Lawyer Τεύχος 22

the Spotlight: E-commerce: Η επόμενη μέρα για το ηλεκτρονικό εμπόριο στην Ελλάδα

24

Industry Focus: Στάθης Μίχος, Sr. Legal Director Platform Support –Greece, Cyprus, Malta and Israel Sub-Cluster Lead, PFIZER

In the Spotlight: Επισκόπηση των εξελίξεων στο πεδίο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας

16

Back Cover Story: Αλεξία Τροκούδη: Διευθύντρια Νομικού Κλάδου Συμμετοχών και Ενεργειακής Ρύθμισης, Όμιλος Εταιρειών

HELLENiQ ENERGY

Advertorial: Ματίνα Κρέστα, Chief Legal & Compliance Value Officer, Roche Hellas

The

EDITOR IN CHIEF

AT LAW LL.M

Βαρλά avarla@boussias.com

/ ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Ιωάννα Γεωργίου

ACCOUNT MANAGER

Πλατή lplati@boussias.com

Ραμπίδης krambidis@boussias.com YΠΟΔΟΧΗ

Σαμίου rsamiou@boussias.com

ART DIRECTOR

Θεοδοσίου ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ Χρύσα Δανιηλίδου ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ Κορνήλιος Σαραντίογλου Σωτήρης Παπαδήμας

Δρ. Κατερίνα Φραϊδάκη, Πρόεδρος Συνδέσμου Ηλεκτρονικού Εμπορίου

Opinions: Μαρία Αθανασίου, Δικηγόρος, Λέκτορας Νομικής Σχολής, PhD (c)

In the Spotlight: Το κύμα των νέων αποκρατικοποιήσεων και οι επιπτώσεις τους στην οικονομία της Ελλάδας και της ΕΕ

60

Opinions: Λάμπρος Κ. Κώττης, Δικηγόρος, LLM Global Criminal Law, University of Groningen MSc Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς (υποψ.)

IMAGE BANK Αdobe Stock ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ Ρίτα Κανδάκη ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Θανάσης Μουτζίκος ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Δήμητρα Σπανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ Pressious Arvanitidis ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑ/ΕΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΚΟΛΛΗΣΗ Presstime ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ Κωσταντίνος Χασιώτης

να εστιάσει σε αυτό το μήνυμα. Παρά την ανησυχητική διάσταση του προβλήματος (σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με ένα ψυχικό νόσημα), η προστασία της ψυχικής υγείας δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα. Ορισμένες, μάλιστα, χώρες διαθέτουν μόνο δύο εργαζόμενους στον τομέα της ψυχικής υγείας ανά 100.000 άτομα! Οι συνέπειες αυτού του φαινομένου δεν είναι μόνον κοινωνικές, αλλά και οικονομικές, με την ψυχική υγεία να ‘κοστίζει’ στην παγκόσμια οικονομία περίπου 1 τρις δολάρια ετησίως. Ο χώρος της δικηγορίας δεν βρίσκεται πολύ μακριά από αυτήν την πραγματικότητα. Σε έρευνα που πραγματοποίησε ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός LawCare, το 69% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει διαγνωσθεί (είτε κλινικά, είτε μέσω αυτοαξιολόγησης) με κάποιας μορφής διαταραχή της ψυχικής υγείας, με το άγχος, την παντελή έλλειψη διάθεσης και την κατάθλιψη να αποτελούν τα πιο συνήθη συμπτώματα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ότι εξ’ αυτών, μόνον το 56% μοιράσθηκε την κατάστασή του με το περιβάλλον εργασίας, από φόβο ότι θα στιγματισθεί ή ότι θα υποστεί διακρίσεις που με τη σειρά τους θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δυσμενέστερες συνθήκες, μείωση αμοιβής, περιθωριοποίηση. Ένα υγιές εργασιακό περιβάλλον αποτελεί πλέον αδιαπραγμάτευτο ζητούμενο, αλλά και χαρακτηριστικό δείγμα

το Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων εκδόθηκε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία, δωρεάν νομική βοήθεια προσφέρεται στις γυναίκες – θύματα βίας που απευθύνονται στα Συμβουλευτικά Κέντρα του Δικτύου Δομών της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Οι νομικές υπηρεσίες προσφέρονται χωρίς εισοδηματικά κριτήρια προκειμένου οι γυναίκες να προσφεύγουν στις αρμόδιες αρχές και στα αρμόδια δικαστήρια για την προστασία τους από τον κακοποιητή και να διεκδικούν τα νόμιμα δικαιώματά τους. Κατά τη συνάντηση που είχε η Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων Μαρία Συρεγγέλα με τον πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (ΔΣΑ), Δημήτρη Βερβεσό και το μέλος του ΔΣ του ΔΣΑ, Χριστίνα Τσαγκλή, τονίστηκε η σημασία του Πρωτοκόλλου Συνεργασίας που έχουν υπογράψει ο ΔΣΑ, η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ) και το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) για την παροχή νομικής βοήθειας σε γυναίκες θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας.

των εργαζομένων μισθωτής εξαρτημένης εργασίας. Συγκεκριμένα: Το Σάββατο 1η Οκτωβρίου ξεκίνησε, κατά την πάγια διαδικασία, η ηλεκτρονική υποβολή του εντύπου Ε4 (Ετήσιος πίνακας προσωπικού) στο Π.Σ. ΕΡΓΑΝΗ για τους εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας. Η προθεσμία υποβολής του Ε4 λήγει στις 31 Οκτωβρίου. Από την 1η Νοεμβρίου μέχρι τις 30 Νοεμβρίου 2022, θα πραγματοποιηθεί η απογραφική διαδικασία της ψηφιακής οργάνωσης του χρόνου εργασίας,

προς όλους τους

τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς και εν γένει τους παρόχους υπηρεσιών μέσων επικοινωνίας της χώρας (συμπεριλαμβανομένων και των διαδικτυακών) αναφορικά με την προστασία ανηλίκου, εξέδωσε η Αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, κ. Ευτέρπη Κουτζαμάνη-Δρίλια. Αναλυτικά αναφέρεται: Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία και ιδίως την διάταξη

ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ ΓΊΑ ΤΗ ΜΕΊΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΊΑΣ ΚΑΤΑ 10% ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΊΟ ΠΡΟΩΘΕΊ Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΜΕ ΤΟ «ΣΧΕΔΊΟ ΘΕΡΜΟΣΤΑΤΗΣ»

Άμεσα μέτρα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 10% στο Δημόσιο προωθεί η κυβέρνηση με το «Σχέδιο Θερμοστάτης», ενώ μακροπρόθεσμα ο στόχος είναι η κατανάλωση να μειωθεί κατά 30% μέχρι το 2030. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, οι φορείς του Δημοσίου καλούνται να προχωρήσουν σε άμεσα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας, όπως η ορθολογική διαχείρηση και συντήρηση των συστημάτων ψύξης και θέρμανσης, ενώ υπάρχει πρόβλεψη και για τον περιορισμό της χρήσης του οδοφωτισμού και για την αναβάθμιση των δίκτυων ύδρευσης και αποχέτευσης. Στο πλαίσιο αυτό, όπως ανακοίνωσαν οι υπουργοί Ενέργειας και Εσωτερικών καθώς και ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, θα δημιουργηθεί ένα ψηφιακό σύστημα παρακολούθησης της κατανάλωσης ενέργειας στο Δημόσιο. Η πλατφόρμα αυτή θα παρακολουθεί την ενεργειακή κατανάλωση ανά κτίριο και κτιριακή δομή του Δημοσίου, καθώς και θα έχει αρχείο με τους λογαριασμούς ενέργειας που καλείται να πληρώσει κάθε υπηρεσία. Παράλληλα, θα προωθηθεί ένα σύστημα κινήτρων και αντικινήτρων (μπόνους και πέναλτι) για την επίτευξη (ή μη) συγκεκριμένων στόχων ενεργειακής εξοικονόμησης.

Ταμείο Ανάκαμψης εντάχθηκε, με απόφαση που υπέγραψε στις 30 Σεπτεμβρίου ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Θεόδωρος Σκυλακάκης, το έργο της ανέγερσης και λει τουργίας του Πρωτοδικείου και της Εισαγγελίας Αθηνών μέσω ΣΔΙΤ, με τη μεταφορά των δύο υπηρεσιών από την Ευελπίδων, όπου βρίσκονται σή μερα, στον Άρειο Πάγο. Ειδικότερα, το έργο αφορά στη χρηματοδότηση, μελέτη, κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση του ή των κτιρίων που θα στεγάσουν το Πρωτοδικείο και την Εισαγγελία Αθηνών για διάστημα κατά μέγιστο 25 ετών. Η ολοκλήρωση της κατασκευής των νέων δικαστι κών μεγάρων κρίνεται επιβεβλημένη για την κάλυψη των αναγκών σε χώ ρους που στη υφιστάμενη κατάσταση απουσιάζουν, για τον εκσυγχρονι σμό για την ορθότερη, ταχύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία των δικαστικών υπηρεσιών, για την αποκατάσταση στέγασης δικαστικών λειτουργιών σε παλαιωμένα κτίρια, τα οποία παρουσιάζουν σοβαρά τε χνικά και λειτουργικά

έργου

έναρξη των διαδικασιών υποβο

προσφορών στο τέταρτο τρίμηνο του 2023, ενώ η ολοκλήρωση των εργασιών προβλέπεται να έχει γίνει έως τα τέλη του 2025.

_LAWYER INNOVATION

13η Οκτωβρίου έχει ορισθεί ως η Διεθνής Ημέρα Απλής Γλώσσας (International Plain Language Day). Σύμφωνα με το International Plain Language Federation, μια επικοινωνία θεωρείται ότι γίνεται σε απλή γλώσσα (plain language) όταν το λεκτικό που χρησιμοποιείται, η δομή και ο σχεδιασμός (design) είναι τόσο ξεκάθαρα, ώστε οι αποδέκτες αυτής να μπορούν να βρουν εύκολα την πληροφορία που αναζητούν, να την κατανοούν και να μπορούν να την χρησιμοποιήσουν. Η έννοια της απλής γλώσσας δεν είναι κάτι νέο. Ήδη από το 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθούσε την πρωτοβουλία “Clear writing for Europe”, με στόχο να βοηθήσει τους εργαζόμενους να συντάσσουν σύντομα, απλά κείμενα, αποφεύγοντας την περίπλοκη, πολύ τεχνική ορολογία. Ο στόχος ενός εγγράφου (θα πρέπει να) είναι να μεταδίδει στον χρήστη/αποδέκτη αυτού όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες, με απλό, κατανοητό τρόπο και σε σύντομο χρόνο, ώστε ο αναγνώστης να γνωρίζει με βεβαιότητα και αυτοπεποίθηση τι πρέπει να κάνει, ποια είναι τα δικαιώματα και ποιες οι υποχρεώσεις του. Η απλή γλώσσα είναι το εργαλείο που διασφαλίζει την αποτελεσματική μετάδοση του μηνύματος. Η ορθή και

κατανόηση ενός κειμένου οδηγεί με τη σειρά

χρόνου που θα απαιτείτο

Partner,

Law Firm

Tο δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας αφορά νευραλγι κούς τομείς της αγοράς (ψυχαγωγία, τεχνολογίες, άυλα περιουσιακά στοιχεία επιχειρήσεων), κατά το τρέχον δε διάστημα επίκεινται σημαντικές αλλαγές που χρήζουν επισήμανσης. Χαρακτηριστικά θα αναφερθούμε επιλεκτικά σε δύο αντικείμενα προς ανάπτυξη: α) την νέα Οδηγία (ΕΕ) 2019/790, και β) την τεχνητή νοημο σύνη (artificial intelligence - AI). α) Μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η εκμετάλλευση πνευματικών έργων (οπτικοα κουστικών έργων, μουσικών έργων, βιβλίων, κλπ) στο ψηφιακό περιβάλλον κυρίως μέσω των μεγάλων πλατφορμών

δικαιούχος επωμίζεται όλο το βάρος (και τα σχετικά έξοδα) για τον εντοπισμό παράνομου περιεχομένου στο αχανές ψηφιακό περιβάλλον, ενώ ακόμα και όταν πετύ χει να κατεβάσει το παράνομο περιεχόμενο από μία ιστοσελίδα αντιμετωπίζει τα γνωστά προβλήματα της επαναφόρτωσής του από άλλον υπερσύνδεσμο ή από άλλο όνομα χρήστη. Επιπλέον, το notice-and-take-down είναι ένας κατασταλτικός μηχανισμός επί διαπιστωθείσας προ σβολής που δεν εξασφαλίζει έσοδα στους δικαιούχους, καθώς μέχρι τώρα οι ψηφιακοί πάροχοι δεν έσπευδαν να λάβουν άδειες από τους δικαιούχους για χρήσεις των έργων τους, εκμεταλλευόμενοι την «ασυλία» που τους παρείχε το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο. Έτσι, έχει δημιουργηθεί ένα σημαντικό «value gap» μεταξύ αφενός

που εισπράττουν

τα έργα/ερμηνείες τους (όπως παρόχους περιεχομέ νου, μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες, ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς κλπ) και δημιουργεί νέα δικαιώματα. Συγκε κριμένα, τα άρθρα 18-23 της Οδηγίας στοχεύουν για πρώτη φορά στην ενιαία ρύθμιση του σχετικού συμβα τικού πλαισίου με σκοπό την ενίσχυση της θέσης των δημιουργών και ερμηνευτών. Θα σταθώ ιδίως στο Άρθρο 18 που αναγνωρίζει την γενική αρχή της δέουσας και αναλογικής αμοιβής των δημιουργών και ερμηνευτών, και το οποίο εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά

τις αμοιβές που έχουν συμφωνηθεί σε προηγούμενες συμφωνίες. Το δε Άρθρο 19 προβλέπει την υποχρέωση διαφάνειας με επικαιροποιημένες και επαρκείς πληροφορίες σε ετήσια βάση προς τους δημι ουργούς και ερμηνευτές σχετικά με την εκμετάλλευση και προώθηση των έργων τους από τους τρίτους που τα εκμεταλλεύονται (ειδικούς διαδόχους, αδειούχους και υποαδειούχους αυτών).

Επίσης, το Άρθρο 20 προβλέπει ένα μηχανισμό αναπρο σαρμογής των συμβάσεων στην περίπτωση που η αμοιβή των δημιουργών/ερμηνευτών ήταν δυσανάλογα χαμηλή σε σχέση με τα μετέπειτα εισπραττόμενα έσοδα (ένα είδος «best seller clause»). Εκτιμώ ότι το εν λόγω άρθρο θα δημιουργήσει σημαντική αναστάτωση στην αγορά καθώς μπορεί να θέσει σε αμφισβήτηση συμβάσεις εν ισχύ και να δημιουργήσει προβλήματα σε συμβάσεις τα δικαιώματα εκ των οποίων θεωρούνται μέχρι εκείνη την στιγμή εκκαθαρισμένα και συνεπώς τα συγκεκρι μένα αντικείμενα εκμετάλλευσης (πνευματικά

τους δημιουργούς και τους ερμηνευτές αλλά και την ανάγκη αρκετά σημαντικών επενδύσεων από την πλευρά των υπόχρεων παρόχων προκειμένου να τύχει εφαρμογής (λειτουργία αυτοματοποιημένου αλγορίθμου φιλτραρί σματος/upload filters και ανθρώπινος έλεγχος, stay down μηχανισμός, μηχανισμός εξεύρεσης δικαιούχων κλπ) Τέλος, το Άρθρο 15 εισάγει ένα νέο sui generis δικαίωμα περιορισμένης διάρκειας (2 έτη) για τους εκδότες τύπου σχετικά με επιγραμμικές χρήσεις των εκδόσεών τους. Το εν λόγω δικαίωμα αποσκοπεί στη δημιουργία μίας νέας πηγής εσόδων των εκδοτών για τις επιγραμμικές εκμεταλλεύσεις, που θα εισρεύσουν από τους παρόχους υπηρεσιών κοινωνίας της πληροφορίας (κυρίως news aggregators και social media). Όλες αυτές οι καινοφανείς ρυθμίσεις της Οδηγίας 2019/790 αναμένεται να δημιουργήσουν σημαντική ανα σφάλεια στις συναλλαγές. Υπ’ αυτό το πρίσμα, εξισορ ροπιστικό ρόλο μπορεί να παίξει η εναλλακτική επίλυση των διαφορών μέσω της εκούσιας διαμεσολάβησης και της διαιτησίας, κάτι που αναγνωρίζει ρητά και η ίδια η Οδηγία (βλ. άρθρα 13 και 21 αυτής).

β) Οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence - AI), επηρεάζουν ποικιλο τρόπως το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας. Στο δίκαιο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας ειδικότερα, τίθενται ζητήματα αναφορικά με τη δυνατότητα κατοχύ ρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας εφευρέσεων που δημιουρ γούνται από μηχανές τεχνητής νοημοσύνης (AI patents) και τον προσδιορισμό του εφευρέτη. Αντίστοιχα, στην πνευματική ιδιοκτησία, ανακύπτουν ερωτήματα για το ποιος είναι ο δημιουργός και πρωτογενής δικαιούχος επί έργων που δημιουργούνται από ή με την συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης (AI-generated works). Αυτά τα ζητήματα έχουν αρχίσει να απασχολούν τα γραφεία διανοητικής ιδιοκτησίας και τα δικαστήρια διεθνώς. Σημειώνεται ωστόσο ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει αποκτήσει ακόμα τέτοιο επίπεδο αυτονομίας ώστε να απουσιάζει τελείως η ανθρώπινη σύμπραξη στο παραγόμενο έργο. Συνεπώς, οι υπάρχουσες νομοθετικές ρυθμίσεις για τα προγράμματα Η/Υ φαίνεται προσώρας να μπορούν να εφαρμοστούν και για τα AI-generated works. Κομβικής σημασίας βεβαίως είναι η σωστή

αυτό της συμβατικής και αδικοπρακτικής ευθύνης από AI (π.χ. περίπτωση όπου μία μηχανή τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιήσει ως δεδομένα μηχανικής μάθησης πνευματικά έργα χωρίς άδεια), για το οποίο ήδη σε ενωσιακό επίπεδο υπάρχουν σημαντικές πρωτοβουλίες με προτάσεις κανονισμών και οδηγιών για εναρμονισμένη ρύθμιση στην εσωτερική αγορά. ■

καθώς δεν εγκατέλειψα ποτέ τη μάχιμη δικηγορία, την οποία έχω την τιμή να υπηρετώ αδιαλείπτως επί 24 χρόνια. Με τον Πέτρο Μαχά γνωριζόμασταν από τα φοιτητικά μας χρόνια. Η αμοιβαία εκτίμηση και η σύμπτωση των αξιών και των ιδεών

Μια γυναίκα Managing Partner δεν είναι κάτι που βλέπουμε συχνά στις δικηγορικές εταιρείες στην Ελλάδα. Θέλετε να μας μιλήσετε για τις προκλήσεις του ρόλου σας και πώς αντιμετωπίζεται από το περιβάλλον; Θα ξεκινήσω με μία θετική διαπίστωση: ο νομικός κόσμος μας δεν είναι πια ανδροκρατούμενος, όπως ήταν κάποτε. Η πλειοψηφία στις νομικές σχολές της χώρας μας είναι πια γυναίκες, γυναίκες κατακλύζουν τα έδρανα, γυναίκες προΐστανται ανώτατων δικαστηρίων, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας μας είναι γυναίκα. Η μεταστροφή αυτή δεν είναι απλώς συμβολική, αλλά ουσιαστική. Μέσα στην πορεία των χρόνων έχουμε σπάσει πολλά στεγανά κι έχουμε υπερβεί συντηρητικές αγκυλώσεις, φυσικά όλα αυτά τα πετύχαμε με μεγάλους αγώνες. Στο δικό μας επάγγελμα αυτή την αλλαγή νοοτροπίας, την εισπράττουμε και από τους πελάτες μας, στην εμπιστοσύνη που μας δείχνουν, και μάλιστα σε τομείς δικαίου, όπου σχεδόν μονοπωλού σαν κάποτε άνδρες. Θα έλεγα, ωστόσο, πως οι προκλήσεις που αντιμετω πίζουν οι γυναίκες σήμερα δεν περιορίζονται και δεν περιχαρακώνονται σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Εμείς οι γυναίκες, παρά το γεγονός ότι έχουμε αγωνιστεί πολλά χρόνια κι έχουμε εδραιώσει τη θέση μας στους περισσότερους εργασιακούς τομείς, καλούμαστε ακόμα και σήμερα να ξεπεράσουμε ή να «σπάσουμε» στερεότυπα και προκαταλήψεις. Μια γυναίκα η οποία έχει αποφασίσει να σταδιοδρομήσει, σε κάποια φάση της ζωής της πιθανά να έρθει αντιμέτωπη με διλήμματα και προκλήσεις, αλλά σίγουρα ένα από αυτά δεν είναι επιλογή ενός μονοδιά στατου κοινωνικού ρόλου. Η γυναίκα σήμερα έχει όλες τις δυνατότητες και τα εφόδια, αλλά και το ηθικό χρέος προς τον ίδιο της τον εαυτό να αναδείξει την πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη φύση της και να κυνηγήσει τα όνειρα και τα θέλω της, να εξελιχθεί τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Η σύγχρονη γυναίκα σταδιοδρομεί, ξεχωρίζει, διοικεί, ηγείται, πρωτοπορεί, καινοτομεί και είναι ταυτόχρονα σεβαστή για τις αξίες της, το μυαλό της και τη διαφορετικότητα της φύσης της. Σε μια ανώτατη διοικητική θέση, σημασία έχει να διαθέτεις ενσυναί σθηση, καλό κριτήριο στην επιλογή μιας ικανής ομάδας, ευαίσθητες κεραίες

την αίσθηση της ικανοποίησης και της περηφάνιας. Αυτή τη γεύση στο τέλος της ημέρας, όταν πια μια υπόθεση έχει κλείσει ή όταν έχει υπογραφεί μια συμφωνία, που νιώθουμε ότι συμβάλαμε κι εμείς, με το δικό μας τρόπο, να επιτευχθεί κάτι σημαντικό για τον πελάτη μας ή σπουδαιότερο για τη χώρα μας, συνολικά. Θα εστιάσω και θα μιλήσω ενδεικτικά για δύο μεγάλα έργα για τα οποία οι ομάδες μας εργάστηκαν ώρες ατελεί ωτες, με συχνά ξενύχτια, πολλή έρευνα και για κάποια, ίσως και χρόνια μέχρι να ευοδωθούν. Στη Machas & Partners είμαστε περήφανοι που συνεργα στήκαμε με το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) και τη LAMDA Development SA για το Hellinikon, ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα της χώρας μας. Ο ιδρυτής και Πρόεδρός μας, ο Πέτρος Μαχάς έχει κάθε λόγο να καμαρώνει για αυτό το επίτευγμα. Η εται ρεία μας ενήργησε ως εξωτερικός νομικός σύμβουλος του ΤΑΙΠΕΔ, σε ένα από τα μεγαλύτερα έργα αστικής ανάπτυξης στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και είχε καθοριστική συμβολή στη διαμόρφωση όλων των νομικών εγγράφων της

Η σύγχρονη γυναίκα σταδιοδρομεί, ξεχωρίζει, διοικεί, ηγείται, πρωτοπορεί, καινοτομεί και είναι ταυτόχρονα σεβαστή για τις αξίες της, το μυαλό της και τη διαφορετικότητα της φύσης της

συναλλαγής που περιλάμβαναν σύνθετα ζητήματα δημοσίου δικαίου, εμπραγμάτου δικαίου, εταιρικού δικαίου και δικαίου

η δικηγορική μας εταιρεία, η αλήθεια είναι ότι πολλά από τα έργα που έχουμε κατά καιρούς αναλάβει μας δίνουν

συναλλαγή-ορόσημο

εξαγοράς

συνόλου του μετοχικού κεφαλαίου του Ελληνικού από την LAMDA Development ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2021 και η ολοκλήρωση της συναλλαγής ήταν το αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας από την ομάδα των δικηγόρων της εταιρείας μας που εργάστηκαν με αφοσίωση, για μια περίοδο δύο ετών, υπερβαίνοντας πολλαπλές προκλήσεις. Μέσα στα επόμενα χρόνια, οι πολίτες θα απολαμβάνουν μία πόλη του μέλλοντος, όπου θα θέλουν να ζουν, να εργάζονται και να επισκέπτονται. Πολύ πρόσφατα, γιορτάσαμε την υπογραφή ενός ακόμα σπουδαίου έργου για τη χώρα μας. Η δικηγορική εταιρεία μας, από το ρόλο του νομικού συμβούλου, συνέβαλε σε

μια σημαντική και ταυτόχρονα ιστορική και πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ του Κράτους και της Εκκλησίας της Ελλάδος στην περιοχή του Σχιστού-Σκαραμαγκά που έρχε ται να ενισχύσει την ανάπτυξη ολόκληρης της Δυτικής Αττικής. Το έργο «Green Σχιστό», όπως ονομάζεται, έχει ως στόχο την ανάπτυξη ενός υπερσύγχρονου και φιλικού προς το περιβάλλον κέντρου logistics λαμβάνοντας υπόψη τη μεγάλη σημασία και τη δυναμική η οποία αναπτύσσεται στο λιμάνι του Πειραιά. Η συμφωνία-ορόσημο μεταξύ της Εκκλησίας της Ελλάδος και του ΤΑΙΠΕΔ υποδηλώνει τη βούληση της Εκκλησίας να αξιοποιήσει την ακίνητη περιουσία που διαθέτει προς όφελος του ελληνικού λαού. Θεωρούμε ότι είναι επιτυ χία μας που ως δικηγορική εταιρεία είχαμε καθοριστική συμβολή στο να χαρακτηρισθεί το έργο ως στρατηγικής σημασίας. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον για τη χώρα μας, κι αυτός είναι σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης της χώρας – ως δικηγορική εταιρεία πώς συμβαδίζετε με αυτή την τάση της αγοράς; Η γεωγραφική και γεωπολιτική θέση της Ελλάδας προ σέλκυε ανέκαθεν διεθνείς επενδυτές για επιχειρημα τικά εγχειρήματα, καθώς και ιδιώτες επενδυτές, υψηλού εισοδήματος, να επενδύσουν στην Ελλάδα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η ελληνική αγορά αποτελεί πόλο έλξης επενδυτών με έμφαση στην αγορά των ακινήτων, αλλά και στους τομείς της ενέργειας και των υποδομών, αλλά και εν γένει της νεοφυούς και καινοτόμου επιχειρηματικό τητας. Είναι γεγονός ότι οι επενδύσεις από ξένους αγοραστές έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, επιτρέποντας σε πολλούς να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους να αποκτή σουν ένα θέρετρο καλοκαιρινών διακοπών στην Ελλάδα. Η πενταετής άδεια παραμονής μέσω του προγράμματος ‘Golden Visa’ που υιοθέτησε η Ελλάδα, βοήθησε προς αυτή την κατεύθυνση και επιτάχυνε τις διαδικασίες. Υπολογίζεται ότι 1 δις ευρώ έχουν επενδυθεί στη συνο λική αγορά ακινήτων στην Ελλάδα, από την έναρξη του προγράμματος το 2013.

