Masterplan Jaarbeurs en Jaarbeursdistrict

Masterplan Jaarbeurs en Jaarbeursdistrict

In samenwerking met:

2019

Masterplan Jaarbeurs en Jaarbeursdistrict

2019

Masterplan Jaarbeurs

Inhoud 1. Introductie 1.1 Introductie 1.2 De opgave 1.3 De nieuwe Jaarbeurs in het kort

2. Positionering en programma

4. Het beurs- event en congrescentrum 77

7

4.1 De nieuwe Jaarbeurs 4.2 De Functionele Jaarbeurs 4.3 De Groene Jaarbeurs 4.4 De Levendige Jaarbeurs 4.5 De Duurzame Jaarbeurs 4.6 De Stedelijke Jaarbeurs

8 10 12 15

2.1 Jaarbeurs weer in de stad 16 2.2 Jaarbeurs in een veranderende beurswereld 18 2.3 Omarm de stad 20 2.4 Naar een Jaarbeursdistrict 22

3. Masterplan Jaarbeursdistrict 3.1 Uitgangspunten Jaarbeursdistrict 3.2 Aansluiting op de stad 3.3 Hoofdopzet masterplan 3.4 Programma 3.5 Karakter blokken en plinten 3.6 Het Jaarbeurspark 3.7 Openbare ruimte 3.8 Bereikbaarheid en parkeren 3.9 Duurzaamheid

5. Ontwikkelstrategie 5.1 Transitie als kans

25 26 28 30 34 44 50 54 64 72

5

78 80 82 84 86 88 91 92

1. Introductie

Masterplan Jaarbeurs

1.1 Introductie Voor u ligt het masterplan voor het Jaarbeursdistrict, het resultaat van een intensief traject van Jaarbeurs, ondersteund door architectenbureau MVRDV en gebiedsontwikkelaar SITE Urban Development. Een bijzonder ambitieus masterplan, waarin niet alleen de huidige beurshallen radicaal anders worden vormgegeven maar ook het gebied eromheen wordt mee-ontwikkeld. In dit plan gaat het niet alleen om het ontwerp van totaal nieuw en ongekend beursconcept waarin leefbaarheid, duurzaamheid en populariteit een rode draad vormen, het verkent ook de kansen die er planologisch liggen, en legt verbindingen die er eerder niet waren. De transformatie van Jaarbeurs naar een vooruitstrevend beurs- event en congrescentrum zal gepaard gaan met vernieuwing van het stedelijk weefsel eromheen, niet in de laatste plaats dankzij de creatie van het Jaarbeurspark op het dak van het hallencomplex, waarmee Utrecht zich kan onderscheiden. Uiteindelijk zal een Jaarbeursdistrict ontstaan dat Jaarbeurs weer middenin de stad plaatst, waar ze ook ruim 100 jaar geleden begon.

Leeswijzer Dit document gaat in op de verschillende interne en externe factoren die tot dit masterplan hebben geleid. Het schetst de belangrijkste principes achter het plan. Het laat zien hoe het nieuwe beurs- event en congrescentrum in al haar aspecten zal functioneren, en hoe het in de stad zou kunnen worden ingebed. Een compleet nieuw type beurscomplex wordt niet elke dag gebouwd. Daarom zijn sommige beelden en plantekeningen verder uitgewerkt dan wat normaal gangbaar is bij een masterplan. Dit ontwerponderzoek is gedaan om meer grip te krijgen op de haalbaarheid van de nieuwe Jaarbeurs. Het architectonisch ontwerp zal de komende tijd verder ontwikkeld worden. De huidige visualisaties zijn indicatief.

aan de gemeente, met als doel in de komende tijd de ontwikkelovereenkomst te actualiseren en tot een gezamenlijk gedragen stedenbouwkundig plan en bestemmingsplan te komen. Dit document is uitdrukkelijk een startschot. Jaarbeurs heeft – samen met MVRDV en SITE – de intentie om intensief met belanghebbenden op te trekken en actief de dialoog op te zoeken met de stad.

Na het stranden van eerdere plannen waarin het hallencomplex min of meer in een nieuw jasje werden gestoken en waarbij het omliggende gebied niet werd meegenomen, markeert dit masterplan een nieuw begin.

Van introvert hallencomplex wil Jaarbeurs een extravert beurs- event en congrescentrum worden dat zich opent naar de stad.

