Lawyer Τεύχος 13 by BOUSSIAS

LAWYER The Business Magazine • Iούλιος - Αύγουστος 2021

ΑΝΘΟΎΛΑ ΠΑΝΤΑΖΊΔΟΥ Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A.

Πανδημία και μισθώσεις ακινήτων _σελ. 20 Digital Markets Act και δίκαιο ανταγωνισμού _σελ. 30

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

013

Υπό την Αιγίδα

∆ΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

Τρίτη

CELL OF ALTERNATIVE YOUTH ACTIVITIES

21 | 09 | 2021

ΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ

Live Online-Hybrid

3rd

Diversity in Business

conference 2021 DIVERSITY CHARTER G R E E C E

Στο επίκεντρο του συνεδρίου, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, θα βρεθούν οι πρωτοβουλίες αποδοχής της διαφορετικότητας και της πολιτικής ίσων ευκαιριών στους κόλπους Franklin Gothic Medium Cond DIVERSITY των επιχειρήσεων.

CHARTER

G R E E C E

Gotham Book

Θεσμικοί φορείς, εκπρόσωποι εταιρειών με σχετικές δράσεις, Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στους πυλώνες της διαφορετικότητας και άνθρωποι που αγωνίζονται για τα παραπάνω ιδεώδη θα δώσουν πολύτιμα insights από την εμπειρία τους.

www.diversityconference.gr

FOUNDED BY

FUNDED BY / ΜΕΓΑΛΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, T.: 210 661 7777 (ext. 333), E: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, T.: 210 661 7777 (ext. 252), E: mkafeza@boussias.com Περιεχόμενο: Τζένη Αναγνωστοπούλου, T.: 210 661 7777 (ext. 278), E: ja@boussias.com

CF H

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

The Business Magazine • Iούνιος 2021

LAWYER

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

013

The Business Magazine • Iούλιος - Αύγουστος 2021

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΣΔΟΎΚΟΎ

ΑΝΘΟΎΛΑ ΠΑΝΤΑΖΊΔΟΎ

Πανδημία και μισθώσεις ακινήτων _σελ. 20

Digital Markets Act και δίκαιο ανταγωνισμού

Γ. Γ. Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Editorial

News & Updates

013

Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A.

_σελ. 30

013

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

The Business Magazine • Iούλιος - Αύγουστος 2021

The Business Magazine www.lawyermagazine.gr EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Αλεξάνδρα Βαρλά

_σελ. 30

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου

14 _

Cover Story: Ανθούλα Πανταζίδου, Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A.

Back Cover Story: Αλεξάνδρα Σδούκου, Γενική Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

In the Spotlight: Πώς η πανδημία επηρέασε τις μισθώσεις ακινήτων: Νομοθετικές παρεμβάσεις και η επόμενη μέρα

ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Nατάσσα Θεοδοσίου

In the Spotlight: Μαρί Δελλή, Δικηγόρος/ Senior Manager, ΠαπακωστόπουλοςΓρηγοριάδου και Συνεργάτες Δικηγορική εταιρεία (CPA Law), Ανεξάρτητο μέλος του νομικού και φορολογικού δικτύου της KPMG

In the Spotlight: Digital Markets Act: Η αλληλεπίδρασή της με το δίκαιο του ανταγωνισμού στην ΕΕ

In the Spotlight: Δημήτρης Εμβαλωμένος, Δικηγόρος LL.M., Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής του Υπ. Δικαιοσύνης & του Centre of Effective Dispute Resolution (CEDR) Λονδίνο, ΗΒ, Αναπλ. Διευθύνων Εταίρος, Δικηγορική Εταιρία Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

Μαρία Τρανούδη, Δικηγόρος LL.M., Senior Associate, Δικηγορική Εταιρία Μπαχάς, Γραμματίδης & Συνεταίροι

ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

38 _

Opinions: Παναγιώτης Βλάχος, Δικηγόρος, European Law LL.M., Maastricht University

42 _

Opinions: Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης, Δικηγόρος, Δ.Ν. Post – doc Νομικής Αθηνών, CIPP/E

45 _

Lawyer Events: Business Law Awards

ΕΞΩΤΕΡΙΚΉ ΣΥΝΕΡΓΆΤΙΣ

54 _

47 _

Lawyer Events: Business Law Awards Νάνση Βέρρα, Δ.N. Noμική Σύμβουλος Ομίλου ΟΠΑΠ, Επικεφαλής Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων & Κανονιστικής Συμμόρφωσης

Lawyer Events: Business Law Awards Νικόλας Κανελλόπουλος, Διευθύνων Εταίρος “ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣΧΑΡΑ ΖΕΡΒΑ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ”

Lawyer On Tour: Ben Trott, Managing Director & Law Firm Consultant, Marketing Lawyers

57 _

Λυδία Βενέρη

ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com

Θωμάς Αρσένης IMAGE BANK

Αdobe Stock ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

Ρίτα Κανδάκη

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Λέττα Γκύζη, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού

Pressious Arvanitidis

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime

ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου

ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας

World Report

ΔΙΕΥΘΎΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΏΝ ΕΚΔΌΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

LAWYER _ 3

_EDITORIAL

“ I HAD THAT FAMILIAR CONVICTION THAT LIFE WAS BEGINNING OVER AGAIN WITH THE SUMMER.” - F. Scott Fitzgerald

φετινός Ιούλιος με βρίσκει με ανάμεικτα συναισθήματα. Νιώθω μια έντονη ανάγκη για ξεκούραση και ξεγνοιασιά, ενώ ταυτόχρονα χαμογελάω σκεπτόμενη τα όσα καταφέραμε μια ολόκληρη χρονιά και δεν βλέπω την ώρα να έρθει ο Σεπτέμβριος για να ‘ξανασηκώσω μανίκια’. Πόσο σημαντικό είναι να αγαπάς αυτό που κάνεις! Συμφωνεί και η πρωταγωνίστρια του εξωφύλλου μας, Ανθούλα Πανταζίδου: ‘Στη δικηγορία (και όχι μόνο – επιτρέψτε μου να συμπληρώσω) μπορείς να επιτύχεις μόνο αν την αγαπήσεις βαθιά και ειλικρινά’. Αναρωτιέμαι, όμως, πόσοι από εμάς που αγαπάμε βαθιά και ειλικρινά τη δουλειά μας, το συνειδητοποιούμε; Πόσοι αισθανόμαστε τυχεροί και πόσοι το απολαμβάνουμε; Στην ‘μάχη’ με το άγχος και τους σαρωτικούς ρυθμούς της καθημερινότητας εγώ, προσωπικά, βγαίνω χαμένη. Και αυτό γιατί υποτίμησα την αξία που έχει το να παίρνεις μια ανάσα, να κάνεις μια παύση, να αφουγκράζεσαι και να απολαμβάνεις τους καρπούς των προσπαθειών σου. Ας αφήσουμε λοιπόν – έστω και προσωρινά – κάτω τα μολύβια, ας γυρίσουμε την πλάτη στις προθεσμίες και τις ανελαστικές υποχρεώσεις και ας κλείσουμε για λίγο τα μάτια, επιτρέποντας στη θερινή ραστώνη να μας ‘θολώσει’ ευχάριστα το μυαλό και να μας υπενθυμίσει, έναν προς έναν, τους λόγους για τους οποίους πρέπει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη. Αποχαιρετώντας μια ιδιαίτερα απαιτητική σεζόν, δεν θα μπορούσα παρά να φέρω στο μυαλό μου μια πολύ αγαπημένη φράση του Francis Scott Fitzgerald από τον Υπέροχο Gatsby, ωδή στην αισιοδοξία και την πιο ανέμελη εποχή του χρόνου:

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

“And so with the sunshine and the great bursts of leaves growing on the trees, just as things grow in fast movies, I had that familiar conviction that life was beginning over again with the summer.” Να έχετε ένα όμορφο, ασφαλές και αναζωογονητικό καλοκαίρι! 4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

ΠΙΣΤΟΠΟΊΗΣΗ ΔΙΚΗΓΌΡΩΝ, ΛΟΓΙΣΤΏΝ ΚΑΙ ΦΟΡΟΤΕΧΝΙΚΏΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΚΔΟΣΗ ΣΥΝΤΆΞΕΩΝ ΣΤΟΝ E-ΕΦΚΑ Με Δελτίο Τύπου το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ενημερώνει για την έκδοση της Υπουργικής Απόφασης που θα ανοίξει τον δρόμο για τη συμμετοχή πιστοποιημένων δικηγόρων και λογιστών/ φοροτεχνικών στη διαδικασία έκδοσης των συντάξεων. Στην απόφαση ορίζονται συγκεκριμένα η ύλη και το πρόγραμμα επιμόρφωσης, η διαδικασία υποβολής αιτήσεων και εξετάσεων, ο τρόπος εγγραφής στο μητρώο των πιστοποιημένων επαγγελματιών, καθώς και οι κυρώσεις προς τους πιστοποιημένους επαγγελματίες. Οι αμοιβές, όπως ορίζονται σύμφωνα με την απόφαση, διαμορφώνονται ως εξής: • Βεβαίωση χρόνου ασφάλισης: 40 ευρώ όταν η βεβαίωση αφορά έναν πρώην φορέα κοινωνικής ασφάλισης (π.χ. τ. ΙΚΑ), 80 ευρώ όταν αφορά περισσότερους του ενός φορείς. • Βεβαίωση μη ύπαρξης οφειλόμενων εισφορών αυτοαπασχολούμενου ή ελεύθερου επαγγελματία ή για αίτηση ρύθμισης οφειλόμενων εισφορών: 30 ευρώ. • Βεβαίωση οφειλόμενου ποσού για αναγνώριση πλασματικού χρόνου ασφάλισης: 30 ευρώ. • Σύνταξη σχεδίου απόφασης προσωρινής ή οριστικής σύνταξης (κύριας ή επικουρικής): 60 ευρώ. Αν η σύνταξη απονέμεται με βάση τις διατάξεις της διαδοχικής ή παράλληλης ασφάλισης, στην αποζημίωση προστίθενται 15 ευρώ για κάθε πρώην φορέα κοινωνικής ασφάλισης πλέον του ενός. • Προσυνταξιοδοτική βεβαίωση: 60 ευρώ. Αν η βεβαίωση αφορά χρόνο ασφάλισης που διανύθηκε σε περισσότερους πρώην φορείς κοινωνικής ασφάλισης, η αποζημίωση ανέρχεται σε 80 ευρώ. Φορέας Πιστοποίησης ορίζεται ο e-ΕΦΚΑ, ο οποίος θα διατηρεί και την ευθύνη διεξαγωγής των εξετάσεων, της έκδοσης των βαθμολογιών και τήρησης του σχετικού μητρώου, ενώ η επιμόρφωση των πιστοποιούμενων επαγγελματιών θα παρέχεται χωρίς αντάλλαγμα.

ΑΥΞΆΝΕΤΑΙ ΤΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΌ ΕΝΔΙΑΦΈΡΟΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΙΟΛΙΚΆ ΠΆΡΚΑ Ρύθμιση προωθείται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα που θα επιλαμβάνεται των ζητημάτων της αδειοδότησης και της διασύνδεσης με την ηπειρωτική χώρα και το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ αναμένεται να ρυθμιστεί και το ζήτημα της καταβολής αποζημιώσεων για τις εν λόγω επενδύσεις. Μέχρι στιγμής ήδη η Mytilineos σε συνεργασία με την Copenhagen Infrastructure Partners (CIP) σχεδιάζουν την από κοινού ανάπτυξη αιολικών πάρκων σε παραθαλάσσιες περιοχές της Ελλάδας με μερίδιο 40% για τη Mytilineos. Ενδιαφέρον έχουν δείξει και η νορβηγική Equinor, η πορτογαλική Principle Power και η γερμανική Innogy.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΉ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ ΚΤΗΡΊΟΥ Με ανακοίνωσή του ο Συμβολαιογραφικός Σύλλογος Αθηνών αναφέρει τα ισχύοντα αναφορικά με την ηλεκτρονική ταυτότητα κτηρίου: «Ενημερωθήκαμε από το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ότι η παράταση ισχύος των βεβαιώσεων της παρ. 1 του άρθρ. 83 Ν. 4495/2017 θα προβλέπεται σε διάταξη νόμου που θα κατατεθεί τις επόμενες μέρες σε σχέδιο νόμου του Υπουργείου και αναμένεται να ψηφιστεί άμεσα. Από το αρμόδιο Υπουργείο λάβαμε την ενημέρωση ότι μέχρι την ψήφιση της σχετικής νομοθετικής ρύθμισης ισχύει η ηλεκτρονική ταυτότητα των ακινήτων, ενώ δεν προβλέπεται η ανωτέρω σχετική ρύθμιση παράτασης να έχει αναδρομική ισχύ. Συνεπώς και μέχρι την ψήφιση της διάταξης που θα προβλέπει την παράταση ισχύος των βεβαιώσεων της παρ. 1 του άρθρ. 83 Ν. 4495/2017 θα απαιτείται το Πιστοποιητικό Ηλεκτρονικής Ταυτότητας κτιρίου/ διηρημένης ιδιοκτησίας». LAWYER _ 5

_NEWS&UPDATES

ΜΝΗΜΌΝΙΟ ΚΑΤΑΝΌΗΣΗΣ ΜΕΤΑΞΎ ΕΛΛΆΔΑΣ ΚΑΙ ΕΣΘΟΝΊΑΣ

ΤΟ NN GROUP ΑΠΟΚΤΆ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΈΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΌΤΗΤΕΣ ΤΗΣ METLIFE ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΊΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ Έναντι τιμήματος 584 εκατομμυρίων ευρώ, το NN Group αποκτά τις επιχειρηματικές δραστηριότητες της MetLife στην Πολωνία και στην Ελλάδα. Με τη συμφωνία αυτή δημιουργείται για την ΝΝ ένα πρόσθετο λειτουργικό κεφάλαιο, που αναμένεται να αυξηθεί στα περίπου 50 εκατομμύρια ευρώ το 2024, εξαιρουμένων εν μέρει συνεργειών κόστους, με αναμενόμενη διψήφια απόδοση επένδυσης. Ο David Knibbe, CEO NN Group, δήλωσε σχετικά: «Από στρατηγική και οικονομική άποψη, για εμάς στην ΝΝ αυτή είναι μία μοναδική ευκαιρία να ενισχύσουμε την αξία και να εδραιώσουμε τις ηγετικές θέσεις μας σε αυτές τις αγορές. Η απόκτηση θα αυξήσει τα μεγέθη, θα προσφέρει ευκαιρίες ανάπτυξης και θα διαφοροποιήσει τον κλάδο ζωής και προστασίας σε αγορές με χαμηλά ποσοστά ασφαλιστικής διείσδυσης. Έχοντας παρουσία στην Ελλάδα από το 1980 και στην Πολωνία από το 1994, γνωρίζουμε και κατανοούμε καλά τις αγορές αυτές. Οι δραστηριότητες της MetLife ταιριάζουν με τις δικές μας, ενώ διαθέτουμε συμβατή κουλτούρα και επιχειρηματικό μοντέλο, που επιτρέπουν ομαλή ενοποίηση. Συνδυάζοντας τα δυνατά σημεία και των δύο εταιριών, θα συνεχίσουμε να επικεντρωνόμαστε τόσο στους νέους, όσο και στους υπάρχοντες πελάτες μας. Περιμένουμε να καλωσορίσουμε περίπου 2,7 εκατομμύρια νέους πελάτες και 450 νέους συναδέλφους στον οργανισμό μας, καθώς και να συνεργαστούμε με περίπου 1600 επιπλέον ασφαλιστικούς διαμεσολαβητές.» 6 _ LAWYER

Μνημόνιο Κατανόησης υπογράφηκε μεταξύ του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Ελλάδας και του Υπουργείου Οικονομικών και Επικοινωνιών της Εσθονίας με στόχο την ανταλλαγή καλών πρακτικών και τεχνογνωσίας για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των δύο χωρών. Συγκεκριμένα, αποφασίστηκε η σύσταση ομάδων εργασίας για τον εκσυγχρονισμό των δημοσίων υπηρεσιών, η ενίσχυση της διαφάνειας και η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των δημοσίων υπαλλήλων. Για την υλοποίηση του προγράμματος έχει αποφασιστεί η διεξαγωγή παρουσιάσεων μέσω τηλεδιάσκεψης και η ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού, ενώ σε μεταγενέστερο στάδιο θα εξαρτηθεί η δια ζώσης συνεργασία μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων των δύο χωρών.Το μνημόνιο συνυπέγραψαν από την πλευρά της Ελλάδας ο Υπουργός Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης και, από την πλευρά της Εσθονίας, ο Υπουργός Επιχειρηματικότητας και Τεχνολογίας Andres Sutt.

ΣΤΟ ΣΤΕ ΟΙ ΕΡΓΑΖΌΜΕΝΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑ ΚΑΤΆ ΤΗΣ ΕΜΠΛΟΚΉΣ ΙΔΙΩΤΏΝ ΣΤΗΝ ΈΚΔΟΣΗ ΣΥΝΤΆΞΕΩΝ Με αίτησή της προς το Συμβούλιο της Επικρατείας, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζομένων στο ΙΚΑ (ΠΟΣΕ-ΙΚΑ), ζητά την ακύρωση της Υπουργικής Απόφασης που εμπλέκει ιδιώτες στην έκδοση συντάξεων. Με την ανακοίνωσή της η ΠΟΣΕ-ΙΚΑ αναφέρει: «Η Ομοσπονδία μας, όπως είχε ήδη προαναγγείλει από την πρώτη μέρα που εξαγγέλθηκε από τον Υπουργό Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων κ. Χατζηδάκη η εμπλοκή ιδιωτών στην έκδοση των συντάξεων, σε συνεργασία με την "Πανελλήνια Ομοσπονδία Προσωπικού Οργανισμών Κοινωνικής Πολιτικής" και σε συνεννόηση με την ΑΔΕΔΥ, καταθέσαμε στις 13/7/2021 στο ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της χώρας, το Συμβούλιο της Επικρατείας, αίτηση ακυρώσεως καθώς και αίτηση αναστολής εκτελέσεως κατά της Υπουργικής Αποφάσεως με αριθμό 45891/02.07.2021 "Καθορισμός των προϋποθέσεων, κανόνων, διαδικασίας και λοιπών θεμάτων για την πιστοποίηση επαγγελματιών για την εφαρμογή του άρθρου 255 του ν. 4798/2021 (Α’ 68)" (ΦΕΚ τ. Β΄αριθμ. 2954/05.07.2021).»

ΠΑΡΑΠΟΜΠΉ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΑΣ ΣΤΟ ΔΕΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΉ ΡΎΠΑΝΣΗ Παραπομπή της Ελλάδας στο ΔΕΕ για την ατμοσφαιρική ρύπανση αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λόγω της κακής ποιότητας του αέρα ιδίως στην Αθήνα, όπου παρατηρείται σταθερά υπέρβαση της ετήσιας οριακής τιμής του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2). Το διοξείδιο του αζώτου εκπέμπεται κυρίως από ανθρώπινες δραστηριότητες και την βιομηχανία και αποτελεί βασική αιτία εκδήλωσης άσθματος και μειωμένης πνευμονικής λειτουργίας. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να επιλέξουν επί τη βάσει της αρχής της επικουρικότητας τα μέσα συμμόρφωσης με τις οριακές τιμές που καθορίζονται στη νομοθεσία. Η Ελλάδα, παρά την σταθερή υπέρβαση της καθορισμένης οριακής τιμής δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για τη μείωση της περιόδου υπέρβασης, ενώ οι όποιες μέχρι τώρα προσπάθειες χαρακτηρίζονται ως μη ικανοποιητικές και μη επαρκείς.

LAWYER _ 7

ΣΕ ΔΗΜΌΣΙΑ ΔΙΑΒΟΎΛΕΥΣΗ ΤΕΘΗΚΕ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΈΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΚΕΡΑΙΌΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΕΝΙΑΊΟΥ ΣΥΣΤΉΜΑΤΟΣ ΚΙΝΗΤΙΚΌΤΗΤΑΣ Σε δημόσια διαβούλευση τέθηκε το νομοσχέδιο του Υπουργείου Εσωτερικών για την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας σε θεσμικούς φορείς της Πολιτείας από τη Δευτέρα 5 Ιουλίου 2021 έως τη Δευτέρα 19 Ιουλίου. Το νομοσχέδιο, το οποίο αναμένεται να έρθει σύντομα στη Βουλή προς ψήφιση και συζήτηση, έρχεται να καλύψει την απουσία ενός πλαισίου ρύθμισης της επικοινωνίας των θεσμικών φορέων με εκπροσώπους συμφερόντων κατά την άσκηση δραστηριοτήτων επιρροής.

_COVER STORY

Στη δικηγορία μπορείς να επιτύχεις μόνο αν την αγαπήσεις βαθιά και ειλικρινά Εντιμότητα, ευθύτητα και αυτοπεποίθηση, αυξημένη συναισθηματική νοημοσύνη, πραγματική θέληση για συνεργασία και μακροχρόνιος στόχος είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που αναζητά στους συνεργάτες της η επικεφαλής του νομικού τμήματος της ΜΑΣΟΥΤΗΣ, Ανθούλα Πανταζίδου, όπως μας εξηγεί στη συνέντευξη που παραχώρησε στο LAWYER.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πώς επηρεάσθηκαν από την πανδημία ο ρόλος και οι αρμοδιότητές σας ως επικεφαλής του νομικού τμήματος της ΜΑΣΟΥΤΗΣ Α.Ε.;

χής θέματα που χρήζουν νομικής υποστήριξης. Αυτό σίγουρα μου προσέθεσε επιπλέον άγχος, όπως εξάλλου και η ριζική αλλαγή του τρόπου εργασίας. Λόγω του περιορισμένου αριθμού ατόμων στα γραφεία, χρειάστηκε να περάσουν μήνες για να βρεθούμε όλοι μαζί στη νομική υπηρεσία, καθιστώντας πιο δύσκολο τον ρόλο μας, αφού τίποτε δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη φυσική παρουσία. Η δική μου δουλειά αυτή την περίοδο αυξήθηκε κατακόρυφα, αφού τα σούπερ μάρκετ ήταν ανοικτά σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας, ενώ επί καθημερινής σχεδόν βάσης είχαμε νέους νόμους, υπουργικές αποφάσεις κλπ, που όλα αφορούσαν και τον δικό μας κλάδο. Άλλαξαν σαφώς οι εργασιακές προτεραιότητες, ανατρέποντας σχέδια,

Κανείς μας δεν πίστευε ότι θα βιώναμε μία πανδημία στις μέρες μας, γεγονός που μας επηρέασε όλους προσωπικά, αλλά και επαγγελματικά. Στη Μασούτης Α.Ε., όπως και σε πολλές άλλες επιχειρήσεις, έγινε ένα μεγάλο άλμα στις τεχνολογικές υποδομές, μάθαμε να λειτουργούμε εξ αποστάσεως και να επιλύουμε σύνθετα προβλήματα μέσω τηλεδιασκέψεων. Αυτό όμως ήταν και μία πρόκληση για τον ρόλο της νομικής υπηρεσίας, αφού η έλλειψη άμεσης επαφής με τα στελέχη ελλοχεύει τον κίνδυνο να διαφύγουν της προσο-

8 _ LAWYER

Ανθούλα Πανταζίδου Director of Legal Depart ment, Diamantis Masoutis S.A.

LAWYER _ 9

_COVER STORY που είχαν εκπονηθεί μετά από πολλές ώρες εργασίας και προετοιμασίας. Αυτό, όμως, που άλλαξε περισσότερο αυτόν τον καιρό, είναι ότι ο ρόλος μετατράπηκε σε έντονα υποστηρικτικό. Οι εργαζόμενοι στα καταστήματα είχαν αισθήματα φόβου και ανασφάλειας, ειδικά τον πρώτο καιρό που δεν είχε κανείς μας πλήρη εικόνα, ίσως και πλήρη επίγνωση, τι σημαίνει να ζεις και να εργάζεσαι εν μέσω πανδημίας. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη από τα μέσα Οκτωβρίου μέχρι και τον Δεκέμβριο, τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα, γιατί σχεδόν όλοι είχαμε κάποιον συγγενή, φίλο ή στενό συνεργάτη, που νόσησε ή ακόμη και νοσηλεύτηκε. Αυτό που κατατάσσω στα θετικά αυτής της κατάστασης είναι η επιβεβαίωση για άλλη μία φορά του κλίματος που έχουμε στην εταιρία μας, να νιώθουμε σαν μια μεγάλη οικογένεια, ακόμη και με ανθρώπους στα καταστήματα, που δεν γνωριζόμαστε, αλλά έχουμε μιλήσει μόνο τηλεφωνικά. Θα μου επιτρέψετε να προσθέσω κι ένα σχόλιο καθαρά προσωπικό: έχω δύο κόρες, που μόλις τελείωσαν την Γ’ και Β’ Λυκείου αντίστοιχα, οι οποίες ήταν συνεχώς στο σπίτι λόγω τηλεκπαίδευσης. Είχα, λοιπόν, την ευκαιρία να είμαι κοντά τους, όσο ποτέ μέχρι σήμερα κι αυτό θέλω να κρατήσω πιο πολύ από όλα από αυτήν την περιπέτεια. Ποιος είναι ο ρόλος του νομικού τμήματος στο δυναμικό επενδυτικό πλάνο που ανακοίνωσε φέτος η ΜΑΣΟΥΤΗΣ;

εταιρίες του ηλεκτρονικού εμπορίου. Συνεπώς, ήταν επιτακτική η ανάγκη θωράκισης του νομικού πλαισίου για την ασφάλεια των συστημάτων και τη διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων. Η αλήθεια είναι ότι μαθαίνουμε συνεχώς νέες έννοιες και όρους, αφού η τεχνολογία είναι πάντα πρωτοπόρος και οι νόμοι, ως γνωστόν, έπονται. Και φυσικά δυναμικό επενδυτικό πλάνο χωρίς τις κατάλληλες συμφωνίες με τα τραπεζικά ιδρύματα δεν μπορεί να επιτευχθεί. Σε στενή συνεργασία με την πολύ έμπειρη Οικονομική Διεύθυνση της εταιρίας, εκπονήσαμε συμβάσεις προσαρμοσμένες στους στόχους της εταιρίας, αλλά και στους καιρούς που ζούμε. Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος του δικηγόρου στην επιχειρηματικότητα και την ανάπτυξη της οικονομίας; Για μια ανταγωνιστική οικονομία, οι επιχειρήσεις πρέπει να ερευνούν, να παράγουν, να αναπτύσσουν και να αναπτύσσονται, να διεκδικούν σε μια συνεχώς πιο ανταγωνιστική

Mαθαίνουμε συνεχώς νέες έννοιες και όρους, αφού η τεχνολογία είναι πάντα πρωτοπόρος και οι νόμοι, ως γνωστόν, έπονται

Για κάθε επενδυτικό πλάνο είναι απαραίτητη η συνδρομή όλων των τμημάτων. Αυτό, όμως, που διαφοροποιεί σαφώς το νομικό τμήμα είναι η γνώση των εκάστοτε ισχύοντων νόμων και, κατ’ επέκταση, η οριοθέτηση του πλαισίου εντός του οποίου θα διαμορφωθεί το εκάστοτε πλάνο. Έτσι, σε κάθε βήμα το νομικό τμήμα, δεν είναι απλά κοινωνός, αλλά συμμέτοχος στη λήψη αποφάσεων και στη χάραξη στρατηγικής. Εξάλλου, το νομικό τμήμα της εταιρίας μας δημιουργήθηκε πριν από 24 χρόνια, συνεπώς εκ του αποτελέσματος αντιλαμβάνεται κανείς τον κρίσιμο ρόλο του στην πορεία της εταιρίας. Φέτος, η πρόκληση ήταν μεγαλύτερη λόγω των έκτακτων συνθηκών που βιώνουμε, τις οποίες μάλιστα, από ό,τι φαίνεται, δυστυχώς δεν έχουμε αφήσει ακόμη πίσω μας. Λόγω του περιορισμού των επισκέψεων στο φυσικό κατάστημα και της αντίστοιχης αύξησης των πωλήσεων προϊόντων μέσω διαδικτύου, ενισχύσαμε το e-shop και επενδύσαμε σε συνεργασίες με

αγορά, αγορά παγκοσμιοποίησης, με πολυάριθμους παίκτες, πιο επιθετικούς, πιο αποφασιστικούς, αλλά και με πολυάριθμους νόμους από όλους τους κλάδους του δικαίου. Η οικονομία εμφανίζεται έτσι αδιαχώριστη από τον νόμο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο δικηγόρος είναι απαραίτητος για την εξασφάλιση των οικονομικών πράξεων, τον εντοπισμό κινδύνων, την επίλυση απειλών, το άνοιγμα προοπτικών, την πρόταση εναλλακτικών λύσεων και την εξασφάλιση νομιμότητας. Υποστηρίζει την επιχειρηματικότητα ήδη από τη γένεσή της. Την συνοδεύει σε όλα τα στάδια του έργου της, στο χτίσιμό της, στην επέκταση και βελτίωσή της, ακόμη και στην αναδιοργάνωσή της. Εξάλλου, η ταχύτητα των συναλλαγών υπαγορεύει τη νομική συμβουλή πριν την απόφαση για μια επιχειρηματική στρατηγική ή ένα έργο, καθώς εκτός από χρήσιμη ως προς το αποτέλεσμα, συνεπικουρεί στο να κερδίζεται χρόνος και φυσικά χρήμα.