Σε πρόσφατη έκθεσή της, η Τράπεζα της Ελλάδος επαινεί τη θετική ανάπτυξη της ελληνικής αγοράς ακινήτων και τη διατήρηση των υψηλών προδιαγραφών της, παρά τις κρίσιμες αλλαγές στο status quo της διεθνούς σκηνής –ας μην ξεχνάμε την παγκόσμια υγειονομική κρίση με τον COVID-19, τον πόλεμο στην Ουκρανία που μαίνεται, μία ενεργειακή κρίση, την κορύφωση της οποίας έχουμε ακόμη μπροστά μας, την εκτόξευση του κόστους ζωής. Όλες αυτές οι εξελίξεις, έχουν διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα στην αγορά, οι συνέπειες της οποίας, ωστόσο, δεν είχαν καταλυτική επίδραση στην αγορά. Εν μέσω αυτού του επενδυτικού κύματος, θα λέγαμε πως η εταιρεία μας έχει “ride the wave” όπως λένε στη γλώσσα τους οι σέρφερς. Κι έχει σημασία τη δεδομένη χρονική συγκυρία, να είσαι στην αιχμή του κύματος. Η εταιρεία μας με τη δυναμική ομάδα του Real Estate μας, έχει συμβάλει σε έργα εθνικής σημασίας, με πιο αξιοσημείωτο το έργο στο Ελληνικό, το μεγαλύτερο έργο αστικής ανάπτυξης στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ταυτόχρονα, έχουμε μακρά ιστορία συνεργασιών με ισρα ηλινές κτηματομεσιτικές εταιρείες ή μεμονωμένους επεν δυτές, διαδραματίζοντας καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη και αξιοποίηση επιχειρηματικών ευκαιριών στην Ελλάδα προς όφελος των πελατών μας. Επιπλέον, οι εξειδικευμένες ομάδες εταιρικών συναλ λαγών της εταιρείας μας (Corporate and M&A, Banking, Finance and Capital Markets, Start-up & Investment Funds, Energy & Project Development) διαχειρίζονται καθημερινά εγχώριες και διασυνοριακές συναλλαγές εξα γορών, εταιρικών μετασχηματισμών, ιδιωτικών και τρα πεζικών χρηματοδοτήσεων, ανάπτυξης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και άλλων υποδομών, αλλά και γενικά, επενδύσεων σε νεοφυείς ή καινοτόμες επιχειρήσεις, με υψηλή εξειδίκευση και «business oriented» προσέγγιση για τη δημιουργία υπεραξιών σε κάθε συναλλαγή. Βλέποντας μακριά τις τάσεις της αγοράς έτσι όπως διαμορφώνονται, καθώς και τις ευκαιρίες που αυτές δημιουργούν, ένα από τα πιο δυνατά μας σημεία ήταν και είναι οι ισχυρές, στρατηγικές συμμαχίες που έχουμε δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια. Κερδίζοντας και εμβα θύνοντας τις σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πελάτες μας, φιλοδοξούμε να είμαστε δίπλα τους ως πολύτιμοι και αξιόπιστοι επιχειρηματικοί εταίροι. Να εντοπίζουμε για λογαριασμό τους τις καλύτερες δυνατές ευκαιρίες στην αγορά και να τους καθοδηγούμε αξιόπιστα και με ασφάλεια στις επενδύσεις τους, δίνοντας προστιθέμενη αξία στις υποθέσεις τους.

επηρέασε

πανδημία

την εταιρεία σας, ποιες ήταν οι προκλήσεις/αλλαγές στο ρόλο του δικηγόρου και πώς τις διαχειριστήκατε; Η πανδημία

από τις νέες συνθήκες. Αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη κατάσταση και πρωτοφανείς προκλήσεις, ως εταιρεία επι κεντρωθήκαμε σε τρεις βασικούς άξονες: Προστασία – των ανθρώπων μας, των εργαζομένων μας, γιατί πρώτο μας μέλημα ήταν και είναι να παραμείνουν υγιείς, ασφαλείς, μειώνοντας τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού. Και το κερδίσαμε αυτό το στοίχημα. Η εργασία από το σπίτι εφαρμόστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς αυτό να επηρεάσει την παραγωγικότητα των ομάδων μας και στην μετά-COVID εποχή συνεχίζουμε εφαρμόζοντας αυστηρά πρωτόκολλα υγείας (τεστ για το προσωπικό κλπ.). Σταθεροποίηση – δε χάσαμε την επαφή και την εμπι στοσύνη των πελατών μας. Αυτό για εμάς είναι το άλφα και το ωμέγα στη διασφάλιση της απρόσκοπτης παροχής των υπηρεσιών μας. Προχωρήσαμε πολύ γρήγορα, τολμώ να πω πολύ πιο ομαλά απ’ όσο μπορούσαμε να φαντα στούμε, στην «ψηφιακή μας ενηλικίωση», κάνοντας την αναγκαία στροφή προς τις διαδικτυακές συναντήσεις με τους πελάτες: Zoom, Teams, Webex μπήκαν πολύ γρήγορα στην επαγγελματική μας καθημερινότητα (και όχι μόνο). Σχεδόν αδυνατούμε να σκεφτούμε πώς ήταν να δουλεύουμε χωρίς

Φανήκαμε ευέλικτοι, ανθεκτικοί, γρήγοροι, δημιουργικοί, ευπροσάρμοστοι, διορατικοί, αναγνωρίσαμε

τις νέες ευκαιρίες αξιοποιώντας τα εργαλεία που μας παρέχει η τεχνολογία και οι καινούργιες συνθήκες. Το σήμερα μάς βρίσκει πιο ώριμους, πιο σοφούς και σίγουρα πιο δυνατούς: στο διάστημα αυτό μεγαλώσαμε την ομάδα μας, 5 partners και περισσότεροι από 25 δικηγόροι σε διαφορετικούς τομείς δικαίου, μετακομίσαμε στα νέα γραφεία μας που μας δίνουν έναν αέρα ανάπτυξης και αισιοδοξίας. Παράλληλα, ενισχύσαμε τη διοικητική δομή της εταιρείας μας με εξειδικευμένους επαγγελματίες της αγοράς στους τομείς του Planning/Financial/Performance management, του HR, της Επικοινωνίας και του Marketing. Ανασυντάξαμε δυνάμεις και προχωράμε μετατρέποντας την αβεβαιότητα του περιβάλλοντος σε αποδοτικότητα και κέρδος, για τους συνεργάτες και τους πελάτες μας. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της εταιρικής κουλτούρας σας; Πόσο σημαντικός είναι, κατά τη γνώμη σας, ο καθορισμός στρατηγικής με μετρήσιμους στόχους, για μια δικηγορική εταιρεία; Οι ρίζες μιας εταιρείας είναι η κουλτούρα της. Ως δικηγορική εταιρεία αναπτυχθήκαμε στον αντίποδα του μοντέλου της «οικογενειακής επιχείρησης». Με ό, τι αυτό συνεπάγεται. Οι προσλήψεις μας γίνονται με ανοιχτές, διαφανείς διαδικασίες, κι αυτό είναι πάγια αρχή μας. Σταθερός στόχος μας είναι να επενδύουμε και να προσελ κύουμε εξαίρετους εταίρους και συνεργάτες - καταρτισμέ νους δικηγόρους, γιατί χρειάζεσαι την πολυετή εμπειρία τους και τη βαθιά τους γνώση στα νομικά θέματα και τη δικηγορία, αλλά ταυτόχρονα χρειάζεσαι και νέα, φρέσκα μυαλά δικηγόρων που έχουν την ορμή και τη διάθεση να εργαστούν στον νομικό κλάδο, να διδαχθούν και ταυτό χρονα να χαράξουν καινούργιους δρόμους. Κοινός τόπος μας η αγάπη και το πάθος για τη δουλειά μας. Σας διαβεβαιώνω γι’ αυτό. Ενστερνιζόμαστε την ομαδικότητα, τη συνεργατικότητα, τη συναδελφικότητα, την επαγγελματική ηθική. Όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες

ανάπτυξης και εξέλιξης και επιδιώκουμε όλοι να απο λαμβάνουν τη δουλειά τους, αλλά να έχουν και χρόνο για να απολαμβάνουν τη ζωή τους έξω από το γραφείο. Ας μην ξεχνάμε, οι πελάτες μας είναι άνθρωποι που μας εμπιστεύονται τα ακίνητά τους, τις μετοχές τους, την επιχείρησή τους, τις αποταμιεύσεις τους, το μέλλον τους, σημαντικά κομμάτια της ζωής τους. Για το λόγο αυτό, αν η αποστολή της δικηγορικής εταιρείας -που για εμάς είναι να ανταποκριθούμε με επιτυχία στις ανά γκες των πελατών μας- δεν μεταφραστεί σε συγκεκριμένα μετρήσιμα αποτελέσματα, τότε η αποστολή μας είναι σαν μην υπάρχει.

Για αυτό μας αρέσει να λέμε ότι είμαστε μια ιδιότυπη επιχείρηση, που έχει στη βάση της τη νομική και τη δικηγορία για να βιοποριστεί (οι εταίροι, οι δικηγό ροι, το προσωπικό), αλλά χρειάζεται και αποτελεσματικό μάνατζμεντ για να πετύχει και να αναπτυχθεί. Κι εμείς έχουμε επενδύσει σε εργαλεία και υποδομές ώστε όχι μόνο να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα, αλλά κυρίως, για να επιτευχθεί μια συνετή διαχείριση και κερδοφορία, η οποία θα αντανακλά όχι μόνον την εταιρεία ως οργανισμό, αλλά και κάθε συνεργάτη

έχουμε

κατά της χιτζάμπ έχει γίνει ένα παγκόσμιο ποτάμι οργής ενάντια σε ένα καθεστώς και ταυτόχρονα, ένα ποτάμι αλληλεγγύης προς τις Ιρανές. Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, οι γυναίκες ηθοποιοί άρχισαν να μιλάνε, να σπάνε τη σιωπή τους για κακο ποιητικές σχέσεις στον χώρο της εργασίας τους, να καταγγέλλουν σεξουαλική εκμετάλλευση, ακόμα και βιασμό. Και κάπως έτσι ξεκίνησε το ποτάμι που λέγεται #metoo. Στην Ελλάδα, η πράξη της δημόσιας καταγγελίας από τη Σοφία Μπεκατώρου και η προτροπή της άνοιξαν το δρόμο ώστε να μπούμε για πρώτη φορά κι εμείς στην τροχιά του #MeToo, που ήδη δονούσε άλλες χώρες. Η γενναία πράξη της προκάλεσε κοινωνικό σεισμό, αλλάζοντας κυριολεκτικά τη ροή των πραγμάτων συνολικά στο πεδίο της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης στη χώρα μας. Έχει γίνει το αποφασιστικό βήμα προς τα εμπρός; Έχουν ξεριζωθεί πατριαρχικές και νοσηρές νοοτροπίες; Η γυναίκα έπαψε να φοβάται να μιλήσει; Πιστεύω πως υπάρχει μια παγιωμένη αντίληψη στην ελληνική κοινωνία σε σχέση με την παρενόχληση στον εργασιακό χώρο, που τη διαπερνά ανεξαρτήτως από το επάγγελμα, το μορφωτικό ή κοινωνικό επίπεδο και δύσκολα θα ξεριζωθεί. Σε νομοθετικό επίπεδο έγιναν σημαντικά βήματα προς την αντιμετώπιση του φαινομένου της παρενόχλησης, που μέχρι πρότινος αποτελούσε ταμπού ιδίως στους εργασι ακούς χώρους. Αν και τα τελευταία χρόνια είναι εμφα νείς οι προσπάθειες να γίνουν ευρέως κατανοητοί οι όροι «bullying», «mobbing», «discrimination», δυστυ χώς, εξακολουθεί να επικρατεί μεγάλη διστακτικότητα των εργαζομένων να καταγγείλουν περιστατικά βίας και παρενόχλησης. Πολλές, δε, φορές τα περιστατικά αυτά είναι και δύσκολα αναγνωρίσιμα, καθώς δεν υφίσταται αντίστοιχη κουλτούρα στις επιχειρήσεις, οι οποίες στη συντριπτική πλειοψηφία τους δεν έχουν θεσπίσει το αναγκαίο προστατευτικό πλαίσιο και δεν έχουν φροντίσει να υπάρξει εκπαίδευση του προσωπικού τους. Αυτό το κενό προσπάθησε να καλύψει ο Ν. 4808/2021, ο οποίος σε συμμόρφωση προς το κοινοτικό δίκαιο, υποχρέωσε τις επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 20 εργαζόμενους να εκπονήσουν Πολιτική για την αποτροπή της βίας και παρενόχλησης στους εργασιακούς χώρους, να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα (ανάλογα με τη φύση της εργασίας) για την προστασία από τέτοια περιστατικά και την ενθάρρυνση των θυμάτων βίας και παρενόχλησης να καταγγείλουν τα περιστατικά

και της διαφορετικότητας κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από φύλο, θρησκεία, πολιτικές πεποιθήσεις, σεξουαλικό προσανατολισμό. Θα πρέπει, επομένως, να αλλάξουν οι νοοτροπίες των ίδιων των ανθρώπων και αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει από πολύ νωρίς, με βασικό όχημα την Παιδεία, ώστε να έχουν και ουσιαστικό νόημα οι διατάξεις του νόμου

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Τι είναι αυτό που σας προσέλκυσε ως νομικό στον χώρο της ενέργειας; Σπούδασα στη Νομική των Αθηνών και έλαβα το πρώτο μου μεταπτυχιακό στο Εμπορικό και Τραπεζικό Δίκαιο στο Bristol της Μεγάλης Βρετανίας. Ξεκίνησα ως νέα δικηγόρος κάνο ντας την πρακτική μου μέσα από την ελεύθερη δικηγορία σε δικηγορικά γραφεία ασκώντας σε υποθέσεις εταιρικού και γενικώς εμπορικού δικαίου, ενώ ταυτόχρονα είχα συνεργασία με τράπεζα και, στη συνέχεια, με εται ρεία τηλεπικοινωνιών. Αυτή η πολυποίκιλη άσκηση δικηγορίας μου έδωσε την εμπειρία του αστικού και εμπορικού δικαίου που θεωρώ ότι ένας πρακτικός δικηγόρος πρέπει να έχει. Παράλληλα, η ενασχόλησή μου με τον τραπεζικό κλάδο και τις τηλεπικοινωνίες μου έδωσε την ευκαιρία να εξοικειωθώ με τον ειδικό δικαιϊκό χώρο της «ρύθμισης». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, όταν το 2000 η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), προκήρυξε θέσεις δικηγόρων για να την υποστηρίξουν στη διαμόρφωση του πλαισίου της απελευθέ ρωσης της αγοράς ενέργειας και της «ρύθ μισης» της μονοπωλιακής αγοράς, αυτό να παρακινήσει έντονα το επαγγελματικό μου ενδιαφέρον, να υποβάλλω τα χαρτιά μου και τελικώς να επιλεγώ για να υποστηρίξω τη ΡΑΕ από τη σύστασή της. Η εμβάθυνση και η εξειδίκευση στο ευρωπαϊκό δίκαιο της ενέρ γειας, η εξ αρχής επεξεργασία των πρώτων νομοθετικών κειμένων για την απελευθέρωση, η συγγραφή των Κανονισμών και Κωδίκων για την αγορά του ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και ανανεώσιμων πηγών σε ομάδες που απο τελούνταν από μηχανικούς, οικονομολόγους

Μας απασχολεί η νομική διάσταση της διερεύνησης έργων νέων τεχνολογιών (μπλε και πράσινο υδρογόνο) που θα μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα του Ομίλου HELLENiQ ENERGY

προανέφερα, τόσο στον εν γένει κλάδο της ρύθμισης που αφορά όλες τις εταιρείες του Ομίλου, αλλά και στους ειδικότερους τομείς του ηλεκτρισμού, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και του φυσικού αερίου. Ειλι κρινά θέλω να ευχαριστήσω τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της εταιρείας κ. Ανδρέα Σιάμισιη, ο οποίος με παρακίνησε και με υποστήριξε στο να αποκτήσω έτι περαιτέρω τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, παρακολουθώντας μετα πτυχιακό πρόγραμμα στη διοίκηση επιχειρή σεων και στο energy management στο ALBA. Και φυσικά δεν μπορώ να μην ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον κ. Ιωάννη Αψούρη, Γενικό Διευθυντή Νομικών Υπηρεσιών Ομίλου για την υποστήριξή του από την πρώτη μέρα μου στον Όμιλο, την άριστη συνεργασία, την καθοδή γηση, και την αλληλοϋποστήριξη που υπάρχει μεταξύ μας, μια επαγγελματική σχέση που ως έχει θεμέλιο τον αμοιβαίο σεβασμό.

που σχημάτισαν στο μυαλό μου τη «μεγάλη εικόνα» της Ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς και ρύθμισης. Η μετάβασή μου στον μεγάλο ενεργειακό Όμιλο της HELLENiQ ENERGY μου έχει δώσει την ευκαιρία να εφαρμόσω τις γνώσεις που

Ποιες είναι οι κυριότερες ιδιαιτερότητες στο κανονιστικό πλαίσιο των ΑΠΕ που απασχόλησαν το νομικό σας τμήμα τους τελευταίους μήνες; Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι το «μότο» μου είναι να μπορούμε να μετατρέπουμε κάθε ρυθμιστική ιδιαιτερότητα σε σύννομη επιχει ρηματική ευκαιρία. Έτσι, μέσα στο πλαίσιο της σοφής απόφασης της Πολιτείας να συμβαδίσει με την ΕΕ τάχιστα στην ενεργει ακή μετάβαση, κύριος πυλώνας της οποίας είναι η αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ, και προς υλοποίηση της φιλόδοξης απόφα σης του Ομίλου HELLENiQ ENERGY να διαθέτει το 2030 άνω των 2 GW έργων σε λειτουργία, κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα η νομική μας υπηρεσία, συνέβαλε σημαντικά –στο μέτρο που της αναλογούσε– στις επιτυχείς εξαγορές φωτοβολταϊκών και αιολικών έργων ΑΠΕ από τον Όμιλο HELLENiQ ENERGY. Πιο συγκεκριμένα, ο Όμιλος HELLENiQ ENERGY στα τέλη του 2021 εξαγόρασε δύο εν λειτουργία αιολικά πάρκα στην Εύβοια εγκατεστημένης ισχύος περί των 38 MW, και στις αρχές του 2022 απέκτησε εν λειτουργία φ/β πάρκα στην περιοχή της Βοιωτίας ισχύος 16 MW. Παράλληλα, κατέχει χαρτοφυλάκιο άνω των 2 GW σε έργα ΑΠΕ σε

διάφορα στάδια ανάπτυξης, το οποίο εμπλού τισε πρόσφατα με την εξαγορά εταιρείας που έχει αδειοδοτηθεί για την ανάπτυξη 300 MW περίπου στην περιοχή της Φλώρινας. Τα ανω τέρω έλαβαν χώρα εντός διαστήματος περίπου έξι (6) μηνών, κατά το οποίο η νομική μας διεύθυνση – σε συνεργασία με τα στελέχη της ΕΛΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΑΕ, τις οικονομικές και φορολογικές διευθύνσεις του Ομίλου, ανταποκρίθηκε με αρτιότητα και αμεσότητα υποστηρίζοντας νομικά τις εξα γορές, οι οποίες παρουσίαζαν διαφορετικού είδους προκλήσεις και σύνθετα προς επίλυση ζητήματα. Την ίδια περίοδο έχουμε υποστη ρίξει νομικά τις στενές διαπραγματεύσεις της εταιρείας με μεγάλους ομίλους του εξω τερικού προκειμένου να ευρεθεί ο εταίρος με τον οποίο θα συνεργαστούμε στον χώρο των παράκτιων αιολικών πάρκων, το νομικό πλαίσιο των οποίων στην Ελλάδα αναμένεται να διαμορφωθεί στο πολύ άμεσο μέλλον. Παράλ ληλα, μας απασχολεί η νομική διάσταση της διερεύνησης έργων νέων τεχνολογιών (μπλε και πράσινο υδρογόνο) που θα μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα του Ομίλου της HELLENiQ ENERGY, καθώς και όλα τα νομικά θέματα

για το νομοσχέδιο της δεύτερης φάσης της αδειοδότησης και της αποθήκευσης ενέργειας, η θέσπιση του οποίου αποτελεί -θέλω να πιστεύω- αίτημα όλης της αγοράς, ενώ ταυτό

