LAWYER 07

LAWYER

The Business Magazine • Ιανουάριος 2021

IΩΑΝΝΗΣ ΨΩΜΑΣ

Managing Partner, G+P Law

Ο νέος Νόμος για την Eταιρική Διακυβέρνηση_σελ. 29 Τραπεζικές συγχωνεύσεις και ανταγωνισμός_σελ. 34 Ταξίδια και Covid-19_σελ. 40

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

The Business Magazine www.lawyermagazine.gr

04

06

ΕΚΔΟΤΗΣ

_

Editorial

News & Updates

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας

_

Δηµήτρης Κορδεράς ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

09

12

18

Thought Leadership: Σπύρος Τάσσης, Δικηγόρος LL.M (TMT/Privacy), Πρόεδρος Ελληνικής Ενώσεως για τα Προσωπικά Δεδομένα και την Ιδιωτικότητα

Cover Story: Ιωάννης Ψωμάς, Managing Partner, G+P LAW FIRM

Back Cover Story: Δήμητρα Χατζηαρσενίου, Head of Legal Department, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., ΌΜΙΛΟΣ ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

_

_

_

Αντωνία Κατσουλιέρη EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου

ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΣΥΝΕΡΓΆΤΙΣ

Λυδία Βενέρη

24

29

34

Interview: Παναγιώτης Γκεζερλής, Ιδρυτής & CEO, Convert Group

In the Spotlight: Ο νέος Νόμος για την Eταιρική Διακυβέρνηση: Το αυστηρότερο πλαίσιο για το Διοικητικό Συμβούλιο των Α.Ε.

In the Spotlight: Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα υπό το πρίσμα του ελεύθερου ανταγωνισμού

_

40 _

In the Spotlight: Ταξίδια την εποχή του κορωνοϊού: Περιορισμοί και δικαιώματα των επιβατών

_

_

48

Interview: Γιώργος Κυριακόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Opinions: Μαρία Θ. Αθανασίου, Δικηγόρος, Νομικός Σύμβουλος, Διδάσκουσα στην Ναυτική Ακαδημία Κύπρου και Υποψήφια Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

_

51 _

Opinions: Αγγελική Μαυρομμάτη, Δικηγόρος, Μεταπτυχιακό Δίκαιο και Οικονομικά (Law & Economics) στο Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

54

58

Opinions: Μαρία Γ. Σινανίδου, Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Opinions: Γιώργος Μαυρίκης, LL.M in Business, MSc in Management

_

_

40

Νένα Γιαννακίδου ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com CREATIVE DIRECTOR

46 _

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

61 _

Lawyer On Tour: Edgar Alvaro Salamanca, Πρόξενος του Περού στην Ελλάδα

64 _

World Report

Γιώργος Τριχιάς ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Nατάσσα Θεοδοσίου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Θωμάς Αρσένης IMAGE BANK

Αdobe Stock ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Λέττα Γκύζη, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

LAWYER _ 3

_EDITORIAL

“ TALENT WINS GAMES, BUT TEAMWORK AND INTELLIGENCE WIN CHAMPIONSHIPS” - Michael Jordan

Τ

ο μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Προκειμένου μια ομάδα να κερδίσει το πρωτάθλημα, απαιτούνται εξυπνάδα και συνεργασία. Για αυτό και το μπάσκετ θεωρείται άθλημα ομαδικό και όχι ατομικό. Φυσικά κάθε ομάδα μπορεί να έχει έναν κορυφαίο παίκτη - όπως αδιαμφισβήτητα ήταν και ο Michael Jordan για τους Chicago Bulls. Ωστόσο, όπως ο μαέστρος δεν μπορεί να ερμηνεύσει ένα μουσικό κομμάτι χωρίς την ορχήστρα του, έτσι και ένας μεμονωμένος επαγγελματίας δεν μπορεί να πετύχει τους στόχους του χωρίς την ομάδα του, όσο ταλαντούχος και αν είναι. Το 2008, μια ομάδα ψυχολόγων από τα πανεπιστήμια Carnegie Mellon, M.I.T. και Union College αποφάσισε να διερευνήσει κατά πόσον μια ομάδα μπορεί να παρουσιάσει μια συλλογική νοημοσύνη, η οποία διαφέρει από την ευφυΐα κάθε μεμονωμένου μέλους της. Μελετώντας τη συμπεριφορά 699 ανθρώπων χωρισμένων σε ομάδες, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι όταν όλοι οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να μιλήσουν και να εκφράσουν τις απόψεις τους, η ομάδα πήγαινε καλά. Αν, από την άλλη, μιλούσε μόνον ένας ή ένας μικρός αριθμός των μελών της ομάδας, η συλλογική νοημοσύνη μειωνόταν. Την παραπάνω έρευνα αξιοποίησε η Google όταν το 2012, βασισμένη στο περίφημο ρητό του Αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου ότι τò γàρ ὅλον πρότερον ἀναγκαῖον εἶναι τοῦ μέρους, ξεκίνησε το project “Aristotle”, με στόχο να σκιαγραφήσει το προφίλ της «τέλειας ομάδας» και να εντοπίσει τους παράγοντες που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα των εργαζομένων της. Εκτός από τη σημασία της επικοινωνίας, της ενσυναίσθησης και της αμοιβαίας κατανόησης, το project “Aristotle” ανέδειξε την ανεκτίμητη αξία της ομαδικότητας και της συνεργασίας, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου και τη συμβολή που αυτός έχει στην επιτυχία της ομάδας του.

Επιστρέφοντας στην ελληνική πραγματικότητα, πριν από μερικές ημέρες ανακοινώθηκε η εξαγορά του συμβουλευτικού τμήματος της Convert Group από την EY Ελλάδος. Στη συζήτηση που είχαμε για τη συνέντευξη που παραχώρησε στο Lawyer, o ιδρυτής και CEO της Convert, Παναγιώτης Γκεζερλής, μου μίλησε για τον καταλυτικό ρόλο που διαδραμάτισε η ομαδική δουλειά στην εξαγορά, η οποία ολοκληρώθηκε στον χρόνο-ρεκόρ του ενός μήνα και, μάλιστα, εν μέσω περιόδου Χριστουγέννων. Η συνέντευξή του κλείνει με μια λέξη: συνεργασία.

Αλεξάνδρα Βαρλά

Το πρώτο τεύχος για το 2021 είναι, λοιπόν, αφιερωμένο στην ομάδα του Lawyer.

Editor-in-Chief

Μόνος σου θα πας πιο γρήγορα. Μαζί θα πάμε πιο μακριά.

4 _ LAWYER

Έλεγχος Συμβάσεων & Εξαγωγή Δεδομένων με χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) Το eBrevia «διαβάζει» και αναλύει συμβάσεις, δημιουργώντας στοχευμένη, δομημένη πληροφορία, σύμφωνα με τις ανάγκες σας, με ακρίβεια και μεγάλη ταχύτητα. Τώρα διαθέσιμο και στα Ελληνικά από την Αρχειοθήκη Α.Ε.!

ΑΚΡΙΒΕΣ

ΓΡΉΓΟΡΟ

ΦΙΛΙΚΟ ΠΡΟΣ ΤΟ ΧΡΉΣΤΉ

Ακριβέστερο ακόμα και από τον έλεγχο με το μάτι. Αποφύγετε την πιθανότητα λάθους από ανθρώπινο σφάλμα.

30-90% γρηγορότερο από τον άνθρωπο. Αναλύει 50+ έγγραφα σε 1 λεπτό.

Ελέγξτε τα έγγραφά σας σε συνεργασία με την ομάδα σας, και παρακολουθήστε σε πραγματικό χρόνο την εξέλιξη του κάθε έργου, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες workflow και reporting του eBrevia.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΙΜΟ

ΠΟΛΎΓΛΩΣΣΟ

ΠΟΛΎΧΡΉΣΤΙΚΟ

Εύκολη και γρήγορη εκπαίδευση του αλγορίθμου ΑΙ σε νέες έννοιες, ακόμα και από μη εξειδικευμένους χρήστες. Χρησιμοποιήστε το eBrevia για οποιοδήποτε νέο έργο σας.

Εκτός από Ελληνικά, το eBrevia έχει εκπαιδευτεί σε όλες τις λατινογενείς γλώσσες, αλλά και σε κινέζικα και Ιαπωνικά. Η λίστα εμπλουτίζεται συνεχώς.

Έχετε να διαχειριστείτε συμβάσεις δανείων ή μισθώσεων; Χρειάζεστε μαζικό έλεγχο συμβάσεων πελατών ή προμηθευτών ενόψει ενός audit ή ενός M&A; Το eBrevia εκπαιδεύεται εύκολα και γρήγορα, και με τη βοήθεια του προσωπικού της Αρχειοθήκης ΑΕ, για να ανταποκριθεί πλήρως στις ανάγκες σας.

ΑΣΦΑΛΕΣ

ΒΟΛΙΚΟ

ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΟ

Ασφάλεια επιπέδου VDR και πανίσχυρη τεχνολογία κρυπτογράφησης, για αποθήκευση αρχείων τόσο στο cloud, όσο και σε δικούς σας servers.

Εξάγει στοχευμένη πληροφορία από πλήθος εγγράφων στη μορφή που σας βολεύει: Word, Excel, η και απευθείας σε δική σας βάση δεδομένων.

Με το open API του, το eBrevia ενσωματώνεται ήδη στα κυριότερα Virtual Data Rooms και συστήματα Διαχείρισης Συμβάσεων.

ΓΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΕΙΟΘΗΚΗ ΑΕ

210-55.70.410

info@archeiothiki.gr

Archeiothiki.gr | eBrevia.com

_NEWS&UPDATES

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΉ ΔΙΑΜΕΣΟΛΆΒΗΣΗ ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΈΣ ΔΙΑΦΟΡΈΣ ΚΑΤΆ ΤΟΝ Ν. 4640/2019

ΝΈΟΣ ΚΏΔΙΚΑΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΏΝ ΥΠΑΛΛΉΛΩΝ: ΣΕ ΔΙΑΒΟΎΛΕΥΣΗ ΤΟ ΣΧΈΔΙΟ ΝΌΜΟΥ Σε δημόσια διαβούλευση τίθεται το νέο σχέδιο νόμου από το Υπουργείο Δικαιοσύνης για τον νέο Κώδικα Δικαστικών Υπαλλήλων που αποσκοπεί στη βελτίωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης της χώρας. Τα ελλείματα σε προσωπικό, αλλά και η ανάγκη εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών οδήγησαν στη θεσμοθέτηση κανόνων που προωθούν τη μονιμότητα, την αναβάθμιση της υπηρεσιακής σχέσης και την αξιολόγηση. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον νέο θεσμό του βοηθού δικαστή (κλάδος ΠΕ), που θα συνεπικουρεί τον δικαστή στην άσκηση των καθηκόντων του.

ΒΟΗΘΟΊ ΔΙΚΑΣΤΏΝ: ΤΑ ΠΡΟΣΌΝΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΘΉΚΟΝΤΆ ΤΟΥΣ

Από την Τετάρτη 15 Ιανουαρίου 2020, τέθηκε σε ισχύ ο νόμος 4640/2019 και οι διατάξεις του που αφορούν στην υποχρεωτική διαμεσολάβηση στις οικογενειακές διαφορές. Οι διαφορές που υπάγονται στις διατάξεις είναι μεταξύ άλλων το διαζύγιο, η ακύρωση γάμου, η αναγνώριση της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας γάμου και η προσβολή της πατρότητας. Από τις 15 Μαρτίου, η αρχική υποχρεωτική συνεδρία θα επεκταθεί και σε διαφορές που εκδικάζονται κατά την τακτική διαδικασία και υπάγονται στην καθ’ ύλην αρμοδιότητα του Μονομελούς Πρωτοδικείου (για διαφορές άνω των τριάντα χιλιάδων ευρώ) και του Πολυμελούς Πρωτοδικείου.

Νέο θεσμό για τη βελτίωση της λειτουργίας της δικαιοσύνης προωθεί η κυβέρνηση. Σύμφωνα με αυτόν, προβλέπεται η δημιουργία σώματος βοηθών δικαστών που θα καλύψουν ανάγκες στο Συμβούλιο της Επικρατείας, τον Άρειο Πάγο και το Ελεγκτικό Συνέδριο, αλλά και στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου, τη Γενική Επιτροπεία της Επικρατείας στο Ελεγκτικό Συνέδριο, τη Γενική Επιτροπεία των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων, στο Εφετείο Αθηνών, το Πρωτοδικείο, το Διοικητικό Εφετείο και το Διοικητικό Πρωτοδικείο, καθώς και στα δικαστήρια της Θεσσαλονίκης και του Πειραιά. Οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν άδεια ασκήσεως του δικηγορικού επαγγέλματος ή να είναι μόνιμοι υπάλληλοι του ν.

4400/2016 (Α’ 224) ή δικαστικοί υπάλληλοι και να έχουν πτυχίο νομικής.

6 _ LAWYER

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΉ ΤΙΜΟΛΌΓΗΣΗ: ΈΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΉΣ ΔΙΑΒΊΒΑΣΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΏΝ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΦΌΡΜΑ MYDATA Από την 1η Απριλίου 2021, ξεκινάει η υποχρεωτική διαβίβαση παραστατικών στην πλατφόρμα myDATA των ηλεκτρονικών βιβλίων. Παραστατικά που θα εκδοθούν στο πρώτο τρίμηνο του 2021 θα πρέπει επίσης να διαβιβαστούν στην πλατφόρμα σε μεταγενέστερη ημερομηνία, αλλά όχι αργότερα από τις 31 Οκτωβρίου 2021.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΌ ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΕΤΑΙΡΙΚΟΎ ΔΙΚΑΊΟΥ ΤΗΣ ELSA GREECE Με τη συμμετοχή διακεκριμένων νομικών και ακαδημαϊκών, αλλά και περίπου 500 συμμετεχόντων, διεξήχθη στις 18 και 19 Δεκεμβρίου 2020, διαδικτυακά, το Συνέδριο Εταιρικού Δικαίου της ELSA Greece υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων. Κατά τις εργασίες του Συνεδρίου, αναλύθηκε μια πληθώρα θεμάτων εταιρικού δικαίου μέσα από εισηγήσεις ορισμένων από τους πλέον διακεκριμένους εμπορικολόγους της χώρας. Νέοι νομικοί, ακαδημαϊκοί και δικηγόροι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν εισηγήσεις που αφιερώθηκαν στις πρόσφατες εθνικές και ευρωπαϊκές εξελίξεις τόσο στο στενώς εταιρικό πλαίσιο, όσο και σε άμεσα συνδεδεμένους κλάδους, όπως το πτωχευτικό, το τραπεζικό κ.α. Ξεκινώντας από την αναζήτηση της πρώτης ΑΕ στο διάβα της ιστορίας και φτάνοντας ως τις Υπηρεσίες Μίας Στάσης (Υ.Μ.Σ.), αναλύθηκαν ειδικά θέματα εταιρικών μετασχηματισμών, στρατηγικών χρηματοδότησης, εταιρικής διακυβέρνησης και αναπτύχθηκαν προτάσεις για την επόμενη μέρα του εταιρικού δικαίου στην Ελλάδα και την εθνική οικονομία του αύριο.

ΚΑΙ ΤΑ POS ΘΑ ΣΥΝΔΕΘΟΎΝ ΜΕ ΤΟ ΣΎΣΤΗΜΑ TAXIS Και τα POS θα συνδεθούν με τις ταμειακές μηχανές, όπως σχεδιάζει το Υπουργείο Οικονομικών. Με την ηλεκτρονική διασύνδεση, οι φορολογικές αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν τόσο το πότε πραγματοποιήθηκε μια συναλλαγή όσο και το πώς, αν έγινε δηλαδή με τη χρήση μετρητών ή με τη χρήση κάρτας. Η δημιουργία των απαραίτητων λογισμικών θα ανατεθεί στις εταιρίες μετά τη διεξαγωγή σχετικού διαγωνισμού. Ακόμη, προωθείται η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης μέσω του Data Mining, προκειμένου να διαπιστώνεται ποιες φορολογικές δηλώσεις είναι αληθείς και ποιες ψευδείς.

LAWYER _ 7

_NEWS&UPDATES

ΤΗΛΕΔΊΚΕΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΌ ΠΙΝΆΚΙΟ

ΤΟ ΑΠΟΤΎΠΩΜΑ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΎ ΣΤΑ ΤΑΜΕΊΑ Με μεγάλες απώλειες για τα ταμεία κλείνει το 2020. Τα πρώτα στοιχεία από τα έσοδα 12μήνου δείχνουν απώλεια που ξεπερνάει το 1 δισ. ευρώ. Ως χειρότεροι μήνες του έτους φαίνονται να είναι το 3μηνο Απρίλιος - Μάιος – Ιούνιος, αλλά και ο Δεκέμβριος (που αφορά τις εισφορές Νοεμβρίου). Τα έσοδα του καλοκαιριού δεν επέτρεψαν την επιστροφή σε θετικό πρόσημο συγκριτικά με το περασμένο έτος. Πτωτική ήταν αντίστοιχα και η πορεία εσόδων του ΕΦΚΑ από τις εισφορές των ελευθέρων επαγγελματιών. Συνολικά, η πτώση εσόδων από τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας από μισθωτούς και μη μισθωτούς έφτασε το 1,3 δισ. ευρώ.

ΑΠΌΡΡΙΨΗ ΑΊΤΗΣΗΣ ΑΚΎΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΡΩΤΙΚΟΎ ΝΌΜΟΥ ΤΗΣ ΣΎΜΒΑΣΗΣ ΠΑΡΑΧΏΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΎΣ ΑΕΡΟΛΙΜΈΝΑ ΗΡΑΚΛΕΊΟΥ Με την απόφαση ΣτΕ Ολ. 2777/2020, απορρίφθηκε ως απαράδεκτη η αίτηση περιβαλλοντικού σωματείου και φυσικών προσώπων αναφορικά με την ακύρωση των διατάξεων του άρθρου 4612/2019 (Α΄ 77). Το δικαστήριο έκρινε ότι δεν έχει παραβιαστεί το δικαίωμα δικαστικής προστασίας (αρ. 20 παρ. 1 Σ και 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ), ούτε η αρχή της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας (αρ. 47 ΧΘΔΕΕ). Ακόμη, κρίθηκε ότι οι διατάξεις του κυρωτικού νόμου δεν υποκρύπτουν περιβαλλοντική αδειοδότηση του νέου Αερολιμένα, η οποία έγινε με την 4014/2011 διοικητική πράξη για την τροποποίηση των ήδη εγκριθέντων περιβαλλοντικών όρων του έργου.

8 _ LAWYER

Σε δημόσια διαβούλευση τίθεται το Υποέργο 1 «Υπηρεσίες τηλεδιάσκεψης σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα και παροχή υπηρεσιών ενημέρωσης της πορείας των πινακίων και των εκθεμάτων των δικαστηρίων (Ηλεκτρονικό Πινάκιο)». Η εκτιμώμενη αξία της σύμβασης ανέρχεται στο ποσό των 19.228.928,37€. Σκοπός του έργου είναι η ποιοτική αναβάθμιση της δικαιοσύνης και η επιτάχυνση του δικαστικού έργου με τη χρήση τηλεδιάσκεψης. Η τηλεδιάσκεψη θα διευκολύνει την απομακρυσμένη κατάθεση μάρτυρα, τη διενέργεια προκαταρτικής εξέτασης, προανάκρισης και ανάκρισης καθώς και την ικανοποίηση ζητημάτων Δικαστικής Συνδρομής. Στο έργο περιλαμβάνεται η προμήθεια, εγκατάσταση και η θέση σε λειτουργία των σχετικών συστημάτων.

ΕΥΘΎΝΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟΥ ΛΌΓΩ ΕΝΔΟΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΉΣ ΛΟΊΜΩΞΗΣ ΑΣΘΕΝΟΎΣ Συνδρομή ευθύνης του νοσοκομείου λόγω ενδονοσοκομειακής λοίμωξης εξαιτίας ιατρικών σφαλμάτων των οργάνων του. Το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών συνεκτίμησε προγενέστερη απόφαση του πολιτικού δικαστηρίου σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας. Ακόμη, το δικαστήριο έλαβε υπόψη μεταξύ άλλων και ιατρική γνωμάτευση συνταχθείσα στα πλαίσια προγενέστερης πολιτικής δίκης, αλλά και εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης που είχαν συνταχθεί μετά από σχετική προδικαστική απόφαση του Μονομελούς Εφετείου.

_THOUGHT LEADERSHIP

Σπύρος Τάσσης Δικηγόρος LL.M (TMT/Privacy), Πρόεδρος Ελληνικής Ενώσεως για τα Προσωπικά Δεδομένα και την Ιδιωτικότητα

2020: μια χρονιά γεμάτη προκλήσεις για τα προσωπικά δεδομένα T

ον Ιανουάριο του 2018, όλοι οι ασχολούμενοι με τα ζητήματα των προσωπικών δεδομένων και της τεχνολογίας θεωρούσαμε ότι η χρονιά αυτή θα αποτελούσε ένα ορόσημο στη νομοθεσία και πρακτική της επεξεργασίας των δεδομένων. Πράγματι, η έναρξη ισχύος του Γενικού Κανονισμού 679/2016 (GDPR) αναμενόταν με την ίδια προσοχή και δέος όπως, περίπου, αναμενόταν η έλευση της νέας χιλιετίας στα ηλεκτρονικά συστήματα τραπεζών, μεγάλων οργανισμών και κυβερνητικών υπηρεσιών. Το σημείο καμπής που θα έθετε σε δοκιμασία τις πολιτικές διαχείρισης δεδομένων, τα τεχνικά και οργανωτικά μέτρα προστασίας τους και τις αναλύσεις για τον αντίκτυπο μιας παραβίασης. Και πράγματι, η χρονιά

αυτή έφερε μία σημαντική τομή στον τρόπο που χιλιάδες οργανισμοί και εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως σε Ευρώπη και ΗΠΑ, αντιμετωπίζουν τα δεδομένα που παράγονται σε απίστευτες ποσότητες και ποικιλία και την διαχείριση τους στον φυσικό και ψηφιακό κόσμο. Όμως, έμελλε το 2020 να έρθει και να προκαλέσει μία εκ νέου αναμέτρηση του δικαιώματος στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας με ατομικά ή συλλογικά δικαιώματα μέσα από το πρίσμα μιας κινηματογραφικής πανδημίας, που κυριολεκτικά εγκλώβισε όλη την υφήλιο σε μία δίνη περιορισμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και η ιδιωτική σφαίρα.

LAWYER _ 9

_THOUGHT LEADERSHIP Κι αυτό που είδαμε κυρίως το 2020 ήταν ένας αναπόφευκτος περιορισμός κάποιων ατομικών δικαιωμάτων με κύριο άξονα την προστασία του δικαιώματος που κινδύνεψε περισσότερο, του δικαιώματος στην ζωή. Αυτό οδήγησε στην συνειδητοποίηση, με έναν αρκετά απότομο και ισχυρό τρόπο, ότι το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων δεν είναι ένα απόλυτο δικαίωμα, αλλά πρέπει να εκτιμάται σε σχέση με τη λειτουργία του στην κοινωνία και να σταθμίζεται με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Η αρχή, λοιπόν, ότι καμία επεξεργασία δεδομένων δεν μπορεί να κριθεί ως μη επιτρεπτή, αν δεν κριθεί υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας, δείχνει και το εύρος της αρχής της λογοδοσίας που διέπει την επεξεργασία των δεδομένων που επιλέγει ο υπεύθυνος επεξεργασίας για την επίτευξη των επιδιωκόμενων σκοπών, χωρίς να μπορεί εκ προοιμίου να αποκλειστεί ως απαγορευμένη οποιαδήποτε πράξη επεξεργασίας. Επίσης, σε αυτό το βεβιασμένο τεστ αντοχής, είδαμε ότι το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο για την προστασία των δεδομένων λαμβάνει ήδη υπόψη τις διαδικασίες επεξεργασίας που είναι απαραίτητες για να συμβάλουν στην καταπολέμηση μιας επιδημίας, επομένως δεν υπάρχει λόγος να αρθούν οι διατάξεις του GDPR, αλλά, αντιθέτως, να τηρηθούν, έστω και στα άκρα όριά του, αφού φάνηκε να αποτελεί ένα ευέλικτο θεσμικό εργαλείο που μπορεί να επιτρέψει μια αποτελεσματική αντίδραση για την υποστήριξη της καταπολέμησης της πανδημίας, ενώ ταυτόχρονα να προστατεύει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες. Ακόμα και στις πολύ δύσκολες κατηγορίες επεξεργασίας, όπως στα ευαίσθητα δεδομένα υγείας και τα δεδομένα στο περιβάλλον εργασίας, φάνηκε ότι ο Γενικός Κανονισμός παρέχει αρκετά εργαλεία για την ορθή αντιμετώπιση των ζητημάτων που αφορούν τη χρήση, αλλά και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Το αμέσως επόμενο κρίσιμο γεγονός του 2020 ήταν η απόφαση Schrems ΙΙ, μία απόφαση που περιμέναμε, αλλά παράλληλα γνωρίζαμε ότι τυχόν θετική έκβαση για τον κ.

Schrems θα σήμαινε πολλά και, εν πολλοίς, ανυπέρβλητα εμπόδια για μεγάλες κατηγορίες επεξεργασίας δεδομένων, ιδίως στον ψηφι-

ακό κόσμο. Και, πράγματι, κατέρρευσε ο δεύτερος μηχανισμός διασφάλισης επαρκούς επιπέδου προστασίας και σεβασμού των προσωπικών δεδομένων των Ευρωπαίων πολιτών κατά την επεξεργασία τους από εταιρείες στις ΗΠΑ, που είχε εκπονηθεί και ψηφιστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γνωστού και ως Privacy Shield (Ασπίδα Προστασίας). Η ανυπαρξία του μηχανισμού αυτού για την διαβίβαση δεδομένων εκτός από αμηχανία και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού (sic) έφερε και σε μεγάλη δυσκολία πολλούς οργανισμούς που στηρίζονταν σε αυτόν για τη διασυνοριακή ροή προσωπικών δεδομένων προς τις ΗΠΑ. Μόνο τις διαδικτυακές υπηρεσίες και τα analytics να λάβουμε υπόψη, κατανοούμε πώς πολλοί οργανισμοί βρέθηκαν σε δύσκολη θέση από τη διαβίβασή τους σε υποδομές στις ΗΠΑ, κάτι που έσπευσε να επισημάνει και η ακτιβιστική οργάνωση Noyb του κ. Schrems. Πλέον, για να είναι εφικτή μια τέτοια διαβίβαση αφού το δίκαιο της χώρας, στην οποία διαβιβάζονται τα δεδομένα, πρέπει να ληφθεί υπόψη πριν τη διαβίβαση, αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν κρίνεται επαρκές, κάθε οργανισμός που επιθυμεί να εξάγει δεδομένα θα πρέπει να αναζητεί τη λύση σε έναν από τους λοιπούς μηχανισμούς που προβλέπει η νομοθεσία. Τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κάθε υπεύθυνος επεξεργασίας, σύμφωνα με τον EDPB 1, είναι καταρχήν δύο: πλήρης χαρτογράφηση των δεδομένων (data mapping) και επιλογή του κατάλληλου μηχανισμού διαβίβασης από αυτά που προβλέπονται στο 5ο κεφάλαιο του Γενικού Κανονισμού 2.

Το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων δεν είναι απόλυτο, αλλά πρέπει να εκτιμάται σε σχέση με τη λειτουργία του στην κοινωνία και να σταθμίζεται με άλλα θεμελιώδη δικαιώματα

1. S tatement on the Court of Justice of the European Union Judgment in Case C-311/18 - Data Protection Commissioner v Facebook Ireland and Maximillian Schrems. https://edpb.europa.eu/news/news/2020/statement-court-justiceeuropean-union-judgment-case-c-31118-data-protection_en&nbsp 2. Κ ατευθυντήριες γραμμές 2/2018 αναφορικά με τις παρεκκλίσεις που προβλέπονται στο άρθρο 49 του Κανονισμού 2016/679 https://edpb.europa.eu/sites/edpb/files/files/file1/edpb_ guidelines_2_2018_derogations_el.pdf.

10 _ LAWYER

Ο GDPR φάνηκε να αποτελεί ένα ευέλικτο θεσμικό εργαλείο που μπορεί να επιτρέψει μια αποτελεσματική αντίδραση για την υποστήριξη της καταπολέμησης της πανδημίας

Στην πράξη, όλη αυτή η διεργασία σημαίνει είτε τυποποιημένες συμβάσεις (SCC), είτε ad hoc συμβατικές ρήτρες, είτε δεσμευτικούς εταιρικούς κανόνες (BCRs), είτε συγκατάθεση, είτε κάποια άλλη παρέκκλιση του άρθρου 49 του Κανονισμού (που είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη, αφού η συγκατάθεση δεν είναι ασφαλής νόμιμη βάση). Το EDPB προειδοποιεί τους οργανισμούς που διαβιβάζουν δεδομένα να μην βασίζονται σε «υποκειμενικούς παράγοντες, όπως η πιθανότητα πρόσβασης των δημοσίων αρχών στα δεδομένα με τρόπο που δεν είναι σύμφωνος με τα πρότυπα της ΕΕ», αλλά να εξετάζουν τους νόμους που διέπουν την πρόσβαση και το επίπεδο προστασίας, δίνοντας έτσι ισοδύναμο βάρος τόσο στο ποιος έχει πρόσβαση στα δεδομένα όσο και με ποιες διαδικασίες. Επιπρόσθετα, σχεδόν επιβάλλει τη λήψη συμπληρωματικών μέτρων για τα δεδομένα που διαβιβάζονται, όπως η κρυπτογράφηση, υποδηλώνοντας μια σχεδόν καθολική ανάγκη για πρόσθετες διασφαλίσεις3.