10 _ LAWYER

Υπό αυτές τις σκέψεις, ο ρόλος του δικηγόρου είναι υποστηρικτικός και συνοδευτικός, αλλά ταυτόχρονα ρόλος εγγυητικός ως προς τη συμμόρφωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με τον νόμο και, συνεπώς, ως προς την ολοκλήρωσή τους. Ο δικηγόρος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της επιχειρηματικότητας και κατ΄ επέκταση της ανάπτυξης της οικονομίας εν συνόλω. Πέρα από το γνωστικό υπόβαθρο, ποιες είναι εκείνες οι δεξιότητες που θεωρείτε απαραίτητο να διαθέτουν οι συνεργάτες σας; Αυτή είναι πραγματικά μία εξαιρετική ερώτηση, γιατί ο καλός συνεργάτης είναι ο θεμέλιος λίθος, για να μπορεί να λειτουργήσει καλά ένα νομικό τμήμα ή και μία δικηγορική εταιρία. Από την εμπειρία μου στη νομική υπηρεσία της Μασούτης θα πω ότι ο συνεργάτης πρέπει να έχει επικοινωνιακή δεξιότητα γραπτού και προφορικού λόγου. Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο, όταν αποτελείς μέρος μίας in-house νομικής υπηρεσίας και καθημερινά έρχεσαι σε επαφή με δεκάδες ανθρώπους, εντός και εκτός του εταιρικού περιβάλλοντος. Το ίδιο κρίσιμη είναι η ταχύτητα επίλυσης προβλημάτων, να μπορείς δηλαδή να εργαστείς μεθοδικά μεν, αλλά με σωστή διαχείριση χρόνου, για να δώσεις απαντήσεις άμεσα. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι σε εταιρίες σαν τη δική μας, που συναλλάσσονται με χιλιάδες ανθρώπους καθημερινά, ανακύπτουν θέματα που απαιτούν άμεση επίλυση. Αυτονόητο είναι το πνεύμα ομαδικότητας και μάλιστα υπό πολύ στενή έννοια, δηλαδή τόσο ο συνεργάτης, όσο και η ομάδα θα πρέπει να νιώθουν ότι ναι μεν έχει ο καθένας την αυτοτέλειά του, αλλά το καλύτερο αποτέλεσμα θα επέλθει μόνο αν το σύνολο λειτουργεί καλά και καλύπτει ο ένας τον άλλο. Θα προσέθετα, όμως, και τα εξής βασικά χαρακτηριστικά που επιθυμώ από έναν συνεργάτη: ► Εντιμότητα, γιατί ο συνεργάτης συμβάλλει και αυτός στην έξωθεν καλή μαρτυρία του νομικού τμήματος και, κατ΄ επέκταση, της εταιρίας στην οποία εργάζεται. ► Ευθύτητα και αυτοπεποίθηση, για να εκφράζει τις σκέψεις και τη γνώμη του. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι ο συνεργάτης είναι αρωγός στην προσπάθεια επίτευξης του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος, συνεπώς και ο προϊστάμενος θέλει να ακούει τις

αντίθετες απόψεις ή τον εμπλουτισμό των δικών του απόψεων, από τον καταρτισμένο συνεργάτη του. ► Α υξημένη συναισθηματική νοημοσύνη, όχι μόνο για την επίλυση των εταιρικών θεμάτων, την τήρηση των ισορροπιών μεταξύ των στελεχών, των υπαλλήλων κ.ο.κ, αλλά και για τη στήριξη των ίδιων των μελών μιας νομικής υπηρεσίας ή μιας δικηγορικής εταιρίας. ► Π ραγματική θέληση για συνεργασία και μακροχρόνιο στόχο. Αυτά είναι ίσως και τα πιο κρίσιμα σημεία για μια επιτυχημένη συνεργασία, όπως και τα πιο δυσεύρετα.

O δικηγόρος είναι απαραίτητος για την εξασφάλιση των οικονομικών πράξεων, τον εντοπισμό κινδύνων, την επίλυση απειλών, το άνοιγμα προοπτικών, την πρόταση εναλλακτικών λύσεων και την εξασφάλιση νομιμότητας 11 _ LAWYER

_COVER STORY Αυτό που διαπίστωσα τα τελευταία χρόνια είναι ότι υπάρχουν νέοι συνάδελφοι, (οι οποίοι έχουν ένα σαφές προβάδισμα από τις προηγούμενες γενιές σε ό,τι αφορά στο πλούσιο βιογραφικό τους), οι οποίοι - ίσως λόγω του αβέβαιου περιβάλλοντος και της μακρόχρονης οικονομικής κρίσης - βλέπουν το δικηγορικό επάγγελμα κυρίως από την άποψη του βιοπορισμού. Φυσικά αυτό είναι απόλυτα κατανοητό και αυτονόητο, αλλά όταν είσαι στο ξεκίνημα πρέπει να αρπάζεις και τις ευκαιρίες που σου δίνονται, ειδικά αν αυτό σημαίνει να εργαστείς σε μία μεγάλη εταιρία, όπου θα αποκομίσεις εμπειρία, γνώσεις και γνωριμίες που θα σε συντροφεύουν μια ζωή. Δεν θα πρέπει συνεπώς να επιδιώκουν το εφήμερο και να μην έχουν μακρόπνοα σχέδια, γιατί αυτό μπορεί να τους στοιχίσει μια καλή θέση με προοπτικές. Θεωρώ πολύ τυχερό τον εαυτό μου για τις συναδέλφους με τις οποίες συνεργάζομαι στη νομική υπηρεσία της Μασούτης. Στην εταιρία μας τυχαίνει το νομικό τμήμα να αποτελείται μόνο από γυναίκες. Με τις κυρίες Χάρις Σκαλίδη και Ευαγγελία Αργυρίου, η συνεργασία μας διαρκεί 20 και 12 χρόνια αντίστοιχα, μάλιστα και οι δύο ξεκίνησαν ως ασκούμενες δικηγόροι. Έχουμε άλλη μία νέα συνάδελφο, που επίσης ξεκίνησε την άσκηση κοντά μας και μία ασκούμενη δικηγόρο. Και φυσικά, πολύτιμος συνεργάτης είναι η κα Ηρώ Παπαγιαννάκη, γραμματέας της νομικής υπηρεσίας, η οποία είναι κοντά μου από τότε που δημιουργήσαμε το νομικό τμήμα στη Μασούτης.

ντήσει στο ερώτημα αν η όποια ενέργεια και απόφαση του κάθε τμήματος συμβαδίζει με τις ενέργειες και των υπολοίπων τμημάτων, από ποια άλλα τμήματα πρέπει να δοθεί έγκριση ή συναίνεση ή σε ποια πρέπει να γνωστοποιηθεί το ζήτημα που έχει τεθεί υπόψη του. Διότι πάντα ο τελικός στόχος είναι το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα για την εταιρία και όχι για το κάθε τμήμα μεμονωμένα. Συνεπώς, πέραν της κατάρτισης, απαιτείται συνδυαστική και κριτική σκέψη, καθώς και δεξιότητα στον χειρισμό καταστάσεων, εμπειρία και ικανότητα ρεαλιστικής επίλυσης θεμάτων, με τρόπο που θα έχει τελικά θετικό πρόσημο για την επιχείρηση. Η πολύ καλή γνώση της τεχνολογίας, λόγω των διευκολύνσεων που αυτή παρέχει, είτε σε επίπεδο γνωστικό, είτε σε επίπεδο διαδικαστικών ενεργειών, είναι πλέον αναμφίβολα στα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένα νομικό τμήμα.

Γιατί ο καλός συνεργάτης είναι ο θεμέλιος λίθος, για να μπορεί να λειτουργήσει καλά ένα νομικό τμήμα ή και μία δικηγορική εταιρεία

Τι σας οδήγησε στην απόφαση να γίνετε δικηγόρος; Όσο κλισέ κι αν ακουστεί, από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ήθελα να σπουδάσω νομικά. Ίσως πρέπει να ρίξω το φταίξιμο στη μητέρα μου, η οποία, αν και φαρμακοποιός στο επάγγελμα, από πολύ μικρή μου έλεγε «Εσύ δικηγόρος να γίνεις», λόγω της σωρείας επιχειρημάτων που χρησιμοποιούσα για να την πείσω, όταν είχαμε αντίθετη άποψη. Το σίγουρο είναι ότι από τον πρώτο χρόνο στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ κατάλαβα ότι δεν είχαν διαψευστεί οι προσδοκίες μου. Η επιστήμη μας είναι ένας ανεξάντλητος χώρος γνώσης, καλλιέργειας του πνεύματος, αλλά και της ψυχής. Και εύχομαι κάθε νέος που ξεκινά τις σπουδές του στα νομικά ή τη σταδιοδρομία του, να αισθανθεί το ίδιο, για να μπορέσει να το αγαπήσει. Γιατί στη δικηγορία μπορείς να επιτύχεις μόνο αν την αγαπήσεις βαθιά και ειλικρινά. ■

Ποια είναι, κατά την άποψή σας, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένα καλά οργανωμένο νομικό τμήμα, ώστε να προσδίδει αξία στην επιχείρηση; Πρώτα απ’ όλα το νομικό τμήμα μιας επιχείρησης πρέπει να είναι ανά πάσα στιγμή ενημερωμένο για πολλά και διαφορετικά θέματα. Οι επιχειρήσεις και δη του κλάδου του σούπερ μάρκετ έχουν δεκάδες επιμέρους τμήματα, όπως Αγορών, Πωλήσεων, Μηχανογράφησης, Μάρκετινγκ κ.ο.κ, που το καθένα από αυτά αποτελεί επί της ουσίας μία ξεχωριστή επιχείρηση, αφού είναι άλλο το γνωστικό αντικείμενό τους. Έπειτα, το νομικό τμήμα μιας εταιρίας, εκτός από τις παραπάνω γνώσεις και την κατάρτιση σε εξειδικευμένα θέματα, που οφείλει να έχει, πρέπει, πριν συμβουλέψει, να απα12 _ LAWYER

Ladies (and gentlemen) you want to read this one... Νέο τριμηνιαίο περιοδικό για Diversity & Inclusion, ίσες ευκαιρίες, women leadership & empowerment. ● Παρουσιάζει εταιρικές πρακτικές με στόχο την ενδυνάμωση των γυναικών και την προώθησή τους σε υψηλόβαθμες και διοικητικές θέσεις. ● Προβάλλει δράσεις CSR, με στόχο το empowerment των γυναικών στην κοινωνία. ● Αναδεικνύει τις ηγέτιδες, τις ομάδες γυναικών και τις πρωτοπόρες εταιρείες. ● Προσφέρει έμπνευση μέσα από την πορεία επιτυχημένων γυναικών. ● Παρακολουθεί και καταγράφει τις θεσμικές εξελίξεις για την ισότητα και τις ίσες ευκαιρίες.

Πληροφορίες/ Διαφήμιση: Λήδα Πλατή, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 271), Ε: lplati@boussias.com Συνδρομές: Aμαλία Ψιλούδη, Τ: 210-6617777 (εσωτ. 231), Ε: :apsiloudi@boussias.com Περιεχόμενο: Κατερίνα Βαλλογιάννη, T: 2106617777 (εσωτ. 105), E: kvallogianni@boussias.com

_BACK COVER STORY

Αλεξάνδρα Σδούκου

Γενική Γραμματέας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Η ενεργειακή μετάβαση είναι αναγκαιότητα αλλά και ευκαιρία για την Ελλάδα Μία από τις πιο πολυσυζητημένες προσωπικότητες στον χώρο της ενέργειας, η Αλεξάνδρα Σδούκου μιλάει στο Lawyer για το όραμά της να φέρει την Ελλάδα στην πρωτοπορία των διεθνών ενεργειακών και περιβαλλοντικών εξελίξεων, την αναθεώρηση του ΕΣΕΚ και τις πράσινες δράσεις του Ταμείου Ανάκαμψης που θα βελτιώσουν προς το καλύτερο τη ζωή μας, ενώ εξηγεί και γιατί τα projects της Αστυπάλαιας και της Χάλκης θα αλλάξουν διεθνώς την εικόνα της χώρας.

Της Αλεξιάννας Τσότσου 14 _ LAWYER

Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας πορεία. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί της έως την ανάληψη της θέσης της Γενικής Γραμματέα στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας; Η νομική επιστήμη είναι το σημείο αναφοράς μου. Τα πρώτα βήματα της επαγγελματικής μου πορείας συνδέονται με την άσκηση δικηγορίας και, από τότε έως σήμερα, δεν έχει σταματήσει να αποτελεί μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μου η νομική θεώρηση των ζητημάτων που καλούμαι να διαχειριστώ και να επιλύσω. Παράλληλα, τα μεταπτυχιακά μου είναι στο ευρωπαϊκό δίκαιο και τις ευρωπαϊκές οικονομικές σπουδές, οπότε από νωρίς η δραστηριότητά μου στράφηκε προς γνωστικά πεδία με έντονη την ευρωπαϊκή διάσταση αλλά και το δημόσιο χαρακτήρα. Είμαι στέλεχος της ΜΟΔ (Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων) από το 2007, οπότε σχετικά νωρίς στην καριέρα μου βρέθηκα να παρέχω υπηρεσίες σε δημόσιες δομές, στη Διοίκηση γενικά, ενώ επελέγην και ως Σύμβουλος από μια σειρά Υπουργών, από διαφορετικές πολιτικές παρατάξεις. Από το 2016 ήμουν η Σύμβουλος του Κυριάκου Μητσοτάκη σε θέματα ενέργειας, όσο ήταν Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και έως να αναλάβω τη θέση της Γενικής Γραμματέως Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Παρότι έχουμε συνηθίσει να εξετάζουμε τους «σταθμούς» της επαγγελματικής πορείας κάποιου με βάση τα «highlights», κάποιες υψηλές θέσεις που πέτυχε, κάποιες σημαντικές συνεργασίες που έκλεισε ή κάποια μεγάλα projects που υλοποίησε, εγώ εστιάζω στις σταθερές που πιστεύω ότι με ακολουθούν σε όλη μου τη διαδρομή: στο τεχνοκρατικό μου background, στο «can-do attitude» που έχω γενικά στη ζωή μου και στην ικανότητα να επιστρατεύω τις νομικές μου καταβολές όταν καλούμαι να λύσω ένα πρόβλημα, αλλά να μην περιορίζομαι από αυτές.

την κατάρρευση, εξορθολογίσαμε και ψηφιοποιήσαμε το σύστημα αδειοδότησης των ΑΠΕ, ώστε να επιταχύνουμε τους ρυθμούς διείσδυσης καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών, αναπτύξαμε «εκ του μηδενός» ένα νέο μοντέλο αστικών μετακινήσεων με το νόμο για την ηλεκτροκίνηση, διευρύναμε και κάναμε ετήσιο «θεσμό» ένα σύγχρονο πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας για κατοικίες, ολοκληρώσαμε την τελική φάση υλοποίησης του target model αλλά και διαχειριστήκαμε με νηφαλιότητα και τεχνική επάρκεια την πρώτη φάση λειτουργίας του, με όλες τις «παιδικές ασθένειες» αυτής. Και άλλα, φυσικά. Αλλά ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση των τελευταίων δύο ετών, και η λιγότερο εμφατικά καταγεγραμμένη ίσως, είναι το να επικοινωνήσουμε στον κόσμο ότι αυτό το πλαίσιο μέτρων και πολιτικών δεν κινείται απλώς στο πλαίσιο τήρησης της ενωσιακής μας υποχρέωσης. Να πείσουμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και ότι η ενεργειακή μετάβαση είναι, αφενός, μια αναγκαιότητα των καιρών και, αφετέρου, μια ευκαιρία για την πατρίδα μας. Να εμπνεύσουμε τον κόσμο ότι δεν θα περιοριστούμε στο «ήσσον» αλλά θα επιδιώξουμε το «μείζον», ότι δεν θα ακολουθήσουμε απλώς τους Ευρωπαίους εταίρους μας, αλλά θα είμαστε στην πρωτοπορία των διεθνών ενεργειακών και περιβαλλοντικών εξελίξεων, με σύγχρονες πολιτικές και μέτρα που θα μας ωθήσουν όλους μπροστά και, παράλληλα, με ουσιαστική μέριμνα ότι στη μετάβαση αυτή δεν θα μείνει κανένας πίσω. Αυτήν την πρόκληση αντιμετώπισα από την πρώτη μέρα και θα αντιμετωπίζω έως την τελευταία της θητείας μου: Να κάνω τον κόσμο να πιστέψει ότι αυτό που κάνουμε είναι αναγκαίο αλλά και ωφέλιμο για την Ελλάδα και τους πολίτες της.

Δεν σταμάτησα ποτέ να βλέπω τα πράγματα ως δικηγόρος της ενέργειας. Κατάλαβα όμως ότι κάποια προβλήματα στην ενέργεια μπορούν να τα λύσουν τα νομικά και για κάποια άλλα χρειάζεται να επιστρατευτούν και άλλα εργαλεία

Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε από το 2019, όταν αναλάβατε τα καθήκοντα της Γενικής Γραμματέως, μέχρι σήμερα; Οι βασικές προκλήσεις της θητείας μου στο Υπουργείο είναι γνωστές και καταγεγραμμένες: Φέραμε την ενεργειακή στρατηγική της Χώρας στον 21ο αιώνα με το ΕΣΕΚ και την ταχεία απολιγνιτοποίηση, εξασφαλίσαμε την επιβίωση, και στη συνέχεια την εξέλιξη, μιας από τις μεγαλύτερες εταιρείας της Ελλάδας που βρέθηκε ένα βήμα πριν

Τι είναι αυτό που σας ώθησε σε μια στροφή στην καριέρα σας από τη μάχιμη δικηγορία

LAWYER _ 15

_BACK COVER STORY στη δημόσια διοίκηση και την ενεργειακή πολιτική της χώρας; Όπως προανέφερα, ο προσανατολισμός μου στο ευρωπαϊκό δίκαιο, την οικονομία και την πολιτική με προσανατόλισε στη δημόσια διοίκηση από σχετικά νωρίς, ο δε χώρος της ενέργειας ήταν, πριν δεκαπέντε περίπου χρόνια που άρχισα να δραστηριοποιούμαι σε αυτόν, αχαρτογράφητος και γοητευτικός. Πάντως, δεν θεωρώ ότι δεν άσκησα, υπό μια τουλάχιστον έννοια, «μάχιμη δικηγορία». Πράγματι, πάει καιρός από όταν μπήκα τελευταία φορά σε δικαστήριο, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής μου πορείας περιλάμβανε την καθημερινή τριβή με το θετό δίκαιο και τον σχεδιασμό, την ερμηνεία και την εφαρμογή κανόνων δικαίου. Εξάλλου, η παροχή νομικών συμβουλών και γνωμοδοτήσεων είναι μέσα στον στενό πυρήνα του περιεχομένου του λειτουργήματος, όπως ορίζεται στον Κώδικα. Ακόμα και τα τελευταία δύο έτη που ο ρόλος μου έχει μια έντονα πολιτική διάσταση, οι αρχές που διέπουν το δικηγορικό λειτούργημα αποτελούν το θεμέλιο της πορείας μου: ο προεξάρχον ρόλος του στοιχείου της εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εμένα και στον εντολέα μου παραμένει δεοντολογικά η «πυξίδα» της επαγγελματικής μου δραστηριοποίησης, απλώς τώρα ο εντολέας μου είναι, stricto sensu, ο πολιτικός μου προϊστάμενος που μου εμπιστεύτηκε τη θέση αυτή και, lato sensu, ο Ελληνικός Λαός, για λογαριασμό και προς όφελος του οποίου επιτελώ τα καθήκοντά μου. Στο θέμα αυτό, θέλω να μοιραστώ και μια προσωπική ιστορία: πριν λίγο καιρό, ένας φίλος μου, CEO σε μεγάλη εταιρεία του εξωτερικού, με ρώτησε: «Αλεξάνδρα, γιατί άφησες το δίκαιο της ενέργειας, και τον ρόλο του ενεργειακού δικηγόρου, που τόσα χρόνια είχες με επιτυχία και που πληρώνει και πολύ καλά, στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς»; Ήμουν τυχερή γιατί, πριν με ρωτήσει ο φίλος μου, είχα κάνει η ίδια στον εαυτό μου την ερώτηση και ήξερα την απάντηση, βιωματικά. Του είπα: «Δεν σταμάτησα ποτέ να βλέπω τα πράγματα ως δικηγόρος της ενέργειας. Κατάλαβα όμως ότι κάποια προβλήματα στην ενέργεια μπορούν να τα λύσουν τα νομικά, ως τα πιο χρήσιμα εργαλεία, και για κάποια άλλα χρειάζεται να επιστρατευτούν και άλλα εργαλεία. Και, χωρίς να απεκδυθώ την νομική μου ιδιότητα, επέλεξα απλώς να εμπλουτίσω την εργαλειοθήκη μου».

Ποιες είναι οι κυριότερες πράσινες δράσεις που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και πώς θα αλλάξουν το τοπίο της ενέργειας και του περιβάλλοντος στην Ελλάδα τα αμέσως επόμενα χρόνια; Κάτω από τον «Πράσινο Πυλώνα» του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης που διαχειρίστηκε το Υπουργείο μας, έχουμε 25 επιμέρους Δράσεις, πολλές από αυτές με περισσότερες Υπο-Δράσεις. Εξ' αυτών, οι 8 είναι Μεταρρυθμίσεις που διατρέχουν τις 4 βασικές Θεματικές του Πράσινου Πυλώνα (Ενέργεια, Εξοικονόμηση, Ηλεκτροκίνηση, Περιβάλλον και Βιωσιμότητα) και οι 17 είναι Επενδύσεις. Οι Δράσεις είναι πολυδιάστατες: από την επένδυση σε ενεργειακές υποδομές, δίκτυα και μονάδες έως την οργανωμένη αναδάσωση, τις δράσεις βιοποικιλότητας και αστικής ανάπλασης, από τη διεύρυνση των προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας, για να συμπεριλάβουν δημόσια κτίρια και επιχειρήσεις έως την ταχεία εγκατάσταση ενός μεγάλου δικτύου δημόσιων φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων, από τον πολεοδομικό και χωροταξικό εξορθολογισμό ως την προώθηση σημαντικών βιομηχανικών επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία. Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα κάθε επιμέρους Δράσης, αλλά και το στρατηγικό αποτύπωμα του Πράσινου Πυλώνα συνολικά, στην ενέργεια και στο περιβάλλον, έχουν μελετηθεί και συμπεριληφθεί στο πολυσέλιδο Σχέδιο Ανάκαμψης της Ελλάδας, που πρόσφατα εγκρίθηκε από την Επιτροπή. Πέρα όμως από την υψηλή προστιθέμενη αξία των Δράσεων αυτών για τον κλάδο του περιβάλλοντος και της ενέργειας, διατρέχει τον Πράσινο Πυλώνα και η προτεραιοποίηση έργων με έντονο το χαρακτήρα στενής σύνδεσης με τον πολίτη. Η πρόσβαση σε καθαρή, άφθονη και φθηνή ενέργεια, η διατήρηση και βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος, η βελτιστοποίηση της διαχείρισης των φυσικών πόρων, η ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος και οι λύσεις για τη μετακίνηση εντός αυτού, η ενίσχυση της καινοτομίας και η αύξηση της επιχειρηματικότητας αποτελούν συνιστώσες των Δράσεων του Πράσινου Πυλώνα με ισχυρό τεχνοκρατικό αποτύπωμα μεν, αλλά και με ιδιαίτερα θετικό κοινωνικό πρόσημο.

H πράσινη μετάβαση θα αποτελέσει όχι απλά εθνική στρατηγική επιλογή, αλλά και μια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, μια ευκαιρία για ανάπτυξη και ευημερία

16 _ LAWYER

Δράσεις που άμεσα και ριζικά θα αλλάξουν προς το καλύτερο τον τρόπο ζωής, εργασίας, μετακίνησης και ανάπαυσης των Ελλήνων. Δράσεις που, μεταρρυθμίζοντας διαδικασίες και βελτιώνοντας υποδομές, θα φέρουν στα αμέσως επόμενα χρόνια μια τεράστια αλλαγή, για το καλύτερο, για τον καθένα από εμάς. Και αυτή η κοινωνική διάσταση των αλλαγών που φέρνει το Σχέδιο Ανάκαμψης είναι για μένα αυτό που πραγματικά «αλλάζει το τοπίο» τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα. Ποια η γνώμη σας για τον νέο ευρωπαϊκό στόχο για μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και πώς αυτή η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία επηρεάζει τους εθνικούς στόχους που έχουν υιοθετηθεί στα πλαίσια του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα; Όπως γνωρίζετε, το Εθνικό μας Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, που εκπονήθηκε το Φθινόπωρο του 2019, ήταν από τις πρώτες επιλογές της Κυβέρνησης που έδειξαν, τόσο στο εσωτερικό όσο και στη διεθνή Κοινότητα, ότι η Χώρα αυξάνει τη φιλοδοξία της στο μέτωπο της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Η εμβληματική απόφαση για το κλείσιμο όλων των λιγνιτικών μονάδων ως το 2028 έδωσε ένα σαφές πολιτικό στίγμα ότι η πράσινη μετάβαση θα αποτελέσει όχι απλά εθνική στρατηγική επιλογή, αλλά και μια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, μια ευκαιρία για ανάπτυξη και ευημερία. Το «γράμμα» του ΕΣΕΚ του 2019, αλλά και το «πνεύμα του» (αφού υιοθέτησε στόχους συχνά πιο φιλόδοξους από τους ενωσιακούς), τα υπηρετήσαμε και συνεχίζουμε να τα υπηρετούμε στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με συνέπεια. Για εμάς, είναι το Roadmap για το τεράστιο, εθνικό στοίχημα της ενεργειακής μετάβασης. Γι’ αυτό και η αύξηση της ευρωπαϊκής φιλοδοξίας ως προς τον στόχο της μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου αποτελεί ένα πολύ δυνατό έναυσμα, για να προσαρμόσουμε και να αυξήσουμε κι εμείς ακόμα περισσότερο τη δική μας φιλοδοξία. Και όχι μόνο αυτό. Το 2021, ο Κόσμος, η Ευρώπη, αλλά και η Ελλάδα δεν είναι αυτά που ήταν το 2019. Οι εξελίξεις στην ενέργεια και το κλίμα είναι ραγδαίες ούτως ή άλλως αλλά και η πανδημία ήταν ο καταλύτης για τεράστιες, πιο ριζικές αλλαγές. Γι’ αυτό, το Υπουργικό Συμβούλιο, με εισήγηση του Υπουργού Κώστα Σκρέκα, αποφάσισε τον Απρίλη την επανασυγκρότηση της Εθνικής Επιτροπής για την Ενέργεια και το Κλίμα, ώστε η Ελλάδα να είναι η πρώτη χώρα που

ξεκινά επίσημα τη διαδικασία, για να αναθεωρήσει το ΕΣΕΚ της προς την κατεύθυνση των νέων στόχων της Ένωσης. Είχα, δε, τη μεγάλη τιμή να οριστώ Πρόεδρος της Επιτροπής αυτής, που καλείται να σχεδιάσει στη βάση νέων δεδομένων και αυξημένων προσδοκιών την εθνική μας ενεργειακή στρατηγική για τη δεκαετία που έρχεται. Η Επιτροπή ξεκίνησε ήδη τις εργασίες της και, μέσα από έναν ευρύ και ζωντανό διάλογο με τους θεσμούς, την αγορά και την κοινωνία των πολιτών, θα καταλήξει σε απτές και υλοποιήσιμες προτάσεις για τη διαμόρφωση του ενεργειακού και περιβαλλοντικού μας μέλλοντος. Ποιοι θα είναι οι βασικότεροι άξονες του νέου θεσμικού και ρυθμιστικού πλαισίου για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα; Πότε αναμένεται να τεθεί αυτό προς ψήφιση; Όπως ξέρετε, δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2019 η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις υπεράκτιες πηγές ενέργειας. Στο Υπουργείο είχαμε ήδη ανοίξει τον «φάκελο» των υπεράκτιων αιολικών

17 _ LAWYER

_BACK COVER STORY πάρκων από τον Σεπτέμβριο και βρισκόμαστε σήμερα στην τελική φάση της εκπόνησης ενός πλήρους και συνεκτικού νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου για την ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών στις ελληνικές θάλασσες. Το πλαίσιο αυτό θα αντιμετωπίζει το σύνολο των ζητημάτων που συνδέονται με την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών: ζητήματα χωροθέτησης, αδειοδότησης, διασύνδεσης, επιλογής επενδυτών και αποζημίωσής τους. Πέραν από τις επιμέρους νομικές και ρυθμιστικές προβλέψεις του πλαισίου (που θα οριστικοποιηθούν και θα τεθούν σε δημόσια συζήτηση νωρίς το φθινόπωρο), οι πολιτικές μας επιλογές γύρω από το θέμα αυτό εμφορούνται από πολύ συγκεκριμένες αρχές: Πρώτον, η ανάπτυξη των αιολικών πάρκων θα συνδυάζει την εκμετάλλευση του ενεργειακού μας δυναμικού με την ιδιαίτερη προσοχή και τον σεβασμό για το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα. Δεύτερον, θα προσεγγίσουμε τις τοπικές κοινωνίες που θα φιλοξενήσουν τα έργα αυτά και θα τις έχουμε συμμάχους στην πορεία μας, και όχι αντιπάλους. Τρίτον, θα εξασφαλίσουμε επενδυτική ασφάλεια, ώστε να προσελκύσουμε διεθνή κεφάλαια αλλά και να μειώσουμε το επενδυτικό ρίσκο, επιτυγχάνοντας το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Και, τέταρτον, στο υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ θα μελετήσουμε σε βάθος τη δυναμική των υπεράκτιων τεχνολογιών στον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό και θα δεσμευτούμε σε συγκεκριμένους στόχους και πολιτικές, ώστε να επιτρέψουμε στη δυναμική αυτή να αναπτυχθεί. Ειλικρινά πιστεύω πως τα υπεράκτια αιολικά πάρκα θα παίξουν σημαντικότατο ρόλο στο ενεργειακό μέλλον της Ελλάδας, ίσως και συντομότερα από ότι κάποιος θα περίμενε. Οπότε, οι αναγνώστες σας ας «μείνουν συντονισμένοι» και πολύ άμεσα θα έχουν πολύ πληρέστερη εικόνα.

