένων και αφετέρου με ενδεχόμενη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και τις έννομες συνέπειες από την πιθανή ή μη αστική ευθύνη των λεγόμενων ηλεκτρονικών προσώπων.

Απαγόρευση διακρίσεων Η ανάδυση νέων τεχνολογικά προηγμένων πρακτικών στην ιατρική πράξη έχει θέσει επί τάπητος το ζήτημα των διακρίσεων στην παροχή ιατρικής φροντίδας και του κατά πόσο είναι εφικτό να έχουν όλοι οι πολίτες ίση πρόσβαση σε εξελιγμένα προληπτικά και θεραπευτικά σχήματα. Ο προβληματισμός αυτός προκύπτει από την κοινωνική διάσταση που αποδίδεται στην υγεία στα περισσότερα Συντάγματα.

Η ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας έχει δώσει νέο περιεχόμενο στους παραδοσιακούς προβληματισμούς του ιατρικού δικαίου. Από την ποινική και αστική ευθύνη των ιατρών, η ιατρική ακριβείας και η τεχνητή νοημοσύνη στην ιατρική πράξη έχουν φέρει στο προσκήνιο την ανάγκη προστασίας των προσωπικών δεδομένων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα πλαίσια της βιοηθικής, αλλά και την πιθανή ευθύνη από πράξεις και παραλείψεις των ρομπότ. Της

LAWYER _ 21

Αλεξιάννας Τσότσου

_IN THE SPOTLIGHT Στο ελληνικό Σύνταγμα, το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία κατοχυρώνεται στο άρθρο 21 παρ. 3, σύμφωνα με το οποίο το κράτος έχει υποχρέωση φροντίδας της υγείας όλων των πολιτών, τηρώντας κριτήρια ίσης πρόσβασης σε θεραπευτικά μέσα. Ίση πρόσβαση σημαίνει, μεταξύ άλλων, τον αποκλεισμό διακρίσεων των πολιτών, με βάση τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Από την κοινωνική διάσταση του δικαιώματος στην υγεία απορρέει και η απαγόρευση των αθέμιτων διακρίσεων μεταξύ των πολιτών, υπό την έννοια ότι πρέπει να διασφαλίζονται ίσες ευκαιρίες θεραπευτικής φροντίδας για όλο τον πληθυσμό. Τη σχετική ευθύνη έχει το κράτος, προσαρμόζοντας ανάλογα την κατανομή των πόρων για την υγεία, είτε απευθείας, κυρίως με χρηματοδότηση της έρευνας, είτε με την ασφαλιστική νομοθεσία. Ο αποκλεισμός γενετικών διακρίσεων κατοχυρώνεται και στο άρθρο 11 της Σύμβασης του Οβιέδο, σύμφωνα με το οποίο στα πλαίσια της ιατρικής πράξης απαγορεύεται οποιασδήποτε μορφής διάκριση επί τη βάσει της γενετικής ταυτότητας του ατόμου. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η κατηγοριοποίηση του πληθυσμού με κριτήριο το γενετικό προφίλ, στην προσπάθεια να αναπτυχθούν είτε οι καταλληλότερες θεραπείες με συμβατικά φάρμακα είτε νέα θεραπευτικά μέσα, όπως στην περίπτωση της φαρμακογονιδιωματικής, είναι συμβατή με τις γενικές αυτές προβλέψεις και δεν θεωρείται ότι αποτελεί γενετική διάκριση εις βάρος του ατόμου.

Ιατρικά προσωπικά δεδομένα και GDPR Οι εξελίξεις στην ιατρική σε συνδυασμό με την αξιοποίηση της τεχνολογίας φέρνουν στο προσκήνιο πιο επίκαιρο από ποτέ το ζήτημα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων στους τομείς της ηλεκτρονικής υγείας και της ιατρικής ακριβείας, οι οποίοι σχετίζονται με την εύκολη συγκέντρωση και την ανάγκη επεξεργασίας μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων στα πλαίσια της ερευνητικής, προληπτικής και θεραπευτικής ιατρικής. Ήδη από το 1997, με το νόμο 2472/1997 είχε τεθεί επί τάπητος η νομική ρύθμιση του ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς, ο οποίος εξασφαλίζει τη διαθεσιμότητα ιατρικών και άλλων πληροφοριών των ατόμων με στόχο την

αποδοτικότερη θεραπεία τους. Φυσικά, από τότε μέχρι σήμερα το πλαίσιο πρόσβασης και διαχείρισης των προσωπικών δεδομένων έχει αλλάξει ραγδαία, όπως άλλωστε αποτυπώνεται και στο Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (GDPR), ο οποίος πλέον διέπει την αυτοματοποιημένη επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Τα ιατρικά δεδομένα συνιστούν ειδική κατηγορία και ως ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα υπόκεινται σε αυστηρότερο καθεστώς προστασίας. Το θέμα επανήλθε στην επικαιρότητα με την πανδημία του κορωνοϊού, η διαχείριση της οποίας απαιτεί την εκτεταμένη επεξεργασία ιατρικών προσωπικών δεδομένων ενός τεράστιου όγκου υποκειμένων, και απασχόλησε την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Με την υπ’ αριθμόν 5/2020 απόφαση της Ολομέλειας, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων εξέδωσε τις Κατευθυντήριες Γραμμές για την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στο πλαίσιο της διαχείρισης του COVID-19, στις οποίες καταλήγει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα που είναι χρήσιμα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και όχι μόνο αναφορικά με την αντιμετώπιση επειγουσών απειλών για τη δημόσια υγεία. Σε αυτές, η Ανεξάρτητη Αρχή επισημαίνει τις νομικές βάσεις που ορίζονται στο άρθρο 6 του GDPR για τη δυνατότητα επεξεργασίας των προσωπικών δεδομένων χωρίς τη συναίνεση του υποκειμένου, όπως μεταξύ άλλων η εκπλήρωση καθήκοντος που εκτελείται για το δημόσιο συμφέρον, η διαφύλαξη ζωτικού συμφέροντος του υποκειμένου, η έννομη υποχρέωση του υπεύθυνου επεξεργασίας, η ιατρική εκτίμηση για την ικανότητα προς εργασία του εργαζομένου ή η ιατρική διάγνωση και η παροχή υγειονομικής ή κοινωνικής περίθαλψης. Πάντως, η πιο αξιοσημείωτη παρατήρηση που προκύπτει από αυτό το κείμενο είναι ότι σύμφωνα με την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων το δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων

Ο GDPR δεν προσφέρει τις απαιτούμενες εγγυήσεις για το πολύπλοκο θέμα της εξισορρόπησης της προστασίας των προσωπικών δεδομένων με την ανάγκη κυκλοφορίας τους στα πλαίσια της ιατρικής ακριβείας και της ηλεκτρονικής υγείας

22 _ LAWYER

δεν είναι απόλυτο, αλλά πρέπει να εκτιμάται σε σχέση με τη λειτουργία του στην κοινωνία και να σταθμίζεται σε σχέση με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Υπό αυτή την προοπτική, η έννοια της συγκατάθεσης στην επεξεργασία των ευαίσθητων ιατρικών προσωπικών δεδομένων καθίσταται αρκετά θολή. Αν, μάλιστα, λάβει κανείς υπόψη του ότι στις προαναφερθείσες νομικές βάσεις του άρθρου 6 προστίθεται και η νομική βάση του άρθρου 9 παρ. 2 στοιχείο η’ για την παροχή ιατρικών υπηρεσιών, η οποία δίνει το δικαίωμα στο ιατρό να επεξεργασθεί τα ιατρικά προσωπικά δεδομένα του ασθενούς ακόμα και χωρίς τη συγκατάθεσή του, έτσι ώστε να είναι υποχρεωμένος σε κάθε περίπτωση να του παράσχει ιατρική φροντίδα, γίνεται σαφές ότι ο GDPR δεν προσφέρει τις απαιτούμενες εγγυήσεις για ένα τόσο πολύπλοκο θέμα, όπως είναι η εξισορρόπηση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων με την ανάγκη κυκλοφορίας των δεδομένων με στόχο την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ιατρικής ακριβείας και της ηλεκτρονικής υγείας.

βαση απαγορεύει την ιατρική επέμβαση στα ανθρώπινα γονίδια, ώστε να τροποποιηθεί το γενετικό υλικό των απογόνων ή να καθορισθεί το φύλο του παιδιού (άρθρα 13 και 14), δίνοντας ξεκάθαρη νομική απάντηση στους αντίστοιχους ηθικούς προβληματισμούς. Πάντως, όσον αφορά στη βιοϊατρική και τις ποικίλες εφαρμογές της, η Σύμβαση του Οβιέδο δεν είναι δυνατόν να καλύψει όλα τα ζητήματα που ενδέχεται να ανακύψουν στο μέλλον. Επιπλέον, ένα μειονέκτημά της είναι ότι περιέχει περισσότερο γενικές κατευθυντήριες γραμμές παρά εξειδικευμένες ρυθμίσεις. Για παράδειγμα, η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής στην Ελλάδα έχει επανειλημμένα επισημάνει ότι το δικαίωμα συναίνεσης του άρθρου 5 απαιτεί σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στη λήψη βιολογικών δειγμάτων ανθρώπου για έρευνα, ειδικότερο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο θα επιλαμβάνεται συγκεκριμένων προβλημάτων και συγκρούσεων που ανακύπτουν στην πράξη.

Ανθρώπινα δικαιώματα και βιοϊατρική Ένα διαχρονικό ζήτημα, το οποίο γίνεται ολοένα πιο επίκαιρο με την πρόοδο που συντελείται στη βιοϊατρική, είναι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε έναν τομέα, ο οποίος εξελίσσεται συνεχώς και ανοίγει νέους ορίζοντες. Το γενικό πλαίσιο έχει τεθεί με τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (Σύμβαση Οβιέδο), η οποία κυρώθηκε στην Ελλάδα με το νόμο 2619/1998. Η Σύμβαση του Οβιέδο παρέχει ένα γενικό πλαίσιο για την προστασία της αξιοπρέπειας του ατόμου σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής, ρυθμίζοντας σειρά δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα της υποχρεωτικής συναίνεσης του ατόμου για την επέμβαση στην υγεία του (άρθρο 5) και το δικαίωμα ενημέρωσης (άρθρο 10), ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι επιτρέπει την εξέταση του γενετικού υλικού του ανθρώπου μόνο για λόγους διάγνωσης νόσου, ανίχνευσης γενετικής προδιάθεσης ή δεκτικότητας για νόσο και διενέργειας επιστημονικής έρευνας σχετικής με την υγεία και υπό την προϋπόθεση κατάλληλης συμβουλευτικής (άρθρο 12). Μάλιστα, η Σύμ-

Ρομποτική ιατρική και αστικό δίκαιο Ένα θέμα που θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στο μέλλον είναι η ενδεχόμενη αστική ευθύνη των ηλεκτρονικών προσώπων. Η χρήση

LAWYER _ 23

ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: πώς η Νομική γεφυρώνει 2 νευραλγικούς κλάδους για τον Άνθρωπο Τα δεδομένα υγείας αποτελούν τη Λυδία Λίθο της Ιατροτεχνολογίας: χωρίς αυτά, η τεχνολογία αδρανεί. Κανένας αλγόριθμος δεν λειτουργεί δίχως δεδομένα. Το Health ICT στο σύνολό του απαιτεί δεδομένα για να λειτουργήσει. Επομένως, πώς εξασφαλίζεται η χρήση όλων αυτών των καινοτομιών, από την στιγμή μάλιστα που τα δεδομένα είναι μόνο ένα από τα καίρια επιχειρηματικά ερωτήματα που απαιτούν νομική παρέμβαση; Σε παρόμοια ερωτήματα του χώρου της Υγείας και της Τεχνολογίας απαντά καθημερινά η δικηγορική εταιρεία Μιχαλοπούλου & Συνεργάτες. Ποιες είναι οι βασικότερες ελλείψεις που παρουσιάζει ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (GDPR) μπροστά στις προκλήσεις της ηλεκτρονικής υγείας και της ιατρικής ακριβείας;

οποίες δεν αντιμετωπίζονται σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο. Αξιοσημείωτη είναι η πρόσφατα εκδοθείσα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, γνωστή ως Schrems II, η οποία αποφάνθηκε ότι το επίπεδο προστασίας στις ΗΠΑ (Privacy Shield) δεν είναι ικανοποιητικό σε σύγκριση με αυτό που O Γενικός Κανονισμός Προστασίας υπαγορεύει ο GDPR. Αυτή την στιγμή, Προσωπικών Δεδομένων (GDPR) θέτει oι επιχειρήσεις καλούνται να ανατις βάσεις για παρεμβάσεις σε πιο θεωρήσουν πολιτικές και διαδικασίσύγχρονες μορφές επεξεργασίας προσωες τους σε οργανωτικό και τεχνικό πικών δεδομένων που συναντώνται στον επίπεδο. Με ό,τι συνεπάγεται για τομέα της Υγείας. Αναφερόμαστε στο τις σχέσεις τους με προμηθευτές ΗealthICT, δηλαδή health apps και και πελάτες τους. fitness σε Web ή σε mobile εφαρμογές Από την άλλη, ο GDPR δεν αποπου επεξεργάζονται δεδομένα. τελεί κλαδικό νομοθέτημα και υπό Το βασικό ζήτημα είναι ότι αυτές αυτήν την έννοια δεν είχε ως στόχο οι εφαρμογές δεν έχουν λόγο ύπαρξης τη διευθέτηση των ιδιαίτερων ζηχωρίς την πρόσβαση και επεξεργασία τημάτων ενός αυστηρά ρυθμισμένου των προσωπικών μας δεδομένων. Μποκλάδου, όπως είναι η υγεία και ρούν άραγε οι μεγάλοι πάροχοι cloud Δικηγόρος LL.M., Health, δη η ηλεκτρονική. Προσεγγίζει παρ’ συστημάτων (π.χ. Google, Apple και Pharma, Food & Life Sciences όλα αυτά κάποια άλλα ζητήματα και Amazon) να τηρούν απαρέγκλιτα τον μάλιστα καταλυτικά: λ.χ. το ζήτημα Γενικό Κανονισμό; Ισχύει το ίδιο για της κλινικής έρευνας καθιστώντας τους μικρότερους παρόχους και για πιο ευέλικτη τη συναίνεση μέσω του οneτους administrators αυτών των συστημάτων; Από την άλλη, οι Νομοθέτες κατανοούν πως time-consent ή της δευτερογενούς χρήσης υπάρχουν επείγουσες ανάγκες ρύθμισης, οι των δεδομένων.

_ADVERTORIAL

Ιωάννα Μιχαλοπούλου

24 _ LAWYER

Ποιες είναι οι προκλήσεις της σύγχρονης Ιατρικής και οι νομικές ανάγκες αντίστοιχα;

Ποια είναι η προσέγγιση του γραφείου σας στους τομείς εξειδίκευσής σας;

40, Ag. Konstantinou st.

_INFO

Η ταχύτατη ανάπτυξη της κλινικής έρευνας με εξατομικευμένες κλινικές μελέτες βασιζόμενες στα γενετικά στοιχεία των ασθενών, με live παρακολούθηση μέσω sensors και wearables, μας οδηγεί στην άνευ όρων ανάπτυξη της personalized ιατρικής, η οποία με τη βοήθεια της artificial intelligence μας εισάγει νομοτελειακά πλέον στη νέα εποχή της precision & personized ιατρικής με κύριο βάρος στην βιοτεχνολογία και σε νέες προηγμένες γονιδιακές θεραπείες. Η νέα εποχή για τα κράτη σε επίπεδο Υγείας σηματοδοτείται πια από τα ATMPs (Advanced Τherapy Μedicinal Products), η ανάπτυξη των οποίων θέτει ζητήματα τόσο σε επίπεδο φαρμακευτικής πολιτικής όσο και νομικών διαδικασιών, ξεκινώντας από το στάδιο της κλινικής έρευνας και μελέτης και φτάνοντας μέχρι τα στάδια της έγκρισης, διάθεσης και τιμολόγησης των σκευασμάτων προς τον ασθενή. Η συμβολή της τεχνολογίας στις εξελίξεις αυτές είναι καθοριστική. Μιλάμε επομένως πια για έναν πλήρως ψηφιακό κόσμο και όχι απλώς ψηφιοποιημένο. Η τεχνολογία 5G είναι ήδη γεγονός και θα αποτελέσει το απόλυτο εργαλείο στα χέρια των Επαγγελματιών Υγείας φτάνοντας να πραγματοποιούν λ.χ. χειρουργεία από απόσταση με 0,1 δευτερόλεπτα καθυστέρηση στη διόρθωση της ιατρικής πράξης. Ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά και ιατρικής ευθύνης, όπως προκύπτουν από τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία, απασχολούν τους πελάτες μας και κατ’ επέκτασιν εμάς.

από διαφορετική οπτική, δίνοντας συχνά λύσεις εκεί όπου φαίνεται ότι δεν υπάρχουν. Τρίτη στη σειρά η πρόοδος, που εξηγεί για ποιο λόγο τόσα χρόνια πριν επιλέξαμε να υπηρετούμε αποκλειστικά το Δίκαιο της Υγείας και κατ’ επέκτασιν την Ιατρική, παρακολουθώντας την μετεξέλιξή της μέσω της Τεχνολογίας. Τέλος, η ουσία. Καθημερινός μας στόχος είναι να αναζητούμε και να προσδίδουμε ουσία σε ό,τι κάνουμε. Επιδιώκουμε να απορρίπτουμε το περιττό και να αναδεικνύουμε το ουσιαστικό. Είτε πρόκειται για ένα νομικό ερώτημα, είτε για τη σχέση που χτίζουμε με τους πελάτες μας, είτε για τον τρόπο που συνεργαζόμαστε εσωτερικά ως ομάδα, η Ουσία αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία επενδύουμε. Σε μια εποχή που όλοι αναζητούμε τον σκοπό στη δουλειά μας, εμείς είμαστε από τους τυχερούς. Σκοπός δικός μας, η Υπηρεσία. Μέσω της ανεξάντλητης αγάπης που έχουμε για τις Επιστήμες και δη για την Υγεία, υπηρετούμε εν δυνάμει όλους μας - καθώς η Υγεία είναι το υπέρτατο αγαθό. Στηρίζουμε νομικά, εκείνους που μας στηρίζουν όλους: από τους επαγγελματίες υγείας, έως τα νοσοκομεία, τις κλινικές και τους επιστήμονες στα εργαστήρια μέχρι τους εφευρέτες της εποχής μας -τους medical technologists- που δίνουν νέες λύσεις σε παλιά και νέα προβλήματα. Η δράση μας είναι πάντα σίγουρη και αθόρυβη, καθώς στόχος μας είναι η απουσία μας να είναι πιο ηχηρή από την παρουσία μας. ■

Ασκούμε τη Νομική εδώ και 18 χρόνια, στηριζόμενοι σε 4 αδιαπραγμάτευτες αξίες. Στη βάση όλων, η βαθιά νομική γνώση, μια αξία που θεμελιώνει γερά την εξειδίκευσή μας στο Δίκαιο της Υγείας, του Φαρμάκου και του Τροφίμου. Ακολουθεί η εστίασή μας στην ευελιξία, η οποία μας βοηθά να προσεγγίζουμε πολύπλοκες περιπτώσεις

“Aithrio” Business Center (Α 16-18), 15 124 Marousi | Athens - Greece Τ: 210 330 52 30 F: 210 330 52 32 E: info@lawgroup.gr W: www.lawgroup.gr

LAWYER _ 25

_IN THE SPOTLIGHT

ρομπότ στην ιατρική πράξη αποτελεί πλέον καθημερινότητα σε πολλούς κλάδους, οπότε η πιθανή νομική αναγνώρισή τους αποτελεί ένα φλέγον ζήτημα, το οποίο βέβαια ακόμα βρίσκεται σε πολύ πρώιμα στάδια επεξεργασίας και ωρίμανσης. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι ποια είναι η νομική θέση των ηλεκτρονικών προσώπων και αν αυτά θα πρέπει να θεωρούνται ως φυσικά ή νομικά πρόσωπα, ζώα ή αντικείμενα, στα πλαίσια μάλιστα της ολοένα και μεγαλύτερης αυτονομίας τους, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πράξεις και παραλείψεις που θα προκαλέσουν ζημιές σε τρίτους. Η αυτονομία αυτή δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αφού πλέον τα ρομπότ νέας γενιάς είναι εξοπλισμένα με ικανότητες προσαρμογής και μάθησης, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτη διάδραση των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης με το περιβάλλον τους. Φυσικά, με την παραδοσιακή θεωρία της αστικής ευθύνης, μόνο φυσικά ή νομικά πρόσωπα μπορούν να φέρουν ευθύνη για τις υπαίτιες πράξεις ή παραλείψεις τους, όμως η αντιμετώπιση αυτή αποδεικνύεται ελλιπής και για έναν ακόμη λόγο πέρα από την αυτονομία των ρομπότ, η οποία μπορεί

να οδηγήσει σε αποκλεισμό της ευθύνης όλων των υπόλοιπων εμπλεκόμενων προσώπων. Ακόμα, λοιπόν, και αν θεωρηθεί ότι στα πλαίσια της ρομποτικής ιατρικής το ρομπότ μπορεί απόλυτα να ελεγχθεί και συνεπώς πιθανή ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη καταλογίζεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, απομένει το ερώτημα ποιο είναι αυτό το πρόσωπο. Είναι ο γιατρός, ο οποίος χρησιμοποίησε πλημμελώς το εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης ή ο σχεδιαστής και ο κατασκευαστής του; Σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς της αστικής ευθύνης, η ευθύνη θα μπορούσε καταρχάς να αποδοθεί στο γιατρό, εφόσον αποδεικνυόταν ότι δεν επέδειξε την επιμέλεια που όφειλε, όμως σε αυτή την προσέγγιση εγείρεται το ερώτημα ποιο είναι το πρότυπο επιμέλειας των ιατρών στην ιατρική πράξη που καθοδηγείται από την τεχνητή νοημοσύνη, οπότε αναδεικνύεται περαιτέρω η ανάγκη θέσπισης ελάχιστων επαγγελματικών προϋποθέσεων που πρέπει να πληρούν οι γιατροί, ώστε να τους επιτρέπεται η χρήση ρομπότ. Από την άλλη, η εξωσυμβατική ευθύνη του κατασκευαστή των ρομπότ, με την οποία εκτός από την εθνική νομοθεσία έχει ασχοληθεί εκτεταμένα εδώ και χρόνια και η ευρωπαϊκή (π.χ. Οδηγία 85/374 ΕΟΚ), καλύπτει ζημία που προκαλείται μόνο από κατασκευαστικά ελαττώματα του ρομπότ. Όλα αυτά τα πολύπλοκα ζητήματα αποτυπώθηκαν στην Έκθεση Επιτροπής Νομικών Θεμάτων του Ευρωκοινοβουλίου, η οποία δημοσιεύθηκε την 31η Μαΐου 2016 και περιέχει συστάσεις προς την Επιτροπή, έτσι ώστε αυτή να προβεί σε νομοθετική πρωτοβουλία με ρυθμίσεις αστικού δικαίου στον τομέα της ρομποτικής. Παρόλο που ο εκ βάθρων μετασχηματισμός της αστικής ευθύνης και η απόδοση νομικής προσωπικότητας στα ρομπότ είναι προφανώς μια εξέλιξη που απέχει αρκετά από τη σημερινή και άμεσα μελλοντική νομική πραγματικότητα, θα είναι πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε ποια βήματα θα γίνουν σταδιακά προς αυτή την κατεύθυνση. ■

Η χρήση ρομπότ στην ιατρική πράξη αποτελεί καθημερινότητα σε πολλούς κλάδους, οπότε η πιθανή νομική αναγνώρισή τους αποτελεί ένα φλέγον ζήτημα που θα μας απασχολήσει στο μέλλον

26 _ LAWYER

LAWYER _ 27

the associate law firm of EY Greece

τρόπο μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να συμβάλλει στην αντιμετώπιση > Μτης ε ποιον πανδημίας του COVID-19 και ποια νομικά ζητήματα θα ανακύψουν σε μια τέτοιου είδους αξιοποίηση της τεχνολογίας;

Αθανάσιος Παναγιώτου Υποψήφιος Δ.Ν., LL.M. Queen Mary University of London | Μέλος Δ.Σ. European Association of Health Law | Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις | Adjunct Professor The A merican College of Greece-Deree

Με βα ́ση τον τερα ́στιο ́γκο ο ιατρικω ́ν δεδομε ́νων για τον COVID-19 που διαθέτουμε και την ανα ́πτυξη τεχνικω ́ν μηχανικη ́ς μα ́θησης, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν εργαλει ́α για τη βελτι ́ωση της παροχη ́ς κλινικη ́ς φροντι ́δας, την ιατρικη ́ ́ρευνα ε και την αποτελεσματικο ́τητα των διαγνωστικω ́ν και θεραπευτικω ́ν προσεγγι ́σεων. Η δυνατο ́τητα της τεχνητη ́ς νοημοσυ ́νης να μαθαι ́νει απο ́ ́ναν ε μεγα ́λο ́γκο ο δεδομε ́νων και να αναγνωρι ́ζει σε αυτο ́ν μοτι ́βα μπορει ́ να αξιοποιηθει ́ σημαντικα ́ στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του COVID-19. Ωστόσο, ανακύπτουν σημαντικά νομικά ζητήματα. Πρώτον, αναδεικνύεται η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης της τεχνητής νοημοσύνης. Πώς θα εξασφαλίσουμε ότι οι σχετικοί αλγόριθμοι θα είναι υψηλής ποιότητας, θα κάνουν, δηλαδή, όσα «υπόσχονται», σωστά και με ασφάλεια; Δεύτερον, παρόλο που το υφιστάμενο πλαίσιο αστικής ευθύνης καλύπτει τα περισσότερα μελλοντικά σενάρια, η τεχνητή νοημοσύνη θα εγείρει πολύπλοκα ζητήματα. Τι συμβαι ́νει, ́ταν ο οι ιατροι ́ ακολουθου ́ν λανθασμε ́νη προσε ́γγιση λο ́γω σφα ́λματος αλγορι ́θμου; Ει ́ναι η παραδοσιακη ́ θεωρι ́α της αστικη ́ς ιατρικη ́ς ευθυ ́νης επαρκη ́ς για την αντιμετω ́πιση ζημι ́ας που προκαλείται απο ́ συστη ́ματα τεχνητη ́ς νοημοσυ ́νης; Ποιος θα πρε ́πει να υπε ́χει αστικη ́ ευθυ ́νη για την παροχη ́ πλημμελου ́ς ιατρικη ́ς φροντι ́δας; Μο ́νο ο ιατρο ́ς ́η το νοσοκομει ́ο που χρησιμοποι ́ησε το εργαλει ́ο τεχνητη ́ς νοημοσυ ́νης; Ποιο θα ει ́ναι το προ ́τυπο επιμε ́λειας για την αξιολόγηση της συμπεριφορα ́ς του ιατρου ́ ως αμελούς ́η μη; Θα πρε ́πει αυτο ́ς που σχεδι ́ασε τον αλγο ́ριθμο να υπε ́χει αστικη ́ ευθυ ́νη; Τρίτον, δεδομένου ότι οι εταιρείες επενδύουν σημαντικά ποσά στην ανάπτυξη αλγορίθμων, παρέχει το υπάρχον νομικό πλαίσιο πνευματικής ιδιοκτησίας επαρκή προστασία των επενδύσεών τους; Τέλος, εγείρονται ζητήματα προστασίας της ιδιωτικότητας όσον αφορά στη συλλογή μεγάλων συνόλων δεδομένων υγείας για την ανάπτυξη αλγορίθμων και στην κοινή χρήση τους με άλλους φορείς στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης.

ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Προσωπικών > ΘΔεδομένων εωρείτε ότι(GDPR) είναι επαρκής για την προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων της υγείας; Δεδομένου ότι για την ανάπτυξη της ιατρικής ακριβείας και την ουσιαστική αξιοποίησή της για αξιόπιστη και έγκαιρη διάγνωση, αποτελεσματική στοχευμένη θεραπεία και μοριακή παρακολούθηση, πρέπει να γνωρίζουμε τον τρόπο ζωής των ατόμων, το γενικό προφίλ της υγείας τους κ.ο.κ., ένας βασικός προβληματισμός σχετίζεται με την επεξεργασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Παρά το γεγονός πως έχει υπάρξει πρόοδος στον συγκεκριμένο τομέα, η προϋπόθεση της επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων στο πλαίσιο της ραγδαίας ανάπτυξης της ιατρικής ακριβείας και της ηλεκτρονικής υγείας δημιουργεί νέες καταστάσεις και ανάγκες ειδικότερης ρύθμισης. Δεδομένου ότι ο Γενικός Κανονισμός περιέχει γενικόλογες ρυθμίσεις όσον αφορά τη συναίνεση του υποκειμένου, η προστασία των δεδομένων, κυρίως όσων θα αξιοποιηθούν ως προσωπικά δεδομένα (π.χ. του τρόπου ζωής, του γενετικού προφίλ), απαιτεί εγγυήσεις και εφαρμογή κατάλληλων ρυθμιστικών οδηγιών. Επιπρόσθετα, γνωρίζοντας πως στο πλαίσιο της ιατρικής ακριβείας πραγματοποιείται επεξεργασία δεδομένων που μπορούν να ταυτοποιηθούν (και ενδεχομένως να οδηγήσουν σε ανακάλυψη του ατόμου), είναι ξεκάθαρο πως τα συγκεκριμένα ζητήματα πρέπει να ρυθμιστούν με λεπτομερή τρόπο πριν την είσοδο στο στάδιο των κλινικών εφαρμογών. Από τη μία, λοιπόν, υπάρχουν βασικά συνταγματικά δικαιώματα, όπως η αυτονομία, το δικαίωμα της συναίνεσης, η προστασία της γενετικής ταυτότητας, η προστασία των προσωπικών δεδομένων που χρήζουν προστασίας. Από την άλλη, ωστόσο, είναι απαραίτητη η διαρκής κυκλοφορία των δεδομένων για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν η ιατρική ακριβείας και οι εφαρμογές της ηλεκτρονικής υγείας. Όταν μιλάμε για ιατρική ακρίβειας και ηλεκτρονική υγεία, τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητα τόσο σε ερευνητικό όσο και σε διαγνωστικό επίπεδο. 28 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT ότι το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την ιατρική ευθύνη, > Θτα εωρείτε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα της υγείας και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη βιοϊατρική είναι επαρκές ή πρέπει να προσαρμοστεί λόγω των ζητημάτων που ανακύπτουν από την εφαρμογή της τεχνολογίας στην ιατρική; Οι νέες τεχνολογίες καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χώρο στη ζωή μας, και ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας, όπως, για παράδειγμα, μέσω των ρομπότφροντιστών, των χειρουργικών ρομπότ και των προσθετικών μελών. Την εξέλιξη της ζωής και της κοινωνίας, ακολουθούσε πάντα η ανάγκη της νομοθετικής ρύθμισης και, δεδομένου ότι η τεχνολογία αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, συχνά λέγεται ότι η νομοθεσία έπεται αυτής, προκαλώντας τη λεγόμενη έλλειψη συγχρονισμού τεχνολογικής-νομοθετικής εξέλιξης (pacing problem), ή την ανεπάρκεια του ρυθμιστικού πλαισίου (regulatory discontent). Προς το παρόν, τα ανακύπτοντα ζητήματα ρυθμίζονται από τις γενικές διατάξεις του εθνικού δικαίου για την αστική ευθύνη και του ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου για τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα και την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Ωστόσο, αυτές δεν είναι επαρκείς για να αντιμετωπίσουν όλους τους νέους κινδύνους που προκύπτουν από την εφαρμογή της βιοϊατρικής τεχνολογίας. Απαιτείται, επομένως, να υιοθετηθούν πιο εξειδικευμένοι κανόνες, και μάλιστα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να αξιοποιηθούν στο μέγιστο τα πλεονεκτήματα της χρήσης της τεχνολογίας στην υγεία, ενώ θα διασφαλίζεται ένα ενιαίο επίπεδο ασφάλειας και αξιοπιστίας. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) το 2017. Τον περασμένο Οκτώβριο, το ΕΚ διατύπωσε συστάσεις σχετικά με το δεοντολογικό πλαίσιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τον τρόπο αντιμετώπισης θεμάτων αστικής ευθύνης και δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να καταθέσει σχετική νομοθετική πρόταση στις αρχές του 2021, επομένως, πολλοί από τους υπάρχοντες προβληματισμούς θα λυθούν, ελπίζω, αρκετά σύντομα.