3. R ecommendations 01/2020 on measures that supplement transfer tools to ensure compliance with the EU level of protection of personal data. https://edpb.europa.eu/sites/edpb/files/consultation/edpb_ recommendations_202001_supplementarymeasurestransferstools_en.pdf

LAWYER _ 11

Κάπως συναφές είναι και το τρίτο γεγονός που επηρεάζει πολλές διαδικασίες επεξεργασίας δεδομένων, και ιδίως στον τομέα των τραπεζικών και οικονομικών συναλλαγών, και είναι το Brexit. Από την 1η Ιανουαρίου 2021, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν αποτελεί μέλος της ΕΕ, οπότε αυτόματα κάθε διαβίβαση δεδομένων προς αυτό αποτελεί διασυνοριακή διαβίβαση, η οποία θα πρέπει να διέπεται από τις αρχές που διέπει κάθε διαβίβαση εκτός ΕΕ. Και αφού μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ανυπαρξίας μίας έγκαιρης συνολικής συμφωνίας εξόδου δεν υπήρξε χρόνος για έλεγχο της επάρκειας του επιπέδου προστασίας των δεδομένων των πολιτών της ΕΕ, δόθηκε καταρχήν μία λύση ανάγκης έως το τέλος του Ιουνίου 2021 ώστε να γίνουν οι απαραίτητοι έλεγχοι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι οργανισμοί που διακινούν δεδομένα προς το Ηνωμένο Βασίλειο δεν χρειάζεται να κάνουν απολύτως τίποτε. Θα πρέπει να επικαιροποιήσουν την ενημέρωση για διασυνοριακές διαβιβάσεις και να είναι σίγουροι ότι οι εκτιμήσεις αντικτύπου θα περιλάβουν τους κινδύνους από μία τέτοια διαβίβαση. Όλοι, βέβαια, αποβλέπουν στην απόφαση επάρκειας, διότι διαφορετικά θα καταστούν πολλές διαδικασίες επεξεργασίας παράνομες. ■

_COVER STORY

Ο Νομικός Σύμβουλος ως πρότυπο αξιών για την ομάδα και τους συνεργάτες του Συζητήσαμε με τον Managing Partner της G+P Law, Ιωάννη Ψωμά, σχετικά με τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου Νομικού Συμβούλου και τη σχέση του με την τεχνολογία, το νομικό πλαίσιο που διέπει τον κλάδο των αλκοολούχων ποτών, και μας εξήγησε πώς διαμορφώνεται το τοπίο της real estate αγοράς στην Ελλάδα και ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στην οικονομική κρίση του 2008 και αυτήν που διανύουμε σήμερα, λόγω της πανδημίας του Covid-19. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζετε κατά την παροχή νομικών υπηρεσιών σε έργα συγχωνεύσεων και εξαγορών μεταξύ μεγάλων εταιρειών; Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, και ιδιαίτερα κατά τα χρόνια της κρίσης και μετά, παρατηρήθηκε στην Ελληνική αγορά μια ιδιαίτερα αυξημένη τάση συγχωνεύσεων και εξαγορών με υψηλό ενδιαφέρον στους

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

κλάδους της ενέργειας και των ΑΠΕ, του

12 _ LAWYER

Ιωάννης Ψωμάς Managing Partner, G+P Law

► Τ ην επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας και την υλοποίησή της ► Τ ην ενδεχόμενη γραφειοκρατία, ειδικά σε ό,τι αφορά συγχωνεύσεις, εξαγορές real estate

τουρισμού και των ξενοδοχείων, των υποδομών, των τηλεπικοινωνιών, του real estate και του λιανεμπορίου. H G+P έχει αναλάβει τέτοια έργα σε διαφορετικούς τομείς και οι προκλήσεις είναι διαφορετικές και ποικίλουν ανάλογα με τον πελάτη και τον κλάδο που αυτός δραστηριοποιείται. Ως βασικές προκλήσεις θα επεσήμανα τις εξής: ► Τ ην καταγραφή των δεσμεύσεων από τα εμπλεκόμενα μέρη με διαφάνεια και πλήρη εμπιστευτικότητα

► Τ η διαφορετική εταιρική κουλτούρα μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών ► Τη συνοχή των ομάδων, νομικών, οικονομικών συμβούλων, στελεχών κλπ. που συμμετέχουν στην υλοποίηση του έργου ► Τους χρονικούς περιορισμούς για την ολοLAWYER _ 13

_COVER STORY τεχνολογία θα «απειλήσει» ή θα βελτιώσει τη θέση του δικηγόρου στον χώρο των επιχειρήσεων;

κλήρωση του έργου που τίθενται από τα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά πολλές φορές και από τις συνθήκες της αγοράς. Η συμβολή του Νομικού Σύμβουλου είναι

Θεωρώ ότι η τεχνολογία έχει επηρεάσει

πολύ σημαντική στη διαδικασία τέτοιων έργων

σημαντικά όλους τους κλάδους και, ως εκ

και οφείλει να διασφαλίσει την αρτιότητα

τούτου, είναι αυτονόητο ότι επηρεάζει και

στην παροχή των υπηρεσιών με διαφάνεια και

τον κλάδο των δικηγόρων. Ήδη παρατηρούνται

εμπιστευτικότητα, καθώς και την ολοκλήρωση

θετικές επιπτώσεις, όπως το γεγονός ότι ο

της διαδικασίας παρέχοντας υψηλού επιπέδου

δικηγόρος σήμερα δαπανά σημαντικά λιγότερο

νομικές υπηρεσίες, ώστε να μην υπάρχουν

χρόνο για νομικές εργασίες, καθότι ένα μέρος

νομικά κενά διασφαλίζοντας ταυτόχρονα, κατά

αυτού που είναι σήμερα αντικείμενο ενός

τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τη βιωσιμότητα

δικηγόρου αυτοματοποιείται. Επιπροσθέτως,

του νέου σχήματος που θα προκύψει.

διευκολύνεται σημαντικά η καθημερινότητά του, επιταχύνονται οι διαδικασίες, ειδικό-

Πρόσφατα συμπεριληφθήκατε στην «Legal

τερα όσον αφορά συνδιαλλαγές με τις Δημόσιες

500 General Counsel Powerlist» ως

Αρχές. Εξαιτίας της ραγδαίας τεχνολογικής

ένας από τους πιο επιδραστικούς

ανάπτυξης, δημιουργείται μια αυξανόμενη τάση

δικηγόρους παγκοσμίως που προωθούν

για νέα δικηγορική ύλη, όπως η προστασία

την επιχειρηματικότητα. Ποια θεωρείτε

προσωπικών δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια.

ότι είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά και οι αξίες σας, που οδήγησαν σε αυτή τη διάκριση; Τα χαρακτηριστικά εκείνα που θεωρώ ότι θα πρέπει να έχει ο κάθε σύγχρονος νομικός σύμβουλος είναι να κατανοεί, όσο το δυνατόν περισσότερο, το αντικείμενο της επιχείρησης του πελάτη του και τις ιδιαιτερότητες αυτού, να είναι σε θέση να συνυπολογίζει τα ρίσκα λαμβάνοντας υπόψη και την εμπορική διάσταση των πραγμάτων, να διασφαλίζει τη διαφάνεια και την ακεραιότητα, να είναι συνεργατικός με όλους τους υπαλλήλους της επιχείρησης του πελάτη του, να είναι συναδελφικός, ενημερωμένος, ώστε να προφέρει το καλύτερο επίπεδο υπηρεσιών, να εξελίσσεται και να μην έχει στεγανά, να ακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις, να αφουγκράζεται

Δεν θα πρέπει ως κλάδος να αντιμετωπίσουμε την τεχνολογική ανάπτυξη ως απειλή, αλλά αντίθετα ως ευκαιρία ανάπτυξης και βελτίωσης των συνθηκών παροχής των νομικών υπηρεσιών

Δεν θα πρέπει ως κλάδος να αντιμετωπίσουμε την τεχνολογική ανάπτυξη ως απειλή, αλλά αντίθετα ως ευκαιρία ανάπτυξης και βελτίωσης των συνθηκών παροχής των νομικών υπηρεσιών. Εμείς έχουμε επενδύσει σημαντικά στην εξειδίκευση σε τομείς, όπως η προστασία προσωπικών δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια, εφαρμόζοντας σε πελάτες μας από διάφορους τομείς σχετικά προγράμματα συμμόρφωσης. Κατέχετε μεταξύ άλλων τη θέση του Επικεφαλής Νομικού Τμήματος και Συμμόρφωσης

τυχόν δυσκολίες ή εμπόδια στο επιχειρείν

στο ελληνικό παράρτημα μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείες, παγκοσμίως, παραγωγής και προώθησης αλκοολούχων προϊόντων και κρασιών. Πιστεύετε ότι το υφιστάμενο πλαίσιο (τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο) αρκεί για να καλύψει τις νομικές και εμπορικές ανάγκες της εν λόγω αγοράς;

και να λειτουργεί προληπτικά. Επίσης, να λειτουργεί ως πρότυπο αξιών για την ομάδα του και τους λοιπούς συνεργάτες του. Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά και οι αξίες προσδιορίζουν εμένα και την ομάδα μου κατά την καθημερινή άσκηση της δικηγορίας και θεωρώ

Καταρχήν με την ευκαιρία που μου δίνεται θα

ότι είναι αυτά που οδήγησαν σε αυτήν την

ήθελα να τονίσω ότι ο κλάδος των αλκοολούχων

πολύ τιμητική διάκριση.

ποτών, παρά το γεγονός ότι έχει πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας Covid-19, έχει πολύ-

Πώς κρίνετε την εξέλιξη της τεχνολογίας

πλευρο αποτύπωμα στην οικονομία, δημιουργεί

και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την

θέσεις απασχόλησης με ισχυρή διασύνδεση με

άσκηση της δικηγορίας; Θεωρείτε ότι η

14 _ LAWYER

κλάδους ψυχαγωγίας, εστίασης, τουρισμού, διαφήμισης κ.α. και συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ της Χώρας. Σε ό,τι αφορά το νομικό πλαίσιο και την εφαρμογή αυτού σε εθνικό επίπεδο, οι προκλήσεις είναι πολλές και μία από τις πιο σημαντικές είναι η καταπολέμηση της λαθρεμπορίας και της παραποίησης των προϊόντων των εταιρειών. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική προσπάθεια από τις Ελληνικές αρμόδιες Αρχές για την καταπολέμηση των ανωτέρω θεμάτων και την εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας, η οποία προβλέπει αυστηρές ποινές για τους ενόχους, αλλά προκειμένου να καταστεί αυτή η προσπάθεια ακόμη πιο αποτελεσματική, θα πρέπει ταυτόχρονα να επιταχυνθεί η διαδικασία απονομής δικαιοσύνης ενώπιον των Ελληνικών Δικαστηρίων. Επίσης, οι εταιρείες αλκοολούχων ποτών, μέσω της ΕΝΕΑΠ (Ένωση Εταιρειών Αλκοολούχων Ποτών) με πολλές πρωτοβουλίες (όπως η πλατφόρμα LOTIFY για την καταπολέμηση της λαθρεμπορίας, ο Κώδικας Εμπορικής Επικοινωνίας για Αλκοολούχα Ποτά), συμβάλλουν σημαντικά σε αυτήν την προσπάθεια, καθώς

επίσης και στη διαμόρφωση ενός θεσμικού πλαισίου που έχει ως στόχο την προαγωγή προτύπων υπεύθυνης κατανάλωσης και τη διασφάλιση της υπεύθυνης πώλησης οινοπνευματωδών ποτών, τα οποία συνάδουν με αντίστοιχα πρότυπα άλλων Ευρωπαϊκών Χωρών. Αυτή τη στιγμή βρίσκονται ήδη υπό διεργασία, από τα αρμόδια εθνικά και Ευρωπαϊκά όργανα, διάφορα θέματα (όπως οι γεωγραφικές ενδείξεις, οι ετικέτες και το περιεχόμενο αυτών, φορολογία, προστασία του καταναλωτή) τα οποία θα αλλάξουν τα δεδομένα τα επόμενα χρόνια, τόσο στην Ευρωπαϊκή όσο και στην εθνική Νομοθεσία αναφορικά με τα αλκοολούχα ποτά.

Έχει μειωθεί σημαντικά το φαινόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που είχε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και είχε στηρίξει σημαντικά την πώληση και τη μίσθωση κατοικίας

LAWYER _ 15

_COVER STORY Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία του

Θεωρώ καταρχήν ότι υπάρχουν πολλές ομοιό-

Covid-19 την αγορά του Real Estate;

τητες, διότι και στις δύο περιπτώσεις είναι

Ποιες διαφορές βλέπετε σε σχέση με την

βασική προϋπόθεση να υφίσταται υψηλή νομική

οικονομική κρίση του 2008;

κατάρτιση του νομικού συμβούλου, είτε ανήκει

Η αγορά κατοικίας έχει πληγεί σημαντικά

σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο, είτε

λόγω της πανδημίας του Covid-19, ως απο-

λειτουργεί ως εσωτερικός νομικός σύμβουλος

τέλεσμα της αβεβαιότητας που προκλήθηκε

σε μία επιχείρηση. Είναι δύσκολο να απαντη-

στο εγχώριο αγοραστικό κοινό, αλλά και

θεί η ερώτηση, διότι εξαρτάται από τη δομή

της έκλειψης αγοραστών από το εξωτερικό.

της Εταιρείας ή του Οργανισμού στον οποίο

Ταυτόχρονα, έχει μειωθεί σημαντικά το φαι-

εργάζεται ο εσωτερικός Νομικός Σύμβουλος.

νόμενο των βραχυχρόνιων μισθώσεων, που

Από τη δική μου εμπειρία, θα έλεγα ότι

είχε παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια και

ο εσωτερικός Νομικός Σύμβουλος είναι πιο

είχε στηρίξει σημαντικά την πώληση και τη

κοντά στην επιχείρηση- πελάτη, είναι συνήθως

μίσθωση κατοικίας.

μέλος της Διοικητικής Ομάδας της επιχείρη-

Παρατηρείται, από την άλλη, μία σταθερή

σης και συμβάλλει σημαντικά στη στρατηγική

ζήτηση για πώληση ή μίσθωση για εμπορικά

της εταιρείας. Λόγω, επίσης, της καθημε-

ακίνητα, χώρους γραφείων, καταστήματα,

ρινής του ενασχόλησης

τουριστικά συγκροτήματα, βιομηχανικά και βιοτεχνικά ακίνητα, οικόπεδα με δυναμική για αξιοποίηση, χώρους logistics, η οποία δεν υπήρχε κατά την οικονομική κρίση του 2008, όπου για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν ουσιαστικά παγώσει τέτοιου είδους συναλλαγές. Επίσης, σε αντίθεση με την οικονομική κρίση του 2008, το τελευταίο διάστημα οι Τράπεζες, σταδιακά αλλά σταθερά, πωλούν μεγάλα πακέτα μη εξυπηρετούμενων δανείων σε FUND-διαχειριστές, οι οποίοι την επόμενη μέρα θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πώληση, διαχείριση και αξιοποίηση των ακινήτων. Επιπλέον, κυρίως στην Αττική, είναι ήδη σε εξέλιξη πολύ μεγάλα επενδυτικά έργα, καθώς και πολλά μεγάλα έργα που είναι υπό δημοπράτηση από το Δημόσιο, τα οποία θα δώσουν θέσεις εργασίας και θα αλλάξουν δραστικά το τοπίο της real estate αγοράς στην Αττική. Θεωρώ ότι μετά τη λήξη της πανδημίας θα υπάρχουν σημαντικές προϋποθέσεις, ώστε το real estate να είναι από τους τομείς που θα επανέλθουν γρήγορα σε ανάπτυξη και θα βρε-

Ο κλάδος των αλκοολούχων ποτών, παρά το γεγονός ότι έχει πληγεί σημαντικά λόγω της πανδημίας COVID 19, έχει πολύπλευρο αποτύπωμα στην οικονομία, δημιουργεί θέσεις απασχόλησης με ισχυρή διασύνδεση με κλάδους ψυχαγωγίας, εστίασης, τουρισμού, διαφήμισης κ.α. και συνεισφέρει σημαντικά στο ΑΕΠ της Χώρας

έχει τη δυνατότητα και τον χρόνο να αποκτήσει εξειδικευμένες γνώσεις επί

του

αντικειμέ-

νου της επιχείρησηςπελάτη, λαμβάνοντας υπόψη ότι πελάτες, επί της ουσίας, είναι τα διαφορετικά τμήματα της επιχείρησης. Από την άλλη, ο δικηγόρος σε μία δικηγορική εταιρεία/γραφείο, θα διαχειριστεί διαφορετικούς πελάτες από διαφορετικούς τομείς, συνεπώς δεν υπάρχει η ίδια σύνδεση και εξάρτηση από τον έναν πελάτη, όπως είναι αυτή του εσωτερικού δικηγόρου. Λόγω της διαφορετικότητας του πελατολόγιου έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει εμπειρία σε διαφορετικούς τομείς

θούν στο επίκεντρο τόσο του εγχώριου, όσο

επιχειρηματικής δραστηριότητας. Θεωρώ ότι

και του ξένου επενδυτικού ενδιαφέροντος.

είναι πολύτιμη εμπειρία κάποιος να έχει εργαστεί τόσο ως εσωτερικός δικηγόρος σε

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες

μία επιχείρηση, αλλά και ως δικηγόρος σε μία

διαφορές μεταξύ μιας δικηγορικής

δικηγορική εταιρεία/γραφείο και είναι απολύ-

εταιρείας και ενός in-house νομικού τμήματος;

τως βέβαιο ότι έκαστος στον τομέα του είναι δημιουργός αξίας για τον πελάτη του.

16 _ LAWYER

■

official publication

presents

Recognising innovation & best practices in the provision of legal services Τα Business Law Awards είναι τα πρώτα βραβεία στην Ελλάδα που στοχεύουν στην ανάδειξη και επιβράβευση της καινοτομίας, της ποιότητας, της αποτελεσματικότητας και αρτιότητας στην παροχή των νομικών υπηρεσιών δικηγορικών γραφείων, δικηγορικών εταιρειών και in-house νομικών τμημάτων εμπορικών εταιρειών. Απώτερος στόχος των βραβείων είναι η ανάδειξη της σημασίας και της συμβολής του κλάδου στην οικονομική ανάπτυξη και την επιχειρηματικότητα.

ΥΠΟΒΟΛΉ ΥΠΟΨΉΦΙΟΤΉΤΩΝ ΈΩΣ

Παρασκευή 26/03/2021

ΥΠΟΒΑΛΈΤΈ ΤΙΣ ΥΠΟΨΉΦΙΟΤΉΤΈΣ ΣΑΣ

www.businesslawawards.gr

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΌ: Αλεξάνδρα Βαρλά, avarla@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 118) ΥΠΌΨΗΦΙΌΤΗΤΕΣ: Για in-house νομικά τμήματα: Κωνσταντίνος Τσαντάς, ktsantas@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 156) Για δικηγορικές εταιρείες/γραφεία: Λήδα Πλατή, lplati@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 271) ΧΌΡΗΓΙΕΣ: Λήδα Πλατή, lplati@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 271)

_BACK COVER STORY

Ο δικηγόρος ως στήριγμα όλης της εταιρείας και συντελεστής του επιχειρείν Η Δήμητρα Χατζηαρσενίου μιλάει στο Lawyer για τις απαιτήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ως Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος σε έναν όμιλο εταιρειών με πλήθος διαφορετικών δραστηριοτήτων, όπως ο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, και αναλύει τι πρέπει να γίνει, ώστε οι εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες στην Ελλάδα να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις και να παραμείνουν αξιόπιστες και ανταγωνιστικές.

Της Αλεξιάννας Τσότσου 18 _ LAWYER

Δήμητρα Χατζηαρσενίου Head of Legal Depart ment, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου, συνταξιούχος δικηγόρος πια, ήταν ο άνθρωπος που με οδήγησε στη Νομική Σχολή και στη δικηγορία άθελά του, καθώς μαχόμενος δικηγόρος ο ίδιος, δεν ήθελε επ’ ουδενί η κόρη του να εμπλακεί στον ίδιο χώρο... Έτσι, αποφοίτησα από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και απέκτησα μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών στο Εμπορικό Δίκαιο επίσης από τη Νομική Σχολή Αθηνών. Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της άσκησής μου στη Διεύθυνση Δικαστικού της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και την εγγραφή μου ως μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, ασχολήθηκα με την μαχόμενη δικηγορία για δύο χρόνια, κυρίως σε εργατικές και αστικές υποθέσεις. Επιθυμώντας, όμως, να ασκώ τη δικηγορία μέσα σε ένα εταιρικό περιβάλλον, ξεκίνησα να εργάζομαι το έτος 2000 σε τεχνική εταιρεία, που πολύ σύντομα συγχωνεύθηκε με την εταιρεία ΤΕΡΝΑ Α.Ε., τον κατασκευαστικό βραχίονα του σημερινού Ομίλου εταιρειών ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε., με αντικείμενο απασχόλησης αρχικά στον τομέα των κατασκευών δημοσίων και ιδιωτικών έργων και των παραχωρήσεων, αλλά και στον τομέα των ακινήτων και στη συνέχεια στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Πολύ σύντομα δημιουργήθηκε Νομικό Τμήμα εντός του Ομίλου, που πλέον στελεχώνεται από τρεις ακόμη συναδέλφους, μία ασκούμενη δικηγόρο και μία συνεργάτιδα certified paralegal, που καλύπτει όλο το φάσμα δραστηριοτήτων της εταιρείας ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ στην Ελλάδα, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τις Η.Π.Α. και σε έργα ΣΔΙΤ (με έμφαση στην διαχείριση απορριμμάτων), καθώς και όλο τον τομέα των ακινήτων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, έχω οριστεί Γραμματέας στα Διοικητικά Συμβούλια της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε. και της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε. και είμαι επιφορτισμένη και με την παρακολούθηση των θεμάτων εταιρικής

Έχουμε «συγχωνεύσει» τις ειδικότητες και έχουμε γίνει μία ομάδα: ο μηχανικός σκέφτεται σαν δικηγόρος, ο δικηγόρος σαν οικονομολόγος και το αντίστροφο, και όλοι μαζί ως συντελεστές του «επιχειρείν» LAWYER _ 19

_BACK COVER STORY κάθε προβλήματος που προκύπτει και έχουν αποφευχθεί πολλά λάθη ή παραλείψεις. Όσον αφορά εμβληματικά projects που ήταν απαιτητικά από νομικής πλευράς, μπορώ να πω ότι έχουν υπάρξει έργα ή υποθέσεις σχετικά μικρού οικονομικού αντικειμένου που έχουν αναλώσει πολύ χρόνο και προσπάθεια, ενώ αντίθετα μεγάλα και δύσκολα projects έχουν διεκπεραιωθεί επιτυχώς χωρίς δυσκολίες. Έχω συμμετάσχει στην επέκταση του Ομίλου στον τομέα των ακινήτων στη Βουλγαρία και τη Ρουμανία και έχω χειριστεί την εξαγορά, ανάπτυξη και μεταπώληση σημαντικών στοιχείων του χαρτοφυλακίου του Ομίλου. Είχα τη χαρά να ασχοληθώ με την επέκταση της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ στην αγορά ΑΠΕ των Η.Π.Α. καθώς και με την έκδοση δύο κοινών ομολογιακών δανείων διαπραγματεύσιμων στην Κατηγορία Τίτλων Σταθερού Εισοδήματος της οργανωμένης αγοράς του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Πριν από αυτό, ήταν απαιτητική η έκδοση ενός μετατρέψιμου και ανταλλάξιμου μη εμπραγμάτως εξασφαλισμένου ομολογιακού δανείου της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ Α.Ε. το 2013 που καλύφθηκε με ιδιωτική τοποθέτηση, αλλά και το πρόσφατο private placement τεσσάρων διεθνών επενδυτών στην ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε.

διακυβέρνησης. Πρωτίστως, όμως, είμαι περήφανη μητέρα δύο αξιόλογων παιδιών και ευγνώμων στον σύζυγό μου που με στήριξε στον αγώνα μου από τα φοιτητικά μου χρόνια. Ποια είναι τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει η επικεφαλής νομική σύμβουλος ενός ομίλου εταιρειών που ασχολείται με μια πληθώρα δραστηριοτήτων στον τομέα των υποδομών, του περιβάλλοντος και της ενέργειας, όπως ο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ; Αναφέρω τα παρακάτω με την έννοια ότι αφορούν κάθε συνάδελφο σε παρόμοια θέση και όχι ότι χαρακτηρίζουν το πρόσωπό μου: το ακαδημαϊκό υπόβαθρο είναι αυτονόητο, όπως και η διαρκής επιμόρφωση και ενημέρωση. Γνώση του αντικειμένου των δραστηριοτήτων του Ομίλου και των τοπικών συνθηκών και «ιδιαιτεροτήτων», γνώση του ανταγωνισμού, των συγκριτικών πλεονεκτημάτων αλλά και αδυναμιών κάθε «παίκτη» της αγοράς. Ικανότητα οργάνωσης του χώρου, του χρόνου, του ανθρώπινου δυναμικού, της υλικοτεχνικής υποδομής και των οικονομικών πόρων. Κοινή λογική και άριστη μνήμη, συνδυαστική σκέψη, πνευματική και σωματική εγρήγορση, αντοχή και ψυχραιμία. Πάνω από όλα, αγάπη για το ίδιο το αντικείμενο της δουλειάς και για τους ανθρώπους, ευπρέπεια, ομαδικότητα και συναδελφικότητα. Ποιες είναι οι προκλήσεις που έχετε αντιμετωπίσει ως εργαζόμενη εδώ και 18 χρόνια στο νομικό τμήμα του Ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ; Όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν υποθέσεις και εμβληματικά projects που ήταν ιδιαίτερα απαιτητικά από νομικής πλευράς; Η αρχική πρόκληση ήταν η δημιουργία ενός νομικού τμήματος για πρώτη φορά σε έναν όμιλο που αναπτύσσεται ραγδαία, μετασχηματίζεται και πρωτοπορεί. Μέσα από την καθημερινή συνεργασία με όλα τα τμήματα του ομίλου και με τους υψηλού ακαδημαϊκού επιπέδου συναδέλφους, «συγχωνεύσαμε» τις ειδικότητες και γίναμε μία ομάδα: ο μηχανικός σκέφτεται σαν δικηγόρος, ο δικηγόρος σαν οικονομολόγος και το αντίστροφο, και όλοι μαζί ως συντελεστές του «επιχειρείν». Το νομικό τμήμα υποστηρίζει σε καθημερινή βάση όλα τα άλλα τμήματα, εξασκώντας προληπτικό νομικό «management». Όλα τα στελέχη σε κάθε βαθμίδα της ιεραρχίας γνωρίζουν ότι υπάρχει ένα νομικό help desk κυριολεκτικά 24 ώρες το 24ωρο στη διάθεσή τους για κάθε θέμα που προκύπτει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπάρχει αμεσότητα στην επικοινωνία, καλοπροαίρετη αντιμετώπιση

Το ζητούμενο δεν είναι τόσο η ύπαρξη νομικού πλαισίου, όσο η εφαρμογή του υφιστάμενου. Δεν είναι πανάκεια οι «εμβαλωματικού» τύπου μεταρρυθμίσεις, αλλά η αφομοίωση νέων τάσεων και προηγούμενων εμπειριών Θεωρείτε ότι το νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει τις δημόσιες συμβάσεις και τις ΣΔΙΤ είναι επαρκές, για να προωθηθούν περαιτέρω τα έργα υποδομών στην Ελλάδα; Ποιες δυσλειτουργίες έχετε εντοπίσει μέσα από την εμπειρία σας σε αυτούς τους τομείς και πώς αυτές θα μπορούσαν να βελτιωθούν; Οι διαδικασίες ανάθεσης δημοσίων έργων και ΣΔΙΤ, για να αποτελέσουν βασικά αναπτυξιακά εργαλεία, θα πρέπει να κινηθούν σε δύο βασικούς άξονες: α) της ταχείας υλοποίησης και β) της ποιότητας των παρεχόμενων έργων/υπηρεσιών/ προμηθειών των ιδιωτικών φορέων που συμμετέχουν σε διαδικασίες δημοσίων έργων και έργων ΣΔΙΤ.

20 _ LAWYER

Οι δύο αυτοί άξονες θα πρέπει να κινούνται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού κεκτημένου σχετικά με τις αρχές της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του υγιούς ανταγωνισμού, ώστε να επιτυγχάνεται το βέλτιστο αποτέλεσμα για την επίτευξη του δημόσιου συμφέροντος. Προς αποφυγή καθυστερήσεων στη διαγωνιστική διαδικασία, οι Αναθέτουσες Αρχές θα πρέπει να αξιοποιήσουν περαιτέρω το εργαλείο της διεξαγωγής προκαταρκτικών διαβουλεύσεων (market sounding) με τους οικονομικούς φορείς της αγοράς όχι μόνο στις διαδικασίες ανάθεσης των έργων ΣΔΙΤ, αλλά και των δημοσίων έργων, δεδομένου ότι η εν λόγω πρακτική αδιαμφισβήτητα δύναται να οδηγήσει όχι μόνο στην ενίσχυση του ανταγωνισμού, αλλά και στον καλύτερο και πιο ορθολογικό σχεδιασμό των έργων. Ο καθορισμός και η υιοθέτηση πρότυπων τευχών και βέλτιστων πρακτικών για όλα τα έργα στη χώρα με αντικειμενικό τρόπο θεωρώ ότι θα συμβάλλει στην ταχεία και επιτυχή εκτέλεσή τους. Επίσης, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της συμμετοχής οικονομικών φορέων με ακατάλληλες προσφορές που μόνο σκοπό έχουν να αποκτήσουν πρόσβαση στις τεχνικές και οικονομικές προσφορές των οικονομικών φορέων που συμμετέχουν στο διαγωνισμό με πραγματικό ενδιαφέρον, όπως και η κατάθεση από οικονομικούς φορείς ασυνήθιστα χαμηλών οικονομικών προσφορών, η οποία έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο σημαντικές καθυστερήσεις εκ μέρους των Αναθετουσών Αρχών με την ενεργοποίηση των σχετικών διαδικασιών του νόμου για την αντιμετώπισή τους, αλλά οδηγεί και σε υποκοστολογημένες προσφορές, με αποτέλεσμα συχνά ανάδοχοι να αδυνατούν να ολοκληρώσουν το έργο που ανέλαβαν. Τέλος, για την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων σε περίπτωση ύπαρξης διαφορών μεταξύ της εκάστοτε αναθέτουσας αρχής και του αναδόχου, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται και οι άλλοι τρόποι επίλυσης διαφορών, όπως η διαιτησία, η διαμεσολάβηση, οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων, όπως και ο φιλικός διακανονισμός. Ποια ιδιαίτερα νομικά ζητήματα ανέκυψαν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού στην καθημερινότητα ενός ομίλου εταιρειών, των οποίων οι δραστηριότητες μόνο σε μικρό βαθμό μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω τηλεργασίας; Συγκριτικά με τις επιπτώσεις από την εξάπλωση του Covid-19 παγκοσμίως, η λειτουργία του Ομίλου δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά. Στις

21 _ LAWYER

_BACK COVER STORY Ποιες μεταρρυθμίσεις θεωρείτε ότι πρέπει να γίνουν στο εταιρικό δίκαιο και το δίκαιο της κεφαλαιαγοράς, έτσι ώστε οι εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής και να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους, χωρίς όμως να περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, τη διαφάνεια και την αξιοπιστία τους;

εγκαταστάσεις ΑΠΕ που βρίσκονται υπό κατασκευή, μέχρι σήμερα ευτυχώς δεν έχουν προκληθεί καθυστερήσεις εξ αιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Ως προς την οικονομική του θέση, ο Όμιλος, παρά την υφιστάμενη οικονομική κρίση, διατηρεί ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια, κερδοφορία και ρευστότητα και συνεχίζει να είναι απόλυτα συνεπής έναντι των υποχρεώσεών του προς προμηθευτές, δημόσιο, ασφαλιστικούς οργανισμούς και πιστωτές. Αντιστοίχως, δεν έχουν αναφανεί σημαντικές καθυστερήσεις από πελάτες/πιστωτές του Ομίλου. Ο Όμιλός μας καθιέρωσε ήδη από τις αρχές Μαρτίου 2020 διαδικασία ελέγχου για την είσοδο σε κάθε εγκατάσταση προς αποφυγή μετάδοσης του Covid-19 με την υποχρεωτική θερμομέτρηση και συμπλήρωση ειδικού ερωτηματολογίου από επισκέπτες σχετικά µε πρόσφατο ιστορικό ταξιδίου σε αλλοδαπό κράτος µε αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης του κορωνοϊού, σε συμμόρφωση πάντα με τη νομοθεσία και με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, σταθμίζοντας την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε σχέση με το γενικότερο συμφέρον της υγείας των εργαζομένων του Ομίλου. Όσον αφορά στην τηλεργασία, χάρη στις σύγχρονες τεχνολογίες που διαθέτει ο Όμιλος, έχουμε κατορθώσει να εφαρμόζουμε άριστα την απομακρυσμένη εργασία χωρίς «εκπτώσεις» ή «επιπτώσεις» στην παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητά μας σε όλες τις οργανωτικές μονάδες και βαθμίδες. Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα εάν είναι επιθυμητή η διατήρηση της τηλεργασίας σε κάποιο ποσοστό μετά το πέρας της πανδημίας: μιλώντας μόνο για τον Όμιλό μας, η ανθρώπινη προσέγγιση και η αλληλεπίδραση με τους συναδέλφους μάς έχει λείψει και οι περισσότεροι ανυπομονούμε για την επιστροφή στην πλήρη κανονικότητα.

