The Business Magazine
Μάρτιος - Απρίλιος 2023
Πώς ο ν. 5016/2023 αλλάζει το τοπίο της διαιτησίας στην Ελλάδα_σελ.18
Η εφαρμογή του πολεοδομικού νόμου 2,5 χρόνια μετά_σελ.26
Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην ΕΕ
για την κυβερνοασφάλεια_σελ.32
Οι εξελίξεις στο φορολογικό τοπίο_σελ.40
www.lawyermagazine.gr
08
Cover Story:
Kωνσταντίνος
Καλαβρός
Μanaging Partner, Calavros Law Firm
26 _
In the Spotlight:
Η εφαρμογή
του πολεοδομικού νόμου
2,5 χρόνια μετά: Οι εξελίξεις
και τα εμπόδια
44
Ιnterview:
Λήδα Κοντογιάννη
Πρόεδρος Δ.Σ. Ελληνικής
Λέσχης Μη-Εκτελεστικών
Μελών Διοικητικών
Συμβουλίων (NED Club) & Μέλος Δ.Σ. ecoDa
Back Cover Story: Εμμανουήλ Μαστρομανώλης Γενικός Γραμματέας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας
32
_
In the Spotlight: Η κυβερνοασφάλεια στο επίκεντρο: Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην ΕΕ που αλλάζει τα δεδομένα
49
ADR: The new game changer Ιωάννα Ν. Λαγουμίδου Διαπιστευμένη
Διαμεσολαβήτρια LL.M. Διαμεσολαβήτρια I.M.I.
In the Spotlight: Εναλλακτική επίλυση διαφορών: Πώς ο ν. 5016/2023
αλλάζει το τοπίο της διαιτησίας στην Ελλάδα
40
In the Spotlight: Οι εξελίξεις στο φορολογικό τοπίο, ο ν. 5024/2023 και τα επόμενα βήματα
50
World Report
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ
Αλεξάνδρα Βαρλά
ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ
Αλεξιάννα Τσότσου
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ
Στέλιος Τσάνος stsanos@boussias.com
ΓΡΑΦΙΣΤΡΙΑ Χρύσα Δανιηλίδου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ
Κορνήλιος Σαραντίογλου Σωτήρης Παπαδήμας
ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ
Θανάσης Μουτζίκος amoutzikos@boussias.com
ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ Κωσταντίνος Χασιώτης
ΕΚΔΟΤΗΣ Μιχάλης Μπούσιας
ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ
Κατερίνα Πολυμερίδου GROUP ΑDVERTISING DIRECTOR Λήδα Πλατή
ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: €78
ΚΛΑΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΜΟΝ ΙΚΕ Λ. Κηφισίας 125-127 - Αθήνα Τ.Κ. 115 24
Κτίριο Cosmos Center
Τ.: 210 710 2452
Κωδικός ΕΛΤΑ 21-0177 ISSN 2732-6152
Όπως φαντάζομαι και οι περισσότεροι το τελευταίο διάστημα, μπήκα και εγώ στον πειρασμό να πειραματιστώ με το ChatGPT. Και επειδή μάλλον άργησα να το κάνω (μπαίνοντας στην περίφημη εφαρμογή, διαπίστωσα ότι κυκλοφορεί ήδη η διάδοχη έκδοση GPT-4) εντυπωσιάστηκα ιδιαίτερα όταν ζήτησα από το σύστημα να συντάξει διάφορους τύπους νομικών εγγράφων και εκείνο ανταποκρίθηκε - αρκετά ικανοποιητικά. Η πρώτη (χιουμοριστική) εικόνα που μου ήρθε στο μυαλό ήταν άνθρωποι να γυρίζουν επιδεικτικά την πλάτη στους δικηγόρους και να παίρνουν θέση μπροστά στους υπολογιστές τους συντάσσοντας συμβάσεις, μισθωτήρια, όρους χρήσης και τα συναφή, χωρίς τη συμβολή (και αμοιβή) του νομικού (επιτέλους!).
Δεν συμμερίζομαι καταρχήν την κινδυνολογία γύρω από την ‘επέλαση’ της τεχνητής νοημοσύνης και την απειλή αντικατάστασης του ανθρώπου από μηχανές. Σίγουρα υπάρχουν εύλογοι προβληματισμοί (για την ακρίβεια των συστημάτων, την πιθανότητα προκαταλήψεων, την παραβίαση προσωπικών δεδομένων κλπ.). Από την άλλη, μια εφαρμογή ΤΝ έρχεται να αντικαταστήσει κατά κύριο λόγο διεκπεραιωτικές, επαναλαμβανόμενες
εργασίες, οι οποίες δαπανούν χρόνο και δεν έχουν κανένα ουσιαστικό, εκπαιδευτικό όφελος για τον εργαζόμενο.
Αλλάζει κάτι με την έλευση του ChatGPT; Απειλεί τον ρόλο του
δικηγόρου;
Ζήτησα από την ίδια την εφαρμογή να μου δώσει μια απάντηση, την οποία μοιράζομαι μαζί σας (αποσπασματικά μεν, αλλά αυτολεξεί) για την κρίση σας:
“While AI technology may not replace lawyers entirely, it could change the nature of their work and the skills that are required to be successful in the legal profession. ... AI tools can help lawyers review and analyze large volumes of legal documents much more quickly and accurately than humans can. This can save lawyers a significant amount of time and help them identify important information more efficiently. ... However, AI is not a perfect replacement for human lawyers. There are many tasks that require human judgment, such as providing legal advice, negotiating with opposing counsel, and representing clients in court. In addition, the legal profession requires a range of skills beyond just analyzing documents and drafting contracts, including critical thinking, empathy, and creativity, which are difficult to replicate with AI.”
Αντικατάσταση, λοιπόν, ή μετεξέλιξη προς μια βελτιωμένη εκδοχή μας;
“ AI IS NOT A PERFECT REPLACEMENT FOR HUMAN LAWYERS” ChatGPT
Κωδικοποιημένο είναι πλέον το
σύνολο της εργατικής νομοθεσίας, αφού ολοκληρώθηκε το έργο της κωδικοποίησης με την ένταξη του συλλογικού εργατικού δικαίου και
της διοικητικής εποπτείας της
αγοράς εργασίας. Η κωδικοποίηση
της εργατικής νομοθεσίας, η
οποία πραγματοποιήθηκε υπό την εποπτεία της Κεντρικής Επιτροπής Κωδικοποίησης, με επικεφαλής
τον επίτιμο αντιπρόεδρο του
Συμβουλίου της Επικρατείας, κ. Γεώργιο Σταυρόπουλο, με τη συμβολή επιτροπής νομικών
και υπηρεσιακών παραγόντων του Υπουργείου Εργασίας και
Κοινωνικών Υποθέσεων με επικεφαλής τον Καθηγητή του Εργατικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Δημήτριο
Ζερδελή και με βάση την προεργασία που εκπόνησε ομάδα νομικών υπό τον Επίκουρο Καθηγητή
της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κ. Κωνσταντίνο Μπακόπουλο, είχε
ξεκινήσει από το ατομικό εργατικό δίκαιο, το οποίο δημοσιεύθηκε
στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης το Δεκέμβριο του 2022 (ΦΕΚ Α’ 222/4-12-2022). Επί του παρόντος
αναμένεται η έκδοση προεδρικού
διατάγματος για την έναρξη της τυπικής ισχύος του Κώδικα.
Με το νέο εργαλείο της ΕΑΤ «Μάθε τον πελάτη σου» (KYC – Know Your Costumer) θα μπορούν όλες οι επιχειρήσεις να κάνουν αίτηση για χρηματοδότηση στις τράπεζες, αφού θα εξασφαλίζεται ο ενδελεχής έλεγχος της φορολογικής και ασφαλιστικής τους συμμόρφωσης καθώς και της οικονομικής τους συμπεριφοράς στον Τειρεσία. Πρακτικά, ο έλεγχος και η αξιολόγηση των επιχειρήσεων θα διεξάγονται από την ΕΑΤ, η οποία στη συνέχεια θα εισηγείται τη χρηματοδότησή τους, παρέχοντας εγγυήσεις στις τράπεζες για τη χορήγηση δανείων. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να επιτυγχάνουν ευκολότερη και υψηλότερη προσβασιμότητα στο σύνολο των τραπεζών, με στοχευμένες λύσεις και για τις δύο πλευρές.
Η αύξηση του νόμιμου κατώτατου μισθού από την 1η Απριλίου οδηγεί στη διεύρυνση των εισοδηματικών κριτηρίων για τους δικαιούχους νομικής βοήθειας. Έτσι, πλέον το κριτήριο για την υπαγωγή στο εν λόγω καθεστώς διαμορφώνεται στα 7.280 ευρώ ετησίως έναντι των 6.655 ευρώ που ίσχυε προηγουμένως. Η συσχέτιση του δικαιώματος στη νομική βοήθεια με τον κατώτατο μισθό οφείλεται στο γεγονός ότι η σχετική νομοθεσία (ν. 3226/2004) δεν αναφέρει συγκεκριμένο ποσό, αλλά καθορίζει ως «πολίτες χαμηλού εισοδήματος» για την παροχή νομικής βοήθειας εκείνους, «των οποίων το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα δεν υπερβαίνει τα δύο τρίτα των κατώτατων ετήσιων ατομικών αποδοχών, που προβλέπει η κείμενη νομοθεσία».
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΡΟΩΘΕΙ ΝΕΟ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ
Με στόχο την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια στις διαδικασίες παροχής άδειας διαμονής, ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης (ν. 5038/2023) συστηματοποιεί
σε ένα ενιαίο κείμενο όλες τις διατάξεις για τις
άδειες διαμονής σε πολίτες τρίτων χωρών, έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνονται όλοι οι τύποι και οι κατηγορίες που εκδόθηκαν μετά τη θέση σε ισχύ του ν. 4251/2014 και να υπάγονται στο αντίστοιχο καθεστώς του ενωσιακού δικαίου. Περαιτέρω, ο νέος Κώδικας μειώνει τη γραφειοκρατία, απλοποιώντας τη διαδικασία θεώρησης εισόδου και αίτησης για άδεια διαμονής στις αρμόδιες αρχές και μειώνοντας τα απαιτούμενα δικαιολογητικά, ενώ επιπλέον αναμορφώνει τη διαδικασία μετάκλησης πολιτών τρίτων χωρών για την κάλυψη αναγκών της εγχώριας αγοράς εργασίας.
Σε γεύμα εργασίας που παρέθεσε στο Μουσείο Μπενάκη, την Τρίτη 25 Απριλίου, η Ζέπος & Γιαννόπουλος παρουσίασε την πορεία της
από την ίδρυση του γραφείου του Ιωάννη Ζέπου το 1893, μέχρι και σήμερα, όπου η δικηγορική εταιρεία αποτελείται από 118 δικηγόρους, 14 οικονομολόγους και 82 άλλους επαγγελματίες. Η επένδυση στις
υποδομές, το μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης, και κυρίως, η διαφάνεια αποτελούν τους βασικούς πυλώνες που διέπουν τη λειτουργία του οργανισμού, ο οποίος κινείται σε διεθνές επίπεδο διατηρώντας συνεργασίες με δικηγορικές εταιρείες σε περισσότερες από 75 χώρες. «Καθώς κινούμαστε σε ένα διεθνές περιβάλλον, αφουγκραζόμαστε τις εξελίξεις στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, και είμαστε σε θέση να εφαρμόζουμε καινοτομίες τόσο σε επίπεδο νομικής σκέψης όσο και σε επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας που μας εξασφαλίζουν βιώσιμη ανάπτυξη», δηλώνει ο Γεράσιμος Γιαννόπουλος, Συν-Διαχειριστής Εταίρος της Ζέπος & Γιαννόπουλος.
Στις αρχές του μήνα είχα τη χαρά να βρεθώ για δεύτερη φορά στον εμβληματικό χώρο της Αθηναϊκής
Λέσχης, στο καθιερωμένο μηνιαίο ‘ραντεβού’ των εκλεκτών μελών του Κύκλου Νομικών Διευθυντών.
Επίτημη καλεσμένη της συνάντησης ήταν η καταξιωμένη δημοσιογράφος Ιωάννα Μάνδρου.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική βραδιά, στη διάρκεια της οποίας οι παρευρισκόμενοι
είχαμε τη μοναδική ευκαιρία να ‘επωφεληθούμε’ από τη μακρόχρονη δημοσιογραφική εμπειρία της καλεσμένης του Κύκλου και την εξειδίκευσή της σε θέματα δικαιοσύνης. Η κα Μάνδρου μοιράστηκε τις σκέψεις της πάνω στο θέμα: «Δικαιοσύνη, αναγκαιότητα η μεταρρύθμισή της» και η συζήτηση που ακολούθησε - υποκείμενη σε Chatham House Rules – ανέδειξε όχι μόνον την ανάγκη επιτάχυνσης της απονομής Δικαιοσύνης, αλλά και τον καίριο, κομβικό ρόλο που διαδραματίζει στην ανάπτυξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας, την οικονομική και κοινωνική ευημερία.
Στην επόμενη συνάντησή του τον Μάιο, ο Κύκλος Νομικών Διευθυντών θα φιλοξενήσει τον κ. Ευάγγελο Βενιζέλο, πρ. Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, σε ένα δείπνο που αναμένεται με μεγάλο
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΝΟΜΙΚΏΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΏΝ ΥΠΟΔΕΧΘΗΚΕ
ΤΗΝ ΙΏΑΝΝΑ ΜΑΝΔΡΟΥ
ενδιαφέρον.Αλεξάνδρα Βαρλά
ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ
ΠΟΡΕΙΑΣ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΖΕΠΟΣ & ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Μετά τις υπ’ αρ. 1343-5/2022 αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, με τις οποίες ακυρώνονταν οι αποφάσεις
της ΑΠΔΠΧ για την επιβολή προστίμου σε υποψήφιους βουλευτές για μη ζητηθείσα
πολιτική επικοινωνία, η Αρχή επικαιροποίησε τις κατευθυντήριες γραμμές της, ενόψει μάλιστα εκλογών. Συγκεκριμέ-
να, εφόσον το ΣτΕ έκρινε στις ανωτέρω αποφάσεις του ότι η εν λόγω πολιτική επικοινωνία δεν σχετίζεται με σκοπούς απευθείας εμπορικής προώθησης και συ-
νεπώς δεν υπάγεται στο άρθρο 11 του ν. 3471/2006, η Αρχή ανακάλεσε όχι μόνο τις ακυρωθείσες αποφάσεις της, αλλά και όσες εμφάνιζαν τα ίδια χαρακτηριστικά
με αυτές και προχώρησε στη δημοσίευση
νέων κατευθυντήριων αρχών σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΓΚΠΔ.
Της Αλεξάνδρας Βαρλά
Έννοια που συνδέεται με την έρευνα, την ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών, τη διαδικασία ή/και το αποτέλεσμα αυτής, η καινοτομία είναι μια λέξη που αναμφίβολα ακούγεται
πολύ στον νομικό κόσμο, χωρίς όμως να ερμηνεύεται και να αντιμετωπίζεται από όλους με τον ίδιο τρόπο.
Παρά το γεγονός ότι αναφέρονται συχνά, η καινοτομία και η δημιουργία νέων, πελατοκεντρικών λύσεων δεν βρίσκονται εμπράκτως ανάμεσα στις βασικές
προτεραιότητες των παρόχων νομικών υπηρεσιών.
Aντίθετα εναπόκεινται στον ελεύθερο χρόνο, τη
διάθεση και την πρωτοβουλία των συνεργατώνμετά το πέρας του ωραρίου και την ολοκλήρωση της business as usual ροής της δουλειάς, η οποία
προηγείται - αν και δεν θα έπρεπε πάντοτε.
Ελλείψει κάποιας θεσμοθετημένης διαδικασίας, η ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, η βελτίωση της ποιότητας των ήδη παρεχόμενων στον πελάτη λύσεων, η εφαρμογή μιας νέας μεθοδολογίας που θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα των ροών εργασίας, αποτελούν προϊόν ‘εθελοντικής’ εργασίας, για την οποία δεν δίδεται κάποιο κίνητρο (είτε οικονομικό, είτε ηθικό), ούτε και υποστήριξη.
Ώστόσο, η καινοτομία δεν μπορεί να γίνεται - άτακτα και άναρχα - μετά τις 18:00. Θα πρέπει να αποτελεί μέρος του DNA της εταιρείας και της στρατηγικής
της, να είναι απόλυτα ενσωματωμένη στον τρόπο που δουλεύει και αναπτύσσεται μια δικηγορική εταιρεία ή ένα νομικό τμήμα, top to bottom. Απαιτεί ανοιχτό μυαλό, περιβάλλον συνεργασίας, χώρο και χρόνο για πειραματισμό και ανταλλαγή ιδεών. Η καινοτομία
δεν είναι business as usual, αλλά αυτό που θα μετατρέψει μια εταιρεία, μια ομάδα, από usual σε exceptional.
Καινοτομία
Συζητήσαμε με τον Κωνσταντίνο Καλαβρό για την πολύπλευρη προσέγγιση που ακολουθούν ως ‘boutique’ δικηγορική εταιρία στη διαχείριση και λύση της κάθε υπόθεσης, τα χαρακτηριστικά και τις προκλήσεις της δικαστηριακής δικηγορίας, την ουσιαστική και διαρκή σχέση που χτίζει η εταιρία με τους νέους δικηγόρους, αλλά και το όραμα της Calavros Law Firm, μέσα από την προσωπική ‘ματιά’ καθενός εκ των συνεργατών της.
Της Αλεξάνδρας Βαρλά
Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.
Ξεκίνησα την επαγγελματική μου πορεία αμέσως μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στη Γερμανία, Γαλλία και Ελβετία, οι οποίες διήρκεσαν συνολικά 5,5 χρόνια. Τότε, τη δεκαετία του 1980, ιδρύσαμε με άλλους δύο συναδέλφους (που σήμερα είναι εταίροι) μία «άτυπη» εταιρία, η οποία το 2001 έγινε Δικηγορική Εταιρία και μετεξελίχθηκε με τα χρόνια σε αυτό που είμαστε σήμερα, μέσα από πολλή δουλειά, συνέπεια και επιμέλεια στον χειρισμό των υποθέσεων. Σήμερα, η εταιρία μας, με γραφεία στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κέρκυρα, αριθμεί 29 δικηγόρους, από τους οποίους οι 9 είναι εταίροι, 6 είναι οι ασκούμενοι δικηγόροι και 17 άτομα το λοιπό διοικητικό και οικονομικό προσωπικό. Στην Αθήνα στεγαζόμαστε σε ιδιόκτητο επταώροφο κτίριο 1420 τ.μ., στη Θεσσαλονίκη σε μισθωμένα γραφεία 105 τ.μ. και στην Κέρκυρα επίσης σε μισθωμένα γραφεία 67 τ.μ.
Πόσο σημαντική είναι για εσάς η συνεργασία και η
ανάδειξη νέων δικηγόρων; Πώς αντικατοπτρίζεται αυτό στην εταιρία σας;
Η εταιρία μας πάντοτε επιδίωκε την ανανέωσή της μέσα από νέους συναδέλφους, τους οποίους επιλέγαμε με πολύ μεγάλη προσοχή και με εξαιρετικά αυστηρά κριτήρια: Στην εταιρία μας κοιτάμε πάντοτε οι νέοι συνάδελφοι δικηγόροι να έχουν εξαιρετικές πανεπιστημιακές και μεταπτυχιακές σπουδές,
να γνωρίζουν ξένες γλώσσες, να έχουν καλές και ομαλές προσωπικότητες και κυρίως να έχουν τη «δίψα» του δικηγόρου, την όρεξη δηλαδή να δίνεις μάχες «μέχρις εσχάτων»
για τον πελάτη σου. Η εταιρία μας δίνει μεγάλη σημασία στον χαρακτήρα και την «ψυχή» του κάθε δικηγόρου, καθώς αυτό είναι κάτι που θέλουμε να δίνουμε σε κάθε υπόθεση, σε κάθε πελάτη, σε συνδυασμό πάντα και με τις νομικές μας γνώσεις. Η προβολή της «επόμενης γενιάς» αποτυπώνεται και στην επωνυμία μας, στην οποία υπάρχουν ήδη και δύο Named Partners, o Χρίστος Φίλιος και ο Θέμης Κλουκίνας, και οι δυο τους με πολλά χιλιόμετρα στη δικηγορία, στους οποίους προσβλέπουμε ήδη από τώρα, ότι θα προχωρήσουν και θα αναπτύξουν περαιτέρω την συνεχώς ανοδική πορεία της εταιρίας μας. Ταυτόχρονα, στην προσπάθειά τους αυτή υποστηρίζονται από τη Μαρίλυ και Χριστίνα Καλαβρού που αυτόνομα πλέον συμβάλουν στην εξέλιξη της εταιρίας μας. Εξάλλου επειδή κοιτάμε μπροστά, ήδη προετοιμάζουμε και την επόμενη γενιά της επόμενης γενιάς που θα αναλάβει τα ηνία της εταιρίας μας. Επίσης, κάθε νέο δικηγόρο που προσλαμβάνεται στην εταιρία μας τον ‘χρεώνεται’ ένας εταίρος, ο οποίος τον εκπαιδεύει και τον μυεί στα βήματα της δικηγορίας και στον τρόπο που εμείς δουλεύουμε τις υποθέσεις. Εκτιμούμε ότι ένας δικηγόρος αρχίζει να αποδίδει στα δύο με τρία χρόνια από την αρχική του πρόσληψη, ενώ όσοι προορίζονται να εμπλακούν και σε διεθνείς διαιτησίες χρειάζεται περίπου μία πενταετία, για να εκπαιδευθούν και να αρχίσουν
Κωνσταντίνος Καλαβρός
να αποδίδουν. Άλλωστε, η εταιρία μας είναι γνωστή στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ότι χειρίζεται με πολλή μεγάλη επιτυχία και διεθνείς διαιτησίες και σε κάθε τέτοια υπόθεση απασχολούνται κατ’ ελάχιστο 5 και κατά μέγιστο μέχρι 10 δικηγόροι. Δίνουμε μεγάλη σημασία στο γεγονός, ότι επενδύουμε στους νέους δικηγόρους όχι μόνο στο πλαίσιο των νομικών γνώσεων, αλλά και χτίζοντας μια ουσιαστική σχέση μαζί τους που αποβλέπει στη διάρκεια του χρόνου. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι οι περισσότεροι δικηγόροι
μας έχουν ξεκινήσει μαζί μας ως ασκούμενοι δικηγόροι και
έχουν εξελιχθεί (δύο απ’ αυτούς είναι ήδη εταίροι μας), άρα
όλοι έχουν προοπτικές εξέλιξης και φυσικά όχι μόνον μισθολογικής. Όλοι οι δικηγόροι στην εταιρία μας απολαμβάνουν εξαιρετικό μισθολογικό καθεστώς, με σύστημα ετήσιων bonus και άλλων incentives, ενώ όλοι έχουν προοπτικές εξέλιξης μέχρι και να γίνουν Named Partners.