χρονα παρακολουθούμε και όλες τις εξελίξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας ενέργειας [ενδει κτικά RePower, αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας (CEEAG)], στον βαθμό που αφορούν όλες τις δραστηρι ότητες του Ομίλου της HELLENiQ ENERGY και ιδιαίτερα τον τομέα των ΑΠΕ και των νέων τεχνολογιών, προκειμένου να είμαστε κάθε φορά σε θέση να απαντήσουμε στα ζητήματα που τίθενται από όλα τα επιχειρηματικά τμήματα του ομίλου. Τέλος, η νομική μας ομάδα, συνεχίζει να είναι παρούσα και έντονα ενεργή στην ολο κλήρωση της πώλησης, σε συνεργασία με το ΤΑΙΠΕΔ, της ΔΕΠΑ Υποδομών τόσο μέσα από την συμμετοχή μας στα διοικητικά συμβούλια της εν λόγω εταιρείας και των θυγατρικών της, αλλά και με τη στενή παρακολούθηση κάθε βήματος του διαγωνισμού, ολοκληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο το εγχείρημα της διαγωνι στικής διαδικασίας που ξεκίνησε πριν από περισσότερα από 2,5 έτη. Το 2021 η ομάδα σας βραβεύθηκε στο πλαίσιο των Business Law Awards της BOUSSIAS, για την εξαγορά και αδειοδότηση του μεγαλύτερου Φωτοβολταϊκού Πάρκου στην Κοζάνη για την ΕΛΠΕ Ανανεώσιμες ΑΕ. Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στην εν λόγω διάκριση και ποια best practices αναδείχθηκαν μέσω του συγκεκριμένου έργου; Εισαγωγικά θα ήθελα να αναφέρω ότι το έργο αυτό ήταν πρωτοπόρο κατά την εποχή που ο Όμιλος HELLENiQ ENERGY σχεδίασε την απόκτηση και αδειοδότησή του, καθώς ήταν το μεγαλύ τερο φ/β πάρκο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Νοτιοανατολική Ευρώπη, και ένα από τα μεγαλύτερα πάρκα συνολικά στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου, οι προκλήσεις που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε συνολικά ως εταιρεία, αλλά και ειδικότερα η νομική υπηρεσία για έργο τέτοιας κλίμακας ήταν καινοτόμες και ιδι αίτερα περίπλοκες, και δη έναντι του βαρέως μηχανισμού που λέγεται δημόσια διοίκηση αδειοδοτήσεων. Ο βασικός παράγοντας που θεωρώ ότι οδήγησε στη βράβευσή μας ήταν, εν ολίγοις, η αναγνώριση της συμβολής της νομικής υπηρεσίας του Ομίλου της HELLENiQ ENERGY στην επίλυση των πολυπαραγοντικών

ζητημάτων που συνεπαγόταν η εν λόγω εξα γορά 18 διακριτών εταιρειών και πάρκων, και αφορούσε όλο το φάσμα από την απόκτηση των εταιρειών του Project, την απόκτηση της κεί μενης γης, έως τη διαχείριση των κινδύνων αδειοδότησης και υλοποίησης του έργου, αλλά εν συνεχεία και την ασφαλή λειτουργία και συντήρηση αυτού. Τα ανωτέρω κατέστησαν εφι κτά και συμφωνήθηκαν ύστερα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις με τους αντισυμβαλλόμενους, οι οποίες κατέληξαν στην υπογραφή περίπου 40 συμβατικών κειμένων που κάλυπταν όλες τις κρίσιμες πτυχές του εγχειρήματος αυτού. Κατά τη διάρκεια αυτών, η νομική μας ομάδα, μέσα από την εξειδίκευση και εμπειρία της σε θέματα εμπορικού δικαίου, ενέργειας, και δικαίου περιβάλλοντος, σε συνεργασία με αξι όλογους εξωτερικούς Δικηγόρους, ήταν μονίμως παρούσα στις διαπραγματεύσεις και αναδείκνυε τα θέματα τα οποία έπρεπε να συζητηθούν και συμφωνηθούν, και παρέμβαινε προτείνοντας λύσεις, όπου και όταν ο κίνδυνος αδιεξόδου ήταν ορατός και έπρεπε να προληφθεί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, συνέβαλλε προκειμένου να επιτευχθεί η οριστική συμφωνία. Τα best practices που αναδείχθηκαν, κατά τη γνώμη μου, ήταν πρωτίστως η ανάδειξη της σημασίας της συμμετοχής των νομικών σε όλο το φάσμα των διαπραγματεύσεων, αλλά και των συμβατικών κειμένων από κοινού με τα εμπο ρικά στελέχη. Συνεπώς, αποδείχθηκε για ακόμα μία φορά, ότι ο ρόλος των δικηγόρων δεν είναι μόνο η σύνταξη των κειμένων στη βάση μιας τετελεσμένης εμπορικής συμφωνίας και η, στη συνέχεια, εμπλοκή τους σε τυχόν δικαστικές ή διαιτητικές διενέξεις. Αντίθετα, η εξ΄αρ χής συνεχής εμπλοκή των νομικών σε ομάδες, από κοινού με τους αρμόδιους τεχνικούς και χρηματοοικονομικούς

γικές θέσεις στην ενέργεια. Στη χώρα μας έχουμε ακόμη σημαντικά βήματα να κάνουμε για να φτάσουμε στα επίπεδα επαγγελμα τικής ισότητας που θέλουμε, αλλά πρέπει να σημειώσουμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει πρόοδος και βλέπουμε περισσότερες γυναίκες τόσο να συμμετέχουν σε διοικητικά συμβούλια, όσο και να στελεχώνουν σημαντι κές διοικητικές θέσεις. Εκτιμώ πως για να γίνει πιο γρήγορα αυτή η μεταβολή και να επιτευχθεί πραγματική επαγγελματική ισό

τητα είναι σημαντικό για τις επιχειρήσεις να δημιουργούν ένα εργασιακό περιβάλλον στο οποίο οι αξίες της ενσωμάτωσης και της ίσης εκπροσώπησης των φύλων να είναι τμήμα της φιλοσοφίας και της εταιρικής τους κουλτούρας.

Ποιες είναι εκείνες οι δεξιότητες που αναζητάτε στους συνεργάτες σας; Πόσο σημαντικά είναι για εσάς τα soft skills και ποια η αξία τους σε μια επιχείρηση; Τα βασικά στοιχεία που αναζητώ σε έναν υποψήφιο συνεργάτη είναι η προηγούμενή του εμπειρία στο αντικείμενο της ενεργει ακής ρύθμισης, του ηλεκτρισμού, ανανεώσι μων πηγών ενέργειας και φυσικού αερίου, αλλά στα πλεονεκτήματα είναι να υπάρχει και προηγούμενη ενασχόληση με βασικές αρχές αστικού και εμπορικού δικαίου που θεωρώ το «αλφαβητάρι» της δικηγορίας. Πλην όμως, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω ότι στο σημερινό δυναμικό περιβάλλον μίας επιχείρησης του τομέα της ενέργειας τα soft skills αποτελούν κρίσιμες δεξιότη τες με ιδιαίτερη αξία. Πιο συγκεκριμένα, η προσαρμοστικότητα, οι επικοινωνιακές δεξιότητες και η κριτική σκέψη αποτελούν πολύ βασικά soft skills, τα οποία αναζητώ και θεωρώ ότι αποτελούν προστιθέμενη αξία για την επιχείρηση, σε συνδυασμό με τη διάθεση για ποιοτική δουλειά. Συγκεκρι μένα, το δίκαιο της ενέργειας και των ΑΠΕ αποτελούν μια ενότητα δικαίου με πάρα πολλές πτυχές, συνεπώς η προσαρμοστικό τητα ενός συνεργάτη προκειμένου να μπο ρεί να χειρίζεται ετερόκλητες υποθέσεις με διαφορετικό αντικείμενο εντός του εν λόγω πλαισίου είναι μία πολύ

Θεωρώ ότι η δυνατότητα αποτελεσματικής συνεισφοράς μέσα από ομαδική εργασία είναι το καλύτερο προσόν που μπορεί να αναδείξει ένας συνεργάτης σε έναν μεγάλο όμιλο

ξεκάθαρα και αποτελεσματικά τις υπηρεσίες του. Παράλληλα, η κριτική σκέψη είναι μια πολύτιμη δεξιότητα που αναζη

τείται, πιστεύω, από όλους τους εργοδότες και βοηθά στην αποτελεσματικότερη επί λυση των εκτάκτων ή μη προβλημάτων που προκύπτουν. Τέλος, θεωρώ ότι η δυνατό τητα αποτελεσματικής συνεισφοράς μέσα από ομαδική εργασία είναι το καλύτερο προσόν που μπορεί να αναδείξει ένας συνεργάτης σε έναν μεγάλο όμιλο. Μοιραστείτε μαζί μας μια καλή πρακτική που εφαρμόζετε για την καλύτερη οργάνωση της εργασίας σας και την επίτευξη των στόχων και της στρατηγικής της ομάδας σας. Έχω την τύχη να συνεργάζομαι με επαγ γελματίες του χώρου της ενέργειας με πολύ υψηλό επιστημονικό επίπεδο, όπου ο ένας λειτουργεί συμπληρωματικά προς τον άλλον. Μια πολύ καλή πρακτική που βοηθά είναι ο καθορισμός στόχων προς επίτευξη επί των οποίων κρινόμεθα. Κάθε στόχος που καθορίζεται είτε αμιγώς από τη νομική υπη ρεσία, είτε σε συνεργασία με εμπορικές διευθύνσεις, πρέπει να τίθεται με ξεκά θαρο και αντιληπτό τρόπο ως προς το αντικείμενό του, αλλά και των ρόλων των εμπλεκομένων, με καθορι σμό των σχετικών ποσοστών συμμετοχής. Απολύτως κρί σιμη πρακτική που εφαρμόζω είναι να κρατώ συνεχώς ενή μερους τους εμπλεκόμενους συνεργάτες, ανεξαρτήτως αν ορισμένες πληροφορίες ενδεχομένως δεν αφορούν άμεσα την εργασία τους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η διάχυση της πληροφορίας με αποτέλεσμα όλοι οι εμπλε κόμενοι να έχουν το ίδιο επίπεδο πληρο φόρησης. Περαιτέρω, ασκώ ενεργή επίβλεψη στον τομέα που διευθύνω και η «πόρτα του γραφείου μου» είναι πάντα ανοικτή για τους συνεργάτες μου. Με την ανωτέρω πρακτική, θεωρώ ότι επιτυγχάνονται πιο εύκολα, ταχύτερα και αποτελεσματικότερα τα διάφορα στάδια μέχρι την υλοποίηση των τελικών στόχων ενώ, δεν πρέπει να παρα γνωρίζεται ότι, εντοπίζονται γρηγορότερα και τυχόν προβλήματα. ■

Covid-19 - Νέα εμβόλια κατά της Όμικρον

Μία ημέρα μετά την χορήγηση της έγκρισης από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration - FDA), ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (European Medicines Agency – EMA) ενέκρινε με τη σειρά του τα επικαιροποιημένα εμβόλια της Pfizer και της Moderna, τα οποία παρέχουν ευρύτερη προστασία κατά του Covid-19 και των παραλλα γών του. Πρόκειται για τα εμβόλια Comirnaty και Spikevax των εταιρειών Prifer/BioNTech και Moderna αντιστοίχως. Τα νέα εμβόλια σχεδιάστηκαν τόσο κατά της παραλλαγής BA.1 της μετάλλαξης Όμικρον, όσο και κατά του αρχικού στελέχους του κορωνοϊού. Οι αμερικανικές υγειονομικές αρχές ενέ κριναν τη νέα έκδοση των εμβολίων κατά του Covid-19 των φαρμακοβιομηχανιών Pfizer και Moderna που στοχεύει ειδικά στη μετάλλαξη Όμικρον, προκειμένου να ξεκινήσει άμεσα μια νέα εκστρατεία χορήγησης των λεγόμενων ‘αναμνηστικών’ δόσεων. Οι πρώτες 400.000 δόσεις των επικαιροποιημένων εμβολίων (εν προκειμένω της Pfizer) για τη μετάλλαξη Όμι κρον του κορωνοϊού έχουν ήδη καταφθάσει στη χώρα μας. Τα δύο επικαιροποιημένα εμβόλια εγκρίνονται για μια αναμνηστική δόση, από την ηλικία των 12 ετών για το εμβόλιο της Pfizer και από την ηλικία των 18 ετών για το εμβόλιο της Moderna, όπως διευκρίνισε ο FDA σε ανακοίνωση. Σημειώνεται πως τα επικαιρο ποιημένα εμβόλια μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο ως αναμνηστικά, τουλάχιστον δύο μήνες μετά την ολοκλήρωση του αρχικού εμβολιαστι κού σχήματος. Ο ΕΜΑ στην ανακοίνωσή του επεσήμανε ότι καθώς

γές BA.4 και BA.5, βρίσκονται υπό εξέταση. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ καλούνται να σχε διάσουν και να ξεκινήσουν τις εκστρατείες εμβολιασμού τους, συμπεριλαμβανομένων των προσαρμοσμένων εμβολίων, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάζει σύντομα δράσεις για στρατηγικές εμβολιασμού κατά του Covid-19 και να καθορίζει μέτρα για την αποφυγή της έξαρσης του κορωνοϊού φέτος το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Η διάθεση των νέων εμβο λίων θα ξεκινήσει με τους πιο ευάλωτους, τους ευπαθείς, τους ηλικιωμένους κ.ο.κ. και σταδιακά θα ανοίγει η ροή και για τον υπό λοιπο πληθυσμό. Υποχρέωση εμβολιασμού εργαζομένων σε δομές υγείας, σύμφωνα με απόφαση του ΣτΕ Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας απέρριψε αίτηση ακύρωσης της ΠΟΕΔΗΝ κατά της Δ1α/ΓΠ.οικ.50933/13-8-2021 αποφάσεως των Υπουργού και Αναπληρωτή Υπουργού Υγείας με τίτλο «Διαδικασία και λόγοι απαλλαγής από την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού» (ΣτΕ Ολ 1684/2022).

πανδημία εξελίσσεται, η στρατηγική

ευρύ φάσμα

Κατά την κρίση του Δικαστηρίου, ο υποχρε ωτικός εμβολιασμός του προσωπικού των δομών υγείας δεν προσκρούει σε καμία συνταγματικής ή υπερνομοθετικής ισχύος διάταξη ή αρχή. Αναλυτικότερα, το δικαστήριο έκρινε ότι το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού του εν γένει προσωπικού των δομών υγείας δεν είναι προδήλως δυσανάλογο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου με αυτό συνταγματικής τάξεως σκοπού, ο οποίος συνίσταται στην προστασία της δημόσιας υγείας, εφ’ όσον ο νομοθέτης έχει λάβει υπ’ όψιν τα υφιστάμενα, κατά

Μιλήστε μας για την επαγγελματική σας πορεία και τον ρόλο σας στην Pfizer. Στην Pfizer ανέλαβα τα καθήκοντα του Διευθυντή Νομικών Θεμάτων πριν δέκα περίπου χρόνια, έχω δε πλέον την ευθύνη για τη δια χείριση των νομικών ζητημάτων της εταιρείας σε Ελλάδα, Κύπρο, Μάλτα και Ισραήλ. Ποιες είναι οι μεγαλύτερες νομικές προκλήσεις που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε την περίοδο της πανδημίας; Η περίοδος της πανδημίας ήταν φυσικά δύσκολη για όλους τους ανθρώπους και όλες τις επιχειρήσεις. Οι συνάδελφοι Δικηγόροι Νομικών Υπηρεσιών όλων των επιχειρήσεων χρειάστηκε, υπό αντίξοες συνθήκες εργασίας, να αντιμετωπίσουν πλήθος καινοφανών νομικών ζητημάτων στους τρόπους εργασίας, διακίνησης προϊόντων, διαχεί ρισης πληρωμών,

δουλειά αυτή περιλάμβανε πολλές ώρες συνεχούς εργασίας και αρκετά ξενύχτια, πολλά άγχη και αγωνίες, πολλές συναντήσεις, τηλεδιασκέψεις, τηλε φωνήματα και άπειρα emails. Όμως για πρώτη φορά στην επαγγελματική ζωή μου ένιωσα τέτοια αισθήματα

βλέποντας

των χιλιάδων εργαζομένων και συνεργατών της Pfizer για να ξεπεραστεί το πρόβλημα και να σωθούν εκατομμύρια ζωές. Πώς πιστεύετε ότι θα διαμορφωθεί ο κλάδος της υγείας στην μετά-Covid εποχή; H πανδημία επέβαλλε δομικές αλλαγές στην Υγεία, οι οποίες θα έχουν μακροπρόθεσμo χαρακτήρα και θα διαμορφώσουν και το μέλλον. Η ταχύτητα με την οποία κινήθηκε η Επιστήμη, με την ανακάλυψη εμβολίου αλλά και θεραπείας σε ταχύτατο χρόνο, ανοίγει νέους ορίζοντες για νέες καινοτομίες που θα συμβάλλουν στη βελτίωση της ζωής των ασθενών. Καθοριστικό ρόλο θα παίξουν και οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες (τεχνητή νοημοσύνη,

τη διαχείριση σοβαρών νόσων

ασθενή στο επίκεντρο.

θα μπορούσε να είναι

ρόλος

Pfizer στην προετοιμασία, διαμόρφωση και εφαρμογή της νέας παγκόσμιας στρατηγικής της ΕΕ στον τομέα της υγείας; Η πανδημία αλλά και οι ευρύτερες αλλαγές που συντελέ στηκαν στην Ευρώπη, ανέδειξαν την ανάγκη για αναθεώρηση της στρατηγικής Υγείας της ΕΕ ώστε όλες οι χώρες να μπο ρέσουν να ανταποκριθούν σε κάθε επόμενη πρόκληση. Στόχος της νέας παγκόσμιας στρατηγικής είναι η ισότιμη πρόβαση όλων των πολιτών σε καινοτόμα φάρμακα και θεραπείες. Για παράδειγμα, με το «Σύμφωνο για έναν υγιέστερο κόσμο», η Pfizer παρέχει χωρίς κέρδος όλα τα εντός πατέντας φάρμακα και εμβόλια υψηλής ποιότητας που είναι διαθέσιμα στις ΗΠΑ ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε 45 χώρες με χαμηλότερα εισοδήματα. Με τον τρόπο αυτό το Σύμφωνο αυτό φιλοδοξεί να μειώσει σημαντικά τις υφιστά μενες ανισότητες στον τομέα της υγείας ανάμεσα σε πολλές χώρες με χαμηλότερα εισοδήματα και τον υπόλοιπο κόσμο. Ποια θα ήταν τα οφέλη της θεσμοθέτησης του Ευρωπαϊκού Χώρου Δεδομένων για την Υγεία (European Health Data Space - EHDS) στη χώρα μας; Η πρωτοβουλία αυτή της ΕΕ είναι πολύ σημαντική και προς τη σωστή κατεύθυνση, ώστε να διασφαλίσουμε ότι όλοι οι πολίτες θα μπορούν να

κάνουμε «περισσότερα με λιγότερα». Αν και αυτό μπορεί να είναι εφικτό σε ορισμένες περιπτώσεις, σαφώς δεν είναι ένας ιδανικός ή βιώσιμος τρόπος (νόμιμης) επιχειρηματικής δραστηριότητας. Οπότε καταλήγουμε απλώς να κάνουμε «λιγό τερα με λιγότερα» – κι αυτό δεν είναι κακό, αν γίνεται με τον σωστό τρόπο. Έτσι, για να είμαστε παραγωγικοί, προστατεύοντας ταυτόχρονα την υγεία και την ευεξία μας (πράγμα που είναι σημαντικό όχι μόνο για εμάς αλλά και για τον εντολέα μας), πρέπει να είμαστε επιλεκτικοί στο πού είναι καλύτερο να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας. Έτσι πλέον παρέχουμε «Συμβουλές βάσει Αρχών» ή PBA (Principle Based Advice) για συντομία. Αυτό σημαίνει ότι εφαρμόζουμε στρατηγικές για να βοηθήσουμε τους εσωτερικούς πελάτες μας να βοηθήσουν τον εαυτό τους, προωθώντας έτσι μια κουλτούρα συμμόρφωσης και πολλαπλασιάζοντας την ευεργετική επιρροή της νομικής ομάδας σε ολόκληρο τον οργανισμό. Για να πετύ χουμε απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας: τόσο από τους πελάτες, οι οποίοι πρέπει να μάθουν να εφαρμόζουν τις αρχές μιας υγιούς νομικής λύσης χωρίς να τους λέμε συγκεκριμένα πώς, όσο και από τους Δικηγόρους, που πρέπει να περιορίσουν την εμπλοκή τους σε μια σειρά από δραστηριότητες χωρίς να πάψουν να είναι φιλικοί και υποστηρικτικοί. Είμαι σίγουρος ότι πολλές Νομικές Υπηρεσίες εφαρμόζουν ήδη το PBA – υποθέτω ότι εμείς απλώς του δώσαμε ένα ωραίο όνομα και, ίσως, το πήγαμε στο επόμενο επίπεδο. Τεχνητή νοημοσύνη - Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εργαλείο στην υπηρεσία του δικηγόρου; Έχω την τιμή να είμαι στην Διαρκή Επιστημονική Επιτροπή για την Εξέταση των Επιπτώσεων στο Δικαστικό Σύστημα της Εισαγωγής της Τεχνητής Νοημοσύνης του Υπουργείου Δικαι οσύνης, συνεκπροσωπώντας τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών αλλά και στην Ομάδα Εργασίας της Pfizer για Ηθική και Υπεύθυνη Τεχνητή Νοημοσύνη. Με τις ιδιότητες αυτές παρα κολουθώ τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις προσπάθειες να ρυθμιστεί η χρήση της τεχνολογίας Τεχνητής Νοημοσύνης με τρόπο ώστε η αποτελεσματικότητα να συνδυαστεί με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ευρεία έννοια. Ωστόσο θα επικαλεστώ για την τεχνητή νοημοσύνη τη φράση του R.Susskind, o οποίος παραφράζοντας τον Ισαάκ Ασίμοφ είπε ότι «Βραχυπρόθεσμα οι άνθρωποι υπερεκτιμούν τι θα επιτύχει η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλά μακροπρόθεσμα την υπο τιμούν». Αυτό ισχύει γενικότερα για κάθε χρήση, αλλά και ειδικότερα ως προς την χρήση στο χώρο της Δικαιοσύνης. Πράγματι, αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται σημαντικά η λεγόμενη «Νομική Τεχνολογία» (Legal Tech) με πολλές μικρές κυρίως εταιρείες να προσπαθούν να καινοτομήσουν στο χώρο, χωρίς όμως να έχουμε ακόμα μια «έκρηξη» που θα ανέτρεπε όσα γνωρίζουμε. Υπάρχουν βεβαίως σημαντικές βελτιώσεις, ιδίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στον νομικό έλεγχο κειμένων ενώ φαίνεται να έχει δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην προσπάθεια για εξ αποστάσεως απονομή Δικαιοσύνης. Η Ευρώπη είναι μάλλον ασθμαίνουσα στη σχετική κούρσα της Τεχνητής Νοημοσύνης στη Δικαιοσύνη και η Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται, έχει ακόμα μακρύ δρόμο να διανύσει. Όμως οι νεώτερες γενιές έχουν λάβει το μήνυμα και προετοιμάζονται κι αυτό είναι ελπιδοφόρο. ■

τον χρόνο της θεσπίσεώς του, επιστημονικά και επιδημιολογικά δεδομένα. Επομένως, το μέτρο αυτό δικαιολογεί τον περιορισμό που επιβάλλεται στα δικαιώματα ιατρικού αυτο καθορισμού, αυτονομίας και ελεύθερης ανα πτύξεως της προσωπικότητας του προσωπικού των δομών υγείας. Περαιτέρω, ο περιορισμός αυτός προβλέπεται από ειδικές διατάξεις νόμου (άρθρο 206 του ν. 4820/2021), οι οποίες ορίζουν, συγχρόνως, ότι εξαιρούνται από το μέτρο του υποχρεωτι κού εμβολιασμού όσοι έχουν νοσήσει και για διάστημα 6 μηνών από τη νόσηση, καθώς και όσοι έχουν αποδεδειγμένους λόγους υγείας που εμποδίζουν την χορήγηση του εμβολίου, ενώ προβλέπεται διαδικασία και αναλυτικοί λόγοι εξαιρέσεως από τον υποχρεωτικό εμβολιασμό για λόγους που σχετίζονται με την υγεία του προσώπου. Το Δικαστήριο τόνισε, επίσης, ότι η χρήση ηπιότερων μέτρων για την αντιμετώ πιση της πανδημίας, όπως η υποχρεωτική χρήση μάσκας και η συχνή διενέργεια διαγνωστικών ελέγχων, λαμβάνοντας υπόψη τον χώρο εργασίας και τη φύση των καθηκόντων του απασχολούμενου στις δομές υγείας προσωπικού, που επιβάλλει τη συχνή επαφή τους με ασθενείς, δεν αποτελεί κατά την κρίση του νομοθέτη επαρκές μέτρο για την ανάσχεση της πανδημίας, ιδίως εν όψει της μεταλλάξεως «Δέλτα», η οποία δια κρίνεται για τη μεταδοτικότητά της. Για την κρίση του αυτή, το Δικαστήριο έλαβε υπόψη ότι το ποσοστό των εμβολιασμών απείχε από το αναγκαίο για τη δημιουργία του τείχους ανοσίας, καθώς και ότι μεταξύ των υπόχρεων προς εμβολιασμό έχει καταγραφεί σημαντικός αριθμός ανεμβολίαστων, όπως προκύπτει από τα στοιχεία τα οποία εκτέθηκαν κατά τις συζητήσεις στη Βουλή. Επίσης, σύμφωνα με το Δικαστήριο, αν γινό ταν δεκτή η αίτηση

