Lawyer Τεύχος 21

LAWYER The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

ΜΑΡΙΟΣ ΑΝΔΡΙΚΟΠΌYΛΟΣ Legal Director ELPEDISON S.A.

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18 Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24 Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

021

Top & Upper Management

Middle Management

74% 26%

LAWYER

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

021

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΒΑΣΙΛΟΓΕΩΡΓΗΣ Διαχειριστής Εταίρος «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»

04 _

Editorial

LAWYER

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

021

The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

LAWYER The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

021

Legal Director ELPEDISON S.A.

Διαχειριστής Εταίρος «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18

Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

05

Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24

_

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

News & Updates

Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24

021

Legal Director ELPEDISON S.A.

EDITOR IN CHIEF ATTORNEY AT LAW LL.M

Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

The Business Magazine ΜΑΡΙΟΣ ΑΝΔΡΙΚΟΠΟYΛΟΣ www.lawyermagazine.gr

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΒΑΣΙΛΟΓΕΩΡΓΗΣ

ΜΑΡΙΟΣ ΑΝΔΡΙΚΟΠΟYΛΟΣ

LAWYER

Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24

Αλεξάνδρα Βαρλά

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

avarla@boussias.com ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ / ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ

Αλεξιάννα Τσότσου Ιωάννα Γεωργίου

08

14 _

18

Cover Story: Μάριος Ανδρικόπουλος Legal Director, ELPEDISON S.A.

Back Cover Story: Χαρίλαος Βασιλογεώργης Διαχειριστής Εταίρος, «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»

In the Spotlight: Tραπεζικό σύστημα: Γεμάτη προκλήσεις η επιστροφή στην κανονικότητα

28

34

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

_

In the Spotlight: Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ' εμποδίων

In the Spotlight: Πώς η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 θα επηρεάσουν τη ναυτιλία

Κορνήλιος Σαραντίογλου Σωτήρης Παπαδήμας

_

24 _

In the Spotlight: Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα: Η πρόταση Οδηγίας προς μια δικαιότερη οικονομία

38 _

Interview: Δέσποινα Δοξάκη Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος, Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ)

48

_

ACCOUNT MANAGER

Λήδα Πλατή

lplati@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Ρούλη Σαμίου

rsamiou@boussias.com ART DIRECTOR

Nατάσσα Θεοδοσίου Χρύσα Δανιηλίδου

_

IMAGE BANK

Αdobe Stock ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ

Ρίτα Κανδάκη

42

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ

Θανάσης Μουτζίκος

_

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Opinions: Σοφία Ν. Μανουσάκη, Δικηγόρος, MSc Δίκαιο, και Πληροφορική, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Δήμητρα Σπανού

ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ

Pressious Arvanitidis

Λάμπρος Κ. Κώττης, Δικηγόρος, LLM Global Criminal Law, University of Groningen MSc Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς (υποψ.)

_

Opinions: Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης, Δικηγόρος, Δρ. Νομικής, Post – Doc Αστικού Δικαίου Νομικής Αθηνών, CIPP/E

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

51

57

Lawyer Events: 2ο Συνέδριο QUO VADIS AI?

World report

_

_

ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ

Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ

Κωσταντίνος Χασιώτης Αλέξης Σουλιώτης Λίνα Γκολοµάζου ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: €78

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Κ. Μπούσιας

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

Κατερίνα Πολυμερίδου ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Νένα Γιαννακίδου

GROUP ΑDVERTISING DIRECTOR

Λήδα Πλατή

GROUP RETAIL SALES DIRECTOR/ SUBSCRIPTIONS

Αμαλία Ψιλούδη

28

CREATIVE DIRECTOR

Γιώργος Τριχιάς ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒOUSSIAS ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ε.Π.Ε. Κλεισθένους 338, Τ.Κ. 153 44, Γέρακας Τ.: 210 661 7777 Website: www.boussias.com

18

34

LAWYER _ 3

Κωδικός ΕΛΤΑ 210177 ISSN 2732-6152

_EDITORIAL

ΤΑ ΚΑΛΟΚΑIΡΙΑ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΑIΓΙΝΑ Σ

την ερώτηση τι σημαίνει για εμένα καλοκαίρι, από τα πρώτα πράγματα που μου έρχονται στο μυαλό είναι αυτός εδώ ο τοίχος, από το εξοχικό μας στην Αίγινα. Οι γραμμές είναι πλέον αχνές, αλλά μπορεί κανείς να διακρίνει τις ημερομηνίες και το ύψος που εγώ και η αδερφή μου, αντίστοιχα, είχαμε κάθε χρόνο που πηγαίναμε στο νησί για διακοπές, λίγο μετά το κλείσιμο των σχολείων. Δεν είχαμε ποτέ την αγωνία αν θα περάσουμε η μια την άλλη, αλλά αν θα περάσουμε την περσινή ‘εκδοχή’ του εαυτού μας. Με το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας, το LAWYER συμπληρώνει 2 χρόνια κυκλοφορίας. Πώς ‘ψήλωσε’ έτσι;!

21 τεύχη, 38 εξώφυλλα, περισσότερες από 80 συνεντεύξεις, μια ομάδα συνεργατών-φίλων που εξελίσσεται με τον ρυθμό που γυρνάτε την κάθε σελίδα, και για αυτό πάντα θα την ευγνωμονώ. Δεν θα σταματήσω, επίσης, να ευχαριστώ από καρδιάς όσους μας έκαναν ποδαρικό στο πρώτο τεύχος - δεν είναι λίγο να ‘ποντάρεις’ σε κλειστό φύλλο – αλλά και όσους επιλέγουν το LAWYER ως το μέσο που θα φιλοξενήσει τις πάντα ενδιαφέρουσες απόψεις τους που οδηγούν τον κλάδο ένα βήμα μπροστά. Και αυτή ακριβώς είναι η αποστολή μας: να αναδεικνύουμε τους πρωταγωνιστές της αγοράς, καινοτόμες πρακτικές, τοποθετήσεις που προβληματίζουν, τάσεις από το εξωτερικό, με κοινό παρονομαστή την εξέλιξη και τον μετασχηματισμό του κλάδου της δικηγορίας. Προσωπική μου παράδοση στα editorials είναι να περιορίζομαι στο να σας μεταφέρω, μέσα από μια δική μου ιστορία/σκέψη/αφορμή, την ‘αίσθηση’ κάθε τεύχους χωρίς να αναφέρομαι αναλυτικά στην ύλη του, αφού μιλούν από μόνα τους τα πρόσωπα και η πλούσια θεματολογία που συναντάτε μέσα στις σελίδες του περιοδικού. Θα δώσω, λοιπόν, τον λόγο στους εξαίρετους νομικούς που φιλοξενούνται στην 21η μας έκδοση και θα καμαρώσω το LAWYER όχι γιατί ξεπέρασε τους άλλους, αλλά γιατί ξεπέρασε τον ίδιο του τον εαυτό.

Αλεξάνδρα Βαρλά Editor-in-Chief

Σας ευχαριστούμε που μας διαβάζετε και που μας βοηθάτε να ‘ψηλώνουμε’ από καλοκαίρι σε καλοκαίρι. Καλές διακοπές!

4 _ LAWYER

_NEWS&UPDATES

ΑΝΑΒΆΘΜΙΣΗ 10 ΑΙΟΛΙΚΏΝ ΠΆΡΚΩΝ ΠΡΟΩΘΕΊ Η ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΏΣΙΜΕΣ Την ολοκλήρωση του πρώτου έργου ανανέωσης (Repowering) αιολικών πάρκων σε 9 νησιά του Αιγαίου, επενδυτικού κόστους περί τα 30 εκατ. ευρώ ανακοίνωσε η ΔΕΗ Ανανεώσιμες σε ειδική εκδήλωση. Το έργο περιλαμβάνει την εγκατάσταση 22 Ανεμογεννητριών σε 10 Αιολικά Πάρκα συνολικής ισχύος 19,8 ΜW σε 9 νησιά του Αιγαίου (Εύβοια, Ικαρία, Κάρπαθο, Ψαρά, Λέσβο, Λήμνο, Σάμο, Χίο και Μύκονο). Παράλληλα, αποξηλώθηκαν οι παλιές ανεμογεννήτριες και διατέθηκαν για ανακύκλωση. Οι ανεμογεννήτριες θα παράγουν παραπάνω από 54.000 MWh ετησίως, ενώ συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα κατά περίπου 15.500 τόνους ετησίως. Όπως τόνισε ο Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΗ Ανανεώσιμες Κωνσταντίνος Μαύρος, το επόμενο διάστημα ανεμογεννήτριες ισχύος άνω των 850 μεγαβάτ θα πρέπει να αποξηλωθούν και να αντικατασταθούν με την ίδια μέθοδο. Εκπρόσωποι των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στο έργο ζήτησαν στο πλαίσιο της εκδήλωσης να διευκολυνθεί η αδειοδότηση και να δοθεί προτεραιότητα σε αυτά τα έργα.

Νέα κίνητρα για μετασχηματισμούς μικρομεσαίων επιχειρήσεων

Δέσποινα Βαλτζή Εταίρος VDI Law Firm

Ψηφίστηκε πρόσφατα ο νόμος 4935/2022, ο οποίος αναμένεται να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την ανάπτυξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων μέσω συνεργασιών και εταιρικών μετασχηματισμών. Ειδικότερα, με τον νέο νόμο παρέχονται υπό προϋποθέσεις φορολογικά κίνητρα στις εταιρείες που προκύπτουν από μετασχηματισμούς, όπως απαλλαγή από τον φόρο εισοδήματος κατά ποσοστό 30% για έως εννέα φορολογικά έτη και απαλλαγή από το φόρο υπεραξίας από τη μεταβίβαση παγίων της νέας εταιρείας σε τρίτο. Επιπλέον, για τις πράξεις που αφορούν στο μετασχηματισμό προβλέπεται απαλλαγή από το τέλος χαρτοσήμου και το φόρο υπεραξίας και, γενικότερα, από οποιοδήποτε άλλο τέλος υπέρ του Δημοσίου. Σε περίπτωση απόκτησης εταιρικών συμμετοχών σε άλλη εταιρεία, επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις η έκπτωση όλων των δαπανών της αποκτώσας εταιρείας οι οποίες πραγματοποιούνται για τον σκοπό της απόκτησης εταιρικών συμμετοχών. Παράλληλα, με τον νέο νόμο επέρχονται και βελτιώσεις στα φορολογικά κίνητρα προηγούμενων αναπτυξιακών νόμων. Συγκεκριμένα, προβλέπεται πλέον η μεταφορά ζημιών στη νέα εταιρεία για μετασχηματισμούς του ν. 2166/1993 και υπό προϋποθέσεις απαλλαγή από το φόρο συγκέντρωσης κεφαλαίου για τους μετασχηματισμούς του Ν.Δ.

1297/1972 και των ν. 2166/1993 και 4172/2013. Μέσω της παροχής των παραπάνω φορολογικών πλεονεκτημάτων, ο νέος νόμος στοχεύει στη μεγέθυνση των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με μακροπρόθεσμο στόχο την ενίσχυση και διατηρήσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

www.vdilawfirm.com LAWYER _ 5

_NEWS&UPDATES

ΤΕΤΡΑΉΜΕΡΗ ΕΡΓΑΣΊΑ Ή ΠΕΝΘΉΜΕΡΟ ΧΩΡΊΣ ΟΚΤΆΩΡΑ;

ΣΥΜΦΩΝΊΑ AEGEAN – ΕΛΠΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΏΤΕΣ «ΠΡΆΣΙΝΕΣ» ΠΤΉΣΕΙΣ Πραγματικότητα αποτελεί η συμφωνία της Aegean και των Ελληνικών Πετρελαίων για το πρώτο πρόγραμμα χρήσης βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων (Sustainable Aviation Fuels-SAF) σε πτήσεις στην Ελλάδα. Τα ΕΛΠΕ, μέσω της θυγατρικής τους ΕΚΟ, ανέλαβαν να εξασφαλίσουν την προμήθεια SAF στην Ελλάδα και, συγκεκριμένα, στο αεροδρόμιο «Μακεδονία». H Aegean δεσμεύτηκε να χρησιμοποιεί SAF σε πτήσεις της που αναχωρούν από τη βάση της στη Θεσσαλονίκη, αποτελώντας την πρώτη ελληνική αεροπορική εταιρεία και μία από τις λίγες στην Ευρώπη που πραγματοποιεί πτήσεις σε τακτική βάση με βιώσιμα καύσιμα. Μέσω του πρώτου προγράμματος χρήσης βιώσιμων αεροπορικών καυσίμων, οι δύο οργανισμοί ανοίγουν τον δρόμο για την έγκαιρη προσαρμογή της Ελλάδας στους στόχους της επικείμενης ευρωπαϊκής νομοθεσίας για υποχρεωτική χρήση SAF 2% το 2025 σε όλες τις πτήσεις από τα αεροδρόμια της ΕΕ, θέτοντας τα θεμέλια για να δημιουργηθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις που θα συμπεριλάβουν τη χώρα στον χάρτη των βιώσιμων αερομεταφορών.

6 _ LAWYER

Βρισκόμαστε σε μια περίοδο που, ενώ λέγονται και γίνονται πολλά για την τετραήμερη εβδομάδα εργασίας ή τη μείωση ωρών της εργάσιμης ημέρας, μια τέτοια αλλαγή μπορεί να αποδειχθεί μη βιώσιμη για ορισμένους εργαζόμενους, αλλά και για τους εργοδότες τους. Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα για το πώς η μικρότερη εργάσιμη ημέρα συνδέεται με την αυξημένη ευημερία των εργαζομένων αλλά και τη δυνητικά αυξημένη παραγωγικότητά τους. Ίσως οι εργαζόμενοι να μπορούσαν να εργάζονται πιο αποτελεσματικά και με περισσότερη αφοσίωση και προσοχή εάν επέστρεφαν στο σπίτι τους νωρίτερα. Πράγματι, έρευνες του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ δείχνουν ότι οι περισσότερες ώρες εργασίας δεν σχετίζονται με μεγαλύτερη παραγωγικότητα και οι λιγότερες ώρες εργασίας είναι ωφέλιμες για την ιεράρχηση προτεραιοτήτων και την αποφυγή λαθών. Η υιοθέτηση της τετραήμερης εβδομαδιαίας εργασίας θα ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη προκαλώντας μας να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται οι άνθρωποι σε έναν διαφορετικό, μετά από την πανδημία, κόσμο.

_LAWYER INNOVATION CORNER

ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΑΠΔΠΧ: ΠΡΌΣΤΙΜΟ 20.000.000 ΕΥΡΏ ΣΤΗΝ CLEARVIEW AI

Ποια είναι τα οφέλη της μεθοδολογίας του Legal Design? Της

Αλεξάνδρας Βαρλά

Ω Πρόστιμο ύψους 20.000.000 ευρώ επέβαλε η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα στην καταγγελλόμενη εταιρεία Clearview AI, Inc., για την παράβαση των αρχών της νομιμότητας και διαφάνειας (απόφαση 35/2022). Επιπλέον, της επέβαλε την απαγόρευση της συλλογής και επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων υποκειμένων ευρισκομένων στην ελληνική επικράτεια και της απηύθυνε εντολή για διαγραφή τους – πρόκειται για δεδομένα τα οποία συλλέγει και επεξεργάζεται με τη χρήση των μεθόδων που περιλαμβάνει η υπηρεσία αναγνώρισης προσώπου, την οποία εμπορεύεται. Πιο αναλυτικά, η Αρχή διαπίστωσε ότι στην περίπτωση υπευθύνου επεξεργασίας χωρίς εγκατάσταση στην ΕΕ, ο οποίος εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του ΓΚΠΔ βάσει του κριτηρίου στόχευσης που τίθεται με τη διάταξη του άρθρου 3 παρ. 2 ΓΚΠΔ, κάθε εθνική εποπτική αρχή είναι αρμόδια να ελέγξει την τήρηση του ΓΚΠΔ από αυτόν στο έδαφος του κράτους-μέλους της. Ακολούθως, διαπίστωσε ότι από την πολιτική ιδιωτικότητας της καταγγελλόμενης, η τελευταία συλλέγει πληροφορίες που προέρχονται από δημοσίως διαθέσιμες φωτογραφίες και η ως άνω αυτοματοποιημένη επεξεργασία αποτελεί παρακολούθηση στο διαδίκτυο.

ς μεθοδολογία η οποία αποσκοπεί στο να δημιουργήσει χρήσιμες, εύχρηστες και κατανοητές λύσεις για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη - είτε πρόκειται για τα μέλη μιας ομάδας, είτε για τους αποδέκτες μιας υπηρεσίας – το Legal Design είναι αναμφίβολα ένα απαραίτητο εργαλείο για τους οργανισμούς που θέλουν να αποκτήσουν ένα ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά που δραστηριοποιούνται. Ως πελατοκεντρική μεθοδολογία, το Legal Design χρησιμοποιεί τη διαδικασία του Design Thinking, προκειμένου να καταγράψει τις ανάγκες και τα ειδικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου, κατά περίπτωση, πελάτη (ή χρήστη στον οποίο απευθύνεται), ώστε εν συνεχεία να εντοπίσει, να οριοθετήσει τα προβλήματα που ο εν λόγω πελάτης αντιμετωπίζει και να σχεδιάσει εξατομικευμένες λύσεις. Η στοχευμένη αυτή προσέγγιση βελτιώνει σημαντικά το επίπεδο παροχής των υπηρεσιών και την εμπειρία του πελάτη-χρήστη της υπηρεσίας, γεγονός που οδηγεί στο χτίσιμο μακροχρόνιων σχέσεων συνεργασίας που στηρίζονται στην εμπιστοσύνη. Στο ίδιο πνεύμα και θέτοντας στο «μικροσκόπιο» τον αποδέκτη του περιεχομένου των (νομικών) εγγράφων, το Legal Design διασφαλίζει ότι η επικοινωνία της πληροφορίας (πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για πολύπλοκες συμβάσεις) πραγματοποιείται με πιο ουσιαστικό και αποτελεσματικό τρόπο, ώστε αυτή να γίνεται αντιληπτή από όλους και όλοι οι ενδιαφερόμενοι να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο κατανόησης. Οι εταιρείες, οι οργανισμοί, οι ομάδες που έχουν επιλέξει να αναδιοργανώσουν τις διαδικασίες τους, τα μοντέλα εργασίας και τον τρόπο που παρέχουν τις υπηρεσίες τους μέσω του Legal Design, αναπτύσσουν μια κουλτούρα συνεργασίας, διεπιστημονικότητας, καινοτομίας και ευελιξίας, η οποία τους επιτρέπει να εξελίσσονται, να μετατρέπουν ιδέες σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες και να ξεχωρίζουν στην αγορά.

LAWYER _ 7

Μάριος Ανδρικόπουλος Legal Director ELPEDISON S.A.

Ο ρόλος του εσωτερικού νομικού συμβούλου είναι εξ ορισμού «κομβικός» Συζητήσαμε με τον Legal Director της ELPEDISON, Μάριο Ανδρικόπουλο, για την εμπειρία των σπουδών του σε τρεις χώρες του εξωτερικού, τη φύση του νομικού τμήματος ως σημείου συνάντησης διαφορετικών νοοτροπιών και προσεγγίσεων, τις ιδιαιτερότητες της αγοράς της ενέργειας, καθώς και τον μηχανισμό (ρήτρα) αναπροσαρμογής του ηλεκτρικού ρεύματος. Της Aλεξάνδρας Βαρλά 8 _ LAWYER

_COVER STORY Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Τελειώνοντας το λύκειο στα Εκπαιδευτήρια Δούκα, βρέθηκα στη Γαλλία, όπου και ένα χρόνο αργότερα από την αποφοίτηση γράφτηκα στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Robert Schuman στο Στρασβούργο. Μετά το 4ο έτος και τη Maîtrise en Droit (το αντίστοιχο πτυχίο με αυτό των ελληνικών νομικών σχολών) έγινα δεκτός στο Κολλέγιο της Ευρώπης στη Bruges, από όπου απέκτησα LL.M στο δίκαιο της ΕΕ. Διαβλέποντας τη σύνδεση μεταξύ της πρακτικής εφαρμογής του δικαίου και της οικονομίας, συνέχισα τις σπουδές μου στο business school SDA Bocconi στο Μιλάνο, στο πρόγραμμα Masters in International Economics and Management. Δικηγόρος έγινα το 2002, ενώ ολοκλήρωσα τις σπουδές μου εν μέσω της δικηγορίας, συμμετέχοντας στην πρώτη χρονιά του ελληνογαλλικού μεταπτυχιακού στο Δημόσιο Δίκαιο, το οποίο οργανώνει το ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το Université Montesquieu του Bordeaux. Μεταξύ 2002 και 2008 άσκησα δικηγορία σε ευρύ πλαίσιο τόσο ατομικά, όσο και σε συνεργασία με εταιρείες του κλάδου των κατασκευών, ενώ υπήρξα και σύμβουλος του επικεφαλής του Οικονομικού και Εμπορικού γραφείου της Ιταλικής Πρεσβείας στην Ελλάδα, έως το 2006. Το 2008 εντάχθηκα στη νομική υπηρεσία της MARFIN INVESTMENT GROUP, αρχικά στον Όμιλο ΥΓΕΙΑ έως το 2010, και εν συνεχεία στη MARFIN EGNATIA BANK – μετέπειτα MARFIN POPULAR BANK, έως το 2011. Το 2011 για σύντομο διάστημα εντάχθηκα σε εταιρεία του ενεργειακού τομέα, ενώ αργότερα το 2012 συνεργάστηκα με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας στο πλαίσιο της εκπόνησης του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας σε Πελάτες. Ταυτόχρονα, και μέχρι τον Ιούνιο του 2013, δραστηριοποιήθηκα ως νομικός σύμβουλος αλλά και πρόεδρος ΔΣ, σε εταιρείες του τομέα τροφίμων. Τον Ιούλιο του 2013 ανέλαβα τα καθήκοντα ως Legal Director στην ELPEDISON, θέση την οποία με τιμή κατέχω μέχρι και σήμερα, ενώ από το 2018 ασκώ και τα καθήκοντα του DPO της εταιρείας. Ποια είναι τα κυριότερα ‘διδάγματα’ από τις σπουδές και την εμπειρία σας στις χώρες του εξωτερικού όπου σπουδάσατε (Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία); Είχα τη χαρά και την τιμή να αποκτήσω τη νομική μου παιδεία, αλλά και να συμπληρώσω αυτή διεπιστημονικά με σπουδές σε οικονομικά και management, σε διαφορετικές χώρες, με διαφορετικές κουλτούρες - εκπαιδευτικές και όχι μόνο. Στη Γαλλία βρέθηκα στο Στρασβούργο, μία πόλη-σύμβολο για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, καθώς ενώ άλλοτε υπήρξε το επίκεντρο της σύγκρουσης μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, σήμερα συμβολίζει όχι μόνο τη συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ –αποτελεί την έδρα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου– αλλά και την πολύτιμη ευρωπαϊκή μας ταυτότητα στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων – φιλοξενώντας την έδρα του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το Στρασβούργο είναι μία πόλη με διπλή ταυτότητα,

τόσο Γαλλική όσο και ευρύτερα ευρωπαϊκή. Ως δε φοιτητής είχα τη μεγάλη ευκαιρία να εργαστώ ως βοηθός Ελλήνων Ευρωβουλευτών, να ζήσω από κοντά συνεδριάσεις της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε περιόδους σταθμούς για την ευρωπαϊκή ενοποίηση αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Maastricht, αλλά και ταραγμένες για την Ευρώπη, μεσούντος τότε του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, έχοντας δει από κοντά σημαντικές προσωπικότητες όπως οι πρόεδροι François Mitterrand και Jacques Delors – διοργανώνοντας ταυτόχρονα σε τακτά χρονικά διαστήματα πολύ ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, όπου Έλληνες Ευρωβουλευτές (μεταξύ των πολλών αξιόλογων θυμάμαι τους αείμνηστους Τάκη Λαμπρία, Μιχάλη Παπαγιαννάκη και Γιάννο Κρανιδιώτη) παρενέβαιναν σε μείζονα θέματα ελληνικού και ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Κεντρικό θέμα εθνικού ενδιαφέροντος την εποχή εκείνη ήταν η προσπάθεια ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, η μεγάλη μετέπειτα επιτυχία και ισχυρή στρατηγική απάντηση του κυπριακού και ελλαδικού ελληνισμού απέναντι στην τουρκική εισβολή και κατοχή – για την οποία επι-

Θέλω να ενθαρρύνω τους νέους συναδέλφους να συνδυάσουν την αμιγώς νομική τους παιδεία με γνώσεις πάνω στην οικονομική λειτουργία της αγοράς τυχία, στους καιρούς που ζούμε, είναι κοινώς αντιληπτή η σημασία, την οποία από τότε διαβλέπαμε. Είχα δε την τιμή να θητεύσω δίπλα στον Γιάννο Κρανιδιώτη, εκ των αρχιτεκτόνων της εθνικής αυτής επιτυχίας. Σε επίπεδο νομικής σχολής στο Στρασβούργο και στο Πανεπιστήμιο Robert Schuman, φέρον ονομασία προς τιμήν ενός των εκ των «πατέρων» της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης –δημόσιο πανεπιστήμιο να τονίσω με άρτια και άψογη οργάνωση, απόλυτη τάξη, ασφάλεια, αλλά και σεβασμό από τους φοιτητές στην κοινή περιουσία– εκτίμησα τις αρχές και τις αξίες της γαλλικής Δημοκρατίας ως επίσης την έννοια του αποτελεσματικού κράτους, τόσο μέσα από τη συνταγματική, όσο και από τη διοικητική θεωρία. Τα ίχνη δε και η επιρροή των κλάδων αυτών του δικαίου εκτιμώ πως απαντώνται και στα αντίστοιχα δικά μας κεφάλαια. Αποτελεί μεγάλη χαρά για εμένα και την υποστηρίζω με θέρμη το γεγονός ότι μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας –πάντοτε, αλλά ιδίως υπό την προεδρία του Emmanuel Macron– έχει διαμορφωθεί όχι απλά μία εμβαθυμένη συνεργασία, αλλά μία στρατηγική συμμαχία.

LAWYER _ 9

_COVER STORY Η φοίτηση στο Κολλέγιο της Ευρώπης και η αλληλεπίδραση με το γίγνεσθαι στις Βρυξέλλες ήταν εξίσου μία μεγάλη εμπειρία – συνέχεια του Στρασβούργου. Στο Κολλέγιο της Ευρώπης ζούσες περισσότερο την Ευρώπη και λιγότερο το Βέλγιο, αν και φιλοξενούμασταν σε μία από τις ομορφότερες πόλεις της Ευρώπης. Τα πιστεύω μου και τα συναισθήματά μου ασφαλώς και ενισχύθηκαν και θεωρώ ότι, όπως και κάθε χρόνο έτσι και στη δική μου χρονιά, οι Έλληνες φοιτητές συνεχίσαμε και τιμήσαμε την παράδοση που ακόμα είμαι σίγουρος ότι κρατεί, η ελληνική παρουσία στο Κολλέγιο να χαίρει ιδιαίτερης εκτιμήσεως. Στο Μιλάνο και το business school SDA Bocconi, βρέθηκα ενσυνείδητα, καθώς μέσα από τις σπουδές πάνω στο δίκαιο της ΕΕ, και ιδίως αναφορικά με το δίκαιο της εσωτερικής αγοράς και του ανταγωνισμού, ήταν ολοφάνερη η διασύνδεση μεταξύ δικαίου και οικονομίας. Πιστεύω δε πως η επιλογή αυτή με βοήθησε πολλαπλά στην επαγγελματική μου πορεία, ιδίως σε μία από τις οικονομικές «πρωτεύουσες» της Ευρώπης και θέλω με την ευκαιρία αυτή να ενθαρρύνω τους νέους συναδέλφους να συνδυάσουν την αμιγώς νομική τους παιδεία με γνώσεις πάνω στην οικονομική λειτουργία της αγοράς. Είχα, όμως, τη μεγάλη χαρά να κλείσω τις σπουδές μου με το μεταπτυχιακό δίπλωμα στο Δημόσιο Δίκαιο το οποίο διοργανώνει η Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας σε συνεργασία με αυτή του Bordeaux. Δύο εξαιρετικά ευρωπαϊκά δημόσια πανεπιστήμια συνεργάζονται αδιάλειπτα, καθώς συμμετείχα στην πρώτη περίοδο το 2006 (ως ενεργός Δικηγόρος) και με μεγάλη χαρά βλέπω πως το πρόγραμμα υπάρχει σταθερά. Έχοντας εμπειρία σε αρκετούς κλάδους της αγοράς, όπως είναι ο τραπεζικός τομέας, η υγεία και ο χώρος των τροφίμων, πώς πιστεύετε ότι διαφοροποιείται ο ρόλος και το αντικείμενο του νομικού συμβούλου στον κλάδο της ενέργειας; Τοποθετούμενος επί της ερωτήσεως σας επιθυμώ να ξεκινήσω από την αμέσως προηγούμενη αναφορά μου και να αναδείξω πως ο τομέας της ενέργειας, σίγουρα όχι μόνο αυτός, αλλά κατ’ εξοχήν και σε μεγάλη ένταση χαρακτηρίζεται από την εξίσου έκθεση τόσο στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου, όσο και σε αυτό του δημοσίου. Κατά την έννοια

Ο τομέας της ενέργειας κατ’ εξοχήν και σε μεγάλη ένταση χαρακτηρίζεται από την εξίσου έκθεση τόσο στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου, όσο και σε αυτό του δημοσίου

αυτή ο εσωτερικός Δικηγόρος και ιδίως ο επικεφαλής ενός Νομικού Τμήματος μίας εταιρείας του ενεργειακού κλάδου είναι σημαντικό να έχει αντίληψη και ικανότητες επί και των δύο αυτών βασικών κλάδων του δικαίου. Ο τομέας της ενέργειας σε όλα τα επίπεδά του είναι τομέας ρυθμιζόμενης δραστηριότητας και είναι πλέον καθημερινότητα σε πολλά επιμέρους αντικείμενα της νομικής πρακτικής ο όρος regulation / ρύθμιση. Η άμεση εποπτεία από τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και τον Υπουργό Ανάπτυξης, η αλληλεπίδραση με σημαντικές Ανεξάρτητες Διοικητικές Αρχές όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού, η ΑΠΔΠΧ, αλλά και η επιρροή του Ενωσιακού Δικαίου δημιουργούν ένα σύνθετο πλέγμα ρυθμιστικής εποπτείας. Σημαντικό τμήμα της νομοθεσίας συγκροτείται από κανονιστικές διοικητικές πράξεις, ενώ η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και των Διοικητικών Εφετείων έχει εξελίξει σημαντικά το δίκαιό μας τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια. Από την άλλη πλευρά, οι ενεργειακές εταιρείες είναι ανώνυμες εταιρείες, με ισχυρή μετοχική σύνθεση με διεθνή διάσταση και αντιμετωπίζουν στην ολότητά τους το πλέγμα των σχέσεων το ιδιωτικού δικαίου που μπορεί να αφορά μία εταιρεία στο σύγχρονο οικονομικό πεδίο. Και βέβαια, παρά το γεγονός ότι το φάσμα της ενεργειακής δραστηριότητας έχει τα χαρακτηριστικά ειδικότερου κλάδου του δημοσίου δικαίου, σημαντικό τμήμα των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των εταιρειών και των διαχειριστών της αγοράς έχει ερμηνευθεί στο πλαίσιο της τακτικής δικαιοσύνης. Προτού να έχω την τιμή να με εμπιστευθεί η εταιρεία στην οποία τα τελευταία εννέα χρόνια εργάζομαι, είχα όντως την ευκαιρία να αποκτήσω εμπειρίες σε διαφορετικούς κλάδους δικαίου. Αυτό το οποίο μπορώ με βεβαιότητα να πω είναι πως στην Ελλάδα το εργασιακό περιβάλλον, ο τρόπος και η νοοτροπία με την οποία εργαζόμαστε εξελίσσεται σταθερά και ταχέως και θα έλεγα ότι τα στελέχη των ελληνικών εταιρειών διακρίνονται από υψηλή κατάρτιση και μεγάλο επαγγελματισμό. Πώς κρίνετε τη σχέση μεταξύ του in-house δικηγόρου και του εξωτερικού νομικού συμβούλου; Θεωρείτε απαραίτητη αυτή τη συνεργασία σε μια εταιρεία και ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που διασφαλίζουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα; Θεωρώ ότι ο ρόλος του εσωτερικού νομικού συμβούλου ως εξ ορισμού κομβικός, φέρει το βάρος της αποτελεσματικής διασύνδεσης όχι απλώς του Νομικού Τμήματος της εταιρείας, αλλά της ίδιας της εταιρείας με τους εξωτερικούς Δικηγόρους. Ο όρος «κομβικός» που χρησιμοποιώ δεν είναι απλώς ένα σχήμα λόγου, αλλά αποτελεί την ουσία της παρουσίας και του ρόλου του in-house Δικηγόρου. Φέρει το βάρος να δώσει γρήγορα και αποτελεσματικά στους εξωτερικούς συμβούλους την ουσία του εκάστοτε θέματος, το ειδικότερο πλαίσιο του κατά περίπτωση ερωτήματος, ενώ από την άλλη αναλαμβάνει και την υποχρέωση να εστιάσει στο εσωτερικό της εταιρείας και υπό την εποπτεία της εταιρικής διοίκησης να καταστήσει, σε εσωτερικό επίπεδο,