Θα χαρακτηρίζαμε την Calavros Law Firm ως μια ‘boutique’ δικηγορική εταιρία. Ποια θεωρείτε ότι είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που σας διαφοροποιούν στην ελληνική αγορά;
Πράγματι, έχουμε καθιερωθεί ως μία ‘boutique’ δικηγορική εταιρεία και τα στοιχεία είναι, νομίζω, κυρίως τρία: Πρώτον, στοχεύουμε στην απολύτως εξειδικευμένη παροχή δικηγορικών υπηρεσιών∙ σε κάθε υπόθεση κυριολεκτικά κοιμόμαστε και ξυπνάμε μ’ αυτή! Μας απασχολεί συνεχώς και προσπαθούμε να κατανοήσουμε την υπόθεση του πελάτη μας, ώστε να του προτείνουμε τις ενδεικνυόμενες και συμφέρουσες λύσεις στο κάθε ζήτημα. Δεύτερον, όλες τις υποθέσεις τις χειρίζονται περισσότεροι του ενός δικηγόροι, διότι μας ενδιαφέρει η πολύπλευρη προσέγγιση και λύση της κάθε υπόθεσης. Αυτό μας δίνει επιπλέον το πλεονέκτημα, ταυτόχρονα να «εκπαιδεύουμε» τους νεότερους συναδέλφους, οι οποίοι έτσι μαθαίνουν από τον τρόπο, με τον οποίο προσεγγίζουμε και χειριζόμαστε τις υποθέσεις. Πολύπλευρη προσέγγιση μίας υπόθεσης σημαίνει δε και πολλές διαφωνίες μεταξύ μας, όταν συζητούμε την κάθε υπόθεση μέσα στην ομάδα ή και ακόμη και σε ευρύτερη ομάδα, μέχρι να καταφέρουμε στο τέλος να ομογενοποιήσουμε τις απόψεις μας. Τρίτον, τις υποθέσεις μας τις ψάχνουμε πολύ, διαβάζουμε τον φάκελο, διαβάζουμε θεωρία και κυρίως νομολογία, ώστε να αντιληφθούμε όλες τις νομικές διαστάσεις της και να καταλήξουμε στην ενδεικνυόμενη λύση κάθε φορά. Και αν χρειασθεί, δουλεύουμε και όλο το Σαββατοκύριακο για να προλάβουμε να ικανοποιήσουμε και τον βιαστικό πελάτη ή τη βιαστική υπόθεση. Στη δικηγορική μας εταιρία είναι αδιανόητο ο πελάτης να αφεθεί στην τύχη του! Και κάτι ακόμη, η εταιρία μας είναι το σπίτι μας, σε αυτήν περνάμε τις περισσότερες και πιο παραγωγικές ώρες της ημέρας και όλοι οι συνάδελφοι είναι η οικογένειά μας: Έτσι νοιώθουμε και είμαστε ευτυχισμένοι με αυτό που κάνουμε. Κάθε βράδυ περιμένουμε να ξημερώσει η επόμενη μέρα και να πάμε στο γραφείο μας. Παρά το γεγονός, ότι είχαμε και έχουμε πολλές ευκαιρίες να αυξήσουμε ακόμη και υπέρμετρα τον αριθμό των δικηγόρων στην εταιρία μας, πρέπει να σας πω ότι ποτέ δεν το επιδιώξαμε, και μάλιστα το αποφύγαμε, γιατί πιστεύουμε στην εξατομικευμένη παροχή των δικηγορικών υπηρεσιών και, κυρίως, θέλουμε για όλες τις υποθέσεις του
των υποθέσεων είναι απολύτως
απαραίτητη και μας επιτρέπει
να αξιοποιούμε τον χρόνο
που κερδίζουμε,
γραφείου μας (ακόμη και την πιο μικρή) να έχουμε εικόνα των προοπτικών τους και των πιθανών εξελίξεών τους. Μας είναι αδιανόητο να μετατραπούμε σε «υπαλλήλους» μέσα από τη μαζική παραγωγή δικηγορικών υπηρεσιών. Γι’ αυτό, πιστεύουμε, μας εμπιστεύονται όχι μόνο μικροί, αλλά και μεγάλοι πελάτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, για να χειριστούμε τις υποθέσεις τους.
Είστε μια έντονα ‘δικαστηριακή’ εταιρία. Μιλήστε μας για
αυτόν τον τομέα της πρακτικής σας και τα διδάγματα που έχουν προκύψει από την εμπειρία σας.
Ούτως ή άλλως πιστεύουμε ότι η δικηγορία είναι το γοητευτικότερο επάγγελμα στον κόσμο: Βοηθάς τους ανθρώπους να λύσουν τα προβλήματά τους, αυτά πάλι (τα προβλήματα)
έχουν τέτοια και τόση ποικιλία, ώστε μπορώ να σας πω, ότι τα 43 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά ποτέ δεν μου φάνηκε καμία υπόθεση βαρετή ή χωρίς ενδιαφέρον, αλλά κάθε μια από τις υποθέσεις μας παρουσιάζει ιδιαίτερο και ξεχωριστό ενδιαφέρον είτε στις πραγματικές είτε στις νομικές πτυχές της. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πιο ασήμαντη (από πλευράς νομικού ενδιαφέροντος) για εμάς υπόθεση μπορεί να είναι για τον πελάτη μας η υπόθεση της ζωής του και πρέπει να γνωρίζει ότι την εμπιστεύτηκε σε δικηγόρους που σέβονται αυτόν και την υπόθεσή του και θα κάνουν ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατόν για να επιτύχει τους στόχους του. Ακόμα, πιστεύουμε ότι ο δικηγόρος ωριμάζει με το δικαστήριο και τον δικαστικό χειρισμό της κάθε υπόθεσης. Η δικαστηριακή δικηγορία προϋποθέτει καλή προετοιμασία και μελέτη του φακέλου της κάθε υπόθεσης που πρέπει να ξέρουμε απ’ έξω, ευρυμάθεια, επιμέλεια, προσοχή και κυρίως ετοιμότητα στην εξεύρεση λύσεων, ακόμη και σε αιφνίδια ζητήματα που ανακύπτουν κατά την εξέλιξή της. Επίσης, η δικαστηριακή δικηγορία κάνει τον δικηγόρο να σέβεται το λειτούργημά του, ενώ του δίνει την ευκαιρία να δίνει μάχες για τον πελάτη του, τις οποίες και προσπαθεί να κερδίσει. Δικαστηριακή δικηγορία σημαίνει ευρηματικότητα, ετοιμότητα και διάθεση να δίνεις και να κερδίζεις μάχες για τον πελάτη σου. Τέλος, για μας είναι εντελώς αδιανόητο κάποιος να κάνει συμβουλευτική δικηγορία χωρίς να έχει πλήρη και εκτεταμένη δικαστηριακή εμπειρία.
Η ηλεκτρονική παρακολούθηση
μέσω αυτής, στον χειρισμό της κάθε υπόθεσης
Μοιραστείτε μαζί μας μια καλή πρακτική που εφαρμόζετε για την καλύτερη οργάνωση της εργασίας σας και την αποτελεσματικότητα στην παροχή νομικών υπηρεσιών.
Στην εταιρία μας εφαρμόζουμε μία παλαιά και μία μοντέρνα πρακτική, ο συνδυασμός των οποίων αποδίδει σε σημαντικό βαθμό. Σε κάθε υπόθεση συγκροτούμε ομάδα χειρισμού, η οποία απαρτίζεται κατά κανόνα από δικηγόρους που έχουν προηγούμενη εμπειρία σε υποθέσεις, όπως η κάθε νέα υπόθεση, και έτσι εξασφαλίζουμε, πάντοτε προς όφελος του πελάτη, τη γνώση και την εμπειρία των ασχολούμενων μαζί του δικηγόρων μας.
Πέρα από την προσωπική επαφή και γνώση της εξέλιξης της κάθε υπόθεσης από τους εταίρους και λοιπούς συναδέλφους της εταιρίας μας, επιπλέον όλες οι υποθέσεις του γραφείου μας τηρούνται ψηφιακά και παρακολουθούνται ηλεκτρονικά, όσον αφορά τους χρόνους ανταπόκρισης στις διάφορες ενέργειες που πρέπει να γίνουν. Η ηλεκτρονική παρακολούθηση είναι απολύτως απαραίτητη, γιατί είναι τόσος ο όγκος των υποθέσεων που δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η εταιρία μας έχει κατά μέσον όρο 20-25 ακροατήρια όλων των δικαστηριακών βαθμίδων, από ειρηνοδικείο μέχρι τον Άρειο Πάγο και όχι μόνο στην Αθήνα, σε εβδομαδιαία βάση, ώστε η ηλεκτρονική παρακολούθηση είναι απολύτως απαραίτητη και μας επιτρέπει να αξιοποιούμε τον χρόνο που κερδίζουμε, μέσω αυτής, στον χειρισμό της κάθε υπόθεσης. Επίσης, τα ψηφιακά αρχεία των υποθέσεων που τηρούμε, εφαρμόζοντας αυστηρά τη σχετική νομοθεσία για του GDPR, μας επιτρέπουν να φυλάσσουμε μεγάλο όγκο εγγράφων κ.λπ. σε σχετικά πολύ μικρό χώρο. Τέλος, το DMS που διαθέτουμε είναι απολύτως εξελιγμένο και μας διασφαλίζει μέσω πολλαπλών βαθμίδων και δικλείδων ασφαλείας την εμπιστευτικότητα και την ταχύτητα στην ενημέρωση ημών και του πελάτη μας.
Πόσο σημαντική είναι κατά τη γνώμη σας η θέσπιση μετρήσιμων στόχων και εταιρικής στρατηγικής; Ποιοι είναι οι στόχοι και το όραμα της Calavros Law Firm για την επόμενη πενταετία;
Ο κάθε δικηγόρος ως κύριος χειριστής μίας υπόθεσης έχει την υποχρέωση να ανταποκρίνεται στην υλοποίηση των ενδεδειγμένων κάθε φορά ενεργειών με απολύτως συγκεκριμένο τρόπο και σε απολύτως συγκεκριμένο χρόνο, πράγμα που, όπως
είπαμε, παρακολουθούμε και ελέγχουμε συνεχώς μέσα από το μηχανογραφικό μας σύστημα, αλλά και μέσα από φυσική παρακολούθηση της κάθε υπόθεσης. Επιπλέον, κανενός δικηγόρου το κείμενο δεν φεύγει από την εταιρία μας, αν δεν το έχουν ελέγξει, και αν χρειασθεί, διορθώσει τουλάχιστον δύο πιο έμπειροι δικηγόροι, ώστε το κείμενο να παίρνει, εντέλει, τη βέλτιστη δυνατή μορφή. Ο δικηγόρος που ανταποκρίνεται στις υψηλές απαιτήσεις της δουλειάς μας αμείβεται, πέραν του μισθού του, και με ετήσια bonus. Επίσης παρέχουμε ισχυρά
κίνητρα στους δικηγόρους να φέρουν δικές τους υποθέσεις στην εταιρία τις οποίες μπορούν να χειριστούν οι ίδιοι ή/ και άλλοι δικηγόροι με βάση την εμπειρία τους.
Οι στόχοι μας τα επόμενα πέντε χρόνια συνοψίζονται όχι μόνο στο να διατηρήσουμε, αλλά κυρίως στο να βελτιώσουμε το υψηλό επίπεδο που παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Εξάλλου το προσωπικό όραμα του κάθε δικηγόρου στα πλαίσια της «ευρύτερης οικογένειας» της Calavros Law Firm συνιστά την κινητήρια δύναμη για την πραγματική επιτυχία της εταιρίας μας. Ακόμη, είμαστε διαρκώς σε αναζήτηση νέων ικανών και ελπιδοφόρων στελεχών, τα οποία θα εκπαιδεύσουμε για να μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της δουλειάς μας, διότι γνωρίζουμε ότι χρειαζόμαστε συνεχώς ανανέωση. Άλλωστε, εμείς πιστεύουμε στους νέους συναδέλφους, αλλά και στις ιδέες τους που πολλές φορές μας βοηθάνε να λύσουμε ακόμη και τις πιο δυσχερείς υποθέσεις.
Κοιτάμε το μέλλον πάντοτε με αισιοδοξία! ■
Πιστεύουμε στους νέους συναδέλφους, αλλά και στις ιδέες τους που πολλές φορές μας βοηθάνε να λύσουμε ακόμη και τις πιο δυσχερείς υποθέσεις
Έχοντας εκτεταμένη εμπειρία και σημαντική εξειδίκευση στο Δίκαιο των Εταιρειών, ο Γενικός Γραμματέας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας, Εμμανουήλ Μαστρομανώλης, εξηγεί στο Lawyer γιατί το φορολογικό και εταιρικό δίκαιο πρέπει να βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση και σκιαγραφεί ποιες φορολογικές μεταρρυθμίσεις έχουν ήδη γίνει, αλλά και ποιες μένει να γίνουν για την προσέλκυση επενδύσεων και την ομαλή ψηφιοποίηση της οικονομίας.
Της Αλεξιάννας Τσότσου
Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας πορεία. Ποιοι ήταν οι σημαντικότεροι σταθμοί της έως την ανάληψη της θέσης του Γενικού Γραμματέα Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας;
Είμαι απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών. Συνέχισα τις σπουδές μου, σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στις ΗΠΑ, συγκεκριμένα στη Νομική Σχολή του University of Pennsylvania. Από τη σχολή αυτή απέκτησα μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (LL.M.) με ειδίκευση στο Δίκαιο των Εταιρειών, του Ανταγωνισμού και του Διεθνούς Εμπορίου. Την εποχή εκείνη -αρχές της δεκαετίας του
1990- στο κέντρο των νομικών συζητήσεων ήταν ο «δανεισμός» θέσεων του δικαίου των ΗΠΑ από το δίκαιο της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Όταν λοιπόν ολοκλήρωσα το LL.M., αναζήτησα τρόπους να παρατείνω την παραμονή μου στην Αμερική και να επωφεληθώ από
τις ευρύτατες ακαδημαϊκές και επαγγελματικές παραστάσεις που προσφέρονταν εκεί. Επέλεξα να ξεκινήσω διδακτορική έρευνα
στο UPenn, με βάση την τότε πλουσιότατη αμερικανική θεωρία, νομολογία και εμπειρία γύρω από τις κάθετες συμφωνίες στο αμερικανικό Antitrust, ώστε να καταλήξω σε προτάσεις για τη διαμόρφωση του τότε, είναι αλήθεια, πολύπλοκου και δυσκίνητου αντίστοιχου καθεστώτος της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου (SJD) τρία χρόνια αργότερα, το 1994. Ικανοποιήθηκα μάλιστα διαπιστώνοντας ότι οι προτάσεις μου είχαν επαληθευτεί στην πράξη∙ με τον Κανονισμό 2790/1999, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινήθηκε προς την κατεύθυνση που είχα προτείνει.
Το 2006 εξελέγην στη βαθμίδα του Λέκτορα
Εμπορικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και το 2013 εξελίχθηκα σε Επίκουρο Καθηγητή, θέση στην οποία έχω μονιμοποιηθεί. Στη Νομική Σχολή διδάσκω Δίκαιο των Εταιρειών, Δίκαιο του Ανταγωνισμού και Πτωχευτικό Δίκαιο σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, στα ελληνικά και στα αγγλικά —εδώ και τρία χρόνια η Νομική Σχολή Αθηνών προσφέρει αγγλόφωνο μετα-
Η δημιουργία ενός σύγχρονου
ψηφιακού περιβάλλοντος διαφάνειας
θα δημιουργήσει προστιθέμενη αξία
για τις επόμενες γενιές
Γενικός
Γραμματέας
Φορολογικής
Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας
πτυχιακό πρόγραμμα Ευρωπαϊκού Δικαίου, από κοινού με άλλες φημισμένες ευρωπαϊκές νομικές σχολές, όπως το King’s College, το Humboldt Universität και το Université Paris II Panthéon-Assas. Οι δημοσιεύσεις μου κινούνται στον ευρύτερο χώρο του Εμπορικού Δικαίου, με έμφαση κυρίως στα αντικείμενα που διδάσκω. Έχω συγγράψει δύο μονογραφίες, μία στο Δίκαιο του Ανταγωνισμού και μία στο Δίκαιο της Κεφαλαιαγοράς, ενώ ήδη ολοκληρώνω μια τρίτη μονογραφία στο Πτωχευτικό Δίκαιο. Έχω συμμετάσχει στις νομοπαρασκευαστικές επιτροπές που εκπόνησαν το νομικό πλαίσιο των εταιρικών μετασχηματισμών και της εταιρικής διακυβέρνησης και είμαι μέλος σειράς επιστημονικών ενώσεων, στα συνέδρια των οποίων
συμμετέχω ενεργά και τακτικά ως εισηγητής.
Έχω επίσης επιστρέψει δύο φορές, το 2010 και το 2017 στο UPenn με την ιδιότητα του Visiting Scholar.
Στο επαγγελματικό πεδίο, ξεκίνησα ως έμμισθος δικηγόρος σε μία από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις παραγωγής τσιμέντου στην Ελλάδα, ενώ επί περίπου είκοσι συναπτά έτη απασχολήθηκα ως συνεργάτης, και στη συνέχεια ως partner και equity partner σε μεγάλη δικηγορική εταιρεία των Αθηνών με διεθνή προσανατολισμό. Στην τελευταία ανέλαβα υποθέσεις ανταγωνισμού, πτωχεύσεις και εταιρικές συναλλαγές ευρέος φάσματος, π.χ. συγχωνεύσεις, πωλήσεις στοιχείων ενεργητικού και spinoffs (από το πρωτογενές due diligence μέχρι την κατάρτιση
Εμμανουήλ
Μαστρομανώλης
των συμβατικών κειμένων και το closing).
Τέλος, από την εκλογή της παρούσας κυβέρνησης το καλοκαίρι του 2019 και μέχρι τον Ιανουάριο του 2021, οπότε ανέλαβα την παρούσα θέση μου, υπηρέτησα ως προϊστάμενος του Νομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού.
Εκεί, πέραν των τρεχόντων ζητημάτων ενδιαφέροντος του Πρωθυπουργού τα οποία χειρίστηκα, εκπροσώπησα το Ελληνικό Δημόσιο
σε υποθέσεις αιχμής, όπως, ενδεικτικά, τη
διαπραγμάτευση της Επενδυτικής Συμφωνίας
με την Eldorado Gold, την τροποποίηση της
Σύμβασης Παραχώρησης Ελληνικού Δημοσίου
και ΟΛΠ, και τη διευθέτηση των ζητημάτων που ανέκυπταν αναφορικά με τα αποκλειστικά
δικαιώματα και το δικαίωμα πρώτης προτίμησης του ΟΠΑΠ στην αγορά των παιγνίων.
Οι συγκυρίες έκαναν δυνατό όσα έβλεπα στη
θεωρία να τα εφαρμόζω στην πράξη, ενώ, την ίδια στιγμή, οι επαγγελματικές μου
εμπειρίες αποτέλεσαν υπόβαθρο της διδασκαλίας και της έρευνάς μου στο Πανεπιστήμιο.
Υπήρξα τυχερός, ήταν ο τέλειος συνδυασμός.
Τι σας ώθησε, από την κατεξοχήν
ενασχόλησή σας με το εμπορικό δίκαιο ως καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών, να
αναλάβετε μια δημόσια θέση που άπτεται του φορολογικού δικαίου;
Αναμενόμενη η ερώτηση. Στην πραγματικότητα, ήταν μια φυσική συνέχεια της δημόσιας θέσης την οποία είχα στο γραφείο του Πρωθυπουργού, με μία πάντως διαφορά. Ενώ η τελευταία ήταν αμιγώς τεχνοκρατική, η παρούσα έχει αναπόφευκτα και έντονη πολιτική διάσταση. Στην ουσία όμως, η προστιθέμενη αξία του να υπηρετεί κανείς σε μια τέτοια θέση ευθύνης έχοντας, όπως εγώ, διαφορετικό σημείο εκκίνησης, επιστημονικό
και επαγγελματικό υπόβαθρο, συνίσταται στη δυνατότητα εφαρμογής συμπληρωματικών
δεξιοτήτων και γνώσεων, οι οποίες είναι απαραίτητες και για την αρτιότερη διεκπεραίωση των καθηκόντων που συνεπάγεται η θέση. Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την ακραία και μονόπλευρη επαγγελματική εξειδίκευση, η εγκυκλοπαιδικότητα είναι το ζητούμενο. Θα γίνω πιο συγκεκριμένος: είναι αδύνατον να επιτελείς καθήκοντα στο χώρο του Φορολογικού Δικαίου, αν δεν γνωρίζεις τις ιδιαιτερότητες της ύλης που φορολογείται. Αν, δηλαδή, δεν είσαι εξοικειωμένος με τους κανόνες που διέπουν μια ανώνυμη εταιρεία, όπως και την ένταξή της σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον ομίλου, πώς
μπορείς να αντιληφθείς συνολικά τις συνέπειες της φορολόγησης του εισοδήματός της; Είχα την ευκαιρία να συντονίσω μια ομάδα που πρόσφατα ολοκλήρωσε την εκπόνηση της νομοθεσίας για τη φορολογία των εταιρικών μετασχηματισμών. Εδώ η διάδραση Εταιρικού και Φορολογικού Δικαίου ήταν προφανής -πολλές μάλιστα από τις αντιφάσεις και αντινομίες του παρελθόντος οφείλονταν ακριβώς στο γεγονός ότι οι κανόνες δεν είχαν καταρτισθεί με συνεργασία ειδικών από τους δύο αυτούς κλάδους. Στη νομοπαρασκευαστική μας επιτροπή συνετέλεσαν εγνωσμένου κύρους επαγγελματίες και ακαδημαϊκοί και από τους δύο χώρους. Ευελπιστώ ότι το αποτέλεσμα της συλλογικής αυτής εργασίας θα αποτιμηθεί θετικά από την αγορά. Καμιά φορά, επίσης, χρειάζεται απόσταση από τα πράγματα -κάποιος «εξωτικός», όπως εγώ, στο χώρο του Φορολογικού Δικαίου, δεν αποκλείεται να δει τα πράγματα και τις ανάγκες της φορολογικής πολιτικής out of the box, χωρίς προσκόλληση στα μέχρι τώρα δεδομένα.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι, όταν χρειαστεί να ηγηθεί κανείς ανθρώπινου δυναμικού, όπως στο πλαίσιο της θέσης που τώρα κατέχω, καλείται να θέσει σε εφαρμογή αυτό που οι Αμερικανοί αποκαλούν “interpersonal skills”, εμπειρία που αποκτάται και εξελίσσεται όσο κανείς δραστηριοποιείται στην αγορά. Δίνεις κίνητρο στους ανθρώπους τους οποίους συντονίζεις, αναδεικνύοντας τα δυνατά σημεία του καθενός παρά τονίζοντας τα ελλείμματά του. Και αυτό είναι κάτι που πολλοί παραγνωρίζουν.
Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε από όταν αναλάβατε τη θέση του Γενικού Γραμματέα μέχρι σήμερα; Καταρχήν να σημειώσω ότι κάθε ενασχόλησή μου στη Γενική Γραμματεία Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας υπήρξε πρόκληση. Σπάνια δίνεται η ευκαιρία σε ένα νομικό να έρθει αντιμέτωπος με τόσα ζητήματα που άπτονται της οικονομικής πολιτικής της χώρας σε τόσο σύντομο χρο-
νικό διάστημα. Θα σταθώ, όμως, ειδικότερα
σε τέσσερα σημεία, πέραν του συντονισμού
της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για τη
φορολογία των εταιρικών μετασχηματισμών,
που προανέφερα. Όλα αποτέλεσαν προκλήσεις που αντιμετώπισα, και ευτυχώς είχαν
αίσιο πέρας. Πρώτον, στην εκπροσώπηση
της Ελληνικής Δημοκρατίας στις τακτικές
συναντήσεις με τους θεσμούς, που αξιολο-
γούν την ελληνική οικονομία, και τελικώς
εισηγήθηκαν την έξοδό μας από το καθεστώς
της ενισχυμένης εποπτείας, η οποία με τη
σειρά της συντέλεσε και στην αναβάθμιση
της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελληνικής Δημοκρατίας. Δεύτερον, στην εκπόνηση
κανόνων για την υπό προϋποθέσεις απόκτηση από ιδιώτες της κυριότητας ακινήτων
που μέχρι τώρα διεκδικούσε το Ελληνικό Δημόσιο, δηλαδή κανόνες για τα λεγόμενα «κατεχόμενα» ακίνητα του Δημοσίου. Η ύλη
αυτή εντάσσεται επίσης στην ύλη της Γενικής Γραμματείας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας, με το νόμο των «κατεχομένων» που πρόσφατα ψηφίστηκε από τη Βουλή, έγινε νόμος του κράτους (Ν. 5024/2023), αναγνωρίζοντας πλέον ένα νέο «υβριδικό» πραγματικό κτήσης της κυριότητας από τους κατέχοντες ιδιώτες επί των εν λόγω ακινήτων. Τρίτον, στη συμβολή, κατά το τελευταίο πια στάδιο των διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στη διαμόρφωση καθεστώτος (συμβατικών κειμένων, πρωτογενούς και δευτερογενούς νομοθεσίας) με αντικείμενο την χρονική επέκταση του φόρου χωρητικότητας, ζητήματος που έχει αυτονόητα ύψιστη σημασία για την ελληνική ναυτιλία. Και τέλος, στη συμμετοχή μου σε ομάδες εργασίας με άλλους φορείς του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ, κλπ.) με αντικείμενο την εξεύρεση βιώσιμης λύσης για επενδύσεις επιχειρηματιών, κυρίως δραστηριοποιούμενων στην ξενοδοχειακή αγορά, αλλά και στην ανάπτυξη εμπορικών λιμένων, όπου ανέκυπταν προσκόμματα από την εφαρμογή της νομοθεσίας για τον αιγιαλό και την παραλία (Ν. 2971/2001, όπως σήμερα ισχύει). Και η τελευταία ανήκει στην αρμοδιότητα της Γενικής Γραμματείας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας.
