LAWYER The Business Magazine • Iανουάριος 2022
ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ Head of Ethics & Compliance, EU South East Cluster, Philip Morris International
Whistleblowing Directive_σελ. 14 Επιτυχημένες συγχωνεύσεις και εξαγορές_σελ. 20 Η νέα Οδηγία CbCR_σελ. 26 Εναλλακτική επίλυση διαφορών και κλιματική αλλαγή_σελ. 32
TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152
018
presents
Corporate Governance
ΤΡIΤΗ
15 ● 02 ● 2022
LIVE ON YOUR SCREEN
Conference
Η επόμενη μέρα στην Εταιρική Διακυβέρνηση: Best practices ● Lessons learned ● Looking into the future
Μερικούς μήνες μετά την εφαρμογή του νόμου 4706/2020, κορυφαίοι Έλληνες και διεθνείς εισηγητές σκιαγραφούν την επόμενη μέρα στην εταιρική διακυβέρνηση μοιράζονται καλές πρακτικές, συζητούν για τον αντίκτυπο της εταιρικής διακυβέρνησης στην ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη, την αλληλεπίδραση με το πλαίσιο ESG, τις προκλήσεις και τα οφέλη της συμμόρφωσης.
SPEAKERS Michael Herskovich
Global Head of Stewardship, BNP Paribas Asset Management
Βασιλική Δεληστάθη
Νομική Σύμβουλος, Επικεφαλής της Διεύθυνσης Νομικών Υπηρεσιών, Όμιλος Quest | Εταιρική Γραμματέας στo ΔΣ της μητρικής εταιρείας «Quest Holdings»
Ιωάννης Καραγιάννης
Επικεφαλής της Ομάδας Εργασίας του ΣΕΒ για την Εταιρική Διακυβέρνηση | Mέλος ΔΣ, ΣΕΒ | Eκτελεστικός Πρόεδρος, Όμιλος OLYMPIA
Ιωάννης Α. Αψούρης Γενικός Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών,
Όμιλος ΕΛΠΕ
Αθανάσιος Στ. Κουλορίδας
Πρ. Διοικούσας Επιτροπής, Ένωση Εισηγμένων Εταιρειών | Επίκουρος Καθ. Δικαίου Εταιρειών & Κεφαλαιαγοράς, ΟΠΑ
Σμαράγδα Ρηγάκου
Group Legal Counsel & Head of Compliance Unit, Όμιλος Χρηματιστηρίου Αθηνών
Αναστασία (Νατάσα) Στάμου
Β’ Αντιπρόεδρος, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς
Λήδα Κοντογιάννη Διευθύντρια Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εταιρικός Γραμματέας,
MYTILINEOS
www.corporate-governance.gr
Συμμετοχές: Μαρία Βασιλικούδη, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 109) E: mvasilikoudi@boussias.com Χορηγίες: Λήδα Πλατή, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 271) E: lplati@boussias.com Περιεχόμενο: Αλεξάνδρα Βαρλά, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 118), E: avarla@boussias.com
Official Publication
LAWYER
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
TIMH: 11,00 € ISSN: 2732-6152
018
The Business Magazine • Iανουάριος 2022
ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ
The Business Magazine www.lawyermagazine.gr
Head of Ethics & Compliance, EU South East Cluster, Philip Morris International
04 _
05
Editorial
News & Updates
08 _
Cover Story: Αντιγόνη Δημοπούλου Head of Ethics & Compliance, EU South East Cluster, Philip Morris International
25 _
Lawyer Viewpoint: Νέος Αναπτυξιακός Νόμος
32 _
In the Spotlight: Εναλλακτική επίλυση διαφορών και κλιματική αλλαγή: Ο ρόλος της διαιτησίας στις περιβαλλοντικές διαφορές
45 _
Lawyer Viewpoint: Υπέρ της Επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα οι “Times”
54 _
World Report
EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M
Whistleblowing Directive_σελ. 14 Επιτυχημένες συγχωνεύσεις και εξαγορές_σελ. 20
_
Αλεξάνδρα Βαρλά
Η νέα Οδηγία CbCR_σελ. 26 Εναλλακτική επίλυση διαφορών και κλιματική αλλαγή_σελ. 32
avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ
Αλεξιάννα Τσότσου
14
20 _
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣ
In the Spotlight: Whistleblowing Directive: Η νέα Οδηγία της ΕΕ για την αναφορά και καταγγελία παραβιάσεων του ευρωπαϊκού δικαίου
In the Spotlight: Συγχωνεύσεις και εξαγορές: Κρίσιμα νομικά σημεία για την επιτυχημένη ολοκλήρωσή τους
ACCOUNT MANAGER
26
_
_
31
_
In the Spotlight: Η νέα Οδηγία CbCR για τη φορολογική διαφάνεια στις πολυεθνικές εταιρείες _
Ιndustry Focus: Ναταλί Κεδίκογλου General Counsel (Greece), Hellas Gold SA – Thracean Gold Mining SA – Thrace Minerals SA
46 _
Λήδα Πλατή
lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ
Ρούλη Σαμίου
rsamiou@boussias.com ART DIRECTOR
Nατάσσα Θεοδοσίου ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Lawyer Viewpoint: Άυλο διαζύγιο μέσω του gov.gr
Χρύσα Δανιηλίδου
42
Αdobe Stock
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ
Θωμάς Αρσένης IMAGE BANK
_
38
Λυδία Βενέρη
Opinions: Ιωάννης Ελ. Κοϊμτζόγλου, Δικηγόρος, Δ.Ν., Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
50
Ρίτα Κανδάκη
ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Ιωάννα Παχή, Δηµήτρης Φαραός, Θανάσης Μουτζίκος
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ
_
Pressious Arvanitidis
Lawyer On Tour: Eleanor Weaver, CEO Luminance
Opinions: Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης, Δικηγόρος, Δ.Ν., Μεταδιδάκτωρ (Post – Doc) Νομικής Αθηνών, CIPP/E
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ
ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ
Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ
Κωσταντίνος Χασιώτης, Αλέξης Σουλιώτης, Λίνα Γκολοµάζου
14
ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ΕΤΗΣΙΕΣ) Εταιρειών: €121 Ιδιωτών: €99 Φοιτητών: €77 Κύπρου-Εξωτερικού: €132
ΕΚΔΟΤΗΣ
Μιχάλης Κ. Μπούσιας ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ
Νένα Γιαννακίδου CREATIVE DIRECTOR
Γιώργος Τριχιάς ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com
32
26 LAWYER _ 3
Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152
_EDITORIAL
“THE WAY WE SPEND OUR TIME IS THE WAY WE SPEND OUR LIVES”- Seth Godin
Δ
ιαβάζω καθημερινά το blog του Αμερικανού Seth Godin, κατά γενική ομολογία μιας από τις επιδραστικότερες προσωπικότητες στον χώρο του marketing και της επιχειρηματικότητας.
Στις 3 Ιανουαρίου – και έχοντας ακυρώσει ένα ακόμη ταξίδι και μια ακόμη συνάντηση με φίλους, ευγενική χορηγία της περιβόητης μετάλλαξης Όμικρον – έλαβα το ημερήσιο newsletter του Αμερικανού συγγραφέα, με τίτλο “Generative Hobbies”. Το άρθρο αφορούσε ένα νέο είδος χόμπι, γύρω από την κοινότητα, την ηγεσία και την δημιουργία δημοσίων (αντί ιδιωτικών) αγαθών. Δεν θα σταθώ τόσο στην (ομολογουμένως πολύ ενδιαφέρουσα) ανάλυση των generative hobbies και την αξία της συνεισφοράς, της σύνδεσης και της ανταλλαγής ιδεών, αλλά στην φράση με την οποία έκλεινε το άρθρο - The way we spend our time is the way we spend our lives – η οποία με έκανε να σκεφτώ πόσο συχνά περνάμε τον χρόνο μας αγχωμένοι και προβληματισμένοι. Οφείλω να ομολογήσω ότι, επηρεασμένη από τις συνεχείς ανατροπές που προκάλεσε η έξαρση των κρουσμάτων μέσα στις γιορτές, αλλά και από το γεγονός ότι τα τελευταία δυο χρόνια παρατηρώ ότι αδυνατούμε να προγραμματίσουμε όχι απλώς την επόμενη μέρα, αλλά το επόμενο λεπτό στην καθημερινότητά μας, η νέα χρονιά με βρήκε αρκετά απογοητευμένη και ανησυχητικά επιφυλακτική στο να θέσω οποιασδήποτε μορφής στόχο. Άραγε, έτσι θέλουμε να περνάμε τον χρόνο μας; Η απάντηση είναι – και ευχαριστώ τον Seth Godin για αυτό – κατηγορηματικά όχι. Στο LAWYER θα γυρίσουμε επιδεικτικά την πλάτη στην ανασφάλεια και την αβεβαιότητα και θα μείνουμε πιστοί στα δημιουργικά μας πλάνα για το 2022. Σημειώστε στα ημερολόγιά σας το Corporate Governance Conference στις 15 Φεβρουαρίου, το Data Privacy & Protection Conference στις 7 Ιουνίου, το Legal Tech & Innovation Conference στις 4 Οκτωβρίου, το Employment Law Conference την 1η Δεκεμβρίου, τα Business Law Awards τον Οκτώβριο, αλλά και το Navarino Business Summit, μια μοναδική B2B συνάντηση που θα διεξαχθεί στις 5 & 6 Μαΐου, συνδυάζοντας πρωτότυπο συνεδριακό περιεχόμενο, επιχειρηματικές συναντήσεις, δικτύωση, ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών.
Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief
Μην ξεχάσετε να ρίξετε μια ματιά και στο “Lawyer Innovation Corner”, τη νέα στήλη του περιοδικού για την καινοτομία και τον μετασχηματισμό της αγοράς παροχής νομικών υπηρεσιών. Καλή ανάγνωση! 4 _ LAWYER
_NEWS&UPDATES
ΤΡΊΤΟΣ ΚΎΚΛΟΣ ΠΙΣΤΟΠΟΊΗΣΗΣ ΔΙΚΗΓΌΡΩΝ ΓΙΑ ΈΚΔΟΣΗ ΣΥΝΤΆΞΕΩΝ E-ΕΦΚΑ Η δυνατότητα εκ νέου εξέτασης θα δοθεί σε περισσότερους από 2.000 δικηγόρους και λογιστές οι οποίοι δεν πιστοποιήθηκαν στους προηγούμενους κύκλους, κατόπιν αιτήματος του δικηγορικού σώματος, σύμφωνα με ανακοίνωση του e-ΕΦΚΑ. Οι εξετάσεις θα πραγματοποιηθούν την Πέμπτη 10 Φεβρουαρίου και οι επιτυχόντες θα εγγραφούν και αυτοί στο μητρώο πιστοποιημένων επαγγελματιών για την έκδοση των συντάξεων. Οι ανωτέρω θα πρέπει να ακολουθήσουν τις οδηγίες που θα δοθούν από την επιτροπή εξετάσεων, οι οποίες θα αναρτηθούν στη σχετική πλατφόρμα με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Την Τρίτη 1η Φεβρουαρίου ξεκινά ο τρίτος κύκλος πιστοποίησης δικηγόρων και λογιστών με επιπλέον 1.200 συμμετέχοντες, με στόχο να ενταχθούν άμεσα στη διαδικασία έκδοσης συντάξεων.
ΠΡΌΣΤΙΜΟ 30.000 ΕΥΡΏ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΠΔΠΧ ΓΙΑ ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΜΈΝΕΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΈΣ ΠΡΟΩΘΗΤΙΚΈΣ ΕΝΈΡΓΕΙΕΣ
Πρόστιμο 30.000 ευρώ για αυτοματοποιημένες τηλεφωνικές προωθητικές ενέργειες μετά από πλήθος καταγγελιών επιβλήθηκε από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα σε εταιρία. Σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποίησε η Αρχή, η εταιρία λειτουργώντας ως υπεύθυνος επεξεργασίας πραγματοποίησε αυτοματοποιημένες τηλεφωνικές προωθητικές ενέργειες χωρίς να έχει λάβει προηγουμένως ειδική συγκατάθεση από τα υποκείμενα των δεδομένων. Αυτό αποδείχθηκε από το γεγονός ότι ο υπεύθυνος επεξεργασίας δεν προσκόμισε κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει τη λήψη προηγούμενης συγκατάθεσης από το υποκείμενο των δεδομένων. Επιπλέον, στα υποκείμενα των δεδομένων δεν παρεχόταν καμία πληροφόρηση αναφορικά με την ταυτότητα του υπεύθυνου επεξεργασίας. Έτσι, η Αρχή έκρινε ότι η εταιρία παραβίασε τα άρθρα 13 και 14 του ΓΚΠΔ αλλά και το άρθρο 11 του Ν. 3471/2006 και επέβαλε πρόστιμο ύψους 30.000 ευρώ.
ΑΠΌΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥΣ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΟΎΝΤΑΙ ΜΕ "ΜΠΛΟΚΆΚΙ" Με την απόφαση 13/2022 του Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώνονται οι εγκύκλιοι του Υπουργείου Εργασίας Φ.80000/οικ.2460/106/20.1.2017 και Φ.80000/οικ.5547/248/7.2.2017, ως εισάγουσες κανονιστική ρύθμιση και μάλιστα αντίθετη με τα οριζόμενα στο ν. 4387/2016, που προέβλεπαν αδικαιολόγητα την εξαίρεση των δικηγόρων συνεργατών από την εφαρμογή της παρ. 9 του άρθρου 39 του ν. 4387/2016 που προβλέπει καταβολή εισφορών μισθωτού με συμμετοχή και της δικηγορικής εταιρείας-γραφείου που απασχολεί το δικηγόρο συνεργάτη. Στην ασφάλιση μισθωτού θα υπάγονται και οι δικηγόροι πλέον, εφόσον: 1. Αμείβονται με δελτίο παροχής υπηρεσιών, 2. Έχουν διαρκή σχέση με μία ή δύο δικηγορικές εταιρείες ή με έναν ή δύο άλλους δικηγόρους ή με μία εταιρεία και έναν δικηγόρο, ανεξαρτήτως αν η μεταξύ τους συμφωνία είναι έγγραφη ή άτυπη, και 3. Το εισόδημά τους προέρχεται αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο από την απασχόλησή τους αυτή (σε ένα ή και δύο πρόσωπα φυσικά ή/και νομικά).
LAWYER _ 5
_NEWS&UPDATES ΣΤΟ ΔΙΚΑΣΤΉΡΙΟ ΤΗΣ ΕΕ ΠΑΡΑΠΈΜΠΕΤΑΙ Η ΕΛΛΆΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΉ ΡΎΠΑΝΣΗ
ΕΠΈΚΤΑΣΗ ΧΟΡΉΓΗΣΗΣ ΕΠΙΔΌΜΑΤΟΣ ΜΗΤΡΌΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕ ΈΜΜΙΣΘΕΣ ΔΙΚΗΓΌΡΟΥΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΈΝΕΣ ΣΤΟΝ E-ΕΦΚΑ Με εγκύκλιο του Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, δίνονται διευκρινίσεις ως προς τη χορήγηση του επιδόματος κύησης και λοχείας για τις έμμισθες δικηγόρους και συγκεκριμένα, παρέχονται διευκρινίσεις επί του άρθρου 83 του ν. 4826/2021. Σύμφωνα με την εγκύκλιο, η έμμισθη δικηγόρος που υπάγεται στο πρώην Ε.Τ.Α.Α.Τ.Α.Ν. δικαιούται επίδομα κυοφορίας και λοχείας για 119 ημέρες (17 εβδομάδες), εκ των οποίων οι 56 ημέρες (8 εβδομάδες) πριν τον τοκετό και οι 63 ημέρες (9 εβδομάδες) μετά από αυτόν. Προϋπόθεση είναι η πραγματοποίηση από την έμμισθη δικηγόρο 200 τουλάχιστον ημερών ασφάλισης κατά τα δύο τελευταία έτη που προηγούνται της ημέρας του τοκετού, με τις 120 από τις 200 ημέρες ασφάλισης να είναι ως έμμισθη δικηγόρος. Δεν επηρεάζεται η χορήγηση του επιδόματος, αν η έμμισθη δικηγόρος ασκεί ταυτόχρονα το ελεύθερο επάγγελμα με ενεργό ΚΑΔ.
Για την υπέρβαση ετήσιων οριακών τιμών για τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ₂) στην Αθήνα παραπέμπεται η Ελλάδα στο δικαστήριο της ΕΕ, βάσει της Οδηγίας 2008/50/ΕΚ που καθορίζει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Τα κράτημέλη πρέπει, μεταξύ άλλων, να περιορίζουν την έκθεση των πολιτών στο διοξείδιο του αζώτου (ΝΟ₂) και στην περίπτωση της Ελλάδας αναφορικά με την περίοδο 20102014 κρίθηκε από την Επιτροπή ότι δεν τηρήθηκε η προβλεπόμενη ετήσια οριακή τιμή ΝΟ₂ στη ζώνη EL0003 (Αθήνα), ενώ δεν υπήρξε και σχέδιο για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις οριακές τιμές ΝΟ₂. Η παράβαση διαπιστώθηκε και στις εκθέσεις των ετών 2017-2018 αλλά και κατά το έτος 2020. Έτσι, τον Οκτώβριο η Επιτροπή άσκησε ενώπιον του ΔΕΕ προσφυγή, προκειμένου να διαπιστωθεί τυχόν παράβαση των υποχρεώσεων της Οδηγίας στην Αθήνα αλλά και η υποχρέωση για λήψη μέτρων, έτσι ώστε η περίοδος υπέρβασης των οριακών τιμών να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη.
ΗΛΕΚΤΡΙΚΉ ΔΙΑΣΎΝΔΕΣΗ ΕΛΛΆΔΑΣ – ΚΎΠΡΟΥ – ΙΣΡΑΉΛ Ειδική επιτροπή που θα αναλάβει το σχέδιο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ συνέστησε το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Το έργο της διασύνδεσης μεταξύ Hadera στο Ισραήλ και Κρήτης περιλαμβάνει τη σύνδεση Hadera και Κοφίνου στην Κύπρο αλλά και τη σύνδεση Κοφίνου και Κορακιάς στην Κρήτη. Το έργο μήκους 1.208 χλμ αναμένεται να παραδοθεί το 2025 και σύμφωνα με τον φορέα υλοποίησης ο προϋπολογισμός ανέρχεται σε 2,4 δισ. ευρώ. Το έργο έχει συμπεριληφθεί για το τμήμα που αφορά την Ελλάδα στο δεκαετές πρόγραμμα ανάπτυξης του ΑΔΜΗΕ που έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και αναφέρει την πρόβλεψη για εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας της διασύνδεσης Αττικής – Κρήτης με τη μελλοντική διασύνδεση προς την Κύπρο και στη συνέχεια προς το Ισραήλ.
6 _ LAWYER
_LAWYER INNOVATION CORNER
ΈΛΕΓΧΟΙ ΤΩΝ ΚΙΝΉΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΑΔΕ Μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου θα πρέπει να αποστείλουν σε ηλεκτρονικό αρχείο οι φορείς στοιχεία προς την ΑΑΔΕ για τον έλεγχο των κινήσεων κεφαλαίου. Συγκεκριμένα, ο έλεγχος θα στοχεύσει σε τόκους καταθέσεων, τόκους εταιρικών ομολογιών εισηγμένων σε τόπο διαπραγμάτευσης εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης, ποσά που έχουν κατατεθεί για ασφάλιση σε ιδιωτικά νοσοκομεία, repos, έντοκα γραμμάτια και ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, μερίσματα, ποσά σε παρόχους κινητής τηλεφωνίας και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια, αλλά και δάνεια στο πλαίσιο του AML. Επιπλέον, οι φορείς εκκαθάρισης συναλλαγών με χρήση καρτών πληρωμών πρέπει να διαβιβάσουν στοιχεία που αφορούν τις σχετικές συναλλαγές για κάρτες που έχουν εκδοθεί στην αλλοδαπή. Ως ομάδες πελατών που θεωρούνται “υψηλού κινδύνου” θεωρούνται ελεύθεροι επαγγελματίες στους οποίους πιστώθηκαν ποσά συνολικών εισοδημάτων άνω του εκάστοτε ορίου και τα νομικά πρόσωπα των οποίων οι συνολικές καταθέσεις ή αναλήψεις μετρητών υπερέβησαν το εκάστοτε όριο. Τα στοιχεία που πρέπει να διαβιβαστούν είναι για τους ελεύθερους επαγγελματίες: ΑΦΜ, ΔΟΥ, όνομα, πατρώνυμο, ημερομηνία γέννησης, υπηκοότητα, είδος πιστοποιητικού, επαγγελματική δραστηριότητα, διεύθυνση, τηλέφωνο, λογαριασμοί, ονοματεπώνυμο συνδικαιούχων, ΑΦΜ συνδικαιούχων, υπόλοιπο λογαριασμών πελάτη κατά την 1/1 εκάστου έτους, πιστώσεις εκάστου έτους στο σύνολο των λογαριασμών του πελάτη και συνολικό υπόλοιπο λογαριασμών του πελάτη την 31/12 εκάστου έτους. Για τα νομικά πρόσωπα: ΑΦΜ, ΔΟΥ, επωνυμία, διεύθυνση, νομική μορφή, αντικείμενο δραστηριότητας, λογαριασμοί πελάτη, καταθέσεις μετρητών εκάστου έτους, αναλήψεις μετρητών εκάστου έτους, υπόλοιπο λογαριασμών πελάτη κατά την 1/1 εκάστου έτους, υπόλοιπο λογαριασμών του πελάτη την 31/12 εκάστου έτους και πιστώσεις εκάστου έτους.
Καλωσορίζοντας το Design στη νομική επιστήμη Της Αλεξάνδρας Βαρλά
Δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τις λέξεις Legal και Design στην ίδια πρόταση. Αν και φαινομενικά ασύνδετες, οι δυο αυτές λέξεις θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα στο μέλλον (αν όχι ήδη από τώρα). Ο όρος φαίνεται να πρωτοεμφανίστηκε το 2001 σε μια διπλωματική εργασία της Dr. Collette R. Brunschwig και ξαναβρέθηκε στο προσκήνιο το 2013, όταν οι Stefania Passera, Margaret Hagan και Helena Haapio τον χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στο Πανεπιστήμιο Stanford της Καλιφόρνια. Αν έπρεπε να καταλήξουμε σε έναν ορισμό, θα λέγαμε ότι πρόκειται για την αξιοποίηση του design στη νομική επιστήμη, με στόχο τον μετασχηματισμό των νομικών υπηρεσιών, συστημάτων και προϊόντων, της εργασίας, της επιχειρηματικής στρατηγικής και της εμπειρίας του χρήστη. Το Legal Design συνδυάζει την τεχνογνωσία του δικηγόρου με τη φιλοσοφία και τη μεθοδολογία ενός σχεδιαστή, προκειμένου να δημιουργήσει χρήσιμες, εύχρηστες και κατανοητές λύσεις για όλους τους εμπλεκόμενους. Στον πυρήνα του Legal Design βρίσκεται η υιοθέτηση μιας πελατοκεντρικής προσέγγισης, η οποία επιτάσσει τον μετασχηματισμό της παροχής νομικών υπηρεσιών κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να ανταποκρίνεται κατάλληλα στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του πελάτη και την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας. Το Legal Design εδράζεται σε 10 βασικές αρχές, τις οποίες θα αναπτύξουμε σε επόμενα τεύχη μέσω του Lawyer Innovation Corner. Μείνετε συντονισμένοι!
LAWYER _ 7
_COVER STORY
Το καθοριστικότερο για εμένα είναι οι άνθρωποι που έχω γνωρίσει Μιλήσαμε με την Αντιγόνη Δημοπούλου για τον ρόλο του σύγχρονου Τμήματος Συμμόρφωσης, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένας Compliance Officer, την αξία της “speak up” κουλτούρας σε μια εταιρεία, αλλά και για τις βασικές υποχρεώσεις που εισήγαγε η Οδηγία Whistleblowing για την προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος.