τα πιο συνήθη ζητήματα αστικής ευθύνης που προκύπτουν > Παπό οιαμίαείναιρομποτική επέμβαση και πώς πρέπει να τα προσεγγίζει ένας νομικός σύμβουλος; Σε μία ρομποτική επέμβαση υφίσταται διάδραση μεταξύ των φυσικών ενεργειών του ιατρού και των τεχνολογικών «ενεργειών» του ρομπότ και του λογισμικού του. Έτσι, το κρισιμότερο για έναν νομικό σύμβουλο που θα χειριστεί ένα ζήτημα αστικής ευθύνης από μία ρομποτική επέμβαση, είναι να αποσαφηνίσει πού οφείλεται το πρόβλημα που ανέκυψε. Οι περιοχές που θα πρέπει να διερευνήσει αφορούν, από τη μία, τον χειρουργό και τους χειρισμούς του και, από την άλλη, το ιατροτεχνολογικό προϊόν, και συγκεκριμένα τον σχεδιασμό του, την κατασκευή του, τυχόν λάθη λογισμικού, καθώς και την εκπαίδευση που έλαβε ο ιατρός από την κατασκευάστρια εταιρεία. Είναι το πρώτο και πιο βασικό βήμα, γιατί, αναλόγως με το συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξει για το αίτιο που οδήγησε στο πρόβλημα, θα καθορίσει, τόσο τον εναγόμενο, όσο και τη νομική βάση στην οποία θα στηρίξει τις προβαλλόμενες αξιώσεις. Τυχόν αστική ευθύνη του ιατρού ρυθμίζεται επαρκώς από τις διατάξεις του αστικού κώδικα, ενώ η ευθύνη του παραγωγού ρυθμίζεται και από τις ειδικότερες διατάξεις για την προστασία του καταναλωτή. Αν και η προσέγγιση αυτή είναι ξεκάθαρη, στην πράξη, ο νομικός σύμβουλος αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες στην απόδειξη των ειδικότερων αιτιών που προκάλεσαν το πρόβλημα, αλλά και του βαθμού επιρροής που κάθε ένα αίτιο είχε σε αυτό. Για τον λόγο αυτό, ο νομικός σύμβουλος θα πρέπει να εμβαθύνει σε άγνωστα τεχνολογικά και πρακτικά ζητήματα, πριν προχωρήσει στη νομική ανάλυση της ευθύνης.

LAWYER _ 29

Τζούλια Πουρναρά Associate Partner στη συνεργαζόμενη με την EY Ελλάδος δικηγορική εταιρεία «ΠλατήςΑναστασιάδης και Συνεργάτες»

_IN THE SPOTLIGHT

> Π οιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την εφαρμογή της τεχνολογίας στη σύγχρονη ιατρική;

Ειρήνη Κυριακίδη Partner KG LAW FIRM

Οι εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας έχουν βρει πρόσφορο έδαφος στην ιατρική, μετασχηματίζοντας το τοπίο της έρευνας και τη μορφή των υπηρεσιών υγείας και σηματοδοτώντας το πέρασμα στην εποχή της ηλεκτρονικής υγείας. Η ώσμωση ιατρικής και τεχνολογίας έχει εισφέρει στην ανθρωπότητα επιτεύγματα που συνιστούν επαναστατικά εργαλεία διάγνωσης και θεραπείας και μοχλό ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των συστημάτων υγείας, παράλληλα όμως δοκιμάζουν τα όρια του νομικού εποικοδομήματος και το δόγμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καθώς η λειτουργία της ηλεκτρονικής υγείας βασίζεται εγγενώς στη συλλογή, ανάλυση, συνδυασμό και διαμοιρασμό τεράστιου όγκου δεδομένων, παρεισφρέει στον σκληρό πυρήνα του δικαιώματος στην προσωπικότητα και έρχεται σε σύγκρουση με το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, αμφότερα εκφάνσεις της ανθρώπινης αξίας.

ελλείψεις που παρουσιάζει ο Γενικός > ΠΚανονισμός οιες είναιγιαοι βασικότερες την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων (GDPR) μπροστά στις προκλήσεις της ηλεκτρονικής υγείας και της ιατρικής ακριβείας;

Παρότι ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) επιβάλλει ένα δεσμευτικό πλαίσιο υποχρεώσεων για την επεξεργασία των δεδομένων υγείας, εδραζόμενο στον ευαίσθητο και απόρρητο χαρακτήρα τους, παρουσιάζει ελλείψεις που οδηγούν σε ανασφάλεια δικαίου ή αποψίλωση της παρεχόμενης προστασίας. Συγκεκριμένα, μπορεί να επισημανθεί ότι θεσπίζει εξαιρέσεις από τις ρυθμίσεις του που μπορούν να βρουν εφαρμογή στον τομέα της υγείας (π.χ. αποκλεισμός του δικαιώματος διαγραφής για ερευνητικούς σκοπούς και διασυνοριακές διαβιβάσεις επί τη βάσει του δημόσιου συμφέροντος), χωρίς όμως να προσφέρει νομικό αντίβαρο· καταλείπει στον εθνικό νομοθέτη να καθορίσει τους όρους εφαρμογής των περισσότερων νομικών βάσεων του άρθρου 9, μεταξύ άλλων της επεξεργασίας για σκοπούς έρευνας, ενώ του δίνει διακριτική ευχέρεια να αποκλίνει από τα ευρωπαϊκά πρότυπα στο πεδίο των δεδομένων υγείας, κατακερματίζοντας τον τρόπο εφαρμογής του και οδηγώντας στην πράξη σε υπέρμετρη εφαρμογή της συγκατάθεσης· και αποφεύγει να εισαγάγει εξειδικευμένες ρυθμίσεις αναγκαίες για την αξιοποίηση των δεδομένων υγείας, όπως ως προς το μέτρο της συγκατάθεσης, τις εφαρμοστέες τεχνικές ανωνυμοποίησης, το περιεχόμενο της έννοιας «επιστημονική έρευνα», το επιτρεπτό της περαιτέρω επεξεργασίας ή πρόσθετες απαιτήσεις ασφαλείας. Εναπόκειται λοιπόν στο EΣΠΔ και στην υιοθέτηση κωδίκων δεοντολογίας να συμβάλουν στην εφαρμογή του ΓΚΠΔ στον τομέα της υγείας με τρόπο που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητές του και τις προκλήσεις της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης.

ασυνήθιστη εποχή που διατρέχει η ανθρωπότητα με την > Σπανδημία ε αυτήν την του Covid-19, ποιες θα ονομάζατε ως εξελίξεις που θεωρείτε ότι υπήρξαν καθοριστικές σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα του Φαρμάκου και της Υγείας γενικότερα;

Ιωάννα Μιχαλοπούλου Δικηγόρος LL.M., Health, Pharma, Food & Life Sciences

Κατά την πανδημία, αναδείχθηκαν πράγματι ανάγκες που ενδεχομένως είχαν παραγκωνιστεί τα τελευταία χρόνια. Η τηλεϊατρική υπήρξε μία από αυτές, καθώς κατά το 2020 σημείωσε αύξηση 150% στις ΗΠΑ και 50% στην Ευρώπη σε σχέση με το 2019, αναδεικνύοντας ξεκάθαρα την ανάγκη επείγουσας νομικής ρύθμισής της λόγω ελλείψεως πλαισίου εναρμόνισης που να διευκολύνει τη χρήση της σε επίπεδο κρατών-μελών της ΕΕ. Στην Ελλάδα χρήζει άμεσης αναθεώρησης το πλαίσιο συνολικά. Γνωρίζω, ωστόσο, ότι η Πολιτεία επεξεργάζεται ένα νέο νομοθέτημα με στόχο να επιλύσει ορισμένα εύλογα ζητήματα. Οι ελλείψεις φαρμάκων και οι υπερκοστολογήσεις σε είδη ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα ανέδειξαν τόσο την ανάγκη αύξησης της παραγωγής φαρμάκων με ταχύτατες διαδικασίες εγκρίσεων όσο και φαινόμενα παραβίασης ανταγωνισμού, των οποίων επελήφθησαν οι αντίστοιχες Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG COMP & SANTE) σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές, διενεργώντας ελέγχους και εκδίδοντας οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές προς την κατεύθυνση αυτή. Η σύμπραξη πάντως ιατρικής και τεχνολογίας σε κρίσιμες εποχές, όπως αυτές που διατρέχουμε, αποδεικνύεται καταλυτική, αφού μαζί καταφένουν το ακατόρθωτο, με ζωντανο παράδειγμα το πολυαναμενόμενο εμβόλιο κατά του Covid-19. 30 _ LAWYER

«Μην είσαι κακός»: Η ιστορία κάνει κύκλους Στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης καταθέτει αντιμονοπωλιακή αγωγή εναντίον της Microsoft, κατηγορώντας την για εκμετάλλευση της θέσης της στην αγορά. Δύο δεκαετίες μετά, η ιστορία επαναλαμβάνεται, έχοντας στο επίκεντρο έναν άλλο ψηφιακό «γίγαντα»: την Google.

_ADVERTORIAL

ην εποχή που το Department of Justice (DOJ) έβαζε στο «στόχαστρο» την εταιρεία από το Redmond, η Google μετρούσε δύο χρόνια ζωής. Πίσω από αυτήν, βρίσκουμε την κλασσική ιστορία των startup που ξεκινούν από φοιτητές, στα γκαράζ και στα δωμάτια τους. Η ίδια ήταν ένα τέτοιο καλό «story», βασίζοντας την ανάπτυξη της στο «don’t be evil». Με το μότο «μην είσαι κακός», υπογράμμιζε ότι στόχος της ήταν να κάνει καλό στον κόσμο, ακόμη και αν αυτό σήμαινε «παραίτηση» από ορισμένα βραχυπρόθεσμα οφέλη. Τα επόμενα χρόνια και φτάνοντας στο σήμερα, ακολουθεί την εκρηκτική ανάπτυξη που όλοι γνωρίζουμε, από την αναζήτηση μέχρι τη διαφήμιση και από το email μέχρι τα smartphones. Οι επικριτές της αντέστρεψαν το μότο, χρησιμοποιώντας το εναντίον της. Και είναι μάλλον βέβαιο πως το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης χαμογελάει στο άκουσμά του. Για αυτό και στα τέλη Οκτωβρίου, την κατηγόρησε πως εκμεταλλεύεται τη «δύναμή» της, προκαλώντας προβλήματα στον ανταγωνισμό και την καινοτομία,

στην αναζήτηση και τη διαδικτυακή διαφήμιση. Στην εποχή της αγωγής εναντίον της Microsoft, η Google αποτελούσε το «αουτσάιντερ», που καλούταν να «πολεμήσει» έναν γίγαντα. «Ισχυριζόταν ότι οι πρακτικές της Microsoft ήταν αντιανταγωνιστικές. Κι όμως, τώρα, χρησιμοποιεί το ίδιο playbook, για να διατηρήσει τα δικά της μονοπώλια» έγραψε το DOJ. Η ιστορία, ασχέτως της εξέλιξης και του ποιος έχει δίκιο, κάνει έναν πλήρη κύκλο. Τότε, ζητούνταν ο διαχωρισμός της Microsoft σε δύο οντότητες. Η εταιρεία άσκησε έφεση και κέρδισε. Στο τέλος, κλήθηκε να μοιραστεί τις προγραμματιστικές της διεπαφές με

LAWYER _ 31

ανταγωνιστές. Σήμερα, σε μια υπόθεση που χαρακτηρίζεται ως η μεγαλύτερη αυτού του τύπου από εκείνα τα χρόνια, το DOJ «δεν αποκλείει τίποτα», ακόμη και να ζητήσει έναν διαχωρισμό της Google. Μένει να φανεί η εξέλιξη. Για την ιστορία πάντως και σύμφωνα με τον Bill Gates, η επικέντρωση της Microsoft σε εκείνη την υπόθεση την οδήγησε να «χάσει το τρένο» των smartphones και μια μελλοντική πρωτοκαθεδρία στην αγορά. Παράλληλα, αποτέλεσε παράγοντα για την απόφαση του Gates να αποσυρθεί το 2000, δίνοντας το «δαχτυλίδι» στον Steve Ballmer. Χρήστος Κοτσακάς, Senior Editor, epixeiro.gr

32 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT Το ηλεκτρονικό εμπόριο έχει έρθει έντονα στο προσκήνιο τους τελευταίους μήνες ακολουθώντας τη γενικότερη τάση ψηφιοποίησης των δραστηριοτήτων εν μέσω της πανδημίας. Μαζί με αυτό, όμως, αναδείχθηκε και η συχνότητα εξαπάτησης των καταναλωτών. Το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο δεν είναι ενιαίο και ρυθμίζεται από διαφορετικά και όχι τόσο σύγχρονα νομοθετήματα. Συνεπώς, η ανάγκη νομοθετικής εξειδίκευσης κρίνεται επιτακτική.

Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο Της

Αλεξιάννας Τσότσου

ο ηλεκτρονικό εμπόριο γνώρισε σταθερά αύξηση τα τελευταία χρόνια, όμως την περίοδο της καραντίνας ήρθε απόλυτα στο προσκήνιο ως ένας από τους ελάχιστους κλάδους δραστηριότητας που όχι μόνο δεν επλήγησαν, αλλά ενισχύθηκαν από το lockdown. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του Εργαστηρίου ELTRUN του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, οι χρήστες που χρησιμοποιούν για διάφορες αγορές τους ηλεκτρονικά καταστήματα άγγιξαν μέχρι το καλοκαίρι του 2020 το 50%, σε σχέση με 21% στα τέλη του 2019.

LAWYER _ 33

Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο Το ηλεκτρονικό εμπόριο οπωσδήποτε μπορεί να ωφελήσει τους καταναλωτές, καθώς τα ψηφιακά καταστήματα έχουν λιγότερα έξοδα από τα φυσικά και έτσι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν σημαντικές προσφορές και εκπτώσεις. Ωστόσο, δεν είναι τυχαίο ότι οι καταγγελίες στο Συνήγορο του Καταναλωτή αυξήθηκαν κατακόρυφα τους πρώτους μήνες του 2020, καθώς πολλά ηλεκτρονικά καταστήματα εκμεταλλεύθηκαν τη συγκυρία και εξαπάτησαν τους καταναλωτές είτε παρακρατώντας τους το τίμημα χωρίς να τους παραδώσουν το προϊόν είτε με την παράδοση προϊόντος πολύ χαμηλότερης αξίας και με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τα αναγραφέντα στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στο Lawyer ο Συνήγορος του Καταναλωτή, Λευτέρης Ζαγορίτης, οι καταγγελίες καταναλωτών που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο από το 12% το Δεκέμβριο του 2019 εκτοξεύθηκαν τον Οκτώβριο του 2020 στο 25% έναντι όλων των καταγγελιών που παραλαμβάνει η ανεξάρτητη αρχή. Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο δεν διέπεται από ένα συγκεκριμένο νομοθέτημα, αλλά από πλέγμα διατάξεων. Το νομοθετικό πλαίσιο είναι ο νόμος 2251/1994 για την προστασία του καταναλωτή και το προεδρικό διάταγμα 131/2003 για το ηλεκτρονικό εμπόριο, το οποίο αποτελεί την ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/31. Επιπλέον, το 2017 κυρώθηκε ο Κώδικας Καταναλωτικής Δεοντολογίας για το Ηλεκτρονικό Εμπόριο, ο οποίος περιέχει τις γενικές αρχές και υποχρεώσεις των ηλεκτρονικών καταστημάτων στις συναλλαγές B2C.

ως καταναλωτής ορίζεται «κάθε φυσικό πρόσωπο που επιδιώκει στόχους μη εντασσόμενους στο πλαίσιο της εμπορικής ή επαγγελματικής του δραστηριότητας». Συνεπώς, υπάρχει η περίπτωση ένα πρόσωπο, για παράδειγμα ένας λογιστής που αγοράζει από διαδικτυακό κατάστημα έναν υπολογιστή για το γραφείο του, να εμπίπτει στο γενικό ορισμό του καταναλωτή και συνεπώς να εμπίπτει στις προστατευτικές διατάξεις του νόμου 2251/1994, όμως να μην εμπίπτει στο πεδίο του π.δ. 131/2003 και επομένως να μην εφαρμόζονται ως προς αυτόν κάποιες επιπλέον προστατευτικές διατάξεις ειδικά για το ηλεκτρονικό εμπόριο.

Η έννοια του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο Κομβικής σημασίας για την εφαρμογή των διατάξεων περί προστασίας του καταναλωτή είναι να καθοριστεί η έννοια του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο, η οποία είναι διαφορετική σε σχέση με το γενικό ορισμό του καταναλωτή στο νόμο 2251/1994. Ενώ, λοιπόν, στον νόμο για την προστασία του καταναλωτή και συγκεκριμένα στο άρθρο 1 παρ. 4, ο καταναλωτής ορίζεται ως το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, για το οποίο προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά, το π.δ. 131/2003 υιοθετεί έναν πιο στενό ορισμό του καταναλωτή. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 1 περ. ε,

Συμβάσεις από απόσταση και υποχρεωτικά παρεχόμενες πληροφορίες Ένα βασικό θέμα στις ηλεκτρονικές συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών είναι η εγκυρότητα των συμβάσεων από απόσταση, δηλαδή των συμβάσεων που συνάπτονται μεταξύ ενός προμηθευτή και ενός καταναλωτή χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία τους. Στις συμβάσεις αυτές, η προσφορά αγαθών προς

34 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT πώληση από έναν προμηθευτή σε μια ηλεκτρονική σελίδα θεωρείται πρόσκληση για υποβολή πρότασης και όχι πρόταση, κατά τις διατάξεις 192 επ. ΑΚ. Έτσι, η σύμβαση συνάπτεται με την αποδοχή της παραγγελίας από τον προμηθευτή, με εξαίρεση τις πλήρως αυτοματοποιημένες παραγγελίες, στις οποίες ο καταναλωτής πληρώνει κατευθείαν δίνοντας τα στοιχεία της πιστωτικής του κάρτας, οπότε η παραγγελία θεωρείται ως αποδοχή της πρότασης που έκανε ο προμηθευτής με την ανάρτηση των προϊόντων του στο ηλεκτρονικό κατάστημα. Η διάκριση έχει πρακτική σημασία στην περίπτωση που έχει γίνει κάποιο λάθος, οπότε το προϊόν πωλείται σε τιμή πολύ χαμηλότερη της πραγματικής. Πρόκειται για ένα πραγματικό περιστατικό που προέκυψε το 2003 στην Amazon, όταν ένα προϊόν υψηλής τεχνολογίας πωλούνταν κατά λάθος σε τιμή πολύ χαμηλότερη από την κανονική, με αποτέλεσμα η πλατφόρμα να κατακλυστεί με παραγγελίες. Στη συνέχεια, η εταιρεία αρνήθηκε να εκτελέσει τις παραγγελίες με το επιχείρημα ότι αυτές αποτελούσαν πρόταση και όχι αποδοχή πρότασης, οπότε η σύμβαση δεν είχε καταρτιστεί. Η εγκυρότητα της σύμβασης από απόσταση εξαρτάται και από το εάν δόθηκαν στον καταναλωτή οι υποχρεωτικά παρεχόμενες πληροφορίες που ορίζει ο νόμος 2251/1994 και το π.δ. 131/2003. Στα άρθρα 3β και 3δ του ν. 2251/1994, τα οποία αποτελούν ενσωμάτωση της Οδηγίας 83/2011, ορίζονται όλες οι πληροφορίες, οι οποίες επί ποινή ακυρότητας πρέπει να παρέχονται στον καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση και εκτός εμπορικού καταστήματος. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν τα κύρια

Οι καταγγελίες που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο από το 12% το Δεκέμβριο 2019 εκτοξεύθηκαν τον Οκτώβριο 2020 στο 25% έναντι όλων των καταγγελιών στο Συνήγορο του Καταναλωτή

χαρακτηριστικά του προϊόντος ή της υπηρεσίας που παρέχεται, την ταυτότητα του προμηθευτή, τις τιμές και τις χρεώσεις, τους όρους της σύμβασης (όπως την ευθύνη του πωλητή, την υποστήριξη μετά την πώληση, τη διάρκεια της σύμβασης και του όρους καταγγελίας της), τις δαπάνες μεταφοράς, το δικαίωμα υπαναχώρησης και την εξωδικαστική επίλυση διαφορών. Ειδικότερες πληροφορίες που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο απαιτεί το άρθρο 4 του π.δ. 131/2003. Συγκεκριμένα, στο άρθρο 4 περιλαμβάνονται η επωνυμία του φορέα παροχής της υπηρεσίας, η γεωγραφική διεύθυνση, στην οποία είναι εγκατεστημένος, τα στοιχεία που επιτρέπουν την άμεση και ταχεία επικοινωνία του καταναλωτή με το φορέα παροχής της υπηρεσίας (διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τηλέφωνο κλπ), το οικείο μητρώο και τον αριθμό εγγραφής του φορέα σε αυτό, τις τιμές των προϊόντων με διευκρίνιση του φόρου και των δαπανών μεταφοράς, καθώς και τα στοιχεία της εποπτική αρχής, εφόσον αυτό απαιτείται για την άσκηση της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 9, ο καταναλωτής πρέπει να πληροφορείται για τα τεχνικά στάδια έως τη σύναψη της σύμβασης, τα προσωπικά δεδομένα που χορηγεί στο φορέα και τις γλώσσες, στις οποίες μπορεί να συναφθεί η σύμβαση. Από τις βασικότερες πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται στον καταναλωτή τόσο κατά το προσυμβατικό στάδιο όσο και κατά την ενημέρωση για την καταρτισθείσα σύμβαση είναι και οι όροι άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης. Αυτό ρυθμίζεται αναλυτικά στα άρθρα 3ε έως 3ιβ του νόμου 2251/1994, ο οποίος μπορεί μεν να μην είναι ειδικός για το ηλεκτρονικό εμπόριο, όμως στο πεδίο του εμπίπτουν οι συμβάσεις από απόσταση, στις οποίες ανήκουν και οι συμβάσεις στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εμπορίου. Σύμφωνα με το δικαίωμα αυτό, ο καταναλωτής μπορεί να υπαναχωρήσει εντός 14 ημερών από την παραλαβή του προϊόντος και μάλιστα αναιτιολόγητα, ενώ δεν επιβαρύνεται με καμία επιπλέον δαπάνη εκτός από τα έξοδα επιστροφής. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η διάταξη του άρθρου 3ι, στην οποία προβλέπεται η ευθύνη του καταναλωτή για τυχόν μείωση της αξίας του προϊόντος. Συγκεκριμένα, αν ο καταναλωτής προβεί σε πράξεις διαπίστωσης της φύσης, της λειτουργίας και των χαρακτηριστικών του προϊόντος, δεν έχει υποχρέωση αποζημίωσης, η οποία προκύπτει μόνο αν η

Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο διαχείριση του προϊόντος προχωρήσει σε πράξεις πέρα από τις αναγκαίες. Η αντιμετώπιση αυτή του νόμου πηγάζει από τον σκοπό του να μπορεί ο καταναλωτής να επιθεωρήσει και να δοκιμάσει τα προϊόντα, ακριβώς όπως θα έκανε σε ένα φυσικό κατάστημα.

Γενικοί Όροι Συναλλαγών Ένα από τα πιο τυπικά χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών συμβάσεων είναι ότι καταρτίζονται επί τη βάσει προδιατυπωμένων γενικών όρων συναλλαγών, οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί από τον ισχυρότερο συμβαλλόμενο με τρόπο τυποποιημένο για τη χρήση τους ως ομοιόμορφο περιεχόμενο στις συμβάσεις. Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο οι ΓΟΣ να ρυθμίζονται από το δίκαιο της προστασίας του καταναλωτή, αφού παρά τα σημαντικά πλεονεκτήματά τους στην επιτάχυνση και τη διευκόλυνση των συναλλαγών εγκυμονούν πολλούς κινδύνους για τα συμφέροντα των καταναλωτών και δημιουργούν ανισορροπία στη σχέση τους με τους προμηθευτές. Στο άρθρο 2 του νόμου 2251/1994 αναφέρονται οι προϋποθέσεις εγκυρότητας των ΓΟΣ. Συγκεκριμένα, αυτοί πρέπει να καθίστανται γνωστοί στον καταναλωτή το αργότερο κατά τη σύναψη της σύμβασης, ένας όρος που στο περιβάλλον συναλλαγών στο διαδίκτυο σημαίνει ότι στην ηλεκτρονική φόρμα παραγγελίας θα πρέπει οι ΓΟΣ να είναι σε εμφανές σημείο ακόμα και μέσω παραπομπής σε μια άλλη σελίδα μέσω hyperlink. Επιπλέον, οι ΓΟΣ πρέπει να είναι διατυπωμένοι στην ελληνική γλώσσα κατά τρόπο σαφή, συγκεκριμένο και εύληπτο, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να αντιληφθεί πλήρως το νόημά τους, ενώ οι ΓΟΣ που έχουν ως αποτέλεσμα τη σημαντική ανισορροπία μεταξύ προμηθευτή και καταναλωτή είναι άκυροι ως καταχρηστικοί.

το ηλεκτρονικό κατάστημα, δεν αποκτά αξίωση δαπανών κατά του κατόχου της κάρτας, αφού δεν υπήρξε έγκυρη εντολή πληρωμής στα πλαίσια της σχέσης έμμισθης εντολής μεταξύ κατόχου και εκδότη (άρθρα 713 επ. ΑΚ). Ωστόσο, το πρόβλημα δεν επιλύεται ικανοποιητικά με αυτή τη λύση, καθώς οι τράπεζες συχνά προβάλλουν αξίωση αποζημίωσης κατά του κατόχου της κάρτας που υποκλάπηκε, με τον ισχυρισμό ότι αυτός παρέβη τις υποχρεώσεις επιμέλειας που προβλέπονται στη σύμβαση έκδοσης της κάρτας. Αυτό το φαινόμενο μετακύλισης της ευθύνης στον κάτοχο της κάρτας αντιμετωπίζει η Υ.Α. Ζ1-178/2001, σύμφωνα με το άρθρο 4 της οποίας η ευθύνη του κατόχου της κάρτας ανέρχεται στα 150€ έως τη γνωστοποίηση της απώλειας ή της κλοπής της κάρτας, εφόσον δεν ενήργησε με δόλο ή βαριά αμέλεια, ενώ για το διάστημα μετά τη γνωστοποίηση δεν φέρει καμία ευθύνη. Ένας άλλος κίνδυνος είναι η καταχρηστική χρησιμοποίηση των δεδομένων της κάρτας από την επιχείρηση, με την οποία συναλλάχθηκε ο κάτοχος της κάρτας, ώστε αυτή να χρεώσει την κάρτα με ποσό μεγαλύτερο από το συμφωνηθέν.

Ο καταναλωτής μπορεί να υπαναχωρήσει εντός 14 ημερών από την παραλαβή του προϊόντος και μάλιστα αναιτιολόγητα, ενώ δεν επιβαρύνεται με καμία επιπλέον δαπάνη εκτός από τα έξοδα επιστροφής Εφόσον συμβεί κάτι τέτοιο και ο εκδότης εξοφλήσει τον προμηθευτή, τότε ο κάτοχος δε φέρει καμία ευθύνη, καθώς η επιχείρηση του προμηθευτή θα έχει ενεργήσει πέρα από τα όρια της πληρεξουσιότητας που της είχε παραχωρήσει, σύμφωνα με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα περί αντιπροσώπευσης.