κουβέντες για το πώς αυτά τα δύο projects ενσωματώνουν τις βασικές αρχές που διέπουν όλο τον σχεδιασμό μας για την ενέργεια και το περιβάλλον. Πρώτον, έχουν έντονο το στοιχείο της συνεργασίας, και δη της διεθνούς. Με τη συμμετοχή διεθνών ενεργειακών κολοσσών, με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών από διαφορετικά industries και με την ευρεία διατομεακή συνεργασία μεταξύ φορέων από διαφορετικούς τομείς ευθύνης, επιτυγχάνουμε ένα σύνθετο και ολιστικό αποτέλεσμα που κανείς, από μόνος του και χωρίς τη συνεργασία και τον συντονισμό που αναπτύχθηκε στα πλαίσια των δύο αυτών δράσεων, δεν θα μπορούσε να επιτύχει. Δεύτερον, έχουν άμεσο και μετρήσιμο αποτέλεσμα στον πολίτη. Τόσο στην Αστυπάλαια όσο και στη Χάλκη, οι δύο αυτές δράσεις αλλάζουν την καθημερινότητα του πολίτη για το καλύτερο: αλλάζουν την ποιότητα της ενέργειας που καταναλώνει, αλλάζουν τους τρόπους με τους οποίους μετακινείται, αλλάζουν το τι του στοιχίζει η ενεργειακή του κατανάλωση, αλλάζουν, εντέλει, το πώς σκέφτεται γύρω από την ενέργεια. Τρίτον, αποτελούν παραδείγματα επιμερισμού αρμοδιοτήτων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Με την πολιτική ηγεσία να δίνει σαφές και ξεκάθαρο στίγμα και να διευκολύνει στην υλοποίηση, με την τοπική αυτοδιοίκηση να αναλαμβάνει ρόλο ενεργό στη διαχείριση των ενεργειακών θεμάτων, με τις ιδιωτικές εταιρείες να παρέχουν εξειδικευμένες τεχνολογικές λύσεις, ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας λειτουργούν αποτελεσματικά, πλάι-πλάι. Και, τέταρτον, τα δύο αυτά projects αποτελούν χειροπιαστά παραδείγματα ότι οι πρωτότυπες λύσεις και η σκέψη «έξω από το κουτί» μπορούν να σε τοποθετήσουν στον παγκόσμιο «χάρτη» των ενεργειακών εξελίξεων, της καινοτομίας και της μάχης για την κλιματική αλλαγή, επιφέροντας πολλαπλά θετικά αποτελέσματα για τη διεθνή εικόνα της χώρας μας, ειδικά σε μια χρονική συγκυρία (λόγω της πανδημίας) αλλά και σε ένα χωρικό πεδίο (το Αιγαίο Πέλαγος) που τα αποτελέσματα αυτά είναι αναγκαία και απαραίτητα. ■

Στο υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ θα μελετήσουμε σε βάθος τη δυναμική των υπεράκτιων τεχνολογιών και θα δεσμευτούμε σε συγκεκριμένους στόχους και πολιτικές, ώστε να επιτρέψουμε στη δυναμική αυτή να αναπτυχθεί

Ποια είναι τα οφέλη που αναμένονται από έργα βιώσιμης ανάπτυξης, όπως αυτά στην Αστυπάλαια και τη Χάλκη; Υπάρχει πλάνο από το Υπουργείο για προσέλκυση περαιτέρω επενδύσεων, έτσι ώστε η Ελλάδα να εξελιχθεί σε κόμβο όσον αφορά στην πράσινη ανάπτυξη; Τόσο η Αστυπάλαια όσο και η Χάλκη είναι projects με πολλαπλό σημειολογικό αποτύπωμα. Δεν θα μπω στις λεπτομέρειες του καθενός, είναι γνωστές. Θα ήθελα όμως να πω δύο 18 _ LAWYER

YOU’LL NEED A GOOD

LAWYER The

Business

Magazine

Το 1ο Βusiness περιοδικό στην Ελλάδα για τον κλάδο της δικηγορίας

LAWYER ■ Μόνιμες Στήλες

■ Διεθνείς Εξελίξεις ■ Επικαιρότητα

■ Ειδικά αφιερώματα

■ Συνεντεύξεις από την Ελλάδα

και το εξωτερικό

Κάθε μήνα στην πόρτα και στο mail σου.

Θέλεις να γίνεις μέρος του community; Πληροφορίες / Διαφήμιση: Λήδα Πλατή Τ: 210 6617777(εσωτ.271) Ε: lplati@boussias.com Συνδρομές: Λέττα Γκυζη Τ: +30 210 661 7777(εσωτ.163) Ε: lgkyzi@boussias.com LAWYER _ 19

Πώς η πανδημία επηρέασε τις μισθώσεις ακινήτων: Νομοθετικές παρεμβάσεις και η επόμενη μέρα

LAWYER _ 20

_IN THE SPOTLIGHT Με την πανδημία να προκαλεί πανικό και σοβαρή ανησυχία για την εκπλήρωση πολλών συμβάσεων, οι επαγγελματικές κυρίως μισθώσεις βρέθηκαν στο επίκεντρο καθώς τελούσαν σε άμεση σχέση με την αναστολή λειτουργίας και το οικονομικό πλήγμα σε επιχειρήσεις διαφόρων κλάδων. Τα νομοθετικά μέτρα που πάρθηκαν συμπλήρωσαν τις πιθανές λύσεις που θα μπορούσαν να δοθούν από πλευράς ιδιωτικού δικαίου και επέφεραν μια προσωρινή σταθερότητα, όμως η διαχείριση της επόμενης μέρας, όταν αυτά πάψουν να ισχύουν, παραμένει ένα κρίσιμο ερώτημα που ακόμα δεν μπορεί να απαντηθεί. Της

έχρι πριν λιγότερο από 1,5 χρόνο, η έννοια της ανωτέρας βίας που μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά την εξέλιξη μιας σύμβασης ήταν για τους περισσότερους δικηγόρους μια θεωρητική κατασκευή που δύσκολα εφαρμοζόταν στις καθημερινές συναλλαγές. Και ύστερα ήρθε η πανδημία, η οποία αποτέλεσε το κατεξοχήν απρόβλεπτο και ασυνήθιστο γεγονός που συνιστά ανωτέρα βία, οπότε το ενδιαφέρον στράφηκε στην εφαρμογή της για την αναπροσαρμογή των συμβατικών υποχρεώσεων. Οι μισθώσεις ακινήτων επηρεάστηκαν σημαντικά υπό αυτές τις συνθήκες. Η αναστολή λειτουργίας αλλά και το οικονομικό πλήγμα που δέχθηκαν πολλές επιχειρήσεις οδήγησαν σε αδυναμία καταβολής του μισθώματος, ενώ και στις μισθώσεις κατοικίας υπήρξαν καίρια προβλήματα, κυρίως όταν μισθωτής ήταν εργαζόμενος των επιχειρήσεων υπό αναστολή ή των πληττόμενων επιχειρήσεων. Οι διατάξεις του ενοχικού δικαίου παρέχουν πλούσιο υλικό για την αντιμετώπιση περιστατικών ανωτέρας βίας σε αμφοτεροβαρείς συμβάσεις. Ο νομοθέτης, όμως, δεν άφησε τη διαχείριση του ζητήματος σε αυτές, αλλά επενέβη με ουκ ολίγες νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούσαν το ύψος του οφειλόμενου μισθώματος και τη διάρκεια της μισθωτικής σύμβασης, αλλά και την προστασία του εκμισθωτή ως ετέρου μέρους της σύμβασης.

Η προστατευτική νομοθεσία περί μείωσης ή απαλλαγής από το μίσθωμα Από την πρώτη φάση της πανδημίας, τον Μάρτιο του 2020, έγιναν νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο τη μείωση του βάρους του

Γιώργος Γραβιάς Εταίρος, Παπαπολίτης & Παπαπολίτης

«Παρά τις αντιδράσεις των Ιδιοκτητών ακινήτων (και των συλλογικών φορέων) και την ορθή κριτική της ρύθμισης που διατυπώθηκε, εκτιμώ ότι ο νομοθετικός σχεδιασμός ήταν σε γενικές γραμμές επιτυχής αλλά και επιβεβλημένος δεδομένων των πρωτοφανών συνθηκών»

LAWYER _ 21

Αλεξιάννας Τσότσου

μισθώματος για επιχειρήσεις που πλήττονταν από την πανδημία ή για τις οποίες είχαν ληφθεί περιοριστικά μέτρα λόγω του lockdown, καθώς και για τους εργαζομένους σε αυτές. Οι παρεμβάσεις αυτές ήταν απαραίτητες, έτσι ώστε να ρυθμιστεί κατά τρόπο ενιαίο το ζήτημα της αναπροσαρμογής του μισθώματος σε περίοδο κρίσης χωρίς μαζική προσφυγή στα δικαστήρια, αν και δεν έλειψαν οι αντιδράσεις, κυρίως από τους εκμισθωτές. Όπως εξηγεί η Αθηνά Παπικινού, Partner στη δικηγορική εταιρεία Sagias & Partners: «Οι ρυθμίσεις στην πράξη, αν και δημιούργησαν ποικίλα ερωτήματα και αβεβαιότητα κατά την εφαρμογή τους, αποτέλεσαν ανάχωμα στην προσφυγή στη δικαιοσύνη για δικαστική αναπροσαρμογή των μισθωμάτων κατ’ εφαρμογή των γενικών αρχών του δικαίου, κατά το παράδειγμα της οικονομικής κρίσης του 2010, ενώ ο νομοθετικός προσδιορισμός του ποσοστού μείωσης αποτέλεσε οδηγό, οριοθετώντας το περιθώριο διαπραγμάτευσης που σε περιόδους κρίσεων μοιραία παρουσιάζει στρεβλώσεις.» Οι ρυθμίσεις απαλλαγής από το μίσθωμα αφορούσαν είτε τη μονομερή μείωση χωρίς συμφωνία μισθωτή και εκμισθωτή, όταν η περίοδος αναφοράς ήταν εν μέσω τοπικών ή γενικών lockdown, οπότε είχαν επιβληθεί στις επιχειρήσεις περιοριστικά μέτρα, είτε απαιτούσαν συμφωνία μεταξύ μισθωτή ή εκμισθωτή, όταν δεν υφίστατο περιορισμοί, όμως η επιχείρηση ήταν πληγείσα από την πανδημία. Η πρώτη ρύθμιση εισήχθη με την από 20.3.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, η οποία κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4683/2020 και στην οποία αναφερόταν ότι ο μισθωτής επαγγελματικής μίσθωσης προς εγκατάσταση επιχείρησης, για την οποία έχουν ληφθεί ειδικά και έκτακτα

Nέος Κανονισμός «Taxonomy» και οι επενδύσεις σε ακίνητα Τα κτήρια ευθύνονται για το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το 36% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την κατανάλωση ενέργειας («Resource Efficiency and Climate Change», Διεθνής Επιτροπή Φυσικών Πόρων, 2020, και έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, 2019).

νέος Κανονισμός 2020/853 το μέγεθος ή τον αριθμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουτων απασχολούμενων) πρέπει λίου και του Συμβουλίου να περιλαμβάνει επιπλέον σχετικά με τη θέσπιση πλαιστις μη χρηματοοικονομισίου για τη διευκόλυνση των κές καταστάσεις πληροφορίβιώσιμων επενδύσεων και για ες για την αξιολόγηση των την τροποποίηση του Κανονιοικονομικών δραστηριοτήτων σμού (ΕΕ) 2019/2088, γνωστός τους ως περιβαλλοντικά βικαι ως Κανονισμός «Taxonomy», ώσιμων (ή μη) σύμφωνα με που καθορίζει ένα ευρωπαϊτον Κανονισμό. κό σύστημα ταξινόμησης των Μεταξύ άλλων κριτηρίων, Δικηγόρος/ επενδύσεων χρησιμοποιώντας τα κτήρια, που περιλαμβάομοιόμορφα και αντικειμενικά Senior Manager, νονται στο χαρτοφυλάκιο κριτήρια για τον χαρακτηρισμό Παπακωστόπουλοςτων επενδυτών και μεγάλων Γρηγοριάδου μιας οικονομικής δραστηριεπιχειρήσεων, θα πρέπει και Συνεργάτες ότητας ως «περιβαλλοντικά Δικηγορική να πληρούν συγκεκριμένες βιώσιμης», αφορά και στις εταιρεία (CPA προδιαγραφές, ώστε: επενδύσεις σε ακίνητα. Στό- Law), ανεξάρτητο ― να συμβάλλουν στη μείχος του κανονισμού είναι να μέλος του νομικού ωση των εκπομπών αερίου αποτελέσει ένα χρήσιμο εργα- και φορολογικού του θερμοκηπίου, λείο, ώστε να εναρμονιστούν δικτύου της KPMG ― να προλαμβάνουν τον τα κριτήρια της βιώσιμης ανάαρνητικό αντίκτυπο σημεπτυξης και να διευκολυνθεί η ρινών ή αναμενόμενων μελδιασυνοριακή χρηματοδότηση. λοντικών κλιματικών συνθηκών, όπως και Από 1η Ιανουαρίου 2022, κάθε επι― να μειώνουν τον κίνδυνο φυσικών χείρηση που υπόκειται σε υποχρέωση καταστροφών. δημοσίευσης μη χρηματοοικονομικών Επίσης, η επιλογή υλικών κατά την πληροφοριών (δηλ. οι εισηγμένες εταικατασκευή των κτηρίων θα πρέπει να ρείες σε οργανωμένη αγορά, τα χρημασυμβάλλει στη μετάβαση σε μια κυκλική τοπιστωτικά ιδρύματα, οι ασφαλιστικές οικονομία με τη χρήση οικοδομικών υλιεπιχειρήσεις και οι εταιρείες που κών που θα αυξάνουν την ανθεκτικότητα, καθορίζονται από τη νομοθεσία ως δητη δυνατότητα επισκευής και επαναχρημοσίου ενδιαφέροντος από τη φύση της σιμοποίησής τους και θα διευκολύνουν επιχειρηματικής τους δραστηριότητας, τη μετασκευή, την αποσυναρμολόγηση

_INFO

Μαρί Δελλή

Στρατηγού Τόμπρα 3, 153 42,Αγ. Παρασκευή

και αποδόμηση κτηρίων και οικοδομών. Επιπροσθέτως, προτείνεται η μείωση της περιεκτικότητας των υλικών και προϊόντων σε επικίνδυνες ουσίες καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους συμπεριλαμβανομένης της αντικατάστασής τους με ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις. Περαιτέρω, οι επιχειρήσεις που επενδύουν σε ακίνητα, θα αντιμετωπίσουν, το επόμενο διάστημα, τη μεγαλύτερη πρόκληση να συμμορφωθούν με τους κανόνες και τα κριτήρια που θα προβλέπονται στο σχέδιο Ρυθμιστικών Τεχνικών Προτύπων, η έκδοση του οποίου προβλέπεται στον Κανονισμό Taxonomy, ώστε οι επενδύσεις τους να χαρακτηριστούν περιβαλλοντικά βιώσιμες. Αυτή είναι η πρώτη φορά που θα ζητηθεί από επιχειρήσεις να σταθμίσουν τους κινδύνους περιβαλλοντικής βιωσιμότητας από τα ακίνητα που περιλαμβάνονται στα χαρτοφυλάκιά τους μαζί με άλλους χρηματοοικονομικούς κινδύνους. Τα χαρτοφυλάκια ακινήτων που θα αξιολογούνται ως περιβαλλοντικώς βιώσιμα, θα λαμβάνουν υψηλή βαθμολογία ταξινόμησης, και ως εκ τούτου θα έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων με επίδραση στη δυνατότητα χρηματοδότησής τους, και στην προσέλκυση επενδυτών. Η ταξινόμηση αυτή έχει αυξημένη σημασία για τη χώρα μας λόγω της παλαιότητας των ακινήτων και μπορεί να αποτελέσει παράγοντα στο ευρύτερο πλαίσιο αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού των ακινήτων. ■

Τ: +30 210 6062 100 F: +30 210 6062 111 E: info@cpalaw.gr

* Ο ι απόψεις και οι γνώμες που εκφράζονται είναι αυτές των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις και γνώμες της ΠαπακωστόπουλοςΓρηγοριάδου και Συνεργάτες

W: www.cpalaw.gr

22 _ LAWYER

Integrated Real Estate Services A full range of one-stop shop multidisciplinary services solution

www.cpalaw.gr

© 2021 Papacostopoulos - Grigoriadou and Associates, Law Firm, independent Greek law firm, independent member of KPMG International Legal and Tax network. All rights reserved. LAWYER _ 23 CPA LAW name and logo are registered trademarks of Papacostopoulos - Grigoriadou and Associates, Law Firm.

_IN THE SPOTLIGHT μέτρα περί αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας για προληπτικούς ή κατασταλτικούς λόγους που σχετίζονται με τον Covid-19, απαλλάσσεται από την υποχρέωση καταβολής του 40% του συνολικού μισθώματος για τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο 2020, χωρίς να απαιτείται συμφωνία μεταξύ μισθωτή και εκμισθωτή. Συνεπώς, η μερική μη καταβολή του μισθώματος δεν γεννούσε δικαίωμα καταγγελίας της σύμβασης εις βάρος του μισθωτή ούτε οποιαδήποτε άλλη αστική αξίωση. Αντίστοιχη μείωση προβλεπόταν και για τις συμβάσεις μίσθωσης κύριας κατοικίας, στις οποίες μισθωτής ήταν εργαζόμενος σε μια τέτοια επιχείρηση και του οποίου είχε ανασταλεί προσωρινά η σύμβαση εργασίας. Με το άρθρο 3 του ν. 4684/2020, η απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής του 40% του συνολικού μισθώματος επεκτάθηκε και στις συμβάσεις μίσθωσης ακινήτων για την κάλυψη στεγαστικών αναγκών τέκνου – εξαρτώμενου μέλους, το οποίο φοιτούσε σε ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εκτός του τόπου μόνιμης κατοικίας του, εφόσον ένας τουλάχιστον γονέας ήταν εργαζόμενος σε επιχείρηση, για την οποία ελήφθησαν ειδικά μέτρα αναστολής ή προσωρινής απαγόρευσης και του οποίου η σύμβαση εργασίας είχε ανασταλεί. Οι ρυθμίσεις αυτές επεκτάθηκαν και για τον Μάιο 2020 με το άρθρο 4 του ν. 4690/2020. Επιπλέον, με τον νόμο αυτό συμπεριλήφθηκαν στη μονομερή απαλλαγή του 40% του μισθώματος για τον Απρίλιο και Μάιο 2020 και οι πληγείσες επιχειρήσεις από την πανδημία, οι οποίες ορίζονταν με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών ανά κλάδο και ανά μήνα. Στο άρθρο 13 του ίδιου νόμου ρυθμίστηκε η στήριξη των εκμισθωτών για τη μείωση του εισοδήματός τους λόγω των προστατευτικών ρυθμίσεων για τους μισθωτές. Συγκεκριμένα, νομοθετήθηκε η καταβολή από το κράτος του 20% του μισθώματος, δηλαδή του ημίσεος ποσού μείωσης. Με την επιδείνωση της πανδημίας το φθινόπωρο του 2020, δόθηκε η δυνατότητα με το άρθρο 33 του ν. 4753/2020, ο οποίος δημοσιεύθηκε στις 18.11.2020 και συνεπώς είχε αναδρομική ισχύ, να συναφθεί συμφωνία μεταξύ εκμισθωτή και μισθωτή επαγγελματικής μίσθωσης προς εγκατάσταση επιχείρησης, έτσι ώστε να υπάρξει απαλλαγή από το 30% του συνολικού μισθώματος για τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 2020, δηλαδή για μήνες κατά τους

οποίους δεν εφαρμόζονταν μέτρα αναστολής των επιχειρήσεων. Η δυνατότητα αυτή αφορούσε μόνο σε επαγγελματικές μισθώσεις επιχειρήσεων που προσδιορίζονταν ως πληγείσες από την πανδημία με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών ανά κλάδο και ανά μήνα. Επίσης, ίσχυε και για μισθώσεις κύριας κατοικίας, στις οποίες μισθωτής ήταν εργαζόμενος ή σύζυγος ή το έτερο μέρος συμφώνου συμβίωσης εργαζομένου σε πληγείσα επιχείρηση. Με τον ίδιο νόμο και για τους ίδιους μήνες Partner, Calavros προβλέφθηκε και η δυνατότητα μονομερούς απαλLaw Firm-Filiosλαγής από το 40% του μισθώματος για επιχειBabiniotisρήσεις, οι οποίες έδρευαν σε περιφερειακή Kloukinas ενότητα, η οποία είχε ενταχθεί για τουλάχιστον δεκατέσσερις ημέρες κατά τον μήνα Οκτώβριο «Στη β’ φάση της πανδημίας, ο 2020 σε επιδημιολογικό επίπεδο «πολύ υψηλού νομοθέτης φαίνεται κινδύνου», και για τις οποίες είχαν ληφθεί να λειτούργησε ειδικά και έκτακτα μέτρα περί αναστολής ή διορθωτικά σε σχέση προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας ή είχε με την προηγούμενη πληγεί οικονομικά σύμφωνα με την απόφαση του ρύθμιση και Υπουργού Οικονομικών. Αντίστοιχη πρόβλεψη θέλησε να στηρίξει υπήρξε και για τη σύμβαση κύριας κατοικίας τους μισθωτέςτων εργαζομένων αυτών των επιχειρήσεων καθώς επιχειρήσεις, απαλλάσσοντάς τους και για τη φοιτητική κατοικία εξαρτωμένων τέκνων των εργαζομένων. Για τον Νοέμβριο 2020, από 01.01.2021 η απαλλαγή του 40% του μισθώματος κάλυψε πλήρως από την αντίστοιχες επιχειρήσεις σε περιφερειακές καταβολή του μισθώματος» ενότητες «αυξημένου κινδύνου». Ο νόμος 4772/2021 δημιούργησε ένα ακόμη πιο προστατευτικό πλαίσιο για τους μισθωτές επαγγελματικών μισθώσεων με δεδομένο ότι η χώρα βρισκόταν πλέον σε γενικό lockdown. Όπως αναφέρει η Μαρίλυ Καλαβρού, Partner στη δικηγορική εταιρεία Calavros Law FirmFilios-Babiniotis-Kloukinas: «Ο νομοθέτης, στην πρώτη φάση της πανδημίας το 2020, σε ένα πλαίσιο διανεμητικής διαθέσεως των κινδύνων που προκλήθηκαν από εκείνη, έκρινε ως προσφορότερο μέσο να κατανείμει το βάρος του μισθώματος μεταξύ εκμισθωτή και μισθωτή, αναγκάζοντας την εκάστοτε μισθώτρια επιχείρηση να καταβάλει, παρά τη στέρηση χρήσης των μίσθιων, το 60% του μισθώματος, ωφελώντας έτσι αντανακλαστικά τους εκμισθωτές/ ιδιοκτήτες των ακινήτων. Στη β’ φάση της πανδημίας, ο νομοθέτης φαίνεται να λειτούργησε διορθωτικά σε σχέση με την προηγούμενη ρύθμιση και θέλησε να στηρίξει τους μισθωτές-επιχειρήσεις, απαλλάσσοντάς τους από 01.01.2021 πλήρως από την καταβολή του μισθώματος, εφόσον οι επιχειρήσεις εντάσσονταν στους «πληγέντες» εξαιτίας των μέτρων.

Μαρίλυ Καλαβρού

24 _ LAWYER

Η γενικότερη αξιολόγηση της κατανομής αυτής των κινδύνων φαίνεται μάλλον δικαιολογημένη, καθώς ναι μεν η επέμβαση στους συμβατικούς δεσμούς από τον ίδιο το νομοθέτη θίγει την αρχή της αυτονομίας της ιδιωτικής βούλησης, πλην όμως η επάχθεια των μέτρων που λήφθηκαν σε βάρος ορισμένων δραστηριοτήτων, έπρεπε με κάποιο τρόπο να εξισορροπηθεί στο πλαίσιο μιας τρόπον τινά διορθωτικής δικαιοσύνης.» Συγκεκριμένα, με το άρθρο 26 απαλλάχθηκαν για τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο 2021 οι μισθώτριες επιχειρήσεις, για τις οποίες είχαν ληφθεί μέτρα αναστολής ή απαγόρευσης λειτουργίας, καθώς και οι πληγείσες επιχειρήσεις από το σύνολο του μισθώματος. Επιπλέον, με το άρθρο 27 ρυθμίστηκε η καταβολή από το κράτος το 80% του μισθώματος, εφόσον εκμισθωτής είναι φυσικό πρόσωπο, και το 60% εφόσον είναι νομικό πρόσωπο. Το καθεστώς αυτό διατηρήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια του lockdown αλλά και έπειτα με παρατάσεις που δόθηκαν μέσω τροπολογιών για τον Μάρτιο (άρθρο 31 ν. 4778/2021), τον Απρίλιο (άρθρο 44 ν. 4797/2021), τον Μάιο (άρθρο 110 ν. 4799/2021) και τον Ιούνιο (άρθρο 151 ν. 4808/2021).

Η παράταση της διάρκειας των εμπορικών μισθώσεων Η προστατευτική νομοθεσία που στόχευε στην άμβλυνση των συνεπειών της πανδημίας στην αγορά των ακινήτων δεν αφορούσε μόνο τη μείωση ή την απαλλαγή από το μίσθωμα, αλλά κάλυψε και την περίπτωση της λήξης κάποιας μισθωτικής σύμβασης κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ο νόμος 4790/2021 του Υπουργείου Υγείας που περιελάμβανε κατεπείγουσες ρυθμίσεις για τη διαχείριση της πανδημίας, έδωσε παράταση στις επαγγελματικές μισθώσεις για όσο χρόνο διαρκούσε η αναστολή λειτουργίας των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα, το άρθρο 111 του νόμου προέβλεψε ότι η διάρκεια των επαγγελματικών μισθώσεων (δηλαδή αυτών που υπάγονται στο π.δ. 34/1995 και στο άρθρο 13 του ν. 4242/2014) παρατείνεται για όσο διάστημα διήρκεσε η αναστολή λειτουργίας των επιχειρήσεων με κρατική εντολή. Μάλιστα, αυτή η παράταση εφαρμόστηκε αναδρομικά από τις 14 Μαρτίου 2020 και κάλυψε όχι μόνο τις μισθώσεις αλλά και τις υπομισθώσεις, εφόσον είχε ανασταλεί η λειτουργία του υπομισθωτή, ανεξάρτητα από τη λειτουργία ή όχι του υπεκμισθωτή/μισθωτή. LAWYER _ 25

Η δυνατότητα παράτασης ήταν μονομερής με μόνη την έγγραφη δήλωση του μισθωτή προς τον εκμισθωτή, χωρίς να απαιτείται κανενός είδους συμφωνία μεταξύ τους. Ωστόσο, τέθηκε ως προϋπόθεση ότι ο μισθωτής δεν θα έπρεπε να οφείλει κανένα μίσθωμα στον εκμισθωτή και επιπλέον ότι είχε προθεσμία μόνο ένα μήνα από τη δημοσίευση του νόμου, για να κοινοποιήσει την έγγραφη δήλωση στον εκμισθωτή. Περαιτέρω, το άρθρο 48 του ίδιου νόμου προέβλεψε την παράταση των μισθώσεων τουριστικών καταλυμάτων για δύο έτη από την ημερομηνία λήξης τους. Επίσης και εδώ η εφαρμογή της παράτασης ήταν μονομερής με μόνη τη δήλωση του μισθωτή προς τον εκμισθωτή, εφόσον δεν υπήρχαν ληξιπρόθεσμες οφειλές του πρώτου προς τον δεύτερο.

Λύσεις από τους θεσμούς του ιδιωτικού δικαίου Εκτός, πάντως, από τη νομοθεσία που ήρθε να ρυθμίσει τις μισθωτικές σχέσεις σε συνθήκες ανωτέρας βίας, το ιδιωτικό δίκαιο προσφέρει επίσης λύσεις που δίνουν τη δυνατότητα αναπροσαρμογής του μισθώματος και ευελιξίας στις υποχρεώσεις του μισθωτή σε περιόδους ακραίων και απρόβλεπτων περιστατικών που επηρεάζουν ουσιωδώς την εκπλήρωση της σύμβασης. Βεβαίως, η νομοθετική παρέμβαση ήταν καίρια, διότι διαφορετικά θα υπήρχε μεγάλη αύξηση της δικαστηριακής ύλης για την επίλυση των διαφορών που θα ανέκυπταν, ενώ ορισμένα σημεία στον Αστικό Κώδικα μπορούν να ερμηνευτούν διττώς, με αποτέλεσμα να υπήρχε σημαντική ανασφάλεια δικαίου, αν η ρύθμιση των μισθωτικών σχέσεων εν καιρώ πανδημίας επαφιόταν στις προβλέψεις του ενοχικού δικαίου.