Για να αποτελέσουν αναπτυξιακά εργαλεία τα δημόσια έργα και οι ΣΔΙΤ, θα πρέπει να κινηθούν στους άξονες της ταχείας υλοποίησης και της ποιότητας των παρεχόμενων έργων και υπηρεσιών 22 _ LAWYER

Όπως πολύ εύστοχα έχει πει ο Εμ. Ροΐδης: «Είς νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων». Κοινώς, το ζητούμενο δεν είναι τόσο η ύπαρξη πλαισίου, όσο η εφαρμογή του εκάστοτε υφιστάμενου. Δεν είναι πανάκεια, κατά την άποψή μου, οι «εμβαλωματικού» ή «αντανακλαστικού» τύπου μεταρρυθμίσεις, αλλά περισσότερο χρήσιμος είναι ο εκσυγχρονισμός και η αφομοίωση νέων τάσεων και προηγούμενων εμπειριών. Ως γνωστόν, πρόσφατα αναθεωρήθηκε τόσο το θεσμικό πλαίσιο για τις ανώνυμες εταιρείες με έναρξη ισχύος του νέου νόμου 4548/2018 από 1-1-2019, όσο και ο θεσμικός νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση και άλλα θέματα δικαίου κεφαλαιαγοράς με έναρξη ισχύος του νόμου 4706/2020 όσον αφορά στα θέματα εταιρικής διακυβέρνησης από 17-7-2021. Ενώ ο νέος νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες απλούστευσε και επιτάχυνε σημαντικά τη λειτουργία των ανωνύμων εταιρειών, ο νέος νόμος 4706/2020 εισήγαγε πλήθος διατάξεων που επιφέρουν διαχειριστικό κόστος και γραφειοκρατικές διαδικασίες στην ίδια ανώνυμη εταιρεία. Κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να αφεθεί περισσότερη ελευθερία επιλογών στις εταιρείες όσον αφορά στον τρόπο συμμόρφωσής τους με τον ν. 4706/2020 και δεν θα πρέπει να επιβάλλεται «έξωθεν» ή «άνωθεν» ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των εταιρειών με κινητές αξίες εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά. Η υποχρεωτική υιοθέτηση, για παράδειγμα, Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης από φορέα εγνωσμένου κύρους, που είναι στην πραγματικότητα η «ραχοκοκαλιά» της οργανωτικής δομής της εταιρείας, μένει να αποδειχθεί στην πράξη πώς θα εφαρμοστεί από τους παράγοντες της αγοράς και εάν θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επομένως, θεωρώ ότι πρέπει να αναμείνουμε τα αποτελέσματα της εφαρμογής του νέου πλαισίου τα αμέσως επόμενα χρόνια, ώστε να είμαστε σε θέση να μιλήσουμε για μεταρρυθμίσεις.

■

1 FORUM ΝΟΜΙΚΉΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΔΕΕ o

TETAPΤΗ

03.02 16.00 - 20.00

To 1o By Invitation Only Virtual Forum του ΣΔΕΕ για τη Νομική Τεχνολογία!

Ο Βρες τη θέση σου ανάμεσα στους κορυφαίους legal tech providers! legaltechsdee.gr

Σύνδεσμος Δικηγορικών Εταιρειών Ελλάδος, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο που διαδραματίζουν ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η νομική τεχνολογία στην άσκηση της δικηγορίας και την παροχή νομικών υπηρεσιών, διοργανώνει αποκλειστικά για τα μέλη του - το 1ο Forum Νομικής Τεχνολογίας ΣΔΕΕ. Στόχος της εκδήλωσης είναι η ενημέρωση των Μελών του ΣΔΕΕ για τα διαθέσιμα legal tech εργαλεία της ελληνικής αγοράς. Γίνε Εκθέτης και αξιοποίησε τη δυνατότητα να παρουσιάσεις τις υπηρεσίες σου στις μεγαλύτερες Ελληνικές δικηγορικές εταιρείες και σε περισσότερα από 120 υψηλόβαθμα στελέχη.

ΟΜΙΛΗΤΕΣ Bjarne Philip Tellmann

Βασίλης Καρκατζούνης

Adam Nguyen

Γιώργος Ταμιωλάκης

Senior Vice President and General Counsel of GSK Consumer Healthcare

Co-founder, eBrevia

Δικηγόρος με ειδίκευση σε ζητήματα Νέων Τεχνολογιών, LL.M., Queen Mary University of London

Head, Tech-Enabled Services (TES) Development, ΑΡΧΕΙΟΘΗΚΗ Α.Ε.

ΧΟΡΗΓΟI

Αντιγόνη Παπανικολάου

Διευθύντρια Νομικών & Εταιρικών Υποθέσεων, Microsoft Ελλάδας, Κύπρου και Μάλτας

Data Protection and Security & Compliance Officer, ENCODE

Αντιγόνη Δημοπούλου

Άγγελος Κορδούλης

Head of Ethics & Compliance SE EU, Philip Morris International

Προϊστάμενος δικτύου συνεργατών, PROSVASIS

EKΘΕΤΕΣ

LIVESTREAMING BY

Με τη Συνεργασία

Δημήτρης Παπακώστας

audio visual equipment

ΧΟΡΗΓΊΕΣ: Λήδα Πλατή, T: 2106617777 (εσωτ. 271) Μ: 6908 994 008 E.: lplati@boussias.com

Παναγιώτης Γκεζερλής Ιδρυτής & CEO, Convert Group

24 _ LAWYER

_INTERVIEW

Οι αξίες και οι αρχές είναι πιο σημαντικές από τα κέρδη και τα έσοδα

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία μέχρι σήμερα. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με την Ψηφιακή Επιχειρηματικότητα; Είμαι 47 ετών. Είχα πρόσβαση σε υπολογιστή από 8 ετών, ένα Sinclair ZX-81 με 1ΚΒ μνήμης, το οποίο σε ηλικία 9 ετών αναβάθμισε η αδελφή μου, στα 16ΚΒ μνήμης. Δεν είναι τυπογραφικό λάθος, είναι όντως KB και όχι MB ή GB μνήμης όπως έχουν οι σημερινές συσκευές. Θεωρώ ότι τότε μπήκε το μικρόβιο της πληροφορικής. Το μικρόβιο του digital μπήκε σε ηλικία 15 ετών όταν έφτιαξα στο σπίτι μου, προ εποχής Internet, ένα μικρό ψηφιακό host, όπου οι ελάχιστοι Έλληνες που είχαν modem ταχύτητας 1.200 mbps συνδέονταν μέσω τηλεφώνου. To πέρασμά μου στην επιχειρηματικότητα γινόταν σταδιακά, καθότι συνεργάστηκα και έμαθα από πολύ σπουδαίους επιχειρηματίες και δασκάλους με πρώτο και καλύτερο τον πατέρα μου στην οικογενειακή επιχείρησή μας (ηθική στην επιχειρηματικότητα), τον Μάρκο Βερέμη και τον Αλέξη Βρατσκίδη της Upstream (εξωστρέφεια στην επιχειρηματικότητα), τον Κώστα και τον Γιώργο Γεράρδο του Πλαισίου (κερδοφορία στην επιχειρηματικότητα),

Ο Παναγιώτης Γκεζερλής ήρθε πρώτη φορά σε επαφή με υπολογιστή σε ηλικία 8 ετών, όταν ακόμη το διαδίκτυο αποτελούσε άγνωστη λέξη για τους περισσότερους. Αρκετά χρόνια αργότερα, ίδρυσε την Convert Group, μια εταιρεία με ηγετική θέση στην ελληνική (και όχι μόνον) αγορά για υπηρεσίες ηλεκτρονικού εμπορίου και ψηφιακού μετασχηματισμού. Παρά την αδιαμφισβήτητα επιτυχημένη πορεία της εταιρείας (το συμβουλευτικό τμήμα της Convert Group εξαγοράστηκε προ ημερών από την EY), ο Παναγιώτης Γκεζερλής μένει πιστός στις αξίες του: Ακεραιότητα Ομαδικότητα - Επινοητικότητα - Εργασία με Χαρά - Πάθος για Ανάπτυξη Ταπεινοφροσύνη. Της Αλεξάνδρας Βαρλά

LAWYER _ 25

_INTERVIEW τον Δημήτρη Μαύρο της PRC - The Management House (υπομονή και επιμονή στην επιχειρηματικότητα) και φυσικά τον Καθ. Γ. Δουκίδη του ΟΠΑ (συνεχής μετασχηματισμός στην επιχειρηματικότητα).

Όλα αυτά βγήκαν από την ομάδα, δεν τα ορίσαμε εγώ ή η συνέταιρός μου, η Έλενα Χαϊλαζοπούλου. Και αυτό με χαροποίησε πολύ, γιατί η ομάδα είχε υιοθετήσει τις αξίες που θεωρούσα απαραίτητες για οποιαδήποτε επιχείρηση θέλει να φτάσει ψηλά. Όταν κλείσαμε τα 6 χρόνια λειτουργίας όμως, φώναξα όλη την ομάδα και όρισα εγώ την 6η αξία μας: Ταπεινοφροσύνη. Έχω δει πολλές ηγέτιδες εταιρείες να καταστρέφονται από την πλεονεξία και την απληστία και από στελέχη που «καβαλάνε το καλάμι». Βλέποντας ότι είμαστε στην αρχή μιας πιθανά επιτυχημένης πορείας, ήθελα να εξοπλίσω την ομάδα μας με αυτή την σημαντική αξία, ως άμυνα σε μελλοντικά στραβοπατήματα.

Πώς έχει επηρεαστεί, κατά τη γνώμη σας, το ηλεκτρονικό εμπόριο από την πανδημία του Covid-19; Ποιες αγορές έχουν ωφεληθεί και ποιες έχουν πληγεί περισσότερο; Στο ηλεκτρονικό εμπόριο προϊόντων δεν υπάρχει κανένας κλάδος που να είχε αρνητικές συνέπειες, από τον Μάρτιο του 2020 έως και σήμερα. Ακόμα και οι online αγορές ρούχων και παπουτσιών έχουν εκτοξευθεί, παρόλο που τη μισή μέρα είμαστε όλοι με πυτζάμες και παντόφλες. Παρατηρούμε αύξηση online αγορών και στα είδη αυτοκίνησης και μοτοκίνησης, παρόλο που δεν κυκλοφορούμε έξω όσο προ πανδημίας. Εκεί, όμως, που έχει υπάρξει μεγάλο χτύπημα είναι στο ηλεκτρονικό εμπόριο εισιτηρίων μεταφορών και θεαμάτων και, φυσικά, στις online κρατήσεις σε τουριστικά καταλύματα. Παρατηρώντας, όμως, ιστορικά τι συνέβη στις Ασιατικές χώρες με εμπειρία στις πανδημίες (θυμίζω SARS 2002-2004), είμαι απολύτως βέβαιος ότι στην τριετία 2022-2025 θα υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη επιτάχυνση του ηλεκτρονικού εμπορίου στη χώρα μας και παγκοσμίως, ακόμα και στους τομείς που αυτό έχει σήμερα πληγεί.

Η Convert Group αναδείχθηκε για τρίτη συνεχόμενη χρονιά ως ένα από τα 25 Καλύτερα Εργασιακά Περιβάλλοντα της Ελλάδας. Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που πιστεύετε ότι σας διαφοροποιούν ως εταιρεία και σας οδηγούν κάθε χρόνο σε αυτή τη διάκριση; Στο σημείο αυτό να σας πω ότι δεν είναι δύσκολο να αναδειχθείς ως ένα από τα 25 καλύτερα εργασιακά περιβάλλοντα στην Ελλάδα. Δεν μειώνω τον θεσμό – είναι ένας εξαιρετικός θεσμός του Great Place to Work® που γίνεται εδώ και 30 χρόνια σε 58 χώρες και βασίζεται στα κρυφά ερωτηματολόγια 100 εκ. υπαλλήλων που έχουν συμμετάσχει μέχρι σήμερα. Αλλά μειώνω το προβληματικό εργασιακό περιβάλλον που δημιουργούν και συντηρούν οι ιδιοκτήτες των περισσοτέρων ελληνικών επιχειρήσεων. Εμείς βγαίνουμε ανάμεσα στις καλύτερες, γιατί κάνουμε τα αυτονόητα. Εμπιστευόμαστε και σεβόμαστε τους ανθρώπους μας, θέλουμε να είναι υπε-

Ποιες είναι οι αξίες και οι αρχές που χαρακτηρίζουν την ομάδα σας; Ευχαριστώ για την ερώτηση. Για εμένα οι αξίες και οι αρχές είναι πιο σημαντικές από τα κέρδη και τα έσοδα. Όταν η Convert Group έκλεισε 3 χρόνια λειτουργίας, μαζευτήκαμε οι τότε 10 υπάλληλοί της σε μία εκδρομή μας στην Ορεινή Ναυπακτία και συζητήσαμε για το ποιες θα είναι οι αξίες μας. Όπως και στα παιδιά, είναι κάπου στα 3 έτη που αρχίζει να διαμορφώνεται ο χαρακτήρας τους και το αξιακό τους σύστημα, οπότε δεν θα έπρεπε αυτή την συζήτηση να την κάνουμε νωρίτερα ή αργότερα. Τότε λοιπόν ορίσαμε τις 5 αξίες μας, με την 1η να βγαίνει αβίαστα και ομόφωνα από όλη την ομάδα: • Ακεραιότητα • Ομαδικότητα • Επινοητικότητα • Εργασία με Χαρά • Πάθος για Ανάπτυξη

Eίμαι απολύτως βέβαιος ότι στην τριετία 2022-2025 θα υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη επιτάχυνση του ηλεκτρονικού εμπορίου στη χώρα μας και παγκοσμίως, ακόμα και στους τομείς που αυτό έχει σήμερα πληγεί 26 _ LAWYER

Η Convert Group έχει πλέον επικεντρωθεί στα Data & Analytics του Ηλεκτρονικού Εμπορίου. Ποια είναι η αξία των δεδομένων στο σημερινό επιχειρηματικό οικοσύστημα; “Data is the new oil”. Να σας είμαι ειλικρινής, δεν καταλάβαινα ούτε κι εγώ πριν μερικά χρόνια τι αξία έχουν τα big data για τα οποία γινόταν τέτοιος ντόρος. Αν, όμως, καθίσεις δίπλα σε κάποιον data scientist (η χώρα μας και η εταιρεία μας έχει μερικούς από τους καλύτερους παγκοσμίως), τότε καταλαβαίνεις ότι όχι μόνον υπάρχει υπεραξία, αλλά και προσδιορίζεται εκ νέου τι σημαίνει αξία. Αναδιαμορφώνεται ο τρόπος που τα στελέχη μίας εταιρείας λαμβάνουν αποφάσεις. Να δώσω ένα παράδειγμα. Πώς μπορούν τα ηλεκτρονικά super markets της Ελλάδας να προσδιορίσουν τι ζήτηση θα έχουν τον Δεκέμβριο του 2021, όταν θα έχει περάσει η πανδημία, ώστε να αξιολογήσουν το ύψος των επενδύσεων που πρέπει να κάνουν σήμερα σε logistics και operations; Μία ανάλυση demand forecasting, μπορεί να την υπολογίσει, μειώνοντας ένα σωρό παράγοντες που δημιουργούν αβεβαιότητα και περιπλοκότητα. Και το πιο σημαντικό: βασίζοντας τις αποφάσεις στα δεδομένα, μειώνεις τον κίνδυνο να έχεις επηρεαστεί από τα συναισθήματά σου. “Data beats emotions.” Μόλις πριν από μερικές ημέρες, ανακοινώθηκε η εξαγορά του Συμβουλευτικού Τμήματος της Convert Group από την Ernst & Young. Τι οδήγησε σε αυτήν τη συμφωνία; Ποιος θα είναι ο δικός σας ρόλος και της ομάδας σας σε αυτό το νέο σχήμα;

ρήφανοι που δουλεύουν στην Convert Group, δημιουργούμε ένα αίσθημα δικαιοσύνης μέσα στην εταιρεία και προάγουμε την συντροφικότητα μεταξύ των εργαζομένων μας. Όμως, ο στόχος μας είναι να γίνουμε ένα από τα 25 καλύτερα εργασιακά περιβάλλοντα της Ευρώπης. Και έχουμε πολύ δρόμο για αυτό. Έχουμε στην εταιρεία μας μερικά από τα καλύτερα ταλέντα του κλάδου μας. Δεν τους πληρώνουμε όμως -τουλάχιστον όχι ακόμα- τους καλύτερους μισθούς του κλάδου μας. Έχουμε εξαιρετικά σπάνιους ανθρώπους με ξεχωριστή προσωπικότητα. Δεν τους βοηθάμε στο worklife balance γιατί οι στόχοι μας να γίνουμε παγκόσμιοι ηγέτες του κλάδου μας, δεν επιτρέπουν δουλειά 5 ημέρες x 8 ώρες. Εύχομαι κάποια στιγμή - και μάλιστα σύντομα - να αποζημιώσουμε όλους τους Converters για την αφοσίωση και την σκληρή δουλειά τους. Μας τιμούν και με τα δύο.

Η αλήθεια είναι ότι αποχωριζόμαστε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία της εταιρείας μας. Πήραμε εμείς αυτή την στρατηγική απόφαση, ώστε να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στις καινοτόμες τεχνολογικές πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου eRetail Audit & eRetail Content που αναπτύξαμε τα τελευταία 3 χρόνια και βασίζονται σε τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης. Με αυτές θέλουμε να ηγηθούμε στην παροχή και αξιοποίηση δεδομένων στο παγκόσμιο ηλεκτρονικό εμπόριο καταναλωτικών αγαθών και φαρμάκων που καλπάζει. Οραματιζόμαστε η Convert Group να γίνει ο τρόπος που μετριέται το ηλεκτρονικό εμπόριο διεθνώς, τίποτα λιγότερο από αυτό. Σε ό,τι αφορά την εξαγορά, δεν άλλαξε ούτε η μετοχική μας σύνθεση, ούτε εγώ ή η συνέταιρός μου θα έχουμε κάποια σχέση με την ΕΥ, πέρα από πολύ φιλική με όλους τους ανθρώπους της. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να πω ότι μας

27 _ LAWYER

_INTERVIEW στιγμή της διαπραγμάτευσης εγώ δεν έκανα τεχνάσματα τύπου «αν δεν συμφωνήσετε, έχω κι άλλους που ενδιαφέρονται». Από την πρώτη στιγμή βάλαμε και οι 2 πλευρές την αμοιβαία εμπιστοσύνη ως οδηγό στις διαπραγματεύσεις μας. Ζητήσαμε από τους δικηγόρους μας και τους συμβούλους μας, όπου δημιουργείται ρίσκο, να το κουβεντιάζουμε και οι δύο πλευρές με λογικά επιχειρήματα και να βρίσκουμε λύσεις. Προσπαθήσαμε για το καλό και των δύο πλευρών. Μπορώ να θυμηθώ πολλές στιγμές που η ΕΥ μου υπέδειξε πράγματα για το καλό της Convert Group και εγώ αντίστοιχα έκανα επεμβάσεις που εξασφάλιζαν στο ακέραιο τα οφέλη της ΕΥ. Αλλά θα μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω δημόσια το νομικό μας γραφείο από την Αλεξίου-Κοσμόπουλος Εταιρεία Δικηγόρων και ειδικά τον Αλέξανδρο Κοσμόπουλο που καθοδήγησε από την πλευρά μας με μαεστρία το νομικό σκέλος της συμφωνίας και τη συμβουλευτική εταιρεία TaxStore Consulting και τίμησαν με το ενδιαφέρον τους αρκετά μεγάλες εταιρείες όταν κινηθήκαμε να βρούμε αγοραστή για το Συμβουλευτικό μας Τμήμα και «νέο σπίτι» για τους 7 εξαιρετικά senior και άξιους συμβούλους μας. Σημαντικός παράγοντας στην επιλογή μας ήταν το γεγονός ότι παρά το μεγάλο μέγεθος και την παγκόσμια παρουσία της ΕΥ, είναι μια εταιρεία που έχει ως επίκεντρο τους ανθρώπους της. Παρέχει ένα ιδανικό εργασιακό περιβάλλον και μία επιχειρηματική κουλτούρα που βασίζεται σε αξίες και ηθική. Αυτά ταίριαξαν απόλυτα στην επιχειρηματική φιλοσοφία μας και ήταν, ίσως, το πιο σημαντικό κριτήριο που είχαμε μαζί με την ομάδα των συμβούλων μας, ώστε να ολοκληρωθεί με επιτυχία αυτή η εξαιρετική στρατηγική κίνηση των 2 εταιρειών.

Εμπιστευόμαστε και σεβόμαστε τους ανθρώπους μας, θέλουμε να είναι υπερήφανοι που δουλεύουν στην Convert Group, δημιουργούμε ένα αίσθημα δικαιοσύνης και προάγουμε την συντροφικότητα μεταξύ των εργαζομένων μας τον Σταύρο Σταυρακούδη που υποστήριξε στο φοροτεχνικό και οικονομικό σκέλος. Είμαστε τυχεροί στην Convert Group που τους έχουμε. Νιώθω άσχημα, ωστόσο, γιατί οι διαπραγματεύσεις κορυφώθηκαν αναγκαστικά μέσα στις γιορτές των Χριστουγέννων και νομίζω με άκουγαν πιο συχνά από ότι θα ήθελαν, αυτοί και οι οικογένειές τους. Όπως, άλλωστε, το ίδιο συνέβη και με τις εσωτερικές νομικές και φορολογικές της υπηρεσίες της ΕΥ που εργάστηκαν πολύ σκληρά για την επιτυχημένη ολοκλήρωση της διαδικασίας. Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς και τους συγχαίρω για την εξαιρετική συνεργασία.

■

Πρόκειται για μια συμφωνία, η οποία ολοκληρώθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Πού αποδίδετε την επιτυχία της; Νομίζω δεν θα έχω την τύχη να ξαναζήσω μία τόσο εξαιρετική εμπειρία ολοκλήρωσης μεγάλης επαγγελματικής συμφωνίας. Δεν ήταν μόνον ο χρόνος-ρεκόρ που αυτή επιτεύχθηκε, αλλά ότι έγινε με αμοιβαία επωφελείς όρους και πολύ σεβασμό μεταξύ των δύο πλευρών. Σε καμία στιγμή της διαπραγμάτευσης η ΕΥ δεν έδειξε απληστία ή μου είπε «εμείς είμαστε πολυεθνική και μόνο έτσι γίνονται τα πράγματα». Σε καμία

28 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

Ο νέος Νόμος για την Eταιρική Διακυβέρνηση: Το αυστηρότερο πλαίσιο για το Διοικητικό Συμβούλιο των Α.Ε. Καθιστώντας υποχρεωτικό ένα ευρύ πλέγμα διατάξεων για την εταιρική διακυβέρνηση των εισηγμένων εταιρειών, με τη θέσπιση Πολιτικής Καταλληλότητας και Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, καθώς και με την ενίσχυση του εσωτερικού ελέγχου και την αναπροσαρμογή των αρμοδιοτήτων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, ο νέος νόμος αναμένεται να βελτιώσει τη διαφάνεια και την αξιοπιστία των εταιρειών. Της

Ο

Αλεξιάννας Τσότσου

νέος νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση που ψηφίστηκε πριν λίγους μήνες δημιουργεί ένα αυστηρό πλέγμα διατάξεων που αφορούν τη διοίκηση των ανώνυμων εταιρειών, με στόχο τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιριών και συνακόλουθα της κεφαλαιαγοράς, έτσι ώστε να καταστεί ευκολότερη και η προσέλκυση επενδύσεων. Ο 4706/2020 με τίτλο «Εταιρική διακυβέρνηση ανωνύμων εταιρειών, σύγχρονη αγορά κεφαλαίου, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/828 του Ευρωπαϊκού

Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, μέτρα προς εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΕ) 2017/1131 και άλλες διατάξεις» αντικαθιστά τον νόμο 3016/2002 για την εταιρική διακυβέρνηση και έχει ισχύ από τις 17 Ιουλίου 2021. Οι διατάξεις του νόμου αυτού θα ισχύουν συμπληρωματικά με τις διατάξεις του εταιρικού νόμου (4548/2018). Στην περίπτωση ειδικών ρυθμίσεων και παρεκκλίσεων από τον εταιρικό νόμο, ισχύουν οι διατάξεις του νέου νόμου. Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι ότι θέτει αυστηρό-

LAWYER _ 29

Ο νέος Νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση

υλοποίηση της επιχειρησιακής στρατηγικής, η αναγνώριση και διαχείριση των επιχειρησιακών κινδύνων, η διασφάλιση της πληρότητας και της αξιοπιστίας των χρηματοοικονομικών στοιχείων της εταιρείας και η συμμόρφωση με το κανονιστικό και νομοθετικό πλαίσιο.

τερο πλαίσιο στην εταιρική διακυβέρνηση σε σχέση με το προηγούμενο νομοθέτημα με την υποχρέωση ύπαρξης Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, την ενίσχυση του ρόλου της Επιτροπής Εσωτερικού Ελέγχου και τη στόχευση για αποτελεσματική αντιμετώπιση της σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ μετόχων και διοίκησης. Το ρυθμιστικό πλαίσιο του νόμου αφορά καταρχήν τις εισηγμένες εταιρείες σε ρυθμιζόμενη αγορά στην Ελλάδα. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι το ουσιαστικό του πεδίο μπορεί να γίνει πολύ ευρύτερο. Ενώ, λοιπόν, οι διατάξεις του είναι υποχρεωτικές για τις εισηγμένες ανώνυμες εταιρείες, ο νόμος παρέχει ένα χρήσιμο πλαίσιο, το οποίο μπορεί να καλύψει όλες τις εταιρείες που αναζητούν επενδυτές και θέλουν να εφαρμόσουν τις βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης.

Ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών Οι τρεις κατηγορίες των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου (εκτελεστικά, μη εκτελεστικά, ανεξάρτητα) διατηρούνται, όμως τα καθήκοντά τους αναπροσδιορίζονται και θεσπίζονται ελάχιστα καθήκοντα κάθε κατηγορίας, ώστε να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και εύρυθμη λειτουργία του Διοικητικού Συμβουλίου. Αναφορικά με τα εκτελεστικά μέλη, η ευθύνη τους έγκειται κυρίως στην εφαρμογή της στρατηγικής του Διοικητικού Συμβουλίου, αλλά και στη λήψη μέτρων που ασκούν ουσιώδη επιρροή στην εταιρεία, όταν αυτό επιβάλλεται από τις συνθήκες. Επιπλέον, υποχρεούνται να ενημερώνουν άμεσα και εγγράφως τα μη εκτελεστικά μέλη σε περιπτώσεων κρίσεων και επερχόμενου κινδύνου. Αναφορικά με τα μη εκτελεστικά μέλη, ο κύριος ρόλος τους είναι η εποπτεία επί των εκτελεστικών μελών. Μάλιστα, σύμφωνα με τον νέο νόμο, ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου πρέπει να προέρχεται από αυτή την κατηγορία μελών, αλλά προβλέπεται η δυνατότητα παρέκκλισης, εφόσον διοριστεί ως Αντιπρόεδρος ένα μη εκτελεστικό μέλος. Αναφορικά με τα ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη, ο νέος νόμος ενισχύει το ρόλο τους και στοχεύει στην ανεξαρτησία τους, επεκτείνοντας και απαγορεύοντας τις περιπτώσεις στις οποίες τίθεται

Πολιτική καταλληλότητας Καθιερώνεται η υποχρέωση στη Γενική Συνέλευση να θεσπίσει Πολιτική Καταλληλότητας του Διοικητικού Συμβουλίου με περιεχόμενο το οποίο δεν ορίζεται από τον νόμο. Το μοναδικό περιεχόμενο της Πολιτικής Καταλληλότητας που έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα με βάση τον νόμο είναι η ελάχιστη ποσόστωση ανά φύλο (25% γυναίκες) και η πρόβλεψη για μη έκδοση τελεσίδικης δικαστικής απόφασης περί εμπλοκής σε ζημιογόνες συναλλαγές εταιρίας με συνδεδεμένα μέρη για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Στο πλαίσιο αυτό, αναβαθμίζεται και ο ρόλος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, μία εκ των αρμοδιοτήτων της οποίας είναι να δημοσιεύει κατευθυντήριες γραμμές για τη θέσπιση και την εφαρμογή της Πολιτικής Καταλληλότητας.