De gemeente Utrecht is het afgelopen jaar op informele wijze meegenomen in de positionerings- en ontwerpgesprekken die door Jaarbeurs werden georganiseerd. Dit masterplan is een eerste formele presentatie

8

Masterplan Jaarbeurs

9

Masterplan Jaarbeurs

Toekomstvisie Utrecht Centrum: ‘a Healthy Urban Boost’

1.2 De opgave

Maart 2015

Belangrijke ontwikkelingen en factoren zijn aanleiding geweest voor dit masterplan: •

De meer op mens en beleving gerichte beurswereld

•

De verouderde staat van de Jaarbeursgebouwen en het Jaarbeursterrein

•

De stadsontwikkelingen rondom Jaarbeurs: Het Beurskwartier en de Merwedekanaalzone.

Door de combinatie van deze ontwikkelingen is er voor Jaarbeurs en Utrecht momentum ontstaan voor een ambitieus en tegelijk realistisch plan: het meest vooruitstrevende beurs- event en congrescentrum van Europa.

Twee omgevingsvisies geven de komende jaren vorm aan de uitbreiding van het centrum die aan de westzijde van het spoor vorm gaan geven. Het Beurskwartier, dat tussen het station en Jaarbeurs ligt, wordt een zeer hoogstedelijke gemixte wijk met een aanzienlijke component wonen. De Merwedekanaalzone wordt een binnenstedelijk woongebied. Deze twee gebieden worden daarmee aantrekkelijker, levendiger en groener, maar ze zorgen ook voor een hogere druk op de stadsinfrastructuur.

Jaarbeurs ligt precies tussen deze twee gebieden in. Dit masterplan beschrijft hoe het Jaarbeursdistrict zich tot deze twee gebieden zal verhouden en versterkend kan werken.

Meer op mens en beleving gerichte beurswereld

Verouderde staat van het complex

Stadsontwikkelingen rondom Jaarbeurs

Omgevingsvisie Merwedekanaalzone Deel 1: Ruimtelijke agenda voor de toekomst van de Merwedekanaalzone

OMGEVINGSVISIE

Vastgesteld 8 februari 2018

be ursk wa r t ier Lombokplein

naar een groter centrum 7 december 2017

Omgevingsvisie Beurskwartier Lombokplein

Omgevingsvisie Merwedekanaalzone

10

Masterplan Jaarbeurs

1.3 De nieuwe Jaarbeurs in het kort Parkeerterreinen vormen barriere tussen het centrum en Kanaleneiland Logistiek zeer dominant aanwezig

Kanaleneiland

Jaarbeurs parking

Merwedekanaal

Jaarbeurs gesloten, monofunctioneel

Jaarbeurs hallencomplex

Jaarbeurs parking

Huidige situatie

Interne logistiek zorgt dat beurs zich naar de stad kan openen Levendige stadswijk: Het nieuwe centrum loopt door tot over het Merwedekanaal

Kanaleneiland

Jaarbeursdistrict West

Het hallencomplex is integraal onderdeel van het Jaarbeursdistrict Aantrekkelijk waterfront

Merwedekanaal

Jaarbeurs hallencomplex

Toekomstige situatie 12

Beurskwartier

2. Positionering en programma

Masterplan Jaarbeurs

2.1 Jaarbeurs weer in de stad Relatie met de stad Jaarbeurs heeft een ruim 100-jarige relatie met de stad Utrecht. De afgelopen eeuw was Jaarbeurs op meerdere locaties en in verschillende typen gebouwen gehuisvest.

Deze locaties hebben altijd de relatie gedefinieerd tussen Jaarbeurs en stad.

Met haar tijdelijke paviljoens startte Jaarbeurs als onderdeel van Utrecht middenin de stad.

Als een soort hedendaags festival was Jaarbeurs haar tijd ver vooruit. Met het permanente gebouw op de Vredenburg kreeg Utrecht een echt stedelijk beurs- event en congrescentrum; een uitvalsbasis waar mensen en handel samenkwamen. Jaarbeurs groeide al snel uit haar jasje.

Tijdelijke paviljoens 1917

Permanent gebouw 1920-1930

Extra hal buiten ‘stad’ 1955

onderdeel van de stad

In de daaropvolgende decennia trokken de activiteiten verder naar de rand van de stad.

De schaalvergroting leidde tot een groot Jaarbeursterrein dat gepaard ging met een toename aan logistieke functies. De focus voor kwaliteitsoptimalisatie was gericht op het interieur, de innige relatie met de stad werd losser.