Έχει γίνει πολύς λόγος για την Οδηγία 2022/2523 σχετικά με την υιοθέτηση
ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% στην ΕΕ. Πιστεύετε ότι αυτό το μέτρο είναι αρκετό, για να επιτευχθούν ίσοι
όροι στον φορολογικό ανταγωνισμό στην ΕΕ; Ποια περαιτέρω βήματα πρέπει να
γίνουν σε ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό
επίπεδο, για να μπορέσει η Ελλάδα να
ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό και να προσελκύσει επενδύσεις;
Μετά την ιστορική απόφαση του ΟΟΣΑ τον Οκτώβριο του 2021 για τη Συμφωνία Δύο Πυλώνων, η οποία φέρνει βαθιές τομές στην αρχιτεκτονική του διεθνούς φορολογικού συστήματος, και την ψήφιση της Οδηγίας για την εφαρμογή του Δεύτερου Πυλώνα από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κράτη-μέλη βρίσκονται στο στάδιο ενσωμάτωσης
της Οδηγίας. Με τη θέσπιση ελάχιστου φορολογικού συντελεστή 15% στις πολυεθνικές επιχειρήσεις θα αποφευχθεί η μετατόπιση
των κερδών τους σε δικαιοδοσίες μηδενικής
ή πολύ χαμηλής φορολογίας και, επομένως, θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για ίσους όρους ανταγωνισμού σε παγκόσμιο, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ήδη έχουν ενσωματωθεί από τα κράτη-μέλη
οι Οδηγίες ATAD I και II, ενώ έχει προχωρήσει ήδη αρκετά σε τεχνικό επίπεδο η συζήτηση της Πρότασης Οδηγίας Unshell για τις εικονικές οντότητες. Η θωράκιση της εσωτερικής νομοθεσίας των κρατών-μελών με τους αντικαταχρηστικούς κανόνες των Οδηγιών αυτών δεν αφήνει περιθώρια για την ύπαρξη «φορολογικών παραδείσων» για τις επιχειρήσεις εντός της ΕΕ. Επομένως, η χώρα μας, σε συνδυασμό με το σταθερό φορολογικό πλαίσιο που έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια, μπορεί να επωφεληθεί και να αποτελέσει πόλο έλξης για τις επιχειρήσεις.
Η θωράκιση της εσωτερικής
νομοθεσίας των κρατών-μελών
με τους αντικαταχρηστικούς κανόνες των Οδηγιών ATAD I & II δεν αφήνει περιθώρια για την ύπαρξη
«φορολογικών παραδείσων» για
τις επιχειρήσεις εντός της ΕΕ
Ειδικότερα, κατά την τελευταία τετραετία
μια σειρά μεταρρυθμίσεων στον φορολογικό
τομέα έχουν συμβάλει στη δημιουργία ενός
σταθερού και ελκυστικού φορολογικού περιβάλλοντος για επιχειρήσεις και επενδύσεις.
Ο φορολογικός συντελεστής των νομικών προ-
σώπων μειώθηκε σταδιακά από 29% σε 22%
και ο συντελεστής φορολογίας μερισμάτων
μειώθηκε από 10% σε 5%. Σημαντική σε αυτήν
την κατεύθυνση είναι επίσης και η μείωση ασφαλιστικών εισφορών, τόσο για τους εργοδότες, όσο και για τους εργαζομένους. Στο ίδιο πλαίσιο θεσπίστηκαν κίνητρα για τη δημιουργία εταιρειών ειδικού σκοπού διαχείρισης οικογενειακής περιουσίας (family offices), καθώς και για την προσέλκυση επενδυτών υψηλής οικονομικής επιφάνειας (71Η ΚΦΕ).
Ποιες φορολογικές μεταρρυθμίσεις
έχουν γίνει αλλά και ποιες πρέπει
να υλοποιηθούν στο μέλλον, για να ανταποκριθεί η χώρα στις προκλήσεις
που απορρέουν από την ψηφιοποίηση της οικονομίας;
Η ψηφιοποίηση της φορολογικής διοίκησης και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας γενικότερα συγκαταλέγονται μεταξύ των κεντρικών προτεραιοτήτων που έθεσε και προωθεί η Κυβέρνηση από την αρχή της θητείας της. Μάλιστα, η πρόσφατη υγειονομική κρίση όχι μόνο δεν ανέκοψε τη διαδικασία εφαρμογής και αξιοποίησης νέων προηγμένων τεχνολογιών, αλλά τολμώ
να πω ότι με την εφαρμογή ενός συνεκτικού και αποτελεσματικού σχεδίου ψηφιακής μετάβασης καταφέραμε να μετατρέψουμε την υγειονομική κρίση σε μία μοναδική ευκαιρία, όπου συντελέστηκαν εντυπωσιακά άλματα
προόδου. Μιλώντας για τα όσα σημαντικά
έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στο Υπουργείο Οικονομικών και την Ανεξάρτητη
αρχή Δημοσίων Εσόδων, απολύτως ενδεικτικά
αναφέρουμε τη διασύνδεση των φορολογικών
ηλεκτρονικών μηχανισμών με το e-send, την
ηλεκτρονική τιμολόγηση (e-invoicing) στις
συναλλαγές με το Ελληνικό Δημόσιο (Β2G)
και τη διαδικασία ηλεκτρονικής διαβίβασης
δεδομένων στην πλατφόρμα myDATA. Επίσης, την αυτοματοποίηση των διαδικασιών επιστροφής ΦΠΑ και τη θέσπιση φορολογικών
κινήτρων για την επέκταση της χρήσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Παράλληλα, θεσπίσαμε γενναία φορολογικά κίνητρα για τον ψηφιακό εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων
με τις δαπάνες που αφορούν σε επενδύσεις ψηφιοποίησης να εκπίπτουν από τα ακαθάριστα έσοδα, προσαυξημένες κατά ποσοστό
έως 100%. Με το άρθρο 22Ε ΚΦΕ προβλέπεται τριετής προσαυξημένη έκπτωση κατά 100% δαπανών και αποσβέσεων των παγίων μικρομεσαίων επιχειρήσεων με στόχο την ενίσχυση των επιχειρηματικών επενδύσεων σε ψηφιοποίηση.
Τα ζητούμενα για την επόμενη μέρα αφορούν κυρίως στη δυνατότητα επεξεργασίας μεγάλου όγκου ψηφιακών δεδομένων με τη χρήση κατάλληλων εργαλείων ανάλυσης και εκτίμησης κινδύνου με απώτερο στόχο τον εντοπισμό περιπτώσεων μη συμμόρφωσης, αλλά και την περαιτέρω βελτίωση των υπηρεσιών προς τους φορολογουμένους και τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητας. Ειδικότερα, ο περιορισμός της φοροδιαφυγής αναμένουμε να προσδώσει δημοσιονομικό χώρο, προκειμένου να μειώσουμε ακόμη περισσότερο τη φορολογία προς όφελος των συνεπών φορολογούμενων, της ανάπτυξης και της Εθνικής Οικονομίας εν γένει. Τελικό ζητούμενο αποτελεί η δημιουργία ενός σύγχρονου ψηφιακού περιβάλλοντος διαφάνειας, το οποίο μέσα από διαδικασίες συνεχούς εκσυγχρονισμού και ανανέωσης θα ενσωματώνει τις βέλτιστες διαδικασίες και τεχνολογίες δημιουργώντας προστιθέμενη αξία για τις επόμενες γενιές.
Πριν από 2,5 χρόνια, η Έκθεση Πισσαρίδη
είχε κάνει καινοτόμες προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό της φορολογικής
πολιτικής στην Ελλάδα, όπως η θέσπιση ενιαίου φορολογικού συντελεστή για όλα τα εισοδήματα και το σταθερό φορολογικό
πλαίσιο για τις επιχειρήσεις με ρήτρα μη επιδείνωσης. Ποιες από αυτές τις προτάσεις έχουν υλοποιηθεί, ποιες όχι και γιατί; Θα εστιάσω σε μια προβληματική της Έκθεσης Πισσαρίδη, που θεωρώ ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, και που λήφθηκε υπόψη από την Κυβέρνηση και αντιμετωπίστηκε με συγκεκρι-
Τα ζητούμενα για την επόμενη μέρα αφορούν στη δυνατότητα επεξεργασίας μεγάλου όγκου ψηφιακών δεδομένων με τη χρήση εργαλείων ανάλυσης και εκτίμησης κινδύνου με στόχο τον εντοπισμό περιπτώσεων μη συμμόρφωσης
μένα μέτρα τα προηγούμενα χρόνια. Πρόκειται για την υπέρμετρη φορολόγηση της εργασίας, την οποία η Έκθεση είχε εντοπίσει ως μείζον
πρόβλημα του φορολογικού μας συστήματος. Βάσει της Έκθεσης, η υπέρμετρη επιβάρυνση
της μισθωτής εργασίας από φόρους και εισφορές, ειδικά στη μεσαία εισοδηματική κλίμακα, έχει αρνητικές συνέπειες στη διεθνή ανταγωνιστικότητα, στην παραμονή εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού στη χώρα και στα κίνητρα για επίσημη εργασία. Το υψηλό μισθολογικό κόστος για τον εργοδότη εν
τέλει αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη.
Στην κατεύθυνση της ελάφρυνσης του
βάρους στη μισθωτή εργασία, η οποία –κατά την Έκθεση– έχει απόλυτη προτεραιό-
τητα, η Κυβέρνηση μείωσε τις ασφαλιστικές
εισφορές για εργοδότες και εργαζομένους
κατά τρεις μονάδες και μάλιστα προτίθεται
να συνεχίσει να μειώνει τις ασφαλιστικές
εισφορές και στο μέλλον. Επιπλέον, κατάργησε την εισφορά αλληλεγγύης, αρχικά για
τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα και στη
συνέχεια για όλους τους πολίτες.
Αλλά η ισόρροπη φορολόγηση της εργασίας
πρέπει να συνδυάζεται και με άλλα κίνητρα που τονώνουν την επιχειρηματικότητα
και καθιστούν τη χώρα μας πόλο έλξης για τους επενδυτές. Έτσι, το μεταρρυθμιστικό
πρόγραμμα στη φορολογική πολιτική υλοποιήθηκε με μια σειρά από φορολογικά κίνητρα
και ελαφρύνσεις για ιδιώτες και επιχειρήσεις. Για τα φυσικά πρόσωπα θεσπίστηκαν για πρώτη φορά στον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος διατάξεις που διευκολύνουν την εγκατάσταση στη χώρα μας νέων φορολογικών κατοίκων: πρόκειται για την προσέλκυση επενδυτών, συνταξιούχων αλλοδαπής, αλλά και μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων, ώστε η Ελλάδα να αντιστρέψει τις συνέπειες της φυγής νέων επιστημόνων και να γίνει πόλος
έλξης εργατικού δυναμικού στο πλαίσιο του λεγόμενου “brain gain”. Τα περίφημα άρθρα 5Α, 5Β και 5Γ ΚΦΕ.
Για τα νομικά πρόσωπα μειώθηκε σταδιακά ο συντελεστής φόρου εισοδήματος, ώστε, σε συνδυασμό με μια σειρά ελαφρύνσεων και απαλλαγών, να αποτελέσει η χώρα μας ένα ελκυστικό και σταθερό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις και την προσέλκυση επενδύσεων. Η θέσπιση εκ των προτέρων γνωμοδοτήσεων (advance tax rulings), πέραν
του τομέα των ενδοομιλικών τιμολογήσεων
που ισχύουν σήμερα (APAs), αποτελεί μια
πρόταση που εξετάζεται, σε συνέχεια των
συστάσεων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα προσκρούσει στις απαιτήσεις διαφάνειας του Κώδικα Δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων της ΕΕ.
Όσον αφορά ειδικότερα τη σύσταση της Έκθεσης Πισσαρίδη για εξομοίωση της φορολογικής μεταχείρισης εισοδημάτων των φυσικών προσώπων από διαφορετικές πηγές, μπορεί να εξετασθεί στο πλαίσιο της γενικότερης φορολογικής μεταρρύθμισης της φορολογίας των φυσικών προσώπων που έχει εξαγγελθεί από την Κυβέρνηση, σε συνδυασμό με την ενίσχυση του προοδευτικού χαρακτήρα της φορολογίας, τη μείωση των ανισοτήτων και την καλύτερη κατανομή του δημοσιονομικού βάρους. ■
για τους επενδυτές
Με σημαντικές και καινοτόμες ρυθμίσεις για τη διεθνή εμπορική διαιτησία, ο νέος νόμος έχει τη δυναμική να μετατρέψει την Ελλάδα σε πόλο έλξης διεθνών διαιτησιών, ξεπερνώντας τις υφιστάμενες αδυναμίες. Βεβαίως, παραμένει ανοιχτό το αν θα καταφέρει να τροποποιήσει πρακτικές και συνήθειες ετών.
Της Αλεξιάννας Τσότσου
ο ν. 5016/2023 αλλάζει το τοπίο της διαιτησίας στην Ελλάδα
Oπροσφάτως ψηφισθείς ν. 5016/2023
εκπλήρωσε ένα αίτημα ετών στον χώρο της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, θεσμοθετώντας ένα σύγχρονο και ενιαίο πλαίσιο
για τις διεθνείς διαιτησίες στην Ελλάδα.
Αν και η μεγαλύτερη έμφαση έχει δοθεί στην ενσωμάτωση του τροποποιημένου Πρότυπου Νόμου
της Επιτροπής του ΟΗΕ για το Δίκαιο του
Διεθνούς Εμπορίου (UNCITRAL), έχουν επιπλέον
γίνει και άλλες σημαντικές παρεμβάσεις, ώστε
το νομοθετικό πλαίσιο των διεθνών διαιτησιών
να γίνει όσο το δυνατόν σαφέστερο αλλά και
ελκυστικό.
Στόχος είναι η προσέλκυση διεθνών διαιτησιών, καθώς είναι δεδομένο ότι οι μεγάλες
επιχειρήσεις είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένες με
αυτόν τον τρόπο επίλυσης των διαφορών. Καθώς
οι σημαντικότερες επιχειρήσεις σε τομείς, όπως οι κατασκευές, η ενέργεια, η βιομηχανία και η ναυτιλία, αλλά και γενικότερα οι πολυεθνικές επιχειρήσεις σαφέστατα προτιμούν τη διαιτησία για την επίλυση των διαφορών τους, συνηθέστατα μάλιστα με πρόβλεψη εκ των προτέρων μέσω διαιτητικής ρήτρας στη σύμβαση, ο εκσυγχρονισμός του θεσμού είναι άμεσα συνυφασμένος με την προσέλκυση επενδύσεων.
Ο νέος νόμος καταργεί τον προγενέστερο ν.
2735/1999 και με ορισμένες πρωτοποριακές
ρυθμίσεις φιλοδοξεί να αποτελέσει την αφετηρία
για την εδραίωση στην Ελλάδα εναλλακτικών μορφών επίλυσης των διαφορών, ιδιαίτερα δε
των λεγόμενων διεθνών διαιτησιών, στις οποίες τα μέρη έχουν έδρα σε διαφορετικά κράτη.
Ο Πρότυπος Νόμος της Επιτροπής του ΟΗΕ για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL) του 2006 για τη διεθνή εμπορική διαιτησία θέτει ως βασικούς του στόχους την ελευθερία επιλογής των μερών ως προς ουσιώδη σημεία της διαδικασίας, αλλά και τη διασφάλιση δίκαιης και αποτελεσματικής διεξαγωγής της διαιτητικής δίκης, της οποίας τα αποτελέσματα δεσμεύουν τα διαφωνούντα μέρη. Αυτοί οι στόχοι αποτυπώνονται στον ν. 5016/2023 με σαφήνεια. Καταρχάς, εισάγεται το τεκμήριο ότι κάθε διαφορά μπορεί να υπαχθεί στη διεθνή εμπορική διαιτησία, εκτός εάν ο νόμος ρητά το απαγορεύει. Η αυτονομία των μερών αντικατοπτρίζεται και στη δυνατότητα που τους δίνει
ο νόμος όχι μόνο να αποφασίζουν την υπαγωγή της διαφοράς τους στη διαιτησία, αλλά και να επιλέγουν τους διαιτητές και το εφαρμοστέο
δίκαιο καθώς και να αποφασίζουν για ζητήματα της διαδικασίας, όπως η εξαίρεση των δικαστών, η γλώσσα και ο τόπος διεξαγωγής της δίκης. Η αρχή της καλής πίστης, όπως αποτυπώνεται στο άρθρο 5, αποτελεί καταρχήν ερμηνευτικό κανόνα κατά την εφαρμογή του
νόμου αλλά και γενική υποχρέωση των μερών κατά τη διεξαγωγή της διαιτητικής δίκης. Αξιοσημείωτη είναι η διάταξη που ρυθμίζει τη συμφωνία διαιτησίας, αναφερόμενη στις
δύο δυνατές μορφές, τη διαιτητική ρήτρα στη σύμβαση ή την αυτοτελή διαιτητική συμφωνία.
Θέλοντας να διευκολύνει την υπαγωγή της διαφοράς στη διαιτησία ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει διαιτητική ρήτρα μέσα στην ουσιαστική σύμβαση, ο νόμος προβλέπει ότι η αυτοτελής διαιτητική συμφωνία μπορεί να αποτυπωθεί και σε ηλεκτρονική καταγραφή
που έχει την ισχύ εγγράφου. Ώστόσο, ο γραπτός τύπος είναι υποχρεωτικός.
Το κύρος, πάντως, της συμφωνίας διαιτησίας
κρίνεται διαζευκτικά σύμφωνα με το δίκαιο που επέλεξαν τα μέρη ή το δίκαιο της έδρας της διαιτησίας ή το δίκαιο που διέπει την ουσιαστική συμφωνία των μερών. Σε κάθε περί-
Δικηγόρος, LL.M, ΜΔΕ, MIEM, Legal Director, ELPEDISON AE
«Μία από τις πλέον σημαντικές πρόσφατες νομικές μεταρρυθμίσεις αποτελεί ο νέος Νόμος περί Διεθνούς Εμπορικής Διαιτησίας, του οποίου κεντρικός στόχος είναι η Ελλάδα να καταστεί ελκυστική ως προτιμώμενος τόπος διεξαγωγής διεθνών διαιτησιών. Προσωπικά χαιρετίζω τη στόχευση αυτή και έχω κατ’ επανάληψη τονίσει την αναγκαιότητα –ιδίως σε κρίσιμους γεωστρατηγικά τομείς, όπως η ενέργεια, όπου όμως αναφύονται και πάσης φύσεως νομικές διαφορές– η Ελλάδα, με το σύγχρονο νομικό της πλαίσιο και ως χώρα μέλος της ΕΕ, να επιδιωχθεί να καταστεί επιπρόσθετα και διεθνές κέντρο επίλυσης διαφορών μέσω διαιτησίας.
Συνολικά, η νέα μεταρρύθμιση
κινείται προς απολύτως θετική κατεύθυνση και ευελπιστώ να καταστεί εφικτή η μετατροπή της Ελλάδας σε πόλο έλξης σημαντικού αριθμού διεθνών διαιτησιών.»
Ενσωμάτωση του Πρότυπου Νόμου της Επιτροπής
Προϊστάμενος Τμήματος Διαιτησιών - Γραμματέας Διαιτητικού Δικαστηρίου Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών
«Γενικά θεωρούμε ότι, παρά τις όποιες μικρές αναπόφευκτες
αδυναμίες, ο νόμος αποτελεί δείκτη προς τη σωστή κατεύθυνση, για την προσέλκυση διεθνών διαιτησιών. Μένει να δείξει η πράξη το κατά πόσον αυτό θα συμβεί στο μέλλον.»
πτωση, όμως, η ανεπιφύλακτη συμμετοχή των μερών στη διαιτητική διαδικασία αποδεικνύει την κατάρτιση της συμφωνίας και θεραπεύει τυχόν ακυρότητες. Έτσι, ο γραπτός τύπος που απαιτείται κατά την κατάρτιση της συμφωνίας γίνεται σαφές ότι είναι αποδεικτικός και όχι συστατικός. Αναφορικά με τη δικαιοδοσία του διαιτητικού δικαστηρίου, αυτό έχει την εξουσία να αποφασίσει αν έχει δικαιοδοσία επί της συγκεκριμένης διαφοράς, ενώ σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο, στην περίπτωση που τα μέλη δεν έχουν επιλέξει κάποιο, το δικαστήριο εφαρμόζει το δίκαιο που υπαγορεύουν οι κανόνες σύγκρουσης
του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου.
Τέλος, σημαντικές είναι και οι ρυθμίσεις
για τη δικαιοδοσία των τακτικών δικαστηρίων, τα οποία ορίζεται ότι παραμένουν αρμόδια μόνο για ζητήματα που αφορούν τη διαδικασία της διαιτησίας, όπως ο διορισμός διαιτητών, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία των μερών, η συνδρομή στη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων, η λήψη προσωρινών μέτρων και η ακύρωση της διαιτητικής απόφασης.
Εκτός από την ενσωμάτωση του Πρότυπου Νόμου, με τον ν. 5016/2023 εισάγονται και άλλες καινοτόμες ρυθμίσεις που ακολουθούν τα
σύγχρονα διδάγματα της θεωρίας, έτσι ώστε το πλαίσιο των διεθνών διαιτησιών στη χώρα μας
να είναι εξελιγμένο και επομένως ελκυστικό προς τους επενδυτές. Οι καινοτομίες αφορούν κατά κύριο λόγο τις πολυμερείς διαιτησίες, τα προσωρινά μέτρα και την εκτέλεση των διαιτητικών αποφάσεων στην Ελλάδα.
Οι πολυμερείς διαιτησίες είναι ένα από τα βασικότερα ζητήματα που συνιστούν διεθνή πρωτοτυπία και εισάγονται για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη. Έτσι, παρέχεται η δυνατότητα κύριας παρέμβασης, όταν ο παρεμβαίνων διεκδικεί το αντικείμενο της διαφοράς, αλλά και πρόσθετης παρέμβασης, εφόσον ο παρεμβαίνων έχει έννομο συμφέρον στην επίλυση της διαφοράς. Η λογική της ρύθμισης είναι ότι το διαιτητικό δικαστήριο έχει την εξουσία υποκειμενικής διεύρυνσης της δίκης, έτσι ώστε να συμμετάσχουν όσοι δεσμεύονται από τη συμφωνία διαιτησίας και την απόφαση. Επιπλέον, ο νόμος προβλέπει και τη δυνατότητα αντικειμενικής σώρευσης, καθώς στην ίδια δίκη μπορεί να διαταχθεί από το διαιτητικό δικαστήριο, έπειτα από αίτηση ενός εκ των διαδίκων, η συνεκδίκαση και άλλων διαφορών που εκκρεμούν μεταξύ των μερών στο ίδιο ή σε άλλο δικαστήριο.