ακόμη των ασθενών και των νοσηλευομένων, το Δικαστήριο έκρινε ότι η χρήση του εμβολίου θα είχε πολλά περισσότερα οφέλη. Εξ άλλου, ναι μεν σε περιπτώσεις ελλείψεως απόλυτης βεβαιότητας ως προς την ανυπαρξία μακρο πρόθεσμων κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία συνδεομένων με τη χρήση ενός νέου εμβολίου η αρχή της προφυλάξεως θα απαιτούσε να απα γορευθεί η χρήση του -όχι μόνο η υποχρεωτική αλλά και η οικειοθελής- όμως, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, λόγω πιεστικών και μη ανα βαλλόμενων αναγκών προστασίας της δημόσιας υγείας από την εμφάνιση νέου μολυσματικού και υπερμεταδοτικού ιού, η αρχή της προφυλάξεως λειτουργεί με αντίστροφο τρόπο σε σχέση με τον συνήθη. Απαιτεί, δηλαδή, να επιτρέπεται ή ακόμη και να επιβάλλεται η χρήση εμβολίων τα οποία διασφαλίζουν περισσότερα οφέλη παρά κινδύνους, καθώς ο πιθανός κίνδυνος ανεπιθύ μητης ενέργειας για ένα άτομο, με τη χρήση αυτού του εμβολίου, είναι πολύ μικρότερος από την πραγματική βλάβη που μπορεί να προ κληθεί στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος, το Δικαστήριο επεσήμανε ότι, ειδικώς το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, έχει δεοντολογική υποχρέωση να μεριμνά ώστε να μην καταστεί φορέας μεταδόσεως του ιού, με αποτέλεσμα να τον διασπείρει στους ασθε νείς οι οποίοι του έχουν εμπιστευθεί την αποκατάσταση της υγείας τους (αρχή της «μη - βλάβης»). Στο πλαίσιο αυτό της αυξημέ νης ευθύνης ώστε να μην διαψευσθεί η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ του εν λόγω προσωπικού και των ασθενών, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό οφείλει να αποδέχεται εντονότε ρους περιορισμούς στο δικαίωμα του ιατρικού αυτοπροσδιορισμού, ο δε υποχρεωτικός εμβο λιασμός, υπό τις προαναφερθείσες προϋπο θέσεις, αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την

ασφαλή επιτέλεση του έργου του ιατρών και των νοσηλευτών, σε συνδυασμό με τη γενικώς ισχύουσα υποχρέωση επιδείξεως της αναγκαίας κοινωνικής αλληλεγγύης. Προσωπικός Ιατρός Η έλλειψη προσωπικού ιατρού σήμερα είναι η αιτία της μαζικής προσέλευσης στα νοσο κομεία, η οποία συνακόλουθα εμποδίζει την ομαλή λειτουργία του συστήματος και ταλαι πωρεί τους ασθενείς. Τέσσερις στους δέκα προσερχόμενους στις εφημερίες των νοσοκο μείων παρουσιάζουν κάποιο πρόβλημα που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί από τους γιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Σύμφωνα με τον ν. 4931/2022 που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 13 Μαΐου, ο προσωπικός ιατρός είναι ένα μέτρο στήρι ξης των πολιτών σε θέματα υγείας. Σε αυτόν θα απευθύνεται ο πολίτης όταν έχει κάποιο πρόβλημα υγείας και από αυτόν θα λαμβάνει οδηγίες, κατεύθυνση και παραπεμπτικό για την επόμενη κίνηση στο Σύστημα Υγείας. Από την πρόληψη, την ενημέρωση του ιατρικού του φακέλου, την επίσκεψη για εξέταση, τη συνταγογράφηση των αναγκαίων φαρμάκων, την παραπομπή για εξετάσεις για ειδικούς ιατρούς ή για νοσηλεία όταν υπάρχει ανάγκη, o προσω πικός ιατρός παρέχει ολοκληρωμένη και συνεχή φροντίδα στο άτομο με σκοπό την πρόληψη των ασθενειών και την προαγωγή της υγείας.

Με την υπ’αριθμ. 36223/2022 απόφαση του Υπουργού Υγείας καθορίζεται η διαδικασία σύναψης συμβάσεων των ιδιωτών ιατρών με τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ.) και λοιπά θέματα της συμβατικής τους συνεργασίας. Η αμοιβή των συμβεβλημέ νων με τον Ε.Ο.Π.Υ.Υ. ιατρών ορίζεται στην υπ’αριθμ. 35160/16-06-2022 Κοινή Υπουργική Απόφαση.

απόγευμα της Πέμπτης 8 Σεπτεμβρίου ξεκί νησαν

2) αυτοπροσώπως σε δομή υγείας Π.Φ.Υ. ή σε προσωπικό ιατρό, προσκομίζοντας τον ΑΜΚΑ του πολίτη και, προς απλή επίδειξη, έγγραφο ταυτοποίησης (π.χ. Δελτίο Ταυτότη

τας) ή φωτοαντίγραφο, ή 3) μέσω φαρμακείων. Ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος απέστειλε προς τους φαρμακοποιούς οδηγίες διασύνδεσης και επεξήγηση της λειτουργίας της πλατφόρμας εγγραφών στον οικογενειακό ιατρό. O φαρμακοποιός επιλέγει προσωπικό ιατρό με βάση την επιθυμία του πολίτη, και ολοκληρώνει την εγγραφή του σε αυτόν. Η πληρωμή φαρμακοποιών είναι άπαξ ανά ΑΜΚΑ σε όλες τις περιπτώσεις, με αποζημίωση η οποία έχει οριστεί σε 3 ευρώ προ ΦΠΑ 24%. Από 1η Οκτωβρίου 2022 θα ενεργοποιηθεί και το σύστημα των ηλεκτρονικών ραντεβού, έτσι ώστε οι πολίτες να κλείνουν το ραντεβού τους με την ίδια διαδικασία που ακολουθούσαν για τον προγραμματισμό του εμβολιασμού κατά του Covid-19. Η επιλογή του προσωπικού ιατρού από τους δικαιούχους πραγματοποιείται ελεύθερα, ανε ξαρτήτως τόπου κατοικίας ή διαμονής, από το σύνολο των εγγεγραμμένων στους σχετικούς, επικαιροποιημένους κάθε φορά, καταλόγους προσωπικών ιατρών, ειδικότητας γενικής/οικο γενειακής ιατρικής ή εσωτερικής παθολογίας. Στη χώρα μας υπάρχουν διαθέσιμοι 3.209 προ σωπικοί ιατροί και η συμμετοχή στον θεσμό έχει ξεπεράσει, ήδη από τα μέσα Σεπτεμβρίου, τους 1.000 ιδιώτες, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Υγείας. Ως προς τα κίνητρα εγγραφής στον προσωπικό ιατρό, όσοι εγγραφούν θα έχουν προτεραιότητα από 01-01-2023, κατά τον προγραμματισμό των επισκέψεών τους στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία σε δημόσιες μονάδες δευτεροβάθμιας και τρι τοβάθμιας φροντίδας υγείας . Οι μη εγγεγραμ μένοι σε προσωπικό ιατρό, από την 01-10-2022

ς δεδομένα υγείας θεωρούνται οι πλη ροφορίες που παράγονται και συλλέγο νται στο πλαίσιο της παροχής υγειονο μικής περίθαλψης. Σε πρωτογενές επίπεδο, η χρήση των δεδομένων υγείας είναι ση μαντική για τη λήψη κλινικών αποφάσεων από τους επαγγελματίες υγείας και την παρακολούθηση της προόδου των ασθενών. Εξίσου σημαντική, όμως, είναι και η δευτερογενής χρήση των δεδομένων υγείας, η οποία αφορά στη συγκέντρωση δεδομένων από πηγές σε επίπεδο πληθυσμού,

την αξιολόγηση της τεχνολογίας υγείας. Η ανάγκη επιτάχυνσης των προσπαθειών στον τομέα αυτό – σε εθνικό και ευρω παϊκό επίπεδο – είναι προφανής, καθώς τα δεδομένα μπορούν να καταστήσουν τα συστήματα υγείας πιο βιώσιμα, να βελ τιώσουν τη φροντίδα των ασθενών, και να συμβάλουν στην πιο έγκαιρη διάγνωση των ασθενειών, στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση ή ακόμα και στην αποτροπή της εμφάνισής τους. Κρίσιμη προϋπόθεση για την αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων – όπως αναδείχθηκε με έμφαση και στη διάρκεια

Data

- EHDS).

Η πρόταση αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο της Ευρω παϊκής Στρατηγικής για τα Δεδομένα και λειτουρ

γεί συμπληρωματικά με τον Κανονισμό 2022/868 για τη Διακυβέρνηση των Δεδομένων (Data Governance Act). Επιδιώκει να προωθήσει τη πρόσβαση σε δε δομένα υγείας για την έρευνα και την καινοτομία στο πλαίσιο νέων στρατηγικών πρόληψης, καθώς και διάγνωσης και θεραπείας νόσων, με σκοπό τη βελ τίωση των αποτελεσμάτων που αφορούν στην υγεία, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι πολίτες έχουν τον έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων. Ειδικότερα, οι στόχοι που έχουν τεθεί στο κα νονιστικό πλαίσιο για το EHDS αποσκοπούν στη δι ασφάλιση της πρόσβασης, της κοινής χρήσης και της βέλτιστης χρήσης των δεδομένων υγείας, στην προώθηση μιας ενιαίας αγοράς στον τομέα της ψηφι ακής υγείας και στην ενίσχυση της ανάπτυξης, της διάδοσης και της εφαρμογής αξιόπιστων προϊόντων και υπηρεσιών ψηφιακής υγείας (συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης).

Η νομική βάση για τον EHDS παρέχεται από το άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), το οποίο αφορά στην περαιτέρω ολο κλήρωση της εσωτερικής αγοράς για την υποστήριξη οικονομικών στόχων, καθώς και από το άρθρο 16 της ΣΛΕΕ, το οποίο προστατεύει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Ισχυρό νομικό έρεισμα, ωστόσο, – παρά το ότι δεν αποτελεί νομική βάση της συγκεκριμένης πρότασης – παρέχει και το άρθρο 168 της ΣΛΕΕ, το οποίο προβλέπει ότι η δράση της Ένωσης, συμπληρώ νοντας τις εθνικές πολιτικές, οφείλει να αποβλέπει στη βελτίωση της δημόσιας υγείας, καθώς και στην πρόληψη της ανθρώπινης ασθένειας σε όλες τις μορ φές της. Ο στόχος αυτός, σε συνδυασμό αλλά ισότιμα με την προώθηση της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς και την προστασία της ιδιωτικότητας των δεδομένων, οφείλει να λαμβάνεται υπόψη κατά την ανάπτυξη και την εφαρμογή του EHDS. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντική η ευθυγράμμι ση του EHDS με την Ευρωπαϊκή

ρίθαλψης, που παρέχουν προσαρμοσμένη αντιμετώπιση της θεραπείας και της φροντίδας του κάθε ασθενούς και εν τέλει διασφαλίζουν βελτιωμένα αποτελέσματα για τους ασθενείς. Η παραγωγή αξίας από τα δεδο μένα ωστόσο απαιτεί καθορισμένο πλαίσιο με σαφείς στόχους και ευθύνες, που γίνονται κατανοητές από όλα τα μέρη συμπεριλαμβανομένων των υποκειμένων των δεδομένων. Αξίζει να επισημανθεί ότι η πρόταση Κανονισμού προβάλλει την εξατομικευμένη ιατρική μόνο στο πλαίσιο της δευτερογενούς χρήσης. Θα πρέπει επο μένως να αναγνωριστεί η εφαρμογή της εξατομικευ μένης ιατρικής στο οικοσύστημα δεδομένων υγείας πρωτογενούς χρήσης και παράλληλα, να αναγνωριστεί η δευτερογενής χρήση δεδομένων για την ανάπτυξη προϊόντων εξατομικευμένης ιατρικής. Περαιτέρω κρίσιμη και βασική προϋπόθεση για τη μεγιστοποίηση της αξίας των δεδομένων είναι η διασφάλιση της διαλειτουργικότητας μεταξύ των πηγών. Στο πλαίσιο αυτό η European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA), υποστηρίζοντας τις αρχές Ευρωπαϊκού Δικτύου Δεδο μένων Υγείας & Αποδείξεων (EHDEN), έχει δεσμευτεί να συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και άλλα αρμόδια όργανα για την ανάπτυξη Κωδίκων Δεοντολο γίας για Δεδομένα που αφορούν στην επιστημονική έρευνα με χρήση προσωπικών δεδομένων υγείας. H Roche συμμετέχει ενεργά και εποικοδομητικά στο δημόσιο διάλογο για τη δημιουργία ενός θε τικού περιβάλλοντος για τα δεδομένα υγείας στην Ευρώπη, καθώς πιστεύει ότι η πρόσβαση σε δεδομένα υψηλής ποιότητας είναι απαραίτητη για την ποιο τική φροντίδα των ασθενών και για τη βιωσιμότητα του ευρύτερου συστήματος υγείας. Σε εθνικό επί πεδο, παραμένουμε πρόθυμοι να συνεργαστούμε με όλους τους εμπλεκόμενους στο σύστημα υγείας, για τη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής πολιτικής, η οποία θα επιτρέπει την ευρεία, ασφαλή και ανοιχτή συλλογή και χρήση των δεδομένων υγείας, με στόχο τη βελτίωση της υγείας

της περίθαλψης των ασθενών

στην προώθηση

δύναται

θα έχουν πρόσθετη συμμετοχή στη φαρμακευτική δαπάνη κατά ποσοστό 10%, επιπλέον του καθο ρισμένου κατά περίπτωση ποσοστού συμμετοχής τους. Επίσης θα έχουν πρόσθετη συμμετοχή στις εργαστηριακές και διαγνωστικές εξετάσεις και πράξεις, στα νοσήλια σε ιδιωτικές κλινικές και στις λοιπές παροχές, κατά ποσοστό 10% επιπλέον του καθορισμένου κατά περίπτωση ποσοστού συμμετοχής τους. Από την 01-012023 τα ανωτέρω προβλεπόμενα προσαυξάνονται κατά ποσοστό 10%, επιπλέον της άνω πρόσθετης συμμετοχής, ανερχόμενα σε ποσοστό 20% επί του καθορισμένου κατά περίπτωση ποσοστού συμμετοχής. Η Φαρμακευτική Αγορά στην Ελλάδα

Με την ετήσια έκθεση «Η Φαρμακευτική Αγορά στην Ελλάδα: Γεγονότα και Στοιχεία 2021» του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανι κών Ερευνών και του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος, έρχονται στο φως τα βασικά διαρθρωτικά στοιχεία, οι εξελίξεις και οι τάσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη, στον χώρο του φαρμάκου και το ευρύτερο οικοσύ στημα της υγείας. Πέρα από την αποτύπωση των σχετικών ποσοτικών στοιχείων, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις τρέχουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τομέας, αλλά και στις προοπτικές που διαμορφώνονται σε αυτόν, μετά και από μια διετία πανδημικής κρίσης. Η έκθεση του 2021, αποτυπώνει πλέον εμφα τικά την επίδραση της πανδημίας σε διά φορες διαστάσεις του οικοσυστήματος στην υγεία των Ελλήνων, αλλά και τις επιπτώσεις της σε οικονομικό επίπεδο. Από την πλευρά των κυβερνήσεων των κρατών-μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπήρξαν καθοριστικές παρεμβάσεις με δημοσιονομικά μέτρα για

συγκεκριμένα, το υψηλό προσδόκιμο επιβίωσης (81,2 έτη, υψηλότερα από τον μέσο όρο των χωρών της ΕΕ), το αρνητικό πρόσημο φυσικής μεταβολής (γεννήσεις–θάνατοι, μείωση κατά 46 χιλιάδες άτομα) που θα οδηγήσει σε σταδιακή μείωση του συνολικού πληθυσμού και η αύξηση του γηραιότερου πληθυσμού (άνω των 65 ετών) από 22,9% του συνολικού πληθυσμού το 2022, στο 33,5% το 2060, προμηνύουν εντονότερες πιέσεις στα υγειονομικά συστήματα. Στον τομέα της φαρμακευτικής δαπάνης, η συνολική εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στα €4,0 δισ. το 2021 (εκ των οποίων μόλις τα €2,0 δισ. απο τελούν δημόσια χρηματοδότηση). Με τη συνει σφορά των ασθενών (συμμετοχή) να παραμένει περίπου σταθερή και σίγουρα όχι μειούμενη, το βάρος έχει μετατοπιστεί στον φαρμακευτικό κλάδο, μέσω των υποχρεωτικών επιστροφών και εκπτώσεων (clawback & rebates) που καταβάλ λει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η φαρμακευτική βιομηχανία συνεχίζει να καλύπτει τις ανάγκες των ασθενών σε φάρμακα, μέσω των υποχρεωτι κών επιστροφών, διαθέτοντας τελικά δωρεάν 1 στα 2 φάρμακα (50%). Είναι σαφές ότι η αυξανόμενη ανάγκη για υγειονομική περίθαλψη, απαιτεί και μεγαλύτερη δημόσια χρηματοδότηση σε δαπάνες υγείας

κάλυψη, με

τομέα να μην μπορεί να θεωρηθεί ως βιώσιμη λύση. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις του ΙΟΒΕ για το οικονομικό αποτύπωμα της

επη ρεάζει σημαντικά τις εξελίξεις και αποτελεί

ρυθμιστή για τις πολιτικές χρηματοδό

των δαπανών υγείας

κλάδο του φαρμάκου, δημιουργούνται άλλα €2,2 στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας. Σε όρους απασχόλησης, η συνολική συνεισφορά εκτιμάται σε 123 χιλ. θέσεις εργασίας (ή 3,3% της συνολικής απασχόλησης). Δηλαδή, κάθε θέση εργασίας στον κλάδο του φαρμάκου υποστηρίζει άλλες 3 ισοδύναμες θέσεις πλή ρους απασχόλησης συνολικά στην οικονομία. Τέλος, η επίδραση στα φορολογικά έσοδα από τη δραστηριότητα του κλάδου φαρμάκου εκτι μάται περίπου στα €1,5 δισ. Σε μία προσπάθεια επίλυσης των δημοσιο νομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η φαρμακευτική βιομηχανία στην Ελλάδα και προώθησης μιας περισσότερο εύρυθμης Δημόσιας Υγείας, ο Σύνδεσμος Φαρ μακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ), προτείνει: α) υιοθέτηση των εργαλείων που απαιτούνται για τον ψηφιακό μετασχηματι σμό του συστήματος, με χρήση εργαλείων που θα βοηθήσουν στον έλεγχο της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και του ψηφιακού φακέλου του ασθενούς και β) αύξηση των διατιθέμενων πόρων, προκειμένου να παρέχεται στους πολί τες ό,τι είναι αναμενόμενο από ένα ευνομού μενο κοινωνικό κράτος, όπως είναι η ειδική μέριμνα για τους ανασφάλιστους και ειδικά κονδύλια για νέα, καινοτόμα προϊόντα στα οποία θα έχουν πρόσβαση οι Έλληνες ασθενείς.

Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε σε μία από τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στον χώρο των κυβερνητικών μεταρρυθμίσεων, τις 53 φαρ μακευτικές επενδύσεις, συνολικού ύψους 519.288.136,57 ευρώ, οι οποίες θα υλοποι ηθούν έως τα τέλη του 2023, στο πλαίσιο της δράσης «Μεταρρύθμιση του συστήματος clawback & συμψηφισμός του με ερευνητικές και επενδυτικές δαπάνες», του Εθνικού Σχε δίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0». Η σχετική εγκριτική απόφαση για τις ενισχύσεις που θα δοθούν μέσω της δράσης υπεγράφη από τον αρμόδιο Γενικό Γραμματέα Έρευνας και Καινοτομίας του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, κ. Αθανάσιο Κυριαζή, και βάσει αυτής η συνολική δημόσια δαπάνη ανέρχεται σε 246.787.031,11 ευρώ. Η δε ιδιωτική συμμετοχή των δικαιούχων διαμορφώνεται σε 272.501.105,46 ευρώ. Η δράση απευθύνεται σε φαρμακευτικές επι χειρήσεις που υποχρεούνται σε καταβολή ποσού αυτόματης επιστροφής (clawback) της φαρμακευτικής δαπάνης του Ε.Ο.Π.Υ.Υ. και της νοσοκομειακής φαρμακευτικής δαπάνης. Έχει προϋπολογισμό 250.000.000 ευρώ, χρη ματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και Φορέας υλοποίησής της είναι η ΓΓΕΚ του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων. ■

για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Η έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων, σε πολύ σύντομα διαστήματα, επηρέασε σε βάθος τη νομική προστασία των φαρμακευτικών εταιρειών και των προϊόντων τους (συμπεριλαμβανομένων θεμάτων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και ισότιμης πρόσβασης των ασθενών στα νέα προϊόντα, ευθύνης του παραγωγού και έκτασης της ευθύνης τους, γραμμής παραγωγής και ασφαλούς διακίνησης των προϊόντων κ.α.) αλλά ταυτόχρονα ήγειρε και πολλά άλλα, σχετιζόμενα,

νομικό κόσμο πρώτη

ότι πέρα από τη σημασία της διασφάλισης της σωστής πρόληψης, και της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, έμφαση πρέπει να δοθεί ώστε να υπάρχουν ή να δημιουργηθούν: (α) Αποτελεσματικά και ανθεκτικά συστήματα υγείας για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγεία, την προετοιμασία για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε απειλής κατά της υγείας και την αξιοποίηση της ψηφιοποίησης για την έγκαιρη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά και καινοτόμα φαρμακευτικά προϊόντα. (β) Μια πολυτομεακή, τεκμηριωμένη προσέγγιση για «Μία Υγεία» ώστε να αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι από την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τα ζώα και το περιβάλλον. (γ) Μια κοινή, νομοθετική, αντιμετώπιση των πολιτικών που επηρεάζουν την πολιτική της υγείας (π.χ. θέματα εμπορίου, ανθεκτικότητας της παγκόσμιας αλυσίδας εφοδιασμού, στρατηγικής αυτονομίας) (δ) Υιοθέτηση νομοθετικών μέτρων για την προετοιμασία και την άμεση αντίδραση σε περίπτωση κρίσεων σε Ενωσιακό επίπεδο. Όλα τα παραπάνω θα πρέπει να αποτελέσουν άμεσους στόχους της Νέας Παγκόσμιας Στρατηγικής της ΕΕ για την Υγεία.

> Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία και οι αυξημένες ανάγκες αντιμετώπισής της το κομμάτι της νομικής προστασίας και των κατοχυρώσεων από τη μεριά των φαρμακευτικών

στο Inbox σας,

εν λόγω κλάδο,

τάσεις, νέες συνεργασίες, θεσμικές εξελίξεις κ.α. παρέχουν ένα μοναδικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους key stakeholders της αγοράς.