Της Αλεξάνδρας Βαρλά
Πείτε μας για την πορεία σας μέχρι σήμερα καθώς και για τον νέο σας ρόλο. Καταρχάς, θα ήθελα να ευχηθώ καλή χρονιά, με υγεία και ισορροπία και να σας ευχαριστήσω για την τιμητική πρόσκληση να είμαι παρούσα στο πρώτο τεύχος του “LAWYER” για το 2022. Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό επαγγελματικά, τόσο για τις ευκαιρίες που μου έχουν δοθεί μέχρι σήμερα αλλά, κυρίως, λόγω των πολύ σημαντικών ανθρώπων που έχω γνωρίσει και συνεργαστεί. Αποφοίτησα από τη Νομική του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και συνέχισα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στο London School of Economics, οι οποίες αποτέλεσαν και το έναυσμα, για να συνειδητοποιήσω ότι ήθελα να ασκήσω δικηγορία σε ένα εταιρικό περιβάλλον. Ξεκίνησα την επαγγελματική πορεία στη δικηγορική εταιρία “Κυριακίδης-Γεωργόπουλος & Δανιόλος-Ησαίας” και μετά από περίπου ένα χρόνο εντάχθηκα στη νομική ομάδα της εταιρίας Παπαστράτος, μέλους του Ομίλου Philip Morris International (PMI), της μεγαλύτερης εταιρείας καπνικών προϊόντων στον κόσμο. Το καθοριστικότερο για εμένα είναι οι άνθρωποι που έχω γνωρίσει. Είναι σημαντικό που είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ και να συνεργάζομαι ακόμα με συναδέλφους που μου έδειξαν εμπιστοσύνη, είχαν όρεξη να με καθοδηγήσουν και να μοιραστούν απλόχερα τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους. Και θα ήθελα να αναφερθώ ειδικότερα στους Λεωνίδα Τόλη, Σπύρο Θέμελη και Αντιγόνη Παπανικολάου,
καθότι τους οφείλω πολλά από αυτά που έχω καταφέρει μέχρι σήμερα. Και φυσικά είναι ανεκτίμητη η εμπειρία να εργαστώ στο νομικό τμήμα της μεγαλύτερης ιστορικής καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα, με ένα τόσο ευρύ αντικείμενο νομικών θεμάτων και να πάρω μέρος και στον εξωτερικό και εσωτερικό μετασχηματισμό της, όταν τα τελευταία χρόνια η εταιρία έκανε στροφή στην έρευνα και παραγωγή καινοτόμων προϊόντων δυνητικά μειωμένου κινδύνου. Μεταξύ άλλων που έχει προσφέρει η εταιρία, είναι, επίσης, και η δυνατότητα να κάνω ένα μεταπτυχιακό πάνω σε θέματα ανταγωνισμού στο King’s College, ένα τυπικό προσόν που, ωστόσο, αποδείχθηκε ουσιαστικότατο και ιδιαίτερα χρήσιμο στην πράξη. Πριν από περίπου ένα χρόνο δέχθηκα μία πολύ τιμητική πρόταση από την κεντρική νομική ομάδα της ΡΜΙ να αναλάβω επικεφαλής του τμήματος Συμμόρφωσης και Δεοντολογίας για τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Με οδηγό, λοιπόν, την επαγγελματική περιέργεια, θεώρησα ότι μετά από 11 χρόνια στο νομικό τμήμα της Παπαστράτος ήταν ώρα να ανοίξω μία νέα επαγγελματική πόρτα και να αντιμετωπίσω μία ενδιαφέρουσα πρόκληση. Νέο αντικείμενο και συνεργασία με διαφορετικές αγορές και συναδέλφους από πολλές χώρες. Το τμήμα Συμμόρφωσης & Δεοντολογίας υπάγεται στο Νομικό Τμήμα, αλλά το αντικείμενο, η λειτουργία και η δομή του είναι διαφορετική. Ήταν, επομένως, μία μεγάλη απόφαση και συγχρόνως μεγάλη πρόκληση να αναλάβω κάτι καινούριο, να βγω δηλαδή από το “comfort
8 _ LAWYER
Αντιγόνη Δημοπούλου Head of Ethics & Compliance, EU South East Cluster, Philip Morris International
LAWYER _ 9
_COVER STORY zone” και να αναλάβω επικεφαλής 7 αγορών, οι οποίες έχουν διαφορετικό νομοθετικό πλαίσιο, διαφορετικές ανάγκες, στρατηγικές προτεραιότητες και κυρίως διαφορετική κουλτούρα. Επίσης, με τον καινούριο ρόλο οι εσωτερικοί πελάτες δεν είναι πλέον συγκεκριμένα τμήματα, αλλά ολόκληρος ο οργανισμός και στις 7 αγορές, συμπεριλαμβανομένων και των δύο εργοστασίων σε Ελλάδα και Ρουμανία. Υπάρχουν φορές που μέσα στην ίδια μέρα χρειάζεται να συζητήσω ένα θέμα που έχει προκύψει με συνάδελφο του εργοστασίου στη Ρουμανία, κατόπιν με τη Γενική Διευθύντρια της Κροατίας και μετά με άλλο συνάδελφο από το τμήμα Digital στην Ελλάδα. Η προσαρμοστικότητα επομένως είναι σίγουρα ένα στοιχείο απαραίτητο για το νέο μου ρόλο. Αυτό, όμως, που απολαμβάνω περισσότερο είναι ότι κατάλαβα ουσιαστικότερα τι σημαίνει να δουλεύεις σε έναν πολυεθνικό οργανισμό, να συμμετέχεις σε global projects, τα οποία δεν αφορούν τη χώρα σου ή/και την ήπειρό σου, να συναναστρέφεσαι σχεδόν καθημερινά με συναδέλφους από όλο τον κόσμο και να καταλαβαίνεις πόσο ίδιοι και διαφορετικοί συγχρόνως μπορεί να είμαστε. Πώς νοείται η έννοια “Συμμόρφωση” σε ένα νομικό πρόσωπο, σε μία εταιρία; Ποιος είναι ή πρέπει να είναι ο ρόλος ενός σύγχρονου Τμήματος Συμμόρφωσης (που θέλει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μίας σύγχρονης επιχείρησης); Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια ότι τα σοβαρά περιστατικά συμμόρφωσης που αντιμετώπισαν μεγάλες και πολύ γνωστές εταιρίες, τα υπέρογκα πρόστιμα και οι άλλες σοβαρές συνέπειες που υπέστησαν οι ίδιες και τα στελέχη τους, ιδίως τα σοβαρότατα πλήγματα στη φήμη τους, έχουν συντελέσει στο να επαναπροσδιοριστεί η έννοια της εταιρικής συμμόρφωσης, καθώς επίσης ο ρόλος και οι αρμοδιότητες των επαγγελματιών της συμμόρφωσης (Ethics & Compliance officers). Παρατηρούμε το τμήμα Συμμόρφωσης & Δεοντολογίας (Σ&Δ) να εδραιώνεται μέσα στις εταιρίες, να είναι πλέον αναγνωρίσιμο και να
Ήταν μία μεγάλη πρόκληση να βγω από το “comfort zone” και να αναλάβω επικεφαλής 7 αγορών, με διαφορετικό νομοθετικό πλαίσιο, διαφορετικές ανάγκες, στρατηγικές προτεραιότητες και κυρίως διαφορετική κουλτούρα
γίνεται ευρέως αποδεκτός ο κομβικός ρόλος του στην εν γένει δραστηριότητα της επιχείρησης. Ενώ παραδοσιακά, λοιπόν, η συμμόρφωση των εταιριών σχετιζόταν μόνο με την κανονιστική συμμόρφωση, υπάρχει πλέον μία φανερή μετατόπιση από την (απαραίτητη αλλά όχι επαρκή) εφαρμογή της νομοθεσίας στην ανάγκη δημιουργίας εταιρικής κουλτούρας. Η καλλιέργεια εταιρικής κουλτούρας βοηθάει όλους τους εργαζόμενους να πράττουν και να παίρνουν τις σωστές αποφάσεις σύμφωνα με τις αρχές και αξίες της εταιρίας τους, ακόμα και όταν γνωρίζουν ότι κάνεις δεν τους βλέπει. Θεμελιώδης σκοπός του τμήματος Σ&Δ εξακολουθεί βέβαια να είναι η συμμόρφωση της εταιρίας με το εκάστοτε νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο που τη διέπει. Στον σκοπό, όμως, αυτό έρχεται να προστεθεί και η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής μέσω διάφορων μηχανισμών και κυρίως μέσω της κουλτούρας, ώστε η εταιρία να μπορεί να γνωρίζει, αναγνωρίζει και αντιμετωπίζει τους διάφορους (κανονιστικούς ή μη) κινδύνους και παράνομες πρακτικές αντί να τους αγνοεί, κρύβει ή/και δικαιολογεί. Τέλος, να καθιερώσει και διασφαλίσει την εφαρμογή κανόνων δεοντολογίας, διαφάνειας και ακεραιότητας ως βασικό κομμάτι του DNA της εταιρίας. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού προγράμματος συμμόρφωσης και ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Compliance Officer? Γενικά δεν μπορεί να υπάρχει μια συγκεκριμένη συνταγή επιτυχίας για όλες τις εταιρίες. Ο τρόπος που θα διαμορφωθεί και τα χαρακτηριστικά του κάθε προγράμματος Σ&Δ εξαρτώνται από το προφίλ της εταιρίας, το προϊόν, τους καταναλωτές της, το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας της, τους κινδύνους που αντιμετωπίζει, το περιβάλλον που δραστηριοποιείται, την εσωτερική δομή της καθώς επίσης και την αντίληψη του ίδιου του οργανισμού για τα θέματα επιχειρηματικής ηθικής. Θεωρώ, όμως, ότι μπορούν να υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές και χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν ένα πρόγραμμα Σ&Δ σε όλες τις περιπτώσεις: 1. Το πρόγραμμα Σ&Δ θα πρέπει να αποτελεί βασικό πυλώνα της στρατηγικής της εταιρίας. Δεν πρέπει απλά να παρακολουθεί και να ελέγχει την επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά να συμμετέχει εξαρχής στον σχεδιασμό της. Να πω εδώ χαρακτηριστικά ότι η μετονομασία του “Κώδικα Συμπεριφοράς” της PMI σε “Οδηγό Επιτυχίας” αντανακλά ακριβώς τη λογική αυτή. Το πρόγραμμα θα πρέπει φυσικά να έχει βασικό στόχο τη συμμόρφωση της εταιρίας με τους νόμους, αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να υπηρετεί και άλλες εξίσου σημαντικές επιδιώξεις, όπως την εξασφάλιση ηθικής και ακέραιης συμπεριφοράς τόσο της ίδιας της εταιρίας όσο και αυτών που εργάζονται και συνεργάζονται με αυτή, την εμπέδωση κλίματος εμπιστοσύνης, την υιοθέτηση καλών επιχειρηματικών πρακτικών. Εξαιρετικά σημαντική είναι η (ουσιαστική και όχι απλά τυπική) διασφάλιση της πλήρους ανεξαρτησίας του Ethics &
10 _ LAWYER
Compliance Officer, όποια και αν είναι η οργανωτική δομή της εταιρίας, είτε δηλαδή αποτελεί μέρος του νομικού τμήματος, είτε αναφέρεται απευθείας στον Γενικό Διευθυντή της εταιρίας, είτε αναφέρεται σε κάποιο κεντρικό τμήμα, σε περίπτωση που η εταιρία είναι μέλος πολυεθνικής εταιρίας. 2. Οι κίνδυνοι που απορρέουν από τη μη τήρηση των κανόνων δεοντολογίας και συμμόρφωσης είναι πολλοί και σοβαροί. Για την αποτροπή τους στο μέγιστο δυνατό βαθμό, θα πρέπει να καταρτίζεται σχετικό πρόγραμμα Σ&Δ, να κοινοποιείται σε όλη την οργάνωση και να ακολουθείται από το σύνολο των εργαζόμενων σε όλα τα τμήματα, υπό την ευθύνη των επικεφαλής, γενικών διευθυντών, διευθυντών και προϊσταμένων. Σε κάθε περίπτωση, το τμήμα Σ&Δ οφείλει να λειτουργεί ως θεματοφύλακας του εν λόγω προγράμματος, φροντίζοντας για την πιστή εφαρμογή του. 3. Οι εργαζόμενοι που κατέχουν ηγετικές θέσεις μέσα στην εταιρία θα πρέπει να είναι υπεύθυνοι για την εμπέδωση και διατήρηση μίας κουλτούρας ακεραιότητας. Ενώ οι μηχανισμοί για τη σωστή αξιολόγηση και διαχείριση των κινδύνων είναι η βάση για το πρόγραμμα Σ&Δ, από μόνη της η ελαχιστοποίηση των κινδύνων δεν διασφαλίζει την ακεραιότητα στη συμπεριφορά των εργαζομένων της εταιρίας. Η κουλτούρα ενσωματώνει τις αξίες και αρχές που καθορίζουν τον τρόπο που δραστηριοποιείται η εταιρία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον και αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει τις “εταιρικές” συμπεριφορές. Γι’ αυτό και η εμπέδωση και διατήρηση ισχυρής “καθαρής” εταιρικής κουλτούρας είναι βασικό κομμάτι για την προστασία της ίδιας της εταιρίας. Συχνά θεωρείται ότι η εμπέδωση εταιρικής κουλτούρας είναι κάτι ειδικό, δουλειά μόνο του τμήματος Σ&Δ ή/και του τμήματος Ανθρώπινου Δυναμικού ή της Νομικής Διεύθυνσης, ή ενδεχομένως κάτι ασαφές, για το οποίο δεν χρειάζεται να αφιερωθεί πολύς χρόνος. Τα θέματα κουλτούρας, όμως, αφορούν κάθε έναν εργαζόμενο της εταιρίας και σίγουρα απαιτείται χρόνος και προσπάθεια για την επίτευξη των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Η ουσιαστική καλλιέργεια μιας κουλτούρας που αντικατοπτρίζει τις αρχές και αξίες της εταιρίας είναι εξάλλου από τα λίγα πράγματα που μία εταιρία δεν μπορεί να κάνει outsourced. O τόνος πρέπει να δίνεται από το ΔΣ και να διοχετεύεται σε όλη την οργάνωση. Εργαζόμενοι που θεωρούν ότι τα διοικητικά στελέχη της εταιρίας τους λειτουργούν με ακεραιότητα και αξιοπιστία είναι πιο πιθανό να λειτουργούν και αυτοί έτσι και να κάνουν “speak up”, αν θεωρούν ότι κάτι δεν γίνεται σωστά. Πολύ απλά, η αξία του παραδείγματος στην προκειμένη περίπτωση είναι ανεκτίμητη! 4. H εταιρία θα πρέπει να ενθαρρύνει, ελέγχει και προστατεύει όλες τις αναφορές (hotline reports) που γίνονται από τους εργαζόμενους, είτε αφορούν
σε παραβίαση είτε ακόμα και απλή ανησυχία σχετικά με ενδεχόμενη παράνομη πρακτική ή συμπεριφορά. Το τμήμα Σ&Δ θα πρέπει να διασφαλίζει ότι οτιδήποτε εντοπίζεται και αναφέρεται από οποιονδήποτε εργαζόμενο λαμβάνεται πάντα υπόψιν και τυγχάνει προσήκουσας διαχείρισης. Το μεγαλύτερο ρίσκο για μία εταιρία είναι να υπάρχει ένα εσωτερικό περιβάλλον, όπου οι εργαζόμενοι είτε δεν θέλουν να μιλήσουν είτε δεν ξέρουν πώς και πού να μιλήσουν για πράγματα που γνωρίζουν ή έχουν υποψίες ότι δεν γίνονται σωστά. Ο φόβος ή/και η απροθυμία των εργαζομένων να προβαίνουν σε αναφορές συντελεί στη διαιώνιση προβληματικών καταστάσεων και στην αντικειμενική αδυναμία αντιμετώπισής τους. Επομένως, η δημιουργία ενός εργασιακού περιβάλλοντος, μίας “speak up” κουλτούρας, όπου ο κάθε εργαζόμενος νιώθει εμπιστοσύνη και έτοιμος να αναφέρει πράγματα και καταστάσεις που δεν συνάδουν με τις αρχές και αξίες της εταιρίας, θα πρέπει να είναι προτεραιότητα για την εταιρία. Και φυσικά ο ανθρώπινος παράγοντας θα πρέπει να είναι στον πυρήνα όλης αυτής της διαδικασίας. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να ξέρουν ότι έχουν απέναντί τους έναν Ethics & Compliance Officer που μπορούν να εμπιστευτούν, να μιλήσουν ελεύθερα, με ειλικρίνεια και εμπιστευτικότητα, που θα τηρήσει τις διαδικασίες και φυσικά δεν θα επιτρέψει επ’ ουδενί την εκδήλωση αντιποίνων ή άλλων τιμωρητικών συμπεριφορών. Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για τον κάθε Compliance Officer είναι η καθιέρωση του προγράμματος Σ&Δ ως αναπόσπαστου τμήματος της επιχειρηματικής δραστηριότητας και όχι ως μίας τυπικής υποχρέωσης ρουτίνας (ή ακόμη και αγγαρείας) που αφορά μόνο λίγους.
11 _ LAWYER
_COVER STORY Πείτε μας λίγα λόγια για την Οδηγία 2019/1937 τόσο για το θεωρητικό όσο και για το πρακτικό κομμάτι της εφαρμογής της. Τα πρόσφατα σκάνδαλα, “Dieselgate”, “Panama Papers”, “Barclays”, “LuxLeaks”, “Cambridge Analytica” σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα πρόσωπα που εργάζονται σε έναν οργανισμό (δημόσιο ή ιδιωτικό) ή που έρχονται σε επαφή με έναν τέτοιο οργανισμό με αφορμή τις εργασιακές δραστηριότητές τους είναι αυτά που ανακαλύπτουν πρώτα ή γνωρίζουν απειλές ή βλάβες για το δημόσιο συμφέρον, αλλά λόγω του φόβου αντιποίνων αποφεύγουν να αναφέρουν τις ανησυχίες ή υπόνοιές τους, οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην υιοθέτηση της Οδηγίας 2019/1937. Σκοπός της Οδηγίας, η οποία μπορεί να θεωρηθεί και ως συνέχεια των αποφάσεων υπέρ των πληροφοριοδοτών του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είναι η ισορροπημένη και αποτελεσματική προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος (Whistleblowers) μέσα από ασφαλείς και εμπιστευτικούς διαύλους αναφοράς (Whistleblowing channels), καθώς και η προστασία τους από αντίποινα ή/και εκφοβισμό. Τα κράτη-μέλη όφειλαν να ενσωματώσουν την Οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου 2021, ωστόσο τα περισσότερα δεν έχουν ακόμη ολοκληρώσει τη σχετική διαδικασία. Στην Ελλάδα αναμένεται τις επόμενες ημέρες να αναρτηθεί σε δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωσή της. Σύμφωνα με την Οδηγία, απαιτείται πλέον από όλες τις εταιρίες με πάνω από 50 εργαζόμενους (οι εταιρίες με αριθμό από 50 έως 250 εργαζόμενους έχουν προθεσμία ακόμα 2 χρόνια για να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις της Οδηγίας), να καθιερώσουν εσωτερικά κανάλια αναφοράς (Whistleblowing channels), τουλάχιστον για όλους τους υπαλλήλους τους, με σκοπό να μπορούν αυτοί να αναφέρουν με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα παραβάσεις ή υπόνοιες παραβάσεων. Οι εταιρίες θα πρέπει, επίσης, να αναπτύξουν πολιτικές και διαδικασίες για τη σωστή διερεύνηση αυτών των αναφορών και την προστασία από αντίποινα, καθώς επίσης να ενημερώσουν και εκπαιδεύσουν το προσωπικό τους σχετικά με αυτές τις διαδικασίες. Οι εταιρίες θα είναι υποχρεωμένες να δίνουν πρόσβαση στα κανάλια αναφοράς καθώς και προστασία από αντίποινα σε όλα τα άτομα που έχουν την ιδιότητα του
Yπάρχει πλέον μία φανερή μετατόπιση από την (απαραίτητη αλλά όχι επαρκή) εφαρμογή της νομοθεσίας στην ανάγκη δημιουργίας εταιρικής κουλτούρας
“εργαζομένου”, καθώς επίσης μπορούν να επεκτείνουν την πρόσβαση και προστασία και σε άλλες κατηγορίες φυσικών προσώπων. Στην Οδηγία υπάρχει μία υποχρεωτική λίστα τομέων και πράξεων που προστατεύονται, ενώ κάθε κράτος-μέλος μπορεί να επεκτείνει βάσει το εθνικού δικαίου περαιτέρω την προστασία. Η προστασία που παρέχεται στους πληροφοριοδότες συνίσταται στην απαγόρευση αντιποίνων ή απειλών αντιποίνων οποιασδήποτε μορφής (ενδεικτικά απόλυση, στέρηση προαγωγής, στέρηση κατάρτισης), σε μέτρα στήριξης, όπως η ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση σε πληροφορίες και συμβουλές για τα μέσα έννομης προστασίας, καθώς και στην πρόβλεψη κυρώσεων που επιβάλλονται σε πρόσωπα που παρεμποδίζουν την τήρηση των διαδικασιών. Πώς θα πρέπει να είναι, κατά τη γνώμη σας, ένα πρόγραμμα "Whistleblowing" στην πράξη; Ας πάμε τώρα από τη θεωρία στην πράξη. Η τυπική συμμόρφωση με την Οδηγία και το νόμο θα πρέπει να είναι ένα μόνο μέρος του προγράμματος “Whistleblowing” της κάθε εταιρίας. Το πιο σημαντικό και διαχρονικά πιο δύσκολο είναι να έχεις ένα ουσιαστικό “Whistleblowing” πρόγραμμα. Να έχεις δηλαδή καλλιεργήσει, αυτό που είπαμε και πιο πάνω, μία “speak up” κουλτούρα που οι εργαζόμενοι μπορούν και θέλουν να μιλάνε ελεύθερα, χωρίς να φοβούνται ότι η αναφορά τους θα κρυφτεί κάτω από το χαλάκι ή/και ότι οι ίδιοι μπορεί να έχουν άμεσες ή/και έμμεσες επιπτώσεις. Το κυριότερο, αλλά και δυσκολότερο κάποιες φορές, βήμα είναι να “πείσεις” τα ηγετικά στελέχη μιας εταιρίας για την αξία και ανάγκη η εταιρία να διαθέτει ουσιαστικούς Whistleblowing μηχανισμούς, καθώς και ότι ο πρωταρχικός τους στόχος είναι οι εργαζόμενοι να νιώθουν εμπιστοσύνη ως προς τη διαχείρισή τους. Μετά ακολουθεί η θέσπιση συγκεκριμένων πολιτικών και διαδικασιών, οι οποίες θα πρέπει να επικοινωνούνται, με τη μορφή ίσως εκπαίδευσης, προς όλους τους εργαζόμενους καθώς και σε τρίτα μέρη, αν αυτό αποφασισθεί. Οι πολιτικές θα πρέπει να αναφέρουν με απόλυτη διαφάνεια τον τρόπο και τη διαδικασία που ακολουθείται για τη διαχείριση των αναφορών, τον τρόπο που διενεργούνται οι έρευνες, τα μέτρα προστασίας που λαμβάνει η εταιρία για την αποφυγή αντιποίνων, με αναλυτικό και διαφανή τρόπο. Η τεχνολογία, επίσης, βλέπουμε ότι μπορεί να βοηθήσει τα “Whistleblowing” προγράμματα των εταιριών, καθότι δίνεται η δυνατότητα στους εργαζόμενους να υποβάλλουν αναφορές ηλεκτρονικά και ανώνυμα, καθώς και να παρακολουθούν την εξέλιξη της αναφοράς τους. Παρόλη, όμως, την εξέλιξη που βλέπουμε να υπάρχει τα τελευταία χρόνια τόσο σε νομοθετικό επίπεδο με τη θέσπιση της Οδηγίας όσο και σε επίπεδο των ίδιων των εταιριών, εξακολουθεί να υπάρχει ένα “στίγμα” από τις εταιρίες για τους Whistleblowers, θεωρώντας ότι τις βάζουν ουσιαστικά σε μία θέση άμυνας. Ενώ, λοιπόν, πολλές έρευνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν δείξει σαφή σύνδεση μεταξύ μιας ισχυρής “speak
12 _ LAWYER
up” κουλτούρας και των θετικών επιχειρηματικών επιδόσεων, πολλές εταιρίες παραμένουν στην πράξη αντίθετες στην ουσιαστική παροχή ενός τέτοιου υποστηρικτικού περιβάλλοντος. Καλό όμως είναι να αρχίσει να γίνεται αντιληπτό ότι οι περιορισμένες σε αριθμό αναφορές σε μία εταιρία δεν παραπέμπουν απαραίτητα σε υγιές περιβάλλον. Επίσης, οι εταιρίες που λαμβάνουν περισσότερες αναφορές δεν σημαίνει ότι έχουν απαραίτητα περισσότερα προβλήματα. Αντίθετα, ο μεγάλος αριθμός αναφορών αντικατοπτρίζει εταιρίες που έχουν ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας και επιθυμούν να αντιμετωπίζουν τα ζητήματά τους εσωτερικά, παρά αυτά να αναδεικνύονται από αναφορές τρίτων ή από παρεμβάσεις των αρμόδιων Αρχών. Περιγράψτε μας μια καινοτόμο πρακτική ή κάποιο best practice που εφαρμόζει το τμήμα σας. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια τόσο στην Philip Morris International όσο και στην Παπαστράτος λειτουργεί Γραμμή Βοήθειας (hotline report channel), όπου ο κάθε εργαζόμενος ή και τρίτος μπορεί, ακόμα και ανώνυμα αν το επιθυμεί, να αναφέρει παραβιάσεις ή και υποψίες παραβιάσεων του Κώδικα Συμπεριφοράς, των πολιτικών και της νομοθεσίας μας. Ο τρόπος που λειτουργούν αυτές οι γραμμές βοήθειας ή τα άλλα κανάλια επικοινωνίας αναφορών, καθώς και ο τρόπος που διεξάγονται οι σχετικές έρευνες αποτυπώνονται με διαφανή και ξεκάθαρο τρόπο σε συγκεκριμένες πολιτικές και διαδικασίες, οι οποίες επικοινωνούνται προς όλους του υπαλλήλους. Δύο πρακτικές που θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικές τόσο για τη συνεχή βελτίωση του “speak up” προγράμματος, όπως λέγεται εσωτερικά, όσο και για τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης σχετικά με την ακεραιότητα και αξιοπιστία του προγράμματος, είναι το πρόγραμμα Αποφυγής Αντιποίνων (Retaliation Checks), καθώς και το πρόγραμμα Διασφάλισης Ποιότητας (Quality Assurance program) που έχουμε μετά την ολοκλήρωση της κάθε έρευνας. Σύμφωνα με το Quality Assurance πρόγραμμα, ένας συνάδελφος του τμήματος Συμμόρφωσης & Δεοντολογίας κάποιας χώρας θα επικοινωνήσει με άτομα που έχουν συμμετάσχει σε έρευνα κάποιας άλλης χώρας και θα τους κάνει ερωτήσεις σχετικά με το πώς βρήκαν τη διαδικασία και τι θεωρούν ότι πρέπει να βελτιωθεί ή/και να αλλάξει. Επίσης, αυτό που προσωπικά θεωρώ ότι βοηθάει πολύ είναι η συχνή και συστηματική επαφή που έχω με άλλους συναδέλφους του τμήματος Σ&Δ από άλλες χώρες. Συγκεκριμένα, έχει καθιερωθεί κάθε εβδομάδα να έχουμε συνάντηση με όλους τους συναδέλφους από την Ευρώπη και μία φορά το μήνα με τους συναδέλφους από όλες τις περιοχές του κόσμου, με σκοπό να συζητάμε θέματα που έχουν προκύψει και μας απασχολούν, να ανταλλάσσουμε απόψεις σχετικά με διάφορες υποθέσεις, να αναλύουμε νέες τάσεις στο χώρο και, γενικά, να επιτυγχάνουμε το μέγιστο δυνατό βαθμό συντονισμού και συνεννόησης, ώστε να διασφαλίζεται συνέπεια και συνέχεια στον τρόπο που εφαρμόζεται το πρόγραμμα.
Η ουσιαστική καλλιέργεια μιας κουλτούρας που αντικατοπτρίζει τις αρχές και αξίες της εταιρίας είναι εξάλλου από τα λίγα πράγματα που μία εταιρία δεν μπορεί να κάνει outsourced Τέλος, κάθε δύο χρόνια, το τμήμα Συμμόρφωσης και Δεοντολογίας της PMI οργανώνει μία παγκόσμια έρευνα, στην οποία συμμετέχουν ανώνυμα όλοι οι εργαζόμενοι παγκοσμίως και αφορά την αξιολόγηση της κουλτούρας της εταιρίας και του προγράμματος Συμμόρφωσης και Δεοντολογίας. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ερωτήσεων, όπως, ενδεικτικά, εάν γνωρίζουν για το πρόγραμμα “speak up”, τα κανάλια αναφορών και τις σχετικές διαδικασίες για τη διεξαγωγή ερευνών, εάν αισθάνονται άνετα να μιλήσουν ή να αναφέρουν περιστατικά παραβιάσεων και σε ποιον. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, τα δημογραφικά στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση των αποτελεσμάτων και η σύγκριση με τα αποτελέσματα παλαιότερων ετών αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία που έχουμε στα χέρια μας, καθότι μας επιτρέπουν να χαρτογραφήσουμε την κάθε χώρα, να διαπιστώσουμε τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες της και να διαμορφώσουμε ανάλογα το πρόγραμμα Σ&Δ. Μοιραστείτε μαζί μας ένα βιβλίο που ξεχωρίσατε τους τελευταίους 12 μήνες και γιατί. Αυτή είναι μία ερώτηση που σίγουρα πριν μερικά χρόνια θα την απαντούσα διαφορετικά, καθότι το διάβασμα θέλει χρόνο και ηρεμία που με τους ρυθμούς της καθημερινότητας είναι δυσεύρετα. Επειδή όμως αυτός ο δεύτερος κόσμος που σε περιμένει στο βιβλίο σου είναι πάντα μία ωραία απόδραση και παρέα συγχρόνως, ακόμα τα καταφέρνω. Το τελευταίο βιβλίο που διάβασα είναι η “Αγαπημένη” της Toni Morrison. Ένα βιβλίο που σίγουρα θέλει τον χρόνο του, καθότι πραγματεύεται το θέμα της δουλείας, της μητρότητας και της απώλειας και είναι και ένα βιβλίο που μου πρόσφερε μία από τις πιο καθηλωτικές περιγραφές που έχω διαβάσει ποτέ. Αυτό, όμως, που θα έλεγα ότι έχω απολαύσει περισσότερο είναι το χριστουγεννιάτικο παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο “Το κορίτσι που έσωσε τα Χριστούγεννα”, που πρόσφατα διάβασα με τον γιο μου. Ήταν ιδιαίτερα απολαυστικό να τον βλέπω να μαγεύεται, να ξεκαρδίζεται και κάθε φορά στο τέλος να μου ζητάει επίμονα “λίγο ακόμη”, απειλώντας με ότι δεν πρόκειται να κοιμηθεί. ■
13 _ LAWYER
_IN THE SPOTLIGHT
Whistleblowing Directive: Η νέα Οδηγία της ΕΕ για την αναφορά και καταγγελία παραβιάσεων του ευρωπαϊκού δικαίου Η προθεσμία για την ενσωμάτωση, από τα κράτη-μέλη, της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 για την προστασία των πληροφοριοδοτών που προβαίνουν σε καταγγελίες για παραβίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας εντός οργανισμών που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη, ήταν η 17η Δεκεμβρίου 2021, ωστόσο οι περισσότερες χώρες - ανάμεσά τους και η Ελλάδα δεν έχουν προχωρήσει στη μεταφορά της στο εθνικό τους δίκαιο. Της
Λυδίας Βενέρη
Σ
ε ισχύ τίθεται η νέα Οδηγία της ΕΕ για την προστασία των μαρτύρων/πληροφοριοδοτών παραβιάσεων του ευρωπαϊκού νόμου εντός των επιχειρήσεων, των whistleblowers, προσώπων δηλαδή τα οποία υπό συγκεκριμένες συνθήκες καταγγέλλουν (blow the whistle) παραβιάσεις από οργανισμούς. Συγκεκριμένα, στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας εντάσσονται παραβιάσεις που αφορούν τις δημόσιες συμβάσεις, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, την περιβαλλοντική προστασία, την προστασία του καταναλωτή, την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αλλά ακόμη και ποινικά αδικήματα, παρακώλυση της δικαιοσύνης, απάτη, πρόκληση κινδύνου για την υγεία και τη ζωή. Η Οδηγία στοχεύει στη θέσπιση ενός ενιαίου ελαχίστου επιπέδου προστασίας των πληροφοριοδοτών με την παροχή νομικής προστασίας έναντι πιθανών αντιποίνων από τους εργοδότες ή τους συναδέλφους τους καθώς, μέχρι στιγμής στην Ευρώπη, είναι λίγες οι χώρες που έχουν υιοθετήσει νομοθεσία για την προστασία των πληροφοριοδοτών. Στην
προκειμένη περίπτωση και καθώς πρόκειται για Οδηγία, σε αντίθεση με τους Κανονισμούς που έχουν άμεση εφαρμογή, τα κράτη-μέλη πρέπει να προσαρμόσουν και να ενσωματώσουν την Οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο.
Ποιος προστατεύεται από τις διατάξεις Σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας, ως πληροφοριοδότης νοείται ένα φυσικό πρόσωπο που αναφέρει ή δημοσιοποιεί πληροφορίες που έχουν υποπέσει στην αντίληψή του λόγω της εργασίας του και αφορούν παραβιάσεις του ευρωπαϊκού δικαίου. Στα πρόσωπα αυτά περιλαμβάνονται οι αυτοαπασχολούμενοι, οι μέτοχοι, το προσωπικό εργολάβων, υπεργολάβων και προμηθευτών, πρώην εργαζόμενοι, υποψήφιοι εργαζόμενοι, εθελοντές, αλλά ακόμη και τα πρόσωπα που συνδράμουν ή συνδέονται με τον πληροφοριοδότη, όπως για παράδειγμα συνάδελφοι ή μέλη της οικογένειας. Η αναφορά μπορεί να γίνει τόσο εγγράφως όσο και
LAWYER _ 14
προφορικά, ενώ η ταυτότητα του πληροφοριοδότη πρέπει να παραμείνει κρυφή. Η Οδηγία δίνει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα, πέραν των προτύπων που υιοθετούνται στο πλαίσιό της, να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα κατά την ενσωμάτωσή της στην εθνική νομοθεσία και να θεσπίσουν επιπλέον κανόνες προστασίας για τους πληροφοριοδότες. Πολλά κράτη σκοπεύουν στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της Οδηγίας, εντάσσοντας σε αυτό και την παραβίαση των εθνικών νόμων εκτός από τους ευρωπαϊκούς. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι οι μικρές και μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών-μελών κατά την ενσωμάτωση της Οδηγίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία 27 διαφορετικών εκδοχών αυτής. Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αποφασίσουν σύντομα τον τρόπο συμμόρφωσής τους με τις διατάξεις του νόμου. Η Οδηγία έχει εφαρμογή τόσο σε ιδιωτικές, όσο και σε δημόσιες
οντότητες που απασχολούν αριθμό εργαζομένων που ξεπερνάει τους 50 και δραστηριοποιούνται στην ΕΕ. Συγκεκριμένα, για τους οργανισμούς που απασχολούν 50 έως 249 εργαζόμενους έχει δοθεί μια περίοδος χάριτος μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου 2023 για την εφαρμογή των ρυθμίσεων, ενώ για οργανισμούς με 250 εργαζόμενους και άνω η προθεσμία συμμόρφωσης ήταν η 17η Δεκεμβρίου 2021. Οι καταγγελίες που καλύπτονται από την προστασία που παρέχει η Οδηγία πρέπει να αφορούν αποκλειστικά παραβιάσεις του ευρωπαϊκού δικαίου και όχι άλλων νόμων. Ακόμη, τίθενται χρονικά περιθώρια για τη διαχείριση των καταγγελιών. Για παράδειγμα, ο οργανισμός πρέπει εντός 7 ημέρων από την υποβολή της καταγγελίας να βεβαιώσει τη λήψη της και να απαντήσει σχετικά στον καταγγέλλοντα εντός εύλογου χρονικού διαστήματος που δεν πρέπει να ξεπερνάει το διάστημα των τριών μηνών. Προκειμένου να εμπίπτει ένας πληροφοριοδότης στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας και να μπορεί να
LAWYER _ 15
_IN THE SPOTLIGHT σειρά προκλήσεων, όταν κληθούν να εφαρμόσουν πληθώρα διαφορετικών ρυθμίσεων και νομοθεσιών για το ζήτημα της αναφοράς πληροφοριών. Πιο συγκεκριμένα, ένα από τα ερωτήματα τα οποία θα κληθούν να απαντήσουν οι επιχειρήσεις είναι το κατά πόσον θα επιλέξουν να υιοθετήσουν ένα ενιαίο πλαίσιο πολιτικής καταγγελιών ή αν θα διαφοροποιήσουν τις ρυθμίσεις ανά χώρα ή περιοχή. Οι οργανισμοί που θα επιλέξουν την εφαρμογή ενός ενιαίου πλαισίου θα πρέπει να εφαρμόσουν τις αυστηρότερες ρυθμίσεις που πρόκειται να παρέχονται σε κάθε κράτος-μέλος, προκειμένου να εξασφαλίσουν το ύψιστο επίπεδο προστασίας. Ειδικότερα στην εποχή της τηλεργασίας, ένα βασικό ζήτημα που τίθεται είναι η διαχείριση καταγγελιών που γίνονται από εργαζόμενους που μετακινούνται από χώρα σε χώρα, καθώς τίθεται το ερώτημα επιλογής της εθνικής νομοθεσίας που θα πρέπει να εφαρμοστεί για τον καταγγέλλοντα. Οι οργανισμοί θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι παρέχουν στους εργαζομένους τους την απαραίτητη πληροφόρηση και εκπαίδευση για την εφαρμογή της Οδηγίας.