Περαιτέρω, ο νέος νόμος παρέχει στο διαιτητικό δικαστήριο την εξουσία να διατάζει με κάθε πρόσφορο μέσο ασφαλιστικά μέτρα που αφορούν είτε τη διασφάλιση των αποδείξεων είτε το αντικείμενο της διαφοράς και μάλιστα χωρίς να δεσμεύεται από τα αιτήματα των διαδίκων. Η διακριτική ευχέρεια του διαιτητικού δικαστηρίου να διατάσσει προσωρινά μέτρα, επιλέγοντας τα πλέον κατάλληλα, καθώς και να αναστέλλει ή να τροποποιεί ένα μέτρο είναι ευρεία. Φυσικά, δεσμεύεται από τις προϋποθέσεις χορήγησης των μέτρων, δηλαδή την ύπαρξη επείγουσας κατάστασης ή επικείμενου κινδύνου και τεκμήριο ύπαρξης ασφαλιστέου δικαιώματος, αλλά και από την αρχή της αναλογικότητας. Στην ίδια λογική, σε εξαιρετικά επείγουσες περιστάσεις το δικαστήριο μπορεί να προχωρή-
Άλλες διατάξεις για τη διεθνή εμπορική
Εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης των διαφορών, οι οποίοι έχουν ενταχθεί στην ελληνική έννομη τάξη, είναι ο συμβιβασμός, η διαμεσολάβη και η διαιτησία. Μολονότι έχουν γίνουν σημαντικές προσπάθειες ανάδειξης και προώθησης αυτών από τον Έλληνα νομοθέτη, δεν γνωρίζουν όλοι την ίδια αναγνώριση, με τη διαιτησία να θεωρείται σήμερα η αποτελεσματικότερη μέθοδος.
ατά τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, τα αντίδικα μέρη μπορούν, με δική τους πρωτοβουλία
και χωρίς την επέμβαση του δικαστηρίου, να λύσουν τη μεταξύ τους διαφορά συμβιβαστικά, προβαίνοντας σε διαπραγματεύσεις και καταλήγοντας σε ένα ιδιωτικό πρακτικό συμβιβασμού. Αντιθέτως, στην διαμεσολάβηση τα μέρη διαπραγματεύονται με τη βοήθεια ενός ανεξάρτητου τρίτου προσώπου, του διαμεσολαβητή, προκειμένου να βρεθεί μία κοινώς αποδεκτή λύση. Στην Ελλάδα, η διαμεσολάβηση είναι δυνατή σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις το αντικείμενο
των οποίων τα μέρη έχουν την εξουσία να διαθέτουν, κανόνας
ο οποίος ισχύει εν πολλοίς και στη διαιτησία. Με τον ν. 4640/2019 «Διαμεσολάβηση σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις - Περαιτέρω εναρμόνιση της Ελληνικής Νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/52/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 2008 και άλλες διατάξεις» κατέστη υποχρεωτική πριν από την προσφυγή στο δικαστήριο, η έγγραφη ενημέρωση των διάδικων μερών από τους πληρεξούσιους δικηγόρους τους για τη δυνατότητα
διαμεσολαβητικής διευθέτησης της διαφοράς ή μέρους αυτής, καθώς και για την υποχρέωση προσφυγής στην Υποχρεωτική
Αρχική Συνεδρία, όπου αυτή προβλέπεται. Τέλος, στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας προβλέπεται πλέον και η δικαστική μεσολάβηση κατά την οποία ως διαμεσολαβητής ενεργεί ένας εκ των δικαστών, οι οποίοι είναι διορισμένοι για τον σκοπό αυτό στα κατά τόπον αρμόδια Πρωτοδικεία. Η παρατήρηση της
δικαστηριακής πρακτικής δείχνει, ωστόσο, ότι σπανίως τα μέρη επιχειρούν τη συμβιβαστική επίλυση διαφορών, ενώ αντίστοιχα χαμηλά είναι τα ποσοστά επιτυχούς επίλυσης
αυτών μέσω της διαμεσολάβησης.
Αποτελεσματικότερη εκ των εναλλακτικών μορφών επίλυσης
ιδιωτικών διαφορών εμφανίζεται επομένως η διαιτησία, με
την οποία τα μέρη συμφωνούν ότι η επίλυση των μεταξύ τους
διαφορών θα γίνει από ιδιώτες (διαιτητές), διατηρώντας παράλληλα τη δυνατότητα να καθορίσουν από κοινού τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί. Στην Ελλάδα, η εσωτερική διαιτησία, ρυθμίζεται στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η δε διεθνής αρχικά από τον ν. 2735/1999, με τον οποίο
ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη ο Πρότυπος Νόμος της Επιτροπής του Ο.Η.Ε. για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL) του 1986 για τη διεθνή εμπορική διαιτησία και ήδη από τον όλως πρόσφατο ν. 5016/2023. Με τον ν. 5016/2023, εκσυγχρονίστηκε και ενισχύθηκε το θεσμικό πλαίσιο της διεθνούς εμπορικής διαιτησίας στην Ελλάδα με την εισαγωγή καινοτόμων διατάξεων, οι οποίες αφορούν - μεταξύ άλλωντη διεύρυνση του διαιτητεύσιμου των διαφορών, τον τρόπο διεξαγωγής πολυμερών διαιτησιών, τη διάσωση του κύρους της διαιτητικής συμφωνίας, καθώς και την αναβάθμιση του πλαισίου των εκδοθέντων από το διαιτητικό δικαστήριο ασφαλιστικών μέτρων και της αγωγής ακύρωσης κατά διαιτητικών αποφάσεων. Η ανάπτυξη του θεσμού της διαιτησίας επιτυγχάνεται και με τη λειτουργία των οργανισμών θεσμικής διαιτησίας, τόσο των διεθνών (π.χ. διαιτησίες των ICC, LCIA ιδιαίτερα διαδεδομένες στην Ελλάδα) όσο και των εθνικών (π.χ. μόνιμες διαιτησίες των Δικηγορικών Συλλόγων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, του Ε.Β.Ε.Α, ήδη και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαμεσολάβησης & Διαιτησίας), οι οποίοι αναλαμβάνουν τη διεξαγωγή και την επίβλεψη διαιτησιών που διεξάγονται κατά τους κανόνες τους. Τέλος, η σημαντική υπεροχή του θεσμού της διαιτησίας οφείλεται στην ευκολία αναγνώρισης και εκτέλεσης των διαιτητικών αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο την οποία παρέχει η Σύμβαση Νέας Υόρκης του 1958 περί αναγνωρίσεως και εκτελέσεως αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων, την οποία έχουν υπογράψει πάνω από 170 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
19 Vrana Str., 115 25 Athens, Greece
Τ: +30 210 3698700
E: calavros@calavros.gr
W: www.calavros.gr
εναλλακτικής
σει στην έκδοση προσωρινής διαταγής, μέχρι να
εκδοθεί η απόφαση για τα ασφαλιστικά μέτρα. Η
ακρόαση του διαδίκου κατά του οποίου στρέφε-
ται η προσωρινή διαταγή αποτελεί προϋπόθεση
έκδοσής της, εκτός αν κάτι τέτοιο θα έπληττε
την αποτελεσματικότητά της, οπότε γίνεται
ειδική ακρόαση στον καθ’ ου το αργότερο 24
ώρες μετά την έκδοση της προσωρινής διαταγής.
Οπωσδήποτε, πάντως, σύμφωνα και με τη διεθνή
πρακτική, η ισχύς των προσωρινών μέτρων είναι
παροδική και δεν προκαθορίζει την απόφαση του διαιτητικού δικαστηρίου επί της ουσιαστικής διαφοράς. Επιπλέον, ο υπέρ ου μπορεί να υποχρεωθεί σε αποζημίωση του καθ’ ου είτε εφόσον έχει παραβεί το καθήκον για καλόπιστη
διεξαγωγή της δίκης είτε λόγω ανυπαρξίας του
ασφαλιστέου δικαιώματος.
Τέλος, σημαντική είναι και η ρύθμιση που καθιερώνει τη Σύμβαση της Νέας Υόρκης του
1958 ως το γενικώς ισχύον νομοθετικό καθεστώς
για την αναγνώριση και εκτέλεση των αλλοδαπών διαιτητικών αποφάσεων στην Ελλάδα. Έτσι, ακόμα και στις περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στο πεδίο της Σύμβασης, οι διαιτητικές αποφάσεις αναγνωρίζονται με βάση αυτή. Ώστόσο, αν και ισχύει αυτή η γενική αρχή στην παράγραφο 1 του άρθρου 45, στις παραγράφους 2 και 3 του ίδιου άρθρου αναφέρεται η διαδικασία αναγνώρισης,
ήτοι η αίτηση στο αρμόδιο δικαστήριο με υποβολή της απόφασης. Έτσι, τα άρθρα 903 και 906
του ΚΠολΔ δεν έχουν πλέον ουσιαστική σημασία, οπότε σε εφαρμογή διατηρείται το άρθρο 905
ΚΠολΔ για το δικαστήριο που είναι αρμόδιο για
την κήρυξη της εκτελεστότητας της απόφασης.
Πάντως, παρά την ομοφωνία στην αγορά για
τη θετική κατεύθυνση, στην οποία κινείται ο νέος νόμος, έχουν αναφερθεί και ορισμένες αδυναμίες. Όπως αναφέρει ο Μάριος Ανδρικόπουλος, Legal Director, ELPEDISON AE: «Έναντι σημαντικών ρυθμίσεων, όπως η τυπική δυνατότητα υπαγωγής στη διαιτησία οποιουδήποτε ζητήματος, εκτός αν ρητά απαγορεύεται από το νόμο, επισημαίνω τη σχολιασθείσα εισαγωγή διευρυμένων λόγων ακύρωσης της διαιτητικής απόφασης. Είναι, φρονώ, σημαντικό να υπάρξει ισορροπία μεταξύ του πεδίου αγωγής ακύρωσης
και της διασφάλισης του χαρακτήρα της διαιτησίας ως μορφής ταχείας επίλυσης των διαφορών
σε πρώτο και τελευταίο βαθμό. Ο σεβασμός στην ιδιαιτερότητα και το αποτέλεσμα της διαιτησίας σίγουρα αποτελεί κριτήριο προσέλκυσης διεθνών διαιτησιών. Με επιφυλακτικότητα, ωστόσο, βλέπω την υπαγωγή της αγωγής ακύρωσης στη διαδικα-
σία περιουσιακών διαφορών (άρθρα 9 παρ. 2 & 43 παρ.3) – η οποία παραδοσιακά έχει συνδεθεί με τις εργατικές διαφορές. Εκτιμώ εν προκειμένω ότι η δημιουργία ειδικών τμημάτων στα Εφετεία θα είναι σημαντική.»
Ο ν. 5016/2023 άπτεται στο άρθρο 46 και του ζητήματος της ίδρυσης οργανισμών θεσμικής διαιτησίας, έτσι ώστε η διεθνής διαιτησία στη χώρα μας να μπορεί να λειτουργήσει σε ένα οργανωμένο από όλες τις απόψεις πλαίσιο. Οι ελάχιστες προϋποθέσεις που τίθενται για αυτούς τους οργανισμούς είναι η εταιρική τους μορφή (ανώνυμη εταιρεία με μετοχικό κεφάλαιο 100.000 ευρώ ή νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου), η ύπαρξη κανονισμού διαιτησίας και καταλόγου διαιτητών που απαρτίζεται από πρόσωπα εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας στη διεξαγωγή διαιτησιών.
Για την πλήρωση αυτών των προϋποθέσεων ασκείται υπηρεσιακός έλεγχος που προηγείται της δήλωσης ίδρυσης του οργανισμού στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Πέρα από την υποχρεωτική αναγγελία της έναρξης λειτουργίας στο Υπουργείο, θεσμοθετούνται και κριτήρια διαφάνειας στη λειτουργία των οργανισμών, αφού επιβάλλεται η ενημέρωση για κάθε μεταβολή των στοιχείων τους στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και οπωσδήποτε μία φορά τον χρόνο. Ο στόχος της σύννομης και αυστηρά καθορισμένης λειτουργίας των οργανισμών θεσμικής διαιτησίας εκπληρώνεται και με τον κατασταλτικό έλεγχο που μπορεί να ασκηθεί από τη διοίκηση, δεδομένου ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης μπορεί οποτεδήποτε να διενεργεί έλεγχο στους οργανισμούς που διατηρεί στο αρχείο του.
«Οι βελτιώσεις που επιφέρει ο νέος νόμος στο υπάρχον πλαίσιο αξιολογούνται μεν
θετικά, μένει δε να κριθεί αν τελικώς παρέχουν
επαρκές κίνητρο για την αλλαγή παγίων πρακτικών διεθνών ομίλων. Η συζήτηση μόλις ανοίγει.»
Αν και στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 46 διευκρινίζεται ότι οργανισμοί θεσμικής διαιτησίας που έχουν συσταθεί και λειτουργούν στην αλλοδαπή μπορούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους και στην Ελλάδα, είναι σαφές ότι οι προηγούμενες ρυθμίσεις αποσκοπούν
στη στροφή του ενδιαφέροντος στην εγχώρια αγορά, έτσι ώστε η Ελλάδα να αποτελέσει ελκυστικό προορισμό για τις ελληνόφωνες και μη διαιτησίες.
Όπως συνοψίζει ο Χρήστος Παναγόπουλος, Προϊστάμενος Τμήματος Διαιτησιών - Γραμματέας Διαιτητικού Δικαστηρίου Ε.Β.Ε.Α., «Κάνοντας ένα μεγάλο βήμα οριοθέτησης και σεβασμού της θεσμικής διαιτησίας, ο νέος νόμος διατηρεί ανέπαφους και λειτουργούντες εύρυθμα τους έως τώρα υπάρχοντες οργανισμούς θεσμικής διαιτησίας της χώρας, ενώ ταυτόχρονα θέτει αυστηρά
όρια για την ίδρυση νέων παροχών υπηρεσιών θεσμικής διαιτησίας. Με τον τρόπο αυτό ο νομοθέτης προσπαθεί να διασφαλίσει ότι τυχόν νέες παρουσίες στο πεδίο παροχής υπηρεσιών
θεσμικής διαιτησίας δεν θα στερούνται σοβαρότητας, ώστε να μπορέσουν να προσελκύσουν
διεθνείς διαιτησίες από την εξωχώρια αγορά.»
των επιχειρήσεων;
Το τελικό στοίχημα παραμένει. Θα καταφέρει το νέο, εκσυγχρονισμένο πλαίσιο για τη διεθνή
εμπορική διαιτησία να αλλάξει τις παγιωμένες
πρακτικές των επιχειρήσεων; Είναι δεδομένο ότι οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις και ειδικότερα οι πολυεθνικές και όσες δραστηριοποιούνται και σε χώρες εκτός Ελλάδας έχουν εδώ και χρόνια διαμορφώσει συγκεκριμένη διαδικασία που ακολουθούν, συχνά απαρεγκλίτως, για τη διαιτητική επίλυση των διαφορών τους.
Για παράδειγμα, όπως εξηγεί η Όλγα Παπαδόγιαννη, General Counsel Europe, Coca-Cola: «Στην Coca-Cola η διαιτητική επίλυση διαφορών συνιστά τον προτιμώμενο τρόπο επίλυσης αυτών. Το πλαίσιο κανόνων στο οποίο επιλέγει η εταιρία μέχρι σήμερα να υποβάλει τις διεθνείς εμπορικές διαφορές προς επίλυση
είναι κατά κύριο λόγο αυτό του International Chamber of Commerce.»
Η επιλογή διαφορετικών πλαισίων από αυτό του UNCITRAL έχει να κάνει με το πώς κάθε εταιρεία αξιολογεί τα πλεονεκτήματα κάθε πλαισίου με βάση τις δικές της ανάγκες και απαιτήσεις. «Η σημαντική διαφορά του πλαισίου του ICC σε σχέση με το ad hoc πλαίσιο UNCITRAL, που ακολουθεί ο ελληνικός νόμος, είναι ότι πρόκειται για ένα θεσμοθετημένο πλαίσιο που εποπτεύεται από το International Court of Arbitration και επικουρείται από τη Γραμματεία αυτού. Το πλεονέκτημα του μειωμένου κόστους που υπόσχεται το ad hoc πλαίσιο της UNCITRAL φαίνεται ότι αντισταθμίζεται πλήρως από τα οφέλη που παρέχει το ICC πλαίσιο, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται: 1) η ταχεία επίλυση των διαφωνιών των μερών από το International Court of Arbitration, 2) η δυνατότητα προσωρινής διαταγής από Διαιτητή “Εκτάκτου Ανάγκης” πριν από την υποβολή του φακέλου στον διαιτητή της υποθέσεως, 3) η έκδοση διαιτητικής αποφάσεως εντός 6 μηνών από την έναρξη της διαιτησίας και 4) η εκτενής νομολογία που βοηθά τα μέρη να μειώσουν την “ανασφάλεια” αναφορικά με τον τρόπο επίλυσης των ζητημάτων που υπάγονται σε δικαστική κρίση (π.χ. για την εγκυρότητα
και το εύρος των ρητρών διαιτησίας, κωλύματα και ασυμβίβαστα, αποδείξεις κλπ)», συνεχίζει η Ο. Παπαδόγιαννη.
Γίνεται, λοιπόν, σαφές ότι υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος, μέχρι όντως να μπορέσει η καινούρια νομοθεσία να αλλάξει το κλίμα και να καταστήσει την Ελλάδα διεθνές κέντρο επίλυσης διαφορών μέσω διαιτησίας. Οπωσδήποτε, είναι προς ευνοϊκή κατεύθυνση ότι υιοθετήθηκε ένα παγκοσμίως δοκιμασμένο πλαίσιο, ενώ παράλληλα εισήχθησαν και καινοτομίες, ώστε ο τελικός νόμος να καλύπτει τυχόν κενά του πλαισίου και να εντάσσεται ευκολότερα στην ελληνική και την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συνέχεια και η αποτίμηση της μεταρρύθμισης σε μερικά χρόνια. ■
Θα αλλάξει ο νέος νόμος τις πρακτικές
Όταν τον Δεκέμβριο του 2020 είχε ψηφιστεί ο νέος
πολεοδομικός νόμος, δεν ήταν λίγοι οι φορείς της αγοράς
που είχαν επισημάνει ότι πολλές από τις ρυθμίσεις
του θα ήταν δύσκολο και χρονοβόρο να εφαρμοστούν.
Με την περίοδο χάριτος για την εκτός σχεδίου δόμηση
να τελειώνει και την πίεση για την ολοκλήρωση του
πολεοδομικού σχεδιασμού να αυξάνεται, το επόμενο
διάστημα αναμένονται σημαντικές εξελίξεις που θα
επηρεάσουν βαθιά την αγορά του real estate στην Ελλάδα.
Της Αλεξιάννας Τσότσου
Oν. 4759/2020, ο οποίος ψηφίστηκε στα τέλη του 2020, είχε θέσει εξαρχής ως βασικό του στόχο τον εκσυγχρονισμό της πολεοδομικής και χωροταξικής νομοθεσίας, έτσι ώστε να τεθούν συγκεκριμένοι κανόνες αναφορικά με την εκτός σχεδίου δόμηση, να καταπολεμηθεί η αυθαίρετη δόμηση και να
εκπληρωθεί ένα αίτημα δεκαετιών στην Ελλάδα σχετικά με την
εκπόνηση πολεοδομικού σχεδιασμού.
Δυόμιση χρόνια μετά την έναρξη της ισχύος του, πολλά θέματα παραμένουν ακόμα ανοιχτά, άλλα βρίσκονται σε τροχιά
υλοποίησης, ενώ παράλληλα έχουν ανακύψει και νέα θέματα που
δυσκολεύουν την επίτευξη των παραπάνω στόχων.
Η ρύθμιση του ν. 4759/2020 άλλαζε πολλά στην εκτός σχεδίου
δόμηση στις περιοχές όπου δεν υφίσταται πολεοδομικός
σχεδιασμός, οι οποίες τότε ανέρχονταν περίπου στο 80% της
επικράτειας. Έτσι, κατήργησε τις παρεκκλίσεις αρτιότητας
για οικόπεδα κάτω των 4 στρεμμάτων, κάτι που σημαίνει ότι
έπαψε να υπάρχει η δυνατότητα οικοδόμησης σε οικόπεδα 750, 1.200 και 2.000 τ.μ., όπως επιτρεπόταν παλαιότερα. Επιπλέον, μειώθηκε ο συντελεστής δόμησης κατά 10%, οπότε πρακτικά
ένα οικόπεδο 4 στρεμμάτων πλέον μπορεί να χτίσει 180 τ.μ.
και όχι 200 τ.μ.
Με δεδομένο ότι η μείωση ήταν σημαντική αλλά και ότι -το βασικότερο- σύμφωνα με τη νέα ρύθμιση πλέον δεν μπορεί να
χτίσει ένα μη άρτιο οικόπεδο κάτω των 4 στρεμμάτων, εκτός
αν η αρτιότητα χάθηκε χωρίς υπαιτιότητα του ιδιοκτήτη,
δόθηκε μεταβατική περίοδος δύο ετών για την εφαρμογή της νομοθετικής ρύθμισης. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής οι ιδιοκτήτες οικοπέδων εκτός σχεδίου κάτω των 4 στρεμμάτων
μπορούσαν να προχωρήσουν στην έκδοση οικοδομικής άδειας
με παρεκκλίσεις αρτιότητας, η οποία θα είχε ισχύ τεσσάρων
ετών, ενώ στα δύο έτη δεν περιλαμβανόταν ο χρόνος για την
έκδοση αδειών του δασαρχείου ή της αρχαιολογικής υπηρεσίας.
«Η απόφαση του ΣτΕ έχει, κατά την άποψή μου, σημαντική επίπτωση, καθώς θα πρέπει
πλέον η πολιτεία για λόγους ασφάλειας
δικαίου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά και με
σεβασμό στο περιβάλλον την εκτός σχεδίου δόμηση, λαμβάνοντας
υπόψη τις πάγιες θέσεις του ακυρωτικού δικαστηρίου
στα θέματα περιβάλλοντος, αλλά σταθμίζοντας ταυτόχρονα
και το γενικότερο συμφέρον της χώρας για αναπτυξιακά έργα»
Έτσι, πρακτικά πλέον μπορούν να
χτίσουν σε εκτός σχεδίου περιοχές σε
οικόπεδα κάτω των 4 στρεμμάτων μόνο όσοι
ιδιοκτήτες είχαν μέχρι τις 9 Δεκεμβρίου
2022 εκδώσει οικοδομική άδεια, προέγκριση
οικοδομικής άδειας ή είχαν υποβάλει αίτηση
για προέγκριση οικοδομικής άδειας ή για
βεβαίωση όρων δόμησης.
Το θέμα, πάντως, της εκτός σχεδίου δόμησης αντί να απλοποιείται, φαίνεται
ότι περιπλέκεται, ειδικά μετά την Απόφαση
176/2023 της Ολομέλειας του Συμβουλίου
της Επικρατείας, η οποία έχει προκαλέσει μεγάλες συζητήσεις. Η απόφαση αφορούσε την
ανάκληση από το Εφετείο Πειραιά οικοδομικής
άδειας σε οικόπεδο εκτός σχεδίου στην
Πάτμο. Ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου το είχε
αγοράσει το 2015 με οικοδομική άδεια που
ακόμα δεν είχε υλοποιηθεί, οπότε για την
ανάκληση της άδειας το 2018 επικαλέστηκε
στο ΣτΕ τα άρθρα του Συντάγματος και
της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που προστατεύουν το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.
Ώ στόσο, το ΣτΕ συντάχθηκε με την
απόφαση του Εφετείου και δεν ακύρωσε την
ανάκληση της οικοδομικής άδειας, καθώς, όπως επεσήμανε, για την εκτός σχεδίου
δόμηση δεν απαιτείται μόνο η αρτιότητα
4 στρεμμάτων στο οικόπεδο, αλλά και
-σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα της 24/31-5-1985- και το πρόσωπο 25 μέτρων σε κοινόχρηστο δρόμο, νομίμως υφιστάμενο και μη προκύψαντα από ιδιωτική βούληση. Μάλιστα, το Στε υπογράμμισε ότι αυτός ο περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης δικαιολογείται, σύμφωνα με τη νομολογία, από λόγους δημοσίου συμφέροντος, ώστε να διαφυλάσσεται ο χαρακτήρας των εκτός
σχεδίου περιοχών και να μη δημιουργούνται διάσπαρτοι οικισμοί χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό. Έτσι, η ασφάλεια δικαίου, την οποία επικαλέστηκε ο αγοραστής του οικοπέδου καθώς είχε αγοράσει το οικόπεδο με οικοδομική άδεια σε ισχύ, απορρίφθηκε ως ισχυρισμός, δεδομένου ότι οι κανόνες για τις προϋποθέσεις εκτός σχεδίου δόμησης είναι γνωστοί στους επιμελείς αγοραστές ήδη από το 1985.