To Hλεκτρονικό Εμπόριο (e-Commerce) αποτελεί το πλέον δημοφιλές επιχειρηματικό μοντέλο συναλλαγών, οι οποίες πραγματοποιούνται στο διαδίκτυο, είτε μεταξύ επιχειρήσεων (business-to-business - B2B), είτε από την επιχείρηση στον καταναλωτή (business-toconsumer - B2C), είτε μεταξύ καταναλωτών (consumer-to-consumer - C2C). Η αρχή έγινε το 1979 από τον Michael Aldrich, ο οποίος χρησιμοποίησε την τηλεφωνική του γραμμή για να συνδέσει την τηλεόρασή του με έναν υπολογιστή, και έτσι γεννήθηκε η ιδέα πραγματοποίησης αγορών, χωρίς να είναι απαραίτητη η μετάβαση του πελάτη στο φυσικό κατάστημα. Λόγος για το ηλεκτρονικό εμπόριο στην Ελλάδα έγινε πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με την ίδρυση του Εργαστηρίου Εμπορίου (www.eltrun. gr) στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και την έκδοση του πανεπιστημιακού βιβλίου “EDI: Ηλεκτρονική ανταλλαγή”, το 1993. Τα πρώτα χρόνια, από τις αρχές έως τα μέσα της δεκαετίας του 1990, δεν υπήρχε μια ηλεκτρονική πύλη πληρωμής για τη μεταφορά χρημάτων από τους πελάτες στις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα οι έλεγχοι προς τις εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στον κλάδο να είναι αυξημένοι. Με την δημιουργία, όμως, της PayPal τον Δεκέμβριο του 1998, έγινε πιο απλή η αγοραστική διαδικασία για τους πελάτες και τις επιχειρήσεις, καθώς διευκολύνθηκαν οι πληρωμές με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Μέχρι το 2008, οι συναλλαγές του ηλεκτρο νικού εμπορίου αντιπροσώπευαν το 3,4% του συνόλου των πωλήσεων, γεγονός που αποδείκνυε τη σταθερή ανάπτυξη του εν λόγω κλάδου. Το 2014, υπολογίστηκε ότι υπήρχαν περίπου 12-24 εκατομμύρια ηλεκτρονικά καταστήματα σε όλο τον κόσμο. Έκτοτε, ο κλάδος του ηλεκτρονικού εμπορίου συνέχισε και θα συνεχίσει να αναπτύσ σεται. Οι παγκόσμιες πωλήσεις του ηλεκτρο

ΕΚ. Η Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοι νοβουλίου και του Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 2000 "για ορισμένες πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλε κτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά", πραγματώνει τον στόχο για θέσπιση ενός συνε κτικού κανονιστικού πλαισίου που θα διέπει τις ηλεκτρονικές συναλλαγές στο πλαίσιο της ΕΕ και πραγματεύεται μόνο ορισμένα ζητήματα, αφήνοντας τα υπόλοιπα στην αναλογική εφαρμογή των ισχυουσών διατάξεων του εθνικού δικαίου των κρατών-μελών. Στην Οδηγία περιλαμβάνο νται διατάξεις που αφορούν τις επιμέρους πτυχές του ηλεκτρονικού εμπορίου, όπως είναι η εγκατάσταση των φορέων παροχής υπηρεσιών, η διαχείριση των εμπορικών επικοινωνιών, οι ηλεκτρονικές συμβάσεις, το καθεστώς αδειών, η ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες, αλλά και το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας. Σε ειδικότερους τομείς ισχύουν, παράλληλα με το ΠΔ 131/2003, άλλα νομοθετήματα, όπως είναι ενδεικτικά ο ν. 2251/1994 για την προ στασία των καταναλωτών, ο Γενικός Κανονισμός 2016/679 και ο ν. 4624/2019 για την προστασία προσωπικών δεδομένων, το ΠΔ 150/2001 για τις ηλεκτρονικές υπογραφές. Αξίζει να αναφερθεί και ο πρόσφατος ν. 4933/2022, με τον οποίο ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία (ΕΕ) 2161/2019 (Omnibus Directive), η οποία στοχεύει στην θωράκιση των δικαιωμάτων του καταναλωτή, με την ενίσχυση των μέτρων επιβολής του νόμου και της υποχρέωσης διαφάνειας, καθώς και την αύξηση των υποχρεώσεων των παρόχων ψηφιακών υπηρεσιών με αντάλλαγμα τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών (‘free services’). Επιπλέον, διευ ρύνει το πλαίσιο προστασίας του καταναλωτή,

για να καλύψει και τα ψηφιακά αγαθά, περιεχόμενο και υπηρεσίες. Οι υιοθετούμενες βελτιώσεις αφο ρούν, ιδίως, στη διασφάλιση της αναλογικότητας των κυρώσεων που επιβάλλονται για την παράβαση της νομοθεσίας περί προστασίας των καταναλωτών, στην ενίσχυση του αποτρεπτικού αποτελέσματος των κυρώ σεων αυτών, καθώς και στην εισαγωγή ενός σαφούς πλαισίου ατομικών μέσων έννομης προστασίας που τίθεται στη διάθεση του καταναλωτή, προκειμένου να διευκολύνει την ιδιωτική επιβολή της νομοθεσίας. Επιπρόσθετα, με τον εν λόγω νόμο, εκσυγχρονίζεται η ελληνική νομοθεσία περί προστασίας του κατανα λωτή στο πεδίο της παροχής επιγραμμικών υπηρεσίων αναζήτησης που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στον καταναλωτή και μπορούν να επηρεάσουν τις επιλογές του. Ενισχύεται, λοιπόν, η διαφάνεια στις επιγραμ μικές αγορές, ώστε να είναι δυνατή η ενημέρωση των καταναλωτών για τον τρόπο με τον οποίο καθορίζεται η κατάταξη των προσφορών που παρουσιάζονται σε μια επιγραμμική αγορά, ή η ταυτότητα του αντι συμβαλλόμενου με τον οποίο συνάπτουν σύμβαση. Επιπλέον, στην περίπτωση της πρόσκλησης για αγορά, θεωρούνται ουσιώδεις οι πληροφορίες για τα προϊό ντα που προσφέρονται σε επιγραμμικές αγορές, κατά πόσον ο τρίτος που προσφέρει τα προϊόντα είναι προμηθευτής ή όχι, βάσει της δήλωσης του εν λόγω τρίτου στον πάροχο της επιγραμμικής αγοράς (αν δεν είναι ήδη προφανείς). Στο πλαίσιο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζει ο καταναλωτής, αν ο τρίτος είναι προμηθευτής, με δεδομένο ότι οι διατάξεις για την προστασία του καταναλωτή και τα σχετικά δικαιώματα που διαθέτει ο τελευταίος, κατά το ενωσιακό δίκαιο, προϋποθέτουν ότι ο αντι συμβαλλόμενος έχει την ιδιότητα του προμηθευτή (business to consumer – B2C) και όχι την ιδιότητα του καταναλωτή (consumer to consumer – C2C). Επίσης, επί αθέμιτων, ήτοι παραπλανητικών και επιθετικών εμπορικών πρακτικών, παρέχεται επιπλέον το δικαίωμα στον καταναλωτή να ζητήσει μείωση της

καταναλωτών, παρέχεται η δυνατότητα πρόβλεψης διοικητικών κυρώσεων και καθορισμού των οργάνων διενέργειας των ελέγχων και των οργάνων επιβολής των κυρώσεων, σε περίπτωση παράβασης του Κώδικα Δεοντολογίας για τις επιχειρήσεις που διαθέτουν δωρεάν ή έναντι αμοιβής τη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών και λοιπών ψηφιακών εφαρμογών στους καταναλωτές σε χώρους όπου έχουν πρόσβαση και ανήλικοι. Πολύ πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη-μέλη της ΕΕ κατέληξαν σε μια αποκαλούμενη «ταχεία πολιτική συμφωνία» στις 23.04.2022 σχε τικά με τον Κανονισμό για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (Digital Services Act - DSA), ένα κείμενο-ορόσημο που στοχεύει στην αντιμετώπιση του παράνομου και επιβλαβούς περιεχομένου, υποχρεώνοντας τις πλατ φόρμες να το υιοθετήσουν άμεσα, μέσω μιας σειράς διαδικασιών και πολιτικών ασφάλειας, που βασίζο νται στην αρχή πως ό,τι είναι παράνομο εκτός σύν δεσης πρέπει να είναι παράνομο και στο διαδίκτυο. Το πλαίσιο για τις ψηφιακές υπηρεσίες προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 15 Δεκεμβρίου 2020 για την αναβάθμιση των κανόνων που διέπουν τις ψηφιακές υπηρεσίες στην ΕΕ. Ο Κανονισμός DSA, μαζί με τον Κανονισμό DMA (Digital Markets Act) αποτελούν δυο σημαντικά «εργαλεία» της Επιτροπής, για τη δημιουργία ενός κοινού και σύγχρονου νομικού πλαισίου που θα ανταποκρίνεται σε όλες τις νέες και επερχόμενες προκλήσεις της ψηφιακής εποχής. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι ενδιάμεσες υπηρεσίες, δηλαδή οι διαδικτυακές πλατφόρμες -όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι ψηφιακές αγορές (marketplaces)- θα πρέπει να λάβουν μέτρα για την προστασία των χρηστών τους από παράνομο περιεχόμενο, αγαθά και υπηρεσίες. Ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες αποσκοπεί στο να καταστήσει το Διαδίκτυο ακόμα πιο ασφα λές, πιο διαφανές και υπεύθυνο, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι ευρωπαίοι χρήστες, δημιουργοί

για τις οποίες επιβάλλεται κύρωση με βάση το άρθρο 13α του ν. 2251/1994. Τέλος, σχετικά με την ψυχική υγεία των ανήλικων

και σε ποιο βαθμό το

της ΕΕ θα γίνει πραγματικότητα προκειμένου

υπηρετήσει τον πραγματικό του σκοπό.

εποχή

Η μεγαλύτερη πρόκληση για τις επιχειρήσεις ηλεκτρονικού εμπορίου κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και στην μετά-Covid εποχή που διανύουμε, είναι οι υψηλές απαιτήσεις για την εξυπηρέτηση των πελατών και την μεταφορά/παράδοση των προϊόντων. Οι συνθήκες υψηλής ζήτησης που διαμορφώθηκαν επηρέασαν ιδιαίτερα τον ανταγωνι σμό, εμποδίζοντας την κατάρτιση μακροπρόθεσμων στρατηγικών, ενώ μεταξύ των προκλήσεων συγκα ταλέγονται η διαχείριση του stock και η ανάγκη αναβάθμισης της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται από τα ηλεκτρονικά καταστήματα. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε ότι η πανδημία και το lockdown, με τον τεράστιο αντίκτυπο που είχαν στον τομέα του λιανικού εμπορίου, επιτάχυ ναν την ήδη υπάρχουσα τάση προς την ψηφιακή και πράσινη μετάβαση των καταστημάτων. Οι προγραμμα τισμένες επενδύσεις για ψηφιοποίηση των καναλιών πώλησης πραγματοποιήθηκαν μέσα σε λίγους μήνες – πολύ ταχύτερα από τον αρχικό προγραμματισμό, ο οποίος προέβλεπε τις σχετικές ενέργειες σε βάθος ετών. Αξιοσημείωτα είναι τα στοιχεία που προέκυψαν σχετικά με τον χρόνο προσαρμογής των επιχειρήσεων στα νέα δεδομένα κατά την περίοδο της πανδημίας. Η υιοθέτηση της τηλεργασίας από τους οργανισμούς πραγματοποιήθηκε 43 φορές πιο γρήγορα σε σχέση με το αναμενόμενο, δηλαδή από τον αναμενόμενο χρόνο των 454 ημερών, η τηλερ γασία υιοθετήθηκε πλήρως σε μόλις 10,5 ημέρες. Εξαιρετικά γρήγορα σε σχέση με το αναμενόμενο υιοθετήθηκαν και αξιοποιήθηκαν προηγμένες τεχνο λογίες στη λήψη αποφάσεων

ωστόσο απαιτούνται περαιτέρω εργασίες βελτιστοποίησης για να μπορέσει ο τομέας του λιανικού εμπορίου να επωφεληθεί τα μέγιστα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

Στατιστικά, το 2021, το 69% των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου ηλικίας 16 έως 74 ετών πραγματο ποίησε τουλάχιστον μία online αγορά προϊόντων και υπηρεσιών. Έναν χρόνο νωρίτερα, το 2020, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν στο 59%. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, τα υψηλότερα ποσοστά χρηστών του διαδικτύου που αγόρασαν ή παρήγγειλαν αγαθά ή υπηρεσίες online, καταγράφηκαν στην Ολλανδία με 94%, στη Δανία με 92% και στη Σουηδία με 89%. Από την άλλη πλευρά, στις τελευταίες θέσεις, όπου λιγότερο από το 50% είχε πραγματοποιήσει αγορές μέσω Διαδικτύου, βρίσκονται η Ρουμανία (44%) και η Βουλγαρία (42%). Το ποσοστό του 69% που καταγράφηκε στην Ελλάδα κατατάσσει τη χώρα μας στη 19η θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα υψηλότερα ποσοστά καταναλωτών στο διαδίκτυο. Έρευνες διαπίστωσαν ότι στην Ευρώπη η χρήση του διαδικτύου αυξήθηκε σε ποσοστό 89% το 2020 από 87% το 2019 με πρωταρχική την Δυτική Ευρώπη, σε ποσοστό 95%. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η έκθεση του 2021 δείχνει ότι η Δυτική Ευρώπη προηγείται όσον αφορά τον κύκλο εργασιών του ηλεκτρονικού εμπορίου B2C, διακρατώντας το 64% του συνολικού κύκλου εργασιών για το 2020. Η Νότια Ευρώπη ακολουθεί στη δεύτερη θέση με μόλις 16% του συνολικού κύκλου εργασιών, ενώ η Κεντρική Ευρώπη καταγράφει ένα 8%, και η Βόρεια και η Ανατολική Ευρώπη ανέρχονται από κοινού σε 6%. Πιο δυνατοί ‘παίκτες’ στον κύκλο εργασιών του ηλεκτρονικού εμπορίου B2C παραμένουν το Ηνωμένο Βασίλειο (236 δισεκατομμύρια ευρώ), η Γαλλία (112 δισεκατομμύρια ευρώ), η Γερμανία (93,6 δισεκατομμύρια ευρώ) και η Ισπανία (68,4 δισεκατομμύρια ευρώ). Ωστόσο, οι υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης στον κύκλο εργασιών ηλεκτρονικού εμπο ρίου εντοπίστηκαν στην Ελλάδα (77%), τη Μολδαβία (49%), τη Ρωσία (41%), την Ελβετία, τη Βόρεια Μακεδονία (37%), και τη Σουηδία (36%).

Οι προκλήσεις του μέλλοντος Οι ηλεκτρονικές αγορές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της συναλλακτικής ζωής, γεγονός που ενι σχύει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, αλλά και το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τον πελάτη. Οι ηλεκτρονικές αγορές που εδραιώθηκαν λόγω της καραντίνας συνεχίζουν την ανοδική τους πορεία, παράλληλα με τη λειτουργία των φυσικών καταστημάτων. Σύμφωνα με τα στοι χεία της έρευνας που πραγματοποίησε o Ελληνι κός Σύνδεσμος Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GR.EC.A) σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών αγοράς Truberries, την περίοδο που ακολούθησε την άρση του του lockdown (Μάιος 2021), οι καταναλωτές δήλωναν έτοιμοι να συνεχίσουν να αγοράζουν από online καταστήματα (94%), ενώ ένα 14% του συνό λου του δείγματος δήλωσε έτοιμο να αυξήσει την συχνότητα των αγορών. Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά των καταναλωτών που προτιμούν τις ηλεκτρονικές αγορές, αυτοί ανήκουν κυρίως στην μεσαία και ανώτερη οικονομικά τάξη, το οποίο συνεπάγεται αφενός πιο αυστη ρούς όρους αξιολόγησης του επιπέδου εξυπηρέτησης πελατών και αφετέρου, εφόσον στην ανάπτυξη θα συνεισφέρουν και τα μεσαία εισοδήματα, το κόστος των προϊόντων και υπηρεσιών θα παίξει σημαντικό ρόλο στην πορεία ανάπτυξης των ηλεκτρονικών αγο ρών. Για την πλειοψηφία των καταναλωτών (60%), η εύρεση της φθηνότερης δυνατής τιμής δεν απο τελεί το βασικό κριτήριο επιλογής του ηλεκτρο νικού καταστήματος έναντι του φυσικού. Παρ’ όλα αυτά, σίγουρα συνυπολογίζεται ως κριτήριο κατά την επιλογή ηλεκτρονικού καταστήματος για το 63% των καταναλωτών. Εξίσου σημαντικό είναι για τους καταναλωτές το να παραλαμβάνουν ένα προϊόν το οποίο δεν διαφέρει από αυτό που βλέπουν στην ιστοσελίδα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν

ηλεκτρονικά καταστήματα καλούνται, λοιπόν, να διαμορφώσουν εκ νέου την εμπειρία του καταναλωτή μέσα στην ιστοσελίδα, προσαρμοζόμενα στη νέα πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της αλληλεπίδρασης των καναλιών επικοινωνίας. Αξιοσημείωτος και ο ρόλος των κινητών τηλεφώνων, τα οποία αποτελούν το πρώτο μέσο περιήγησης των καταναλωτών στο διαδίκτυο. Μόνο στις ΗΠΑ, οι πωλήσεις με τη χρήση κινητού τηλεφώνου έφτασαν τα 359 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, σύμφωνα με μια μελέτη του eMarketer, σημειώνοντας αύξηση ύψους 15% από το 2020. Και αυτό το ποσοστό ανα μένεται να υπερδιπλασιαστεί μέχρι το 2025. Κλείνοντας, ένα πολύ κρίσιμο ζήτημα στις ηλε κτρονικές συναλλαγές είναι η ασφάλεια στον κυβερ νοχώρο και η κανονιστική συμμόρφωση. Στον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο του σήμερα, με τη ραγδαία ανάπτυξη των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, την εμφάνιση νέων εικονικών χώρων στους οποίους οι χρήστες αλληλεπιδρούν και συναλλάσσονται (όπως είναι το metaverse), αλλά και την ψηφιοποί ηση μεγάλου μέρους των διαδικασιών που, μέχρι πρότινος, λάμβαναν χώρα σε φυσικό περιβάλλον, η ασφάλεια δεν είναι κάτι που οι επιχειρήσεις μπορούν να παραβλέψουν, να παραμελήσουν ή απλώς να αναθέσουν σε εξωτερικούς συνεργάτες. Με τους παραβάτες να κινούνται με εντυπωσιακή ταχύτητα στον κυβερνοχώρο, οι εταιρείες πρέπει να δρουν προληπτικά και όχι απλώς κατασταλτικά. Η ασφάλεια αποτελεί μια δυναμική, συνεχή διαδικασία, η οποία δεν θα πρέπει να λογίζεται από τους παρόχους υπηρεσιών ως μια ενέργεια που πραγματοποιείται άπαξ. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των ψηφιακών μέσων για τις συναλλαγές παρουσιάζει, εκτός από οφέλη, και σημαντικές προκλήσεις. Οι επιχειρήσεις και οι πάροχοι υπηρεσιών θα πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή επαγρύπνηση, για την προστασία των καταναλωτών και την ασφάλεια των συναλλαγών. ■

ήταν το κύριο σημείο εισόδου για τους αγο ραστές, πλέον οι χρήστες ανακατευθύνονται από άλλα σημεία απευθείας στη σελίδα του συγκεκρι μένου προϊόντος που επιθυμούν να αγοράσουν. Τα

Μαρία Κατσιάπη

Director of Legal Services, Public Group

> Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η επίδραση της υιοθέτησης και εφαρμογής του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες-Digital Services Act (DSA) για τον περιορισμό και την καταπολέμηση της διάδοσης παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο στην Ελλάδα; Πρόκειται σίγουρα για ένα νομοθέτημα, το οποίο αναμένεται να αναβαθμίσει τους θεμελιώδεις κανόνες για όλες τις παρεχόμενες εντός της ΕΕ ψηφιακές υπηρεσίες που συνδέουν τους καταναλωτές με αγαθά, υπηρεσίες ή περιεχόμενο, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός ασφαλούς διαδικτυακού περιβάλλοντος και την προστασία των δικαιωμάτων των χρηστών στο διαδίκτυο. Σήμερα, τα online marketplaces ή κατά τη νομική ορολογία οι επιγραμμικές πλατφόρμες έχουν δημιουργήσει σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές

ασφαλών

νέες διατάξεις

να επιφέρει την επιβολή κυρώσεων ύψους έως και 6 % του συνολικού κύκλου εργασιών ή ακόμη και απαγόρευσης της λειτουργίας τους στην ενιαία αγορά της ΕΕ σε περίπτωση επανειλημμένων σοβαρών παραβιάσεων. Οι νέες υποχρεώσεις περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, διαδικασίες "ειδοποίησης και δράσης" για το παράνομο περιεχόμενο, παροχής πληροφοριών στις αρμόδιες αρχές, καθώς και δυνατότητα αμφισβήτησης των αποφάσεων ελέγχου του περιεχομένου των διαδικτυακών πλατφορμών, διαμορφώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο υψηλότερα πρότυπα διαφάνειας και λογοδοσίας και για τους παρόχους των εν λόγω πλατφορμών και θέτοντας τα θεμέλια για πιο δίκαιες και ανοικτές ψηφιακές αγορές. Πέραν, όμως, από τη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των καταναλωτών στο διαδίκτυο, ο νέος Νόμος αναμένεται να προωθήσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα μεταξύ των επιχειρήσεων σε διασυνοριακό επίπεδο, παρέχοντας παράλληλα στους χρήστες νέες, καλύτερες και αξιόπιστες διαδικτυακές υπηρεσίες

> Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι νομικοί κίνδυνοι που μπορούν να δημιουργηθούν από τις online αγορές και συνολικότερα από το ηλεκτρονικό εμπόριο;

Αν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτέλεσε το βασικότερο κανάλι κάλυψης των καθημερινών αναγκών κάθε καταναλωτή, οι ηλεκτρονικές αγορές, παρά τα πολλαπλά οφέλη τους, εγείρουν πλήθος ζητημάτων και αντίστοιχα

δημιουργία ενός ηλεκτρονικού λογαριασμού. Οι ως άνω περιπτώσεις καταλήγουν συνήθως σε αμφισβητήσεις συναλλαγών, υπαναχωρήσεις από τις συμβάσεις πώλησης και πρωτίστως σε καταγγελίες από δυσαρεστημένους πελάτες. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η αγορά μέσω διαδικτύου αποτελεί μία λύση εύκολη και άμεση για τον καταναλωτή, δεν μπορεί, ωστόσο, να συγκριθεί με την ασφάλεια και τη σιγουριά

που παρέχει σε αυτόν η αγορά ενός προϊόντος από φυσικό κατάστημα. Εύκολα, λοιπόν, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η αύξηση των online αγορών συνεπάγεται παράλληλα αύξηση εικονικών ηλεκτρονικών καταστημάτων, τα οποία προσελκύουν καταναλωτές προσφέροντας προϊόντα σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές, αλλά αυτά τα προϊόντα είτε δεν παραδίδονται ποτέ είτε είναι προϊόντα παράλληλων εισαγωγών, αλλά και αύξηση κινδύνων που ενδέχεται να προκύψουν κατά την μεταφορά των αγαθών, όπως να είναι διαφορετικά από τα αγορασθέντα ή ακόμα και να παραδοθούν κατεστραμμένα. Ωστόσο, ακόμη και το υφιστάμενο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο προλαμβάνει τους παραπάνω κινδύνους, εξασφαλίζοντας συνεχώς ασφαλέστερες online αγορές (όπως πχ με την υποχρεωτική χρήση ισχυρής αυθεντικοποίησης στις online πληρωμές). Σε κάθε περίπτωση, η προσήκουσα ενημέρωση του καταναλωτή για τους όρους

στο διαδίκτυο στην Ελλάδα; Η επίδραση θα είναι πολύ σημαντική καθώς στην ψηφιακή εποχή που ζούμε απαιτούνται πλέον εκτεταμένα και αποτελεσματικά μέτρα για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, η οποία χρησιμοποιείται πλέον ευρέως, τόσο για την ενημέρωση όσο και για τις διαδικτυακές αγορές όλων μας. Η εν λόγω νομοθεσία εκτιμάται ότι θα προσφέρει α) καλύτερη προστασία του καταναλωτή και των βασικών δικαιωμάτων τους. Στην προστασία αυτή θα συντελέσει αποφασιστικά και η αυστηροποίηση των προβλεπομένων προστίμων τόσο για τις πλατφόρμες, όσο και για τις μηχανές αναζήτησης στις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης με τις επιταγές της εν λόγω νομοθεσίας, β) διαφάνεια και ξεκάθαρο νομικό τοπίο αναφορικά με τις ευθύνες των ηλεκτρονικών platforms και marketplaces, γ) προάγει και καλλιεργεί την καινοτομία και την υγιή ανταγωνιστικότητα εντός του ενιαίου πλαισίου του ενωσιακού ψηφιακού χώρου καθώς θα ισχύουν πλέον ενιαίοι κανόνες και αρχές.

Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι νομικοί κίνδυνοι που μπορούν να δημιουργηθούν από τις online αγορές και συνολικότερα

Legal & Compliance OfficerDixons South East Europe

έκθεση στον

ποικίλους τρόπους

σα αναφέρθηκαν ανωτέρω δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό κλίμα για την παροχή υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών που εμπεριέχουν άυλη αξία, προστατευόμενα από δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (Intellectual Property ή IP rights). Είναι πολλά τα παραδείγματα ελληνικών startup εταιρειών με επιτυχημένους επενδυτικούς γύρους χρηματοδοτήσεων και άμεσων επενδύσεων από funds και venture capitals. Υπάρχουν ήδη οι πρώτοι ελληνικοί «μονόκεροι» (unicorns), ένας όρος που χρησιμοποιείται στον χώρο των επιχειρηματικών κεφαλαίων (venture capitals) για να περιγράψει μια ιδιωτική εταιρεία startup με αξία άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Aileen Lee, ιδρύτρια της αμερικανικής εταιρείας Cowboy Ventures. Για κάθε startup, λοιπόν, εταιρεία, υπάρχει ιδιαίτερη αγωνία από τους συντελεστές της για το κατά πόσον είναι κατοχυρωμένη και προστατευμένη νομικά η διανοητική ιδιοκτησία, την οποία έχουν αναπτύξει και πάνω στην οποία στηρίζεται συνήθως η προστιθέμενη αξία της. Αντιθέτως, λίγη σημασία δίνεται συνήθως στο πόσο προστατευμένη από τους φορολογικούς ελέγχους είναι η άυλη ιδιοκτησία που αναπτύσσεται (Development), ενισχύεται (Enhancement), συντηρείται (Maintenance), προστατεύεται (Protection) και υπόκειται σε εκμετάλλευση (Exploitation) - εν συντομία DEMPE - από ελληνικές οντότητες, μέλη διεθνών εταιρικών σχηματισμών και γενικότερα πολυεθνικών

των οποίων έχει δημοσιευθεί η αναθεωρημένη έκδοσή (20/1/2022). Οι οδηγίες αυτές έχουν εκδοθεί από τον Ιούλιο του 2017 και έχουν ήδη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο τόσο οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, όσο και οι φορολογικές αρχές, αντιμετωπίζουν τα άυλα περιουσιακά στοιχεία από πλευράς ενδοομιλικής τιμολόγησης. Σκοπός τους είναι να θέσουν ένα ενιαίο πλαίσιο αντιμετώπισης των διεθνών φορολογικών θεμάτων από τις φορολογικές αρχές και τις επιχειρήσεις των κρατών-μελών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Σύμφωνα με τις προαναφερθείσες Κατευθυντήριες Οδηγίες του ΟΟΣΑ, οι οποίες έχουν εισαγάγει τις έννοιες της Ανάπτυξης, Βελτίωσης, Συντήρησης, Προστασίας, και Εκμετάλλευσης των άυλων περιουσιακών στοιχείων (DEMPE) που προαναφέρθηκαν, και σε συνδυασμό με τις δράσεις που σχετίζονται με την πρόληψη της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και μετατόπισης των κερδών (BEPS), γίνεται σαφές ότι από μόνη της η κατοχή απλώς των άυλων περιουσιακών στοιχείων δεν διασφαλίζει πλέον το δικαίωμα στα έσοδα από την εκμετάλλευσή τους. Η ιδιοκτησία, κατά τον νόμο, ενός άυλου αγαθού σταματάει να αποτελεί τη μοναδική βάση που στοιχειοθετεί δικαίωμα σε αποδόσεις/ οικονομικό όφελος. Αντιθέτως, τα έσοδα θα πρέπει να αποδίδονται στις συνδεδεμένες εταιρείες που επιτελούν

ή ελληνικού ομίλου στον οποίο ανήκει (OECD Transfer Pricing Guidelines),

τις προαναφερθείσες λειτουργίες DEMPE, γεγονός που αποδεικνύει ότι η ιδιότητα και μόνο μιας εταιρείας ως δικαιοπαρόχου του άυλου περιουσιακού στοιχείου, εξαιτίας αυτής και μόνο της ιδιότητάς του, δεν επαρκεί για την απόδοση του συνόλου των εσόδων από την εκμετάλλευσή του. Απαιτείται εκτενής ανάλυση των λειτουργιών DEMPE και των λειτουργιών διαχείρισης κινδύνων που επιτελούνται από την κάθε συνδεδεμένη οντότητα που σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την άυλη ιδιοκτησία. Για τον σκοπό αυτόν, είναι απαραίτητη η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν και εντέλει θα καθορίσουν την κατανομή

του εισοδήματος στις οντότητες που συνεισφέρουν σε αυτό. Και μπορεί το τεχνικό μέρος της υλοποίησης του προϊόντος και της νομικής κατοχής του αντίστοιχου άυλου στοιχείου να μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί και να ποσοτικοποιηθεί, η εξίσωση όμως για την ορθή κατανομή του κέρδους σύμφωνα με την αρχή των ίσων αποστάσεων περιλαμβάνει επιπλέον παράγοντες που συχνά δεν είναι εύκολο να εξακριβωθούν. Στον κύκλο ζωής ενός προϊόντος εξίσου σημαντικές είναι οι αποφάσεις που αφορούν τη στρατηγική προώθησής του, τις αγορέςστόχους που θα διαφημιστεί, καθώς και η χρήση υφιστάμενης πελατειακής βάσης κάποιας εκ των συνδεδεμένων εταιρειών του ομίλου. Επίσης, λειτουργίες που αφορούν τη σχεδίαση και την επίβλεψη της υλοποίησης ενός προϊόντος αλλά και οι αποφάσεις για την εξέλιξή του σύμφωνα με τις αξιολογήσεις

παράγοντα

ποσοστό κατά το οποίο σχετίζονται με την αλυσίδα αξίας του άυλου στοιχείου. Πριν την εισαγωγή της έννοιας του DEMPE, ο νόμιμος ιδιοκτήτης ενός άυλου περιουσιακού στοιχείου (π.χ. εμπορικό σήμα, ευρεσιτεχνία ή λογότυπο) ήταν δικαιούχος ουσιαστικά όλων των εσόδων, τα οποία προέρχονταν από την εκμετάλλευσή του. Πλέον, με την ανάλυση DEMPE, όλο το εισόδημα το οποίο σχετίζεται με το εμπορικό σήμα κατανέμεται στα συμβαλλόμενα μέρη με βάση την συνεισφορά

του καθενός στην δημιουργία αξίας αυτού και ο νόμιμος ιδιοκτήτης του εμπορικού σήματος δικαιούται μέρος των εσόδων, μόνο στην περίπτωση που επιτελούσε κάποιες από τις λειτουργίες που περιλαμβάνονται στο DEMPE. Επομένως, οι μητρικές εταιρείες ενδέχεται να μη δικαιούνται παρά μόνο μέρος της απόδοσης, προσαρμοσμένο στον κίνδυνο για την επένδυσή τους, και αμοιβή βασιζόμενη στο κόστος, συν ένα περιθώριο κέρδους, για τις διοικητικές υπηρεσίες που παρέχουν στη startup εταιρεία που συμμετέχουν. Το οργανόγραμμα ενός ομίλου, συνδυαστικά με τον αριθμό του προσωπικού ανά τμήμα και εταιρεία, αποτελεί μια πρώτη ένδειξη για το πού παράγεται προστιθέμενη αξία, πού λαμβάνονται αποφάσεις σχετικά με την

αυτό που συμβαίνει συχνά σε περιπτώσεις νεοσύστατων επιχειρήσεων είναι η ανάπτυξη, ενίσχυση

συντήρηση του άυλου περιουσιακού στοιχείου να γίνεται σε χώρες είτε με χαμηλό κόστος προσωπικού είτε με φορολογικά κίνητρα επενδύσεων για έξοδα έρευνας και ανάπτυξης, είτε με

και ικανό προσωπικό (τα δύο τελευταία υπάρχουν και στην Ελλάδα), ενώ οι λειτουργίες που αφορούν την προστασία και εκμετάλλευσή του να πραγματοποιούνται από εταιρείες που εδρεύουν σε χώρες που είναι υπογράφοντα μέλη όλων των μεγάλων διεθνών συνθηκών IP και, ταυτόχρονα, εφαρμόζουν ευνοϊκό καθεστώς ως προς τη φορολόγηση εσόδων από την εκμετάλλευση της άυλης πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι νέες startup εταιρείες σε όλο τον κόσμο επιδιώκουν την βελτίωση των προϊόντων που προσφέρουν στο κοινό, αξιοποιώντας παράλληλα τα κεφάλαια που επενδύονται σε αυτές, στοχεύοντας στην αύξηση της αξίας αποτίμησης της εταιρείας και χρησιμοποιώντας όλες τις χρήσιμες υποστηρικτικές υπηρεσίες που έχουν στην διάθεσή τους. Για οικονομικούς, ωστόσο, λόγους και εξαιτίας της έλλειψης κινήτρων για τη σύγχρονη κατοχύρωση της διανοητικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, οι όμιλοι αυτοί προσανατολίζονται σε φορολογικά σχήματα που διαχωρίζουν την ιδιοκτησία της διανοητικής ιδιοκτησίας από την εκμετάλλευσή της. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος αμφισβήτησης της φορολογικής βάσης της εταιρείας που παρέχει υπηρεσίες σχετικά με την ανάπτυξη του άυλου αγαθού, αν δεν λαμβάνει τα έσοδα που της αναλογούν για τη συνεισφορά της αυτή και κατ’ επέκταση αν δεν καταβάλλεται ο φόρος στη φορολογική δικαιοδοσία όπου δημιουργείται, έστω και κατά ένα ποσοστό, η άυλη περιουσία. Η συχνή απουσία πραγματικής υπόστασης (substance) των εταιρειών κατοχής δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελεί κίνδυνο σε κάθε περίπτωση φορολογικού ελέγχου

ομίλου, οι οποίες βάσει

συμβάλλουν

ανάπτυξη

κόρον

αυτόν τον

σταδιακή άρση

οι ταχύτατες τεχνολογικές και

τηλεπικοινωνιακές εξελίξεις, καθώς και η αυξανόμενη σημασία της διαχείρισης των κινδύνων και της ανάπτυξης, της προστασίας και εκμετάλλευσης της πνευματικής ιδιοκτησίας είχαν έναν κρίσιμο αντίκτυπο στην κατεύθυνση της εδραίωσης των διασυνοριακών δραστηριοτήτων. Προτείνεται, λοιπόν, ιδιαίτερη προσοχή εκ των προτέρων, τόσο στις νεοφυείς εταιρείες όσο και στις εταιρείες που επενδύουν σε αυτές, προκειμένου να υφίσταται μια οργανωτική δομή η οποία να ανταποκρίνεται στα πραγματικά περιστατικά. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχει σαφής ανάλυση των λειτουργιών που παρέχονται και των κινδύνων που αναλαμβάνονται από κάθε μέρος και σχετίζονται με την ανάπτυξη, συντήρηση και ενίσχυση του προϊόντος, χρησιμοποιώντας σε κάθε περίπτωση τα διαθέσιμα από τη φορολογική αρχή κίνητρα και οφέλη. Με την κατάλληλη καθοδήγηση όσον αφορά τις φορολογικές παραμέτρους, τις λειτουργίες που αναλαμβάνονται σύμφωνα με την ανάλυση DEMPE και τις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών και διδκαιωμάτων χρήσης IP, μία startup εταιρεία μπορεί να ελέγξει και να ελαχιστοποιήσει το φορολογικό ρίσκο που ενυπάρχει μέσα στο πιο καίριο, ίσως, περιουσιακό στοιχείο της, τη διανοητική της ιδιοκτησία. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διασφαλιστεί η ασφάλεια για νέες επενδύσεις και καινοτομίες. ■

δύο αυτές Οδηγίες, οι οποίες τέθηκαν σε εφαρμογή τον Ιούνιο του 2019, αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας της ΕΕ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και στην παροχή της δυνατότητας σε καταναλωτές και δημιουργούς να αξιοποιήσουν στο έπακρο τον ψηφιακό κόσμο, όπου οι υπηρεσίες συνεχούς ροής μουσικής, οι πλατφόρμες παροχής υπηρεσιών βίντεο κατά παραγγελία, τα δορυφορικά δίκτυα και τα δίκτυα IPTV, οι φορείς συγκέντρωσης ειδήσεων και οι πλατφόρμες περιεχομένου που αναφορτώνεται από χρήστες έχουν καταστεί οι κύριες πύλες εισόδου πρόσβασης σε δημιουργικά έργα και δημοσιογραφικά άρθρα. Οι κανόνες αυτοί, λοιπόν, προστατεύουν τους δικαιούχους που δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς, ενθαρρύνοντας τη δημιουργία και την κυκλοφορία περιεχομένου υψηλότερης αξίας. Προσφέρουν μεγαλύτερη επιλογή περιεχομένου για τους χρήστες, μειώνοντας το κόστος των συναλλαγών και διευκολύνοντας τη διανομή ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο άρθρο 17 της νέας Οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, το οποίο προβλέπει ότι οι πάροχοι επιγραμμικών υπηρεσιών ανταλλαγής περιεχομένου πρέπει να λαμβάνουν άδεια από τους κατόχους δικαιωμάτων για το περιεχόμενο που αναφορτώνεται στον ιστότοπό τους. Εάν δεν χορηγηθεί άδεια, πρέπει να λάβουν μέτρα για την αποφυγή μη εξουσιοδοτημένων αναφορτώσεων. Οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν

κανόνες χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις, ώστε να μπορέσουν οι πολίτες της ΕΕ, στους δημιουργικούς τομείς, στον Τύπο, στους ερευνητές, στους εκπαιδευτικούς και στα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και στους παρόχους υπηρεσιών σε ολόκληρη την ΕΕ, να αρχίσουν να τους αξιοποιούν. Στις 23 Ιουλίου 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε τη διαδικασία επί παραβάσει αποστέλλοντας προειδοποιητικές επιστολές στα κράτη-μέλη που δεν κοινοποίησαν την πλήρη μεταφορά των δύο Οδηγιών στο εθνικό τους δίκαιο, ενώ στις 19 Μαΐου 2022 προχώρησε στην αποστολή αιτιολογημένων γνωμών για τα εν λόγω κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων είναι και η Ελλάδα. Οι αιτιολογημένες γνώμες που αφορούσαν τις Οδηγίες 789/2019 και 790/2019 υποβλήθηκαν λόγω του ότι η Ελλάδα δεν κοινοποίησε στην Επιτροπή τα μέτρα μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις, καθώς και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά.

Το νομοσχέδιο του υπουργείου Πολιτισμού για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα έχει παρουσιαστεί από την υπουργό Λίνα Μενδώνη στο υπουργικό Συμβούλιο ήδη από τον Μάιο 2021, ωστόσο εκκρεμεί ακόμη η ενσωμάτωση των δύο Οδηγιών στην ελληνική νομοθεσία.

βρίσκονται σε ευάλωτη θέση όσον αφορά στη διανοητική τους ιδιοκτησία. Ειδικότερα, στα πρώτα στάδια μιας νεοφυούς εταιρείας, προτεραιότητα έχει η ορθή ανάπτυξη του προϊόντος τους (το οποίο στην ψηφιακή εποχή έχει την μορφή λογισμικού, διαδικτυακής

έτσι ώστε

μπορέσουν

ανταγωνιστούν ισάξια

του δικαίου της

ιδιοκτησίας στο πλαίσιο της ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Οι εν λόγω οδηγίες βασίζονται σε κανόνες της Ε.Ε. περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, οι οποίοι χρονολογούνται από το 2001, όπου η ψηφιακή αγορά ήταν ακόμα στα σπάργανα. Επίσης η Ελλάδα έχει καθυστερήσει σημαντικά στην ενσωμάτωση των Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο γεγονός που βάζει τις ελληνικές εταιρίες σε μειονεκτική θέση στην ενιαία αγορά της Ε.Ε. Η ενσωμάτωση των Οδηγιών θα έχουν αξιοσημείωτο αντίκτυπο όσον αφορά στις σχέσεις μεταξύ κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων και διαδικτυακών πλατφορμών, στην αμοιβή των καλλιτεχνών και δημιουργών που διαθέτουν το έργο τους στο διαδίκτυο καθώς και στην προστασία της ελευθερίας έκφρασης των χρηστών στο διαδίκτυο.

> Πόσο σημαντικό είναι σήμερα για μια start-up εταιρεία να προστατεύσει νομικά τη διανοητική της ιδιοκτησία και ποια οφέλη θα είχε από αυτό; Η

επιχείρησης, μπορούν να αναζητηθούν δυνατότητες που υφίστανται σε επίπεδο ΕΕ για τη στήριξη των επιχειρήσεων προς αυτήν την κατεύθυνση (π.χ. IP vouchers, δωρεάν νομικές συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες διαμεσολάβησης, ΗΟRizon IP scan, IPA4SME κ.ά.).

Ποια επίδραση αναμένεται να έχουν οι Οδηγίες 789 και 790/2019 της ΕΕ όταν ενσωματωθούν στο εθνικό μας δίκαιο; Η ενσωμάτωση των δύο

με την ενσωμάτωση της Οδηγίας 789/2019 θα διευκολυνθεί η διασυνοριακή διάθεση ορισμένων προγραμμάτων στις επιγραμμικές υπηρεσίες των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών, ενώ θα επιτρέπεται στους φορείς αναμετάδοσης να αποκτούν ευκολότερα άδειες για τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια που αναμεταδίδουν, προσφέροντάς τους έτσι τη δυνατότητα να προσεγγίσουν ευρύτερο κοινό στην ΕΕ.

> Πόσο σημαντικό είναι σήμερα για μια startup εταιρεία να προστατεύσει νομικά την διανοητική της ιδιοκτησία και τι οφέλη θα είχε από αυτό;

Η νομική προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας ιδίως μιας startup εταιρίας, η οποία από τη φύση της αναπτύσσει συνήθως καινοτόμα τεχνολογικά προϊόντα, είναι προφανώς πολύ σημαντική για δύο λόγους. Αφενός, έτσι γίνεται πιο αποτελεσματική η αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων με ανταγωνιστές. Αφετέρου, οι πιθανοί επενδυτές εξετάζουν πάντοτε τη νομική κατοχύρωση της Διανοητικής Ιδιοκτησίας,

για μια νεοφυή

Head of Legal, Upstream

σημαντικά. Καθώς, λοιπόν,

ελληνικές αρχές

αφοσιωμένες στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και την ολοκλήρωση όσων εκκρεμούν, προτείνεται να μην παραταθεί η ενισχυμένη επιτήρηση. Εάν η ενισχυμένη επιτήρηση δεν παραταθεί, η εποπτεία της οικονομικής, δημοσιονομικής και χρηματοοικονομικής κατάστασης στην Ελλάδα θα συνεχιστεί στο πλαίσιο της μεταμνημονιακής εποπτείας και του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η παρακολούθηση των συγκεκριμένων δεσμεύσεων για την τελική δόση των μέτρων για το χρέος θα γίνει στο πλαίσιο της πρώτης μεταμνημονιακής έκθεσης εποπτείας, που θα δημοσιευτεί τον Νοέμβριο του 2022. Ο στόχος του Υπερταμείου είναι να βελτιώσει

απόδοση μερισμάτων προς το Ελληνικό Δημόσιο κατά

την τριετία 20222024 και να επιτύχει

Επενδύσεων αναμένεται να ανέλθει στα 85 εκατ. ευρώ. Αναλυτικά οι δείκτες απόδοσης του Υπερταμείου - που είναι συνδεδεμένοι άρρηκτα με την οικονομία, το περιβάλλον και τους πολίτες αφορούν: για την οικονομία, στην αύξηση της καθαρής αξίας των περιουσιακών στοιχείων κατά +15%, για το περιβάλλον στη μείωση εκπομπών άνθρακα κατά -15% και για τους πολίτες στην αύξηση της εμπιστοσύνης των πολιτών κατά +40% από τις τιμές βάσης

έχει ανακοινώσει

οποίο και είναι θυγατρική εταιρεία του Υπερταμείου. Συγκεκριμένα, όπως έχει ανακοινωθεί, μέσα στον επόμενο μήνα θα

ΤΑΙΠΕΔ,

προχωρήσει η διαδικασία αποκρατικοποίησης των λιμένων της Αλεξανδρούπολης και της Ηγουμενίτσας. Ως προς τα αεροδρόμια, έχει ξεκινήσει η διαδικασία διαγωνισμού για το αεροδρόμιο της Καλαμάτας, ενώ εξετάζεται η βέλτιστη δυνατή λύση για την αξιοποίηση των υπολοίπων 22 αεροδρομίων, που κατά πάσα πιθανότητα θα αξιοποιηθούν με το μορφή «πακέτου».