Ηλεκτρονική πληρωμή Καθώς το ηλεκτρονικό εμπόριο βασίζεται σε μέσα πληρωμής που χρησιμοποιούνται από απόσταση, είναι κομβικής σημασίας η καθιέρωση της ασφάλειας πληρωμών με αυτά τα μέσα από τους καταναλωτές. Ένα συχνό φαινόμενο στο περιβάλλον των ψηφιακών συναλλαγών είναι η δόλια υποκλοπή των στοιχείων της πιστωτικής κάρτας του καταναλωτή. Σε αυτή την περίπτωση, αν ο εκδότης της κάρτας εξοφλήσει

Προΰποθέσεις επιτρεπτού εμπορικής επικοινωνίας Παρόλο που δεν εμπίπτει απόλυτα στο πεδίο της προστασίας του καταναλωτή, η διαφήμιση και η εμπορική επικοινωνία στο διαδίκτυο αποτελούν ιδιαίτερες εκφάνσεις της σχέσης του προμηθευτή με τον καταναλωτή. Τις προϋποθέσεις επιτρεπτού τις καθορίζει κυρίως 36 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT το π.δ. 131/2003, στο άρθρο 5 του οποίου ορίζεται ότι η εμπορική επικοινωνία στο περιβάλλον του διαδικτύου πρέπει να είναι σαφώς αναγνωρίσιμη ως τέτοια, ενώ σαφώς αναγνωρίσιμο πρέπει να είναι και το πρόσωπο, για λογαριασμό του οποίου γίνεται η εμπορική επικοινωνία, ήτοι ο προμηθευτής. Περαιτέρω, στο άρθρο 6 ρυθμίζεται η μη αιτηθείσα εμπορική επικοινωνία, η οποία είναι συχνή στα πλαίσια της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας με τη μαζική αποστολή emails (spamming). Η προβληματική είναι έντονη, καθώς η πρακτική αυτή συνιστά παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και του αρνητικού δικαιώματος στην πληροφόρηση, οπότε φυσικά άπτεται και του δικαίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Όσον αφορά στο νομοθετικό πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου, το άρθρο 6 του π.δ. 131/2003 ορίζει ότι η εμπορική επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου με παραλήπτη που δεν την έχει ζητήσει πρέπει να αναγνωρίζεται σαφώς ως τέτοια από το θέμα του ηλεκτρονικού μηνύματος, ενώ επιπλέον θα πρέπει να αναφέρεται η πραγματική ηλεκτρονική διεύθυνση του αποστολέα. το άρθρο 17 προβλέπει επιπλέον τη δυνατότητα ταχείας έννομης προστασίας των καταναλωτών μέσω της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων. Εκτός από την ατομική δικαστική προστασία που αναφέρεται στο προεδρικό διάταγμα, θα πρέπει φυσικά να αναφερθεί και η συλλογική προστασία των καταναλωτών που προβλέπεται στο άρθρο 10 του ν. 2251/1994. Αυτή πραγματώνεται μέσω των ενώσεων καταναλωτών, οι οποίες νομιμοποιούνται στην άσκηση συλλογικής αγωγής, για να διαφυλάξουν τα γενικότερα συμφέροντα του καταναλωτικού κοινού. Επιπλέον, το άρθρο 19 του π.δ. προβλέπει την επιβολή ποινικών και διοικητικών κυρώσεων από τον Υπουργό Ανάπτυξης ύστερα από καταγγελία των καταναλωτών ή των ενώσεων καταναλωτών. Πάντως, ο νόμος προβλέπει και τη δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, ώστε να επιλύονται οι διαφορές ταχύτερα και απλούστερα για τους καταναλωτές. Το άρθρο 16 του π.δ. 131/2003 για τις διαφορές που ανακύπτουν στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εμπορίου παραπέμπει στη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 11 του ν. 2251/1994. Στο πρώτο στάδιο της εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών βρίσκονται οι Επιτροπές Φιλικού Διακανονισμού, η συγκρότηση και η λειτουργία των οποίων έχει ανατεθεί στους δήμους και στις οποίες οι υποθέσεις

Μέτρα προστασίας του καταναλωτή Όλες οι παραπάνω διατάξεις για το ηλεκτρονικό εμπόριο και την προστασία του καταναλωτή θα ήταν χωρίς αντίκρισμα, αν δεν προβλεπόταν η δυνατότητα δικαστικής και εξωδικαστικής επίλυσης των διαφορών που ανακύπτουν ανάμεσα στον προμηθευτή και τον καταναλωτή. Στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εμπορίου και με την κατακόρυφη άνοδό του τους τελευταίους μήνες, όπου το lockdown οδήγησε στην λειτουργία πολλών ψηφιακών καταστημάτων χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις, η εξαπάτηση των καταναλωτών έλαβε πολλές μορφές, όπως τη μη παράδοση ή την παράδοση ελαττωματικών προϊόντων, τις χρεώσεις πέρα από τα συμφωνηθέντα και γενικά τη μη πλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων του πωλητή. Τα μέτρα προστασίας του καταναλωτή απέναντι σε τέτοιες αντισυμβατικές συμπεριφορές προβλέπονται στα άρθρα 15-19 του π.δ. 131/2003. Η δικαστική αξίωση αποζημίωσης από τον προμηθευτή, η οποία θα βασίζεται στη συρροή ενδοσυμβατικής και αδικοπρακτικής ευθύνης (εφόσον φυσικά παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου), είναι δεδομένη, όμως LAWYER _ 37

Η προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο εισάγονται κατόπιν αίτησης του καταναλωτή ή της καταναλωτικής ένωσης ή έπειτα από παραπομπή του Συνηγόρου του Καταναλωτή. Φυσικά, ένας από τους πιο χρήσιμους και επιτυχημένους θεσμούς για την εξώδικη επίλυση των καταναλωτικών διαφορών είναι ο Συνήγορος του Καταναλωτή, ο οποίος συστάθηκε με το ν. 3297/2004 και αποτελεί ανεξάρτητη αρχή. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή επιλαμβάνεται μιας υπόθεσης είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατόπιν σχετικής αναφοράς από τον ενδιαφερόμενο με προθεσμία ενός έτους από τότε που αυτός έλαβε γνώση της αντισυμβατικής συμπεριφοράς του αντισυμβαλλόμενου. Η αρμοδιότητα του Συνηγόρου του Καταναλωτή είναι να προβεί σε έρευνα και αξιολόγηση των στοιχείων της διαφοράς, ενώ μπορεί να καλέσει τους αντισυμβαλλόμενους και σε ακρόαση με στόχο το φιλικό διακανονισμό. Εφόσον δεν καταστεί δυνατή η συναινετική επίλυση της διαφοράς, τότε η αρχή προβαίνει σε έγγραφη σύσταση, ενώ μπορεί να δημοσιοποιήσει και το πόρισμά της. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή δεν αποτελεί δικαιοδοτικό όργανο, οπότε δεν επιλαμβάνεται υποθέσεων που εκκρεμούν σε δικαστικές αρχές. Αξιοσημείωτη είναι και η ηλεκτρονική επίλυση διαφορών, η οποία προβλέφθηκε τον Κανονισμό (ΕΕ) 524/2013. Η πλατφόρμα Ηλεκτρονικής Επίλυσης Διαφορών (ΗΕΔ) είναι ένας διαδικτυακός τόπος, ο οποίος αποτελεί σημείο εξυπηρέτησης των καταναλωτών και των προμηθευτών που επιθυμούν εξωδικαστική επίλυση των διαφορών τους. Στην πλατφόρμα ΗΕΔ απαριθμούνται συγκεκριμένοι φορείς, οι οποίοι έχουν πιστοποιηθεί ως φορείς Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών (ΕΕΔ) και έχουν εγγραφεί στο ειδικό μητρώο ΕΕΔ. Για την Ελλάδα, οι φορείς αυτοί είναι ο Συνήγορος του Καταναλωτή, ο Μεσολαβητής Τραπεζικών-Επενδυτικών Υπηρεσιών, το Κέντρο Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επίλυσης Συγκρούσεων και το Ινστιτούτο Εναλλακτικής Επίλυσης Διαφορών.

Συμπερασματικά Το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο δεν είναι ενιαίο, αλλά αναγκαστικά γίνεται συνδυασμός διατάξεων από τα νομοθετήματα για το ηλεκτρονικό εμπόριο και την προστασία του

καταναλωτή. Η απότομη άνθιση του ηλεκτρονικού εμπορίου τους τελευταίους μήνες και η ανάδειξη προμηθευτών που δεν πληρούν τους όρους του νόμου, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των καταναλωτικών διαφορών στο πεδίο αυτό, αναδεικνύει την ανάγκη για ένα πιο εξειδικευμένο νομοθετικό πλαίσιο συγκεκριμένα για την προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στο οποίο θα δοθεί βάση στην εποπτεία και την πιστοποίηση των ηλεκτρονικών καταστημάτων. ■

Ένας από τους πιο χρήσιμους και επιτυχημένους θεσμούς για την εξωδικαστική επίλυση των καταναλωτικών διαφορών είναι ο Συνήγορος του Καταναλωτή 38 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

> Τ ι θα πρέπει να προσέξει ένα B2C ψηφιακό κατάστημα,

ώστε να συμμορφωθεί με τη νομοθεσία για την προστασία του καταναλωτή στο ηλεκτρονικό εμπόριο και να χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης με τους πελάτες του; Είναι πραγματικότητα ότι στο διαδίκτυο υπάρχει πάντα μια πιο έντονη ανάγκη για δημιουργία αισθήματος ασφάλειας προς τους πελάτες στο πλαίσιο μιας εξ αποστάσεως συναλλαγής. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό για ένα ηλεκτρονικό κατάστημα να λαμβάνει μέτρα για την μεγαλύτερη δυνατή διαφάνεια των συναλλαγών και των διαδικασιών του. Αυτό είναι απαραίτητο όχι μόνον για την εναρμόνιση ενός e-shop με τη νομοθεσία, αλλά και για τη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τους πελάτες του καθώς και για την ικανοποίηση των προσδοκιών τους. Ορισμένα βασικά ενδεικτικά εχέγγυα που θα μπορούσε να παράσχει ένας online έμπορος προς την κατεύθυνση αυτή είναι τα ακόλουθα: • Ε ύκολα προσβάσιμοι Όροι Χρήσης του e-shop που να περιλαμβάνουν με τρόπο κατανοητό και σαφή όλες τις πληροφορίες που απαιτεί η νομοθεσία και θα πρέπει να τίθενται προς αποδοχή του πελάτη κατά την ολοκλήρωση των αγορών. • Α ναφορά σε όλα τα στοιχεία του προμηθευτή-πωλητή (αναλυτικά) καθώς και στις πληροφορίες για την επικοινωνία μαζί του (όπως και ημέρες και ώρες διαθεσιμότητας). • Π εριγραφή της πολιτικής παράδοσης των προϊόντων (χρόνος, τόπος, κόστος, διαφοροποιήσεις ανά περιοχή) και αποφυγή τυχόν κρυφών ή παράνομων χρεώσεων. • Κ αταγραφή της πολιτικής επιστροφών και εγγυήσεων των προϊόντων (εφόσον υπάρχουν) καθώς και των υπηρεσιών εξυπηρέτησης μετά την πώληση. • Α ναφορά στους συγκεκριμένους τρόπους άσκησης του δικαιώματος αναιτιολόγητης υπαναχώρησης εντός 14 ημερών από την παράδοση του προϊόντος και παροχή του εντύπου υπαναχώρησης και των όρων άσκησής του (κόστος επιστροφής, τυχόν νόμιμες απομειώσεις της αξίας, τόπος κλπ). • Δ ιερεύνηση συνεργασίας με παρόχους υπηρεσιών ηλεκτρονικών πληρωμών που δίδουν εχέγγυα ασφαλείας για τις ηλεκτρονικές πληρωμές για αποφυγή απάτης (ενδεικτικά υιοθέτηση διαδικασιών 3D Secure). • Ε νδεχόμενο λήψης κάποιου έγκριτου σήματος εμπιστοσύνης (trustmark), όπως λ.χ. του Greca Trustmark, ως μια βασική ένδειξη ελέγχου της ύπαρξης των παραπάνω βασικών στοιχείων. Έχει αποδειχτεί ότι η σωστή πληροφόρηση των πελατών αυξάνει κατά πολύ την ικανοποίηση και την «εμπειρία» του χρήστη στη διάδρασή του με το eshop. Επίσης, μειώνει τον φόρτο στην εξυπηρέτηση πριν ή μετά την πώληση για λήψη διευκρινίσεων (π.χ. μέσω των τηλεφωνημάτων στον έμπορο) και δίνει ώθηση στην δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης, αλλά και στη νομική συμμόρφωση, που είναι πάντα και η πρόθεση όλων των νομίμως συναλλασσόμενων προμηθευτών.

LAWYER _ 39

Μίνα Ζούλοβιτς Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής και Νομική Σύμβουλος του Ελληνικού Συνδέσμου Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GRECA)

> Π οιες είναι οι συχνότερες καταναλωτικές διαφορές που προκύπτουν στις ηλεκτρονικές συναλλαγές;

Την τελευταία περίοδο αυξήθηκαν κατακόρυφα οι καταγγελίες-αναφορές που δέχθηκε από τους καταναλωτές η Ανεξάρτητη Αρχή “Συνήγορος του Καταναλωτή” σε σχέση με το ηλεκτρονικό εμπόριο. Όπως είναι αυτονόητο, η πανδημία του Covid-19 είχε ως συνέπεια τη στροφή όλο και περισσότερων καταναλωτών στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Το 2018, οι υποθέσεις ανέρχονταν σε 814 ή ποσοστό 8,1% επί του συνολικού αριθμού των υποθέσεων που χειρίστηκε η Αρχή. Το 2019, οι αναφορές έφθασαν τις 1396 (ποσοστό 12,3%), ενώ το πρώτο δεκάμηνο του 2020 εκτοξεύθηκαν στις 2770 (ποσοστό 25%).

Υποθέσεις που αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο

Λευτέρης Ζαγορίτης Συνήγορος του Καταναλωτή

Έτος

Συνολικός αριθμός υποθέσεων

Αριθμός υποθέσεων Ποσοστό σχετικά με το επί ηλεκτρονικό των υποθέσεων εμπόριο

2012

3.553

195

5,5%

2013

4.125

209

5,1%

2014

5.383

417

7,8%

2015

5.387

441

8,2%

2016

7.067

586

8,3%

2017

8.980

823

9,2%

2018

10.017

814

8,1%

2019

11.343

1.396

12,3%

2020 (-31.10)

10.741

2.770

25,8%

Οι περισσότερες διαφορές που χειρίστηκε ο Συνήγορος του Καταναλωτή (σχεδόν 50%) αφορούσαν τη μη παράδοση των προϊόντων που παρήγγειλαν και προεξόφλησαν οι καταναλωτές σε συνδυασμό με τη μη επιστροφή των χρηματικών ποσών που είχαν καταβάλει έναντι της αξίας τους. Σημαντικός αριθμός αναφορών αφορούσαν την ποιότητα των αγαθών, θέματα εγγύησης, αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, τιμολόγηση κλπ, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Κατηγορίες και αιτίες καταγγελιών στο ηλεκτρονικό εμπόριο Κατηγορία καταγγελίας

% *

Υποκατηγορία καταγγελίας

Παράδοση αγαθών / Παροχή υπηρεσιών

48,2%

Μη παράδοση / Μη παροχή

80,8%

Καθυστέρηση

9,0%

Ποιότητα αγαθών και υπηρεσιών

20%

Ελαττωµατικά

54,0%

Μη συµµόρφωση µε την παραγγελία

40,8%

Συμβάσεις & πωλήσεις

14,0%

Περίοδος υπαναχώρησης / ∆ικαίωµα υπαναχώρησης

53,4%

Ανάκληση - Ακύρωση της σύµβασης

15,5%

Αθέµιτοι συµβατικοί όροι / µετατροπή συµβατικών όρων

9,5%

Μη τήρηση εγγύησης / νόμιμης εγγύησης

82,7%

Μη τήρηση εµπορικής εγγύησης

17,3%

Ανεπιθύµητα αγαθά ή υπηρεσίες

40,9%

Πρακτικές εξαπάτησης

14,7%

Παραπλανητική διαφήµιση

11,4%

Εσφαλµένη ή παραπλανητική ένδειξη τιµών / χρεώσεων και επισήµανση

10,9%

Εγγύηση / Νόμιμη εγγύηση και εμπορικές εγγυήσεις

9,7%

Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές

8,5%

Τιμολόγηση χρεών και είσπραξη χρεών

7,6%

Εσφαλµένο ή ασαφές τιµολόγιο / Αδικαιολόγητη τιµολόγηση / χρέωση

Τιμή / Χρέωση

4,8%

∆ιαφάνεια στη χρέωση (ασαφής, περίπλοκη) / Αλλαγή τιµής / χρέωσης / Άνιση µεταχείριση όσον αφορά τις τιµές

Άλλα θέματα

2,0% 40 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT Δυστυχώς το 2020 είχαμε πάρα πολλές περιπτώσεις ηλεκτρονικών καταστημάτων (e-shops), τα οποία διέκοψαν τη λειτουργία τους και κάθε επικοινωνία με τους καταναλωτές. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή παρά την προσπάθεια να εξευρεθεί λύση και να διευθετηθούν εξωδικαστικά οι διαφορές, δεν βρήκε ανταπόκριση και αναγκάστηκε να προχωρήσει σε έκδοση συστάσεων κατά συγκεκριμένων ηλεκτρονικών καταστημάτων (e-shops), τις οποίες και δημοσιοποίησε. Παράλληλα, διαβίβασε, λόγω αρμοδιότητας, τις υποθέσεις προς την αρμόδια Γενική Γραμματεία Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή για την επιβολή διοικητικών κυρώσεων, (παράβαση των διατάξεων του ν.2251/1994), η οποία και επέβαλε πρόστιμα εκατοντάδων χιλιάδων Ευρώ. Επιπλέον, προχώρησε σε ανακοινώσεις, σύμφωνα με το άρθρο 37 παρ.2 και 3 ΚΠΔ, προς τις αρμόδιες Εισαγγελίες Πρωτοδικών για τη διερεύνηση ενδεχόμενης τέλεσης αξιόποινων πράξεων από τους συγκεκριμένους προμηθευτές.

του φιλικού διακανονισμού των καταναλωτικών διαφορών μετράει πάνω από 25 χρόνια > Οζωής. θεσμόςΣε αυτό το χρονικό διάστημα λειτουργίας, η φιλική διευθέτηση των διαφορών των καταναλωτών με τις επιχειρήσεις υπήρξε επιτυχής; Σε τι ποσοστό οι καταναλωτικές διαφορές επιλύονται μέσω του διακανονισμού και ποιες καταλήγουν στην προσφυγή στα τακτικά δικαστήρια; Αναμφισβήτητα, υπήρξε επιτυχής. Πάνω από το 80% των υποθέσεων αρμοδιότητας της Ανεξάρτητης Αρχής “Συνήγορος του Καταναλωτή” διευθετήθηκαν φιλικά-εξωδικαστικά. Ειδικότερα, το 82,74% των αναφορών κατέληξαν σε επίλυση, εκ των οποίων το 71,12% υπέρ των καταναλωτών και το 11,62% υπέρ των προμηθευτών, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, κατά μέσο όρο μικρότερο του τριμήνου. Το 17,26% δεν κατέστη δυνατόν να επιλυθεί. Ένας από τους λόγους ήταν και η διακοπή της λειτουργίας κάποιων επιχειρήσεων στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου. Παρά την τεράστια αύξηση των αναφορών και των αιτημάτων διαμεσολάβησης που δέχεται ο Συνήγορος του Καταναλωτή την τελευταία πενταετία, το επίπεδο της αποτελεσματικότητας της διαμεσολάβησης παραμένει εξαιρετικά υψηλό, με αποτέλεσμα να μην επιβαρύνονται τα Δικαστήρια παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις που αφορούν κυρίως καταναλωτικές διαφορές με Τράπεζες ή Ασφαλιστικές Εταιρείες. Η Ανεξάρτητη Αρχή “Συνήγορος του Καταναλωτή” που θεσμοθετήθηκε με το ν. 3297/2004 είναι ένας αντικειμενικός και αμερόληπτος διαμεσολαβητικός φορέας που καλύπτει όλους τους εμπορικούς κλάδους του Ιδιωτικού τομέα και διασφαλίζει πλήρη πρόσβαση των πολιτών στη δυνατότητα της εναλλακτικής φιλικής επίλυσης των διαφορών σ΄όλο το φάσμα των καθημερινών συναλλαγών.

το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του > Θκαταναλωτή εωρείτε ότιείναι επαρκές για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού εμπορίου ή πρέπει να υπάρξει ένα νομοθέτημα με στόχο αποκλειστικά την προστασία του καταναλωτή στις ηλεκτρονικές συναλλαγές; Δυστυχώς, το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του καταναλωτή δεν είναι επαρκές για το ηλεκτρονικό εμπόριο, οπότε πρέπει να υπάρξει διαφορετικό νομοθέτημα. Όσα αναφέρει ο υπάρχων νόμος προστασίας του καταναλωτή δύσκολα τηρούνται στις εμπορικές ηλεκτρονικές συναλλαγές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές καταγγελίες από τους καταναλωτές. Οι συχνότερες καταγγελίες σχετίζονται με διάφορες παραβάσεις, όπως ότι ο καταναλωτής παραλαμβάνει διαφορετικό προϊόν από αυτό που είχε παραγγείλει, ότι δεν υπάρχει η απαραίτητη φόρμα υπαναχώρησης, ότι τα χρήματα κατατίθενται αλλά το προϊόν δεν παραλαμβάνεται ποτέ, ή ότι οι χρήστες δεν βρίσκουν στοιχεία επικοινωνίας ή αυτά που βρίσκουν δεν ανταποκρίνονται. Η λύση σε αυτά τα προβλήματα είναι να θεσπιστεί συγκεκριμένος νόμος για το ηλεκτρονικό εμπόριο, να επέλθει αυστηροποίηση των ποινών και να καταρτιστεί ενημερωμένος κατάλογος των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο ηλεκτρονικό εμπόριο, με όλα τα στοιχεία τους, τα νόμιμα παραστατικά κλπ.

εμπόριο γνώρισε τεράστια άνθιση με την πανδημία του > Τκορωνοϊού. ο ηλεκτρονικό Πρόκειται για μια εξέλιξη που τελικά ωφέλησε ή έβλαψε τον καταναλωτή;

Η αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου τους πρώτους δύο μήνες της πανδημίας ήταν πράγματι τεράστια, ως αποτέλεσμα του κλεισίματος των φυσικών καταστημάτων αλλά και του φόβου των καταναλωτών να κυκλοφορήσουν έξω. Οπωσδήποτε, τα ηλεκτρονικά καταστήματα προσφέρουν καλύτερες τιμές, οπότε ο καταναλωτής έχει μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Όμως, οι κίνδυνοι που εγκυμονούν στο ηλεκτρονικό εμπόριο είναι μεγαλύτεροι, όσο δεν παρέχονται εγγυήσεις στον καταναλωτή για την αξιοπιστία των συναλλαγών. Αυτό που πρέπει να αποφευχθεί είναι να προσπαθεί ο καταναλωτής να βρει την καλύτερη τιμή και τελικά να καταλήγει να πληρώσει πολύ περισσότερα, επειδή έτυχε να αγοράσει από ένα ηλεκτρονικό κατάστημα που δεν πληρούσε τους όρους του νόμου.L A W Y E R _ 4 1

Λεχουρίτης Γιώργος Πρόεδρος Ινστιτούτου Καταναλωτών (ΙΝΚΑ)

Θεωρείτε ότι το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του > καταναλωτή είναι επαρκές για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού εμπορίου ή πρέπει να υπάρξει ένα νομοθέτημα με στόχο αποκλειστικά την προστασία του καταναλωτή στις ηλεκτρονικές συναλλαγές;

Βίκυ Τζέγκα Νομική Σύμβουλος της Ένωσης Καταναλωτών Η Ποιότητα Ζωής (ΕΚΠΟΙΖΩ)

Οι διαδικτυακές αγορές διευκολύνουν τις συναλλαγές, αποφέρουν σημαντικά οφέλη στους καταναλωτές και δημιουργούν νέες ευκαιρίες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Σε συνάρτηση με τα ανωτέρω, θα πρέπει οι υφιστάμενοι κανόνες για τις ψηφιακές υπηρεσίες να αναθεωρηθούν στα πλαίσια της σύννομης διαμόρφωσης και λειτουργίας της ψηφιακής οικονομίας, όπως συνέβη και στον τομέα της προστασίας των δεδομένων. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Ursula von der Leyen στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές που εξέδωσε για το χρονικό διάστημα 2019-2024, καθώς και η Ε.Ε. με την ανακοίνωσή της "Διαμόρφωση ψηφιακού μέλλοντος της Ευρώπης", προέβησαν σε μια νέα δέσμη μέτρων νομοθετικής πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες, τη λεγόμενη Digital Services Act (DSA), με στόχο τη δημιουργία “μιας Ευρώπης έτοιμης για την ψηφιακή εποχή". Η εν λόγω νομοθετική πράξη έχει ως κύριο στόχο να εξασφαλίσει μεταξύ άλλων: 1) ένα καλύτερο και πιο ασφαλές ψηφιακό περιβάλλον, σε σημαντικούς τομείς της ψηφιακής οικονομίας για χρήστες/καταναλωτές και επιχειρήσεις σε ολόκληρη την ΕΕ, 2) την καλύτερη ρύθμιση των διαδικτυακών πλατφορμών και 3) αυστηρότερους κανόνες προστασίας των καταναλωτών, ώστε να καταστήσει τις ηλεκτρονικές αγορές πιο διαφανείς και ασφαλείς και να προστατεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Η ΕΚΠΟΙΖΩ μέσω του BEUC της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Καταναλωτών, στην οποία είμαστε μέλη, καταθέσαμε στην Επιτροπή μία σειρά προτάσεων, αναφορικά με την ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2021 - 2027 για τους καταναλωτές και προτείναμε μία σειρά μέτρων τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη αναφορικά ειδικότερα και με τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA), όπως η ανάγκη να τεθεί ο καταναλωτής στο κέντρο των εξελίξεων ως προς την χρήση των ψηφιακών υπηρεσιών με την υιοθέτηση μέτρων ενημέρωσης, εκπαίδευσης και προστασίας, να θεσπιστεί ένα ειδικό καθεστώς ευθύνης για τις διαδικτυακές αγορές, καθώς και την καθιέρωση ειδικών κανόνων για την προστασία του υγιούς ανταγωνισμού πάντα προς όφελος του καταναλωτή.

Ποιες είναι οι συχνότερες καταγγελίες που λαμβάνει μια καταναλωτική > ένωση την εποχή του κορωνοϊού και της τεράστιας ανόδου του ηλεκτρονικού εμπορίου; Στην ΕΚΠΟΙΖΩ λαμβάνουμε το τελευταίο διάστημα μεγάλο αριθμό έγγραφων και τηλεφωνικών παραπόνων-καταγγελιών, αναφορικά με προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές μέσω των διαδικτυακών τους αγορών, ιδίως προϊόντων υψηλής τεχνολογίας (κινητών τηλεφώνων, φορητών υπολογιστών κλπ.). Συγκεκριμένα, οι καταναλωτές καταγγέλλουν ότι δεν παραλαμβάνουν τα προϊόντα, τα οποία έχουν ήδη προπληρώσει, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με το ηλεκτρονικό κατάστημα και ασκούν το δικαίωμα υπαναχώρησης, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Συχνά, τα προϊόντα αυτά διατίθενται προς πώληση σε ιδιαίτερα προνομιακές τιμές σε σχέση με τον ανταγωνισμό, προσελκύοντας μεγάλο αριθμό ενδιαφερόμενων πελατών, όπως συμβαίνει με τα αποκαλούμενα “προϊόντα-κράχτες”. Κατόπιν πρόσφατης μελέτης και επεξεργασίας των καταγγελιών που δεχτήκαμε στην ΕΚΠΟΙΖΩ (προφορικές και γραπτές) από τον Φεβρουάριο 2020 έως τον Σεπτέμβριο 2020, σχετικά με προβλήματα που αντιμετώπισαν οι καταναλωτές από τις διαδικτυακές αγορές μέσω πανδημίας, καθώς και με βάση δειγματοληπτικό έλεγχο που διενεργήθηκε, διαπιστώθηκε ότι αρκετά ηλεκτρονικά καταστήματα εφαρμόζουν αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, δεν προσφέρουν εξυπηρέτηση μετά την πώληση, δεν αναφέρουν όρους ασφάλειας και προστασίας προσωπικών δεδομένων, δεν παραδίδουν ποτέ τα προϊόντα που παρήγγειλαν οι καταναλωτές και έχουν προπληρώσει, καθυστερούν σημαντικά την αποστολή των προϊόντων, έχουν πολύπλοκους και ασαφείς όρους χρήσης στην ιστοσελίδα τους, δεν αναφέρουν το δικαίωμα υπαναχώρησης ή το αναφέρουν μεν, αλλά υπό τον όρο να μην ανοιχθεί/χρησιμοποιηθεί το προϊόν, δεν τηρούν την εγγύηση και μεταθέτουν την ευθύνη τους λόγω ελαττωματικού προϊόντος στους κατασκευαστές.

42 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT Πώς θα μπορούσε η Πολιτεία να συμβάλλει στη μείωση τέτοιων φαινομένων και στην > ουσιαστική προστασία των καταναλωτών στο ηλεκτρονικό εμπόριο; Καθίσταται επιτακτική ανάγκη η Πολιτεία να ασκήσει ουσιαστική εποπτεία και συγκεκριμένα: 1. N α λάβει προληπτικά μέτρα ενημέρωσης του καταναλωτικού κοινού ως προς τα δικαιώματά του στις ηλεκτρονικές αγορές. 2. N α προβαίνει σε τακτικούς αυτεπάγγελτους δειγματοληπτικούς ελέγχους, διασφαλίζοντας την πλήρη συμμόρφωση των εταιρειών, ώστε οι καταναλωτές να νιώθουν προστατευμένοι και ασφαλείς. 3. N α επιβάλει την εφαρμογή της νομοθεσίας και σε αντίθετη περίπτωση την επιβολή αυστηρών διοικητικών κυρώσεων, καθ’ ότι οι εν λόγω πρακτικές όχι μόνο ζημιώνουν τους καταναλωτές, αλλά ταυτόχρονα κλονίζουν την εμπιστοσύνη τους στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Τέλος, ζητούμενο παραμένει και η ψηφιακή ωριμότητα των επιχειρήσεων μέσω της ανάπτυξης εθνικού πλάνου δεξιοτήτων για την ψηφιακή οικονομία με προγράμματα εκπαίδευσης, επανεκπαίδευσης και διά βίου μάθησης στις ψηφιακές τεχνολογίες, την πληροφορική, την ισχύουσα νομοθεσία, όπως και τυχόν δεσμεύσεις των επιχειρήσεων από σχετικούς Κώδικες Δεοντολογίας.

Θεωρείτε ότι το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία του >

καταναλωτή είναι επαρκές για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού εμπορίου ή πρέπει να υπάρξει ένα νομοθέτημα με στόχο αποκλειστικά την προστασία του καταναλωτή στις ηλεκτρονικές συναλλαγές;

Το ηλεκτρονικό εμπόριο ρυθμίστηκε για πρώτη φορά το 2003, με το Προεδρικό Διάταγμα 131/2003. Παράλληλα, το Υπουργείο Ανάπτυξης έχει εκδώσει και τον Κώδικα Δεοντολογίας. Με τα νομοθετήματα αυτά επιδιώχθηκε η καθιέρωση κανόνων, με τους οποίους προστατεύεται αφενός η ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αφετέρου η υγεία και τα οικονομικά συμφέροντα του καταναλωτή. Στο νομοθετικό αυτό πλαίσιο υπάρχουν διατάξεις, οι οποίες συμβάλουν στον τελικώς επιδιωκόμενο σκοπό που είναι η προστασία του καταναλωτή. Ρυθμίσεις, όπως η υποχρέωση του προμηθευτή για πληροφόρηση του καταναλωτή, η παροχή του δικαιώματος υπαναχώρησης, η προστασία του καταναλωτή από την αποστολή ανεπιθύμητης αλληλογραφίας (spam), κινούνται ασφαλώς σε θετική κατεύθυνση και έχουν πράγματι βοηθήσει τον καταναλωτή, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης. Υπάρχουν, όμως, και σοβαρότατα κενά. Στην Ένωσή μας, μας απασχολούν κυρίως δύο ειδών ζητήματα: το πρώτο σχετίζεται με την περίπτωση που ο προμηθευτής-πωλητής (ο οποίος συνήθως εδρεύει στο εξωτερικό και μάλιστα εκτός Ε.Ε.) αποδεικνύεται αναξιόπιστος, είτε με το χρόνο εκτέλεσης της παραγγελίας, είτε με την ποιότητα του προϊόντος, είτε με τη μη εκτέλεση της σύμβασης και την απώλεια των χρημάτων του καταναλωτή. Στις περιπτώσεις αυτές, το νομοθετικό καθεστώς είναι ελλιπές, αφού ο καταναλωτής υποχρεούται να προβεί σε ενέργειες με προσωπικό κόστος (χρόνος, οικονομική ζημία κλπ.), προκειμένου να δικαιωθεί. Από την άλλη μεριά, κρίσιμο είναι το πρόβλημα της αντιμετώπισης των κινδύνων των ηλεκτρονικών συναλλαγών (πιστωτικές κάρτες κλπ.), ειδικά σε μέρος του καταναλωτικού κοινού που δεν είναι απολύτως εξοικειωμένο με αυτές.