Το πρόβλημα με την εν λόγω απόφαση είναι ότι πολύ συχνά οι πολεοδομικές αρχές παρέκαμπταν τον κανόνα για το πρόσωπο 25
μέτρων σε κοινόχρηστο δρόμο και αρκούνταν
στην εξασφαλισμένη πρόσβαση σε κοινόχρηστο
δρόμο. Κατά συνέπεια, αυτή τη στιγμή
τίθενται εν αμφιβόλω πολλές οικοδομικές
άδειες που εκδόθηκαν με αυτό το σκεπτικό, πολλές εκ των οποίων αφορούν σημαντικές επενδύσεις, ενώ η ασάφεια επιτείνεται
και λόγω του ότι δεν είναι κάπου επαρκώς καθορισμένο τι νοείται ως κοινόχρηστος δρόμος.
Βεβαίως, δεν πρόκειται για ένα καινοφανές πρόβλημα που αναδείχθηκε με την απόφαση του ΣτΕ. Αντιθέτως, είναι ένα χρονίζον πρόβλημα, το οποίο γνώριζε καλά το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και γι’ αυτό το λόγο με την Υπουργική Απόφαση ΦΕΚ 2671/Β/31-5-2022 καθόρισε τις τεχνικές προδιαγραφές, τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις για τη σύνταξη των μελετών καταγραφής του υπάρχοντος οδικού δικτύου της χώρας. Έτσι, θα αποσαφηνιστεί το ποιοι είναι κοινόχρηστοι δρόμοι και επομένως ποια οικόπεδα εκτός σχεδίου μπορούν να εκδώσουν οικοδομική άδεια.
Αν και πρόκειται για μία παρέμβαση που θα δώσει τέλος στις εν λόγω ασάφειες, εντούτοις, λόγω του ότι πρόκειται για μια χρονοβόρα διαδικασία, δεν μειώνει τον έντονο προβληματισμό που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην αγορά για την πιθανή αναστολή έκδοσης χιλιάδων οικοδομικών αδειών λόγω της πρόσφατης απόφασης του ΣτΕ.
Η εκπόνηση πολεοδομικού σχεδίου για όλη την χώρα ήταν ένα πάγιο αίτημα ετών, το οποίο καθυστερούσε λόγω της μεγάλης
πολυπλοκότητας του εγχειρήματος. Σήμερα, η Ελλάδα καλύπτεται από Τοπικά Πολεοδομικά
Σχέδια μόνο στο 20% της επικράτειάς της, μια κατάσταση στην οποία επιχείρησε να θέσει
τέλος ο νέος νόμος. Το πλάνο που αναφερόταν
στον ν. 4759/2020 είναι ότι όλη η Ελλάδα
θα έχει Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια μέχρι το 2028, ενώ δόθηκε βαρύτητα στις νησιωτικές
και κυρίως στις τουριστικές περιοχές της
χώρας, ώστε σε αυτές η διαδικασία να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2023.
Η εκπόνηση πολεοδομικού σχεδιασμού θα επηρεάσει άμεσα και την εκτός σχεδίου δόμηση, καθώς οι όροι, υπό τους οποίους αυτή θα επιτρέπεται σε άρτια οικόπεδα άνω των 4 στρεμμάτων, θα ορίζεται από τα κατά τόπους πολεοδομικά σχέδια. Στόχος είναι προφανώς να εξαλειφθεί η άναρχη δόμηση σε όλη την επικράτεια.
Πρόκειται για ένα χρονοβόρο έργο, το οποίο είναι αμφίβολο αν θα μπορέσει να ολοκληρωθεί στο συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) έχει ήδη προκηρύξει το 70% των μελετών Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων, ενώ το 100% αναμένεται να έχει προχωρήσει στη σύναψη σύμβασης έως το τέλος του έτους.
Η μεταφορά συντελεστή δόμησης είναι ένα εργαλείο που φιλοδοξεί να τονώσει
δόμησης και αυθαίρετη
δόμηση
την οικοδομική
δραστηριότητα στη χώρα, όμως δεν είναι απίθανο σενάριο και η
χρήση του ως μηχανισμού νομιμοποίησης
των αυθαιρέτων. Ο τρόπος υλοποίησής του
που προβλέφθηκε στον ν. 4759/2020 είναι η
Ψηφιακή Τράπεζα Γης, η οποία θα επιτρέπει
την αποδοχή και προσφορά συντελεστή
δόμησης ψηφιακά, γρήγορα και απρόσωπα.
Έτσι, θα καταστεί εφικτό να αξιοποιήσουν
τον συντελεστή δόμησης ιδιοκτήτες ακινήτων
που για διάφορους λόγους (π.χ. το κτίριό
τους έχει κριθεί διατηρητέο) δεν μπορούν
να τον χρησιμοποιήσουν για την οικοδόμηση
επιπλέον ορόφων.
Η εν λόγω ρύθμιση στοχεύει στην
εξισορρόπηση ανάμεσα αφενός στην
πολιτιστική κληρονομιά, με τη διατήρηση
του ισχύοντος καθεστώτος στον συντελεστή
δόμησης των διατηρητέων κτιρίων, και
αφετέρου στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας όσων
έχουν εμπράγματα δικαιώματα σε διατηρητέα
ακίνητα, οι οποίοι έως τώρα επιβαρύνονταν με δυσανάλογους περιορισμούς. Η ανάπτυξη
και λειτουργία του πληροφοριακού
συστήματος της Ψηφιακής Τράπεζας Γης έχει ανατεθεί στο Τεχνικό Επιμελητήριο
Ελλάδας.
Βέβαια, το στοίχημα με τη μεταφορά συντελεστή δόμησης δεν είναι η υλοποίηση και διαχείριση του πληροφοριακού
συστήματος, αλλά ο λεπτομερής προσδιορισμός των προϋποθέσεων για τη χωροθέτηση των Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή
(ΖΥΣ), ώστε η μεταφορά συντελεστή δόμησης
να μην γίνεται άναρχα, αλλά μόνο σε
συγκεκριμένες περιοχές και με ξεκάθαρους
κανόνες. Η απόφαση (ΦΕΚ 3544, τεύχος Β΄)
του υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας
καθόρισε τις τεχνικές προδιαγραφές
εκπόνησης των μελετών για τον καθορισμό
Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή Δόμησης, με
ρητή πρόβλεψη ότι για τον καθορισμό μιας
περιοχής ως ΖΥΣ θα πρέπει να εξετάζεται
ο ισχύων και υπό έγκριση πολεοδομικός
σχεδιασμός, καθώς και τα ρυμοτομικά σχέδια με τους όρους δόμησης, τις επιτρεπόμενες χρήσεις, τους κοινόχρηστους χώρους και τα όρια των οικισμών.
Με βάση τα παραπάνω, θα εξεταστεί κατά προτεραιότητα ο καθορισμός ως ΖΥΣ περιοχών με τα εξής χαρακτηριστικά:
• Επιτρέπονται και επικρατούν σε αυτές χρήσεις εμπορίου, διοίκησης, γραφείων
και άλλων χρήσεων πέραν της κατοικίας.
• Αποτελούν περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων.
• Είναι περιοχές οι οποίες από θεσμοθετημένο σχεδιασμό ή στο πλαίσιο του υπό εκπόνηση πολεοδομικού σχεδιασμού αναμένεται να πολεοδομηθούν.
• Είναι περιοχές αμιγούς κατοικίας, με χαμηλό συντελεστή δόμησης και μεγάλη αρτιότητα (και κατά συνέπεια με πολύ χαμηλή πυκνότητα), εφόσον ο αυξημένος συντελεστής δόμησης δεν υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
• Αποτελούν περιοχές ανάπλασης.
Πέρα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, βαρύνουσας σημασίας είναι η αξιολόγηση των υποδομών κάθε περιοχής, αλλά και της εξυπηρέτησής της από Μέσα Μαζικής Μεταφοράς
και της πρόσβασής της μέσω του οδικού δικτύου. Η λογική είναι ότι η περιοχή που θα υποδεχτεί συντελεστή δόμησης θα πρέπει να μπορεί να υποστηρίξει την αύξηση του
πληθυσμού και των δραστηριοτήτων που θα προκύψουν από αυτή τη μεταφορά.
Θα έχει, πάντως, ενδιαφέρον να δούμε εν τοις πράγμασι αν και πώς θα επηρεάσει η μεταφορά συντελεστή δόμησης την αυθαίρετη δόμηση, δεδομένου ότι ο ν. 4759/2020, αν και έδωσε δυνατότητα τακτοποίησης μέσω της ταυτότητας κτιρίου στις κατηγορίες αυθαιρέτων 1 έως 4, για τις μεγάλες πολεοδομικές παραβάσεις της κατηγορίας 5 δεν δόθηκε κάποιο δικαίωμα τακτοποίησης. ■
Tο στοίχημα με τη μεταφορά συντελεστή
> Θεωρείτε ότι ο πολεοδομικός νόμος 4759/2020 βοήθησε την αγορά του real estate στη χώρα; Ποια είναι τα προβλήματα που έχουν ανακύψει ως τώρα;
Από τους βασικούς άξονες και στρατηγική επιδίωξη κατά τη νομοθέτηση
του Ν. 4759/2020 ήταν και η ενίσχυση των επενδύσεων στον τομέα
της αγοράς ακινήτων στην Ελλάδα. Ειδικότερα, με το Κεφάλαιο Α’
(Απλούστευση, επιτάχυνση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας του
συστήματος χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού) επιχειρείται
αντιμετώπιση των προβλημάτων ασάφειας και ανασφάλειας δικαίου ως προς τα όρια των οικισμών και τη μεταφορά συντελεστή δόμησης που ήταν εμπόδιο στην αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας, ενώ με τα Κεφάλαια Β’ (Διατάξεις για τη θαλάσσια χωροταξία), Γ’ (Ρυθμίσεις για την εκτός σχεδίου δόμηση και τους οργανωμένους υποδοχείς) και Δ’ (Απλούστευση και βελτίωση του συστήματος χρήσεων γης) ρυθμίζονται ζητήματα που αφορούν σε διάφορες κατηγορίες ακινήτων μεγάλου επενδυτικού ενδιαφέροντος.
Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα αναφέρω το άρθρο 33 παρ. 3 περίπτωση θ) ως τροποποιήθηκε και ισχύει, για τους όρους δόμησης σε εγκαταστάσεις εφοδιαστικής αλυσίδας, έναν κλάδο της αγοράς ακινήτων με τεράστιο ενδιαφέρον για Έλληνες και αλλοδαπούς θεσμικούς επενδυτές. Με τις νέες διατάξεις επετράπη η κατασκευή σύγχρονων κέντρων αποθήκευσης και διανομής που πληρούν τις απαραίτητες
προδιαγραφές των αλλοδαπών πολυεθνικών 3PLPs και δόθηκε τεράστια
ώθηση στις σχετικές επενδύσεις των ακινήτων αυτών.
Ως προς τα προβλήματα του νόμου, αυτά εντοπίζονται στον πρόχειρο
σχεδιασμό κάποιων διατάξεων που αντιμετωπίζονται με αλλεπάλληλες
τροποποιήσεις του νόμου καθώς μέχρι σήμερα έχουν προστεθεί νέες και τροποποιηθεί υφιστάμενες με πάνω από δέκα μεταγενέστερα νομοθετήματα με πιο πρόσφατο τον Ν. 5037/2023.
Head of Legal & Compliance Officer, Trastor Α.Ε.Ε. Ακίνητης Περιουσίας
Ο Ν. 4759/2020 αποτέλεσε ένα σημαντικό σημείο αναφοράς στην ιστορία της ακίνητης περιουσίας στην Ελλάδα. Περιέχει πλειάδα
διατάξεων, αλλά αυτές που άγγιξαν τους περισσότερους πολίτες ήταν όσες αναφέρονται στην εκτός σχεδίου δόμηση. Η κατάργηση της οικοδομησιμότητος κατά παρέκκλιση οικοπέδων περιόρισε σημαντικότατα
το πλήθος των επιλογών, ιδιαιτέρως στην περιφέρεια, αλλά και τους τουριστικούς προορισμούς. Μια καταρχήν λογική και ευπρόσδεκτη ιδέα για να περιοριστεί η άναρχη δόμηση, στην πράξη φαίνεται να δημιουργεί σημαντικότατες δυσκολίες. Μαζί με τις προηγούμενες, σχεδόν σουρεαλιστικές εντάξεις εκτεταμένων περιοχών σε δασικούς χάρτες χωρίς πραγματικό λόγο, τα ζητήματα που προκλήθηκαν στη μικρή
και μεσαία ιδιοκτησία οδηγούν σε δραματική απαξίωση περιουσιών.
Οι αλλαγές ήρθαν σε μια περίοδο όπου η ανάπτυξη ακινήτων ξεκίνησε
και πάλι και επιτείνουν την ανοδική κίνηση των τιμών: όλο και περισσότεροι πολίτες θέλουν να χτίσουν σε δραστικά μειωμένα σε αριθμό υποψήφια οικόπεδα. Αφενός η περίοδος χάριτος που δόθηκε για να εκδοθούν κατά παρέκκλιση άδειες ήταν μικρή, μόλις διετής -και
μάλιστα εν μέσω πανδημίας-, αφετέρου το υποσχεθέν αντάλλαγμα της
εντάξεως ευρύτερων περιοχών στο σχέδιο πόλεως είναι αδύνατο να
υλοποιηθεί από τον υπάρχοντα κρατικό μηχανισμό.
Dipl. Ing. Agr., MSc (DIC), PhD, Αντιπρόεδρος της Ομοσπονδίας Μεσιτών Ελλάδος
Πολυχρονόπουλος
Με την αλματώδη πρόοδο της ψηφιοποίησης που εξελίχθηκε από το 2020, ήρθαν στο φως σημαντικές παθογένειες της ενιαίας αγοράς ως προς το επίπεδο κυβερνοασφάλειας. Η θέσπιση ενός ολοκληρωμένου και αποτελεσματικού νομοθετικού πλαισίου είναι επί του παρόντος σε διαδικασία διαμόρφωσης
και υλοποίησης, με τα βήματα να είναι σημαντικά, αλλά και έναν αγώνα δρόμου
να συντελείται όσο ο καιρός περνάει.
Της Αλεξιάννας Τσότσου
Η κυβερνοασφάλεια στο επίκεντρο:
Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην ΕΕ
που αλλάζει τα δεδομένα
συζήτηση για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο
γίνεται ολοένα εντονότερη, μιας και πλέον
οι κυβερνοεπιθέσεις είναι τόσο στοχευμένες
και ισχυρές που μπορούν να εξαπλωθούν από χώρα
σε χώρα μέσα σε λίγα λεπτά. Συνεπώς, το ζητού-
μενο στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά είναι το πώς θα
αυξηθεί το επίπεδο κυβερνοασφάλειας στα προϊόντα
και τις υπηρεσίες, όταν μάλιστα έχει διαπιστωθεί
ότι το κόστος των ευπαθειών βαρύνει κυρίως τους
χρήστες και τους τελικούς καταναλωτές, ενώ οι κατασκευαστές συχνά καθυστερούν να επενδύσουν στον ασφαλή σχεδιασμό και να παρέχουν ενημερώσεις ασφαλείας. Παράλληλα, τόσο οι επιχειρήσεις όσο και οι καταναλωτές δεν έχουν πάντα τις απαιτούμενες πληροφορίες για την επιλογή ασφαλών προϊόντων ούτε και τη ρύθμισή τους, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις κυβερνοασφάλειας.
Υπό αυτό το πρίσμα, γίνεται σαφέστατη η ανάγκη για ένα επικαιροποιημένο νομοθετικό πλαίσιο, το
οποίο θα καλύπτει τόσο τα προϊόντα όσο και τις υπηρεσίες με υποχρεωτικά μέτρα ασφαλείας αλλά και συγκεκριμένες υποχρεώσεις αναφοράς, με στόχο την αύξηση της κυβερνοανθεκτικότητας στην εσωτερική
αγορά. Η βάση του πλαισίου αυτού είναι η πρόσφατη
Οδηγία NIS 2, η οποία συμπληρώνεται με την πάροδο του χρόνου και με άλλα σημαντικά νομοθετήματα, με κυριότερη την Πράξη για την κυβερνοανθεκτικότητα
που δημοσιεύθηκε πρόσφατα.
Η Οδηγία NIS 2 (Οδηγία 2022/2555) είναι η
κυριότερη σε ισχύ ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, καθώς παρέχει νομικά
μέτρα για την ενίσχυση του συνολικού επιπέδου ασφάλειας στον κυβερνοχώρο στην ΕΕ. Οι πρώτοι κανόνες για την κυβερνοασφάλεια είχαν τεθεί σε ισχύ το 2016, οπότε κρίθηκε σκόπιμο να επικαιροποιηθούν, ώστε να συμβαδίζουν με την αυξημένη ψηφιοποίηση και το εξελισσόμενο τοπίο απειλών για την κυβερνοασφάλεια. Πρακτικά, η Οδηγία NIS
2 συμπληρώνει και καλύπτει τα κενά της Οδηγίας NIS 1, η οποία δεν ήταν πλέον επαρκής, δεδομένης της εντεινόμενης διασύνδεσης, της διαπιστωμένης ανεπαρκούς ανθεκτικότητας των επιχειρήσεων εντός ΕΕ και της έλλειψης κοινού πλαισίου αντιμετώπισης των κρίσεων.
Η Οδηγία NIS 2, η οποία θα πρέπει να έχει ενσωματωθεί στην εσωτερική νομοθεσία των κρατών-μελών μέχρι τις 17 Οκτωβρίου 2024, στοχεύει στην ενίσχυση του συνολικού επιπέδου ασφάλειας στον κυβερνοχώρο στην ΕΕ, διασφαλίζοντας την ετοιμότητα των κρατών μελών, απαιτώντας από αυτά να είναι κατάλληλα εξοπλισμένα, τη συνεργασία μεταξύ τους
και τη γενικότερη κουλτούρα ασφάλειας σε όλους τους τομείς που είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία και την κοινωνία.
NIS 1 και NIS 2
Η Oδηγία NIS 2 βασίζεται στους 3 κύριους πυλώνες που αποτέλεσαν τον κορμό της Οδηγίας NIS 1. Συγκεκριμένα, με βάση τη στρατηγική της NIS 1 για την ασφάλεια των συστημάτων δικτύων και πληροφοριών, προκειμένου να επιτευχθεί υψηλό επίπεδο ετοιμότητας των κρατών-μελών, η Οδηγία NIS 2 απαιτεί από τα κράτη-μέλη να υιοθετήσουν εθνική στρατηγική για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται επίσης να ορίσουν ομάδες αντιμετώπισης περιστατικών ασφάλειας υπολογιστών (CSIRT), οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον χειρισμό κινδύνων και περιστατικών, μια αρμόδια εθνική αρχή για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και ένα ενιαίο σημείο επαφής, το οποίο θα ασκεί καθήκοντα συνδέσμου για τη διασφάλιση της διασυνοριακής συνεργασίας μεταξύ των αρχών του κράτους-μέλους με τις αρμόδιες αρχές άλλων κρατών-μελών και, κατά περίπτωση, με την Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών (ENISA).
Η Οδηγία NIS 2 συνεχίζει επίσης το πλαίσιο της NIS 1, με το οποίο ιδρύεται η ομάδα συνεργασίας NIS για την υποστήριξη και τη διευκόλυνση της στρατηγικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών, καθώς και το δίκτυο CSIRTs, το οποίο προωθεί την ταχεία και αποτελεσματική επιχειρησιακή συνεργασία μεταξύ των εθνικών CSIRTs.
Ώστόσο, η Οδηγία NIS 2 διευρύνει σημαντικά το πεδίο εφαρμογής των μέτρων. Έτσι, ενώ η Οδηγία NIS 1 απαιτούσε τη λήψη μέτρων κυβερνοασφάλειας σε επτά τομείς και συγκεκριμένα στην ενέργεια, στις μεταφορές, στις τραπεζικές υπηρεσίες, στις
υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών, στο πόσιμο νερό, στην υγειονομική περίθαλψη και στις ψηφιακές υποδομές, η Οδηγία NIS 2 διευρύνει το πεδίο
εφαρμογής με την προσθήκη νέων τομέων με βάση
τον βαθμό ψηφιοποίησης και διασύνδεσής τους και
το πόσο κρίσιμοι είναι για την οικονομία και
την κοινωνία, με την εισαγωγή ενός σαφούς κανόνα
για το κατώτατο όριο μεγέθους - που σημαίνει ότι
όλες οι μεσαίου και μεγάλου μεγέθους εταιρείες
σε επιλεγμένους τομείς θα περιλαμβάνονται στο
πεδίο εφαρμογής. Ταυτόχρονα, αφήνει στα κράτη-μέλη
διακριτική ευχέρεια για τον εντοπισμό μικρότερων
οντοτήτων με υψηλό προφίλ κινδύνου ασφάλειας που θα πρέπει επίσης να καλύπτονται από τις υποχρεώσεις της νέας Οδηγίας.
σημεία της NIS 2
Η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των μέτρων ασφαλείας είναι ένα από τα βασικότερα σημεία της Οδηγίας NIS 2 όσον αφορά στην αντιμετώπιση των ελλείψεων της προϋφιστάμενης Οδηγίας. Πέρα, όμως, από αυτή την επικαιροποίηση, αξιοσημείωτες είναι και άλλες διατάξεις που στόχο έχουν την προσαρμογή του νομικού πλαισίου στις τρέχουσες ανάγκες. Σε αυτό το πλαίσιο, η Οδηγία ενισχύει και εξορθολογίζει τις απαιτήσεις ασφάλειας και υποβολής εκθέσεων για τις εταιρείες, επιβάλλοντας μια προσέγγιση διαχείρισης κινδύνου, η οποία προβλέπει έναν ελάχιστο κατάλογο βασικών στοιχείων ασφάλειας που πρέπει να εφαρμόζονται, ενώ παράλληλα εισάγει ακριβέστερες διατάξεις σχετικά με τη διαδικασία αναφοράς περιστατικών, το περιεχόμενο των αναφορών και τα χρονοδιαγράμματα.
Επιπλέον, η NIS 2 άπτεται του ζητήματος της ασφάλειας των αλυσίδων εφοδιασμού και των σχέσεων με τους προμηθευτές, απαιτώντας από τις μεμονωμένες εταιρείες να αντιμετωπίζουν τους κινδύνους κυβερνοασφάλειας στις αλυσίδες εφοδιασμού και στις σχέσεις με τους προμηθευτές. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Οδηγία ενισχύει την κυβερνοασφάλεια της αλυσίδας εφοδιασμού για βασικές τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών. Τα κράτη-μέλη, σε συνεργασία με την Επιτροπή και τον ENISA, μπορούν να διενεργούν συντονισμένες αξιολογήσεις κινδύνων ασφαλείας για κρίσιμες αλυσίδες εφοδιασμού, με βάση την επιτυχή προσέγγιση που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο της σύστασης της Επιτροπής για την κυβερνοασφάλεια των δικτύων 5G. Ενισχύει, επίσης, τον ρόλο της ομάδας συνεργασίας στη διαμόρφωση στρατηγικών αποφάσεων πολιτικής, δίνοντας έμφαση στην ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία μεταξύ των αρχών των κρατών-μελών. Ώς προς την επιχειρησιακή συνεργασία στο πλαίσιο του δικτύου CSIRT, ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέσπιση του ευρωπαϊκού δικτύου οργανισμών
διασύνδεσης για την αντιμετώπιση κρίσεων στον κυβερνοχώρο (EU-CyCLONe) με στόχο την υποστήριξη της συντονισμένης διαχείρισης περιστατικών και κρίσεων μεγάλης κλίμακας στον κυβερνοχώρο.