Clustering 1970

enclave in de stad

Door de groei van de stad ligt Jaarbeurs inmiddels weer middenin de stad. De vraag is nu of ook de oude synergie tussen stad en Jaarbeurs, zoals die er ooit was tussen de tijdelijke paviljoens en Vredenburg nieuw leven kan worden ingeblazen.

Grootste omvang 1998

Ingeslonken 2017

enclave in de stad

Grondruil 2023

Centrum van stadsdistrict NEXT

onderdeel van stadsdistrict

16

Masterplan Jaarbeurs

17

Masterplan Jaarbeurs

Main Results

2.2 Jaarbeurs in een veranderende beurswereld

Indoor exhibition space in 2017: size segmentation

Globally, 61% of the venues have an indoor capacity between 5,000 and 20,000 sqm.

One third (34%) of all venues globally belong to the medium-size segment, offering between 20,000 and 100,000 sq 61 venues have more than 100,000 sqm; with a growth of 27%, it is the fastest growing market segment.

Size matters Bij beurzen en evenementen bestaat geen one size fits all-strategie. Sterker, er is een duidelijke vernieuwing gaande van type beurzen en evenementen. Aan de ene kant is er sprake van een verdere internationalisering van het ‘large’ segment, met enkele zeer grootschalige beurzen in Azië en Europa. De eerste plek in de ranglijsten is in dit segment voor de beurs met het grootste aantal vierkante meters beursvloer. Kwantiteit is één ding, kwaliteit is cruciaal. Mede door toenemende ‘festivalisering’ wordt vernieuwing tegenwoordig gevonden in het verrijken van beurzen en evenementen met congressen, conferenties, verblijf en vermaak. Samen met de herpositionering als de duurzaamste en meest technologisch geavanceerde beursevent en congrescentrum levert dat Jaarbeurs, de stad Utrecht, de regio en de Nederlandse economie, een grote toegevoegde waarde op. Deze zal niet alleen economisch zijn, maar Utrecht en de regio ook leefbaarder maken.

In relatie tot ‘kwaliteit boven kwantiteit’ zien we een groeiende markt van small venues met kleinere, meer intieme en vooral ook kortdurende activiteiten. Deze small venues liggen vaak op (binnen-)stedelijke locaties, vlakbij openbaar vervoer, waarbij de programmering wordt ontleend aan fysiek ruimtelijke aspecten, zoals een authentiek gebouw. Kleine venues kunnen meer nadruk leggen op programmeerbare buitenruimtes.

Omdat niet alle activiteiten geschikt zijn voor buitenprogrammering, is een bepaalde kwantiteit hierbij ook van belang. Kortom, er liggen kansen voor beurs- en eventcentra van het middensegment om zich ook te richten op de specifieke kwaliteiten en

activiteiten van de kleinere beursvloeren.

Daarbij groeit in de huidige tijden van digitalisering juist de behoefte aan live ontmoetingen. Jaarbeurs springt in op deze behoefte als dé ontmoetingsplek voor de innoverende bedrijven, industrieën en markten.

events, beurzen en congressen in Jaarbeurs en het Jaarbeursdisctrict. * Bron: UFI World Map of Exhibition Venues 2017 - Gross indoor exhibition space, venues over 5,000 sqm

Het middensegment, waartoe ook Jaarbeurs behoort, is continu in ontwikkeling door de upgrading van bestaande venues, nieuwe purpose built venues, maar ook erfgoed venues en sportvenues (LAgroup, 2018). Voor deze categorie zijn vierkante meters nog steeds belangrijk, maar minder maatgevend dan voorheen. Het middensegment is van oudsher minder in de stad ingebed dan de small venues. Door de omvang en bijbehorende logistieke impact is de initiële ligging van de medium venues meer aan de rand van de stad. Echter in de afgelopen decennia heeft de stad deze locaties ‘opgeslokt’ en zijn de medium venues meer en meer ingebed in het (binnen)stedelijk weefsel. Jaarbeurs denkt deze positie te kunnen heruitvinden met een dynamisch beurs- event en congrescentrum met een beperkte omvang, enerzijds waarbij meer belang wordt gehecht aan de identiteit van de plek, ligging in de (binnen)stad, anderzijds aan de stedelijke beleving en flexibele programmering.

’S Venue’ wint steeds meer terrein Is lastig mee te concurreren op ondernemerschap, beleving en unieke locaties.