Απόστολος Ραυτόπουλος Πρόεδρος Ένωσης Εργαζομένων Καταναλωτών Ελλάδος (ΕΕΚΕ) & Μέλος Διοίκησης ΓΣΕΕ

Το ηλεκτρονικό εμπόριο γνώρισε τεράστια άνθιση με την πανδημία του κορωνοϊού. > Πρόκειται για μια εξέλιξη που τελικά ωφέλησε ή έβλαψε τον καταναλωτή; Είναι αναμφισβήτητο ότι η πανδημία εκτόξευσε όλες τις εξ αποστάσεως συναλλαγές, μεταξύ των οποίων και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Οι δυνατότητες του διαδικτύου αναδείχθηκαν αυτό το χρονικό διάστημα, εξυπηρετώντας τόσο την κατανάλωση όσο και τη διατήρηση ενός βιώσιμου οικονομικού κλίματος. Η άποψή μας είναι ότι, σε γενικές γραμμές, ο καταναλωτής ωφελήθηκε από την άνθιση του ηλεκτρονικού εμπορίου, αφού έκανε τις αγορές του με ασφάλεια, χωρίς έκθεση στον ιό Covid-19. Τα ηλεκτρονικά καταστήματα διατήρησαν και το διάστημα αυτό τις χαμηλότερες τιμές ή τις προσφορές τους που είναι αρκετά χαμηλότερες από τις τιμές του προϊόντος στο φυσικό κατάστημα. Ας μην ξεχνάμε ότι οι φορείς των επαγγελματιών, οργανώνουν δημοφιλείς δράσεις φθηνών διαδικτυακών αγορών (π.χ.Cyber Week), στις οποίες ο καταναλωτής μπορεί να βρει καλές προσφορές. Προσοχή όμως: οι αγορές πρέπει να γίνονται με υπεύθυνο τρόπο, ο δε καταναλωτής πρέπει να έχει υπόψη του όλους τους κινδύνους των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Η Ε.Ε.Κ.Ε. διαχρονικά συστήνει στους καταναλωτές να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί και να μη δελεάζονται από φαινομενικά εντυπωσιακές προσφορές, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να είναι παραπλανητικές.

LAWYER _ 43

_IN THE SPOTLIGHT

44 _ LAWYER

Οι ΣΔΙΤ έχουν έρθει στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια λόγω των σημαντικών πλεονεκτημάτων τους στην υλοποίηση δημοσίων έργων, όπως η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και της ευελιξίας του ιδιωτικού τομέα καθώς και η χρηματοδότηση με χαμηλό δημοσιονομικό κόστος. Ο νόμος 3389/2005 παρέχει ένα σαφές νομικό πλαίσιο για τις ΣΔΙΤ, το οποίο συμπληρώνεται από το νόμο για τις δημόσιες συμβάσεις. Οι αλλαγές που επίκεινται σε αυτόν θα επηρεάσουν και τις ΣΔΙΤ, με στόχο την υψηλότερη ταχύτητα και αξιοπιστία στη δημοπράτηση και εκτέλεση των έργων.

Συμπράξεις Δημοσίου & Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ): Το εργαλείο καινοτομίας για έργα υποδομών Της

ι Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) είναι συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ ενός ιδιωτικού φορέα και του Δημοσίου, με στόχο την εκτέλεση έργου ή την παροχή υπηρεσιών. Πρόκειται για μορφές συνεργασίας με πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα για το ευρύτερο σύνολο, αφού με αυτές η χρηματοδότηση έργων υποδομής δεν προέρχεται από κρατικούς πόρους, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιείται στην κατασκευή και τη συντήρηση των επενδύσεων η τεχνογνωσία, η ευελιξία και η υψηλή ποιότητα του ιδιωτικού τομέα. Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί στην Ελλάδα μεγάλη ώθηση στις ΣΔΙΤ με βασικά πλεονεκτήματα αυτής της πρακτικής να θεωρούνται, εκτός όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, και η αυστηρή τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, η νομική ασφάλεια και η επιτάχυνση του χρόνου δημοπράτησης, καθώς και ο επιμερισμός των κινδύνων μεταξύ του Δημοσίου και των ιδιωτικών φορέων.

LAWYER _ 45

Αλεξιάννας Τσότσου

Νομικό πλαίσιο Το νομικό πλαίσιο που διέπει τις ΣΔΙΤ είναι ο νόμος 3389/2005, ο οποίος ασχολείται αποκλειστικά με αυτές, ενώ επικουρικά για ορισμένες διαδικασίες που αφορούν το προσυμβατικό στάδιο, την προκήρυξη του διαγωνισμού και τη συμμετοχή σε αυτόν εφαρμόζεται ο νόμος 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις. Από άποψη ενωσιακού δικαίου η Πράσινη Βίβλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κωδικοποιεί τις διάφορες μορφές συμπράξεων του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και ορίζει τα χαρακτηριστικά τους, ενώ η οδηγία 2014/23 αποσαφηνίζει την έννοια των συμβάσεων παραχώρησης έργου ή υπηρεσιών και τις διακρίνει από τις παραδοσιακές δημόσιες συμβάσεις ανάθεσης. Επιπλέον, οι οδηγίες 2014/24 και 2014/25 αφορούν στις ΣΔΙΤ συμβατικού τύπου, ενώ για τις ΣΔΙΤ θεσμοθετημένου τύπου διευκρινίζεται από την Πράσινη Βίβλο ότι δεν αποτελούν δημόσια σύμβαση και

_IN THE SPOTLIGHT δεν μπορούν να υπαχθούν στο παράγωγο ενωσιακό δίκαιο περί δημοσίων συμβάσεων και συμβάσεων παραχώρησης.

Βασικά χαρακτηριστικά Τέσσερα είναι τα εννοιολογικά στοιχεία μιας ΣΔΙΤ με βάση το νόμο 3389/2005. Πρώτον το αντικείμενο της σύμβασης να είναι εκτέλεση έργου ή παροχή υπηρεσιών που ανήκουν στην αρμοδιότητα δημόσιων φορέων, δεύτερον να υπάρχει το στοιχείο της ιδιωτικής χρηματοδότησης, τρίτον η ανάληψη ουσιώδους μέρους του κινδύνου να γίνεται από τον ιδιώτη και τέταρτον το προϋπολογιζόμενο κόστος της σύμβασης να μην υπερβαίνει τα 500 εκατομμύρια ευρώ. Όπως προαναφέρθηκε, βασικό πλεονέκτημα των ΣΔΙΤ είναι ότι οι κίνδυνοι επιμερίζονται τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, αφού ο καθένας αναλαμβάνει διαφορετικούς ρόλους. Οι βασικοί τομείς ευθύνης του Δημοσίου είναι ο σχεδιασμός του γενικού πλαισίου, η αξιολόγηση των προσφορών, η υποστήριξη της εκτέλεσης του έργου, καθώς και η εποπτεία της υλοποίησής του. Από την άλλη, τα κύρια καθήκοντα του ιδιώτη είναι η εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών, η εξασφάλιση της χρηματοδότησης, η εκτέλεση, λειτουργία και συντήρηση του έργου, καθώς και η απόδοσή του στο Δημόσιο μετά το πέρας της σύμβασης. Η αμοιβή του ιδιώτη πραγματοποιείται είτε με τακτικές πληρωμές του Δημοσίου είτε με εκμετάλλευση του έργου και απολαβές από τους τελικούς χρήστες. Με αυτό το σχήμα, εξασφαλίζεται η μέγιστη οικονομική αποδοτικότητα των πόρων του Δημοσίου, αφού ελαχιστοποιείται η οικονομική συμμετοχή της αναθέτουσας αρχής και ακολουθείται μια αυστηρά ανταγωνιστική διαδικασία για την επιλογή του ιδιώτη. Οι ΣΔΙΤ χωρίζονται σε δύο κατηγορίες με βάση το ενωσιακό δίκαιο. Οι ΣΔΙΤ συμβατικού τύπου περιλαμβάνουν τις διάφορες μορφές συνεργασίας ανάμεσα σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που στηρίζονται αποκλειστικά σε συμβατικούς δεσμούς, όπως οι συμβάσεις ανάθεσης δημοσίου έργου ή υπηρεσίας και οι συμβάσεις παραχώρησης. Οι ΣΔΙΤ θεσμοθετημένου τύπου, οι οποίες αποτελούν τον πυρήνα της έννοιας και της λειτουργίας των ΣΔΙΤ, περιλαμβάνουν τη δημιουργία μιας εταιρείας ειδικού σκοπού, δηλαδή ενός κοινού φορέα μεικτού κεφαλαίου, που ελέγχεται από κοινού από το Δημόσιο και τον ιδιώτη και εξασφαλίζει τον αποτελεσματικό έλεγχο του πρώτου στον δεύτερο. Περαιτέρω, τα έργα ΣΔΙΤ διακρίνονται σε ανταποδοτικά, στα οποία ο ιδιώτης αναλαμβάνει την

εκμετάλλευση του τελικού έργου και αποπληρώνεται μέσω της είσπραξης τελών από τους χρήστες, και σε μη ανταποδοτικά, τα οποία αφορούν δομές κοινωνικού χαρακτήρα και στα οποία αποκλείεται η εκμετάλλευση από τον ιδιώτη και συνεπώς η αποπληρωμή του ιδιώτη γίνεται με τμηματικές καταβολές ποσού από το Δημόσιο.

Διαφορές ΣΔΙΤ από συμβάσεις παραχώρησης Οι ΣΔΙΤ παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τις συμβάσεις παραχώρησης, καθότι και οι δύο είναι έγγραφες επαχθείς συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με

Βασικό πλεονέκτημα των ΣΔΙΤ είναι η ιδιωτική χρηματοδότηση και η συνακόλουθη εξοικονόμηση κρατικών πόρων, καθώς και ο επιμερισμός των κινδύνων 46 _ LAWYER

Αθηνά Ψαράκη

Στα πλαίσια της ενίσχυσης της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, η Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ απευθύνει πρόταση για την υποβολή ιδέας έργου σε διάφορους τομείς

Δικηγόρος (LL.M. Queen Mary, University of London)

εωρείτε ότι ο νόμος του 2005 > Θ για τις ΣΔΙΤ είναι επαρκής, για να δώσει ώθηση στις επενδύσεις μέσω της σύμπραξης ιδιωτικού και δημοσίου τομέα; Οι αλλαγές που θα γίνουν στο νόμο για τις δημόσιες συμβάσεις θα επηρεάσουν θετικά ή αρνητικά τους στόχους της ευελιξίας και της νομικής ασφάλειας των ΣΔΙΤ; O ν. 3389/2005 μετρά 15 χρόνια εφαρμογής με σημαντικά έργα να έχουν υπαχθεί στις διατάξεις του. Τα τελευταία χρόνια εκτός της διεύρυνσης της πρωτογενούς αγοράς έργων ΣΔΙΤ (απορρίμματα, κτηριακές υποδομές, οδικά έργα), δημιουργείται με επιτυχία και μια δευτερογενής αγορά (ήδη συντελέστηκε η πρώτη πώληση για τη ΣΔΙΤ των 10 σχολείων της Αττικής στον σουηδικό όμιλο "Sterner Stenhus"). Η εξέλιξη αυτή συμβάλλει αφενός στο θετικό δημοσιονομικό αποτύπωμα της συγκεκριμένης μεθόδου και αφετέρου στην ελκυστικότητα της επένδυσης. Παρά ταύτα, η μη εκτεταμένη χρήση των ΣΔΙΤ και η ανάσχεση που παρατηρήθηκε από το 2015 έως το 2019 δεν μπορεί να οδηγήσει σε ασφαλείς αξιολογήσεις ως προς το πλαίσιο εφαρμογής τους από νομοτεχνική άποψη. Πρέπει να σημειωθεί ότι η σύναψη μακροπρόθεσμων συμβάσεων επιβάλλει τη φειδωλή μεταβολή της νομοθεσίας, για να μη διαταραχθεί το κλίμα νομικής ασφάλειας. Η διαφαινόμενη μεταβολή του υφιστάμενου νομικού πλαισίου ανάθεσης και εκτέλεσης των δημοσίων συμβάσεων, η απογραφειοκρατικοποίηση και η επιτάχυνση των διαδικασιών, σε συνδυασμό με την απάλειψη λόγων αποκλεισμού τυπικής και όχι ουσιαστικής αξιολόγησης, θα επηρεάσουν και τις συμβάσεις ΣΔΙΤ, αφού το πλαίσιο αυτό εφαρμόζεται κατά μεγάλο μέρος και στις διαγωνιστικές διαδικασίες των ΣΔΙΤ.

αντικείμενο την εκτέλεση δημοσίων έργων ή την παροχή δημοσίων υπηρεσιών. Ο ιδιώτης αναλαμβάνει αρμοδιότητες που παραδοσιακά ανήκουν στο Δημόσιο και αποκτά προνόμια αποκλειστικότητας στο έργο ή την υπηρεσία, δεσμεύοντας έτσι και τρίτα πρόσωπα, μη συμβαλλόμενα στη σύμβαση, ενώ η πληρωμή γίνεται μέσω της παραχώρησης του δικαιώματος εκμετάλλευσης του έργου στον ιδιώτη ανάδοχο. Μία ακόμα ομοιότητα είναι ότι τόσο οι ΣΔΙΤ όσο και οι συμβάσεις παραχώρησης κυρώνονται με νόμο. Μπορεί ο νόμος 3389/2005 να μην επιβάλλει τη δημοσίευση των ΣΔΙΤ στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όμως κατά πάγια νομολογία του ΣτΕ τόσο οι συμβάσεις παραχώρησης όσο και οι ΣΔΙΤ πρέπει να κυρώνονται με νόμο, καθώς με αυτές η Διοίκηση προβαίνει στην παραχώρηση σε ιδιώτες αρμοδιοτήτων που ανήκουν σε δημόσιους φορείς, δεσμεύουν τρίτους μη συμβαλλόμενους και παρέχουν στον ιδιώτη το προνόμιο της αποκλειστικής εκμετάλλευσης. Ωστόσο, οι δύο τύποι συμβάσεων παρουσιάζουν και ορισμένες διαφορές. Στις συμβάσεις παραχώρησης, ο ιδιώτης αποπληρώνεται από τον τελικό χρήστη της υπηρεσίας ή του έργου και μόνο συμπληρωματικά μπορεί να πληρώνεται και από το Δημόσιο στην περίπτωση που πρόκειται για εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών. Από την άλλη, στις ΣΔΙΤ ο τρόπος αποπληρωμής μπορεί να γίνεται τόσο από το Δημόσιο όσο και από τους τελικούς χρήστες. Η κυριότερη, όμως, διαφορά έχει να κάνει με την ανάληψη του

LAWYER _ 47

_IN THE SPOTLIGHT κινδύνου, καθώς στις ΣΔΙΤ ο ιδιώτης είναι ο φορέας που επωμίζεται τον κίνδυνο, σε αντίθεση με τις συμβάσεις παραχώρησης, όπου η ιδιωτική ανάληψη κινδύνων είναι μόνο συμπληρωματικού χαρακτήρα. Επιπλέον, οι συμβάσεις παραχώρησης είναι διοικητικές συμβάσεις, των οποίων οι διαφορές επιλύονται στα διοικητικά δικαστήρια, σε αντίθεση με τις ΣΔΙΤ που επιλύονται μέσω διαιτησίας. Πάντως, στην πράξη η διάκριση δεν είναι τόσο στεγανή. Ουσιαστικά, οι ΣΔΙΤ είναι ένα ευρύτερο σύνολο, το οποίο ενίοτε ενδέχεται να περιλαμβάνει και τις συμβάσεις παραχώρησης. Εφόσον μια σύμβαση παραχώρησης πληροί τα τέσσερα εννοιολογικά στοιχεία των ΣΔΙΤ, τότε, αν ο δημόσιος φορέας το επιλέξει, μπορεί να την υπαγάγει στο ρυθμιστικό πεδίο του ν. 3389/2005 και συνεπώς να τη θεωρήσει ΣΔΙΤ συμβατικού τύπου.

Η ρήτρα διαιτησίας είναι συνήθης στις αναπτυξιακές συμβάσεις, με στόχο την ταχεία επίλυση των διαφορών χωρίς τις μεγάλες δαπάνες και καθυστερήσεις που συνεπάγεται η προσφυγή στα κρατικά δικαστήρια ανάθεσης. Επιπλέον, παρακολουθεί τακτικά τις συμβάσεις σύμπραξης και εποπτεύει την τήρηση των συμφωνηθέντων, ενημερώνοντας τη ΔΕΣΔΙΤ και υποβάλλοντας εισηγήσεις για την αντιμετώπιση πιθανών προβλημάτων. Όσον αφορά στη χρηματοδότηση των έργων ΣΔΙΤ, αυτή, όπως προαναφέρθηκε, προέρχεται στο μεγαλύτερο μέρος της από τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος χρησιμοποιεί ίδια κεφάλαια της Εταιρείας Ειδικού Σκοπού, ξένα κεφάλαια, εγγυήσεις και εξασφαλίσεις και εισροές κεφαλαίων που προκύπτουν από την εκμετάλλευση του αντικειμένου της σύμπραξης. Εφόσον ο δημόσιος τομέας αποφασίσει να συμμετάσχει στη χρηματοδότηση, αυτή μπορεί να προέρχεται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, τον Αναπτυξιακό Νόμο 3299/2004, τις Εγγυήσεις Δημοσίου, το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και τον δανεισμό από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το Δημόσιο μπορεί να συμμετάσχει στη χρηματοδότηση συνεισφέροντας και σε είδος με την παραχώρηση ακινήτων κατά χρήση, την παραχώρηση εμπράγματων δικαιωμάτων επί ακινήτων και την εκχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης έργων. Σχετικά με τις διαφορές που ενδέχεται να ανακύψουν κατά την εκτέλεση ενός έργου ΣΔΙΤ, ο νόμος 3389/2005 αποκλείει την προσφυγή στα κρατικά δικαστήρια και προκρίνει ως μοναδικό τρόπο επίλυσης τη διαιτησία. Η διαιτητική απόφαση είναι οριστική και δεν υπόκειται σε κανένα ένδικο μέσο, ενώ αποτελεί και τίτλο εκτελεστό χωρίς να απαιτείται να κηρυχθεί η εκτελεστότητά της από το δικαστήριο. Συνεπώς, η διαιτητική επίλυση των διαφορών στις ΣΔΙΤ δεν εμπίπτει στο νομικό πλαίσιο για τις διαιτησίες του Δημοσίου, αλλά διαμορ-

Το θεσμικό πλαίσιο του νόμου 3389/2005 Ο νόμος 3389/2005 έχει εισάγει συστηματικά στην ελληνική έννομη τάξη τις ΣΔΙΤ και έχει δημιουργήσει ένα συνεκτικό πλαίσιο για την υλοποίηση έργων με τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού φορέα. Η αφετηρία της διαδικασίας είναι η σύσταση Ανωνύμων Εταιρειών Ειδικού Σκοπού, μέσω των οποίων ορίζονται οι δημόσιοι φορείς (Υπουργεία, ΟΤΑ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ), οι οποίοι μπορούν να συνάπτουν συμβάσεις σύμπραξης με ιδιωτικούς φορείς, ώστε να συνεργάζονται στους τομείς δραστηριότητάς τους. Οι τομείς των έργων ΣΔΙΤ δεν μπορούν, ωστόσο, να είναι από αυτούς που ανήκουν άμεσα και αποκλειστικά στο κράτος, όπως η εθνική άμυνα, η απονομή δικαιοσύνης και το σύστημα σωφρονισμού, στους οποίους η άσκηση δημόσιας εξουσίας αποτελεί τον βασικό πυλώνα της δραστηριοποίησης. Τα δύο κύρια όργανα που συντελούν στην ανάπτυξη και την υποστήριξη των έργων ΣΔΙΤ είναι η Διυπουργική Επιτροπή ΣΔΙΤ (ΔΕΣΔΙΤ) και η Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ (ΕΓΣΔΙΤ). Η ΔΕΣΔΙΤ χαράσσει την κυβερνητική πολιτική για την κατασκευή έργων και την παροχή υπηρεσιών που θα γίνουν με την χρηματοδότηση μέσω ιδιωτικών κεφαλαίων και αποφασίζει για το αν οι πληρωμές θα γίνουν από τους τελικούς χρήστες ή/ και το Δημόσιο και αν το τελευταίο θα συμμετάσχει με κάποιο ποσοστό στη χρηματοδότηση. Η ΕΓΣΔΙΤ λειτουργεί σε πιο συγκεκριμένο πλαίσιο, εντοπίζοντας τις υποδομές που μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω ΣΔΙΤ και υποστηρίζοντας το Δημόσιο κατά τη διαδικασία

48 _ LAWYER

φώνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση από τα συμβαλλόμενα μέρη με βάση την αρχή της συμβατικής ελευθερίας. Η ρήτρα διαιτησίας αποτελεί πρακτική που απαντά διεθνώς στις αναπτυξιακές συμβάσεις, προκειμένου οι ιδιώτες να εξασφαλισθούν προς την κατεύθυνση της ταχείας και αποτελεσματικής επίλυσης των διαφορών χωρίς τις μεγάλες δαπάνες και καθυστερήσεις που συνεπάγεται η προσφυγή στα κρατικά δικαστήρια.

Αναδρομή στα έργα ΣΔΙΤ στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα, συνολικά έχουν γίνει 26 έργα ΣΔΙΤ στην Ελλάδα από το 2009 μέχρι και σήμερα. Τα 14 από αυτά έχουν υπογραφεί και είτε έχουν ολοκληρωθεί είτε η κατασκευή τους είναι σε εξέλιξη και άλλα 12 τρέχουν αυτή την εποχή, δηλαδή είτε είναι σε φάση δημοπράτησης είτε εξέλιξης της διαγωνιστικής τους διαδικασίας. Στο σύνολό τους έχουν προϋπολογισμό 3 δισ. ευρώ. Το πρώτο έργο ΣΔΙΤ ήταν επτά πυροσβεστικοί σταθμοί το 2009, ενώ τα επόμενα έργα αφορούσαν σχολεία στην Αττική και μονάδες διαχείρισης απορριμμάτων σε όλη την επικράτεια. Τη διετία 2018-2020 δόθηκε μεγάλη ώθηση στα έργα ΣΔΙΤ και υλοποιήθηκαν επενδύσεις σε διάφορους τομείς, όπως ευρυζωνικά δίκτυα, φοιτητικές εστίες, οδοφωτισμοί και ψηφιακά πρακτικά δικαστηρίων. Στα πλαίσια, μάλιστα, της ενίσχυσης της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, η Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ απευθύνει πρόταση για την υποβολή ιδέας έργου σε τομείς, όπως το περιβάλλον, οι μεταφορές, η ενέργεια, η αστική ανάπλαση, ο τουρισμός, η ψηφιακή σύγκλιση και οι νέες τεχνολογίες, ώστε να εξετασθεί αν το προτεινόμενο έργο μπορεί να ενταχθεί στο θεσμικό και νομικό πλαίσιο του νόμου 3389/2005. Η Ελλάδα θεωρείται στα πλαίσια της ΕΕ μία σχετικά ανεπτυγμένη χώρα ως προς την υλοποίηση έργων ΣΔΙΤ, παρόλο που ο θεσμός έχει αρχίσει πρακτικά να λειτουργεί λίγο περισσότερο από δέκα χρόνια. Τα ελληνικά έργα ΣΔΙΤ έχουν αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις σε θέματα διαφάνειας και καλών πρακτικών στις διαγωνιστικές διαδικασίες. Μία από αυτές ήταν το 2019, όταν βραβεύθηκε στο 3ο Συνέδριο Υποδομών-Μεταφορών, ως έργο της χρονιάς, η Μονάδα Απορριμμάτων Ηπείρου. ■

ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΙΣ ΣΔΙΤ

ε δημόσια διαβούλευση αναμένεται να τεθούν σύντομα οι αλλαγές που προβλέπονται να γίνουν στο νόμο 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις, ο οποίος αφορά και τις ΣΔΙΤ στο μέρος που σχετίζεται με το προσυμβατικό στάδιο και την επιλογή του ιδιώτη που θα αναλάβει την εκτέλεση του έργου ή την παροχή της υπηρεσίας. Στόχος των επικείμενων αλλαγών είναι να αντιμετωπιστούν χρόνιες παθογένειες στις συμβάσεις, στις οποίες ο ένας συμβαλλόμενος είναι το Δημόσιο, όπως η καθυστέρηση, τα ανεκτέλεστα έργα και η διόγκωση των προΰπολογισμών. Μερικές από τις αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί και θα επηρεάσουν και τις ΣΔΙΤ είναι οι ακόλουθες: • Π εριορισμός μεγάλων εκπτώσεων: Για να περιοριστούν οι υπέρογκες εκπτώσεις που συχνά οδηγούν σε ανεκτέλεστα έργα, τα υποψήφια σχήματα θα έχουν συμβατική υποχρέωση να προχωρούν σε αιτιολόγηση της προσφοράς τους, όταν θα υπάρχουν αποκλίσεις σε προσφορές οι οποίες υπερβαίνουν το 10%. Παράλληλα, το ύψος της εγγυητικής επιστολής θα διαμορφώνεται με βάση τον προΰπολογισμό του έργου και όχι με βάση την αξία της σύμβασης που οδηγεί σε χαμηλές εγγυήσεις, όταν η έκπτωση είναι υπερβολικά υψηλή. • Δ υνατότητα προσφυγής στους μειοδοτικούς διαγωνισμούς: Με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, ο συμμετέχων στους μειοδοτικούς διαγωνισμούς μπορεί να προσφύγει στην Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών αλλά και στη δικαιοσύνη σε όλα τα στάδια της διαγωνιστικής διαδικασίας, ήτοι στο στάδιο της υποβολής των τεχνικών προσφορών και των δικαιολογητικών, στο στάδιο της υποβολής των οικονομικών προσφορών και στο τελικό στάδιο των δικαιολογητικών κατακύρωσης. Με τις νέες αλλαγές, εξετάζεται το ενδεχόμενο να δίνεται η δυνατότητα στον συμμετέχοντα να μπορεί να προβεί σε μία προσφυγή στο τέλος της διαδικασίας με την προκήρυξη του προσωρινού μειοδότη, ώστε να αποφεύγονται οι πολλαπλές προσφυγές που οδηγούν σε καθυστερήσεις. • Πρότυπες προτάσεις: Οι πρότυπες προτάσεις δίνουν τη δυνατότητα σε ιδιώτες να προτείνουν έργα, τα οποία δεν έχουν δημοπρατηθεί, και θα περιλαμβάνουν όλες τις απαραίτητες τεχνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές μελέτες για την υλοποίηση των προτεινόμενων έργων. Εφόσον μια τέτοια πρόταση αξιολογηθεί θετικά, θα προχωράει η διαδικασία δημοπράτησης του προτεινόμενου έργου, ώστε αυτό να υλοποιηθεί είτε με σύμβαση παραχώρησης είτε με ΣΔΙΤ. Ο ιδιώτης που θα έχει προτείνει την επένδυση θα πριμοδοτείται στη διαγωνιστική διαδικασία, ενώ σε περίπτωση που δεν κηρυχθεί μειοδότης του έργου θα έχει το δικαίωμα να ισοφαρίσει τη χαμηλότερη προσφορά ή να αποζημιωθεί για τα έξοδα που δαπάνησε στη διαγωνιστική διαδικασία.

LAWYER _ 49

_INTERVIEW

Δρ. Ρούλα Τριανταφυλλίδου Συντονίστρια του Προγράμματος Ιδιωτικοποιήσεων, Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ)

Tο ΤΑΙΠΕΔ ως αξιόπιστος συνομιλητής για τους διεθνείς επενδυτές Η Δρ. Ρούλα Τριανταφυλλίδου μιλά στο Lawyer για το Πρόγραμμα Ιδιωτικοποιήσεων του ΤΑΙΠΕΔ, τα πολλαπλασιαστικά οφέλη της αξιοποίησης των περιουσιακών στοιχείων για την ελληνική οικονομία, την ενίσχυση των υποδομών μέσω της προσέλκυσης, στην Ελλάδα, στρατηγικών επενδυτών, αλλά και τις πρωτοβουλίες του Ταμείου στον τομέα της βιωσιμότητας, με κυριότερη την ανάπτυξη του ψηφιακού εργαλείου “ESG Rating Tool” για την αξιολόγηση της αειφορικής επίδοσης του χαρτοφυλακίου του.

Ποιες είναι οι προτεραιότητες που έχετε θέσει στο πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων και ποια είναι τα μεγαλύτερα οφέλη που θα προκύψουν από αυτές;

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Το ΤΑΙΠΕΔ υλοποιεί ένα ευρύ πρόγραμμα αξιοποίησης, μέσω ιδιωτικοποιήσεων, της δημόσιας περιουσίας που έχει στο χαρτοφυλάκιό του. Στο πλαίσιο αυτής της αξιοποίησης προσελκύει σημαντικές άμεσες ξένες επενδύσεις στη χώρα και ενεργοποιεί εσωτερικές επιχειρηματικές δυνάμεις, κάτι που είναι ιδιαίτερα εμφανές από τους συμμετέχοντες στους διαγωνισμούς του.

50 _ LAWYER

Είμαστε συντεταγμένοι με τον εθνικό στόχο για την ανάταξη της ελληνικής οικονομίας με μοχλό ανάπτυξης τις επενδύσεις, οι οποίες θα λειτουργούν επωφελώς για όλους τους εμπλεκόμενους και ενδιαφερόμενους: το ελληνικό δημόσιο, την εθνική οικονομία, τους επενδυτές, τους πολίτες. Και υλοποιούμε το έργο που μας έχει αναθέσει το ελληνικό δημόσιο με αφοσίωση, στοχοπροσήλωση και πλήρη διαφάνεια. Έχουμε αξιοποιήσει περιουσιακά στοιχεία πλέον των 8 δισ. ευρώ με συνολικό πολλαπλασιαστικό όφελος για την οικονομία που υπερβαίνει τα 20 δισ. ευρώ. Σχεδόν το 20% των εισροών για ΑΞΕ τα τελευταία χρόνια συνδέεται με το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, όπως καταγράφεται από την Τράπεζα της Ελλάδος. Επιπλέον, το ΙΟΒΕ εκτίμησε ότι οι ιδιωτικοποιήσεις ενίσχυσαν το ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου €1 δισ. ετησίως κατά μέσο όρο στην περίοδο 2011-2019, ενώ η μέση επίδραση στην αγορά εργασίας πλησίασε τους 20.000 πλήρως απασχολούμενους. Στα έργα μας οι υποχρεωτικές επενδύσεις υπερβαίνουν τα 6 δισ. ευρώ. Αυτό συνεπάγεται πολλαπλασιαστικό όφελος για την ελληνική οικονομία. Για παράδειγμα, το Ελληνικό επιπλέον των 915 εκατ. ευρώ που αφορούν στο τίμημα, θα υλοποιήσει επενδύσεις περί τα 8 δισ. ευρώ, που απαιτούνται για την ανάπλασή του. Από αυτά, τα 4,6 δισ. ευρώ είναι υποχρεωτικές επενδύσεις.