Ώς προς την ενίσχυση και τον εξορθολογισμό των απαιτήσεων ασφαλείας και αναφοράς των συμβάντων, η Οδηγία NIS 2 στοχεύει στην ενιαία εφαρμογή τους, έτσι ώστε να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος για τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε περισσότερες χώρες. Για το λόγο αυτό, περιλαμβάνει έναν κατάλογο 10 βασικών στοιχείων που όλες οι εταιρείες πρέπει να εφαρμόζουν στο πλαίσιο των μέτρων που λαμβάνουν, συμπεριλαμβανομένου του χειρισμού περιστατικών, της ασφάλειας της αλυσίδας εφοδιασμού, του χειρισμού και της αποκάλυψης ευπαθειών, της χρήσης κρυπτογραφίας και, κατά περίπτωση, της κρυπτογράφησης.
Σχετικά με την αναφορά περιστατικών, για να βρεθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ της ανάγκης για ταχεία αναφορά, προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανή εξάπλωση των επιθέσεων, και της ανάγκης για εμπεριστατωμένη αναφορά, προκειμένου να αντληθούν πολύτιμα διδάγματα, προβλέπεται μια προσέγγιση πολλαπλών σταδίων. Οι θιγόμενες εταιρείες έχουν στη διάθεσή τους 24 ώρες από τη στιγμή που αντιλαμβάνονται για πρώτη φορά ένα περιστατικό, για να υποβάλουν έγκαιρη προειδοποίηση στην CSIRT ή στην αρμόδια εθνική αρχή, η οποία θα τους επιτρέπει επίσης να ζητήσουν βοήθεια (καθοδήγηση ή επιχειρησιακές συμβουλές για την εφαρμογή πιθανών μέτρων μετριασμού), εφόσον το ζητήσουν. Η έγκαιρη προειδοποίηση θα πρέπει να ακολουθείται από κοινοποίηση του συμβάντος εντός 72 ωρών από τη στιγμή που θα λάβουν γνώση του συμβάντος και από τελική έκθεση το αργότερο ένα μήνα μετά το συμβάν. Στο επίπεδο των κυρώσεων, η Οδηγία φιλοδοξεί να λύσει το πρόβλημα της απροθυμίας που παρατηρείται στα κράτη-μέλη να επιβάλλουν κυρώσεις σε οντότητες που δεν λαμβάνουν μέτρα ασφαλείας ή δεν
αναφέρουν περιστατικά. Προκειμένου να καταστεί αποτελεσματική η επιβολή, η νέα Οδηγία θεσπίζει ένα συνεκτικό πλαίσιο κυρώσεων σε ολόκληρη την ΕΕ. Ώς εκ τούτου, θεσπίζει έναν ελάχιστο κατάλογο διοικητικών κυρώσεων για την παράβαση των υποχρεώσεων διαχείρισης κινδύνων στον κυβερνοχώρο, οι οποίες περιλαμβάνουν δεσμευτικές οδηγίες, εντολή εφαρμογής των συστάσεων ελέγχου ασφάλειας, εντολή συμμόρφωσης των μέτρων ασφάλειας με τις απαιτήσεις των αρμόδιων εθνικών αρχών και διοικητικά πρόστιμα.
Για τα διοικητικά πρόστιμα, η νέα Οδηγία κάνει διάκριση μεταξύ βασικών και σημαντικών οντοτήτων.
Όσον αφορά στις ουσιώδεις οντότητες, απαιτεί από τα κράτη-μέλη να προβλέπουν ένα ορισμένο επίπεδο
διοικητικών προστίμων, και συγκεκριμένα ανώτατο όριο τουλάχιστον 10.000.000 ευρώ ή 2% του συνολικού παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών του προηγούμενου οικονομικού έτους, ανάλογα με το ποιο είναι υψηλότερο. Όσον αφορά στις σημαντικές
οντότητες, η NIS 2 απαιτεί από τα κράτη-μέλη να προβλέπουν μέγιστο πρόστιμο τουλάχιστον 7.000.000
ευρώ ή τουλάχιστον 1,4% του συνολικού παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών του προηγούμενου οικονομικού έτους, ανάλογα με το ποιο είναι υψηλότερο.
Επιπλέον, προκειμένου να διασφαλιστεί η πραγματική ευθύνη για τα μέτρα κυβερνοασφάλειας σε οργανωτικό επίπεδο, η NIS 2 εισάγει διατάξεις σχετικά με την ευθύνη των φυσικών προσώπων που κατέχουν ανώτερες διοικητικές θέσεις στις οντότητες που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της.
Η Οδηγία 2022/2557 για την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων (CER), η οποία αντικαθιστά την Οδηγία 2008/114 για τις ευρωπαϊκές υποδομές ζωτικής σημασίας, έχει ως στόχο να ενισχύσει την ανθεκτικότητα υποδομών ζωτικής σημασίας έναντι απειλών που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην κυβερνοασφάλεια, όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις, οι φυσικοί κίνδυνοι, οι εσωτερικές επιθέσεις και οι δολιοφθορές.
Οι έντεκα τομείς, οι οποίοι έχουν κριθεί κρίσιμοι και στους οποίους εφαρμόζεται η Οδηγία CER, είναι: τραπεζικές υπηρεσίες, ψηφιακές υποδομές, παροχή πόσιμου νερού, ενέργεια, υποδομές χρηματοπιστωτικών αγορών, τρόφιμα, υγεία, δημόσια διοίκηση, μεταφορές, διάστημα και λύματα.
Για να επιτευχθεί η ανθεκτικότητα στις κρίσιμες οντότητες της ΕΕ, ειδικά υπό τις παρούσες γεωπολιτικές συνθήκες αστάθειας και εχθροπραξιών στα ευρωπαϊκά σύνορα, η Οδηγία θέτει ως προτεραιότητα την ετοιμότητα μέσω της πρόληψης, την αντιμετώπιση των επιθέσεων αλλά και τη διεθνή
συνεργασία. Έτσι, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, οι καλυπτομένες από το πεδίο εφαρμογής της οντότητες θα πρέπει να προετοιμάζονται για πιθανές απειλές, θέτοντας συγκεκριμένα μέτρα για την προστασία, την αντίδραση και την ανάκαμψη από αυτές. Επομένως, σύμφωνα με την Οδηγία CER θα πρέπει να καταρτιστεί εθνική στρατηγική για την εφαρμογή των παραπάνω μέτρων και την επικαιροποίηση των αξιολογήσεων κινδύνου που πρέπει να λαμβάνουν χώρα τουλάχιστον κάθε τέσσερα χρόνια. Πάντως, οι οργανισμοί που χαρακτηρίζονται ως κρίσιμες οντότητες θα πρέπει οι ίδιοι να διενεργούν τις αξιολογήσεις και να εφαρμόζουν τα μέτρα για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους, με ταυτόχρονη ενημέρωση των αρμοδίων αρχών για οποιοδήποτε περιστατικό επίθεσης ή διαταραχής. Από την άλλη, τα κράτη-μέλη καλούνται να συνεργαστούν με την Επιτροπή για την εκπόνηση σχεδίου συντονισμένης αντίδρασης σε περιπτώσεις απειλών των κρίσιμων υποδομών με σημαντική διασυνοριακή σημασία.
Η νέα Οδηγία CER, η οποία δημοσιεύθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2022, θα πρέπει να έχει ενσωματωθεί στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών-μελών μέχρι τις 17 Οκτωβρίου 2024, ενώ μέχρι τις 17 Ιανουαρίου 2026 κάθε κράτος θα πρέπει να έχει υιοθετήσει εθνική στρατηγική για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κρίσιμων οντοτήτων.
Η Πράξη για την κυβερνοανθεκτικότητα αποτελεί πρόταση Κανονισμού, η οποία δημοσιεύθηκε από την Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2022 και αναμένεται
Πράξη για την κυβερνοανθεκτικότητα
Για να επιτευχθεί η ανθεκτικότητα
το ερχόμενο καλοκαίρι να συζητηθεί από τα κράτη-μέλη, τα οποία σύντομα θα καταλήξουν στο τελικό
κείμενο που θα ακολουθήσει τη συνήθη νομοθετική
οδό. Όταν ο Κανονισμός τεθεί σε ισχύ, θα είναι η
πρώτη νομοθεσία του είδους στην ΕΕ, καθώς καλύπτει
ένα συγκεκριμένο και ανησυχητικό κενό που αφορά
τα προϊόντα με ψηφιακά στοιχεία.
Παρόλο που τα προϊόντα υλικού και λογισμικού
υπόκεινται σε ολοένα και περισσότερες κυβερνοεπιθέσεις, με το κόστος αυτών των επιθέσεων να αποτιμάται σε τρισεκατομμύρια ευρώ, δεν καλύπτονται από νομοθεσία για την κυβερνοασφάλειά τους.
Ειδικότερα, το ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΕ δεν άπτεται του ζητήματος της κυβερνοασφάλειας του μη ενσωματωμένου λογισμικού, οπότε ήταν επιτακτική
ανάγκη να εισαχθούν κανόνες για τους κατασκευαστές
και τους προγραμματιστές προϊόντων με ψηφιακά
στοιχεία, έτσι ώστε τα ενσύρματα και ασύρματα
προϊόντα που συνδέονται στο διαδίκτυο και διατίθενται στην αγορά της ΕΕ να είναι πιο ασφαλή καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Στόχος της νέας νομοθετικής πρωτοβουλίας δεν είναι μόνο η ανάπτυξη ασφαλών προϊόντων με ψηφιακά στοιχεία, έτσι ώστε να έχουν λιγότερα τρωτά σημεία, αλλά και η δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν στους χρήστες να έχουν επαρκή πληροφόρηση για την κυβερνοασφάλεια, επιλέγοντας τα κατάλληλα προϊόντα. Περαιτέρω, η πρόταση Κανονισμού φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα συνεκτικό πλαίσιο κυβερνοασφάλειας, το οποίο θα διευκολύνει τη συμμόρφωση των κατασκευαστών υλικού και λογισμικού, αλλά και τη διαφάνεια των ιδιοτήτων ασφαλείας που θα έχει άμεσο θετικό αντίκτυπο στην καταναλωτική συμπεριφορά.
Κατά συνέπεια, ο Κανονισμός θα επιβάλλει συγκεκριμένες απαιτήσεις κυβερνοασφάλειας, οι οποίες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους κατασκευαστές
των προϊόντων με ψηφιακά στοιχεία κατά τον σχεδιασμό και την ανάπτυξή τους, αλλά και γενικά σε όλο τον κύκλο ζωής τους. Επιπλέον, οι κατασκευαστές
θα πρέπει να παρέχουν με διαφάνεια στους πελάτες
επαρκείς πληροφορίες σχετικά με την κυβερνοασφάλεια των προϊόντων, οι οποίες θα καλύπτουν όλες τις πτυχές της, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών για την υποστήριξη ασφαλείας, την παροχή ενημερώσεων και το τέλος κύκλου ζωής. Μάλιστα, οι ανωτέρω υποχρεώσεις θα θεσπιστούν όχι μόνο για τους κατασκευαστές αλλά και για όλους τους φορείς στην αλυσίδα εφοδιασμού (π.χ. και για τους διανομείς και τους εισαγωγείς). Οι φορείς αυτοί θα υποβάλλονται και σε διαδικασία αξιολόγησης σχετικά με τη συμμόρφωσή τους, η οποία ανάλογα με την κρισιμότητα της λειτουργίας του εν λόγω προϊόντος θα είναι αυτοαξιολόγηση ή αξιολόγηση από τρίτους.
Εφόσον αποδειχθεί η συμμόρφωση του προϊόντος με
τις ισχύουσες απαιτήσεις, οι κατασκευαστές και οι
προγραμματιστές θα συντάσσουν δήλωση συμμόρφωσης
και θα μπορούν να τοποθετούν τη σήμανση CE, ώστε τα προϊόντα να μπορούν να κυκλοφορούν στην εσωτερική αγορά.
Τα κράτη-μέλη θα ορίσουν τις αρμόδιες εποπτικές αρχές οι οποίες θα είναι υπεύθυνες για την επιβολή των υποχρεώσεων του Κανονισμού για την κυβερνοανθεκτικότητα. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, οι εποπτικές αρχές θα μπορούν να απαιτούν από τους φορείς εκμετάλλευσης να τερματίσουν τη μη συμμόρφωση και να εξαλείψουν τον κίνδυνο, να απαγορεύσουν ή να περιορίσουν τη διάθεση ενός προϊόντος στην αγορά ή να διατάξουν την απόσυρση ή την ανάκληση του προϊόντος, ενώ βεβαίως θα μπορούν να επιβάλλουν και πρόστιμα στις εταιρείες που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες.
Η πορεία προς ένα ενιαίο και συνεκτικό πλαίσιο κυβερνοασφάλειας, που θα καλύπτει όλες τις πτυχές των υπηρεσιών και των προϊόντων στην ΕΕ, έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό, όμως η υλοποίησή του αποτελεί μια μακρά διαδικασία που απαιτεί την υιοθέτηση διαφόρων και πολύπλευρων νομοθετημάτων. Το σίγουρο είναι πως, όταν αυτό συμβεί, τα οφέλη θα είναι προφανή για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Με την αντιμετώπιση των κυβερνοεπιθέσεων μέσω της συμμόρφωσης στο σύνολο των κανόνων κυβερνοασφάλειας, όχι μόνο θα μειωθεί το κόστος χειρισμού τους, αλλά και θα διαφυλαχθεί η φήμη των επιχειρήσεων και θα αυξηθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών, με τα οφέλη να αντικατοπτρίζονται σε όλες τις πτυχές της οικονομικής ζωής καθώς και στην προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η προστασία των προσωπικών δεδομένων και της
> Ποια είναι τα κυριότερα σημεία που θα πρέπει τα επόμενα χρόνια να προσέξει μια δικηγορική εταιρεία για τη συμμόρφωσή της με το αυστηρό πλαίσιο για την κυβερνοασφάλεια που θέτει η Οδηγία NIS 2;
Ο σχεδιασμός για τη συμμόρφωση με την οδηγία NIS 2 πρέπει να ξεκινήσει άμεσα από όλες τις οντότητες που μπορεί να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της. Ακόμα και για μικρότερες δικηγορικές εταιρείες, οι οποίες μπορεί να μην εμπίπτουν αυστηρά στο πεδίο
εφαρμογής της, όλη αυτή η διαδικασία αποτελεί μια ευκαιρία
να θωρακίσουν της άμυνές τους, έτσι ώστε να παραμείνουν
ανταγωνιστικές. Το θέμα της κυβερνοασφάλειας, με επιθέσεις να
λαμβάνουν χώρα κάθε 10-40 δευτερόλεπτα, πρέπει να απασχολήσει
το ΔΣ, ακόμα και αν μια δικηγορική εταιρεία δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. Τρία είναι τα σημαντικά βήματα που
πρέπει άμεσα να κάνει μια δικηγορική εταιρεία: Να ενημερωθεί για
την Οδηγία και να βεβαιωθεί κατά πόσον εμπίπτει ή όχι στο πεδίο εφαρμογής. Ανεξαρτήτως αποτελέσματος θα πρέπει να περάσει ένα
αρχικό assessment, έτσι ώστε να αξιολογήσει και να κατηγοριοποιήσει
τα ρίσκα της. Τέλος, να θεσπίσει μια στρατηγική υλοποίησης
ενεργειών, με σκοπό την καλύτερη θωράκιση και κατ’ επέκταση την συμμόρφωση με τη NIS 2.
Η NIS 2 συνιστά ακόμα μια νομοθετική πρωτοβουλία της ΕΕ στην κυβερνοασφάλεια, με στόχο την επίτευξη ενός υψηλού και ενιαίου επιπέδου κυβερνοασφάλειας/κυβερνοανθεκτικότητας στις κρίσιμες υποδομές/υπηρεσίες της Ένωσης. Οι δικηγορικές εταιρείες δεν εμπίπτουν άμεσα στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς δεν συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο οντοτήτων υψηλής κρισιμότητας
που φέρουν υποχρέωση συμμόρφωσης με τις απαιτήσεις της Οδηγίας. Ωστόσο, μια δικηγορική εταιρεία δύναται να έχει έμμεση υποχρέωση
συμμόρφωσης, ως απόρροια των υπηρεσιών που παρέχει σε οντότητες υψηλής κρισιμότητας, αποτελώντας μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού των εν λόγω οργανισμών. Πρόκειται για έναν κίνδυνο, στον οποίο κάνει ιδιαίτερη μνεία η Οδηγία (Supply Chain Security).
Στο πλαίσιο αυτό, οι δικηγορικές εταιρείες οφείλουν να διασφαλίζουν
την υλοποίηση και συνεχή αξιολόγηση της αποτελεσματικής εφαρμογής
κατάλληλων οργανωτικών και τεχνικών μέτρων αναγνώρισης και
διαχείρισης κινδύνων ασφάλειας πληροφοριών. Τέλος, πρέπει να
επισημάνουμε ότι κάθε δικηγορική εταιρεία οφείλει να παραμένει
επαρκώς ενημερωμένη αναφορικά με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ώστε να μπορεί να παρέχει εξειδικευμένες νομικές συμβουλές και καθοδήγηση στους πελάτες της, οι οποίοι φέρουν την υποχρέωση συμμόρφωσης με την Οδηγία.
CEO, Softline Computer SystemsManaging Director, Cyber Noesis
Νικόλας Χατζηαβραάμ
>Ποια είναι τα κυριότερα σημεία της Οδηγίας NIS 2 που πρέπει
να προσέξουν οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε κομβικής σημασίας
κλάδους, όπως αυτός των τραπεζικών συστημάτων;
Σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία των επιχειρήσεων επιφέρει η νέα
Οδηγία ΝΙS 2, η οποία στοχεύει στη λήψη κατάλληλων μέτρων για τη
διαχείριση των κινδύνων εκ μέρους τους, στην ασφάλεια του δικτύου
και των συστημάτων πληροφοριών τους και στην πρόληψη συμβάντων ή τον μετριασμό των επιπτώσεων συμβάντων στους αποδέκτες των υπηρεσιών τους. Παράλληλα, επεκτείνονται και εξειδικεύονται οι ευθύνες της Διοίκησης
Υπεύθυνη Προστασίας
για ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, η οποία μάλιστα τελικά αναλαμβάνει την ευθύνη σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του Οργανισμού. Σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης τα πρόστιμα διαμορφώνονται έως και €10.000.000 ή 2% του συνολικού παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών του οργανισμού.
Με την NIS 2 θεσπίζεται και το «EU-CyCLONe», το ευρωπαϊκό δίκτυο οργανισμών διασύνδεσης για τις κρίσεις στον κυβερνοχώρο, το οποίο διαχειρίζεται συντονισμένα τα περιστατικά μεγάλης κλίμακος και το οποίο συνεργάζεται επί των διαδικαστικών ρυθμίσεων με το εκάστοτε εθνικό δίκτυο «CSIRT». Κλείνοντας, ας μην ξεχνάμε ότι για τον χρηματοοικονομικό τομέα δημοσιεύτηκε πρόσφατα η DORA που είναι lex specialis σε σχέση με την NIS 2.
> Ποια είναι τα κυριότερα σημεία της Οδηγίας NIS 2 που πρέπει να προσέξουν οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε ευαίσθητους σε κλάδους, όπως αυτός της υγείας;
Η ενίσχυση της κυβερνοασφάλειας συστημάτων δικτύου και πληροφοριών των δημόσιων και ιδιωτικών οντοτήτων, που καθορίζονται από το
πεδίο εφαρμογής της NIS 2, επιχειρείται με την αρχή της λογοδοσίας
Διευθύντρια
Νομικής Υπηρεσίας,
Όμιλος
Ευρωκλινικής
και την αυξημένη εποπτεία τους. Με την ενσωμάτωσή της Οδηγίας, οι επιχειρήσεις καλούνται να αποδείξουν την ανθεκτικότητά τους σε επίπεδο κυβερνοασφάλειας, την ικανότητά τους δηλαδή να προλαμβάνουν, αντιδρούν, μετριάζουν και ανακάμπτουν από περιστατικά και κινδύνους. Οι επιχειρήσεις του τομέα της υγείας εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, ανεξαρτήτως μεγέθους, καθώς θεωρούνται κρίσιμες οντότητες από την Οδηγία 2022/2557. Η νομοθετική αυτή επιλογή ένταξης δικαιολογείται από την εκτίμηση του αντικτύπου τυχόν διατάραξης της παρεχόμενης
υπηρεσίας τους, στη δημόσια υγεία, στην πρόκληση συστημικού κινδύνου στο κράτος-μέλος, αλλά και διασυνοριακής επίπτωσης.
Τα μέτρα διαχείρισης κινδύνων κυβερνοασφάλειας του άρθρου 21 δεν είναι καινοφανή, καθώς απασχόλησαν τον κλάδο υγείας και υπό το πρίσμα της συμμόρφωσης με το GDPR, αφού ειδικά στον τομέα υγείας ένα περιστατικό ασφαλείας έχει αυξημένη πιθανότητα να θέσει υπό διακύβευση και προστατευόμενα προσωπικά δεδομένα. Στην κατεύθυνση αυτή, οι συστάσεις και βέλτιστες πρακτικές του ENISA, που αναδεικνύεται σε κομβικό ευρωπαϊκό όργανο για την εποπτεία υπό τη νέα Οδηγία, χρήζουν σε μεγάλο βαθμό αξιοποίησης για τη διαμόρφωση επίκαιρων πρακτικών κυβερνοϋγιεινής και ασφάλειας στους οργανισμούς, ιδίως κατά το χειρισμό περιστατικών, ενώ αναντίρρητη είναι πλέον και η ανάγκη προσφυγής σε συστήματα πιστοποίησης ως εργαλεία συμμόρφωσης.
Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού και των προκλήσεων που αναδύονται από την κυριαρχία της τεχνολογίας στην οικονομία, οι φορολογικές μεταρρυθμίσεις αφορούν πλέον τον συνδυασμό αξιοποίησης των κατάλληλων εργαλείων, διεθνούς συνεργασίας και ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας.
Της Αλεξιάννας Τσότσου
τοπίο, ο ν. 5024/2023
και τα επόμενα βήματα
Hαπλοποίηση και η ψηφιοποίηση των
διαδικασιών, με ευρύτερο στόχο τη διευκόλυνση των πολιτών, τη διαφάνεια
στον δημόσιο τομέα και την προσέλκυση
επενδύσεων, αποτελεί ένα σύνθετο εγχείρημα
που αφορά τους περισσότερους τομείς. Στον
φορολογικό τομέα οι εξελίξεις προς την
κατεύθυνση αυτή σχετίζονται με την ψηφιακή
υποβολή δηλώσεων συναλλαγών που υπόκεινται
σε φόρο, αλλά και με αναβολή, απλοποίηση ή
κατάργηση φορολογήσεων ή γνωστοποιήσεων προς
τη φορολογική αρχή, ενώ παράλληλα γίνεται
προσπάθεια να αποσαφηνιστούν φορολογικά ζητήματα που παραμένουν ακόμα και σήμερα σε ομιχλώδες τοπίο.
Η εφαρμογή myPROPERTY ξεκίνησε τη λειτουργία της τον περασμένο Νοέμβριο, όμως η χρήση της κατέστη υποχρεωτική από την 1η Ιανουαρίου 2023. Συγκεκριμένα, υποχρεωτική είναι η δήλωση φόρου που αφορά μεταβίβαση ακινήτων, δωρεές, γονικές παροχές και κληρονομιές. Μάλιστα, η ηλεκτρονική υποβολή αφορά τόσο τις αρχικές εμπρόθεσμες και εκπρόθεσμες δηλώσεις
όσο και τις τροποποιητικές δηλώσεις, εφόσον
βέβαια η αρχική δήλωση είχε ολοκληρωθεί μέσω
της εφαρμογής.