λάβει τη σχετική προστασία, πρέπει να πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις, ήτοι: • Ν α υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για τους οποίους να θεωρεί ότι κατά τη χρονική στιγμή της αναφοράς τελούνταν ή είχε τελεστεί παραβίαση που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. • Η καταγγελία πρέπει να γίνεται εσωτερικά ή εξωτερικά της επιχείρησης ή δημόσια, χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι αναφοράς που να επιβάλλονται από την Οδηγία. Προβλέπεται, παρ’ όλα αυτά, η δημιουργία σχετικών ασφαλών καναλιών αναφοράς (άρθρο 7) που μπορούν να διευκολύνουν την καταγγελία. Σαφείς και εύκολα προσβάσιμες πληροφορίες για τα σχετικά κανάλια αναφοράς πρέπει να δίνονται στους εργαζόμενους/καταγγέλλοντες. Ο πληροφοριοδότης προστατεύεται (άρθρο. 19 επ.) σε περίπτωση αποκάλυψης κάποιας παραβίασης τόσο από αντίποινα, όσο και από απόπειρες αντιποίνων, δηλαδή απόλυση, αλλαγή των συνθηκών και των όρων εργασίας, δημιουργία “μαύρης λίστας” του ίδιου ή προσώπων που συνδέονται με αυτόν. Για την προστασία του σε αυτές τις περιπτώσεις προβλέπεται η πρόσβαση σε κατάλληλα διορθωτικά μέτρα (π.χ. μέσω της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων), αλλά και αντιστροφή του βάρους απόδειξης, ήτοι, σε περίπτωση επερχόμενης ζημίας μετά την αναφορά, το πρόσωπο που έλαβε τα επιζήμια μέτρα κατά του πληροφοριοδότη καλείται να αποδείξει τους βάσιμους λόγους που τα δικαιολογούν και που δεν πρέπει να σχετίζονται με το γεγονός της αποκάλυψης πληροφοριών.
Προτεινόμενα βήματα για τις επιχειρήσεις
Οι πρακτικές δυσκολίες για τις επιχειρήσεις Δυσκολίες αναμένεται να υπάρξουν για τους οργανισμούς με διασυνοριακή οικονομική δραστηριότητα, οι οποίοι θα αντιμετωπίσουν
Οι μικρές και μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών-μελών κατά την ενσωμάτωση της Οδηγίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία 27 διαφορετικών εκδοχών της 16 _ LAWYER
Για τους ενδιαφερόμενους οργανισμούς, ακόμη και το αν κράτος-μέλος στο οποίο είναι εγκατεστημένοι δεν έχει προβεί σε ενσωμάτωση της Οδηγίας, προτείνεται η συμμόρφωση με αυτή και η περαιτέρω προσαρμογή μετά την ενσωμάτωση της Οδηγίας στην εθνική νομοθεσία. Συνεπώς, τα επόμενα βήματα που προτείνονται αναφορικά με την συμμόρφωση με την Οδηγία είναι τα εξής: • Αναθεώρηση των υφιστάμενων πολιτικών, εάν υπάρχουν, για την προστασία των πληροφοριοδοτών αλλά και των καναλιών αναφοράς, ώστε να εξασφαλιστεί σε ένα αρχικό στάδιο η συμμόρφωση με την Οδηγία, με συμπερίληψη των ρυθμίσεων που θέτουν τα σχετικά χρονικά περιθώρια ανταπόκρισης και τις κατηγορίες των προσώπων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας • Δ ημιουργία πολιτικών και καναλιών αναφοράς, αν απαιτούνται και εφόσον δεν υπάρχουν • Πρόσληψη ή διορισμός προσώπων που θα λαμβάνουν και θα διαχειρίζονται τις αναφορές και τις καταγγελίες • Συνεργασία με τους εργαζομένους ή τα συμβούλια εργαζομένων, έτσι ώστε να είναι όλοι ενήμεροι για τις αλλαγές και τις ρυθμίσεις που επιβάλλει η νομοθεσία, προκειμένου κάθε πρόσωπο να γνωρίζει τις διαδικασίες της καταγγελίας. • Παρακολούθηση των αλλαγών στα λοιπά κράτημέλη και προσαρμογή.
Ένα από τα ερωτήματα τα οποία θα κληθούν να απαντήσουν οι επιχειρήσεις είναι το κατά πόσον θα υιοθετήσουν ένα ενιαίο πλαίσιο πολιτικής καταγγελιών ή θα διαφοροποιήσουν τις ρυθμίσεις ανά χώρα ή περιοχή Η ευρωπαϊκή εικόνα Μέχρι στιγμής παρατηρείται ότι τα περισσότερα κράτη-μέλη δεν έχουν προβεί σε ενέργειες ή έχουν κάνει πολύ μικρή πρόοδο αναφορικά με τη μεταφορά της Οδηγίας στην εσωτερική νομοθεσία, ενώ ένας πολύ μικρός αριθμός κρατών έχουν σημειώσει ουσιαστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα κράτη που έχουν ήδη προβεί σε ενσωμάτωση της Οδηγίας είναι μόνο τέσσερα, η Δανία, η Σουηδία, η Πορτογαλία και η Λιθουανία, ενώ κράτη που βρίσκονται σε διαδικασία ενσωμάτωσης και έχουν καταρτίσει ένα πρώτο κείμενο του νόμου είναι η Κροατία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Ιρλανδία, η Λετονία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σλοβενία. Από την άλλη πλευρά, τα κράτη-μέλη που δεν έχουν ακόμη κάποιο σχέδιο νόμου, αλλά έχουν προβεί σε δηλώσεις αναφορικά με την ενσωμάτωση της Οδηγίας είναι η Αυστρία, το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Ισπανία. Σε ακόμη πιο πρώιμο στάδιο βρίσκονται η Κύπρος και η Ουγγαρία. Η Επιτροπή, όπως έχει αναφερθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών της Ολλανδίας, έχει ήδη αρχίσει την αποστολή επιστολών προς τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών, προκειμένου να τις ενημερώσει για την ανάγκη λήψης όλων των απαραίτητων μέτρων για την ενσωμάτωση της Οδηγίας άμεσα μετά την 17η Δεκεμβρίου 2021, αλλά και για την πιθανότητα λήψης μέτρων προς αυτή την κατεύθυνση έναντι των κρατών-μελών, όπως είναι για παράδειγμα η επιβολή προστίμων και κυρώσεων. Ζήτημα που έχει τεθεί αποτελεί η υιοθέτηση της Οδηγίας από τα κράτη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού LAWYER _ 17
Χώρου στον οποίο, πέραν των 27 κρατών-μελών της ΕΕ, συμπεριλαμβάνονται και η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η Νορβηγία και με αυτόν τον τρόπο μετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ενιαία Αγορά. Αναμένεται η Οδηγία να εφαρμοστεί και από αυτά τα κράτη, με τη Νορβηγία να πρωτοστατεί προς αυτή την κατεύθυνση κυρίως επηρεασμένη και υποκινούμενη από τις στενές της σχέσεις και την εγγύτητα με τις ευρωπαϊκές βόρειες χώρες. Η αποτυχία μεταφοράς της Οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και την εσωτερική νομοθεσία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ακόμη και την επιβολή προστίμου στο εν λόγω κράτος-μέλος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έχει αποφανθεί σε κάποιες υποθέσεις ότι μια Οδηγία μπορεί κατ’ εξαίρεση να παράγει έννομα αποτελέσματα σε εθνικό επίπεδο, στην περίπτωση απουσίας μεταβατικού νόμου ή στην περίπτωση που η εθνική νομοθεσία έχει αποτύχει στην μεταφορά της Οδηγίας. Όταν η Οδηγία παρέχει στους ιδιώτες σαφή και ξεκάθαρα δικαιώματα χωρίς προϋποθέσεις, τότε οι πολίτες ενδέχεται να έχουν αξιώσεις έναντι των κρατών-μελών (ECJ, C-6/90 και C-9/90, [1991] ECR 5357ff), αν και δεν θα έχουν την δυνατότητα να προβούν στην προβολή αξιώσεων έναντι άλλων ιδιωτών στο πλαίσιο της Οδηγίας που δεν έχει επαρκώς ή αποτελεσματικά μεταφερθεί. Σε κάθε περίπτωση, τα εθνικά δικαστήρια έχουν τη δυνατότητα ερμηνείας της ήδη υφιστάμενης νομοθεσίας σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας μετά τη λήξη της περιόδου ενσωμάτωσης αυτής στην εθνική νομοθεσία, έτσι ώστε να συμβάλουν στην επίτευξη της όσο δυνατόν μεγαλύτερης αποτελεσματικότητάς της (effet utile), ακόμη και χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί η ενσωμάτωση και μεταφορά της. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι τα εθνικά δικαστήρια θα πρέπει να λάβουν υπόψιν τα πρότυπα που τίθενται από την Οδηγία κατά την εξέταση τυχόν απολύσεων εργαζομένων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. Εξαίρεση τίθεται όταν ο εθνικός νόμος είναι σαφώς αντίθετος με τις διατάξεις της Οδηγίας. Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης της εταιρικής κουλτούρας και της ολοένα αυξανόμενης πίεσης προς τους εργοδότες για υπευθυνότητα δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τη σημασία της θέσπισης νομοθεσίας και της εφαρμογής της από τις επιχειρήσεις, που μπορεί να εξασφαλίσει τη συμμόρφωση με τον νόμο και την τήρηση της νομιμότητας κατά την παροχή υπηρεσιών και τις οικονομικές συναλλαγές των επιχειρήσεων. Κάτι τέτοιο αναμένεται να συμβάλει στη βελτιστοποίηση της οικονομικής συναλλακτικής ζωής με όφελος τόσο για τις επιχειρήσεις, όσο και για τους καταναλωτές. ■
_IN THE SPOTLIGHT
>
Έχετε
διαμορφώσει ένα πλαίσιο πολιτικής καταγγελιών σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2019/1937 (Whistleblowing); Θεωρείτε ότι είναι προτιμότερη η ύπαρξη ενός ενιαίου πλαισίου καταγγελιών ή ότι έχει περισσότερα οφέλη η διαφοροποίηση των ρυθμίσεων ανά χώρα;
Στο πλαίσιο της επίτευξης υψηλού βαθμού συμμόρφωσης με την κείμενη νομοθεσία η The Coca-Cola Company και οι θυγατρικές της ανά τον κόσμο (μεταξύ αυτών και η Coca-Cola Hellas AE) έχουν υιοθετήσει έναν ενιαίο Κώδικα Συμπεριφοράς εδώ και πολλά χρόνια ο οποίος μεταξύ άλλων προβλέπει και ένα σύστημα υποβολής καταγγελιών (whistleblowing) για πιθανές παραβάσεις της νομοθεσίας. Το σύστημα καταγγελιών παρέχει τη δυνατότητα υποβολής και ανώνυμων ερωτημάτων/καταγγελιών προς διερεύνηση.
Όλγα Παπαδόγιαννη General Counsel Europe, Coca-Cola
Ιωάννης Αψούρης Γενικός Διευθυντής Νομικών Υπηρεσιών Ομίλου ΕΛΠΕ
Τα οφέλη ενός ενιαίου συστήματος ανά τον κόσμο αφορούν όχι μόνο σε οικονομίες κλίμακος αλλά και στην εμπέδωση μιας ενιαίας κουλτούρας συμμόρφωσης για το σύνολο των εργαζομένων στον όμιλο χωρίς αστερίσκους και υποσημειώσεις. Το σύστημα καταγγελιών που έχει τεθεί σε ισχύ εντός του ομίλου εδώ και πάνω από 2 δεκαετίες αποτελεί τη βάση συμμόρφωσης της εταιρίας και στις νέες διατάξεις της Οδηγίας 2019/1937. Κάποιες αναγκαίες προσαρμογές στις επιμέρους διατάξεις της Οδηγίας δεν αναμένεται να αλλάξουν τη φιλοσοφία και τον σκελετό του συστήματος καταγγελιών. Η εταιρική μας δέσμευση για πλήρη συμμόρφωση σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη θα συνεχίσει να φωτίζει το δρόμο του επιχειρείν μας.
Ο Όμιλος ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ διαθέτει από το 2012 Κώδικα Δεοντολογίας που προβλέπει διαδικασία καταγγελιών στην Υπηρεσία Κανονιστικής Συμμόρφωσης. Ο Κώδικας τελεί υπό αναθεώρηση, η οποία αποσκοπεί αφενός στην αξιοποίηση της σχεδόν δεκαετούς λειτουργίας του και αφετέρου στην εναρμόνιση προς νεότερες νομοθετικές εξελίξεις, όπως ο ν. 4808/2021, ο οποίος μεταξύ των άλλων κυρώνει τη Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας και προβαίνει στην υιοθέτηση σχετικών μέτρων και ρυθμίσεων, και βεβαίως η Οδηγία 2019/1937, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβάσεις του δικαίου της Ένωσης (Whistleblowing). Ο λόγος μάλιστα που δεν έχει ολοκληρωθεί η τροποποίηση του Κώδικα είναι η αναμονή της εναρμόνισης του εθνικού δικαίου προς τις διατάξεις της εν λόγω Οδηγίας. Η προθεσμία που προβλέπει η Οδηγία για τη συμμόρφωση των δικαίων των κρατών-μελών έληξε στις 17/12/2021, ωστόσο η χώρα μας δεν είναι η μόνη που δεν έχει ακόμη προβεί στη σχετική προσαρμογή. Ως προς το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος, αναφερόμενος κατά κύριο λόγο στις εσωτερικές αναφορές, δηλαδή αυτές που αφορούν σε παραβάσεις στο εσωτερικό των εταιρειών, φρονώ ότι είναι ορθή η στόχευση του ενωσιακού νομοθέτη να αντιμετωπίσει την ανομοιογένεια και τον κατακερματισμό των εθνικών διατάξεων που προστατεύουν τους αναφέροντες τις παραβάσεις αυτές. Η πρόβλεψη ενός ενιαίου πλαισίου που προβλέπει ικανοποιητικά minima προστασίας των αναφερόντων – μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος είναι σημαντική, ώστε τα πρόσωπα αυτά να μην αποθαρρύνονται να αναφέρουν πληροφορίες σχετικά με παραβιάσεις, φοβούμενοι αντίποινα. 18 _ LAWYER
Ευελπιστώ να λάβει χώρα σύντομα δράση της Πολιτείας για την εναρμόνιση του δικαίου της χώρας μας προς την Οδηγία 2019/1937, καθώς τα άτομα που αναφέρουν εντός του οργανισμού των εταιρειών ή σε εξωτερική αρχή πληροφορίες, τις οποίες απέκτησαν σε εργασιακό πλαίσιο και που αφορούν αξιόποινες πράξεις, συμβάλλουν καθοριστικά στην πρόληψη και στον εντοπισμό απειλών για τα συμφέροντα των εταιρειών αλλά και για το δημόσιο συμφέρον.
Η εταιρία διαθέτει ήδη διαδικασία πολιτικής καταγγελιών στο πλαίσιο της πολιτικής του ομίλου κατά της διαφθοράς και της δωροδοκίας. Συνεπώς, αυτή τη στιγμή επεξεργαζόμαστε την υπάρχουσα διαδικασία, ώστε να τη διευρύνουμε και να την επικαιροποιήσουμε σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας, οι οποίες πάντως είναι αρκετά πιο εξειδικευμένες και λεπτομερείς. Σε κάθε περίπτωση, ο θεσμός του Whistleblowing δεν είναι κάτι πρωτοφανές ή άγνωστο για την εταιρική μας κουλτούρα. Γενικά, θεωρώ προτιμότερη την ύπαρξη ενός ενιαίου πλαισίου καταγγελιών για τους εξής λόγους: Πρώτον, ένα τέτοιο πλαίσιο θα ευνοούσε την εναρμόνιση που είναι άλλωστε ο απώτερος σκοπός της Οδηγίας. Βέβαια, στην εναρμόνιση βοηθούν και οι διατάξεις ελάχιστου επιπέδου προστασίας, ενόψει τυχόν διαφοροποιήσεων σε εθνικό επίπεδο. Σε πρακτικό επίπεδο, ένα ενιαίο πλαίσιο θα διευκόλυνε πολύ την εφαρμογή των διατάξεων ιδίως για επιχειρήσεις με δραστηριότητα και προσωπικό σε παραπάνω από ένα ευρωπαϊκά κράτη, οι οποίες θα μπορούσαν έτσι να έχουν ένα κεντρικό σύστημα διαχείρισης των σχετικών διαύλων. Καταλαβαίνω, ωστόσο, ότι μέχρι στιγμής μόνο δύο κράτη έχουν ενσωματώσει την Οδηγία, οπότε θα πρέπει να παρακολουθούμε και τις νομοθετικές εξελίξεις αλλά και τις τυχόν οδηγίες από την Επιτροπή και να προσαρμοστούμε ανάλογα.
Ελένη Σταθάκη Head of Legal, Upstream
Η οριστική διαμόρφωση των επιμέρους παραμέτρων της πολιτικής αναφορών της εταιρείας μας βρίσκεται σε εξέλιξη υπό το φως των ρυθμίσεων της Οδηγίας 2019/1937 και εν αναμονή της ήδη εκπρόθεσμης ενσωμάτωσης των διατάξεων αυτής στο εθνικό δίκαιο, κυρίως δε των ρυθμιστικών επιλογών του εθνικού νομοθέτη. Το ενωσιακό δίκαιο κινήθηκε με γνώμονα κυρίως την προστασία των αναφερόντων και την καθιέρωση ελαχίστων κοινών διασφαλίσεων εμπιστοσύνης και προστασίας έναντι αντιποίνων, αφήνοντας τη διαμόρφωση σημαντικών διαδικαστικών και ουσιαστικών διαστάσεων στον εθνικό νομοθέτη. Μία τέτοια δικαιοπολιτική επιλογή, βρίσκοντας άλλωστε έκφραση στην ίδια τη φύση μίας Οδηγίας, δείχνει να εκτιμά ορθά, ότι, με την επιφύλαξη των περιπτώσεων προηγούμενης εισαγωγής διαύλων αναφοράς δυνάμει ειδικότερων τομεακών ρυθμίσεων που έχουν δημιουργήσει τις βάσεις για ενοποιημένη ρυθμιστικώς αντιμετώπιση του ζητήματος ακόμη και μέσω μηχανισμών συνεργασίας, το εναπομένον πεδίο είναι περισσότερο εκτεθειμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε έννομης τάξης και στην εντός αυτής θεσμική αντιμετώπιση μίας καταγγελίας περί παράβασης νομοθετικών διατάξεων, λαμβάνοντας υπόψη τις παραμέτρους της κοινωνικής και νομικής κουλτούρας. Η προσέγγιση αυτή αναγνωρίζει την αντικειμενική δυσχέρεια ομογενούς αντιμετώπισης μίας αναφοράς εντός των διαφοροποιημένων δικαιϊκών συστημάτων και εισάγει ένα συνεκτικό κοινό υπόβαθρο αρχών και κατευθύνσεων ως θεμελιώδες σημείο αναφοράς που μπορεί να αξιοποιείται για τη σταδιακή εξάλειψη του κατακερματισμού και της ανομοιομορφίας. LAWYER _ 19
Νικόλαος Ζάχος Head of Legal, INTR ACOM HOLDINGS S.A.
_IN THE SPOTLIGHT
Συγχωνεύσεις και εξαγορές: Κρίσιμα νομικά σημεία για την επιτυχημένη ολοκλήρωσή τους Η εξαγορά μιας επιχείρησης ή η συγχώνευση περισσοτέρων εταιρειών σε ένα νέο νομικό πρόσωπο απαιτεί τη συστηματική προσέγγιση σε πλήθος νομικών ζητημάτων στο στάδιο τόσο της προεργασίας όσο και της ολοκλήρωσης της συμφωνίας. Επιπλέον, η επιχειρηματική διάσταση του εγχειρήματος αποτελεί συχνά αστάθμητο παράγοντα, τον οποίο ο δικηγόρος καλείται να υπερβεί μέσω της στενής συνεργασίας με τα αρμόδια τμήματα αλλά και της διορατικότητάς του που αποκτάται μετά από χρόνια εμπειρίας.
Της Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 20
Μ
ία συγχώνευση ή εξαγορά χαρακτηρίζεται από τόσο μεγάλη περιπλοκότητα, ώστε συνήθως απαιτείται ολόκληρη ομάδα από διαφορετικές εξειδικεύσεις, για να ολοκληρωθεί το εγχείρημα με επιτυχία. Η νομική ομάδα που θα κληθεί να φέρει εις πέρας τη διαδικασία θα πρέπει όχι μόνο να εστιάσει σε συγκεκριμένα νομικά ζητήματα, αλλά και να εξοικειωθεί με τη συνολική διάρθρωση των εταιρειών, την επιχειρηματική προοπτική και βεβαίως τις λεπτές ισορροπίες στη διμερή διαπραγμάτευση. Οι δύο μορφές εταιρικού μετασχηματισμού διαφέρουν ως προς το τελικό αποτέλεσμα, καθώς στη συγχώνευση δύο ή περισσότερες ξεχωριστές εταιρείες συνδυάζονται για να σχηματίσουν μία ενιαία εταιρεία, ενώ στην εξαγορά η μία εταιρεία αγοράζει κάποια ή όλα τα περιουσιακά στοιχεία μίας άλλης (π.χ. εξοπλισμό, εγκαταστάσεις, απαιτήσεις ή αποθέματα) ή ορισμένες ή όλες τις μετοχές της πωλήτριας εταιρείας.
Παρά αυτές τις βασικές διαφορές τους, όμως, τόσο η συγχώνευση όσο και η εξαγορά αποτελούν πολύπλοκες συναλλαγές που απαιτούν λεπτομερή στρατηγικό σχεδιασμό και εστίαση από τον δικηγόρο σε πληθώρα κρίσιμων ζητημάτων που συνιστούν τη νομική πραγματικότητα των επιμέρους εταιρειών.
πληροφοριών, όπως οι ισολογισμοί, οι δηλώσεις κερδών και ζημίων των τελευταίων ετών, οι φορολογικές δηλώσεις, οι οικονομικές καταστάσεις και ο κατάλογος των περιουσιακών στοιχείων, όμως δεν επαρκεί μόνο αυτό. Οι εργασιακές σχέσεις και ειδικές υποχρεώσεις των εργαζομένων, όπως οι συμφωνίες εμπιστευτικότητας, ο προϋπολογισμός για έρευνα και ανάπτυξη, τα δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, ασφαλιστικές καλύψεις και περιβαλλοντικές άδειες μπορούν να δώσουν μια πιο ολοκληρωμένη εποπτεία της γενικής κατάστασης και της προοπτικής μιας εταιρείας και του brand που αυτή αντιπροσωπεύει.
Δέουσα επιμέλεια Η έννοια της δέουσας επιμέλειας βρίσκεται στον πυρήνα της νομικής προεργασίας που πρέπει να γίνει για οποιαδήποτε συγχώνευση ή εξαγορά. Εν ευρεία εννοία περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που πρέπει να διερευνηθούν από τον δικηγόρο, ενώ εν στενή εννοία αποτελείται από τα στοιχεία εκείνα, τα οποία συνιστούν την οικονομική αξία και την κατάσταση της εταιρείας που θα εξαγοραστεί ή θα λάβει μέρος στη συγχώνευση. Η μεγάλη εικόνα μπορεί να αποκτηθεί με την ενδελεχή εξέταση οικονομικών
Συμβάσεις εμπιστευτικότητας Ακριβώς επειδή οι διερευνήσεις που γίνονται και από τα δύο μέρη στα πλαίσια της δέουσας επιμέλειας περιλαμβάνουν την πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών, LAWYER _ 21
_IN THE SPOTLIGHT πολλές εκ των οποίων εμπιστευτικές και άμεσα συνδεδεμένες με την υπόσταση της εταιρείας, όπως για παράδειγμα τα εμπορικά μυστικά, οι συμβάσεις εμπιστευτικότητας ή μη γνωστοποίησης εξασφαλίζουν τη μέγιστη δυνατή προστασία των πληροφοριών του αγοραστή και του πωλητή. Αν και συχνά, ειδικά στις συγχωνεύσεις, επιλέγεται η κατάρτιση αμοιβαίων συμφωνιών εμπιστευτικότητας, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο της αποδοχής μιας τέτοιας σύμβασης μόνο εκ μέρους του αγοραστή, με δεδομένο ότι η πωλήτρια εταιρεία είναι αυτή που αποκαλύπτει εμπιστευτικές πληροφορίες και δεν έχει πάντα ενδιαφέρον να εμπλακεί με τα αντίστοιχα στοιχεία του αγοραστή. Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικότερο στοιχείο μιας τέτοιας σύμβασης είναι η λεπτομερής αναφορά στις πληροφορίες που καταλαμβάνονται από την υποχρέωση μη γνωστοποίησης, στις πιθανές εξαιρέσεις και στις συνέπειες της παράβασης της εν λόγω υποχρέωσης. Επειδή είναι αρκετά σύνηθες ο αγοραστής να πρέπει εκ των πραγμάτων να μοιραστεί πληροφορίες και με τρίτα μέρη εκτός της εταιρείας, όπως για παράδειγμα με πηγές χρηματοδότησης και εξωτερικούς συμβούλους, είναι απαραίτητο οι συμβάσεις εμπιστευτικότητας να καταλαμβάνουν και αυτά τα τρίτα μέρη, ώστε να υπάρχει σαφήνεια στις δυνατότητες γνωστοποίησης που υπάρχουν. Ανεξάρτητα, πάντως, από τέτοιου τύπου εξαιρέσεις, η βέλτιστη πρακτική είναι να επισημαίνεται ρητώς ότι η αγοράστρια ή/και η πωλήτρια εταιρεία ευθύνεται για
οποιαδήποτε παράβαση της υποχρέωσης μη γνωστοποίησης, η οποία μπορεί να γίνει είτε από τα εν λόγω τρίτα μέρη ή από τους εργαζόμενους της επιχείρησης.
Ρήτρα μη ανταγωνισμού
Η νομική ομάδα θα πρέπει να εξοικειωθεί με τη συνολική διάρθρωση των εταιρειών, την επιχειρηματική προοπτική και βεβαίως τις λεπτές ισορροπίες στη διμερή διαπραγμάτευση 22 _ LAWYER
Μία από τις κυριότερες παρεπόμενες υποχρεώσεις του πωλητή κατά την εξαγορά μιας επιχείρησης είναι η υποχρέωση παράλειψης ανταγωνισμού, έτσι ώστε σύμφωνα με την καλή πίστη να μη μειωθεί η οικονομική αξία της μεταβιβαζόμενης εταιρείας. Πρόκειται για μια ευρεία υποχρέωση, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο τη μη ίδρυση από τον πωλητή επιχείρησης που δραστηριοποιείται στο ίδιο ή παρεμφερές αντικείμενο, αλλά και τη μη συμμετοχή σε ανταγωνιστική επιχείρηση και τη μη προσέλκυση πελατών ή εργαζομένων της επιχείρησης. Αυτό που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην εν λόγω συμφωνία είναι να μην δεσμεύει υπέρμετρα την ελευθερία του αντισυμβαλλομένου, κάτι που θα απειλούσε ακόμα και το κύρος της με βάση την καλή πίστη. Τα χρονικά και γεωγραφικά όρια της υποχρέωσης αυτής είναι τα βασικότερα, σύμφωνα με τη νομολογία, κριτήρια, τα οποία καθορίζουν τον υπέρμετρο ή εύλογο χαρακτήρα της απαγόρευσης και συνεπώς την ακυρότητα ή το κύρος της, ενώ βεβαίως και η αρχή της αναλογικότητας μπορεί να αποτελέσει πρόσθετο κριτήριο της κατά περίπτωση εξειδίκευσής της. Η αρχή της αναλογικότητας και ο εύλογος χαρακτήρας της απαγόρευσης συνδέονται και με τη συμβατότητα της ρήτρας με το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς αυτή δεν περιορίζει μόνο τη συναλλακτική ελευθερία των αντισυμβαλλομένων αλλά και την ελεύθερη ανάπτυξη του ανταγωνισμού. Γενικά, οι ρήτρες μη ανταγωνισμού δεν υπόκεινται στο ρυθμιστικό πεδίο των άρθρων 101 επ. ΣΛΕΕ, εφόσον είναι παρεπόμενες της κύριας συμφωνίας και εξυπηρετούν τον σκοπό της. Υπό αυτό το πρίσμα, για να θεωρηθεί η απαγόρευση μη ανταγωνισμού ότι εξυπηρετεί τον σκοπό της σύμβασης πώλησης και δεν στοχεύει στη στρέβλωση του ανταγωνισμού, θα πρέπει να οριοθετείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνεται σαφές ότι η εξαγορά δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς αυτή τη ρήτρα.
Δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας της προς εξαγορά ή συγχώνευση εταιρείας αποτελούν σημαντικό μέρος της αξίας της και συνεπώς εξετάζονται εξονυχιστικά στα πλαίσια της δέουσας επιμέλειας. Τα κυριότερα στοιχεία που συνιστούν τη διανοητική ιδιοκτησία της εταιρείας είναι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, οι συμβάσεις εμπιστευτικότητας και υπηρεσιακών εφευρέσεων με τους εργαζομένους, τα σήματα, τα εμπορικά μυστικά και η τεχνογνωσία, τεχνολογικές άδειες από τρίτα μέρη, λογισμικά και βάσεις δεδομένων, πιθανές απαιτήσεις για παραβίαση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της εταιρείας, το όνομα τομέα (domain name), αλλά και οι λογαριασμοί της εταιρείας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το ζήτημα με όλα αυτά τα δικαιώματα είναι να διαπιστωθεί κατά πόσον όντως ανήκουν στην εν λόγω εταιρεία, καθώς δεν είναι σπάνιο σε μικρότερες εταιρείες ή εταιρείες οι οποίες στα πρώτα στάδια της δραστηριοποίησής τους δεν είχαν κατοχυρώσει τη βιομηχανική ιδιοκτησία τους, να γίνεται χρήση των δικαιωμάτων από τρίτα άτομα, τα οποία ενδέχεται καν να μην εργάζονται πλέον για την εταιρεία ή ακόμα και να εργάζονται σε ανταγωνιστές. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις εμπορικών μυστικών, τεχνογνωσίας και υπηρεσιακών εφευρέσεων, αν εμπλέκονται και τρίτα μέρη, απαιτείται η συγκατάθεσή τους για τη μεταβίβαση αυτών των δικαιωμάτων. Τέλος, όσον αφορά στην εμπλοκή τρίτων μερών, είναι εξαιρετικά σημαντικό να διερευνηθεί αν υπάρχουν αξιώσεις τρίτων κατά της εταιρείας για παραβίαση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, αλλά και αντιστρόφως αν η εταιρεία έχει βάσιμες αξιώσεις κατά τρίτων για αντίστοιχες παραβιάσεις. Στην εξαγορά εταιρειών τεχνολογίας ένα βασικό πρόβλημα είναι η ενσωμάτωση λογισμικού ανοιχτού κώδικα (open source software) στην ανάπτυξη των τεχνολογικών προϊόντων της. Οι άδειες ανοικτού κώδικα απαιτούν, εφόσον γίνει οποιαδήποτε τροποποίηση στο λογισμικό, να δημοσιοποιηθεί στο κοινό ο πηγαίος κώδικας, κάτι που προφανώς δεν συμφέρει
Δημήτρης Σμυρνής Head of Legal – Executive Director, METRO AEBE Ως νομικός σύμβουλος σε μια εταιρεία με μεγάλη > εμπειρία στους εταιρικούς μετασχηματισμούς, ποια
θεωρείτε ότι είναι τα κυριότερα σημεία, στα οποία πρέπει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση ο δικηγόρος για μια επιτυχημένη εξαγορά ή συγχώνευση, και ποιες οι προκλήσεις που έχετε αντιμετωπίσει;
«Για να χαρακτηριστεί μία εξαγορά/συγχώνευση ως επιτυχημένη, χρειάζεται να περάσει αρκετός χρόνος από την ολοκλήρωσή της. Εκτός των προφανών ελέγχων, στους οποίους οφείλει να προβεί ο δικηγόρος, πριν την εξαγορά (due diligence), θα πρέπει να λειτουργήσει με διορατικότητα και ταυτόχρονα με ευρεία επιχειρηματική λογική, ώστε να προβλέψει συμβατικώς και τους αστάθμητους, κατά τον χρόνο της υπογραφής των συμφωνιών, παράγοντες. Σ’ ένα τέτοιο απαιτητικό και σύνθετο εγχείρημα, η συμβολή του δικηγόρου δεν άπτεται μόνον της επιστημονικής ειδικότητάς του, αλλά είναι συνολική επί των επιθυμητών επιχειρηματικών αποτελεσμάτων. Η σημαντικότερη πρόκληση για το δικηγόρο σε τέτοιου είδους επιχειρηματικά άλματα, όπως μία σημαντική εξαγορά ή συγχώνευση, είναι να μπορέσει να συμβάλει στην επίτευξη και ολοκλήρωση της συμφωνίας ως μέλος της εταιρικής ομάδας, διατηρώντας όμως ταυτόχρονα τον εξέχοντα εγγυητικό του ρόλο, ως προς τις έννομες συνέπειες που επέρχονται, αμέσως και εμμέσως, στην εταιρεία που εκπροσωπεί. Τέλος, εκτός της τεχνοκρατικής και συστηματικής αντιμετώπισης όλων των θεμάτων που προκύπτουν στις περιπτώσεις αυτές, είναι απαραίτητο να εμπιστευτεί ο δικηγόρος και το ένστικτό του, διότι θα κληθεί να αξιολογήσει ανθρώπινες συμπεριφορές τρίτων και συνεργατών, πέραν και πάνω από αριθμητικά δεδομένα, σε όλα τα στάδια των συζητήσεων και των διαδικασιών που απαιτεί μία εξαγορά ή συγχώνευση.»
τον αγοραστή της εταιρείας, ο οποίος πιθανώς στηρίζεται στην αποκλειστικότητα των δικαιωμάτων του επί των προϊόντων της. Γι’ αυτό το λόγο, είναι απαραίτητο ο πωλητής να δηλώσει γραπτώς ότι δεν έχει ενσωματωθεί ανοιχτός κώδικας στο λογισμικό και τα προϊόντα του και επομένως δεν υπέχει καμία υποχρέωση να αποκαλύψει οποιοδήποτε σημείο του κώδικα ούτε έχει παραβιάσει με οποιονδήποτε τρόπο τις άδειες ανοιχτού κώδικα. LAWYER _ 23
_IN THE SPOTLIGHT ή της συγχώνευσης. Σε αυτές τις εγκρίσεις συμπεριλαμβάνεται, βεβαίως, και η έγκριση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ενώ είναι πολύ σημαντικό να διευκρινιστεί στη σύμβαση πώς κατανέμεται ο κίνδυνος και το κόστος στην περίπτωση απόρριψης της έγκρισης, αλλά και άλλων κωλυμάτων που ενδεχομένως προκύψουν.
Συμπερασματικά Ο νομικός έλεγχος για την επιτυχημένη ολοκλήρωση μιας εξαγοράς ή συγχώνευσης περιλαμβάνει πολλά και ετερόκλητα στοιχεία, τα οποία απαιτούν εξειδίκευση σε διαφορετικούς τομείς δικαίου. Η πολυπλοκότητα του εγχειρήματος, όμως, δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή την απαιτούμενη ευρεία προοπτική, η οποία συνήθως αποκτάται από μια ολόκληρη νομική ομάδα με δικηγόρους που διαθέτουν εμπειρία σε διαφορετικούς δικαιικούς κλάδους. Πρόκειται ουσιαστικά για το μεταίχμιο ανάμεσα στη νομική και την επιχειρηματική προσέγγιση, με τον δικηγόρο να καλείται να αποφανθεί όχι μόνο για το νομικό σκέλος της υπόθεσης, αλλά και για επιχειρηματικές αποφάσεις που βασίζονται σε οικονομικούς και αναπτυξιακούς δείκτες. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που η συνεργασία της εξωτερικής νομικής ομάδας με το νομικό τμήμα της επιχείρησης, το οποίο ιδανικά λειτουργεί και ως επιχειρηματικός σύμβουλος, αποτελεί κομβικό παράγοντα για την ικανοποίηση των συμφερόντων της εταιρείας μέσω της εξαγοράς ή της συγχώνευσης και την αποφυγή αστοχιών σε στρατηγικό επίπεδο. ■
Σαφείς όροι πώλησης Στο τελευταίο στάδιο της εξαγοράς ή της συγχώνευσης όλα τα παραπάνω στοιχεία που διερευνήθηκαν στο στάδιο της προετοιμασίας πρέπει να αποτυπωθούν με σαφήνεια στη σύμβαση, ώστε να είναι ξεκάθαροι οι όροι της μεταβίβασης και της μετατόπισης της ευθύνης από τον πωλητή στον αγοραστή. Πέρα από τους προφανείς όρους, όπως τα συμβαλλόμενα μέρη, η τιμή, η έναρξη ισχύος της σύμβασης, οι εγγυήσεις και η δομή της μεταβίβασης (αν αφορά τη μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων ή μετοχών ή την ίδρυση νέου νομικού προσώπου που αποτελείται από τις υπό συγχώνευση εταιρείες), απαιτείται και η λεπτομερής αναφορά σε ειδικότερους όρους. Πιο συγκεκριμένα, τέτοιους όρους συνιστούν το κύρος των συμβάσεων που θα συναφθούν από την προς εξαγορά ή συγχώνευση εταιρεία μέχρι να τεθεί σε ισχύ η σύμβαση πώλησης ή συγχώνευσης, η προθεσμία για τη συναίνεση των μετόχων εφόσον απαιτείται, οι όροι της αποζημίωσης σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεων των μερών, αλλά και η ευθύνη για τη λήψη τυχόν εγκρίσεων της εξαγοράς
Η αρχή της αναλογικότητας και ο εύλογος χαρακτήρας της απαγόρευσης συνδέονται και με τη συμβατότητα της ρήτρας μη ανταγωνισμού με το δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού 24 _ LAWYER
_LAWYER VIEWPOINT
Νέος Αναπτυξιακός Νόμος Στη Βουλή έχει κατατεθεί το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων για τον Αναπτυξιακό Νόμο. Της Λυδίας Βενέρη
Μ
έσω της επιτάχυνσης των διαδικασιών και της χορήγησης κινήτρων και επιχορηγήσεων στοχεύει να ενισχύσει το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων την απασχόληση και την επιχειρηματικότητα. Συγκεκριμένα, το σχέδιο νόμου αποσκοπεί στην ενίσχυση δραστηριοτήτων που αφορούν νέες τεχνολογίες, όπως η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και στην προώθηση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης. Όπως αναφέρεται στην έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου, με το σχέδιο νόμου παρέχονται κίνητρα και θεσπίζονται καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων για επενδυτικά σχέδια που αφορούν τους ανωτέρω τομείς, καθορίζεται το κυρίως θεσμικό πλαίσιο που διέπει την εφαρμογή των ανωτέρω καθεστώτων ενισχύσεων, τίθενται ορισμοί και προσδιορίζονται τα επενδυτικά σχέδια που υπάγονται στα εν λόγω καθεστώτα και οι επιλέξιμες δαπάνες που δύνανται να λαμβάνουν ενισχύσεις. Ακόμη, καθορίζονται και εξειδικεύονται τα είδη, το περιεχόμενο και ο τρόπος καταβολής των προβλεπόμενων ενισχύσεων που πρόκειται να παρέχονται με τη μορφή φορολογικών απαλλαγών, επιχορηγήσεων, επιδοτήσεων χρηματοδοτικής μίσθωσης, επιδότησης του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης ή χρηματοδότησης του επιχειρηματικού κινδύνου. Παράλληλα, προσδιορίζονται οι πηγές χρηματοδότησης για το σύνολο των ανωτέρω ειδών ενίσχυσης, πλην της φορολογικής απαλλαγής. Επιπλέον, στο νομοσχέδιο περιγράφονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία υπαγωγής των επενδυτικών σχεδίων στα προβλεπόμενα καθεστώτα χορήγησης ενισχύσεων (δικαιούχοι, ελάχιστο ύψος επενδυτικών σχεδίων, υποβολή αίτησης, αξιολόγηση), ο έλεγχος των επιμέρους σταδίων τους (υλοποίηση, τυχόν τροποποίηση, ολοκλήρωση, έναρξη παραγωγικής λειτουργίας),
καθώς και οι υποχρεώσεις των ενισχυόμενων φορέων. Σε περίπτωση μη τήρησης των οριζόμενων για την ολοκλήρωση της επένδυσης, προβλέπεται ανάκτηση των ποσών ενίσχυσης, ενώ προβλέπεται και η καταβολή παραβόλου για την υποβολή των επενδυτικών σχεδίων κατά τα ειδικότερα οριζόμενα. Επιπλέον, προκηρύσσονται ετησίως τα θεσπιζόμενα καθεστώτα χορήγησης ενισχύσεων και με Κοινή Υπουργική Απόφαση καθορίζεται ετησίως το μέγιστο ποσό κατά είδος ενίσχυσης που δύναται να χορηγείται ανά καθεστώς. Τέλος, αξιοποιούνται το Εθνικό Μητρώο Πιστοποιημένων Αξιολογητών (Ε.Μ.Π.Α.), του άρθρου 7 του π.δ. 33/2011, καθώς και το Μητρώο Ορκωτών Ελεγκτών–Λογιστών, που συστήνεται με Υπουργική Απόφαση, ενώ παρέχεται εξουσιοδότηση για τη σύσταση οργάνων ελέγχου επενδύσεων. ■
Με το σχέδιο νόμου παρέχονται κίνητρα και θεσπίζονται καθεστώτα κρατικών ενισχύσεων για επενδυτικά σχέδια
LAWYER _ 25
Η νέα Οδηγία CbCR για τη φορολογική διαφάνεια στις πολυεθνικές εταιρείες
Η δημόσια γνωστοποίηση φορολογικών πληροφοριών των πολυεθνικών ομίλων ανά χώρα στοχεύει στην ενημέρωση του κοινού, την τόνωση του ανταγωνισμού και την επίτευξη φορολογικής διαφάνειας στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων και με τη φοροαποφυγή να μην έχει ακόμα ελεγχθεί επαρκώς σε επίπεδο ΕΕ, θα έχει ενδιαφέρον να δούμε αν και πώς το βήμα αυτό θα επηρεάσει τον φορολογικό σχεδιασμό των μεγάλων πολυεθνικών. Της
Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 26
_IN THE SPOTLIGHT
Σ
την εποχή της υπερεκμετάλλευσης των φορολογικών παραδείσων, η φορολογική διαφάνεια αποτελεί ένα ζητούμενο, το οποίο αντανακλάται στην έντονη δημόσια πίεση και τη συναφή πολιτική βούληση τόσο σε επίπεδο G20 και ΟΟΣΑ όσο και στην ΕΕ. Ήδη από το 2013 ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχει δημοσιεύσει το σχέδιό του για την πρόληψη της Διάβρωσης της Φορολογικής Βάσης και της Μετατόπισης Κερδών (Σχέδιο Δράσης BEPS), το οποίο αποτέλεσε σημαντική πρωτοβουλία για την τροποποίηση των υφιστάμενων διεθνών φορολογικών κανόνων και οδήγησε σε σύνολο προτύπων για την παροχή πληροφοριών από τις πολυεθνικές εταιρείες και την κατάρτιση εκθέσεων ανά χώρα. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει εκδοθεί η Οδηγία (ΕΕ) 2016/881, η οποία τροποποίησε την Οδηγία (ΕΕ) 2011/16 και επέκτεινε το πεδίο της ανταλλαγής πληροφοριών στον τομέα της φορολογίας ανά χώρα. Η νέα Οδηγία Country-by-country Reporting, η οποία τέθηκε σε ισχύ στο τέλος του 2021, συνυπάρχει με την υφιστάμενη Οδηγία και θέτει νέες υποχρεώσεις στις πολυεθνικές εταιρείες με υψηλότερο βαθμό δημοσιότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι επιχειρήσεις καλούνται όχι μόνο να εστιάσουν στην αναθεώρηση των διαδικασιών τους, αλλά και να επανεξετάσουν και να προσαρμόσουν στα νέα δεδομένα τα επιχειρηματικά τους μοντέλα και τις πολιτικές τους. Έτσι, θα εξασφαλίσουν τη συμμόρφωση με τους νέους κανόνες, αποφεύγοντας σημεία αλληλοεπικάλυψης και αξιοποιώντας τις αναδυόμενες ευκαιρίες.
ΕΕ. Η υποχρέωση της πολυεθνικής εταιρείας υφίσταται, όταν τα έσοδα του ομίλου είναι τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ κατά το οικονομικό έτος που προηγείται του έτους αναφοράς, ενώ παράλληλα θα πρέπει είτε η μητρική εταιρεία είτε κάποιο μέλος του ομίλου να έχει έδρα σε κράτος-μέλος της ΕΕ. Οι πληροφορίες που παρέχονται αφορούν ολόκληρο τον όμιλο και αποτελούνται από: • τα ετήσια έσοδα • τ ις ζημίες και τα κέρδη πριν την απόδοση του φόρου εισοδήματος • το ποσό του φόρου που έχει πληρωθεί • το ποσό του φόρου που έχει καταλογισθεί • τα συσσωρευμένα κέρδη • τον αριθμό των εργαζομένων • τα περιουσιακά στοιχεία εκτός των ρευστών • τ η φορολογική έδρα και την κύρια δραστηριότητα κάθε μέλους του ομίλου.
Η νέα Οδηγία για τη δημόσια γνωστοποίηση πληροφοριών Η νέα Οδηγία CbCR, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 21 Δεκεμβρίου 2021, στοχεύει, όπως και η υφιστάμενη, στη φορολογική διαφάνεια των πολυεθνικών επιχειρήσεων και ρυθμίζει το πεδίο εφαρμογής και τις προϋποθέσεις της Έκθεσης ανά Χώρα. Η βασική της διαφορά από την Οδηγία 2016/881 είναι ότι η παροχή πληροφοριών δεν γίνεται προς τις φορολογικές αρχές, αλλά είναι δημόσια.
Το χρονικό της ψήφισης
Το πρώτο σχέδιο της σχετικής νομοθεσίας παρουσιάστηκε από την Επιτροπή στις 12 Απριλίου 2016, όμως παρήλθαν πάνω από
Η ισχύουσα Οδηγία (ΕΕ) 2016/881 Ο Οδηγία 2016/881 εγκρίθηκε στις 25 Μαΐου 2016, με προθεσμία μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία την 4η Ιουνίου 2017, οπότε στην Ελλάδα ενσωματώθηκε με τον ν. 4484/2017. Η εν λόγω Οδηγία καθορίζει το πεδίο εφαρμογής και τις προϋποθέσεις για την υποβολής Έκθεσης ανά Χώρα από ομίλους πολυεθνικών επιχειρήσεων. Η παροχή πληροφοριών γίνεται προς τις φορολογικές αρχές της κάθε χώρας και αφορά δεδομένα όλου του ομίλου και όχι μόνο των εργασιών που σχετίζονται με την
Η βασική διαφορά της νέας Οδηγίας από την Οδηγία 2016/881 είναι ότι η παροχή πληροφοριών δεν γίνεται προς τις φορολογικές αρχές, αλλά είναι δημόσια LAWYER _ 27
_IN THE SPOTLIGHT
Έλλη Αμπατζή Δικηγόρος, Senior Manager, Παπακωστόπουλος-Γρηγοριάδου και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία (CPA Law), ανεξάρτητο μέλος του διεθνούς νομικού και φορολογικού δικτύου της KPMG
εωρείτε ότι η νέα Οδηγία CbCR για τη δημόσια > Θ γνωστοποίηση πληροφοριών από τις πολυεθνικές εταιρείες θα καταφέρει φορολογικής διαφάνειας που θα ήταν σκόπιμο να ενσωμάτωση της Οδηγίας
να βελτιώσει το τοπίο της στην ΕΕ; Υπάρχουν ζητήματα βελτιωθούν κατά την στην εθνική νομοθεσία;
«Η υποχρέωση των πολυεθνικών εταιρειών να δημοσιοποιούν στοιχεία για τον τόπο όπου πραγματοποιούν τα κέρδη τους και τον τόπο όπου καταβάλλουν τους φόρους τους αναμφίβολα θα συμβάλει στην ενίσχυση της φορολογικής διαφάνειας και στον δημόσιο έλεγχο με τη δημόσια πληροφόρηση κάθε ενδιαφερομένου, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων, επενδυτών και πιστωτών των πολυεθνικών εταιρειών. Στον αντίποδα, όμως, η νέα αυτή υποχρέωση δεν θα πρέπει να αποτελέσει ένα άσκοπο και δυσανάλογο επιπλέον πρόσθετο διοικητικό βάρος για τις επιχειρήσεις. Η επιτυχία της νέας αυτής Οδηγίας εναπόκειται κατά πολύ στον τρόπο ενσωμάτωσής της από τα κράτη-μέλη. Σκόπιμο είναι ο εθνικός νομοθέτης να υιοθετήσει τη “διασφαλιστική ρήτρα” της Οδηγίας που θα επιτρέπει στις εταιρείες να αναβάλλουν τη δημοσιοποίηση συγκεκριμένων στοιχείων υπό προϋποθέσεις, όταν η άμεση δημοσιοποίηση μπορεί να βλάψει την εμπορική και ανταγωνιστική τους θέση, χωρίς όμως να καταστρατηγείται η συμμόρφωση και η καθολική εφαρμογή της υποχρέωσης και εν τέλει ο σκοπός της εταιρικής φορολογικής διαφάνειας.»
(Accounting Directive), η οποία είχε την ίδια νομική βάση. Έτσι, την 1η Ιουνίου 2021 το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο ανακοίνωσαν ότι είχε επιτευχθεί προσωρινή συμφωνία σε συμβιβαστικό κείμενο. Το Συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση στις 28 Σεπτεμβρίου 2021, με 21 ψήφους υπέρ, δύο ψήφους κατά (Κύπρος και Σουηδία) και αποχή τεσσάρων κρατών (Τσεχία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο και Μάλτα) και στις 11 Νοεμβρίου 2021 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε επισήμως το τελικό κείμενο, το οποίο δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ την 1η Δεκεμβρίου 2021 ως Οδηγία (ΕΕ) 2021/2101.
Θέση σε ισχύ
Η ημερομηνία έναρξης ισχύος της Οδηγίας είναι η 21η Δεκεμβρίου 2021 (20η ημέρα από την ημερομηνία δημοσίευσής της στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ). Τα κράτημέλη της ΕΕ έχουν προθεσμία μέχρι τις 22 Ιουνίου 2023, για να μεταφέρουν την Οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο, ενώ φυσικά κάθε κράτος μπορεί να επιλέξει να εφαρμόσει τις διατάξεις σε προγενέστερη ημερομηνία. Η εφαρμογή των διατάξεων θα ξεκινήσει 12 μήνες μετά την προθεσμία ενσωμάτωσης, δηλαδή στις 22 Ιουνίου 2024. Συνεπώς, το πρώτο οικονομικό έτος, για το οποίο θα συνταχθεί έκθεση θα είναι το 2025, οπότε η προθεσμία υποβολής της πρώτης έκθεσης θα είναι στο τέλος του 2026.
Υπόχρεοι προς γνωστοποίηση
Η υποχρέωση αφορά τις πολυεθνικές επιχειρήσεις με καθαρό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ σε κάθε ένα από τα δύο τελευταία διαδοχικά οικονομικά έτη, εφόσον η μητρική εταιρεία ή κάποιο μέλος του ομίλου έχει έδρα σε κράτος-μέλος της ΕΕ και το μέλος αυτό χαρακτηρίζεται ως μεσαία ή μεγάλη επιχείρηση, σύμφωνα με τους ορισμούς της Οδηγίας (ΕΕ) 2013/34. Ήτοι, σύμφωνα με το άρθρο 3 της εν λόγω Οδηγίας, ο αριθμός των εργαζομένων της ξεπερνάει τους 50 και το καθαρό ύψος του κύκλου εργασιών είναι άνω των 8 εκατομμυρίων ευρώ. Εφόσον η μητρική εταιρεία εδρεύει στην ΕΕ, θα πρέπει εκείνη να υποβάλλει την ετήσια έκθεση. Διαφορετικά, υπόχρεη είναι η θυγατρική εταιρεία ή το υποκατάστημα, δημοσιοποιώντας όμως πληροφορίες για όλο τον όμιλο. Αν αυτές οι πληροφορίες δεν
πέντε χρόνια για την ψήφισή του. Ένας από τους κυριότερους λόγους για το αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί ήταν η διαφωνία για τη νομική βάση της πρότασης και κατά πόσον αυτή έπρεπε να βασιστεί στο άρθρο 50 ΣΛΕΕ, υποκείμενη στη συνήθη νομοθετική διαδικασία που απαιτεί ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο, ή στο άρθρο 115 ΣΛΕΕ, υποκείμενη στην ειδική νομοθετική διαδικασία που αφορά φορολογικά θέματα και απαιτεί την ομόφωνη έγκριση του Συμβουλίου. Τελικά, τα κράτη-μέλη συμφώνησαν να προχωρήσουν δυνάμει του άρθρου 50, με δεδομένο ότι η Οδηγία δεν αφορά την εναρμόνιση της φορολογίας, αλλά τις υποχρεώσεις οικονομικής γνωστοποίησης στα πλαίσια του εταιρικού δικαίου, αφού μάλιστα τροποποιεί την Οδηγία (ΕΕ) 2013/34 28 _ LAWYER
τους είναι διαθέσιμες, τότε θα πρέπει να δημοσιεύσουν δήλωση ότι η μητρική εταιρεία δεν τους έχει διαθέσει αυτές τις πληροφορίες (η επονομαζόμενη δήλωση συμμόρφωσης ή εξήγησης).
Υποχρεωτικά πεδία
Η έκθεση, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένα πεδία πληροφοριών, θα δημοσιεύεται σε εμπορικό μητρώο του κράτους-μέλους, το οποίο είναι προσβάσιμο στο κοινό, καθώς και σε ενεργή ιστοσελίδα του ομίλου. Τα κράτη μπορούν να επιλέξουν να εξαιρούν τις εταιρείες από τη δημοσίευση της έκθεσης στην ιστοσελίδα τους, εφόσον αυτή έχει ήδη δημοσιευθεί δωρεάν στην ιστοσελίδα του εμπορικού μητρώου. Οι πληροφορίες προς δημοσίευση χωρίζονται σε επτά πεδία, τα οποία θεωρούνται απαραίτητα, έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να εξετάσει ενδελεχώς και να εκτιμήσει τη φορολογική στρατηγική των πολυεθνικών εταιρειών. Συγκεκριμένα, αποτελούνται από: • σύντομη περιγραφή των δραστηριοτήτων της εταιρείας • τον καθαρό κύκλο εργασιών, συμπεριλαμβανομένου του κύκλου εργασιών των συνδεδεμένων μερών • τ ις ζημίες και τα κέρδη πριν την απόδοση του φόρου εισοδήματος • τ ο ποσό του φόρου που έχει πληρωθεί • το ποσό του φόρου που έχει καταλογισθεί • τ α συσσωρευμένα κέρδη • τ ον αριθμό των υπαλλήλων πλήρους απασχόλησης.
Συμπερασματικά Η νέα Οδηγία CbCR έρχεται σε μια εποχή, στην οποία το αίτημα για φορολογική διαφάνεια είναι εντονότερο από ποτέ. Από την έναρξη των διαπραγματεύσεων, 5 χρόνια πριν, το ζητούμενο ήταν να βρεθεί τρόπος, έτσι ώστε οι πολυεθνικές εταιρείες να πληρώνουν τους οφειλόμενους φόρους στη χώρα, στην οποία αποκτούν τα κέρδη τους, και να μειωθεί το φαινόμενο της μεταφοράς αυτών των κερδών σε κράτη, στα οποία οι εταιρείες έχουν ελάχιστες δραστηριότητες και απασχολούν λίγους εργαζομένους, όμως απολαμβάνουν προνομιακή φορολογική μεταχείριση. Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου “Bringing transparency, coordination and convergence to
Φώτης Τσαμπαρλής Transfer Pricing Partner, Deloitte
Σοφία Τζανετή
Transfer Pricing Senior Manager, Deloitte
εωρείτε ότι η νέα Οδηγία CbCR για τη δημόσια > Θ γνωστοποίηση πληροφοριών από τις πολυεθνικές εταιρείες θα καταφέρει να βελτιώσει το τοπίο της φορολογικής διαφάνειας στην ΕΕ; Υπάρχουν ζητήματα που θα ήταν σκόπιμο να βελτιωθούν κατά την ενσωμάτωση της Οδηγίας στην εθνική νομοθεσία;
«Σύμφωνα με τη νέα Οδηγία, το ευρύ κοινό θα έχει για πρώτη φορά στη διάθεσή του περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με στοιχεία φορολογικού ενδιαφέροντος για την παγκόσμια δραστηριότητα των μεγάλων πολυεθνικών ομίλων που είναι εγκατεστημένοι στην Ευρώπη και έτσι φαίνεται να ενισχύεται η φορολογική διαφάνεια στην ΕΕ. Επιπλέον, η αυξημένη ορατότητα που προβλέπει η Οδηγία αναμένεται να “πιέσει” τις επιχειρήσεις να επιδείξουν μεγαλύτερη φορολογική υπευθυνότητα, γεγονός που προσμετράται στα θετικά της. Προκύπτουν, ωστόσο, δύο βασικοί προβληματισμοί σε σχέση με τις πληροφορίες που θα δημοσιευθούν. Αφενός, οι κανόνες συλλογής και παρουσίασής τους έχουν (καλώς) δομηθεί απλουστευτικά, προκειμένου να περιορίσουν το διοικητικό βάρος για τις επιχειρήσεις, και επομένως η εικόνα που προσφέρουν αποτελεί αφορμή για περαιτέρω συζήτηση ή προτεραιοποίηση ελέγχου από τις αρμόδιες φορολογικές αρχές και όχι για απευθείας εξαγωγή συμπερασμάτων. Συνεπώς, απαιτείται μία λελογισμένη αξιοποίησή τους, η οποία δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη, όταν αυτές γίνουν δημόσια διαθέσιμες. Αφετέρου, δεδομένου ότι θα βρεθούν στο “μικροσκόπιο” όχι μόνο επενδυτών και φορολογικών αρχών αλλά και ανταγωνιστών, ίσως η διαφάνεια αυτή να τοποθετεί τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις σε δυσμενέστερη θέση σε σχέση με τους εκτός ΕΕ ανταγωνιστές τους.»
corporate tax policies in the European Union”, η οποία δημοσιεύθηκε το 2015, υπολογίστηκε ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ χάνουν ετησίως 50-70 δισεκατομμύρια ευρώ λόγω της φοροαποφυγής. Υπό αυτό το πρίσμα, η υποχρέωση για δημόσια γνωστοποίηση του φορολογικού LAWYER _ 29
_IN THE SPOTLIGHT σχεδιασμού των πολυεθνικών επιχειρήσεων αποτελεί ένα βήμα για την ενημέρωση του κοινού και την προστασία του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού, τοποθετώντας τη συνετή εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων στο πλαίσιο της ESG στρατηγικής των εταιρειών και ιδίως της κοινωνικής ευθύνης. Μάλιστα, η παρουσίαση των δεδομένων ανά κράτος και ανά δικαιοδοσίες που έχουν ή δεν έχουν φορολογική συνεργασία με την ΕΕ, αλλά και η παρουσίαση των φόρων που έχουν καταλογισθεί και αυτών που τελικά πληρώθηκαν δίνει τη δυνατότητα στο κοινό να έχει μια ολοκληρωμένη εποπτεία των δραστηριοτήτων ενός πολυεθνικού ομίλου
και των πιθανών πρακτικών του για τεχνητή απομείωση των φορολογικών του υποχρεώσεων. Βεβαίως, πρόκειται για ένα από τα πρώτα βήματα προς τον τελικό στόχο της υψηλής φορολογικής διαφάνειας και της καταπολέμησης της φοροαποφυγής και το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την πρόταση μέχρι την τελική αποδοχή φανερώνει τις δυσκολίες και τις αντιδράσεις στο εγχείρημα. Η εφαρμογή του στην πράξη και ο αντίκτυπός του στην ευρωπαϊκή αγορά και την ανταπόκριση του κοινού θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό ποια θα είναι και τα επόμενα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. ■
Συγκριτική επισκόπηση των δύο Οδηγιών για τη φορολογική διαφάνεια Οδηγία 2016/881 (non-public CbCR)
Οδηγία 2021/2101 (public CbCR)
Παροχή πληροφοριών
Στις φορολογικές αρχές
Δημόσια (στο εμπορικό μητρώο ή/και στην ιστοσελίδα της επιχείρησης)
Νομική βάση
Οδηγία ΕΕ
Οδηγία ΕΕ
Εγκρίθηκε στις 25 Μαΐου 2016.