Αρμοδιότητες Διοικητικού Συμβουλίου Οι κύριες αρμοδιότητες του Διοικητικού Συμβουλίου προβλέπονται στον νόμο 4548/2018, όμως ο νέος νόμος προβλέπει αναλυτικά μερικές ακόμα αρμοδιότητες που συμβάλλουν στην αξιοπιστία και την περιφρούρηση της εταιρικής διακυβέρνησης. Η βασικότερη αρμοδιότητα είναι η παρακολούθηση και η ανά τριετία αξιολόγηση του θεσμού της εταιρικής διακυβέρνησης της εταιρίας και η διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του συστήματος εσωτερικού ελέγχου. Η επίβλεψη του εφαρμοζόμενου συστήματος εσωτερικού ελέγχου αποκτά ιδιαίτερη σημασία, ώστε να επιτυγχάνονται συγκεκριμένοι στόχοι στην εταιρεία. Μεταξύ αυτών αναφέρονται ενδεικτικά η

Ο νέος νόμος ενισχύει την ανεξαρτησία της Επιτροπής Ελέγχου και θεσπίζει δύο νέες επιτροπές, (Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων), στοχεύοντας στη διασφάλιση της διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση 30 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT θέμα εξάρτησης. Επιπλέον, όχι μόνο διατηρείται η πρόβλεψη ότι απαιτείται να υπάρχουν τουλάχιστον 2 ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη στη σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου, ενώ παράλληλα ο αριθμός τους δεν θα πρέπει να είναι μικρότερος από το 1/3 των μελών, αλλά προβλέπεται και η υποχρεωτική παράσταση δύο ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών για την επίτευξη απαρτίας σε σημαντικές συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου. Τέτοιου είδους συνεδριάσεις είναι αυτές που αφορούν την κατάρτιση των οικονομικών καταστάσεων της εταιρείας και αυτές που έχουν θέμα ημερήσιας διάταξης, για το οποίο απαιτείται η λήψη απόφασης με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία από τη Γενική Συνέλευση.

Επιτροπές Διοικητικού Συμβουλίου Με τον προϊσχύσαντα νόμο, προβλεπόταν η υποχρεωτική ύπαρξη μίας επιτροπής, της Επιτροπής Ελέγχου. Ο νέος νόμος ενισχύει την ανεξαρτησία της και επιπλέον θεσπίζει δύο νέες επιτροπές, την Επιτροπή Αποδοχών και την Επιτροπή Υποψηφιοτήτων, στοχεύοντας στη διασφάλιση της διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση. Η Επιτροπή Ελέγχου ρυθμίζεται από τον νόμο 4449/2017, ο οποίος ορίζει ότι αποτελείται από μη εκτελεστικά μέλη του διοικητικού συμβουλίου και έχει αρμοδιότητες, όπως η επίβλεψη των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου, η παρακολούθηση του υποχρεωτικού ελέγχου των ετήσιων και ενοποιημένων χρηματοοικονομικών καταστάσεων και ο έλεγχος της διαδικασίας επιλογής και ανεξαρτησίας των ορκωτών λογιστών. Την προστατευτική και εγγυητική λειτουργία της Επιτροπής Ελέγχου πλαισιώνουν οι δύο νέες επιτροπές, η θέσπιση των οποίων γίνεται πλέον υποχρεωτική και δεν εναπόκειται, όπως παλαιότερα, στην προαιρετική εναρμόνιση των εταιρειών με τις βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης. Η Επιτροπή Αποδοχών επεξεργάζεται ζητήματα της Πολιτικής Αποδοχών, η οποία εισάγεται προς έγκριση στη Γενική Συνέλευση. Η Επιτροπή Υποψηφιοτήτων υποδεικνύει τα κατάλληλα πρόσωπα που θα καλύψουν τις θέσεις των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, λαμβάνοντας υπόψη τις επιταγές της Πολιτικής Καταλληλότητας.

κανονισμού είναι ευρύτερο και πιο απαιτητικό και αφετέρου ότι η περίληψή του δημοσιεύεται στον διαδικτυακό τόπο της εταιρείας. Επιπλέον, τόσο η ύπαρξη όσο και η επικαιροποίηση του κανονισμού με βάση τις νέες διατάξεις πρέπει να επιβεβαιώνονται στην Έκθεση Ελέγχου από τον αρμόδιο ορκωτό ελεγκτή-λογιστή ή την ελέγχουσα ελεγκτική εταιρεία.

Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου Ο νέος νόμος προχωρεί και στη θέσπιση Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου, στη θέση της αντίστοιχης Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου του προηγούμενου νόμου. Η διαφορά της νέας μονάδας είναι ότι έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και της παρέχονται επιπλέον εχέγγυα για την ορθή λειτουργία και αποδοτικότητά της με εντατικότερο έλεγχο, αλλά και για την ανεξαρτησία της από το Διοικητικό Συμβούλιο. Η μονάδα στελεχώνεται από εργαζόμενους πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης που δεν είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Το μόνο πρόσωπο που ορίζεται από αυτό είναι ο επικεφαλής της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου. Σε περίπτωση μεταβολής αυτού του προσώπου, πρέπει να γίνεται γνωστοποίηση στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς με υποβολή των πρακτικών της συνεδρίασης του Διοικητικού Συμβουλίου. Ο Επικεφαλής της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου παρίσταται στις Γενικές Συνελεύσεις των μετόχων.

Κανονισμός λειτουργίας Η υποχρέωση για κατάρτιση του Κανονισμού Λειτουργίας της εταιρείας από το Διοικητικό Συμβούλιο δεν αποτελεί νέα ρύθμιση, καθώς προβλεπόταν και στον προηγούμενο νόμο. Η καινοτομία του νέου νόμου είναι αφενός ότι το υποχρεωτικό περιεχόμενο του

LAWYER _ 31

Ο νέος Νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση

Κυρώσεις Οι κυρώσεις που καθιερώνονται σε περίπτωση παράβασης του νόμου είναι σημαντικές και επιβάλλονται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Τράπεζας της Ελλάδος. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς εποπτεύει και διενεργεί ελέγχους για την τήρηση των νέων διατάξεων, ενώ σε περίπτωση διαπίστωσης παράβασης μπορεί να επιβάλλει επίπληξη ή χρηματικό πρόστιμο μέχρι 3 εκατομμύρια ευρώ στην εταιρεία και σε κάθε περίπτωση έως 5% του συνολικού ετήσιου κύκλου εργασιών της, καθώς και επίπληξη ή χρηματικό πρόστιμο μέχρι 3 εκατομμύρια ευρώ σε μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ή άλλα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου. Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς θα εξειδικεύσει εντός δύο μηνών από την έναρξη ισχύος του νόμου το ειδικότερο πλαίσιο προσδιορισμού, υπολογισμού και επιμέτρησης των κυρώσεων.

Κώδικας εταιρικής διακυβέρνησης Με βάση τις διατάξεις του νέου νόμου, η υιοθέτηση και εφαρμογή Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης καθίσταται υποχρεωτική για τις εισηγμένες εταιρείες και όχι προαιρετική με βάση τις αρχές της βέλτιστης διακυβέρνησης, όπως ίσχυε με το προηγούμενο καθεστώς. Ωστόσο, δεν είναι υποχρεωτική η επιλογή ενός, συγκεκριμένου Κώδικα, αλλά αν υπάρξουν αποκλίσεις από τον υφιστάμενο Κώδικα θα πρέπει αυτές να συμπεριληφθούν στη Δήλωση Εταιρικής Διακυβέρνησης, όπως αυτή ορίζεται στον νόμο 4548/2018. Επιπλέον, αναμένεται η τροποποίηση του Ελληνικού Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, αλλά και η ανακοίνωση περισσότερων λεπτομερειών από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για την εφαρμογή αυτής της υποχρέωσης του νόμου.

Συμπερασματικά

Διαφάνεια και ενημέρωση επενδυτών Με δεδομένο ότι στους κύριους στόχους του νέου νόμου ανήκει η βελτίωση της αξιοπιστίας των εισηγμένων εταιρειών και η προσέλκυση επενδύσεων, είναι λογικό να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις υποχρεώσεις διαφάνειας και έγκυρης ενημέρωσης των μετόχων της εταιρείας. Καταρχάς, ισχύει η υποχρέωση ενημέρωσης σχετικά με τα υποψήφια μέλη του του Διοικητικού Συμβουλίου με ανάρτηση στον διαδικτυακό τόπο της εταιρείας της αιτιολόγησης της πρότασης κάθε υποψήφιου μέλους, του βιογραφικού του σημειώματος και τη συνδρομής των κριτηρίων τόσο του νόμου όσο και της Πολιτικής Καταλληλότητας. Η ανάρτηση διενεργείται το αργότερο 20 ημέρες πριν από τη Γενική Συνέλευση που θα προχωρήσει σε εκλογή των μελών αυτών. Επίσης, αξιοσημείωτη είναι και η υποχρέωση υποβολής από το Διοικητικό Συμβούλιο προς τη Γενική Συνέλευση έκθεσης για τη χρήση των κεφαλαίων που θα προέλθουν από αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, με επενδυτικό σχέδιο και απολογισμό της χρήσης των κεφαλαίων της εταιρείας. Η διαφοροποίηση με τον νόμο αυτό έγκειται στις αποκλίσεις στη χρήση των αντληθέντων κεφαλαίων. Ο νέος νόμος προβλέπει ότι προκειμένου να υλοποιηθεί μια τέτοια απόκλιση, απαιτείται ειδική απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου με αυξημένη πλειοψηφία 3/4 των μελών του, ενώ απαραίτητη είναι και η έγκριση από τη Γενική Συνέλευση με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία.

Με τις νέες διατάξεις, θεσπίζεται ένα αυστηρότερο πλαίσιο για τη λειτουργία του Διοικητικού Συμβουλίου στις εισηγμένες εταιρείες, το οποίο αναμένεται να αυξήσει τη διαφάνεια και να εντατικοποιήσει τον εσωτερικό έλεγχό τους. Φυσικά, μένει να δούμε στην πράξη πώς ακριβώς θα λειτουργήσει το νέο πλαίσιο, όταν τεθεί σε ισχύ το προσεχές καλοκαίρι. Πάντως, έχουν ήδη εκφρασθεί ορισμένες αντιδράσεις για τη θέσπιση διαδικασιών που ενδέχεται να επιβαρύνουν με επιπλέον διοικητικό βάρος τις εταιρείες, όπως η καθιέρωση τριών διακριτών επιτροπών. Επιπλέον, οι απαιτήσεις της Πολιτικής Καταλληλότητας και ιδιαίτερα η ποσόστωση φύλου θα απαιτήσει την επανεξέταση της σύνθεσης του Διοικητικού Συμβουλίου πολλών εισηγμένων εταιρειών. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που η έναρξη ισχύος του νόμου τοποθετήθηκε 12 μήνες μετά την ψήφισή του.

■

Η νέα Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου έχει διευρυμένες αρμοδιότητες και της παρέχονται επιπλέον εχέγγυα για την ορθή λειτουργία της, αλλά και την ανεξαρτησία της από το Διοικητικό Συμβούλιο 32 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

> Θ εωρείτε

ότι ο νέος νόμος για την εταιρική διακυβέρνηση είναι επαρκής για την αποτελεσματική εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ διοίκησης και μετόχων μιας εισηγμένης ανώνυμης εταιρείας και συνακόλουθα για τη βελτίωση της αξιοπιστίας της;

Οι περισσότεροι συμφωνούμε ότι ο νέος νόμος είναι στη σωστή κατεύθυνση εκσυγχρονισμού και προσαρμογής στις διεθνείς τάσεις και βέλτιστες πρακτικές, με γνώμονα την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στη χώρα μας. Πιστεύω ότι όντως ο νέος νόμος και οι σχετικές αποφάσεις και εγκύκλιες οδηγίες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς συνθέτουν ένα επαρκές πλαίσιο για την αποτελεσματική εξισορρόπηση των συμφερόντων μεταξύ διοίκησης και μετόχων μιας εισηγμένης ανώνυμης εταιρείας στελεχών. Ο τρόπος εφαρμογής του πλαισίου αυτού από κάθε εμπλεκόμενο, σε συνδυασμό με την εποπτεία και τον έλεγχο εκ μέρους των αρμοδίων αρχών θα εξασφαλίσει την επίτευξη της ισορροπίας αυτής, με έμφαση, κατά τη γνώμη μου, στην ουσία και όχι στην τήρηση του τύπου, στη συνετή άσκηση και όχι στην κατάχρηση των δικαιωμάτων κάθε πλευράς. Η αγορά έχει ανάγκη από δράσεις ενίσχυσης της συμμόρφωσης και από τη διαρκή άσκηση των εποπτικών και ελεγκτικών αρμοδιοτήτων από την πλευρά των αρμόδιων αρχών, προς αποφυγή υποθέσεων που έχουν στιγματίσει τον χώρο κατά το παρελθόν.

>

πάρχουν διατάξεις που θεωρείτε ότι επιδέχονται Υ βελτίωσης, ώστε να μην επιβαρύνουν δυσανάλογα τις εταιρείες; Είναι πολύ καλό που ο νέος νόμος έχει περιλάβει διάταξη για τη σύνταξη έκθεσης εκ μέρους της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς για την πορεία εφαρμογής του νέου πλαισίου ανά διετία, ώστε να προτείνονται βελτιώσεις. Θεωρώ ότι σίγουρα χρειάζεται να προστεθούν στον νόμο ορισμοί σε έννοιες που υπάρχουν, αλλά δεν ορίζονται περαιτέρω, όπως και να εξειδικευθεί ο τρόπος συμμόρφωσης με συγκεκριμένες απαιτήσεις του νέου νόμου, άλλως να διευκρινιστεί ρητά ότι κάθε εταιρεία μπορεί να επιλέγει τον τρόπο συμμόρφωσης με τις διατάξεις αυτές. Ακανθώδες ζήτημα παραμένει η συνδρομή των κριτηρίων ανεξαρτησίας των μελών ΔΣ, το οποίο σε συνδυασμό με την πολιτική καταλληλότητας μελών ΔΣ εν γένει και την αντιπροσώπευση των φύλων κινδυνεύει να οδηγήσει τις ελληνικές εταιρείες σε αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλων στελεχών. Κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να αφεθεί περισσότερη ελευθερία επιλογών στις εταιρείες όσον αφορά στον τρόπο συμμόρφωσής τους με τον ν.

4706/2020 και δεν θα πρέπει να επιβάλλεται «έξωθεν» ή «άνωθεν» ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας των εταιρειών με κινητές αξίες εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά, όπως για παράδειγμα, με την υποχρεωτική υιοθέτηση και εφαρμογή κώδικα εταιρικής διακυβέρνησης που έχει καταρτισθεί από φορέα εγνωσμένου κύρους και την υποχρεωτική περιοδική αξιολόγηση του συστήματος εσωτερικού ελέγχου από τρίτο ανεξάρτητο φορέα.

LAWYER _ 33

Δήμητρα Χατζηαρσενίου Head of Legal Depart ment, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα υπό το πρίσμα του ελεύθερου ανταγωνισμού Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα, κυρίως αυτές που πραγματοποιήθηκαν την εποχή της κρίσης με στόχο την επιβίωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, έλαβαν διάφορες μορφές εξαγοράς και απόκτησης του ελέγχου της μίας επιχείρησης από την άλλη και οδήγησαν σε μια έντονα συγκεντρωτική αγορά, στην οποία ωστόσο κρίθηκε ότι δεν υπάρχει κίνδυνος περιορισμού του ανταγωνισμού. Της

Αλεξιάννας Τσότσου

LAWYER _ 34

_IN THE SPOTLIGHT

Ο

Τα είδη των συγχωνεύσεων

ι συγχωνεύσεις και εξαγορές αποτελούν έναν από τους βασικότερους τομείς που απασχολούν τα τελευταία χρόνια τις επιχειρήσεις, ως ένας τρόπος να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις και τον ανταγωνισμό στη σύγχρονη εποχή. Στόχος τους είναι η αποδοτικότητα, η μείωση των δαπανών και η αύξηση της κερδοφορίας, αλλά συχνά παρατηρείται το φαινόμενο των αμυντικών συγχωνεύσεων, των οποίων η επιδίωξη είναι η βιωσιμότητα και η διατήρηση στην αγορά. Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις που πραγματοποιήθηκαν τα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα ανήκαν κυρίως στη δεύτερη κατηγορία, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της τραπεζικής αγοράς και τη δημιουργία τεσσάρων συστημικών τραπεζών. Οι συγχωνεύσεις αυτές απασχόλησαν την Επιτροπή Ανταγωνισμού, πλην όμως δεν θεωρήθηκε ότι περιορίζουν τον ανταγωνισμό και γι’ αυτό το λόγο ολοκληρώθηκαν ομαλά, με τις όποιες δυσκολίες και καθυστερήσεις να εντοπίζονται κυρίως στις συμφωνίες εξαγοράς εκ μέρους των διοικήσεων των πιστωτικών ιδρυμάτων.

Ο όρος συγχώνευση χρησιμοποιείται με ευρεία έννοια, συμπεριλαμβάνοντας κάθε μορφή ενοποίησης δύο ή περισσότερων επιχειρήσεων, κατά την οποία μεταβιβάζεται το ενεργητικό και το παθητικό της μίας επιχείρησης σε μία άλλη, με την πρώτη συνήθως να παύει να υφίσταται και τη δεύτερη να τη διαδέχεται σε όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις της υπό το καθεστώς οιονεί καθολικής διαδοχής. Ο όρος εξαγορά είναι στενότερος, καθώς σημαίνει την αγορά έναντι ανταλλάγματος του ενεργητικού μιας εταιρείας και την ταυτόχρονη ρευστοποίηση του παθητικού. Η εξαγοράζουσα εταιρεία αποκτά τον έλεγχο της εξαγοραζόμενης, η οποία μπορεί να συνεχίσει να υφίσταται ως υποκείμενο δικαίου, αποτελώντας θυγατρική της πρώτης. Η συγχώνευση των ανώνυμων εταιρειών σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο μπορεί να γίνει με απορρόφηση, με σύσταση νέας εταιρείας ή με εξαγορά, η οποία περαιτέρω διακρίνεται σε εξαγορά με απόκτηση του μετοχικού κεφαλαίου ή με απόκτηση των στοιχείων του ενεργητικού μιας επιχείρησης.

Νομικό πλαίσιο συγχωνεύσεων Οι συγχωνεύσεις ανώνυμων εταιρειών και δη πιστωτικών ιδρυμάτων διέπονται από το ακόλουθο νομικό πλαίσιο: ► Το νόμο 4548/2018 περί Ανωνύμων Εταιρειών. ► Το νόμο 4601/2019, ο οποίος συστηματοποιεί το δίκαιο των εταιρικών μετασχηματισμών τόσο κατά είδος (συγχωνεύσεις, μετατροπές, διασπάσεις) όσο και κατά εταιρική μορφή, ρυθμίζοντας μετασχηματισμούς από ομοειδείς αλλά και διαφορετικές εταιρικές μορφές. ► Το άρθρο 16 του νόμου 2515/1997 που ρυθμίζει τις συγχωνεύσεις μεταξύ πιστωτικών ιδρυμάτων. ► Το άρθρο 9 του νόμου 2992/2002 για την παροχή φορολογικών κινήτρων στις συγχωνευόμενες εταιρείες.

Με δεδομένο ότι οι συγχωνεύσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων γίνονται μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ίδια αγορά, με κοινή συμφωνία μεταξύ τους, πρόκειται για οριζόντιες φιλικές συγχωνεύσεις LAWYER _ 35 LAWYER _ 35

Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα Εκτός από αυτή τη διάκριση που αφορά τη νομική μορφή της συναλλαγής, ενδιαφέρουσα είναι και η διάκριση σε οριζόντια και κάθετη συγχώνευση ανάλογα με τη συσχέτιση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων με σχέση αγοραστή-προμηθευτή αντίστοιχα, αλλά και η διάκριση σε φιλική και επιθετική συγχώνευση ανάλογα με τη συμπεριφορά των εμπλεκόμενων διοικήσεων και την ύπαρξη ή μη κοινού επιχειρηματικού σχεδίου και συμφωνίας. Με δεδομένο ότι οι συγχωνεύσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων γίνονται μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην ίδια αγορά, με κοινή συμφωνία μεταξύ των διοικήσεων, πρόκειται για οριζόντιες φιλικές συγχωνεύσεις.

Ο έλεγχος των συγκεντρώσεων υπό το πρίσμα του ελεύθερου ανταγωνισμού Οι συγχωνεύσεις οποιασδήποτε μορφής ελέγχονται με βάση είτε το ενωσιακό είτε το εθνικό νομικό πλαίσιο περί συγκεντρώσεων και ελεύθερου ανταγωνισμού, ανάλογα με το αν ασκούν επιρροή και περιορίζουν τον ανταγωνισμό στην ευρωπαϊκή ή την εθνική αγορά. Εν προκειμένω, θεμελιώδεις διατάξεις της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), σχετικές με την έννοια της συγκέντρωσης και τη σχέσης της με τον ελεύθερο ανταγωνισμό, είναι τα άρθρα 101 και 102. Το άρθρο 101 θεωρεί ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά και απαγορεύει τις συμπράξεις των επιχειρήσεων, ως συμφωνίες, αποφάσεις και εναρμονισμένες πρακτικές, που έχουν ως αντικείμενο ή αποτέλεσμα την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή την νόθευση του ανταγωνισμού μέσα στην εσωτερική αγορά. Το άρθρο 102 απαγορεύει την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης των επιχειρήσεων μέσα στην εσωτερική αγορά ή σε σημαντικό μέρος της, εφόσον δύναται να περιορίσει τον ελεύθερο ανταγωνισμό των επιχειρήσεων σε αυτή. Σε εθνικό επίπεδο, τα άρθρα 5-9 του

νόμου 3959/2011 αναφέρονται στις συγκεντρώσεις επιχειρήσεων με ευρεία έννοια και κατά συνέπεια στις εξαγορές και τις συγχωνεύσεις, αφού η συγκέντρωση ορίζεται ως η μόνιμη μεταβολή του ελέγχου που προκύπτει από τη συγχώνευση προηγουμένως ανεξάρτητων επιχειρήσεων ή από την απόκτηση με εξαγορά τίτλων ή στοιχείων του ενεργητικού. Η πραγματοποίηση μιας συγκέντρωσης στην Ελλάδα ελέγχεται από την Επιτροπή Ανταγωνισμού ως δυνάμενη να περιορίσει σημαντικά τον ανταγωνισμό μέσα στην εθνική αγορά ή σε σημαντικό μέρος της με βάση τα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων και ιδιαίτερα τη δημιουργία ή την κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Για την πραγματοποίηση του ελέγχου από την πλευρά της Επιτροπής Ανταγωνισμού, κάθε επικείμενη πράξη συγκέντρωσης πρέπει να γνωστοποιείται σε αυτήν τουλάχιστον 30 ημέρες από τη σύναψη της συμφωνίας ή τη δημοσίευση της προσφοράς, εφόσον ο συνολικός κύκλος εργασιών των συγχωνευόμενων επιχειρήσεων ανέρχεται σε τουλάχιστον 150 εκατομμύρια ευρώ. Στην εξέταση της υπόθεσης λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες και η διάρθρωση των σχετικών αγορών, ο ανταγωνισμός, η προοπτική μελλοντικής εισόδου στην αγορά τρίτων επιχειρήσεων, η ύπαρξη εμποδίων εισόδου στην αγορά, οι εναλλακτικές επιλογές τόσο των καταναλωτών όσο και των προμηθευτών και η πιθανή δημιουργία ή ενίσχυση της δεσπόζουσας θέσης.

Στην εξέταση της υπόθεσης από την Επιτροπή Ανταγωνισμού συνυπολογίζεται η διάρθρωση των σχετικών αγορών, η ύπαρξη εμποδίων εισόδου, οι εναλλακτικές επιλογές και η δημιουργία ή ενίσχυση δεσπόζουσας θέσης 36 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT Οι συγχωνεύσεις στον τραπεζικό κλάδο στην Ελλάδα Οι συγχωνεύσεις στον τραπεζικό κλάδο αποτελούν οριζόντιες συγχωνεύσεις, καθώς αφορούν επιχειρήσεις που είναι πραγματικοί ή δυνητικοί ανταγωνιστές στην ίδια σχετική αγορά. Οι οριζόντιες συγκεντρώσεις ενδέχεται να εμποδίσουν τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό, ιδίως με τη δημιουργία ή την ενίσχυση δεσπόζουσας θέσης, καταργώντας σημαντικές ανταγωνιστικές πιέσεις και καθιστώντας τον συντονισμό μεταξύ των επιχειρήσεων ευκολότερο, σταθερότερο ή αποτελεσματικότερο. Οι τραπεζικές συγκεντρώσεις, πάντως, δεν είναι καινούρια πρακτική στην Ελλάδα. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, η χρηματιστηριακή έκρηξη και η βελτίωση των οικονομικών μεγεθών της ελληνικής οικονομίας οδήγησαν σε σημαντικές συγχωνεύσεις τραπεζικών ιδρυμάτων, όπως για παράδειγμα η συγχώνευση της Ιονικής Τράπεζας με την Alpha Bank, της Τράπεζας Εργασίας με τη Eurobank και της Τράπεζας Χίου με την Πειραιώς. Το δεύτερο κύμα των συγχωνεύσεων στην Ελλάδα ήρθε τα χρόνια 2002-2006 με εμβληματικές συγχωνεύσεις στους κλάδους των τηλεπικοινωνιών και της βιομηχανίας, χωρίς όμως να λείπουν και οι συγχωνεύσεις στον τραπεζικό τομέα (π.χ. Τράπεζα Πειραιώς–ΕΤΒΑ, Societe General–Γενική Τράπεζα). Οι κυριότερες, όμως, αλλαγές στο χρηματοπιστωτικό τοπίο επήλθαν με την κρίση και κυρίως από το 2012 και μετά, οπότε επρόκειτο για αμυντικές συγχωνεύσεις με στόχο την εξυγίανση και την επιβίωση των τραπεζικών ιδρυμάτων. Οι πιο εμβληματικές εξελίξεις ήταν η εφαρμογή μέτρων εξυγίανσης που οδήγησαν στη μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων της Αγροτικής Τράπεζας στην Τράπεζα Πειραιώς και οι εξαγορές της Γενικής Τράπεζας από την Τράπεζα Πειραιώς και της Εμπορικής Τράπεζας από την Alpha Bank. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργήθηκαν οι τέσσερις συστημικής σημασίας τράπεζες (Εθνική, Eurobank, Alpha Bank και Πειραιώς), των οποίων η κεφαλαιακή επάρκεια ενισχύθηκε από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Με βάση το νόμο 2515/1997, ο οποίος ρυθμίζει τις συγχωνεύσεις μεταξύ χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αυτές πρέπει να εγκριθούν από την Τράπεζα της Ελλάδος και στη συνέχεια να ακολουθήσει εγκριτική απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης, σύμφωνα και με τις διατάξεις της νομοθεσίας περί ανωνύμων εταιρειών. Η Τράπεζα της Ελλάδος μπορεί με απόφασή της να απορρίψει την συγχώνευση, όταν αποδεικνύεται ανεπαρκής οργάνωση από άποψη διοικητική, λογιστική ή ελεγκτική ή όταν δεν τηρούνται οι αρχές και οι κανόνες σχετικά με την εποπτεία, τη συγκέντρωση κινδύνων και την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.

LAWYER _ 37

Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα Ο έλεγχος εκ μέρους της Τράπεζας της Ελλάδος δεν καλύπτει ζητήματα ελεύθερου ανταγωνισμού, τα οποία, όπως προαναφέρθηκε, είναι αρμοδιότητα της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Στη φάση των αμυντικών τραπεζικών συγχωνεύσεων του τρίτου κύματος, η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού συνεργάστηκε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ήλεγξε τις πτυχές των συναλλαγών που αφορούσαν τις κρατικές ενισχύσεις, ενώ προς αρωγή των ερευνών της ζήτησε και από την Τράπεζα της Ελλάδος την παροχή πληροφοριών και δεδομένων για τον τραπεζικό και τον ασφαλιστικό κλάδο. Η έρευνα για τον περιορισμό του ανταγωνισμού από την πλευρά της Επιτροπής Ανταγωνισμού όσον αφορά στις τραπεζικές συγχωνεύσεις εκτείνεται αφενός στον έλεγχο των επηρεαζόμενων αγορών, όπως των καταθέσεων και των χορηγήσεων λιανικής και επιχειρηματικής τραπεζικής, των μέσων πληρωμής και καρτών, της πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων και της διάθεσης αμοιβαίων κεφαλαίων. Αφετέρου, καταλαμβάνει και τις μη επηρεαζόμενες αγορές, όπως αυτές των χρηματιστηριακών απαιτήσεων, της παροχής ασφαλιστικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών ασφαλιστικής διαμεσολάβησης καθώς και των κτηματομεσιτικών δραστηριοτήτων. Οι συγχωνεύσεις που οδήγησαν στη δημιουργία των τεσσάρων συστημικών τραπεζών εγκρίθηκαν από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, είναι όμως ενδιαφέροντα τα συμπεράσματα που προέκυψαν σχετικά με τη μορφή των συγκεντρώσεων και την επίδρασή τους στον ανταγωνισμό της εθνικής αγοράς. Όσον αφορά στη συγχώνευση της Αγροτικής Τράπεζας με την Τράπεζα Πειραιώς, κρίθηκε ότι συγκέντρωση υφίσταται ακόμη και όταν μεταβιβάζονται συγκεκριμένα στοιχεία του ενεργητικού μιας επιχείρησης, εφόσον τα στοιχεία αυτά συνιστούν μια επιχειρηματική δραστηριότητα με παρουσία στην αγορά και σαφώς προσδιορισμένο κύκλο εργασιών. Η μεταβίβαση δεν είναι απαραίτητο να αφορά μόνο στοιχεία του ενεργητικού, αλλά μπορεί να αφορά και στοιχεία του παθητικού, ακριβώς όπως συνέβη στην εν λόγω

συγκέντρωση, η οποία συνιστά απόκτηση ελέγχου σε τμήμα επιχείρησης μέσω της μεταβίβασης στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού της υπό ειδική εκκαθάριση ανώνυμης τραπεζικής εταιρείας «Αγροτική Τράπεζα» στην ανώνυμη τραπεζική εταιρεία «Τράπεζα Πειραιώς», όπως εγκρίθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού σε ολομέλεια τον Οκτώβριο του 2012. Η συγχώνευση της Εμπορικής Τράπεζας με την Alpha Bank είχε την ιδιαιτερότητα ότι το 95% των μετοχών της Εμπορικής κατείχε η Credit Agricole S.A. Έτσι, η εξαγορά της Εμπορικής από την Alpha Bank έγινε με την απόκτηση του συνόλου των μετοχών εκδόσεως της Εμπορικής που βρίσκονταν στην κυριότητα της Credit Agricole, με αποτέλεσμα η Εμπορική να καθίσταται θυγατρική επιχείρηση της Alpha Bank. Εφόσον με την εξαγορά του συνόλου των μετοχών με δικαίωμα ψήφου επήλθε μόνιμη μεταβολή του ελέγχου της Εμπορικής από τη Credit Agricole στην Alpha Bank, επρόκειτο για συγκέντρωση επιχειρήσεων, η οποία ελέγχθηκε από την Επιτροπή Ανταγωνισμού και κρίθηκε συμβατή με τις απαιτήσεις λειτουργίας του ανταγωνισμού στις επιμέρους αγορές τις οποίες αφορά με απόφαση που εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 2012.