10 _ LAWYER

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τις Συναδέλφους Δικηγόρους στο Νομικό Τμήμα της ELPEDISON, Δέσποινα Κόλλια, Έλενα Μίγα και Αμαλία Μανιάτη, για τον επαγγελματισμό και την αποτελεσματικότητά τους. Είμαστε μία ομάδα με συνοχή, αλληλεγγύη και πάνω από όλα συνεργάτες προς το σκοπό της επιτυχούς άσκησης των καθηκόντων μας. Να σημειώσω ότι σε επίπεδο Νομικού Συμβούλου και Νομικού Τμήματος, η ELPEDISON τιμήθηκε με τη συμπερίληψη (τις δύο φορές που εκδόθηκε η λίστα - 2018 & 2019) στο LEGAL500 GC Powerlist Greece & Cyprus

εύληπτα τα κρίσιμα νομικά ζητήματα, δημιουργώντας έναν δίαυλο αποτελεσματικής συνεργασίας ανάμεσα στα στελέχη της εταιρείας, το Νομικό Τμήμα/Νομική Υπηρεσία και τους εξωτερικούς Δικηγόρους. Θεωρώ δε σημαντικό ο εσωτερικός Δικηγόρος και, κατ’ επέκταση η ομάδα του, να συμμετέχουν ενεργά στον χειρισμό των υποθέσεων, ακόμα και να παρίστανται και οι ίδιοι σε Δικαστήρια και κατά την έννοια αυτή αναφύεται και μία σύστοιχη πρόκληση της διαμόρφωσης ενός πλαισίου αποτελεσματικής ομαδικής εργασίας με τις δικηγορικές εταιρείες και τους εξωτερικούς Συναδέλφους με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Πώς διαχειρίζεστε έργα που απαιτούν τη διεπιστημονική και οριζόντια συνεργασία μεταξύ διαφορετικών τμημάτων; Όπως τόνισα και στην αμέσως προηγούμενη ερώτησή σας, εντός μίας εταιρείας ανακύπτουν σημαντικά νομικά ζητήματα τα οποία ο εσωτερικός Νομικός Σύμβουλος αναλαμβάνει αφενός να θέσει υπόψη της διοίκησης, αφετέρου να συντονίσει σε επίπεδο στελεχών για την αντιμετώπισή τους. Ταυτόχρονα, η καθημερινότητα της εταιρείας απαιτεί τη σταθερή συνδρομή του Νομικού Τμήματος προς τα υπόλοιπα τμήματα της εταιρείας. Υπό τα δεδομένα αυτά ανακύπτει η ανάγκη διαμόρφωσης μίας διεπιστημονικής προσέγγισης,

αλλά και της ικανότητας οι σύνθετες νομικές έννοιες να καταστούν εύληπτες και, ταυτόχρονα, να εστιάσουμε κατά περίπτωση στο ουσιαστικό ζήτημα. Το Νομικό Τμήμα αποτελεί το σημείο συνάντησης διαφορετικών νοοτροπιών, προσεγγίσεων και οπτικών. Οι εσωτερικοί Δικηγόροι οφείλουμε πάντα στο πλαίσιο της νομιμότητας να εστιάζουμε με θετική προσέγγιση στο πώς μπορούν να δοθούν οι αναγκαίες λύσεις πάνω σε, συχνά σύνθετα, εμπορικά ζητήματα. Ταυτόχρονα θεωρώ σημαντικό το Νομικό Τμήμα να αποτελεί πυλώνα σταθερότητας και εμπιστοσύνης μέσα στην εταιρεία, όχι μόνο - και αυτονόητα - ως προς τον εταιρικό του ρόλο, αλλά και έναντι των στελεχών και των άλλων τμημάτων της εταιρείας, διευκολύνοντας έτσι και ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα της εργασίας τους. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, και αυτό θα ήθελα να το επαινέσω, υπάρχει μία σταθερή και δυναμική προσπάθεια η οποία αποσκοπεί στην ανάδειξη των ειδικότερων χαρακτηριστικών της in-house δικηγορικής πρακτικής, προσπάθεια την οποία παρακολουθώ με ενδιαφέρον και στηρίζω έμπρακτα. Θεωρώ ότι το στοίχημα για τον επικεφαλής ενός Νομικού Τμήματος είναι να κρατήσει και να αναδείξει τη δικηγορική του ταυτότητα και τον δικηγορικό τρόπο σκέψης, αποκτώντας εκ παραλλήλου τον πλούτο γνώσεων που απαιτεί η προσαρμογή στις ανάγκες της δραστηριότητας

LAWYER _ 11

_COVER STORY κάθε εταιρείας. Εξίσου σημαντικό είναι τις αξίες και τη νοοτροπία αυτή να την εμφυσήσει και στους Συναδέλφους που αποτελούν την ομάδα του. Ποια είναι η θέση σας σχετικά με το ζήτημα που έχει ανακύψει σχετικά με τα κυμαινόμενα τιμολόγια και τον μηχανισμό (ρήτρα) αναπροσαρμογής του ηλεκτρικού ρεύματος; Είναι σαφές, και πλέον ευρέως αποδεκτό, ότι η τρέχουσα ενεργειακή κρίση είναι ένα γεγονός μείζονος κλίμακας, με υπερεθνικά χαρακτηριστικά και αίτια τα οποία ανάγονται τόσο στην τρέχουσα γεωπολιτική κρίση και τον πόλεμο στην Ουκρανία, όσο και σε δεδομένα της διεθνούς αγοράς, με έμφαση στη διεθνή τιμή του φυσικού αερίου. Οι εξελίξεις είναι πλέον καταιγιστικές και οι αναλύσεις και προβλέψεις για την περίοδο που ακολουθεί αντανακλούν την κρισιμότητα του ζητήματος. Όπως έχω κατ’ επανάληψη και μέσα από τις σελίδες του περιοδικού σας δηλώσει, το πρόβλημα ως προς τον αντίκτυπο της κατάστασης αυτής έναντι των καταναλωτών είναι υπαρκτό και η κοινωνική του διάσταση δεδομένη και σοβαρή. Η προσέγγιση, ωστόσο, η οποία έγινε από διάφορες πλευρές στον δημόσιο λόγο, χαρακτηρίστηκε από τάση αδικαιολόγητης υπεραπλούστευσης ενός ιδιαιτέρως σύνθετου ζητήματος. Στο νομικό σκέλος, η αστικολογική και αμιγώς προσανατολισμένη στο δίκαιο του καταναλωτή προσέγγιση, η οποία έχει επιχειρηθεί, παραγνωρίζει τη δομική γενεσιουργό αιτία του φαινομένου και επιχειρεί να δώσει μονόπλευρη ερμηνεία σε ένα ζήτημα το οποίο, ως προς τη νομική του υπόσταση, επηρεάζεται από πολλαπλά πεδία του δικαίου νομικής και ρυθμιστικής φύσεως. Η κλιμάκωση της διάστασης της ενεργειακής κρίσης σε όλη πλέον την Ευρώπη με πλείστες αβεβαιότητες ακόμα και για τις πιο ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες αποτελεί την απόλυτη απόδειξη του ότι η ερμηνευτική προσέγγιση η οποία ακολουθήθηκε και η οποία επεχείρησε να αναγνώσει και να πείσει τους πολίτες ότι πρόκειται για ένα ζήτημα απλώς δικαίου του καταναλωτή, είναι

Είμαστε τμήμα της ευρύτερης ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς και είναι αδιανόητο να αντιμετωπίζεται η εσωτερική ενεργειακή αγορά αποσπασματικά και ξεχωριστά από το ευρύτερο σύνολο στο οποίο ανήκει

ολοφάνερο πως αποτελεί άποψη, η οποία έχει ξεπεραστεί από τα γεγονότα τα οποία βιώνουμε. Είμαστε τμήμα της ευρύτερης ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς και είναι αδιανόητο να αντιμετωπίζεται η εσωτερική ενεργειακή αγορά αποσπασματικά και ξεχωριστά από το ευρύτερο σύνολο στο οποίο ανήκει. Τα μέτρα τα οποία υιοθέτησε πρόσφατα η ελληνική πολιτεία θα δοκιμαστούν στην πράξη. Το διακύβευμα ωστόσο δεν είναι μονοδιάστατο. Ενόψει ενός αβέβαιου, αν μη τί άλλο, χειμώνα που ακολουθεί το μείζον στοίχημα είναι η διασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας της χώρας και η ευστάθεια του συστήματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με βάση τις νέες ρυθμίσεις, οι εταιρείες προμήθειας καλούνται να υπολογίσουν εκ των προτέρων χρεώσεις, δίχως να έχουν πλήρη δεδομένα και εντός ενός σφοδρότατα ρευστού πλαισίου. Η λειτουργία και εσωτερική λογική του συστήματος αναπροσαρμογής είναι κοστοστρεφής και αντανακλά το κόστος το οποίο επωμίζεται ο προμηθευτής. Υπό την έννοια αυτή είναι και δικαιότερη για όλες τις πλευρές. Είναι, ωστόσο, προφανές ότι ενόψει έκτακτων συνθηκών απαιτεί την ισχυρή παρέμβαση σε επίπεδο επιδοτήσεων, πολιτική που ακολουθήθηκε. Αντιθέτως, ο εκ των προτέρων υπολογισμός τιμολογίων δίχως πλήρη δεδομένα, αναγκαστικά θα εντάξει και ένα τμήμα χρέωσης ως «ασφάλιστρο κινδύνου», γεγονός που είναι ενδεχόμενο να οδηγήσει σε αύξηση των χρεώσεων. Υπό τα παραπάνω δεδομένα η εξίσωση μεταξύ του καταναλωτή στο ένα άκρο, των εταιρειών προμήθειας στο άλλο άκρο, των εταιρειών παραγωγής και της επάρκειας σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αποτελεί άσκηση σύνθετη και απαιτεί στο δημόσιο διάλογο, πρώτιστα όσοι φέρουμε τη νομική ιδιότητα να εκφραζόμαστε τεκμηριωμένα, ψύχραιμα και μελετημένα. Φρονώ ότι στην τρέχουσα συγκυρία η ευθύνη μας είναι θεσμική και κοινωνικά κρίσιμη. Αυτό ας το έχουμε όλοι κατά νου, ως γνώμονα των ενεργειών και του λόγου μας. Εκφράζω την ελπίδα και την προσδοκία να υπάρξει συντονισμένη και λυσιτελής παρέμβαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο προς το σκοπό της αντιμετώπισης των υφιστάμενων και επερχόμενων εξελίξεων. Στην ELPEDISON τιμούμε και ευχαριστούμε τους πελάτες που εμπιστεύονται στην εταιρεία μας την τροφοδοσία με το μείζον αγαθό το οποίο διασφαλίζει την οικογενειακή ευημερία και την επαγγελματική τους δραστηριοποίηση. Ως καθετοποιημένη εταιρεία με παρουσία και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αλλά και με ευρύτατη παρουσία σε όλο το φάσμα των ενεργειακών υπηρεσιών αποτελούμε έναν ισχυρό συστημικό κρίκο για την ελληνική ενεργειακή αγορά – αντανακλώντας το κύρος των μετόχων μας, ΕΛΠΕ και EDISON. Η συστημική δε και δημοσίου ενδιαφέροντος διάσταση της δραστηριότητάς μας καθίσταται έτι περαιτέρω εμφατική, με δεδομένο ότι λειτουργούμε μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας διπλού καυσίμου – δηλαδή με φυσικό αέριο αλλά και ντίζελ, αλλά έχουμε και έντονη δραστηριοποίηση στον τομέα της εισαγωγής LNG. ■

12 _ LAWYER

presents

Recognising innovation & transformative practices in the legal sector Τα Business Law Awards επιστρέφουν για 2η συνεχή χρονιά, για να αναδείξουν και να επιβραβεύσουν την καινοτομία, την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και αρτιότητα στην παροχή των νομικών υπηρεσιών δικηγορικών γραφείων, δικηγορικών εταιρειών και in-house νομικών τμημάτων εμπορικών εταιρειών. Απώτερος στόχος των βραβείων είναι η ανάδειξη της σημασίας και της συμβολής του κλάδου στην οικονομική ανάπτυξη και την επιχειρηματικότητα. Πρόεδροι Κριτικής Επιτροπής • Στάθης Ποταμίτης, Managing Partner, POTAMITISVEKRIS • Ελένη Προβίδη, VP Legal & Public Affairs, AB Βασιλόπουλος

ΥΠΟΒΟΛΉ ΥΠΟΨΉΦΙΟΤΉΤΩΝ ΈΩΣ

Πέμπτη 20/10/2022

ΥΠΟΒΑΛΈΤΈ ΤΙΣ ΥΠΟΨΉΦΙΟΤΉΤΈΣ ΣΑΣ

www.businesslawawards.gr

Περιεχόμενο: Αλεξάνδρα Βαρλά, avarla@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 118) Υποψηφιότητες/Πληροφορίες: Ανδρόνικος Χίρτογλου, Τ: +30 210 6617 777 (εσωτ. 232), M: 6957191500, E: achirtoglou@boussias.com Χορηγίες: Λήδα Πλατή, lplati@boussias.com, τηλ. 210-6617777 (εσωτ. 271)

Official Publication

_BACK COVER STORY

Η μόνη βεβαιότητα είναι οι αξίες μας Συζητήσαμε με τον κ. Χαρίλαο Βασιλογεώργη για τη διαδρομή που ακολούθησε, από τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα στη Θεσσαλονίκη το 1990 μέχρι την ίδρυση της Βασιλογεώργης και Συνεργάτες, τους τομείς που η εταιρεία επιλέγει να εξειδικευθεί θέτοντας στο επίκεντρο το ‘δίκαιο της επιχείρησης’, αλλά και τον ρόλο που κάθε συνεργάτης διαδραματίζει στην επίτευξη ενός άρτιου αποτελέσματος. Της Αλεξάνδρας Βαρλά Πείτε μας δύο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Ποια ορόσημα θα ξεχωρίζατε στη σταδιοδρομία σας; Ποια είναι τα διδάγματα αυτής της διαδρομής; Η ιστορία μας ξεκίνησε το 1990 από τη Θεσσαλονίκη, όπου ως νέος δικηγόρος συστεγαζόμενος με εξαιρετικούς συναδέλφους στο γραφείο του Α. Καζάζη, μου δίδαξαν τον σχηματισμό του φακέλου, τον χειρισμό της υπόθεσης στο δικαστήριο, τη διαπραγμάτευση, τη συνεργασία και την αντιπαράθεση με ήθος και αρχές, στοιχεία που με ενέπνευσαν και υπήρξαν πολύτιμα εφόδια στα πρώτα βήματά μου στη δικηγορία και στη διαμόρφωση των πρώτων μου σχέσεων με τους πελάτες μου. Έχοντας θετική εμπειρία στο ξεκίνημά μου, και βλέποντας στο μέλλον, αντιλήφθηκα πολύ γρήγορα ότι η απάντηση στις νέες ανάγκες της δικηγορίας και των απαιτήσεων των πελατών, κυρίως στο χώρο των επιχειρήσεων, βρίσκεται στη διαμόρφωση δικηγορικής ομάδας με εξειδίκευση και προσανατολισμό στη συμβουλευτική ή προληπτική δικηγορία όπως λέγεται, πέρα από τη δικαστηριακή πρακτική. Πίστευα στο κτίσιμο μόνιμων σχέσεων με εταιρικούς πελάτες, με ενδιέφερε ο σχεδιασμός μιας διαπραγμάτευσης, η διαμόρφωση και η αποτύπωση μιας συμβατικής σχέσης και γενικότερα ο ρόλος του νομικού συμβούλου. Ορόσημο στη δικηγορική μου πορεία αποτέλεσε η ένταξή μου στη διεύθυνση νομικών υπηρεσιών της Eurobank όπου συμμετείχα, ως το 2008, ως προϊστάμενος της νομικής διεύθυνσης στη Θεσσαλονίκη, και μετά στην Αθήνα σε διάφορες θέσεις ευθύνης. Έζησα όλη εκείνη την περίοδο της δυναμικής ανάπτυξης της τράπεζας αλλά και της μεταμόρφωσης όλου του τραπεζικού τοπίου, με τις αλλεπάλληλες συγχωνεύσεις και εξαγορές, που διαμόρφωσαν στο τέλος της δεκαετίας του 1990 και τις αρχές του 2000 μια νέα πραγματικότητα στον τραπεζικό χώρο.

Οι προκλήσεις και οι εμπειρίες σε όλη αυτή τη διαδρομή, δεν ήταν μόνο νομικά πλούσιες, αλλά σχετίζονταν και με τη διαχείριση και τις διαδικασίες οργάνωσης, τις υποδομές, τα προγράμματα τεχνολογικής υποστήριξης, τις σχέσεις με τους συναδέλφους, εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες, αλλά και τις σχέσεις της νομικής διεύθυνσης με όλα τα τμήματα της τράπεζας που υποστηρίζαμε. Μεγάλο σχολείο αυτό. Επίσης κατά την περίοδο άνθησης του χρηματιστηρίου και της μαζικής εισαγωγής εταρειών στο Χ.Α αποκτήσαμε σπουδαία εμπειρία με την ανάληψη των νομικών ελέγχων των εταιρειών αυτών. Εξαιρετική νομική δουλειά κατά την οποία αναφύονται πολλά νομικά ζητήματα για τα οποία, πέρα από τον εντοπισμό και την αξιολόγησή τους, ετίθετο και θέμα προτάσεων για την επίλυσή τους. Αυτό έχει τη σημασία του διότι την περίοδο εκείνη, οι νομικοί έλεγχοι δεν ανατίθεντο από τους συμβούλους για την εισαγωγή (ΑΧΕΠΕΥ – Τράπεζες) σε γραφεία της Θεσσαλονίκης, αλλά και οι συνάδελφοι στη Θεσσαλονίκη δεν είχαν τέτοιο προσανατολισμό και αντίληψη στην αγορά των νομικών υπηρεσιών. Με επιμονή και συστηματική δουλειά πραγματοποιήσαμε μαζί με τη συνάδελφο Βάσω Γκατζηγιάννη και τους συνεργάτες μας στη Θεσσαλονίκη, πολλούς νομικούς ελέγχους και αντίστοιχες εργασίες σε εταιρείες με έδρα την Β. Ελλάδα, οι οποίες προετοίμαζαν τον φάκελο για την εισαγωγή των μετοχών στο Χ.Α., σε συνεργασία με κορυφαία δικηγορικά γραφεία της Αθήνας και εξαιρετικούς συναδέλφους που μας τίμησαν με την εμπιστοσύνη τους. Υιοθετώντας την ίδια αντίληψη, το 2007 συστήσαμε στη Θεσσαλονίκη τη δικηγορική μας εταρεία «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες» με τη Βάσω Γκατζηγιάννη και τον Αντρέα Στεργιάδη και στο τέλος του 2008 εγκατασταθήκαμε και στην Αθήνα. Στην Αθήνα, η εταιρεία πλαισιώθηκε με τη Νότα Παπακωνσταντίνου,

14 _ LAWYER

Χαρίλαος Βασιλογεώργης Διαχειριστής Εταίρος «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»

δικηγόρο, με ιδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξή μας και στον χειρισμό υποθέσεων αλλοδαπών στην Ελλάδα, την Κατερίνα Ηλιάδου, σήμερα αναπληρώτρια καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου, τον Σωκράτη Παρσάνο, εταίρο έως σήμερα και επικεφαλής της δικαστικής υποστήριξης πελατών, ο οποίος έχει σημαντική εμπειρία σε ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων του λεγόμενου δικαίου της επιχείρησης, και την Έλλη Ασημακοπούλου, επίσης εταίρο έως σήμερα της εταιρείας μας, η οποία ειδικεύεται σε συγκεκριμένους τομείς του εταιρικού δικαίου. Οφείλουμε να πούμε ότι η ιστορία του γραφείου γράφεται από πολλούς εξαιρετικούς συναδέλφους με τους οποίους εργαστήκαμε μαζί για σημαντικό χρόνο ακολουθώντας στη συνέχεια ο καθένας το δικό του δρόμο με τις αναζητήσεις του, είτε στο δικαστικό ή εισαγγελικό σώμα, είτε στη δικηγορία, είτε στη διοίκηση σε Ελλάδα ή Ευρώπη, είτε άλλη δραστηριότητα (για παράδειγμα κάποιος έγινε διευθύνων σύμβουλος μεγάλης εταιρείας). Προς όλους αυτούς, με τους οποίους διατηρούμε σχέσεις αγάπης, διατυπώνω και δημόσια βαθιές ευχαριστίες.

Η ανάπτυξη των εργασιών μας, παρόλες τις δυσκολίες της δεκαετίας αυτής, ήταν πολύ σημαντική με εμβάθυνση στα πεδία εξειδίκευσής μας, των εξαγορών, των συγχωνεύσεων και των εταιρικών μετασχηματισμών, των αναδιαρθρώσεων, καθώς και σε όλο το φάσμα του τραπεζικού δικαίου και της αναγκαστικής εκτέλεσης, και οδήγησε στον τετραπλασιασμό της εταρείας και στη σημαντική οργάνωση και υποδομή της. Παράλληλα, η ενεργής συμμετοχή μου στα Διοικητικά Συμβούλια σημαντικών εταιρειών όπως οι ΔΕΗ, PCDC (Joint Venture COSCO –DIAKINISIS), ΕΛΓΕΚΑ κλπ., ήταν μία πολύ σημαντική πτυχή της δραστηριότητάς μου για την εμβάθυνση στα θέματα που με απασχολούσαν και στα αντικείμενα του νομικού συμβούλου. Σήμερα η δικηγορική μας εταιρεία απαρτίζεται από δεκαέξι (16) δικηγόρους (εταίρους ή συνεργάτες), πέντε (5) διοικητικούς υπάλληλους, μια σημαντική ομάδα ασκούμενων δικηγόρων, πέρα από τους εξωτερικούς μας συμβούλους και συνεργάτες. Επίσης, έχουμε διαμορφώσει ένα δίκτυο περίπου 25 σταθερών

LAWYER _ 15

_BACK COVER STORY συνεργατών μας σε όλες τις βασικές πόλεις της χώρας, με τους οποίους συνεργαζόμαστε κυρίως για τις ανάγκες των υποθέσεων των τραπεζών και των διαχειριστών απαιτήσεων. Έχοντας την εμπειρία τόσο του in-house νομικού τμήματος, όσο και της δικηγορικής εταιρείας, ποια θεωρείτε ότι είναι τα απαραίτητα ‘συστατικά’ για την επιτυχημένη συνεργασία μεταξύ του εσωτερικού δικηγόρου μιας εταιρείας και του εξωτερικού συμβούλου; Οι ρόλοι αυτοί είναι συμπληρωματικοί, δεν είναι καθόλου ανταγωνιστικοί και μια λειτουργική και πετυχημένη συνεργασία διασφαλίζει τα συμφέροντα μίας εταιρείας. Σήμερα, με τη διεύρυνση των πεδίων εξειδίκευσης και των πολύπλευρων απαιτήσεων μίας επιχείρησης, καθίσταται αναγκαία η συνύπαρξη και η συνεργασία των in-house νομικών συμβούλων με εξωτερικούς εξειδικευμένους συνεργάτες. Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι ο προσδιορισμός του πεδίου ευθύνης του καθενός για την επίτευξη του στόχου, η διαρκής επικοινωνία και ο αλληλοσεβασμός, η εμπέδωση συνεργατικών αντιλήψεων, η κατανόηση του καθενός για τη μερικότητα του ρόλου του, χωρίς εγωισμούς και αλαζονεία, ώστε ούτε ο in-house δικηγόρος να νιώθει ότι απειλείται ή αμφισβητείται καθ’ οιονδήποτε τρόπο από τον εξωτερικό, αλλά και ο εξωτερικός συνεργάτης να αντιληφθεί ότι την κουλτούρα, τους στόχους, τα δεδομένα και την ιστορία ενός νομικού ή ευρύτερου προβλήματος της εταιρείας τα γνωρίζει καλύτερα από όλους ο εσωτερικός νομικός της σύμβουλος. Ποια είναι η στρατηγική και το όραμα της Βασιλογεώργης και Συνεργάτες και πώς πιστεύετε ότι σας διαφοροποιούν στην ελληνική αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών; Τα τελευταία χρόνια έχουν συντελεστεί και εξελίσσονται μεγάλες αλλαγές που αφορούν τις δικηγορικές εταιρείες στο πεδίο του δικαίου της επιχείρησης. Έχουμε νέα αντικείμενα και πεδία εξειδίκευσης που δεν εντάσσονται σε μια παραδοσιακή τυπολογία και κατηγοριοποίηση, όπως π.χ. τα ενεργειακά θέματα και τα ζητήματα δικτύων, τα ποικίλα ζητήματα κανονιστικής συμμόρφωσης (GDPR, ESG, εταιρική διακυβέρνηση), νομικά θέματα που αφορούν τις νέες τεχνολογίες, τις μεταφορές και logistics, οι πωλήσεις δανειακών συμβάσεων, οι τιτλοποιήσεις αυτών, οι νέες οντότητες των εταιρειών διαχείρισης των επισφαλειών, και πολλά άλλα. Ταυτόχρονα,

Οι υποθέσεις των λεγόμενων ‘κόκκινων δανείων’, πέρα από τη συνάφεια της νομικής τους βάσης ή των ενστάσεων, έχουν τις απαιτήσεις τους, τα προβλήματα και εντέλει τη μοναδικότητά τους

η τάση συγκέντρωσης της δικηγορικής ύλης σε μεγάλα σχήματα δικηγορικών εταιρειών είναι ορατή και, μάλιστα, προτείνεται ως αναγκαία από αρκετές πλευρές και όχι μόνο στον χώρο μας. Η νομική ύλη και οι υπηρεσίες σε πολλούς τομείς του επιχειρησιακού δικαίου παρέχεται σε μεγάλη κλίμακα από διεθνείς συμβουλευτικές εταιρείες ή από δικηγορικές εταιρείες που είναι ενταγμένες στο δίκτυο αυτών. Για να μιλήσουμε, λοιπόν, για στρατηγική είναι σημαντικό να έχουμε μία εικόνα για την κατάσταση όπως διαμορφώνεται στον χώρο μας που προφανώς επηρεάζεται από τη γενικότερη κατάσταση στην οικονομία, πάντα σε συνάρτηση με το υποκείμενο, τον φορέα δηλαδή της στρατηγικής. Προσωπικά έχω περισσότερα ερωτήματα και διλήμματα παρά ολοκληρωμένες και σίγουρες απαντήσεις. Εξάλλου, καθημερινά ανατρέπονται βεβαιότητες πολύ μεγαλύτερης διάστασης στο ευρύτερο περιβάλλον μας. Η μόνη βεβαιότητα κατ’ εμέ είναι οι αξίες μας στις οποίες πιστεύουμε και τις οποίες καλούμαστε να υπηρετούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στο πλαίσιο οποιασδήποτε στρατηγικής. Η συζήτηση, πάντως, αυτή έχει μεγάλο ενδιαφέρον και αφορά τους πάντες, μεγάλους και μικρούς, εταιρείες, δικηγορικά γραφεία, μεμονωμένους συναδέλφους. Έτσι, προσπαθούμε να χαράξουμε τη στρατηγική μας στο ευρύτερο περιβάλλον που διαμορφώνεται, με τις δυσκολίες και τις ευκαιρίες που οφείλουμε να διαγνώσουμε, και βέβαια δεν απαντάται με γενικόλογες διακηρύξεις. Εγώ θα σας πω μερικά βασικά στοιχεία της στρατηγικής στα οποία κινούμαστε και τα οποία σκεφτόμαστε και εξετάζουμε συχνά ως προς την ορθότητά τους. Κατ’ αρχήν προσπαθούμε στους τομείς εξειδίκευσής μας να εμβαθύνουμε και να κάνουμε όσο μπορούμε καλύτερα τη δουλειά μας. Όλοι οι βασικοί χειριστές πελατών μας έχουμε μία συστηματική προσωπική επικοινωνία με τα εμπλεκόμενα στελέχη στα θέματα που αντιμετωπίζει ο εντολέας μας. Και πράγματι, όταν τα ζητήματα προς επεξεργασία είναι πολυπαραγοντικά, συχνά διαδραματίζουμε το ρόλο του project leader για να φτάσουμε, σε συνεργασία με τα στελέχη του εντολέα, στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας μας βοήθησε να διαμορφώσουμε μακροχρόνιες σχέσεις με τους πελάτες μας, γεγονός πολύτιμο για να μπορείς να κάνεις έναν σοβαρό προγραμματισμό του γραφείου. Προσφέρουμε σημαντικές υπηρεσίες σε πολύ αξιόλογες εταιρείες μεσαίου και μεγάλου μεγέθους στη νομική εταιρική τους υποστήριξη, στον σχεδιασμό της νομικής τους εναρμόνισης στις πολύπλοκες και απαιτητικές τους συνθήκες, στην υπεράσπιση των συμφερόντων τους, στη διαμεσολάβηση και στη δικαστική διένεξη, είτε επιτελώντας ένα ρόλο νομικού συμβούλου είτε σε συνεργασία με τον εσωτερικό δικηγόρο της εταιρείας, ώστε να δουλέψουμε ειδικότερα θέματα μαζί του. Εκ παραλλήλου σε θέματα των πελατών μας όπου απαιτείται μια πιο εξειδικευμένη συνδρομή, συνεργαζόμαστε με ένα δίκτυο εξωτερικών συμβούλων και συναδέλφων πανεπιστημιακών, για να πετύχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, καθώς και με δικηγορικές εταιρείες στο εξωτερικό. Πρέπει να είμαστε ευέλικτοι, να στοχεύουμε στο καλύτερο αποτέλεσμα και η εμπειρία μας με τους συνεργάτες μας είναι εξαιρετική. Επίσης, για τα θέματα των επισφαλών απαιτήσεων των τραπεζών έχουμε ένα δίκτυο σταθερών εξωτερικών συνεργατών σε είκοσι πέντε (25) πόλεις στη χώρα.