Τέθηκε σε ισχύ στις 21 Δεκεμβρίου 2021.
Νομική υπόσταση
Έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία των κρατών-μελών (στην Ελλάδα με τον ν. 4484/2017).
Πρώτη περίοδος αναφοράς
Οικονομικό έτος 2016 ή 2017
Οικονομικό έτος 2025
Επιχειρήσεις με καθαρό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ
Επιχειρήσεις με καθαρό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ. Αν η μητρική εταιρεία δεν έχει έδρα στην ΕΕ, τότε το μέλος του ομίλου με έδρα στην ΕΕ πρέπει να είναι μεσαία ή μεγάλη επιχείρηση.
Όχι
Δεν υποχρεούνται σε αναφορά οι μικρές επιχειρήσεις (ο αριθμός των εργαζομένων τους δεν ξεπερνάει τους 50 και το καθαρό ύψος του κύκλου εργασιών τους δεν είναι άνω των 8 εκατομμυρίων ευρώ).
Υπόχρεοι
Όριο στην οντότητα που υποβάλλει την αναφορά
Η προθεσμία για την ενσωμάτωση λήγει στις 22 Ιουνίου 2023.
1) Ανά κράτος-μέλος Οργάνωση των παρεχόμενων πληροφοριών
Ανά φορολογική δικαιοδοσία
2) Α νά δικαιοδοσία μη συνεργαζόμενη με την ΕΕ (Παράρτημα Ι) 3) Α νά δικαιοδοσία συνεργαζόμενη με την ΕΕ (Παράρτημα ΙΙ) 4) Για τον υπόλοιπο κόσμο
Δυνατότητα επεξήγησης για τη διαφορά ανάμεσα στον φόρο που έχει καταλογισθεί και αυτόν που έχει πληρωθεί
Όχι
Ναι
Κυρώσεις
Καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία.
Καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία.
30 _ LAWYER
_LAWYER VIEWPOINT
Άυλο διαζύγιο μέσω του gov.gr Με νομοσχέδιό του το Υπουργείο Δικαιοσύνης εισήγαγε στην Ελλάδα τον θεσμό του άυλου συναινετικού διαζυγίου μέσω σχετικής διαδικτυακής εφαρμογής. Της Λυδίας Βενέρη
Μ
έσω ηλεκτρονικής εφαρμογής θα μπορούν πλέον τα ζευγάρια που το επιθυμούν να προχωρήσουν στην έκδοση άυλου συναινετικού διαζυγίου με ένα “κλικ”. Η εφαρμογή που παρέχεται μέσω της ενιαίας ψηφιακής πύλης του gov.gr δίνει τη δυνατότητα στα δύο μέρη, με τη συνδρομή του πληρεξουσίου δικηγόρου τους, να προβούν στην έκδοση διαζυγίου από το σπίτι τους, μειώνοντας έτσι τα έξοδα και την ταλαιπωρία για τους ενδιαφερόμενους. Οι χρήστες, μετά την είσοδό τους ως δικηγόροι, συμβολαιογράφοι ή συμβαλλόμενα μέρη και την αυθεντικοποίησή τους, μπορούν να προβούν στη δημιουργία της σχετικής υπόθεσης. Συγκεκριμένα, ο δικηγόρος ενός εκ των δύο αντισυμβαλλομένων μπορεί να δημιουργήσει νέα υπόθεση, κατόπιν σύνδεσης στο “PORTAL OLOMELEIA”, από όπου θα αντληθούν τα στοιχεία του αυτομάτως και στη συνέχεια να συμπληρώσει τα απαραίτητα στοιχεία που αφορούν τον γάμο και συγκεκριμένα τον αριθμό της ληξιαρχικής πράξης γάμου, τον τόμο, το έτος, τον κωδικό Ληξιαρχείου που το εξέδωσε και το επώνυμο ενός εκ των συζύγων. Εναλλακτικά, δύναται να καταχωρεί είτε τα Α.Φ.Μ. είτε τους Α.Μ.Κ.Α. των δύο συζύγων και το επώνυμό του. Η εφαρμογή θα ανακτά αυτόματα τα ατομικά στοιχεία των συζύγων, στοιχεία που αφορούν τον γάμο ή και τυχόν τον αριθμό των τέκνων τους από το Μητρώο Πολιτών με ταυτόχρονη αυτόματη λήψη και του πιστοποιητικού οικογενειακής κατάστασης. Ο δικηγόρος που προέβη στην έναρξη της διαδικασίας και στη δημιουργία της υπόθεσης αναρτά υποχρεωτικά το τελικό σχέδιο του ιδιωτικού συμφωνητικού που έχουν συνάψει τα δύο μέρη, τα στοιχεία του συμβολαιογράφου και του αντιδίκου δικηγόρου. Επιτρέπεται τόσο η οριστική υποβολή όσο και η προσωρινή
αποθήκευση και τα μέρη θα ενημερώνονται ηλεκτρονικά για την έναρξη της διαδικασίας, ενώ μπορούν να τη διακόψουν ανά πάσα στιγμή κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου. Ο αντίδικος δικηγόρος μετά τον έλεγχο του αναρτημένου συμφωνητικού και εφόσον συμφωνεί με αυτό μπορεί να δώσει την έγκρισή του, προκειμένου να συνταχθεί η σχετική συμβολαιογραφική πράξη. Στη συνέχεια οι σύζυγοι με τη σειρά τους εγκρίνουν το τελικό κείμενο του συμφωνητικού, προκειμένου να εκκινήσει η δεκαήμερη προθεσμία (άρθρο 1441 ΑΚ), μετά το πέρας της οποίας δεν είναι επιτρεπτή η υπαναχώρηση, παρά μόνο κατόπιν συνεννόησης με τον συμβολαιογράφο, ενώ η τελική συμβολαιογραφική πράξη μπορεί να υπογραφεί ιδιοχείρως ή με εγκεκριμένη ηλεκτρονική υπογραφή και ο συμβολαιογράφος μπορεί στη συνέχεια να οριστικοποιήσει το διαζύγιο. Σε περίπτωση θρησκευτικού γάμου πρέπει να πραγματοποιηθεί και η πνευματική λύση αυτού από την αρμόδια Μητρόπολη. ■
Η εφαρμογή που παρέχεται μέσω της ενιαίας ψηφιακής πύλης του gov.gr δίνει τη δυνατότητα στα δύο μέρη, με τη συνδρομή του πληρεξουσίου δικηγόρου τους, να προβούν στην έκδοση διαζυγίου από το σπίτι τους, μειώνοντας έτσι τα έξοδα και την ταλαιπωρία για τους ενδιαφερόμενους LAWYER _ 31
_IN THE SPOTLIGHT
Εναλλακτική επίλυση διαφορών και κλιματική αλλαγή: Ο ρόλος της διαιτησίας στις περιβαλλοντικές διαφορές
Εναλλακτική επίλυση διαφορών και κλιματική αλλαγή: Ο ρόλος της διαιτησίας στις περιβαλλοντικές διαφορές LAWYER _ 32
Οι περιβαλλοντικές διαφορές αποτελούν μια ευρεία κατηγορία διαφορών που προκύπτουν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά και τις αυξανόμενες υποχρεώσεις των μερών για τον μετριασμό της. Αν και ως τώρα η προσφυγή στα δικαστήρια αποτελούσε τη συνηθέστερη οδό, πλέον σε διαφορές με ορισμένα χαρακτηριστικά αναδεικνύεται η σημασία της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών και κυρίως της διαιτησίας ως μέσου για την υιοθέτηση από τα μέρη μιας πιο υπεύθυνης και αποτελεσματικής συμπεριφοράς απέναντι στις εντεινόμενες απαιτήσεις της εποχής. Της
Αλεξιάννας Τσότσου
H
κλιματική αλλαγή και οι συναφείς κίνδυνοι για το περιβάλλον αποτελούν ένα παγκόσμιο και πολύπλοκο φαινόμενο, το οποίο έχει απτές επιπτώσεις σε ατομικό, επιχειρησιακό και κρατικό επίπεδο. Αν και η χάραξη της πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος γίνεται προφανώς από τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια η δικαστική εξουσία αποκτά ολοένα και πιο ενεργό ρόλο. Οι περιβαλλοντικές διαφορές παρουσιάζουν μια αυξητική τάση και προκύπτουν από διαφορετικά πραγματικά γεγονότα και νομικές βάσεις, οπότε δεν αποτελούν μία ενιαία ομάδα και η διαχείρισή τους δεν είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις. Αν και έχουν υπάρξει σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που τονίζουν τον ρόλο των εθνικών δικαστηρίων στον τομέα της επιβολής και της πρακτικής εφαρμογής των μέτρων ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή, σε πολλές κατηγορίες διαφορών η διαιτησία και γενικά η εναλλακτική επίλυση διαφορών μπορούν να διαδραματίσουν κομβικό ρόλο στην ικανοποίηση των αξιώσεων των μερών. Η ευελιξία, η ταχύτητα και οι εξειδικευμένες γνώσεις των διαιτητικών δικαστηρίων επί των σχετικών ζητημάτων που ανακύπτουν συνιστούν τα βασικά πλεονεκτήματα της διαδικασίας που αναμένεται να αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη δυναμική τα επόμενα χρόνια.
LAWYER _ 33
Εμβληματικές δικαστικές αποφάσεις για την πράσινη μετάβαση Όπως είναι λογικό, οι διαφορές μεταξύ ιδιωτικών οντοτήτων και κρατών με στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή των ισχυουσών πολιτικών ή τη βελτίωση αυτών των πολιτικών, καθώς και οι αξιώσεις ιδιωτών κατά εταιρειών για αποζημίωση λόγω βλάβης που προήλθε από τη δράση της εταιρείας επιλύονται στα τακτικά δικαστήρια, τα οποία έχουν κατά καιρούς εκδώσει αποφάσεις-ορόσημα για τη θέσπιση ευρύτερων υποχρεώσεων για την προστασία του περιβάλλοντος. Μία από τις πιο πρόσφατες αποφάσεις είναι αυτή του Διοικητικού Δικαστηρίου του Παρισιού, το οποίο τον Φεβρουάριο του 2021 έκρινε ότι το γαλλικό κράτος είναι υπεύθυνο για περιβαλλοντικές ζημίες που προκλήθηκαν από τη μη τήρηση των δεσμεύσεων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η απόφαση χαρακτηρίστηκε από τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης ως απόφαση του αιώνα, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι μερικές εβδομάδες αργότερα η γαλλική κυβέρνηση ματαίωσε τα σχέδια επέκτασης του αεροδρομίου Charles de Gaulle, με το σκεπτικό ότι δεν είναι συμβατά με τους περιβαλλοντικούς στόχους της χώρας.
_IN THE SPOTLIGHT Φυσικά, η πιο πολυσυζητημένη υπόθεση εδώ και χρόνια είναι η υπόθεση Urgenda, η οποία αφορούσε τη διαμάχη μεταξύ της MKO Urgenda και του ολλανδικού κράτους, αναδεικνύοντας τον ρόλο των περιβαλλοντικών ΜΚΟ στην άσκηση πίεσης στα κράτη, ώστε να υιοθετήσουν πιο αποτελεσματικές πολιτικές ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Η εν λόγω ΜΚΟ άσκησε αγωγή κατά του ολλανδικού κράτους με αίτημα τη μείωση των εγχώριων εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 25% μέχρι το 2020, σε σχέση με τις εκπομπές του 1990. Στις 20 Δεκεμβρίου 2019, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ολλανδίας αποφάσισε αμετάκλητα ότι το ολλανδικό κράτος είναι υποχρεωμένο μέχρι το τέλος του 2020 να μειώσει δραστικά τις εγχώριες βιομηχανικές ρυπογόνες εκπομπές, ώστε να προστατέψει τις ζωές των πολιτών και να τηρήσει το καθήκον προστασίας που ενέχει απέναντί τους. Οι συνέπειες αυτής της ιστορικής απόφασης διαφάνηκαν και στην αγωγή της Milieudefensie et al κατά της Royal Dutch Shell, στην οποία η έννοια του καθήκοντος προστασίας της ζωής και της αξιοπρέπειας των πολιτών επεκτάθηκε και στις ιδιωτικές εταιρείες. Συγκεκριμένα, το ολλανδικό δικαστήριο έκρινε ότι η Royal Dutch Shell φέρει ευθύνη και έχει την υποχρέωση να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του
άνθρακα από τις δραστηριότητες του ομίλου Shell κατά 45% έως το τέλος του 2030. Αν και είναι πολύ πιθανό η απόφαση αυτή να ανατραπεί στον δεύτερο βαθμό, οπωσδήποτε αναμένεται ότι πρόκειται να ενθαρρύνει τη διεκδίκηση που σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή κατά εταιρειών ενέργειας και ορυκτών καυσίμων για λόγους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν και οι συγκεκριμένες αποφάσεις γεννούν ελπίδες ότι η δικαστική εξουσία μπορεί να συμβάλλει σε σημαντικό βαθμό στην προώθηση των δημόσιων και ιδιωτικών πρωτοβουλιών που προστατεύουν το περιβάλλον, υπάρχουν εκατοντάδες άλλες αποφάσεις σε όλο τον κόσμο που δίστασαν να πρωτοπορήσουν και να προκαλέσουν έτσι τον οποιονδήποτε αντίκτυπο προς αυτή την κατεύθυνση. Άλλωστε, ο δικαστής δεσμεύεται από την εθνική και διεθνή νομοθεσία και δεν είναι σαφές ότι μπορεί να δώσει συγκεκριμένες και καίριες απαντήσεις στα σύνθετα προβλήματα που ανακύπτουν στα πλαίσια της κλιματικής αλλαγής. Υπό αυτό το πρίσμα, καθοριστικός μπορεί να είναι ο κυβερνητικός σχεδιασμός, ενώ και η βούληση των μερών μπορεί να αποδειχθεί κομβικής σημασίας στην επίλυση των περιβαλλοντικών διαφορών προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης. Πράγματι, οι ρήτρες διαμεσολάβησης και διαιτησίας σε συμβάσεις διαφόρων ειδών που καλύπτουν και περιβαλλοντικά ζητήματα καταδεικνύουν την αυξανόμενη έμφαση που δίνεται πλέον στην ει δυνατόν συμβιβαστική και ταχεία επίλυση των περιβαλλοντικών διαφορών και τη μετριοπάθεια που θέλουν να επιδείξουν οι εταιρείες στα πλαίσια της ESG στρατηγικής τους.
Οι ρήτρες διαμεσολάβησης και διαιτησίας καταδεικνύουν την αυξανόμενη έμφαση που δίνεται πλέον στη συμβιβαστική και ταχεία επίλυση των περιβαλλοντικών διαφορών και τη μετριοπάθεια που θέλουν να επιδείξουν οι εταιρείες στα πλαίσια της ESG στρατηγικής τους 34 _ LAWYER
Οι μηχανισμοί εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στη Συμφωνία των Παρισίων Οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών στη Συμφωνία των Παρισίων προβλέπουν διαιτησία, αν και δεν γίνεται συγκεκριμένη πρόβλεψη για τη διαδικασία και η εν λόγω ρήτρα παραπέμπει στην αντίστοιχη ρήτρα διαιτησίας στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC). Η εν λόγω Σύμβαση που τέθηκε σε ισχύ το 1994 επιτρέπει στα μέρη να δηλώνουν ότι θα υπαγάγουν τις διαφορές τους σε διαιτησία σύμφωνα με τη διαδικασία που πρέπει να υιοθετηθεί στα
πλαίσια της Διάσκεψης των Μερών (COP) των Ηνωμένων Εθνών στο αντίστοιχο παράρτημα που θα αφορά τη διαιτησία. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει υιοθετηθεί και οριστικοποιηθεί κάποια συγκεκριμένη διαδικασία εναλλακτικής επίλυσης των διαφορών που ανακύπτουν στα πλαίσια της Συμφωνίας των Παρισίων. Έτσι, παρόλο που το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο (ICC) έχει αποφανθεί με την Έκθεση του Νοεμβρίου 2019 (“ICC Arbitration and ADR Commission Report on Resolving Climate Change Related Disputes through Arbitration and ADR”) για την αξία της διαιτησίας και της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών στις αμφισβητήσεις που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, δεν έχει υπάρξει κάποια συγκεκριμένη πρόοδος στο θέμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουν επαρκείς μηχανισμοί εφαρμογής και επιβολής τόσο της Συμφωνίας των Παρισίων όσο και της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή. Αν και στις δύο συμφωνίες προβλέπονται συγκεκριμένοι στόχοι για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, στην πράξη η διεθνής κοινότητα εξαρτάται από τη βούληση των μεμονωμένων κρατών να τηρούν τα συμφωνηθέντα και να συμμορφώνονται προς τους τεθειμένους στόχους.
ρών, υπάρχει ένα ευρύ πεδίο για την εφαρμογή της διαιτητικής διαδικασίας σε συμβατικές διαφορές που προκύπτουν σε διάφορους τομείς και για διαφορετικούς λόγους. Καταρχήν, είναι αναμενόμενο ότι οι διαφορές θα αυξηθούν σε ποσότητα αλλά και σημασία σε τομείς, όπως η βαριά βιομηχανία, οι μεταφορές και μετακινήσεις, η οικοδομική δραστηριότητα και φυσικά η ενέργεια. Πρόκειται για τομείς, οι οποίοι καλούνται να προχωρήσουν σε βαθιές τομές και μάλιστα με εξαιρετικά ταχύ ρυθμό, ώστε να μπορέσουν να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι και να ανασχεθούν επιτυχώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε επίπεδο κρατών, κοινοτήτων και επιχειρήσεων. Αυτό θα προσφέρει σπουδαίες ευκαιρίες και θα αναδείξει καινοτόμες πτυχές των επιχειρήσεων, όμως ταυτόχρονα θα οδηγήσει σε περισσότερες διαφορές, ειδικά σε κλάδους όπως της ενέργειας, οι οποίοι δρουν σε ένα πολύπλοκο κανονιστικό περιβάλλον, το οποίο αναπροσαρμόζεται συνεχώς. Κατά συνέπεια, προτείνεται στα μέρη να επιλέξουν τον δρόμο της διαμεσολάβησης και της διαιτησίας, η οποία προσφέρει τα πλεονεκτήματα της ιδιωτικότητας και της εμπιστευτικότητας, κάτι απαραίτητο σε συμβάσεις που σχετίζονται με την τεχνολογία και την καινοτομία. Παράλληλα, η διεθνής διαιτησία μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα επωφελής στις διασυνοριακές συνεργασίες
Οι κατηγορίες των περιβαλλοντικών διαφορών και ο ρόλος της διαιτησίας Μπορεί λόγω αυτού του κενού στην επιβολή της Συμφωνίας των Παρισίων η διαιτησία για τις διαφορές μεταξύ κρατών να είναι ακόμα σε εξαιρετικά πρώιμο στάδιο, όμως ο ρόλος της μπορεί να είναι καθοριστικός στις ιδιωτικές διαφορές ή σε διαφορές μεταξύ ιδιωτών και κρατών. Οπωσδήποτε, ο χώρος για την ανάπτυξη μηχανισμών εναλλακτικής επίλυσης διαφορών είναι περιορισμένος στις αξιώσεις ιδιωτικών οντοτήτων και κυρίως ΜΚΟ κατά των κρατών με στόχο την αποτελεσματική εφαρμογή των ισχυουσών πολιτικών, αλλά και στις αξιώσεις ιδιωτών κατά εταιρειών για αποζημίωση λόγω βλάβης που προήλθε από τη δράση της εταιρείας, καθώς αυτές, όπως προαναφέρθηκε, επιλύονται κατά βάση στα τακτικά δικαστήρια. Όμως, πέρα από αυτές τις τρεις κατηγορίες περιβαλλοντικών διαφο-
LAWYER _ 35
_IN THE SPOTLIGHT και σε αυτές, στις οποίες το ένα μέρος είναι κρατική οντότητα, έτσι ώστε να έχει γίνει εκ των προτέρων πρόβλεψη για τα κυριότερα ζητήματα που θα ανακύψουν κατά την εκτέλεση της σύμβασης. Επιπλέον, η διαιτησία μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη και σε συμβατικές διαφορές που προκύπτουν από γεγονότα, τα οποία σχετίζονται με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι η επίκληση ανωτέρας βίας σε περιπτώσεις ακραίων καιρικών φαινομένων. Η αύξηση των φυσικών κινδύνων αλλά και οι συνεχόμενες αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο είναι αναμενόμενο να οδηγήσουν σε συμβατικούς όρους που θα κατανέμουν τέτοιου είδους ρίσκα και στα δύο μέρη, ενώ διαφορές θα ανακύψουν και από τους συχνούς πλέον συμβατικούς όρους που περιλαμβάνουν την υποχρέωση συμμόρφωσης με απαιτήσεις βιώσιμης ανάπτυξης. Βεβαίως, η κυριότερη κατηγορία διαφορών που θα προκύψει τα επόμενα χρόνια και μπορεί να επωφεληθεί από την εναλλακτική επίλυση διαφορών είναι οι διαφορές μεταξύ επενδυτών και κρατών, όπως θα εκτεθεί στη συνέχεια.
συνθηκών προβλέπει τη διαδικασία της διαιτησίας ή/και της διαμεσολάβησης για όλες τις διαφορές που προκύπτουν από μια επένδυση. Έτσι, θεωρείται ότι και οι περιβαλλοντικές διαφορές υπάγονται στη διαιτησία. Με αυτή τη λογική, στο διαιτητικό δικαστήριο μπορούν να καταλήξουν οι διαφορές που προκύπτουν όχι μόνο από τις εντεινόμενες υποχρεώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και από την κρατική συμπεριφορά που βλάπτει το περιβάλλον και παραβιάζει έτσι την υποχρέωση του κράτους για δέουσα επιμέλεια και το καθήκον προστασίας, προκαλώντας ζημία στην ιδιοκτησία του επενδυτή. Αλλά και αντιστρόφως, η πιο ολιστική πλέον προσέγγιση στη διαχείριση των επενδύσεων προτάσσει πέρα από τα δικαιώματα του επενδυτή και συγκεκριμένες υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένης και της ευθύνης του απέναντι στο περιβάλλον και της λήψης μέτρων για την ελάττωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορεί να έχει η επένδυσή του. Σε όλα τα παραπάνω, το διαιτητικό δικαστήριο μπορεί να προσφέρει λύσεις με άμεσο και ταχύ τρόπο, από δικαστές που είναι εξειδικευμένοι σε αυτό το αντικείμενο. Έτσι, η διαιτησία αναδεικνύεται όχι μόνο σε μέσο επίλυσης των διαφορών αλλά και υπό την ευρύτερη έννοια σε θεσμό που αποτυπώνει τη διάθεση των μερών να υιοθετήσουν μια υπεύθυνη συμπεριφορά, κατά την οποία η προστασία του περιβάλλοντος βρίσκεται στο επίκεντρο και δημιουργεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τη διαχείριση των κινδύνων στο προσυμβατικό στάδιο αλλά και στο στάδιο εκτέλεσης της σύμβασης. ■
Επενδυτικές συμβάσεις, βιώσιμη ανάπτυξη και ρήτρες διαιτησίας Η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων απαιτεί εκτεταμένες επενδύσεις, των οποίων η χρηματοδότηση θα γίνει είτε από το κράτος είτε σε ιδιωτικό επίπεδο. Με την αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων, συμπεριλαμβανομένων και των άμεσων ξένων επενδύσεων, αναμένεται και η αύξηση των διαφορών ανάμεσα στους επενδυτές και τα κράτη. Μάλιστα, με τις συνεχείς αλλαγές στο νομικό πλαίσιο, οι οποίες γίνονται, για να τηρήσουν τα κράτη τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις τους, έρχονται στο προσκήνιο και οι ήδη υπάρχουσες επενδύσεις, οι οποίες επηρεάζονται σε υψηλό βαθμό. Η προσφυγή στη διαιτησία σε αυτές τις περιπτώσεις προκύπτει όχι μόνο από τις αντίστοιχες συμβατικές ρήτρες στις επενδυτικές συμβάσεις, αλλά και από τις διμερείς ή πολυμερείς συνθήκες, στις οποίες προσχωρούν τα κράτη για την προστασία των ξένων επενδύσεων. Η πλειοψηφία αυτών των
Η προσφυγή στη διαιτησία προκύπτει όχι μόνο από τις ρήτρες στις επενδυτικές συμβάσεις, αλλά και από τις διμερείς ή πολυμερείς συνθήκες, στις οποίες προσχωρούν τα κράτη για την προστασία των ξένων επενδύσεων 36 _ LAWYER
>
οιος θα είναι, κατά τη γνώμη σας, ο ρόλος της διαιτησίας στις Π περιβαλλοντικές διαφορές που ανακύπτουν από τις επενδυτικές συμβάσεις στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια; Η διευρυνόμενη συνειδητοποίηση σε διεθνές επίπεδο σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, η οποία έχει ως αποτέλεσμα και τις αντίστοιχες κυβερνητικές αποφάσεις, θα επηρεάσει τα επόμενα χρόνια τις επενδύσεις και συνεπώς τον ρόλο της διαιτησίας με δύο διακριτούς τρόπους ανάλογα με τα είδη των πολιτικών και επομένως των διαφορών. Καταρχάς, τα κράτη σε διεθνές επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ έχουν υιοθετήσει νέες νομοθεσίες, με σκοπό τον περιορισμό των επενδύσεων που έχουν επίπτωση στο περιβάλλον (π.χ. εξορύξεις χρυσού, χαλκού, φυσικού αερίου και πετρελαίου). Για αυτές τις επενδύσεις είχαν δοθεί τα προηγούμενα χρόνια σημαντικά κίνητρα, όμως αυτό δεν θα ισχύει πλέον από ένα σημείο και μετά, καθώς τα projects αυτά δεν θα είναι επιθυμητά από τα κράτη και θα πρέπει να διακοπούν εντελώς ή να περιορίσουν σημαντικά το κέρδος τους. Όπως είναι αναμενόμενο, οι επιχειρήσεις, με βάση και τις διμερείς επενδυτικές συμβάσεις, τις οποίες έχει υπογράψει η Ελλάδα, θα αξιώσουν τα χρήματά τους, οπότε θα ανακύψουν επενδυτικές διαφορές που θα καταλήξουν στη διαιτησία. Σε αυτές τις διαφορές το ερώτημα είναι το εξής: Έχει το δικαίωμα το κράτος να υιοθετήσει καινούριες πολιτικές, για να προστατεύσει ένα υπέρτατο αγαθό, όπως το περιβάλλον; Αν οι επενδυτικές συμβάσεις δεν περιέχουν ξεκάθαρη ρήτρα, η οποία εξαιρεί τη ζημία για περιπτώσεις όπου το κράτος θέλει να νομοθετήσει για την προστασία του περιβάλλοντος, τότε η αποζημίωση των επενδυτών, και μάλιστα αδρή, είναι αναπόφευκτη, καθώς η διαφορά θα κριθεί με βάση τη γενική προστασία που απολαμβάνουν οι επενδυτές. Οι παλαιότερες επενδυτικές συμβάσεις δεν περιέχουν τέτοιες εξαιρέσεις, σε αντίθεση με τις καινούριες. Με δεδομένο ότι η Ελλάδα θα πρέπει να ανατρέψει τέτοιου είδους πολιτικές τα επόμενα 20 χρόνια, θα προκύψουν και πολλές αντίστοιχες επενδυτικές διαφορές που θα καταλήξουν στη διαιτησία και κατά πάσα πιθανότητα στην αποζημίωση των επενδυτών. Μία χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι η υπόθεση Eco Oro κατά Κολομβίας, η οποία κρίθηκε στο διεθνές διαιτητικό δικαστήριο ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes). Η καναδική εταιρεία είχε αρχικά πάρει άδεια εξόρυξης χαλκού, όμως αργότερα η Κολομβία περιόρισε την άδεια, καθώς η επένδυση γινόταν σε περιοχή βιοποικιλότητας. Στην απόφαση που εκδόθηκε πριν μερικούς μήνες, το διαιτητικό δικαστήριο δικαίωσε την καναδική εταιρεία και ενέκρινε την αποζημίωση. Το δεύτερο είδος επενδυτικών διαφορών θα προκύψει επειδή η ΕΕ διαθέτει σημαντικά κεφάλαια για καινούριες επενδύσεις, όπως για παράδειγμα σε Εναλλακτικές Πηγές Ενέργειας, και στην Ελλάδα αναμένεται να χρηματοδοτηθούν πολλά τέτοια προγράμματα. Οι επενδυτικές αυτές συμβάσεις θα έχουν, βεβαίως, διαιτητική ρήτρα. Αυτές οι διαφορές δεν θα έχουν ως αντικείμενο την προστασία του περιβάλλοντος, όπως οι πρώτες, αλλά θα εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης και καθώς θα είναι αυξημένες σε αριθμό, λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος σε επενδύσεις φιλικές προς το περιβάλλον, θα φέρουν με αυτόν τον τρόπο στο προσκήνιο τον θεσμό της διαιτησίας.