Σε αυτό το περιβάλλον, το ΤΑΙΠΕΔ αποτελεί έναν αξιόπιστο συνομιλητή για τους διεθνείς επενδυτές. Λειτουργώντας με τις αρχές της διαφάνειας, της αμεροληψίας, αλλά και της προσήλωσης στον αναπτυξιακό του στόχο για τη μεγιστοποίηση του οικονομικού οφέλους για την εθνική οικονομία, μπορεί και προσελκύει σημαντικούς, στρατηγικούς επενδυτές στην Ελλάδα, οι οποίοι επιλέγουν να αναπτύξουν μακροπρόθεσμη παρουσία στη χώρα μας και να ενισχύσουν τις υποδομές της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η γερμανική Fraport στα περιφερειακά αεροδρόμια, η κινεζική Cosco στον Πειραιά, οι ευρωπαϊκοί ενεργειακοί όμιλοι SNAM – Fluxis - Enegas στον ΔΕΣΦΑ, η AviAlliance στον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών, η ιταλική Ferrovie στην ΤΡΑΙΝΟΣΕ, η αμερικανική NCH Capital στην Κασσιώπη κτλ.

Έχουμε αξιοποιήσει περιουσιακά στοιχεία πλέον των 8 δισ. ευρώ με συνολικό πολλαπλασιαστικό όφελος για την οικονομία που υπερβαίνει τα 20 δισ. ευρώ Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, επί του παρόντος οι δυναμικότεροι κλάδοι της ελληνικής αγοράς;

Ποιες είναι οι ενέργειες που πιστεύετε ότι θα πρέπει να γίνουν προκειμένου να αναδειχθεί η Ελλάδα ως ελκυστικός επενδυτικός προορισμός;

Ο σημαντικός κλάδος των υποδομών προσελκύει το ενδιαφέρον διεθνών επενδυτών για άμεσες επενδύσεις είτε πρόκειται για ενεργειακά δίκτυα και πράσινη ενέργεια, είτε για μεταφορές με οδικούς άξονες, λιμάνια και αερομεταφορές. Ο τουρισμός παραμένει σημαντικός κλάδος και θα ανακάμψει όταν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η πανδημία με τον νέο κορωνοϊό. Αντίστοιχη ανάκαμψη προβλέπεται και για τον τομέα του real estate, στην μετά την πανδημία εποχή. Αυτή την περίοδο έχουμε τρεις σημαντικούς διαγωνισμούς σε εξέλιξη στον τομέα της ενέργειας και συγκεκριμένα την ΔΕΠΑ Υποδομών, την ΔΕΠΑ Εμπορίας και την Υπόγεια Αποθήκη Φυσικού Αερίου στη Ν. Καβάλα. Στον τομέα των λιμενικών υποδομών, είναι σε εξέλιξη διαγωνισμοί που αφορούν στην αξιοποίηση τριών περιφερειακών λιμανιών (Αλεξανδρούπολη, Καβάλα, Ηγουμενίτσα). Τα

Η αντίληψη της διεθνούς επιχειρηματικής και επενδυτικής κοινότητας για τη χώρα μας έχει αλλάξει θεαματικά. Αναγνωρίζονται οι μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια, οι οποίες συνεχίζονται σε τομείς όπως ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός του δημοσίου τομέα, η αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας, η δημιουργία ευνοϊκότερου περιβάλλοντος για το επιχειρείν. Επίσης, γίνονται ολοένα και πιο εμφανείς οι ευκαιρίες που παρουσιάζει η Ελλάδα ως επενδυτικός προορισμός λόγω της σημαντικής γεωστρατηγικής της θέσης, της σταθερότητας που προσφέρει στους επενδυτές και της ενίσχυσης του ρόλου της ως ενεργειακού και εμπορικού κόμβου για την Ευρώπη.

LAWYER _ 51

_INTERVIEW λιμάνια της Αλεξανδρούπολης και της Καβάλας, εκτός από τις δυνατότητες που έχουν να ενισχύσουν τη θέση τους στις εμπορευματικές μεταφορές, αποκτούν και ενεργειακό γεωστρατηγικό ρόλο, λόγω της εγγύτητας της πρώτης με τον TAP και το FSRU και της δεύτερης με την Υπόγεια Αποθήκη Φυσικού Αερίου. Η Ηγουμενίτσα από την άλλη πλευρά της χώρας αποτελεί βασικό επιβατικό και εμπορικό σταθμό σύνδεσης της Ελλάδας με την Ιταλία. Για τους ανωτέρω λόγους υπάρχει και αυξημένο επενδυτικό ενδιαφέρον και για τα τρία λιμάνια. Παράλληλα, είναι εν εξελίξει ο διαγωνισμός για την παραχώρηση της Εγνατίας Οδού, ενός σημαντικού οδικού άξονα που διασχίζει το βόρειο τμήμα της Ελλάδας από τα σύνορα με την Τουρκία στον Έβρο μέχρι την Ηγουμενίτσα στην Ήπειρο, και των τριών καθέτων αξόνων του. Το 2021 προετοιμάζονται και νέοι διαγωνισμοί περιφερειακών λιμένων, αλλά και μαρινών, όπως επίσης και ο διαγωνισμός για τη νέα σύμβαση παραχώρησης της Αττικής Οδού, ενός επιβλητικού περιουσιακού στοιχείου του Ταμείου. Στον κλάδο των ακινήτων, έχει ήδη ξεκινήσει το e-Auction IX για επτά ακίνητα, για τα οποία οι πλειοδότες θα αναδειχθούν με την εξαιρετικά ανταγωνιστική διαδικασία της ηλεκτρονικής δημοπρασίας. Τέλος, προχωρά η ωρίμανση, ώστε να εκκινήσουν οι διαγωνισμοί όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν και για μεγάλα τουριστικά ακίνητα, όπως οι Γούρνες στο Ηράκλειο Κρήτης, το Ιππικό Κέντρο στο Μαρκόπουλο, τα ακίνητα των Ιαματικών πηγών στην Φθιώτιδα κ.ά.

εκείνα που θα το κάνουν πιο ελκυστικό για τους επενδυτές, ενώ ταυτόχρονα θα διασφαλίζουν απαρέγκλιτα το δημόσιο συμφέρον και θα δημιουργούν θετικό αποτύπωμα και αποδοχή από τις τοπικές κοινωνίες. Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει το ΤΑΙΠΕΔ για την ενσωμάτωση των αρχών της αειφορίας στην υλοποίηση του προγράμματος αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας; Μας ενδιαφέρουν οι στρατηγικές επενδύσεις και έχουμε το βλέμμα μας στραμμένο στην αειφόρο ανάπτυξη, έτσι ώστε από το πρόγραμμα αξιοποίησης της ιδιωτικής περιουσίας του δημοσίου να χτίζονται τα θεμέλια μιας ανταγωνιστικής οικονομίας που θα σέβεται το περιβάλλον, θα δημιουργεί θέσεις εργασίας και μία συνεκτική κοινωνία, προωθώντας παράλληλα την καινοτομία και ενισχύοντας την υιοθέτηση των αρχών της Κυκλικής Οικονομίας. Στο ΤΑΙΠΕΔ αναγνωρίσαμε την ανάγκη να υιο-

Η ωρίμανση των περιουσιακών στοιχείων, ώστε να παρουσιάζονται στους επενδυτές «με το κλειδί στο χέρι» αποτελεί για τους project managers και τους νομικούς μας συμβούλους μια διαρκή πρόκληση θετήσουμε βασικούς δείκτες απόδοσης (KPIs) για την αξιολόγηση της αειφορικής επίδοσης του χαρτοφυλακίου μας όσον αφορά περιβαλλοντικά, κοινωνικά και κριτήρια εταιρικής διακυβέρνησης. Αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε πριν από δύο χρόνια, όταν δημιουργήθηκε τμήμα αειφορίας στο ΤΑΙΠΕΔ με στόχο την ενσωμάτωση των αρχών της αειφορίας στην υλοποίηση του προγράμματός του. Μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία του ΤΑΙΠΕΔ στον τομέα αυτό είναι η ανάπτυξη ενός ψηφιακού εργαλείου αξιολόγησης της αειφορικής επίδοσης του χαρτοφυλακίου σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) που παρείχε χρηματοδότηση αλλά και τη μοναδική εμπειρία, την GLOBAL SUSTAIN, εξειδικευμένη εταιρεία παροχής καινοτόμων υπηρεσιών σε θέματα αειφορίας, και την Think Plus που ανέλαβε την ψηφιακή

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ΤΑΙΠΕΔ στην πορεία προς την υλοποίηση μιας επένδυσης; Η ωρίμανση των περιουσιακών στοιχείων, ώστε να παρουσιάζονται στους επενδυτές «με το κλειδί στο χέρι» αποτελεί για τους project managers και τους νομικούς μας συμβούλους μια διαρκή πρόκληση. Καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια, έτσι ώστε με την εκκίνηση ενός διαγωνισμού να έχουν λυθεί εάν όχι όλα, τουλάχιστον η συντριπτική πλειονότητα των νομικών και τεχνικών εκκρεμοτήτων του περιουσιακού στοιχείου. Την ίδια στιγμή παρακολουθούμε όλες τις σύγχρονες τάσεις και εξελίξεις, ενσωματώνοντας στο πρόγραμμά μας τα στοιχεία 52 _ LAWYER

προσαρμογή των τεχνικών απαιτήσεων για να δημιουργήσουμε το ESG Rating Tool. Αυτήν τη στιγμή εργαζόμαστε για την υιοθέτηση του ESG Rating Tool από τις εταιρείες χαρτοφυλακίου μας και την ενσωμάτωσή του στη λειτουργία του Ταμείου. Ένας από τους κλάδους όπου μπορεί να αξιοποιηθεί το ESG Rating Tool είναι οι λιμένες, οι οποίοι αποτελούν βασικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης και, μαζί με τη γεωστρατηγική θέση και τον ρόλο τους στην αλυσίδα συνδυασμένων μεταφορών, βρίσκονται στο κέντρο των εξελίξεων για τη δημιουργία ενός βιώσιμου μέλλοντος. Το ESG Rating Tool του ΤΑΙΠΕΔ αποτελεί εργαλείο για τις λιμενικές αρχές, ώστε να αναπτύξουν τις στρατηγικές αειφορίας, να αξιολογήσουν τις επιδόσεις τους και να εντοπίσουν τα δυνατά και αδύνατα σημεία.

αναπτύξει μπορεί να θέσει τα θεμέλια για τη

Πώς θα ωφεληθούν, κατά τη γνώμη σας, το Ελληνικό Δημόσιο και οι επιχειρήσεις από τις πρακτικές που αναπτύσσει το Ταμείο για τη βιωσιμότητα των επενδύσεων;

συνεχώς στα νέα δεδομένα και τις προκλήσεις,

Ζούμε σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία λόγω των εξελίξεων που φέρει η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιακών δικτύων νέας γενιάς, που καλείται να αντιμετωπίσει μια πρωτόγνωρη για την εποχή πανδημία με τεκτονικές αλλαγές στον τρόπο επικοινωνίας, εργασίας και διάδρασης και που αναζητά «οξυγόνο» για τις επόμενες γενιές μέσω της αειφορίας και της «πράσινης» οικονομίας. Θεωρούμε ότι η βιώσιμη ανάπτυξη είναι πρωταρχικής σημασίας για την Ελλάδα και ελπίζουμε η πρωτοβουλία του ΤΑΙΠΕΔ να αξιοποιηθεί και από άλλους δημόσιους οργανισμούς. Ήδη, η ομάδα αειφορίας του Ταμείου έχει παρουσιάσει το καινοτόμο αυτό εργαλείο στο Υπερταμείο καθώς και στο Υπουργείο Οικονομικών με μεγάλη ανταπόκριση. Ειδικά για την περίπτωση των λιμένων, εξετάζεται η χρήση του ESG Rating tool σε εθνικό επίπεδο για την αξιολόγηση της αειφορικής επίδοσης όλων των λιμένων της χώρας, πέρα των όσων περιλαμβάνονται στο χαρτοφυλάκιο του Ταμείου. Αυτό θα οδηγούσε στη σύνταξη ενός εθνικού οδικού χάρτη για τη μετάβαση των λιμένων της χώρας στην αειφορία και θα καθιστούσε ευχερέστερη την αναγνώριση των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών τους χαρακτηριστικών. Επιπλέον, το ESG Rating Tool που έχουμε

με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Θεωρούμε

δημιουργία ενός πλαισίου για την ταξινόμηση, την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των πράσινων επενδύσεων στη χώρα, σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα (EU Taxonomy). Αυτό θα διευκολύνει τη ροή κεφαλαίων με θετικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Το ΤΑΙΠΕΔ δηλώνει το παρόν σε αυτήν την προσπάθεια και ανυπομονεί να συνεργαστεί με τους αρμόδιους φορείς της κυβέρνησης για τη διαμόρφωση αυτού του πλαισίου. Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία του Covid-19 τη ροή των εργασιών στο ΤΑΙΠΕΔ, αλλά και τις επενδύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη; Λειτουργούμε δυναμικά, με εγρήγορση και με αυξημένα αντανακλαστικά, παρακολουθώντας καθημερινά τις εξελίξεις. Προσαρμοζόμαστε ώστε να εκτελέσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πρόγραμμά μας, με σκοπό την προσέλκυση τεχνογνωσίας και κεφαλαίων, πάντα ότι στη δύσκολη συγκυρία για τη χώρα μας και την οικονομία της, το να προχωρήσουν τα έργα μας είναι καταλυτικό για να υποστηριχθεί το επενδυτικό momentum και για την επιστροφή σε συνθήκες κανονικότητας. Κατά τη περίοδο του lock-down καταφέραμε σε δύσκολες συνθήκες και εργαζόμενοι κυρίως μέσω τηλεδιασκέψεων, να ολοκληρώσουμε την ωρίμανση σε μια σειρά έργων για τα οποία ξεκινήσαμε τη διαγωνιστική διαδικασία, όπως είναι τα ενεργειακά assets μας και τα τρία περιφερειακά λιμάνια, αλλά και για ακίνητα, τα οποία είναι έτοιμα για να ξεκινήσει η αξιοποίησή τους σύντομα. Μπορούμε να πούμε με ικανοποίηση ότι όλο αυτό το διάστημα που είναι σε εξέλιξη η υγειονομική κρίση το ενδιαφέρον των επενδυτών, ξένων και εγχώριων, δεν έχει καμφθεί, κάτι που αποδεικνύει η μεγάλη συμμετοχή ενδιαφερομένων στους πρόσφατους διαγωνισμούς μας. Θεωρούμε, λοιπόν, χρέος μας να προσαρμοζόμαστε και να ξεπερνάμε τις επιπλέον δυσκολίες που προκύπτουν λόγω της πανδημίας, ώστε να ολοκληρώσουμε την αποστολή μας και να βοηθήσουμε όσο μπορούμε, με την λειτουργία μας, την εθνική οικονομία και τη χώρα. LAWYER _ 53

■

_ΟPINIONS

ΕΠΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚΤ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΑΓΟΡΕΣ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Ερικέτη Δ. Διακουμάκου

Η πρόσφατη δημοσίευση ενός Οδηγού που σκιαγραφεί τις εποπτικές προσδοκίες της ΕΚΤ για τις συγχωνεύσεις και εξαγορές τραπεζών αποτελεί ένα ακόμη βήμα προς τη συγκέντρωση της ευρωπαϊκής τραπεζικής αγοράς, με τη συνένωση των πιστωτικών ιδρυμάτων στην Ευρώπη να αποτελεί μονόδρομο πλέον για την αύξηση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού συστήματος και της ικανότητάς του να εξυπηρετεί την οικονομία, σύμφωνα με την ΕΚΤ.

ετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 σημειώθηκε μία πτωτική τάση ενοποίησης στον ευρωπαϊκό τραπεζικό χώρο, ιδίως όσον αφορά στην αξία και τον αριθμό των συναλλαγών, ενώ το 2019 η αξία των συναλλαγών έφτασε στα χαμηλότερα επίπεδα από το 2000. Η περίοδος μετά την κρίση χαρακτηρίζεται από κυρίαρχο ποσοστό εγχώριων συναλλαγών, σε αντίθεση με την περίοδο πριν το 2008, οπότε είχε σημειωθεί μεγάλο ποσοστό διασυνοριακών συναλλαγών. Σε σύγκριση με τα κινέζικα και αμερικάνικα πιστωτικά ιδρύματα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες είναι οι λιγότερο κερδοφόρες. Συγκεκριμένα, το μεγάλο μέγεθος των κινεζικών τραπεζών οφείλεται στην ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, ενώ οι μεγάλες αμερικανικές τράπεζες είναι αποτέλεσμα ενοποίησης που ακολούθησε μετά

M.Sc in Banking and Finance Law, LL.M in International Commercial Law, Δικηγόρος

την κρίση. Αντίστοιχα, ένα ισχυρό κύμα ενοποίησης εντός της Ένωσης θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη της τραπεζικής αγοράς στην Ευρώπη. Ο επικεφαλής του ενιαίου εποπτικού μηχανισμού της ΕΚΤ, Αντρέα Ένρια, έχει δηλώσει ότι η κρίση της πανδημίας θα δημιουργήσει χώρο για συγχωνεύσεις και εξαγορές μεταξύ των τραπεζών της Ευρωζώνης, τόσο στο εσωτερικό όσο και διασυνοριακά, από τη στιγμή που μειώνει τα περιθώρια κερδοφορίας. Στην ίδια κατεύθυνση, ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ, Λουίς ντε Γκίντος, δήλωσε στα τέλη Ιουλίου ότι η διαδικασία ενοποίησης των ευρωπαϊκών τραπεζών είναι αναπόφευκτη και ότι ελπίζει να ξεκινήσει άμεσα. Η συζήτηση γύρω από τη συγκέντρωση του ευρωπαϊκού τραπεζικού κλάδου είναι πλέον εντονότερη με τις διαδικασίες ενοποίησης

54 _ LAWYER

να αφορούν κυρίως χώρες, όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Η ΕΚΤ επιδιώκει την τραπεζική ενοποίηση, διότι αυτή μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας, στην εξάλειψη πλεονάζοντος δυναμικού, στη βελτίωση της αποδοτικότητας των τραπεζών ως προς το κόστος, αλλά και στην προώθηση πιο αξιόπιστων επιχειρηματικών μοντέλων. Η διασυνοριακή ενοποίηση μπορεί, επίσης, να συμβάλει σε μια μεγαλύτερη διαφοροποίηση των κινδύνων εντός της τραπεζικής ένωσης και στην ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών, έναν στόχο που θεωρείται σημαντικός για την Ευρωζώνη. Επιπλέον, οι καταναλωτές θα έχουν πρόσβαση σε νέες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και θα έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν υπηρεσίες σε πιο ανταγωνιστικές τιμές. Αναφορικά με τον ρόλο της τραπεζικής εποπτείας της ΕΚΤ στην ενοποίηση τραπεζών, αυτός εξαρτάται από το είδος της πράξης που επιλέγει το εκάστοτε πιστωτικό ίδρυμα. Η ΕΚΤ έχει επίσημο ρόλο (και κατά συνέπεια υποχρέωση να αξιολογήσει και να εγκρίνει/απορρίψει μια πράξη), αν η πράξη αφορά την απόκτηση ειδικής συμμετοχής (δηλαδή κάθε απόκτηση άμεσης ή έμμεσης συμμετοχής σε τράπεζα που αντιπροσωπεύει το 10% ή περισσότερο των μετοχών ή / και δικαιωμάτων ψήφου σε αυτήν την τράπεζα, ή υπερβαίνει άλλα σχετικά όρια), ή τη δημιουργία νέας τράπεζας, ή αν η συγχώνευση αφορά σημαντικές τράπεζες και η νομοθεσία της χώρας στην οποία είναι εγκατεστημένες αναθέτει στην εποπτική αρχή την εξουσία έγκρισης συγχωνεύσεων. Πιο αναλυτικά, όσον αφορά στις συγχωνεύσεις, ο ρόλος της ΕΚΤ, ελλείψει εναρμονισμένου δικαίου, εξαρτάται από τη νομοθεσία της χώρας ή των χωρών στις οποίες βρίσκεται η έδρα των τραπεζών που συγχωνεύονται. Εάν η νομοθεσία του κράτους-μέλους εκχωρεί εξουσίες στην εθνική εποπτική αρχή για αυτό το ζήτημα, η ΕΚΤ ασκεί αυτές τις εξουσίες, όταν πρόκειται για συγχωνεύσεις σημαντικών τραπεζικών ιδρυμάτων που υπόκεινται στην άμεση εποπτεία της. Σε ό,τι αφορά τις εξαγορές, η ΕΚΤ πρέπει να εγκρίνει κάθε απόκτηση ειδικής συμμετοχής. Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία, η τράπεζα που σχεδιάζει να αποκτήσει ειδική συμμετοχή πρέπει να ενημερώσει την εθνική εποπτική

αρχή. Η τελευταία καταθέτει σχέδιο πρότασης στην ΕΚΤ, η οποία σε συνεργασία με την εθνική εποπτική αρχή προβαίνει σε αξιολόγηση του σχεδίου λαμβάνοντας υπόψιν συγκεκριμένα κριτήρια, όπως τη φήμη του υποψήφιου αγοραστή, την οικονομική ευρωστία του κ.ά. Ανεξάρτητα όμως από τον ρόλο της ΕΚΤ, ως προς τις διαδικασίες ενοποίησης, οι πράξεις αυτές εξετάζονται στο πλαίσιο της διαρκούς εποπτείας που ασκείται στα ενδιαφερόμενα ιδρύματα. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο τραπεζικός όμιλος που θα προκύψει θα είναι σε θέση να συμμορφώνεται διαρκώς με το σύνολο των απαιτήσεων και των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας, οι εποπτικές αρχές εξετάζουν, μεταξύ άλλων, το επιχειρηματικό μοντέλο της τράπεζας που θα προκύψει, ελέγχοντας αν η τράπεζα διαθέτει επαρκή επίπεδα κεφαλαίου και ρευστότητας και αν θα μπορεί να τα διατηρήσει με την πάροδο του χρόνου. Η τραπεζική εποπτεία της ΕΚΤ έχει δηλώσει πολλές φορές ότι ένας συγκεκριμένος βαθμός ενοποίησης θα ήταν χρήσιμος για την αντιμετώπιση διαρθρωτικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες της Ευρωζώνης. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΚΤ έθεσε σε δημόσια διαβούλευση τον περασμένο Ιούλιο έναν Οδηγό που περιγράφει λεπτομερώς την εποπτική της προσέγγιση στα έργα τραπεζικής ενοποίησης της ΕΕ και επί του οποίου δέχτηκε σχόλια έως την 1η Οκτωβρίου 2020. Οι εποπτικές προσδοκίες που ορίζονται σε αυτόν θα ενσωματωθούν στην εκτίμηση της ΕΚΤ σχετικά με τα ισχύοντα κριτήρια για την έγκριση της προτεινόμενης συναλλαγής. Η ΕΚΤ σημειώνει ότι η εμπειρία του παρελθόντος έχει δείξει ότι δεν υπάρχει ενιαία προσέγγιση στην ενοποίηση του τραπεζικού τομέα, αλλά αξιολόγηση κατά περίπτωση. Αναμένεται λοιπόν από τις τράπεζες ένα βιώσιμο επιχειρηματικό σχέδιο και μια σαφής δομή διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων σε πλήρη συμμόρφωση με τις κανονιστικές απαιτήσεις.

Παρά τη γενικότερη ανησυχία για τις “too big to fail” τράπεζες, η ενοποίηση πιστωτικών ιδρυμάτων ανεξαρτήτως μεγέθους αποτελεί εποπτική προτεραιότητα

LAWYER _ 55

_ΟPINIONS

Είναι σημαντικό ότι τα μέρη που εμπλέκονται σε έργα ενοποίησης καλούνται να ξεκινήσουν διάλογο με την τραπεζική εποπτεία της ΕΚΤ σε πολύ πρώιμο στάδιο. Η έγκαιρη αυτή επικοινωνία είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη, διότι επιτρέπει στα μέρη να επωφεληθούν από τα σχόλια της ΕΚΤ επί του σχεδίου πρότασής τους, τα οποία μπορούν στη συνέχεια να λάβουν υπόψιν τους και να ενσωματώσουν κατά την περαιτέρω ανάπτυξη του σχεδίου τους, καθώς και κατά την αλληλεπίδραση με άλλες αρχές. Η ΕΚΤ επισημαίνει ότι τα αξιόπιστα σχέδια ενοποίησης δεν θα τιμωρηθούν με υψηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις. Το σημείο εκκίνησης θα είναι ο σταθμισμένος μέσος όρος των επιπέδων P2R (κεφαλαιακές απαιτήσεις του Πυλώνα 2) και P2G (κατευθύνσεις του Πυλώνα 2) που ισχύουν για τις δύο οντότητες πριν από την ενοποίηση, χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο αναπροσαρμογών σε περίπτωση μη βελτίωσης του προφίλ κινδύνου. Επιτρέπει, επίσης, τη χρήση της αρνητικής υπεραξίας, αλλά αναμένεται ότι θα χρησι-

μοποιηθεί, για να καταστήσει το επιχειρηματικό μοντέλο της νέας οντότητας πιο βιώσιμο και θα συνοδεύεται από αυστηρές προβλέψεις όπως, για παράδειγμα, αύξηση της πρόβλεψης για μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Τυχόν κέρδη από την υπεραξία δεν θα διανεμηθούν στους μετόχους της νέας οντότητας, έως ότου δημιουργηθεί σταθερό επιχειρηματικό μοντέλο. Ως προς τη δυνατότητα χρήσης εσωτερικών μοντέλων για τον υπολογισμό των κεφαλαιακών απαιτήσεων, η ΕΚΤ επισημαίνει ότι θα υπάρξει περιορισμένο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο θα δεχτεί την προσωρινή χρήση των υπαρχόντων εσωτερικών μοντέλων από τη νέα οντότητα που θα προκύψει από τη συνένωση τραπεζών. Προκειμένου να προβεί σε ταχεία εποπτική δράση όπου απαιτηθεί, θα παρακολουθεί στενά την εφαρμογή του σχεδίου ολοκλήρωσης μέσω ενός ενισχυμένου πλαισίου παρακολούθησης. Η δημοσίευση του Οδηγού αποδεικνύει ότι η ΕΚΤ επιδιώκει να ενισχύσει τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος ενθαρρύνοντας την ενοποίηση στον χρηματοπιστωτικό τομέα, διευκρινίζοντας την προσέγγισή της και επιλύοντας εμπόδια του παρελθόντος. Όπως αναφέρθηκε, η εμπειρία έχει δείξει ότι δεν υπάρχει ενιαία προσέγγιση όσον αφορά στην ενοποίηση στον τραπεζικό τομέα, επομένως οι εποπτικές αρχές πρέπει να διατηρήσουν έναν ορισμένο βαθμό ευελιξίας. Στην πράξη, η αναγνώριση της χρήσης της αρνητικής υπεραξίας αποτελεί τη μόνη ουσιαστική ενθάρρυνση των συμμετεχόντων στην αγορά, προκειμένου να ακολουθήσουν σχέδια ενοποίησης. Αξίζει να αναμένουμε τα σχόλια του κοινού επί του Οδηγού και την αντίδραση της ΕΚΤ σε τυχόν προτεινόμενες αλλαγές των προτάσεών της. Ένας μεγαλύτερος αριθμός συγχωνεύσεων τραπεζών μεγάλης κλίμακας στην Ευρώπη μπορεί να οδηγήσει στην ανάδειξη των ευρωπαϊκών τραπεζών σε νέους «παγκόσμιους πρωταθλητές», κάτι στο οποίο θα αντανακλάται και η σημασία του ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου. ■

Η ΕΚΤ οφείλει να τηρεί ουδέτερη στάση απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή τραπεζικής ενοποίησης και να αξιολογεί από καθαρά τεχνική σκοπιά κάθε σχέδιο που υποβάλλουν οι τράπεζες 56 _ LAWYER

CF Helvetica-Bold

2 - PF Futura Neu med | th - PF Futura Neu bold

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ

boussias • virtual experience OUTLINE

LIVE On Your Screen

08 . 12 . 20

CRISIS AS THE NEW NORMAL(? ) Evolving Communications during and after the pandemic INTERNATIONAL SPEAKERS #46A1DA

#272726

Martin Riecken

Pete Reis-Campbell

Fiorenza Plinio

Head Of Corporate Communications, TUI Group

Content Marketing Strategist,CEO & Founder, Kaizen, London

Global Head of Creative Excellence, Cannes Lions International Festival of Creativity

Global Head of Communications, MSC Cruises

President, International Public Relations Association (IPRA)

Scott Payton

Willem De Ruijter

Amalia Kontesi

Ariella Yaari

Global Communications expert, PM Israel

Peter Allen

Executive Director of Corporate Affairs and Communications, Highways England

Digital Communications Strategist, Managing Partner, Bowen Craggs & Co, London

Luca Biondolillo

Recruitment Specialist Executive Director EMEA, VMA Group, Netherlands, London

Svetlana Stavreva

Vice President, Corporate Communications, JPMorgan Chase New York

LOCAL EXPERTS • Stelios Petsas, Deputy Minister to the Prime Minister & Government Spokesperson • Dimitris Konstantellos, Host & Moderator, Public Affairs & Communications Strategist • Angelica Patrouba, Public Affairs & Communications Director, Coca-Cola 3E • Anthi Trokoudi, Chief Communications Officer, Olympia Group • Chara Dalekou, General Manager Marketing & Communications, National Bank of Greece • Dimitris Sigalos, Development Director, Global Link • Erika Xirouchaki, Corporate Communications & Public Relations Manager, Hellas Gold S.A. - Eldorado Gold Corp. • Eugenia Bozou, Communications Director, Microsoft Hellas Cyprus & Malta • Hara Tasoglou, Development, Bodossaki Foundation • Ioanna Papadopoulou, Director, Communications & Marketing, Athens International Airport • Ioanna Dretta, CEO, Marketing Greece • Irene Anastasiadou, Special Advisor to the Minister, Tourism Ministry • Katerina Polymeridou, Editor in Chief, Marketing Week

• Kimon Malataras, Senior Director, Group Corporate Development & ESG, Piraeus Bank • Konstantina Daliargiri, Communications & Sustainability Manager, AS Company • Lydia Giannakopoulou, Group Corporate Communications Director, TITAN Cement Group • Nektaria-Eirini Karamani, Country HR Head, Siemens Italy • Olga Pantelaki, Director Internal Communications Central Eastern Europe, The Coca Cola Company • Stavros Drakoularakos, Director of Communications, Papastratos • Thodoris Georgakopoulos, Editorial Director, diaNEOsis • Yannis Papazoglou, Head Corporate Communications, Fraport Greece • Yannis Georgakellos, Communications & Corporate Affairs Director, Athenian Brewery

www.corpcom.gr

LIVESTREAMING BY

ΧΟΡΗΓΟΙ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ audio visual equipment

ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: Βασίλης Κουτσαβλής, T: 210 6617 vkoutsavlis@boussias.com ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: Βασίλης Κουτσαβλής, T: 777 210(εσωτ. 6617129) 777Ε:(εσωτ. 129) Ε: vkoutsavlis@boussias.com ΧΟΡΗΓΊΕΣ: ΆνναΆννα Γυπαράκη, T: 210 6617 777 6617 (εσωτ.777 152) (εσωτ. Ε: agyparaki@boussias.com ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Γυπαράκη, T: 210 152) Ε: agyparaki@boussias.com ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Δημήτρης Κωνσταντέλλος, Ε: dimitris.konstantellos@gmail.com ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Δημήτρης Κωνσταντέλλος, Ε: dimitris.konstantellos@gmail.com

_ΟPINIONS

Η ΝΟΜΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΕΝΤΑΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ (SPIN-OFF) ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΕΝΟΣ PAPER

Γιώργος Π. Κουντούρης Δικηγόρος, Νομικός Σύμβουλος ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε

Όταν πριν 100 χρόνια η Ελληνική Βουλή ψήφιζε τον νόμο (2190/1920) για τις Ανώνυμες Εταιρείες, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί τη ταχύτητα που θα επέβαλλε η κοινωνική πραγματικότητα για νέες συνεχώς εξελισσόμενες εταιρικές οντότητες. Και είναι, πράγματι, ζωτική κοινωνική απαίτηση η σύσταση εταιρικών μοντέλων που να ανταποκρίνονται στις νέες μορφές του συνεταιρίζεσθαι.

ήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, είναι αναμφισβήτητο ότι η ηθική εκμετάλλευση της γνώσης με την εμπορική της αξιοποίηση αποτελεί κρίσιμο

γνώσης που παράγεται σε ερευνητικά εργαστήρια, τεχνολογικούς φορείς, ΑΕΙ, καθώς και σε παραγωγικές μονάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι σήμερα, είτε για λόγους που ανάγονται στην ανασφάλεια και τη φοβία που δείχνουν οι θεσμικοί εκφραστές της έρευνας, είτε στην αναιμική οικονομική και διοικητική υποστήριξη, στην έλλειψη έγκυρης ενημέρωσης, ή σε αβλεψίες και προσκόμματα που έχουν παρεισφρήσει στον νόμο, είτε ανάγονται στην αδυναμία επένδυσης σε αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό, οι λειτουργούσες με επιτυχία Spin-Off στην Ελλάδα είναι σχετικά λίγες. Παρά ταύτα κάθε μέρα και ολοένα περισσότερο, η επιχειρηματική πρωτοβουλία δείχνει να αντιμετωπίζει την θεμελιωμένη γνώση ως απαραίτητο οξυγόνο, αλλά ταυτόχρονα δείχνει και να εμπιστεύεται την πλέον αναγνωρισμένη αξία των Ελλήνων ερευνητών, διερευνώντας τη δυνατότητα σύστασης εταιρειών με σκοπό την εμπορική αξιοποίηση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων

ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και όρος προόδου. Με αυτό τον στόχο, μια αναπτυξιακά προσανατολισμένη πολιτεία οφείλει να δημιουργεί το ρυθμιστικό θεσμικό πλαίσιο ελέγχου και προστασίας της παραγόμενης γνώσης. Σε αυτή την πορεία έχει κινηθεί και η χώρα μας, θεσπίζοντας τις νομικές συνθήκες συμπόρευσης και στήριξης της έρευνας και της καινοτομίας. Πιο συγκεκριμένα, με βάση την εξουσιοδότηση της παρ. 3 του αρ. 23 του Ν.2741/1999 εκδόθηκε το ΠΔ 17/2001, το οποίο διέπει το καθεστώς λειτουργίας των νέων επιχειρήσεων έντασης γνώσης (Spin-Off, τεχνοβλαστός), ενώ ο σκοπός του εν λόγω νομοθετήματος είναι η ενθάρρυνση της δημιουργίας και της ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα, για την εφαρμογή καινοτόμων επιχειρηματικών σχεδίων και την εκμετάλλευση της

58 _ LAWYER

της επιστημονικής έρευνας, αποδεικνύοντας την ισχυρή υπεραξία ενός “paper”. Σχήματα που ενδιαφέρονται να επενδύσουν σε τομείς “deep technology” υποδέχονται με ενθουσιασμό σχετικές προτάσεις συνεργασίας. Στον ευρωπαϊκό χώρο, ο θεσμός των Spin-Off εταιριών αποτελεί σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τους ευρωπαϊκούς ερευνητικούς οργανισμούς, παροτρύνοντάς τους να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα ίδρυσης μιας εταιρίας τεχνοβλαστού, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τα ερευνητικά τους αποτελέσματα και ακολουθώντας κάποιες από τις καλές πρακτικές που ακολουθούνται, τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο και στις ΗΠΑ, όπου ο θεσμός των Spin-Off είναι ιδιαίτερα εξελιγμένος. Οι εταιρείες, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, μπορεί να έχουν τη νομική μορφή τόσο ανώνυμων εταιρειών (ΑΕ), ή εταιρειών περιορισμένης ευθύνης (ΕΠΕ), όσο και ιδιωτικών κεφαλαιουχικών εταιρειών (ΙΚΕ). Το Δημόσιο μπορεί να συμμετέχει ως εταίρος, ενώ η συμμετοχή στο κεφάλαιο της εταιρείας δεν μπορεί να υπερβαίνει το 50%. Ίσως το πιο ενδιαφέρον σημείο είναι, ότι η γνώση και η τεχνογνωσία αποτιμώνται ως εταιρική συνεισφορά με συγκεκριμένο αριθμό μετοχών ή εξωκεφαλαιακών μεριδίων. Από τη συνολική επισκόπηση του τρόπου ίδρυσης, οργάνωσης αλλά και λειτουργίας των ως άνω εταιρειών, προκρίνεται ότι η πιο συμφέρουσα από άποψη χρόνου, κόστους και τρόπου λειτουργίας, είναι η ίδρυση ΙΚΕ, καθότι παρέχει εγγυήσεις ευελιξίας ως προς τον τρόπο διαχείρισής της μέσω του καταστατικού (καθώς πέραν του διαχειριστή είναι δυνατή η ύπαρξη παράλληλου management board), ειδικά συγκριτικά με μια ανώνυμη εταιρεία. Ταυτόχρονα είναι ιδιαιτέρως εύκολος ο τρόπος ίδρυσής της -καθώς απαιτείται απλώς ιδιωτικό έγγραφο- (υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι υπάρχει συναίνεση μεταξύ των εταίρων για τα διάφορα ανακύπτοντα ζητήματα όπως το κεφάλαιο, ο ορισμός διαχειριστή κλπ.), ενώ είναι ταχύτατη και η όλη διαδικασία έναρξης λειτουργίας της ΙΚΕ. Μέσω των εταιρειών Spin-Off επιτυγχάνεται ο συγκερασμός δύο βασικών πυλώνων που απασχολoύν ιδιαίτερα τα ερευνητικά κέντρα και τα Πανεπιστήμια. Αφενός εξασφαλίζεται ο περιορισμός της ευθύνης τους ως εταίρων, αφετέρου «κάμπτεται» ο εξ’ ορισμού εμπορικός χαρακτήρας των ως άνω εταιρειών, και υπερκαλύπτεται από το σκοπό αξιοποίησης

και προώθησης της γνώσης, επιτρέποντας τοιουτοτρόπως τη συμμετοχή των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αλλά και των ερευνητών, χωρίς να πλήττονται οι αρχές που πρεσβεύουν και ο χαρακτήρας των εταιριών ως κοιτίδων έρευνας και καινοτομίας. Μια σημερινή ανάγνωση και εφαρμογή του νόμου αναδεικνύει ελλείψεις και επιτάσσει μια νέα νομοθετική παρέμβαση που να άρει τις δυσκολίες και να ενσωματώσει τις νέες απαιτήσεις. Η εκκολαπτόμενη νομοθετική πρωτοβουλία οφείλει να προσδώσει την εξωστρέφεια που απαιτείται τόσο μέσω της σύστασης δυνατών Γραφείων Μεταφοράς της Τεχνολογίας, όσο και μέσω της νομικής υποχρέωσης για την ισχύ μοντέρνων εσωτερικών κανονισμών, αλλά ακόμη και μέσω της πρόβλεψης για την διαδικασία αποτελεσματικής άσκησης διοικητικών καθηκόντων από τους ερευνητές. Ακόμη, σημαντική είναι και η πρόβλεψη ρυθμίσεων αναφορικά με τη προοπτική ταχείας κλιμάκωσης του μεγέθους των πωλήσεων στην παγκόσμια αγορά (scalability), αλλά και η ειδικότερη πρόβλεψη για καθορισμό τυχόν δικαιωμάτων (royalties), ενώ τέλος η απαραίτητη εξωστρέφεια μπορεί να δοθεί μέσω οδηγών προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας ή μέσω ενός παραγωγικού Εθνικού Μητρώου Νεοφυών Επιχειρήσεων κ.α. Η ερευνητική κοινότητα είναι έτοιμη να προσχωρήσει σε ένα νέο μοντέλο κεφαλοποίησης της γνώσης και η επιχειρηματική κοινότητα αδημονεί να προσθέσει άλλο ένα ισχυρό όπλο στο ανταγωνιστικό οπλοστάσιό της. Ένα νέο θεσμικό πλαίσιο είναι απαραίτητο, ώστε το βήμα να είναι πιο σίγουρο και πιο ασφαλές απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις. Σ’ αυτή την προσπάθεια η νομική προσέγγιση είναι καταλυτική, αφού τόσο οι άνθρωποι της έρευνας, όσο και οι άνθρωποι της αγοράς, εναποθέτουν τις επιδιώξεις τους στο νομικό κείμενο που θα συνδέσει άρρηκτα την κοινή τους προσπάθεια. Ο ρόλος του νομικού είναι να συνθέσει δύο διαφορετικές γλώσσες και τρόπους σκέψης. Να συγκλίνει δηλαδή διαφορετικούς δρόμους, διατυπώνοντας κανόνες και χτίζοντας τη στρατηγική συμμαχία προς όφελος της ανάπτυξης. Να λειτουργήσει τέλος ως αρχιτέκτονας βέλτιστων πρακτικών. ■

Ο ρόλος του νομικού είναι να συνθέσει δύο διαφορετικές γλώσσες και τρόπους σκέψης, να λειτουργήσει ως αρχιτέκτονας βέλτιστων πρακτικών

LAWYER _ 59

_ΟPINIONS

ORACLE vs GOOGLE

Το μέλλον της προστασίας του λογισμικού (software) με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας

Μαρία Γ. Σινανίδου Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Στις 7 Οκτωβρίου 2020 εκδικάστηκε στις ΗΠΑ ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου (από το οποίο απουσιάζει πλέον η αποθανούσα ειλικρινής υπέρμαχος των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, Ruth Bader Ginsburg) η υπόθεση της Oracle κατά Google έπειτα από πολύχρονη δικαστική διαμάχη.

ρόκειται για μια υπόθεση ορόσημο στην ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο λόγω του γεγονότος ότι εμπλέκονται δύο γίγαντες της τεχνολογίας και ότι τα ποσά που δηλώνονται ως ζημία για την Oracle ξεπερνούν τα εννέα (9) δισεκατομμύρια δολάρια, όσο και λόγω της επιρροής που θα έχει η απόφαση του δικαστηρίου στο μέλλον της προστασίας του λογισμικού με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. H δικαστική διαμάχη μεταξύ των δύο τεχνολογικών γιγάντων ξεκίνησε το 2010, όταν η Oracle υπέβαλε μήνυση κατά της Google, υποστηρίζοντας ότι η τελευταία χρησιμοποίησε χωρίς την άδεια της πρώτης τον κώδικα της γλώσσας προγραμματισμού της, Java. Το κεντρικό ζήτημα συνοψίζεται στο ερώτημα εάν η Google έχει παραβιάσει τα δικαιώματα πνευματικής

ιδιοκτησίας της Oracle στη δομή και την οργάνωση των 37 APIs της γλώσσας Java που χρησιμοποιεί το Android, το λειτουργικό σύστημα για ‘έξυπνα’ κινητά (smartphones) της Google. Με τον όρο API (Application Programming Interface) νοείται η διασύνδεση προγραμματισμού εφαρμογών (διεπαφή ή διασύνδεση), ήτοι η διεπαφή των προγραμματιστικών διαδικασιών που παρέχει ένα λειτουργικό σύστημα, μια βιβλιοθήκη ή μια εφαρμογή, προκειμένου να επιτρέπει να γίνονται προς αυτά αιτήσεις από άλλα προγράμματα ή/και ανταλλαγή δεδομένων. Ένας από τους βασικούς σκοπούς μίας διεπαφής είναι να ορίζει και να διατυπώνει το σύνολο των λειτουργιών-υπηρεσιών που μπορεί να παρέχει μια βιβλιοθήκη ή ένα λειτουργικό σύστημα σε άλλα προγράμματα, χωρίς να επιτρέπει πρόσβαση στον κώδικα

60 _ LAWYER

που υλοποιεί αυτές τις υπηρεσίες. Έτσι, για παράδειγμα, το λειτουργικό σύστημα Windows έχει τη δική του διεπαφή (κλήσεις συστήματος), η φόρμα της οποίας διατίθεται από την κατασκευάστρια εταιρεία Microsoft, και η οποία περιγράφει τους τρόπους αξιοποίησης από προγράμματα χρήστη του συνόλου των υπηρεσιών που παρέχει το λειτουργικό. Το 2010 η Oracle με την αγορά της Sun Microsystems απέκτησε τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας της Java. Η εταιρεία Sun, δημιουργός της Java πριν την εξαγορά της από την Oracle, είχε ‘ανοίξει’ τον κώδικα της γλώσσας προγραμματισμού, επιτρέποντας ουσιαστικά σε οποιονδήποτε τρίτο να φτιάξει ένα συμβατό μεταγλωττιστή. Έπειτα από την προσφυγή της Oracle στη δικαιοσύνη, το δικαστήριο διαπίστωσε σε πρώτο βαθμό ότι η Google δεν παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα της Oracle. Σύμφωνα με την Google, η ‘δήλωση’ του κώδικα API, δηλαδή, το τμήμα της Java που προσδιορίζει έναν συγκεκριμένο τύπο δεδομένων, δεν εμφανίζει αρκετά στοιχεία δημιουργικότητας (κατά το ελληνικό δίκαιο δεν συνιστά πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα), ώστε να δύναται να προστατευθεί με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο, στον βαθμό του Εφετείου κρίθηκε ότι τα ΑΡΙs δύναται να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Παράλληλα, τέθηκε το ζήτημα του ‘fair use’, μιας γενικής ρήτρας περιορισμών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, η οποία ισχύει σε συγκεκριμένες περιπτώσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις, σύμφωνα με το δίκαιο των ΗΠΑ. Πρόκειται για περιπτώσεις, στις οποίες η νόμιμη χρήση ενός έργου που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν προϋποθέτει την προηγούμενη λήψη αδείας από τον δικαιούχο. Στο επίπεδο πλέον του Ανωτάτου Δικαστηρίου το ερώτημα που τίθεται είναι ποιες πτυχές του λογισμικού προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, ένα ερώτημα που όπως αποδεικνύεται δεν απαντάται εύκολα. Στις ΗΠΑ (αλλά και στην ΕΕ) τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι δυνατόν να προστατευθούν με δικαί-

ωμα πνευματικής ιδιοκτησίας (βλ. 17 U.S.C. § 101). Η Google ισχυρίζεται, μεταξύ άλλων, ότι ο τύπος κώδικα του οποίου έγινε χρήση δεν είναι δυνατόν να προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, καθότι εμφανίζει ελάχιστη δημιουργική έκφραση και γίνεται επίκληση αυτού από τους προγραμματιστές ως ένα είδος συντομογραφίας στον κώδικά τους, ως αναφορά σε πολύ μεγαλύτερα αποσπάσματα άλλων οδηγιών. Τα βοηθητικά αυτά προγράμματα, γνωστά ως APIs, είναι ένα πανταχού παρόν χαρακτηριστικό της σύγχρονης δικτυωμένης

H απουσία της R. B. Ginsburg σημαίνει, κατά πάσα πιθανότητα, μία λιγότερη ψήφο υπέρ της Oracle σε μια υπόθεση ζωτικής σημασίας, η οποία υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να συγκλονίσει το επιχειρηματικό μοντέλο της Silicon Valley LAWYER _ 61

_ΟPINIONS ψηφιακής οικονομίας, όπου διαφορετικές εφαρμογές πρέπει να μπορούν να ‘συνεργάζονται’ και να μοιράζονται πληροφορίες. Η Oracle, από την άλλη, υποστηρίζει ότι αυτός ο τύπος κώδικα, τουλάχιστον όπως δημιουργήθηκε από την Sun Microsystems, είναι ένα έργο με χαρακτηριστικά δημιουργικής έκφρασης, ικανό να προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Σε περιπτώσεις ύπαρξης κενού δικαίου, ήτοι αρρύθμιστων νομοθετικά περιπτώσεων, οι εφαρμοστές του νόμου καλούνται να πληρώσουν το κενό αυτό και στο πλαίσιο αυτό προβαίνουν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις στη χρήση του εργαλείου της κατ’ αναλογία εφαρμογής, ήτοι της εφαρμογής κανόνων που ισχύουν/εφαρμόζονται σε όμοιες περιπτώσεις. Όπως φαίνεται από την πολύχρονη δικαστική διαμάχη μεταξύ Oracle και Google, η περίπτωση του λογισμικού και της προστασίας του με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποδεικνύεται ιδιαίτερα περίπλοκη τεχνικά και απαιτητική νομικά. Χαρακτηριστικό ως προς τούτο είναι το γεγονός ότι κατά τη, μέσω τηλεδιάσκεψης, συζήτηση της υπόθεσης ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου τόσο οι δικαστές, όσο και οι συνήγοροι προέβησαν συχνά, στο πλαίσιο της αναζήτησης αρχών εφαρμόσιμων στην υπό εξέταση περίπτωση, σε αναφορές και παραπομπές σε παραδείγματα, όπως μενού εστιατορίου, βιβλίο ποδοσφαίρου, πληκτρολόγιο QWERTY, μαθηματικές αποδείξεις και διάδρομο σούπερ μάρκετ. Σύμφωνα με παρατηρητές του δικαστηρίου, ενώ οι δικαστές φάνηκε να συμφωνούν με την Oracle στα επιχειρήματά της περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ωστόσο έκριναν επίσης σεβαστά τα επιχειρήματα της Microsoft, η οποία έχει καταθέσει υπερασπιστικό υπόμνημα υπέρ της Google. Αρκετοί προγραμματιστές που βασίζονται σε συστήματα λογισμικού Android έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους σχετικά με τον αντίκτυπο της απόφασης στη διαλειτουργικότητα και την καινοτομία στον χώρο του λογισμικού. Υπάρχει, σύμφωνα με τους ίδιους, πιθανότητα ύπαρξης περιπτώσεων, στις οποίες κακόβουλοι τρίτοι βασισμένοι σε παλαιά λογισμικά

θα προβάλουν αξιώσεις έναντι εταιρειών που έχουν δημιουργήσει το λογισμικό τους σε πρότυπα που θεωρούνταν ‘ανοιχτά’ πρότυπα. Εφόσον η Oracle κερδίσει την υπόθεση, θα δημιουργηθούν πολλά ζητήματα στην ανάπτυξη του Android, του λειτουργικού συστήματος που είναι αυτή τη στιγμή ο κυρίαρχος στην αγορά των ‘έξυπνων’ κινητών. Οι εταιρείες θα αναγκαστούν να εφαρμόσουν εσκεμμένα ασύμβατα πρότυπα, για να προστατευθούν από τον κίνδυνο πολύπλοκων διαφορών, απομακρυνόμενες από τις τρέχουσες τάσεις στην ανάπτυξη λογισμικού, οι οποίες έχουν επικεντρωθεί στη βελτίωση της διαλειτουργικότητας μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών που επιτρέπουν εφαρμογές για επικοινωνία μεταξύ τους, δημιουργώντας πιο ολοκληρωμένες πλατφόρμες για τελικούς χρήστες. Από την άλλη, μια απόφαση που ευνοεί την Google ενδέχεται να αποδυναμώσει την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων για προγραμματιστές κώδικα λογισμικού, επιτρέποντας στους οικονομικά ισχυρότερους ανταγωνιστές την ανάπτυξη βελτιωμένων προϊόντων σε βάρος των μικρότερων εταιρειών, μειώνοντας για τους τελευταίους τα κίνητρα για καινοτομία. Η τελική απόφαση του Δικαστηρίου παραμένει αβέβαιη. H απουσία της R. B. Ginsburg σημαίνει, κατά πάσα πιθανότητα, μία λιγότερη ψήφο για την Oracle σε μια υπόθεση ζωτικής σημασίας, η οποία -υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες- να συγκλονίσει το επιχειρηματικό μοντέλο της Silicon Valley. Σε κάθε περίπτωση, η όποια απόφαση του Δικαστηρίου θα είναι καθοριστική τόσο για το μέλλον της ανάπτυξης λογισμικού στις ΗΠΑ και, κατ’ επέκταση, το μέλλον της τεχνολογίας και των ψηφιακών υπηρεσιών, όσο και για την προστασία τους σύμφωνα με το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. ■

Ενώ οι δικαστές φάνηκε να συμφωνούν με την Oracle στα επιχειρήματά της περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ωστόσο έκριναν επίσης σεβαστά τα επιχειρήματα της Microsoft

62 _ LAWYER

Αθανάσιος Παναγιώτου Υποψήφιος Δ.Ν., LL.M. Queen Mary University of London | Δικηγόρος Παρ’ Εφέταις | Adjunct Professor, The American College of Greece-Deree | Μέλος Δ.Σ. European Association of Health Law

«ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚOΣ» (;) ΕΜΒΟΛΙΑΣΜOΣ Αναμένοντας το εμβόλιο για COVID-19, το ζήτημα της υποχρεωτικότητας ή μη του εμβολιασμού καθίσταται πιο επίκαιρο από ποτέ. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να το εξετάσει μέσα από ορισμένα ζητήματα που ενδέχεται να απασχολήσουν τους περισσότερους πολίτες, νομικούς και μη.

Νομοθετική πρόβλεψη

ομάδα του πληθυσμού, η ρύθμιση της διαδικασίας του εμβολιασμού και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια.»

Αφετηρία της συζήτησης αποτελεί ο ν. 4675/2020 (ΦΕΚ Τεύχος A 54/11.03.2020) («Πρόληψη, προστασία και προαγωγή της υγείας - ανάπτυξη των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και άλλες διατάξεις») που στο άρθρο 4 αναφέρει: «Σε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ, υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου. Με την ανωτέρω απόφαση ορίζονται η ομάδα του πληθυσμού ως προς την οποία καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός με καθορισμένο εμβόλιο, η τυχόν καθορισμένη περιοχή υπαγωγής στην υποχρεωτικότητα, το χρονικό διάστημα ισχύος της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, το οποίο πρέπει πάντοτε να αποφασίζεται ως έκτακτο και προσωρινό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας για συγκεκριμένη

Ο Εμβολιασμός ως Ιατρική Πράξη και η Συναίνεση Η προστασία της δημόσιας υγείας θεμελιώνεται συνταγματικά στη γενική υποχρέωση του κράτους να «μεριμνά για την υγεία των πολιτών» (άρθρο 21, παρ. 3 του Συντάγματος). Δεδομένου ότι η πρόβλεψη υποχρεωτικότητας αποτελεί περιορισμό στην προσωπική μας αυτονομία, τίθεται το ερώτημα εάν υπάρχει νομική βάση για τον περιορισμό αυτόν. Το Σύνταγμα (άρθρο 5) και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (άρθρο 2) δέχονται τέτοιους περιορισμούς μόνο σχετικά με τη δυνατότητα επιβολής περιοριστικών μέτρων στην ελεύθερη κίνηση και εγκατάσταση. Έτσι, μπορεί να απαγορευθεί η μετακίνηση των πολιτών ή η εγκατάστασή τους σε ορισμένη περιοχή, ώστε να περιορισθεί η μετάδοση σοβαρών

LAWYER _ 63

_ΟPINIONS ασθενειών όπως ο κορωνοϊός και ο κίνδυνος επιδημίας ή πανδημίας (βλ. ολικά ή τοπικά lockdown κοκ.). Αναμφίβολα, ο εμβολιασμός αποτελεί ισχυρό όπλο πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών και, επομένως, σημαντικό μέσο προστασίας της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως, ταυτόχρονα, αποτελεί και ιατρική πράξη. Η θεμελιώδης αρχή της «συναίνεσης ύστερα από ενημέρωση» (informed consent) καθιερώνεται σε πλείστα νομικά κείμενα. Συγκεκριμένα: ► Στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (άρθρο 3 παρ. 2)

ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαγορεύονται και τιμωρούνται, όπως νόμος ορίζει.» «Υποχρεωτικότητα» είναι νοητή μόνον ως μέτρο περιορισμού -αποκλειστικάτης ελευθερίας της κίνησης για λόγους δημόσιας υγείας, κατά το Σύνταγμα και την Ε.Σ.Δ.Α. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι όσοι επιλέξουν να μην εμβολιασθούν, επιτρέπεται να περιορισθούν στην κίνησή τους με μέτρα όπως π.χ. η καραντίνα (τα οποία, βέβαια, υπόκεινται στην αρχή της αναλογικότητας και δεν θα πρέπει να συνεχίζονται αν η πανδημία υποχωρήσει) (https://www.syntagmawatch. gr/ask-a-question/borei-na-epivlitheime-apofasi-tou-ypourgou-ygeias-metaapo-gnomi-tis-eedy-ypoxreotikotitaemvoliasmou/) Ωστόσο, δεδομένου ότι ορισμένοι περιορισμοί σε θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα είναι αναγκαίοι για την προστασία της υγείας και ότι η προστασία της δημόσιας υγείας είναι διαχρονικά συνυφασμένη με τον περιορισμό θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών, υπάρχει και η αντίθετη άποψη. Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 26 της Συμβάσης του Οβιέδο: «Δεν τίθενται περιορισμοί στην άσκηση τ ω ν δ ι κ α ι ω μ ά τ ω ν κ α ι προστατευτικών διατάξεων της παρούσας Σύμβασης πλην όσων ορίζονται δια νόμου και είναι αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία προς το συμφέρον της δημόσιας ασφάλειας, την πρόληψη του εγκλήματος, την προστασία της δημόσιας υγείας ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων». Σύμφωνα με άλλη άποψη, για λόγους δημόσιας υγείας επιτρέπονται οι αναγκαστικοί εμβολιασμοί, ώστε να μην εξαπλωθεί μεταδοτική νόσος. Αποτελεί, λοιπόν, αυτό εξαίρεση από το προαναφερθέν άρθρο του Συντάγματος (7 παρ. 2); Σύμφωνα με την άποψη αυτή, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός για λόγους δημόσιας υγείας δεν αποτελεί πραγματική εξαίρεση από το δικαίωμα, αλλά πρόκειται

► Στη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (Σύμβαση Οβιέδο) που ισχύει στην Ελλάδα υπερισχύοντας του κοινού δικαίου (ν. 2619/1998) (άρθρο 5 παρ. 1) ► Στον ν. 2071/1992 (Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση του Συστήματος Υγείας) (άρθρο 47 παρ. 2) ► Στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (ν. 3418/2005) που επανέλαβε τις ρυθμίσεις της Σύμβασης του Οβιέδο και ρύθμισε διεξοδικότερα τα ζητήματα της συναίνεσης και ενημέρωσης του ασθενούς (άρθρα 11 και 12) ► Στο άρθρο 308 παρ. 3 Ποινικού Κώδικα ► Στο Σύνταγμα (άρ. 2§1, 5§1, 9§1 εδ. β) H Σύμβαση του Οβιέδο έχει αυξημένη τυπική ισχύ και καθιερώνει τη συναίνεση ως αυτοτελές δικαίωμα. Συνεπώς, για κάθε περιορισμό της απαιτείται ειδική αιτιολογία. Δεν μπορεί, λοιπόν, να διενεργηθεί επέμβαση στο σώμα του προσώπου, παρά τη θέλησή του. Αυτό θα ήταν αντίθετο στην αρχή της ανθρώπινης αξίας και θα αποτελούσε προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Άλλωστε, σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ. 2 του Συντάγματος «Tα βασανιστήρια, οποιαδήποτε σωματική κάκωση, βλάβη υγείας, ή άσκηση ψυχολογικής βίας, καθώς και κάθε άλλη προσβολή της

Αναμένοντας το εμβόλιο για τον COVID-19, το ζήτημα της υποχρεωτικότητας ή μη του εμβολιασμού καθίσταται πιο επίκαιρο από ποτέ

64 _ LAWYER

να παραιτηθεί υπέρ του Τμήματος Ευρείας Συνθέσεως. Μια τέτοια παραίτηση λαμβάνει χώρα όταν μια υπόθεση «εγείρει σοβαρό ζήτημα ως προς την ερμηνεία της Σύμβασης ή των Πρωτοκόλλων της ή εάν η επίλυση ενός ζητήματος μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με προηγούμενη απόφαση του Δικαστηρίου» (αρ. 30 Ε.Σ.Δ.Α.). Η συζήτηση της υπόθεσης έλαβε χώρα την 1η Ιουλίου και η απόφαση αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον. Δεδομένου ότι ξεκίνησε πολύ πριν την εμφάνιση του COVID-19, είναι εξαιρετικά σημαντικό να δούμε τον πιθανό αντίκτυπο της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης στο σκεπτικό του Δικαστηρίου. Αξίζει να σημειωθεί πως οι δικαστές έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον υποβάλλοντας 18 ερωτήσεις μετά το τέλος των αγορεύσεων. Θα πρέπει να τονιστεί πως σε προηγούμενες υποθέσεις (βλ. Solomakhin v. Ukraine) το Ε.Δ.Δ.Α. έκρινε πως η παρέμβαση στη σωματική ακεραιότητα μέσω εμβολιασμού μπορεί να δικαιολογηθεί για λόγους δημόσιας υγείας και από την ανάγκη ελέγχου της εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών. Επιπλέον, το ιατρικό προσωπικό είχε ελέγξει την καταλληλότητα του συγκεκριμένου ατόμου για εμβολιασμό πριν από την πραγματοποίησή του, γεγονός που -κατά το δικαστήριο- υποδηλώνει ότι είχαν ληφθεί οι απαραίτητες προφυλάξεις για να διασφαλιστεί ότι η ιατρική παρέμβαση δεν θα τον βλάψει σε βαθμό που θα διαταρασσόταν η ισορροπία μεταξύ της σωματικής ακεραιότητάς του και της ανάγκης προστασίας της δημόσιας υγείας.