16 _ LAWYER

Σε ποιους τομείς εξειδίκευσης δίνετε περισσότερη έμφαση και γιατί; Ασχολούμαστε με ένα σημαντικό τμήμα του «δικαίου της επιχείρησης», παρέχοντας στους πελάτες μας εξατομικευμένες λύσεις σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων από την αντιμετώπιση καθημερινών ζητημάτων (corporate house keeping, κανονιστική συμμόρφωση, New Business Development, δίκτυα διανομής και αντιπροσωπείας, βιομηχανική ιδιοκτησία, εργασιακές σχέσεις), έως τον χειρισμό ειδικότερων θεμάτων (ζητήματα αθέμιτου και ελεύθερου ανταγωνισμού, διαχείριση κρίσεων, χρηματοδότηση, είσοδος στρατηγικού επενδυτή, αναδιάρθρωση, μετασχηματισμός εταιρειών, σχέσεις μεταξύ των μετόχων, εμπορικές διενέξεις). Ο τομέας ιδίως του μετασχηματισμού των εταιρειών, όπως οι συγχωνεύσεις, εξαγορές, απόσχιση κλάδου κλπ., είναι πολύ σημαντικός για το γραφείο μας και έχουμε χειριστεί μεγάλο αριθμό σχετικών συμφωνιών. Χειριζόμαστε, επίσης, ζητήματα που ανακύπτουν από τις κανονιστικές επιταγές περί εταιρικής διακυβέρνησης, ζητήματα που τίθενται τον τελευταίο καιρό ιδιαίτερα επιτακτικά για τις εισηγμένες εταιρείες. Παράλληλα, ασχολούμαστε συστηματικά και πολύπλευρα με το τραπεζικό δίκαιο που αφορά ενδεικτικά στο συμβατικό πεδίο, ομολογιακά δάνεια, εμπράγματες εξασφαλιστικές συμβάσεις, σύγχρονες μορφές χρηματοικονομικών συμβάσεων (μεταβιβάσεις πιστώσεων, sales and lease back) και σε δικαστικό επίπεδο την επιδίωξη ικανοποίησης ληξιπρόθεσμων οφειλών, χειριζόμενοι την επιδίκαση και την αναγκαστική εκτέλεση. Με τα ανωτέρω συναρτάται και ο τομέας της εξυγίανσης και αναδιάρθρωσης επιχειρήσεων που εμπεριέχει ποικίλα θέματα συμβατικά και δικαστικού χειρισμού, πτωχευτικού αλλά και στη βάση του αστικού δικαίου. Ειδικότερα, στον χώρο του τραπεζικού δικαίου έχει διαμορφωθεί μια ιδιαίτερη κατάσταση, απότοκη της μεγάλης κρίσης που βιώσαμε στη χώρα μας. Προέκυψε ένας τεράστιος αριθμός επισφαλών απαιτήσεων, τα λεγόμενα ‘κόκκινα δάνεια’ σε επιχειρήσεις και ιδιώτες, η διαχείριση των οποίων απαιτούσε άλλες προϋποθέσεις οργάνωσης και διαδικασίες πρωτόγνωρες για όλους. Έγιναν πολύ σημαντικές προσπάθειες και βήματα σε νομοθετικό επίπεδο στην οργάνωση των τράπεζων και των εταιρειών διαχείρισης, καθώς και στα δικηγορικά γραφεία. Ωστόσο, πιστεύω στο πλαίσιο της διαχείρισης αυτού του πολύπλοκου προβλήματος, δεν πρέπει να απαξιωθεί η νομική δουλειά σε μια απλή διοικητική διεκπεραίωση με μόνο στόχο τη συρρίκνωση του κόστους. Οι υποθέσεις των λεγόμενων ‘κόκκινων δανείων’, πέρα από τη συνάφεια της νομικής τους βάσης ή των ενστάσεων, έχουν τις απαιτήσεις τους, τα προβλήματα και εντέλει τη μοναδικότητά τους. Το ίδιο και η διαχείριση της αναγκαστικής εκτέλεσης. Και είναι σημαντικό τα δικηγορικά γραφεία με τη λειτουργία τους να επιμείνουν στους κανόνες διαχείρισης, στην αξιοπρεπή νομική επεξεργασία, στοιχεία που τελικά πιστεύω θα αποτυπωθούν θετικά και στα αποτελέσματα των εντολέων μας. Τα δάνεια αυτά περνούν στις εταιρείες διαχείρισης, αλλά το πρόβλημα παραμένει και απαιτεί λύσεις οι οποίες προφανώς σχετίζονται με ευρύτερες παρεμβάσεις και πολιτικές. Ασχολούμαστε, επίσης, συστηματικά με φορείς του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα, στα αντικείμενα των δημόσιων συμβάσεων, των αντίστοιχων διαγωνισμών, του υπαλληλικού και

φορολογικού δικαίου. Υποστηρίζουμε τα συμφέροντα των εντολέων μας ενώπιον τακτικών διοικητικών δικαστηρίων και του ΣτΕ και έχουμε ασχοληθεί με την εσωτερική οργάνωση φορέων του δημοσίου μέσω της εκπόνησης κανονισμών και οδηγιών. Στον επιτυχή χειρισμό των ανωτέρω θεμάτων έχει συμβάλει η προσθήκη στην εταιρεία μας, ως εταίρου, του συναδέλφου Δρ. Βασίλη Τσιγαρίδα, ο οποίος συμμετέχει και συντονίζει την ομάδα συναδέλφων που χειρίζονται θέματα δημοσίου δικαίου. Τέλος, χειριζόμαστε υποθέσεις κατοίκων εξωτερικού ή αλλοδαπών που σχετίζονται με αναγνώριση αλλοδαπών αποφάσεων, κληρονομικά θέματα ή ζητήματα διαχείρισης ακινήτων. Όλα τα παραπάνω υποστηρίζονται με μία εσωτερική κατανομή ευθύνης των εταίρων και τη συγκρότηση ανά πελάτες ή ανά θέμα της ομάδας εργασίας με τους συνεργάτες δικηγόρους. Ποια η επίδραση από την πανδημία του Covid-19 και πώς βλέπετε την επόμενη μέρα της εταιρείας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη; Η πανδημία ήταν μία πρωτόγνωρη εμπειρία και πρόκληση για απαντήσεις για τους πάντες. Αξιοποίηση της τεχνολογικής υποδομής και πληροφοριακών συστημάτων, εργασία από απόσταση, συγκρότηση δικτύου, αφού δουλεύουμε από απόσταση, πέρα από την τοπική αναφορά καθενός κλπ. Πολλά από αυτά ήρθαν για να μείνουν και να αναπτυχθούν περαιτέρω. Για εμάς με το “δίπολο” Θεσσαλονίκη – Αθήνα είναι ίσως πιο επιτακτικό αλλά μας αρέσει κιόλας. Θα δούμε. Πέραν αυτών, ως προς τη συνέχεια, πιστεύω πολύ στα δίκτυα συνεργασίας, με ευελιξία, που στηρίζονται σε έντιμες σχέσεις με αξιοπρέπεια και αρχές. Επιδιώκουμε να καλλιεργήσουμε ευρύτερες δεξιότητες, πνευματικούς ορίζοντες και γνώσεις, για να ανταποκριθούμε στις συνθήκες που διαμορφώνονται και να νιώθουμε καλά στη διαδρομή αυτή. Θα προσπαθήσουμε να συνεχίσουμε όπως έχουμε συστηθεί στους πελάτες και στους συναδέλφους μας όλα αυτά τα χρόνια. Όλα θα κριθούν από τη θέληση, τη διορατικότητα, την αντοχή και τη σοφία των μεγαλύτερων μαζί με την φρεσκάδα, τη ζωντάνια και τις νέες ιδέες που φέρνουν οι νεότεροι. Είμαστε προσγειωμένοι μετά και την δοκιμασία της τελευταίας δεκαετίας αλλά πολύ αισιόδοξοι, με στόχους και κέφι για νέα πράγματα. Σκεφτόμαστε και σχεδιάζουμε και άλλα, αλλά προτού τα δημοσιοποιήσουμε πιστεύουμε ότι πρέπει να κάνουμε συγκεκριμένα βήματα για να μιλάμε και με συγκεκριμένα δεδομένα. ■

LAWYER _ 17

_IN THE SPOTLIGHT

Tραπεζικό σύστημα:

Γεμάτη προκλήσεις η επιστροφή στην κανονικότητα Με την πανδημία να υποχωρεί μεν αλλά να παραμένει στη ζωή μας, η παγκόσμια και η ευρωπαϊκή οικονομία μελετούν τα σενάρια της επόμενης μέρας, δεδομένου ότι το πέρασμα στη λεγόμενη «κανονικότητα» απαιτεί την απόσυρση των μέτρων στήριξης των κεντρικών τραπεζών, αλλά με τρόπο που δεν θα θέτει σε κίνδυνο την οικονομική σταθερότητα. Του

Δημήτρη Κορδερά

LAWYER _ 18

H

εξίσωση παραμένει δύσκολη δεδομένου ότι στο τέλος Φεβρουαρίου και ενώ οι προσδοκίες των αγορών για άμεση ανάκαμψη μετά την περιπέτεια της πανδημίας Covid-19 μεγάλωναν, ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία να αλλάξει εκ νέου τα δεδομένα. Είναι προφανές πλέον ότι τόσο η παγκόσμια όσο και η ευρωπαϊκή οικονομία πορεύονται εκ νέου σε αχαρτογράφητα νερά, αλλά αυτή τη φορά πιο έμπειρες, δεδομένης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που βίωσαν και αντιμετώπισαν από το 2008 και για 10 και πλέον χρόνια.

H στρατηγική της ΕΚΤ «Οι έκτακτες περιστάσεις απαιτούν και έκτακτη δράση. Η δέσμευσή μας στο ευρώ δεν έχει όρια», είχε δηλώσει η Christine Lagarde, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), κάτι που απεδείχθη και στην πράξη, αφού τα μέτρα στήριξης της ΕΚΤ κατά την περίοδο της πανδημίας ήταν πρωτοφανούς έντασης και έκτασης. «Σε αντίθεση με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι τράπεζες δεν αποτελούν αυτήν τη φορά την πηγή του προβλήματος. Πρέπει όμως να εξασφαλίσουμε ότι μπορούν να αποτελέσουν μέρος της λύσης» ανέφερε στο ίδιο μήκος κύματος ο Andrea Enria, Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, δίνοντας το στίγμα των επόμενων κινήσεων της ΕΚΤ και αναδεικνύοντας τις διαφορές της παρούσας κρίσης με εκείνη του 2008, όταν το πρόβλημα ξεκίνησε από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα αρχίσει να καταργεί σταδιακά μέτρα χαλάρωσης που συνδέονται με την πανδημία άμεσα, ενώ θα συνεχίσει να δέχεται ελληνικά ομόλογα μέχρι να λήξει η περίοδος επανεπένδυσης του προγράμματος αγοράς ομολόγων του κορωνοϊού. Στο τέλος του προηγούμενου Μαρτίου, η ΕΚΤ αποφάσισε τη συνέχιση της επιλεξιμότητας των ελληνικών ομολόγων και μετά τη λήξη του προγράμματος PEPP (Pandemic Emergency Purchase Programme), για την αντιμετώπιση της πανδημίας, μια θετική εξέλιξη για τη χώρα μας, που σαφώς δίνει χρόνο στην ελληνική οικονομία να ανασυνταχθεί. Η ΕΚΤ έχει ανακοινώσει ότι τα μέτρα που εισήχθησαν τον Απρίλιο του 2020 για τη διευκόλυνση της πιστοληπτικής ικανότητας στη διαθεσιμότητα εξασφαλίσεων - ειδικά εν μέσω κινδύνων που σχετίζονται με υποβαθμίσεις πιστώσεων που προκαλούνται από την κρίση του Covid-19 - θα καταργηθούν σταδιακά σε

Παναγιώτης-Δαμιανός Σταύρου Συνεργάτης Δικηγόρος στην δικηγορική εταιρεία «Βασιλογεώργης & Συνεργάτες»

«Απαραίτητη η απόσυρση των μέτρων στήριξης, αλλά κρύβει κινδύνους» Η ΕΚΤ, μέσω της νομισματικής της πολιτικής, μπορεί να επηρεάσει το κόστος δανεισμού των επιχειρήσεων και των πολιτών της Ένωσης, αλλά και τις ευρύτερες οικονομικές συνθήκες. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, το οικονομικό περιβάλλον της Ένωσης χαρακτηριζόταν από προβλήματα ρευστότητας, υποτονική ανάπτυξη και χαμηλό πληθωρισμό. Πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ είναι η σταθερότητα των τιμών, η οποία σύμφωνα με την αναθεωρημένη στρατηγική της, διατηρείται καλύτερα όταν το ευρωσύστημα επιδιώκει πληθωρισμό σε ένα συμμετρικό στόχο του 2% μεσοπρόθεσμα» επισημαίνει στο Lawyer ο ΠαναγιώτηςΔαμιανός Σταύρου, συνεργάτης δικηγόρος στην δικηγορική εταιρεία «Βασιλογεώργης & Συνεργάτες», σχολιάζοντας τις πρωτοβουλίες της ΕΚΤ μέσα στην πανδημία. Όπως επισημαίνει, προς επίτευξη του παραπάνω σκοπού αυτού, η ΕΚΤ εκτός από τα συμβατικά μέτρα που χρησιμοποιεί για να επηρεάσει τον πληθωρισμό, όπως ο καθορισμός των βασικών επιτοκίων, έχει στη φαρέτρα της και μη συμβατικά μέτρα, όπως είναι η αγορά στοιχειών ενεργητικού, μέτρο το οποίο βρίσκει νόμιμο έρεισμα στο άρθρο 18.1 του Καταστατικού του ΕΣΚΤ/ΕΚΤ. Ο Π. Σταύρου επισημαίνει ότι τόσο το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς τίτλων (APP), όσο και το μεταγενέστερο έκτακτο πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω της πανδημίας (PEPP) συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, στην στήριξη της ρευστότητας των τραπεζών, οι οποίες χορηγώντας περισσότερα δάνεια και πιστώσεις συνέβαλαν σε κάποιο βαθμό στην αύξηση των καταναλωτικών δαπανών και επενδύσεων, επηρεάζοντας έτσι τις γενικότερες οικονομικές συνθήκες. Ο Παναγιώτης-Δαμιανός Σταύρου συμφωνεί μεν με την ανάγκη σταδιακής απόσυρσης των παραπάνω μέτρων, δεδομένου ότι αυτά δημιουργούν πληθωρισμό, ωστόσο εκτιμά ότι η απόσυρσή τους εγκυμονεί κινδύνους για τον πραγματικό τομέα της οικονομίας λόγω της επαπειλούμενης μείωσης της ρευστότητας των τραπεζών και εν τέλει των επιχειρήσεων. Όπως τονίζει, είναι ορατός ο κίνδυνος αύξησης ξανά των μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) λόγω της πανδημίας. Και καταλήγει: «Η ΕΚΤ, υπό την ανωτέρω ιδιότητά της, ως νομισματική αρχή, αλλά και ως επόπτης των τραπεζικών ιδρυμάτων στο πλαίσιο του SSM, οφείλει να ενεργήσει με στοχευμένα μέτρα για τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης του πραγματικού τομέα της οικονομίας με σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης. Μέτρα ελάφρυνσης των αυστηρών κεφαλαιακών υποχρεώσεων των τραπεζών στο πλαίσιο του εφικτού και η παροχή κινήτρων σ’ αυτές για την διευκόλυνση της παροχής πιστώσεων αποτελούν τα ενδεδειγμένα μέτρα. Κρίσιμη επομένως είναι η εγρήγορση και αποτελεσματική δράση της ΕΚΤ στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της εποχής μας».

LAWYER _ 19

_IN THE SPOTLIGHT μια διαδικασία τριών σταδίων μεταξύ Ιουλίου 2022 και Μαρτίου 2024. Η διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει όσον αφορά στο πρώτο στάδιο, ενώ το δεύτερο θα ακολουθήσει τον Ιούνιο του 2023 και το τρίτο τον Μάρτιο του 2024.

δημίας, η ΕΚΤ εφάρμοσε λιγότερο αυστηρούς κανόνες σχετικά με την ποσότητα χρήματος ή το «κεφάλαιο» που οι τράπεζες πρέπει να διακρατούν ως δίχτυ ασφαλείας σε δύσκολες περιόδους, παρέχοντας παράλληλα σε αυτές περισσότερη ευελιξία ως προς τα εποπτικά χρονοδιαγράμματα και τις εποπτικές προθεσμίες και διαδικασίες. Απώτερος στόχος όλων των παραπάνω πρωτοβουλιών ήταν να βοηθήσουν τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ να επικεντρωθούν στη ζωτική τους λειτουργία, δηλαδή τη χορήγηση δανείων, σε αυτές τις έκτακτες περιστάσεις.

Το υπερόπλο Pandemic Emergency Purchase Programme Στη μάχη στήριξης των ευρωπαϊκών οικονομιών, η ΕΚΤ έριξε για πρώτη φορά ένα υπερόπλο που ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Η αναφορά στο έκτακτο πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού λόγω πανδημίας (Pandemic Emergency Purchase Programme – PEPP), ύψους 1.350 δισ. ευρώ, το οποίο είχε ως στόχο τη μείωση του κόστους δανεισμού και την αύξηση των χορηγήσεων στη ζώνη του ευρώ την περίοδο της πανδημίας. Το σημαντικό αυτό εργαλείο βοήθησε τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις να έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα κεφάλαια που χρειάστηκαν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της τελευταίας. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα το οποίο αποτελεί συνέχεια των προγραμμάτων αγοράς στοιχείων ενεργητικού που έχει εφαρμόσει η ΕΚΤ από το 2014. Μέσω αυτού, η ΕΚΤ αγοράζει πολλά διαφορετικά είδη στοιχείων ενεργητικού. Για παράδειγμα, αγοράζοντας ομόλογα απευθείας από τις τράπεζες, θέτει στη διάθεσή τους περισσότερα κεφάλαια ώστε να μπορούν να χορηγούν δάνεια σε νοικοκυριά ή επιχειρήσεις. Η ΕΚΤ μπορεί επίσης να αγοράσει εταιρικά ομόλογα, παρέχοντάς έτσι στις επιχειρήσεις μια πρόσθετη πηγή πιστώσεων. Και τα δύο είδη αγορών βοηθούν στην τόνωση της κατανάλωσης και των επενδύσεων, με σκοπό τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης. Προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκε η ΕΚΤ όσον αφορά και στα επιτόκια, τα οποία διατήρησε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, κρατώντας το κόστος δανεισμού χαμηλά. Την ίδια στιγμή αύξησε την ποσότητα χρήματος που οι τράπεζες μπορούν να δανειστούν από αυτή και τις έχει διευκολύνει να δανείζονται με σκοπό να χορηγούν δάνεια σε όσους πλήττονται εντονότερα από την εξάπλωση του ιού, μεταξύ άλλων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους διευκόλυνε τον δανεισμό είναι η χαλάρωση των κριτηρίων για τις εξασφαλίσεις που παρέχουν στην ΕΚΤ οι τράπεζες ως εγγύηση για τα δάνεια που τους χορηγεί η τελευταία. Προς την κατεύθυνση αυτή, η ΕΚΤ διεύρυνε προσωρινά τον κατάλογο των περιουσιακών στοιχείων που οι τράπεζες μπορούν να χρησιμοποιούν ως εξασφαλίσεις, ενώ ήταν λιγότερο αυστηρή με τη μέτρηση που εφαρμόζει για να προσδιορίσει την αξία αυτών των περιουσιακών στοιχείων, γνωστή ως «περικοπή αποτίμησης». Όσο η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκονταν στην καρδιά της παν-

SSM: Επίτευγμα η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κλήθηκαν να διαφυλάξουν την χρηματοπιστωτική σταθερότητα σε μια περίοδο που η οικονομική δραστηριότητα είχε ουσιαστικά παύσει ή λειτουργούσε σε safe mode. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της λειτουργίας και της δομής τους ωστόσο επέτρεψε την αποτελεσματική διαχείριση των κλυδωνισμών, κάτι που πρόσφατα επιβεβαίωσε και ο επικεφαλής του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού SSM (Single Supervisory Mechanism) Αndrea Enria, o oποίος απέδωσε τα εύσημα στις τράπεζες που είχαν πολλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια και κατάφεραν εν μέσω πανδημίας, να τα μειώσουν μέσω τιτλοποιήσεων, πωλήσεων και διαγραφών, εκτιμώντας παράλληλα ότι η κορύφωση των NPLs είναι πίσω μας. «Για να είμαι ειλικρινής, ενάμιση χρόνο πριν, όταν χτύπησε η πανδημία, ήμουν ανήσυχος ότι αυτή θα διέκοπτε την πρόοδο στο ξεκαθάρισμα και στην ενίσχυση των ισολογισμών τραπεζών που ήταν χτυπηθεί ιδιαίτερα σκληρά στο παρελθόν από την μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση και την κρίση του δημόσιου χρέους σε όρους ποιότητας ενεργητικού» ανέφερε κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, για τα αποτελέσματα της διαδικασίας εποπτι-

Η ευρωπαϊκή οικονομία μετά την πανδημία δεν έχει την αναπτυξιακή δυναμική που θα μπορούσε να δώσει διέξοδο, ενώ είναι πολύ πιο ευάλωτη στα εξωτερικά σοκ που τροφοδοτούν τον πληθωρισμό 20 _ LAWYER

κού ελέγχου και αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process - SREP) των ευρωπαϊκών τραπεζών για το 2021, αναφέροντας συγκεκριμένα τις περιπτώσεις των τραπεζών στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στην Ιρλανδία και στην Ελλάδα.

Εστίαση στον έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου Την ίδια στιγμή ωστόσο, ο Αndrea Enria τόνισε την ανάγκη οι τράπεζες να εστιάσουν στον έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου και να αντιμετωπίσουν εγκαίρως ζητήματα που μπορεί να προκύψουν με την άρση των μέτρων στήριξης που δόθηκαν σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Οι τράπεζες, όπως είπε, πρέπει να διασφαλίσουν ότι κατηγοριοποιούν σωστά τα δάνεια και αξιολογούν ορθά τα δάνεια αβέβαιης είσπραξης. Αναφερόμενος στα moratoria πληρωμών δανείων, ο επικεφαλής του SSM είπε ότι μόλις 0,3% των δανείων παραμένουν σε προγράμματα αναστολής πληρωμών και «σε κάθε περίπτωση, αυτό δεν είναι κάτι πολύ σημαντικό διότι ζητήσαμε από τις τράπεζες να δουν εις βάθος τα δάνεια σε moratoria και να αξιολογήσουν την ποιότητα των αντισυμβαλλομένων τους ασχέτως μέτρων στήριξης». Ο επικεφαλής του SSM είπε ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες παρέμειναν ανθεκτικές, με εύρωστες θέσεις κεφαλαίου και ρευστότητας, καθώς οι περισσότερες από αυτές λειτουργούν με κεφάλαια τα οποία είναι υψηλότερα από όσα ορίζουν οι κεφαλαιακές απαιτήσεις. «Το μέσο συνολικό σκορ της διαδικασίας εποπτικής αξιολόγησης για τις εποπτευόμενες τράπεζες παρέμεινε σταθερό το 2021 συγκριτικά με το 2019. Και είναι δίκαιο να πούμε ότι αυτά τα αποτελέσματα είναι καλύτερα από τα αναμενόμενα, αφού εποπτικές αρχές και τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωπες με τεράστια αβεβαιότητα όταν ξέσπασε η πανδημία» ανέφερε. Σύμφωνα δε με τα στοιχεία που παρουσίασε, οι συνολικές κεφαλαιακές απαιτήσεις και κατευθύνσεις για τις τράπεζες αυξήθηκαν ελαφρώς για το 2022 και διαμορφώθηκαν κατά μέσο όρο σε περίπου 15,1% των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού (risk-weighted assets - RWA), έναντι 14,9% στο πλαίσιο της ρεαλιστικής αξιολόγησης που εφαρμόστηκε στο SREP 2020. Τέλος, το μέσο ύψος των συνολικών κεφαλαιακών απαιτήσεων και κατευθύνσεων όσον αφορά στο κεφάλαιο κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (Common Equity Tier 1 - CET1) αυξήθηκε σε περίπου 10,6% των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο στοιχείων ενεργητικού, από 10,5%.

Γ. Στουρνάρας: Η ΕΚΤ ετοιμάζει εργαλείο κατά του κατακερματισμού της αγοράς ομολόγων Μιλώντας στο πλαίσιο του Διεθνούς Σεμιναρίου Μακροοικονομίας του National Bureau of Economic Research

Στην πανδημία, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κλήθηκαν να διαφυλάξουν την χρηματοπιστωτική σταθερότητα σε μια περίοδο που η οικονομική δραστηριότητα λειτουργούσε σε safe mode. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός τους ωστόσο, επέτρεψε την αποτελεσματική διαχείριση των κλυδωνισμών που φιλοξένησε η Τράπεζα της Ελλάδος, ο Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής της ΤτΕ ανέφερε ότι η ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής που ακολουθεί η ΕΚΤ (δηλαδή ο τερματισμός των αγορών ομολόγων και η συνακόλουθη αύξηση των επιτοκίων) αποτελεί μία αναγκαιότητα μετά την άνοδο του πληθωρισμού. Ωστόσο, όπως εκτίμησε, η προσαρμογή αυτή της νομισματικής πολιτικής προς την κανονικότητα, μπορεί να γίνει σταδιακά. Και τόνισε με ιδιαίτερη έμφαση την πεποίθησή του ότι η ΕΚΤ θα εφαρμόσει με ευελιξία την επανεπένδυση των ομολόγων που λήγουν τα οποία βρίσκονται στο χαρτοφυλάκιο (ΡΕΡΡ) του προγράμματος πανδημίας, «με σκοπό να διατηρηθεί η ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ, κάτι που είναι σημαντικό για την εκπλήρωση της εντολής που έχει λάβει η ΕΚΤ για τη σταθερότητα των τιμών». Μάλιστα, στην ίδια ομιλία του ο Γ. Στουρνάρας έδωσε και μια είδηση, αναφέροντας ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επεξεργάζεται τη δημιουργία ενός νέου οργάνου προκειμένου να μετριάσει τα όποια φαινόμενα κατακερματισμού της αγοράς ομολόγων, το οποίο αναμένεται να είναι έτοιμο μέχρι το τέλος του ερχόμενου Σεπτεμβρίου. Τα οποία όπως εκτίμησε είναι πιθανόν να προκληθούν εξαιτίας και της υψηλής αβεβαιότητας λόγω των οικονομικών και χρηματοοικονομικών συνεπειών του πολέμου στην Ουκρανία, «σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η ζώνη του ευρώ είναι μια πλήρης νομισματική ένωση, αλλά μια ελλιπής δημοσιονομική,

LAWYER _ 21

_IN THE SPOTLIGHT τραπεζική ένωση και κεφαλαιαγορά, δηλαδή μια ελλιπής οικονομική ένωση».

Προβληματισμοί αντί για ευφορία Το νέο εργαλείο κατά του κατακερματισμού της αγοράς ομολόγων της ευρωζώνης, παρά το γεγονός ότι ανέρχεται σε 200 δις. ευρώ μέχρι το τέλος του 2022, δεν προκάλεσε ιδιαίτερα θετικές αντιδράσεις από τις αγορές, αντίθετα ενίσχυσε τις ανησυχίες τους. Μόλις έγινε η σχετική ανακοίνωση, τα κρατικά ομόλογα των χωρών-μελών ενισχύθηκαν, όπως π.χ. η απόδοση του ιταλικού 10ετούς ομολόγου που ενισχύθηκε στο 3,83% από το 3,77%, παραμένοντας, ωστόσο, αρκετά κάτω από το υψηλό ημέρας του 4,18%. Η απόδοση του γερμανικού bund την ίδια ημέρα, κατέγραψε άνοδο στο 1,67% από 1,63%, ενώ άγγιξε και το 1,77%. Με άρθρο του στην Welt με τίτλο «Η αναπόφευκτη επιστροφή της κρίσης του ευρώ», ο οικονομικός συντάκτης Daniel Eckert εκτίμησε ότι με την προαναγγελία του τέλους του προγράμματος αγοράς ομολόγων η ΕΚΤ θεωρεί ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος του κατακερματισμού και μιας «αδικαιολόγητης» αύξησης των αποδόσεων των ομολόγων, αν και οι χώρες-μέλη της ευρωζώνης παρουσιάζουν διαφορές ως προς το χρέος: το μεν ελληνικό χρέος ανέρχεται στο 193% του ΑΕΠ και το ιταλικό στο 151%, ενώ το χρέος της Γερμανίας κυμαίνεται στο 70% του ΑΕΠ. «Η διαφορετική αναπτυξιακή δυναμική των οικονομιών της ευρωζώνης δυσχεραίνει την άσκηση μιας ενιαίας νομισματικής πολιτικής, ενώ και ο πληθωρισμός βρίσκεται στα ανώτερα επίπεδα των τελευταίων δεκαετιών» ανέφερε χαρακτηριστικά ο ίδιος. Σχολιάζοντας στο Reuter τον σχεδιασμό του νέου εργαλείου της ΕΚΤ, ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι εκτίμησε ότι η τελευταία είναι αναπόφευκτο να προχωρήσει σε αύξηση των επιτοκίων, ωστόσο θεωρεί ότι οι αυξήσεις θα είναι πιο σταδιακές από αυτών της Fed, δεδομένου ότι στις ΗΠΑ υπάρχει πλήρης απασχόληση και υψηλός δομικός πληθωρισμός. «Για τον λόγο αυτό, ενώ οι αυξήσεις επιτοκίων στην ευρωζώνη είναι αναπόφευκτες, ο ρυθμός της προσαρμογής θα είναι πιο σταδιακός» κατέληξε στο σχόλιό του ο Μ. Ντράγκι.

Οι εκτιμήσεις της Goldman Sachs Η Goldman Sachs, χρησιμοποιώντας τις δικές της εκτιμήσεις για τις επανεπενδύσεις του προγράμματος PEPP κατά τα επόμενα χρόνια, προβαίνει σε μια εκτίμηση στην επίδραση αυτού του εργαλείου στα κρατικά spreads, ειδικά των χωρών του Νότου. Σύμφωνα με αυτές, η Ελλάδα θα έχει τη μεγαλύτερη θετική επίδραση από όλες τις εμπλεκόμενες χώρες που εξετάζει η Goldman Sachs. «Με την πλήρη μετατόπιση

των επανεπενδύσεων του προγράμματος PEPP του 2022 και του 2023 στις χώρες της περιφέρειας, ανάλογα με τη βαρύτητά τους επί των κεφαλαίων τους, μπορούμε στη συνέχεια να αντιστοιχίσουμε τις μεταβολές των spreads των ομολόγων». Αυτή η άσκηση δείχνει μια επίδραση της επανεπένδυσης των ποσών του ΡΕΡΡ, 5 δισ. ευρώ για την περίπτωση της Ελλάδας, ευελιξίας της τάξης των 30-40 μονάδων βάσης στην Ιταλία και την Ισπανία και 83,6 μονάδες βάσης περίπου για την Ελλάδα. Η επίδραση για την Ελλάδα είναι υψηλότερη γιατί το ποσοστό εγχώριου χρέους σε ελεύθερη διασπορά είναι υψηλότερο για τη χώρα μας. Με τις επαναγορές του ΡΕΡΡ πλήρως προσαρμοσμένες στις χώρες της περιφέρειας, το ποσό ανεβαίνει σε 13 δισ. ευρώ και 12,9% ως ποσοστό του ελεύθερου σε διασπορά χρέους, προκαλώντας την οιωνεί πτώση του spread κατά 83,6 μονάδες βάσης. «Ο αντίκτυπος σε συνθήκες πίεσης θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος, αλλά, αντίθετα, οι αγορές είναι απίθανο να τιμολογήσουν μια πλήρη εκτροπή των επανεπενδύσεων του 2022-23 προς την περιφέρεια, χωρίς πρώτα η ΕΚΤ να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες για τον σχεδιασμό. Η ανάλυση αυτή δείχνει ότι ενώ η πλήρης κινητοποίηση της ευελιξίας στις επανεπενδύσεις θα μπορούσε να προσφέρει κάποια ανακούφιση στα spreads των ομολόγων της περιφέρειας, αυτή δεν δείχνει να

«Η ΕΚΤ οφείλει να ενεργήσει με στοχευμένα μέτρα για τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης του πραγματικού τομέα της οικονομίας, ελαφρύνοντας τις αυστηρές κεφαλαιακές υποχρεώσεις των τραπεζών στο πλαίσιο του εφικτού και παρέχοντας κίνητρα σ’ αυτές για την διευκόλυνση της παροχής πιστώσεων» Παναγιώτης-Δαμιανός Σταύρου, Συνεργάτης Δικηγόρος στην δικηγορική εταιρεία «Βασιλογεώργης & Συνεργάτες»

22 _ LAWYER

είναι επαρκής ως εργαλείο αντιμετώπισης της κρίσης», αναφέρει η αμερικανική επενδυτική τράπεζα στην ανάλυσή της και για αυτό αναμένει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός νέου μηχανισμού στήριξης που θα είναι περισσότερο ουσιαστικός για τη συγκράτηση των κρατικών αποδόσεων.