LAWYER _ 37
Σταύρος Μπρεκουλάκης Καθηγητής Διεθνούς Διαιτησίας και Εμπορικού Δικαίου, Queen Mary University of London, Δικηγόρος, Διαιτητής, 3 Verulam Buildings (Gray’s Inn)
_INDUSTRY FOCUS
Ναταλί Κεδίκογλου General Counsel (Greece), Hellas Gold SA – Thracean Gold Mining SA – Thrace Minerals SA
Στοίχημα η θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα για να είναι η χώρα μας ασφαλής επενδυτικός προορισμός Συζητήσαμε με τη Νομική Σύμβουλο των ελληνικών θυγατρικών της Eldorado Gold, Ναταλί Κεδίκογλου, για το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις μεταλλευτικές δραστηριότητες, τις προϋποθέσεις ώστε να ξαναγίνει η Ελλάδα ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός, τη διαχείριση της συνεργασίας του νομικού τμήματος με τους εξωτερικούς συμβούλους, αλλά και εκείνα που την κινητοποιούν στην εργασιακή της καθημερινότητα. Της Αλεξάνδρας Βαρλά 38 _ LAWYER
Προσφάτως αναλάβατε το ρόλο της Νομικής Συμβούλου στις ελληνικές εταιρείες της Eldorado Gold. Ποιες είναι οι αρμοδιότητές σας και ποιες οι μεγαλύτερες προκλήσεις στο ρόλο σας; Το Σεπτέμβριο του 2021 ανέλαβα το ρόλο της Νομικής Συμβούλου και Εταιρικής Γραμματέως (General Counsel and Company Secretary) στις ελληνικές θυγατρικές της Eldorado Gold. Η Eldorado Gold Corporation είναι μεταλλευτική εταιρεία χρυσού και βασικών μετάλλων, εισηγμένη στα χρηματιστήρια του Τορόντο και της Νέας Υόρκης και δραστηριοποιείται στην Ελλάδα μέσω τριών θυγατρικών: Ελληνικός Χρυσός, Χρυσωρυχεία Θράκης και Μεταλλευτική Θράκης, οι οποίες κατέχουν πέντε μεταλλευτι-
κές ιδιοκτησίες στη χώρα μας και απασχολούν περισσότερο από 1.600 άτομα. Μέχρι σήμερα, η Eldorado έχει επενδύσει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια στην Ελλάδα, γεγονός που την καθιστά έναν από τους μεγαλύτερους άμεσους ξένους επενδυτές της χώρας. Είμαι επικεφαλής της νομικής διεύθυνσης των ελληνικών θυγατρικών, στην οποία απασχολούνται τέσσερις ακόμη δικηγόροι και καλύπτουμε νομικά το σύνολο του φάσματος δραστηριοτήτων των εταιρειών, τη λειτουργία των μεταλλείων, ζητήματα προσωπικού και υπεργολάβων, τις αδειοδοτήσεις, τις εξαγωγικές δραστηριότητες και φυσικά τα αναπτυξιακά έργα. Η Ελληνικός Χρυσός υλοποιεί μία από τις σημαντικότερες ξένες επενδύσεις στη χώρα, με καθαρά εξαγωγικό χαρακτήρα. Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες και κυρίως η εξόρυξη χρυσού, παρά το γεγονός ότι υφίστανται στη χώρα μας από την αρχαιότητα, είναι δραστηριότητες σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό και θεσμικά απαιτείται εκσυγχρονισμός. Η πρόκληση σε ατομικό επίπεδο είναι να ενσωματωθώ το γρηγορότερο δυνατό σε μία νέα δραστηριότητα με δύσκολο θεσμικό πλαίσιο, ενώ σε ομαδικό επίπεδο, να δέσει η ομάδα των νομικών, να βοηθάμε αποτελεσματικά στη λειτουργία των εταιρειών και να παρέχουμε τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στον εσωτερικό πελάτη. Πώς κρίνετε το επενδυτικό τοπίο στην Ελλάδα; Θεωρείτε ότι έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες για την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων και πώς θα μπορούσαν αυτές να ενισχυθούν;
δαιδαλώδες θεσμικό πλαίσιο, για να ξεκλειδώσει το επενδυτικό δυναμικό της χώρας. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι συνάρτηση του country risk, το οποίο έχει κυρίαρχα δύο όψεις, εθνική οικονομία και θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα. Ευτυχώς, με πολύ κόπο και θυσίες από όλους μας, το σκέλος του country risk που αφορά την εθνική οικονομία φαίνεται ότι ξεπεράστηκε, η χώρα μας λαμβάνει και πάλι τη θέση που της αξίζει ως ένας ασφαλής επενδυτικός προορισμός. Το στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε είναι η θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα, να μπορούμε να απαντήσουμε χωρίς αστερίσκους στα επενδυτικά ερωτήματα “πού μπορώ να κάνω τί, ποιοι είναι οι κανόνες, πώς βγάζω άδεια”. Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στον θεσμικό τομέα, είναι όμως ένας αγώνας που δεν τελειώνει.
Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες, παρά το γεγονός ότι υφίστανται στη χώρα μας από την αρχαιότητα, είναι σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό και θεσμικά απαιτείται εκσυγχρονισμός
Έχοντας βρεθεί και σε διεθνές εργασιακό περιβάλλον, ποιες είναι οι βασικότερες διαφορές που έχετε εντοπίσει στην παροχή νομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα σε σχέση με το εξωτερικό;
Όπως και σε πολλά άλλα επαγγέλματα, έτσι και στις νομικές υπηρεσίες οι Έλληνες είναι πολύ εύστροφοι, ευέλικτοι και εφευρετικοί. Πιστεύω ότι το επιχειρείν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο ελληνικό οικονομικό περιβάλλον έχει φέρει ακόμη περισσότερο στην επιφάνεια τις ιδιότητες αυτές. Οι νομικοί καλούμαστε πολύ συχνά να αυτοσχεδιάσουμε, γιατί δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες ή οι κανόνες είναι αλληλοαναιρούμενοι. Θεωρώ και έχει αποδειχθεί πολλές φορές στην πράξη, ότι οι Έλληνες νομικοί είναι κορυφαίοι. Σε αντίθεση με τις νομικές σχολές του εξωτερικού, το πρόγραμμα σπουδών των ελληνικών νομικών σχολών διακρίνεται για την ευρύτητά του. Τελειώνεις το ελληνικό πανεπιστήμιο έχοντας αποκτήσει πραγματικά γνώση σχεδόν όλων των τομέων του δικαίου και όταν κανείς το εξελίξει στη συνέχεια με μεταπτυχιακά στο εξωτερικό, συνδυάζει γνώση με μέθοδο. Έχω τελειώσει τη Νομική Σχολή Αθηνών και έκανα μεταπτυχιακά στη Σορβόννη. Αρκετοί από τους συμφοιτητές μου στη Γαλλία είχαν επιφανειακή γνώση ή δεν είχαν κάνει μαθήματα σε κάποιο τομέα του δικαίου, όπως το ποινικό, ενώ οι Έλληνες είχαμε πολύ μεγαλύτερη γκάμα γνώσεων,
Το επενδυτικό τοπίο στην Ελλάδα παρουσιάζει κυρίως θεσμικές δυσκολίες. Πολυνομία, θεσμικό πλαίσιο που από τη μία πλευρά είναι καινοτόμο καθώς ενσωματώνει ευρωπαϊκές νόρμες, αλλά ταυτόχρονα είναι και αναχρονιστικό. Για παράδειγμα, στον τομέα δραστηριότητάς μας, ο Μεταλλευτικός Κώδικας είναι σχεδόν 50 ετών και χρειάζεται ανανέωση για να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες και να ενσωματώσει τις δυνατότητες που παρέχει η τεχνολογική εξέλιξη. Παράλληλα, ενώ έχει πλέον γίνει συνείδηση ότι οι μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις είναι ο μόνος πραγματικά υγιής τρόπος ανάπτυξης της οικονομίας, παραμένουν αγκυλώσεις και αρκετές φορές οι επενδυτές αντιμετωπίζονται με καχυποψία. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μία συγκροτημένη προσπάθεια από το Κράτος και την επενδυτική κοινότητα, να υπάρξει ειλικρινής επικοινωνία και από τις δύο πλευρές, να αποσαφηνιστεί το συνήθως LAWYER _ 39
_INDUSTRY FOCUS κάτι που μας έδινε μεθοδολογικά εργαλεία και για την ερμηνεία και των υπόλοιπων τομέων του δικαίου. Ταυτόχρονα, βέβαια, οι Γάλλοι ήταν πολύ καλύτεροι στη δομή, τη μέθοδο, γιατί είναι τέτοιο το σύστημά τους, σκέφτονται τη δομή πριν γράψουν. Δεν τίθεται συνεπώς ζήτημα ικανότητας ή γνώσεων, και οι Έλληνες είναι και πολύ εφευρετικοί στα νομικά. Θα βρουν σχεδόν πάντα τη λύση. Ως επαγγελματίες, όμως, οι Έλληνες θα μπορούσαμε να είμαστε καλύτεροι στην άμεση ανταπόκριση, στο timing των παραδοτέων. Δουλεύοντας με μεγάλα δικηγορικά γραφεία στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον Καναδά, θα έλεγα ότι η διαφορά με τους Έλληνες έχει κυρίως να κάνει με τους ρυθμούς, την ταχύτατη παράδοση. Οι Έλληνες έχουμε την τάση να παραδώσουμε κάτι στον πελάτη κοντά στις καταληκτικές προθεσμίες, να φροντίσουμε δηλαδή να το λάβει εγκαίρως, οι ξένοι φροντίζουν να το παραδώσουν συντομότερα σε σχέση με το αίτημα του πελάτη. Δημιουργούν έτσι την αίσθηση ότι σε προσέχουν, ότι είναι εκεί κάθε στιγμή που θα τους χρειαστείς. Οι Έλληνες - όχι μόνο οι νομικοί - συχνά θέλουμε κυνήγι. Οι ξένοι είναι επίσης συχνά καλύτεροι στο follow up των υποθέσεων. Σε διεθνή διαφορά μου έχει τύχει να παρακολουθούν με δική τους πρωτοβουλία τις επιχειρηματικές κινήσεις του αντιδίκου, κάτι που στη συνέχεια επέτρεψε την αναγκαστική εκτέλεση σε τρίτη χώρα. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο το κάνει συνήθως ο πελάτης μόνος του και πηγαίνει στη συνέχεια τα στοιχεία στο δικηγόρο. Εντέλει νομίζω πως είναι θέμα διαφορετικής αντίληψης στον τρόπο παροχής υπηρεσιών. Βεβαίως, σε πολλά σημεία οι μεγάλες ελληνικές δικηγορικές εταιρείες έχουν αρχίσει να μοιάζουν με τις αλλοδαπές.
αποφύγεις, να έρθει και ο δικηγόρος “να πει τα δικά του”. Στις μεγάλες πολυεθνικές είναι κοινός τόπος ότι ο νομικός σύμβουλος παίρνει μέρος στις επιχειρηματικές αποφάσεις και συχνά έχει και εκτελεστικό ρόλο. Mε χαρά παρατηρώ ότι - χάρη κυρίως σε σημαντικούς συναδέλφους και σε φωτισμένους επιχειρηματίες - πλέον σε ελληνικές επιχειρήσεις βλέπεις όλο και περισσότερο τα νομικά να είναι μέρος του επιχειρηματικού σχεδιασμού, ένα από τα εργαλεία για να έρθει η επιτυχία. Για να σταθεί σε αυτό το ρόλο, ο σύγχρονος νομικός σύμβουλος επιχείρησης πρέπει να έχει πολύ καλή αίσθηση του business, να αντιλαμβάνεται οικονομικά, να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες της επιχείρησης και τις εσωτερικές ισορροπίες και να είναι εφευρετικός στον τρόπο που μπορεί νομικά να επιτευχθεί ο επιχειρηματικός στόχος. Οι νομικοί πρέπει να είμαστε business oriented. Σκοπός δεν είναι να πεις τί δεν μπορεί να γίνει, αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό που σχεδιάζει η διοίκηση. Να προσπαθείς να είσαι μέρος της λύσης και όχι μέρος του προβλήματος. Επίσης, εσωτερικά, ο νομικός σύμβουλος πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη, αυτό είναι το νόμισμα με το οποίο μετριέται η σημασία του μέσα στον οργανισμό. Και το πετυχαίνει, νομίζω, κανείς με διάφορους τρόπους: πρέπει να έχει τον έλεγχο των νομικών υποθέσεων της εταιρείας, να καθοδηγεί τους εξωτερικούς συνεργάτες, να είναι προσβάσιμος και διαθέσιμος, να δίνει πειστικές απαντήσεις, συχνά εξηγώντας με απλά λόγια ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε μία άποψη, να ακούει προσεκτικά τους συναδέλφους και τις ανάγκες τους, για να ανταποκριθεί σε αυτό που πράγματι χρειάζονται και να φροντίζει να αισθάνονται τα στελέχη ότι η εταιρεία τους φροντίζει νομικά αν παρ’ ελπίδα υπάρξει κάποια εμπλοκή. Με λίγα λόγια, ο νομικός σύμβουλος πρέπει να είναι στην πράξη αναπόσπαστο και ενεργό μέρος της ομάδας.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις είναι συνάρτηση του country risk, το οποίο έχει κυρίαρχα δύο όψεις, εθνική οικονομία και θεσμική σαφήνεια και σταθερότητα
Ποιος είναι ο ρόλος του νομικού τμήματος μέσα στην εταιρεία; Ποια είναι τα προσόντα που πρέπει να διαθέτει ο σύγχρονος νομικός σύμβουλος; Η νομική διεύθυνση μέσα σε μία εταιρεία πρέπει να είναι business partner, να βοηθά τον κοινό στόχο. Ευτυχώς πλέον βλέπουμε όλο και συχνότερα στην Ελλάδα ότι ο νομικός σύμβουλος εταιρείας είναι μέρος του μάνατζμεντ, μέρος της επιχειρηματικής ομάδας της εταιρείας. Παλαιότερα, υπήρχε κυρίαρχα η άποψη ότι τα νομικά είναι ένα αναγκαστικό μέρος του τοπίου, κάτι που δεν μπορούσες να
Μπορείτε να μοιρασθείτε μαζί μας κάποια καλή πρακτική που εφαρμόζει το νομικό σας τμήμα; Η νομική διεύθυνση έχει ένα διττό ρόλο: εξυπηρετεί τον εσωτερικό πελάτη - την εται40 _ LAWYER
ρεία - και ταυτόχρονα είναι πελάτης, εκπροσωπώντας την εταιρεία ως προς τους εξωτερικούς δικηγόρους. Προσπαθούμε στο κάθε επιμέρους νομικό ζήτημα να λειτουργούμε με όρους project management, ο δικηγόρος της εσωτερικής ομάδας φέρνει σε επαφή και συντονίζει τα εμπλεκόμενα τμήματα και τους εξωτερικούς συνεργάτες. Λόγω της δραστηριότητας των εταιρειών έχουμε την τύχη να συνεργαζόμαστε με εξαιρετικούς εξωτερικούς συναδέλφους, τόσο Έλληνες όσο και αλλοδαπούς, φροντίζουμε όμως όλες οι υποθέσεις να καλύπτονται από συνδυασμό εσωτερικών και εξωτερικών. Οποιοσδήποτε εξωτερικός σύμβουλος γίνεται τόσο καλύτερος όσο καλύτερος είναι ο πελάτης, και το αντίστροφο. Η σχέση είναι αμφίδρομη. Κανένας εξωτερικός σύμβουλος δεν μπορεί να γνωρίζει συχνά κρίσιμες λεπτομέρειες μιας υπόθεσης ή το παρελθόν της, και είναι ο ρόλος του εσωτερικού να παρέχει αυτές τις πληροφορίες. Ταυτόχρονα, οι εξωτερικοί συνεργάτες είναι συνήθως εξαιρετικά εξειδικευμένοι, διαθέτουν τεχνογνωσία και μεγάλη εμπειρία στο συγκεκριμένο αντικείμενο που χειρίζονται. Σκοπός είναι να φροντίζουμε να γίνεται ομαδική εργασία, να συνεργαζόμαστε λειτουργώντας ως δίαυλος μεταξύ της επιχείρησης και των εξωτερικών δικηγόρων, αναδεικνύοντας τις λεπτομέρειες που μπορεί να κάνουν τη διαφορά, και να καθοδηγούμε τις εργασίες τους, μαθαίνοντας παράλληλα από εκείνους. Με τον τρόπο αυτό παραμένει γνώση εσωτερικά, υπάρχει έλεγχος στο αποτέλεσμα και εξασφαλίζουμε το αυξημένο αίσθημα ownership της εκάστοτε υπόθεσης. Τι είναι αυτό που σας κινητοποιεί στην εργασιακή σας καθημερινότητα; Η καλή διάθεση, η ομαδικότητα, η αναγνώριση και η διαφάνεια. Η εργασία απασχολεί πάρα πολλές ώρες της καθημερινότητάς μας και έχει μεγάλη σημασία αυτές να είναι ευχάριστες. Με την καλή διάθεση, το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό, αντιμετωπίζονται οι πιο δύσκολες καταστάσεις. Πέραν του προφανούς, αντιμετωπίζοντας τη δυσκολία με χιούμορ, φέρνουμε το πρόβλημα σε πιο ανθρώπινες διαστάσεις και μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε καλύτερα. Νομίζω το έχουμε ζήσει όλοι. Η ομαδικότητα είναι απαραίτητη, για να μπορεί να ανταπεξέλθει κανείς στις ανάγκες των σύγχρονων μεγάλων επιχειρήσεων. Έχει σημασία να είσαι ομαδικός παίκτης, η ατομικότητα και δεν βγάζει πουθενά και σε φέρνει σε δυσκολία
με την ομάδα. Όταν επιλέγω άτομα για εσωτερική συνεργασία, βασικό μέλημα είναι να μπορέσω προβλέψω τη χημεία που θα έχουν με την υπόλοιπη ομάδα. Έχω καταλήξει ότι η χημεία είναι πιθανώς εξίσου σημαντική με την ικανότητα, επειδή οι καλές σχέσεις βελτιώνουν την απόδοση, ενώ αντίθετα οι κακές σχέσεις καταστρέφουν τα πάντα, με πρώτη την καθημερινότητα όλων μας. Η αναγνώριση κινητοποιεί το φιλότιμο όλων μας και δημιουργεί κίνητρο επίτευξης. Είναι πολύ σημαντικό να αισθάνεσαι ότι αναγνωρίζονται οι προσπάθειες και η συμβολή σου στη κοινή προσπάθεια. Τον καλό λόγο πρέπει να τον λέμε αμέσως, είναι άμεση ανταπόκριση στην καλή απόδοση. Η διαφάνεια είναι εξαιρετικά σημαντικό μέρος της ομαδικής προσπάθειας και της συνεργασίας. Σε μεγάλους οργανισμούς έχει σημασία να ξέρεις πού πατάς, ποιες είναι οι συνθήκες, ποιες οι επιδιώξεις για να μπορέσεις να τοποθετηθείς, τόσο για τον εαυτό σου, όσο και για την κοινή προσπάθεια. Όταν υπάρχει διαφάνεια, αισθάνεσαι το πεδίο καθαρό και ασφαλές, μπορείς να κινηθείς καλύτερα. ■
Η νομική διεύθυνση μέσα σε μία εταιρεία πρέπει να είναι business partner, να βοηθά τον κοινό στόχο
41 _ LAWYER
_ΟPINIONS
Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ (Το νομοθετικό πλαίσιο για την ίδρυση εταιρειών - τεχνοβλαστών)
Ιωάννης Ελ. Κοϊμτζόγλου Δικηγόρος, Δ.Ν., Νομικός Σύμβουλος Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Η ενθάρρυνση της επιστημονικής έρευνας, που διεξάγεται εντός των ελληνικών δημόσιων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, με παροχή κινήτρων για τη σύνδεσή της με τις αγορές και τη βιομηχανική αξιοποίησή της αποτελεί μία επωφελή διαδικασία για όλους. Οι ερευνητές αποκτούν κίνητρα, ηθικά και οικονομικά, για εντατικοποίηση της έρευνάς τους, οι επιχειρήσεις, συνδεόμενες με την πρώτη γραμμή έρευνας, αποκτούν άμεση πρόσβαση στα ερευνητικά πορίσματα και προηγούνται των ανταγωνιστών τους, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα υποθάλπουν κοιτίδες προηγμένης έρευνας απολαμβάνοντας επιστημονική αναγνώριση και χρηματοδότηση από την εμπορική αξιοποίηση της διεξαγόμενης έρευνας. Την ενθάρρυνση αυτή επιδιώκει να θεσμοθετήσει νομικά ο ν. 4684/2021.
Δ
ημοσιεύθηκε (Α΄, 237/2021) ο ν. 4864/2012 με τίτλο «Στρατηγικές επενδύσεις και βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος μέσω της επιτάχυνσης διαδικασιών στις ιδιωτικές και στρατηγικές επενδύσεις, δημιουργία πλαισίου για τις εταιρείες τεχνοβλαστούς και άλλες επείγουσες διατάξεις για την ανάπτυξη». Στο Μέρος Γ΄ του προαναφερόμενου νόμου (άρθρα 51-68) υπάρχουν οι διατάξεις που αφορούν τη δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για τις εταιρείες-τεχνοβλαστούς.
Σκοπός του νόμου είναι η ρύθμιση του θεσμού των "Εταιρειών-Τεχνοβλαστών" (spin-offs) των δημόσιων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) και των Ερευνητικών Κέντρων, δηλ. των κεφαλαιουχικών εταιρειών που ιδρύονται από ακαδημαϊκό ή ερευνητικό προσωπικό των εν λόγω ερευνητικών οργανισμών προς το σκοπό της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης που παράγουν στο πλαίσιο της δραστηριότητάς τους στον οργανισμό. Ειδικότερα, ρυθμίζονται οι προϋπο-
42 _ LAWYER
θέσεις και η διαδικασία ίδρυσης των εταιρειών-τεχνοβλαστών, οι όροι συμμετοχής σε αυτές του ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού των οργανισμών, η σχέση των εν λόγω εταιρειών με τον οργανισμό και οι όροι εταιρικής συμμετοχής τρίτων. Εισάγονται, επίσης, κίνητρα για την ίδρυση και λειτουργία εταιρειών-τεχνοβλαστών. Οι ρυθμίσεις διέπονται από τέσσερις άξονες: Ο πρώτος άξονας αφορά την απλοποίηση των διαδικασιών για την ίδρυση των εταιρειών spinoff, αλλά και τη δυνατότητα συμμετοχής όλων των κατηγοριών διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού των ΑΕΙ σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς, εφόσον έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη ερευνητικών αποτελεσμάτων που μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά. Οι νέες διατάξεις προβλέπουν τη δυνατότητα συμμετοχής του ιδίου του ΑΕΙ στις εταιρείες, ενώ παρέχεται η δυνατότητα μεταβίβασης της αρμοδιότητας έγκρισης των συμβάσεων και ίδρυσης εταιρειών spin-off προς την εταιρεία αξιοποίησης και διαχείρισης της περιουσίας του ιδρύματος, ενισχύοντας το ρόλο της σε θέματα διαχείρισης διανοητικής ιδιοκτησίας του ιδρύματος και του προσωπικού του. Ο δεύτερος άξονας αφορά την παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων στους ερευνητές, στις ερευνητικές ομάδες αλλά και στους ίδιους τους οργανισμούς, ώστε να μπορούν να εκπληρώνουν απρόσκοπτα τον σκοπό τους. Με τις νέες διατάξεις δίνεται η δυνατότητα συμμετοχής μελών ΔΕΠ σε διοικητική θέση εταιρείας-τεχνοβλαστού, χωρίς αυτό να αποτελεί ασυμβίβαστο με τη θέση στο πανεπιστήμιο. Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα χορήγησης διευκολύνσεων (άδεια άνευ αποδοχών, μερική απασχόληση) για την ενασχόληση με το έργο της εταιρείας-τεχνοβλαστού, ενώ παρέχονται και κίνητρα προς τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας για την ίδρυση και συμμετοχή σε εταιρείες spin-off. Ο τρίτος άξονας αφορά την ενίσχυση των συνεργειών, καθώς η ανταλλαγή τεχνογνωσίας και η κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού μπορεί να πολλαπλασιάσει τα οφέλη της ερευνητικής δραστηριότητας, εξορθολογίζοντας το κόστος, αξιοποιώντας γνώσεις και διαφορετικές ειδικότητες, αυξάνοντας τις οικονομίες κλίμακας. Ο τέταρτος άξονας αφορά τη θεσμική ενίσχυση των ερευνητικών οργανισμών και των πανεπιστημίων. Με τις νέες διατάξεις, ερευνητικοί οργανισμοί και πανεπιστήμια αποκτούν περισσότερες αρμοδιότητες, ευελιξία κινήσεων, αποκεντρώνονται οι εξουσίες, μειώνεται η γραφειοκρατία, αυξάνονται οι ίδιοι πόροι των
ιδρυμάτων μέσω της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων αλλά και της διενέργειας συμπράξεων με παραγωγικούς φορείς. Ειδικότερα, με στόχο την εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της γνώσης που παράγεται από μέλη ΔΕΠ των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ), όπως ορίζονται στο ν. 4485/2017 (Α’ 114), από μέλη ακαδημαϊκού προσωπικού με ερευνητική δραστηριότητα των ΑΕΙ, όπως ορίζονται στο ν. 4009/2011 (Α’ 195), καθώς και από ερευνητές κάθε βαθμίδας και από ερευνητικό προσωπικό Ερευνητικών Κέντρων, όπως ορίζονται στο ν. 4310/2014 (Α’ 258), είναι δυνατόν να ιδρύονται, κατά τους όρους του πρόσφατου νόμου, κεφαλαιουχικές εταιρείες με σκοπό την εν λόγω εμπορική αξιοποίηση, οι οποίες αποτελούν εταιρείες-τεχνοβλαστούς (spin-off) των ΑΕΙ ή Ερευνητικών Κέντρων. Οι εταιρείες-τεχνοβλαστοί έχουν ως αντικείμενο την εμπορική αξιοποίηση των ως άνω ερευνητικών αποτελεσμάτων και γνώσης και ιδρύονται, στην περίπτωση των ΑΕΙ, από τα μέλη ΔΕΠ ή τα μέλη ακαδημαϊκού προσωπικού με ερευνητική δραστηριότητα που παρήγαγαν τα ερευνητικά αποτελέσματα ή τη γνώση, με δυνητική συμμετοχή του ιδίου του ΑΕΙ ή τρίτων νομικών ή φυσικών προσώπων και, στην περίπτωση των Ερευνητικών Κέντρων, από τους Ερευνητές ή τα μέλη ερευνητικού προσωπικού που παρήγαγαν τα ερευνητικά αποτελέσματα ή τη γνώση, με δυνητική συμμετοχή του Ερευνητικού Κέντρου ή τρίτων νομικών ή φυσικών προσώπων. Η διαδικασία ίδρυσης της εταιρείας-τεχνοβλαστού και συμμετοχής των ερευνητών σε αυτή προβλέπεται από τις διατάξεις του νόμου, ενδιαφέρουσα μάλιστα εμφανίζεται η πρόβλεψη
Σκοπός του νόμου είναι η δημιουργία μίας θεσμικής διοικητικής δομής, η οποία θα αναλαμβάνει τη διασύνδεση του εκάστοτε πανεπιστημίου με την οικονομία και τις επιχειρήσεις LAWYER _ 43
_ΟPINIONS ότι οι εταιρείες αυτές δύνανται να έχουν την έδρα τους είτε στην Ελλάδα, είτε σε άλλο κράτος, εφόσον ιδρύουν στην Ελλάδα υποκατάστημα ή γραφείο ή άλλη εγκατάσταση που αναγνωρίζεται από τη φορολογική νομοθεσία στην Ελλάδα. Επίσης, δύνανται να ιδρύονται έχοντας την έδρα τους στην Ελλάδα και να μεταφέρουν την έδρα τους σε άλλο κράτος μεταγενέστερα. Στον Κανονισμό των Ερευνητικών Οργανισμών είναι δυνατόν να ορίζονται ειδικοί όροι για τη σύγκρουση συμφερόντων, καθώς και για τους όρους ανάληψης δεσμεύσεων για την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων από τα μέλη ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού που συμμετέχουν σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς, ως εταίροι, με ή χωρίς θέση Εκτελεστικού Μέλους Διοίκησης. Σύγκρουση συμφερόντων τίθεται ιδίως: α) όταν η δραστηριότητα του μέλους στο πλαίσιο της εταιρείας-τεχνοβλαστού περιορίζει τον χρόνο που αφιερώνει στην ερευνητική του δραστηριότητα, προκαλώντας καθυστερήσεις ή επιδρώντας αρνητικά στην αποτελεσματικότητα του έργου της ερευνητικής ομάδας στην οποία συμμετέχει, β) ό ταν ο Ερευνητής αποτελεί μέλος του αποφασίζοντος οργάνου της παρ. 1 του άρθρου 3 ή του εισηγούμενου οργάνου της παρ. 2 του άρθρου 3, γ) ό ταν η χρήση υποδομών και εγκαταστάσεων του Ερευνητικού Οργανισμού από το μέλος ακαδημαϊκού ή ερευνητικού προσωπικού στο πλαίσιο της εταιρείας-τεχνοβλαστού, εφόσον έχει παραχωρηθεί τέτοια χρήση στην εταιρεία-τεχνοβλαστό, βάσει της Σύμβασης του άρθρου 10 περιορίζει τη διαθεσιμότητα των υποδομών και εγκαταστάσεων αυτών για το υπόλοιπο ερευνητικό ή ακαδημαϊκό προσωπικό του Ερευνητικού Οργανισμού. Η ανάθεση στις εταιρείες-τεχνοβλαστούς εκπόνησης μελετών ή προγραμμάτων ή εκτέλεσης συγκεκριμένου έργου ή προμήθειας υλικού ή παροχής υπηρεσιών στον οικείο ή σε άλλον Ερευνητικό Οργανισμό γίνεται βάσει της νομο-
Οι Εταιρείες-Τεχνοβλαστοί (spin-off) έχουν ως αντικείμενο την εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και γνώσης που παράγονται στα ΑΕΙ και ιδρύονται από τα μέλη διδακτικού ή ερευνητικού προσωπικού
Ως Ερευνητικοί Οργανισμοί ορίζονται τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Α.Ε.Ι.), τα ερευνητικά κέντρα (Ε.Κ.) δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, τα ερευνητικά πανεπιστημιακά ινστιτούτα (ΕΠΙ), τα επιστημονικά και τεχνολογικά πάρκα (ΕΤΠ), οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί ιδιωτικού δικαίου, οι τεχνολογικοί φορείς δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου που εποπτεύονται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, τα ερευνητικά κέντρα, τα ινστιτούτα και οι τεχνολογικοί φορείς του άρθρου 13α του ν. 4310/2014.