Συμπερασματικά Οι συγχωνεύσεις μεταξύ επιχειρήσεων εξυπηρετούν πολλές διαφορετικές λειτουργίες και μπορούν να λάβουν διάφορες μορφές, οι οποίες εμπίπτουν στην έννοια των συγκεντρώσεων που ελέγχονται στο πλαίσιο της προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού. Οι τραπεζικές συγχωνεύσεις στην Ελλάδα δεν αποτελούν εξαίρεση, αφού τόσο οι στόχοι τους όσο και οι τρόποι ολοκλήρωσής τους διέφεραν ανάλογα με τη χρονική περίοδο και την εκάστοτε περίπτωση. Το τραπεζικό σύστημα που δημιουργήθηκε από τις αμυντικές συγχωνεύσεις την εποχή της κρίσης, στοχεύοντας στην επιβίωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αποτελεί ένα από τα πιο συγκεντρωτικά συστήματα στην Ευρώπη και τον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, κρίθηκε ότι δεν επιφέρει στρεβλώσεις στον ελεύθερο ανταγωνισμό, αλλά αντίθετα προωθεί και ενισχύει τις αγορές τις οποίες αφορά.

■

38 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT

> Τ ο

ελληνικό τραπεζικό σύστημα, έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά τις συγχωνεύσεις των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων την εποχή της κρίσης, είναι ένα από τα πιο συγκεντρωτικά στον κόσμο. Ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που καταφέρνουν να συγκεράσουν αυτή την υψηλή συγκέντρωση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε 4 μόλις επιχειρήσεις με την απρόσκοπτη λειτουργία του ελεύθερου ανταγωνισμού;

Ο τραπεζικός κλάδος στην Ελλάδα υπέστη κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης σημαντική συρρίκνωση, όπως προκύπτει και από την εξέλιξη του δείκτη συγκέντρωσης κεφαλαίων CR5 (μερίδιο αγοράς των πέντε πρώτων του κλάδου), ο οποίος αυξήθηκε από 69% το 2009 σε 97% το 2019 (πηγή ECB). Οι 4 συστημικές τράπεζες εξ αρχής αντιμετώπιζαν σημαντικά προβλήματα λόγω των κόκκινων δανείων και για το λόγο αυτό προχώρησαν και οι τέσσερις στην εκχώρηση της διαχείρισης χαρτοφυλακίων μη εξυπηρετούμενων δανείων σε εταιρίες διαχείρισης κεφαλαίων. Η συγκέντρωση του κλάδου είναι, επομένως, άρρητα συνδεδεμένη με την πολυετή οικονομική κρίση στην Ελλάδα και δύναται να δικαιολογείται και αντικειμενικά, καθώς αντίστοιχου πληθυσμού χώρες έχουν επίσης μικρό αριθμό τραπεζών, όπως η Πορτογαλία με 3 μεγάλες τράπεζες. Στον βαθμό που οι 4 συστημικές τράπεζες ανταγωνίζονται μεταξύ τους στις βασικές οικονομικές παραμέτρους, όπως στις υπηρεσίες για χορήγηση δανείων και για καταθέσεις, πιστωτικές κάρτες, τραπεζικές συναλλαγές κλπ, η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν έχει λόγο να παρέμβει. Όπως όμως γνωρίζετε, η Επιτροπή το 2019 προέβη σε επιτόπιους ελέγχους, για να ελέγξει υπόνοιες περί παραβάσεων των κανόνων ανταγωνισμού στη λιανική και επιχειρηματική τραπεζική. Η αξιολόγηση του φακέλου της υπόθεσης θα δείξει σε ποιο βαθμό λειτουργεί ο ανταγωνισμός στην εν λόγω αγορά. Παράλληλα, βρίσκεται σε εξέλιξη στην Επιτροπή Ανταγωνισμού κλαδική έρευνα στο FINTECH, σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος, προκειμένου να διερευνηθεί η συμβολή που μπορεί να έχουν οι νέες τεχνολογίες στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα για την αύξηση του ανταγωνισμού αναφορικά με το εύρος υπηρεσιών και τις χρεώσεις για τους καταναλωτές.

>

πάρχει διεθνώς μια Υ σε διάφορους τομείς Θεωρείτε ότι αυτή η βλάψει τον ελεύθερο

αυξανόμενη τάση για συγχωνεύσεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας. τάση εν τέλει θα ωφελήσει ή θα ανταγωνισμό στις σχετικές αγορές;

Τα τελευταία έτη, παρατηρούνται τάσεις συγκέντρωσης σε όλους τους κλάδους της παραδοσιακής οικονομίας όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Το θέμα αυτό απασχολεί όλες τις επιτροπές ανταγωνισμού διεθνώς, ενώ έχει αναφερθεί και σε σχετική μελέτη του Επικεφαλής Οικονομολόγου στον Λευκό Οίκο ήδη από το 2016. Ο βαθμός συγκέντρωσης ενός κλάδου εξαρτάται από πολλές παραμέτρους σε μικροοικονομικό επίπεδο, ενώ σε μακροοικονομικό επίπεδο θα μπορούσε να συσχετιστεί με τον βαθμό εξωστρέφειας μιας οικονομίας, το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και την ένταση του διεθνούς εμπορίου. Αντίστοιχα ερμηνεύεται και ο αντίκτυπος στον ανταγωνισμό και στους τελικούς καταναλωτές. Η συγκέντρωση ενός κλάδου δεν λειτουργεί απαραίτητα εις βάρος των καταναλωτών. Εξαρτάται από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σχετικής αγοράς, αλλά και από τον βαθμό που οι εταιρίες θα συμμορφωθούν με τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού και εκεί η Επιτροπή έχει κομβικό ρόλο τόσο για την πρόληψη και την αποτροπή αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών όσο και για την καταστολή αυτών.

LAWYER _ 39

Ιωάννης Λιανός Πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού

Ταξίδια την εποχή του κορωνοϊού:

Περιορισμοί και δικαιώματα των επιβατών Οι μαζικές ακυρώσεις των ταξιδιών εν μέσω πανδημίας και η πληθώρα περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων έχουν φέρει στο επίκεντρο σειρά ζητημάτων σχετικά με τα δικαιώματα των επιβατών και την τήρησή τους από τις εταιρείες μεταφορών και τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Η προσπάθεια αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων από τους αρμόδιους φορείς επικεντρώνεται στον συντονισμό των περιορισμών μεταξύ των κρατών-μελών και στην αποσαφήνιση των δικαιωμάτων των επιβατών στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί.

Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 40

_IN THE SPOTLIGHT

δεν υπόκεινται σε συγκεκριμένους κανόνες για την προστασία των δικαιωμάτων των επιβατών. Τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, όλους αυτούς τους μήνες έχουν υπάρξει πολυάριθμες διασαφηνίσεις των αρμόδιων φορέων, ώστε να γίνει ξεκάθαρο το πλαίσιο που ορίζει τα δικαιώματα όσων ταξιδεύουν και όσων δεν μπορούν να ταξιδέψουν εξαιτίας της πανδημίας.

Ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τον περιορισμό των ταξιδιών

H

πανδημία του κορωνοϊού, η οποία οσονούπω κλείνει ένα έτος ύπαρξης και εξάπλωσης, δημιούργησε μια πρωτοφανή κατάσταση σχεδόν σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, με τις μετακινήσεις προσώπων να έχουν πληγεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τομέα. Οι μαζικές ακυρώσεις ταξιδιών, τα περιοριστικά μέτρα που έχουν λάβει πολλές χώρες για την είσοδο επιβατών στο έδαφός τους και οι εκτεταμένοι έλεγχοι που γίνονται σε όποιον ταξιδεύει έχουν θέσει εν αμφιβόλω τις αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, δύο από τους κυριότερους άξονες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το γεγονός, πάντως, ότι τα ταξίδια συνοδεύονται από ποικίλους περιορισμούς δεν σημαίνει ότι αυτοί LAWYER _ 41 LAWYER _ 41

Παρόλο που η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνεται η δυνατότητα στα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μέτρα περιορισμού της με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας. Η δυνατότητα αυτή προκύπτει από το άρθρο 168 παράγραφος 7 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το οποίο ο καθορισμός των εθνικών πολιτικών υγείας, συμπεριλαμβανομένης της οργάνωσης και της παροχής υγειονομικών υπηρεσιών και ιατρικής περίθαλψης, αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών-μελών και, ως εκ τούτου, μπορεί να διαφέρει από το ένα κράτος-μέλος στο άλλο. Πάντως, έχει γίνει σε κεντρικό επίπεδο προσπάθεια συντονισμού ως προς τον περιορισμό των ταξιδιών με διάφορες συστάσεις. Οι συστάσεις αυτές δεν είναι δεσμευτικές, καθώς τα κράτη μπορούν να εισάγουν λιγότερους ή περισσότερους περιορισμούς, όμως πολλές χώρες τις έχουν ακολουθήσει, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια σχετικά ενιαία αντιμετώπιση τουλάχιστον ως προς τις βασικές κατευθύνσεις. Η πιο πρόσφατη και λεπτομερής σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης έγινε στις 12 Οκτωβρίου 2020 και αποτελείται από τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές: ► Οι τυχόν περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων εντός της Ένωσης που επιβάλλονται για τον περιορισμό της εξάπλωσης της νόσου Covid-19 θα πρέπει να βασίζονται σε συγκεκριμένους και περιορισμένους λόγους δημόσιου συμφέροντος, εν προκειμένω στην

Ταξίδια την εποχή του κορωνοϊού

►

►

►

►

►

►

προστασία της δημόσιας υγείας. Οι περιορισμοί αυτοί πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με τις γενικές αρχές του ενωσιακού δικαίου, και ιδίως τις αρχές της αναλογικότητας και της απαγόρευσης των διακρίσεων. Οι περιορισμοί αυτοί θα πρέπει να αίρο νται, μόλις το επιτρέπει η επιδημιολογική κατάσταση. Δεν επιτρέπεται να γίνονται διακρίσεις

μεταξύ κρατών-μελών, για παράδειγμα με την εφαρμογή πιο ελαστικών κανόνων για τα ταξίδια προς και από γειτονικό κράτος-μέλος σε σύγκριση με τα ταξίδια προς και από άλλα κράτη-μέλη που βρίσκονται στην ίδια επιδημιολογική κατάσταση. Οι περιορισμοί δεν μπορούν να βασίζονται

στην ιθαγένεια του ενδιαφερομένου, αλλά θα πρέπει να βασίζονται στον τόπο, στον οποίο βρισκόταν το άτομο κατά τη διάρκεια των 14 ημερών πριν από την άφιξη. Θεσπίζονται κοινά κριτήρια για την έκταση

των περιορισμών, όπως ο συνολικός αριθμός προσφάτως ανακοινωθέντων κρουσμάτων Covid-19 ανά 100.000 άτομα πληθυσμού τις τελευταίες 14 ημέρες, το ποσοστό θετικών διαγνωστικών εξετάσεων επί του συνόλου των διαγνωστικών εξετάσεων και ο αριθμός διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο Covid-19 ανά 100.000 άτομα την τελευταία εβδομάδα. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου

Νόσων θα πρέπει να δημοσιεύει χάρτη των κρατών μελών της ΕΕ, με ανάλυση της επιδημιολογικής κατάστασης ανά περιφέρεια. Οι περιοχές κατηγοριοποιούνται σε: Πράσινο,

αν το 14ήμερο σωρευτικό ποσοστό ανακοίνωσης κρουσμάτων Covid-19 είναι χαμηλότερο από 25 και το ποσοστό θετικότητας των διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο είναι χαμηλότερο από 4%. Πορτοκαλί, αν το 14ήμερο σωρευτικό ποσοστό ανακοίνωσης κρουσμάτων Covid-19 είναι χαμηλότερο από 50, αλλά το ποσοστό θετικότητας των διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο είναι τουλάχιστον 4% ή αν το 14ήμερο σωρευτικό ποσοστό ανακοίνωσης κρουσμάτων Covid-19 κυμαίνεται από 25 έως 150, αλλά το ποσοστό θετικότητας των διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο είναι χαμηλότερο από 4%. Κόκκινο, αν το 14ήμερο σωρευτικό ποσοστό ανακοίνωσης κρουσμάτων Covid-19 είναι τουλάχιστον 50 και το ποσο-

►

►

►

►

►

στό θετικότητας των διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο είναι τουλάχιστον 4% ή αν το 14ήμερο σωρευτικό ποσοστό ανακοίνωσης κρουσμάτων Covid-19 είναι υψηλότερο από 150 κρούσματα ανά 100.000 άτομα πληθυσμού. Γκρίζο, αν δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για την αξιολόγηση των θεσπισμένων κοινών κριτηρίων ή αν το ποσοστό διαγνωστικών εξετάσεων είναι χαμηλότερο από 300.

Τα κράτη-μέλη δεν θα πρέπει να περιορίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων που ταξιδεύουν προς ή από περιοχές άλλου κράτους-μέλους που έχουν χαρακτηριστεί «πράσινες». Τα κράτη-μέλη επί της αρχής δεν θα πρέπει να

αρνούνται την είσοδο των ατόμων που ταξιδεύουν από άλλα κράτη-μέλη. Εφόσον θεωρούν αναγκαία την επιβολή περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία, με βάση τις δικές τους διαδικασίες λήψης αποφάσεων, μπορούν να ζητούν από τα άτομα, τα οποία ταξιδεύουν από περιοχή που δεν έχει χαρακτηριστεί «πράσινη», να υποβληθούν σε καραντίνα ή/και σε διαγνωστική εξέταση για λοίμωξη από τη νόσο Covid-19 πριν ή μετά την άφιξή τους. Τα κράτη-μέλη μπορούν να απαιτούν από άτομα

που εισέρχονται στην επικράτειά τους να υποβάλλουν έντυπα εντοπισμού επιβατών. Όταν πρόκειται να αποφασίσουν εάν θα εφαρ μόσουν περιορισμούς, θα πρέπει να σέβονται τις διαφορές στην επιδημιολογική κατάσταση μεταξύ πορτοκαλί και κόκκινων περιοχών και να δρουν με αναλογικό τρόπο. Θα πρέπει, επίσης, να λαμβάνουν υπόψη την επιδημιολογική κατάσταση της επικράτειάς τους. Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αναγνωρίζουν

αμοιβαία τα αποτελέσματα των διαγνωστικών εξετάσεων για λοίμωξη από τη νόσο Covid-19 που διενεργούνται σε άλλα κράτη-μέλη από πιστοποιημένους υγειονομικούς φορείς.

Η αρμοδιότητα του καθορισμού της εθνικής πολιτικής υγείας ανήκει αποκλειστικά στα κράτη, όμως έχει γίνει προσπάθεια συντονισμού των περιορισμών της ελεύθερης κυκλοφορίας με κατευθυντήριες γραμμές από την ΕΕ 42 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT ► Δ εν θα πρέπει να υποβάλλονται σε καραντίνα ταξιδιώτες με ουσιώδη καθήκοντα ή ανάγκες, όπως εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και των μεταφορών, φοιτητές που ταξιδεύουν σε καθημερινή βάση, ασθενείς που ταξιδεύουν για επιτακτικούς λόγους υγείας, διπλωμάτες και δημοσιογράφοι.

Δικαιώματα επιβατών στις περιπτώσεις ακυρώσεων Η απότομη και αλματώδης εξέλιξη της πανδημίας είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει ένα μαζικό κύμα ακυρώσεων από τις εταιρείες μεταφορών, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των ταξιδιών δεν γίνεται λόγω έλλειψης ζήτησης ή λόγω των περιορισμών στις μετακινήσεις. Η ασφυκτική πίεση που δημιουργήθηκε στις εταιρείες και ιδίως στις αεροπορικές για επιστροφή χρημάτων οδήγησε σε πρακτικές, οι οποίες δεν εναρμονίζονται με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γι’ αυτό το λόγο, η Επιτροπή προχώρησε σε μια σειρά συστάσεων, στις οποίες υπενθύμισε στους επιβάτες, αλλά και στους αρμόδιους φορείς τι προβλέπουν οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί. Η πιο πρόσφατη σύσταση είναι η 2020/648 της Επιτροπής στις 13 Μαΐου 2020, όπου έγινε εκτενής αναφορά στις διάφορες επιλογές για επιστροφή χρημάτων σε περίπτωση ματαίωσης του δρομολογίου. Με βάση τους Κανονισμούς (ΕΚ) 261/2004, (ΕΚ) 1371/2007, (ΕΕ) 1177/2010 και (ΕΕ) 181/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, οι οποίοι ορίζουν τα δικαιώματα των επιβατών σε περίπτωση ματαιώσεων, οι επιβάτες έχουν τη δυνατότητα επιλογής, η οποία τους προσφέρεται από τον μεταφορέα, μεταξύ επιστροφής χρημάτων και μεταφοράς με άλλη πτήση. Καθώς η μεταφορά με άλλη πτήση καθίσταται συχνά ανεφάρμοστη υπό τις παρούσες συνθήκες, εκ των πραγμάτων η επιλογή περιορίζεται κυρίως μεταξύ των διαφόρων δυνατοτήτων επιστροφής του αντιτίμου. Η επιστροφή του πλήρους αντιτίμου του εισιτηρίου είναι απαιτητή εντός 7 ημερών από την αίτηση του επιβάτη στις περιπτώσεις αεροπορικών, θαλάσσιων και εσωτερικών πλωτών μεταφορών, εντός 14 ημερών μετά την υποβολή της προσφοράς ή την παραλαβή της αίτησης για τη μεταφορά με λεωφορεία και πούλμαν και εντός ενός μηνός από την αίτηση στην περίπτωση των σιδηροδρομικών μεταφορών. Σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία, η επιστροφή μπορεί να πραγματοποιηθεί σε χρήμα ή υπό τη μορφή κουπονιού.

Ωστόσο, η επιστροφή με κουπόνια είναι δυνατή μόνον εφόσον συναινεί ο επιβάτης και αυτό ακριβώς είναι το σημείο που έφερε τις περισσότερες τριβές, καθώς πολλές αεροπορικές εταιρείες δεν παρείχαν τη δυνατότητα επιλογής στον επιβάτη, ενώ και ορισμένα κράτη-μέλη θέσπισαν νομοθετικό πλαίσιο που υποχρέωνε τους επιβάτες να δεχτούν το κουπόνι χωρίς τη δυνατότητα εναλλακτικής επιλογής. Στις 2 Ιουλίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε διαδικασία κατά της Ελλάδας και της Ιταλίας για μη συμμόρφωση με τους κανόνες της ΕΕ για την προστασία των δικαιωμάτων των επιβατών, καθώς οι δύο χώρες είχαν θεσπίσει προσωρινή νομοθεσία που επέτρεπε στις αεροπορικές εταιρείες να παρέχουν κουπόνια ως τη μοναδική επιλογή επιστροφής του αντιτίμου. Πάντως, παρόλο που σαφώς είναι δικαίωμα του επιβάτη να απαιτήσει εντός λίγων ημερών την επιστροφή των χρημάτων του, η Επιτροπή στις συστάσεις της παροτρύνει τους επιβάτες να δέχονται τα κουπόνια, διότι διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος πτώχευσης των εταιρειών μεταφορών, κάτι το οποίο θα συνεπαγόταν την ολική ή μερική απώλεια του χρηματικού αντιτίμου. Όμως, η Επιτροπή επισημαίνει ότι είναι απαραίτητο τα κουπόνια να παρουσιάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά, ώστε να LAWYER _ 43

Ταξίδια την εποχή του κορωνοϊού καταστούν ελκυστική και αξιόπιστη εναλλακτική λύση αντί της επιστροφής χρημάτων. Έτσι, θα πρέπει να καλύπτονται από αποτελεσματική και ανθεκτική προστασία έναντι της αφερεγγυότητας του μεταφορέα ή του διοργανωτή. Επιπλέον, θα πρέπει να εξασφαλίζεται ότι τα κουπόνια επιτρέπουν στους επιβάτες να ταξιδέψουν στην ίδια διαδρομή υπό τους ίδιους όρους υπηρεσίας με αυτούς που αναφέρονται λεπτομερώς στην αρχική κράτηση, αλλά και ότι θα παρέχεται η δυνατότητα να χρησιμοποιούνται για την πληρωμή οποιασδήποτε υπηρεσίας μεταφορών που προσφέρεται από τον μεταφορέα. Οι μεταφορείς θα πρέπει να επιστρέφουν αυτομάτως το ποσό του σχετικού κουπονιού στον επιβάτη το αργότερο 14 ημέρες μετά τη λήξη της περιόδου ισχύος του, αν το κουπόνι δεν έχει χρησιμοποιηθεί. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 261/2004 προβλέπει, επίσης, κατ’ αποκοπή αποζημίωση σε ορισμένες περιπτώσεις, η οποία όμως δεν ισχύει για ματαιώσεις που πραγματοποιούνται τουλάχιστον 14 ημέρες πριν το δρομολόγιο ή όταν η ματαίωση έχει προκληθεί από έκτακτες περιστάσεις, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν ακόμη και αν είχαν ληφθεί όλα τα εύλογα μέτρα. Όταν η αεροπορική εταιρεία αποφασίζει να ματαιώσει πτήση και αποδεικνύει ότι η απόφαση αυτή ήταν αιτιολογημένη για λόγους προστασίας της υγείας του πληρώματος εν μέσω της πανδημίας, έχει κριθεί ότι η ματαίωση αυτή θα πρέπει να θεωρείται ότι έχει προκληθεί από έκτακτες περιστάσεις, οπότε δεν οφείλεται αποζημίωση στους επιβάτες. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι για ακυρώσεις δρομολογίων αεροπορικών, σιδηροδρομικών μεταφορών, μεταφορών με λεωφορείων και θαλάσσιων εσωτερικών μεταφορών, οι κανονισμοί της ΕΕ για τα δικαιώματα των επιβατών δεν καλύπτουν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι επιβάτες δεν μπορούν να ταξιδέψουν ή επιθυμούν να ματαιώσουν ένα ταξίδι με δική τους πρωτοβουλία, όπως για παράδειγμα επειδή αρρώστησαν ή φοβούνται να ταξιδέψουν σε άλλη χώρα. Όσον αφορά στα οργανωμένα ταξίδια, τα δικαιώματα των επιβατών καθορίζονται στην Οδηγία (ΕΕ) 2015/2302 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η οποία κινείται στο ίδιο πλαίσιο με τα προαναφερόμενα, ορίζοντας ότι απαιτείται η συναίνεση του ταξιδιώτη για την αποδοχή του κουπονιού, αφού αυτός έχει τη δυνατότητα να επιλέξει την επιστροφή

του αντιτίμου. Η οδηγία για τα οργανωμένα ταξίδια ορίζει, επιπλέον, ότι ο ταξιδιώτης έχει το δικαίωμα να καταγγείλει τη σύμβαση οργανωμένου ταξιδιού πριν από την έναρξή του χωρίς την καταβολή οποιασδήποτε χρέωσης καταγγελίας σε περίπτωση αναπόφευκτων και έκτακτων περιστάσεων στον τόπο προορισμού ή πολύ κοντά σε αυτόν, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την εκτέλεση του πακέτου ή τη μεταφορά των επιβατών στον προορισμό. Εν προκειμένω, μια τέτοια περίσταση θα μπορούσε να είναι η επιβολή lockdown στον τόπο προορισμού του ταξιδιού.

Η προστασία των προσωπικών δεδομένων στα πλαίσια των μεταφορών Ένα σοβαρό ζήτημα που έχει ανακύψει το τελευταίο διάστημα στα πλαίσια των μετακινήσεων των επιβατών είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων τους, καθώς έχει καταστεί υποχρεωτική στις αεροπορικές και τις θαλάσσιες μεταφορές η συμπλήρωση εντύπων, στα οποία ο επιβάτης δηλώνει διαφόρων ειδών στοιχεία. Συγκεκριμένα, στις αεροπορικές μεταφορές, κάθε επιβάτης είναι υποχρεωμένος να συμπληρώσει τη «Φόρμα Εντοπισμού Επιβάτη» (Passenger Locator Form), το γνωστό PLF, στο οποίο αναφέρει προσωπικά δεδομένα, όπως τη διεύθυνση (μόνιμη και παροδική) και τα στοιχεία επικοινωνίας του. Στις θαλάσσιες μεταφορές, ο επιβάτης υποχρεούται να συμπληρώσει το «Έντυπο Ερωτηματολόγιο δήλωσης υγείας πριν από την επιβίβαση», στο οποίο παρέχει ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, όπως η κατάσταση της υγείας του. Στα πλαίσια αυτά, είναι αναμενόμενο να υπάρχει προβληματισμός για την τήρηση του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και ειδικότερα των άρθρων 5 και 6. Το άρθρο 5 επιβάλλει την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων με διαφανή τρόπο και

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινήσει διαδικασία κατά της Ελλάδας και της Ιταλίας για μη συμμόρφωση με τους κανόνες της ΕΕ για τα δικαιώματα των επιβατών 44 _ LAWYER

_IN THE SPOTLIGHT μόνο για τους καθορισμένους, ρητούς και νόμιμους σκοπούς, για τους οποίους συλλέχθηκαν, και μόνο για το αναγκαίο χρονικό διάστημα. Το άρθρο 6 ορίζει συγκεκριμένους λόγους που επιτρέπουν την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, στους οποίους ανήκουν, πέρα από τη συναίνεση του υποκειμένου, και λόγοι δημοσίου συμφέροντος, όπως εν προκειμένω η δημόσια υγεία. Το Lawyer μίλησε με την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, η οποία επεσήμανε ότι αναφορικά με τη συμπλήρωση της φόρμας Passenger Locator Form έχει γίνει δέκτης παραπόνων και καταγγελιών από υποκείμενα δεδομένων για αδυναμία άσκησης των προβλεπόμενων στον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων δικαιωμάτων τους και, ιδίως, των δικαιωμάτων πρόσβασης και διαγραφής. Η Αρχή κίνησε τη διαδικασία ελέγχου, σύμφωνα με τις αρμοδιότητές της κατά τον ΓΚΠΔ και τον νόμο 4624/2019, και κάλεσε τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας να παράσχει διευκρινίσεις επί της τήρησης των αρχών του άρθρου 5 παρ. 1 ΓΚΠΔ σε σχέση με την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που αφορά τη συμπλήρωση της φόρμας PLF των ενδιαφερομένων επιβατών-πολιτών. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας έδωσε αρχικές διευκρινίσεις και η υπόθεση τελεί υπό εξέταση από την Αρχή. Η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων ανέφερε, επίσης, ότι αναφορικά με τη συμπλήρωση του «Εντύπου-Ερωτηματολογίου δήλωσης υγείας πριν από την επιβίβαση» των επιβατών ακτοπλοϊκών δρομολογίων εντός Ελλάδος έθεσε υπόψη του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (ΥΝΑΝΠ) σειρά σημείων συμμόρφωσης, παραθέτοντας σύντομη αναφορά των πληροφοριών που πρέπει να παρέχονται στο υποκείμενο των δεδομένων κατά τη συλλογή των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Το Υπουργείο απάντησε ότι οι αρμόδιες Υπηρεσίες, κατόπιν εξέτασης των ζητημάτων που τέθηκαν από την Αρχή με τη συνδρομή και της Υπεύθυνης Προστασίας Δεδομένων ΥΝΑΝΠ, διαμόρφωσαν εκ νέου το Υπόδειγμα εντύπου-ερωτηματολογίου δήλωσης υγείας πριν από την επιβίβαση, που έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΥΝΑΝΠ, και εκπόνησαν αναλυτικό δελτίο ενημέρωσης επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, με σκοπό την τήρηση της αρχής της διαφάνειας και τη συμμόρφωση με τις διατάξεις των άρθρων 13-14 του ΓΚΠΔ. Η εξέταση της υπόθεσης είναι σε εξέλιξη.

■

Edgar Alvaro Salamanca Πρόξενος του Περού στην Ελλάδα

> Τ ι

ισχύει για τις μετακινήσεις προσώπων μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Ευρώπης εν μέσω πανδημίας; Σε ποιο βαθμό οι περιορισμοί αυτοί συνάδουν με τις βασικές ελευθερίες των προσώπων;

Δυστυχώς, βρισκόμαστε σε μια περίοδο νέων εξάρσεων της πανδημίας σε διαφορετικές περιοχές, ενώ υπάρχει και πληροφόρηση για πιθανές μεταλλάξεις. Συνεπώς, το μέτρο που υιοθετείται από τις κυβερνήσεις βαίνει και πάλι προς την κατεύθυνση του περιορισμού της κίνησης των πολιτών, των πτήσεων και γενικώς προς τον έλεγχο των διεθνών μεταφορών. Εξ’ όσων γνωρίζω, δεν είναι δυνατόν για τους πολίτες της Λατινικής Αμερικής να ταξιδέψουν προς χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκτός και αν είναι μόνιμοι κάτοικοι Ευρώπης. Και ακόμη και αν επιτρέπεται να μετακινηθούν σε άλλη χώρα, υπάρχουν προαπαιτούμενα, όπως tests, αρχεία γεωγραφικού εντοπισμού ή υπεύθυνες δηλώσεις. Και από την πλευρά του Περού γίνεται αντίστοιχα το ίδιο. Αυτή τη στιγμή, το Περού έχει απαγορεύσει τις πτήσεις από Ευρώπη, ως προληπτικό μέτρο. Συνεπώς, αυτή η χαοτική κατάσταση μας οδηγεί σε περισσότερη απομόνωση και υψηλότερα επίπεδα ελέγχου, κάτι το οποίο στο κοντινό μέλλον μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα αναφορικά με τις βασικές ελευθερίες και την ιδιωτικότητα των πολιτών. Δεν ξέρω αν είναι δυνατόν να νομιμοποιήσουμε μεγαλύτερους περιορισμούς. Μερικές φορές, ο νόμος δεν είναι αρκετός.

_INTERVIEW

Το Διεθνές Δίκαιο εν καιρώ πανδημίας Το αεροπορικό δίκαιο και ο ρόλος του διεθνούς δικαίου την εποχή της πανδημίας. Μπορεί το διεθνές δίκαιο να θέσει τις αρχές για την ορθότερη αντιμετώπιση της κρίσης και πώς μπορούν να συμβάλλουν οι διεθνολόγοι προς αυτή την κατεύθυνση; Μας απαντά ο Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου της Νομικής Σχολής Αθηνών, Γιώργος Κυριακόπουλος.