Λήξη του προγράμματος ΑPP Μια ακόμα πρωτοβουλία της ΕΚΤ για την επαναφορά της ευρωπαϊκής οικονομίας στην κανονικότητα είναι η διακοπή της λειτουργίας του ΑPP (πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού), εξέλιξη που αναμένεται να ακολουθηθεί από την αύξηση των επιτοκίων. Ωστόσο η παγίδα εδώ είναι ότι η επικείμενη αύξηση των επιτοκίων, ως απάντηση στον πληθωρισμό στην Ευρώπη, αναμένεται να επαναφέρει το θέμα της κρίσης του δημόσιου χρέους στην Ευρώπη. Μια εξέλιξη που θα δοκιμάσει εκ νέου τις οικονομίες με υψηλό χρέος όπως είναι η ελληνική και η ιταλική, ανεβάζοντας σημαντικά τα speads δανεισμού τους. Βέβαια, οι ανώτατοι αξιωματούχοι της ΕΚΤ σε δηλώσεις τους το τελευταίο διάστημα επισημαίνουν ότι «στις τρέχουσες συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας, το Διοικητικό Συμβούλιο θα διατηρήσει την ευχέρεια επιλογής, τη σταδιακή αλλαγή και την ευελιξία κατά την άσκηση της νομισματικής πολιτικής». Κάτι που για την Ελλάδα σημαίνει ότι η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα θα συνεχίσει να διατηρεί ευέλικτη στάση. Όπως αναφέρει η ΕΚΤ σε σχετική της ανακοίνωση, «η ευελιξία αυτή θα μπορούσε να συμπεριλαμβάνει την αγορά ομολόγων που εκδίδει η Ελληνική Δημοκρατία επιπλέον της αξίας των ομολόγων που επανεπενδύεται στη λήξη τους, προκειμένου να αποφευχθεί η διακοπή των αγορών στη συγκεκριμένη χώρα, η οποία θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής προς την ελληνική οικονομία, ενώ αυτή εξακολουθεί να ανακάμπτει από τις επιπτώσεις της πανδημίας».

Κλειδί ανάπτυξης η μείωση των κόκκινων δανείων Για τις ελληνικές τράπεζες, κομβικό σημείο για το πέρασμά τους σε μια νέα αναπτυξιακή περίοδο - το οποίο μάλιστα είχε καταλυτική συμβολή στην πρόσφατη έξοδο της Ελλάδας από την μεταμνημονιακή εποπτεία -, ήταν η δραστική μείωση των κόκκινων δανείων μέσω του προγράμματος «Ηρακλής». Σύμφωνα με τα στοιχεία, στο τέλος του 2021 το συνολικό απόθεμα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) υποχώρησε στα 18,4 δισ. ευρώ από 47,2 δισ. στο τέλος του 2020, όταν το 2016 είχαν φτάσει και τα 108 δισ. ευρώ. Η ΤτΕ σε σχετική της ενημέρωση επισημαίνει ότι δευτερογενώς θα υπάρξουν επιδράσεις στην ποιότητα των στοιχείων του ενεργητικού του τραπεζικού τομέα. Όπως αναφέρει,

η τελική επίδραση στη χρηματοοικονομική κατάσταση των νοικοκυριών και επιχειρήσεων στην παρούσα χρονική συγκυρία δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια, αποτελεί όμως σαφώς πηγή ανησυχίας. Από την άλλη πλευρά, οι τράπεζες στη χώρα μας έχουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της χαμηλής οργανικής κερδοφορίας και της ποιότητας των κεφαλαίων που διαθέτουν. Στο ίδιο σημείωμα, η ΤτΕ επισημαίνει ότι η αύξηση της οργανικής κερδοφορίας και η συνακόλουθη δημιουργία εσωτερικού κεφαλαίου αποτελούν προϋπόθεση όχι μόνο για την ενίσχυση της κεφαλαιακής επάρκειας, αλλά και για τη συνολική ενδυνάμωση του τραπεζικού τομέα. Με δεδομένη την επίδραση στην κερδοφορία των τραπεζών λόγω των συνεχιζόμενων προσπαθειών εξυγίανσης των ισολογισμών τους, καθίσταται σαφές ότι η βελτίωσή της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενίσχυση της χρηματοδότησης. Όσον αφορά στην περίοδο κανονικότητας που αναμένεται να περάσουν οι τράπεζες, η ΤτΕ αναφέρει ότι η απόσυρση των έκτακτων διευκολυντικών μέτρων νομισματικής πολιτικής που ελήφθησαν από την ΕΚΤ για τον περιορισμό των επιπτώσεων της πανδημίας θα επιβαρύνει τα έξοδα τόκων, ενώ πρόσθετη επιβάρυνση θα προκύψει και από τις ανάγκες για την έκδοση ομολόγων (Additional Tier 1, Tier 2 και κυρίου χρέους) για την κάλυψη εποπτικών απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ελάχιστων απαιτήσεων ιδίων κεφαλαίων και επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL). Σε σχέση με την ποιότητα των εποπτικών κεφαλαίων των τραπεζών, η ΤτΕ αναφέρει ότι η κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα, ωστόσο υφίστανται σημαντικές προκλήσεις οι οποίες σχετίζονται με το κόστος υλοποίησης της στρατηγικής τους για τη μείωση των υφιστάμενων ΜΕΔ και το σχηματισμό επαρκών προβλέψεων για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου από τυχόν νέα ΜΕΔ. ■

LAWYER _ 23

Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα:

Η πρόταση Οδηγίας προς μια δικαιότερη οικονομία

Με τη νέα πρόταση Οδηγίας για την εταιρική δέουσα επιμέλεια να αποσκοπεί στην προώθηση της βιώσιμης εταιρικής συμπεριφοράς σε όλες τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, γίνεται σαφές ότι η επιχειρηματική υπευθυνότητα τίθεται πλέον στο επίκεντρο και δεν αφορά μόνον υποχρεώσεις γνωστοποίησης, αλλά μια ευρύτερη δημιουργία αξίας που καλύπτει όλο το φάσμα της οικονομικής δραστηριοποίησης ενός οργανισμού. Της

Αλεξιάννας Τσότσου LAWYER _ 24

_IN THE SPOTLIGHT

T

ον Φεβρουάριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την υιοθέτηση μιας πολυαναμενόμενης πρότασης Οδηγίας για

διο, για να διασφαλίσουν ότι η στρατηγική

τη δέουσα επιμέλεια ως προς την εταιρική

της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5°C.

τους είναι συμβατή με τους στόχους της Συμφωνίας των Παρισίων για τον περιορισμό

βιωσιμότητα. Η εν λόγω πρόταση εναρμο-

Γενικά, η λογική είναι ότι κάθε επιχεί-

νίζεται με τον Κανονισμό SFDR και την

ρηση με σημαντικό κύκλο εργασιών είναι

πρόταση Οδηγίας CSRD για τη γνωστοποίηση

υποχρεωμένη να έχει σαφή πολιτική πρόληψης

πληροφοριών σε μεγάλες επιχειρήσεις, όμως

και αντιμετώπισης αρνητικών συνεπειών που

αποτελεί ένα ευρύτερο νομικό πλαίσιο,

έχουν οι δραστηριότητές της στα ανθρώπινα

καθώς περιλαμβάνει κανόνες που απαιτούν

δικαιώματα, όπως η παιδική εργασία και

από αυτές να αξιολογούν και να αντιμε-

η εκμετάλλευση των εργαζομένων. Αυτή η

τωπίζουν τους κινδύνους για τα ανθρώπινα

πολιτική δεν εξαντλείται σε υποβολή εκθέ-

δικαιώματα και τις περιβαλλοντικές επι-

σεων και γνωστοποιήσεις, όπως ισχύει με

πτώσεις, ως μέρος της αξιακής αλυσίδας

το νομοθετικό πλαίσιο για τη μη χρηματο-

τους.

οικονομική πληροφόρηση, αλλά επεκτείνεται και σε μέτρα δέουσας επιμέλειας. Μάλιστα,

Τα κυριότερα σημεία της πρότασης και υποχρεώσεις για τις εταιρείες

η πρόταση εισάγει τη θέσπιση καθηκόντων των διευθυντικών στελεχών να επιβλέπουν την εφαρμογή της δέουσας επιμέλειας και να την ενσωματώνουν στην εταιρική στρατηγική. Επιπλέον, κατά την εκπλήρωση της

Η πρόταση Οδηγίας αποτυπώνει τη θέση στο

υποχρέωσής τους να ενεργούν προς το συμφέ-

επίκεντρο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο

ρον της εταιρείας, τα διευθυντικά στελέχη

πεδίο εφαρμογής των οποίων βρίσκονται και

πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες

περιβαλλοντικά ζητήματα. Οι νέοι κανόνες

των αποφάσεών τους σε θέματα βιωσιμότη-

απαιτούν από τις εταιρείες να ενσωματώ-

τας, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων

νουν τη δέουσα επιμέλεια στις πολιτικές

δικαιωμάτων, της κλιματικής αλλαγής και

τους, να εντοπίζουν τους πραγματικούς ή

των περιβαλλοντικών συνεπειών. Παράλληλα,

δυνητικούς κινδύνους για τα ανθρώπινα

τα κράτη-μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν

δικαιώματα και το περιβάλλον, να προ-

ότι οι εθνικές διατάξεις για την παραβίαση

λαμβάνουν ή να μετριάζουν τις δυνητικές

των καθηκόντων των στελεχών διοίκησης θα

αρνητικές συνέπειες και να τερματίζουν ή

εφαρμόζονται και στις διατάξεις της Οδη-

να ελαχιστοποιούν τις πραγματικές επιπτώ-

γίας, για παράδειγμα με τη θέσπιση προ-

σεις. Οι εταιρείες υποχρεούνται επίσης να

σωπικής ευθύνης τους για τη μη συμμόρφωση

θεσπίζουν και να διατηρούν ενεργή συγκε-

με τους κανόνες βιωσιμότητας.

κριμένη διαδικασία υποβολής καταγγελιών, να παρακολουθούν την αποτελεσματικότητα των πολιτικών και των μέτρων δέουσας επιμέλειας και να ανακοινώνουν δημοσίως τα σχετικά μέτρα που λαμβάνουν. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι με την πρόταση αυτή κλείνει οριστικά η συζήτηση που είχε ανοίξει σχετικά με το αν η προστασία του περιβάλλοντος είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή εκφεύγει του πεδίου τους. Περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως οι κλιματικές επιπτώσεις και η ρύπανση, καλύπτονται ξεκάθαρα από την κανονιστική εφαρμογή της Οδηγίας, με τις επιχειρήσεις να πρέπει να διαθέτουν σχέ-

Κάθε επιχείρηση με σημαντικό κύκλο εργασιών είναι υποχρεωμένη να έχει σαφή πολιτική πρόληψης και αντιμετώπισης αρνητικών συνεπειών που έχουν οι δραστηριότητές της στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον LAWYER _ 25

_IN THE SPOTLIGHT Υπόχρεες εταιρείες και χρονοδιάγραμμα Οι νέοι κανόνες δέουσας επιμέλειας διακρίνουν μεταξύ εταιρειών της ΕΕ και εταιρειών εκτός ΕΕ. Οι εταιρείες της ΕΕ χωρίζονται σε δύο ομάδες σύμφωνα με διαφορετικά κατώτατα όρια. Οι εταιρείες της πρώτης ομάδας είναι όλες οι εταιρείες της ΕΕ με σημαντικό μέγεθος και οικονομική ισχύ (περισσότεροι από 500 εργαζόμενοι και 150 εκατομμύρια ευρώ καθαρός κύκλος εργασιών παγκοσμίως). Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς με υψηλό αντίκτυπο στο περιβάλλον, όπως η κλωστοϋφαντουργία, η γεωργία, η δασοκομία, η αλιεία, η παραγωγή προϊόντων διατροφής, η εξόρυξη φυσικών πόρων και η μεταλλουργία. Οι εταιρείες αυτές έχουν χαμηλότερα κατώτατα όρια από την πρώτη ομάδα, θα πρέπει δηλαδή να απασχολούν περισσότερους από 250 εργαζομένους και να έχουν καθαρό κύκλο εργασιών τουλάχιστον 40 εκατομμύρια ευρώ παγκοσμίως, υπό την προϋπόθεση ότι τουλάχιστον το 50% του εν λόγω καθαρού κύκλου εργασιών προέρχεται από τη δραστηριοποίηση σε έναν ή περισσότερους από τους τομείς υψηλού αντικτύπου. Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας δεν θα καλύπτει μόνο τις ίδιες τις δραστηριότητες της εταιρείας, αλλά θα ισχύει και για τις θυγατρικές της και τις αλυσίδες εφοδιασμού της ως άμεσες και έμμεσες καθιερωμένες επιχειρηματικές σχέσεις. Έτσι, ενώ οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις δεν εμπίπτουν άμεσα στο πεδίο εφαρμογής της παρούσας πρότασης, είναι πιθανό να εμπλακούν έμμεσα μέσω των απαιτήσεων που τους επιβάλλουν οι επιχειρηματικοί εταίροι τους. Οι κανόνες θα εφαρμόζονται επίσης σε εταιρείες εκτός ΕΕ, οι οποίες όμως δραστηριοποιούνται στην ΕΕ, εφόσον ο κύκλος εργασιών σε αυτήν υπερβαίνει τα παραπάνω εκτεθέντα κατώτατα όρια. Το χρονοδιάγραμμα της υιοθέτησης των νέων κανόνων εταιρικής δέουσας επιμέλειας εκτείνεται από το 2022 έως το 2026. Η πρόταση Οδηγίας θα υποβληθεί για έγκριση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβού-

λιο μέσα στο 2022 και τα κράτη-μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια, για να μεταφέρουν την Οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο. Επομένως, η εφαρμογή της Οδηγίας θα ξεκινήσει το 2024, οπότε αρχικά θα αφορά εταιρείες με περισσότερους από 500 εργαζόμενους και κύκλο εργασιών άνω των 150 εκατομμυρίων ευρώ. Δύο χρόνια αργότερα, η Οδηγία θα εφαρμοστεί σε εταιρείες με πάνω από 250 εργαζόμενους και έσοδα άνω των 40 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτός ο χρονικός ορίζοντας συμφωνεί και με το αναμενόμενο χρονοδιάγραμμα που προβλέπει την έναρξη εφαρμογής της Οδηγίας CSRD για τη μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση περίπου την ίδια περίοδο.

Εφαρμογή και κυρώσεις Η προτεινόμενη Οδηγία προβλέπει έναν συνδυασμό διοικητικών κυρώσεων, κυρώσεων βάσει του κύκλου εργασιών και αστικής ευθύνης. Καταρχάς, προβλέπονται πρόστιμα

Η Οδηγία δεν θα καλύπτει μόνο τις ίδιες τις δραστηριότητες της εταιρείας, αλλά θα ισχύει και για τις θυγατρικές της και τις αλυσίδες εφοδιασμού της ως άμεσες και έμμεσες καθιερωμένες επιχειρηματικές σχέσεις με βάση τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης, αλλά το ύψος τους και η αρμόδια εθνική αρχή θα οριστούν από τα κράτη-μέλη κατά την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εσωτερικό τους δίκαιο. Οι εθνικές αρχές θα έχουν την εξουσία να ασκούν αποτελεσματική εποπτεία, να ζητούν πληροφορίες και να διεξάγουν έρευνες σχετικά με τη συμμόρφωση των εταιρειών με τις οριζόμενες υποχρεώσεις. Επίσης, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι εταιρείες ευθύνονται για τυχόν ζημίες, εφόσον δεν συμμορφώθηκαν με τις υποχρεώσεις της Οδηγίας, έτσι ώστε οι ζημιωθέντες να μπορούν να προσφύγουν στη δικαιοσύνη για αποζημίωση. Παράλληλα,

26 _ LAWYER

θα πρέπει οποιοδήποτε πρόσωπο να μπορεί να ενημερώσει τις εποπτικές αρχές για τη μη συμμόρφωση κάποιας εταιρείας με τις υποχρεώσεις της για δέουσα επιμέλεια.

Συμπερασματικά Η προτεινόμενη Οδηγία θεωρείται ότι θα αλλάξει το τοπίο, με το οποίο οι εταιρείες διεξάγουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, αφού πλέον τα ανθρώπινα δικαιώματα και η πράσινη μετάβαση θα βρίσκονται στον πυρήνα της στρατηγικής τους. Φυσικά, δεν πρόκειται για μια καινούρια εξέλιξη. Ήδη με τους Κανονισμούς Taxonomy και SFDR για τους διαχειριστές κεφαλαίων αλλά και με τις Οδηγίες NFRD και CSRD για τη μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση έχει γίνει σαφής η πρόθεση του Ευρωπαίου νομοθέτη να δώσει βαρύνουσα σημασία στα κριτήρια ESG ως μέρος μιας δίκαιης και βιώσιμης δραστηριοποίησης από τους φορείς της οικονομίας. Δημιουργείται έτσι ένα συνεκτικό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τις υποχρεώσεις γνωστοποίησης, αλλά και τη φορολογική διαφάνεια στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης με τη νέα Οδηγία Country-by-country Reporting και βεβαίως με τα καθήκοντα δέουσας επιμέλειας της παρούσας προτεινόμενης Οδηγίας. Πέρα από το νέο περιεχόμενο που δίνεται στην έννοια της εταιρικής υπευθυνότητας με αυτές τις παρεμβάσεις, γίνεται με αυτόν τον τρόπο και ευκολότερη η συμμόρφωση για τις εταιρείες, καθώς οι απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων συμβάλλουν στη διερεύνηση των επιπτώσεων της επιχειρηματικής δραστηριότητας στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον, αλλά και αντιστρόφως. Επιπλέον, οικοδομείται μια καινούρια αξιακή αλυσίδα, καθώς η δέουσα επιμέλεια θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις οντότητες ενός οργανισμού αλλά και σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού του. Η τάση της μέτρησης του αντικτύπου της επιχειρηματικής δραστηριότητας, της δημιουργίας αξίας και της δημοσιότητας επί αυτών των ζητημάτων γίνεται πλέον εμφανέστερη από ποτέ. Φυσικά, η εφαρμογή της δέουσας επιμέλειας σε τόσο μεγάλο εύρος δεν πρόκειται να γίνει από τη μια μέρα

στην άλλη και η πρόταση Οδηγίας δείχνει μόνο την αφετηρία και την κατεύθυνση. Ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, έχουν ήδη προχωρήσει σε νομοθετικές παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο. Οπωσδήποτε, η συμμόρφωση με την Οδηγία και τον εθνικό νόμο απαιτεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο που θα έχει εκπονηθεί εκ των προτέρων και έγκαιρα. Η βασική αξιολόγηση των δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης, ώστε να εντοπιστούν κενά και τομείς προς βελτίωση, είναι το πρώτο βήμα σε αυτή την πορεία. Στη συνέχεια, η κατάρτιση ενός οδικού χάρτη για την εφαρμογή ενός αποτελεσματικού πλαισίου δέουσας επιμέλειας με στόχο τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τους κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την ευθυγράμμιση της εταιρείας όχι μόνο με την εν λόγω Οδηγία αλλά και γενικότερα με το νέο τοπίο που αναδύεται στον χώρο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. ■

Η κατάρτιση ενός σχεδίου για την εφαρμογή της δέουσας επιμέλειας αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την ευθυγράμμιση με την Οδηγία αλλά και γενικότερα με το νέο τοπίο που αναδύεται στον χώρο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης LAWYER _ 27

Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ' εμποδίων Παρά το γεγονός ότι η Golden Visa συνετέλεσε στο να ανακάμψει η Ελλάδα κατά την οικονομική κρίση, ακόμα και σήμερα τα κεφάλαια των επενδυτών που προορίζονται για την αγορά ακινήτων προσκρούουν στο ‘τέρας’ του πληθωρισμού. Περί τα 20 τω αριθμώ έγγραφα απαιτούνται για να πάρει ο επενδυτής το πράσινο φως και τα κεφάλαια να εισρεύσουν στην Ελλάδα. Της

Έλενας Ερμείδου

LAWYER _ 28

_IN THE SPOTLIGHT

A

ρχικά δέον όπως επισημανθεί ότι το πρόγραμμα της Golden Visa εφαρμόζεται στην Ελλάδα από την άνοιξη του 2013 περίπου, με τον Ν. 4146/2013, ακολουθώντας το παράδειγμα διαφόρων χωρών, όπως η Μάλτα, η Ισπανία, η Κύπρος. Έως σήμερα αποτελεί αναμφισβήτητα τον ακρογωνιαίο λίθο του real estate στη χώρα μας. Ειδικότερα, συνιστά μία από τις μεγαλύτερες πρωτιές της Ελλάδας χωρίς υπερβολή, και έναν από τους βασικούς παράγοντες που στηρίζουν την ανάκαμψή της, μετά την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο κρίσης που διανύσαμε. Συγκεκριμένα, μέσω του εν λόγω προγράμματος ενισχύθηκε σημαντικά η εισροή κεφαλαίων, εξασφαλίζοντας την ταχύτερη εξόφληση των χρεών της Ελλάδας και ομαλοποιώντας το ισοζύγιο πληρωμών της. Από επενδυτικής άποψης, αποτελεί ένα εξαιρετικά ανταγωνιστικό πρόγραμμα που διευκολύνει τους κατοίκους τρίτων χωρών να μετακινούνται εντός της ζώνης Schengen, με μικρούς χρονικούς περιορισμούς. Αποτελεί με άλλα λόγια το εισιτήριό τους για την Ευρώπη, καθιστώντας το ωφέλιμο, ιδιαιτέρως για τις χώρες της Ανατολής (Κίνα, Τουρκία, Λίβανος κ.λπ.). Μάλιστα, στα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του προγράμματος υπογραμμίζεται ότι είναι η μη φορολόγηση οποιουδήποτε εισοδήματος ή εν γένει εσόδου εμφανίζει ο εκάστοτε επενδυτής εκτός Ελλάδας. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι υφίστανται επιλογές στο πλαίσιο του προγράμματος που άπτονται του τομέα των άυλων επενδύσεων, καθοριζόμενες αναλυτικότερα με την κοινή υπουργική απόφαση 46440/2019.

Κατερίνα Ιωαννίδου Διευθύντρια Ανάληψης Κινδύνων, Interlife

«Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη από Ατύχημα ή Ασθένεια μόνο εντός Δημόσιου Νοσηλευτικού Ιδρύματος»

Προϋποθέσεις για την παροχή Golden Visa, υποχρεώσεις και αξίες συμβολαίων Προκειμένου να συμμετάσχει κανείς στο πρόγραμμα της Golden Visa, χρειάζεται να επενδύσει σε ακίνητο στην προσιτή τιμή των 250.000 ευρώ, οπουδήποτε στην Ελλάδα, αποκτώντας την πλήρη κυριότητα, νομή και κατοχή του. Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητη η μνεία τουλάχιστον του ως άνω ποσού ως καταβλητέου τιμήματος στο αντίστοιχο αγοραπωλητήριο συμβόλαιο, ανεξαρτήτως της αντικειμενικής αξίας του ακινήτου, κατά τα προβλεπόμενα στον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης (Ν. 2251/2014). Αιτίες του δικαιώματος πλήρους κυριότητας εξ αδιαιρέτου

δύνανται να είναι η αγοραπωλησία, καθώς και η δωρεά ή η γονική παροχή. Γίνεται αντιληπτό περαιτέρω ότι ενθαρρύνονται κοινές επενδύσεις, όπου έκαστος εκ των επενδυτών καταβάλλει τουλάχιστον το εν λόγω ποσό για την αγορά ακινήτων σημαντικά μεγαλύτερης αξίας. Επιπλέον, η αγορά από έναν επενδυτή περισσότερων ακινήτων, η συνολική αξία των οποίων αθροίζεται στο ως άνω ποσό, είναι μία δυνατότητα. Κατ’ εξαίρεση μόνον οι σύζυγοι δικαιούνται επενδύσεως μέσω πλήρους συνιδιοκτησίας εξ αδιαιρέτου επί ακινήτου με την ανωτέρω αξία. Πρωταρχική προϋπόθεση είναι το ακίνητο να μην φέρει νομικά βάρη κατά τον χρόνο υποβολής της σχετικής αίτησης στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Στην πορεία των ετών, μάλιστα, παρεσχέθη η διευκρίνιση, ότι ο δικηγόρος του επενδυτή μπορεί να εκδώσει πιστοποιητικό περί μη ύπαρξης βαρών, αναπληρώνοντας το αντίστοιχο του αρμόδιου Υποθηκοφυλακείου , σύμφωνα με την Ίλια Φλωρίδη, Legal Consultant στην J.K. Poulsen Investment Group. Ακόμα, το ανωτέρω ποσό πρέπει να έχει εξοφληθεί ολοσχερώς σε οποιοδήποτε ελληνικό τραπεζικό ίδρυμα. Επίσης, απαιτείται ένα καθαρό ποινικό μητρώο. Επιπροσθέτως, απαραίτητες είναι η καταβολή των προβλεπόμενων παραβόλων, καθώς και η λήψη βιομετρικών δεδομένων των επενδυτών, σύμφωνα με τα οριζόμενα στον Ν. 4018/2011 καθώς και στον Ν. 3386/2005 αντιστοίχως. Η λήψη βιομετρικών δεδομένων είναι απαραίτητη και για τα τέκνα, ηλικίας άνω των έξι ετών περίπου. Η όλη διαδικασία έκδοσης δεν διαρκεί περισσότερο από δύο ή τρεις μήνες, εφόσον τα υποβαλλόμενα δικαιολογητικά αξιολογηθούν ως πλήρη από τους αρμόδιους

Στα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του προγράμματος υπογραμμίζεται ότι είναι η μη φορολόγηση οποιουδήποτε εισοδήματος LAWYER _ 29

_IN THE SPOTLIGHT

Γρηγόρης Λιάντας Επίτιμος Πρόεδρος Ομοσπονδίας Μεσιτών Ελλάδος

«Η Golden Visa συνεισφέρει πράγματι πλεονεκτήματα οικονομικά στην Ελλάδα. Εισρέουν ξένοι επενδυτές, ξένες εταιρείες, δημιουργούν προϋποθέσεις κέντρων διοίκησης για τα Βαλκάνια και την Ευρώπη, δημιουργούν θέσεις εργασίας, φέρουν τεχνογνωσία στην Ελλάδα. Δυστυχώς οι περισσότερες κυβερνήσεις τα τελευταία 40 χρόνια δεν μερίμνησαν και δεν αντιλήφθηκαν τα πλεονεκτήματα που έχει η χώρα μας.»

γύρω από τη διαχείριση του ακινήτου κατά το μετέπειτα έκδοσης της Golden Visa στάδιο. Συνεπώς, δεν είναι προαπαιτούμενη η φυσική και αδιάλειπτη παρουσία των επενδυτών κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έκδοσης της μόνιμης άδειας διαμονής, καθότι απαιτείται μόνο η λήψη των βιομετρικών τους στοιχείων εντός ενός έτους από την έκδοσή της - άλλη μια θετική παράμετρος του προγράμματος. Ούτε βεβαίως απαιτείται η παραμονή τους στην Ελλάδα μετά την έκδοση της άδειας διαμονής, σύμφωνα με την κα Φλωρίδη.

Δικαίωμα εργασίας στην Ελλάδα Κατ’ αρχήν δεν παρέχεται δικαίωμα εργασίας ή οποιασδήποτε μορφής άσκησης οικονομικής δραστηριότητας με την χορήγηση της Golden Visa, ωστόσο εάν το επιθυμεί ο κάτοχός της μπορεί να προβεί σε επιχειρηματική δράση. Ο λόγος είναι ότι δεν θα ήταν δέον στην Ελληνική αγορά, με τις ήδη απαιτητικές συνθήκες που αντιμετωπίζει, να καλλιεργηθεί επιπλέον ανταγωνισμός. Κατ’ εξαίρεση, όμως, επιτρέπεται η άσκηση οικονομικής δραστηριότητας με την ιδιότητα του μετόχου, του μέλους Διοικητικού Συμβουλίου ή του Διευθύνοντος Συμβούλου εταιρείας.

εισηγητές. Τέλος, συμπληρωματικές δυνατότητες, όπως της χρονομεριστικής μίσθωσης ή της μίσθωσης ξενοδοχειακών καταλυμάτων του Ν. 1652/1986 και του Ν. 4002/2011 προβλέπονται αντίστοιχα, με πιο μειωμένο επενδυτικό ενδιαφέρον.

Οι παροχές και τα οφέλη Οι παροχές του προγράμματος ωφελούν όλη την οικογένεια του επενδυτή, γεγονός που το καθιστά ακόμα πιο ελκυστικό. Ακριβέστερα, ως οικογένεια νοούνται οι σύζυγοι με τα από κοινού άγαμα τέκνα τους κάτω των εικοσιενός ετών, καθώς και οι κατιόντες του έτερου συζύγου, εφόσον έχει νομίμως την επιμέλειά τους, οι γονείς του αιτούντα και τέλος οι γονείς του συζύγου του. Ως προς τα τέκνα υπάρχει δυνατότητα έκδοσης της άδειας με τη συναίνεση των γονέων, εφόσον είναι ανήλικα, ενώ χορηγείται παράταση ισχύος της εάν δεν είναι παντρεμένα ως την ηλικία των εικοσιτριών ετών. Έτσι, εξασφαλίζεται υπό τύπον σχεδίου έκτακτης ανάγκης, μια εναλλακτική στέγη για όλα τα μέλη της οικογένειας που προσφέρει αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας.

Χρονική διάρκεια και ανανέωση Η διάρκειά της είναι πενταετής και ανανεώνεται ανά πενταετία, υπό την προϋπόθεση ότι η ιδιοκτησία παραμένει στην κυριότητα του επενδυτή και δεν επηρεάζονται οι τυχόν υφιστάμενες μισθώσεις. Υπό ευρεία έννοια, επομένως, η διάρκειά της δύναται να έχει αόριστη ισχύ, επιτρέποντας την απόλαυση της φυσικής ομορφιάς της χώρας μας άνευ άλλων περιορισμών!