UFI World Map of Exhibition Venues 2017 - Gross indoor exhibition space, venues over 5,000 sqm - PAGE REVISED IN JUNE 2018 This document and the information it contains may not be copied, reproduced or redistributed in full or in part by any organisation without the express written permission of UF

‘M Venue’ is solide basismaat Nog steeds de top van NL domineren en grote events hosten.

‘L Venue’ is internationaal speelveld Niet mee te concurreren. Wordt al maar grootser.

Beurs- event en congrescentrum van de toekomst De nieuwe Jaarbeurs biedt een nieuwe wereld voor de events, beurzen en congressen. Door de herpositionering van Jaarbeurs in de (binnen)stad in combinatie met de stedelijke trends in hybride vormen van wonen, werken, leven en recreëren ontstaat er een nog aantrekkelijkere context voor de

Borrowed Size: met meerdere ‘S-Venues’ samen kan Jaarbeurs een ‘XL Venue’ zijn.

South by Southwest (SXSW) in Austin is hier een goed voorbeeld van.

18

Masterplan Jaarbeurs

Van productoriëntatie naar bezoekersoriëntatie

Product georiënteerd

Bezoeker georiënteerd

•

Locatie en programmering maken de plek

•

Gebruikers maken de plek

•

‘Core business’: ontwikkelen en organiseren van eigen events en faciliteren van events voor partners

•

‘Core Business’: het gebied – 365 dagen een dynamische ontmoetingsplaats

•

‘Added value’: beursfranchise ontwikkelen ‘beurs, event en conferentie-based’

•

‘Added Value’: beursfranchise ontwikkelen ‘district-based’

•

‘Other income’: hotel, horeca, etcetera

•

‘Other income’: verhuur locaties voor beurzen, events en conferenties

19

Masterplan Jaarbeurs

2.3 Omarm de stad Ligging biedt kansen

Interacties in de stad De wereld van Jaarbeurs en de stad Utrecht versmelten meer en meer. De wereld van Jaarbeurs bestaat uit het verbinden van mensen, merken en markten, met haar beurzen, events, conferenties en digitale platforms.

Hier ontleent niet alleen Jaarbeurs haar bestaansrecht aan, maar tevens menig stad en bovenal de stad Utrecht, ook wel ‘het trefpunt van Nederland genoemd’. Door de versmelting van Jaarbeurs met de stad kan het Jaarbeursdistrict een place to be voor relevante ontmoetingen en ervaringen naar een hoger niveau tillen.

Door als Jaarbeurs en de stad Utrecht samen op te trekken is de interactie tussen mensen en omgeving te maximaliseren. Zo kan Jaarbeurs haar bezoekers een betere beleving bieden, waaronder een bruisend stadscentrum. Anderzijds dragen de Jaarbeurs-bezoekers maar ook -medewerkers bij aan levendigheid van het Jaarbeursdistrict.

Een win-win situatie, waarmee Jaarbeurs zich kan onderscheiden van andere beurzen en eventcentra.

Argumenten voor Jaarbeurs in de stad 1.

Jaarbeurs kan gebruikmaken van de borrowed size van de stad. In samenwerking met andere small venues kan het zich als een XL venue positioneren

2. De stad biedt kansen om met een solide basismaat medium-venue flexibel te zijn met meerdere businessmodellen 3. De stad bevordert de beurstransitie van oriëntatie op het product naar meer oriëntatie op de gebruiker 4. De stad genereert meerdere bezoekersstromen en daarmee constante levendigheid die bijdraagt aan een gunstig economisch klimaat voor de stad en regio Utrecht *Bron: Jaarbeurs, Visie en Strategie 20172021, december 2016) Buiten de stad zijn ontmoetingen lastiger

In de stad komen programma’s en mensen naar je toe 20

Masterplan Jaarbeurs

Meerdere bezoekersstromen

In de stad gebeurt het economisch

Horeca bedient meer klantgroepen

Verblijfplekken voor rust en ontspanning

Levendigheid creĂŤren met stedelijke evenementen 21

Masterplan Jaarbeurs

2.4 Naar een Jaarbeursdistrict Schaalsprong De ‘Jaarbeurs van de toekomst’ is er een waarbij de beurs- en stadsactiviteiten elkaar versterken. De stedelijke context creëert gunstigere omstandigheden voor (nieuwe) halprogrammering. Op haar beurt beïnvloedt de halprogrammering haar omgeving met extra levendigheid en belevenissen. Jaarbeurs is een wezenlijk onderdeel van een groter gebied, sluit aan op stedelijke ontwikkelingen in de stad en versterkt stedelijke activiteiten door middel van interactie. Dit alles geeft een boost aan het vestigingsklimaat van de plek voor bepaalde stedelijke functies en bedrijven. Hiermee maken we een schaalsprong van Jaarbeurs als stedelijke beurs naar het Jaarbeursdistrict. In het

Jaarbeursdistrict kan met veel meer impact gestuurd worden op gebiedskernwaarden en condities maar zal tevens de voordelen hebben van een smart district.