για στάθμιση της ασυμβίβαστης μεταξύ τους προστασίας διαφόρων φορέων δικαιωμάτων (βλ. αναλυτικά σε: ΠαπαρρηγοπούλουΠεχλιβανίδη, Το Δημόσιο Δίκαιο της Υγείας).

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Η παραπομπή της υπόθεσης Vavřička and others v. the Czech Republic (no.47621/13) (συνέπειες της άρνησης συμμόρφωσης με την τσεχική νομοθεσία περί υποχρεωτικού εμβολιασμού) στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του Ε.Δ.Δ.Α. είναι ενδεικτική της πολυπλοκότητας του θέματος. Ενώ η ενδεχόμενη ανακάλυψη του εμβολίου για τον COVID-19 θα συνεπάγεται την υποχρέωση των κρατών να το θέσουν στη διάθεση όσων υπάγονται στη δικαιοδοσία τους, τι θα συμβεί με εκείνους που δεν θα είναι διατεθειμένοι να εμβολιαστούν; Αν και η συγκεκριμένη υπόθεση αφορά τις συνέπειες από την άρνηση γονέων να εμβολιάσουν τα παιδιά τους με βάση την τσεχική νομοθεσία, η απόφαση σίγουρα θα αποτελέσει οδηγό για τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το Ε.Δ.Δ.Α. θα αποφανθεί για το συγκεκριμένο ζήτημα, αφού ένα από τα Τμήματά του αποφάσισε

Το υπό συζήτηση θέμα αποτελεί ζήτημα με πολύ σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις

Επίλογος

Το υπό συζήτηση θέμα αποτελεί ζήτημα με πολύ σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Συνεπώς, αναμένουμε να δούμε αφενός πώς θα εφαρμοστεί η διάταξη του ν. 4675/2020 περί υποχρεωτικού εμβολιασμού και αφετέρου, τι επίδραση θα έχει στην εφαρμογή αυτή (αλλά και στην εφαρμογή ανάλογης νομοθεσίας κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης) η αναμενόμενη απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης του Ε.Δ.Δ.Α. ■

LAWYER _ 65

_LAWYER EVENTS

ΑΝΑΒΑΘΜΊΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΈΣ ΥΠΗΡΕΣΊΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΣΔΕΕ Στο πλαίσιο μιας σειράς ψηφιακών εκδηλώσεων που διοργανώνει για πρώτη φορά, αποκλειστικά για τα μέλη του, ο Σύνδεσμος Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 22-10-2020 η πρώτη διαδικτυακή εκδήλωση, με θέμα «Παρουσίαση Πορισμάτων και Προτάσεων Επιτροπών ΣΔΕΕ». Σε αυτήν συμμετείχαν περισσότερες από 80 εταιρείες-μέλη του ΣΔΕΕ, οι οποίες είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν σχετικά με τα πορίσματα και τις προτάσεις των έξι επιτροπών του Συνδέσμου, αλλά και να θέσουν τα ερωτήματά τους στους εισηγητές των επιτροπών, για πρακτικά ζητήματα που απασχολούν το σύνολο της αγοράς των δικηγόρων. Την εκδήλωση, η οποία διεξήχθη υπό τον συντονισμό του Προέδρου του ΣΔΕΕ, κ. Στάθη Ποταμίτη, σε συνεργασία με την αρχισυντάκτρια του Lawyer, Αλεξάνδρα Βαρλά, προλόγισε ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, κ. Δημήτριος Βερβεσός.

66 _ LAWYER

_1Ο VIRTUAL EVENT ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΆ ΓΙΑ ΤΑ ΜΈΛΗ ΤΟΥ ΣΔΕΕ

Οι πρωτοβουλίες του ΣΔΕΕ για την αναβάθμιση των δικηγορικών υπηρεσιών στην Ελλάδα Στάθης Ποταμίτης, Πρόεδρος Συνδέσμου Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος Ο Σύνδεσμος Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος ιδρύθηκε το 2010 και σήμερα αποτελείται από 140 δικηγορικές εταιρείες. Στόχος του ΣΔΕΕ είναι να εκφράσει ένα σχετικά νέο τμήμα του δικηγορικού χώρου, αυτό των δικηγορικών εταιρειών. Παρότι η χρήση εταιρικών σχημάτων είναι σχετικά πρόσφατη εξέλιξη στην ελληνική νομική πραγματικότητα, οι δικηγορικές εταιρείες αναπτύσσονται με ταχύτητα και αποτελούν ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της δικηγορικής αγοράς. Η λειτουργία και ανάπτυξη των δικηγορικών εταιρειών έχει αναδείξει ουσιώδη θέματα τα οποία απαιτούν νομοθετική αντιμετώπιση, καθώς και θέματα κανονιστικής συμμόρφωσης. Το Δ.Σ του ΣΔΕΕ έχει συστήσει επιτροπές και ομάδες εργασίας που στελεχώνονται από δικηγόρους των μελών του και έχουν ως σκοπό να επεξεργαστούν προτάσεις για την επίλυση των ανωτέρω ζητημάτων. Η πρόσφατη πρώτη διαδικτυακή εκδήλωση του ΣΔΕΕ παρουσίασε το έργο και τα συμπεράσματα 6 επιτροπών του Συνδέσμου: • Η ομάδα εργασίας για το KYC ανέλαβε την ανάλυση υποχρεώσεων των δικηγόρων και δικηγορικών εταιρειών για την ανταπόκριση τους σε υποχρεώσεις που επιβάλλει η νομοθεσία για το ξέπλυμα χρήματος και τη διατύπωση βέλτιστων πρακτικών προς τα μέλη μας, με σκοπό την κανονιστική ρύθμιση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. • Η επιτροπή φορολογικών θεμάτων είναι μια από τις μόνιμες επιτροπές του Συνδέσμου, καθώς φορολογικά θέματα ανακύπτουν διαρκώς. Η επιτροπή αντιμετώπισε πρόσφατα επιτυχώς το θέμα της έκτακτης καταβολής μερισμάτων σε εταίρους δικηγορικών εταιρειών. • Μόνιμη είναι και η επιτροπή ασφαλιστικών θεμάτων η οποία, κατόπιν και επικοινωνίας με τα μέλη του ΣΔΕΕ, έχει συλλέξει 7 ζητήματα ασφαλιστικού περιεχομένου. Η επιτροπή θα επι-

διώξει την επίλυσή τους με σχετική ενημέρωση του Υπουργείου Εργασίας. • Η επιτροπή περιορισμού ευθύνης των δικηγορικών εταιρειών επεξεργάστηκε διατάξεις για το ζήτημα και διαμόρφωσε προτάσεις νομοθετικής ρύθμισης που έχουν περιληφθεί στη διαβούλευση πρόσφατου νομοσχεδίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης. • Η επιτροπή για τις συγχωνεύσεις των δικηγορικών εταιρειών επεξεργάστηκε πρόταση και διατάξεις για τη νομοθετική πρόβλεψη της δυνατότητας των δικηγορικών εταιρειών να ενισχύονται μέσω της εταιρικής τους συνένωσης. Και αυτές οι διατάξεις έχουν περάσει τη διαδικασία διαβούλευσης. • Τέλος, η επιτροπή για την μαθητεία είναι σε διαδικασία επεξεργασίας της θεσμοθέτησης ειδικής σχέσης απασχόλησης για φοιτητές νομικής, διαδικασία η οποία θα διευκολύνει τη σύσφιξη σχέσεων μεταξύ δικηγορικών εταιρειών και των νομικών σχολών και την ομαλή εισαγωγή των φοιτητών νομικής στην αγορά εργασίας. Οι επιτροπές του Συνδέσμου καλύπτουν ένα μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της δραστηριότητάς του, και σε αυτές συμμετέχει ένας σημαντικός αριθμός από τα μέλη μας. Εξετάζουμε σοβαρά και είμαστε έτοιμοι να στηρίξουμε την εξέταση μέσω των επιτροπών μας, υφιστάμενων και νέων, κάθε θέματος που αφορά την δραστηριότητα των δικηγορικών εταιρειών.

LAWYER _ 67

_LAWYER EVENTS ΕΠΙΤΡΟΠΗ KYC (KNOW YOUR CLIENT) Στο πλαίσιο των σκοπών του ΣΔΕΕ, τo Δ.Σ. του Συνδέσμου σύστησε με απόφασή του την ομάδα εργασίας για τις υποχρεώσεις των δικηγόρων και δικηγορικών εταιρειών από την νομοθεσία για την νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες με σκοπό: (α) τ η μελέτη της σχετικής νομοθεσίας, και ειδικότερα τον ν. 4557/2018 «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» (που ενσωματώνει την Οδηγία 2015/849/EE - 4η Οδηγία κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες), ως τροποποιήθηκε πλέον με τον ν. 4734/2020 (ο οποίος ενσωματώνει στην ελληνική νοµοθεσία την Οδηγία 2018/843/ΕΕ - 5η Οδηγία κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες). (β) την ανάδειξη τυχόν προβλημάτων που έχουν ανακύψει στην πράξη και την αντιμετώπισή τους σε συνεργασία με τους αρμόδιους για το ζήτημα φορείς, δηλαδή το Υπουργείο Δικαιοσύνης, την Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου και τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών. Η ομάδα εργασίας έχει ήδη προετοιμάσει σχέδια ερωτηματολογίων και εγγράφων, τα οποία πρέπει να ζητούνται

από τους δικηγόρους και τις δικηγορικές εταιρείες για την τήρηση των κανονιστικών υποχρεώσεών τους κατά τα ανωτέρω. Τα ερωτηματολόγια αυτά, καθώς και τα ζητούμενα έγγραφα επιδιώκεται το προσεχές διάστημα να αποτελέσουν τη βάση διαλόγου, έτσι ώστε το συντομότερο οι αρμόδιες αρχές να εκδώσουν τις κατά τον νόμο προβλεπόμενες οδηγίες προς τους δικηγόρους και τις δικηγορικές εταιρείες. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Πέτρος Φραγκίσκος (FNG ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ) ΜΈΛΗ: Κωνσταντίνος Ζίλφος (Α.A. ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕIΑ), Ιωάννης Αναγνωστόπουλος (ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΚΕΝΕΡΑΛΗΣ, ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Θεμιστοκλής Κλουκίνας (Κ.Φ. ΚΑΛΑΒΡΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ- Χ.Π. ΦΙΛΙΟΣ Δ.Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ - Θ.Θ. ΚΛΟΥΚΙΝΑΣ), Ιωάννης Κελεμένης (ΚΕΛΕΜΕΝΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Νίκος Πουής (KPLEGAL), Κωνσταντίνος Βουτεράκος (ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ), Μαρία Μαλικούτη (ΜΟΥΣΑΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Δημήτρης Μανωλόπουλος (PPT Legal), Άλκηστις Χριστοφίλου (ΡΟΚΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Αθανάσιος Δρούλιας και Νικόλαος Μπρέγιαννος (Σ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ - Γ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕΔΕ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Ιωάννης Τιμαγένης (ΤΙΜΑΓΕΝΗΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ)

68 _ LAWYER

_1Ο VIRTUAL EVENT ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΆ ΓΙΑ ΤΑ ΜΈΛΗ ΤΟΥ ΣΔΕΕ

YOU’LL NEED A GOOD

LAWYER The

Business

Magazine

Το 1ο Βusiness περιοδικό στην Ελλάδα για τον κλάδο της δικηγορίας είναι εδώ! ■ Μόνιμες Στήλες

LAWYER ■ Διεθνείς Εξελίξεις ■ Επικαιρότητα

■ Ειδικά αφιερώματα

■ Συνεντεύξεις από την

Ελλάδα και το εξωτερικό

Κάθε μήνα στην πόρτα και στο mail σου.

Θέλεις να γίνεις μέρος του community; Πληροφορίες / Διαφήμιση: Λήδα Πλατή Τ: 210 6617777(εσωτ.271) Ε: lplati@boussias.com Συνδρομές: Aμαλία ψιλούδη Τ: 210-6617777(εσωτ. 231) Ε: apsiloudi@boussias.com LAWYER _ 69

_LAWYER EVENTS ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Η πρώτη δράση της Επιτροπής ήταν η αποκωδικοποίηση των μέτρων που έλαβε η κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας. Κατεγράφησαν οι ρυθμίσεις που έχρηζαν βελτίωσης, προκειμένου να μην εξαιρούνται από τις ευνοικές ρυθμίσεις οι εταίροι δικηγορικών εταιρειών εξαιτίας του ότι δεν διατηρούν ενεργό ΚΑΔ, και εστάλη κείμενο με προτεινόμενες νομοθετικές αλλαγές στον πρόεδρο του ΔΣΑ. Ένα δεύτερο σημαντικό θέμα ήταν το Άρθρο 11 του ήδη υπό διαβούλευση νομοσχεδίου που προωθεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο αφορά τη διανομή κερδών στους εταίρους των δικηγορικών εταιρειών. Η παρέμβαση της Επιτροπής είχε στόχο να μην τεθεί υπό αμφισβήτηση η μέχρι σήμερα υφιστάμενη δυνατότητα να διανέμονται στους εταίρους κέρδη της τρέχουσας εταιρικής χρήσης έναντι κερδών. Η Επιτροπή πέτυχε τη συνεργασία του Υπουργείου Δικαιοσύνης τις απαραίτητες βελτιώσεις στο ήδη ψηφισθέν νομοσχέδιο. Η Επιτροπή προχώρησε, επιπροσθέτως, σε συζητήσεις με την ομάδα εργασίας για τον Μετασχηματισμό Δικηγορικών Εταιρειών, σχετικά με το φορολογικό πλαίσιο των μετασχηματισμών. Η πιο πρόσφατη δράση της Φορολογικής Επιτροπής είναι η παρουσίαση που επιμελήθηκαν και παρουσίασαν τα μέλη αυτής κ.κ. Δήμητρα Πάσσιου, Πέτρος Φατούρος και Βασίλειος Οικονομίδης, στην ψηφιακή εκδήλωση του ΣΔΕΕ στις 22-10-2020. Αφορμή της παρουσίασης ήταν ο πρόσφατος νόμος 4714/2020 με τον οποίο εισήχθη υποχρέωση των ενδιάμεσων προσώπων να γνωστοποιούν στις φορολογικές αρχές τις ρυθμίσεις που ενδέχεται να συνιστούν επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό. Μεταξύ των υπόχρεων προσώπων είναι και οι δικηγόροι. Επειδή το πλαίσιο αυτό έχει αρκετές ομοιότητες με το Ν. 4557/2018 για τη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, η παρουσίαση ξεκίνησε με την υπενθύμιση αυτού του πλαισίου για το AML, συνέχισε με τον νόμο 4714/2020 και έκλεισε με τον προβληματισμό που τίθεται ως προς το φορολογικό απόρρητο και πώς αυτό μπορεί αφενός να οριοθετήσει τις υποχρεώσεις μας και αφετέρου, να προστατεύσει δικηγορική ύλη. Θα είχε, επομένως, ενδιαφέρον (και θα πρέπει ενδεχομένως να κατατεθούν άμεσα προτάσεις) να μην είναι τόσο στενός ο ορισμός του απορρήτου σε σχέση με τον πρόσφατο φορολογικό νόμο – κάτι που άλλωστε δεν θα δικαιολογείτο, όπως υπογράμμισε ο κύριος Οικονομίδης, από την τελολογική ερμηνεία του πρόσφατου νόμου 4714/2020. Για τον λόγο αυτό, ήδη με την τελευταία συνεδρίαση του Δ.Σ. έχει αποφασιστεί η σύσταση ομάδας εργασίας για τη μελέτη και υποβολή προτάσεων για τον νομοθετικό ορισμό του φορολογικού απορρήτου. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Θεόδωρος Σκουζός (ΙΑΣΩΝ ΣΚΟΥΖΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ) ΜΈΛΗ: Βασίλειος Οικονομίδης και Δέσποινα Βαλτζή (Β.Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Πέτρος Φατούρος (ΦΑΤΟΥΡΟΣ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Δημήτρης Αναστασόπουλος (Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ‐ Α. ΑΦΡΑΤΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Αργύριος Αργυριάδης (Α.Α. ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Δήμητρα Πάσσιου (Α.Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Παναγιώτης Οικονόμου (ΤΡΟΒΑ - ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΚΑΡΜΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΕΤΑΙΡEΙΑ

ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ), Διονυσία Μαυροπόδη (ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ζ. ΠΕΡΙΛΗ - Δ. ΜΑΥΡΟΠΟΔΗ - Ζ. ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Αναστασία Γκάνιου (Σ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ - Γ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕΔΕ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Χρήστος Τιμαγένης (ΤΙΜΑΓΕΝΗΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Γεώργιος Φωτόπουλος (ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Χρήστος Θεοδώρου (ΡΟΚΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Δημήτρης Καραβάς (ΔΡΥΛΛΕΡΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Γιώτα Θηβαίου (ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΟΥΤΑΛΙΔΗ), Στέλιος Παπαδημητρίου (ΚΕΡΑΜΕΥΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Αλέξης Καρόπουλος (ΖΕΠΟΣ & ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ)

70 _ LAWYER

21.01.21

_1Οexperience VIRTUAL EVENT ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΆ ΓΙΑ ΤΑ ΜΈΛΗ ΤΟΥ ΣΔΕΕ boussias • virtual

LIVE On Your Screen

POST-COVID INSURANCE - REWRITING THE RULES

W H I T E

Το 4ο Insurtech Conference, live on your screen με θέμα “Post-covid Insurance - Rewriting the Rules” επικεντρώνεται στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη νέα εποχή με εστίαση στο Insurance-as-a-Service. Το νέο τοπίο δίνει τη δυνατότητα ανάληψης νέου τύπου κινδύνων οδηγώντας στην Αναθεώρηση των Κανόνων. Οι υπεύθυνοι Στρατηγικής ξανασχεδιάζουν κρίσιμες επιχειρησιακές παραμέτρους όπως flexible pricing, real-time underwriting, new tailor made products, remote working, claims management, κ.α. με στόχο ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης.

C L E A R

✓ Rewriting the Rules - Σύγχρονα Business Models ✓ Συμμαχίες Ασφαλιστικών με Insurtechs ✓ Customer Experience στο επίκεντρο των νέων κανόνων ✓ Ανθρωποκεντρικός Σχεδιασμός & Insurance-as-a-Service (IaaS). ✓ Πέραν του Covid: Περιβάλλον, Καταστροφές, Electromobility

www.insurtechconference.gr

ΜΕ ΤΗΝ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ: Χαρά Κατσαρού, Τ: 210 6617777 (εσ.233), M: 6951007127 E: xkatsarou@boussias.com LAWYER _ 71 ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Λίζα Αντωνιάδη, T: 210 6617777 (εσωτ. 158) E: lantoniadi@boussias.com | Θάνος Θώμος, T: +30 210 6617777 (εσωτ. 322), E: tthomos@boussias.com ΠΕΡΊΕΧΟΜΕΝΟ: Βίκυ Παυλάτου, T: 694 3627 371 E: pavlatou@boussias.com

_LAWYER EVENTS ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΑΘΗΤΕΙΑΣ Η επιτροπή του ΣΔΕΕ που επιφορτίστηκε με την σύνταξη προτάσεων για τη νομοθετική αντιμετώπιση και ρύθμιση του θεσμού της μαθητείας ήλθε σε επαφή με αρκετούς από τους εμπλεκόμενους φορείς (Νομικές Σχολές, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων κλπ.) και προγραμματίζει νέες επαφές με τους Δικηγορικούς Συλλόγους, Ενώσεις και τον ΣΔΕΕ για τη συζήτηση των προτάσεών της σχετικά με το θέμα. Το σχέδιο ρύθμισης που εκπονήθηκε και παρουσιάστηκε συνοπτικά

στην ψηφιακή εκδήλωση του ΣΔΕΕ στις 22-10-2020 προέβλεπε εφαρμογή σε φοιτητές νομικών σχολών του 2ου και των επομένων ετών, καθώς και αποφοίτους νομικών σχολών της αλλοδαπής για όσο διάστημα αναμένεται η αναγνώριση των πτυχίων τους και η εγγραφή τους ως ασκουμένων στους οικείους συλλόγους. Η σύμβαση μαθητείας που προβλέπεται με συγκεκριμένη κατ’ ανώτατο διάρκεια κάθε φορά (που μπορεί όμως να ανανεωθεί ή να συνεχίσει με άλλο δικηγόρο/εταιρεία),

συνάπτεται μεταξύ της σχολής, της δικηγορικής εταιρείας και του μαθητή με την εποπτεία του οικείου δικηγορικού συλλόγου και προβλέπεται η τήρηση καταλόγων στις σχολές με εκείνους από τους συναδέλφους που επιθυμούν ανά εξάμηνο να συμμετάσχουν στα σχήματα μαθητείας. Διευκρινίζεται ότι η σχέση μαθητείας είναι άμισθη, υπόκειται σε κανόνες εχεμύθειας και απορρήτου, καθώς και τήρησης της νομοθεσίας περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων, προβλέπεται

ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Η Επιτροπή θεμάτων κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί μία από τις δύο διαρκείς επιτροπές του Συνδέσμου. Ο σκοπός της είναι να εντοπίζει, αναδεικνύει και παρεμβαίνει επί θεμάτων κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου από τη σκοπιά της δικηγορικής εταιρείας ως του οργανωμένου φορέα άσκησης του δικηγορικού επαγγέλματος. Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν νομοθετικές προτάσεις και συναφείς πρωτοβουλίες, καθώς και επαφές με τους αρμόδιους φορείς για την προώθηση θεμάτων ενδιαφέροντος των δικηγορικών εταιρειών. Με χαρακτήρα αρκετά εστιασμένο ως προς το αντικείμενό της, προσβλέπει σε αρμονική συνεργασία με τα αρμόδια θεσμικά όργανα, όπως ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, για την επίλυση των θεμάτων που ανακύπτουν. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 2020, και με αφορμή τον τότε υπό ψήφιση νόμο 4670/2020 περί κοινωνικής ασφάλισης, η Επιτροπή συγκέντρωσε και ανέδειξε ορισμένα θέματα άμεσης προτεραιότητας προς νομοθετική παρέμβαση. Παρατίθενται, εν συντομία, τα θέματα που αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης και προτάσεων της Επιτροπής: 1) Εξορθολογισμός της απόδοσης των κρατήσεων που αφορούν στα γραμμάτια προείσπραξης δικηγορικών αμοιβών με σχετική πρόταση η παρακράτηση ποσοστού 20% να πιστώνεται είτε στις εισφορές που οφείλουν οι εταίροι των δικηγορικών εταιρειών, είτε στην εισφορά με την οποία βαρύνεται η

δικηγορική εταιρεία από τη σχέση της έμμισθης εντολής. 2) Ε ξέταση της δυνατότητας ίδρυσης και λειτουργίας Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης προς κάλυψη των εισφορών επικούρησης και εφάπαξ. 3) Κ ατάργηση της εισφοράς υπέρ ΟΑΕΔ, δεδομένου ότι δεν χρησιμοποιούνται οι υπηρεσίες του από τους δικηγόρους. 4) Π ροσαρμογή του μηχανογραφικού συστήματος ΕΦΚΑ για τον ορθό υπολογισμό και απόδοση των ασφαλιστικών εισφορών για το έτος 2019 και επόμενα, ώστε να μην καταβάλλονται υψηλότερες εισφορές από τις πραγματικές. 5) Επίλυση του θέματος ασφάλισης των ασκουμένων δικηγόρων. 6) Θέματα εμμίσθων δικηγόρων και τρόπου ασφάλισής τους. 7) Θέμα προστασίας της μητρότητας και της λοχείας, ώστε οι παροχές προς τις νέες μητέρες δικηγόρους να καλύπτονται εξ ολοκλήρου από τον αρμόδιο ασφαλιστικό τους φορέα. Συνεπεία της συνεχιζόμενης πανδημίας το έργο της Επιτροπής έχει αναπόφευκτα επηρεαστεί από την αδυναμία διεξαγωγής επιτόπιων συναντήσεων με τους αρμόδιους φορείς για την παρουσίαση και καλύτερη προώθηση των αιτημάτων των μελών του Συνδέσμου. Η Επιτροπή, όμως, θα συνεχίσει το έργο της με κάθε δυνατό τρόπο σε συνεργασία πάντα με τον ΔΣΑ, τα αρμόδια Υπουργεία και τους ασφαλιστικούς φορείς. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Κωνσταντίνος Βουτεράκος (ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ) ΜΈΛΗ: Δημήτρης Μπούρλος (ΜΠΟΥΡΛΟΣ-ΚΟΥΤΑΒΑ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Άννα Δαμηλάκη (ΔΡΥΛΛΕΡΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Μαρία Κλωνή (ΜΠΕΡΝΙΤΣΑΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ)

72 _ LAWYER

_1Ο VIRTUAL EVENT ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΆ ΓΙΑ ΤΑ ΜΈΛΗ ΤΟΥ ΣΔΕΕ

maximum απασχόλησης σε μηνιαία βάση και προτείνεται στην ολοκλήρωση κάθε κύκλου μαθητείας διάρκειας έξι μηνών να επέρχεται μείωση του χρόνου άσκησης κατά έναν μήνα. Τέλος, προτείνεται να υπάρχει αξιολόγηση του φοιτητή κατά τη λήξη της μαθητείας που θα υποβάλλεται στις σχολές και στον αντίστοιχο δικηγορικό σύλλογο. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Βασίλειος Κωνσταντινίδης (ΔΡΥΛΛΕΡΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ) ΜΈΛΗ: Γ εώργιος-Αλέξανδρος Γεωργιάδης (ΑΘ.ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ - ΑΓ.ΚΑΪΤΕΖΙΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΟΙ ΔΙΚΗΓ. ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Νικόλαος Μπρέγιαννος (Σ.Ν ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ - Γ.Ν ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕΔΕ)

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΥΘΥΝΗΣ Η οριοθέτηση της ευθύνης των εταίρων δικηγορικών εταιρειών για χρέη των εταιρειών προς τρίτους αποτελεί αναγκαιότητα για την περαιτέρω ανάπτυξη του θεσμού των δικηγορικών εταιρειών. Η εφαρμογή των διατάξεων για τις προσωπικές εταιρείες μπορεί να οδηγήσει σε ευθύνη των εταίρων δικηγορικής εταιρείας, με το σύνολο της περιουσίας τους, για χρέη που ενδέχεται να δημιουργήθηκαν από διαχειριστικές αποφάσεις, στις οποίες δεν συμμετείχαν όλοι οι εταίροι, ή από επαγγελματική αμέλεια άλλου εταίρου ή και συνεργάτη της δικηγορικής εταιρείας. Η γένεση τέτοιας ευθύνης θα ήταν άδικη και ανεπιεικής, ενώ θα συνιστούσε σοβαρό αντικίνητρο στη μεγέθυνση των δικηγορικών εταιρειών. Η επιτροπή του ΣΔΕΕ θέλοντας να οριοθετήσει την ευθύνη των εταίρων δικηγορικών εταιρειών διατύπωσε διατάξεις που αντιμετωπίζουν το ζήτημα αυτό με τροποποίηση των διατάξεων του Κώδικα Δικηγόρων και του προεδρικού διατάγματος για τις δικηγορικές εταιρείες. Προκρίθηκε αυτός ο τρόπος και όχι η εισαγωγή χωριστού τύπου δικηγορικής εταιρείας περιορισμένης ευθύνης,

αντίστοιχης με αυτές που υπάρχουν σε άλλες έννομες τάξεις, καθότι θα οδηγούσε σε δικηγορικές εταιρείες δύο ταχυτήτων, τις οποίες δεν είναι ακόμη έτοιμη η αγορά να αποδεχθεί. Στην εκδήλωση του ΣΔΕΕ παρουσιάστηκαν οι προτεινόμενες διατάξεις με ομιλητή τον κ. Νίκο Μουσά, κατόπιν εισαγωγής από την κ. Κατερίνα Καρατζά. ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Αλέξανδρος Μεταλληνός (ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΡΑΤΖΑ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ) ΜΈΛΗ: Δημήτρης Αναστασόπουλος (Δ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ- Α. ΑΦΡΑΤΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Αλέξανδρος Καλαντζής (ΠΑΠΑΠΕΤΡΟΣ, ΠΑΠΑΓΓΕΛΗΣ, ΤΑΤΑΓΙΑ & ΣΥΝΕΤΑΙΡΟΙ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Χρίστος Φίλιος (Κ.Φ.ΚΑΛΑΒΡΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Ιωάννα Λαζαρίδου (ΚΕΛΕΜΕΝΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Λάμπρος Κιτσαράς (KPLEGAL), Βασίλειος Οικονομίδης και Γεωργία Πατίλη (Β.Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ), Αργύριος Αργυριάδης (Α. Α. ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Έλενα Κοσσένα (Α.Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Ζωή Περιλή (ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ζ. ΠΕΡΙΛΗ - Δ. ΜΑΥΡΟΠΟΔΗ Ζ. ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Νικόλαος Μουσάς (ΜΟΥΣΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ), Ιωάννα Κούτρα (Σ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ - Γ.Ν. ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΑΕΔΕ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Άλκηστις Χριστοφίλου (ΡΟΚΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Αλίκη Δαμηλάκη (ΔΡΥΛΛΕΡΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Nίκος Κορίτσας (ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΡ. Ι. ΚΟΥΤΑΛΙΔΗ - ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ)

LAWYER _ 73

_LAWYER EVENTS ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΗΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Η Ομάδα Εργασίας Μετασχηματισμού Δικηγορικών Εταιρειών συστάθηκε με σκοπό την μελέτη και κατάρτιση σχεδίου διατάξεων που να ρυθμίζουν τον μετασχηματισμό δικηγορικών εταιρειών στα πρότυπα που ισχύουν και για άλλους τύπους εταιρειών. Η εισαγωγή της δυνατότητας αυτής θα συμπληρώσει ένα κενό στην υφιστάμενη νομοθεσία περί δικηγορικών εταιρειών και αναβαθμίζει το θεσμό. Για την σύνταξη των διατάξεων η Ομάδα Εργασίας έλαβε υπόψη της ορισμένες ιδιαιτερότητες της δικηγορικής εταιρείας και, ιδίως, τον αυστηρά προσωπικό χαρακτήρα τους καθώς και την απλοποιημένη περιουσιακή τους διάρθρωση ενώ, στο μέτρο του δυνατού, αξιοποιήθηκε και σχετική διεθνής εμπειρία. Για συστηματικούς λόγους οι προτεινόμενες διατάξεις ενσωματώνονται στο οικείο κεφάλαιο περί δικηγορικών εταιρειών του Κώδικα Δικηγόρων. Οι διατάξεις προβλέπουν τη δυνατότητα διενέργειας δύο τύπων μετασχηματισμού δικηγορικών εταιρειών, την συγχώνευση (με απορρόφηση ή με σύσταση νέας δικηγορικής εταιρείας), καθώς και τη διάσπαση (κοινή ή μερική διάσπαση). Η διαδικασία μετασχηματισμού χαρακτηρίστηκε από απλότητα εν όψει της ειδικής φύσεως της Δ.Ε. που

επιτρέπει την αποφυγή αποτιμήσεων, η οποία επαφίεται αποκλειστικά στην απόφαση των εταίρων. Η διαδικασία περιλαμβάνει τη σύνταξη Σχεδίου Σύμβασης Μετασχηματισμού (ΣΣΜ) με ελεύθερο περιεχόμενο. Το ΣΣΜ εγκρίνεται με απόφαση των Γενικών Συνελεύσεων με αυξημένη πλειοψηφία (3/4) και ακολουθεί εγκριτική απόφαση του αρμοδίου Δικηγορικού Συλλόγου, κατά τα οριζόμενα στον Κώδικα Δικηγόρων. Στη μειοψηφία των διαφωνούντων εταίρων εξασφαλίζεται το δικαίωμα της αζήμιας εξόδου. Τα αποτελέσματα του μετασχηματισμού επέρχονται αυτοδικαίως (οιονεί καθολική διαδοχή). Γίνεται ειδική μνεία στη διασφάλιση και προστασία των δικαιωμάτων των εργαζόμενων αλλά και των συνεργατών-δικηγόρων των μετασχηματιζόμενων δικηγορικών εταιρειών. Τέλος, εξίσου σημαντική για την επιτυχή εισαγωγή της δυνατότητας αυτής κρίνεται και η ουδέτερη φορολογική μεταχείριση, στο πλαίσιο παροχής κινήτρων για την υλοποίηση μετασχηματισμών. Οι διατάξεις αποτελούν ένα συγκροτημένο και ισορροπημένο σύνολο προνοιών που αρμόζει στις ιδιομορφίες του θεσμού και μπορεί να ενταχθεί άμεσα και λειτουργικά στο υφιστάμενο πλαίσιο που διέπει την λειτουργία των δικηγορικών εταιρειών, όπως περιέχεται σήμερα στον Κώδικα Δικηγόρων.