Ισχύουσες διατάξεις εν τη απουσία αδείας εισόδου στην χώρα Σε αυτές τις περιπτώσεις συντάσσεται Πληρεξούσιο θεωρημένο από Ελληνική Προξενική αρχή, με δικηγόρο της επιλογής του επενδυτή, ο οποίος αναλαμβάνει τη διαδικασία έκδοσης εθνικής θεώρησης εισόδου, γνωστής και ως «Blue Visa». Σημειώνεται ότι η J.K. Poulsen Investment Group αναλαμβάνει την παροχή πλήρους πακέτου υπηρεσιών, από τη διευκόλυνση άφιξης των επενδυτών στη χώρα - λ.χ. την άμεση αποστολή των ανωτέρω θεωρήσεων εισόδου στους επενδυτές - ως και οποιοδήποτε τυχόν ανακύπτον ζήτημα

Συμπληρωματικές δυνατότητες, όπως αυτή της χρονομεριστικής μίσθωσης ή της μίσθωσης ξενοδοχειακών καταλυμάτων παρουσιάζουν μειωμένο επενδυτικό ενδιαφέρον 30 _ LAWYER

Παράλληλα, με τον τρόπο αυτόν προωθείται η απόκτηση της Ελληνικής ιθαγένειας για όσους επενδυτές εγκατασταθούν μόνιμα στην Ελλάδα. Τέλος κατ’ αυτόν τον τρόπο ενθαρρύνονται οι επενδύσεις συνολικά σε αντικειμενικά ποιοτικά ακίνητα, που δύνανται να αποτελέσουν κερδοφόρα πηγή με την τυχόν μελλοντική τους μεταπώληση.

Περίπτωση νομικού προσώπου / φυσικού προσώπου - δικαίωμα

Απαιτείται μόνον η λήψη των βιομετρικών τους στοιχείων εντός ενός έτους από την έκδοσή της

Εφόσον αποδεικνύεται ότι ο επενδυτής κατέχει το 100% του εκάστοτε εταιρικού μεριδίου ή των μετοχών του νομικού προσώπου, δικαιούται συμμετοχής στο πρόγραμμα της Golden Visa.

Ο γεωστρατηγικός κίνδυνος φρέναρε τις πωλήσεις Golden Visa

Ασφάλιση υγείας και ζωής μόνο από ιδιωτική ασφαλιστική

Η κτηματαγορά στην Ελλάδα έχει πάρει ανοδική πορεία ειδικά στις πόλεις που υπάρχουν πανεπιστήμια. Η ζήτηση σε νεόδμητα διαμερίσματα είναι μεγάλη, πωλούνται τα διαμερίσματα από αρχικό στάδιο ως επί το πλείστον σε ντόπιους αγοραστές. Οι πωλήσεις, ωστόσο, Golden Visa έχουν μειωθεί αρκετά γιατί ένα μεγάλο ποσοστό ξένων επενδυτών όπως είναι οι Ρώσοι, Ουκρανοί και οι Τούρκοι σταματήσει λόγω των τελευταίων γεγονότων. Οι Βαλκάνιοι αγοράζουν μικρά και φθηνά παραθεριστικά σπίτια για τις διακοπές τους και την εκμετάλλευση τους θερινούς μήνες απευθείας σε παραθεριστές της χώρας τους. Βέβαια, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις για τις μεγάλες πόλεις και στα νησιά όπου συνεχίζονται οι πωλήσεις Golden Visa, αναφέρει ο κος Γρηγόρης Λιάντας, Επίτιμος Πρόεδρος Ομοσπονδίας Μεσιτών Ελλάδος. Η Golden Visa συνεισφέρει, πράγματι, πλεονεκτήματα οικονομικά στην Ελλάδα. Εισρέουν ξένοι επενδυτές, ξένες εταιρείες,

Μεταξύ των προϋποθέσεων για την έκδοση, το υπουργείο Μετανάστευσης απαιτεί Ασφαλιστήριο συμβόλαιο ιδιωτικού φορέα ασφάλισης, όπου αυτό επιτρέπεται από την κείμενη νομοθεσία, το οποίο θα καλύπτει το σύνολο των κινδύνων και το ύψος των καλυπτόμενων παροχών, όπως ορίζονται στην απόφαση που εκδίδεται κατ΄ εξουσιοδότηση των διατάξεων της παρ. 3 του άρθρου 136 του ν.

4251/2014. Την απάντηση στο γιατί μόνον ιδιωτική ασφάλιση την δίνει η κα Φλωρίδη η οποία παρατηρεί πως ο σκοπός της εν λόγω προϋπόθεσης είναι να μην επιβαρυνθεί το Ελληνικό σύστημα υγείας για την κάλυψη τυχόν εξόδων νοσηλείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επομένως, οι ξένοι επενδυτές παραμένουν καλυμμένοι μέσω του ιδιωτικού φορέα ασφάλισής τους, είτε σε επίπεδο εθνικό είτε διεθνώς, ανάλογα ποια επιλογή θα θεωρήσουν πιο συμφέρουσα για τους ίδιους και πάντως για όσο διάστημα παραμένουν στην Ελλάδα.

Ίλια Φλωρίδη

Δύο ασφαλιστικές στην Ελλάδα που ασφαλίζουν την Golden Visa Μεταξύ των ελληνικών ασφαλιστικών που διαθέτουν πρόγραμμα ασφάλισης Golden Visa είναι η Interlife και η Δύναμις Ασφαλστική. Η Interlife, σύμφωνα με την κα Κατερίνα Ιωαννίδου, Διευθύντρια Ανάληψης Κινδύνων, καλύπτει για θάνατο από ατύχημα, Μόνιμη Ολική Ανικανότητα από Ατύχημα, Μόνιμη Μερική Ανικανότητα από Ατύχημα (%), Νοσοκομειακή Περίθαλψη από Ατύχημα ή Ασθένεια εντός Δημόσιου ή Ιδιωτικού νοσηλευτικού ιδρύματος, Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη από Ατύχημα ή Ασθένεια μόνο εντός Δημόσιου Νοσηλευτικού Ιδρύματος.

Legal Consultant στην J.K. Poulsen Investment Group

«Στα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του προγράμματος υπογραμμίζεται ότι είναι η μη φορολόγηση οποιουδήποτε εισοδήματος ή εν γένει εσόδου εμφανίζει ο εκάστοτε επενδυτής εκτός Ελλάδας. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι υφίστανται επιλογές στο πλαίσιο του προγράμματος που άπτονται του τομέα των άυλων επενδύσεων, καθοριζόμενες αναλυτικότερα με την κοινή υπουργική απόφαση 46440/2019.»

LAWYER _ 31

_IN THE SPOTLIGHT

Ελευθέριος Ποταμιάνος

Πρόεδρος, Σύλλογος Μεσιτών Αστικών Συμβάσεων Αθηνών-Αττικής

Ασημένια Χαρμπαλή

Γενική Γραμματέας, Σύλλογος Μεσιτών Αστικών Συμβάσεων Αθηνών-Αττικής

«Καμπανάκι κινδύνου αποτελούν και για τον κλάδο μας τα στοιχεία που δείχνουν πως αρκετοί επενδυτές εγκαταλείπουν τη Χρυσή Βίζα και πωλούν το ακίνητο, το οποίο αγόρασαν στην Ελλάδα για να την αποκτήσουν. Με βάση τα επίσημα στοιχεία, 544 επενδυτές επέλεξαν να «εγκαταλείψουν» τη Χρυσή Βίζα τους, πιθανότατα για μια αντίστοιχη άλλης…εθνικότητας και επενδύσεις πιο γρήγορες, χωρίς γραφειοκρατία. Ως Σύλλογος Μεσιτών Αθηνών – Αττικής θέλουμε να προειδοποιήσουμε για την τεράστια ζημιά που μπορεί να προκληθεί από τη μαζική φυγή επενδυτών, που αρχικά είχαν βρει δελεαστική την αγορά ενός ακινήτου στην Ελλάδα και εν συνεχεία είδαν την «ελληνική πραγματικότητα» στο κομμάτι των επενδύσεων. Οι μεσίτες, από την πρώτη στιγμή της εφαρμογής του μέτρου, άδραξαν την επαγγελματική ευκαιρία, αλλά φρόντισαν παράλληλα να προσφέρουν στους ενδιαφερόμενους αγοραστές από το εξωτερικό υψηλής ποιότητας υπηρεσίες με τη μέγιστη αξιοπιστία, καθώς εκείνοι έδιναν την πρώτη σημαντική εικόνα της χώρας μας στο θέμα της Χρυσής Βίζας. Εκτιμούμε πως όπως ο κλάδος των μεσιτών έπραξε τα μέγιστα ώστε να στεφθεί με επιτυχία ο θεσμός τη Χρυσής Βίζας, έτσι τώρα και οι αρμόδιοι φορείς της Πολιτείας θα πράξουν όσα τους αναλογούν για να μην καταρρεύσει το οικοδόμημα αυτό σαν χάρτινος πύργος.»

δημιουργούνται προϋποθέσεις κέντρων διοίκησης για τα Βαλκάνια και την Ευρώπη, δημιουργούνται θέσεις εργασίας, εισέρχεται τεχνογνωσία στην Ελλάδα. Δυστυχώς οι περισσότερες κυβερνήσεις τα τελευταία 40 χρόνια δεν μερίμνησαν και δεν αντιλήφθηκαν τα πλεονεκτήματα που έχει η χώρα μας, ο ίδιος τονίζει. Έπρεπε να δημιουργήσουν προϋποθέσεις και να φέρουν μεγάλους επενδυτές και να εκμεταλλευτούν οικονομικά την Ευρώπη και την Αμερική.

32 _ LAWYER

Λόγω των φθηνών τιμών πώλησης της γής, και το σύστημα της αντιπαροχής που δεν είναι γνωστό εκτός Ελλάδος, προσθέτει, αν το αντιληφθούν οι ξένοι κατασκευαστές και επενδυτές θα εισρεύσουν πάρα πολλά εκατομμύρια ευρώ και δεν θα υπάρχει εσωτερική μετανάστευση στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη. Οι τιμές, βέβαια, των κατοικιών θα είναι σε λογικά πλαίσια και θα μπορεί ο Έλληνας να αγοραζει το διαμέρισμά του σε χαμηλότερες τιμές. Βέβαια και η πολιτεία πρέπει να αλλάξει πολλούς νόμους όπως η έκδοση των αδειών, η πολεοδόμηση περιοχών, τα έργα υποδομής κλπ. Συμπέρασμα, η Golden Visa θα πάρει πολύ περισσότερο ‘τα πάνω της’ προς όφελος της οικονομίας.

Εν κατακλείδι Το πρόγραμμα της Golden Visa προσέδωσε αξία στην αγορά ακινήτων στη χώρα μας καθώς και στο marketing αυτής διεθνώς, προσδιοριζόμενο πλέον στα πιο πετυχημένα επενδυτικά προγράμματα στην ιστορία μας, σε διεθνή κλίμακα. Επομένως προκρίνεται όχι μόνο η διατήρηση, αλλά και η προστασία του προγράμματος. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αφενός μέσω της ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων των προξενικών αρχών στο εξωτερικό και αφετέρου μέσω της ενίσχυσης της προσπάθειας απλοποίησης των εσωτερικών διαδικασιών. ■

Σ

ημαντικοί παράγοντες απλούστευσης κατά το δυνατόν της ενεχόμενης γραφειοκρατίας του προγράμματος κατά την J.K. Poulsen Investment Group έχουν αποδειχθεί: α) Η δημιουργία της αντίστοιχης online πλατφόρμας και β) η αποσυμφόρηση του αρμόδιου Υπουργείου με τη συγκρότηση ορισμένου τμήματος που απασχολείται με το πρόγραμμα, κατόπιν διαχωρισμού των ευρύτερων δράσεων που άπτονται του τομέα μεταναστευτικής πολιτικής Ανά τα έτη προκύπτει η επιμέλεια των Ελληνικών αρχών ως προς τα ανωτέρω ζητήματα, που με θέρμη καταπιάνονται με αυτά, με προκρινόμενες τις αξίες της ακεραιότητας και της διαφάνειας των συναλλαγών, χωρίς να αποκλείεται βεβαίως το περιθώριο βελτίωσης στο μέλλον.

_IN THE SPOTLIGHT

Πώς η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 θα επηρεάσουν τη ναυτιλία Οι φιλόδοξοι στόχοι της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον, όπως πρωτοπαρουσιάστηκαν με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και αναθεωρήθηκαν και εξειδικεύθηκαν με το πακέτο Fit for 55, έχουν άμεσο αντίκτυπο και στη ναυτιλία, αφού πρακτικά συμπεριλαμβάνουν όλους τους τομείς δραστηριοποίησης. Το ερώτημα είναι αν ο χρονικός ορίζοντας εφαρμογής των εν λόγω μέτρων, αλλά και οι πρακτικές εναλλακτικές που αυτή τη στιγμή υπάρχουν για τη χρήση μη ρυπογόνων καυσίμων στα πλοία θέτουν σε ρεαλιστικές βάσεις την τιτάνια μετάβαση σε μια βιώσιμη ναυτιλία. Της

Αλεξιάννας Τσότσου

A

ν και η ναυτιλία είναι ένας από τους λιγότερο ρυπαντικούς τρόπους μεταφοράς αγαθών ως προς την έκλυση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, λόγω του όγκου της παρήγαγε προ πανδημίας περίπου το 3% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ στην ΕΕ το ποσοστό αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο, καθώς αγγίζει το 13,5%. Ως διεθνής τομέας εκ φύσεως, η ναυτιλία ρυθμίζεται από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ), όμως συγκεκριμένες δεσμεύσεις έχουν τεθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο στα πλαίσια των στόχων για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Μάλιστα, με ορίζοντα το 2030 έχει τεθεί ο αναθεωρημένος στόχος της μείωσης των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, γεγονός που απαιτεί τη συμβολή όλων των τομέων της οικονομίας. Στη Στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα, η οποία δημοσιεύθηκε από την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2020, περιγράφονται τα βήματα για τον μετασχηματισμό του συστήματος μεταφορών της ΕΕ σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ενώ τον περασμένο Ιούλιο δημοσιεύθηκε η δέσμη μέτρων “Fit for 55”. Η δέσμη αυτή, η οποία περιλαμβάνει σε πρώτη φάση 13 νομοθετικές

προτάσεις, θα επηρεάσει και τη ναυτιλία και τον τρόπο, με τον οποίο αυτή λειτουργεί σε όλα τα επίπεδα.

Ισχύουσα νομοθεσία Πολύ πριν την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το πακέτο Fit for 55, υπήρχε ήδη πλούσια νομοθεσία στην ΕΕ που ρύθμιζε κατά βάση τις πτυχές που σχετίζονται με τα καύσιμα της ναυτιλίας: • Ο δηγία για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων ("AFID", 2014/94/ΕΕ): Σύμφωνα με αυτή, τα κράτη-μέλη πρέπει να παρέχουν υποδομές για εναλλακτικά καύσιμα στην επικράτειά τους, όπως ορίζεται από τα εθνικά πλαίσια πολιτικής τους. Οι ελάχιστες απαιτήσεις που σχετίζονται με τη ναυτιλία αφορούν τον κατάλληλο αριθμό σημείων ανεφοδιασμού με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) σε θαλάσσιους λιμένες και την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας από την ξηρά για πλοία εσωτερικής ναυσιπλοΐας ή ποντοπόρα πλοία ως το 2025.

• Κανονισμός για την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την επαλήθευση των εκπομπών CO2 από τις θαλάσσιες μεταφορές ("EU MRV", 2015/757/ΕΕ): Από το 2018, τα πλοία άνω LAWYER _ 34

των 5.000 μικτών τόνων που καταπλέουν σε λιμένες του ΕΟΧ έπρεπε να παρακολουθούν και να αναφέρουν την κατανάλωση καυσίμων και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά ταξίδι και σε ετήσια βάση. Λίγο αργότερα, ο ΙΜΟ είχε εγκρίνει το παγκόσμιο σύστημα συλλογής δεδομένων για τα αέρια του θερμοκηπίου (DCS), το οποίο λειτουργεί από το 2019. Τα δύο συστήματα παρακολούθησης δεν έχουν ακόμη ευθυγραμμιστεί, με αποτέλεσμα να υπάρχουν επικαλύψεις και πρόσθετη γραφειοκρατία για τους ναυτιλιακούς φορείς.

• Ο δηγία για τη μείωση της περιεκτικότητας ορισμένων υγρών καυσίμων σε θείο (2016/802/ ΕΕ): Για να μειώσει τις εκπομπές οξειδίων του θείου (SOx), που είναι επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία, η ΕΕ υιοθέτησε τα ήδη υπάρχοντα όρια του ΙΜΟ για τη μέγιστη περιεκτικότητα σε θείο στα καύσιμα πλοίων σε περιοχές ελέγχου των εκπομπών, καθιστώντας τα νομικά δεσμευτικά. Για να συμμορφωθούν, τα πλοία μπορούν να εγκαταστήσουν ένα σύστημα καθαρισμού καυσαερίων, να χρησιμοποιήσουν καύσιμο χαμηλής περιεκτικότητας σε θείο ή να στραφούν σε υγροποιημένο φυσικό αέριο.

Η επιλογή της προσέγγισης και η ευθύνη για τη συμμόρφωση εναπόκεινται στις ναυτιλιακές εταιρείες.

Η δέσμη μέτρων Fit for 55 Η δέσμη μέτρων Fit for 55 θα επηρεάσει όλους τους βιομηχανικούς κλάδους. Από τις προτάσεις που περιλαμβάνονται σε αυτή τη δέσμη, οι τέσσερις αφορούν τη ναυτιλία.

Κανονισμός FuelEU για τη ναυτιλία Το 2025 θα τεθεί σε ισχύ ένας νέος Κανονισμός που θα καθορίζει συγκεκριμένα πρότυπα για το αποτύπωμα των αερίων του θερμοκηπίου για τα πλοία. Η πρωτοβουλία αυτή πρόκειται να εφαρμοστεί σε όλα τα σκάφη άνω των 5.000 GT που επισκέπτονται λιμένα εντός της ΕΕ, ανεξάρτητα από τη σημαία τους, ενώ αφορά όχι μόνο τις μετακινήσεις εντός της ΕΕ, αλλά και το 50% των εκπομπών από ταξίδια που ξεκινούν εκτός ΕΕ και καταλήγουν σε λιμένα της ΕΕ ή που ξεκινούν από λιμένα της ΕΕ και καταλήγουν σε λιμένα εκτός ΕΕ. Η μείωση θα πρέπει να είναι 2% έως το 2025, 6% έως το 2030, 13% έως το 2035, 26% έως το 2040, 59% έως το 2045 και 75% έως το 2050. Από το LAWYER _ 35

_IN THE SPOTLIGHT 2030, ο Κανονισμός θα απαιτεί επίσης τα πλοία που βρίσκονται σε λιμένα της ΕΕ για περισσότερες από 2 ώρες να συνδέονται με χερσαία παροχή ηλεκτρικής ενέργειας. Οι φορείς εκμετάλλευσης πλοίων θα πρέπει να υποβάλουν το 2024 σχέδια παρακολούθησης, για να επιβεβαιώσουν τη μέθοδο με την οποία θα παρακολουθούν τις εκπομπές, έτσι ώστε να αποδεικνύεται η συμμόρφωση με τους στόχους μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου σύμφωνα με τον Κανονισμό. Η παρακολούθηση θα πρέπει να επαληθεύεται εξωτερικά, όπως και η υποβολή εκθέσεων, με την έκδοση πιστοποιητικού "FuelEU" για κάθε συμμορφούμενο πλοίο, το οποίο θα ελέγχεται σε λιμένες σε όλη την ΕΕ στο πλαίσιο των συνήθων επιθεωρήσεων των πλοίων. Με δεδομένο ότι τα πλοία πρέπει ήδη να συμμορφώνονται, όπως προαναφέρθηκε, με τον ευρωπαϊκό Κανονισμό για την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την επαλήθευση των εκπομπών CO2 από τις θαλάσσιες μεταφορές (MRV) καθώς και με το σύστημα συλλογής δεδομένων (DCS) του ΙΜΟ, η συμμόρφωση με τις νέες απαιτήσεις δεν αναμένεται να είναι δύσκολη και επαχθής για τους ναυτιλιακούς φορείς.

Η αυξημένη φορολόγηση, η ανάγκη πρακτικής συμμόρφωσης με την πρωτοβουλία FuelEU αλλά και το κόστος ένταξης στο ευρωπαϊκό ΣΕΔΕ θα επιβάλλουν υποχρεώσεις και επιπλέον δαπάνες ήδη από το 2023 Η φορολογία θα είναι, όπως είναι αναμενόμενο, υψηλότερη στα ρυπογόνα καύσιμα και σημαντικά χαμηλότερη στα βιώσιμα καύσιμα. Συγκεκριμένα, τον υψηλότερο φορολογικό συντελεστή θα έχουν το πετρέλαιο κίνησης, η κηροζίνη και τα μη βιώσιμα βιοκαύσιμα, τα οποία θα φορολογούνται με 0,9 ευρώ ανά Gigajoule, χωρίς μείωση κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, ενώ το υγραέριο, το υγροποιημένο φυσικό αέριο, το μη βιώσιμο βιοαέριο και τα μη ανανεώσιμα καύσιμα μη βιολογικής προέλευσης θα φορολογούνται με 0,6 ευρώ ανά Gigajoule κατά τη μεταβατική περίοδο και 0,9 ευρώ ανά Gigajoule στη συνέχεια. Το βιώσιμο βιοαέριο από καλλιέργειες τροφίμων και ζωοτροφών, όπως και τα βιώσιμα βιοκαύσιμα από τις ίδιες καλλιέργειες, θα φορολογούνται με 0,45 ευρώ ανά Gigajoule κατά τη μεταβατική περίοδο και 0,9 ευρώ ανά Gigajoule στη συνέχεια, ενώ στα βιώσιμα βιοκαύσιμα και το βιοαέριο δεν θα υπάρξει αύξηση μετά το πέρας της μεταβατικής περιόδου. Τον χαμηλότερο συντελεστή θα τον έχουν τα ανανεώσιμα καύσιμα μη βιολογικής προέλευσης, τα προηγμένα βιώσιμα βιοκαύσιμα και το βιοαέριο, τα οποία θα φορολογούνται με 0,15 ευρώ ανά Gigajoule τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τη μεταβατική περίοδο, ενώ στα καύσιμα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα υπάρξει αύξηση της φορολόγησης μετά τη μεταβατική περίοδο από 0,15 ευρώ σε 0,45 ευρώ.

Κανονισμός για τις υποδομές εναλλακτικών καυσίμων Η αναθέωρηση της υφιστάμενης Οδηγίας θα σημαίνει ότι τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αυξήσουν τη διαθεσιμότητα υγροποιημένου φυσικού αερίου έως το 2025 και την τροφοδοσία ξηράς έως το 2030 στους κεντρικούς λιμένες της ΕΕ. Το σχέδιο αναθεώρησης της Οδηγίας αποσκοπεί στην εναρμόνιση με την πρωτοβουλία FuelEU και περιλαμβάνει προτάσεις, για να δημιουργηθεί ένα διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που θα επιτρέπει στα πλοία να έχουν πρόσβαση στον ανεφοδιασμό με υγροποιημένο φυσικό αέριο σε ολόκληρη την ΕΕ, να εξασφαλιστεί ότι τα πλοία έχουν πρόσβαση σε καθαρή ηλεκτρική ενέργεια στο λιμάνι και τέλος για να απαιτείται από τα κράτη-μέλη να διαθέτουν σχέδιο εθνικών πολιτικών για τη χρήση και την παροχή υποδομών για εναλλακτικά καύσιμα στα πλοία.

Οδηγία για τη φορολόγηση της ενέργειας

Οδηγία για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS)

Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις της ισχύουσας Οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας πρόκειται να τεθούν σε ισχύ το 2023 και θα επιβάλλουν φόρους στα καύσιμα πλοίων που πωλούνται στον ΕΟΧ για ταξίδια εντός του ΕΟΧ. Προβλέπεται δεκαετής μεταβατική περίοδος, στο τέλος της οποίας οι φορολογικοί συντελεστές θα αυξηθούν για ορισμένα καύσιμα.

Από το 2023, η ναυτιλία θα υπόκειται στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ. Σύμφωνα με την πρόταση της Επιτροπής, το ΣΕΔΕ θα εφαρμόζεται για το σύνολο των εκπομπών από τα ταξίδια εντός της ΕΕ και τις εκπομπές που συμβαίνουν 36 _ LAWYER

κατά τον ελλιμενισμό σε λιμένες της ΕΕ, και μόνο για το ήμισυ των εκπομπών από ταξίδια εκτός ΕΕ. Οι ναυτιλιακές εταιρείες θα πρέπει να αγοράζουν και να παραδίδουν δικαιώματα εκπομπής στο ΣΕΔΕ για κάθε τόνο αναφερόμενων εκπομπών CO2. Για να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση, οι ναυτιλιακές εταιρείες θα πρέπει να πληρώνουν για το 20% των εκπομπών ενός πλοίου το 2023, με ετήσια αύξηση που θα φτάσει τελικά στο 100% της κάλυψης το 2026. Τα δικαιώματα θα υπόκεινται σε διαδικασία πλειστηριασμού και θα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των φορέων που τα κατέχουν. Κάθε ναυτιλιακή εταιρεία θα υπόκειται σε διαχείριση από ένα συγκεκριμένο κράτος-μέλος που θα αποτελεί τη διαχειριστική αρχή. Για τις ναυτιλιακές εταιρείες που είναι εγγεγραμμένες σε ένα κράτοςμέλος, η διαχειριστική αρχή θα πρέπει να είναι το εν λόγω κράτος-μέλος. Για ναυτιλιακές εταιρείες εγγεγραμμένες σε τρίτη χώρα, η διαχειριστική αρχή θα πρέπει να είναι το κράτος-μέλος στο οποίο η ναυτιλιακή εταιρεία είχε τον υψηλότερο εκτιμώμενο αριθμό προσεγγίσεων σε λιμένες κατά τα δύο προηγούμενα έτη. Η διαχειριστική αρχή υποχρεούται να διασφαλίζει ότι οι ναυτιλιακές εταιρείες υπό την ευθύνη της παραδίδουν επαρκή αποζημίωση ή καταβάλλουν εγκαίρως την απαιτούμενη εισφορά. Οι κυρώσεις για τη μη έγκαιρη παράδοση των δικαιωμάτων περιλαμβάνουν πρόστιμο επιπλέον 100 ευρώ ανά τόνο CO2 που περιλαμβάνεται στην ποσότητα των εκπομπών για τις οποίες η εταιρεία δεν είχε δικαιώματα. Επιπλέον, μπορεί να απαγορευτεί η είσοδος πλοίων σε λιμένες της ΕΕ, όταν η υπεύθυνη ναυτιλιακή εταιρεία δεν έχει παραδώσει τα απαραίτητα δικαιώματα για δύο συνεχόμενα έτη, ενώ τα ονόματα των ναυτιλιακών εταιρειών που δεν συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους θα δημοσιεύονται.

κόστος για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις και τους πελάτες τους. Η αυξημένη φορολόγηση, η ανάγκη πρακτικής συμμόρφωσης με την πρωτοβουλία FuelEU αλλά και το κόστος ένταξης στο ευρωπαϊκό ΣΕΔΕ θα επιβάλλουν υποχρεώσεις και επιπλέον δαπάνες ήδη από το 2023. Το κατά πόσον η τόσο ραγδαία απεξάρτηση από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι τεχνικά εφικτή ή εφαρμόσιμη στα χρονικά περιθώρια που προβλέπονται παραμένει αμφίβολο. Επιπλέον, η προοπτική επιβολής εισφοράς για τις εκπομπές άνθρακα στα πλοία που δραστηριοποιούνται στην ανοικτή θάλασσα εκτός των υδάτων της ΕΕ έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις τόσο εντός όσο και εκτός ΕΕ, κυρίως λόγω των επιζήμιων επιπτώσεων που μπορεί να έχει μια τέτοια μονομερής επιβολή στις προσπάθειες του ΙΜΟ για την εξεύρεση μιας παγκόσμιας λύσης. ■

Το κόστος των παρεμβάσεων Οι προαναφερθείσες προτάσεις δείχνουν τη δέσμευση της ΕΕ για την απαλλαγή του ναυτιλιακού τομέα από τις ρυπογόνες εκπομπές σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών, για να καταστεί αυτό εφικτό. Οπωσδήποτε, με τη δέσμη μέτρων του πακέτου Fit for 55 δεν αντιμετωπίζονται εκ των προτέρων όλα τα εμπόδια που θα ανακύψουν στην πορεία, όπως ζητήματα σχετικά με τα πρότυπα καυσίμων και τη διαθεσιμότητά τους, όμως είναι σαφές το μήνυμα ότι τα κράτη-μέλη πρέπει να αρχίσουν να αντιμετωπίζουν αυτά τα πολύπλοκα ζητήματα και να σχεδιάζουν τις πολιτικές τους. Όταν τα μέτρα αυτά εγκριθούν και τεθούν σε ισχύ, είναι αναμενόμενο ότι θα οδηγήσουν σε πρόσθετο

Οι προαναφερθείσες προτάσεις δείχνουν τη δέσμευση της ΕΕ για την απαλλαγή του ναυτιλιακού τομέα από τις ρυπογόνες εκπομπές σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών, για να καταστεί αυτό εφικτό LAWYER _ 37

_INTERVIEW

Δέσποινα Δοξάκη Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος, Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ)

Οι νέοι άνθρωποι πρέπει να πηγαίνουν μπροστά, να χαράσσουν δρόμους, να δημιουργούν Η Δέσποινα Δοξάκη, Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, μοιράζεται με το Lawyer την πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία της από την αγορά παροχής νομικών υπηρεσιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και τις σκέψεις της για την αξία των νέων συνεργατών στις νομικές ομάδες, την ανάγκη να μιλά ο δικηγόρος την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του και τις προκλήσεις του επαγγέλματος για γυναίκες και άνδρες. Της Αλεξάνδρας Βαρλά 38 _ LAWYER

καταλάβει ότι τα νομικά και οι νόμοι είναι ένα εύπλαστο εργαλείο με σκοπό να δίνει λύσεις εντός πλαισίου, και ας μην είναι κατανοητό στους τρίτους μη νομικούς.