Όσον αφορά την Εγνατία Οδό, η διαδικασία βρίσκεται στη φάση της ολοκλήρωσης των χρηματοδοτικών και κατασκευαστικών συμφωνιών και κατάθεσής τους μαζί με τα υπόλοιπα έγγραφα του διαγωνισμού στο Ελεγκτικό Συνέδριο για έλεγχο, προκειμένου να προχωρήσουν οι διαδικασίες για την υπογραφή της Σύμβασης Παραχώρησης. Ως προς τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών, η συνεχιζόμενη ανάκαμψη της επιβατικής κίνησης σε συνδυασμό με την απρόσκοπτη λειτουργία του αεροδρομίου, οδηγεί στην ολοκλήρωση της αξιολόγησης των εναλλακτικών σεναρίων αξιοποίησης της μετοχικής συμμετοχής στην εταιρεία παραχώρησης. Όσον αφορά την Αττική Οδό, στόχος είναι ο διαγωνισμός να «βγει» στον αέρα στις αρχές του 2023, με τη σχετική σύμβαση να ολοκληρώνεται αμέσως μετά το καλοκαίρι. Σε κάθε περίπτωση, το έργο έχει ξεκινήσει έγκαιρα ώστε η διαδικασία του διαγωνισμού να έχει ολοκληρωθεί πριν τη λήξη της τρέχουσας συμφωνίας παραχώρησης, προκειμένου να μην υπάρχουν καθυστερήσεις. Επιπλέον, το Υπερταμείο σχεδιάζει την αποτίμηση των ακινήτων της θυγατρικής του ΕΤΑΔ, αρχής γενομένης με ένα πιλοτικό πακέτο 1.000 ακινήτων ώστε εν συνεχεία να αξιοποιήσει την ακίνητη περιουσία του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Την

να εκσυγχρονίζουν το νομοθετικό πλαίσιο για την οργάνωση, τη διοίκηση και τη λειτουργία των ανωνύμων εταιρειών του Δημοσίου και των λοιπών θυγατρικών της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας ανωνύμων εταιρειών. Παράλληλα, εισάγονται σημαντικές καινοτομίες, όπως η σύσταση της Ανεξάρτητης Αρχής Πιστοληπτικής Αξιολόγησης και η σύσταση του Κεντρικού Μητρώου Πιστώσεων. Βασικός σκοπός της Αρχής Πιστοληπτικής Αξιολόγησης είναι η βελτίωση και επιτάχυνση της αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας φυσικών και νομικών προσώπων. Βασικό της έργο είναι η συλλογή και αξιολόγηση πρωτογενών πληροφοριών του δημοσίου και τραπεζικού τομέα και ο υπολογισμός της πιθανότητας αθέτησης πληρωμής για φυσικά και νομικά πρόσωπα. Έτσι, κάθε ενδιαφερόμενος πολίτης, επιχείρηση και φορέας δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα θα μπορεί κατόπιν αιτήσεως του, να λαμβάνει δωρεάν από την Αρχή την πιστοληπτική του βαθμολόγηση, η οποία θα αποτελεί τη βάση για ευκαιρίες νέας χρηματοδότησης. Το Κεντρικό Μητρώο Πιστώσεων από την άλλη, αποτελεί κύριο μεταρρυθμιστικό έργο του υπουργείου Οικονομικών, που εντάσσεται στον 4ο Πυλώνα του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ιδιωτικές επενδύσεις και μετασχηματισμός της οικονομίας», με στόχο την ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα και των κεφαλαιαγορών και αποτελεί πληροφοριακό σύστημα, που θα ανήκει και θα τηρείται στην Τράπεζα της Ελλάδος. Το Μητρώο θα καταγράφει σε αναλυτική βάση το

ιστορικό πληρωμών, τα είδη των παρεχόμενων εξασφαλίσεων, ή κάθε άλλη πληροφορία που σχετίζεται με κάθε μορφή πίστωσης προς φυσικά ή νομικά πρόσωπα, από πιστωτικά και εν γένει χρηματοδοτικά ιδρύματα. Η δημιουργία Κεντρικού Μητρώου είναι το πρώτο εθνικό σύστημα αρχειοθέτησης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και αποτελεί βέλτιστη διεθνή πρακτική, η οποία έχει υιοθετηθεί από την πλειοψηφία των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα στοιχεία του Μητρώου θα είναι διαθέσιμα στους πιστοδοτούμενους και στους πιστωτές, μετά από αίτησή τους με ηλεκτρονικό τρόπο, μέσω των πιστωτικών εκθέσεων. Οι πιστωτές θα χρησιμοποιούν τις πιστωτικές εκθέσεις για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των δυνητικών δανειοληπτών. Το Κεντρικό Μητρώο θα είναι συμπληρωματικό και σε πλήρη εναρμόνιση και σχέση διαλειτουργικότητας με το Μητρώο Παρακολούθησης του Ιδιωτικού Χρέους, την Ανεξάρτητη Αρχή Πιστοληπτικής Αξιολόγησης και το υφιστάμενο σύστημα επεξεργασίας δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς, της Τειρεσίας ΑΕ. Επίσης, για τις ανάγκες διασταύρωσης και επιβεβαίωσης της ακρίβειας των πληροφοριών, ταυτοποίησης και των γενικών πληροφοριών, όπως αυτές ορίζονται στο νομοσχέδιο, το μητρώο θα μπορεί να προσφεύγει στα πληροφοριακά συστήματα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων του Γενικού Εμπορικού Μητρώου, καθώς και στο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ.

πλαίσιο.

αυστηρό

Παρά την αναντίρρητη τάση για απελευθέρωση των αγορών, ένας ιδιότυπος «προστατευτισμός» έχει αρχίσει να αναδύεται στην εσωτερική αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με θεαματική στροφή προς τις δημόσιες επενδύσεις για τη βελτίωση των ευρωπαϊκών υποδομών, εν μέσω της αρνητικής οικονομικής συγκυρίας που έχει φέρει πολύ κοντά στην ύφεση όλες τις μεγάλες οικονομίες και με αιτιάσεις κατά του Συμφώνου Σταθερότητας. Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ο προβληματισμός για την εκχώρηση στρατηγικών τομέων της οικονομίας στον ιδιωτικό τομέα, όταν μάλιστα πολλές φορές τα αποτελέσματα είναι άκρως αμφίσημα και δεν διακυβεύονται μόνο οικονομικά, αλλά και μείζονα κοινωνικά αγαθά.

Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι προφανές ότι η ιδιωτικοποίηση δεν αποτελεί συμβατική υποχρέωση της χώρας έναντι της Ε.Ε., αλλά εναπόκειται στην ευχέρεια του ελληνικού κράτους, η δε σχέση της με την αναδιάρθρωση δεν είναι τόσο μονοσήμαντη όσο ενδεχομένως προσλαμβάνεται. Η έκβαση της πολιτικής ιδιωτικοποιήσεων εξαρτάται, τελικά, από το ευρύτερο συστημικό περιβάλλον εντός του οποίου επιχειρείται η υλοποίησή της. Το εν λόγω περιβάλλον συγκροτείται από τη λειτουργία των αγορών, τους ρυθμιστικούς μηχανισμούς και τις θεσμικές αποκρυσταλλώσεις, τη δυναμική της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης και τη στρατηγική των ομάδων που τη δρομολογούν, τον ηγεμονικό

Πείτε μας δυο λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία. Η τεχνολογία και η σύνδεσή της με τις επιχειρήσεις ήταν ένας συνδυασμός που με γοήτευε από την αρχή κιόλας των σπουδών μου. Αποφοίτησα από το τμήμα Μάρκετινγκ και Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανε πιστημίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου, παράλληλα με τα μαθήματα πάντα συμμετείχα σε διαγω νισμούς ή δράσεις που είχαν ως βάση το digital. Συνέχισα στο Λονδίνο με το Μετα πτυχιακό μου στην Ανάλυση, Σχεδιασμό και Διοίκηση Πληροφοριακών Συστημάτων, στο London School of Economics. Για πολλούς ήταν περίεργος ο συνδυασμός σπουδών που είχα επιλέξει…για εμένα καθόλου. Ήταν το μονοπάτι γνώσεων που έπρεπε να ακολουθήσω για να φτάσω στο…μετά. Το επόμενο βήμα ήταν το διδακτορικό μου το οποίο είχε ως πεδίο εφαρμογής το Ηλεκτρονικό Εμπόριο και το ολοκλήρωσα στο τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μέσα από το διδα κτορικό ξεκίνησε και η συνεργασία μου με το Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Επιχειρείν - ELTRUN, με το οποίο συνερ γάζομαι ως και σήμερα και έχω τη θέση του eCommerce Coordinator. Το πιο σημαντικό σημείο για εμένα είναι να μπορέσω να συνδέσω και να μεταφέρω τις γνώσεις που έχω από τον ακαδημαϊκό χώρο στην αγορά, και το ανάποδο. Για αυτό τον λόγο, ένας ακόμα σημαντικός σταθμός στην πορεία μου ως αυτή τη στιγμή είναι η ενασχόλησή μου με τον GR.EC.A.(Σύνδεσμος Ηλεκτρονικού Εμπορίου Ελλάδος), όπου τα 5 τελευταία χρόνια έχω

Το πιο σημαντικό σημείο για εμένα είναι να μπορέσω να συνδέσω και να μεταφέρω τις γνώσεις που έχω από τον ακαδημαϊκό χώρο στην αγορά, και το ανάποδο

το νομοθετικό), και από την άλλη πλευρά να μπορέσει να τονώσει το αίσθημα της ασφάλειας στους καταναλωτές. Όσον αφορά το πρώτο σκέλος, έχουν γίνει πολλά και σημαντικά βήματα τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζονται βελτιώσεις στην εφαρμογή τους. Είναι πολύ σημαντικό για τον κλάδο καταρχήν να μπορεί να κατα λάβει πώς εφαρμόζεται ένας νόμος, γιατί εφαρμόζεται και ποιες θα είναι οι κυρώσεις του (σημεία τα οποία ακούγονται απλά, αλλά δεν είναι πάντα ξεκά θαρα). Επίσης, είναι σημαντικό να μπορούν να καταλάβουν οι καταναλωτές, αν ένα κατάστημα πληροί όλα όσα λέει η νομοθε σία. Στον GR.EC.A. προσπαθούμε μέσα από το GR.EC.A trustmark, να γίνουμε «τα μάτια του κατα ναλωτή», να δούμε δηλαδή αν, με βάση όσα γράφονται στους Όρους Χρήσης και τον τρόπο με τον οποίο έχει δομηθεί και χτιστεί το e-shop, πληροί τα βασικά κριτήρια (πρόκειται για μια αξιολόγηση 120 κριτηρίων, τα οποία έχουν δημιουργηθεί και ελέγχονται από το Εργαστήριο ELTRUN του ΟΠΑ).

Κατά την άποψη μου, η λέξη κλειδί πίσω από τα παραπάνω σημεία είναι η «εκπαί δευση». Και έχουμε εκπαίδευση προς τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις για να μπορέ σουμε να έχουμε επιτυχημένη δημιουργία και εφαρμογή ενός νομοθετικού πλαισίου: 1) εκπαίδευση των ατόμων οι οποίοι καλού νται να δημιουργήσουν και να εφαρ μόσουν την νομοθεσία, σε θέματα τα οποία αφορούν την Τεχνολογία και στον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει το επι χειρηματικό σκηνικό (έτσι ώστε όλη η νομοθεσία να είναι πιο στοχευμένη, λαμβάνοντας υπόψιν τις ανάγκες όλων των εμπλεκόμενων μερών),

2) εκπαίδευση των ηλεκτρονικών καταστημά των για τον τρόπο με τον οποίο εφαρ μόζεται και τι σημαίνει για εκείνους,

πλευρά να μπορέσει

με την επιχειρηματικότητα και να τις ενισχύσει (σε πολλά επίπεδα, όπως

εκπαίδευση των καταναλωτών για να μπορούν να ανταποκριθούν στην ψηφιακή εποχή και να νιώσουν ασφάλεια στις συναλλαγές τους.

Πώς κρίνετε την εξέλιξη του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα μέχρι σήμερα; Μπορείτε να μοιρασθείτε μαζί μας κάποια βασικά συμπεράσματα από τις ετήσιες έρευνες του ELTRUN σχετικά με τη συμπεριφορά των Ελλήνων καταναλωτών, αλλά και τα e-shops; Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο στην χώρα μας αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Ήδη από το 2012 (όπου ως ELTRUN ξεκινήσαμε την επίσημη καταγραφή μέσω της ετήσιας έρευ νάς μας) παρατηρούσαμε σημαντική αύξηση σε δείκτες όπως: (α) η ανάπτυξη του αριθμού των καταναλω τών που αγοράζουν μέσω ηλεκτρονικών καταστημάτων, (β) ο αριθμός των ηλεκτρονικών καταστη μάτων, (γ) η ποσοστιαία αύξηση του τζίρου. Μέσω της πανδημίας είδαμε την ανάπτυξη αυτή να γίνεται πολύ μεγαλύτερη. Κάποια σημαντικά νούμερα, τα οποία σκιαγρα φούν την σημερινή εικόνα του Ηλεκτρο νικού Εμπορίου είναι:

- Το 69% των internet users πραγματο ποίησε το 2021 τουλάχιστον 1 αγορά διαδικτυακά (το αντίστοιχο ποσοστό στην περσινή έρευνα του eCommerce Europe, ήταν 59%)

- Υπολογίζουμε ότι, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, δραστηριοποιούνται περίπου 15.000 ηλεκτρονικά κατα στήματα

- Μέσω της έρευνας του eCommerce Europe, είδαμε ότι ήμασταν η πρώτη χώρα σε ρυθμό ανάπτυξης του Ηλε κτρονικού Εμπορίου, με ποσοστό 72% (κατά την περίοδο 2020-2021).

Πώς έχουν επηρεάσει τα γεγονότα των τελευταίων ετών/μηνών (η πανδημία, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο πληθωρισμός), το ηλεκτρονικό εμπόριο; Ποια είναι

φορετικές λειτουργίες τους (συνεργασίες με προμηθευτές, μεταφορές, τιμές, κλπ). Κομβικό σημείο για την πορεία μας αποτέ λεσε η πανδημία και θα ήταν σημαντικό να σταθούμε λίγο σε αυτό το γεγονός. Ο λόγος είναι γιατί, όπως έχουν ανα φέρει και πολλοί σημαντι κοί άνθρωποι του κλάδου, μας οδήγησε σε καταστάσεις και σε δείκτες τους οποί ους θα συναντήσουμε τουλά χιστον 5-7 χρόνια αργότερα. Πιο συγκεκριμένα, είδαμε το καταναλωτικό κοινό να στρέφεται στο Ηλεκτρονικό Εμπόριο (ειδικά σε χρονικές περιόδους όπου ήταν σχεδόν η μοναδική του διέξοδος για να αγοράσει), επίσης είδαμε μεγάλοι παραδοσιακοί παί χτες του offline να μπαί νουν στην online αγορά, καθώς επίσης να δημιουργούνται πολλά και νέα ηλεκτρονικά καταστήματα. Παράλληλα, συναντήσαμε προ κλήσεις στις οποίες έπρεπε να ανταπε ξέλθουμε, όπως είναι η σωστή εσωτερική οργάνωση των καταστημάτων για να καταφέ ρουν να εξυπηρετήσουν τον πολύ μεγάλο όγκο παραγγελιών, η έγκυρη και σωστή μεταφορά των προϊόντων, και τέλος η σωστή επικοι νωνία με τον πελάτη. Το θετικό σημείο που πρέπει να τονιστεί, είναι ότι το Ηλεκτρο νικό Εμπόριο στην χώρα μας έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά και είτε υλοποίησε ήδη, είτε σχεδίασε λύσεις για να μπορέσει να περάσει στην επόμενη μέρα. Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα στο ηλεκτρονικό εμπόριο; Ποιες ενέργειες πιστεύετε ότι πρέπει να γίνουν για την ενίσχυση του κλάδου, τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο; Η επόμενη μέρα του Ηλεκτρονικού Εμπορίου αποτελείται, κατά την άποψη μου, από δυο σημαντικές συνιστώσες: η πρώτη είναι, να μπορέσουμε να χτίσουμε και να διατηρή σουμε ένα υγιές περιβάλλον τόσο για την e-επιχειρηματικότητα, όσο και για τους καταναλωτές. Η δεύτερη είναι να μπορέσουμε να βοηθήσουμε

στο

πρέπει να δώσουμε στην αγορά τα κατάλληλα «εργαλεία». Για παράδειγμα, να εκπαιδεύ σουμε τους ενδιαφερομένους, να δημιουργή σουμε συνεργασίες και να φέρουμε κοντά την αγορά, καθώς επίσης να εμπλουτίσουμε το νομοθετικό πλαίσιο με τα σημεία που είναι απαραίτητα για την εύρυθμη λειτουργία. Ποιες είναι οι προτεραιότητές σας ως Προέδρου του ΔΣ του Ελληνικού Συνδέσμου Ηλεκτρονικού Εμπορίου (GRECA); Οι προτεραιότητες μου είναι χωρισμένες σε πέντε άξονες:

πρώτος σχετίζεται με την ενημέρωση/ εκπαίδευση της αγοράς. Προκειμένου να λει τουργήσουμε σωστά μέσα στο οικοσύστημα που λέγεται «Ηλεκτρονικό Επιχειρείν» πρέπει να το γνωρίσουμε και να το καταλάβουμε. Για αυτό τον λόγο στόχος στον GR.EC.A. είναι να διεξάγουμε έρευνες οι οποίες θα αναδείξουν τα σημαντικά και τα προβλη ματικά σημεία της αγοράς. Καθώς επίσης να χτίσουμε εκπαιδευτικά προγράμματα τα οποία θα εκπαιδεύσουν τα μέλη μας στα σημεία τα οποία έχουν ανάγκη. Ο δεύτερος άξονας είναι να μπορέσουμε να μεταφέρουμε την εικόνα της αγοράς και την γνώση μας προς την Πολιτεία. Είναι χαρά μας που όλα τα χρόνια είμαστε σε ανοιχτή επικοινωνία με την Πολιτεία, προκειμένου να μπορούμε να συζητάμε μαζί τους, και να μεταφέρουμε τους προβληματισμούς των μελών μας. Ο τρίτος άξονας είναι η αξιοπιστία. Η ανάπτυξη και η συνεχής ανανέωση του Trustmark και η δυνατότητα από την μια πλευρά να το αποκτήσουν περισσότερα κατα στήματα (γεγονός που θα σήμαινε ότι όλο και περισσότερα καταστήματα

ότι εγκρίθηκε το πρώτο Ευρωπαϊκό μας έργο,

στο οποίο συμμετέχουμε στο consortium μαζί με ακόμα 4 χώρες. Μοιραστείτε μαζί μας ένα βιβλίο που ξεχωρίσατε τους τελευταίους 12 μήνες και γιατί. Μου αρέσει πολύ να διαβάζω βιβλία, και αυτό γιατί με βοηθάει να χαλαρώνω αλλά και ταυτόχρονα να κερδίζω γνώση μέσα από τα μάτια των συγγραφέων. Το βιβλίο που θα μοιραστώ μαζί σας είναι γραμμένο από την Sheryl Sandberg και ονομάζεται “Lean In”. Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο έχει γραφτεί από μια από τις πιο σημαντικές γυναίκες στον παγκόσμιο χάρτη του Ηλεκτρονικού Επιχειρείν και πραγματεύεται τον ρόλο που έχουν οι γυναίκες στις επιχει ρήσεις μέσα από τη δική της ματιά. Όποιος το διαβάσει, θα καταλάβει ότι δεν πρόκειται για ένα απλό βιβλίο, αλλά για μια ιστορία η οποία παρουσιά ζει όλα τα σημεία τα οποία θα μπορούσαν να κάνουν οι επιχειρήσεις για να τονίσουν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα (τόσο εσωτε ρικά, όσο εξωτερικά μιας εταιρείας), αλλά και ποια είναι τα θέματα εκείνα τα οποία θα πρέπει

οι γυναίκες

Λέκτορας Νομικής

(c)

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται την ανάλυση, επεξήγηση και εφαρμογή των όρων και των δικαιωμάτων της Γονικής μέριμνας, της Επιμέλειας, της Επικοινωνίας μεταξύ των γονέων και των ανήλικων τέκνων αυτών. Ταυτόχρονα, αναλύονται νομικά ζητήματα που προκύπτουν από την άσκηση των πιο πάνω όρων, σύμφωνα με το Κυπριακό Δίκαιο, συγκεκριμένα τον Περί Σχέσεων και Τέκνων Νόμο του 1990 (Ν. 216/1990).

κηδεμονία, φύλαξη, επιμέλεια, επικοι νωνία, διαχείριση της περιουσίας αλλά και εκπροσώπηση του τέκνου. Σύμφωνα πάντοτε με το Άρθρο 9 του Ν. 216/90, αξίζει να αναφερθεί ότι η Επι μέλεια του τέκνου αποτελεί μια επιμέρους πτυχή της Γονικής Μέριμνας και περιλαμ βάνει ιδίως την ανατροφή,

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, συμπε ραίνεται ότι η εννοιολογική σημασία του όρου Γονική Μέριμνα είναι ευρύτερη

από αυτή της Επιμέλειας του ανήλικου. Η έναρξη της Γονικής Μέριμνας συντε λείται με την γέννηση του παιδιού και φορείς της είναι οι γονείς του ανήλι κου, ως επίσης είναι καθήκον και δικαί ωμα των γονέων, οι οποίοι το ασκούν από κοινού. Νοείται ότι πάντα πρέπει να ασκείται με γνώμονα το συμφέρον του τέκνου σύμφωνα με το Άρθρο 6 του Ν. 216/1990.

Σε περίπτωση διαζυγίου των γονέων, ή διακοπής της συμβίωσης ή ακύρωσης του γάμου, η άσκηση της Γονικής Μέρι μνας ρυθμίζεται από το Οικογενειακό Δικαστήριο κατόπιν σχετικής αίτησης. Το Δικαστήριο, με γνώμονα πάντοτε το συμφέρον του τέκνου, μπορεί να αναθέ σει την Γονική Μέριμνα στον ένα από τους δύο γονείς ή/και στους δύο από κοινού ή σε τρίτο πρόσωπο δύναμη των Άρθρων 14 και 15 του Ν. 216/1990. Να σημειωθεί ότι αρμόδιο Δικαστήριο είναι το Οικογενειακό Δικαστήριο της επαρ χίας εντός της οποίας ο ανήλικος έχει την συνήθη διαμονή του ή ο καθ’ ου η αίτηση (Εναγόμενος), σε περίπτωση όπου το παιδί διαμένει στο εξωτερικό. Εφόσον λάβει γνώση της αίτησης ο καθ’ ου η αίτηση (σε αυτόν που στρέφεται η αίτηση), δηλαδή επιδοθεί, αυτός έχει το δικαίωμα υπεράσπισης του. Σε περιπτώσεις όπου ο ένας εκ των δύο γονέων κωλύεται να ασκήσει την Γονική Μέριμνα για οποιοδήποτε λόγο, για παρά δειγμα ασθένεια, ο άλλος γονέας έχει το δικαιώμα να αιτηθεί από το αρμό διο Δικαστήριο, δηλαδή το Οικογενειακό Δικαστήριο, σύμφωνα με την Ε. Κουντουρή ν. Υπ. Δ. Και Δ. Τάξης, διάταγμα με το οποίο να του παραχωρείται η

Η πρακτική εννοιολογική σημασία του όρου Γονική Μέριμνα περιλαμβάνει την κηδεμονία, επιμέλεια, φύλαξη, επικοινωνία και εκπροσώπηση του ανήλικου, διαχείριση της περιουσίας του αλλά και κάθε ζήτημα που αφορά αυτό

ν. Μουτζούρη, σε περίπτωση θανάτου ενός εκ των δύο γονέων η Γονική Μέριμνα ασκεί

ται από τον επιζώντα γονέα. Το δικαστή ριο όμως έχει τη διακριτική εξουσία να αφαιρέσει από τον επιζώντα γονέα την Γονική Μέριμνα και να αναθέσει την επι μέλεια του ανήλικου είτε μερικά, είτε συνολικά σε αρμόδιο επίτροπο. Συνήθως, η αφαίρεση της Γονικής Μέριμνας γίνεται σε περιπτώσεις όπου ο γονέας διέπραξε αδίκημα ηθικής αισχρότητας ή ατιμωτικού χαρακτήρα που αφορά το τέκνο, σχετική επί του θέματος είναι η υπόθεση Χ. Χαραλάμπους ν. Α. Χαραλάμπους. Σε περιπτώσεις όπου εκδοθεί διάταγμα του Δικαστηρίου το οποίο αναθέτει στον ένα γονέα την Επιμέλεια του τέκνου, ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωμα της προσωπι κής επικοινωνίας με αυτό. Ο Νόμος παρέχει το δικαίωμα στον γονέα αυτό, να κατα χωρήσει σχετική αίτηση στο Δικαστήριο και να αιτείται την ρύθμιση του δικαιώμα τος επικοινωνίας του με το τέκνο του. Λαμβάνεται υπόψη από το Δικαστήριο η ηλικία του τέκνου, ο τόπος και ο χώρος διαμονής του Αιτού ντα γονέα και η σχέση του με το ανήλικο. Το Δικαστή ριο, σε κάποιες περιπτώσεις δύναται να διατάξει από το Γραφείο Κοινωνικής Ευημε ρίας να ετοιμάσει σχετική έκθεση στην οποία να περι γράφονται οι συνθήκες δια βίωσης τόσο του γονέα που κάνει την αίτηση, όσο και του ανήλικου τέκνου. Συνοψίζοντας, η πρακτική εννοιολογική σημασία του όρου Γονική Μέριμνα περιλαμβάνει την κηδεμονία, επι μέλεια, φύλαξη, επικοινωνία και εκπρο σώπηση του ανήλικου, διαχείριση της περιουσίας του αλλά και κάθε ζήτημα που αφορά αυτό, ενώ η Επιμέλεια του ανήλικου περιλαμβάνει την ανατροφή, επίβλεψη, διαπαιδαγώγηση, εκπαίδευση και τον προσ διορισμό του τόπου διαμονής του τέκνου. Δηλαδή περιλαμβάνει την κηδεμονία και την φύλαξη του ανήλικου. ■

ροή των δεδομένων Ευρωπαίων πολιτών σε τρίτες χώρες ανέκαθεν αποτέλεσε μια νευραλγικής σημασίας προβληματική, σε επίπεδο δικαίου. Τούτο, φυσικά, κρίνεται απολύτως λογικό, αν κανείς αναλογιστεί το διακύβευμα, ήτοι, αρχικώς, την οικονομική αξία των δεδομένων. Πράγματι, τόσο η ευρωπαϊκή

Λάμπρος

Κώττης

κάτοχος LLM

Criminal Law, University of Groningen MSc Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς (υποψ.)