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ: Ιωάννης Δρυλλεράκης (ΔΡΥΛΛΕΡΑΚΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ) ΜΈΛΗ: Βασίλειος Οικονομίδης (Β.Δ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ), Ευάγγελος Πολίτης (ΠΟΛΙΤΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Δήμητρα Πάσσιου (Α.Σ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ), Γεώργιος Μπάλλας (ΜΠΑΛΛΑΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Λάμπρος Κιτσαράς (KPLEGAL), Μαρίνα Αλλαμανή (ΖΕΠΟΣ & ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ), Κωνσταντίνος Βουτεράκος (ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ)

74 _ LAWYER

_LAWYER ON TOUR

Thomas Boue΄ Director General, Policy - EMEA, at BSA | The Software Alliance

Η ΑΝΆΓΚΗ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑΣ ΣΎΓΚΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΑΝΌΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΌΤΗΤΑ Ένας από τους πιο σημαντικούς διεθνείς μηχανισμούς διαβίβασης δεδομένων τέθηκε φέτος υπό το μικροσκόπιο με την απόφαση-ορόσημο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στην υπόθεση Επίτροπος Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων κατά Facebook Ιρλανδίας και Maximillian Schrems ή υπόθεση Schrems II. Στο πλαίσιο της υπόθεσης Schrems II εξετάσθηκε η εγκυρότητα των Τυποποιημένων Συμβατικών Ρητρών (Standard Contractual Clauses ή SCCs), ενός νομικού εργαλείου που χρησιμοποιείται για τη διαβίβαση δεδομένων από την Ευρώπη προς περισσότερες από 180 χώρες ανά τον κόσμο.

LAWYER _ 75

τις 16 Ιουλίου, οι SCCs επικυρώθηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (ΔΕΕ) το οποίο, ωστόσο, κήρυξε ανίσχυρη την απόφαση 2016/1250 σχετικά με την επάρκεια της προστασίας που παρέχεται από την ασπίδα προστασίας της ιδιωτικής ζωής Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ηνωμένων Πολιτειών (Ασπίδα Προστασίας Ιδιωτικότητας ή Privacy Shield), το βασικό εργαλείο που χρησιμοποιούνταν για τη διαβίβαση δεδομένων πέρα από τον Ατλαντικό, λόγω ανησυχιών αναφορικά με τις πρακτικές παρακολούθησης των ΗΠΑ. Η απόφαση αυτή επηρέασε περισσότερες από πέντε χιλιάδες Ευρωπαϊκές και Αμερικανικές εταιρείες -οι περισσότερες από τις οποίες είναι μικρομεσαίες επιχειρήσειςοι οποίες είχαν βασιστεί στο Privacy Shield για τη διενέργεια βασικών δραστηριοτήτων της επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένων των λειτουργιών ανθρωπίνου δυναμικού. Αυτή ήταν η δεύτερη φορά σε διάστημα πέντε χρόνων που το ανώτατο δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης κηρύσσει ανίσχυρο έναν μηχανισμό υπερατλαντικής διαβίβασης δεδομένων, μετά την ακύρωση της απόφασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαβίβαση δεδομένων στις Ηνωμένες Πολιτείες «Safe Harbor» (προκάτοχο του Privacy Shield) το 2015, λόγω αντίστοιχων ανησυχιών.

_LAWYER ON TOUR Ορίζοντας τα προσωπικά και τα μη προσωπικά δεδομένα

Καθώς η ΕΕ και οι ΗΠΑ προχωρούν σε συζητήσεις προκείμενου να αναπτυχθεί ένας μηχανισμός που θα μπορούσε να διαδεχθεί το Privacy Shield, η υπόθεση Schrems II τόνισε την ανάγκη σύγκλισης των κανόνων για την ιδιωτικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ολοένα πιο παγκοσμιοποιημένη και ψηφιοποιημένη φύση των κοινωνιών και των οικονομιών μας καθιστά τη σύγκλιση των νόμων για την ιδιωτικότητα και την προστασία προσωπικών δεδομένων πιο επιτακτική από ποτέ. Ωστόσο, η επίτευξη αυτής της σύγκλισης σε παγκόσμιο επίπεδο γίνεται όλο και πιο περίπλοκη. Κατ’ αρχάς, οι περισσότερες εθνικές νομοθεσίες ανά τον κόσμο έχουν διαφορετικές ερμηνείες σχετικά με το τι συνιστά προσωπικό δεδομένο. Ενώ οι νομικοί ορισμοί των προσωπικών δεδομένων είναι κατά βάση σαφείς, το πεδίο εφαρμογής τους έχει διευρυνθεί μέσω της πρακτικής και της νομολογίας με διαφορετικούς τρόπους, με αποτέλεσμα οι εταιρείες να πρέπει να διαχειριστούν

Η σημασία των δεδομένων Τα δεδομένα θεωρούνται πλέον «ο νέος χρυσός». Αυτό που κάνει τον χρυσό πολύτιμο είναι η έλλειψή του - από την άλλη, τα δεδομένα κυκλοφορούν σε αφθονία. Δημιουργούνται, αποθηκεύονται, υπόκεινται σε επεξεργασία, διαβιβάζονται, διαγράφονται και επικαιροποιούνται κάθε δευτερόλεπτο της ημέρας, σε ποσότητες που προκαλούν ζάλη. Ο όγκος των δεδομένων που δημιουργούνται παγκοσμίως αναμένεται να αυξηθεί από 33 zettabytes το 2018 σε περίπου 175 zettabytes το 2025 1. Για να είναι πιο σαφή τα μεγέθη: ένα zettabyte αντιστοιχεί σε περίπου ένα τρισεκατομμύριο gigabytes. Εάν καταγράφαμε τα 175 zettabytes σε DVD και τα τοποθετούσαμε το ένα πάνω στο άλλο, θα δημιουργούσαμε έναν πύργο που θα μπορούσε να καλύψει 23 φορές την απόσταση της γης από τη σελήνη. Τα δεδομένα αποτελούν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό αυτής της δεκαετίας και έχουν αναδειχθεί ως απαραίτητο εργαλείο για την αντιμετώπιση της κρίσης του covid-19. Οι τεχνολογίες που βασίζονται στα δεδομένα επιτρέπουν στις κυβερνήσεις και στις επιχειρήσεις να λειτουργούν και στις οικογένειες να παραμένουν σε επαφή. Είτε πρόκειται για εξ’ αποστάσεως επαγγελματικές συνεργασίες, είτε για την πρόσβαση σε νόμιμες υπηρεσίες web streaming, τη σύνδεση σε εικονικές πλατφόρμες εκπαίδευσης, την πραγματοποίηση διαδικτυακών αγορών ή την εξ’ αποστάσεως λήψη συμβουλών υγείας - όλα αυτά τα εργαλεία και οι υπηρεσίες βασίζονται όχι μόνο στα δεδομένα, αλλά και στην ικανότητα των δεδομένων να ρέουν ανεμπόδιστα, πολλές φορές διασυνοριακά. Για τις κυβερνήσεις, τις εταιρείες και τους πολίτες εξίσου, η προστασία των δεδομένων είναι πρωταρχική, ειδικά όταν εμπλέκονται προσωπικά δεδομένα. Στην ΕΕ, η ιδιωτικότητα και η προστασία των προσωπικών δεδομένων αποτελούν θεμελιώδη δικαιώματα. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό δίκαιο, συνιστά επιτακτική ανάγκη τα δικαιώματα, οι υποχρεώσεις και οι προστασίες που παρέχονται στα προσωπικά δεδομένα στην Ευρώπη να διαφυλάσσονται και όταν αυτά διαβιβάζονται σε άλλες δικαιοδοσίες – και αυτό ακριβώς ήταν το αντικείμενο της υπόθεσης Schrems II.

Η παγκοσμιοποίηση και η ψηφιοποίηση καθιστούν τη σύγκλιση των νόμων για την ιδιωτικότητα και την προστασία προσωπικών δεδομένων πιο επιτακτική από ποτέ

1. https: //www.seagate. com/files/ www-content/ our-story/ trends/files/ idc-seagatedataage-whitepaper.pdf

76 _ LAWYER

τόσους ορισμούς και ερμηνείες, όσες και οι διαφορετικές δικαιοδοσίες. Επιπλέον, δεν υπάρχει επαρκής ορισμός του τι συνιστά μη προσωπικό δεδομένο. Η Ινδία επί του παρόντος επεξεργάζεται ένα σχέδιο πλαισίου διαχείρισης των μη προσωπικών δεδομένων και η ΕΕ ορίζει τα προσωπικά δεδομένα με αντίστροφο τρόπο, ορίζοντας δηλαδή τι δεν αποτελεί προσωπικό δεδομένο. Ενώ οι νόμοι για την ιδιωτικότητα αντικατοπτρίζουν το πολιτιστικό και το περιφερειακό πλαίσιο, ακόμη και μικρές διαφοροποιητικές αποχρώσεις σε έναν ορισμό μπορεί να προκαλέσουν ευρύτερες νομικές επιπτώσεις, καθώς τα δεδομένα μετακινούνται διασυνοριακά, ειδικά όταν η ίδια η νομοθεσία για την ιδιωτικότητα είναι αρκετά νέα σε πολλές έννομες τάξεις. Επιπλέον, η ΕΕ απαιτεί τα προσωπικά δεδομένα να μην βγαίνουν εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) - που περιλαμβάνει όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ συν

την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία - εκτός εάν η οντότητα που αποστέλλει τα δεδομένα, είτε πρόκειται για κυβέρνηση, είτε για επιχείρηση ή για οποιονδήποτε άλλο οργανισμό, χρησιμοποιεί εγκεκριμένο μηχανισμό διαβίβασης σύμφωνα με τις διατάξεις του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR). Στην πράξη, δεν υπάρχουν πολλές δυνατότητες.

Ευρωπαϊκοί μηχανισμοί διαβίβασης δεδομένων Επί του παρόντος, τα προσωπικά δεδομένα μπορούν να διαβιβασθούν από τον ΕΟΧ σε μια τρίτη χώρα μέσω: μιας απόφασης επάρκειας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για συγκεκριμένη χώρα, μέσω των Δεσμευτικών Εταιρικών Κανόνων (Binding Corporate Rules - BCRs), ή μέσω δεσμεύσεων που έχουν εγκριθεί από την Επιτροπή και οι οποίες ενσωματώνονται στις συμβάσεις, όπως οι Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες (SCCs). Οι περισσότεροι από τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ δεν έχουν ακόμη αξιολογηθεί ή θεωρηθεί επαρκείς από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η διαδικασία για τη διαπίστωση της επάρκειας είναι μακρά και απαιτητική και, κατά τη διάρκειά της, η Επιτροπή αξιολογεί κατά πόσον μια χώρα εκτός του ΕΟΧ προσφέρει επαρκές επίπεδο προστασίας προσωπικών δεδομένων (συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών επιβολής του νόμου και των εθνικών κανόνων και πρακτικών ασφαλείας), οπότε και θα επιτραπεί η διαβίβαση προσωπικών δεδομένων στη συγκεκριμένη χώρα, χωρίς να απαιτούνται περαιτέρω διασφαλίσεις. Μέχρι σήμερα, η Επιτροπή έχει αναγνωρίσει δώδεκα χώρες ως επαρκείς και επί του παρόντος διεξάγει συνομιλίες για την αναγνώριση επάρκειας με άλλα δύο κράτη2. Και οι δύο πρόσφατες αποφάσεις επάρκειας με τις Ηνωμένες Πολιτείες - η συμφωνία “Safe Harbour” τον Οκτώβριο του 2015 και η EU-US Privacy Shield νωρίτερα αυτό το έτος - ακυρώθηκαν από το ΔΕΕ, κυρίως λόγω ανησυχιών για τις πρακτικές παρακολούθησης των ΗΠΑ. Οι Δεσμευτικοί Εταιρικοί Κανόνες (BCRs) αποτελούν έναν έγκυρο αλλά δυσκίνητο μηχανισμό διαβίβασης δεδομένων. Αυτοί οι κανόνες έχουν αποκλειστική εφαρμογή στις ενδοεταιρικές μεταφορές δεδομένων και, μέχρι σήμερα, μόνο 130 περίπου πολυεθνικές έχουν λάβει έγκριση για τους Δεσμευτικούς Εταιρικούς Κανόνες τους. Όλες οι άλλες διαβιβάσεις προσωπικών δεδομένων εξαρτώνται από τις Τυποποιημένες

2. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει μέχρι τώρα την Ανδόρα, την Αργεντινή, τον Καναδά, τις Νήσους Φερόε, το Γκέρνσεϋ, το Ισραήλ, τη Νήσο του Μαν, την Ιαπωνία, το Τζέρσεϋ, τη Νέα Ζηλανδία, την Ελβετία και την Ουρουγουάη ως επαρκή. Οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη με τη Νότια Κορέα και το Ηνωμένο Βασίλειο.

LAWYER _ 77

Συμβατικές Ρήτρες που επιτρέπουν σε επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και οργανισμούς να στέλνουν δεδομένα από την ΕΕ σε περισσότερες από 180 χώρες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων της Αυστραλίας, της Σιγκαπούρης, της Κίνας, της Βραζιλίας, της Ινδίας και του Μεξικού. Συνεπώς, οι SCCs είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ικανότητα Ευρωπαϊκών οντοτήτων και οργανισμών με έδρα την Ευρώπη να συμμετέχουν στη σημερινή παγκόσμια οικονομία που βασίζεται στα δεδομένα. Στην πράξη, οι μεγαλύτερες εταιρείες βασίζονται σε έναν ή περισσότερους από αυτούς τους μηχανισμούς για τη διαβίβαση δεδομένων, χρησιμοποιώντας το εργαλείο που είναι πιο προσαρμοσμένο στις επιχειρηματικές τους ανάγκες και στις απαιτούμενες μεταφορές δεδομένων. Ωστόσο, πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και άλλοι μικροί οργανισμοί δεν διαθέτουν τους επαρκείς νομικούς και οικονομικούς πόρους, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν πολλαπλά εργαλεία διαβίβασης δεδομένων. Ως εκ τούτου, βασίζονται κατά κύριο λόγο σε έναν μηχανισμό, πιθανότατα στις Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες. Στην απόφασή του τον Ιούλιο του 2020, το ΔΕΕ υποστήριξε ότι οι SCCs αποτελούν έγκυρο μηχανισμό διαβίβασης δεδομένων. Ωστόσο, το Δικαστήριο ζήτησε από τους οργανισμούς που χρησιμοποιούν τις Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες (δηλαδή, από εταιρείες που εξάγουν δεδομένα από την Ευρώπη και εταιρείες που εισάγουν δεδομένα στην τρίτη χώρα) να επαληθεύουν, κατά περίπτωση, εάν τα προσωπικά δεδομένα λαμβάνουν την απαιτούμενη προστασία στη χώρα όπου διαβιβάζονται. Αυτό, βεβαίως, επιβαρύνει σημαντικά τις επιχειρήσεις. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ισοδυναμεί με το να λαμβάνουν οι εταιρείες «μικρές αποφάσεις επάρκειας» για κάθε μία από τις συμφωνίες διαβίβασης που απαιτούνται για τη λειτουργία της επιχείρησής τους. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό ανέρχεται σε εκατοντάδες ή και χιλιάδες ξεχωριστές συμβάσεις.

Το ζήτημα της παγκόσμιας σύγκλισης των κανόνων για την ιδιωτικότητα H απαίτηση αυτή θα κάνει τη διαβίβαση δεδομένων πιο περίπλοκη σε μια περίοδο που ο ψηφιακός μετασχηματισμός, ο οποίος επιταχύνεται από την κρίση του Covid-19, απαιτεί ολοένα και περισσότερο η ροή δεδομένων

_LAWYER ON TOUR ανά τον κόσμο να γίνεται με ασφάλεια και υπευθυνότητα, αλλά και χωρίς εμπόδια, όπως το απαιτούν οι νέες, αναδυόμενες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, πολλά από τα ψηφιακά εργαλεία που αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται σήμερα από εταιρείες και ιδιώτες στηρίζονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ). Η ΤΝ είναι μια τεχνολογία που βασίζεται σε δεδομένα και μπορεί να ενισχύσει την ανθρώπινη νοημοσύνη, βοηθώντας τους ανθρώπους να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις, προσδιορίζοντας σχέσεις, μοτίβα και τάσεις στα δεδομένα, πιο γρήγορα από ποτέ. Η ΤΝ δεν είναι νέα τεχνολογία, αλλά η πρόοδος στη διαθεσιμότητα υπολογιστικής ισχύος, οι εξαιρετικά εξελιγμένοι αλγόριθμοι και τα δεδομένα έχουν επεκτείνει τη χρήση της σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι λύσεις που παρέχει η ΤΝ βελτιώνουν ήδη πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης και της νομικής σφαίρας. Για παράδειγμα, αξιοποιούνται για την υποστήριξη της νομικής έρευνας ή διαδικασιών για τον έλεγχο συμβάσεων. Οι διαβιβάσεις δεδομένων είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι σε κάθε στάδιο του κύκλου ζωής της ΤΝ, από την ανάπτυξη προγνωστικών μοντέλων έως την ανάπτυξη και χρήση συστημάτων ΤΝ. Ανάλογα με την εφαρμογή, τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται σε συστήματα ΤΝ προέρχονται συχνά από πολλές, γεωγραφικά διεσπαρμένες, πηγές, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων διασυνοριακά. Η φύση των δεδομένων είναι επίσης σχετική: όσο περισσότερα προσωπικά δεδομένα υπάρχουν, τόσο πιο περίπλοκο γίνεται να διασφαλιστεί ότι τα σύνολα των δεδομένων μπορούν να μεταφερθούν από μία ή περισσότερες περιοχές του κόσμου σε άλλες. Για να διατηρηθεί η ροή των δεδομένων, απαιτείται παγκόσμια σύγκλιση των κανόνων για την ιδιωτικότητα και τήρηση ομοιόμορφων διαδικασιών αναφορικά με τις ροές δεδομένων. Όσο περισσότερες αποκλίσεις υπάρχουν μεταξύ των νόμων ή των νομικών πλαισίων για την ιδιωτικότητα, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η ροή των δεδομένων. Και εάν τα δεδομένα δεν ρέουν, πολλά ψηφιακά εργαλεία και υπηρεσίες - που θεωρούνται σήμερα αυτονόητα - ενδέχεται να μην είναι πλέον διαθέσιμα,

τουλάχιστον όχι υπό την τρέχουσα μορφή τους. Γίνονται επί του παρόντος κάποιες περιφερειακές προσπάθειες για επίτευξη σύγκλισης κανόνων για την ιδιωτικότητα και η Σύμβαση 108 του Συμβουλίου της Ευρώπης αποτελεί ένα παράδειγμα. Ωστόσο, τέτοιες προσπάθειες πρέπει να διευρυνθούν και να επιταχυνθούν, ώστε να συμπεριλάβουν και άλλες χώρες με αντίστοιχη ιδεολογία σε όλο τον κόσμο. Μεγάλη έμφαση δίνεται, επίσης, και στον προσδιορισμό αφενός του βαθμού της αποδεκτής κυβερνητικής πρόσβασης στα δεδομένα και αφετέρου, των πρακτικών εθνικής ασφάλειας. Οι πρόσφατες εντάσεις γύρω από τις διεθνείς μεταφορές δεδομένων δεν αφορούν τόσο την κατάχρηση ή κακή διαχείριση των προσωπικών δεδομένων από εταιρείες, αλλά περισσότερο τον βαθμό αποδεκτής πρόσβασης που πρέπει ή δεν πρέπει να έχουν οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις επί των προσωπικών δεδομένων

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να ισορροπήσουν επαρκώς τρία θεμελιώδη στοιχεία: την ιδιωτικότητα, την εθνική ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη των πολιτών, στο πλαίσιο της εκπλήρωσης των νόμιμων στόχων δημόσιας πολιτικής ιδίως σε ό,τι αφορά ποινικές έρευνες και την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Ένα σημείο εκκίνησης θα μπορούσε να είναι οι κυβερνήσεις που τάσσονται προς την ίδια κατεύθυνση να συμφωνήσουν και να δεσμευτούν πάνω σε ένα σύνολο αρχών και βέλτιστων πρακτικών, για την πρόσβαση σε ψηφιακά αποδεικτικά στοιχεία και τα κατάλληλα επίπεδα ανεξάρτητης δικαστικής εποπτείας. Αυτά είναι ζητήματα που μπορούν να επιλυθούν μόνον από τις κυβερνήσεις και να συμφωνηθούν στο πλαίσιο διμερών ή πολυμερών συζητήσεων. Διακυβεύονται πολλά και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να λύσουν τη δύσκολη εξίσωση του πώς μπορούν να ισορροπήσουν επαρκώς τρία θεμελιώδη στοιχεία: την ιδιωτικότητα, την εθνική ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη. ■

78 _ LAWYER

ΔΙΟΡΓAΝΩΣΗ

02.12.20 LIVE ON YOUR SCREEN

Unchain innovation & creativity ΚEYNOTE SPEAKERS

Bara Greplova

Nicolas Weber

Marek Sobieniecki

Co-Chair WG Energy, INATBA

Blockchain Enthusiast Amazing Blocks

Global Strategic Partnerships, IKEA Clean Energy Services

Dr. Philipp Sandner

Josina Rodrigues

Professor, Lecturer, Author Investor, Frankfurt School Blockchain Center

Blockchain Consultant & Advisor

Dr Dimitrios Salampasis Assistant Professor, Swinburne University of Technology, Australia

www.blockchainconference.gr

ΧΟΡΗΓΟΣ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ

LIVESTREAMING BY audio visual equipment

Συμμετοχές: Χαρά Κατσαρού, Τ: 210 6617777 (ext. 233), M: 6951007127, E: xkatsarou@boussias.com Χορηγίες: Θάνος Θώμος, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 322), E: tthomos@boussias.com L A W Y 158), E R _ Ε:7 9lantoniadi@boussias.com Λίζα Αντωνιάδη, Τ: 210 6617777 (εσωτ. Περιεχόμενο: Aγγελική Κορρέ, Τ: 6945706855, Ε: akorre@boussias.com

_WORLD REPORT

ΠΑΡΌΤΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ ΓΙΑ ΣΥΝΈΧΙΣΗ ΤΗΣ ΜΆΧΗΣ ΚΑΤΆ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΉΣ ΑΠΆΤΗΣ

ΒΕΡΟΛΙΝΟ: ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΑΚΥΡΩΣΕ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΠΑΡ Παρά την επιβολή τοπικών lockdowns στη Γερμανία, διοικητικό δικαστήριο ακύρωσε με απόφασή του το μέτρο που αφορά στο υποχρεωτικό κλείσιμο των μπαρ και των εστιατορίων από τις 11 το βράδυ μέχρι τις 6 το πρωί. Το δικαστήριο, στο οποίο είχαν προσφύγει οι ιδιοκτήτες καταστημάτων, δικαιολόγησε την απόφασή του θεωρώντας τους χώρους εστίασης ως χώρους μη σημαντικούς για την εξάπλωση της πανδημίας.

Η DELOITTE ΑΠΟΚΤΆ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΉ ΕΤΑΙΡEΊΑ

Σύσκεψη με τις 11 διαδικτυακές πλατφόρμες που συμμετέχουν στο διαρθρωμένο διάλογο για την αντιμετώπιση της καταναλωτικής απάτης, που εντείνεται υπό το πρίσμα του δεύτερου κύματος της πανδημίας του κορωνοϊού, πραγματοποίησε ο επίτροπος Δικαιοσύνης κ. Ρεντέρς. Μεταξύ αυτών βρίσκονται και οι Amazon, eBay, Facebook, Google, Microsoft/Bing, Yahoo και Wish. Οι πλατφόρμες αναφέρουν ότι ήδη έχουν προβεί σε αφαίρεση εκατοντάδων εκατομμυρίων παράνομων προσφορών και διαφημίσεων από το διαδίκτυο και επιβεβαίωσαν σταθερή μείωση των νέων καταχωρίσεων που συνδέονται με τον κορωνοϊό.

Με τη δικηγορική εταιρία Kemp Little, που αριθμεί 86 δικηγόρους στο εργατικό της δυναμικό, συγχωνεύθηκε η Deloitte UK. Η συγχώνευση αποτέλεσε προϊόν μακράς διεργασίας ανάμεσα στις δύο πλευρές με στόχο την ένωση των δυνατοτήτων και της τεχνογνωσίας τους για την διεύρυνση των εργασιών τους και την εξυπηρέτηση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο του κοινού τους πελατολογίου που εντοπίζεται κυρίως στον τομέα των ανερχόμενων τεχνολογιών.

80 _ LAWYER

YOUâ&#x20AC;&#x2122;D BETTER VISIT YOUR

LAWYER The

Business

Magazine

www.lawyermagazine.gr

LAWYER _ 81

_WORLD REPORT

ΣΕ ΔΙΑΒΟΎΛΕΥΣΗ ΟΙ ΝΈΕΣ SCCS ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΉ Στις 12 Νοεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σχέδιο Τυποποιημένων Συμβατικών Ρητρών (Standard Contractual Clauses – SCCs) για τη διαβίβαση δεδομένων εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο έθεσε σε διαβούλευση για τέσσερις εβδομάδες, μέχρι και τις 10 Δεκεμβρίου 2020. Οι προτεινόμενες Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες καλύπτουν τέσσερα σενάρια διαβίβασης δεδομένων: από υπεύθυνο επεξεργασίας προς υπεύθυνο επεξεργασίας (controller to controller), από υπεύθυνο επεξεργασίας προς εκτελούντα την επεξεργασία (controller to processor), από εκτελούντα την επεξεργασία προς (υπο)εκτελούντα την επεξεργασία (processor to (sub)processor) και από εκτελούντα την επεξεργασία προς υπεύθυνο επεξεργασίας (processor to controller). Οι Τυποποιημένες Συμβατικές Ρήτρες βρέθηκαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για επιχειρήσεις και νομικούς, σε συνέχεια της απόφασης Schrems II, η οποία κήρυξε ανίσχυρη την Ασπίδα Προστασίας Ιδιωτικότητας (Privacy Shield) για τη νόμιμη διαβίβαση προσωπικών δεδομένων από την Ευρώπη προς τις ΗΠΑ, καθιστώντας έτσι τις SCCs ως το πρακτικότερο (μάλλον) νομικό εργαλείο διαβίβασης δεδομένων από την Ευρώπη προς περισσότερες από 180 χώρες ανά τον κόσμο.

ΟΙ ΕΠΙΠΛΟΚΈΣ ΤΟΥ COVID ΓΙΑ ΤΙΣ IN-HOUSE ΝΟΜΙΚΈΣ ΟΜΆΔΕΣ Κατά τη συζήτηση που διοργανώθηκε διαδικτυακά από τρείς εταίρους της Travers Smith, τέθηκαν τα ζητήματα της επιστροφής των εργαζομένων στους εργασιακούς χώρους. Μεταξύ των θεμάτων που ανέκυψαν, ήταν η υποχρέωση των εταιριών για τήρηση όλων των απαιτούμενων μέτρων που επιβάλλουν οι κυβερνήσεις για την ασφαλή επιστροφή στην εργασία. Τα ζητήματα ασφάλειας και προστασίας της υγείας φάνηκε ότι απασχολούν μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Η τηλεργασία εφαρμόζεται όπου κρίνεται απαραίτητο, ενώ τα ταξίδια στο εξωτερικό έχουν σε μεγάλο βαθμό αναβληθεί.

82 _ LAWYER

Συνεργασία της PwC με την ThoughtRiver Τις πλατφόρμες Τεχνητής Νοημοσύνης της ThoughtRiver σε συνδυασμό με το ήδη υπάρχον “know how” που διαθέτει θα αξιοποιήσει η PwC. Μέσω αυτού η εταιρία θα περιορίσει τον ανθρώπινο παράγοντα στη διαχείριση και αξιολόγηση συμβολαίων με τη δημιουργία προϊόντων που συνδυάζουν τη νομική γνώση της εταιρίας με τις δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης της ThoughtRiver. Η απλοποίηση των διαδικασιών θα οδηγήσει σε βελτίωση της παροχής υπηρεσιών προς τους πελάτες και στη μείωση του κόστους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η PwC εισέρχεται στον κλάδο του “LawTech”, στον οποίο μέχρι τώρα κυριαρχούσαν κυρίως οι start-ups.

LAWYER The Business Magazine • Noέμβριος 2020

ΚΑΤΕΡΊΝΑ ΓΑΛΑΝΟΠΟΎΛΟΥ SAP Hellas, Cyprus and Malta

Νέες τεχνολογίες στην ιατρική_σελ. 20 Ηλεκτρονικό εμπόριο και προστασία καταναλωτή_σελ. 32 ΣΔΙΤ: Εργαλείο καινοτομίας για έργα υποδομών_σελ. 44

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

005