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Πώς πιστεύετε ότι διαφέρει το περιβάλλον ενός εσωτερικού νομικού τμήματος από αυτό μιας δικηγορικής εταιρείας; Αισίως κλείνω 32 χρόνια στο επάγγελμα με περισσότερες από εννέα επαγγελματικές αλλαγές εντός και εκτός Ελλάδος, τόσο ως εσωτερική σύμβουλος, όσο και ως δικηγόρος σε ελληνικά και ξένα δικηγορικά γραφεία. Πρόκειται για μια μεγάλη, δημιουργική και ζωντανή διαδρομή που συνεχίζει. Δεν ξέρω αν μου άρεσε η νομική ή η δικηγορία, αυτό όμως που πάντα μου άρεσε είναι η πρακτική προσέγγιση στα πράγματα, η εξεύρεση λύσεων και η δομημένη επικοινωνία επί τη βάσει κανόνων. Αυτό είναι κάτι που βρήκα στη νομική επιστήμη, η οποία δεν είναι άλλο από ένας κύκλος που πρέπει πάντα να κλείνει, αφού έχουν εντοπιστεί και αξιολογηθεί όλοι οι κίνδυνοι, στη βάση μιας ειλικρινούς επικοινωνίας και ενός fair play. Γιατί η νομική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δίκαιο και την ηθική και αποτελεί τη βάση που επικοινωνούν και συναλλάσσονται οι άνθρωποι. Πάντα πίστευα και εξακολουθώ να το πιστεύω ότι ο φυσικός χώρος των δικηγόρων είναι τα δικηγορικά γραφεία. Εκεί είναι ο κόσμος μας και οι άνθρωποί μας, εκεί αναπτύσσονται η επιστήμη και οι καινοτόμες ιδέες, εκεί υπάρχουν οι ομάδες και η μεγαλύτερη πειθαρχία. Στα εσωτερικά, οργανωμένα πλαίσια των νομικών υπηρεσιών εταιρειών υπάρχει αναγκαστικά μεγαλύτερη εξειδίκευση, καθότι οι εταιρείες έχουν συγκεκριμένο σκοπό, γύρω από τον οποίον αναπτύσσονται. Πιστεύω πως επεκτείνονται οι γνώσεις και, κυρίως, οι δεξιότητες αν μεταξύ δικηγορικών γραφείων παρεμβληθεί, στην αρχή και προς το τέλος, η διέλευση από εσωτερικές υπηρεσίες. Στην αρχή για να καταλάβει ο δικηγόρος, δουλεύοντας μαζί με το management, ότι τα νομικά δεν είναι θεωρητική άσκηση αλλά έχουν ουσιαστικό "δια ταύτα" που χρησιμοποιείται στην πράξη, και στο τέλος -ή προς το τέλος- για να μπορέσει να συνδράμει στρατηγικά στις κατευθύνσεις που τίθενται. Στο ενδιάμεσο διάστημα μαθαίνει κανείς και εξειδικεύεται προκειμένου να καταλήξει στο συμπέρασμα, κατά τη δική μου εμπειρία και εκτίμηση, πως οτιδήποτε δεν δημιουργεί ακυρότητα ή επιφέρει ποινικές συνέπειες, είναι εφικτό. Και εκεί βρίσκεται και η ανεξάντλητη στον χρόνο δημιουργική ικανότητα του νομικού να

Τι είναι το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) και ποιο είναι το αντικείμενό σας; Το ΤΧΣ είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον νομικό υβρίδιο. Ένας ζωντανός οργανισμός απόλυτα εξειδικευμένος που παρακολουθεί και αλληλοεπιδρά με τις Τράπεζες. Στο πλαίσιο αυτό, η νομική υποστήριξη όλης της νομικής ομάδας του ΤΧΣ αφορά πρωτίστως στους τρόπους συνεργασίας με τις Τράπεζες. Ποιες οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια γυναίκα δικηγόρος σήμερα; Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε οι γυναίκες να έχουν ίσες ευκαιρίες για την ανάληψη υψηλών διοικητικών θέσεων; Τυχαίνει να είμαι η μόνη γυναίκα επικεφαλής νομική σύμβουλος στον τραπεζικό χώρο. Το λέω πιο πολύ σαν παρατήρηση. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον με την έννοια ότι η επιστήμη (η κάθε επιστήμη) είναι αυτή που ενώνει και δεν προβαίνει σε διακρίσεις. Η επιστήμη είναι, επίσης, αυτή που οριοθετεί συμπεριφορές. Όταν δε αναφέρω τη λέξη επιστήμη εννοώ ότι ο καθένας θα πρέπει να εκτιμάται στον χώρο του και να του αναγνωρίζεται η γνώση του. Αν αυτό έχει επιτευχθεί – που είναι προσωπική διαδρομή για τον καθένα όπως αυτός την επιλέγει – τότε ο χώρος είναι φύλα ουδέτερος. Η αντίληψη ότι οι γυναίκες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι ιδιαίτερο με βρίσκει αντίθετη, εκτός ακραίων περιστάσεων. Έχοντας πει αυτό, οφείλω να προσθέσω για λόγους ειλικρίνειας ότι η νομική επιστήμη και οι υψηλές διοικητικές θέσεις για όσους/ες τις επιλέγουν συχνά θέτουν ζητήματα χρόνου, γιατί το business δεν έχει χρονικούς ή τοπικούς περιορισμούς, αλλά κινείται διαρκώς. Εκεί είναι συχνά δύσκολο να βρεθεί ισορροπία, αλλά νομίζω πως αυτό αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άντρες και εξαρτάται τελικά από τις επιλογές που κάνουμε.

Η τυποποίηση -στο μέτρο του δυνατούεξοικονομεί χρόνο, λειτουργεί διδακτικά για τους νεότερους συναδέλφους και αφήνει περιθώριο για δημιουργική σκέψη

LAWYER _ 39

_INTERVIEW Έχοντας εργασθεί σε δικηγορικές εταιρείες του εξωτερικού, ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημεία προς βελτίωση της ελληνικής αγοράς παροχής υπηρεσιών; Έρχονται στο μυαλό μου πολλά παραδείγματα, θα μπορούσα να μιλάω ώρες, όμως θα εστιάσω πρώτα σε μία πραγματικότητα. Η ερώτηση αυτή είναι συνήθης και υπάρχουν πολλά συνέδρια που γίνονται ακριβώς για αυτό το θέμα. Όμως η απάντηση προϋποθέτει σύγκριση και η σύγκριση είναι εξ ορισμού άδικη, διότι η Ελλάδα είναι χώρα μικρή, με στοιχεία τοπικής, ούτε καν περιφερειακής, αγοράς. Το να υιοθετήσουν, λοιπόν, τα γραφεία δομές και μέτρα που ακολουθούνται στο εξωτερικό, θα σήμαινε μεγάλο κόστος. Χρειάστηκα περί τους 4 μήνες στο Λονδίνο για να συνειδητοποιήσω ότι το όνομα ενός μεγάλου δικηγορικού γραφείου, αλλά και η γλώσσα, σου δίνουν τη δυνατότητα να κινηθείς παντού στον κόσμο. Μου φαινόταν ασύλληπτο: Η πρωτοτυπία, η δυναμική και η δυνατότητα επέκτασης της δουλειάς είναι μοναδική. Και αυτό είναι εφικτό γιατί υπάρχει τυποποίηση κειμένων ανά αντικείμενο. Αν μπορώ να επισημάνω κάτι, αυτό είναι ότι η τυποποίηση - στο μέτρο του δυνατού - εξοικονομεί χρόνο, λειτουργεί διδακτικά για τους νεότερους συναδέλφους και αφήνει περιθώριο για δημιουργική σκέψη. Ένα άλλο πράγμα που με εντυπωσίασε, έχοντας εργασθεί σε αρκετά γραφεία στο εξωτερικό, είναι το γεγονός ότι τα ξένα (και όταν λέω τα "ξένα" εννοώ τα αγγλικά και αμερικάνικα) δικηγορικά γραφεία λειτουργούν ως εμπορικές εταιρείες, "απαλλαγμένες" από πρόσωπα.

και η στρατηγική προσέγγιση διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Αν, λοιπόν, έδινα μια συμβουλή σε νέους συναδέλφους, αυτή θα ήταν να μην περιορισθούν στις πολύ καλές τεχνικές γνώσεις, αλλά να προσπαθούν να αναπτύξουν και επικοινωνιακές δεξιότητες. Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε η παροχή νομικών υπηρεσιών να γίνει πιο πελατοκεντρική και φιλική στον χρήστη; Με το να μιλάει κανείς την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του. Θα φέρω ως παράδειγμα αυτό που είπε, ερμηνεύοντας έναν δικηγόρο, ο Denzel Washington στον Tom Hanks, στην ταινία Philadelphia: "Explain it to me as if I were a five-year-old", καθώς και μια συμβουλή που μου είχε δώσει ένας Άγγλος δικηγόρος, όταν σε ηλικία 24 ετών έκανα την πρώτη μου "απόπειρα" γνωμοδότησης: "Η γνωμοδότηση είναι μια γνώμη, για να πάρει απόφαση το business τμήμα της εταιρείας. Οι παραπομπές στη νομοθεσία χρειάζονται ώστε να μπορεί να ελεγχθεί η γνώμη από τον οποιονδήποτε δικηγόρο, όμως η γνωμοδότηση δεν έχει παραλήπτη τον δικηγόρο". Με αυτό θέλω να πω ότι τα νομικά δεν βρίσκονται σε ένα δικό τους, "παράλληλο σύμπαν". Αντιθέτως, εντάσσονται στον χώρο και τη γλώσσα εργασίας. Για αυτό και απαιτούν εξειδίκευση και θάρρος της γνώμης, ακόμη και αν αυτή δεν είναι αρεστή. Θα μου επιτρέψετε και ένα τελευταίο σχόλιο: Οι άνθρωποι επικοινωνούν με διαφόρους τρόπους. Στα νομικά επικοινωνούν με τη γραφή. Η γραφή διακρίνεται σε αριθμούς και γράμματα. Τα γράμματα έχουν νομικό ενδιαφέρον γιατί έχουν ρίσκο, δημιουργούν συνέπειες. Επιπλέον, οτιδήποτε αποτελείται από νούμερα και γράμματα επίσης παράγει νομικές συνέπειες. Δεδομένου ότι κάθε έγγραφο δημιουργείται για τον έξω κόσμο, υπάρχει δηλαδή, διέπεται (ρητά ή σιωπηρά) από δίκαιο, χρήζει νομικής αξιολόγησης ως προς τις συνέπειες που παράγει, με αποτέλεσμα όλα «τα χαρτιά» να είναι (δυνητικά) δεκτικά νομικής επεξεργασίας. Για να είναι αυτό δυνατό, χρειάζεται εξειδίκευση και γλώσσα κατανοητή στο business και, σε σύγχρονους όρους, κατανόηση στρατηγικής. ■

Η παροχή νομικών υπηρεσιών γίνεται πιο πελατοκεντρική και φιλική στον χρήστη, όταν ο δικηγόρος μιλά την ίδια γλώσσα με τον συνομιλητή του

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η αξία των νέων συνεργατών σε μία δικηγορική εταιρεία ή ένα νομικό τμήμα; Ας ξεκινήσουμε με ένα προσωπικό, ακλόνητο πιστεύω μου, που το ξέρουν όλοι όσοι έχουν δουλέψει μαζί μου: Οι νέοι άνθρωποι, εφόσον αξίζουν, πρέπει να προωθούνται, να πηγαίνουν μπροστά, να χαράσσουν δρόμους, να δημιουργούν. Αυτή είναι η πορεία και η φυσιολογική εξέλιξη και πρέπει οι παλαιότεροι να τους δίνουμε όλο τον χώρο να κυνηγήσουν το όνειρό τους. Να τους "βγάζουμε στο κλαρί" όπως συνηθίζω να λέω. Αρκεί να αξίζουν. Και η αξία δεν είναι έννοια μονοδιάστατη: πέρα από τη γνώση και την αφοσίωση χρειάζεται και το ήθος, αλλά και δεξιότητες άλλης μορφής, πιο σύγχρονες. Σε ανθρωποκεντρικά επαγγέλματα οι επικοινωνιακές δεξιότητες

40 _ LAWYER

presents ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΩΝ ΕΩΣ

22● 07●2022

ΥΠΟΒΑΛΕΤΕ ΤΙΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΕΣ ΣΑΣ

www.hrawards.gr ΚΡΙΤΙΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ Όλγα Επιτροπάκη Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής Chair in Management, Durham University Business School, UK

Ελεάννα Γαλανάκη

Ανδρέας Γιαννόπουλος

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Νεκταρία - Ειρήνη Καραμάνη

Μάριος Αδαμάκης Veolia North America

Αντώνης Γκορτζής

Κατερίνα Δασκαλάκη

Alshaya Enterprises

Ελληνικό Ινστιτούτο Επιχειρηματικής Ηθικής (EBEN)

ΣΕΒ

Άννα Μαμαλάκη

Σταύρος Μηλιώνης

Siemens, Italy

The Human Aspect LLC

Μάρθα Μυλωνά Congruent Value

Ανδρομάχη Νικόλας Αθανασοπούλου Ανδριώτης Queen Mary University of London, School of Business & Management

Ithra Dubai LLC

Δρ. Διονύσης Διονυσίου

Παναγιώτης Εμμανουηλίδης

Μελίτα Αρβανίτη Pictet Group

Δρ. Γεώργιος Θερίου

ALBA Graduate Business School, The American College of Greece

SABIC (ARAMCO Group),

Δρ. Μαρία Μιχαηλίδη

Ίρις Μπαλόγλου

Μαρία Μπικέ

Diversity Charter Ελλάδας

University of Nicosia

ICF Greece

Δημήτρης Πανόπουλος

Δρ. Νάνσυ Παπαλεξανδρή

Ελευθέριος Παρασκευάς

Κωνσταντίνος Τασούλης

Πέτρος Τόττας

Δημήτρης Τσουροπλής

Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Amazon

Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος

Michelman

Crescent Petroleum

ΧΟΡΗΓOΣ

Hellenic Coaching Association / EMCC Greece

Δρ. Ευαγγελία (Λήδα) Βασσάλου ΑΣΕΠ

Δήμητρα Ιορδάνογλου

Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος

Πάντειο Πανεπιστήμιο

Κωνσταντίνος Μποβολής

Δημήτρης Μπουραντάς

L’Oréal Italia

New York College

www.hrawards.gr

Περιεχόμενο: Σίσσυ Τζελεπίδου, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 258), Ε: stzelepidou @boussias.com Πληροφορίες-Συμμετοχές: Μαίρη Καλλιφείδα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 333), Ε: mkalifida@boussias.com Χορηγίες: Μαρίνα Καφέζα, Τ: 210 6617777 (εσωτ. 252), Ε: mkafeza@boussias.com

Official Publication

_ΟPINIONS

Σοφία Ν. Μανουσάκη

Λάμπρος Κ. Κώττης

Δικηγόρος, MSc Δίκαιο και Πληροφορική, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Δικηγόρος, LLM Global Criminal Law, University of Groningen MSc Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς (υποψ.)

Η ΦΡΕΝΙΤΙΔΑ ΤΩΝ NFTS:

Μία δυνητικά ανατρεπτική τεχνολογία. Σημείο των καιρών ή ήρθε για να μείνει; Σχεδόν καθημερινά μία καινούργια είδηση ξεπροβάλλει για την αγοραπωλησία NFTs με το τίμημα συχνά να είναι “αστρονομικό”. Τα NFTs είναι -πλέον- παντού. Θα μπορούσε -ποτέ- ο Antoni Gaudí να συλλάβει την ιδέα ότι το δημιούργημά του, Casa Batlló (κτήριο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO στη Βαρκελώνη), περίπου έναν αιώνα μετά, θα έπαιρνε τη μορφή NFT, το οποίο –μάλιστα– στις 10 Μαΐου 2022 δημοπρατήθηκε από τον οίκο Christie's για το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 1,38 εκατομμυρίων δολαρίων1; Προσφάτως, το διάσημο μοντέλο2, Bella Hadid μας κάλεσε να χαιρετίσουμε το project της, CY-B3LLA, το οποίο θα περιλαμβάνει 11.111 αποκλειστικά NFTs, που αναπαριστούν το ίδιο το μοντέλο, ψηφιοποιώντας –επί της ουσίας– την ύπαρξή της! Πολύ σύντομα οι λάτρεις της μόδας θα μπορούν να αγοράσουν τις αγαπημένες τους τσάντες Birkin, του οίκου μόδας Hermès, ψηφιοποιημένες, σε μορφή NFT, προκειμένου να τις “κρατάνε” στο μετασύμπαν!

42 _ LAWYER

Blockchain και NFTs: Εννοιολογική προσέγγιση Τι είναι όμως το NFT (Non-Fungible Token); Το NFT σημαίνει ότι κάτι δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ανταλλαγής με ένα άλλο αντικείμενο/ στοιχείο λόγω της μοναδικότητάς του (για παράδειγμα ένας πίνακας ζωγραφικής δεν μπορεί να είναι ίδιος με έναν άλλον και άρα δεν είναι ανταλλάξιμος). Αντιθέτως, τα ανταλλάξιμα αντικείμενα (fungible items), όπως φανερώνει και η ονομασία τους, μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ανταλλαγής, λ.χ. ο χρυσός ή ένα δολάριο (ένα δολάριο είναι πάντα ίσο με ένα άλλο δολάριο). Ωστόσο, sine qua non προϋπόθεση για την κατανόηση της έννοιας NFT είναι η κατανόηση της τεχνολογίας blockchain (“αλυσίδα συστοιχιών”), καθώς συχνά οι δύο έννοιες συγχέονται. Το blockchain συνιστά μία τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (distributed ledger technology ή DLT) και υποστηρίζεται ευρέως ότι είναι η απάντηση στο ερώτημα “Πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε ό,τι συμβαίνει online;”. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Σήμερα τα δεδομένα/οι συναλλαγές, σε μεγάλο ποσοστό, καταγράφονται σε τοπικές βάσεις δεδομένων σε μία κεντρική τοποθεσία (παραδοσιακές βάσεις δεδομένων). Αντιθέτως, το κατανεμημένο καθολικό είναι ένα ψηφιακό σύστημα καταγραφής, μία βάση δεδομένων, στην οποία καταγράφονται οι συναλλαγές και τα

στοιχεία τους, σε πολλαπλά σημεία ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα να κατανέμονται σε ένα δίκτυο πολλών υπολογιστών σε όλη την υφήλιο. Πρόκειται, δηλαδή, για μία αποκεντρωμένη (decentralized) τεχνολογία, μία τεχνολογία που δεν διαθέτει κεντρική αποθήκευση δεδομένων ή λειτουργίες κεντρικής διαχείρισης. Με άλλα λόγια, το blockchain είναι ουσιαστικά μία σειρά καταχωρίσεων, που αφορούν συναλλαγές, σε ένα δημόσιο κατάστιχο (ledger). Στην πραγματικότητα, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα εργαλείο καταγραφής της κυριότητας. Οι συναλλαγές ομαδοποιούνται, σχηματίζοντας συστοιχίες (“blocks”), οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με χρονολογική σειρά σχηματίζοντας μία αλυσίδα (“chain”). Πυρήνας και βασικός στόχος της “αρχιτεκτονικής” του blockchain είναι η ασφάλεια και η ακεραιότητα των δεδομένων και η διαφάνεια των συναλλαγών. Όλα αυτά επιτυγχάνονται μέσω της προστασίας της αλυσίδας με σύνθετους μαθηματικούς τύπους, οι οποίοι επιβεβαιώνουν την εγκυρότητά της. Τα εμπλεκόμενα μέρη, λοιπόν, κατοχυρώνουν τη συναλλαγή τους, αντίγραφο της οποίας αποθηκεύεται, και στη συνέχεια επιτυγχάνεται μία αλγοριθμική επιβεβαίωση, που αποτελεί δικλείδα ασφαλείας, διότι επιβεβαιώνεται η ασφάλεια και η διαφάνεια της εκάστοτε συναλλαγής, αποκλείοντας, στην πράξη, το ενδεχόμενο hacking ή παρεμβολής λ.χ. μιας τράπεζας. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, η έννοια των NFTs φαίνεται να γίνεται πιο αντιληπτή. Με την -ίσως πέραν του δέοντος- απλούστερη δυνατή διατύπωση, τα NFTs αποτελούν, ουσιαστικά, έναν online κώδικα. Πράγματι, οτιδήποτε -από ένα ζευγάρι συλλεκτικά γυαλιά ηλίου μέχρι έναν ναό ή έναν σπάνιο πίνακα ζωγραφικής- μπορεί να ψηφιοποιηθεί, μπορεί να λάβει τη μορφή ενός NFT, ήτοι ενός token, ενόςδηλαδή- ψηφιακού αρχείου ή -ορθότερα- μονάδων δεδομένων (data units). Οι εν λόγω μονάδες δεδομένων περιέχουν πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία του στοιχείου και είναι αποθηκευμένες, με μεθόδους κρυπτογράφησης, στην τεχνολογία blockchain, όπως εξετέθη ανωτέρω. Με αυτό τον τρόπο, ένα token, το οποίο μπορεί να αντιστοιχεί σε έναν συλλεκτικό πίνακα ή μία συλλεκτική τσάντα επώνυμου οίκου μόδας, καθίσταται ταυτοχρόνως ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο, αλλά και απόδειξη ιδιοκτησίας του (ψηφιακού περιουσιακού στοιχείου). Συμπεραίνεται, λοιπόν, ότι τα NFTs “υπάρχουν” στο blockchain και αναπαριστούν την ιδιοκτησία (κυριότητα) των μοναδικών αντικειμένων που αναπαριστούν. Ομολογουμένως, στην ψηφιακή εποχή, ως έως σήμερα την έχουμε γνωρίσει, είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί ο (“αρχικός”) ιδιοκτήτης ενός ψηφιακού αρχείου, καθώς αυτό μπορεί να αντιγραφεί, διανεμηθεί και αποκτηθεί από απεριόριστο αριθμό προσώπων. Η τεχνολογία των NFTs μπορεί να λύσει αυτό το πρόβλημα. Αν υποτεθεί ότι κάποιος έχει δημιουργήσει ένα έργο τέχνης, το οποίο αποτυπώνεται

«To project CY-B3LLA, αποκλειστικά NFTs του μοντέλου Bella Hadid» (Πηγή: https://nftnewspro.com/bella-hadid-is-launching-her-firstnft-collection-cy-b3lla/)

σε υλικό φορέα, μπορεί, στη συνέχεια, να πρωτοδημιουργήσει ένα NFT, δηλαδή να μετατρέψει το έργο του σε NFT, που σημαίνει ότι θα περιέχονται πληροφορίες, όπως ένα μοναδικό “αποτύπωμα” του αρχείου (unique fingerprint/hash), το όνομα token (token name) και το σύμβολο του token (token symbol). Αυτό που αποθηκεύεται στο blockchain είναι το token -και όχι το ίδιο το έργο τέχνης. Ακολούθως, ο δημιουργός αποκτά την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, έχοντας τη δυνατότητα πώλησης του token, μέσω μίας συναλλαγής που καταγράφεται στο blockchain (τα πρόσωπα της αγοραπωλησίας και το ποσό του τιμήματος), το οποίο με τη σειρά του εξασφαλίζει ότι αυτές οι πληροφορίες/καταγραφές δεν μπορούν ποτέ να αλλοιωθούν/παραποιηθούν. Πρέπει, λοιπόν, να καταστεί σαφές ότι δεν αποθηκεύεται το έργο τέχνης στο blockchain, αλλά τα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνδέονται με αυτό, ήτοι το μοναδικό “αποτύπωμα” του αρχείου (unique fingerprint/hash), το token name, το token symbol και ενδεχομένως ένας σύνδεσμος (link) προς το αρχείο που φιλοξενείται στο Διαπλανητικό Σύστημα Αρχείων (IPFS - InterPlanetary File System)3.

1. AthensVoice, Η Casa Batlló του Γκαουντί έγινε NFT και πωλήθηκε έναντι 1,38 εκατ. Δολαρίων”, Μάιος 2022, διαθέσιμο: https://www. athensvoice.gr/life/technology/757992-i-casa-batllo-toy-gkaoyntiegine-nft-kai-polithike-enanti-138-ekat-dolarion 2. Joyce Li, Bella Hadid Announces First-Ever NFT Collection, "CY-B3LLA", HypeBeast, 2022, διαθέσιμο: https://hypebeast. com/2022/5/bella-hadid-first-nft-colletion-cy-b3lla 3. Πρόκειται για ένα νέο peer-to-peer δίκτυο για την αποθήκευση και τον διαμοιρασμό δεδομένων-αρχείων σε ένα κατανεμημένο σύστημα αρχείων, το οποίο αποσκοπεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σήμερα γίνεται ο διαμοιρασμός, καθώς επιχειρεί να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες του μοντέλου πελάτη-εξυπηρετητή και του πρωτοκόλλου HTTP, ώστε να υπάρξει στο διαδίκτυο ασφάλεια και διαφάνεια. Το IPFS χρησιμοποιεί τη διευθυνσιοδότηση περιεχομένου για τη μοναδική ταυτοποίηση κάθε αρχείου

LAWYER _ 43

_ΟPINIONS Κρίσιμο είναι να τονιστεί ότι η ιδιαιτερότητα, και ίσως –εν τέλει– ο ίδιος ο λόγος της εξαιρετικής δημοφιλίας, ενός NFT είναι η μοναδικότητά του. Η ελληνική μετάφραση του όρου non fungible, δηλαδή μη ανταλλάξιμη, φαίνεται να αδυνατεί να συλλάβει το concept της μοναδικότητας ενός NFT, καθώς αυτά φυσικά και μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο trading, συχνά δε με αντίτιμο πολλών εκατομμυρίων. Αντιθέτως, το στοιχείο της μοναδικότητας είναι που διαφοροποιεί τα NFTs από άλλες τεχνολογίες του blockchain, όπως λ.χ. τα κρυπτονομίσματα, και έγκειται στο ότι αυτά (τα NFTs) συνδέονται με ένα μοναδικό (δεν υπάρχει άλλο ίδιο) στοιχείο. Σημαντική -κατά τη γνώμη των γραφόντων- είναι η πιο τεχνική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής του NFT, προκειμένου να γίνει αντιληπτή, σε τεχνικό επίπεδο, η έννοια της μοναδικότητας. O κώδικας NFT αποτελείται από διάφορα κομμάτια πληροφοριών. Το πρώτο βασικό στοιχείο ενός NFT είναι ένας αριθμός γνωστός ως tokenID, ο οποίος δημιουργείται κατά τη δημιουργία του διακριτικού. Το δεύτερο λέγεται contact address, δηλαδή μια διεύθυνση blockchain που μπορεί να προβληθεί παντού στον κόσμο, χρησιμοποιώντας έναν σαρωτή blockchain. Ο συνδυασμός των δύο αυτών στοιχείων, που εμπεριέχονται στο διακριτικό, καθιστούν το NFT μοναδικό. Μόνο ένα διακριτικό στον κόσμο υπάρχει με αυτόν τον συνδυασμό tokenID και contact address. Στον πυρήνα του, το NFT είναι απλώς ο εκάστοτε συνδυασμός των δύο αυτών αριθμών. Επιβεβλημένη κρίνεται, σε αυτό το σημείο, η απεικόνιση ενός NFT (πίνακας):

Ίσως τώρα διαφαίνεται ο λόγος της υψηλής δημοτικότητας των NFTs. Είναι, ακριβώς, αυτή η εγγενής μοναδικότητά τους, στοιχείο που ταυτίζεται απολύτως με τη μοναδικότητα ενός σπάνιου ή συλλεκτικού “αντικειμένου”, το οποίο ένας συλλέκτης θέλει μανιωδώς να προσθέσει στη συλλογή του, που τα κάνει περιζήτητα. Εν τέλει διαπιστώνεται ότι τη μορφή NFT μπορεί να λάβει οτιδήποτε είναι μοναδικό ή λόγω της φύσης του “περιορισμένο” και απαιτεί “απόδειξη” ιδιοκτησίας. Ουσιαστικά και απλούστερα, με την αγορά ενός NFT ο αγοραστής αποκτά κάτι που κανένας άλλος δεν μπορεί να έχει. Το ερώτημα είναι γιατί κάποια NFTs κοστίζουν εκατομμύρια; Προφανώς, στην ελεύθερη αγορά η αξία του προς πώληση πράγματος καθορίζεται από το τι είναι διατεθειμένος κάποιος να πληρώσει για να το αποκτήσει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η τιμή καθορίζεται από τη ζήτηση και συνεπώς μπορεί, ανά πάσα στιγμή, η αξία να αναδιαμορφωθεί, ακόμη και να εκμηδενιστεί, εάν δεν υπάρχει εκδήλωση ενδιαφέροντος αγοράς του, και παρά το γεγονός ότι κάποιος άλλος ενδεχομένως πλήρωσε εκατομμύρια για να το αποκτήσει. Τα NFTs αποτελούν επίσης “έξυπνα συμβόλαια” (smart contracts) που υπάρχουν στο blockchain και αποτυπώνουν τις μοναδικές “ιδιότητες” του πράγματος, τηρώντας αρχείο των προγενέστερων και μεταγενέστερων ιδιοκτητών. Έτσι, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, ένα NFT μπορεί να είναι προγραμματισμένο κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να προβλέπει το “δικαίωμα παρακολούθησης” και ως εκ τούτου, ο δημιουργός του NFT να εισπράττει ένα ποσοστό επί του τιμήματος κάθε μεταπώλησης του NFT μετά την πρώτη μεταβίβασή του.

NFTs και δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας: Μία όχι και τόσο ειδυλλιακή “συνύπαρξη” Εύλογα στο σημείο αυτό ανακύπτει το ερώτημα ποια η σχέση των NFTs και του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας. Πρόκειται άραγε τα NFTs να αποδειχθούν μία ανατρεπτική τεχνολογία; Η προβληματική των NFTs φαίνεται να επεκτείνεται σε δύο επίπεδα. Με αφετηρία την παραδοχή ότι οτιδήποτε μπορεί να ψηφιοποιηθεί, μπορεί, ακολούθως, να μετατραπεί σε NFT, γίνεται αντιληπτό ότι το έργο που μετατρέπεται σε NFT μπορεί να είναι αντικείμενο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας ή και όχι. Ενδιαφέρον, υπό το πρίσμα του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, παρουσιάζεται στην περίπτωση που το πρωτότυπο προστατευόμενο έργο λαμβάνει τη μορφή NFT, αφού, έως σήμερα, πολλά -προς πώληση- NFTs “αναπαριστούν” προστατευόμενα από την πνευματική ιδιοκτησία έργα.

Πηγή: Moringiello, Juliet M. and Odinet, Christopher K., “The Property Law of Tokens” (November 1, 2021).