44 _ LAWYER
θεσίας για τη σύναψη δημοσίων συμβάσεων, λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη αποφυγής σύγκρουσης συμφερόντων, ιδίως στις περιπτώσεις στις οποίες μέτοχος του αναδόχου τυγχάνει ταυτόχρονα μέλος του αποφασίζοντος οργάνου της αναθέτουσας αρχής. Καινοτομικές διατάξεις είναι εκείνες που προβλέπουν ότι Ερευνητικός Οργανισμός δύναται να συμμετέχει ως εταίρος στην εταιρεία-τεχνοβλαστό: α) είτε κατά την ίδρυσή της, ως συνιδρυτής, β) ε ίτε σε μεταγενέστερο στάδιο, εφόσον το προβλέπει η Σύμβαση Τεχνοβλαστού. Στην περίπτωση αυτή ο Ερευνητικός Οργανισμός αποκτά εταιρική συμμετοχή με μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων ή μετοχών από εταίρο ή με συμμετοχή σε αύξηση εταιρικού ή μετοχικού κεφαλαίου. Με τις ρυθμίσεις αυτές επιτρέπεται, με άλλα λόγια, η συμμετοχή, με οικονομικά οφέλη, ενός λ.χ. δημόσιου ΑΕΙ σε εταιρικό σχήμα με αντικείμενο την εμπορική αξιοποίηση πορισμάτων έρευνας. Συνάγεται από τα προαναφερόμενα ότι ο νέος νόμος όχι μόνον επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία των δημόσιων ΑΕΙ αλλά τους δίνει και τη δυνατότητα αυτοχρηματοδότησης, πέραν της κρατικής ενίσχυσης, με τη συμμετοχή τους στις εταιρείες-τεχνοβλαστούς. Η εφαρμογή του νόμου θα συμβάλλει, μεταξύ άλλων, και στο Brain-Gain της χώρας παρέχοντας κίνητρα επιστροφής σε αυτήν ερευνητών οι οποίοι θα εκτιμήσουν τη δυνατότητα εμπορικής εκμετάλλευσης της έρευνάς τους σε ένα ευέλικτο και λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο. ■
_LAWYER VIEWPOINT
ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦHΣ ΤΩΝ ΜΑΡΜAΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΟΙ TIMES:
“Τα Γλυπτά ανήκουν στην Αθήνα. Πρέπει να επιστραφούν τώρα.” Σε εκτενές άρθρο τους με τίτλο “Uniting Greece’s Heritage” οι Times του Λονδίνου, σημειώνοντας σημαντική απόκλιση από τη συντηρητική γραμμή που χαρακτηρίζει την εφημερίδα, αναφέρονται στην ανάγκη επιστροφής των μαρμάρων του Παρθενώνα στην Αθήνα
Της Λυδίας Βενέρη
Σ
την επιχειρηματολογία του ο αρθρογράφος τονίζει την τεράστια πολιτισμική σημασία και αξία των μαρμάρων που αποτελούν αναπόσπαστό τμήμα του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής ιστορίας. Επισημαίνει επιτακτικά ότι τα μάρμαρα του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα και πρέπει να επιστρέψουν άμεσα, καθώς η εποχή και οι συνθήκες το επιβάλλουν. Το άρθρο τονίζει ακόμη πως η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας για την επιστροφή θραύσματος (“Fagan Fragment”) από το άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος δημιουργεί ένα προηγούμενο που δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Το συγκεκριμένο θραύσμα είχε αποκοπεί από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα την ίδια περίοδο με τα υπόλοιπα μάρμαρα που αφαιρέθηκαν από τον Έλγιν στις αρχές του 19ου αιώνα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και πωλήθηκε αργότερα στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο. Απεικονίζει τους Θεούς του Ολύμπου να παρακολουθούν την ετήσια Πομπή των Παναθηναίων, προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, που περιελάμβανε τη μεταφορά ενός χρυσού πέπλου στο άγαλμα της Αθηνάς. Στο θραύσμα “Fagan” απεικονίζονται τα πόδια της θεάς Αρτέμιδος. Πρέπει να σημειωθεί ότι το θραύσμα επιστρέφεται με τη μορφή δανείου από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Παλέρμο με την προοπτική του μόνιμου επα-
ναπατρισμού, που δεν έχει ακόμη συμφωνηθεί και πραγματοποιηθεί. Ακόμη, ο αρθρογράφος των Times αποδομεί ένα έτερο, σταθερό επιχείρημα της βρετανικής πλευράς περί ατμοσφαιρικής ρύπανσης της Αθήνας που θα επιβαρύνει τα μάρμαρα και περί αδυναμίας επαρκούς συντήρησής τους, αναφέροντας το μουσείο της Ακρόπολης, το οποίο, όπως τονίζει, είναι ασφαλές, εύκολα προσβάσιμο και δίπλα στην Ακρόπολη, όπου τα μάρμαρα θα μπορούν να συμπληρώσουν τη ζωφόρο. Η μοναδικότητα των μαρμάρων και η “sui generis” φύση τους, όπως τονίζει ο αρθρογράφος, εντείνουν την αναγκαιότητα της επιστροφής τους στην Ελλάδα, σε μια στιγμή που η Βρετανία χρειάζεται να αναζωπυρώσει τις ευρωπαϊκές της φιλίες. ■
Το θραύσμα του αγάλματος της θεάς Αρτέμιδος από τη ζωφόρο του Παρθενώνα επιστρέφεται με τη μορφή δανείου από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Παλέρμο με την προοπτική του μόνιμου επαναπατρισμού LAWYER _ 45
_ΟPINIONS
Προσωπικά Δεδομένα και Αθέμιτες Εμπορικές Πρακτικές Η αθέμιτη εμπορική πρακτική έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που συνιστούν την έννοια της συνεχούς και ανεπιθύμητης άγρας πελατών και υπό προϋποθέσεις εμπίπτει στο πεδίο τόσο της νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων όσο και της νομοθεσίας για την καταπολέμηση των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών.
Μια “λησμονημένη ρύθμιση” και μια πρόσφατη απόφαση που μας τη θυμίζει
Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης Δικηγόρος, Δ.Ν., Μεταδιδάκτωρ (Post – Doc) Νομικής Αθηνών, CIPP/E
2251/1994 – ορίζει ως “απαγορευμένη επιθετική εμπορική πρακτική”, η οποία per se είναι αθέμιτη λόγω του ότι ανήκει στη μαύρη λίστα των απαγορευμένων τέτοιων πρακτικών, τη “…συνεχή και ανεπιθύμητη άγρα πελατών μέσω τηλεφώνου, φαξ ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή άλλων μέσων εξ αποστάσεως, εκτός από περιστάσεις και στο βαθμό που αυτό δικαιολογείται, δυνάμει της εθνικής νομοθεσίας, για να επιβληθεί εκπλήρωση συμβατικής υποχρέωσης…”. Έτσι, το BGH αναρωτήθηκε αν υφίσταται ατομική διαφήμιση που πληροί τις προϋποθέσεις της “άγρας πελατών” κατά την έννοια του σημείου 26, πρώτη περίοδος, του παραρτήματος Ι, της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ αποκλειστικά και μόνο στην περίπτωση στην οποία η επικοινωνία με τον πελάτη πραγματοποιείται με μέσο που χρησιμοποιείται παραδοσιακά για προσωπική επικοινωνία μεταξύ αποστολέα και παραλήπτη ή αρκεί για την ύπαρξη συνδέσμου με συγκεκριμένο πελάτη – όπως στην περίπτωση της επίμαχης διαφήμισης στο πλαίσιο της κρινόμενης διαφοράς – η εμφάνιση της διαφήμισης στην ηλεκτρονική θυρίδα εισερχομένων μηνυμάτων ιδιωτικού λογαριασμού ηλεκτρονικού
Αφορμή για να γραφούν οι παρακάτω σκέψεις αποτελεί η πρόσφατη απόφαση του ΔΕΕ C – 102/20. Με την απόφαση αυτή το ΔΕΕ απαντά επί μιας σειράς προδικαστικών ερωτημάτων που του τέθηκαν από το Γερμανικό Ακυρωτικό (BGH), με αφορμή μια εμπορική πρακτική που συνίστατο στην αποστολή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για σκοπούς εμπορικής προώθησης και εμφάνιση αυτών όχι στο “Inbox” του χρήστη, αλλά σε έναν φάκελο που προοριζόταν ειδικά για την εμφάνιση διαφημιστικών μηνυμάτων εντός του portal του email. Μεταξύ των ερωτημάτων που τέθηκαν – των οποίων η πλειοψηφία αφορούσε στη γνωστή Οδηγία ePrivacy (2002/58/EK) – περιλαμβανόταν και ένα ερώτημα που αφορούσε στον λησμονημένο από την ελληνική θεωρία και νομολογία όρο 26 του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Ο όρος αυτός – ο οποίος έχει ενσωματωθεί στην εθνική έννομη τάξη ως περ. γ του άρθρου 9η του Ν.
46 _ LAWYER
ταχυδρομείου και, συνεπώς, σε μέρος στο οποίο ο πελάτης αναμένει τη λήψη μηνυμάτων που απευθύνονται σε αυτόν ατομικά. Και το ΔΕΕ έλαβε θέση υπέρ της δεύτερης τοποθέτησης. Όχι μόνο τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας, αλλά και μορφές μηνυμάτων που “ομοιάζουν” με email μπορούν να θεωρηθούν ως αθέμιτη εμπορική πρακτική, όταν δηλαδή χρησιμοποιείται η εξατομικευμένη διεύθυνση αλληλογραφίας ενός χρήστη για την εμφάνιση μηνυμάτων διαφημιστικού περιεχομένου χωρίς τη “συγκατάθεσή του”.
που διαγιγνώσκεται βάσει της ερμηνείας της συμπεριφοράς του καταναλωτή – πελάτη ad hoc η μη προφανής αντίθεση του καταναλωτή – πελάτη στο να λαμβάνει διαφημιστικά μηνύματα. Τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέρον ζήτημα που βρίσκεται στον πυρήνα της προβληματικής της παρούσας ανάλυσης αφορά στη διενέργεια εμπορικών πρακτικών για σκοπούς “άγρας πελάτη” με τη χρήση μέσων ηλεκτρονικών επικοινωνιών στο πλαίσιο διαθέσιμων στο κοινό υπηρεσιών ηλεκτρονικών δικτύων, όπως αυτά ορίζονται στο πλαίσιο της Οδηγίας ePrivacy, αν δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις νόμιμης επεξεργασίας δεδομένων. Εκεί, όπως είναι γνωστό, απαιτείται “ρητή” συγκατάθεση του υποκειμένου για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων του για σκοπούς εμπορικής προώθησης. Όμως, στο πλαίσιο της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, δεν παύει οντολογικά να υπάρχει μια εξωτερίκευση στη συναίνεση του προσώπου για τη λήψη προωθητικών εμπορικών πρακτικών, ώστε να θεωρούνται αυτές ως “μη ανεπιθύμητες”, ακόμη και αν ad hoc η ίδια συμπεριφορά εξ επόψεως δικαίου προσωπικών δεδομένων είναι παράνομη επεξεργασία άνευ νόμιμης συγκατάθεσης του υποκειμένου. Το δεύτερο χαρακτηριστικό της άγρας πελατών είναι το “συνεχές”. Ο όρος αυτός είναι μάλλον ασαφής χωρίς πρόδηλο κανονιστικό περιεχόμενο. Οι αντίστοιχοι όροι που χρησιμοποιούνται στο αγγλικό κείμενο είναι “persistent” και στο γερμανικό “hartnäckiges Ansprechen”. Συναντάται επίσης και ως “répété” στη γαλλική εκδοχή της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ και “ripetute” στην ιταλική εκδοχή, “persistenti” στη μαλτέζικη και “persistentes” στην ισπανική και πορτογαλική. Ο δε γερμανικός όρος “hartnäckig” υποδηλώνει κάποιον “ξεροκέφαλο” και επίμονο, που αρνείται να σταματήσει. Υποστηρίζεται ότι ως συνεχής πρέπει να νοηθεί η επαναλαμβανόμενη επικοινωνία με τους πελάτες που έχουν την ιδιότητα του καταναλωτή, συμπεριφορά που τελείται τουλάχιστον δύο φορές. Έτσι, τυχόν μια επαφή με πελάτες, άπαξ τελούμενη, δεν αρκεί για να στοιχειοθετήσει το “συνεχές”. Το ΔΕΕ με την απόφαση που ανα-
Συνεχής και ανεπιθύμητη άγρα πελατών με μέσα εξ αποστάσεως επικοινωνίας Η ειδοποιός διαφορά που πρέπει να εμφανίζει μια συμπεριφορά κατά τον όρο 26 που μας απασχολεί είναι να συνιστά άγρα πελατών, συνεχή και ανεπιθύμητη, ώστε να είναι per se απαγορευμένη. Εμείς – σε αντίστροφη πορεία από το γράμμα του νόμου για λόγους ερμηνευτικούς – θα εξετάσουμε πρώτα το στοιχείο του “ανεπιθύμητου” που πρέπει να εμφανίζει η “άγρα πελατών”. Ως ανεπιθύμητη πρέπει να αντιμετωπιστεί εκείνη η εμπορική πρακτική που τελείται από τον εμπορευόμενο χωρίς τη ρητή ή εικαζόμενη “συναίνεση” του καταναλωτή – πελάτη στην τέλεσή της. Έτσι, ανεπιθύμητη είναι μια εμπορική πρακτική στο πλαίσιο της συγκεκριμένης διάταξης, όταν ο καταναλωτής – πελάτης δεν έχει δηλώσει με κανένα τρόπο τη θέλησή του να γίνεται δέκτης εμπορικών πρακτικών για σκοπούς εμπορικής προώθησης ούτε συνάγεται από τη συμπεριφορά του σχετική βούληση να γίνεται δέκτης εμπορικών πρακτικών για σκοπούς εμπορικής προώθησης ή εν γένει δεν μετέρχεται μια συμπεριφορά που μπορεί να ερμηνευθεί ως αποδοχή του στο να γίνεται δέκτης τέτοιων πρακτικών (π.χ. επικοινωνία με μία εταιρεία και “παράπονο” για το ότι δεν του απέστειλε τον κατάλογό της). Η βούληση του καταναλωτή, λοιπόν, μπορεί να προκύπτει είτε ρητά είτε σιωπηρά. Ο όρος ανεπιθύμητος δεν πρέπει να συγχέεται με το όρο “χωρίς συγκατάθεση” του υποκειμένου των δεδομένων, η οποία είναι γνωστό ότι κατά το GDPR πρέπει να εμφανίζει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, για να είναι έγκυρη (ελεύθερη, ενημερωμένη, εν πλήρει επιγνώσει και αδιαμφισβήτητη). Εν προκειμένω, ο “επιθυμητός” πρόκειται για έναν όρο ευρύτερο της συγκατάθεσης στο πλαίσιο της επεξεργασίας δεδομένων, αφού καταλαμβάνει κάθε περίπτωση
Σύμφωνα με το ΔΕΕ όχι μόνο τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας, αλλά και μορφές μηνυμάτων που “ομοιάζουν” με email μπορούν να θεωρηθούν ως αθέμιτη εμπορική πρακτική
LAWYER _ 47
_ΟPINIONS φέρθηκε ανωτέρω, τάχθηκε υπέρ της θέσης τούτης εμμέσως. Πράγματι, όσο πιο περιορισμένη είναι η παρενόχληση του καταναλωτή – πελάτη κατά την τελεολογία της διάταξης ενόψει του γράμματος αυτής που απαιτεί το “συνεχές”, καθώς και όσο πιο μη προφανής είναι ο επηρεασμός της ελευθερίας απόφασης του καταναλωτή – πελάτη, τόσο πρέπει να γίνει δεκτό ότι μάλλον δεν πληρείται η προϋπόθεση του “επίμονου”. Από την άλλη, όμως, μπορεί σε μια άπαξ τελούμενη επαφή να υποστεί τέτοια ψυχική πίεση ένας καταναλωτής, υπό τα χαρακτηριστικά του “μέσου” εκπροσώπου της οικείας κατηγορίας, που πρέπει να γίνει δεκτό ότι και “άπαξ” επαφή αρκεί για να θεμελιώσει το “συνεχές της άγρας πελατών”. Εδώ, λοιπόν, έρχεται στο μυαλό μας ένας κλάδος της οικονομίας που στηρίζεται π.χ. στην προώθηση προϊόντων υγείας ή προϊόντων κατάλληλων για την ενίσχυση της τρίτης ηλικίας. Είναι πολύ πιθανό το σενάριο μιας τηλεφωνικής επικοινωνίας να περιλαμβάνει ιδιαίτερη ένταση τόσο ως προς την άρνηση του εκπροσώπου του εμπορευόμενου να κλείσει τη γραμμή όσο και ως προς τα διαφημιστικά μέσα που χρησιμοποιεί. Έτσι, μια άπαξ τελούμενη επαφή με καταναλωτή – πελάτη δεν πληροί το πραγματικό της συγκεκριμένης περίπτωσης κείμενης εντός της “μαύρης λίστας” της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, αν δεν είναι έντονη. Ήδη όμως από την πρώτη επαφή, φαίνεται ότι “πληρείται” περισσότερο το πραγματικό, όσο εντονότερη είναι η “ενόχληση του καταναλωτή” στη συγκεκριμένη κλήση. Δηλαδή, άλλο πράγμα είναι
να τελείται μια συμπεριφορά χωρίς “ιδιαίτερη πειθώ και φορτικότητα” σε μια κλήση ή σε ένα email ή μια τυπική ενημερωτική κλήση και άλλο να χρησιμοποιούνται ιδιαίτερες τεχνικές επικοινωνίας, π.χ. πίεση, δελεασμός με πρόσθετες πρακτικές, επίκληση στο συναίσθημα κλπ.
Σχέση της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ με τον ΓΚΠΔ και την Οδηγία ePrivacy
Η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και η νομοθεσία για την καταπολέμηση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών διατηρούν αυτόνομα την ύπαρξή τους, χωρίς να τίθεται ζήτημα ειδικότητας ή αποκλεισμού της μίας ή της άλλης 48 _ LAWYER
Διατρέχοντας εκ νέου το γράμμα του όρου 26 του Παραρτήματος Ι (“μαύρης λίστας”) της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, διαπιστώνουμε ότι προβλέπεται μια “επιφύλαξη” στην εν γένει απαγόρευση της “συνεχούς και ανεπιθύμητης άγρας πελατών με μέσα εξ αποστάσεως επικοινωνίας” - αυτή της εφαρμογής των Οδηγιών 95/46/ΕΚ και 2002/58/ΕΚ. Ως παραπομπή στην Οδηγία 95/46/ΕΚ πλέον γίνεται δεκτή η παραπομπή στον ΓΚΠΔ, κατά το άρθρο 94 παρ. 2 ΓΚΠΔ (“…Οι παραπομπές στην καταργούμενη Οδηγία θεωρούνται παραπομπές στον παρόντα κανονισμό…”). Το ίδιο ισχύει και στη διάταξη ενσωμάτωσης της ρήτρας αυτής στο εθνικό δίκαιο, στην περ. γ του άρθρου 9η του Ν. 2251/1994, όπου αναφέρεται ότι η απαγόρευση της “συνεχούς και ανεπιθύμητης άγρας πελατών με μέσα εξ αποστάσεως επικοινωνίας τελεί υπό την επιφύλαξη της παραγράφου 6 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 και των διατάξεων του ΓΚΠΔ και του Ν. 4624/2019” (στη θέση του καταργημένου Ν.2472/1997, αφού κατά το άρθρο 83 παρ. 1 του Ν. 4624/2019, όπου σε διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας γίνεται αναφορά στον ν. 2472/1997 νοείται ως αναφορά στις οικείες διατάξεις του ΓΚΠΔ και του νόμου αυτού). Τι σημαίνει, λοιπόν, η επιφύλαξη υπέρ του ΓΚΠΔ και της Οδηγίας ePrivacy στο πλαίσιο της περ. γ του άρθρου 9η του Ν. 2251/1994 και του όρου 26 του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2005/29/ ΕΚ; Με μια πρόχειρη ανάγνωση, έρχονται στο μυαλό μας διάφορες ερμηνευτικές εκδοχές, οι οποίες φαίνεται να καλύπτονται υπό το γράμμα της διάταξης και να μπορούν να υποστηριχθούν. Ποιες είναι αυτές; • Μ ια ερμηνευτική εκδοχή είναι ο πλήρης αποκλεισμός της εφαρμογής της Οδηγίας 2005/29/ ΕΚ, όπως έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο, στις περιπτώσεις που μια εμπορική πρακτική περιλαμβάνει επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είτε υπό το σύνηθες πλαίσιο (ΓΚΠΔ) είτε στο πλαίσιο των δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών (ePrivacy). Σε αυτή τη περίπτωση, λοιπόν, μπορεί να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα ότι εφ’ όσον
τηρούνται οι προϋποθέσεις της νόμιμης επεξεργασίας δεδομένων στο πλαίσιο μιας εμπορικής πρακτικής, τότε αυτή αποκλείεται να είναι αθέμιτη, σε κάθε περίπτωση. • Μια – ενδιάμεση – ερμηνευτική εκδοχή είναι ο αποκλεισμός της εφαρμογής μόνο του όρου 26 του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2005/29/ ΕΚ, όπως έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο, στις περιπτώσεις που μια εμπορική πρακτική περιλαμβάνει επεξεργασία προσωπικών δεδομένων είτε υπό το σύνηθες πλαίσιο (ΓΚΠΔ) είτε στο πλαίσιο των δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών (ePrivacy). Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, μπορεί να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα ότι εφ’ όσον τηρούνται οι προϋποθέσεις της νόμιμης επεξεργασίας δεδομένων στο πλαίσιο μιας εμπορικής πρακτικής, τότε αυτή αποκλείεται να είναι αθέμιτη δυνάμει της ειδικής αυτής ρήτρας εντός της “μαύρης λίστας” του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, σε κάθε περίπτωση όμως δεν εμποδίζεται η εξέταση του αθέμιτου χαρακτήρα της στις λοιπές περιπτώσεις – της μικρής γενικής ρήτρας για την καταπολέμηση επιθετικών εμπορικών πρακτικών ή, επικουρικά, της μεγάλης γενικής ρήτρας του άρθρου 5 της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ. • Τέλος, μπορεί να οδηγηθεί κανείς στο ερμηνευτικό συμπέρασμα ότι η έννοια της “επιφύλαξης” της νομοθεσίας περί προσωπικών δεδομένων δεν συνεπάγεται καθόλου τον αποκλεισμό της εφαρμογής της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ, παρά εξυπηρετεί μόνο λόγους αποσαφήνισης ότι η εισαγωγή διατάξεων που περιλαμβάνουν απευθείας επαφή με καταναλωτές, με μέσα εξ αποστάσεως, δεν συνεπάγεται σιωπηρή κατάργηση της προϋφιστάμενης νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων με το (έστω “κατ’ επίφαση”) ίδιο ρυθμιστικό περιεχόμενο.
κόσμο πάνω και πέρα από σκέψεις ειδικότητας της μίας έναντι της άλλης, σκέψεις αποκλεισμού της μίας από την άλλη, σκέψεις σιωπηρής κατάργησης της μίας από την άλλη και σκέψεις έλλειψης αντικειμένου εφαρμογής της μίας λόγω της εφαρμογής της άλλης. Πρόκειται για δύο συστήματα διατάξεων που λειτουργούν αυτόνομα και ταυτόχρονα, εκκινώντας από αξιολογικούς σκοπούς προστασίας εννόμων αγαθών που διακρίνονται από την “ετερότητα” μεταξύ τους. Και τούτο διότι στη μεν περίπτωση της νομοθεσίας των προσωπικών δεδομένων (ΓΚΠΔ και Ν. 3471/2006) προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η “σφαίρα του απορρήτου” ενός φυσικού προσώπου ως υποκειμένου επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων, ενώ στην περίπτωση της Οδηγίας 2005/29/ΕΚ και των άρθρων 9α επ. του Ν. 2251/1994 προστατευόμενο αγαθό είναι η διατήρηση της βούλησης του καταναλωτή ανεπηρέαστης από αθέμιτες πρακτικές, παραπλανητικές, παρενοχλητικές και εν γένει ικανές να στρεβλώσουν ουσιωδώς την ικανότητα λήψης τεκμηριωμένων αποφάσεων στο πλαίσιο μιας απόφασης συναλλαγής.
Συμπερασματικά Κατόπιν λοιπόν των ανωτέρω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πεδίο σωρευτικής εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων σε επίπεδο υποκειμενικό και αντικειμενικό υπάρχει στις περιπτώσεις που μια πραγματική κατάσταση περιλαμβάνει ταυτόχρονα: • Ένα φυσικό πρόσωπο που δρα για σκοπούς εκτός επαγγελματικής, επιχειρηματικής κλπ. δράσης, που θα είναι ταυτόχρονα υποκείμενο δεδομένων και καταναλωτής, με τον οποίο έρχεται σε επαφή • έ να φυσικό ή νομικό πρόσωπο, που θα είναι ταυτόχρονα υπεύθυνος επεξεργασίας και εμπορευόμενος, ο οποίος διενεργεί • μ ια επικοινωνία στο πλαίσιο της οποίας γίνεται προώθηση για σκοπούς αποκλειστικά εμπορικούς, ενίσχυσης των πωλήσεων προϊόντων ή υπηρεσιών ή αύξησης της αναγνωρισιμότητας ενός εμπορευόμενου, η οποία • τ ελείται με οποιοδήποτε τρόπο εξ αποστάσεως πλην της απευθείας επαφής η οποία • περιλαμβάνει επεξεργασία προσωπικών δεδομένων του φυσικού προσώπου. Σε αυτές τις περιπτώσεις λοιπόν, μπορεί να γίνει λόγος για μια “αθέμιτη εμπορική προώθηση” - ένας όρος ο οποίος συνδυάζει στοιχεία τόσο από το δίκαιο των προσωπικών δεδομένων όσο και από το δίκαιο των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών. ■
Παράλληλη εφαρμογή των δύο συστημάτων Αξιολογώντας τις ερμηνευτικές στοχεύσεις των δύο νομοθετημάτων (προστασία της ιδιωτικότητας και προστασία της πληροφοριακής αυτοδιάθεσης του καταναλωτή), συνάγεται ότι η νομοθεσία για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο πλαίσιο επιδίωξης σκοπών εμπορικής προώθησης υπό τον ΓΚΠΔ, αλλά και το Ν. 3471/2006 σε ενσωμάτωση της Οδηγίας ePrivacy, όσο και η νομοθεσία για την καταπολέμηση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών διατηρούν αυτόνομα την ύπαρξή τους, έχουν αυθύπαρκτη υπόσταση στο νομικό LAWYER _ 49
_LAWYER ON TOUR
Eleanor Weaver CEO Luminance
Η επένδυση σε νέες τεχνολογίες δεν υπήρξε ποτέ πιο σημαντική H Eleanor Weaver, CEO μιας από τις μεγαλύτερες πλατφόρμες Τεχνητής Νοημοσύνης στην αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών, μιλά αποκλειστικά στο LAWYER για τους τρόπους με τους οποίους η Luminance εξυπηρετεί τη γρήγορη και αποτελεσματική επεξεργασία συμβατικών εγγράφων, για τις προκλήσεις της πανδημίας στο επιχειρηματικό μοντέλο, αλλά και τον τρόπο λειτουργίας της ίδιας της εταιρείας, καθώς και για την ανάγκη εξοικείωσης των δικηγόρων με τις νέες τεχνολογίες.
Της Αλεξάνδρας Βαρλά 50 _ LAWYER
Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Ξεκίνησα την καριέρα μου στη βρετανική εταιρεία Darktrace που δραστηριοποιείται στον κυβερνοχώρο και την Τεχνητή Νοημοσύνη, όπου ήμουν ένας από τους 50 πρώτους υπαλλήλους της εταιρείας. Αρχικά, εργάστηκα στην ομάδα marketing, αλλά γρήγορα ανακάλυψα την περιέργειά μου για το πώς θα ήταν μια καριέρα στις πωλήσεις. Μίλησα με τον διευθυντή μου, έκανα την κίνηση και δεν κοίταξα ποτέ πίσω. Αρκετά νωρίς στην καριέρα μου στην Darktrace, μου δόθηκε η ευκαιρία να ξεκινήσω τις δραστηριότητες της εταιρείας στη Νότια Αφρική και μέσα σε τρία χρόνια δημιούργησα μια ομάδα 30 ατόμων, με ετήσια έσοδα 10 εκατομμυρίων δολαρίων. Από εκεί και πέρα, έγινα διευθύντρια τμήματος για ένα από τα πιο εμβληματικά προϊόντα της Darktrace και βοήθησα την εταιρεία να συνεχίσει να αναπτύσσει τη διεθνή παρουσία της, καθώς ετοιμαζόταν για την εντυπωσιακή της είσοδο στο χρηματιστήριο πέρυσι. Μέσω των κοινών μας επενδυτών στην Invoke Capital, οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις πρώτες ημέρες της Darktrace, παρακολουθούσα πάντα τη Luminance από την ίδρυσή της το 2015. Μια γνήσια εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως η Luminance, είναι κάτι σπάνιο σε μια εποχή που η "Τεχνητή Νοημοσύνη" έχει γίνει ένας όρος marketing για πολλές εταιρείες ανάλυσης δεδομένων και αυτοματισμού, οπότε όταν μου προσφέρθηκε η ευκαιρία να ηγηθώ της εταιρείας κατά τη διάρκεια της διαδρομής της, μέχρι να γίνει ο απόλυτος βρετανικός ηγέτης ΤΝ και τεχνολογίας, άρπαξα την ευκαιρία.
Αυτό σημαίνει αρκετά πράγματα. Πρώτον, προωθούμε τα προϊόντα μας και αφηγούμαστε την ιστορία μας σε ένα φάσμα δυνητικών και υφιστάμενων πελατών, ευρύτερο από ποτέ, σε όλο τον κόσμο. Έχουμε πλέον σχεδόν 400 πελάτες σε περισσότερες από 60 χώρες, συμπεριλαμβανομένων γνωστών διεθνών επιχειρήσεων, όπως η Tesco, η Ferrero και κάθε μέλος των "Big Four" λογιστικών εταιρειών, και αναμένουμε σημαντική ανάπτυξη από το 2022 και μετά. Δεύτερον, είμαστε απίστευτα ενθουσιασμένοι που θα συνεχίσουμε την παρουσίαση του τελευταίου μας προϊόντος. Με το Luminance Corporate, έχουμε δημιουργήσει ένα προϊόν που είναι στην πραγματικότητα το πρώτο εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης στον κόσμο που μπορεί να κάνει την αρχική επισκόπηση κάθε εισερχόμενης σύμ-
Οι αντιλήψεις για την τεχνολογία αλλάζουν: με τους οργανισμούς να αναζητούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες, προκειμένου να το εξασφαλίσουν βασης. Με αυτή την καινοτομία, η αγορά μας διευρύνεται πρακτικά σε κάθε οργανισμό στον κόσμο που διαθέτει εσωτερική νομική ομάδα. Σε συνδυασμό με τη συνεχή επιτυχία μας στην αγορά των δικηγορικών εταιρειών, μπορούμε να επιτύχουμε τα πάντα. Τέλος, επιδιώκουμε διαρκώς να προσλαμβάνουμε στην επιχείρησή μας περισσότερους εργαζόμενους από τους καλύτερους και πιο ταλαντούχους, και ελπίζω να επεκτείνουμε τον αριθμό των εργαζομένων μας σημαντικά κατά τους επόμενους 12 μήνες, ιδίως στις ΗΠΑ, όπου προσλάβαμε πρόσφατα έναν επικεφαλής πωλήσεων, για να ηγηθεί της προσπάθειας στην εν λόγω αγορά.