Η δυνατότητα μονομερούς επιβολής της μείωσης του μισθώματος κάλυπτε όχι μόνο την ανασταλείσα ή πληγείσα επιχείρηση, αλλά και τους εργαζομένους της για την κύρια κατοικία τους και την κατοικία των φοιτητών-εξαρτώμενων τέκνων τους

_IN THE SPOTLIGHT

Η έννοια της ανωτέρας βίας ως περιστατικού που μπορεί να απαλλάξει τον οφειλέτη από την ευθύνη του συνάγεται από την αρχή της υπαιτιότητας που απαιτεί δόλο ή αμέλεια για την ενδοσυμβατική ευθύνη του (ΑΚ 330). Η ανωτέρα βία, ως ασυνήθιστο, μη προβλέψιμο και αναπότρεπτο με μέτρα άκρας επιμέλειας περιστατικό δεν πληροί την έννοια του πταίσματος του οφειλέτη, όμως το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι έχουν διατυπωθεί δύο θεωρίες για την έννοιά της. Με βάση την υποκειμενική θεωρία, τα περιστατικά ανωτέρας βίας είναι διευρυμένα, καθώς περιλαμβάνουν και γεγονότα που ανάγονται στη σφαίρα του οφειλέτη, ενώ η αντικειμενική θεωρία δεν τα περιλαμβάνει και καλύπτει μόνο τα γεγονότα που βρίσκονται έξω από το πεδίο της οικονομικής του δραστηριότητας. Ως προς την πανδημία, είναι σαφές ότι και με τις δύο θεωρίες η υγειονομική κρίση και τα νομοθετικά μέτρα αντιμετώπισης αυτής αποτελούν οπωσδήποτε περιστατικό ανωτέρας βίας, όμως οι απώτερες συνέπειες του lockdown, όπως η ύφεση και η οικονομική κρίση, δεν είναι τόσο σαφές και με τις δύο θεωρίες ότι εμπίπτουν στην έννοια της ανωτέρας βίας. Το πρόβλημα είναι ότι πιθανή υπερημερία του μισθωτή για πληρωμή του μισθώματος στον εκμισθωτή δεν βρίσκεται σε άμεσο αιτιώδη σύνδεσμο με την υγειονομική κρίση, αλλά μόνο με τις απώτερες συνέπειές της, με αποτέλεσμα να μην είναι απόλυτα ξεκάθαρο αν υπάρχει ή δεν υπάρχει πταίσμα του. Εφόσον, πάντως, θεωρηθεί ότι δεν υπάρχει πταίσμα του μισθωτή, η τύχη της μισθωτικής

σύμβασης θα αναζητηθεί στις διατάξεις περί ανυπαίτιας καθυστέρησης και όχι στην ανυπαίτια αδυναμία παροχής, εφόσον δεν πρόκειται για συμβάσεις ακριβόχρονης εκπλήρωσης και η παροχή δεν έχει καταστεί μόνιμα και οριστικά αδύνατη. Όμως, ακόμη και στην περίπτωση που η καθυστέρηση στην πληρωμή του μισθώματος θεωρηθεί ανυπαίτια, ως αναγόμενη σε περιστατικό ανωτέρας βίας, αυτό δεν απαλλάσσει τον μισθωτή, ο οποίος, αν και απαλλάσσεται από τις συνέπειες της υπερημερίας, εξακολουθεί να οφείλει όλα και ολόκληρα τα μισθώματα μαζί με τόκους επιδικίας σε τυχόν άσκηση αγωγής. Επιπλέον, το πρόβλημα είναι ότι ο εκμισθωτής θα μπορούσε με επίκληση γενικότερων αρχών, όπως η αρχή της καλής πίστης (ΑΚ 288), να καταγγείλει τη σύμβαση ακόμη και χωρίς υπαιτιότητα του οφειλέτη. Το πρόβλημα αυτό θα μπορούσε να λυθεί υπό το φως της ΑΚ 388, η οποία δίνει στον οφειλέτη αμφοτεροβαρούς σύμβασης το διαπλαστικό δικαίωμα της αναπροσαρμογής της σύμβασης λόγω έλλειψης του δικαιοπρακτικού θεμελίου. Η προϋπόθεση της απρόοπτης μεταβολής των συνθηκών, η οποία συνέβη μεταγενέστερα της σύναψης της σύμβασης, πληρούται στην περίπτωση της πανδημίας, καθώς έχουν συμβεί ασυνήθιστα και έκτακτα γεγονότα, τα οποία καθιστούν υπέρμετρα επαχθή την καταβολή μισθώματος συγκεκριμένου ύψους από τη μισθώτρια επιχείρηση, η οποία δεν λειτουργεί ή αντιμετωπίζει σημαντική μείωση στα έσοδά της λόγω της πανδημίας. Η διάπλαση αυτή γίνεται δικαστικά και μπορεί να οδηγήσει στη μείωση του μισθώματος, στην παροχή περιόδου χάριτος ή ακόμα και στη λύση της σύμβασης. Αντίστοιχο διαπλαστικό δικαίωμα αναγνωρίζει η νομολογία και με βάση την αρχή της καλής πίστης (ΑΚ 288).

Η υγειονομική κρίση αποτελεί οπωσδήποτε περιστατικό ανωτέρας βίας, όμως η ύφεση και η οικονομική κρίση ως απώτερες συνέπειες του lockdown δεν είναι και τόσο σίγουρο ότι υπάγονται στην έννοιά της 26 _ LAWYER

Ποια είναι η επόμενη μέρα στις επαγγελματικές

μισθώσεις; Θα μπορέσει η αγορά ακινήτων να βρει γρήγορα την ισορροπία της υπό όρους πλήρους ελευθερίας των αντισυμβαλλομένων; Η οικονομική κρίση των χρόνων των μνημονίων οδήγησε στην τροποποίηση του νόμου περί επαγγελματικών μισθώσεων ενισχύοντας την ελευθερία των αντισυμβαλλομένων και τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης. Η ελευθερία των αντισυμβαλλομένων ως προς τη διαμόρφωση του περιεχομένου της σύμβασης πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να ακολουθεί το πλαίσιο που διαγράφει ο νόμος και τα χρηστά ήθη. Η εξαιρετική περίσταση της πανδημίας του κορωνοϊού ανέδειξε τη σημασία και τη χρησιμότητα του άρθρου 388 ΑΚ αναφορικά με την απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών. Η εφαρμογή της διάταξης αυτής προϋποθέτει ακραίες περιπτώσεις, κατά τις οποίες οι συνθήκες στις οποίες τα μέρη είχαν στηρίξει τη σύναψη της σύμβασης μεταβλήθηκαν ανυπαίτια από λόγους έκτακτους και απρόβλεπτους. Επιπροσθέτως, απαιτείται (α) η μεταβολή των περιστατικών στα οποία κυρίως ενόψει της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών τα μέρη στήριξαν τη μισθωτική σύμβαση και (β) η μεταβολή να είναι μεταγενέστερη της σύμβασης και να οφείλεται σε λόγους που ήταν έκτακτοι και δεν μπορούσαν να προβλεφθούν. Σε συνδυασμό με το άρθρο 288 ΑΚ, που αποτελεί συμπληρωματική της δικαιοπρακτικής βούλησης ρήτρα υπό την έννοια ότι προσδιορίζει τα επιμέρους στοιχεία της συμβατικής σχέσης σύμφωνα με τις επιταγές της καλής πίστης, αποτέλεσαν το σύνηθες αντικείμενο, σήμερα, των εκδικαζόμενων αγωγών κατά τη μισθωτική διαδικασία. Όμως, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι εξαιρετικές αυτές συνθήκες της πανδημίας τείνουν να γίνουν η νέα «κανονικότητα» και, στο άμεσο μέλλον, η εφαρμογή των παραπάνω άρθρων δεν θα είναι εφικτή, στις περισσότερες περιπτώσεις, εφόσον έχουν βρεθεί λύσεις τόσο για την αναβάθμιση των ακινήτων μέσω συστημάτων εξαερισμού όσο και για την ατομική προστασία των εργαζομένων σε αυτά μέσω του εμβολιασμού. Η συζήτηση της αναζήτησης μιας ισορροπίας στην αγορά ακινήτων αναφορικά με τις επαγγελματικές μισθώσεις μέσω της πλήρους ελευθερίας των αντισυμβαλλομένων ενδέχεται να φέρει αντίθετα αποτελέσματα, εφόσον η ελευθερία του ενός (μισθωτή) θα περιορίσει την ελευθερία του άλλου (εκμισθωτή) και αντιστρόφως. Άλλωστε, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μισθωτές και εκμισθωτές αναζήτησαν την προστασία τους Κράτους για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Επομένως, οι θεμέλιοι λίθοι των αμφοτεροβαρών συμβάσεων και, δη των εμπορικών μισθώσεων, παραμένουν η καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη. Η προσαρμοστικότητα των ενδιαφερομένων μερών θα κρίνει την ταχύτητα στην επίτευξη της ισορροπίας στην αγορά των ακινήτων.

LAWYER _ 27

Μαρί Δελλή Δικηγόρος/ Senior Manager, ΠαπακωστόπουλοςΓρηγοριάδου και Συνεργάτες Δικηγορική εταιρεία (CPA Law), ανεξάρτητο μέλος του νομικού και φορολογικού δικτύου της KPMG

_IN THE SPOTLIGHT Το πρόβλημα τόσο με την ΑΚ 388 όσο και με την ΑΚ 288 είναι ότι προϋποθέτουν τελεσίδικη δικαστική απόφαση, η οποία ανατρέχει στον χρόνο επίδοσης της αγωγής. Επομένως, κατά τη διάρκεια των lockdowns και όσο παρέμεναν κλειστά τα δικαστήρια ήταν πρακτικά αδύνατη η άσκηση του δικαιώματος. Μία ακόμα λύση που θα μπορούσε να συναχθεί από τον Αστικό Κώδικα ειδικά για τις μισθώσεις είναι η ερμηνεία εξ αντιδιαστολής της ΑΚ 596. Εφόσον η διάταξη ορίζει ότι ο μισθωτής δεν απαλλάσσεται από το μίσθωμα, αν εμποδίζεται να χρησιμοποιήσει το μίσθιο για λόγους που αφορούν τον ίδιο, συνάγεται ότι σε περιπτώσεις παρεμπόδισης της χρήσης από αιτία που δεν αφορά τον μισθωτή, μπορεί αυτός να απαλλαγεί από το μίσθωμα. Βέβαια, το ερώτημα εδώ είναι πώς ορίζεται η παρεμπόδιση και ποια είναι η συμφωνημένη χρήση του μίσθιου. Μπορεί, για παράδειγμα, να παρεμποδίζεται η μισθώτρια επιχείρηση να χρησιμοποιήσει το μίσθιο για εμπορικούς σκοπούς υποδοχής κοινού, εφόσον βρίσκεται σε αναστολή λειτουργίας, όμως δεν παρεμποδίζεται να το επισκέπτεται, να σχεδιάζει πιθανώς κάποια ανακαίνιση, να πραγματοποιεί συναντήσεις με το προσωπικό κλπ. Επιπλέον, η ερμηνεία εξ αντιδιαστολής θα μπορούσε να καλύψει τις επαγγελματικές μισθώσεις, όχι όμως τις μισθώσεις κατοικίας των εργαζομένων αυτών των επιχειρήσεων, όπου δεν υπάρχει καμία παρεμπόδιση χρήσης, παρά μόνο οικονομική αδυναμία του μισθωτή για καταβολή του μισθώματος. Συμπερασματικά, γίνεται σαφές ότι η νομοθετική παρέμβαση ήταν αναγκαία και δε θα μπορούσε ένα τόσο φλέγον ζήτημα, όπως η εκπλήρωση των επαγγελματικών μισθωτικών συμβάσεων εν μέσω lockdown, να αφεθεί σε εριζόμενες ερμηνείες του Αστικού Κώδικα. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν η επίκληση των ΑΚ 388 και 596 μπορεί να γίνει ακόμα και στις περιπτώσεις, όπου εφαρμόστηκε η νομοθετική ρύθμιση για τη μείωση του μισθώματος.

Η επόμενη μέρα στις μισθώσεις Η επόμενη μέρα αναμένεται με ενδιαφέρον και αρκετή αγωνία. Είναι σαφές ότι η πορεία των επαγγελματικών μισθώσεων βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη γενικότερη οικονομική κατάσταση και την επαναφορά των επιχειρήσεων σε ρυθμούς ανάπτυξης, κάτι το οποίο φυσικά

Αθηνά Παπικινού Partner, Sagias & Partners Law Firm

«Το ερώτημα για το πώς διαγράφεται η επόμενη μέρα, μετά τη λήξη ισχύος των προστατευτικών διατάξεων, μπορεί να θεωρηθεί μόνο υπό το γενικότερο πρίσμα της βιωσιμότητας των πληγέντων επιχειρήσεων. Διότι η παύση ισχύος τους χωρίς ουσιαστική αποκατάσταση της οικονομικής λειτουργίας των επιχειρήσεων σημαίνει μετάθεση του προβλήματος που οι διατάξεις αυτές κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν»

εξαρτάται και από την πορεία της πανδημίας. Παράλληλα, στην ήδη δύσκολη εξίσωση τίθεται και το ζήτημα της προστασίας των εκμισθωτών και της επαναφοράς της ισορροπίας στους αντισυμβαλλομένους. Όπως αναφέρει ο Γιώργος Γραβιάς, Δικηγόρος - Διαμεσολαβητής CΙArb και Εταίρος στη δικηγορική εταιρεία Παπαπολίτης & Παπαπολίτης: «Η επόμενη μέρα στις μισθώσεις συναρτάται με την πορεία της οικονομίας, αλλά και τις εξελίξεις στο «μέτωπο» της πανδημίας. Σε κάθε περίπτωση, το ειδικό αυτό καθεστώς ήταν εξαιρετικό και είναι φυσιολογικό να τερματιστεί, ενώ θα πρέπει να προσεχθεί και η πλευρά της επιβάρυνσης των Ιδιοκτητών, ώστε να μην προκληθούν περαιτέρω στρεβλώσεις στην αγορά των ακινήτων.» Βεβαίως, δεν μπορούν να παραβλεφθούν και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πανδημίας και της αλλαγής του τρόπου ζωής και εργασίας στην ευρύτερη αγορά των ακινήτων. Το αν τελικά η τηλεργασία ήρθε για να μείνει, έχοντας ως αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης σε μεγάλους επαγγελματικούς χώρους, ή αν σε μερικούς μήνες (ή χρόνια) θα επανέλθουμε πλήρως στην κανονικότητα και σε αυτό το πεδίο, είναι ένα θέμα, για το οποίο μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν προς το παρόν. ■

Δεν είναι σαφές αν η επίκληση των ΑΚ 388 και 596 μπορεί να γίνει ακόμα και στις περιπτώσεις, όπου εφαρμόστηκε η νομοθετική ρύθμιση για τη μείωση του μισθώματος 28 _ LAWYER

Πώς κρίνετε τις νομοθετικές ρυθμίσεις που

εφαρμόστηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσον αφορά τη μείωση ή την απαλλαγή από το μίσθωμα; Πώς θα διαμορφωθεί η επόμενη μέρα στις μισθώσεις, όταν τα προστατευτικά μέτρα πάψουν να ισχύουν; Η πανδημία του νέου κορωνοϊού απετέλεσε ένα πραγματικό σημείο καμπής για τα ακίνητα. Ιδιαιτέρως όμως επέδρασε στον τομέα των επιχειρηματικών μισθώσεων. Η πραγματικότητα της κατ’ οίκον εργασίας, της εκ περιτροπής παρουσίας, των κλειστών καταστημάτων και της κοινωνικής αποστασιοποιήσεως κάνει τον Μάρτιο του 2020, όταν προβλεπόταν ισχυρή αύξηση της ζητήσεως, να μοιάζει μακρινό παρελθόν. Στο εξωτερικό, όπου έχουμε καλύτερα στοιχεία, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: οι νέες μισθώσεις έχουν υποστεί καθίζηση, ενώ η διαθεσιμότητα χώρων αυξάνει. Καθώς ο κόσμος συνήθισε να εργάζεται από το σπίτι, να συνεδριάζει μέσω υπολογιστών, να ψωνίζει μέσω διαδικτύου ενώ αποφεύγει τα μέσα μαζικής μεταφοράς, αυτό ήταν εν πολλοίς αναμενόμενο. Στην Ελλάδα παρατηρούμε βεβαίως παρόμοια φαινόμενα, αλλά καθώς η πανδημία έρχεται μετά από περίπου δεκαετή κρίση και με τη δραστική νομοθετική παρέμβαση του κράτους τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Οι κυβερνητικές πρόνοιες με νομοθετική μείωση ή απαλλαγή από την καταβολή μισθωμάτων έσωσαν κατά κυριολεξία πάμπολλες επιχειρήσεις που αλλιώς θα είχαν κλείσει. Ταυτοχρόνως, γλίτωσε τους ιδιοκτήτες από ένα νέο 2010-14, με μαζικές λύσεις μισθώσεων και κενά ακίνητα για πολλά χρόνια. Έτσι, αυτό που βλέπουμε στις επιχειρηματικές μισθώσεις δεν είναι τόσο η εκκένωση πολλών ή μεγάλων χώρων, αλλά μάλλον η χαλιναγώγηση της ανόδου των τιμών που είχε αρχίσει να θυμίζει ράλι. Ας μην ξεχνάμε ότι η χώρα γενικώς και η Αθήνα ειδικότερα πάσχει από έλλειψη νέων κατασκευών, ιδιαιτέρως υψηλής ποιότητος γραφειακών χώρων, καθώς για 15 περίπου έτη δεν είχαμε αξιόλογη οικοδομική δραστηριότητα. Τι θα γίνει μόλις τα υποστηρικτικά μέτρα σταματήσουν; Αν, όπως όλοι ελπίζουμε, έχουμε ισχυρή ανάπτυξη, αυτό θα δώσει περαιτέρω ώθηση και στα ακίνητα, καθώς η παλίρροια σηκώνει όλες τις βάρκες. Αν όμως η υγειονομική κρίση συνεχιστεί και κυρίως αν οι νομοθετικές ρυθμίσεις παύσουν χωρίς να υπάρξει ισχυρή ανοδική κίνηση στην οικονομία, τότε όλα τα προβλήματα που καλύφθηκαν από τις κυβερνητικές παρεμβάσεις θα επανεμφανιστούν οξύτερα.

LAWYER _ 29

Κοσμάς Θεοδωρίδης Dipl. Ing. Agr., MSc (DIC), PhD, Αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Μεσιτών Ελλάδος

_IN THE SPOTLIGHT

Digital Markets Act: Η αλληλεπίδρασή της με το δίκαιο του ανταγωνισμού στην ΕΕ Με έμφαση στην προστασία των χρηστών και στην πρόληψη των αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών σε προγενέστερο στάδιο, η DMA εισάγει νέους κανόνες για τους πολύ μεγάλους παρόχους που λειτουργούν ως ρυθμιστές πρόσβασης στις ψηφιακές αγορές. Αρκετοί από αυτούς τους κανόνες έχουν πολλές ομοιότητες με το δίκαιο του ανταγωνισμού στη ΣΛΕΕ, οπότε το ζητούμενο είναι να γίνει σωστή οριοθέτηση μεταξύ των δύο ρυθμιστικών πεδίων. Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 30

πρόσφατη πρόταση για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act - DMA) έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τους γίγαντες της ψηφιακής αγοράς, έτσι ώστε να συμβάλλει στον ελεύθερο ανταγωνισμό και να επιτρέψει στις μικρότερες πλατφόρμες να αναπτυχθούν. Η εν λόγω νομοθετική πρόταση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συζητηθεί υπό το πρίσμα της αλληλεπίδρασής της και της συμβατότητας των κανόνων της με το δίκαιο του ανταγωνισμού στην ΕΕ. Παρόλο που η DMA θα αποτελέσει ένα κανονιστικό εργαλείο που θα προλαμβάνει εκ των προτέρων τις στρεβλώσεις στην αγορά και ως εκ τούτου διαφέρει από την εκ των υστέρων προσέγγιση του δικαίου του ανταγωνισμού, η στόχευσή της είναι αντι-ανταγωνιστική. Μάλιστα, ο αρχικός στόχος, όταν τον Ιούνιο του 2020 ξεκίνησε η δημόσια διαβούλευση για την υιοθέτηση ενός νέου ευρωπαϊκού νομοθετήματος για τις ψηφιακές αγορές, ήταν αυτό να αποτελείται από δύο διακριτά μέρη, ένα που θα αφορούσε τις αντι-ανταγωνιστικές πράξεις και ένα επί τη βάσει της προστασίας του καταναλωτή. Ωστόσο, τελικά αυτή η λογική δεν ευοδώθηκε και η Επιτροπή επέστρεψε τον Δεκέμβριο του 2020 με ένα ενιαίο κείμενο, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα ένα αρκετά γενικό και ευρύ πεδίο ρύθμισης με διάφορες νομικές βάσεις. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν τα δύο ρυθμιστικά πεδία, αυτό της DMA και του δικαίου του ανταγωνισμού αλληλοεπικαλύπτονται. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες, καθώς θα οδηγούσε σε διπλή επιβολή και κύρωση για την ίδια αντι-ανταγωνιστική πράξη. Ο κίνδυνος να εμπίπτει η κατάχρηση της δύναμης στην αγορά σε δύο διακριτά νομοθετικά πεδία είναι αυξημένος, οπότε πρέπει να δοθεί σημασία στο πώς η νέα πρόταση για τις ψηφιακές αγορές θα μπορέσει να λειτουργήσει παράλληλα αλλά όχι εις βάρος του εδραιωμένου δικαίου του ανταγωνισμού.

Βασικοί στόχοι Το πρακτικό αποτέλεσμα που θέλει να επιτύχει η DMA είναι η επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο οι ψηφιακές αγορές λειτουργούν στην ΕΕ. Αυτός ο γενικός στόχος αποτελείται ουσιαστικά από δύο επιμέρους φιλοδοξίες. Το

Αντώνης Μεταξάς Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθύνων Εταίρος, Μεταξάς & Συνεργάτες

«Δια της DMA προσδοκάται η επίτευξη μιας forward looking, δυναμικής ρύθμισης, με έμφαση στη διασφάλιση της προστασίας και αυτονομίας των καταναλωτών.»

LAWYER _ 31

πρώτο ζητούμενο είναι να μειωθούν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι μικρότερες ψηφιακές πλατφόρμες στον ανταγωνισμό με τους μεγαλύτερους παρόχους πλατφορμών βασικών υπηρεσιών που λειτουργούν ως ρυθμιστές πρόσβασης στην ενιαία ψηφιακή αγορά. Τέτοιοι πάροχοι μπορεί να είναι οι μηχανές αναζήτησης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι επιγραμμικές υπηρεσίες διαμεσολάβησης. Η DMA δεν στοχεύει στην παρεμπόδιση αυτών των παρόχων από το να προσφέρουν νέες υπηρεσίες και να καινοτομούν, αλλά από το να έχουν αδικαιολόγητο πλεονέκτημα χρησιμοποιώντας αθέμιτες πρακτικές, που απορρέουν από τη δεσπόζουσα θέση που έχουν στην αγορά, εξαλείφοντας έτσι τις ευκαιρίες σε νεοφυείς επιχειρήσεις τεχνολογίας να εισέλθουν στην αγορά. Το δεύτερο ζητούμενο είναι να εξισορροπηθεί η σχέση μεταξύ των μεγάλων παρόχων και των χρηστών τους, ώστε να μπορούν οι χρήστες να απολαμβάνουν καλύτερων υπηρεσιών, αλλάζοντας χωρίς εμπόδια παρόχους και έχοντας ελεύθερη και εύκολη πρόσβαση σε χαμηλότερες τιμές και υψηλότερου επιπέδου υπηρεσίες. Πρόκειται για ένα όφελος τόσο προς τους καταναλωτές όσο και προς τους επιχειρηματικούς χρήστες, ώστε αυτοί να αναπτύσσονται σε ένα δικαιότερο επιχειρηματικό περιβάλλον. Όπως αναφέρει ο Αντώνης Μεταξάς, Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διευθύνων Εταίρος της δικηγορικής εταιρείας Μεταξάς & Συνεργάτες: «Η Digital Markets Act (DMA) επιδιώκει να καταστεί αποτελεσματικό μέσο για την εκ των προτέρων (ex ante) ρύθμιση των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών (gatekeepers), όπως είναι η Google, η Amazon, το Facebook κλπ. Δίδει την δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταστείλει ή να περιορίσει προληπτικά αθέμιτες πρακτικές ή να επιβάλει συγκεκριμένες υποχρεώσεις για την αποτροπή καταχρηστικών εμπορικών πρακτικών. Προστίθεται συμπληρώνοντας τα παραδοσιακά, κατά κανόνα κατατείνοντα στον εκ των υστέρων (ex post) έλεγχο, εργαλεία του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού σύμφωνα με τα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ. Δια της DMA προσδοκάται η επίτευξη μιας forward looking, δυναμικής ρύθμισης, με έμφαση στη διασφάλιση της προστασίας και αυτονομίας των καταναλωτών. Κύρια πρόκληση εδώ είναι η

_IN THE SPOTLIGHT δημιουργία εργαλείων ελέγχου που θα ανταποκρίνονται στον συνδυασμό των χαρακτηριστικών που παρουσιάζουν οι μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες, όπως είναι τα ισχυρά αποτελέσματα δικτύου, οι οικονομίες κλίμακας και φάσματος λόγω των μεγάλων δεδομένων (big data) που μπορούν να οδηγήσουν σε market tipping που θα ήταν δύσκολο να ελεγχθεί μόνο από τους κανόνες του ανταγωνισμού.» Αν, πάντως, θέλαμε να περιγράψουμε με ακόμα ευρύτερους όρους τον σκοπό της DMA, θα λέγαμε ότι αποτυπώνει μια στροφή στην πιο παρεμβατική οικονομική πολιτική, η οποία προς το παρόν αφορά μόνο τις ψηφιακές αγορές. Με ρυθμιστικό πεδίο που καλύπτει μόνο τους μεγάλους παρόχους που διαθέτουν σημαντική οικονομική δύναμη και μπορούν έτσι να διαστρεβλώσουν τη λειτουργία της αγοράς, η DMA φιλοδοξεί να βελτιώσει τα αδύναμα σημεία του ισχύοντος δικαίου του ανταγωνισμού. Είναι, δηλαδή, σαφές ότι η DMA έρχεται να καλύψει ένα κενό στο δίκαιο του ανταγωνισμού, το οποίο έχει εν πολλοίς αρκετά αυστηρές προϋποθέσεις παρέμβασης, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να ανταποκριθεί έγκαιρα και αποδοτικά στις συνθήκες που επικρατούν στις ψηφιακές αγορές. Με λίγα λόγια, η DMA υποστηρίζει ότι αποτελεί ξεχωριστό πεδίο, έχοντας πολύ ευρύτερους στόχους από το δίκαιο του ανταγωνισμού και λειτουργώντας συμπληρωματικά σε αυτό. Θέλοντας να προστατεύσει τη δυνατότητα ανταγωνισμού και τη δικαιοσύνη στην αγορά, δεν δίνει τόση έμφαση στα συγκεκριμένα ή πιθανά αποτελέσματα που προκύπτουν από μια αντι-ανταγωνιστική πράξη, αλλά στην ίδια την έννοια της ελευθερίας του ανταγωνισμού μέσα στην αγορά και στην ανάγκη ελέγχου των μεγάλων παικτών. Ωστόσο, είναι αδιαμφισβήτητο ότι παρά τη διαφορετική αφετηρία της η DMA καλύπτει πολλές πρακτικές, οι οποίες απαγορεύονται ήδη από τα άρθρα 101 επ. ΣΛΕΕ. Και εδώ είναι που θα δημιουργηθούν τα περισσότερα προβλήματα, όταν η πρόταση ακολουθήσει τη νομοθετική πορεία της και γίνει τελικά κανονισμός.

παγιωμένη εκ των υστέρων παρέμβαση που περιλαμβάνει τον έλεγχο κάθε υπόθεσης ξεχωριστά, όπως τη γνωρίζουμε στο δίκαιο του ανταγωνισμού. Ειδικότερα, η DMA διατυπώνει συγκεκριμένες κατηγορίες συμπεριφορών, τις οποίες απαγορεύει ή επιβάλλει στους μεγάλους παρόχους στην ψηφιακή αγορά. Έτσι, τα πράγματα είναι πιο απλά στη DMA. Μια συμπεριφορά χαρακτηρίζεται ως απαγορευμένη ή υποχρε-

Με την εκ των προτέρων επιβολή κανόνων και όχι την εκ των υστέρων διερεύνηση τυχόν παραβάσεων, η DMA φιλοδοξεί να βελτιώσει τα αδύναμα σημεία του ισχύοντος δικαίου του ανταγωνισμού ωτική, χωρίς να ερευνώνται τα αποτελέσματά της στην αγορά και κατά συνέπεια η παράβαση είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει. Αυτή η προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με το δίκαιο του ανταγωνισμού, όπου απαριθμούνται μεν συγκεκριμένες απαγορευμένες συμπεριφορές, όπως οι συμπράξεις και η καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης, όμως ταυτόχρονα κριτήριο για την απαγόρευσή τους είναι ο περιορισμός του ανταγωνισμού, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα απαλλαγής από την εφαρμογή των απαγορευτικών κανόνων, εφόσον η συμπεριφορά της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά είναι εύλογη και αντικειμενικά δικαιολογημένη.

Ρυθμιστές πρόσβασης Η DMA θεσπίζει ένα σύνολο αυστηρά καθορισμένων κριτηρίων για τον χαρακτηρισμό μιας μεγάλης διαδικτυακής πλατφόρμας ως ρυθμιστή πρόσβασης. Τέτοιες πλατφόρμες μπορεί να είναι μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μηχανές αναζήτησης, πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο, λειτουργικά συστήματα, υπηρεσίες cloud, διαφημιστικά δίκτυα κλπ. Με τον τρόπο αυτό, οριοθετεί με ξεκάθαρο και αντικειμενικό τρόπο το πεδίο δράσης της.