Gebiedskernwaarden •

Authentieke ervaringen

•

Verrast worden

•

Verschillende gebruikersgroepen

•

Netwerken en samenwerken

•

Face-to-face interactie

•

Uitwisseling van kennis

Condities Jaarbeursdistrict 1. Interactiemilieus met meerdere type ontmoetingsplekken:

4. Binding met B2C bedrijven op het snijvlak van commercie en leisure (bv. showroom met activiteiten):

•

Creëer third places (café, restaurant, etc)

•

•

Verbind het beurs- event en congrescentrum aan publiek toegankelijke ontmoetingsplekken voor cross-overs in gebruik

Stimuleer community vorming rondom interesses en producten

•

Laat ze events creëren zodat je zelf niet alle lasten op de schouders hebt

•

Stuur op vermenging van wonen, werken en ontmoeten voor maximale programmatische cross-overs (co-working, co-living, co-mingling)

•

Stuur op constante programmatische vernieuwing zodat er altijd wat te beleven is

2. Binding met meerdere gebruikersgroepen voor 24/7 levendigheid: •

•

Trek verschillende gebruikersgroepen aan zodat het gebied de hele dag door gebruikt wordt Creëer meerdere complementaire plekken met elk hun eigen sfeer en prominente gebruikersgroepen

3. Binding met bedrijven om handel voor economische synergie:

Stadsprogramma en beurs versterken elkaar 22

•

Creëer een vestigingsmilieu voor bedrijven met vergelijkbare kennisgebieden

•

Wissel grote spelers af met veel kleine spelers

•

Maak beurs- event en congrescentrum en break-out rooms toegankelijk voor bedrijven

•

Laat bedrijven meeliften op de merknaam Jaarbeurs (borrowed size)

5. Gastvrij zijn voor bewoners opdat zij zich verantwoordelijk voor het gebied voelen •

Wees een thuis voor stedelijke bewoners met extraverte en ondernemende levensstijl

•

Maak woonproducten voor mensen uit alle levenslopen

•

Verlicht het leven van bewoners met het aanbieden van veel keuzemogelijkheden in voorzieningen en activisten

6. Er is een sterke identiteitsdrager nodig in het gebied •

Creëer een plek in het gebied waar alle gebruikersgroepen wat te zoeken hebben

•

Creëer één overkoepelende gebiedsidentiteit die alle diverse plekken met elkaar bindt

Masterplan Jaarbeurs

1. Interactiemilieus met meerdere type ontmoetingsplekken

2. Binding met meerdere gebruikersgroepen voor 24/7 levendigheid

3. Binding met bedrijven om handel voor economische synergie

4. Binding met B2C bedrijven op het snijvlak van commercie en leisure

5. Gastvrij zijn voor bewoners opdat zij zich verantwoordelijk voor het gebied voelen

6. Er is een sterke identiteitsdrager nodig in het gebied

23

3. Masterplan Jaarbeursdistrict

Masterplan Jaarbeurs

3.1 Uitgangspunten Jaarbeursdistrict Eén wijk met Jaarbeurs als middelpunt De nieuwe stadsontwikkeling op het Jaarbeursterrein – het Jaarbeursdistrict - vormt samen met het Beurskwartier één nieuwe wijk. Er is gekozen om qua bebouwingskarakter, dichtheid en functiemix onderdeel van het centrum te zijn. De aansluiting op de Merwedekanaalzone wordt gezocht in structuren van de openbare ruimte en (lokale) bebouwingshoogten.