και από 4,2 δισεκατομμύρια ευρώ έως 9,3 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Πρακτικά μιλώντας, τέτοιοι περιορισμοί θα μπορούσαν να εμποδίσουν την ανάπτυξη φαρμάκων, δυσχεραίνοντας δηλαδή τους επιστήμονες και τους ιατρικούς ερευνητές να συγκεντρώσουν επαρκή γονιδιωματικά και ιατρικά δεδομένα, αυξάνοντας έτσι το κόστος και τους απαιτούμενους χρόνους και μειώνοντας τα αποτελέσματα. Επιπλέον, κρίσιμο στοιχείο που δικαιολογεί τη περιπλοκότητα της ρύθμισης του θέματος είναι η «δύναμη»

σωστό συνδυασμό

2. Το πεδίο αυτής της λεπτομερέστατης μελέτης θα περιορισθεί στη ροή δεδομένων μεταξύ της Ευρώπης και των

εμπορίου και ανταλλαγής. Πράγματι, τα ποσοστά των διασυνοριακών ροών δεδομένων μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης είναι τα υψηλότερα στον κόσμο και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της οικονομικής σχέσης των δύο μερών. Ενδεικτικά, το συνολικό εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών (εξαγωγές συν εισαγωγές) μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης αποτιμάται σε περίπου 1 τρισεκατομμύριο ευρώ ετησίως 3 . Φαίνεται λοιπόν λογική η σημαντικότητα αφενός, της εξονυχιστικής μελέτης της προβληματικής και αφετέρου, της κατανόησης του πως λειτουργεί ο (νομικά περίπλοκος) μηχανισμός της ροής δεδομένων μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης.

ιδιωτικότητα στην Ευρώπη και την Αμερική Το σημείο αυτό της μελέτης θα επικεντρωθεί στην αναφορά τόσο της ευρωπαϊκής, όσο και της αμερικάνικης πολιτικής για την ιδιωτικότητα και την προστασία των δεδομένων. Κατά τη γνώμη του γράφοντος, η μελέτη του παρόντος θέματος απαιτεί – αρχικώς – την κατανόηση της ίδιας της κουλτούρας των δύο μερών, γύρω από την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορεί κανείς να αντιληφθεί ευκολότερα τους λόγους ορισμένων δικαιικών και θεσμικών επιλογών, τους λόγους για τους οποίους αυτές απέτυχαν, με απόρροια τις συνεχείς νομοθετικές ανακατευθύνσεις και την τωρινή, δεδομένη κατάσταση. Πράγματι, η ανάδειξη της διαφορετικότητας μεταξύ της ευρωπαϊκής και της αμερικάνικης φιλοσοφίας σχετικά με τα προσωπικά δεδομένα και την ιδιωτικότητα, αφενός, θα λειτουργήσει ως αφετηρία και – ταυτοχρόνως- πλαίσιο αυτής της μελέτης και αφετέρου, θα αιτιολογήσει

οι διαφορές στην πολιτική μεταξύ τους είναι θεμελιώδεις. Συγκεκριμένα, η ανησυχία της Ευρώπης για το χειρισμό των δεδομένων από τις ΗΠΑ, αλλά και την εμπορική αντιμετώπιση αυτών, έχει αποτελέσει πολλάκις εμπόδιο στις εμπορικές

σχέσεις των δύο μερών, αλλά και – ειδικότερατροχοπέδη στη ροή δεδομένων ανάμεσα στα μέρη. Από την άλλη, η αμερικανική πλευρά θεωρεί την πολιτική της Ευρώπης σχετικά με τα προσωπικά δεδομένα, πέραν του δέοντος, περιοριστική και δη για τη ροή αυτών (των δεδομένων) ανάμεσα στις δύο ενώσεις. Η Ευρωπαϊκή αντίληψη περί της πολιτικής προστασίας των δεδομένων Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή πολιτική η προστασία των επικοινωνιών και των προσωπικών δεδομένων αποτελούν θεμελιώδη και κεκτημένα δικαιώματα. Συγκεκριμένα, τα δικαιώματα αυτά ρητώς προβλέπονται στα άρθρα 7 και 8 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης4 (εφεξής: ο Χάρτης) και κατέστησαν δεσμευτικά για όλα τα κράτη – μέλη μέσω της Συνθήκης της Λισσαβόνας5. Επιπλέον, το άρθρο 52 του ως άνω αναφερθέντος Χάρτη ορίζει ότι οιοσδήποτε περιορισμός στα ως άνω δικαιώματα πρέπει να γίνεται βάσει της αρχής της αναλογικότητας6 , ενώ – σχετικώς – το άρθρο 47 καθιερώνει

1. A Rozi Kepes και λοιποί, “The Importance of Cross-border Data Flows – An Economic Assessment of Restrictions on Extra-EU Data Transfers,” Analysis Group, Ιούνιος 2021.

2. Χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της δύναμης των δεδομένων αποτελεί το σκάνδαλο της Cambridge Analytica κατά την περίοδο των ευρωπαϊκών εκλογών.

3. Shayerah Ilias Akhtar, CRS In Focus IF10930, U.S.-EU Trade and Investment Ties: Magnitude and Scope.

4. Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, (ΕΕ C 202 της 7.6.2016). Συγκεκριμένα το άρθρο 7 κατοχυρώνει ότι «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του.» και το άρθρο 8 κατοχυρώνει ότι «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην προστασία των δεδομένων

επιτρέπεται να επιβάλλονται μόνον εφόσον είναι αναγκαίοι και ανταποκρίνονται πραγματικά σε στόχους γενικού ενδιαφέροντος που αναγνωρίζει η Ένωση ή στην ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων και ελευθεριών των τρίτων.»

το δικαίωμα πραγματικής προσφυγής και του αμερόληπτου δικαστηρίου7. Κανείς δεν πρέπει να αγνοεί την ίδια την ευρωπαϊκή ιστορία, στοιχείο αλληλένδετο και σε απόλυτη σχέση αιτίου-αποτελέσματος με την τωρινή νομική πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, το (όχι και τόσο μακρινό) παρελθόν της Ευρώπης, συνυφασμένο με φασιστικά και απολυταρχικά καθεστώτα αποτελεί καθοριστικό στοιχείο για τη σημερινή ευρωπαϊκή «τοποθέτηση» απέναντι στην προστασία των δεδομένων και αιτιολογική βάση της επιμονής των Ευρωπαίων πολιτικών και οργάνων για αυστηρούς κανόνες σχετικά με τα δεδομένα και – ακόμη περισσότερο – τα προσωπικά δεδομένα8 . Σε επίπεδο νομοθεσίας, η πρώτη απόπειρα μιας καθολικής, γενικής και συνεκτικής νομοθεσίας, η οποία θα εναρμόνιζε τις πολιτικές των κρατών μελών σχετικά με την προστασία των δεδομένων, έγινε με την Οδηγία 95/46/ΕΚ9 (εφεξής: DPD) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 1995 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών, η οποία ετέθη σε ισχύ το έτος 1998. Η Οδηγία

Άρθρο 47: «Κάθε πρόσωπο του οποίου παραβιάστηκαν τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ένωσης, έχει δικαίωμα πραγματικής προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου, τηρουμένων των προϋποθέσεων που προβλέπονται στο παρόν άρθρο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να δικασθεί η υπόθεσή του δίκαια, δημόσια και εντός εύλογης προθεσμίας, από ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, που έχει προηγουμένως συσταθεί νομίμως. Κάθε πρόσωπο έχει τη δυνατότητα να συμβουλεύεται δικηγόρο και να του αναθέτει την υπεράσπιση και εκπροσώπησή του. Σε όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, παρέχεται δικαστική αρωγή, εφόσον η αρωγή αυτή είναι αναγκαία για να εξασφαλισθεί η αποτελεσματική

DPD καθόρισε κοινούς κανόνες για δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., που κατέχουν ή διαβιβάζουν προσωπικά δεδομένα. Η Οδηγία DPD ρύθμισε τον τρόπο με τον οποίο οι πληροφορίες, οι οποίες αφορούν τους Ευρωπαίους πολίτες μπορούν να συλλέγονται και να χρησιμοποιούνται σε όλους τους κλάδους, με κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. να είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά των διατάξεων της Οδηγίας DPD μέσω των δικών του εθνικών νόμων. Η Οδηγία DPD διαπίστωσε επίσης, ότι η διαβίβαση προσωπικών δεδομένων σε τρίτες χώρες θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διασφάλιζε ότι η τρίτη χώρα παρείχε ένα επαρκές επίπεδο προστασίας για τα προσωπικά δεδομένα. Η επάρκεια του επιπέδου προστασίας αξιολογείτο υπό το φως όλων των συνθηκών γύρω από τη διαβίβαση δεδομένων, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τη φύση των δεδομένων, τον σκοπό και τη διάρκεια της προτεινόμενης επεξεργασίας, τον τελικό προορισμό των δεδομένων και τους νόμους, τους κανόνες και τα μέτρα ασφαλείας αυτής τις τρίτης χώρας.

Το έτος 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα νέο νομοθετικό πακέτο, με στόχο τον εκμοντερνισμό της ως άνω Οδηγίας DPD και την συμπερίληψη των καταιγιστικών εξελίξεων στην επεξεργασία δεδομένων, ήτοι την ανάδυση του Διαδικτύου. Μετά από τέσσερα έτη συνεχών διαπραγματεύσεων και διαβουλεύσεων, η Ευρώπη υιοθέτησε τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας των Δεδομένων10 (εφεξής: ΓΚΠΔ), ο οποίος ετέθη σε ισχύ σε όλα τα κράτη μέλη το Μάιο του 2018. Ο ΓΚΠΔ θεσπίζει ένα ενιαίο σύνολο κανόνων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων σε όλη την Ε.Ε. O Κανονισμός επιδιώκει, τόσο, την ενίσχυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων στην ψηφιακή εποχή, όσο και τη διευκόλυνση της συνεπέστερης εφαρμογής των κανόνων σε όλα τα κράτη-μέλη. Καθορίζει επιπλέον, συγκεκριμένα ατομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις σχετικά με τη συλλογή και επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων. Όπως ακριβώς ο προκάτοχός

προγενέστερη Οδηγία

αυτές

δεν υπάρχει

καθολικός

συνεκτικός αμερικανικός νόμος, ο οποίος ρυθμίζει τη συλλογή και τη χρήση των προσωπικών δεδομένων των πολιτών 12 . Ενώ το Αμερικάνικο Ανώτατο Δικαστήριο (U.S. Supreme Court) έχει κρίνει ότι το Αμερικάνικο Σύνταγμα παρέχει στους πολίτες το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, η νομοθετική πραγματικότητα έχει αποδείξει ότι αυτό το δικαίωμα παρέχεται περισσότερο απέναντι σε πιθανές παραβιάσεις εκ μέρους της ίδιας της κυβέρνησης. Πράγματι, το Privacy Act του 1974 καθόριζε τους τρόπους με τους οποίους η ομοσπονδιακή κυβέρνηση διαχειρίζεται τα δεδομένα των πολιτών, που έχει στην κατοχή της13, ενώ το Electronic Communications Privacy Act του 1986 14 διεύρυνε τους περιορισμούς, προκειμένου να συμπεριλάβει την εκπομπή δεδομένων από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, προστατεύοντας έτσι τα δεδομένα των πολιτών. Το Κογκρέσο έχει θεσπίσει πληθώρα νόμων, οι οποίοι έχουν ως στόχο την παροχή προστασίας των προσωπικών δεδομένων των πολιτών. Αξιοσημείωτο είναι ότι η αντιμετώπιση των Η.Π.Α. πρόκειται περισσότερο για μια τομεακή προσέγγιση, που βασίζεται σε ένα μείγμα νομοθεσίας, ρύθμισης και αυτορρύθμισης. Για παράδειγμα, ρυθμίζοντας το απόρρητο των δεδομένων, διαφορετικοί νόμοι των ΗΠΑ, προστατεύουν συγκεκριμένες ομάδες δεδομένων, όπως – λ.χ.- δεδομένα υγείας ή οικονομικά δεδομένα. Ορισμένοι stakeholders επιλέγουν την αυτορρύθμιση ως συμφέρουσα (μέσω καλών πρακτικών [good practices], κωδίκων δεοντολογίας και εθελοντικών προτύπων), λόγου χάρη σε ταχέως εξελισσόμενους τομείς, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη. Οι εταιρείες μπορούν να χρησιμοποιούν τέτοιους μηχανισμούς ως τρόπο ενίσχυσης της καλής τους φήμης και θεμελίωσης

της τεχνολογικής καινοτομίας και «σβελτάδας» των ΗΠΑ 16 . Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι υπάρχουν νομοθετικά

ηλεκτρονικής συλλογής δεδομένων. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι οι απαιτήσεις για ισχυρότερη νομοθετική προστασία αυξάνονται, εν μέσω τιτάνιων παραβιάσεων δεδομένων και αποδεδειγμένης κακής χρήσης (misuse) από εταιρείες όπως π.χ. Facebook, Apple, Amazon κλπ 17 . Ενδιαφέρον μάλιστα παρουσιάζει ότι ορισμένες πολιτείες, όπως η Καλιφόρνια και η Βιρτζίνια έχουν εφαρμόσει νόμους περί απορρήτου δεδομένων σε πολιτειακό επίπεδο, που βασίζονται, εν μέρει, στο πρότυπο του ΓΚΠΔ18. Τέλος, το Κογκρέσο συζητά -επί του παρόντος- την πιθανή συνολική εθνική πολιτική για τα δεδομένα ιδιωτικότητα και τα μέλη έχουν προτείνει διάφορα νομοσχέδια για την προστασία και την ασφάλεια των δεδομένων. Το δεύτερο μέρος της μελέτης αυτής θα επικεντρωθεί στην αναλυτική αναφορά και μελέτη όλων των συστημάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί μεταξύ των μερών ανά τα έτη για τη ρύθμιση της προβληματικής, καθώς και την τωρινή κατάσταση και το (αβέβαιο) μέλλον. ■

12. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον αμερικανικό δίκαιο προσωπικών δεδομένων βλ. Stephen P. Mulligan και Chris D. Linebaugh, CRS Report R45631, Data Protection Law: An Overview, Μάρτιος 2019.

13. 5 U.S.C. παρ. 552a του Privacy Act.

14. 18 U.S.C. παρ. 2510 επ. του Electronic Communications Privacy Act.

15. Siona Listokin, “Industry Self-Regulation of Consumer Data Privacy and Security,” George Mason University, 2015

16. Bret Swanson, “Securing the Digital Frontier: Policies to Encourage Data Privacy, Data Security, and Open-Ended Innovation,” American Enterprise Institute, Μάιος 2019, Alan McQuinn και Daniel Castro, “Why Stronger Privacy Protections Do Not Spur Increased Internet Use,” Information Technology and Innovation Foundation, Ιούλιος 2018.

17. Nuala O’Connor, “Reforming the U.S. Approach to Data Protection and Privacy,” Council on Foreign Relations, Ιανουάριος 2018.

18. Arent Fox, Virginia Consumer Data Protection Act: Here Comes the Next State Privacy Law of the Land,” JDSUPRA, Μάρτιος 2021, διαθέσιμο: https://www.jdsupra.com/legalnews/virginia-consumer-dataprotection-act-2724869/. (Τελευταία προσπέλαση: 25-7-2022).

προστατεύονται νομικά ως «οιονεί

από την απομίμηση, την κατάχρηση και την

εντός της ΕΕ και σε τρίτες χώρες. Στις 13 Απριλίου 2022 η Επιτροπή πρότεινε την επέκταση της υπάρχουσας προστασίας μέσα από

ενδείξεων, για τις ονομασίες

γεωγραφική τους προέλευση, δίδοντας έτσι σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους παραγωγούς τους. Δεδομένης της πληθώρας και πολυπλοκότητας των αμπελοοινικών, και γεωργικών προϊόντων που παράγονται και διατίθενται στο έδαφος της ΕΕ, ο τομέας της γεωργικής παραγωγής συμβάλλει καθοριστικά στην επιδιωκόμενη βιώσιμη ανάπτυξη και την ομαλή λειτουργία της κοινής αγοράς μέσα σε συνθήκες ανόθευτου ανταγωνισμού, συμβάλλοντας σημαντικά στη ζωντανή πολιτιστική και γαστρονομική της παράδοση. Το γεγονός αυτό κατέστησε επι τακτική τη δημιουργία ενός ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ, παράλληλα με το υπάρχον διεθνές νομικό πλαίσιο προστασίας των γεωγραφικών ενδείξεων. Στο σύστημα διανοητικής ιδιοκτησίας της ΕΕ, οι ονομασίες προϊόντων που έχουν καταχωριστεί ως ΓΕ προστατεύονται νομικά από την απομίμηση, την κατάχρηση και την επίκληση εντός της ΕΕ και σε τρίτες χώρες όπου έχει υπογραφεί ειδική συμφωνία προ στασίας. Tέσσερις είναι οι Κανονισμοί της ΕΕ που συνθέτουν το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο των ΠΟΠ και ΠΓΕ. Ο Κανονισμός (ΕΕ) 1151/2012 για τα «Συστήματα ποιότητας των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων», αφορά αποκλειστικά γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα στενά συνδεδεμένα με την αγρο τική οικονομία. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα αλκοολούχα ποτά αντιπροσωπεύουν σημαντική διέξοδο για τον γεωργικό τομέα της Ένω σης, ο δεύτερος Κανονισμός (ΕΕ) 787/2019 ρυθμίζει αποκλειστικά την προστασία για τα αλκοολούχα ποτά που φέρουν ΠΓΕ όπως Cognac, Μαστίχα, Τσικουδιά, Τσίπουρο, Τεντούρα. Δεδομένης δε, της ιστορικής σημασίας τους για

Η αξία των πωλήσεων ενός προϊόντος με προστατευόμενη ονομασία είναι κατά μέσο όρο διπλάσια από εκείνη ομοειδών προϊόντων χωρίς πιστοποίηση

γεωργικά

προϊόντα. Με τις νέες ρυθμίσεις αναμένε ται ότι θα αυξηθεί η χρήση των γεωγραφι κών ενδείξεων σε ολόκληρη την Ένωση προς όφελος της αγροτικής οικονομίας, καθώς και ότι θα επιτευχθεί υψηλότερο επίπεδο προστασίας, ιδίως στο διαδίκτυο. Σκοπός είναι να διασφαλιστούν η υψηλή ποιότητα και τα υψηλά πρότυπα της ΕΕ, και να εξα σφαλιστεί ότι η πολιτιστική, γαστρονομική και τοπική κληρονομιά μας διατηρείται και πιστοποιείται ως αυθεντική εντός της ΕΕ και σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά την πλέον πρόσφατη μελέτη σχετικά με τις γεωγραφικές ενδείξεις που δημοσι εύτηκε το 2020, η ετήσια αξία των πωλή σεων των προϊόντων που προστατεύονται με ΓΕ, ανήλθε σε 74,76 δισ. EUR ετησίως, με πάνω από το ένα πέμπτο του ποσού αυτού να προέρχεται από εξαγωγές εκτός της Ευρωπαϊ κής Ένωσης. Τον Μάρτιο 2022, καταχωρίστηκαν 3.458 ονομα σίες εκ των οποίων: 1.624 ονομασίες οίνων, 1.576 ονο μασίες τροφίμων και γεωργικών τροφίμων και 258 ονομασίες αλκοολούχων ποτών. Σύμφωνα, μάλιστα, με τα αποτελέσματα των ίδιων ερευνών, η αξία των πωλήσεων προϊόντων που φέρουν προστατευόμενη ονο μασία είναι κατά μέσο όρο διπλάσια από εκείνη ομοειδών προϊόντων χωρίς πιστοποίηση. Έτσι, διευκολύνεται η διείσ δυση ποιοτικών προϊόντων με μεγάλες εξαγωγικές δυνατότητες στις διε θνείς αγορές, αλλά και η επέκταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων επιχειρή σεων που είναι ήδη παρούσες στην αγορά. Όλα τα παραπάνω ώθησαν για πρώτη φορά, στις 13 Απριλίου 2022, την Ευρωπαϊκή Επι τροπή να παρουσιάσει ένα πλαίσιο της ΕΕ για την προστασία της πνευματικής ιδιο κτησίας των ευρωπαϊκών βιοτεχνικών και βιομηχανικών προϊόντων που βασίζονται στην πρωτοτυπία και την αυθεντικότητα των παραδοσιακών πρακτικών της περιοχής τους. Με τον τρόπο αυτό, η Επιτροπή «δικαίωσε» ουσιαστικά ένα πάγιο αίτημα των παραγωγών προϊόντων τα οποία χαίρουν διαχρονικά

φήμης και κύρους στην Ευρώπη και ενίοτε σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ οι ίδιοι μέχρι σήμερα δεν απολάμβαναν κανενός είδους ενωσιακή προστασία των προϊόντων τους. Η πρόταση διασφαλίζει ότι τα παραδοσιακά βιοτεχνικά και βιομηχανικά προϊόντα θα τεθούν σε ισότιμη βάση με τις προστατευό μενες γεωγραφικές ενδείξεις των γεωργικών προϊόντων με στόχο να δώσει τη δυνατότητα στους παραγωγούς να προστατεύουν, τόσο εντός όσο και εκτός Ευρώπης, προϊόντα που συνδέονται με την περιφέρειά τους, καθώς και την παραδοσιακή τεχνογνωσία τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Γνωμοδότηση της 8ης Ιουλίου της Επιτροπής, η Πρόταση του Κανονισμού προβλέπει ένα ενιαίο και αποκλειστικό σύστημα γεωγραφικών ενδεί ξεων, το οποίο προστατεύει τις ονομασίες

σεις της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής αξίας, καθώς και για να δραστηριοποιούνται στην αγορά. Επιπλέον, ενισχύεται ο θεμιτός ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών στην αλυσίδα εμπορίας, ενώ ταυτόχρονα οι καταναλωτές λαμβάνουν αξιό πιστες πληροφορίες και εγγύηση της γνησι ότητας των εν λόγω προϊόντων και μπορούν να τα εντοπίζουν εύκολα στην αγορά, συμπε ριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού εμπορίου. Περαιτέρω για τους σκοπούς του Κανονι σμού ως «γεωγραφική ένδειξη» θα ορίζεται η ονομασία που ταυτοποιεί ένα βιομηχανικό ή βιοτεχνικό προϊόν: i) ως καταγόμενο από συγκεκριμένο τόπο, περιοχή ή χώρα·

ii) του οποίου ένα συγκεκριμένο ποιοτικό χαρακτηριστικό, η φήμη, ή άλλο χαρα κτηριστικό μπορεί να αποδοθεί κυρίως στη γεωγραφική του καταγωγή· και iii) του οποίου ένα τουλάχιστον από τα στάδια της παραγωγής εκτελείται εντός της οριοθετημένης γεωγραφι κής περιοχής. Στο πλαίσιο αυτό θα καλύπτονται προ ϊόντα όπως το γυαλί Murano, το ύφασμα τουίντ Donegal, η πορσελάνη Limoges, τα μαχαιροπίρουνα Solingen και τα κεραμικά Boleslawiec. Αναμένεται, συνεπώς, άμεσα η οριστική ψήφιση και υιοθέτηση από την ΕΕ ενός τόσο πρωτότυπου όσο και παραδοσιακού – στο εσωτερικό του – πλαισίου που όχι μόνον θα τονώσει την τοπική οικονομική ανάπτυξη μέσω της προστασίας της τεχνογνωσίας και της κοινής κληρονομιάς, αλλά και θα κατα στήσει δυνατή την πλήρη συμβατότητα με τη διεθνή προστασία των γεωγραφικών ενδεί ξεων. Θα παρέχεται, η δυνατότητα στους παραγωγούς καταχωρισμένων

ενδείξεις στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ), στην οποία προσχώρησε η ΕΕ τον Νοέμβριο του 2019 και η οποία καλύπτει βιοτεχνικές και βιομηχανικές γεωγραφικές ενδείξεις. ■