Γιώργος Κυριακόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

Της Λυδίας Βενέρη

Ποια η πορεία σας μέχρι σήμερα; Πώς οδηγηθήκατε στην ενασχόληση με το αεροπορικό και διαστημικό δίκαιο ως καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών;

Ποια είναι τα στοιχεία που οδηγούν την κάθε ομάδα στην επιτυχία; Επιβλέπω, κάθε χρόνο, τις ομάδες της Σχολής που συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς εικονικής δίκης τόσο στο αεροπορικό δίκαιο όσο και στο δίκαιο του διαστήματος. Για εμένα και τους φοιτητές μου, η ενασχόληση με τις εικονικές δίκες είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία. Η συμμετοχή μας δεν γίνεται ποτέ με αυτοσκοπό την πρώτη θέση ή γενικά τη διάκριση, αλλά προκειμένου να «ταξιδέψουμε» μαζί, στον υπέροχο κόσμο της νομικής έρευνας και της διεθνούς δικηγορίας. Η προσέγγισή μας δεν είναι μαθητική, αλλά επαγγελματική: λειτουργούμε ως δικηγορικό γραφείο που προετοιμάζει υπόθεση. Γι’ αυτό νομίζω ότι, παγίως, οι ομάδες μας χαρακτηρίζονται από τους δικαστές ως “professionals”.

Είχα πάντοτε μια ιδιαίτερη αγάπη για τα νομικά θέματα που άπτονται του εναερίου χώρου και του εξω-ατμοσφαιρικού διαστήματος, εξάλλου η διδακτορική μου διατριβή είχε ως θέμα την ασφάλεια της πολιτικής αεροπορίας στο δημόσιο διεθνές δίκαιο. Στη Νομική Σχολή, είχα την ευκαιρία να διδάξω το μάθημα του αεροπορικού δικαίου, να επιβλέπω ομάδες φοιτητών, προκειμένου να συμμετάσχουν σε διεθνή διαγωνισμό εικονικής δίκης στο δίκαιο του διαστήματος, αλλά και να εισάγω, για πρώτη φορά, το διεθνές δίκαιο του διαστήματος ως μάθημα στην ύλη της Σχολής.

Μπορεί το διεθνές δίκαιο να θέσει κατευθυντήριες αρχές στην αντιμετώπιση της πανδημίας;

Κάθε χρόνο ομάδες φοιτητών υπό την ακαδημαϊκή σας επίβλεψη σημειώνουν σημαντικές πρωτιές σε παγκόσμιο επίπεδο σε εικονικές δίκες.

Για θέματα όπως αυτό του Covid-19, κρίσιμη είναι η δράση και οι δραστηριότητες του Παγκόσμιου

46 _ LAWYER

και ιδιαίτερα στον τομέα των ταξιδιών, στα οποία ο έλεγχος είναι ιδιαίτερα εντατικός;

Οργανισμού Υγείας (WHO). Ωστόσο, οι δράσεις των διεθνών οργανισμών προσδιορίζονται, εν πολλοίς, από τις διαθέσεις των κρατών-μελών τους, άρα το πολιτικό κριτήριο υπεισέρχεται πολύ έντονα και επηρεάζει καθοριστικά τις αποφάσεις τους. Προσωπικά, θα ήθελα μια εντονότερη δράση προς την κατεύθυνση ενός διεθνούς συντονισμού των υπαρχουσών λύσεων αλλά και των λύσεων που σχεδιάζονται.

Αυτό είναι ένα παλιό πρόβλημα και ένα παλιό ερώτημα. Σε πολλές περιπτώσεις, η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα των αεροπορικών επιβατών έχουν παραβιασθεί στο όνομα της προάσπισης της αεροπορικής ασφάλειας. Απαιτείται, στο θέμα αυτό, μια εξισορρόπηση συμφερόντων, ωστόσο δεν είναι εύκολο να ορισθεί μια «γραμμή ισορροπίας». Ελπίζω, στο άμεσο μέλλον, η τεχνολογία να δώσει τις λύσεις εκείνες που θα εξασφαλίζουν τη βέλτιστη αεροπορική ασφάλεια χωρίς να τίθενται σε διακινδύνευση ανθρώπινα δικαιώματα.

Πώς θεωρείτε ότι έχει επηρεάσει η πανδημία τον χώρο του αεροπορικού και διαστημικού δικαίου; Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) είχε εκτιμήσει ότι, μέχρι το τέλος του 2020, η κίνηση επιβατών σε διεθνείς πτήσεις θα έχει μειωθεί κατά 71%. Η κατάσταση αναμένεται να είναι καλύτερη για το 2021, αλλά ακόμα δεν είναι εύκολο να υπάρξει μια σαφής εικόνα. Ο ICAO προσπαθεί να αντιμετωπίσει την πανδημία με σειρά κατευθυντηρίων αρχών (guidelines), που αφορούν στα αεροδρόμια, στα αεροσκάφη, στα πληρώματα και στα εμπορεύματα, καθώς και με σχετικές συστάσεις (recommendations). Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια της Αεροπορίας (EASA) υιοθέτησε ένα Πρωτόκολλο, αποσκοπώντας στην εξασφάλιση της υγείας των επιβατών καθ’ όλη τη διάρκεια του αεροπορικού ταξιδιού. Τα πράγματα, ωστόσο, δεν είναι εύκολα, δεδομένων των αντικειμενικών συνθηκών της αεροπορικής μεταφοράς.

Η ενασχόληση με τις εικονικές δίκες είναι μια ολόκληρη φιλοσοφία. Δεν είναι αυτοσκοπός μας η διάκριση, αλλά το ταξίδι στον υπέροχο κόσμο της νομικής έρευνας και της διεθνούς δικηγορίας

Ποια θωρείτε ως τη μεγαλύτερη πρόκληση την παρούσα περίοδο και ποιος ο ρόλος των ακαδημαϊκών και ιδιαίτερα των διεθνολόγων για την αντιμετώπιση των ανακυπτόντων ζητημάτων;

Θεωρείτε ότι είναι αναστρέψιμη η επίδραση της πανδημίας στις αεροπορικές μεταφορές ή ότι μετά το πέρας της πανδημίας θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα στις μετακινήσεις προσώπων;

Οι ακαδημαϊκοί και οι διεθνολόγοι ασχολούνται με τη θεωρία του διεθνούς δικαίου και μελετούν το πώς αυτό εφαρμόζεται. Ωστόσο, η εφαρμογή του διεθνούς δικαίου εξαρτάται από τα υποκείμενα αυτού, δηλαδή κυρίως από τα κράτη. Η πανδημία έθεσε σειρά προκλήσεων, όπως, για παράδειγμα, την ανάγκη εύρεσης σημείου ισορροπίας μεταξύ της προάσπισης της δημόσιας υγείας και της διατήρησης της οικονομικής δραστηριότητας, την πρόταξη της δημόσιας υγείας ως αγαθό υπέρτερο επιμέρους οικονομικών συμφερόντων, την αποτελεσματική αντιμετώπιση του Covid-19 χωρίς οι κοινωνίες να οδηγηθούν σε διαρκή εγκλεισμό, τον ρόλο του κράτους και της βιομηχανίας των φαρμάκων υπό συνθήκες υγειονομικής κρίσης κ.α. Τα κράτη, κατά συνέπεια, πρέπει να παράσχουν απαντήσεις, τόσο στο κοινωνικό όσο, προφανώς, και στο νομικό επίπεδο.

■

Μένει να δούμε αν διάφορες δραστηριότητες που συνδέονταν στενά με την αεροπορική μεταφορά (όπως π.χ. διεθνή συνέδρια, σύνοδοι διεθνών οργανισμών κλπ.) θα επανέλθουν στον «παραδοσιακό» τρόπο διοργάνωσης μετά το πέρας της πανδημίας. Η αίσθησή μου είναι ότι, σε αρκετές δραστηριότητες, η εξοικείωση του κοινού με την εξ αποστάσεως συμμετοχή ήλθε για να μείνει. Πώς αξιολογείτε την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και των προσωπικών δεδομένων μέσα στην πανδημία

LAWYER _ 47

_ΟPINIONS

ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ: ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΓΕΙΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Η πανδημία έχει σοβαρές επιπτώσεις στην εκπλήρωση συμφωνιών στον τομέα της ναυτιλίας. Το δίκαιο των συμβάσεων παρέχει συγκεκριμένα νομικά εργαλεία, ώστε να ακυρωθεί ή να τροποποιηθεί μια συμφωνία, όταν αναπόφευκτα συμβάντα καθιστούν ανέφικτη την υλοποίησή της υπό τους ίδιους όρους.

Έ

να πλοίο, όντας άψυχο αντικείμενο, δεν μπορεί να μολυνθεί από τον Covid-19, αλλά δεν ισχύει το ίδιο με την εκτέλεση των ναυτιλιακών συμβάσεων. Τα μέρη συμφωνιών που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με τη ναυτιλία έρχονται συχνά αντιμέτωπα με νομικά ζητήματα που προκύπτουν από την εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού, ένεκα και του γεγονότος ότι ο ναυτιλιακός κλάδος χαρακτηρίζεται έντονα από το στοιχείο αλλοδαπότητας. Κατά το τέλος του Ιανουαρίου του 2020, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) κήρυξε την εμφάνιση του κορωνοϊού ως «έκτακτη κατάσταση διεθνούς ανησυχίας για τη δημόσια υγεία». Ενώ το ξέσπασμα του κορωνοϊού μέχρι πρότινος ήταν ένα ζήτημα που επικεντρωνόταν κυρίως στην Κίνα, είχε αρχίσει να εξαπλώνεται γρήγορα σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και άλλες χώρες, όπως η Αμερική. Ο ιός δεν χρειάστηκε πολύ

Μαρία Θ. Αθανασίου Δικηγόρος | Νομικός Σύμβουλος, Διδάσκουσα στην Ναυτική Ακαδημία Κύπρου και Υποψήφια Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

καιρό, παρά μόνο μερικές εβδομάδες, για να καταστεί ανεξέλεγκτος σε αρκετές χώρες. Οι κυβερνήσεις, εν τη απουσία προηγούμενης παρόμοιας εμπειρίας, παίρνουν απαραίτητα για τη διαχείριση των συστημάτων υγείας μέτρα, αλλά «θανατηφόρα» για τις εμπορικές συμβάσεις. Η Ελλάδα και η Κύπρος συγκαταλέγονται στις χώρες όπου πάρθηκαν μέτρα τύπου «lock-down». Τα μέτρα αυτά έπληξαν αναπόφευκτα και τον κλάδο των ναυτιλιακών και η κατάσταση απαιτεί από τους παράγοντες του ναυτιλιακού κλάδου να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην εξέλιξη της επιδημίας και σε πιθανά νομικά ζητήματα που ενδέχεται να προκύψουν. Επεξηγώντας εν ολίγοις την επικρατούσα κατάσταση, πολλά λιμάνια σε όλο τον κόσμο έχουν εισαγάγει τον έλεγχο του πληρώματος και την απομόνωση πλοίων που φθάνουν από λιμένες χωρών που έχουν υψηλό ποσοστό κρουσμάτων. Περαιτέρω, ο αριθμός των πλοίων που

48 _ LAWYER

εκτελούν δρομολόγια από, προς ή δια μέσου των λιμένων αυτών έχει μειωθεί δραματικά από τον Ιανουάριο. Από την άλλη, οι κρατήσεις για τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, τα πετρελαιοφόρα και τα πλοία ξηρού φορτίου σημειώνουν ταχεία μείωση. Η βιομηχανία κρουαζιερόπλοιων έχει, επίσης, επηρεαστεί και πολλά κρουαζιερόπλοια έχουν τοποθετηθεί σε απομόνωση λόγω αναφερόμενων περιπτώσεων μολυσμένων επιβατών. Εξάλλου, τοποθετούνται σε καραντίνα, προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση του ιού σε επιβαίνοντες, εάν το πλοίο φθάσει σε λιμάνια ευρισκόμενα σε πληγείσες περιοχές. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις έχουν επικριθεί για την τοποθέτηση κρουαζιερόπλοιων σε καραντίνα, όπως για παράδειγμα στο σκάφος «Diamond Princess», το οποίο τοποθετήθηκε σε καραντίνα έξω από την ακτή της Ιαπωνίας λόγω ενός μολυσμένου επιβάτη, με αποτέλεσμα να νοσήσουν και οι υπόλοιποι επιβάτες. Αναντίλεκτα, η πανδημία έχει επιπτώσεις στην εκπλήρωση συμφωνιών στο τομέα της ναυτιλίας. Όπως μαρτυρεί η ως άνω περιγραφείσα κατάσταση, συμβόλαια πώλησης αγαθών και συμφωνίες ναύλωσης πλοίων είναι κάποια είδη συμφωνιών που επηρεάζονται. Νομικά ομιλούντες, το δίκαιο των συμφωνιών προβλέπει συγκεκριμένες θεραπείες σε περιπτώσεις όπου αναπόφευκτα συμβάντα καταστούν ανέφικτη την υλοποίησή τους. Αν τα εν ισχύι νομικά εργαλεία ερμηνευθούν και χρησιμοποιηθούν με σύνεση, αντιλαμβανόμενοι άπαντες τη σοβαρότητα της κατάστασης, ο ναυτιλιακός κλάδος δεν θα «ναυαγήσει». Πρόσφατα, τα κινεζικά ναυπηγεία, επικαλέστηκαν ρήτρες ανωτέρας βίας σε συμβάσεις επισκευών πλοίων που καθυστέρησαν λόγω του τερματισμού λειτουργίας αρκετών ναυπηγείων, αλλά και λόγω έλλειψης εξαρτημάτων. Κατά κανόνα, οι συμφωνίες αποτελούν την ανάληψη δεσμευτικών υποχρεώσεων. Βασική αρχή του δικαίου των συμφωνιών είναι ότι οι υποχρεώσεις που πηγάζουν από τις συμφωνίες πρέπει να εκπληρώνονται πλήρως. Εξαίρεση της αρχής αυτής αποτελεί η αρχή της ματαίωσης της συμφωνίας. Κάποια χαρακτηριστικά της αρχής αυτής είναι η ύπαρξη έγκυρης συμφωνίας που όμως ένεκα κάποιου αναπάντεχου γεγονότος, για το οποίο δεν ευθύνεται κανένα από τα δύο μέρη, η εφαρμογή της πλέον δεν είναι δυνατή. Νομική αυθεντία της αρχής αποτελεί η αγγλική υπόθεση Taylor v. Caldwell το 1863.

Στο Κυπριακό Δίκαιο, η αρχή αυτή είναι μέρος του Κυπριακού Νομοθετήματος ο Περί Συμβάσεων Νόμος ΚΕΦ. 149, άρθρο 56. Παρεμφερής αρχή της ματαίωσης είναι η έννοια της Ανωτέρας Βίας ή αλλιώς Force majeure όπως έχει επικρατήσει, που όμως διαφέρει ουσιωδώς. Η κύρια διαφορά των δύο είναι ότι η έννοια του force majeure δεν έχει συγκεκριμένη σημασία. Έχει τονιστεί σε αρκετές αποφάσεις με πρωτοστατούσα την υπόθεση Thomas Borthwick (Glasgow) Ltd. v.

Fawre Fairclough Ltd. (1968) ότι πρόκειται για μια περιγραφική έννοια, σε σχέση με την οποία μπορεί να προσκομιστεί μαρτυρία ως προς την εμβέλειά της. Πάντως, είναι παραδεκτό ότι έχει ευρύτερη έννοια από το ‘Act of God’, αφού στην υπόθεση Matsoukis v. Priestman & Co (1915) μία απεργία που είχε δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα στην επιχείρηση του εναγόμενου, θεωρήθηκε ότι ενέπιπτε στον όρο. Η δεύτερη διαφορά είναι το νομικό αποτέλεσμα των δύο. Στην περίπτωση της ματαίωσης, κατ’ επίκληση του άρθρου 56, αναπόφευκτα η συμφωνία ακυρώνεται ταυτόχρονα, ανεξάρτητα από τη βούληση των μερών της συμφωνίας. Αντίθετα, όταν κριθεί ότι κάποιος όρος της σύμβασης που προβλέπει την αρχή του force majeure εφαρμόζεται, δύναται να έχει διαφορετικές επιπτώσεις. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση του force majeure, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η παράταση χρόνου για την εκπλήρωση υποχρέωσης. Οι περισσότερες συμβάσεις που χρησιμοποιούνται στον ναυτιλιακό τομέα περιλαμβάνουν ρήτρες που αφορούν περιπτώσεις ανωτέρας βίας. Αυτές οι ρήτρες προβλέπουν κυρίως ότι ένα μέρος μπορεί να απαλλαγεί από τη συμβατική υποχρέωση για εκπλήρωση της συμφωνίας, αν λάβουν χώρα ορισμένες περιστάσεις (αναπόφευκτα συμβάντα) εκτός του ελέγχου των μερών. Ωστόσο, η απουσία τέτοιου όρου σε συμφωνία δεν σημαίνει ότι δεν δύναται να ματαιωθεί, αφού δύναται να γίνει επίκληση του άρθρου 56 κεφ. 149, όπως περιγράφεται πιο πάνω. Είτε περιλαμβάνεται όρος σε σχέση με την αρχή force majeure στην συμφωνία είτε όχι,

Πολλά λιμάνια σε όλο τον κόσμο έχουν εισαγάγει τον έλεγχο του πληρώματος και την απομόνωση πλοίων που φθάνουν από λιμένες χωρών που έχουν υψηλό ποσοστό κρουσμάτων

LAWYER _ 49

για την επίκληση των πιο πάνω θα πρέπει να μεσολαβήσουν γεγονότα, τα οποία να καθιστούν αδύνατη την εκπλήρωση της συμφωνίας ή να τροποποιούν την ουσία της συμφωνίας. Όσον αφορά στις συμβάσεις που συνάφθηκαν πριν από την εμφάνιση του κορωνοϊού, γίνεται δεκτό ότι τα μέτρα που έχουν λάβει οι κυβερνήσεις σε σχέση με την πανδημία, συνιστούν επαρκή λόγο στοιχειοθέτησης ανωτέρας βίας. Εντούτοις, λόγω της επαυξημένης δημοσιότητας που έχει λάβει η πανδημία, είναι πλέον τοις πάσι γνωστό ότι εγκυμονεί κινδύνους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συμφωνίες που συνάφθηκαν μετά από το ξέσπασμα της πανδημίας να στερούνται της επίκλησης της αρχής force majeure, αφού τώρα θα θεωρηθεί εύλογα προβλέψιμο συμβάν και κατ’ επέκταση δεν θα θεωρείται γεγονός ανωτέρας βίας. Μπορεί, επίσης, να υποστηριχθεί ότι η παραβίαση όρων συμφωνίας λόγω του ιού συνιστά γεγονός ανωτέρας βίας, ακόμα και αν δεν σχετίζεται με τα όποια κυβερνητικά μέτρα, τουλάχιστον σε σοβαρά επηρεασμένες γεωγραφικές περιοχές, αρκεί βέβαια να υπάρχει αιτιώδης συνάφεια (causation). Μια άλλη περίπτωση είναι όταν σε συμφωνίες ναύλωσης οι ναυλωτές, ένεκα του ιού, καλούνται να ορίζουν ασφαλείς λιμένες, για

να πλεύσει το πλοίο. Η ασφάλεια του λιμανιού έχει να κάνει τόσο με φυσικούς παράγοντες (βάθος λιμανιού, τοποθεσία, κτλ.) όσο και με παράγοντες, όπως αν υπάρχει εμπόλεμη κατάσταση στο εν λόγω λιμάνι ή ακόμη και αν υπάρχει οποιασδήποτε μορφής εμπάργκο από Διεθνείς Οργανισμούς. Εάν ο λιμένας όπου καλείται το σκάφος να ελλιμενιστεί θεωρείται μη ασφαλής, οι ναυλωτές ενδέχεται να υποχρεωθούν να ορίσουν εναλλακτικό λιμένα. Είναι συζητήσιμο, όμως, από μια καθαρά νομική προσέγγιση, κατά πόσο η μόλυνση του πληρώματος είναι αρκετή, για να καταστήσει ένα λιμάνι επικίνδυνο, με την έννοια ότι δεν υπάρχει κίνδυνος φυσικής ζημίας του σκάφους. Πιο πρακτική είναι η περίπτωση κατά την οποία οι τοπικές αρχές διατάζουν ένα σκάφος να μην εισέλθει εντός του λιμένα τους. Τα συμβαλλόμενα μέρη δύναται να συμπεριλάβουν στη συμφωνία τους ρητές διατάξεις που οριοθετούν τα θέματα αυτά. Ένα παράδειγμα μιας τυποποιημένης ρήτρας είναι το έντυπο BIMCO Supplytime 2017, το οποίο στον όρο 25 περιλαμβάνει τη ρήτρα “BIMCO Infectious of Contagious Diseases” για τα μέρη ναύλωσης χρόνου/ταξιδιού. Εάν η ρήτρα αυτή περιλαμβάνεται στη συμφωνία, οι ναυλωτές ενδέχεται να υποχρεωθούν να εκδώσουν εναλλακτικές εντολές ταξιδιού, για να αποφευχθούν περιοχές που έχουν προσβληθεί από μολυσματική και μεταδοτική ασθένεια, ενώ οι ναυλωτές είναι υπεύθυνοι για όλες τις πρόσθετες δαπάνες και υποχρεώσεις. Η αναπάντεχη εξάπλωση του ιού δοκιμάζει όλη την ανθρωπότητα. Πέραν από τους πολλούς νεκρούς η πανδημία θα αφήσει πίσω της τεράστια οικονομική κρίση σε ιδιωτικό αλλά και δημόσιο επίπεδο. Ο ναυτιλιακός τομέας δεν θα μπορούσε να παραμείνει αλώβητος. Τα νομικά εργαλεία, όπως αναφέρθηκαν πιο πάνω, δηλώνουν παρόν, όχι για να εξαφανίσουν αλλά για να μετριάσουν τις ζημιές. Για τους πλοιοκτήτες και τους άλλους ενδιαφερόμενους φορείς, είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με καλή θέληση και με διαπραγματευτική υπομονή, ούτως ώστε να ξεπεραστεί αυτή η κρίσιμη κατάσταση.

■

Παρεμφερής αρχή της ματαίωσης είναι η έννοια της Ανωτέρας Βίας ή αλλιώς Force majeure όπως έχει επικρατήσει, που όμως διαφέρει ουσιωδώς

50 _ LAWYER

_ΟPINIONS

BEHAVIOURAL BANKING: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΟΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΚΛΑΔΟ Ο κλάδος των συμπεριφορικών οικονομικών αφορά πρωτίστως στα όρια της ορθολογικότητας των οικονομικών δρώντων. Τα συμπεριφορικά μοντέλα αποτυπώνουν τις επιλογές των ατόμων με ρεαλισμό, συμπεριλαμβάνοντας στοιχεία από κλάδους όπως η ψυχολογία, η νευροεπιστήμη και η μικροοικονομική θεωρία.

Κ

ατά τη διερεύνηση των αιτιών της κρίσης του 2008 και της συνεπακόλουθης κατάρρευσης πολλών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, μία μερίδα επιστημόνων συνέδεσαν την αλληλουχία λανθασμένων αποφάσεων, οι οποίες ελήφθησαν κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν της κρίσης, με έννοιες όπως τα συμπεριφορικά σφάλματα και οι ευριστικοί κανόνες. Η ορθή διαχείριση των οικονομικών, από την μικροοικονομική σκοπιά του εκάστοτε δρώντος μέχρι το μακροοικονομικό επίπεδο μιας ολόκληρης χώρας, αποτελούσε και εξακολουθεί να αποτελεί στοιχείο καίριας σημασίας για τη συνολική ευημερία της κοινωνίας. Παράλληλα, η χρηματοπιστωτική επιμόρφωση και η βασική εξοικείωση με τον χρηματοπιστωτικό κλάδο αποτελούν εφόδια που μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά

Αγγελική Μαυρομμάτη Δικηγόρος, Μεταπτυχιακό Δίκαιο και Οικονομικά (Law & Economics) στο Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

στην επίτευξη οικονομικής σταθερότητας και ευημερίας. Ο τραπεζικός τομέας ανταποκρινόμενος στις αυξανόμενες ανάγκες και εξελισσόμενες συνθήκες της οικονομικής ζωής ενσωματώνει διαρκώς νέα μοντέλα και πρακτικές, χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως τα συμπεριφορικά οικονομικά και έχοντας ως στόχο την επίτευξη του υψηλότερου επιπέδου αποτελεσματικότητας.

Τι συνιστούν επί της ουσίας τα συμπεριφορικά οικονομικά; Σύμφωνα με τον Σπύρου (2009), οι άνθρωποι κάνουν επιλογές με βάση ευριστικούς κανόνες (heuristic rules) ή μεροληψίες (biases), ενώ η πλαισίωση (framing) του εκάστοτε ζητήματος επηρεάζει κάθε

LAWYER _ 51

_ΟPINIONS απόφαση. Οι Αλεξάκης & Ξανθάκης (2008) συμπεριλαμβάνουν στα παραπάνω στοιχεία επιρροής και τις εγγενείς ανωμαλίες των αγορών, οι οποίες επηρεάζουν το πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσονται οι επιλογές, αποτυπώνοντας πλήρως τις διάφορες συνιστώσες. Ο κλάδος των συμπεριφορικών οικονομικών ασχολείται εκτενώς με τη μελέτη τριών βασικών θεματικών. Πρώτο σημείο διερεύνησης συνιστούν οι ευριστικοί κανόνες, οι οποίοι επί της ουσίας είναι διανοητικές συντομεύσεις, μεταξύ των οποίων οι προκαταλήψεις ή μεροληψίες (biases), τις οποίες χρησιμοποιούν τα άτομα στο 95% των αποφάσεών τους. Δεύτερη θεματική αποτελεί η έννοια της πλαισίωσης, σύμφωνα με την οποία μέσω επανειλημμένης έκθεσης σε ορισμένα στοιχεία, αυτά ανάγονται σε ψυχικά φίλτρα, μέσω των οποίων τα άτομα κατανοούν και ανταποκρίνονται στα γεγονότα. Κατ’ επέκταση, η πλαισίωση δύναται να χρησιμοποιηθεί με στόχο τη χειραγώγηση των ατόμων προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Τέλος, οι ανωμαλίες της αγοράς αποτελούν φαινόμενα που έρχονται σε αντίθεση με τη θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς και επηρεάζουν έμμεσα αλλά δραστικά την ορθολογική λήψη αποφάσεων. Σε μεγάλο βαθμό, οι ευριστικοί κανόνες ταυτίζονται με την έννοια των συμπεριφορικών σφαλμάτων, καθώς οι διανοητικές αυτές συντομεύσεις αποτελούν υπό μία έννοια σφάλματα κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τους κανόνες, προκειμένου να διαχειριστεί την πολυπλοκότητα των αποφάσεων και να οδηγηθεί ευκολότερα σε μία επιλογή. Συχνά, ωστόσο, η απλοποίηση συνεπιφέρει εσφαλμένη εδραίωση επιλογών ή ελλιπή κατανόηση των συνεπακόλουθων αποτελεσμάτων.

και ως Ομάδα Παροτρύνσεων (Nudge Unit), αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς ενσωμάτωσης των συμπεριφορικών οικονομικών σε διαφόρους τομείς πολιτικής, μεταξύ των οποίων και ο χρηματοπιστωτικός. Μία από τις χαρακτηριστικές συνεργασίες της BIT αποτέλεσε το Εργαστήριο Χρηματοοικονομικής Ικανότητας (Financial Capability Lab). Σε συνεργασία με την Τράπεζα της Αγγλίας, η ομάδα BIT επιχείρησε να βελτιώσει την κατανόηση της τριμηνιαίας έκθεσης πληθωρισμού της Τράπεζας από το καταναλωτικό κοινό. Για τον σκοπό αυτό, χρησιμοποιήθηκε η πλατφόρμα Predictiv, μέσω της οποίας προωθήθηκαν τέσσερις διαφορετικές εκδόσεις της τριμηνιαίας αναφοράς. Η έκδοση Relatable Summary (οικεία περίληψη) αναδείχθηκε ως η πιο επιτυχημένη. Κυριότερο στοιχείο της ήταν η αναδιάρθρωση των πληροφοριών, καθιστώντας το περιεχόμενο πιο οικείο και σχετικό με την καθημερινή ζωή των συμμετεχόντων. Χαρακτηριστικά επεξηγήθηκε το πώς θα επηρεαστεί το συνολικό κόστος ενός καλαθιού με τα συνήθη αγαθά, που καταναλώνει μία μέση οικογένεια, από την ενδεχόμενη αύξηση 2% στον πληθωρισμό κατά το επόμενο έτος. Η οικεία έκδοση βελτίωσε το ποσοστό κατανόησης κατά περισσότερο από 40% σε σύγκριση με την περίληψη νομισματικής πολιτικής (Monetary Policy Summary), που δημοσιευόταν μέχρι τότε. Τέλος, αύξησε το επίπεδο αξιοπιστίας του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, βελτιώνοντας παράλληλα τις συνολικές αντιλήψεις των ερωτηθέντων αναφορικά με την Τράπεζα. Το συγκεκριμένο πείραμα έχει αποτυπωθεί και στο εξαιρετικά ενδιαφέρον εν εξελίξει ερευνητικό έργο των Bholat et al.

(2018) με θέμα τη γενικότερη ενίσχυση των επικοινωνιακών πρακτικών των κεντρικών τραπεζών μέσω διαφόρων συμπεριφορικών παρεμβάσεων.