Σε έντυπη μορφή εξακολουθούν να υποβάλλονται
οι δηλώσεις με αίτημα αναβολής φορολογίας
καθώς και οι δηλώσεις με αντικείμενο κινητά
ή μετρητά, για τα οποία ο φορολογούμενος
παρέχει ασφάλεια ή εγγυητική επιστολή
τράπεζας, προκειμένου να βεβαιωθεί ο φόρος σε δόσεις.
Όταν συντάσσεται συμβολαιογραφικό
έγγραφο, όπως συμβαίνει στις μεταβιβάσεις ακινήτων καθώς και στην αποδοχή κληρονομιάς, η δήλωση συμπληρώνεται υποχρεωτικά από συμβολαιογράφο, ο οποίος είναι πιστοποιημένος στο myAADE. Στη συνέχεια, οι συμβαλλόμενοι, είτε ως πωλητές, δωρητές, γονείς είτε ως αγοραστές, δωρεοδόχοι, τέκνα ή κληρονόμοι, εισέρχονται στην εφαρμογή myPROPERTY, ανακτούν τη δήλωση που τους έχει κοινοποιηθεί από τον συμβολαιογράφο και την υποβάλλουν ή την απορρίπτουν. Για τις μεταβιβάσεις και κληρονομιές κινητών για τις οποίες δεν συντάσσεται συμβολαιογραφικό έγγραφο, οι συμβαλλόμενοι μπορούν απευθείας να υποβάλλουν ηλεκτρονικά τη δήλωση.
Ο ν. 5024/2023, ο οποίος αφορούσε τα κατεχόμενα ακίνητα του Δημοσίου και ψηφίστηκε
πριν λίγες εβδομάδες, περιείχε και τροπολογία με φορολογικές διατάξεις που άπτονται και
του εταιρικού δικαίου.
Αναβολή φορολόγησης της υπεραξίας
για εισφορά τίτλων σε νομικό
πρόσωπο
Το άρθρο 28 του ν. 5024/2023 τροποποιεί
το άρθρο 42 παρ. 4 του Κώδικα Φορολογίας
Εισοδήματος με την αναβολή επιβολής φόρου
στα φυσικά πρόσωπα επί της υπεραξίας που προκύπτει, όταν αυτά εισφέρουν ημεδαπούς
ή αλλοδαπούς τίτλους σε ημεδαπό ή αλλοδαπό
νομικό πρόσωπο για την κάλυψη ή αύξηση του κεφαλαίου του. Η αναβολή αυτή εξαρτάται από συγκεκριμένες προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά:
• Το φυσικό πρόσωπο που εισφέρει τους τίτλους πρέπει να είναι φορολογικός κάτοικος Ελλάδας.
• Το νομικό πρόσωπο, το οποίο λαμβάνει τους τίτλους, θα πρέπει να έχει ως μοναδικό μέτοχο το εν λόγω φυσικό πρόσωπο και η φορολογική του έδρα να είναι σε συνεργάσιμο κράτος στον φορολογικό τομέα (κράτος το οποίο δεν περιλαμβάνεται στην Υπουργική Απόφαση Α.1246/2021 για τα μη συνεργαζόμενα στον φορολογικό τομέα κράτη με την Ελλάδα).
• Το αντικείμενο του νομικού προσώπου θα πρέπει να περιλαμβάνει την άσκηση εμπορικής, παραγωγικής ή αγροτικής δραστηριότητας ή παροχή υπηρεσιών.
• Η εισφορά των τίτλων από το φυσικό πρόσωπο θα πρέπει να έχει ως σκοπό αποκλειστικά την κάλυψη ή αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου του νομικού προσώπου, οπότε εκδίδονται και οι αντίστοιχοι τίτλοι.
Για να επιτευχθεί η αναβολή της φορολόγησης, γίνεται πλασματική εξομοίωση της τιμής πώλησης με την τιμή κτήσης των τίτλων, έτσι ώστε τυπικά να μην προκύπτει υπεραξία για τους σκοπούς επιβολής του αντίστοιχου φόρου κατά το χρονικό σημείο της εισφοράς των τίτλων από το φυσικό στο νομικό πρόσωπο. Πάντως, η πραγματική υπεραξία που θα προκύψει θα φορολογηθεί σε μεταγενέστερο σημείο, όταν μεταβιβαστούν οι μετοχές του νομικού προσώπου, οι οποίες αποκτήθηκαν από το φυσικό πρόσωπο ως αντάλλαγμα για τους τίτλους που
εισέφερε. Σε αυτή την περίπτωση, η τιμή
κτήσης για αυτούς τους τίτλους θα είναι η
τιμή κτήσης των εισφέρομενων από το φυσικό
πρόσωπο τίτλων.
Έτσι, επί παραδείγματι, αν το φυσικό πρόσωπο
διαθέτει μετοχές σε ένα νομικό πρόσωπο αξίας
20.000 ευρώ και τις εισφέρει σε άλλο νομικό
πρόσωπο που ελέγχει, τότε ως τιμή πώλησης θα ληφθεί τεκμαρτά η τιμή των 20.000 ευρώ
ανεξάρτητα από την πραγματική τιμή πώλησης.
Ώστόσο, όταν το φυσικό πρόσωπο πουλήσει τους
τίτλους που έλαβε από το δεύτερο νομικό
πρόσωπο ως αντάλλαγμα για την εισφορά του, ως τιμή κτήσης των τίτλων αυτών θα θεωρηθούν τα 20.000 ευρώ (δηλαδή η τιμή πώλησης των εισφερόμενων τίτλων), οπότε η φορολογητέα υπεραξία θα υπολογιστεί με βάση αυτή την τιμή.
Απλοποίηση διαδικασίας επιλογής
φορολόγησης από μισθωτή κατά
την εκμίσθωση ακινήτων για
επαγγελματικές δραστηριότητες
Το άρθρο 30 του ν. 5024/2023 απλοποιεί τη διαδικασία επιλογής ΦΠΑ για τις επαγγελματικές μισθώσεις, τροποποιώντας το άρθρο 8 παρ. 2
περ. δ’ του Κώδικα Φόρου Προστιθέμενης Αξίας. Ειδικότερα, η απλοποίηση αφορά το γεγονός ότι ο υποκείμενος στον φόρο μισθωτής μπορεί να υποβάλλει αίτηση στη φορολογική αρχή για επιλογή φορολόγησης είτε πριν είτε μετά την
έναρξη χρήσης του ακινήτου για την άσκηση
της επαγγελματικής του δραστηριότητας, χωρίς
περιορισμό στο χρονικό σημείο της υποβολής
της αίτησης καθώς και με δυνατότητα υποβολής
για όλο ή μέρος του ακινήτου.
Εφόσον η αίτηση υποβληθεί μετά την έναρξη
χρήσης του ακινήτου, η επιλογή φορολόγησης
θα ισχύει από την επόμενη φορολογική περίοδο, ενώ το ίδιο ισχύει και για τυχόν ανάκληση της σχετικής αίτησης. Για την περίπτωση επιλογής
φορολόγησης μέρους του ακινήτου, θα πρέπει στην αίτηση να προσδιορίζονται οι χώροι, για τους οποίους γίνεται η επιλογή φορολόγησης.
Κατάργηση υποχρέωσης γνωστοποίησης
στην ΑΑΔΕ των εκπτώσεων και μη
συμπερίληψή τους στη φορολογητέα
αξία
Με το άρθρο 31 του ν. 5024/2023
τροποποιείται το άρθρο 19 παρ. 5 περ. α’
του Κώδικα Φόρου Προστιθέμενης Αξίας, καθώς
καταργείται η υποχρέωση γνωστοποίησης στην ΑΑΔΕ για τις χορηγούμενες στον αγοραστή εκπτώσεις. Συνέπεια της διάταξης αυτής είναι ότι πλέον δεν περιλαμβάνονται στη φορολογητέα
αξία οι χορηγούμενες στον αγοραστή ή τον λήπτη εκπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των εκπτώσεων λόγω κύκλου εργασιών, οι επιστροφές του τιμήματος σε περίπτωση ολικής ή μερικής
ακύρωσης της παράδοσης αγαθών ή της παροχής υπηρεσιών, καθώς και τα ποσά τα οποία λαμβάνει από τον αγοραστή ο υποκείμενος στο φόρο για κάλυψη δαπανών που πραγματοποιεί στο όνομα και για λογαριασμό του αγοραστή, εφόσον αυτά έχουν καταχωρηθεί σε προσωρινό
λογαριασμό στα λογιστικά του βιβλία και τα οικεία παραστατικά έχουν εκδοθεί στο όνομα του αγοραστή.
Κατάργηση της προϋπόθεσης
εννεαετούς χρήσης του ακινήτου
από την επιχείρηση για
τον χαρακτηρισμό του
ως επενδυτικού αγαθού
Με το άρθρο 32 του ν. 5024/2023
τροποποιείται το άρθρο 33 παρ. 4 περ. α’
του Κώδικα Φόρου Προστιθέμενης Αξίας για
τον ορισμό των επενδυτικών αγαθών. Με την προγενέστερη διάταξη απαιτούνταν τουλάχιστον
εννέα έτη χρήσης του ακινήτου, έτσι ώστε να
μπορεί αυτό να χαρακτηριστεί ως επενδυτικό
αγαθό, όμως με τη νέα διάταξη καταργείται
οποιαδήποτε χρονική προϋπόθεση χρήσης του ακινήτου.
Αν και η προσπάθεια επικαιροποίησης
της φορολογικής νομοθεσίας, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες, είναι εντατική, εντούτοις υπάρχει ακόμα πληθώρα ζητημάτων, ειδικά στην αναδυόμενη ψηφιοποίηση της οικονομίας, που μένει να ρυθμιστούν. Ένα κλασικό παράδειγμα που συζητιέται εδώ και χρόνια είναι η φορολογική μεταχείριση των κρυπτονομισμάτων. Πρόκειται για ένα θέμα, στο οποίο όχι μόνο απαιτούνται διευκρινίσεις και νομοθετικές πρωτοβουλίες, αλλά είναι απαραίτητη και η διεθνής συνεργασία για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο λόγος που η όποια ρύθμιση αργεί.
Η απουσία αυτή τη στιγμή συγκεκριμένης ρύθμισης έχει οδηγήσει σε υποθέσεις και εκτιμήσεις για τον τρόπο φορολόγησής τους, κάτι που δυσχεραίνεται αρκετά από το γεγονός ότι τα κρυπτονομίσματα, καταρχήν τουλάχιστον, λειτουργούν ως ψηφιακά νομίσματα με στόχο την απλούστευση των συναλλαγών και της διακίνησης του χρήματος και όχι ως επενδυτικά αγαθά.
Ώστόσο, είναι πλέον σαφές ότι η βασική τους λειτουργία είναι η δημιουργία υπεραξίας μέσω της υψηλότερης τιμής πώλησής τους από αυτήν
της αγοράς τους.
Το σημείο που παραμένει θολό δεν είναι η φορολόγηση των εσόδων που προκύπτουν για τους παραγωγούς που κάνουν εξόρυξη κρυπτονομισμάτων, αφού αυτά τα έσοδα αποτελούν εισόδημα εμπορικής επιχείρησης και φορολογούνται αναλόγως. Το ερώτημα είναι πώς φορολογούνται τα πρόσωπα που είναι κάτοχοι κρυπτονομισμάτων, αφού δεν είναι δεδομένο ότι το ψηφιακό νόμισμα είναι επενδυτικό αγαθό. Αν, πάντως, γίνει δεκτή αυτή η παραδοχή, τότε το εισόδημα από τη μεγαλύτερη τιμή πώλησης σε σχέση με την τιμή αγοράς θα πρέπει να φορολογείται με συντελεστή 15% ως υπεραξία κεφαλαίου.
O
περιορισμός της φοροδιαφυγής είναι κάτι
Φυσικά, το κυριότερο θέμα δεν είναι ο χαρακτηρισμός και η φορολόγηση των όποιων εσόδων, αλλά η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και μάλιστα σε διεθνές επίπεδο. Οι φορολογικές αρχές στην ΕΕ βρίσκονται σε συνεργασία επί αυτού και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο πώς θα οικοδομηθεί μια ενιαία προσέγγιση, έτσι ώστε να μην προκύψει φορολογικός ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών. Περαιτέρω, απαιτείται και η ακριβής και καλά μελετημένη από νομικής άποψης διατύπωση της μεθοδολογίας πρόσβασης στο blockchain, για να είναι εφικτός ο εντοπισμός των συναλλαγών αγοράς και πώλησης των κρυπτονομισμάτων.
Πρόεδρος Δ.Σ.
Ελληνικής Λέσχης
Μη-Εκτελεστικών
Μελών Διοικητικών
Συμβουλίων (NED Club) & Μέλος Δ.Σ. ecoDa
Ο πολυδιάστατος, κομβικός ρόλος των μη εκτελεστικών μελών Δ.Σ.
Συζητήσαμε με τη Λήδα Κοντογιάννη σχετικά με τις αρμοδιότητες
των μη εκτελεστικών μελών Δ.Σ. και τη συμβολή τους στη βελτίωση
της λειτουργίας των Διοικητικών Συμβουλίων, τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης που μπορούν να εφαρμοστούν
στην ελληνική αγορά, αλλά και τις πρωτοβουλίες του NED Club για τις οικογενειακές επιχειρήσεις και την αξιοποίηση των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια.
Της Αλεξάνδρας Βαρλά
Ποια ανάγκη ήρθε να καλύψει το NED Club
στην ελληνική πραγματικότητα; Η «Ελληνική Λέσχη Μη-Εκτελεστικών Μελών Διοικητικών Συμβουλίων» (NED Club) – που
ιδρύθηκε στα τέλη του 2019 - είναι το σωματείο
των Μη-Εκτελεστικών μελών Διοικητικών Συμβουλίων («Δ.Σ.») εισηγμένων και μη εισηγμένων
εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
Τα μη εκτελεστικά μέλη Δ.Σ. συχνά κατέχουν
θέσεις σε περισσότερες από μία επιχειρήσεις. Ο
ρόλος τους είναι πολυσχιδής και απαιτητικός.
Το NED Club, με οδηγό εθνικές και διεθνείς
βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης,
επιδιώκει να διευκολύνει την αλληλεπίδραση
μεταξύ των μελών του, να αναδείξει και να
ενισχύσει το ρόλο τους στα Δ.Σ. όπως και να
συμβάλλει στη διαρκή ανάπτυξη των επαγγελ-
ματικών τους δεξιοτήτων.
H συμμετοχή του NED Club στην ecoDa, την ευρωπαϊκή συνομοσπονδία μελών Δ.Σ., ανοίγει
ένα παράθυρο στην Ευρώπη. Αποτελεί, επίσης, φυσική εξέλιξη που πιστοποιεί τη βούληση των
μελών του να ανήκουν σε μια κοινότητα αμοιβαίων αξιών, αφού η ecoDa, ως η ευρωπαϊκή
φωνή των μελών Δ.Σ., είναι ένας μοναδικός
χώρος ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών και
τόνωσης της αριστείας στην εταιρική διακυβέρνηση.
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η εταιρική διακυβέρνηση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη και στις οικογενειακές και τις μη εισηγμένες επιχειρήσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα ζητήματα διακυβέρνησης, που σε μεγάλο βαθμό είναι διαφορετικά από ότι στις εισηγμένες.
Πρόσφατα, για τον σκοπό αυτό, το NED Club υπέγραψε μνημόνιο συνεργασίας με το ΕΒΕΑ με στόχο να προσφέρει ένα εργαλείο στους ιδιοκτήτες και στις Διοικήσεις των ελληνικών οικογενειακών
και μη εισηγμένων επιχειρήσεων ευρύτερα, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις της εταιρικής διακυβέρνησης.
Ποιος είναι σήμερα ο ρόλος των μη εκτελεστικών μελών, με στόχο την καλή/ αποτελεσματική εταιρική διακυβέρνηση;
Τα μη εκτελεστικά μέλη, ως σύνολο, διαδραματίζουν τον σημαντικότερο τολμώ να πω ρόλο στο Δ.Σ., καθώς σε αυτά εναπόκειται η παρακολούθηση του όλου έργου της εκτελεστικής Διοίκησης. Ακόμα πιο σημαντικό στοιχείο, ώστε να μπορεί να ισχυρισθεί μια εταιρεία ότι έχει καλή εταιρική διακυβέρνηση, είναι ο ρόλος των μη εκτελεστικών μελών, που επιπλέον είναι ανεξάρτητα. Η παρουσία τους στην ηγεσία της επιχείρησης συνεισφέρει στην επικράτηση
Η Λήδα Κοντογιάννη έχει εκτεταμένη εμπειρία στην εταιρική διακυβέρνηση στην Ελλάδα, αναγνωρισμένη και διεθνώς. Είναι Διευθύντρια Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εταιρικός Γραμματέας της MYTILINEOS, κορυφαίας διεθνούς βιομηχανικής και ενεργειακής εταιρείας με δυναμική παρουσία και στις πέντε ηπείρους. Εμπνεύστηκε, σχεδίασε και έθεσε σε εφαρμογή το Ελληνικό Συμβούλιο Εταιρικής Διακυβέρνησης, σε συνεργασία με τον ΣΕΒ και το Χρηματιστήριο Αθηνών, του οποίου διετέλεσε
Γενική Δ/ντρια και μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης από την ίδρυσή του και για μία πενταετία. Κατά τη διάρκεια της θητείας της, συνετέλεσε στη δημιουργία και ανάδειξη του πρώτου Ελληνικού Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης 2013. Διαθέτει σημαντική εμπειρία στις χρηματοοικονομικές
υπηρεσίες μέσα από ανώτατες διευθυντικές θέσεις που κατείχε στους τομείς της εταιρικής διακυβέρνησης των κεφαλαιαγορών, της διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, της χάραξης πολιτικών, μεταξύ άλλων.
Έχει διατελέσει μη εκτελεστικό μέλος διοικητικών
συμβουλίων του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα
και εταιρειών του Δημοσίου. Επιπλέον, υπήρξε μέλος νομοπαρασκευαστικών επιτροπών υπουργείων, όπως του Υπ. Ανάπτυξης, του Υπ. Εργασίας, του Υπ. Οικονομικών, της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, καθώς και μέλος διοικητικού συμβουλίου του Χρηματιστηρίου Παραγώγων Αθηνών. Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και μέλος της Επιτροπής Πολιτικών της ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας μελών Δ.Σ. ecoDa, καθώς και Πρόεδρος και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Λέσχης Μη-Εκτελεστικών Μελών Διοικητικών Συμβουλίων (NED Club).
Είναι κάτοχος Ph.D. in Finance και M.A. in Accounting & Finance από το Lancaster University, στη Μεγάλη Βρετανία.
μιας όσον το δυνατόν αντικειμενικής οπτικής
και στη λήψη καλύτερων αποφάσεων, καθώς και στη διασφάλιση των απαραίτητων εχέγγυων για τη δυνατότητα άσκησης αντικειμενικής και αμερόληπτης κρίσης της Διοίκησης.
Οι αρμοδιότητες με τις οποίες επιφορτίζονται είναι πολυδιάστατες. Παρακολουθούν και εξετάζουν σε βάθος τη στρατηγική της εταιρείας και την υλοποίησή της, καθώς και την επίτευξη των στόχων της, διασφαλίζουν την αποτελεσματική εποπτεία των εκτελεστικών μελών, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης και του ελέγχου των επιδόσεών τους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Εξετάζουν και
εκφράζουν απόψεις σχετικά με τις προτάσεις που υποβάλλουν τα εκτελεστικά μέλη και συμ-
μετέχουν εποικοδομητικά και κριτικά κατά τη
λήψη των αποφάσεων του Δ.Σ. Κρίσιμης σημασίας
είναι, επίσης, η ενεργός συμμετοχή τους στην
εποπτεία και την παρακολούθηση των δυνητικών
κινδύνων της επιχείρησης, όπως και όλης της
χρηματοοικονομικής πληροφόρησης που δημοσιεύεται. Με βάση τις γνώσεις και την εμπειρία τους παρέχουν στρατηγική καθοδήγηση και εξειδικευμένες συμβουλές στα εκτελεστικά μέλη του Δ.Σ. και ζητούν από τα ανώτατα διοικητικά στελέχη λογοδοσία, όταν το κρίνουν σκόπιμο.
Όμως, η ποιότητα και αποτελεσματικότητα του
έργου τους συνδέεται με το βαθμό στον οποίο
χρησιμοποιούν ανεξαρτησία κρίσης. Πώς αποτιμάτε την αναβάθμιση του ρόλου των μη εκτελεστικών μελών με τον νόμο για την εταιρική διακυβέρνηση; Έχει αυτή οδηγήσει στη βελτίωση της λειτουργίας των Δ.Σ.; Αναμφίβολα η λειτουργία των Δ.Σ. έχει βελτιωθεί. Ο νόμος ενσωμάτωσε κάποιες βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης και διεθνή
πρότυπα που στις υπόλοιπες κεφαλαιαγορές
είναι καθημερινότητα εδώ και δεκαετίες. Το ερώτημα είναι κατά πόσον οι επιχειρήσεις έχουν
αντιληφθεί την ουσία του νόμου, το πνεύμα του
και τα οφέλη που μπορεί να έχει για αυτές.
Ανάμεσα στα ζητήματα τα οποία προσπαθεί να
αναδείξει ο νόμος είναι ο ρόλος των μη εκτελεστικών μελών του Δ.Σ., ο οποίος βέβαια
επιτελείται πιο σωστά, όταν τα μη εκτελεστικά
μέλη είναι ταυτόχρονα ανεξάρτητα.
Στον συγκεκριμένο νόμο, η αναλογία των ανεξάρτητων μελών διατηρείται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, δηλαδή ένα τρίτο των μελών με ελάχιστο 2 άτομα, σε σχέση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, το ποσοστό των ανεξαρτήτων μελών κυμαίνεται, οικειοθελώς, από 50% έως 70%, ενώ οι οίκοι βαθμολόγησης (raters) της εταιρικής διακυβέρνησης και των επιδόσεων ESG των εισηγμένων περιλαμβάνουν στα κριτήριά τους το βαθμό αναλογίας των ανεξάρτητων μελών Δ.Σ. και μάλιστα με αυξημένη βαρύτητα. Είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι έχουν γίνει βήματα, αν και περιορισμένα, και έχει αυξηθεί ο αριθμός των ανεξαρτήτων μελών
του Δ.Σ. πάνω από το ποσοστό που ορίζει ο νόμος. Θεωρώ ότι σε κάθε περίπτωση οι εταιρείες και οι μέτοχοί τους έχουν συμφέρον να τα αυξήσουν σε ποσοστό 50%.
Πιστεύω ότι η αναβάθμιση του ρόλου των μη εκτελεστικών μελών έχει οδηγήσει στη βελτίωση της λειτουργίας των Δ.Σ. Στο πλαίσιο εφαρμογής της πολιτικής καταλληλότητας των μη εκτελεστικών μελών, και ιδιαίτερα κατά
την αξιολόγηση της ανεξαρτησίας της κρίσης τους, λαμβάνεται υπόψη εάν το μέλος του Δ.Σ. διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες
συμπεριφοράς. Δηλαδή, εάν το μέλος του Δ.Σ. διαθέτει την αναγκαία γνώση, θάρρος, πεποίθηση και σθένος, ώστε να είναι σε θέση να προβαίνει σε ουσιαστική αξιολόγηση των προτάσεων ή απόψεων των άλλων μελών του Δ.Σ. Επίσης, εάν έχει την ικανότητα να θέτει εποικοδομητικές ερωτήσεις στα μέλη του Δ.Σ. και ειδικότερα στα εκτελεστικά μέλη του, να ασκεί επιρροή και τέλος την ικανότητα να αντιστέκεται στο φαινόμενο της αγελαίας σκέψης (groupthink).
Ακόμα, μία δυνατότητα εφαρμογής του νόμου στο πνεύμα του είναι μία διάταξη που ενδεχομένως να έχει παρεξηγηθεί, όπως είναι η υποχρέωση των ανεξάρτητων μελών να υποβάλουν ξεχωριστή έκθεση από αυτήν του Δ.Σ., προς ενημέρωση των μετόχων. Η διάταξη αυτή, αν και εμφανίζεται ως ένα ακόμα διοικητικό βάρος, αντίθετα, μπορεί να αξιοποιηθεί από τις επιχειρήσεις και να αναδείξει την προστιθέμενη αξία των ανεξαρτήτων μελών.