U Iowa Legal Studies Research Paper No. 2021-44. Χρησιμοποιείται με έγγραφη άδεια των συγγραφέων και του νομικού περιοδικού

44 _ LAWYER

Σύγχυση επικρατεί αναφορικά με το τι, εν τέλει, αποκτάει ο αγοραστής του NFT. Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι με την “καταβολή του τιμήματος” αποκτάται το ίδιο το έργο (το ίδιο το artwork) και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτό. Η παρανόηση σε ένα βαθμό είναι δικαιολογημένη, λόγω του τιμήματος, το οποίο, όπως ήδη αναφέρθηκε, συχνά ανέρχεται σε εκατομμύρια, δίνοντας την εντύπωση προσπορισμού δικαιωμάτων επί του έργου, και μεταβίβασης των απολύτων δικαιωμάτων του δημιουργού (!), ενώ κατ’ ουσίαν η αγορά του NFT σημαίνει, απλώς και μόνο την αγορά των μεταδεδομένων, δηλαδή του κώδικα (του token). Συνεπώς, όπως εξετέθη ανωτέρω, η αγορά του NFT σηματοδοτεί την ιδιοκτησία και την καταγραφή της αγοραπωλησίας στο blockchain, δεδομένα τα οποία δεν μπορούν να αμφισβητηθούν ή να παραποιηθούν, αποδεικνύοντας κατά τον τρόπο αυτό την κυριότητα. Αν υποτεθεί ότι κάποιος δημιουργεί ένα έργο τέχνης σε μορφή NFT και το πουλήσει, -σύμφωνα με την τάση που στην πράξη φαίνεται να επικρατεί, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ακόμη νομοθετικό πλαίσιο-, ο αγοραστής του token αποκτά ιδιοκτησία επί του πρωτοτύπου (ψηφιακούNFT) έργου τέχνης, ενώ ο δημιουργός του NFT διατηρεί τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και το δικαίωμα αναπαραγωγής του έργου. Αυτό σημαίνει ότι ο δημιουργός μπορεί να πουλήσει το πρωτότυπο έργο στη μορφή NFT, αλλά μπορεί επίσης να πωλεί αντίτυπα. Τι συμβαίνει, όταν μετατρέπεται σε NFT ένα έργο που προστατεύεται με πνευματική ιδιοκτησία; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι απλή. Έως σήμερα, το ζήτημα αυτό ελάχιστα έχει απασχολήσει τη διεθνή και ευρωπαϊκή θεωρία και νομολογία, καθώς η τεχνική πολυπλοκότητα των τεχνολογιών των NFTs και του ίδιου του blockchain, έννοιες που ακόμη δεν έχουν πλήρως αποκωδικοποιηθεί και αποσαφηνισθεί για το νομικό κόσμο, δεν επιτρέπουν σαφή προσέγγιση, καθώς δεν είναι ακόμη αντιληπτή η πρακτική εφαρμογή και η λειτουργικότητα και σκοπιμότητα των τεχνολογιών αυτών. Έχει καταγραφεί περίπτωση (αφορά έργο του καλλιτέχνη Jean Michel Basquiat), όπου ο πωλητής του NFT (πλατφόρμα) θα μεταβίβαζε στον πλειοδότη τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου, καθώς και το δικαίωμα να καταστρέψει το πρωτότυπο έργο (!) και πλέον να υφίσταται μόνο σε μορφή NFT, υποστηρίζοντας ότι αυτή η δυνατότητα (καταστροφής του έργου) στη συνέχεια θα εκτόξευε την τιμή του NFT. Ωστόσο, όπως ήταν αναμενόμενο, δεδομένης της ανυπαρξίας άδειας ή σχετικού δικαιώματος για τη δημιουργία του NFT, η πώληση ματαιώθηκε και το αντικείμενο αφαιρέθηκε από τη δημοπρασία. Είναι σαφές, έως

Οτιδήποτε -από ένα ζευγάρι συλλεκτικά γυαλιά ηλίου μέχρι έναν ναό ή έναν σπάνιο πίνακα ζωγραφικής- μπορεί να ψηφιοποιηθεί, μπορεί να λάβει τη μορφή ενός NFT, ήτοι ενός token, ενός -δηλαδή- ψηφιακού αρχείου ή -ορθότερα- μονάδων δεδομένων αυτονόητο, ότι δεν είναι ανεκτή από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας η μεταβίβαση δικαιωμάτων επί του έργου, καθώς, τόσο στο ελληνικό δίκαιο όσο και σε αλλοδαπά, δικαιοπραξίες που αφορούν τη μεταβίβαση εξουσιών που απορρέουν από το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι άκυρες, εάν, μεταξύ άλλων, δεν καταρτισθούν εγγράφως. Έχει παρατηρηθεί ότι στις περισσότερες περιπτώσεις που έχει προβληθεί ο ισχυρισμός περί προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού από τη δημιουργία ενός NFT, τα ανακύπτοντα ζητήματα έχουν επιλυθεί εκτός δικαστηρίων με την αφαίρεση του δημοπρατούμενου αντικειμένου από τις πλατφόρμες πλειστηριασμού, με σκοπό την αποφυγή των συνεπειών των παραβιάσεων. Η τάση, βέβαια, δείχνει ότι είναι πολύ πιθανόν, -ενδεχομένως και άμεσα-, μία τέτοια υπόθεση να εκδικαστεί, οπότε σίγουρα θα τεθεί και θα πρέπει να εξεταστεί το ερώτημα αν η “μετατροπή” πρωτότυπου έργου σε NFT πράγματι παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού. Στο σημείο αυτό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπόθεση της Lavinia Osbourne, η οποία απασχόλησε το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου, ιδρύτρια του “Women in Blockchain Talks”, η οποία προσέφυγε στο Δικαστήριο υποστηρίζοντας ότι δύο ψηφιακά έργα από τη συλλογή Boss Beauties, (μια πρωτοβουλία βασισμένη στην τεχνολογία NFT, με σκοπό τη “δημιουργία ευκαιριών” και τη συγκέντρωση κεφαλαίων για γυναίκες) είχαν κλαπεί από το ηλεκτρονικό πορτοφόλι της. Το Δικαστήριο, στην απόφασή του, φέρεται να αναγνώρισε τα NFTs ως “ιδιοκτησία” (property), μία απόφαση που LAWYER _ 45

_ΟPINIONS αναμένεται να καθορίσει τη νομική αντιμετώπιση των NFTs στις διαφορές που αφορούν την ψηφιακή τέχνη. Τα tokens που αναπαριστούσαν τα NFTs κατέληξαν σε δύο ανώνυμους λογαριασμούς στο OpenSea και προκειμένου η Osbourne να τα ανακτήσει, κατέθεσε αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά του OpenSea. Ο δικαστής, κρίνοντας ότι τα NFTs συνιστούν ιδιοκτησία, απεφάνθη ότι το OpenSea όφειλε να δεσμεύσει τους λογαριασμούς, ώστε τα NFTs να μην μπορούν να μετακινηθούν ή να αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής, και να παρασχεθούν πληροφορίες σχετικά με τους δύο κατόχους των λογαριασμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Αμερική τα NFTs αντιμετωπίζονται ήδη ως μορφή ιδιοκτησίας (μεταξύ άλλων και για φορολογικούς σκοπούς) και έτσι ο ιδιοκτήτης ενός NFT έχει το δικαίωμα να το μεταβιβάσει ή να αποκλείσει άλλους από αυτό. Το καίριο σημείο, λοιπόν, σε αυτήν την υπόθεση, στην οποία, ωστόσο, δεν γίνεται λόγος περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, είναι ότι το token είναι μία μορφή περιουσιακού στοιχείου, που μπορεί να δεσμευθεί ή και να κατασχεθεί.

Συμπερασματικές σκέψεις Έχοντας εκθέσει τα ανωτέρω, το ερώτημα που αναδύεται είναι το εξής: “Γιατί κάποιος να διαθέσει τα προαναφερθέντα ποσά για να αγοράσει έναν κώδικα αποθηκευμένο στην τεχνολογία blockchain;” Διαφορετικά, για ποιο λόγο τα NFTs έχουν συνεπάρει τόσο τους χρήστες του Διαδικτύου; Η απάντηση φαίνεται να είναι πολυδιάστατη. Η υποστήριξη μίας νέας μορφής “μετα-τέχνης”, αλλά και η υποστήριξη των ίδιων των καλλιτεχνών που έχουν αρχίσει να πειραματίζονται με τα NFTs, η ασφάλεια και η διαφάνεια των νέων, σύνθετων, αυτών τεχνολογιών, το λεγόμενο “φθηνό χρήμα” (cheap money), αλλά και η ίδια η “high risk-high gain” φύση της επένδυσης σε NFTs, αποτελούν, ακροθιγώς, κάποιους από τους λόγους. Μέρος της απάντησης, επίσης, έγκειται στο ότι οι αγοραστές των NFTs θέλουν, απλώς, να έχουν έναν ρόλο στο “ματαιοδοξο παιχνίδι” της δημιουργίας και αγοραπωλησίας NFTs, που φαίνεται να έχει, ήδη, γίνει μόδα. Εξαιρετικά εύποροι άνθρωποι, οι οποίοι δύνανται να διαθέσουν υψηλά ποσά, αποφασίζουν να επενδύσουν στα NFTs ή επιθυμούν, απλώς, να αποκτήσουν κάτι που κανείς άλλος δεν μπορεί να έχει. Όπως προεξετέθη, η μοναδικότητα ενός NFT εξυπηρετεί πλήρως την πρόθεση της λεγόμενης επιδεικτικής κατανάλωσης (conspicuous consumption), (σύνηθες) χαρακτηριστικό ανθρώπων, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να καταβάλουν το τίμημα, ανεξαρτήτως ύψους, για την αγορά

ενός κώδικα! Δεν μπορεί παρά να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η τεχνολογία των NFTs έχει, σε πολλές περιπτώσεις, συσχετιστεί και με την τέλεση του αδικήματος του ξεπλύματος χρήματος. Κατά την κρίση των γραφόντων, η ίδια η τεχνολογία του blockchain αποτελεί απεικόνιση των άπειρων, αλλά συχνά δυσνόητων, στην πράξη, δυνατοτήτων του χαοτικού εργαλείου, που αποκαλούμε Διαδίκτυο. Η τεχνολογία, έως σήμερα, συνεχώς επιβεβαιώνει και αποδεικνύει ότι εξελίσσεται με γεωμετρική πρόοδο και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με βεβαιότητα τι αλλαγές θα έχουν συντελεστεί στην επόμενη πενταετία. Αμφότεροι οι γράφοντες εκτιμούν, ωστόσο, ότι το blockchain “ήρθε για να μείνει”, διότι επιλύει ζητήματα σχετιζόμενα με την ακεραιότητα των δεδομένων, τη διαφάνεια και την ασφάλεια των συναλλαγών του Διαδικτύου, εξέλιξη εκ των συνθηκών αναγκαία και επιβεβλημένη. Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά τα NFTs, η απάντηση δεν δύναται να δοθεί με την ίδια βεβαιότητα. Ωστόσο, κοινή εκτίμηση αμφοτέρων είναι ότι η αγορά των NFTs, με την ευρεία έννοια του όρου, όπως, άλλωστε και κάθε αγορά, όπου οι τιμές είναι όχι μόνο ασταθείς, αλλά και εντελώς απρόβλεπτες,- δεν θα αφήσει αδιάφορους και αμέτοχους τους νομοθέτες, οι οποίοι μοιραία θα κληθούν να κατανοήσουν την έκταση της απάτης, του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, της χειραγώγησης των τιμών, των ζητημάτων που σχετίζονται με την πνευματική ιδιοκτησία, αλλά και των λοιπών ζητημάτων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν βλάβη. Αν και, σίγουρα, -όπως επιβεβαιώνει το παρελθόν αναφορικά με τη ρύθμιση νέων τεχνολογιών- θα απαιτηθεί αρκετός χρόνος -ώστε να αποφευχθούν πιθανές αστοχίες- για τη διαμόρφωση ενός σαφούς νομοθετικού πλαισίου και για τη καθοδήγηση προς τους συμμετέχοντες στην αγορά NFT, αναμένεται οι νομοθέτες, αλλά και η νομολογία των δικαστηρίων, να προσπαθήσουν να καταπολεμήσουν κατάφωρες παραβιάσεις και παρανομίες. Ίσως, αυτή η ρύθμιση, αυτομάτως, αφαιρέσει κομμάτι της “γοητείας” των -με την ισχύουσα κατάστασηπλήρως αρρύθμιστων και νομικά “αχειραγώγητων” NFTs, με αποτέλεσμα, ίσως, να αποδειχθούν μία λαμπερή φούσκα! Ή και όχι…! ■

Στην πραγματικότητα η αγορά του NFT σημαίνει απλώς και μόνο την αγορά των μεταδεδομένων, δηλαδή του κώδικα (του token)

46 _ LAWYER

Η στρατηγική επιλογή στην ενημέρωση

WATT+VOLT: Έμφαση στην οργανική ανάπτυξη και διπλασιασμός του ανθρώπινου δυναμικού Το ημερήσιο newsletter της BOUSSIAS είναι ένα πολύτιμο στρατηγικό εργαλείο για τους #1b3665 επαγγελματίες του κλάδου του Ανθρώπινου Δυναμικού.

Γ. Παυλάκος: «Σχεδιάζουμε επιπλέον προσλήψεις το 2021»

Καθημερινά στο Inbox σας, όλες οι ειδήσεις για την HR κοινότητα, Τον τίτλο της No. 1 αναπτυσσόμενης εταιρείας στην Ελλάδα για μετακινήσεις στελεχών, το 2020 απέσπασε η WATT+VOLT από τους Financial Times, νέες συνεργασίες, διεθνείς εξελίξεις αριθμώντας περισσότερα από 47 καταστήματα στην Ελλάδα. κ.α. παρέχουν ένα σημαντικό «Αυτή τη στιγμή απασχολούνται συνολικά 330 εργαζόμενοι, ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους εκ των οποίων το 56% εντάχθηκε στην εταιρεία Ιανουάριο decision makersαπό τηςτον αγοράς.

του 2019, ενώ βάσει του πλάνου για το 2021 αναμένεται η πρόσληψη 131 ατόμων επιπλέον» εξήγησε στο Workforce, Εγγραφείτε ο Γιώργος Παυλάκος, HR Director της εταιρείας σημειώνοντας την έμφαση που δίνει η WATT+VOLT στην οργανική ανάπτυξη. δοκιμαστικά Γιώργος Παυλάκος Η συντριπτική πλειονότητα των εν λόγω για προσλήψεων 1 μήνα πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά από την Διεύθυνση Ανθρώπινου Δυναμικού της εταιρείας, ενώ από τον Οκτώβριο του 2020 υπήρξε συνεργασία με τέσσερα recruiting agencies, προκειμένου να καλυφθούν ορισμένες θέσεις πωλήσεων, γεγονός που οφείλεται αφενός στην αμεσότητα που απαιτούνταν και αφετέρου στις ιδιαιτερότητες των θέσεων αυτών. Επιπροσθέτως, ο Γ. Παυλάκος αναφέρθηκε στη χρονιά που ολοκληρώνεται, τονίζοντας πως η εταιρεία δεν επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την επιβολή των lockdown και συνέχισε τόσο το πλάνο νέων προσλήψεων όσο και τις συμφωνίες για νέα καταστήματα. «Μόνο στο 1ο lockdown χρειάστηκε να τοποθετηθεί ένα μικρό ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ποσοστό των εργαζομένωνΥπεύθυνος μας σε αναστολή, κάτιΤ:που δεν απαιτήθηκε στο 2ο λόγω της Συνδρομών: Δημήτρης Φαραό, 210 6617 777 (εσωτ.

102), Ε: farao@boussias.com Υπεύθυνη Διαφήμισης: Μαρίνα Καφέζα, Τ: 210 6617 777 (εσωτ. 252), Ε: mkafeza@boussias.com μεγαλύτερης προετοιμασίας μας και της απασχόλησης των ρόλων που επηρεάζονταν -όπως π.χ. οι πωλητές d2d- σε άλλα έργα που τρέχουν στην εταιρεία» κατέληξε.

_ΟPINIONS

Ρήτρα Αναπροσαρμογής Χρεώσεων Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας Διελκυστίνδα ανάκτησης του χονδρεμπορικού κόστους και καταναλωτικής διαφάνειας Η «Ρήτρα Αναπροσαρμογής». Είναι νομικό ή κοινωνικοοικονομικό ζήτημα;

Ευάγγελος Ι. Μαργαρίτης Δικηγόρος, Δρ. Νομικής, Post – Doc Αστικού Δικαίου Νομικής Αθηνών, CIPP/E

Οι προμηθευτές εισήγαγαν τη Ρήτρα «μονομερώς» και σε ενάσκηση δικαιωμάτων που επεφύλασσαν για αυτούς στους γενικούς όρους των συμβάσεών τους, που παρείχαν δικαίωμα για μονομερή αναπροσαρμογή των χρεώσεων προμήθειας. Καταναλωτικές οργανώσεις αμφισβήτησαν τόσο τη διαφάνεια της Ρήτρας, υποστηρίζοντας πως ο μέσος καταναλωτής δεν μπορούσε ούτε είχε τη δυνατότητα να λάβει πραγματική γνώση της λειτουργίας της Ρήτρας λόγω του περίπλοκου χαρακτήρα της, όσο και τη νομιμότητα αυτής, υποστηρίζοντας ότι οι σχετικοί περί της αναπροσαρμογής των χρεώσεων γενικοί όροι είναι καταχρηστικοί, ως διαταράσσοντες την ισορροπία καταναλωτή/προμηθευτή. Ακολουθούν μερικές σκέψεις για τον σχετικό μηχανισμό.

«Φουσκωμένοι λογαριασμοί κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος». Μια τετριμμένη δημοσιογραφικά φράση τους τελευταίους μήνες που κυριαρχεί σε όλα τα ηλεκτρονικά και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Είναι γεγονός ότι όλοι, τόσο οικιακοί καταναλωτές χαμηλής τάσης όσο και επιχειρήσεις, έπαθαν «ηλεκτροπληξία» όταν κλήθηκαν να ανοίξουν τους λογαριασμούς κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας (η/ε) το τελευταίο διάστημα, λόγω του αδιαμφισβήτητου και πασίδηλου γεγονότος της αύξησης των χρεώσεων προμήθειας η/ε. Πολλοί έσπευσαν να αποδώσουν τις αυξήσεις στην περιβόητη Ρήτρα Αναπροσαρμογής Χρεώσεων Προμήθειας (Ρήτρα), τη λειτουργία της οποίας δεν διστάζουν να καταδικάζουν ως αδιαφανή, υπερβολική και εν πολλοίς ακατανόητη. Η συγκυρία της ένταξης της Ρήτρας στον μηχανισμό τιμολόγησης των πελατών των προμηθευτών η/ε συνέπεσε με την κατακόρυφη αύξηση του χονδρεμπορικού κόστους στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο με τη σειρά του επηρεάστηκε άμεσα από την αλματώδη άνοδο στις τιμές του φυσικού αερίου, το οποίο αποτελεί τη βασική πρώτη ύλη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και αποτελεί το μεγαλύτερο συστατικό του ενεργειακού μείγματος.

Ο Μηχανισμός της Ρήτρας Η Ρήτρα αποτελεί μηχανισμό αναπροσαρμογής των χρεώσεων για την προμήθεια η/ε, η οποία αποτελείται από έναν μαθηματικό τύπο, που συνίσταται σε μια πρώτου βαθμού συνάρτηση. Η Ρήτρα «ενεργοποιείται», δηλαδή οι χρεώσεις προμήθειας υπολογίζονται βάσει αυτής και όχι επί τη βάση της «βασικής χρέωσης» ανά KWh, όταν ένα μέγεθος «x» υπερβαίνει κάποια όρια, ή υπολείπεται αυτών. Αν τα υπερβαίνει, τότε η αναπροσαρμογή των χρεώσεων προμήθειας επιβαρύνει την τιμή και οδηγεί σε πρόσθετη χρέωση - αν υπολείπεται τούτων, η 48 _ LAWYER

αναπαροσαρμογή των χρεώσεων οδηγεί σε μείωση της βασικής τιμής κατανάλωσης. Η Ρήτρα είναι εν πολλοίς ένας μαθηματικός τύπος, ο οποίος αποτελείται από «σταθερά μεγέθη», ήτοι προκαθορισμένα από κάθε προμηθευτή αριθμητικά στοιχεία που αναφέρονται στο χρηματικό κόστος ανά μονάδα ενέργειας, και ένα μόνο μεταβλητό μέγεθος (το μέγεθος «x»), το δεδομένο ύψος του οποίου τη στιγμή που υπολογίζεται η χρέωση κατανάλωσης θα οδηγήσει ή όχι στην «ενεργοποίηση της Ρήτρας». Έτσι, όταν το μέγεθος «x» κείται πέραν από το προκαθορισμένο εύρος ασφαλείας, το οποίο αποτυπώνεται στον εν λόγω τύπο, τότε ανάλογα με το αν το x είναι μεγαλύτερο ή μικρότερο από τα όρια, θα εκτελεστούν οι σχετικοί υπολογισμοί και θα εξαχθεί η χρέωση προμήθειας ανά KWh καταναλισκόμενης ενέργειας. Προς την κατεύθυνση της τυποποίησης της ανωτέρω ρήτρας αναπροσαρμογής, η Ρ.Α.Ε. συνέπτυξε τις συστάσεις της σε έναν μαθηματικό τύπο, ο οποίος έχει την ακόλουθη μορφή:

C(χ) =

{

α * (χ ― Ll) + b, 0, α * (χ ― Lu) + b,

χ < Ll Ll < χ < Lu χ > Lu

Η Σύσταση 409/2020 της ΡΑΕ Πιο αναλυτικά, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) αποφάσισε να συστήσει προς τους προμηθευτές η/ε ένα «πρότυπο» ρήτρας αναπροσαρμογής του κόστους, με σκοπό την ενίσχυση της διαφάνειας όσον αφορά χρεώσεις πελατών, αλλά και την προαγωγή της συγκρισιμότητας και επαληθευσιμότητας των χρεώσεων των προμηθευτών. Προς το σκοπό αυτό εξέδωσε την υπ’ αριθ. 409/2020 Απόφασή της με τίτλο «Κατευθυντήριες Οδηγίες για τη διαφάνεια και την επαληθευσιμότητα των χρεώσεων στο ανταγωνιστικό σκέλος των τιμολογίων ΧΤ». Με την απόφασή της αυτή η Ρ.Α.Ε.: α) ε πέβαλε στους Προμηθευτές την υποχρέωση παροχής τουλάχιστον ενός σταθερού τιμολογίου, β) τυποποίησε την ονομασία της ρήτρας αναπροσαρμογής, ορίζοντας ότι η διακύμανση οφείλει να γίνεται βάσει ενός μόνο μεγέθους της αγοράς, το οποίο να είναι εύκολα προσβάσιμο και επαληθεύσιμο από τον μέσο καταναλωτή, γ) τ υποποίησε τη μεθοδολογία της ρήτρας αναπροσαρμογής ώστε να είναι σαφέστερος και περισσότερο κατανοητός ο υπολογισμός της και δ) σ υνέστησε να καθορίζεται η «περιοχή ασφαλείας», δηλαδή το εύρος τιμών πέραν του οποίου αναπροσαρμόζεται η χρέωση προμήθειας, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται η ανάγκη ενεργοποίησης του μηχανισμού αναπροσαρμογής. Τυποποίησε δε τη Ρήτρα ως άνω.

Ποιο είναι το «μέγεθος x» που αναφέραμε; Η Ρ.Α.Ε. θεώρησε ότι η εν λόγω ρήτρα πρέπει αφ’ ενός να συνδέεται με ένα σαφώς ορισμένο και δημοσιευμένο μέγεθος της αγοράς και αφετέρου να ταυτίζεται το χρονικό διάστημα της εφαρμογής της ρήτρας με την περίοδο που αφορά ο Εκκαθαριστικός λογαριασμός κατανάλωσης. Για τον λόγο αυτό η Ρ.Α.Ε. προχώρησε με την ανωτέρω απόφασή της στη θεσμοθέτηση ενός σαφώς καθορισμένου πλαισίου αναφοράς για τη ρήτρα αναπροσαρμογής στα κυμαινόμενα τιμολόγια των προμηθευτών με βασικούς στόχους: α) την απλούστευση των κανόνων υπολογισμού και εφαρμογής της ρήτρας αναπροσαρμογής, β) την τυποποίησή της με βάση την Οριακή Τιμή Συστήματος (ΟΤΣ), κατά τη λειτουργία του προϊσχύσαντος μοντέλου αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και, αντίστοιχα το μεσοσταθμικό κόστος της αγοράς της επόμενης ημέρας, κατά τη λειτουργία του Target Model, συνυπολογιζομένων των απωλειών δικτύου. Η βασική λειτουργία της Ρήτρας ήταν η συμμόρφωση με την «αρχή της κοστοστρέφειας», όπως αποτυπώνεται στο Παράρτημα ΙΙ του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής ενέργειας (ΚΠΗΕ). Με βάση την αρχή αυτή, κάθε Προμηθευτής οφείλει να ανακτά από τους πελάτες του το χονδρεμπορικό κόστος του, ή με άλλα λόγια, απαγορεύεται να πωλεί «κάτω του κόστους». Έτσι, η αναπροσαρμογή των χρεώσεων προμήθειας δυνάμει της Ρήτρας θα είχε πάντα ως σκοπό την κάλυψη του εν λόγω κόστους πλέον ενός ευλόγου περιθωρίου κέρδους του προμηθευτή.

Η υιοθέτηση της Ρήτρας από τους Προμηθευτές Πριν την παράθεση κάποιων αντανακλαστικών σκέψεων γύρω από τη νομιμότητα της Ρήτρας, πρέπει να αναφερθεί ότι δεν είναι η πρώτη ρήτρα αναπροσαρμογής που είχε ενταχθεί στις συμβάσεις κατανάλωσης η/ε. Στην οικεία αγορά, όπως διαπιστώνει και η Ρ.Α.Ε., εφαρμοζόταν διαφορετική μεθοδολογία για τον υπολογισμό της αναπροσαρμογής της χρέωσης, αφού επιλέγονταν μία ή περισσότερες διαφορετικές παράμετροι του κόστους της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με διαφορετικές κατά κανόνα ονομασίες στον εκάστοτε μηχανισμό, π.χ. η ρήτρα κόστους δικαιωμάτων εκπομπών Διοξειδίου του Άνθρακα («Ρήτρα CO2»). Κατόπιν της τυποποίησης της Ρήτρας με την ως άνω απόφαση, οι Προμηθευτές μπορούσαν να την υιοθετήσουν είτε «αυτούσια», είτε να προβούν στην υιοθέτηση «ισοδύναμου μέτρου». Το οποίο και έκαναν, υιοθετώντας ως μηχανισμό αναπροσαρμογών έναν μαθηματικό τύπο με σταθερές τιμές ορισμένες εκ των προτέρων, στον οποίο το μόνο μεταβλητό θα ήταν το «μέγεθος x», η οριακή τιμή συστήματος (ΟΤΣ) όπως δημοσιεύεται από το Χρηματιστήριο Ενέργειας (γνωστή και ως day – ahead market price (DAM).

LAWYER _ 49

_ΟPINIONS Πλέον, λοιπόν, ήδη από τις αρχές του 2021 και κατόπιν της έναρξης λειτουργίας του Χρηματιστηρίου Ενέργειας, υιοθετήθηκε μια ρήτρα από κάθε προμηθευτή. Το προκαθορισμένο «εύρος ασφαλείας» που αναφέρθηκε, εκτός του οποίου δεν ενεργοποιείται η ρήτρα αναπροσαρμογής, προκαθορίστηκε από κάθε προμηθευτή όριο το οποίο ήταν κατά προσέγεγιση από 35 – 45 €, κάτω όριο, έως 45 – 55 €, άνω όριο, ανά MWh, και υπολογίστηκε με ιστορικά δεδομένα της περιόδου προ της εφαρμογής της ρήτρας για την τιμή της MWh, η οποία κυμαινόταν κοντά στις εν λόγω τιμές. Το επόμενο διάστημα, όμως, οι τιμές εκτοξεύτηκαν με αποτέλεσμα η Ρήτρα να είναι μόνιμα ενεργοποιημένη και, άρα, να εμφανίζονται οι χρεώσεις που όλοι είδαμε. Μπορούν όμως αυτές οι χρεώσεις να αποδοθούν αποκλειστικά στη Ρήτρα, όταν το κόστος η/ε διεθνώς είναι τόσο αυξημένο και επηρεάζεται από ακραία γεωπολιτικά γεγονότα, όπως και το κόστος φυσικού αερίου, που αποτελεί την πρώτη ύλη;

διαφάνειας και νομιμότητάς της. Σύμμαχό τους είχαν, μάλιστα, μεγάλη μερίδα της δικηγορικής κοινότητας – ενδεικτικό ότι ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών διοργάνωσε εκδήλωση και έθεσε στη διάθεση των Μελών του Γνωμοδότηση, παρενέβη, δε, και στις εκκρεμείς δίκες συλλογικών αγωγών κατά μείζονος προμηθευτή. Υποστήριξαν ότι τούτος ο όρος και συνιστά «ανέντακτο» όρο, αλλά και αδιαφανή, όπως και καταχρηστικό εν στενή εννοία, αφού λόγω της περιπλοκότητάς του εμποδίζει τον καταναλωτή να λάβει αληθινή γνώση του περιεχομένου του και, άρα, οδηγεί σε διατάραξη της συμβατικής ισορροπίας. Από την άλλη, μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι ένας τέτοιος όρος αφορά τη σχέση «τιμήματος» δηλαδή παροχής και αντιπαροχής και επομένως δεν ελέγχεται ως προς την καταχρηστικότητά του, παρά μόνο ως προς τη διαφάνειά του, τεκμήριο για την οποία αποτελεί η υιοθέτηση της Ρήτρας. Επίσης, ότι ακόμη και αν δεν είχαν συμβατικό δικαίωμα οι προμηθευτές να τροποποιήσουν τη σύμβαση και ότι οι σχετικοί όροι περί μονομερούς τροποποίησης αυτής είναι άκυροι, θα δημιουργηθεί κενό το οποίο δεν μπορεί να πληρωθεί με άλλο τρόπο ως προς το ζήτημα αυτό, ήτοι την αναπροσαρμογή της χρέωσης, παρά μόνο με κάλυψη του κενού με βάση τον τύπο της Ρ.Α.Ε., ήτοι καταλήγουμε στο ίδιο αποτέλεσμα.

Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της Ρήτρας Και πλέον διερχόμαστε στις νομικές σκέψεις. Βασικό επιχείρημα των προμηθευτών ήταν ότι η συμμόρφωση με τη σύσταση της Ρ.Α.Ε. θα παρήγαγε τεκμήριο διαφάνειας. Αναφέρεται στην ως άνω σύσταση «Στην περίπτωση της αυτόβουλης υιοθέτησης από τους Προμηθευτές της προτεινόμενης από τη ΡΑΕ τυποποιημένης μορφής της Χρέωσης Προμήθειας, η Αρχή θα τεκμαίρει ότι τα σχετικά τιμολόγια πληρούν την προϋπόθεση της διαφάνειας». Έτσι, προέβησαν στην ενσωμάτωση της Ρήτρας στα τιμολόγια, για να επιτύχουν την αναπροσαρμογή τους με σκοπό την κάλυψη του κόστους χονδρεμπορικής απόκτησης της ενέργειας κατά την αρχή της κοστοστρέφειας. Οι καταναλωτικές οργανώσεις διαμαρτυρήθηκαν και κατά του τρόπου εισαγωγής της Ρήτρας, και κατά της

Η επόμενη μέρα Ήδη με τα πρόσφατα νομοθετικά μέτρα (άρθρο 138 του Ν. 4957/2022) το πρόβλημα φαίνεται να εκλείπει. Για την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας από την 1η Αυγούστου 2022 έως την 1η Ιουλίου 2023 δεν εφαρμόζεται σε κυμαινόμενα τιμολόγια προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας χρέωση ρήτρας αναπροσαρμογής ή αντίστοιχης ρήτρας, η οποία συνδέεται με τη διακύμανση μεγεθών της χονδρεμπορικής αγοράς, είτε πρόκειται για τιμολόγια με διακριτή αναγραφή της ανωτέρω ρήτρας είτε για τιμολόγια χωρίς διακριτή αναγραφή αυτής. Μάλιστα, προβλέπεται ότι η ανακοίνωση των χρεώσεων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας διενεργείται έως την 10η Ιουλίου 2022 και οι λογαριασμοί κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, έναντι και εκκαθαριστικοί, οι οποίοι εκδίδονται μετά την έναρξη ισχύος του παρόντος, αποτυπώνουν σε ειδικό πεδίο και με σχετική σημείωση τις χρεώσεις ρήτρας αναπροσαρμογής ή αντίστοιχης χρέωσης, οι οποίες αφορούν στην περίοδο κατανάλωσης πριν την 1η Αυγούστου 2022. Αναμένουμε με αγωνία, όμως, τα αποτελέσματα επί των συλλογικών αγωγών που ασκήθηκαν και δικάστηκαν από το ΠΠρΑΘ και ιδίως τις νομικές κρίσεις για τη σχέση δικαίου καταναλωτή και ενέργειας, ιδίως του ΚΠΗΕ, ο οποίος περιέχει ειδικές απαιτήσεις ενωσιακής προέλευσης σχετικά με την ενημέρωση των πελατών η/ε. ■

Με βάση την «αρχή της κοστοστρέφειας», κάθε Προμηθευτής οφείλει να ανακτά από τους πελάτες του το χονδρεμπορικό κόστος του, ή με άλλα λόγια, απαγορεύεται να πωλεί «κάτω του κόστους» 50 _ LAWYER

_EVENTS

2ο Συνέδριο “QUO VADIS AI?” ΠΟΙΟ ΜΈΛΛΟΝ ΓΙΑ / ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΉ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗ;

Την Παρασκευή 17 Ιουνίου 2022 διεξήχθη, στο ξενοδοχείο Divani Caravel, το 2ο Συνέδριο “QUO VADIS AI?”, υπό την αιγίδα της Α.Ε. ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ. Το Συνέδριο συνδιοργάνωσαν ο Eυρωπαϊκός Οργανισμός Δημοσίου Δικαίου (European Public Law OrganizationEPLO), το Ινστιτούτο για το Δίκαιο Προστασίας της Ιδιωτικότητας, των Προσωπικών Δεδομένων και την Τεχνολογία, το Ινστιτούτο για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη και η BOUSSIAS, με την υποστήριξη των χορηγών Microsoft και Performance.