Η ex ante προσέγγιση των κανόνων της DMA Η κυριότερη διαφορά της DMA από το δίκαιο του ανταγωνισμού είναι ότι έχει τη λογική της εκ των προτέρων παρέμβασης. Έτσι, δημιουργείται μια σαφής διάκριση από την

32 _ LAWYER

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΡΥΘΜΙΣΤΩΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ Τι επιβάλλεται

Τι απαγορεύεται

ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗΣ Εάν ένας πάροχος ψηφιακών υπηρεσιών πληροί όλα τα προαναφερθέντα κριτήρια του ρυθμιστή πρόσβασης, οφείλει να κοινοποιήσει στην Επιτροπή το γεγονός αυτό εντός τριών μηνών. Επίσης, έχει υποχρέωση ειδοποίησης της Επιτροπής για οποιαδήποτε επικείμενη συγχώνευση ή εξαγορά άλλου παρόχου.

ΣΥΝΔΥΑΣΜOΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΧΩΡΙΣ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΟΥ GDPR Απαγορεύεται πλέον να συνδυάζονται τα προσωπικά δεδομένα που προέρχονται από τις υπηρεσίες της πλατφόρμας με προσωπικά δεδομένα από άλλες υπηρεσίες που προσφέρονται από τον ίδιο ρυθμιστή πρόσβασης ή τρίτο χωρίς τη συγκατάθεση του χρήστη σύμφωνα με τον GDPR.

ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ⊲ Ελευθερία τιμολόγησης για τους επιχειρηματικούς χρήστες: Να επιτρέπεται στους επιχειρηματικούς χρήστες να παρέχουν διαφορετικές τιμές και προϋποθέσεις για τα ίδια προϊόντα ή υπηρεσίες μέσω διαδικτυακών υπηρεσιών διαμεσολάβησης. ⊲ Ελευθερία των επιχειρήσεων εκτός της πλατφόρμας: Να επιτρέπεται στους επιχειρηματικούς χρήστες να προωθούν το φάσμα των προϊόντων τους και να συνάπτουν συμβάσεις με τους πελάτες τους εκτός της πλατφόρμας του ρυθμιστή πρόσβασης. ⊲ Ε λευθερία απεγκατάστασης: Να επιτρέπεται στους τελικούς χρήστες να απεγκαθιστούν τυχόν προεγκατεστημένες εφαρμογές λογισμικού της πλατφόρμας. ⊲ Ε λευθερία εγκατάστασης λογισμικού και καταστημάτων εφαρμογών: Να επιτρέπεται στους χρήστες η εγκατάσταση και η χρήση λογισμικού και καταστημάτων εφαρμογών τρίτων μερών, αλλά και η προσέγγισή τους με άλλα μέσα πέρα από την πλατφόρμα του ρυθμιστή πρόσβασης. ΦΟΡΗΤΟΤΗΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Οι ρυθμιστές πρόσβασης θα πρέπει να παρέχουν δικαιώματα και εργαλεία στους χρήστες για τη φορητότητα των δεδομένων τους σύμφωνα με τον GDPR. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ⊲ Σ τις διαδικτυακές διαφημίσεις: Να παρέχονται πληροφορίες για τους διαφημιζόμενους και τους εκδότες σχετικά με τις τιμές που πρέπει να καταβάλλουν και την αποζημίωση για τις διαφημιστικές υπηρεσίες της πλατφόρμας. Επίσης, να παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τα εργαλεία μέτρησης και τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες, για να εκτελούν οι ίδιοι οι χρήστες τη δική τους ανεξάρτητη αξιολόγηση και επαλήθευση των διαφημίσεων που φιλοξενούνται από την πλατφόρμα του ρυθμιστή πρόσβασης. ⊲ Σ τις μηχανές αναζήτησης: Να εξασφαλίζεται μηχανές αναζήτησης η πρόσβαση με δίκαιους, μη μεροληπτικούς όρους στις κατατάξεις, τα κλικ και τις προβολές στις αναζητήσεις των

σε άλλες εύλογους και ερωτήματα, τα χρηστών.

⊲ Σ τη δημιουργία προφίλ: Να υποβάλλεται περιγραφή σχετικά με το πώς ελέγχονται τα προφίλ των καταναλωτών με τεχνολογικά ανεξάρτητο τρόπο, που εφαρμόζει ο ρυθμιστής πρόσβασης στην πλατφόρμα του.

LAWYER _ 33

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΉ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ Δεν απαιτείται πλέον στους επιχειρηματικούς χρήστες να χρησιμοποιούν, να προσφέρουν ή να αλληλεπιδρούν με μια υπηρεσία αναγνώρισης του ρυθμιστή πρόσβασης στο πλαίσιο των υπηρεσιών που προσφέρουν κάνοντας χρήση των υπηρεσιών της πλατφόρμας. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Απαγορεύεται η υποχρέωση εγγραφής σε οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία του ρυθμιστή πρόσβασης ως προϋπόθεση για την πρόσβαση στις υπηρεσίες της πλατφόρμας που θέλει να χρησιμοποιήσει ο χρήστης. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ Απαγορεύεται να αντιμετωπίζονται στις κατατάξεις ευνοϊκά τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του ρυθμιστή πρόσβασης σε σχέση με αντίστοιχες υπηρεσίες ή προϊόντα τρίτων μερών. Θα πρέπει να εφαρμόζονται δίκαιοι και αμερόληπτοι όροι σε αυτές τις κατατάξεις. ΤΕΧΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Απαγορεύεται να περιορίζονται οι τελικοί χρήστες στην εναλλαγή μεταξύ διαφορετικών εφαρμογών λογισμικού και υπηρεσιών, όταν χρησιμοποιούν το λειτουργικό σύστημα του ρυθμιστή πρόσβασης.

_IN THE SPOTLIGHT Εξουσίες Επιτροπής

Τα κριτήρια αυτά πληρούνται εάν μια εταιρεία: 1. διαθέτει ισχυρή οικονομική θέση, σημαντικό αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά και δραστηριοποιείται σε τουλάχιστον τρία κράτη-μέλη της ΕΕ. Η ισχυρή οικονομική θέση και ο σημαντικός αντίκτυπος στην εσωτερική αγορά ποσοτικοποιούνται με την απαίτηση για ετήσιο κύκλο εργασιών τα τελευταία τρία χρόνια ίσο ή μεγαλύτερο από 6,5 δισ. ευρώ. 2. διαθέτει ισχυρή θέση διαμεσολάβησης, δηλαδή συνδέει μεγάλη βάση χρηστών με μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων. Η ισχυρή θέση διαμεσολάβησης διαπιστώνεται όταν η πλατφόρμα έχει μηνιαίο αριθμό ενεργών χρηστών άνω των 45 εκατομμυρίων και ετήσιο αριθμό επιχειρηματικών χρηστών άνω των 10.000. 3. διαθέτει (ή πρόκειται να αποκτήσει) παγιωμένη και βιώσιμη θέση στην αγορά, που σημαίνει ότι είναι σταθερή σε βάθος χρόνου. Η σταθερότητα αυτή ισχύει κατά τεκμήριο, εφόσον οι προϋποθέσεις του δεύτερου στοιχείου πληρούνται τα τελευταία τρία προηγούμενα έτη. Οι ρυθμιστές πρόσβασης έχουν σύμφωνα με τη DMA συγκεκριμένες υποχρεώσεις που είναι είτε επιβαλλόμενες είτε απαγορευμένες ενέργειες.

Παρόλο που η DMA προχωράει σε μια αναλυτική απαρίθμηση συγκεκριμένων συμπεριφορών που επιβάλλονται και απαγορεύονται στους ρυθμιστές πρόσβασης, δίνει ταυτόχρονα ευρείες εξουσίες και δυνατότητες ευελιξίας στην Επιτροπή. Για παράδειγμα, προβλέπει ότι η Επιτροπή μπορεί μετά από έρευνα αγοράς να προσθέσει νέους κανόνες. Έτσι, το πεδίο εφαρμογής δεν είναι μόνο οι συγκεκριμένοι κανόνες που διατυπώνονται στον κανονισμό, αλλά κάθε συμπεριφορά, η οποία θα θεωρηθεί ότι υπονομεύει τη δυνατότητα ανταγωνισμού και τη δικαιοσύνη στην αγορά. Επιπλέον, στην Επιτροπή παρέχεται ευρεία εξουσία επιβολής των κανόνων, όπως για παράδειγμα με την περαιτέρω εξειδίκευσή τους, ώστε να επιτευχθεί η πιο αποτελεσματική εφαρμογή τους. Έτσι, η DMA είναι μεν προσανατολισμένη στην ex ante επιβολή κανόνων, όμως παράλληλα επικεντρώνεται και στην ex post εφαρμογή των κανόνων αυτών, αναγνωρίζοντας εμμέσως την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία εφαρμογής τους. Πιο συγκεκριμένα, η DMA δίνει στην Επιτροπή τις ακόλουθες εξουσίες: ► Ορισμός των πλατφορμών που πληρούν τα κριτήρια του ρυθμιστή πρόσβασης. ► Αναθεώρηση του χαρακτηρισμού κάποιας πλατφόρμας ως ρυθμιστή πρόσβασης έπειτα από αίτημά της ή και αυτεπάγγελτα. ► Επανεξέταση ανά δύο έτη του καθεστώτος των πλατφορμών ως ρυθμιστών πρόσβασης. ► Προσδιορισμός των μέτρων που πρέπει να λαμβάνουν οι ρυθμιστές πρόσβασης προς συμμόρφωση με τη DMA. ► Αναστολή ορισμένων υποχρεώσεων του ρυθμιστή πρόσβασης, αν αποδεικνύει ότι η

Προτείνεται ότι η DMA θα εφαρμόζεται σε αθέμιτες πρακτικές, οι οποίες είτε δεν εμπίπτουν στο ισχύον δίκαιο του ανταγωνισμού είτε δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από τους κανόνες του 34 _ LAWYER

To δίκαιο ανταγωνισμού στις ψηφιακές πλατφόρμες Στις 15.12.2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την πρόταση κανονισμού «σχετικά με διεκδικήσιμες και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα (πράξη για τις ψηφιακές αγορές)» (η Digital Markets Act – DMA).

Δημήτρης Μαρία Εμβαλωμένος Τρανούδη Δικηγόρος LL.M., Διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής του Υπ. Δικαιοσύνης & του Centre of Effective Dispute Resolution (CEDR) Λονδίνο, Η.Β., Αναπλ. Διευθύνων Εταίρος

Δικηγόρος LL.M., Senior Associate

κριτηρίων (οικονομικής σημαντικότητας και αριθμού χρηστών). ► Προβλέπονται ειδικές και αναλυτικές υποχρεώσεις των «ρυθμιστών» για την αποφυγή αθέμιτων πρακτικών και μέτρα συμμόρφωσής τους.

_INFO

_ADVERTORIAL

ύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, η ψήφιση της DMA, καθίσταται αναγκαία διότι “οι αθέμιτες πρακτικές και η ελλιπής δυνατότητα διεκδίκησης οδηγούν σε ανεπαρκή αποτελέσματα στον ψηφιακό τομέα” και συγκεκριμένα σε υψηλότερες τιμές, χαμηλότερη ποιότητα και λιγότερες επιλογές και καινοτομία, κάτι που αποβαίνει σε βάρος των καταναλωτών. Η ιδιαίτερη ανάγκη αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων προέκυψε λόγω του μεγέθους της ψηφιακής οικονομίας “που εκτιμάται ότι ανήλθε στο 4,5 % με 15,5 % του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2019 και του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν οι πλατφόρμες στις ψηφιακές αγορές με τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις που επιφέρουν.” Το ανωτέρω απόσπασμα συνοψίζει την προφανή και ευρύτερη σημασία των ψηφιακών αγορών λόγω της αυξανόμενης εξάρτησης των καταναλωτών – τελικών χρηστών και των επιχειρηματικών χρηστών από αυτές, σε συνδυασμό με τον πολύ μικρό αριθμό των μεγάλων πλατφορμών που ενεργούν ως πύλες – «ρυθμιστές» της εκ των πραγμάτων απαραίτητης πρόσβασης σε αυτές και δημιουργούν οικοσυστήματα ομίλου των προσφερόμενων υπηρεσιών τους, κάτι που ενισχύει τους φραγμούς εισόδου στην αγορά. Όπως επιπλέον σημειώνει η αιτιολογική έκθεση, προκύπτει υψηλή συγκέντρωση και η ισχύς των ελάχιστων τέτοιων «ρυθμιστών» χρησιμοποιείται συχνά καταχρηστικά μέσω της άσκησης αθέμιτης συμπεριφοράς. Επιγραμματικά, με την DMA: ► Καθορίζονται οκτώ «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας». ► Ορίζεται ποιοι θεωρούνται «ρυθμιστές πρόσβασης» σε «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας» βάσει τιθέμενων

► Α πειλούνται σημαντικά πρόστιμα (έως το 10% του συνολικού κύκλου εργασιών των «ρυθμιστών») και περιοδικές χρηματικές ποινές για παραβάσεις. ► Προβλέπονται διάφορες έρευνες αγοράς από την Επιτροπή για τον ορισμό «ρυθμιστών», τον έλεγχο συμμόρφωσής τους και για την τυχόν ανάγκη προσθήκης νέων υπηρεσιών και πρακτικών που μπορεί να θεωρούνται αθέμιτες. Σε σχέση με τους ισχύοντες ενωσιακούς και εθνικούς κανόνες ανταγωνισμού τονίζεται ότι η DMA είναι συμπληρωματική και ενισχυτική αυτών, καθότι θα λειτουργεί προληπτικά, για να επισπεύδει την αντιμετώπιση αθέμιτων πρακτικών, που σήμερα δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική λόγω των χρονοβόρων ερευνητικών διαδικασιών στοιχειοθέτησης μιας παράβασης. Έτσι, η DMA δεν θίγει την εφαρμογή των υφιστάμενων κανόνων ανταγωνισμού και δεν απαγορεύει στα κράτη-μέλη να επιβάλλουν υποχρεώσεις στους «ρυθμιστές» (συμβατές με το ενωσιακό δίκαιο), που όμως δεν μπορεί να σχετίζονται με τη συγκεκριμένη ιδιότητα του «ρυθμιστή». ■

Μπαχάς, Γραματίδης & Συνεταίροι, Δικηγορική Εταιρεία Bahas, Gramatidis & Partners (BGP), Law Firm Δημήτρης Εμβαλωμένος: d.emvalomenos@bahagram.com Μαρία Τρανούδη: m.tranoudi@bahagram.com Τ: +30 210 331 8170 F: +30 210 331 8171 W: www.bahagram.com

LAWYER _ 35

_IN THE SPOTLIGHT

►

συμμόρφωση με τη συγκεκριμένη υποχρέωση θα θέσει σε κίνδυνο την οικονομική του βιωσιμότητα. Απαλλαγή του ρυθμιστή πρόσβασης από ορι σμένες υποχρεώσεις για λόγους δημόσιας υγείας ή δημόσιας ασφάλειας. Έρευνα αγοράς, για να εξεταστεί αν ένας πάροχος ψηφιακών υπηρεσιών πρέπει να χαρακτηριστεί ως ρυθμιστής πρόσβασης ή αν αποφεύγει συστηματικά τη συμμόρφωσή του με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη DMA. Εκτεταμένες εξουσίες συλλογής πληροφο ριών, πρόσβασης σε αλγορίθμους και βάσεις δεδομένων, επιτόπιων επιθεωρήσεων και επιβολής προσωρινών μέτρων για τη διαπίστωση παραβίασης των υποχρεώσεων των ρυθμιστών πρόσβασης. Επιβολή κυρώσεων για τη μη συμμόρφωση που μπορούν να αγγίζουν το 10% του ετήσιου κύκλου εργασιών του ρυθμιστή πρόσβασης.

Οριοθέτηση μεταξύ DMA και δικαίου ανταγωνισμού Γίνεται σαφές ότι οι διατάξεις της DMA καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό το ίδιο πεδίο με το δίκαιο του ανταγωνισμού, αφού αφορούν τις ίδιες προϋποθέσεις και στόχους, την αθέμιτη συμπεριφορά λόγω σημαντικής δύναμης στην αγορά που έχει ως αποτέλεσμα την στρέβλωση του ελεύθερου ανταγωνισμού. Συνεπώς, ο κίνδυνος σύγχυσης και διπλής επιβολής κυρώσεων για την ίδια παράβαση παραμένει: Ένας πάροχος ψηφιακών υπηρεσιών με σημαντική οικονομική δύναμη, ο οποίος υπόκειται ήδη στους ex ante κανόνες της DMA, είναι πολύ πιθανό να υποβληθεί και σε εκ των υστέρων έρευνα για κάποια αντι-ανταγωνιστική πρακτική σύμφωνα με τα άρθρα 101 επ. ΣΛΕΕ. Ο κίνδυνος αυτός αναφέρεται και στην ίδια την πρόταση για τις ψηφιακές αγορές, όπου επιχειρείται ένας διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων. Συγκεκριμένα, προτείνεται ότι η DMA θα εφαρμόζεται σε αθέμιτες πρακτικές από ρυθμιστές πρόσβασης, οι οποίες είτε δεν εμπίπτουν στο ισχύον δίκαιο του ανταγωνισμού της ΕΕ είτε δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά από τους κανόνες του, επειδή αυτοί αφορούν συγκεκριμένες αγορές, παρεμβαίνουν σε στάδιο μεταγενέστερο της αντι-ανταγωνιστικής πρακτικής και περιλαμβάνουν διερευνητικές διαδικασίες που απαιτούν πολύ χρόνο. Η ευρεία αυτή διατύπωση -και κυρίως

Αναστασία Δρίτσα Partner, ΚυριακίδηςΓεωργόπουλος

«H ‘συμπίληση’ ex ante και ex post ρύθμισης φαίνεται να αποτελεί την καταλληλότερη λύση, αφενός για τη ρύθμιση της λειτουργίας των ψηφιακών αγορών, και αφετέρου για την καταστολή των καταχρηστικών συμπεριφορών»

36 _ LAWYER

το δεύτερο σκέλος της- μάλλον δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα προσπαθεί να λύσει, δεδομένου ότι δεν αποκλείει ρητά τη διπλή επιβολή των κανόνων, αλλά ουσιαστικά κάνει αναφορά στις διαφορές της DMA από το δίκαιο του ανταγωνισμού και ιδιαίτερα στην εκ των προτέρων πρόληψη των αντι-ανταγωνιστικών πρακτικών. Ωστόσο, η ουσιώδης αυτή διαφορά αλλά και ο ευρύτερος σκοπός της DMA που δίνει έμφαση στην προστασία των καταναλωτών είναι οι κυριότερες ελπίδες για ασφαλή οριοθέτηση μεταξύ των δύο ρυθμιστικών πεδίων. Επιπλέον, αυτός ο καινοτόμος συνδυασμός των δύο προσεγγίσεων αποτελεί και θετικό στοιχείο, αφού δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο και πολύπλευρο πλαίσιο ανάπτυξης του ελεύθερου ανταγωνισμού στις ψηφιακές αγορές. Όπως επισημαίνει η Αναστασία Δρίτσα, Partner στη δικηγορική εταιρεία Κυριακίδης-Γεωργόπουλος: «Η πρόταση Κανονισμού Digital Markets Act ήρθε ως απάντηση στην ολοένα και αυξανόμενη επικράτηση των μεγάλων πλατφορμών - ρυθμιστών πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί η αποφυγή των αθέμιτων πρακτικών αλλά και η θεμελίωση ενός δίκαιου και ελευθέρως προσπελάσιμου περιβάλλοντος, τόσο για τους επιχειρηματικούς χρήστες, όσο και για τους καταναλωτές. Αυτή η ex ante επιβολή υποχρεώσεων και απαγορεύσεων στους ‘μεγάλους παίκτες’ του Διαδικτύου, έρχεται να συμπληρώσει και να συνεπικουρήσει την κατασταλτική ex post λειτουργία του δικαίου του ανταγωνισμού, η οποία αφ’ εαυτής ενδέχεται να είναι ανεπαρκής και βραδυκίνητη στο ταχέως εξελισσόμενο ψηφιακό περιβάλλον. H ‘συμπίληση’ ex ante και ex post ρύθμισης φαίνεται να αποτελεί την, με βάση τα σημερινά δεδομένα, καταλληλότερη λύση, αφενός για τη ρύθμιση της λειτουργίας των ψηφιακών αγορών, και αφετέρου για την καταστολή των καταχρηστικών συμπεριφορών, σε περίπτωση που οι τελευταίες τελικά εκδηλωθούν. Αντίστοιχο άλλωστε μοντέλο εκ των προτέρων κανονιστικής ρύθμισης εφαρμόζεται και σε σημαντικές αγορές προϊόντων και υπηρεσιών στον τομέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών, κατόπιν σύστασης της Επιτροπής, ήδη από το 2014.» Τελικά, βέβαια, μόνο στην πράξη θα δούμε πώς ακριβώς θα λειτουργήσει η εφαρμογή των κανόνων στις ψηφιακές αγορές, όταν η DMA θα ισχύσει ως Κανονισμός σε όλα τα κράτημέλη. ■

οια είναι τα κυριότερα σημεία της Digital Markets Act που θα ενισχύσουν Π τον ελεύθερο ανταγωνισμό στις ψηφιακές πλατφόρμες; Η ονομασία της πρότασης του κανονισμού από 15.12.2020 «σχετικά με διεκδικήσιμες και δίκαιες αγορές στον ψηφιακό τομέα (πράξη για τις ψηφιακές αγορές)» (η Digital Markets Act – DMA) είναι ενδεικτική των στόχων του. Η DMA στοχεύει (μεταξύ άλλων) να συμπληρώσει και ενισχύσει τους ισχύοντες ενωσιακούς και εθνικούς κανόνες ανταγωνισμού για την πάταξη των αθέμιτων πρακτικών στην ολοένα και σημαντικότερη αγορά των ψηφιακών υπηρεσιών πλατφόρμας και δη σε συγκεκριμένες «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας» που παρέχονται ή προσφέρονται από πολύ μεγάλους – «ρυθμιστές της πρόσβασης» κατά τους ορισμούς της DMA. Ειδικότερα, η DMA ενισχύει τον ελεύθερο ανταγωνισμό στις ψηφιακές πλατφόρμες καθώς (ιδίως): -ορίζει και συνεπώς κατηγοριοποιεί σημαντικές υπηρεσίες πλατφόρμας, που ονομάζει «βασικές», -ορίζει και ρυθμίζει το πλαίσιο κατάταξης των σημαντικών παρόχων πρόσβασης προς επιχειρηματικούς και τελικούς χρήστες στην κατηγορία των Δικηγόρος LL.M., «ρυθμιστών», Διαπιστευμένος -θεσπίζει συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τους «ρυθμιστές» και μηχανισμό Διαμεσολαβητής του περιοδικής παρακολούθησης της συμμόρφωσής τους με αυτές, προβλέποντας Υπ. Δικαιοσύνης σημαντικά πρόστιμα και χρηματικές ποινές για μη συμμόρφωση, & του Centre of - ελέγχει εκ των προτέρων αθέμιτες πρακτικές που είτε δεν εμπίπτουν Effective Dispute στο πεδίο εφαρμογής των υφιστάμενων κανόνων ανταγωνισμού της ΕΕ είτε Resolution εμπίπτουν αλλά δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, μη θίγοντας τους (CEDR) του υφιστάμενους ενωσιακούς και εθνικούς κανόνες ανταγωνισμού. Λονδίνου, Αναπλ. -διασφαλίζει ότι επικαιροποιούνται οι ρυθμίσεις της, για να συμβαδίζουν Διευθύνων Εταίρος με την διαρκώς εξελισσόμενη ψηφιακή πραγματικότητα, Συμπερασματικά, η DMA καλύπτει νομοθετικό κενό ως προς τις ψηφιακές στη Δικηγορική πλατφόρμες που δημιούργησε η εξέλιξη της τεχνολογίας με ειδική, Εταιρία Μπαχάς, συμπληρωματική και εκ των προτέρων ρύθμιση της λειτουργίας τους υπέρ του Γραμματίδης & ανταγωνισμού. Συνεταίροι

Δημήτρης Εμβαλωμένος

οιες είναι οι πιο ουσιώδεις διαφορές των διατάξεων περί ανταγωνισμού > Π στη Digital Markets Act σε σχέση με το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού στην ΕΕ;

Παρόλο που η DMA αποσκοπεί στο να συμπληρώσει και να ενισχύσει τους υφιστάμενους ενωσιακούς και εθνικούς κανόνες ανταγωνισμού, τους οποίους δεν θίγει κατά τα λοιπά, παρουσιάζει ουσιώδεις ιδιαιτερότητες και/ή διαφορές κατά περίπτωση ως προς τους τελευταίους, και δη: -Η DMA αφορά μόνο στις αθέμιτες πρακτικές που εφαρμόζουν οι «ρυθμιστές της πρόσβασης» σε «βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας», όπως ορίζονται στην DMA. -Η επιβολή της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας πραγματοποιείται αναπόφευκτα, αφού σημειωθεί η περιοριστική ή καταχρηστική συμπεριφορά, ενώ η DMA λειτουργεί προληπτικά, ελαχιστοποιώντας εκ των προτέρων τις επιζήμιες επιπτώσεις των αθέμιτων πρακτικών. -Οι κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού για να επιβληθούν προϋποθέτουν χρονοβόρες ερευνητικές διαδικασίες για τη στοιχειοθέτηση της παράβασης, ενώ το ίδιο δεν ισχύει με τους κανόνες που επιβάλει η DMA, αφού προβαίνει σε εκ των προτέρων ρύθμιση. -Ειδικά ως προς συγκεντρώσεις η DMA προβλέπει την υποχρέωση ρυθμιστή Δικηγόρος LL.M., α) κοινοποίησης κάθε τυχόν σχεδιαζόμενης συγκέντρωσης του άρθρου 3 του Senior Associate κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 139/2004, στην οποία συμμετέχει άλλος πάροχος βασικών υπηρεσιών πλατφόρμας ή οποιωνδήποτε άλλων υπηρεσιών που παρέχονται στη Δικηγορική στον ψηφιακό τομέα, ανεξάρτητα από το αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις Εταιρία Μπαχάς, κοινοποίησής της σε αρχή ανταγωνισμού της ΕΕ ή κράτους-μέλους και Γραμματίδης & β) ενημέρωσης εντός τριών μηνών από την πραγματοποίηση συγκέντρωσης, Συνεταίροι εφόσον πρόσθετες βασικές υπηρεσίες πλατφόρμας πληρούν μεμονωμένα τα αριθμητικά όρια των ελάχιστων απαιτούμενων χρηστών.

Μαρία Τρανούδη

LAWYER _ 37

_ΟPINIONS

Η προστασία έναντι της κλιματικής αλλαγής ως ανθρώπινο δικαίωμα και οι ευθύνες του κράτους και του ιδιωτικού τομέα

Παναγιώτης Βλάχος Δικηγόρος, European Law LL.M., Maastricht University

Πώς τα δικαστήρια στοιχειοθετούν το καθήκον προστασίας των πολιτών από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, και ποιός ο ρόλος του δικαίου της ΕΣΔΑ στις περιβαλλοντικές διάφορες;

ναμφίβολα, η κλιματική αλλαγή έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο σημαντικά και δισεπίλυτα ζητήματα της εποχής μας. Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ορίσει, ιδίως στο πλαίσιο του European Green Deal, ως βασικό στόχο για την επόμενη τριακονταετία τη δραστική μείωση των ρυπογόνων αερίων που προκαλούν και επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή, οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι τρέχουσες δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει τα κράτη-μέλη δεν είναι αρκετές. Την ίδια ώρα, οι πάσης φύσεως διεθνείς συμφωνίες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής (όπως για παράδειγμα η Συμφωνία του Παρισίου) που τα κράτη, μεταξύ

των οποίων και η Ελλάδα, υπογράφουν, στερούνται νομικής δεσμευτικότητας και ως εκ τούτου δεν ασκούν ουσιαστική πίεση στους ρυπαίνοντες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε παγκόσμιο επίπεδο ότι διάφορες περιβαλλοντικές ΜΚΟ χρησιμοποιούν τη δικαστική οδό, ώστε να αναγκάσουν τα κράτη να υιοθετήσουν πιο αποτελεσματικές κλιματικές πολιτικές, με στόχο να προστατεύσουν τις ζωές και τα δικαιώματα των πολιτών τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανωτέρω πρακτικής αποτελεί η πολυσυζητημένη και αμφιλεγόμενη υπόθεση Urgenda, η οποία

38 _ LAWYER

αφορούσε μια διαμάχη μεταξύ της MKO Urgenda και του ολλανδικού κράτους. Η ως άνω ΜΚΟ άσκησε αγωγή κατά του ολλανδικού κράτους υποστηρίζοντας ότι η τρέχουσα εθνική κλιματική πολιτική αποτυγχάνει να τηρήσει την υποχρέωση προστασίας που το κράτος ενέχει βάσει του ολλανδικού δικαίου έναντι των πολιτών. Αίτημα της αγωγής ήταν η μείωση των εγχώριων εκπομπών ρυπογόνων αερίων κατά τουλάχιστον 25% μέχρι το 2020, σε σχέση με τις εκπομπές του 1990. Πιο συγκεκριμένα, στις 20 Δεκεμβρίου 2019, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας αποφάσισε αμετάκλητα ότι το ολλανδικό κράτος είναι υποχρεωμένο μέχρι το τέλος του 2020 να μειώσει δραστικά τις εγχώριες (κυρίως βιομηχανικές) ρυπογόνες εκπομπές, ώστε με τον τρόπο αυτό να προστατέψει τις ζωές των πολιτών και να τηρήσει το καθήκον προστασίας που ενέχει απέναντί τους. Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι παρά το γεγονός ότι η Ολλανδία είναι μια χώρα που τηρεί τις απαιτήσεις της ΕΕ ως προς τον περιορισμό των ρυπογόνων εκπομπών (EU ETS), το δικαστήριο έκρινε ότι η κλιματική πολιτική της Ε.Ε δεν είναι αρκετή, για να προστατεύσει τους Ολλανδούς πολίτες, και ως εκ τούτου υποχρέωσε το κράτος να λάβει επιπλέον μέτρα. Η αγωγή της Urgenda βασίστηκε κυρίως σε διατάξεις του ολλανδικού δικαίου και της ΕΣΔΑ. Η επίκληση των διατάξεων της τελευταίας ήταν σημαντική, ώστε να συνδέσει τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής με την απειλή στις ζωές και τα δικαιώματα των πολιτών και ως εκ τούτου να στοιχειοθετήσει ευχερέστερα την ευθύνη και να ορίσει το «καθήκον προστασίας» του κράτους.