Ποιο είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντός σας στη Luminance; Αυτή τη στιγμή, όλοι στη Luminance εστιάζουμε στην ανάπτυξη, τόσο με την οργάνωση της εσωτερικής μας υποδομής όσο και με την επέκταση της πελατειακής μας βάσης. Δεν θα μπορούσε πραγματικά να συμβαίνει κάτι άλλο σε αυτό το στάδιο - έχουμε δημιουργήσει μια παγκοσμίως κορυφαία σειρά προϊόντων που εξυπηρετούν όλο το φάσμα της αναθεώρησης εγγράφων, από τη σύνταξη και τη διαπραγμάτευση συμβάσεων, έως την ανάλυση μετά την εκτέλεση.
Πώς αντιμετωπίζετε την πρόκληση της εκπαίδευσης των δικηγόρων στη χρήση συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης και ειδικότερα της Luminance; Αυτή είναι μια πραγματικά ενδιαφέρουσα ερώτηση, με την οποία παλεύουμε καθημερινά. Με τη Luminance, έχουμε δημιουργήσει LAWYER _ 51
_LAWYER ON TOUR μια πλατφόρμα που όχι μόνον παρέχει πάρα πολλές δυνατότητες, αλλά είναι και εξαιρετικά εύκολη στη χρήση. Χωρίς να αναφέρουμε ονόματα, ορισμένοι άλλοι πάροχοι τεχνολογίας βάζουν τους νέους χρήστες να παρακολουθούν εβδομάδες - μερικές φορές και μήνες - μαθήματα κατάρτισης, μόνο και μόνο για να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν συγκεκριμένα μέρη της πλατφόρμας τους. Με τη Luminance, οι υποψήφιοι πελάτες λαμβάνουν δωρεάν ένα Proof of Value, για να δοκιμάσουν την τεχνολογία στα δικά τους έγγραφα. Στη συνέχεια, παρέχουμε στους νέους χρήστες ένα σύντομο εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι τόσο εύκολο στη χρήση. Όσον αφορά στο γενικότερο ζήτημα που θίγετε, προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τους δικηγόρους σχετικά με τη δύναμη της Τεχνητής Νοημοσύνης, μιλώντας τους γι' αυτήν σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Οι αντιλήψεις για την τεχνολογία αλλάζουν: με τους οργανισμούς κάθε είδους να αναζητούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες, προκειμένου να εξασφαλίσουν αυτό το πλεονέκτημα. Οι προκλήσεις αυτές αντισταθμίζονται με την έντονη ανάγκη για νέα ταλέντα, με τα κόστη των δικηγορικών εταιρειών να εκτοξεύονται στα ύψη και με μια διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση αναφορικά με την κανονιστική συμμόρφωση. Στη Luminance, βοηθάμε τους πελάτες μας να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις, εκμηδενίζοντας τον κόπο για την εξέταση εγγράφων - δίνοντας στους χρήστες χρόνο να επικεντρωθούν στις μεγαλύτερες στρατηγικές προκλήσεις τους. Ουσιαστικά, θέλουμε οι δικηγόροι να χρησιμοποιούν το Luminance ως το πρώτο και μοναδικό εργαλείο τους, σε οποιοδήποτε σημείο ο υπολογιστής συναντά τις συμβάσεις. Κανείς άλλος δεν παρέχει την end to end και one stop shop λύση που παρέχουμε εμείς. Προς απόδειξη, αρκεί να κοιτάξετε ποιοι είναι οι πελάτες μας: μερικές από τις μεγαλύτερες δικηγορικές εταιρείες του κόσμου, διεθνή brands, όπως η Tesco, η Ferrero, και οι “Big Four” χρησιμοποιούν καθημερινά το Luminance, για να βελτιώσουν τα αποτελέσματα σε ένα ευρύ φάσμα χρήσεων.
Επηρέασε η πανδημία Covid-19 τη στρατηγική σας και πώς; Ευτυχώς για εμάς, παρατηρήσαμε συνεχή και σημαντική ανάπτυξη καθ' όλη τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19. Όπως και οι περισσότερες επιχειρήσεις, στραφήκαμε σε ένα μοντέλο εργασίας από το σπίτι στην αρχή της πανδημίας και έκτοτε έχουμε υιοθετήσει ένα υβριδικό μοντέλο, ώστε να μπορούμε να εργαζόμαστε με ευελιξία στη μεταβαλλόμενη κατάσταση της πανδημίας. Αυτό είναι τόσο μια εμπορική επιταγή όσο και μια επιταγή υγείας και ασφάλειας. Ακριβώς όπως η δική μας ομάδα στη Luminance χρειάστηκε ξαφνικά να εργαστεί από το σπίτι, το ίδιο έκαναν και οι πελάτες μας, εγείροντας μια σειρά από προκλήσεις. Για παράδειγμα, εκεί που κάποτε οι νεότεροι δικηγόροι συνήθιζαν να στοιβάζονται σε μια αίθουσα συσκέψεων για δώδεκα ώρες την ημέρα, για να διεξάγουν μια εξέταση, ξαφνικά οι ίδιοι υπάλληλοι ήταν διασκορπισμένοι σε όλη τη χώρα (ή ακόμη και στον κόσμο) - αλλά η απαίτηση να παρέχεται το ίδιο επίπεδο υπηρεσιών παρέμενε. Χρησιμοποιώντας την τεχνολογία μας, οι πελάτες μας μπόρεσαν να ξεπεράσουν αποτελεσματικότερα τα εμπόδια που προέκυψαν από την πανδημία. Επιπλέον, αντιμέτωποι με μια κρίση που συμβαίνει μία φορά στον αιώνα, όπως η πανδημία, πολλοί από τους πελάτες μας βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωποι με ένα κύμα νομικών προκλήσεων. Για παράδειγμα, η εξεύρεση ρητρών "ανωτέρας βίας" που απαλλάσσουν ένα μέρος από τη συμβατική ευθύνη σε περίπτωση σημαντικών και πρωτοφανών γεγονότων, τα οποία ένας οργανισμός δεν μπορεί να προγραμματίσει - όπως μια παγκόσμια πανδημία - μέσα σε μια σύμβαση έγινε πρώτη προτεραιότητα. Χρησιμοποιώντας το Luminance, οι πελάτες μας είχαν έναν εύκολο τρόπο να έχουν πρόσβαση στα έγγραφά τους, να βρίσκουν
Η εξεύρεση ρητρών "ανωτέρας βίας" που απαλλάσσουν ένα μέρος από τη συμβατική ευθύνη σε περίπτωση σημαντικών και πρωτοφανών γεγονότων- όπως μια παγκόσμια πανδημία - έγινε πρώτη προτεραιότητα
52 _ LAWYER
γρήγορα τις πληροφορίες που χρειάζονταν (συμπεριλαμβανομένων των ρητρών ανωτέρας βίας) και να συνεργάζονται εξ’ αποστάσεως. Όσον αφορά την εμπορική μας στρατηγική, επικεντρωθήκαμε στο να εξοπλίσουμε μεγαλύτερο αριθμό πελατών με ένα διαρκώς βελτιούμενο προϊόν που τους βοηθά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις τους για τον έλεγχο των νομικών εγγράφων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας λανσάραμε ακόμη και ένα νέο προϊόν, το Luminance Corporate, το οποίο χρησιμοποιεί Τεχνητή Νοημοσύνη για τη σύνταξη και τη διαπραγμάτευση συμβάσεων και προέκυψε άμεσα από συζητήσεις που είχαμε με πελάτες. Εν μέσω της πανδημίας, η τεχνολογία μας έγινε γρήγορα ένα must-have για τις νομικές ομάδες, και η ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας είναι η σαφής εστίασή μας φέτος και μελλοντικά. Είμαστε απίστευτα ενθουσιασμένοι με το Corporate και με ό,τι αυτό σημαίνει για εμάς ως εταιρεία - είμαστε σίγουροι ότι μας περιμένουν μεγάλα πράγματα.
με τον αρραβωνιαστικό μου τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά και ήταν μια υπέροχη ευκαιρία να αποσυνδεθώ εντελώς από τη δουλειά και να επαναφορτιστώ, έτοιμη για μια νέα χρονιά.
Ως διευθύνουσα σύμβουλος μιας βραβευμένης πλατφόρμας Τεχνητής Νοημοσύνης, πώς εξισορροπείτε την επαγγελματική με την προσωπική σας ζωή; Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που αγαπώ πραγματικά τη δουλειά μου. Πόσοι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να διαπραγματεύονται συμφωνίες με παγκοσμίου φήμης πολυτελείς ιταλικές αυτοκινητοβιομηχανίες τη μία μέρα και να αναπτύσσουν στρατηγικές go-to-market σε άλλα μέρη του κόσμου την επόμενη; Ξέρω, όμως, ότι είναι επίσης σημαντικό να χαλαρώνω, και προσπαθώ να βρίσκω χρόνο για να διαβάζω ένα βιβλίο ή να κάθομαι και να βλέπω Netflix (παρακολούθησα πρόσφατα το σκανδιναβικό αστυνομικό δράμα The Bridge και το λάτρεψα!), αλλά συχνά συνειδητοποιώ ότι το μυαλό μου περιπλανιέται και σκέφτεται μια νέα ευκαιρία στην αγορά ή το πώς μπορούμε να κάνουμε το γραφικό περιβάλλον των προϊόντων μας ακόμη καλύτερο. Λατρεύω τη δουλειά μου και πιστεύω ότι είναι εντάξει να εργάζεσαι πολύ, αν είσαι πραγματικά παθιασμένος με κάτι. Κατάφερα να αποδράσω στη Νότια Αφρική
Ποια βιβλία διαβάζετε αυτή τη στιγμή/ έχετε διαβάσει τον τελευταίο χρόνο; Πρόσφατα τελείωσα την ανάγνωση του ‘Rebecca’ της Daphne du Mourie, ένα πραγματικά κλασικό βιβλίο. Μου άρεσε πολύ. Αυτή τη στιγμή, διαβάζω το ‘The Hard Thing About Hard Things’ του Ben Horowitz - είναι ένα σπουδαίο ανάγνωσμα και περιέχει πολλά μαθήματα για το πώς να διευθύνεις με επιτυχία start-ups και scale-ups επιχειρήσεις. ■
Εκμηδενίζοντας τον κόπο για την εξέταση εγγράφων, οι χρήστες αποκτούν χρόνο να επικεντρωθούν στις μεγαλύτερες στρατηγικές προκλήσεις τους 53 _ LAWYER
_WORLD REPORT
ΠΡΌΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΆ ΤΗΣ ΑΙΓΎΠΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ COCA-COLA HBC
ΠΑΡΑΒIΑΣΗ ΤΟΥ ΓΚΠΔ ΣΤΗ ΧΡHΣΗ ΤΟΥ GOOGLE ANALYTICS Η συνεχής χρήση του Google Analytics από ιστότοπο και η συνακόλουθη διαβίβαση προσωπικών δεδομένων στη Google παραβιάζει τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων, σύμφωνα με την αυστριακή Αρχή Προστασίας Δεδομένων. Η απόφαση βασίστηκε στην απόφαση Schrems II, με την οποία διαπιστώθηκε ότι η διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε αμερικανικές εταιρείες που εμπίπτουν στο άρθρο 50 USC παρ. 1881a και στο εκτελεστικό διάταγμα 12333 παραβιάζει τα διεθνή πρότυπα διαβίβασης δεδομένων που προβλέπονται στο κεφάλαιο V του ΓΚΠΔ. Στην προκειμένη περίπτωση, τόσο η Google όσο και ο πάροχος του ιστότοπου μεταβίβασαν προσωπικά δεδομένα, σύμφωνα με την Αρχή, που περιελάμβαναν προσωπικά αναγνωριστικά των χρηστών, διευθύνσεις IP και παραμέτρους του προγράμματος περιήγησης, τα οποία αποτελούν προσωπικά δεδομένα σύμφωνα με το άρθρο 4 παράγραφος 1. Δεν επιβλήθηκε ποινή ή πρόστιμο για τις παραβιάσεις, ενώ η απόφαση έρχεται λίγο μετά τις κυρώσεις εναντίον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για παραβίαση της Schrems II και του κεφαλαίου V του ΓΚΠΔ για διαβίβαση δεδομένων μέσω του Google Analytics.
Το 94,7% της CCBCE (Coca-Cola Bottling Company of Egypt) στην Αίγυπτο αποκτά η Coca-Cola HBC, αποκτώντας έτσι πρόσβαση σε μία από τις μεγαλύτερες αγορές της Αφρικής. Το τίμημα της εξαγοράς αγγίζει τα 304 εκατομμύρια δολάρια, με την προοπτική αυτό να αυξηθεί συνυπολογιζομένων των κερδών της CCBCE για το 2021. Η CCBCE αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς μη αλκοολούχων ποτών στην Αίγυπτο, που αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά στην αφρικανική ήπειρο, παράγοντας Coca-Cola, Sprite, Fanta, Schweppes, Crush και νερό Dasani. Η εταιρία για το 2020 παρουσίασε έσοδα από καθαρές πωλήσεις ύψους 410 εκατομμυρίων ευρώ που αντιστοιχούν σε παραγωγή 275 εκατομμυρίων κιβωτίων προϊόντων.
ΙΣΌΒΙΑ ΚΆΘΕΙΡΞΗ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΆΤΗ ΤΟΥ ΆΣΑΝΤ Σε ισόβια κάθειρξη καταδίκασε δικαστήριο της Γερμανίας πρώην αξιωματικό των συριακών μυστικών υπηρεσιών και συνεργάτη του Άσαντ για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, με το κατηγορητήριο να περιλαμβάνει βασανιστήρια, βιασμούς και δολοφονίες αντιφρονούντων εντός των φυλακών των οποίων ήταν διευθυντής. Η επίτροπος του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Michelle Bachelet, αναφέρθηκε σε μία ιστορική απόφαση που αφορά τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Συρία για περισσότερα από δέκα χρόνια. Ο 58χρονος Anwar Raslan κρίθηκε ένοχος για 27 δολοφονίες και 4.000 βασανισμούς το διάστημα 2011–2012 στην φυλακή Αλ Χατίμπ στην περιοχή της Δαμασκού. Η απόφαση συζητείται εντόνως στη Γερμανία, με μερίδα του τύπου, όπως η εφημερίδα Süddeutsche Zeitung να την χαρακτηρίζει ως “μη απαλλαγμένη από πολιτικούς υπολογισμούς”.
54 _ LAWYER
ΣΤΗΝ ΑΤΖΈΝΤΑ ΤΟΥ EUROGROUP Η ΑΝΑΘΕΏΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΎ ΠΛΑΙΣΊΟΥ Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες που δημιουργηθήκαν από την πανδημία αποτελεί κοινή επιδίωξη των κρατών-μελών της Ευρωζώνης στις διαβουλεύσεις για το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Η συζήτηση, σύμφωνα με τους Ευρωπαίους αξιωματούχους, θα εστιάσει στην εξέταση των σχεδίων προϋπολογισμού των κρατών, στη μακροοικονομική παρακολούθηση των χωρών σε προγράμματα προσαρμογής και στη νέα πολιτική για την επιβολή κανόνων και προστίμων, με τρόπο που να δημιουργεί χώρο για τις νέες προτεραιότητες, όπως την πράσινη ανάπτυξη και την ψηφιακή μετάβαση. Σημαντικό ζήτημα αποτελούν και οι οικονομικές επιπτώσεις της μετάλλαξης Όμικρον, ενώ πρέπει να αξιολογηθούν και οι πιθανότητες αύξησης των πτωχεύσεων μετά τη διακοπή των μέτρων στήριξης της οικονομίας. Ένα ακόμη θέμα που πρόκειται να συζητηθεί είναι η αναθεωρημένη συνθήκη του ESM, της οποίας η θέση σε ισχύ έχει καθυστερήσει, απουσία επικύρωσής της από τη Γερμανία και την Ιταλία.
BITCOIN VS SOLANA Η αγορά κρυπτονομισμάτων βρίσκεται πάλι σε άνοδο, με το Bitcoin να σημειώνει άνοδο άνω του 3% και το Ethereum να σημειώνει άλμα 5,3%. Άλλα κρυπτονομίσματα, όμως, όπως το Solana σημείωσαν αύξηση άνω του 10% με την Bank of America να θεωρεί πως μπορεί να αποτελέσει τη νέα τάση στην αγορά. Σε αυτό το πλαίσιο, ο αναλυτής Alkesh Shah χαρακτηρίζει το Solana ως δυνητικά ικανό να γίνει “Visa των ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων”. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει, “Η ιδιότητά του να προσφέρει υψηλή απόδοση, με χαμηλές χρεώσεις και συγχρόνως να είναι εύχρηστο διαμορφώνει ένα βελτιστοποιημένο blockchain για καταναλωτική χρήση, όπως: μικροπληρωμές, DeFi, NFTs, αποκεντρωμένα δίκτυα (Web3) και gaming”.
LAWYER _ 55
EDPS κατά Europol
Εντολή με την οποία διατάσσει τον Οργανισμό Συνεργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επιβολή του νόμου (Europol) έδωσε ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (EDPS) για τη διαγραφή δεδομένων που ενδέχεται να αφορούν άτομα που δεν συνδέονται διαπιστωμένα με κάποια εγκληματική δραστηριότητα. Κατόπιν έρευνας της EDPS διαπιστώθηκε ότι η Europol προέβαινε στη συλλογή μεγάλου όγκου δεδομένων που δεν επέτρεπαν την κατηγοριοποίηση των υποκειμένων των δεδομένων, με αποτέλεσμα να εξάγονται συμπεράσματα για υποκείμενα δεδομένων που δεν εμπίπτουν στις κατηγορίες των υπόπτων, θυμάτων, μαρτύρων και πληροφοριοδοτών ή δυνητικών μελλοντικών εγκληματιών και των επαφών τους, παραβιάζοντας έτσι την αρχή της ελαχιστοποίησης των δεδομένων και του περιορισμού της αποθήκευσης. Για την επίλυση του ζητήματος δόθηκε στην Europol προθεσμία 6 μηνών που θεωρήθηκε ως μη επαρκές όριο από την τελευταία λόγω της “μεγάλης και περίπλοκης” φύσης των δεδομένων που συλλέγει.
_WORLD REPORT
ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΈΝΟΙ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΈΣ ΤΟΥ ΜΙΣΙΣΙΠΉ ΧΩΡΊΣ ΔΊΚΗ
Χιλιάδες είναι οι εγκλωβισμένοι στις φυλακές του Μισισιπή, ευρισκόμενοι εκεί χωρίς δίκη, όπως αναφέρει το κέντρο δικαιοσύνης Roderick and Solange MacArthur της Νομικής Σχολής του Μισισιπή. Οι κρατούμενοι είτε περιμένουν τη δίκη τους επειδή δεν μπορούν να πληρώσουν την εγγύηση ή οι δημόσιοι συνήγοροι δεν είναι διαθέσιμοι όταν χρειάζεται. Σύμφωνα με την έκθεση που δημοσίευσε το κέντρο, η απαίτηση καταβολής εγγύησης για την αποφυλάκιση πριν από τη δίκη πρέπει να αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα, εντούτοις οι δικαστές του Μισισιπή αγνοώντας το τεκμήριο αθωότητας απαιτούν από τους κατηγορούμενους να καταβάλλουν εγγύηση στο 99% των κακουργημάτων, ενώ δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός για το διάστημα που ο κρατούμενος μπορεί να παραμείνει φυλακισμένος, μέχρι να αναλάβει το σώμα των ενόρκων.
ΤΈΛΟΣ ΣΤΙΣ ΕΙΚΟΝΙΚΈΣ ΕΤΑΙΡΊΕΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΕ Νέα ευρωπαϊκή Οδηγία βάζει τέλος στις εικονικές εταιρίες, μια πρακτική η οποία ακολουθείται από πολλά φυσικά και νομικά πρόσωπα με στόχο την αποφυγή καταβολής φόρου στις χώρες γέννησης του πραγματικού εισοδήματος. Οι εταιρίες ιδρύονται χωρίς φυσική, πραγματική έδρα και άνευ πραγματικής οικονομικής δραστηριότητας σε χώρες με προνομιακό φορολογικό καθεστώς, όπως η Βουλγαρία ή η Ιρλανδία, και κατ’ αυτόν τον τρόπο οι φορολογούμενοι αποφεύγουν την καταβολή φόρων στη χώρα όπου πραγματικά γεννάται το εισόδημα. Με την πρόταση Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ΕΕ επιδιώκει να μην έχουν οφέλη εταιρικές οντότητες με μηδενική ή ελάχιστη οικονομική δραστηριότητα, αξιοποιώντας δείκτες που εντοπίζουν εταιρίες που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά. Οι εταιρίες θα υπόκεινται σε νέες υποχρεώσεις υποβολής φορολογικών στοιχείων. Εξαιρούνται οι εισηγμένες, οι εποπτευόμενες χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις, οι εταιρίες συμμετοχών των οποίων οι δικαιούχοι είναι κάτοικοι του ίδιου κράτους-μέλους και εταιρίες που απασχολούν πέντε τουλάχιστον υπαλλήλους στη δραστηριότητα που αποφέρει το εισόδημα. 56 _ LAWYER
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά Βουλγαρίας για παραβιάσεις ιδιωτικότητας Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι οι νόμοι της Βουλγαρίας που αφορούν στη μυστική παρακολούθηση, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης και της πρόσβασης σε δεδομένα επικοινωνιών, παραβιάζουν το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής και της αλληλογραφίας σύμφωνα με το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Οι προσφεύγοντες υποστήριξαν πως η βουλγαρική νομοθεσία δεν παρείχε επαρκείς εγγυήσεις και ένδικα μέσα κατά της αυθαίρετης ή καταχρηστικής μυστικής παρακολούθησης και πρόσβασης σε δεδομένα επικοινωνιών. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η νομοθεσία της Βουλγαρίας δεν παρέχει επαρκή προστασία απέναντι στη χρήση των δεδομένων παρακολούθησης για κακόβουλους σκοπούς, δεν υφίσταται ουσιαστική ανεξαρτησία του αρμόδιου ρυθμιστικού οργάνου, ενώ οι απαντήσεις στα αιτήματα των πολιτών αναφορικά με το αν έχουν υποστεί παρακολούθηση, χαρακτηρίστηκαν ανεπαρκείς. Κατόπιν της απόφασης η Βουλγαρία πρέπει να τροποποιήσει την εσωτερική της νομοθεσία.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΤΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΟΥ
Το μηνιαίο περιοδικό της BOUSSIAS είναι ένα πολύτιμο στρατηγικό εργαλείο για τους επαγγελματίες του κλάδου του Corporate Finance και του Accounting.
Αναλύσεις των πλέον επιδραστικών τάσεων, αποκλειστικές συνεντεύξεις, θεσμικές εξελίξεις και παρουσιάσεις καινοτόμων projects δίνουν ένα μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους key stakeholders της αγοράς.
ΞΕΦΥΛΛΙΣΤΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ
ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Eπικοινωνήστε με την Ιωάννα Παχή, Τ: 210-6617777 (Εσωτ. 191) E: ipahi@boussias.com
Εγγραφείτε δοκιμαστικά για 2 μήνες:
www.financepro.gr/trial
_WORLD REPORT
Η ΓΕΡΜΑΝΊΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΆΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΤΙΚΟΎ ΝΌΜΟΥ ΠΕΡΊ ΑΜΒΛΏΣΕΩΝ
Προς κατάργηση νόμου της ναζιστικής περιόδου περί αμβλώσεων οδεύει η Γερμανία. Συγκεκριμένα, το γερμανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοίνωσε με σχέδιο νόμου την κατάργηση της διάταξης νόμου της ναζιστικής εποχής που απαγορεύει τη διάδοση πληροφοριών που αφορούν στις αμβλώσεις. Το συγκεκριμένο άρθρο απαγορεύει τη διαφήμιση της άμβλωσης, ήτοι τη διάδοση υλικού για υπηρεσίες άμβλωσης αλλά και τα μέσα και τους κινδύνους της άμβλωσης. Ο νόμος είχε τροποποιηθεί το 2019, δίνοντας τη δυνατότητα σε ιατρούς και νοσοκομεία να εξαιρεθούν. Παρέμεινε, όμως, η υποχρέωση της μη παροχής πληροφοριών για τις αμβλώσεις εκτός αν αυτό επιτρέπεται από τις αρμόδιες γερμανικές αρχές. Ο νέος νόμος σκοπεύει στο να καταστήσει τις πληροφορίες για τις αμβλώσεις προσιτές και να ενισχύσει τη δυνατότητα νόμιμων, δωρεάν αμβλώσεων ως τμήμα της πιο αξιόπιστης υγειονομικής περίθαλψης.
FTC US VS META Δικαστής στο Περιφερειακό Δικαστήριο των ΗΠΑ απέρριψε αίτηση του ομίλου Meta Platforms (πρώην Facebook) που ζητούσε την απόρριψη της αγωγής της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου (FTC) που κατηγορούσε τη Meta για παράνομη διατήρηση μονοπωλίου στην αγορά των PSN. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι το μονοπώλιο έχει δημιουργηθεί κατόπιν της εξαγοράς όλων των δυνητικών ανταγωνιστών, όπως το Instagram και το WhatsApp, και με την εφαρμογή πολιτικών που εμποδίζουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ του Facebook και άλλων εφαρμογών που η εταιρία θεωρεί ως δυνητικές απειλές. Ο Δικαστής έκανε δεκτούς τους ισχυρισμούς για παράνομο μονοπώλιο, θέση εμποδίων στην είσοδο στη σχετική αγορά και αθέμιτη ανταγωνιστική πρακτική μέσω εξαγορών των δυνητικών ανταγωνιστών, ενώ απέρριψε τους ισχυρισμούς που αφορούν στη διαλειτουργικότητα. Η Meta με δήλωσή της ανέφερε ότι οι εξαγορές ήταν καλές για τον ανταγωνισμό, για τους χρήστες αλλά και για τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τα συγκεκριμένα προϊόντα.
ΑΝΕΞΆΡΤΗΤΗ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΑΝΘΡΩΠΊΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΆΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΊΓΥΠΤΟ ΚΛΕΊΝΕΙ ΛΌΓΩ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΉΣ ΠΊΕΣΗΣ Μία από τις λίγες εναπομείνασες ανεξάρτητες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αίγυπτο, το Αραβικό Δίκτυο Ενημέρωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, έκλεισε αναφέροντας ως λόγο για το κλείσιμό του κυβερνητικές πιέσεις. Το Δίκτυο ιδρύθηκε από μια ομάδα δικηγόρων ακτιβιστών το 2004 με στόχο την προάσπιση της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθεροτυπίας στην Αίγυπτο και τον Αραβικό κόσμο, παρέχοντας νομική υποστήριξη σε θύματα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακόμη, η ομάδα στόχευε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σε αυτά τα ζητήματα καταγράφοντας παραβιάσεις κατά πολιτών, δημοσιογράφων και πολιτικών κρατουμένων. Μεταξύ των λόγων που αναφέρθηκαν από την οργάνωση είναι η πολιτική αστάθεια, η επέκταση των συλλήψεων κατά ακτιβιστών, δημοσιογράφων και πολιτικών και η ύπαρξη επιθέσεων, κλοπών, και απειλών κατά των μελών της οργάνωσης. 58 _ LAWYER
presents
Future of Work
E A R LY B -20% ΕΩΣ 2 I R D 3.02.202
2
Conference
Reimagine the World of Work Πόσο έτοιμοι είσαστε για το Μέλλον της Εργασίας; Η επόμενη ημέρα για την Ηγεσία, τους Οργανισμούς και το Ανθρώπινο Δυναμικό. Το «Future of Work Conference» επιχειρεί μία 360ο , ολιστική προσέγγιση στις πλέον επίκαιρες τάσεις που διαμορφώνουν το μέλλον της εργασίας σήμερα: Τεχνολογία και ΑΙ - Νέα μοντέλα Remote και Hybrid - Κρίσεις και προκλήσεις - Megatrends για την εργασία
KEYNOTE SPEAKER Joseph Fuller
Professor of Management Practice, Harvard Business School Ο Professor Joseph Fuller θα αναλύσει όλες τις πρόσφατες εξελίξεις στην εργασία, την επιρροή της πανδημίας στο εργατικό δυναμικό του μέλλοντος, τις δημογραφικές, τεχνολογικές και κοινωνικές τάσεις που επιταχύνθηκαν, τις νέες προσεγγίσεις στη διαχείριση ταλέντων, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και τους τρόπους με τους οποίους οι οργανισμοί μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες ανισορροπίες στην αγορά. Υπήρξε ο ιδρυτής και Διευθύνων Σύμβουλος της Monitor Group, της σημερινής παγκόσμιας εταιρείας συμβούλων στρατηγικής Monitor-Deloitte, είναι επιβλέπον στα προγράμματα Harvard Business School’s Managing the Future of Work Project και Harvard University’s Project on the Workforce. Αρθρογραφεί και εμφανίζεται σε κορυφαία μέσα διεθνούς φήμης, ενώ το podcast του «Managing the Future of Work» έχει περισσότερα από ένα εκατομμύριο downloads!
23 ● 03 ● 2022
LIVE ON YOUR SCREEN
Μείνετε συντονισμένοι, δείτε περισσότερους ομιλητές
www.futureofwork.gr
Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), Ε: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, T: 210 6617777 (εσωτ. 252), E: mkafeza@boussias.com Περιεχόμενο: Χρύσα Δέμη, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 171), Ε: cdemi@boussias.com
Official Publication
presents
2nd Athens
12 ∙04 ∙22 LIVE ON YOUR SCREEN
E DAT E ! SAVE TH
ESG Forum
The Emerging Landscape of Sustainable Finance Αν το 2020 ήταν η χρονιά που το ESG έγινε buzzword στους επενδυτικούς και επιχειρηματικούς κύκλους, και το 2021 η χρονιά που μπήκαν οι βάσεις για την πρακτική ενσωμάτωση και εφαρμογή των κριτηρίων, τότε το 2022 θα είναι η χρονιά της βιώσιμης επένδυσης.
www.athens-esg-forum.gr
Συμμετοχές: Δήμητρα Γαστεράτου, T: +30 210 661 7777 (εσωτ. 213), E: dgasteratou@boussias.com Χορηγίες: Κωνσταντίνος Ραμπίδης T: +30 210 661 7777 (εσωτ. 309), E: krambidis@boussias.com Περιεχόμενο: Βασίλης Καφίρης, T: +30 210 661 7777 (εσωτ. 132), E: vkafiris@boussias.com
Official Publications