Ξ

εκινώντας το Συνέδριο, ο κ. Σπυρίδων Ι. Φλογαΐτης, Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Αθηνών Διευθυντής Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου, απηύθυνε χαιρετισμό προς τους συνέδρους, συγχαίροντας τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό και τους κκ. Νικόλα Κανελλόπουλο και Λίλιαν Μήτρου για την καινοτομία και τις πρωτοβουλίες που φέρουν στον χώρο που υπηρετούν, τον κ. Παναγιώτη Πικραμμένο, Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, ο οποίος τιμά το έργο του Οργανισμού και την α.ε. Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, υπό την αιγίδα της οποίας πραγματοποιείται το εν λόγω Συνέδριο, αναγνωρίζοντας το σπουδαίο της έργο. Ακολούθησαν εισαγωγικές ομιλίες από τους κκ. Παναγιώτη Πικραμμένο, Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης και Κώστα Τσιάρα, Υπουργό Δικαιοσύνης, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε ο κ. Νικόλας Κανελλόπουλος, Δικηγόρος, Πρόεδρος του Ινστιτούτου για τη Δικαιοσύνη και την Ανάπτυξη, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO). Συγκεκριμένα, ο κ. Πικραμμένος αναφέρθηκε στην εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και στην επίδρασή της στη ζωή του ανθρώπου, σχολιάζοντας παράλληλα ότι εκτός από τα πλεονεκτήματα, προκύπτουν και σημαντικοί κίνδυνοι από την εξέλιξη αυτή της τεχνολογίας. Τέτοιοι κίνδυνοι είναι, ενδεικτικά, οι αδιαφανείς διαδικασίες λήψης αποφάσεων και οι παρεμβάσεις/εισβολή στην προσωπική ζωή των ανθρώπων. Τόνισε, ακόμη, ότι η άμεση επιρροή της κοινωνίας μέσω των αλγορίθ-

Παναγιώτης Πικραμμένος

μων και η ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης σε ένα πλαίσιο δίκαιο και ηθικό, είναι θέματα που χρήζουν άμεσων λύσεων και στοχασμού. Στη συνέχεια, ο κ. Κώστας Τσιάρας εμφανίστηκε ιδιαίτερα αισιόδοξος σχετικά με τις δραστηριότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου, οι οποίες συνάδουν με τα απαραίτητα βήματα προς την ορθή ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη χώρα μας, το ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων και τη διαρκή Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή με αντικείμενο την εξέταση των επιπτώσεων της εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης στο δικαστικό σύστημα. Κλείνοντας, αναφέρθηκε στην επέκταση του συστήματος διαLAWYER _ 51

_EVENTS σε όλο το φάσμα του παραγωγικού βίου πρέπει να βαίνει παράλληλα με τη διασφάλιση δικαιωμάτων και ελευθεριών. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτόν τον σκοπό θα παίξει ο νέος προτεινόμενος κανονισμός Artificial Intelligence Act, που σε λίγο καιρό θα αποτελέσει νομοθεσία της ΕΕ και πλοηγός για τις προκλήσεις του μέλλοντος. Κλείνοντας τις εισαγωγικές ομιλίες, η κ. Αλεξάνδρα Βαρλά, Δικηγόρος και Αρχισυντάκτρια του περιοδικού LAWYER της BOUSSIAS, καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους σε μια πολύ ενδιαφέρουσα και επίκαιρη, διεπιστημονική συζήτηση για το παρόν και το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης, με τη συμμετοχή κορυφαίων εισηγητών και φορέων, οι οποίοι διαμορφώνουν τις εξελίξεις σε εθνικό, αλλά και διεθνές επίπεδο. Η πρώτη συνεδρία με τίτλο «Ρυθμίζεται η Τεχνητή Νοημοσύνη; Mια συζήτηση για την Artificial Intelligence Act», αφορούσε αυτό το μεγάλο ερώτημα σε συνάρτηση με την κοινοτική Νομοθετική Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη, σχολιάζοντας παράλληλα τις επιπτώσεις των τεχνολογικών εξελίξεων στη ζωή του ανθρώπου και τις σημαντικές εξελίξεις στον χώρο αυτό παγκοσμίως. Ο κ. Κυριάκος Πιερρακάκης, Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, περιέγραψε αρχικά τις σημαντικές ψηφιακές μεταρρυθμίσεις της χώρας μας, με πρώτη την ψηφιακή πύλη του Δημοσίου, το gov.gr, και τις προϋποθέσεις για να λειτουργήσουν σωστά, όπως είναι η λειτουργικότητα των μητρώων, η διεργασία δεδομένων και οι νομοθετικές ρυθμίσεις. Τέλος, τόνισε τη σημασία της διαφάνειας και της τοποθέτησης του ανθρώπου στο επίκεντρο των τεχνολογικών μας επιλογών. Στη συνέχεια, ο κ. Gabriele Mazzini, Team Leader - Artificial Intelligence policy & regulation - European Commission, αναφέρθηκε στο Νομοσχέδιο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και στις 4 κατηγορίες κινδύνων βάσει των οποίων διακρίνονται οι κανόνες που εφαρμόζονται κατά περίπτωση. Επιπλέον, επεσήμανε ότι για τη σωστή χρήση των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης υπάρχουν συγκεκριμένες απαιτήσεις και υποχρεώσεις συμμόρφωσης όπως η εκπαίδευση, η συλλογή δεδομένων υψηλής ποιότητας, η τήρηση της διαφάνειας και μία μορφή εποπτείας από τον άνθρωπο, διευκρινίζοντας ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιθυμεί την επέκταση κάποιων σημαντικών σχετικών διατάξεων. Ο κ. Michael Reffay, Digital, Τelecommunications and Postal Services Αdvisor, French Permanent Representation to the EU, τόνισε την ανάγκη προστασίας του πολίτη από τη λανθασμένη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και περιέγραψε τα τμήματα του Κανονισμού στα οποία η Γαλλική Προεδρία έχει επιφέρει σημαντικές

Κώστας Τσιάρας

Νικόλας Κανελλόπουλος

Αλεξάνδρα Βαρλά

χείρισης δικαστικών υποθέσεων πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης σε όλες τις εισαγγελίες και τα δικαστήρια της χώρας. Ο κ. Νικόλας Κανελλόπουλος παρατήρησε ότι η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει στην ζωή μας για τα καλά και αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ως κοινωνία κάνουμε τις επιλογές μας και παίρνουμε τις αποφάσεις μας. Τόνισε ωστόσο ότι αυτή η τεχνολογική εξέλιξη εγκυμονεί και πολυάριθμους κινδύνους, γι’ αυτό και η υιοθέτηση αυτοματισμών 52 _ LAWYER

αλλαγές. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι πολλές από τις απαιτήσεις των συστημάτων υψηλού ρίσκου έχουν γίνει πιο κατανοητές προς τους χρήστες, έχει γίνει πιο ξεκάθαρος ο διαμοιρασμός ευθυνών στους συμμετέχοντες, έχει απλοποιηθεί η δομή της διακυβέρνησης, έχει βελτιωθεί το σύστημα επιβολής του νόμου και τέλος, έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο κομμάτι της καινοτομίας. Ο κ. Jan Kleijssen, Director, Information Society - Action against Crime, Council of Europe, αναφέρθηκε αρχικά στη μακρά ιστορία που έχει το Συμβούλιο της Ευρώπης στην προστασία των κρατών από το κυβερνοέγκλημα και στους στόχους που αυτό προωθεί μέσω 2 νομικών συμβάσεων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη στην ΕΕ, αλλά και παγκοσμίως. Τέλος, υπογράμμισε τη σημασία της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και την ανάγκη αποφυγής παλαιότερων ολέθριων λαθών, όπως εκείνο της Ολλανδίας, δίνοντας έμφαση στην ισότιμη μεταχείριση των κρατών και την κατάλληλη εποπτεία από ενδεχόμενους κινδύνους. Στη συνέχεια, η κ. Cornelia Kutterer, Senior Director, Head of Responsible Tech & Competition European Government Affairs Microsoft, παρουσίασε το έργο της εταιρείας τα τελευταία χρόνια στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και επεσήμανε την ανάγκη μίας μεγάλης επένδυσης από την πλευρά της ηγεσίας και την θέσπιση οδηγιών που να καθιστούν ξεκάθαρες τις τεχνικές προδιαγραφές, προκειμένου να προχωρήσει η έρευνα και να δοθούν οι σωστές κατευθυντήριες γραμμές, με έμφαση στον άνθρωπο και τις ανάγκες του για δίκαιη μεταχείριση. Ο κ. Ugo Pagallo, Professor in Jurisprudence at Universita’ degli Studi di Torino (Law School), έκανε αναφορά στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του εν λόγω νομοσχεδίου. Συγκεκριμένα, ως θετικό περιέγραψε την συγκεκριμενοποίηση των κανόνων δικαίου, ενώ από την άλλη, ως προβληματικό σημείο ανέφερε τον ισχυρισμό ότι υπάρχει, πράγματι, λογισμικό ελεύθερο λαθών. Επιπλέον, επεσήμανε την έλλειψη περιβαλλοντικών προβληματισμών, παρόλο που η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί και αυτή ένα θεμελιώδες δικαίωμα του ανθρώπου και τόνισε ότι μία βασική πρόκληση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η ελλιπής αξιοποίησή της, η οποία θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με μία ορθά διεξαγόμενη αξιολόγηση κινδύνων και αντικτύπου. Τέλος, ο κ. Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου, Professor – Faculty of Law and Criminology, Vrije Universiteit Brussel, εξέφρασε την διαφωνία του με τη δημιουργία μίας risk-based αρχής που θα ελέγχει τα πάντα, επικεντρωμένη στους κινδύνους, και πρότεινε μία προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα, δηλαδή στην θέσπιση

Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου, Cornelia Kutterer, Λίλιαν Μήτρου

γενικών αρχών τις οποίες θα προσπαθούμε να εφαρμόσουμε. Τέλος, πρότεινε για την Ελλάδα ένα πειραματικό κανονιστικό πλαίσιο όπου κάποιες εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης θα αποκτήσουν νομική προσωπικότητα, προκειμένου να δούμε την εξέλιξή τους. Η κ. Λίλιαν Μήτρου, Καθηγήτρια, Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων, και συντονίστρια της πρώτης συνεδρίας, ολοκλήρωσε τη συζήτηση σχολιάζοντας τις σημαντικές εξελίξεις που έχουν μεσολαβήσει τα τελευταία 2,5 χρόνια από το προηγούμενο συνέδριο στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία του να πραγματοποιείται εποικοδομητικός διάλογος μεταξύ όλων των διαφορετικών πλευρών. Η δεύτερη συνεδρία, με τίτλο «Τεχνητή Δικαιοσύνη, Επιτήρηση και Δικαιώματα», αφορούσε τις ανάγκες για νομοθετική προστασία από τους κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης και τις εξελίξεις στον χώρο αυτό. Η Δρ. Ελένη Κώστα, Full Professor of Technology Law and Human Rights, University of Tilburg, περιέγραψε τους τρόπους με τους οποίους η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται από τις αρχές επιβολής του νόμου και τις επιπτώσεις τους. Συγκεκριμένα, περιέγραψε τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τη χρήση συστημάτων αναγνώρισης προσώπων, όπως είναι η προκατάληψη του αλγορίθμου και η παραβίαση των προσωπικών δεδομένων. Τέλος, εξέφρασε τον προβληματισμό της σχετικά με την εκούσια δημοσίευση προσωπικών δεδομένων και την ανάγκη θέσπισης ασφαλιστικών δικλίδων για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Στη συνέχεια, ο κ. Ελευθέριος Χελιουδάκης, Συνιδρυτής & Γραμματέας της Homo Digitalis, αναφέρθηκε στα συστήματα αναγνώρισης προσώπου και στην προτεινόμενη νομοθεσία για την τεχνητή LAWYER _ 53

_EVENTS νοημοσύνη. Έκανε λόγο για τις δράσεις της Homo Digitalis, όπως η καταγγελία ενώπιον της Αρχής μίας σύμβασης της ελληνικής αστυνομίας για έξυπνη αστυνόμευση και της εταιρείας Clearview AI, η οποία διοχετεύει εκατομμύρια φωτογραφιών στις αρχές επιβολής του νόμου, ενώ τέλος αναφέρθηκε στο πρόβλημα κατηγοριοποίησης των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης εκ των προτέρων, βάσει του προβλεπόμενου ρίσκου και στις προβληματικές διατάξεις που αφορούν τα συστήματα βιομετρικής κατηγοριοποίησης, προτείνοντας μια γενική απαγόρευση. Η κ. Nienke van der Have, Seconded National Expert at European Union Agency for Fundamental Rights, εξήγησε ότι κάθε κράτος έχει τη δική του νομοθεσία σχετικά με την αναγνώριση προσώπων και η παρακολούθηση προσώπων όπου χρειάζεται, είναι στοχοποιημένη και όχι γενική. Όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, παρατήρησε ότι ο κόσμος δεν την εμπιστεύεται ιδιαίτερα και ενδεχομένως δεν γνωρίζει ότι μπορεί να διαμαρτυρηθεί σε περίπτωση καταπάτησης των δικαιωμάτων του, ενώ ιδιαίτερη σημασία έχει η αξιολόγηση των επιπτώσεων της χρήσης των τεχνολογικών αυτών συστημάτων. Ο Δρ. Ιωάννης Κομπατσιάρης, Διευθυντής στο Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ) του ΕΚΕΤΑ, τόνισε ότι οι τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπων βάσει αλγορίθμων μπορεί να χαρακτηριστούν από μεροληψία, όπως η εφαρμογή του Ην. Βασιλείου για τον αυτόματο έλεγχο φωτογραφιών διαβατηρίου, όπου τα αποτε-

Κωνσταντίνος Μενουδάκος, Ανδρέας Τσαγκάρης, Ελευθέριος Χελιουδάκης

54 _ LAWYER

λέσματα δεν ήταν ακριβή. Επίσης αναφέρθηκε στο πρόβλημα της παραπληροφόρησης, ένα φαινόμενο με τεράστιες επιπτώσεις. Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, πρότεινε τη δημιουργία βάσεων δεδομένων αναφερόμενος και στις πρωτοβουλίες του Ινστιτούτου Τεχνολογιών. Ο κ. Ανδρέας Τσαγκάρης, Chief Technology Officer, Performance Technologies, στην τελευταία παρουσίαση της συνεδρίας, αναφέρθηκε στον χώρο των analytics και AI στον οποίο δραστηριοποιείται, εκπροσωπώντας παράλληλα και την IBM, μία εταιρεία που ασχολείται σε βάθος με τις τεχνολογικές λύσεις και τις πατέντες AI. Σχολίασε, επίσης, την δυσκολία που υπάρχει στο να κατανοήσει ο άνθρωπος τους μηχανισμούς με τους οποίους δουλεύει η Τεχνητή νοημοσύνη σήμερα και την ύπαρξη μεροληψίας που μοιραία διακρίνεται στα αποτελέσματα ενός αλγορίθμου, εντοπίζοντας τη λύση στην ανάπτυξη ενός νομικού πλαισίου και σε προγράμματα μηχανικής μάθησης που θα ελαχιστοποιούν το πρόβλημα. Κλείνοντας τη συζήτηση, ο συντονιστής της δεύτερης συνεδρίας, κ. Κωνσταντίνος Μενουδάκος, Πρόεδρος Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, Επίτιμος Πρόεδρος ΣτΕ, παρατήρησε ότι οι κίνδυνοι για τα προσωπικά μας δεδομένα και την ιδιωτικότητά μας είναι υπαρκτοί και το ερώτημα που καλούμαστε να απαντήσουμε είναι εάν οι ρυθμίσεις που υπάρχουν ήδη είναι αρκετές ή χρειαζόμαστε μία νέα νομοθεσία, προτείνοντας παράλληλα τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης εποπτικής αρχής. Στην τρίτη συνεδρία «Τεχνητή Νοημοσύνη: Ανάπτυξη και Έρευνα», η οποία αφορούσε την ανάπτυξη και την έρευνα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, οι ομιλητές αναφέρθηκαν στα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει και πρόκειται να γίνουν στην Ελλάδα καθώς και στη σύνδεση του επιχειρηματικού γίγνεσθαι με τις τεχνολογικές καινοτομίες. Ο κ. Αθανάσιος Κυριαζής, Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Καινοτομίας, ανακοίνωσε την προσεχή ίδρυση, με την αρωγή του Ταμείου Ανάκαμψης, δύο ινστιτούτων στο ερευνητικό κέντρο “Αθηνά”, τα οποία θα επικεντρώνονται στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, προχωρώντας - πέρα από την έρευνα - και στη διδασκαλία και στη διασύνδεση επιστημόνων από όλο τον κόσμο. Επιπλέον, ανακοίνωσε τη δημοσίευση μέσα στο καλοκαίρι της προκήρυξης για το πρόγραμμα “Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ 3”, το οποίο θα περιλαμβάνει εκτεταμένη χρηματοδότηση σε προγράμματα διαφόρων καίριων τομέων, μεταξύ των οποίων και η Πληροφορική. Στη συνέχεια, ο κ. Μιχάλης Μητσόπουλος, Διευθυντής Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος

Γιώργος Νούνεσης, Φώτης Κουρμούσης, Μιχάλης Μητσόπουλος, Αθανάσιος Κυριαζής, Παντελής Τζωρτζάκης

και Ρυθμιστικών Πολιτικών (ΣΕΒ), επεσήμανε τη συνεργασία του ΣΕΒ με το Business and Advisory Committee του ΟΟΣΑ, με εστίαση στο πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ενταχθεί στις επιχειρήσεις, έτσι ώστε κάθε οργανισμός να προσαρμοστεί ομαλά στη διαχείρισή της. Επιπλέον, εξήρε τη νομοθετική πρωτοβουλία της ΕΕ για την τεχνητή νοημοσύνη, ωστόσο τόνισε ότι δεν θα πρέπει οι κανόνες αυτοί να λειτουργήσουν ως ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, ένα ζήτημα που απασχολεί και την ελληνική επιχειρηματική κοινότητα. Ο κ. Φώτης Κουρμούσης, Μέλος Εκτελεστικής Επιτροπής Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, αναφέρθηκε στην τεράστια πρόοδο της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια στον ψηφιακό μετασχηματισμό και στις ψηφιακές αναβαθμίσεις που γίνονται συνεχώς στο κράτος και το τραπεζικό σύστημα και έκλεισε την ομιλία του διαβεβαιώνοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα εργαλείο που δεν απειλεί τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα τον βοηθάει να αποφεύγει τις επαναλαμβανόμενες εργασίες. Ο κ. Γιώργος Νούνεσης, Διευθυντής και Πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών “Δημόκριτος”, εμφανίστηκε ιδιαίτερα αισιόδοξος για το ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να πρωταγωνιστήσει τα επόμενα χρόνια στις τεχνολογικές εξελίξεις και έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και των έξυ-

πνων οικοσυστημάτων, ανακοινώνοντας τη μεγάλη επένδυση “Smart Attica” του γνωστού Digital Innovation Hub, η οποία θα υλοποιηθεί με κέντρο τον “Δημόκριτο”. Επιπλέον, έκανε αναφορά και στη συνεργασία του “Δημόκριτου” με το MIT στο πρόγραμμα “Super Labs”, για την αυτόνομη επιστήμη με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης. Ο κ. Παντελής Τζωρτζάκης, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας (HDB) και συντονιστής της τρίτης συνεδρίας, ολοκλήρωσε τη συζήτηση αναφερόμενος στην στροφή που επιτελείται αυτή τη στιγμή από το globalization στο localization που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη. Σύμφωνα με την άποψή του, τα δύο κυριότερα ζητούμενα σε αυτή τη διαδικασία είναι το να μπορέσουν να αναδειχθούν οι άνθρωποι και οι ικανότητές τους, καθώς και να καλυφθεί η υστέρηση που παρατηρείται σε επίπεδο Ευρώπης και Ελλάδας όσον αφορά τη σύνδεση της πνευματικής ιδιοκτησίας με την παραγωγή. Η τέταρτη συνεδρία, με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη για τη Δικαιοσύνη και τη Δημόσια Διοίκηση; Κυβερνώντας και δικάζοντας με αλγόριθμους;», την οποία συντόνισε ο κ. Μιχάλης Πικραμένος, Αντιπρόεδρος Συμβουλίου της Επικρατείας και Καθηγητής Νομικής Σχολής ΑΠΘ, αφορούσε την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη και τη δημόσια διοίκηση, με έμφαση στα πλεονεκτήματα αλλά και τους κινδύνους αυτών των εφαρμογών.

LAWYER _ 55

_EVENTS

Μιχάλης Πικραμένος, Michael Kolain, Κωνσταντίνος Κουσούλης, Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος, Σταύρος Ασθενίδης

Ο κ. Κωνσταντίνος Κουσούλης, Σύμβουλος Επικρατείας και Διευθυντής Νομικού Γραφείου Προεδρίας, αναφέρθηκε στην ομιλία του στις χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη και γενικά τη νομική επιστήμη στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο, όπως η αναγνώριση ομιλίας και αποδεικτικών στοιχείων, η αναζήτηση πληροφοριών μέσα από αλγορίθμους, η βοήθεια στη σύνταξη δικαστικών αποφάσεων, η παροχή νομικών συμβουλών, η διαδικτυακή επίλυση διαφορών και η πρόβλεψη δικαστικών κρίσεων. Στη συνέχεια, ο κ. Michael Kolain, Legal Scholar, Robotics and AI Legal Society & German Research Institute for Public Administration, εξήγησε πώς διαπλέκονται οι νομικές διαστάσεις της τεχνητής νοημοσύνης σε συνταγματικό επίπεδο και σε επίπεδο κανόνων διαδικασίας, συνυπολογίζοντας και την παράμετρο των προσωπικών δεδομένων, ενώ ο κ. Gianluca Misuraca, Founder & VP on Technology Diplomacy and International Relations of Inspiring Futures, επεσήμανε τα ζητήματα που αφορούν τη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών, τα βήματα που έχουν γίνει για μια διακυβέρνηση διαφορετικού τύπου μέσω της τεχνητής νοημοσύνης και το νέο κράτος που δημιουργείται με τη χρήση των νέων αυτών τεχνολογιών, τονίζοντας την ετε-

ρογένεια που παρατηρείται στα διάφορα κράτη της Ευρώπης. Ο κ. Rony Medaglia, Professor MSO at Copenhagen Business School, περιέγραψε την εξέλιξη της δημόσιας διοίκησης με βάση τις νέες τεχνολογίες, αναφερόμενος σε θέματα που αυτή τη στιγμή απασχολούν τον χώρο, όπως η πολυπλοκότητα της τεχνητής νοημοσύνης στην εξαγωγή συμπερασμάτων, η διάκριση μεταξύ εφαρμογών υψηλού και χαμηλού ρίσκου που παραβλέπει τη δυναμικότητα των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, καθώς και η βιωσιμότητα αυτών των συστημάτων. Ο Σταύρος Ασθενίδης, Διευθύνων Σύμβουλος της Κοινωνίας της Πληροφορίας Α.Ε, παρουσίασε τις απαραίτητες προϋποθέσεις, για να περάσουμε στην επόμενη φάση στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, τόσο σε επίπεδο αρχών όσο και σε επίπεδο διαδικασιών, όπως η διαλειτουργικότητα, η πρόσβαση στα δεδομένα και η ψηφιοποίηση των δεδομένων. Τέλος, ο κ. Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος, Γενικός Γραμματέας Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης, στην τελευταία παρουσίαση της συνεδρίας υποστήριξε την ανάγκη για νομική ρύθμιση ορισμένων ευαίσθητων θεμάτων που άπτονται των νέων τεχνολογιών, όπως η συναίνεση των πολιτών, καθώς και για τη διατήρηση στην Ευρώπη μιας σταθερής θέσης για την προστασία των προσωπικών δικαιωμάτων του πολίτη. ■ 56 _ LAWYER

_WORLD REPORT

Φέτα: Καταδίκη της Δανίας από το Δικαστήριο της ΕΕ για τη χρήση της ονομασίας

ΝΈΟΙ ΚΑΝΌΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΊΑΣ ΟΧΗΜΆΤΩΝ ΧΩΡΊΣ ΟΔΗΓΌ ΣΤΗΝ ΕΕ

Με απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι η Δανία παρέβη τις υποχρεώσεις της παραλείποντας να λάβει μέτρα ώστε να θέσει τέρμα στη χρήση της ονομασίας «φέτα», για τυριά τα οποία προορίζονται για εξαγωγή προς τρίτες χώρες. Το ΔΕΕ επισημαίνει ότι η Δανία δεν παρέβη, ωστόσο, την υποχρέωση καλόπιστης συνεργασίας. Η λέξη «φέτα» καταχωρίστηκε ως προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) το 2002. Έκτοτε, η ονομασία «φέτα» επιτρέπεται να χρησιμοποιείται μόνο για τυρί που παράγεται στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας και πληροί τις σχετικές προδιαγραφές του προϊόντος. Στο πλαίσιο της παρούσας διαδικασίας λόγω παραβάσεως κράτους-μέλους, η Επιτροπή, υποστηριζόμενη από την Ελλάδα και την Κύπρο, ισχυρίστηκε ότι η Δανία παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τον Κανονισμό 1151/20122, παραλείποντας να λάβει μέτρα για την πρόληψη ή την παύση της χρήσης της ονομασίας «φέτα» για τυρί το οποίο παράγεται στη Δανία, αλλά προορίζεται για εξαγωγή σε τρίτες χώρες.

σοβαροί τραυματισμοί έως το 2038.

Ο νέος Κανονισμός για τη γενική ασφάλεια των οχημάτων άρχισε να εφαρμόζεται πριν λίγες ημέρες. Εισάγει μια σειρά υποχρεωτικών προηγμένων συστημάτων υποβοήθησης του οδηγού για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας και θεσπίζει το νομικό πλαίσιο για την έγκριση αυτοματοποιημένων οχημάτων και οχημάτων χωρίς οδηγό στην ΕΕ. Τα νέα μέτρα ασφάλειας θα συμβάλουν στην καλύτερη προστασία των επιβατών, των πεζών και των ποδηλατών σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς αναμένεται να σωθούν πάνω από 25.000 ζωές και να αποφευχθούν τουλάχιστον 140.000 Δεδομένου ότι η έναρξη ισχύος του Κανονισμού για τη γενική ασφάλεια εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να ολοκληρώσει το νομικό πλαίσιο για τα αυτοματοποιημένα και τα συνδεδεμένα οχήματα, η Επιτροπή θα εκδώσει αυτό το καλοκαίρι τεχνικούς κανόνες για την έγκριση οχημάτων χωρίς οδηγό, καθιστώντας την ΕΕ πρωτοπόρο στον τομέα, αυξάνοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας.

LAWYER _ 57

_WORLD REPORT

ΔΙΚΑΊΩΜΑ ΣΤΗΝ ΆΜΒΛΩΣΗ: ΚΑΤΑΔΊΚΗ ΤΗΣ ΑΠΌΦΑΣΗΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΈΣ Την Πέμπτη 7-7-2022 η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού

ΗΝΩΜEΝΟ ΒΑΣIΛΕΙΟ: ΝΟΜΟΣΧEΔΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣIΑΣ ΔΕΔΟΜEΝΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚHΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡIΑΣ

Κοινοβουλίου καταδίκασε εκ νέου την οπισθοδρόμηση στα δικαιώματα των γυναικών, τη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία και τα συναφή δικαιώματα στις ΗΠΑ και σε ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ. Το δικαίωμα στην άμβλωση θα πρέπει να συμπεριληφθεί στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, τόνισαν οι ευρωβουλευτές σε ψήφισμα, το οποίο εγκρίθηκε με 324

Στις 18-07-2022 κατατέθηκε στη Βουλή του Ηνωμένου Βασιλείου το νομοσχέδιο για την Προστασία Δεδομένων και την Ψηφιακή Πληροφορία, με σκοπό να αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες υπεύθυνης χρήσης δεδομένων, διατηρώντας τα υψηλά πρότυπα προστασίας δεδομένων του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ΕΕ δεν απαιτεί από τις χώρες να έχουν τους ίδιους κανόνες για τη χορήγηση επάρκειας, επομένως αυτές οι μεταρρυθμίσεις είναι συμβατές με τη διατήρηση της ελεύθερης ροής προσωπικών δεδομένων από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο.

ψήφους υπέρ, 155 κατά

Το νομοσχέδιο αυτό έχει σκοπό να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αυξάνοντας τα πρόστιμα για κλήσεις όχλησης και μηνύματα που παραβιάζουν τους κανόνες, καταργώντας τα αναδυόμενα cookie banners, διευκολύνοντας τη χρήση ψηφιακών ταυτοτήτων με ασφάλεια και ενθαρρύνοντας την καλύτερη χρήση των προσωπικών δεδομένων με σκοπό την προστασία του κοινού. Αυτές οι αλλαγές είναι ζωτικής σημασίας για το έργο των υπηρεσιών επιβολής του νόμου, για την πρόληψη του εγκλήματος και τη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας.

Ανέφεραν, επίσης, ότι το

58 _ LAWYER

και 38 αποχές, σχετικά με την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ που εξεδόθη στις 24 Ιουνίου, ανατρέποντας την υπόθεσηορόσημο Roe κατά Wade και το εν λόγω δικαίωμα. δικαίωμα αυτό πρέπει να διασφαλιστεί, όπως και η πρόσβαση των γυναικών της ΕΕ στην σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, τονίζοντας ότι όλοι έχουν δικαίωμα σε ασφαλή και νόμιμη άμβλωση.

YOU’LL NEED A GOOD

LAWYER The

Business

Magazine

Το 1ο Βusiness περιοδικό στην Ελλάδα για τον κλάδο της δικηγορίας

LAWYER ■ Μόνιμες Στήλες

■ Διεθνείς Εξελίξεις ■ Επικαιρότητα

■ Ειδικά αφιερώματα

■ Συνεντεύξεις από την Ελλάδα

και το εξωτερικό

Κάθε μήνα στην πόρτα και στο mail σου.

Θέλεις να γίνεις μέρος του community; Πληροφορίες / Διαφήμιση: Λήδα Πλατή Τ: 210 6617777(εσωτ.271) Ε: lplati@boussias.com Συνδρομές: Αθανάσιος Μουτζίκος Τ: 210-6617777(εσωτ. 263) Ε: amoutzikos@boussias.com

LAWYER The Business Magazine Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2022

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΒΑΣΙΛΟΓΕΩΡΓΗΣ Διαχειριστής Εταίρος «Βασιλογεώργης και Συνεργάτες»

Tραπεζικό σύστημα: Επιστροφή στην κανονικότητα με προκλήσεις_σελ.18 Εταιρική δέουσα επιμέλεια για τη βιωσιμότητα_σελ.24 Golden Visa, ακρογωνιαίος λίθος του real estate μετ’’ εμποδίων_σελ.28 μετ

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η δέσμη μέτρων Fit for 55 στη ναυτιλία_σελ.34

TIMH: 13,00 € ISSN: 2732-6152

021