Κατά τη διερεύνηση των αιτιών της κρίσης του 2008, μία μερίδα επιστημόνων συνέδεσαν την αλληλουχία λανθασμένων αποφάσεων με έννοιες όπως τα συμπεριφορικά σφάλματα και οι ευριστικοί κανόνες

Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα συμπεριφορικά οικονομικά; Όπως όλες οι θεωρίες, έτσι και τα συμπεριφορικά οικονομικά χρειάζεται να τελέσουν μία ουσιαστική σύνδεση, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν πέραν της ανάλυσης και σε πρακτικό επίπεδο. Η βρετανική επιστημονική Ομάδα Συμπεριφορικών Ιδεών (Behavioral Insights Team - ΒΙΤ), γνωστή

52 _ LAWYER

Discovery Bank, η πρώτη συμπεριφορική τράπεζα Παρόμοιες συμπεριφορικές πρακτικές χρησιμοποιήθηκαν σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα στην πρώτη εξ’ ιδρύσεως αυτοαποκαλούμενη συμπεριφορική τράπεζα, την Discovery Bank. Η Discovery αποτελεί μέρος του ομίλου χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Discovery Ltd., με έδρα στη Νότιο Αφρική. Η ίδρυση της τράπεζας βασίστηκε στην παραδοχή που έχει αποτυπωθεί σε έρευνες, όπως η πρόσφατη των Gurov et al. (2018), σύμφωνα με την οποία εάν οι καταναλωτές συμπεριφέρονται πιο ορθολογικά, οι τράπεζες δύνανται να μειώσουν τα επιτόκια και να συνδράμουν στην ανάπτυξη συνθηκών οικονομικής ευημερίας. Η συμπεριφορική αυτή τράπεζα παροτρύνει τους καταναλωτές να θέσουν οικονομικούς στόχους, ενώ τους επιβραβεύει όταν τους ολοκληρώνουν επιτυχώς ή ακόμη και όταν κάνουν επιλογές, που εμμέσως συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων τους. Αναλυτικότερα, μέσω της εφαρμογής Vitality Money, αξιολογείται το οικονομικό status του κάθε καταναλωτή και διαμορφώνεται ένα πλάνο στόχων. Στη συνέχεια, παρακολουθείται η εξέλιξη των εβδομαδιαίων στόχων και αποτυπώνονται τα στατιστικά αποτελέσματα, ούτως ώστε οι καταναλωτές να παρατηρούν αναλυτικά την πρόοδό τους. Οι ανταμοιβές δεν αποτελούν απλό ανταποδοτικό μέτρο, αλλά συνδέονται επιστημονικά με την επιδίωξη αλλαγής συμπεριφοράς, ώστε να οδηγήσουν εν τέλει στην αύξηση της ορθολογικότητας κατά τη λήψη οικονομικών αποφάσεων από τους καταναλωτές. Η ειδοποιός διαφορά, αν και δυσνόητη αρχικά, έγκειται στη μαθηματική προεργασία πίσω από την επιλογή των ανταμοιβών. Μέσω της μοντέρνας λειτουργίας της, η τράπεζα έχει καταφέρει να ξεπεράσει ένα σκόπελο της εποχής αναφορικά με τα προσωπικά δεδομένα. Βασίζοντας τις υπηρεσίες της στην εξατομίκευση, πείθει τους καταναλωτές να αποκαλύπτουν όλο και περισσότερα δεδομένα, προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε εξατομικευμένα προγράμματα και στοχοθεσίες. Εξ’ αυτού, η τράπεζα διαθέτει διευρυμένη βάση δεδομένων, στοιχείο που της επιτρέπει να

προχωρά σε πιο στοχευμένες και επιτυχημένες προσφορές. Οι κατανομές των διαφόρων στοιχείων προσφέρουν στην τράπεζα εξαιρετικά καλές συσχετίσεις για την επιλογή των ανταμοιβών, δημιουργώντας ως απότοκο ένα αποτελεσματικό πλέγμα πληροφοριών για τη δημιουργία στοιχείων επίδρασης και αλλαγής συμπεριφοράς. Η συλλογιστική της τράπεζας συνοψίζεται στη δήλωση του διευθύνοντος συμβούλου Adrian Gore, ο οποίος τόνισε ότι η Discovery αξιολογεί πρωτίστως το δίπολο εισόδημα - συμπεριφορά, εστιάζοντας στην επίδραση των εκάστοτε συμπεριφορικών στοιχείων στα οικονομικά του κάθε πελάτη. Το μοντέλο της τράπεζας εφαρμόζει πολλές συμπεριφορικές αρχές, με βάση τις οποίες ανέπτυξε το τρίπτυχο 5-380, όπου 5 καίριες συμπεριφορές, μεταξύ των οποίων το να ξοδεύουμε λιγότερα ή περισσότερα χρήματα από όσα βγάζουμε, συνδεόμενες με 3 διακριτούς κινδύνους, όπως η ανάληψη υπέρογκου ύψους χρεών, αποτελούν τη βάση για το 80% των αθετήσεων των οικονομικών στόχων των καταναλωτών. Στόχος των συμπεριφορικών οικονομικών εν γένει αποτελεί η κατανόηση των συμπεριφορών, η βελτίωση ή ο μετριασμός τους και κατ’ επέκταση η εδραίωση μιας υγιούς σχέσης με τα οικονομικά. Καθίσταται, επομένως, κατανοητό το εύρος της δυνητικής συνδρομής που μπορούν να έχουν τα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά στην τραπεζική πρακτική μέσω διαφόρων συμπεριφορικών παρεμβάσεων. Η συμπεριφορική επιστήμη, ως κατεξοχήν διεπιστημονικός κλάδος, μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε πληρέστερα την ανθρώπινη φύση σε συνάρτηση με πρακτικά ζητήματα, όπως οι οικονομικές αποφάσεις, που καλούμαστε να λάβουμε. Η εξοικείωση, επομένως, με τις συμπεριφορικές πτυχές και η επιδίωξη βελτίωσης της ορθολογικότητάς μας μπορούν να συνδράμουν στην εδραίωση μιας νέας εποχής για την τραπεζική και ευρύτερη οικονομική ζωή.

■

Η συμπεριφορική τράπεζα παροτρύνει τους καταναλωτές να θέσουν οικονομικούς στόχους, ενώ τους επιβραβεύει όταν τους ολοκληρώνουν επιτυχώς ή όταν κάνουν επιλογές που εμμέσως συμβάλλουν στην επίτευξή τους

LAWYER _ 53

_ΟPINIONS

«DIGITAL SERVICES ACT» ΚΑΙ «DIGITAL MARKETS ACT»

ή αλλιώς «Πώς η Ευρώπη ετοιμάζεται για τη νέα ψηφιακή εποχή»

Μαρία Γ. Σινανίδου Int. IP LL.M. Certified Mediation Advocate, Δικηγόρος

Το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο για τις ψηφιακές υπηρεσίες μετρά πλέον 20 έτη. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα εκσυγχρονισμένο κανονιστικό πλαίσιο, ώστε να μειωθεί ο ολοένα αυξανόμενος κανονιστικός κατακερματισμός στα κράτη μέλη, να διασφαλιστεί η προστασία των χρηστών εντός και εκτός διαδικτύου, καθώς και να παρέχεται σε όλες τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ισότιμη συμμετοχή στην καινοτομία, την ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σ

τις 15.12.2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση του ψηφιακού χώρου, ένα ολοκληρωμένο σύνολο νέων κανόνων για όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των επιγραμμικών αγορών και άλλων πλατφορμών που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ): την Digital Services Act (Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες) και την Digital Markets Act (Πράξη για τις ψηφιακές αγορές). Οι δύο αυτές πράξεις (πρόκειται περί σχεδίων Κανονισμών) αποτελούν την ευρωπαϊκή απάντηση για τους βέλτιστους τρόπους διαφύλαξης των θεμε-

λιωδών δικαιωμάτων των καταναλωτών, του υγιούς ανταγωνισμού, της οικονομίας και της αγοράς εν γένει στην ΕΕ στο ψηφιακό περιβάλλον. Στην ΕΕ, το ρυθμιστικό πλαίσιο χρονολογείται από το 2000. Η Οδηγία 2000/31/ ΕΚ για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά (‘Οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο’), η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το π.δ. 131/2003, έθεσε το νομικό πλαίσιο για τις ψηφιακές υπηρεσίες εναρμονίζοντας βασικές αρχές και θεσπίζοντας κανόνες πρότυπα στην ΕΕ

54 _ LAWYER

για μία σειρά από θέματα που αφορούν στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Δεδομένου ότι η ισχύουσα νομοθετική ρύθμιση στην ΕΕ έχει παραμείνει αμετάβλητη για περισσότερο πλέον από δύο δεκαετίες χωρίς να αντικατοπτρίζει επαρκώς τον ταχύ μετασχηματισμό της κοινωνίας της πληροφορίας στις διάφορες μορφές του, η ΕΕ αναδιαμορφώνει τους κανόνες που ισχύουν για το ψηφιακό μέλλον της Ευρώπης, προβαίνοντας σε μια δέσμη νέων μέτρων νομοθετικής πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Στις έξι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το διάστημα 2019-2024 περιλαμβάνεται και η ψηφιακή στρατηγική της ΕΕ ‘Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή’. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αποφασισμένη να καταστήσει αυτή τη δεκαετία την ‘Ψηφιακή Δεκαετία’ της Ευρώπης. Σύμφωνα με την Επίτροπο Ανταγωνισμού της ΕΕ και Εκτελεστική Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (‘Ευρώπη έτοιμη για την Ψηφιακή Εποχή’ (2019-2024)), Margrethe Vestager, ‘Τα τελευταία πέντε χρόνια, μερικές σκοτεινές πλευρές των ψηφιακών τεχνολογιών έχουν αρχίσει να είναι πλέον εξόφθαλμες. Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας συνεχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια των αντιμονοπωλιακών κανονισμών, να συμπεριφέρονται ανήθικα και να αποφεύγουν οποιαδήποτε κυβερνητική παρέμβαση.’ Η στροφή προς τις a priori νομοθετικές λύσεις, με κορυφαίες τις πρόσφατες πρωτοβουλίες ‘Digital Services Act’ και ‘Digital Markets Act’ έρχεται ως συνέχεια αφενός της έλλειψης επαρκούς ρυθμιστικού πλαισίου στην Ευρώπη και αφετέρου της επιβολής μιας σειράς προστίμων σε τεχνολογικούς γίγαντες της Silicon Valley. Αναφορικά με τις δύο νέες νομοθετικές πράξεις, η M. Vestager επεσήμανε τα ακόλουθα: ‘Οι δύο προτάσεις εξυπηρετούν έναν συγκεκριμένο σκοπό: τη διασφάλιση ότι, ως χρήστες, θα έχουμε πρόσβαση σε ευρύ φάσμα ασφαλών προϊόντων και υπηρεσιών στο διαδίκτυο και ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη θα μπορούν να ανταγωνίζονται ελεύθερα και δίκαια στο διαδίκτυο, όπως ακριβώς κάνουν και εκτός διαδικτύου. Πρόκειται για τον ίδιο ακριβώς κόσμο. Θα πρέπει να μπορούμε να κάνουμε τις αγορές μας με

ασφαλή τρόπο και να εμπιστευόμαστε τις ειδήσεις που διαβάζουμε. Οτιδήποτε είναι παράνομο εκτός διαδικτύου είναι επίσης παράνομο στο διαδίκτυο.’ Οι ευρωπαϊκές αξίες βρίσκονται στο επίκεντρο και των δύο προτάσεων. Οι νέοι κανόνες θα παρέχουν καλύτερη προστασία στους καταναλωτές και στα θεμελιώδη δικαιώματά τους στο διαδίκτυο και θα συμβάλουν στη δημιουργία δικαιότερων και πιο ανοικτών ηλεκτρονικών αγορών για όλους. Ένα σύγχρονο εγχειρίδιο κανόνων σε ολόκληρη την ενιαία αγορά θα προωθήσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, ενώ επίσης θα παράσχει στους χρήστες νέες, καλύτερες και αξιόπιστες διαδικτυακές υπηρεσίες.

Digital Services Act Η Digital Services Αct εστιάζει στη ρύθμιση του διαδικτυακού περιεχομένου και στις ευθύνες των ψηφιακών πλατφορμών για την προστασία των χρηστών από επιβλαβή ή παράνομα προϊόντα και πληροφορίες. Η Επίτροπος Vestager παρομοίασε το σχέδιο Kανονισμού με ‘σύστημα φωτεινής σηματοδότησης για τον ψηφιακό κόσμο, που θα τον μετατρέψει σε έναν ασφαλή, αξιόπιστο χώρο για τους χρήστες’. Το τοπίο των ψηφιακών υπηρεσιών σήμερα διαφέρει σημαντικά από αυτό που επικρατούσε, όταν εκδόθηκε η Oδηγία 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Αδιαμφισβήτητα, οι επιγραμμικές πλατφόρμες έχουν δημιουργήσει σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές και την καινοτομία, διευκολύνοντας το διασυνοριακό εμπόριο εντός και εκτός της ΕΕ, ωστόσο μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ως μέσα διάδοσης παράνομου περιεχομένου ή πώλησης παράνομων αγαθών και υπηρεσιών στο διαδίκτυο. Η Digital Services Act ρυθμίζει τις υποχρεώσεις των ψηφιακών υπηρεσιών που ενεργούν ως ενδιάμεσοι στο πλαίσιο του ρόλου που διαδραματίζουν στη σύνδεση των καταναλωτών με αγαθά, υπηρεσίες και περιεχόμενο. Η Πράξη ευελπιστεί να βελτιώσει την προστασία των καταναλωτών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στο διαδί-

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αποφασισμένη να καταστήσει αυτή τη δεκαετία την ‘Ψηφιακή Δεκαετία’ της Ευρώπης

LAWYER _ 55

_ΟPINIONS κτυο, να δημιουργήσει ένα ισχυρό πλαίσιο διαφάνειας και λογοδοσίας για τις επιγραμμικές πλατφόρμες και να οδηγήσει σε πιο δίκαιες και ανοικτές ψηφιακές αγορές. Οι υποχρεώσεις περιλαμβάνουν τα εξής: ► μ έτρα για την καταπολέμηση του παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των αγαθών και των υπηρεσιών, όπως ο μηχανισμός για την επισήμανση του εν λόγω περιεχομένου από τους χρήστες και για τη συνεργασία των πλατφορμών με ‘αξιόπιστες πηγές επισήμανσης παράνομου περιεχομένου’ ► νέους κανόνες για την ιχνηλασιμότητα των επιχειρηματικών χρηστών στις διαδικτυακές αγορές, ώστε να διευκολύνεται ο εντοπισμός των πωλητών παράνομων αγαθών ► α ποτελεσματικές διασφαλίσεις για τους χρήστες, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας αμφισβήτησης των αποφάσεων ελέγχου περιεχομένου των πλατφορμών ► μ έτρα διαφάνειας ευρείας εμβέλειας για τις επιγραμμικές πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τους αλγορίθμους που χρησιμοποιούνται για τις συστάσεις ► επιβολή υποχρεώσεων στις μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες να αποτρέπουν την κατάχρηση των συστημάτων τους, λαμβάνοντας μέτρα βάσει κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της εποπτείας μέσω ανεξάρτητων ελέγχων των μέτρων διαχείρισης κινδύνου τους ► πρόσβαση στα δεδομένα βασικών πλατφορμών για τους ερευνητές, ώστε να ελέγχεται ο τρόπος λειτουργίας τους και ο τρόπος εξέλιξης των κινδύνων στο διαδίκτυο ► δομή εποπτείας για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας του διαδικτυακού χώρου: ο ρόλος των κρατών μελών, με την υποστήριξη ενός νέου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψηφιακών Υπηρεσιών, θα είναι πρωταρχικός. Για τις πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες, θα ενισχυθεί η εποπτεία και επιβολή της νομοθεσίας από την Επιτροπή.

οι υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας για τις πλατφόρμες και τις υπηρεσίες φιλοξενίας, καθώς και οι όροι απαλλαγής από την ευθύνη για τους επιγραμμικούς ενδιάμεσους. Επιπλέον, η εν λόγω Πράξη δεν αντικαθιστά ούτε τροποποιεί, αλλά συμπληρώνει την τομεακή νομοθεσία, όπως την Οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, την Οδηγία για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά, το κοινοτικό κεκτημένο για την προστασία των καταναλωτών ή την Πρόταση Κανονισμού σχετικά με την πρόληψη της διάδοσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. Οι νέοι κανόνες ισχύουν αδιακρίτως εντός της ενιαίας αγοράς της ΕΕ, μεταξύ άλλων και για τους επιγραμμικούς ενδιάμεσους που είναι εγκατεστημένοι εκτός της ΕΕ και παρέχουν τις υπηρεσίες τους στην ενιαία αγορά. Εάν οι πάροχοι αυτοί δεν είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ, θα πρέπει να ορίζουν νόμιμο εκπρόσωπο, όπως ήδη πράττουν πολλές εταιρείες στο πλαίσιο των υποχρεώσεών τους δυνάμει άλλων νομοθετικών πράξεων.

Οι νέοι κανόνες θα παρέχουν καλύτερη προστασία στους καταναλωτές και στα θεμελιώδη δικαιώματά τους στο διαδίκτυο και θα συμβάλλουν στη δημιουργία δικαιότερων και πιο ανοικτών ηλεκτρονικών αγορών

Digital Markets Act

Το δεύτερο σχέδιο νομοθετικής πρωτοβουλίας της ΕΕ προβλέπει μια σειρά κανόνων βάσει των οποίων θα είναι σαφές ποιες δραστηριότητες είναι νόμιμες, χωρίς οι Αρχές να πρέπει να προβούν σε μακρές έρευνες, για να αποδείξουν τη ζημία των καταναλωτών. Η Digital Markets Act βασίζεται στον οριζόντιο κανονισμό για τις σχέσεις μεταξύ πλατφορμών και επιχειρήσεων, στα πορίσματα του παρατηρητηρίου της ΕΕ για την οικονομία των επιγραμμικών πλατφορμών, καθώς και στην εκτενή εμπειρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με τις επιγραμμικές αγορές μέσω της επιβολής της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού. Ειδικότερα, θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για τον καθορισμό και την απαγόρευση αυτών των αθέμιτων πρακτικών από

Επισημαίνεται ότι η Digital Services Act δεν ορίζει ούτε θίγει την εθνική ή ενωσιακή νομοθεσία που προσδιορίζει την έννοια του ‘παρανόμου’ στο διαδίκτυο. Με τους νέους κανόνες θα εναρμονιστούν

56 _ LAWYER

τους ρυθμιστές της πρόσβασης και προβλέπει έναν μηχανισμό επιβολής με βάση τη διερεύνηση της αγοράς. Ο ίδιος μηχανισμός θα διασφαλίσει ότι επικαιροποιούνται οι υποχρεώσεις που ορίζονται στον κανονισμό στο πλαίσιο της διαρκώς εξελισσόμενης ψηφιακής πραγματικότητας. Συγκεκριμένα, η Πράξη για τις ψηφιακές αγορές: ► θ α εφαρμόζεται μόνο στους μεγαλύτερους παρόχους πλατφορμών βασικών υπηρεσιών, οι οποίοι είναι περισσότερο επιρρεπείς στην άσκηση αθέμιτων πρακτικών, όπως μηχανές αναζήτησης, κοινωνικά δίκτυα ή διαδικτυακές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, που πληρούν τα αντικειμενικά νομοθετικά κριτήρια, για να οριστούν ως ρυθμιστές της πρόσβασης. ► θα καθορίζει ποσοτικά όρια ως βάση για τον προσδιορισμό των εταιρειών που ενδέχεται να παίζουν ρόλο ρυθμιστών της πρόσβασης. Η Επιτροπή θα έχει επίσης την εξουσία, μετά από διερεύνηση της αγοράς, να αποδίδει σε εταιρείες την ιδιότητα του ρυθμιστή της πρόσβασης. ► θα απαγορεύει ορισμένες πρακτικές που είναι ξεκάθαρα αθέμιτες, όπως η παρεμπόδιση χρηστών από το να απεγκαταστήσουν οποιοδήποτε προεγκατεστημένο λογισμικό ή εφαρμογές. ► θα απαιτεί από τους ρυθμιστές της πρόσβασης να θέτουν σε εφαρμογή ορισμένα μέτρα με δική τους πρωτοβουλία, όπως στοχευμένα μέτρα που επιτρέπουν στο λογισμικό τρίτων να λειτουργεί ορθά και να είναι συμβατό με τις δικές τους υπηρεσίες. ► θα επιβάλλει κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση, οι οποίες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πρόστιμα έως και 10% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών των ρυθμιστών της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των νέων κανόνων. Για τους υπότροπους, οι κυρώσεις αυτές ενδέχεται επίσης να περιλαμβάνουν την υποχρέωση λήψης διαρθρωτικών μέτρων, που μπορούν να επεκταθούν και στην εκποίηση ορισμένων επιχειρήσεων, σε περίπτωση που δεν υπάρχει άλλο εξίσου αποτελεσματικό εναλλακτικό μέτρο για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης. ► θ α επιτρέπει τη στοχευμένη διερεύνηση της αγοράς από την Επιτροπή, με σκοπό

να εκτιμηθεί κατά πόσον στους εν λόγω κανόνες πρέπει να προστεθούν νέες πρακτικές και υπηρεσίες που υιοθετούν οι ρυθμιστές της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι κανόνες για τους ρυθμιστές της πρόσβασης συμβαδίζουν με τον ταχύ ρυθμό των ψηφιακών αγορών. Στο πλαίσιο της προβλεπόμενης νομοθετικής διαδικασίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη της ΕΕ θα συζητήσουν τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και εφόσον εγκριθούν οι προτάσεις και ψηφιστούν τα τελικά κείμενα, αυτά θα ισχύσουν άμεσα σε ολόκληρη την ΕΕ. Η χρονιά που πέρασε σφραγίστηκε από την πανδημία Covid-19, επιβεβαιώνοντας και αποδεικνύοντας ταυτόχρονα τη χρησιμότητα και τη δύναμη της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Το στοίχημα της Ευρώπης είναι να καταφέρει να ακολουθήσει εκείνο τον δρόμο της ψηφιακής πολιτικής που θα συμβάλλει ουσιαστικά στην καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, προστατεύοντας συνάμα τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των χρηστών αλλά και των δικαιούχων δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας κατά τη χρήση του διαδικτύου. ■

LAWYER _ 57

_ΟPINIONS

ALTERNATIVE FUNDRAISING ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:

Γιώργος Μαυρίκης

Οργανισμοί επενδύσεων και οργανωμένη αγορά, μια επισκόπηση

LLM in Business | MSc in Management

Ε

ίναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, φορείς και Κυβέρνηση έχουν απευθύνει την πρόσκληση για επενδύσεις σε κάθε παραγωγικό τομέα της χώρας. Αναντίρρητα, μια τέτοια προσπάθεια δε θα μπορούσε παρά να ενισχυθεί όχι μόνο πολιτικά αλλά και νομοθετικά/ρυθμιστικά, καθώς το αβέβαιο και πλήρως γραφειοκρατικό ελληνικό περιβάλλον και η ελλιπής νομοθετική παρέμβαση προς τη διαμόρφωση ενός πλαισίου πλήρως ρυθμισμένου και ελκυστικού στον υποψήφιο επενδυτή αποτελούσε αποθαρρυντικό παράγοντα. Προτού, όμως, φτάσουμε στο σημείο αυτό και στην συνοπτική ανάλυση του νόμου 4706/2020, που αποτελεί την τελευταία προσπάθεια προσέγγισης των Οργανισμών Εναλλακτικών Επενδύσεων και οριοθέτησης μιας εκ των πιο αυστηρά ρυθμιζόμενων αγορών και συστημάτων σε κάθε νομικό σύστημα χάριν και των ευρωπαϊκών οδηγιών, αυτής της Κεφαλαιαγοράς, παρακάτω θα επιχειρηθεί μια επισκόπηση του συνολικού πλαισίου, όπως αυτό διαμορφώνεται σήμερα.

Η ροπή της χώρας, τόσο πολιτικά όσο και νομοθετικά τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, ανεξάρτητα από τη νέα κατάσταση που διαμόρφωσε η επιρροή του Covid-19 σε κάθε επίπεδο και έκφανση της ζωής, είναι η αναζήτηση επενδυτών ανεξαρτήτως προέλευσης, με κοινό στόχο την εισροή χρήματος και την ανάπτυξη νέων και παλαιών project. Ήταν, όμως, έτοιμο το σύστημα να απευθύνει αυτό το call για εναλλακτικές επενδύσεις;

58 _ LAWYER

Τα Funds ή άλλως, τα Αμοιβαία Κεφάλαια, ανέκαθεν έφεραν με το άκουσμα τους κάτι το μεγαλοπρεπές, το υποσχετικό και το σίγουρο, κάτι με βαθιές τσέπες και στοχεύσεις κατόπιν αλλεπάλληλων αναλύσεων ρίσκου. Είναι κοινός τόπος ότι όταν ένα Fund θέλει να επενδύσει σε ένα προϊόν ή σε μια Εταιρεία, το added value αυτών εκτοξεύεται και το ενδιαφέρον από μόνο του προκαλεί περαιτέρω ενδιαφέρον και συζήτηση, ίσως και νέες διαπραγματεύσεις με τρίτους που βλέπουν κάτι το οποίο πριν δεν ήταν ευκρινώς ορατό. Πόσο ευέλικτο είναι, όμως, το ελληνικό σύστημα για να λειτουργήσει ένα Fund; Μια μορφή Fund στην Ελλάδα αποτελεί το Αμοιβαίο Κεφάλαιο Επιχειρηματικών Συμμετοχών κλειστού τύπου (Α.Κ.Ε.Σ.). Αυτό είναι ομάδα περιουσίας, της οποίας τα επί μέρους στοιχεία ανήκουν εξ΄ αδιαιρέτου σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα (μεριδιούχους), με αποκλειστικό σκοπό τη συμμετοχή στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων, επενδύοντας κατά κύριο λόγο σε μετοχές και ομολογίες εταιρειών μη εισηγμένων στο χρηματιστήριο. Το Α.Κ.Ε.Σ. ρυθμίζεται στο ν. 2992/2002, όπως αυτός τροποποιήθηκε το 2013 και δύναται να επενδύει σε κινητές αξίες (όπως μετοχές, ομόλογα, warrants κ.α.) και σε καταθέσεις. Ένα Α.Κ.Ε.Σ. συστήνεται ως ομάδα περιουσίας που διαιρείται σε ίσα μερίδια, με την κατάρτιση σύμβασης σύστασης και διαχείρισης που συνάπτεται μεταξύ των μεριδιούχων, ενός θεματοφύλακα και ενός διαχειριστή. Ελάχιστο ύψος του ενεργητικού είναι τα €3.000.000 και μέγιστη διάρκεια τα 20 έτη. Η ευελιξία εδώ παρέχεται και από το ότι δεν απαιτείται άδεια λειτουργίας από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς – η οποία προκειμένου να εκδοθεί θα χρειαστεί έως και μισό έτος, με τις συνέπειες αυτού για τον κάθε επενδυτή να αποτελούν τροχοπέδη. Τέλος, επιτρέπεται η εισαγωγή των μεριδίων σε οργανωμένη αγορά ή η ένταξη προς διαπραγμάτευση σε Πολυμερή Μηχανισμό Διαπραγμάτευσης, στον ΕΝ.Α. που λειτουργεί με την εποπτεία και τους κανονισμούς του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Παράλληλα, στα επενδυτικά κεφάλαια κλειστού τύπου συγκαταλέγονται και οι Εταιρείες Κεφαλαίου Επιχειρηματικών Συμμετοχών (Ε.Κ.Ε.Σ.). Συγκεκριμένα, η Ε.Κ.Ε.Σ ρυθμίζεται από τον απαρχαιωμένο νόμο 2367 του 1995, όπως αυτός τροποποιήθηκε με τον ν. 4141/2013 (περί επενδυτικών εργαλείων), και αποτελεί μια ανώνυμη εταιρεία με αποκλειστικό σκοπό τη συμμετοχή

στο κεφάλαιο άλλων επιχειρήσεων, επενδύοντας κατά κύριο λόγο σε μετοχές και ομολογίες εταιρειών μη εισηγμένων στο χρηματιστήριο, επενδύοντας σε κινητές αξίες (μετοχές, ομόλογα, κ.α.), μερίδια Ο.Σ.Ε.Κ.Α. (Οργανισμοί Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες – θα αναλυθούν παρακάτω), καθώς και καταθέσεις. Μια Ε.Κ.Ε.Σ. συστήνεται ως μια Ελληνική Α.Ε. με βάση τον νόμο 4548/2018, η οποία είναι ειδικού σκοπού και εκδίδει ονομαστικές μετοχές λειτουργώντας ως κλειστού τύπου επενδυτικό σχήμα. Επίσης, απαιτείται ελάχιστο ύψος μετοχικού κεφαλαίου €300.000, η φύλαξη των στοιχείων του χαρτοφυλακίου της ανατίθεται σε Θεματοφύλακα και όπως και στα Α.Κ.Ε.Σ. δεν απαιτείται άδεια λειτουργίας από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αλλά συστήνεται με την προϋπόθεση ότι θα εισαγάγει τις μετοχές της προς διαπραγμάτευση σε Οργανωμένη Αγορά ή σε Πολυμερή Μηχανισμό Διαπραγμάτευσης (όπου πλέον απαιτείται και εποπτεία από την ΕΚ), εντός 24 μηνών από τη σύστασή της (με δυνατότητα παράτασης επιπλέον 24 μηνών). Η Εταιρεία λύεται αυτοδίκαια, αν στο ανωτέρω χρονικό διάστημα δεν εισαχθούν οι μετοχές προς διαπραγμάτευση. Μια ιδιαίτερη και διαρκώς προτιμητέα μορφή Fund, λόγω του landscape της αγοράς ακινήτων στην Ελλάδα, είναι οι Ανώνυμες Εταιρίες Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία (Α.Ε.Ε.Α.Π.). Αποκλειστικός σκοπός του εν λόγω Fund είναι η διαχείριση χαρτοφυλακίου κινητών αξιών και ακίνητης περιουσίας, κατά την έννοια του νόμου 2778/1999. Πιο συγκεκριμένα, η Εταιρεία Επενδύσεων σε Ακίνητη Περιουσία (Α.Ε.Ε.Α.Π.) επιτρέπεται να επενδύει με τους παρακάτω περιορισμούς σε: ακίνητη περιουσία σε ποσοστό τουλάχιστον 80% του ενεργητικού της, τουλάχιστον 80% των μετοχών Α.Ε. με αποκλειστικό σκοπό την εκμετάλλευση ακινήτων, τουλάχιστον 80% των μετοχών εταιρίας συμμετοχών που επενδύει αποκλειστικά σε εκμετάλλευση ακινήτων, τουλάχιστον 25% των μετοχών εταιρίας με την οποία η Α.Ε.Ε.Α.Π. συνδέεται με σχέση μητρικής ή θυγατρικής, σκοπός της οποίας είναι η απόκτηση, διαχείριση και εκμετάλλευση ακινήτων. Ως προς τη σύστασή αυτής, μια Α.Ε.Ε.Α.Π. συστήνεται ως

Είναι κοινός τόπος ότι όταν ένα Fund θέλει να επενδύσει σε ένα προϊόν ή σε μια Εταιρεία, το added value αυτών εκτοξεύεται