Είστε μέλος του Δ.Σ. της ευρωπαϊκής συνομοσπονδίας μελών Δ.Σ. ecoDa. Ποιο είναι το όφελος που αναγνωρίζετε στη συνεργασία αυτή; Ποιες διεθνείς βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης έχετε ξεχωρίσει και θεωρείτε ότι μπορούν να υιοθετηθούν και από την ελληνική επιχειρηματική αγορά;
Με μία φράση, η ecoDa είναι η φωνή των Ευρωπαίων μελών Δ.Σ., “the European voice of directors”. Όπως γνωρίζετε, το NED Club εκπροσωπεί την Ελλάδα σε αυτήν τη μεγάλη οικογένεια μελών Δ.Σ. Θα ξεκινήσω από ένα σημαντικό, κατά την άποψή μου, πλεονέκτημα που είναι το να μοιράζεται κανείς κοινές αξίες και όραμα με τους ομολόγους του στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μέσα από τη συμμετοχή στην ecoDa δίδεται η ευκαιρία για την ενίσχυση των γνώσεων, δεξιοτήτων και γενικότερα των ικανοτήτων που πρέπει να διαθέτουν τα μέλη, ώστε να συμμετέχουν αποτελεσματικά και να προσθέτουν αξία στις συνεδριάσεις του Δ.Σ. Επίσης, έχουμε άμεση πρόσβαση στις νομοθετικές πρωτοβουλίες που κυοφορούνται στα
H συμμετοχή του NED Club στην ecoDa, την ευρωπαϊκή συνομοσπονδία μελών διοικητικών συμβουλίων, ανοίγει ένα παράθυρο στην Ευρώπη
ευρωπαϊκά όργανα και δυνατότητα να παρεμβαίνουμε σε αυτές και να τις επηρεάζουμε. Αυτό
είναι ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα όπου, όπως
γνωρίζετε, υπάρχει μεγάλη κινητικότητα σε
ό,τι αφορά νέες νομοθεσίες για την εταιρική διακυβέρνηση ευρύτερα, που εκτείνονται από περισσότερες υποχρεώσεις δημοσιοποίησης έως
και νέες αυξημένες αρμοδιότητες και ευθύνες
για τα μέλη των Δ.Σ.
Από πλευράς βέλτιστων πρακτικών, μία εκ
των οποίων έχει δοκιμαστεί και εκτιμάται
ιδιαίτερα από τους ξένους επενδυτές, γιατί
είναι δική τους απαίτηση, είναι ο ενεργός
και εποικοδομητικός διάλογος με τους μετόχους (shareholder engagement) που διεξάγε-
ται μεταξύ της εταιρείας και των τμημάτων μετοχικής επιμέλειας (stewardship teams) των θεσμικών. Πιο συγκεκριμένα, οι εταιρείες
διοργανώνουν κάθε χρόνο στοχευμένο Roadshow στα θέματα της εταιρικής διακυβέρνησης, με τη συμμετοχή των ανεξάρτητων προέδρων των επιτροπών του Δ.Σ., όπου συζητούνται εκτενώς θέματα εταιρικής διακυβέρνησης, με σκοπό την κατανόηση των απόψεων των μετόχων αναφορικά με τη διακυβέρνηση της εταιρείας και τη συνολική επίδοσή της. Η διαφορά με το Roadshow που διεξάγουν τα τμήματα επενδυτικών σχέσεων των εισηγμένων με τους διαχειριστές χαρτοφυλακίων (portfolio managers) είναι ότι διεξάγεται διάλογος, όπου ανταλλάσσονται απόψεις με συστηματικό και ειλικρινή τρόπο για τα θέματα στα οποία θα κληθούν οι μέτοχοι να εκφράσουν τη θέση τους με την ψήφο τους στη Γενική Συνέλευση της εταιρείας. Οι ξένοι θεσμικοί επενδυτές έχουν συγκεκριμένες αρχές και κατευθύνσεις που εφαρμόζουν, όταν αξιολογούν την εταιρική διακυβέρνηση της επιχείρησης και σπάνια αποκλίνουν. Ο διάλογος συνεισφέρει στο να γίνουν κατανοητές οι θέσεις εκατέρωθεν με απώτερο στόχο, βέβαια, τη συμμόρφωση με τις πολιτικές των θεσμικών επενδυτών. Εφόσον αυτός ο διάλογος γίνεται αποτελεσματικά, οι εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να χτίσουν μακροχρόνιες σχέσεις με τους επενδυτές τους.
Μία δεύτερη πρακτική που προσφέρει αξία στη λειτουργία του Δ.Σ. είναι η αξιολόγηση του
ιδίου και των Επιτροπών του όσον αφορά στην αποτελεσματικότητα αυτών ως συνόλου, καθώς
και στην αποτελεσματικότητα των μελών του σε ατομικό επίπεδο. Το πεδίο αξιολόγησης μπορεί να περιλαμβάνει άξονες, όπως η ευθυγράμμιση του Δ.Σ. με τις στρατηγικές προτεραιότητες
της επιχείρησης, τη σύνθεση και την πολυμορφία του Δ.Σ., καθώς και κατά πόσον αξιοποιούνται
οι δεξιότητες, εμπειρίες και γνώσεις των
μελών του. Επίσης, στο πεδίο της αξιολόγησης
εντάσσεται ο τρόπος λήψης των αποφάσεων του Δ.Σ., η λειτουργία του υπό συνθήκες κρίσης και πιέσεων, η ενεργός δράση και η δυναμική του, ο τρόπος επικοινωνίας και ανταπόκρισής
του στους μετόχους και τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders), καθώς και ο βαθμός αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ των μελών του για την επίτευξη των στόχων του. Όλα τα παραπάνω είναι παράμετροι που εξετάζονται και αξιολογούνται, ώστε στη συνέχεια το Δ.Σ. να ενεργήσει σύμφωνα με τα αποτελέσματα της αξιολόγησης.
Μία ακόμη βέλτιστη πρακτική αφορά στο ρόλο και στις εργασίες των μη εκτελεστικών μελών. Εφόσον τα μη εκτελεστικά μέλη συνεδριάζουν ξεχωριστά και χωρίς την παρουσία εκτελεστικών μελών, μπορούν να συζητούν ελεύθερα μεταξύ τους, καθώς και με άλλα μέλη της Διοίκησης, ώστε, ανάμεσα σε άλλα, να έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν σε θέματα στρατηγικής και σε θέματα που είναι στην ατζέντα του Δ.Σ., για να μπορούν να ασκούν τον εποπτικό τους ρόλο πιο αποτελεσματικά.
στον οποίο χρησιμοποιούν ανεξαρτησία
Πολύ συχνά συμβαίνει στις ελληνικές επιχειρήσεις, ο Πρόεδρος του Δ.Σ. να είναι και ο Διευθύνων Σύμβουλος της Εταιρείας ή/και σημαντικός μέτοχος. Σε αυτήν την περίπτωση, η διεθνής πρακτική δίνει μια λύση ώστε να αντιμετωπισθεί ο ενδεχόμενος κίνδυνος που προέρχεται από την έλλειψη ανεξαρτησίας του Προέδρου του Δ.Σ.: Οι αρμοδιότητες που θα επιτελούσε ο Ανεξάρτητος Πρόεδρος «μεταφέρονται» και ασκούνται, από ανεξάρτητο μέλος του Δ.Σ., που βρίσκεται ψηλά στην ιεραρχία του, όπως για παράδειγμα ένας Αντιπρόεδρος ή, όπως απαιτεί η βέλτιστη πρακτική, ο Ανώτερος Ανεξάρτητος Σύμβουλος.
Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις που
θα αντιμετωπίσουν τα μέλη του Δ.Σ., και ειδικότερα τα μη εκτελεστικά μέλη, λόγω της έντονης πίεσης που ασκείται στις
επιχειρήσεις για τη βελτίωση του κοινωνικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματός τους; Ήδη από καιρό, το ενδιαφέρον για το περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτύπωμα των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα με το αν είναι εισηγμένες, αυξάνεται διαρκώς, όπως και η
Η ποιότητα και αποτελεσματικότητα του έργου των μη εκτελεστικών μελών συνδέεται με το βαθμό
κρίσης
πίεση στα Δ.Σ. Εκτός από τους μετόχους και τους επενδυτές, εποπτικές αρχές, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εργαζόμενοι, τοπικές κοινωνίες, οίκοι αξιολόγησης, προμηθευτές και πελάτες, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, ασκούν πίεση στις επιχειρήσεις να ενσωματώσουν περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραμέτρους στην επιχειρηματική τους στρατηγική. Η πίεση που ασκείται αφορά αφενός μεν το επίπεδο διαφάνειας σχετικά
με τη συμβολή των επιχειρήσεων στα θέματα
βιωσιμότητας, αφετέρου δε τα μέτρα τα οποία
λαμβάνουν και προτίθενται να λάβουν για
να μετριάσουν αρνητικές επιπτώσεις από
τις δραστηριότητές τους. Καθώς τα φώτα
της δημοσιότητας πέφτουν στο πώς ενεργούν
στα θέματα αυτά τα Δ.Σ. και τα μέλη τους, η κοινή γνώμη δεν διαχωρίζει τα μέλη σε
εκτελεστικά και μη εκτελεστικά, ούτε το βάρος της ευθύνης. Καθώς τα μη εκτελεστικά
μέλη δεν συμμετέχουν στην καθημερινότητα
της επιχείρησης, όμως συμμετέχουν με το
ίδιο μερίδιο ευθύνης με αυτής των εκτελεστικών, είναι αυτονόητο ότι αντιλαμβάνονται περισσότερο ως επιβάρυνση την εποπτεία
και για τα θέματα που έχουν εκτός από τον οικονομικό αντίκτυπο, περιβαλλοντικό και κοινωνικό. Καλούνται δε, σε καθημερινή σχεδόν βάση, να πρέπει να αξιολογήσουν
τις επιδράσεις που θα έχουν νέες καταστάσεις, όπως ενδεικτικά κρίσεις ή αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο, και να εκτιμήσουν τα αποτελέσματα για την ίδια την επιχείρηση καθώς και την επίδραση που ενδεχομένως η επιχείρηση με τη σειρά της μπορεί να προκαλέσει στην εφοδιαστική της αλυσίδα και γενικότερα στους «συμμετόχους» stakeholders της.
Η πλέον ορατή πρόκληση για τα μέλη Δ.Σ. είναι η περιορισμένη εμπειρία και κατανόηση στη διαχείριση αυτών των πολύπλοκων θεμάτων, καθώς και σε ποιο βαθμό αντιλαμβάνονται τους εν δυνάμει κινδύνους. Μια δεύτερη είναι το πώς θα διαχειριστούν τα συμφέροντα τρίτων, που μπορεί να αντικρούουν το εταιρικό συμφέρον ή, ακόμη, το ένα το άλλο. Οι επιχειρήσεις όλο και περισσότερο καλούνται να διαχειριστούν ένα ευρύ φάσμα stakeholders. Τα μέλη Δ.Σ. θα κληθούν να διευκολύνουν τον διάλογο μεταξύ της επιχείρησης και των «συμμετόχων» της και ειδικά στο θέμα της διαχείρισης περιβαλλοντικών και κοινωνικών κινδύνων τα μέλη Δ.Σ. θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι η εταιρεία διαθέτει
αποτελεσματικές διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση και τον μετριασμό αυτών των κινδύνων. Τέλος, θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι η επιχείρηση μετρά με ακρίβεια και δημοσιοποιεί με σαφήνεια τις επιδόσεις της σε θέματα βιωσιμότητας.
Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να ενισχυθεί ο ρόλος και η συμμετοχή των γυναικών στα Δ.Σ. στην Ελλάδα και ποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνει το NED Club σχετικά;
Ήδη, ο νόμος 4706/20 πήρε μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία για τη συμμετοχή των
γυναικών στα Δ.Σ. των εισηγμένων εταιρειών.
Στο τέλος του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξέδωσε την Οδηγία 2381 για την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα Δ.Σ.
αποτελέσει
Το NED Club δύναται να είναι αρωγός στην προσπάθεια για την προώθηση της πολυμορφίας στα Δ.Σ. των ελληνικών εισηγμένων εταιρειών, μέσω της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Επίσης, μέσω της συνεργασίας του με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Γυναικών μελών Δ.Σ. (EWoB – European Women on Boards) υποστηρίζει την υλοποίηση και εφαρμογή της πρόσφατης ευρωπαϊκής Οδηγίας για την ισόρροπη
εκπροσώπηση των φύλων στα Δ.Σ μέσω της ανταλλαγής
βέλτιστων πρακτικών για τη συμμόρφωση ως προς την Οδηγία αυτή. Στόχος είναι η διασφάλιση της παρουσίας περισσότερων γυναικών στα Δ.Σ και η αύξηση της αποτελεσματικότητας των Δ.Σ. Προς αυτήν την κατεύθυνση μια καλή πρακτική είναι η διαφάνεια στη διαδικασία επιλογής για θέσεις στο Δ.Σ. και την ανώτατη εκτελεστική Διοίκηση, καθώς θα μπορούσε να συμβάλει στη διασφάλιση ότι λαμβάνονται υπόψη οι κατάλληλες γυναίκες υποψήφιες. Πάντως, στην επίτευξη αυτού του στόχου, αναμένεται να συμβάλει σημαντικά η πίεση που ασκούν οι ξένοι θεσμικοί επενδυτές, κάποιοι από τους οποίους την εκφράζουν και μέσω της ψήφου τους στις γενικές συνελεύσεις των εισηγμένων εταιρειών. ■
Πρόκληση για τα μη εκτελεστικά μέλη
θα
το πώς θα διαχειριστούν τα συμφέροντα διαφορετικών stakeholders, τα οποία μπορεί να αντικρούουν το εταιρικό συμφέρον ή, ακόμη, το ένα το άλλο
Σημαντική θέση στη σύγχρονη νομοθεσία μας αποτελούν οι εξωδικαστικοί τρόποι επίλυσης διαφορών. Ο παλαιότερα γνωστός είναι η διαιτησία, όμως η διαμεσολάβηση, πλέον, φιγουράρει στους πιο σύγχρονους και ευέλικτους τρόπους και κερδίζει έδαφος καταλαμβάνοντας όλο και περισσότερο χώρο στην κοινωνική και νομική κουλτούρα μας.
Tο 2008 η ευρωπαϊκή Οδηγία 2008/52/ΕΚ ήταν η πρώτη
-νομοθετικά- ευρωπαϊκή εμφάνιση του θεσμού. Και
αντίστοιχα ο δικός μας Ν. 3898/2010 η πρώτη ελληνική.
Ακολούθησαν οι Ν. 4512/2018, (κρίθηκε αντισυνταγματικός)
και ο Ν. 4640/2019 (έναρξη ισχύος 30-11-2019). Ήδη έχουν
περάσει τρία χρόνια από τη θέση σε ισχύ του τελευταίου
ο οποίος ήρθε για να μείνει.
Η διαμεσολάβηση πλέον προβλέπεται ρητά ως τρόπος
επίλυσης διαφορών σε ειδικούς ευρωπαϊκούς και ελληνικούς νόμους, ενδεικτικά αναφέρω τους νόμους
για τα εμπορικά σήματα Ν. 4679/2020 και Ν. 4982/2022, τον Ν. 4800/2021 για την επίλυση οικογενειακών διαφορών, τον Ν. 4821/2021 για την επίλυση διαφορών κτηματολογίου. Σημαντική θέση καταλαμβάνει και στην επίλυση άλλων μεγάλων κατηγοριών διαφορών, όπως τραπεζικών, ενεργειακών και επενδυτικών.
Με τη διαμεσολάβηση, νοούμενη ως τέτοια την εκτός δικαστηρίων διαδικασία για την επίλυση αστικών και εμπορικών διαφορών μεταξύ δύο ή περισσότερων μερών, με τη θέληση και συμφωνία των εμπλεκομένων μερών, με τη συνδρομή ενός ουδέτερου και αμερόληπτου τρίτου προσώπου, του διαμεσολαβητή, τα μέρη καταλήγουν σε μια βιώσιμη λύση της διαφοράς τους, κοντά στα δικά τους ενδιαφέροντα.
Η διαδρομή προς τη διευθέτηση χαρακτηρίζεται από εμπιστευτικότητα, ουδετερότητα του διαμεσολαβητή, ευελιξία, ταχύτητα στην επίλυση, χαμηλό κόστος.
Ο διαμεσολαβητής βοηθάει τα μέρη δίνοντάς τους την ευκαιρία να προσεγγίσουν ρεαλιστικά τα δυνατά και αδύνατα σημεία στη διαφορά, ενισχύει την επικοινωνία των μερών, βοηθάει στην ανταλλαγή προτάσεων και αντιπροτάσεων, εφαρμόζει αποτελεσματικές τεχνικές διαπραγμάτευσης, πλαισιώνει με κατάλληλο τρόπο τα ενδιαφέροντά τους, μεγαλώνει το εύρος των επιλογών και των λύσεων και κυρίως φωτίζει τα οφέλη της επίτευξης συμφωνίας. Η
Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια LL.M. Διαμεσολαβήτρια I.M.I.
κατάληξη είναι η μετακίνηση από το «εγώ» στο «εμείς», σε λύσεις αποδεκτές από κοινού, από τους ίδιους. Σε ολόκληρη τη διαδικασία, σημαντική είναι η συμβολή των δικηγόρων των μερών.
Η τελική συμφωνία καταγράφεται στο πρακτικό επίλυσης της διαφοράς, το οποίο, με την κατάθεσή του στην οικεία γραμματεία του αρμόδιου Δικαστηρίου, εξοπλίζεται με την ισχύ εκτελεστού τίτλου.
Η ετυμολογική προσέγγιση της λέξης ΔΙΑ-ΜΕΣΟ-ΛΑΒΗΣΗ, με τρίτο συνθετικό από το ρήμα «λαμβάνω», δηλοποιεί ότι όλα τα μέρη της διαφοράς είναι κερδισμένα παίρνοντας το δικό τους όφελος. Η τεχνολογία, πλέον, είναι αρωγός στη διεξαγωγή των διαμεσολαβήσεων. Με χρήση τεχνολογικών εργαλείων, δεν απαιτείται τοπική συνύπαρξη των μερών, των δικηγόρων τους και του διαμεσολαβητή στον ίδιο φυσικό χώρο, μειώνοντας έτσι ακόμη περισσότερο τα έξοδα και κάνοντας ακόμη πιο ελκυστική τη διαδικασία.
Από το νομικό οπλοστάσιό μας, δεν λείπουν και τα εργαλεία θωράκισης των συμφωνιών διαμεσολάβησης σε διεθνείς διαφορές. Και αναφέρομαι στη Σύμβαση Σιγκαπούρης, στην οποία υπάρχουν οι αναγκαίες προβλέψεις για την εκτελεστότητα των διασυνοριακών συμφωνιών μέσω διαμεσολάβησης.
Συμπερασματικά και υπό το φως των πιο πάνω, μπορούμε να υποστηρίξουμε βάσιμα ότι η διαμεσολάβηση ως εξωδικαστική μέθοδος επίλυσης διαφορών, δίνει προστιθέμενη αξία σε αυτήν την ίδια την λύση που δίδεται και έτσι διασφαλίζεται η οικονομική ζωή, οι υλικές και ηθικές σχέσεις των ατόμων όσο και η πορεία των επιχειρήσεων προς την ανάπτυξη με επιχειρηματικά προσανατολισμένες λύσεις, χωρίς τις αγκιστρώσεις και τα εμπόδια χρονοβόρων δικαστικών διαδικασιών, και ακόμα ενισχύεται η προσέλκυση επενδύσεων. ■
Ιωάννα Ν. Λαγουμίδου
Οι κυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησαν
να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις
στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων
Εκπομπών (ΣΕΔΕ), με στόχο τη μείωση
των βιομηχανικών εκπομπών και την
επένδυση σε τεχνολογίες φιλικότερες
προς το περιβάλλον. Μία από τις
σημαντικότερες αλλαγές είναι η
κατάργηση των δωρεάν δικαιωμάτων
στις εταιρείες, καθώς ο μηχανισμός
συνοριακής προσαρμογής άνθρακα
(CBAM) τίθεται σταδιακά σε εφαρμογή, με στόχο την πλήρη εφαρμογή του μέχρι το 2034. Η συμφωνία θα εφαρμοστεί σε προϊόντα της ΕΕ που λειτουργούν στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ, όπως ο σίδηρος και ο χάλυβας, το τσιμέντο, το αλουμίνιο, τα λιπάσματα και η ηλεκτρική ενέργεια. Στο πλαίσιο αυτό, οι εταιρείες θα πρέπει να αγοράζουν πιστοποιητικά CBAM, για να πληρώνουν τη διαφορά στις τιμές άνθρακα μεταξύ του τόπου παραγωγής του προϊόντος και της τιμής των δικαιωμάτων άνθρακα στο ΣΕΔΕ της ΕΕ.
Η Βουλή των Αντιπροσώπων της Μοντάνα ενέκρινε νομοσχέδιο που απαγορεύει τη χρήση του μέσου κοινωνικής δικτύωσης TikTok με το επιχείρημα ότι η εφαρμογή παραβιάζει το δικαίωμα των χρηστών στην ιδιωτική ζωή. Συγκεκριμένα, υποστηρίζεται ότι η κινεζική κυβέρνηση ασκεί έλεγχο και εποπτεία στην κινεζική εταιρεία στην οποία ανήκει το TikTok, τη ByteDance, με αποτέλεσμα
Σύμφωνα με κοινή δήλωση των εισηγητών του ΟΗΕ για την εμπορία ανθρώπων, τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών και τις σύγχρονες μορφές δουλείας, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν τηρεί τις βασικές
υποχρεώσεις του βάσει του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσον αφορά στην προσέγγισή του αναφορικά με τα ασυνόδευτα παιδιά μετανάστες που φθάνουν στη χώρα. Οι εισηγητές υποστηρίζουν ότι η πολιτική της βρετανικής κυβέρνησης έχει οδηγήσει σε εξαφάνιση ασυνόδευτων παιδιών μεταναστών και σε εμπορία ανθρώπων και καλούν το ΗΒ να διασφαλίσει την προστασία όλων των παιδιών που ζητούν άσυλο χωρίς διακρίσεις. Η δήλωση κυκλοφόρησε εν μέσω εκτεταμένων επικρίσεων για το νομοσχέδιο της βρετανικής κυβέρνησης που αφορά την παράνομη μετανάστευση και διευρύνει την κυβερνητική εξουσία για την κράτηση και απέλαση των μεταναστών
η πρώτη να έχει τη δυνατότητα να κατευθύνει την εταιρεία να παραδώσει πληροφορίες χρηστών, συμπεριλαμβανομένης της φυσικής θέσης τους σε πραγματικό χρόνο, ασκώντας εταιρική και διεθνή κατασκοπεία. Η Μοντάνα είναι η πρώτη πολιτεία των ΗΠΑ που απαγορεύει συνολικά το TikTok, όμως έχει προηγηθεί η απαγόρευση χρήσης της εφαρμογής σε κυβερνητικές συσκευές από την ΕΕ, τον Καναδά, την Αυστραλία, την Ινδία και τη Νορβηγία.
Ψηφίστηκε στις ΗΠΑ το πρώτο
νομοσχέδιο που απαγορεύει
Μάρτιος - Απρίλιος 2023
Γενικός Γραμματέας Φορολογικής
Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας
Πώς ο ν. 5016/2023 αλλάζει το τοπίο της διαιτησίας στην Ελλάδα_σελ.18
Η εφαρμογή του πολεοδομικού νόμου 2,5 χρόνια μετά_σελ.26
Το νέο νομοθετικό πλαίσιο στην ΕΕ
για την κυβερνοασφάλεια_σελ.32
Οι εξελίξεις στο φορολογικό τοπίο_σελ.40