λοντικές καταστροφές. Σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος θα πρέπει να ρυθμίσει και την δραστηριότητα του ιδιωτικού τομέα, η οποία δεν θα πρέπει να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των πολιτών. Την ίδια ώρα, όσον αφορά το άρθρο 8 και την προστασία της προσωπικής και οικογενειακής ζωής, η νομολογία του Δικαστηρίου είναι ακόμα πιο εκτενής. Πιο συγκεκριμένα, έχει κριθεί ότι εάν μια δραστηριότητα που ζημιώνει το περιβάλλον επηρεάζει (άμεσα ή έμμεσα) την οικογενειακή ζωή ενός πολίτη, το κράτος υποχρεούται να θεσπίσει το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο ώστε να την προστατεύσει. Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητο η ρύπανση να επηρεάζει την υγεία του θύματος, ούτε χρειάζεται σε όλες τις περιπτώσεις να αποδειχθεί η πλήρης αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της περιβαλλοντικά επιβλαβούς δραστηριότητας και της επίπτωσης στην (ιδιωτική και οικογενειακή) ζωή του ατόμου.

Αυτό που στην ουσία κατάφερε το ολλανδικό δικαστήριο στην περίπτωση της Urgenda ήταν να χρησιμοποιήσει τη νομολογία του ΕΔΔΑ ώστε να καθορίσει το περιεχόμενο του «καθήκοντος προστασίας» που το ολλανδικό κράτος ενέχει έναντι των πολιτών του

Αν και το δίκαιο της ΕΣΔΑ δεν προστατεύει το δικαίωμα σε ένα καθαρό περιβάλλον καθαυτό, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έχει καταφέρει να αναγνωρίσει την ανάγκη για έμμεση προστασία του εν λόγω έννομου αγαθού, όταν η περιβαλλοντική ζημία επηρεάζει, έστω και έμμεσα, την (οικογενειακή) ζωή του ατόμου. Αυτό που στην ουσία κατάφερε το ολλανδικό δικαστήριο στην περίπτωση της Urgenda ήταν να χρησιμοποιήσει τη νομολογία του ΕΔΔΑ, ώστε να καθορίσει το περιεχόμενο του «καθήκοντος προστασίας» που το ολλανδικό κράτος ενέχει έναντι των πολιτών του.

Το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ προστατεύει το δικαίωμα στη ζωή, ενώ το άρθρο 8 το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Σύμφωνα με πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ, την οποία τα εθνικά δικαστήρια των κρατών που συμμετέχουν στο σύστημα της ΕΣΔΑ υποχρεούνται καταρχήν να ακολουθούν, το κράτος έχει τη θετική υποχρέωση (υποχρέωση δράσης) να προστατεύει το δικαίωμα στη ζωή των πολιτών. Αυτή η θετική υποχρέωση περιλαμβάνει τη θέσπιση ενός επαρκούς διαδικαστικού και νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα διασφαλίζει την προστασία των πολιτών από πάσης φύσεως περιβαλ-

Η απόφαση του ολλανδικού δικαστηρίου σκόρπισε ενθουσιασμό σε όλη την Ευρώπη, αφού η προστασία από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής συνδέθηκε για πρώτη φορά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και «άνοιξε τον δρόμο» για παρόμοιες, δικαστικώς επιδιώξιμες αξιώσεις και σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΣΔΑ. Πιο συγκεκριμένα, από το 2015 που

LAWYER _ 39

_ΟPINIONS ξεκίνησε η δικαστική διαμάχη της ολλανδικής ΜΚΟ με το κράτος, αρκετές όμοιες υποθέσεις έχουν φτάσει στα δικαστήρια άλλων ευρωπαϊκών κρατών (σε Βέλγιο, Ελβετία, Ιρλανδία, Νορβηγία, Αυστρία, Γαλλία κλπ.). Οι ενάγοντες σε όλες τις περιπτώσεις κάνουν (έστω και εμμέσως) επίκληση των δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ και της νομολογίας του ΕΔΔΑ, ενώ κατά περίπτωση τα αιτήματά τους ενδυναμώνονται μέσω αναφορών στο Σύνταγμα κάθε χώρας, πολλά από τα οποία περιλαμβάνουν και δικαίωμα σε ένα καθαρό περιβάλλον. Μέχρι πρότινος, οι αξιώσεις των ΜΚΟ στρέφονταν κατά των κρατών, δεδομένου ότι οι διατάξεις της ΕΣΔΑ δεν έχουν εφαρμογή στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών αφενός, ενώ αφετέρου οι διεθνείς συμφωνίες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, όπως η συμφωνία του Παρισίου, που χρησιμοποιούνται από τους ενάγοντες για να στηρίξουν τα αιτήματά τους, συνάπτονται μεταξύ κρατών και δεν δημιουργούν ευθέως υποχρεώσεις σε φορείς του ιδιωτικού τομέα. Στις 26 Μαΐου, ωστόσο, μια πολύ ενδιαφέρουσα απόφαση του Πρωτοδικείου της Χάγης τάραξε εκ νέου τα νερά της διεθνούς νομικής κοινότητας, διατάσσοντας τη γνωστή πολυεθνική πετρελαϊκή εταιρεία “Royal Dutch Shell” να μειώσει δραστικά τις παγκόσμιες (!) εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, σε ποσοστό 45% μέχρι το 2030, σε σύγκριση με τις εκπομπές του 2019. Η ως άνω άμεσα εκτελεστή απόφαση, η οποία προήλθε από το ίδιο Δικαστήριο που έκρινε πρωτοδίκως την υπόθεση Urgenda βασίστηκε, σε ένα μεγάλο βαθμό σε όσα κρίθηκαν στην ως άνω υπόθεση, αφού απεφάνθη, (στο πλαίσιο της εξέτασης ασκηθείσας αγωγής από την ΜΚΟ “Friends of the Earth Netherlands” κατά της ως άνω εταιρείας), ότι βάσει του Άρθρου 6:162 του ολλανδικού Αστικού Κώδικα η ως άνω πετρελαϊκή εταιρεία έχει υποχρέωση να μειώσει δραστικά τις παγκόσμιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, διότι η μη μείωση παραβιάζει τις γενικές αρχές του ολλανδικού δικαίου και θέτει σε κίνδυνο τη ζωή και τα δικαιώματα των Ολλανδών πολιτών. Παρόλο που το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι το δίκαιο της ΕΣΔΑ δεν εφαρμόζεται σε σχέσεις μεταξύ ιδιωτών, χρησιμοποίησε τη συλλογιστική της υπόθεσης Urgenda ως

προς τη σχέση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής με τα άρθρα 2 και 8 της ΕΣΔΑ και υιοθέτησε τη νομολογία του ΕΔΔΑ προκειμένου να ορίσει το περιεχόμενο του «καθήκοντος αποχής» που ενέχει η εταιρεία “Royal Dutch Shell” έναντι των Ολλανδών πολιτών, το οποίο προσομοιάζει με το αντίστοιχο «καθήκον προστασίας» που κρίθηκε στην υπόθεση Urgenda ότι ενέχει το κράτος, βάσει της ίδιας διάταξης του ολλανδικού Αστικού Κώδικα. Για τη διαμόρφωση του περιεχομένου του «καθήκοντος αποχής» λήφθηκαν υπόψιν, πέραν του δικαίου της ΕΣΔΑ, και άλλα, μη δεσμευτικά νομικά κείμενα, όπως επιστημονικές μελέτες, αλλά και η Συμφωνία του Παρισίου και οι στόχοι που έχουν τεθεί από τα υπογράφοντα κράτη, οι οποίοι θεωρήθηκαν ως γενικώς παραδεδεγμένοι και βασισμένοι σε κοινώς αποδεκτά επιστημονικά δεδομένα, και ως εκ τούτου ικανοί να χρησιμοποιηθούν ως βάση για την αξιολόγηση του κλιματικού αποτυπώματος, όχι μόνο των κρατών, αλλά και των ιδιωτικών εταιρειών. Περαιτέρω, το Δικαστήριο έλαβε υπόψιν τις κατευθυντήριες οδηγίες των Ηνωμένων Εθνών για την Επιχειρηματικότητα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (UNGP), οι οποίες κρίθηκε ότι «αποτελούν ένα αξιόπιστο και διεθνώς αναγνωρισμένο εργαλείο ενδοτικού δικαίου που περιγράφει τις ευθύνες των κρατών και του ιδιωτικού τομέα σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα» (παράγραφος 4.4.11 της απόφασης).

H απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης στην υπόθεση της Royal Dutch Shell έχει ιστορικό χαρακτήρα, καθώς είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που ιδιωτική εταιρεία θεωρείται υπέυθυνη για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής

Κάνοντας δεκτά τα ανωτέρω, το Δικαστήριο κατέληξε ότι όσα αναφέρονται στην ΕΣΔΑ και τη νομολογία του ΕΔΔΑ, στις κατευθυντήριες οδηγίες των Ηνωμένων Εθνών για την Επιχειρηματικότητα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και στη Συμφωνία του Παρισίου συνεισφέρουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση του «καθήκοντος αποχής» της “Royal Dutch Shell” και ως εκ τούτου επιτάσσουν τη δραστική μείωση των παγκόσμιων ρυπογόνων

40 _ LAWYER

εκπομπών της, που το Πρωτοδικείο της Χάγης διέταξε, σε συμμόρφωση με το άρθρο 162 του Βιβλίου 6 του ολλανδικού Αστικού Κώδικα. Είναι δεδομένο ότι η ως άνω πρωτόδικη απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης θα μπορούσε να ανατραπεί σε δεύτερο βαθμό, αφού αναμένεται με βεβαιότητα η έφεση της “Royal Dutch Shell”. Ένα ζήτημα της ως άνω απόφασης, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προβληματικό, είναι η αιτιώδης συνάφεια των παγκόσμιων εκπομπών της ως άνω εταιρείας σε σχέση με τις συνέπειες που η μόλυνση αυτή προκαλεί στην υγεία των Ολλανδών πολιτών, ένας προβληματισμός που αντιμετωπίστηκε ακροθιγώς, και όχι ιδιαίτερα πειστικά από την πρωτόδικη απόφαση. Ένα άλλο ζήτημα που επίσης δημιουργεί ερωτήματα είναι το μερίδιο της ευθύνης της “Royal Dutch Shell” σε σχέση με τις ανταγωνίστριες εταιρείες που επίσης εκπέμπουν διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Στο σχετικό επιχείρημα της ως άνω εταιρείας, η οποία υποστήριξε ότι η μείωση που διατάσσεται θα ισοσκελιστεί από ανταγωνίστριες εταιρείες, το Δικαστήριο απάντησε ότι οι ευθύνες των άλλων εταιρειών δεν απαλλάσσουν τη “Royal Dutch Shell” από την ατομική της ευθύνη έναντι στους Ολλανδούς πολίτες, ενώ όταν η εταιρεία επικαλέστηκε τα υπάρχοντα όρια εκπομπών, τα οποία τηρεί στο πλαίσιο του συστήματος ETS της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Δικαστήριο αποκρίθηκε ότι το εν λόγω σύστημα δεν εμποδίζει το Δικαστήριο να διατάξει περαιτέρω μειώσεις των ρυπογόνων εκπομπών.

ενδοτικού δικαίου, τα οποία είναι αξιοσημείωτο ότι διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο και στις δύο ως άνω υποθέσεις. Στην ελληνική έννομη τάξη τα δικαιώματα της ΕΣΔΑ κατέχουν (σε θεωρητικό, τουλάχιστον, επίπεδο) προνομιακή θέση, ενώ συχνά οι δικαστές τα επικαλούνται, ακολουθώντας την ερμηνεία του ΕΔΔΑ. Επίσης, το άρθρο 24 του Συντάγματος κατοχυρώνει την κρατική υποχρέωση προστασίας του περιβάλλοντος, ενώ η Ελλάδα είναι μέρος μιας σειράς διεθνών συμφωνιών που καλούν σε αποτελεσματική δράση έναντι της κλιματικής αλλαγής. Με δεδομένο ότι στη χώρα μας το έννομο συμφέρον των νομικών προσώπων σε δίκες, που σχετίζονται με περιβαλλοντικά ζητήματα (και ιδίως των περιβαλλοντικών ΜΚΟ), είναι ιδιαίτερα ευρύ, ένα προσεκτικά θεμελιωμένο, δικαστικώς επιδιώξιμο αίτημα προερχόμενο από κάποια περιβαλλοντική ΜΚΟ θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ισχυρός μοχλός πίεσης προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης μιας πιο αποτελεσματικής κρατικής κλιματικής πολιτικής. Σε κάθε περίπτωση, η διεθνής πρακτική δείχνει ότι η δίκη κατά της κλιματικής αλλαγής (climate change litigation) έχει μέλλον, ενώ μένει να αποδειχθεί το κατά πόσον τα δικαστήρια και η νομική κοινότητα εν γένει μπορούν πράγματι να συνεισφέρουν στη «μάχη» κατά της κλιματικής αλλαγής. ■

Σε κάθε περίπτωση, η ως άνω απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης έχει ιστορικό χαρακτήρα, καθώς είναι η πρώτη φορά παγκοσμίως που ιδιωτική εταιρεία θεωρείται υπεύθυνη για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και υποχρεώνεται να μειώσει τις ρυπογόνες εκπομπές που παράγει, και μάλιστα παγκοσμίως. Αντλώντας επιχειρήματα από την αμετάκλητη πλέον κρίση του Ανώτατου Ολλανδικού Δικαστηρίου για την υπόθεση Urgenda, το Πρωτοδικείο της Χάγης στην ουσία επεκτείνει το καθήκον προστασίας του κράτους και στους ιδιωτικούς φορείς, με κύρια βάση το άρθρο 162 του Βιβλίου 6 του ολλανδικού Αστικού Κώδικα, όπως αυτό ερμηνεύεται με βάση την ΕΣΔΑ και μία σειρά κειμένων και συμφωνιών

LAWYER _ 41

_ΟPINIONS

ΕΛAΧΙΣΤΟΣ ΧΡOΝΟΣ ΜΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚHΣ ΜIΣΘΩΣΗΣ Ι. Η προβληματική: Μπορεί να καταγγελθεί μια Εμπορική Μίσθωση πριν την παρέλευση της τριετίας; Δύο πρόσφατες και αντιφατικές αποφάσεις δικαστηρίων ουσίας επαναφέρουν τον προβληματισμό πολλών δικηγόρων της πράξης για τον ελάχιστο χρόνο για τον οποίο μπορεί να συνομολογηθεί μια εμπορική μίσθωση, μετά την έναρξη ισχύος του άρθρου 13 του Ν. 4242/2014. Ή, κατ’ αποτέλεσμα, αν το γνωστό σε όλους «δικαίωμα μεταμέλειας» του μισθωτή, που του έδινε το δικαίωμα να αποδεσμευθεί μονομερώς από μια εμπορική μίσθωση καταγγέλλοντας αυτήν αναιτιολόγητα, οπότε και η εμπορική μίσθωση έπαυε να ισχύει την ημερομηνία ισχύος της καταγγελίας – ήτοι τρεις μήνες μετά την περιέλευσή της στον εκμισθωτή, εξακολουθεί να υφίσταται, έστω και υπό διαφορετική ονομασία, στο ισχύον δίκαιο.

ΙΙ. Η θέση της Νομολογίας Η απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Αθηνών υπ’ αριθ. 2117/2019 δέχτηκε ότι «παρά την κατάργηση του άρθρου 43 του ΠΔ 34/1995 περί καταγγελίας μεταμέλειας της συμβάσεως μισθώσεως από τον μισθωτή, η ως άνω διάταξη του εδ. γ` της § 1 του Ν. 34/1995 περί του ότι η καταγγελία αυτή γίνεται εγγράφως και τα έννομα αποτελέσματά της επέρχονται τρεις (3) μήνες από την κοινοποίησή της, έχει ακριβώς την ίδια διατύπωση με το

Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης Δικηγόρος, Δ.Ν., CIPP/E, Post – Doc Νομικής Αθήνας

εδ. β` του καταργηθέντος άρθρου 43 του ΠΔ, όπως είχε τροποποιηθεί με την § 1 του άρθρου 17 του Ν. 3853/2010, με απάλειψη της προϋποθέσεως που έθετε το καταργηθέν άρθρο περί ελάχιστης χρονικής διάρκειας της μισθώσεως και με απάλειψη της υποχρεώσεως του μισθωτή να καταβάλει στον εκμισθωτή αποζημίωση. Ο Νομοθέτης όμως παρέλειψε, κατά την διατύπωση της διατάξεως του εδ. γ` της § 1 του άρθρου 13 του Ν. 4242/2014 περί καταγγελίας της συμβάσεως, να διαλάβει στο κείμενό της ότι η καταγγελία αυτή είναι καταγγελία του μισθωτή, όπως επιγράφεται η καταγγελία του άρθρου 43 του ΠΔ 43/1995, την διατύπωση του εδ. β` της οποίας επανέλαβε ακριβώς. Σκοπός του Νομοθέτη δεν ήταν να καταργήσει το ήδη από ετών θεσπισμένο δικαίωμα καταγγελίας μεταμέλειας της συμβάσεως μισθώσεως από τον μισθωτή, αλλά να την καταστήσει λιγότερο επαχθή γι` αυτόν, μη θέτοντας πλέον ως προϋπόθεση της καταγγελίας την ελάχιστη διάρκεια της μισθώσεως και μη επιβάλλοντας υποχρέωση σε αυτόν να αποζημιώσει τον εκμισθωτή. Προτίμησε δε ο Νομοθέτης να καταργήσει με την § 1 εδ. α’ του Ν. 4242/2014 την αυτοτελή διάταξη του άρθρου 43 του ΠΔ 34/1995, περί καταγγελίας της συμβάσεως μισθώσεως από τον μισθωτή και να την θεσπίσει

Τα προβλήματα ξεκινούν από το ότι το άρθρο 13 του Ν. 4242/2014 είναι μάλλον νομοτεχνικά κακότεχνο 42 _ LAWYER

εκ νέου ως εδ. γ’ της § 1 του άρθρου 13 του Ν. 4242/2014 χωρίς την προϋπόθεση της ελάχιστης χρονικής διάρκειας της μισθώσεως και χωρίς να επιβάλλει υποχρέωση στον μισθωτή να αποζημιώσει τον εκμισθωτή. Η διάταξη αυτή εναρμονίζεται με τον σκοπό του Νομοθέτη, όπως συνάγεται από την αιτιολογική έκθεση του Ν. 4242/2014, που είναι η προσαρμογή των εμπορικών μισθώσεων στις σύγχρονες απαιτήσεις και η παροχή μεγαλύτερης ελευθερίας στα συμβαλλόμενα μέρη στη διαμόρφωση των συμβατικών τους δεσμεύσεων. Η διάταξη του άρθρου 13 § 1 εδ. γ` δεν είναι, για τον λόγο που αναφέρθηκε, νομοτεχνικά άρτια, πλην όμως δεν καθίσταται μη εφαρμόσιμη από το γεγονός ότι από την άποψη αυτή χωλαίνει…». Μάλιστα, καταλήγει στην ίδια ακριβώς νομική αξιολόγηση την οποία είχε υιοθετήσει και το πρωτοβάθμιο δικαστήριο, το οποίο επίσης διέγνωσε την εγκυρότητα «αναιτιολόγητης καταγγελίας» και προ της παρέλευσης της συμβατικής διάρκειας της μίσθωσης. Στον αντίποδα, η απόφαση του Μονομελούς Εφετείου Πειραιώς υπ’ αριθ. 35/2020 έκανε δεκτό ότι λύση μίσθωσης δια της καταγγελίας δεν μπορεί να επέλθει κατά το εν λόγω άρθρο 13 παρ.1 εδ’ γ του Ν.4242/2014. Και τούτο διότι από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι «…(α) οι εμπορικές μισθώσεις, οι μισθώσεις δηλαδή που εμπίπτουν στην προστασία του πδ 34/95, που συνάπτονται μετά την ισχύ του νέου νόμου και οι οποίες ορίζονται στα άρθρο 1-3 του πδ ισχύουν για τρία χρόνια και όχι για δώδεκα, όπως προβλεπόταν. Η τριετής αυτή διάρκεια είναι ο ελάχιστος χρόνος για τον οποίο ισχύει η μίσθωση, δεσμεύει δε τόσο τον εκμισθωτή όσο και τον μισθωτή. Η συνομολόγηση τέτοιας μίσθωσης για χρονικό διάστημα μικρότερο των τριών ετών μετατρέπεται από το νόμο σε μίσθωση με διάρκεια τριών ετών ανεξαρτήτως της θέλησης των συμβληθέντων. Οι συμβαλλόμενοι, βέβαια, μπορούν να συμφωνήσουν διάρκεια μεγαλύτερη της τριετίας, οπότε ο σχετικός όρος είναι ισχυρός και δεσμεύει τους συμβαλλόμενους. Ο μισθωτής δεν έχει τη δυνατότητα να καταγγείλει τη μίσθωση λόγω μεταμέλειας με βάση το άρθρο 43 του πδ 34/1995, αφού η διάταξη αυτή δεν ισχύει πλέον για τις νέες μισθώσεις…». Έτσι, έκρινε για την ένδικη περίπτωση ότι δεν επήλθε λύση της μίσθωσης λόγω καταγγελίας, αφού η ένδικη μίσθωση συμφωνήθηκε για διάρκεια μεγαλύτερη της τριετίας, οπότε ο σχετικός όρος είναι ισχυρός και δεσμεύει τους συμβαλλομένους, και ότι ο μισθωτής δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να καταγγείλει τη μίσθωση λόγω μεταμέλειας με βάση το

άρθρο 43 του πδ 34/1995, αφού η διάταξη αυτή δεν ισχύει πλέον για μισθώσεις που συνάπτονται υπό το καθεστώς του Ν.4242/2014.

ΙΙΙ. Συγκαλυμμένη μεταμέλεια υπό το νέο δίκαιο; Οι δύο ανωτέρω αναφερόμενες αποφάσεις περιέχουν αντίθετες αξιολογικές κρίσεις σχετικά με το δικαίωμα ενός μισθωτή να αποδεσμευθεί χωρίς σπουδαίο λόγο, ήτοι μονομερώς και αναιτιολόγητα, από μια σύμβαση εμπορικής μίσθωσης, ασκώντας κάτι που ομοιάζει με το (πλέον καταργημένο) «δικαίωμα μεταμέλειας» εκ του άρθρου 43 του κωδικοποιητικού π.δ. 34/1995. Τα προβλήματα ξεκινούν από το ότι το άρθρο 13 του Ν. 4242/2014 είναι μάλλον νομοτεχνικά κακότεχνο. Εκεί αναφέρεται ότι εμπορικές μισθώσεις (όσες δηλαδή εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του π.δ. 34/1995) που έχουν συναφθεί, παραταθεί ή ανανεωθεί, ρητώς ή σιωπηρώς, πριν την έναρξη ισχύος του εν λόγω νόμου (σημείωση: 28.02.2014), συμπεριλαμβανομένων και των μισθώσεων των οποίων έχει λήξει η δωδεκαετής διάρκεια και δεν έχουν παρέλθει εννέα (9) μήνες από τη λήξη της, διέπονται από τις διατάξεις του π.δ. 34/1995, όπως αυτό τροποποιείται με το εν λόγω άρθρο 13. Αντίθετα, στις «νέες εμπορικές μισθώσεις», δηλαδή αυτές που συνάπτονται μετά την έναρξη ισχύος του εν λόγω νόμου (28.2.2014) διέπονται από τους συμβατικούς όρους τους, τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα και του π.δ. 34/1995, με την εξαίρεση των άρθρων 5-6,16-18, 20-26, 27 παρ. 2, 28-40, 43, 46 και 47 αυτού. Κατά τη ρητή διατύπωση του νόμου, οι μισθώσεις αυτές ισχύουν για τρία (3) έτη, ακόμη και αν έχουν συμφωνηθεί για βραχύτερο ή για αόριστο χρόνο, και μπορεί να λυθούν με νεότερη συμφωνία που αποδεικνύεται με έγγραφο βέβαιης χρονολογίας. Ωστόσο, ακολουθεί ένα εδάφιο που ορίζει ότι «η καταγγελία γίνεται εγγράφως και τα έννομα αποτελέσματα της επέρχονται τρεις (3) μήνες από την κοινοποίηση της». Αν όμως μια μίσθωση λήγει λόγω παρέλευσης της συμβατικής διάρκειάς της (ή της «νόμιμης», δηλαδή αυτής που προβλέπει ο νόμος και δεν μπορεί να παρακαμφθεί χωρίς αντίθετη συμφωνία των μερών) ποιο είναι το νόημα του να προβλέ-

Τίθεται το ερώτημα για το αν ένα «δικαίωμα μεταμέλειας» αναγνωρίζεται και στο «νέο δίκαιο» εμπορικών μισθώσεων

LAWYER _ 43

_ΟPINIONS πεται «καταγγελία» αυτής της οποίας μάλιστα τα αποτελέσματα θα ενεργοποιηθούν μετά από τρεις μήνες; Ας θυμηθούμε την (προϊσχύσασα) διάταξη περί μεταμέλειας. Κατά τη διάταξη του άρθρου 43 του π.δ/τος 34/1995, όπως αυτό τροποποιήθηκε με το άρθρο 17 του Ν. 3853/2010, που άρχισε να ισχύει από 17-6-2010 (ΦΕΚ Α` 90/17-6-2010), στις συμβάσεις που ρυθμίζονται από αυτό ο μισθωτής μπορεί μετά την πάροδο ενός (1) έτους από την έναρξη της σύμβασης να καταγγείλει τη μίσθωση. Η καταγγελία γίνεται εγγράφως, τα δε τα αποτελέσματά της επέρχονται μετά την πάροδο τριών (3) μηνών από τη γνωστοποίησή της. Στην περίπτωση αυτή, ο μισθωτής οφείλει στον εκμισθωτή, ως αποζημίωση, ποσό ίσο με ένα (1) μηνιαίο μίσθωμα, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί κατά τον χρόνο καταγγελίας της μίσθωσης". Το δικαίωμα καταγγελίας της εμπορικής μίσθωσης σύμφωνα με το άρθρο 43 του π.δ/τος 34/1995 (ΦΕΚ Α` 30) έχει ο μισθωτής, ακόμη κι αν έχει παραιτηθεί από αυτό σύμφωνα με το άρθρο 45 του π.δ/τος 34/1995. Τίθεται λοιπόν ευλόγως το ερώτημα για το αν ένα «δικαίωμα μεταμέλειας» συγκαλυμμένο υπό τη διατύπωση αυτού του εδαφίου αναγνωρίζεται και στο «νέο δίκαιο» εμπορικών μισθώσεων, όπως αυτό διαμορφώθηκε για μισθώσεις που συνάπτονται μετά την έναρξη ισχύος του Ν. 4242/2014.

IV. Το παράδοξο: Δικαίωμα Μεταμέλειας και για μισθωτή αλλά και για εκμισθωτή; Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η διατύπωση του άρθρου 13 παρ.1 εδ’ γ δεν είναι νομοτεχνικά επιτυχημένη. Όμως, δεν μπορεί να οδηγήσει στην επαναφορά συγκαλυμμένως του δικαιώματος μεταμέλειας. Πράγματι, αφού ο νόμος προβλέπει ελάχιστη την τριετή διάρκεια αν δεν έχει συμφωνηθεί κάτι άλλο, διάρκεια που δεσμεύει αμφότερα τα μέρη, τότε ερμηνευτικά και λογικά προκύπτει ότι προ της συμπλήρωσης του νομίμου ή συμβατικού χρόνου της μίσθωσης αναιτιολόγητη καταγγελία δεν μπορεί να συγχωρεθεί [Έτσι και Κατράς, Αστικές και νέες εμπορικές μισθώσεις, 3η έκδ., 2020, σελ. 659 αρ. 2: «… Αντίθετα, εσφαλμένα, ΜΕφΑθ 2117/2019 ΕλΔ 2019/508®. Επομένως, ο μισθωτής της νέας μίσθωσης δεσμεύεται τόσο από τη συμβατική όσο και από τη νόμιμη (3ετή) διάρκεια της μίσθωσης και δεν μπορεί να καταγγείλει τη μίσθωση, χωρίς κάποιον άλλον νόμιμο λόγο…»]. Βέβαια, αν αυτή η θέση γίνει δεκτή, τότε το ίδιο «δικαίωμα μεταμέλειας» θα πρέπει να ανα-

γνωριστεί όχι μόνο στον μισθωτή, αλλά και στον εκμισθωτή, αφού η εν λόγω διατύπωση αναφέρεται γενικά στην «καταγγελία» και όχι μόνο από την πλευρά του μισθωτή, σε αντίθεση με το καταργηθέν άρθρο 43 του π.δ. 34/1995 που αναφερόταν μόνο σε δικαίωμα του «μισθωτή». Από την άλλη, μετά τη συμπλήρωση της διάρκειας αυτής, η σύμβαση λήγει, εκτός αν γίνει σιωπηρή αναμίσθωση κατ’ άρθρο 611 ΑΚ, οπότε και στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να επέλθει καταγγελία αναιτιολόγητη σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις. Πρακτικά, λοιπόν, αν μια σύμβαση εμπορικής μίσθωσης υπό το καθεστώς του 4242/2014 γίνει αορίστου χρόνου στο πλαίσιο της αναμίσθωσης, η οποία δημιουργεί κατά την κρατούσα γνώμη μια «νέα μίσθωση», τότε – και στο πλαίσιο της ερμηνευτικής αρχής ότι καμία νομοθετική διάταξη δεν στερείται εννόμων συνεπειών, πρέπει να δεχθούμε ότι η καταγγελία αυτής γίνεται σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο 13 παρ.1 εδ’ γ του Ν. 4242/2014 εγγράφως και τα έννομα αποτελέσματα της θα επέλθουν τρεις (3) μήνες από την κοινοποίηση της (Πρβλ. και Κατρά, Αστικές και νέες εμπορικές μισθώσεις, 3η έκδ., 2020, σελ. 568 αρ. 3: «… Ίσως, τότε ο νομοθέτης να εννοούσε ότι η τρίμηνη προθεσμία εφαρμόζεται στην περίπτωση που, μετά τη λήξη της τριετίας και την παραμονή του μισθωτή στο μίσθιο, οπότε η μίσθωση καθίσταται αόριστου χρόνου κατ' άρθ. 611 ΑΚ (βλ. παραπάνω § 10), λήγει ως αόριστου χρόνου…»).