LAWYER _ 59

_ΟPINIONS μια Ελληνική Α.Ε. ειδικού σκοπού, η οποία εκδίδει ονομαστικές μετοχές, με ελάχιστο ύψος μετοχικού κεφαλαίου €25.000.000, της οποίας οι επενδύσεις σε κινητές αξίες ανατίθενται προς φύλαξη σε Θεματοφύλακα (ο οποίος λειτουργεί με βάση τον ν. 4209/2013 και τον Κανονισμό 2013/231). Το μετοχικό κεφάλαιο μπορεί να αποτελείται από εισφορές μετρητών, μέσων χρηματαγοράς, κινητών αξιών και ακινήτων. Η άδεια σύστασης δίδεται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, η οποία αποτελεί και την εποπτεύουσα αρχή. Απαραίτητή προϋπόθεση είναι ότι το σχήμα θα εισαγάγει τις μετοχές της προς διαπραγμάτευση σε μια Οργανωμένη Αγορά, εντός 24 μηνών από τη σύστασή της (με δυνατότητα παράτασης 24 μηνών) επί ποινή ανακλήσεως της άδειας από την Επιτροπή. Το ανωτέρω πλαίσιο αδιαμφισβήτητα αποτελούσε μέχρι την ψήφιση του 4706/2020 για τους Οργανισμούς Εναλλακτικών Επενδύσεων (Ο.Ε.Ε), το πλέον ρυθμισμένο πλαίσιο της Κεφαλαιαγοράς. Ο εν λόγω νόμος ρύθμισε πλήρως τα Funds αυτού του είδους, ενσωματώνοντας την Οδηγία 2017/828 και εκσυγχρονίζοντας τις ισχύουσες μέχρι τότε διατάξεις. Ο Ο.Ε.Ε. είναι ομάδα περιουσίας που αποτελεί αντικείμενο διαχείρισης προς όφελος των μεριδιούχων, με ελάχιστο ύψος ενεργητικού το €1.000.000 και μπορεί να αποτελείται από κινητές αξίες, ενσώματες ή άυλες, εταιρικά μερίδια, χρηματοπιστωτικά μέσα, μετρητά, ακίνητη περιουσία, καθώς και άλλα συναφή περιουσιακά στοιχεία. Τα περιουσιακά στοιχεία, στα οποία επενδύει ο Ο.Ε.Ε., προβλέπονται στον Κανονισμό του, οποίος καταρτίζεται από τον Διαχειριστή του, με τη σύμφωνη γνώμη του Θεματοφύλακα. Για τον Θεματοφύλακα και τη λειτουργία του ισχύουν όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ενώ διαχειριστής του Ο.Ε.Ε. είναι μόνο αδειοδοτημένη Ανώνυμη Εταιρεία από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (η Α.Ε.Δ.Ο.Ε.Ε), με αποκλειστικό σκοπό τη διαχείριση του Ο.Ε.Ε., με βάση τον 4209/2013 και κατόπιν της ενσωμάτωσης της οδηγίας 2011/61 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ελάχιστο κεφάλαιο τις €300.000. Όπως και οι Α.Ε.Ε.Α.Π., οι Οργανισμοί Εναλλακτικών Επενδύσεων αδειοδοτούνται και εποπτεύονται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Επιπροσθέτως, στα ανωτέρω αναφερόμενα Funds κλειστού τύπου θα πρέπει να προστεθεί και το πλαίσιο λειτουργίας των

Αμοιβαίων Κεφαλαίων ανοικτού τύπου, των Οργανισμών Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες (Ο.Σ.Ε.Κ.Α.). Το Αμοιβαίο Κεφάλαιο Ο.Σ.Ε.Κ.Α. είναι ένας οργανισμός συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες, όπως ορίζεται από τις διατάξεις του νόμου 4099/2012, κατόπιν ενσωμάτωσης της οδηγίας 2009/65/ ΕΚ (περί UCITS). Το Αμοιβαίο Κεφάλαιο δεν αποτελεί νομικό πρόσωπο, αλλά είναι ομάδα περιουσίας, της οποίας τα επιμέρους στοιχεία ανήκουν εξ’ αδιαιρέτου σε περισσότερους του ενός μεριδιούχους. Οι μεριδιούχοι εκπροσωπούνται ως προς τις έννομες σχέσεις και τα δικαιώματά τους από την εταιρεία διαχείρισής του. Στην Ελλάδα, οι εν λόγω οργανισμοί λαμβάνουν τη μορφή Ανωνύμων Εταιρειών Επενδύσεων Μεταβλητού Κεφαλαίου και τους διαχειρίζεται Ανώνυμη Εταιρεία με αποκλειστικό σκοπό τη διαχείριση του Αμοιβαίου Κεφαλαίου (Α.Ε.Δ.Α.Κ.). Αποκλειστικός σκοπός του Αμοιβαίου Κεφαλαίου είναι να επενδύει συλλογικά τα κεφάλαια που συγκεντρώνει από το κοινό σε κινητές αξίες, μερίδια Ο.Σ.Ε.Κ.Α., παράγωγα χρηματοπιστωτικά μέσα και καταθέσεις και μέσα χρηματαγοράς. Όσον αφορά στο ενεργητικό του Αμοιβαίου Κεφαλαίου, αυτό διαιρείται σε ίσης αξίας ονομαστικά μερίδια, τα οποία κατόπιν αίτησης των μεριδιούχων, εξαγοράζονται ή εξοφλούνται άμεσα ή έμμεσα με στοιχεία του ενεργητικού του. Εν κατακλείδι, αποτελεί γεγονός ότι η θέση των Funds, ανοικτού και κλειστού τύπου, στην Κεφαλαιαγορά και την Οργανωμένη Αγορά είναι κυρίαρχη, με αυτά να αποτελούν πυλώνα επενδύσεων. Επομένως, ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου λειτουργίας τους ήταν η μόνη οδός, προκειμένου να αποτελέσει η Ελλάδα πόλο έλξης επενδύσεων και ανάπτυξης έργων. Ορισμένα και απολύτως απαραίτητα βήματα ήδη έγιναν ως προς το να τεθεί η νομοθετική βάση, για να ανοίξει η πόρτα σύστασης και λειτουργίας των Funds με τη μορφή εναλλακτικών και συλλογικών οργανισμών επενδύσεων στην ελληνική αγορά, με τη δημιουργία και ανάπτυξη του προς επένδυση προϊόντος να αποτελεί πλέον τον ουσιαστικό στόχο του σήμερα. ■

Ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου λειτουργίας των Funds ήταν η μόνη οδός, προκειμένου να αποτελέσει η Ελλάδα πόλο έλξης επενδύσεων και ανάπτυξης έργων

60 _ LAWYER

_LAWYER ON TOUR

Edgar Alvaro Salamanca Πρόξενος του Περού στην Ελλάδα

Από τη διπλωματία στην πράξη:

μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση με τον Πρόξενο του Περού Οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Περού και οι αρμοδιότητες του Προξένου του Περού στο μικροσκόπιο. Ο Edgar Alvaro Salamanca μιλάει στο Lawyer για τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η διπλωματία και για το αν αυτή θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που δημιουργεί η πανδημία. Της Λυδίας Βενέρη Πείτε μας μερικά πράγματα για την πορεία σας μέχρι σήμερα. Πόσα χρόνια βρίσκεστε στην Ελλάδα και ποιες είναι οι αρμοδιότητές σας ως Πρόξενος του Περού στην Ελλάδα;

ως Πρόξενος του Περού στην Αθήνα, ενώ πριν εργαζόμουν ως πρόξενος στη Φρανκφούρτη στη Γερμανία, όπου και έμεινα για περίπου 5 χρόνια. Το Προξενείο παρέχει υπηρεσίες για τους πολίτες μας όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά ακόμη και στη Βουλγαρία και την Αλβανία, καθώς οι υποχρεώσεις της Πρεσβείας και του Προξενείου καλύπτουν τις ανάγκες τριών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ενώ κατά πάσα πιθανότητα σύντομα θα προστεθεί και άλλη μία χώρα: Η Βόρεια Μακεδονία. Σημαντικό μέρος αυτής της δουλειάς είναι νομικού περιεχομένου, όπως μεταξύ άλλων τα συμβολαιογραφικά/προξενικά έγγραφα, το μητρώο, η νομική και η ανθρωπιστική βοήθεια. Πέραν τούτων, είμαι επίσης ο οικονομικός και εμπορικός σύμβουλος

Υπηρετώ τη χώρα μου ως διπλωμάτης για σχεδόν 16 χρόνια. Προηγουμένως, είχα εργαστεί ως δικηγόρος, έχοντας γνώσεις επί του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και οι δύο αυτές ενασχολήσεις μου με έχουν μέχρι στιγμής ανταμείψει, όχι μόνο σε επαγγελματικό, αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, καθώς μου έχουν δώσει τη δυνατότητα να βρίσκομαι κοντά στην κοινότητά μου, προσπαθώντας να βρω λύσεις για ευαίσθητα ζητήματα που αφορούν τους πολίτες της χώρας μου. Από τον Ιούλιο του 2018, εργάζομαι στην Ελλάδα

LAWYER _ 61

_LAWYER ON TOUR της Πρεσβείας. Η θέση αυτή είναι ιδιαιτέρως απαιτητική, καθώς οι οικονομικές μας σχέσεις με την Ελλάδα γενικώς, αλλά και με άλλες χώρες των Βαλκανίων είναι στη φάση ανάπτυξης. Για παράδειγμα, η Ελληνική και Περουβιανή αγορά δεν είναι φυσικά συγκλίνουσες. Παράγουμε παρόμοια αγροτικά προϊόντα και υφίσταται εξάρτηση σε συγκεκριμένες οικονομικές δραστηριότητες, όπως ο τουρισμός. Πρέπει συνεπώς να συνεργαστούμε με φορείς του ιδιωτικού τομέα, όπως για παράδειγμα με τους παραγωγούς, τους πωλητές και τις ενώσεις εξαγωγών, προκειμένου να μπορέσουμε να τους πείσουμε για τις ευκαιρίες που δίνονται από τις αναπτυσσόμενες νέες αγορές και το νομικό και πολιτικό πλαίσιο, το οποίο ενθαρρύνει τις αλλοδαπές επιχειρήσεις με επίκεντρο το εμπόριο και τις επενδύσεις. Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να τονίσω την αξιοσημείωτη δουλειά της Enterprise Greece σε αυτό τον τομέα και πραγματικά πιστεύω ότι έχει αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση για άλλες χώρες, όπως και για το Περού. Πείτε μας μερικά πράγματα για τις διμερείς σχέσεις Περού και Ελλάδας. Ποιος είναι ο αριθμός του Περουβιανών μόνιμων κατοίκων στην Ελλάδα. Παρατηρείτε ομοιότητες μεταξύ των δύο λαών; Γενικά, υπάρχει υγιής σχέση συνεργασίας μεταξύ των χωρών μας. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε δυνητικά τα εργαλεία να εργαστούμε πιο στενά και στρατηγικά, με στόχευση σε ζητήματα φυσικής σύγκλισης, όπως ο τουρισμός, η πολιτισμική κληρονομιά και η ναυτιλία. Αυτό βέβαια χρειάζεται και την απαραίτητη πολιτική στήριξη και από τις δύο πλευρές. Αν και σε μια πρώτη ανάγνωση φαίνεται ότι τόσο μακρινές και γεωγραφικά διαφορετικές χώρες, όπως η Ελλάδα και το Περού, είναι πιθανό να έχουν αντιθετικά χαρακτηριστικά σε επίπεδο κοινωνιών, η πραγματικότητα, αλλά και η εμπειρία μου ζώντας εδώ, μου έχουν δείξει ότι υπάρχουν δεσμοί μεταξύ των χωρών μας και σε ένα βαθμό ομοιότητες μεταξύ των λαών μας. Η κουλτούρα και ο πολιτισμός επιτελούν στρατηγικό ρόλο στην προσέγγιση αυτού του θέματος, καθώς και τα δύο έθνη χαρακτηρίζονται από βαθιές ρίζες στους αρχαίους πολιτισμούς και ισχυρές παραδόσεις. Το γεγονός αυτό ασκεί επιρροή που αποτυπώνεται ακόμα και σήμερα στον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Οι κοινότητες στις Περουβιανές Άνδεις, για παράδειγμα, διατηρούν μια φιλοσοφία διαβίωσης και ισορροπημένης συνεργασίας με το περιβάλλον

τους και έχουν ισχυρή ιστορική ταυτότητα βασισμένη στην ιστορία και τα έθιμά τους. Μπόρεσα να βιώσω αυτή την ατμόσφαιρα, όταν συνάντησα ελληνικές οικογένειες στις ελληνικές πόλεις, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα. Ίσως, αυτή θα μπορούσε να είναι η αρχή, προκειμένου να δημιουργηθεί μια γέφυρα μεταξύ των χωρών μας. Παρεμπιπτόντως, όπως γνωρίζετε, σε διεθνές επίπεδο, υπάρχει ένας νέος πολυμερής οργανισμός που ιδρύθηκε το 2007, ως πρωτοβουλία μιας ομάδας κρατών – μία εκ των οποίων και η Ελλάδα- που ονομάζεται “Forum of Ancient Civilizations”. Αυτός ο υψηλού επιπέδου μηχανισμός πολιτικής συνεργασίας βασίζεται κυρίως στο κοινό προνόμιο των κρατών-μελών του να αποτελούν κοιτίδες θεμελιωδών πολιτισμών σε διαφορετικές περιοχές του κόσμου. Τα δέκα κράτη-μέλη του οργανισμού έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους, προκειμένου να αναδείξουν την κοινή πολιτισμική τους κληρονομιά σε ένα εργαλείο “soft power” (ήπιας ισχύος). Καθώς το Περού συμμετέχει σε αυτή την πρωτοβουλία, μπορούμε σε διμερές επίπεδο να αναζητήσουμε μια πολιτική προσέγγιση, με κοινώς αποδεκτά οφέλη που θα μπορούσαν να επεκταθούν και στις οικονομίες μας. Υπάρχει, όμως, και ένα ακόμη στοιχείο που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ μας. Διατηρούμε μια κοινότητα Περουβιανών πολιτών της τάξης των 400 περίπου ατόμων, αριθμός όχι μικρός αν συγκριθεί με τα αντίστοιχα νούμερα σε γειτονικές χώρες. Νιώθω περήφανος λέγοντας ότι οι Περουβιανοί πολίτες έχουν καταφέρει να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία με διάφορους τρόπους, μέσω υπεύθυνης εργασίας, μουσικής και άλλων τεχνών, μέσω των σπουδών αλλά και μέσω των παραδόσεών μας, όπως η γαστρονομία.

Υπάρχει υγιής σχέση συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, έχουμε δηλαδή τα εργαλεία να συνεργαστούμε πιο στενά και στρατηγικά σε ζητήματα όπως ο τουρισμός, η πολιτισμική κληρονομιά και η ναυτιλία

Πιστεύετε ότι η πανδημία έχει επηρεάσει τη διπλωματία σε παγκόσμιο επίπεδο; Πώς μπορεί αυτή να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες; Στην πραγματικότητα, μπορούμε να δούμε την επίδραση της πανδημίας στην ατζέντα και στις προτεραιότητες που έχουν τεθεί, στον τρόπο που λειτουργούμε ως επαγγελματίες, αλλά και στα μέσα

62 _ LAWYER

και στους μηχανισμούς που αξιοποιούμε κατά την άσκηση των διπλωματικών μας καθηκόντων. Αυτές οι τάσεις, ειδικά η τρίτη, δεν είναι καινούριες. Όμως, η υγειονομική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο έχει οξύνει τη μετάβαση. Η εντυπωσιακή τεχνολογική ανάπτυξη στην πληροφορική και στις επικοινωνίες έχει επηρεάσει τον τρόπο ζωής στις κοινωνίες μας και η διπλωματία αποτελεί μέρος του φαινομένου. Οι παραδοσιακές μας υποχρεώσεις, όπως η εκπροσώπηση, η διαπραγμάτευση και η παροχή πληροφοριών, δεν είναι οι ίδιες εδώ και αρκετά χρόνια και η πανδημία μας ωθεί περισσότερο σε εικονικές/ψηφιακές αλληλεπιδράσεις. Συνεπώς, αντί να προσαρμόζουμε συνεχώς τη διπλωματία στη «νέα πραγματικότητα», ίσως θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να προσαρμόσουμε την ψηφιοποίηση και την τεχνολογία στα βασικά μας καθήκοντα ως διπλωμάτες. Επιπλέον, είναι καιρός να εντάξουμε σοβαρά τους ειδικούς στις πλατφόρμες επικοινωνίας και την ανάλυση των big data στη διαχείριση των διεθνών σχέσεων. Πρόκειται για ένα ολόκληρο θέμα προς συζήτηση σε μεταγενέστερο χρόνο, αν μας δοθεί αυτή η ευκαιρία. Έχουν επηρεαστεί οι εμπορικές σχέσεις από την πανδημία, όπως έχει συμβεί με τη διασυνοριακή κυκλοφορία των πολιτών; Η πανδημία δείχνει με ακρίβεια τα όρια της δυναμικής της παγκόσμιας αγοράς. Αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτουμε το ελεύθερο εμπόριο επί της αρχής, αλλά πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητες και τη στόχευση μας αναφορικά με την αναγκαιότητα εξασφάλισης των βασικών αγαθών και υπηρεσιών για τους πολίτες. Εάν αυτή τη στιγμή παρατηρούμε έναν έντονο ανταγωνισμό στις αγορές μεταξύ των κυβερνήσεων, προκειμένου να λάβουν φάρμακα και εμβόλια, μάλλον κάτι κάνουμε λάθος, σωστά; Υπάρχουν στιγμές, όπως αυτή, όπου ο ανταγωνισμός πρέπει να σταματήσει, ώστε να δώσει χώρο στη συνεργασία. Δυστυχώς, οι πολύτιμες προσπάθειες της πολυμερούς διπλωματίας δεν έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικές μέχρι στιγμής. Παρ’ όλα αυτά, αυτή η εμπειρία μας διδάσκει ξανά ποιος είναι ο μόνος δρόμος, για να αντιμετωπίσουμε την παγκόσμια κρίση.

μένων και έχουμε ειδική νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα. Είναι κάτι που αποτελεί προτεραιότητα της δημόσιας πολιτικής στο πλαίσιο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και των εργαλείων της πληροφορικής. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι, επίσης, ψηλά στη δημόσια ατζέντα μας, καθώς η χώρα μας είναι πλήρως δεσμευμένη στην Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών. Πέραν αυτού, έχουμε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ζήτημα, καθώς είμαστε μια χώρα ευαίσθητη στις απειλές της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών. Το Περού αυτό το διάστημα βρίσκεται στη διαδικασία ένταξής του ως μελλοντικό μέλος του ΟΟΣΑ και σε αυτό το πλαίσιο λαμβάνει προοδευτικά μέτρα για την επίτευξη των προτύπων του Οργανισμού στα προαναφερθέντα θέματα με βάση συγκεκριμένα πρότυπα, τα οποία είναι επίσης παρόμοια με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Αντί να προσαρμόζουμε συνεχώς τη διπλωματία στη «νέα πραγματικότητα», ίσως θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να προσαρμόσουμε την ψηφιοποίηση και την τεχνολογία στα βασικά μας καθήκοντα ως διπλωμάτες

Ποια θεωρείτε ως μεγαλύτερη πρόκληση αυτή την περίοδο και πώς πιστεύετε ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα; Ποια είναι η ευχή σας για το μέλλον;

Πρέπει να αξιολογήσουμε τα όρια της παγκόσμιας αγοράς στον τομέα της Υγείας και να δημιουργήσουμε μια στρατηγική που μπορεί να λειτουργήσει σε πολλαπλά επίπεδα: τοπικό, περιφερειακό και πολυμερές. Η εξασφάλιση του εμβολίου για τον πληθυσμό αποτελεί ζήτημα συνεργασίας στο υψηλότερο επίπεδο. Εάν αφήσουμε αυτό το ζήτημα στο Αόρατο Χέρι του Adam Smith, δεν θα είναι δύσκολο να προβλέψουμε τα αποτελέσματα. Μεσοπρόθεσμα, πρέπει να εργαστούμε για την προσαρμογή της παραγωγής και της αλυσίδας εφοδιασμού σε βιώσιμα επίπεδα. Μακροπρόθεσμα, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας που επικεντρώνεται στην κατανάλωση. Με λίγα λόγια, το μέλλον εξαρτάται από το να αποφασίσουμε εάν είμαστε καταναλωτές ή πολίτες. Μια ευχή για το μέλλον… Περισσότερος χρόνος για τον καθένα ξεχωριστά και τις οικογένειές μας στην καθημερινή μας ζωή. Και παρεμπιπτόντως, είναι ειρωνικό να συνειδητοποιούμε ότι οι νέες τεχνολογίες μας κάνουν να δουλεύουμε περισσότερο και γενικά απορροφούν τον χρόνο μας.

■

Έχει υιοθετήσει το Περού νομοθεσία αναφορικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τη βιώσιμη ανάπτυξη σε συμφωνία με τα ευρωπαϊκά πρότυπα; Βελτιωνόμαστε στο πεδίο της διαχείρισης της πληροφορίας και της προστασίας προσωπικών δεδο-

LAWYER _ 63

_WORLD REPORT

ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΕΠΙΘΥΜΊΑ ΓΙΑ ΤΑΞΊΔΙΑ ΔΕΊΧΝΕΙ Η ΈΡΕΥΝΑ ΤΗΣ WHAT MATTERS 2021 ΓΙΑ ΤΗΝ AGODA

ΕΜΒΟΛΙΟ COVID-19: ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ Χωρίς εκτίμηση περιβαλλοντικού κινδύνου και συγκατάθεση η διεξαγωγή κλινικών δοκιμών σύμφωνα με τον νέο Κανονισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η παρέκκλιση από διατάξεις της οδηγίας 2001/18/ΕΚ και της οδηγίας 2009/41/ΕΚ που αφορούν την ελευθέρωση γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών στο περιβάλλον και την περιορισμένη χρήση γενετικώς τροποποιημένων μικροοργανισμών έγινε, προκειμένου να επιταχυνθεί η κυκλοφορία στην αγορά και η χρήση φαρμάκων κατά της Covid-19 που ενδέχεται να περιέχει γενετικώς τροποποιημένους μικροοργανισμούς. Η παρέκκλιση ισχύει για το διάστημα, κατά το οποίο ο ΠΟΥ αναγνωρίζει τη νόσο του Covid-19 ως πανδημία.

ΠΤΏΣΗ 73% ΤΗΣ ΚΊΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΒΑΤΏΝ ΣΤΟ HEATHROW

Με έρευνά της η Agoda, μέλος του ομίλου Booking, αναδεικνύει την παγκόσμια επιθυμία των ανθρώπων για ταξίδια μέσα στο 2021. Σύμφωνα με την έρευνα, ένας στους τρείς επιθυμεί να περάσει περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τους αγαπημένους του, ενώ ακολουθεί η επιθυμία για ταξίδια άνευ εμποδίων. Οι άνθρωποι φαίνεται να επιθυμούν το 2021 να κάνουν περισσότερα αυθόρμητα, αλλά και πιο φιλικά προς το περιβάλλον ταξίδια. Βάσει της έρευνας, οι ηλικίες 18-24 επιθυμούν να κάνουν πράγματα διαφορετικά και πρωτότυπα μέσα στο νέο έτος.

73% πτώση της κίνησης κατέγραψε το Heathrow, το αεροδρόμιο με τη μεγαλύτερη κίνηση στη Βρετανία, εντός του 2020. Ακόμη, κατά 28% μειώθηκε, όπως σημειώνεται, και ο ετήσιος όγκος εμπορευμάτων, συνακόλουθο της μείωσης των επιβατών άρα και των αεροσκαφών. Τα lockdown, οι περιορισμοί στην κίνηση των επιβατών και τα υποχρεωτικά test έχουν δημιουργήσει συνθήκες μη βιώσιμες για τη διεθνή αεροπορία. Η απώλεια της επιβατικής κίνησης του Heathrow έδωσε τα πρωτεία ως προς την επιβατική κίνηση των ευρωπαϊκών αεροδρομίων στον αερολιμένα Charles de Gaulle του Παρισιού.

64 _ LAWYER

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΉΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΈΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΠΊΔΡΑΣΗ ΜΕΤΑΞΎ ΤΗΣ PSD2 ΚΑΙ GDPR Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα δημοσίευσε κατευθυντήριες γραμμές που αφορούν συναφείς διατάξεις των δύο νομοθετημάτων. Μεταξύ άλλων, εξετάζονται οι όροι παραχώρησης πρόσβασης σε πληροφορίες λογαριασμών πληρωμής, οι διαφορετικές έννοιες συγκατάθεσης, η επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων, αλλά και η εφαρμογή βασικών αρχών προστασίας δεδομένων, όπως ορίζονται στον GDPR (π.χ. διαφάνεια και ελαχιστοποίηση).

ΟΙ ΣΎΜΒΟΥΛΟΙ ΤΟΥ BREXIT Το Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να καταλήγει στη δημιουργία κύκλου ειδικών που αναλαμβάνουν την παροχή συμβουλών για τη μετά Brexit εποχή και την επίτευξη ομαλότερης μετάβασης για το Ηνωμένο Βασίλειο. Το Πάνελ Εμπορικού Δικαίου, όπως θα ονομάζεται η νέα αυτή ομάδα ειδικών, θα παρέχει συμβουλές σε ζητήματα που άπτονται του ενδιαφέροντος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, καθώς θα αναλάβει τόσο τη διενέργεια διαπραγματεύσεων όσο και τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών. Οι εταιρίες–σύμβουλοι της ομάδας είναι μεταξύ άλλων οι εταιρίες Clifford Chance, Linklaters, Baker McKenzie, BCLP, Dentons, White & Case.

ΨΗΦΟΦΟΡΊΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΎΜΕΝΑ ΔΆΝΕΙΑ Ψηφοφορία για τους κανόνες της ΕΕ αναφορικά με την πώληση των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε τρίτους από τους ευρωβουλευτές της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής (ECON). Οι κανόνες αφορούν τη ρύθμιση της μεταφοράς επισφαλών δανείων από τράπεζες σε δευτερεύοντες διατάκτες με παράλληλη προστασία των δικαιωμάτων των δανειοληπτών. Το κείμενο εγκρίθηκε με 38 ψήφους υπέρ, 4 κατά και 13 αποχές, ενώ τα μέλη της ECON συμφώνησαν την έναρξη διαπραγματεύσεων με το Συμβούλιο και την Επιτροπή. Ως μη εξυπηρετούμενα δάνεια εν προκειμένω θεωρούνται τα δάνεια που έχουν εκπρόθεσμες πληρωμές για διάστημα μεγαλύτερο των 90 ημερών ή θεωρείται απίθανο να εξυπηρετηθούν πλήρως. Οι σχετικές ρυθμίσεις θεωρούνται απαραίτητες, προκειμένου να διατηρηθεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να ενισχυθεί η παροχή δανείων προς τις επιχειρήσεις για την τόνωση της ανάπτυξης στην Ευρωζώνη μετά το πέρας της πανδημίας.

Η ΓΑΛΛΊΑ ΑΠΑΓΟΡΕΎΕΙ ΤΗ ΧΡΉΣΗ DRONES ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΣΤΥΝΟΜΊΑ Υπέρ της ιδιωτικότητας έκρινε το ανώτατο ακυρωτικό της Γαλλίας, επιβάλλοντας απαγόρευση της χρήσης drones από την αστυνομία για την επιτήρηση δημόσιων διαδηλώσεων στο Παρίσι. Η απόφαση έρχεται μόλις μερικές εβδομάδες μετά το νομοσχέδιο που υποστήριξαν βουλευτές και το οποίο προέβλεπε τη χρήση drones από την αστυνομία για λόγους ασφαλείας. Το γαλλικό ΣτΕ υποστήριξε ότι υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες για τη νομιμότητα μιας τέτοιας ενέργειας.

LAWYER _ 65

_WORLD REPORT

BITCOIN: Η ΧΕΙΡΌΤΕΡΗ ΠΤΏΣΗ ΑΠΌ ΤΟΝ ΜΆΡΤΙΟ Τη μεγαλύτερη πτώση του από τον Μάρτιο αντιμετωπίζει το κρυπτονόμισμα, με τις συνολικές απώλειές του να ανέρχονται σε πάνω από 185 δισ. δολάρια επί της αξίας του. Η πτώση αυτή έρχεται μετά τον υπερτετραπλασιασμό της αξίας του το τελευταίο έτος. Οι τιμές έφτασαν τα 42.000 δολάρια στις 8 Ιανουαρίου, κάτι που οδήγησε σύμφωνα με τους αναλυτές της αγοράς και στην απότομη πτώση των επόμενων ημερών. Άλλα νομίσματα, όπως το Bitcoin Cash, το Ether και το Litecoin, υποχώρησαν ακόμη περισσότερο.

EY: ΜΌΛΙΣ ΤΟ 2% ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ ΉΤΑΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΈΝΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΊΑΣ ΣΤΙΣ ΕΦΟΔΙΑΣΤΙΚΈΣ ΑΛΥΣΊΔΕΣ Με έρευνά της η ΕΥ καταγράφει την επίδραση της πανδημίας στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την έρευνα, το 72% των επιχειρήσεων θεωρούν ότι η πανδημία είχε αρνητικές επιπτώσεις στην εφοδιαστική τους αλυσίδα. 57% αντιμετώπισαν διαταραχές. Κυρίαρχες προτεραιότητες για τις επιχειρήσεις τους επόμενους 12-36 μήνες αποτελούν η ορατότητα και η ανθεκτικότητα. 64% των επιχειρήσεων αναμένουν επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού και 52% εδραίωση της αυτονομίας των εφοδιαστικών αλυσίδων μέχρι το 2025.

BREXIT: ΠΏΣ ΘΑ ΕΠΗΡΕΑΣΤΟΎΝ ΤΑ ΤΑΞΊΔΙΑ, ΤΟ ΕΜΠΌΡΙΟ, Η ΔΙΑΜΟΝΉ ΚΑΙ Η ΕΡΓΑΣΊΑ

Goldman Sachs: Lockdown και αύξηση κρουσμάτων περιορίζουν τις προοπτικές ανάπτυξης στην ευρωζώνη Συρρικνωμένο αναμένεται το ΑΕΠ της ευρωζώνης το α’ τρίμηνο του 2021 κατά 0,1%. Η οικονομική δραστηριότητα στην Ευρώπη αναμένεται να ανακάμψει από το β’ τρίμηνο. Η αύξηση των κρουσμάτων και οι νέοι περιορισμοί που επιβάλλονται από τα κράτη καθιστούν δυσχερή την ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αναμένεται στο 5.2% για το 2021 και στο 4% για το 2022 σύμφωνα με τους οικονομολόγους.

Οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να επισκεφτούν το Ηνωμένο Βασίλειο για διάστημα έως και 6 μηνών χωρίς να χρειάζονται θεώρηση (βίζα) με την προσκόμιση έγκυρου διαβατηρίου. Αντίστροφα, οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου μπορούν να επισκεφθούν την ΕΕ για χρονική περίοδο που δεν υπερβαίνει τις 90 ημέρες εντός οποιασδήποτε περιόδου 180 ημερών χωρίς θεώρηση. Για διαμονή ή εργασία Ευρωπαίων πολιτών απαιτείται αίτηση θεώρησης. Αντίστοιχα, οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου πρέπει να πληρούν τις προΰποθέσεις εισόδου και διαμονής που ισχύουν για τα άτομα από χώρες εκτός ΕΕ.

66 _ LAWYER

LAWYER

The Business Magazine • Ιανουάριος 2021

ΔΉΜΗΤΡΑ ΧΑΤΖΗΑΡΣΕΝΊΟΥ Head of Legal Department, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Β.Ε.Τ.Ε., Όμιλος ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ

Ο νέος Νόμος για την Eταιρική Διακυβέρνηση_σελ. 29 Τραπεζικές συγχωνεύσεις και ανταγωνισμός_σελ. 34 Ταξίδια και Covid-19_σελ. 40

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

007