H ελάχιστη τριετής διάρκεια μιας «νέας» μίσθωσης, που συνάπτεται μετά την έναρξη ισχύος του Ν. 4242/2014, είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου, που V. Συμπέρασμα δεν μπορεί Κατόπιν των ανωτέρω, προκύπτει ότι η ελάχιστη τριετής διάρκεια να παρακαμφθεί μιας «νέας» μίσθωσης, που συνάπτεται μετά την έναρξη ισχύος του Ν. από τα μέρη

4242/2014, είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου, που δεν μπορεί να παρακαμφθεί από τα μέρη, ούτε με άσκηση δικαιώματος καταγγελίας εκ του άρθρου 13 του εν λόγω νόμου. Τυχόν άσκηση τέτοιας καταγγελίας εκ μέρους του μισθωτή (ή του εκμισθωτή, για τους λόγους που εκτέθηκαν ανωτέρω) είναι άκυρη και δεν επιφέρει έννομες συνέπειες, καθώς στο νυν ισχύον δίκαιο δεν προβλέπεται αναιτιολόγητη καταγγελία. Μόνο καταγγελία για σπουδαίο λόγο μπορεί να ασκηθεί (είτε για κάποιους από τους λόγους που αναφέρονται στον Αστικό Κώδικα, π.χ. λόγω παραβίασης των υποχρεώσεων του εκμισθωτή). ■

44 _ LAWYER

_EVENTS

Business Law Awards 2021

ΑΝΑΚΟΙΝΏΘΗΚΑΝ ΟΙ ΜΕΓΆΛΟΙ ΝΙΚΗΤΈΣ ΤΩΝ BUSINESS LAW AWARDS 2021, ΤΑ ΟΠΟΊΑ ΔΙΟΡΓΑΝΏΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΠΡΏΤΗ ΦΟΡΆ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΕΊΑ BOUSSIAS Στην πρώτη τους διοργάνωση, τα Business Law Awards της BOUSSIAS ανέδειξαν τη σημαντική συμβολή του νομικού κλάδου στην εγχώρια οικονομική ανάπτυξη και επιχειρηματικότητα, επιβραβεύοντας την καινοτομία, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα στην παροχή των νομικών υπηρεσιών. Πρόεδροι της Κριτικής Επιτροπής οι κκ. Στάθης Ποταμίτης (Managing Partner POTAMITISVEKRIS) και Ελένη Προβίδη (VP Legal & Public Affairs, AB Βασιλόπουλος).

την Τελετή Απονομής των Business Law Awards, η οποία διεξήχθη την Πέμπτη 8 Ιουλίου, στον κήπο του House124 – τηρουμένου του υγειονομικού πρωτοκόλλου για την Covid-19 – το «παρών» έδωσαν και τα αξιότιμα μέλη της Κριτικής Επιτροπής των βραβείων, εγνωσμένου κύρους νομικοί από τον χώρο των δικηγορικών εταιρειών και των in-house νομικών τμημάτων. Μεταξύ αυτών οι Νάνση Βέρρα (ΟΠΑΠ Α.Ε.), Λεωνίδας Τόλης (ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΟΣ ΑΒΕΣ), Ιωάννης Αψούρης (ΕΛΠΕ), Αντιγόνη Παπανικολάου (MICROSOFT HELLAS), Ανθούλα Πανταζίδου (ΜΑΣΟΥΤΗΣ), Γιώτα Κρεμμυδά (HEWLETT PACKARD ENTERPRISE), Δημήτρης Σμυρνής (ΜΕΤΡΟ), Πέννυ Παπαναστασίου (ACS), Νικόλαος Κωστίκας (WATSON FARLEY WILLIAMS) και Σπυριδούλα Μεγαλοκονόμου (ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΣ Α.Ε.). Η εταιρεία BOUSSIAS και οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης συγχαίρουν όσες εταιρείες συμμετείχαν στον θεσμό και μάλιστα σε μια δύσκολη χρονιά για τον νομικό κλάδο, καθώς πέτυχαν τη διεκπεραίωση πολύπλοκων και απαιτητικών project, παρά τις δυσχέρειες που προέκυψαν από την πανδημία. Μέσα από τα συγκεκριμένα βραβεία αναδείχθηκαν οι κορυφαίες εταιρείες και ομάδες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στην ελληνική αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών σε διαφορετικούς κλάδους δικαίου και επέδειξαν σημαντικό έργο κατά την περασμένη χρονιά.

Watson Farley & Williams

LAWYER _ 45

_EVENTS

H Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής, Ελένη Προβίδη, VP Legal and Public Affairs, ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ

Papapolitis & Papapolitis

46 _ LAWYER

Ως Law Firm of the Year διακρίθηκε η Lambadarios Law Firm για τη βράβευση του έργου ‘Τροποποίηση της Επενδυτικής Συμφωνίας μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και της Ελληνικός Χρυσός ΑΕ’, αλλά και τη συνολική της συμβολή στην αγορά της ενέργειας, ως ‘Leader in the Energy Sector in Greece’. Την κορυφαία διάκριση In-House Team of the Year απέσπασε η νομική υπηρεσία της Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε., η οποία βραβεύθηκε τόσο για την παρουσία της στην αγορά της ενέργειας, ως ‘In-House Energy Team’, αλλά και για το έργο ‘Project Kozani’. H Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής, Ελένη Προβίδη, VP Legal and Public Affairs, ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, ανέφερε χαρακτηριστικά: «Το επίπεδο των ομάδων ήταν πολύ υψηλό και εγώ και ο Στάθης Ποταμίτης, που ήταν επίσης Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής, λόγω της περιόδου που διανύουμε ήμασταν επιφυλακτικοί, αλλά ξεπεράστηκε κάθε προσδοκία σε αριθμό και επίπεδο συμμετοχών. Αν και τα δικηγορικά γραφεία και οι εταιρείες είναι συνηθισμένα στις βραβεύσεις από αντίστοιχες διοργανώσεις του εξωτερικού, τα εσωτερικά νομικά τμήματα είναι πιο εσωστρεφή και τα βραβεία αποτελούν ευκαιρία, ώστε όλα, μικρά, μεγάλα και εσωτερικά νομικά τμήμα και νομικές εταιρείες να έρθουν στο φως. Είναι μεγάλη τιμή να είσαι στην καρδιά της έναρξης μιας τόσο ωραίας προσπάθειας. Την BOUSSIAS την ξέρουμε από τα Retail Awards και δεν θα υπήρχε πιο κατάλληλος φορέας, για να το οργανώσει καλύτερα.»

Η νομική ομάδα του ΟΠΑΠ «σκοράρει» στα βραβεία του Lawyer Η Ομάδα Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του ΟΠΑΠ συμμετείχε στα πρώτα Business Law Awards, αναγνωρίζοντας αναγνωρίζοντας την αξία που έχει η καινοτομία και η υιοθέτηση καλών πρακτικών στην παροχή νομικών υπηρεσιών, τόσο από εξωτερικές όσο και εσωτερικές ομάδες νομικών συμβούλων.

Νάνση Βέρρα

Δ.Ν. Νομική Σύμβουλος OPAP Group Επικεφαλής Ομάδας Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης

_INFO

_ADVERTORIAL

ομάδα του Ομίλου ΟΠΑΠ έλαβε δύο βραβεία στην ενότητα Transactional. Η κριτική επιτροπή ανακήρυξε ως νικήτρια τη νομική ομάδα του ΟΠΑΠ τόσο στην ενότητα «Competition/ Antitrust & Restructuring Project» όσο και την ενότητα «Banking & Finance Project». Όλοι οι συμμετέχοντες κατανοώντας τις προκλήσεις και εγγενείς δυσκολίες κάθε έργου, καθώς και τις λύσεις και μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν, αναγνώρισαν την ποιότητα των υπηρεσιών της. Συγκεκριμένα, η Ομάδα Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του Ομίλου ΟΠΑΠ, με επαγγελματισμό, επιμονή και μεθοδικότητα, εξασφάλισε την ανεπιφύλακτη έγκριση των αρμόδιων Αρχών Ανταγωνισμού Ελλάδος και Κύπρου για την απόκτηση κοινού και εν συνεχεία αποκλειστικού ελέγχου επί της επιχειρηματικής δραστηριότητας Stoiximan σε Ελλάδα και Κύπρο. Στο έργο αυτό η ομάδα συνεργάστηκε στενά με το δικηγορικό γραφείο «Δ. Τζουγανάτος και Συνεργάτες». Πρόκειται για την πρώτη συγκέντρωση στην Ελληνική αγορά διαδικτυακών τυχερών παιγνίων και για ένα ιδιαιτέρως περίπλοκο και απαιτητικό στο σύνολό του έργο, τόσο λόγω του διευρωπαϊκού χαρακτήρα του όσο και λόγω των εγγενών ιδιαιτεροτήτων του, συμπεριλαμβανομένων των υφιστάμενων αποκλειστικών δικαιωμάτων του ΟΠΑΠ και της παράλληλης μεταβολής του ρυθμιστικού πλαισίου της Ελληνικής αγοράς διαδικτυακών τυχερών παιγνίων. Το βραβείο Winner στην ενότητα «Competition/Antitrust & Restructuring Project» ήταν μια σαφής επιβράβευση της ομαδικής προσπάθειας και της επιτυχούς ολοκλήρωσης του έργου. Παράλληλα, η Ομάδα Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του

Ομίλου ΟΠΑΠ υποστήριξε τη δημόσια προσφορά ομολόγων της ΟΠΑΠ συνολικού ύψους €200.000.000. Η έκδοση του δανείου και η δημόσια προσφορά των ομολογιών ήταν ένα ιδιαίτερα περίπλοκο έργο με πολλά εμπλεκόμενα μέρη, εκτενείς διαπραγματεύσεις και απαιτητικό χρονοδιάγραμμα. Η ρυθμιστική απαίτηση προηγούμενης έγκρισης της συναλλαγής και σχετικού ενημερωτικού δελτίου από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς εν μέσω των περιορισμών της πανδημίας και της υποχρεωτικής τηλεργασίας που επιβλήθηκαν την περίοδο υλοποίησης του έργου δημιούργησε επιπλέον δυσκολίες. Ωστόσο, τα μέλη της επέδειξαν υψηλό επαγγελματισμό και χάρη στη νομική τους κατάρτιση οδήγησαν στην επιτυχή επίτευξη του έργου μέσα σε ιδιαιτέρως στενά χρονοδιαγράμματα. Ως αποτέλεσμα, κατέκτησε την κορυφαία διάκριση Winner στην ενότητα «Banking & Finance Project». O Όμιλος ΟΠΑΠ πιστεύει στους ανθρώπους και τα στελέχη του, είναι ιδιαίτερα υπερήφανος για τις επιτυχίες της Ομάδας Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης και θα συνεχίζει να της παρέχει όλα τα εφόδια που είναι απαραίτητα για την συνέχιση του τόσο επιτυχούς έργου της. ■

Λεωφόρος Αθηνών 112, 10442-Αθήνα Τ: +30 210 5798 888 W: www.opap.gr

LAWYER _ 47

_EVENTS

Στάθης Ποταμίτης Managing Partner POTA MITISVEKRIS «Πριν λίγες μέρες ολοκληρώθηκε η απονομή των πρώτων Business Law Awards και από τις πολλές θετικές αντιδράσεις φαίνεται καθαρά ότι ήταν κάτι που έλειπε και που ο κόσμος της δικηγορίας των επιχειρήσεων χρειαζόταν και αναζητούσε. Τα Business Law Awards είναι ευρηματικά, καθώς καλύπτουν τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική συμβουλή προς τις επιχειρήσεις. Ενδιαφέρουσα είναι, επίσης, η επιλογή να αξιολογείται (και να επιβραβεύεται) τόσο η επίδοση ενός τμήματος ή ενός γραφείου σε μια συναλλαγή ή ένα project, όσο και η συνολική εικόνα σε συγκεκριμένες περιοχές εξειδίκευσης. Τα κριτήρια που εφαρμόζονται στις αξιολογήσεις αυτές είναι ποικίλα, όπως άλλωστε αρμόζει. Τρία κριτήρια στα οποία εγώ θα ήθελα να δοθεί ιδιαίτερο βάρος είναι η καινοτομία, η επένδυση σε μέσα και υποδομές (ιδίως τεχνολογία), καθώς και η συναδελφικότητα και η καλή συνεργασία μεταξύ γραφείων και εσωτερικών τμημάτων».

Κωνσταντίνος Λαμπαδάριος

Ιωάννης Αψούρης

Managing Partner, Lam badarios Law Firm

Γενικός Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών, ΕΛΠΕ

«Η ομαδικότητα αποτελεί στοιχείο της επιτυχίας μας, σε συνδυασμό με τον σεβασμό και πολλή αγάπη. Η αγορά της ενέργειας είναι το μέλλον του πλανήτη και της χώρας μας. Είναι μια περίπλοκη αγορά που απαιτεί συγκεκριμένες γνώσεις σε όλες τις πτυχές, προκειμένου να δοθεί μια επιτυχημένη συμβουλή. Συγχαρητήρια στην BOUSSIAS για την πρωτοβουλία, ήταν μια εξαιρετική βραδιά και εις ανώτερα του χρόνου με χαμόγελο».

Γρηγόρης Λαζαράκος, L&L Law Firm

48 _ LAWYER

«Από άποψη ουσίας και προετοιμασίας κρίνεται στα βραβεία όχι το ποιος είσαι γενικά, αλλά η τεκμηρίωση της συγκεκριμένης υποψηφιότητας. Θεωρούμε ότι σε αυτό κάναμε καλή δουλειά και εκτιμήθηκε. Αλλά και από άποψη ουσίας, η νομική υπηρεσία των ΕΛΠΕ είναι μια πολύ μεγάλη νομική υπηρεσία, οι υποθέσεις μας έχουν αυξημένη πολυπλοκότητα και κάνουμε ποιοτική δουλειά. Οι συνάδελφοι της επιτροπής εκτίμησαν τα συγκεκριμένα δεδομένα. Το Project Kozani είναι ένα εμβληματικό project, ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη και παρουσίασε ιδιαίτερες προκλήσεις και νομικά προβλήματα. Ευχαριστίες στους διοργανωτές που στέκονται κοντά στον νομικό κόσμο μέσω των βραβείων, όσο και μέσω του περιοδικού LAWYER που αποτελεί πνοή φρεσκάδας στο νομικό τύπο.»

Business Law Awards 2021 Μίνα Ζούλοβιτς Partner, Ζούλοβιτς-Κοντογεώργου Δικηγορική Εταιρεία «Τα βραβεία αποτελούν το επιστέγασμα μιας εικοσαετούς πορείας συνεχούς προσπάθειας πάνω στον κλάδο του digital, έναν κλάδο ανερχόμενο με τον οποίο ασχολούμαστε πολλά χρόνια και έχουμε συνεργαστεί με πολλούς φορείς από διάφορα markets. Μεγάλη τιμή να βραβευτούμε από επιτροπή συναδέλφων και να εκτιμηθεί το έργο μας, κάτι που μας δίνει το κίνητρο να συνεχίσουμε δυναμικά, καθώς αυξάνεται ο όγκος εργασίας όσο εξελίσσεται και το digital transformation. Έχουμε απόλυτη κατανόηση της τεχνολογίας και του business και η βράβευση μας δίνει δύναμη και ενθάρρυνση, για να αντιμετωπίσουμε τη νέα μέρα, να μεγαλώσουμε την ομάδα μας και να έχουμε success stories για τους πελάτες μας. Θα ήθελα να συγχαρώ την εξαιρετική διοργάνωση της BOUSSIAS και την Αλεξάνδρα Βαρλά. Ήταν η ώρα των δικηγορικών εταιρειών να αναδειχθούν για την σημασία τους στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Βρίσκουμε λύσεις, συμμετέχουμε ενεργά και αυτή η πρωτοβουλία για προβολή και ανταλλαγή εμπειριών μόνο έπαινο μπορεί να δώσει στην BOUSSIAS».

Χαρά Ζέρβα

Managing Partner, Νικόλας Κανελλόπουλος – Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία «Θεωρούμε ότι η επιτυχία μας είναι συλλογική και στις νομικές υπηρεσίες αυτό που μπορεί να διακρίνει μια ομάδα είναι η συνεργατικότητα, ο επαγγελματισμός και το ήθος, αναπόσπαστα στοιχεία της ομάδας μας, που έχει αποτελέσματα που της πιστώνονται από την αγορά και την δικηγορική αγορά. Ευχαριστούμε θερμά τη διοργανώτρια εταιρεία για την εξαιρετική πρωτοβουλία που ανοίγει τον δρόμο για έναν υγιή ανταγωνισμό και για ευγενή άμιλλα μεταξύ των δικηγορικών εταιρειών».

Εύη Κίτταρη Legal Manager, Vodafone Greece «Θεωρήσαμε εξαιρετική ευκαιρία το να δείξουμε την δουλειά μας και να συμμετάσχουμε σε μια κοινότητα συναδέλφων, κάτι που είναι απαραίτητο στην Ελλάδα. Πρέπει να ενισχύσουμε τα βραβεία, καθώς και τις ομάδες και τον ρόλο των έμμισθων δικηγόρων. Ευχαριστούμε πολύ τους διοργανωτές για αυτήν την πολύ σημαντική πρωτοβουλία και ευελπιστούμε να το ενισχύσουν και να το συνεχίσουν». LAWYER _ 49

Ισχυρή Ομάδα Ευθύνης στα Προσωπικά Δεδομένα Η «Νικόλας Κανελλόπουλος - Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία» (NKLaw Firm) διακρίνεται για την παροχή νομικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, με αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα σε πλείονες τομείς δικαίου. O πυρήνας λειτουργίας και δραστηριοποίησης της Δικηγορικής Εταιρείας μας είναι η υψηλή ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει, η ασφάλεια των πληροφοριών των πελατών της και η αδιάκοπη επιχειρησιακή συνέχεια, για τα οποία έχει πιστοποιηθεί από την TUV-Hellas (TUV Nord) με το ISO 9001:2015, το ISO 27001:2013 και το ISO 22301:2019 αντίστοιχα.

_ADVERTORIAL

ι εταίροι και συνεργάτες της Δικηγορικής μας Εταιρείας διακρίνονται για τις εξειδικευμένες γνώσεις και την εμπειρία τους σε πληθώρα αντικειμένων, έχοντας διατελέσει μέλη κυβερνήσεων, διοικητές οργανισμών καθώς και νομικοί σύμβουλοι σε επιτελικές θέσεις της δημόσιας διοίκησης, στους τομείς της Δικαιοσύνης, της Οικονομίας και Ανάπτυξης καθώς και του Τουρισμού, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για την καθιέρωση καινοτόμων λύσεων, όπως ενδεικτικά η ηλεκτρονική δικαιοσύνη (e-justice), η διαμεσολάβηση, ως εναλλακτική μορφή επίλυσης διαφορών, οι στρατηγικές επενδύσεις, τα ειδικά κίνητρα προσέλκυσης κεφαλαίων, ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών των επιχειρήσεων. Συγχρόνως, η ΝΚLaw Firm εξειδικεύεται σε τομείς Δικαίου, όπως οι δημόσιες συμβάσεις, το ΕΣΠΑ και τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, τα ΣΔΙΤ και οι επενδύσεις αλλά και το real estate και η αξιοποίηση ακινήτων. Περαιτέρω, η Δικηγορική μας Εταιρεία έχει αποκτήσει πολύχρονη εμπειρία στον τομέα του ενωσιακού και εθνικού δικαίου προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, έχοντας κατοχυρώσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εθνική αγορά με τη συμμετοχή της σε πληθώρα έργων νομικής αξιολόγησης και συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2016/679 (GDPR), αλλά και στην παροχή εξειδικευ-

Νικόλας Κανελλόπουλος Διευθύνων Εταίρος, Νικόλας Κανελλόπουλος – Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία

50 _ LAWYER

μένων νομικών συμβουλών σε σύνθετα επιχειρησιακά προβλήματα των πελατών μας, αναλαμβάνοντας, σε πολλές περιπτώσεις, τη θέση του Υπεύθυνου Προστασίας Δεδομένων. Η Δικηγορική μας Εταιρεία έχει παράσχει εκτενώς νομικές συμβουλές και υπηρεσίες σε περισσότερους από 60 φορείς του Δημοσίου και του Ιδιωτικού τομέα, τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό, σε θέματα εφαρμογής του GDPR, του ν. 4624/2019 και του νέου νομικού περιβάλλοντος, με το οποίο καλούνται να εναρμονιστούν οι επιχειρήσεις και οι Δημόσιοι Φορείς. Πιο συγκεκριμένα, η «Νικόλας Κανελλόπουλος - Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία» (NKLaw Firm) παράσχει νομικές συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στους ακόλουθους τομείς: ► Υγεία (Όμιλος Βιοϊατρική, Ωνάσειο, Ερρίκος Ντυνάν, Κεντρική Κλινική Αθηνών, ΙΑΣΙΣ, Athens Εye Hospital) ► Τουρισμός (SANI RESORT AND IKOS RESORTS, IKOS ANDALUSIA, HILTON, TEMES, Nikki Beach, AMANZOE, Cavo Tagoo) ► Δημόσιο (Φορείς του Δημοσίου, Επιμελητήρια και επιχειρήσεις του Ευρύτερου Δημοσίου) (ΤΕΕ, ΕΕΑ, ΓΣΕΕ, ΕΔΣΝΑ, ΓΣΕΒΕΕ, Κοινωνία της Πληροφορίας, ΟΑΚΑ, ΑΔΜΗΕ, ΗΔΙΚΑ καθώς και το ΤΑΙΠΕΔ)

► Τ οπική Αυτοδιοίκηση (Περιφέρεια Αττικής, Δήμος Καλλιθέας, Δήμος Αγρινίου, Δήμος Χαϊδαρίου, Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας) ► Επενδύσεις και real estate (Grivalia Hospitality, Prodea Investments, Hotel Brain) ► Διεθνείς ΜΚΟ (Γιατροί Χωρίς Σύνορα) ► Εκπαίδευση (Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό ίδρυμα- Κολλέγιο Αθηνών- Κολλέγιο Ψυχικού, ANATOLIA College, St. Catherine’s British School, Ίδρυμα Ποιμαντικής Επιμόρφωσης της Αρχιεπισκοπής Αθηνών) ► Ασφάλιση (HDI Global SE- Hellas, Εθνική Ασφαλιστική) ► Μεταφορές και άλλες υπηρεσίες (ΤΡΑΙΝΟΣΕ Α.Ε., ΕΛΤΑ, ΕΛΤΑ Courier, Fraport) ► Φαρμακευτικές εταιρείες (SanofiΒΙΑΝΕΞ-ΒΙΑΝ) ► Μεγάλες επιχειρήσεις και εταιρείες της χώρας (ΑΡΤΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΣ, EUROXX Securities, Σύνδεσμος Μελών Χρηματιστηρίου Αθηνών- ΣΜΕΧΑ, Marks & Spencer Μαρινόπουλος Ελλάδος ΑΒΕΤΕ, Relational AE).

_INFO

Σαφής απόδειξη της επιβράβευσης των αποτελεσματικών και άριστων παρεχόμενων υπηρεσιών, αποτελεί η διάρκεια και επέκταση των υφισταμένων συνεργειών της Δικηγορικής μας Εταιρείας, καθώς και η ενίσχυση του πελατολογίου της με επιχειρήσεις και φορείς που επιζητούν εξατομικευμένες υπηρεσίες και ασφαλείς λύσεις σε επιχειρησιακά προβλήματα που ανακύπτουν από τη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. H Ομάδα GDPR της Δικηγορικής μας Εταιρείας απαρτίζεται από έμπειρους δικηγόρους με διεθνείς πιστοποιήσεις (IAPP), εξειδικευμένη επιστημονική κατάρτιση και μακρόχρονη εργασιακή εμπειρία σε θέματα προστασίας προσωπικών δεδομένων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αυτός είναι και ο λόγος που η Ομάδα GDPR της Εταιρείας μας διακρίθηκε στη διεθνή κατάταξη του «Legal 500». Την Πέμπτη 8 Ιουλίου 2021 η Δικηγορική μας Εταιρεία διακρίθηκε στην κατηγορία Industry/Law Firms/ΤΜΤ Team και παρέλαβε το βραβείο «Data Protection &

Privacy Team» (RUNNER UP) των Business Law Awards της Εταιρείας Boussias. Ανάμεσα στα τιμητικά σχόλια της κριτικής επιτροπής για την εταιρεία μας συμπεριλαμβάνονταν τα εξής: «Η συγκεκριμε ́νη δικηγορικη ́ εταιρι ́α ́ εχει δημιουργη ́σει μι ́α πολυπληθη ́ ομα ́δα ́ εμπειρων και εξειδικευμε ́νων δικηγο ́ρων στον τομε ́α των GDPR. Το πελατολο ́γιό της καλυ ́πτει σχεδο ́ν ́ ολο το φα ́σμα της εμπορικη ́ς δραστηριο ́τητας, αλλα ́ και κλα ́δους υγει ́ας, τοπικη ́ς αυτοδιοι ́κησης και εκπαι ́δευσης. Συνεπω ́ς ει ́ναι σε θε ́ση να ανταποκριθει ́ επιτυχω ́ς σε κα ́θε επιμε ́ρους θε ́μα του συγκεκριμε ́νου τομε ́α, αφου ́ ε ́χει χειριστει ́ και χειρι ́ζεται τα προσωπικα ́ δεδομε ́να απο ́ πολλε ́ς και διαφορετικε ́ς ́ οψεις. Η δε τριβη ́ με το ́σες διαφορετικε ́ς εταιρει ́ες και οργανισμου ́ς, της δι ́νει σαφω ́ς ε ́να προβα ́δισμα εμπειρι ́ας και γνω ́σεων.» «Υψηλο ́ επι ́πεδο υπηρεσιω ́ν στον τομε ́α αυτο ́. Βαθμολογει ́ται με βα ́ση τα κριτη ́ρια της καινοτομι ́ας, της στρατηγικη ́ς και της αποτελεσματικο ́τητας.» «Αδιαμφισβη ́τητη η σημαντικη ́ εξειδι ́κευση και μεγα ́λη εμπειρι ́α σε ζητη ́ματα προστασι ́ας δεδομε ́νων προσωπικου ́ χαρακτη ́ρα. Εντυπωσιακο ́ το πελατολο ́γιο, ενω ́ στοιχει ́ο καινοτομι ́ας αποτελει ́ η πιστοποι ́ηση ποιο ́τητας της εταιρει ́ας.». Επικεφαλής της ομάδας GDPR είναι ο κ. Νικόλας Κανελλόπουλος, Διευθύνων Εταίρος και η κα. Χαρά Ζέρβα, Διαχειρίστρια Εταίρος. Την ομάδα συντονίζει η κα. Ήρα Χιώνη και στελεχώνουν οι: Εύα Δαβάκη, Στέργιος Κωνσταντίνου, Σίσσυ Γεωργιοπούλου, Αντιγόνη Λογοθέτη, Γιώργος Πατρίκιος, Αλεξία Μάτσακα, Χριστίνα Καμπισιούλη, Ιουλία Κωνσταντίνου, Ιωάννα Ζαχαροπούλου, Μιρέλα Πάχου. ■

Ομήρου 34, 6ος όροφος, 106 72 Αθήνα Τ: +30 210 3611 225, 210 3611 236, 210 3614 249, 210 3387 561 F: +30 210 3610 227 Ε: info@kanell.gr W: www.kanell.gr

LAWYER _ 51

_EVENTS

Νάνσυ Βέρρα Chef Officer Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του Ομίλου ΟΠΑΠ «Η πολυπλοκότητα του project, η χρονική διάρκεια και η σημαντική οικονομική αξία και το όφελος για την ΟΠΑΠ ήταν οι λόγοι που το επιλέξαμε για τη συμμετοχή μας. Πολύ καλή πρωτοβουλία, εξαιρετική διοργάνωση και εξαιρετική ευκαιρία για τους συναδέλφους, που ελπίζω να καθιερωθεί σαν θεσμός».

Αλεξία Τροκούδη

Πέννυ Κοντογεώργου

Διευθύντρια Νομικής Υποστήριξης, Ρυθμιστικών Θεμάτων και holdings, ΕΛΠΕ

Partner, Ζούλοβιτς-Κοντογεώργου Δικηγορική Εταιρεία

«Η δυνατότητα συντονισμού του ομαδικού έργου και επιλογής των καλύτερων δυνατοτήτων των μελών της ομάδας, η πολλή δουλειά με υπομονή και η συλλογή των ρυθμιστικών και εταιρικών αντικείμενων αποτελεί την αιτία της επιτυχίας μας. Το Project Kozani είναι το τρίτο μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό πάρκο στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή, για αυτό συμμετείχαμε με αυτό. Ευχαριστούμε την BOUSSIAS για αυτή την πρωτοπόρα ιδέα που έδωσε τη δυνατότητα να καταγράψουμε το έργο μας. Η προσπάθεια περιγραφής μας βοήθησε να δούμε και πόση πολλή δουλειά έχουμε κάνει. Δώσαμε και πήραμε χαρά από το βραβείο και κουράγιο, για να συνεχίσουμε να δουλεύουμε».

«Ηθική ικανοποίηση για την προσπάθεια 20 ετών δικής μου και της συνεταίρου μου, επιβεβαίωση των κόπων μας και ηθική ικανοποίηση για τους πελάτες μας. Τιμή να κριθούμε από συναδέλφους, ανάμεσα σε συναδέλφους και κίνητρο να συνεχίσουμε να προσπαθούμε και να ξεπερνάμε τους εαυτούς μας. Πολλά συγχαρητήρια στην BOUSSIAS που είναι ηγέτιδα στον χώρο. Πρώτη φορά δίνεται βήμα και λόγος στο δικηγορικό επάγγελμα και είμαστε εδώ να στηρίξουμε τις επόμενες διοργανώσεις».

Θεόδωρος Λουκόπουλος Αναπληρωτής Διευθύνων Εταίρος, KLC Law Firm «Η νομική θεωρείται θεωρητική επιστήμη, όμως εμείς ασχολούμαστε με ζητήματα κλινικών μελετών, υγείας, φαρμάκων, κάτι που σε αναγκάζει να μάθεις να σκέφτεσαι τεχνικά και να μάθεις έννοιες της φυσικής να τις μετατρέπεις σε νομικό επιχείρημα και δικόγραφο, κάτι που κάνει τον τομέα μας ιδιαίτερα δύσκολο. Να ευχαριστήσουμε την εταιρεία για την πρωτότυπη σκέψη, που πραγματοποιείται πρώτη φορά στην Ελλάδα. Χρειαζόμασταν και τον θεσμό και αυτήν την όμορφη βραδιά και ελπίζουμε να επαναληφθεί τα επόμενα χρόνια». 52 _ LAWYER

Business Law Awards 2021 ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΙΚΗΤΩΝ Law Firm of the Year LAMBADARIOS LAW FIRM

In-House Team of the Year ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. Βραβείο

Συμμετέχουσα εταιρεία

PLATINUM

LAMBADARIOS LAW FIRM: Η τροποποίηση της Επενδυτικής Συμφωνίας μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και της Ελληνικός Χρυσός ΑΕ

WINNER

Ενότητα 1: Transanctional

Real Estate & Infrastructure Project

Competition. Antitrust & Restructuring Project WINNER

Ομάδα Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του Ομίλου ΟΠΑΠ: Ανεπιφύλακτη έγκριση της απόκτησης κοινού και εν συνεχεία αποκλειστικού ελέγχου από την ΟΠΑΠ Α.Ε. επί της επιχειρηματικής δραστηριότητας Stoiximan σε Ελλάδα και Κύπρο

RUNNER-UP

Papapolitis & Papapolitis: Folli Follie 106 Restructuring

WINNER

Ομάδα Νομικών, Ρυθμιστικών Θεμάτων και Κανονιστικής Συμμόρφωσης του Ομίλου ΟΠΑΠ: Δημόσια Προσφορά και Εισαγωγή προς Διαπραγμάτευση Ομολογιών της ΟΠΑΠ Α.Ε. μέσω της Έκδοσης Ομολογιακού Δανείου

HIGHLY COMMENDED

Watson Farley & Williams: Η Watson Farley & Williams Συμβουλεύει την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος σχετικά με την Πρώτη Πώληση Χαρτοφυλακίου Ναυτιλιακών Δάνειων

Banking & Finance Project

Energy Project WINNER

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε.: Project Kozani

WINNER

L & L Law Firm: GDPR “Compliance Tool” for Greek Private Schools

RUNNER-UP

In-house νομικοί σύμβουλοι Vodafone Greece: Vantage Towers Greece: Διαχείριση σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας

HIGHLY COMMENDED

ΖΟΥΛΟΒΙΤΣ-ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: Στρατηγικός σχεδιασμός της πλατφόρμας ekiosky’s για ηλεκτρονικές πωλήσεις προϊόντων μικρής λιανικής μέσω δικτύου franchise kiosky’s

WINNER

In-house νομικοί σύμβουλοι Vodafone Greece: Vantage Towers Greece: Σύσταση εταιρείας κοινής συμμετοχής από Vodafone και Wind

PLATINUM

LAMBADARIOS LAW FIRM: Lambadarios Law Firm as Leader in the Energy Sector in Greece

TMT & Privacy Project

Corporate & Commercial Project

Ενότητα 2: Industry / Law Firms

Law Firms / Health-Pharma-Life Sciences Team WINNER

KLC LAW FIRM: KLC Health-Pharma-Life Sciences Team

WINNER

LAMBADARIOS LAW FIRM: Lambadarios Law Firm as Leader in the Energy Sector in Greece

WINNER

ΖΟΥΛΟΒΙΤΣ-ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: Digital Transformation

RUNNER-UP

Νικόλας Κανελλόπουλος - Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία: Data Protection & Privacy Team

PLATINUM

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε.: Νομική Υπηρεσία Ομίλου ΕΛΠΕ

Law Firms / Energy Team

Law Firms / TMT Team

Ενότητα 3: Industry / In-House In-House Energy / TMT Team WINNER

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε.: Νομική Υπηρεσία Ομίλου ΕΛΠΕ

RUNNER-UP

In-house νομικοί σύμβουλοι Vodafone Greece

LAWYER _ 53

_LAWYER ON TOUR

Ben Trott Managing Director & Law Firm Consultant, Marketing Lawyers

Οι άνθρωποι αγοράζουν ανθρώπους Σε μια εφ’ όλης της ύλης συζήτηση για τη στρατηγική marketing των νομικών υπηρεσιών, μιλήσαμε με τον Managing Director της Marketing Lawyers για την αξία του personal branding, τους τρόπους με τους οποίους οικοδομούνται σχέσεις στην αγορά που επιτρέπουν σε δικηγόρους να ξεχωρίσουν στον τομέα εξειδίκευσής τους, καθώς και τα αποτελεσματικά κανάλια επικοινωνίας των δικηγορικών εταιρειών με τους (εν δυνάμει) πελάτες τους. Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Μιλήστε μας λίγο για τον εαυτό σας και την επαγγελματική σας πορεία. Ξεκίνησα την καριέρα μου σε μια δικηγορική εταιρεία του Ηνωμένου Βασιλείου στο τμήμα της διοίκησης, πριν αποφασίσω να σπουδάσω νομικά. Αυτό μου έδωσε μια καλή βάση γνώσης του τρόπου λειτουργίας των δικηγορικών εταιρειών, της ορολογίας και της εργασίας σε εταιρικό περιβάλλον. Προχωρώντας, τρία χρόνια πριν την αποφοίτησή μου από το τμήμα Law and Business του Πανεπιστημίου, βρέθηκα να βοηθάω στην προώθηση δικηγόρων σε ένα επιμελητήριο στο Νότιγχαμ της Αγγλίας. Αφού δούλεψα με δικηγόρους για περίπου ένα χρόνο, μετακινήθηκα εσωτερικά σε δικηγορικό γραφείο ως κατώτερο στέλεχος marketing. Πέρασα επτά χρόνια σε αυτή την εταιρεία, έχοντας ανοδική πορεία μέχρι να γίνω διευθυντής, συμμετέχοντας στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας και βοηθώντας στη διαχείριση 280 υπαλλήλων και 20 γραφείων σε όλη την Αγγλία. Ήμουν υπεύθυνος για το marketing και την επιχειρηματική ανάπτυξη και, με την πάροδο των ετών, αύξησα τα έσοδα της ιστοσελίδας τους από τις 250.000 λίρες σε πάνω από 2 εκατομμύρια λίρες ετησίως.

54 _ LAWYER

Ποια είναι τα πιο αποτελεσματικά κανάλια επικοινωνίας για την αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών;

Στη συνέχεια, αποφάσισα να ξεκινήσω τη δική μου συμβουλευτική εταιρεία/πρακτορείο, την Marketing Lawyers, βοηθώντας άλλες εταιρείες σε όλους τους τομείς του marketing. Μέχρι σήμερα, έχω συμβουλεύσει πάνω από 60 πελάτες από τον χώρο των νομικών υπηρεσιών σε 4 ηπείρους και έχω βοηθήσει να κερδίσουν οι πελάτες μου εργασία αξίας εκατομμυρίων λιρών.

Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας, το blogging και τα βίντεο είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι επικοινωνίας για τις δικηγορικές εταιρείες. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να επιλέξουν ένα δικηγορικό γραφείο με βάση την ποιότητα των μηνυμάτων, της φήμης και του συνοδευτικού υλικού του. Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας της εταιρείας, συμπεριλαμβανομένων των άρθρων και των blogs, μπορεί να βοηθήσει την εταιρεία σας να γίνει πιο ορατή στο διαδίκτυο και μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό το περιεχόμενο για να προβάλετε την εμπειρία σας. Κάθε δικηγορικό γραφείο που θέλει να προσελκύσει νέους πελάτες πρέπει να έχει ισχυρή διαδικτυακή παρουσία, να παρέχει περιεχόμενο υψηλής ποιότητας και στη συνέχεια να προωθεί αυτό το περιεχόμενο μέσω ψηφιακού marketing. Τα καλύτερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε, εάν δραστηριοποιείστε στην αγορά νομικών υπηρεσιών, είναι το LinkedIn και το Twitter, καθώς απευθύνονται στα κοινά που σας ενδιαφέρουν και μπορούν να αποτελέσουν εξαιρετικές πλατφόρμες για δικτύωση. Αυτό σε αντάλλαγμα μπορεί να προσφέρει υψηλότερα επίπεδα συστάσεων (referrals) και αλληλεπίδρασης με τους χρήστες, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση του brand και της διαδικτυακής φήμης της εταιρείας σας. Μπορείτε, επίσης, να οικοδομήσετε ένα πελατολόγιο προσεγγίζοντας δυνητικούς πελάτες σε βασικές αγορές-στόχους, ενώ με τη βοήθεια του LinkedIn και του Twitter οι άνθρωποι μπορούν να δημοσιεύουν ή να διαφημίζουν τις δεξιότητες ή τις υπηρεσίες τους - όπου χρειάζεται. Μπορείτε, επιπλέον, να χρησιμοποιήσετε αυτές τις πλατφόρμες, για να σχολιάζετε θέματα και να διατυπώνετε απόψεις. Μοιραζόμενοι με άλλους ποιοτικές συμβουλές ή σκέψεις, μπορείτε να βοηθήσετε στη δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης με υφιστάμενους ή δυνητικούς πελάτες και να λάβετε συστάσεις. Το TikTok, το Instagram και το Facebook παρέχουν πολύ μικρότερη απόδοση της επένδυσης επί του παρόντος, καθώς η δημογραφική ομάδα και ο σκοπός των πλατφορμών είναι διαφορε-

Γιατί είναι σημαντικό το marketing και το προσωπικό branding για τους δικηγόρους και τις δικηγορικές εταιρείες; Όλοι μας χτίζουμε ένα προσωπικό brand, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Το marketing απλώς επικεντρώνεται σε αυτή τη στρατηγική, για να σας βοηθήσει να επιτύχετε τους επαγγελματικούς και επιχειρηματικούς σας στόχους. Οι ανθρώπινες σχέσεις οικοδομούνται σε μεγάλο βαθμό πάνω σε συσχετισμούς. Εάν έχετε θετικούς συνειρμούς για κάποιον ή μια υπηρεσία, τότε έλκεστε από αυτόν και είναι πιο πιθανό να τον συστήσετε και να τον παραπέμψετε σε άλλους ανθρώπους. “Οι άνθρωποι αγοράζουν ανθρώπους” και, έτσι, η προώθηση της εμπειρίας σας βοηθά να βρείτε νέες αγορές και να χτίσετε φήμη και πελατολόγιο. Ορισμένοι δικηγόροι πιστεύουν ότι δεν χρειάζεται να επενδύσουν στο προσωπικό τους brand, δεδομένου ότι είναι ήδη μέρος μιας δικηγορικής εταιρείας που έχει τη δική της ταυτότητα και τη δική της σελίδα. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει, καθώς έχετε ήδη ένα προσωπικό brand και θα μπορούσατε να βελτιώσετε τα ‘θεμέλια’ που έχετε θέσει. Με απλά λόγια, το personal branding είναι ο έλεγχος (όσο το δυνατόν καλύτερα) του τρόπου με τον οποίο σας αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Δείχνει πώς διαφέρετε από τους άλλους δικηγόρους και νομικούς συμβούλους και γιατί είστε ο "κατάλληλος" στον τομέα που έχετε επιλέξει. Η διαφήμιση και το marketing τόσο του εαυτού σας, όσο και των υπηρεσιών της δικηγορικής σας εταιρείας για μια μακρόχρονη περίοδο, είναι ένας από τους κύριους τρόπους για να δημιουργήσετε μια εταιρεία ή ένα κοινό που βασίζεται τόσο στην αναγνώριση του ονόματος, όσο και στη φήμη. Ζούμε σε έναν ψηφιακό κόσμο και, ως εκ τούτου, η online δικτύωση και παρουσία δεν ήταν ποτέ πιο σημαντική για την οικοδόμηση σχέσεων σε μια αγορά, όπου οι πελάτες έχουν άπειρες επιλογές. Ένα σαφές σχέδιο και μια στρατηγική επικοινωνίας μπορούν να βοηθήσουν να παρουσιάσετε εσάς ή την εταιρεία σας ως την καλύτερη επιλογή για τους πελάτες.

Όλοι μας χτίζουμε ένα προσωπικό brand, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι

LAWYER _ 55

_LAWYER ON TOUR τικός από αυτόν που εξυπηρετούν το LinkedIn και το Twitter.

Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο αντίκτυπος της πανδημίας Covid-19 στο marketing;

Ποιες είναι οι βασικές αρχές marketing που πρέπει να ενσωματώσουν οι δικηγορικές εταιρείες στην επιχειρηματική τους στρατηγική;

Με περισσότερους ανθρώπους από ποτέ να στρέφονται στο διαδίκτυο για ό,τι χρειάζονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας, υπήρξε συνεχής αύξηση της διαδικτυακής διαφήμισης τόσο στις μηχανές αναζήτησης, όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όλοι αντιλαμβάνονται, πλέον, τα οφέλη του ψηφιακού marketing, της διαδικτυακής προώθησης, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του περιεχομένου της ιστοσελίδας στην προσέγγιση των δυνητικών πελατών. Παρόλο που ορισμένες εταιρείες περιόρισαν τις δαπάνες marketing στις αρχές της πανδημίας, βλέπουμε τώρα να επανέρχεται η ζήτηση για υπηρεσίες και ο προϋπολογισμός των δικηγορικών εταιρειών για το marketing αρχίζει να διευρύνεται ή να μεταφέρεται σε ψηφιακές υπηρεσίες, αντί για τα παραδοσιακά μέσα. Βλέπουμε πλέον, περισσότερες εταιρείες να επενδύουν σε διαδικτυακά σεμινάρια, βίντεο, online περιεχόμενο, καινούριες ιστοσελίδες, live chat, πύλες πληρωμών, email marketing, επικοινωνία μέσω εφαρμογών, διαδικτυακά φυλλάδια και διαφήμιση στη Google. Πιστεύω ότι θα εξακολουθήσουν να παίζουν σημαντικό ρόλο οι εκδηλώσεις δικτύωσης και το marketing πρόσωπο με πρόσωπο, ωστόσο θα είναι πολύ λιγότερες σε σχέση με το παρελθόν, ενώ οι επενδύσεις στην ψηφιακή διαφήμιση θα είναι πολύ περισσότερες. Είναι τώρα πιο σημαντικό από ποτέ οι δικηγορικές εταιρείες να στραφούν σε αυτή τη νέα κανονικότητα, για να διασφαλίσουν ότι δεν θα μείνουν πίσω στην πορεία προς το μέλλον.

Οι βασικές αρχές του marketing των δικηγορικών εταιρειών είναι οι ίδιες που ισχύουν για όλες τις επιχειρήσεις - να ορίσετε το πεδίο σας, να κατανοήσετε τι προσφέρετε στους πελάτες και να αναλύσετε τις υπηρεσίες σας. Αυτό επιτυγχάνεται στο διαδίκτυο μέσω μιας ισχυρής στρατηγικής marketing περιεχομένου (content marketing), σε συνδυασμό με έναν καλά σχεδιασμένο, βελτιστοποιημένο για μηχανές αναζήτησης (SEO) και εύχρηστο ιστότοπο. Στη συνέχεια, πρέπει να καταλάβετε πώς κοστολογείτε τις υπηρεσίες σας, τι είναι κερδοφόρο και τι αξία μπορείτε να προσφέρετε στους πελάτες που σας εμπιστεύονται. Επόμενο βήμα είναι να επεξεργαστείτε ποιο είναι το target group σας, πού βρίσκονται οι δυνητικοί πελάτες, πώς σκέφτονται και πώς αναθέτουν εργασία σε παρόχους νομικών υπηρεσιών. Έπειτα, μπορείτε να σχεδιάσετε μια στρατηγική για το πώς θα μπορούσατε να αλληλεπιδράσετε με αυτές τις προοπτικές και τι θα έκανε τους δυνητικούς πελάτες να επιλέξουν την εταιρεία σας έναντι άλλων. Η αγορά νομικών υπηρεσιών γίνεται είτε υπό πίεση, είτε με προσεκτική έρευνα. Συχνά, ο πελάτης βρίσκεται σε δυσχερή θέση και ως εκ τούτου θα ζητήσει από φίλους, συγγενείς ή άλλους επαγγελματίες συστάσεις σχετικά με το σε ποιον να απευθυνθεί. Επομένως, οι εκστρατείες σας πρέπει να είναι διαφορετικές όσον αφορά τα σημεία επαφής και την ορολογία. Οι πελάτες ενδιαφέρονται για τη διαφάνεια στην τιμή, το αποτέλεσμα, τα χρονικά πλαίσια και την ποιότητα των υπηρεσιών που θα λάβουν. Η εύρεση του συγκεκριμένου πεδίου δραστηριοποίησής σας, η ανάδειξη του εαυτού σας ως ειδικού σε κάθε τομέα και η προώθηση αυτών των πληροφοριών είναι ένα καλό σημείο για να ξεκινήσετε. Η χρήση αυτών των αρχών marketing στη στρατηγική της δικηγορικής σας εταιρείας θα βοηθήσει με την πάροδο του χρόνου να προσελκύσετε περισσότερους πελάτες, αυξάνοντας τα έσοδα και στοχεύοντας σε μεγαλύτερο κέρδος για την εταιρεία σας. Συχνά, η δημιουργία ενός κοινού λειτουργεί σαν ‘χιονοστιβάδα’ που φέρνει περισσότερη δουλειά, καθώς βελτιώνετε τη φήμη σας.

Το personal branding είναι ο έλεγχος του τρόπου με τον οποίο σας αντιλαμβάνονται οι άλλοι

Ποια βιβλία διαβάσατε τους τελευταίους 12 μήνες / διαβάζετε αυτή τη στιγμή; Αυτή τη στιγμή ακούω ηχητικά βιβλία (audiobooks), καθώς ταιριάζει περισσότερο στον τρόπο ζωής μου, επιτρέποντάς μου να μαθαίνω πράγματα από περισσότερα βιβλία, πιο γρήγορα απ' ό,τι αν αφιέρωνα χρόνο να τα διαβάσω. Μερικά από τα βιβλία που διάβασα προσφάτως είναι τα εξής: • Rich Dad, Poor Dad • Business for Punks • The E-myth Revisited Το αγαπημένο μου βιβλίο είναι το ‘How to win friends and influence people’ του Dale Carnegie. ■ 56 _ LAWYER

_WORLD REPORT

ΝΈΑ ΔΙΑΒΑΤΉΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΌΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΊΑ

130 ΧΩΡΕΣ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ ΓΙΑ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Ο Οργανισμός Οικονομικής Ανάπτυξης και Συνεργασίας (ΟΟΣΑ) ανακοίνωσε τη συμφωνία 130 κρατών για ένα σχέδιο φορολογικών μεταρρυθμίσεων σχετικά με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Το σχέδιο κινείται σε δύο πυλώνες. Σύμφωνα με τον πρώτο, πρόκειται να οδηγήσει σε μεταφορά ορισμένων φορολογικών δικαιωμάτων των πολυεθνικών επιχειρήσεων από τις χώρες καταγωγής τους στις χώρες εντός των οποίων δραστηριοποιούνται και έχουν κέρδη ανεξάρτητα από το αν έχουν φυσική παρουσία σε αυτές. Σύμφωνα με τον δεύτερο πυλώνα, στόχος είναι η δημιουργία ενός ενιαίου ελάχιστου συντελεστή φόρου εταιριών 15% που αναμένεται να αποφέρει περισσότερα από 150 δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια φορολογικά έσοδα σε παγκόσμιο επίπεδο. Το σχέδιο είναι αποτέλεσμα της συμφωνίας των G7 για τον καθορισμό ενός παγκόσμιου φορολογικού συντελεστή και θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέχρι το 2023. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΟΣΑ Mathias Cormann δήλωσε ότι το σχέδιο των δύο πυλώνων «θα διασφαλίσει ότι οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες πληρώνουν τον δίκαιο φόρο που τους αναλογεί παντού». Πολλά μικρά ιδίως κράτη έχουν αρνηθεί την υπογραφή της συμφωνίας, μεταξύ των οποίων η Ιρλανδία, τα Μπαρμπάντος, ο Άγιος Βικέντιος, οι Γρεναδίνες, η Ουγγαρία, η Εσθονία, η Κένυα, η Νιγηρία, το Περού και η Σρι Λάνκα.

Από Δευτέρα 5 Ιουλίου ξεκινά για τη γειτονική χώρα η έκδοση των νέων διαβατηρίων της, στα οποία θα αναγράφεται το όνομα “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”. Πρώτος πολίτης που θα αιτηθεί και θα παραλάβει το πρώτο διαβατήριο με το νέο όνομα της χώρας είναι ο πρωθυπουργός, Ζόραν Ζάεφ. Σε συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό των Σκοπίων “TV 21” ο Ζόραν Ζάεφ ανέφερε ότι πρόκειται για μια ακόμη εκπλήρωση υποχρέωσης της Συμφωνίας των Πρεσπών εκ μέρους της χώρας. Ακόμη τόνισε πως στο πλαίσιο της συμφωνίας υπάρχουν πολλές υποχρεώσεις που έχουν εκπληρωθεί, αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν και από τις δύο πλευρές.

ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΌ ΣΤΕ ΕΠΙΤΑΧΎΝΕΙ ΤΙΣ ΔΕΣΜΕΎΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΊΜΑ Το Γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας (Conseil d’Etat) διέταξε την κυβέρνηση να αναλάβει ταχύτερη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής, όπως προβλέπεται από την Συμφωνία του Παρισίου για το κλίμα. Όπως επισημάνθηκε από το γαλλικό ΣτΕ, η Γαλλία υπερβαίνει κατά πολύ τις δεσμεύσεις της για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 30% έως το 2030. Η κυβέρνηση οφείλει να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την επίτευξη των στόχων πριν από τις 31 Μαρτίου 2022. Στο πλαίσιο αυτό πιέσεις ασκούνται και από την αύξηση του στόχου της μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από 40% στο 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

LAWYER _ 57

_WORLD REPORT

ΑΠΌΦΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΎ ΔΙΚΑΣΤΗΡΊΟΥ ΤΗΣ ΚΟΛΩΝΊΑΣ ΓΙΑ ΤΑ COOKIES Με απόφασή του το Περιφερειακό Δικαστήριο της Κολωνίας στη Γερμανία έκρινε ότι η διατύπωση «Χρησιμοποιούμε cookies, προκειμένου να βελτιστοποιήσουμε την ιστοσελίδα μας για εσάς και να μπορούμε να τη βελτιώνουμε συνεχώς. Συνεχίζοντας να χρησιμοποιείτε την ιστοσελίδα, αποδέχεστε τη χρήση των cookies», δεν οδηγεί στη λήψη νόμιμης συγκατάθεσης από τον χρήστη για την εγκατάσταση cookies. Το δικαστήριο, βασιζόμενο και σε παλαιότερη απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (C- 673/17 - Planet49) για τα λεγόμενα preticked boxes, θεώρησε το banner της ιστοσελίδας εκτός νομιμότητας, καθώς βασιζόταν στη σιωπηρή συγκατάθεση του χρήστη, ως αποτέλεσμα της χρήσης της ιστοσελίδας.

ΙΝΔΊΑ ΚΑΤΆ TWITTER ΓΙΑ ΥΠΌΘΕΣΗ ΠΑΙΔΙΚΉΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΊΑΣ Το τμήμα δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος της αστυνομίας στο Δελχί προέβη σε ενέργειες κατά της Twitter Inc. & Twitter Communication India για παράλειψη ανάληψης ενεργειών για καταγγελία που υποβλήθηκε από την Εθνική Επιτροπή Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού (NCPR). Η Επιτροπή είχε υποβάλλει καταγγελία για περιστατικά παιδικής πορνογραφίας στην πλατφόρμα micro-blogging. Το Twitter India φαίνεται να μην έδωσε σαφείς πληροφορίες αναφορικά με το κατά ποσόν είναι υπεύθυνο για την αντιμετώπιση του ζητήματος και παρέπεμψε την υπόθεση στο Twitter Inc. με έδρα στις ΗΠΑ. Η έκθεση της αστυνομίας του Δελχί κατηγορεί το Twitter για αποτυχία αναφοράς σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, αλλά και για παράνομη αποθήκευση παιδικού πορνογραφικού περιεχομένου εντός της πλατφόρμας.

58 _ LAWYER

Zoom εναντίον Zoom Μια ενδιαφέρουσα υπόθεση διεκδίκησης εμπορικού σήματος, που αφορά την αμερικανική εταιρία Zoom Video Communications, απασχόλησε το CJEU. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο πλαίσιο της υπόθεσης ανέδειξε το ζήτημα της προστασίας του εμπορικού ονόματος ακόμη και αν αυτό σχετίζεται ήδη με μια εταιρία, εάν η προστασία που επιδιώκεται αφορά διαφορετικά αγαθά και υπηρεσίες. Τα προϊόντα των δύο εταιριών είναι διαφορετικά σύμφωνα με το δικαστήριο, καθώς πρόκειται για software από τη μία πλευρά και computer programs από την άλλη, ενώ απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό το οποίο μπορεί να διαχωρίσει τις παροχές των δύο εταιριών. Η διανομή των προϊόντων των δύο εταιριών μέσω κοινών καναλιών διανομής, αν και ελέγχθηκε στο πλαίσιο της εξέτασης της υπόθεσης, παρ’ όλα αυτά δεν θεωρήθηκε ικανή να επηρεάσει την απόφαση του δικαστηρίου.

27 09 21 

presents

Retaining Performance Under Continuous Disruption



LIVE ON YOUR SCREEN

Early Bird 2 0% until 27/08 /21

Η μεθοδολογία Agile εξασφαλίζει ευελιξία και ανθεκτικότητα σε περιόδους αστάθειας και αβεβαιότητας. Το Agile Finance Conference αναδεικνύει εκείνα τα χαρακτηριστικά που καθιστούν "agile" μια Οικονομική Διεύθυνση και παρουσιάσει αποτελεσματικές πρακτικές και μεθοδολογίες από την Ελλάδα και διεθνώς. ● Πώς επιστρέφουμε σε τροχιά ανάπτυξης μετά από μια κρίση; ● Πώς αναδιαρθρώνουμε τα οικονομικά της επιχείρησης

για να εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση;

● Πώς διοχετεύουμε τη χρηματοδότηση στα χαρακτηριστικά

που παρέχουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην επιχείρησή μας;

● Πώς αξιοποιούμε ευκαιρίες για να διευρύνουμε

ή πώς ανακτούμε το μερίδιο αγοράς που απωλέσαμε;

● Είναι οι περικοπές η ενδεδειγμένη λύση αν δεν πιάσαμε

τους οικονομικούς στόχους μας;

● Πώς να σχεδιάσουμε με γνώμονα

την προδραστικότητα έναντι της αντίδρασης;

www.agilefinance.gr

Συμμετοχές-Χορηγίες: Κωνσταντίνος Ραμπίδης, T: +30 210 661 7777, (εσωτ. 309), E: krambidis@boussias.com Περιεχόμενο: Βασίλης Καφίρης, T: +30 210 661 7777, (εσωτ. 132), E: vkafiris@boussias.com

Official Publication

LAWYER The Business Magazine • Iούλιος - Αύγουστος 2021

ΑΛΕΞΆΝΔΡΑ ΣΔΟΎΚΟΥ Γ. Γ. Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Πανδημία και μισθώσεις ακινήτων _σελ. 20 Digital Markets Act και δίκαιο ανταγωνισμού _σελ. 30

TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152

013