Jaarbeurspark als identiteitsdrager Het Jaarbeurspark wordt de ‘identiteitsdrager’ – het visitekaartje – van Jaarbeurs én het Jaarbeursdistrict. Het wordt de plek voor beurzen en evenementen maar ook een park voor de buurt dat deels publiek toegankelijk zal zijn. Met de ligging aan het ‘rondje Stadseiland’ is het Jaarbeurspark verankerd in de groenstructuur van de stad. Een uniek landmark dat Utrecht als leefbare en gezonde stad internationaal op de kaart zal zetten.

ten te organiseren met ondernemers en bewoners in de omgeving. Andersom betekent dit dat de ondernemers en bewoners uit de omgeving synergieën aan kunnen gaan met de nieuwe faciliteiten en activiteiten in, op en rondom Jaarbeurs.

Twee levendige interactie-assen De Jaarbeursboulevard is de programmatische ruggengraat van de wijk: de levendige hoofdroute van het station naar de beurs en achterliggende wijken. Hier hebben Jaarbeurs, bedrijven en alle bovenwijkse voorzieningen hun adres. Het Merwedekanaal met aanliggend Jaarbeurspark wordt de zonnige aantrekkelijke verblijfsplek van het district.

Hier toont Jaarbeurs zich op haar mooist.

Hier bevindt zich horeca en worden kleinere evenementen georganiseerd.

Het Jaarbeursdistrict is de spil tussen de verschillende omliggende wijken Het compactere hallencomplex en de routes over het dak(park) nemen de barrièrewerking van de huidige vestiging weg. Fijnmazige verbindingen door het Jaarbeursdistrict worden mogelijk. Daarmee wordt het Jaarbeursdistrict een belangrijke verbinding tussen het centrum en station enerzijds en de Merwedekanaalzone en Kanaleneiland anderzijds.

Jaarbeurs en district zijn programmatisch één Jaarbeurs is programmatisch sterk verankerd in de wijk en vice versa. Dit betekent dat er mogelijkheden ontstaan voor Jaarbeurs om samenwerkingen aan te gaan en evenemen-

26

Masterplan Jaarbeurs

EĂŠn wijk met Jaarbeurs als middelpunt

Jaarbeurspark als identiteitsdrager

Spil en verbinder tussen de omliggende wijken

Jaarbeurs is programmatisch verankerd in de wijk

De wijk is programmatisch verankerd in het hallencomplex

Twee levendige interactie-assen

27

Masterplan Jaarbeurs

3.2 Aansluiting op de stad

Schakel tussen het nieuwe centrum en de Merwedekanaalzone

Het vergrote Centrum Jaarbeurs

Jaarbeurs

Kanaleneiland

EKANAA LZONE

De kruising van Jaarbeursboulevard en het Merwedekanaal vormt het zwaartepunt in deze nieuwe werkelijkheid. De boulevard rijgt verschillende grote programma’s aan elkaar en vormt de koppeling met Kanaleneiland.

De Merwedekanaalzone wordt op deze plek gekoppeld aan station en centrum. Waar programma is, daar komen mensen op af.

Waar mensen langs komen, floreert programma. Het doorzetten van de boulevard naar de Van Heuven Goedhartlaan zal ook een sociaal-economische impuls en een nieuw ontwikkelperspectief geven aan Kanaleneiland.

Plek waar twee karakters bij elkaar komen

MERWED

Op deze plek grijpen drie stedelijke ontwikkelingen in elkaar: Hoog Catharijne, het stationsgebied met Lombok en het Beurskwartier en de Merwedekanaalzone. Hoog Catharijne blijft een overwegend winkelgebied met een grote nadruk op transitie (hoewel steeds meer succesvolle verblijfsplekken in en rondom het station gerealiseerd zijn). Lombok en het stationsgebied worden een gemixte stadswijk met het Beurskwartier daar pal tegenover. De Merwedekanaalzone, hoewel gebouwd in flinke dichtheden, blijft in Utrechtse traditie een woonwijk buiten het centrum. Het Jaarbeursdistrict vormt met alle eerdergenoemde ontwikkelingen ‘het nieuwe centrum’ met een rijke mix van programma’s. Het gebiedt krijgt een bovenwijks voorzieningenniveau dat niet leunt op winkelen maar op evenementen, ontmoeten en een complementair programma.

Op deze plek komen twee karakters bij elkaar: het nieuwe centrum...

Het dakpark is het startpunt is van-, en het grootste park aan het rondje Kanaleneiland

... en de Merwedekanaalzone

We maken het gebied doorwaadbaar en fijnmazig

Jaarbeurs

Kanaleneiland

Onderdeel van ‘Rondje Stadseiland’

Het Jaarbeursdistrict als spil en verbinding 28

Masterplan Jaarbeurs

Centrum

Jaarbeurs

MERWE

Kanaleneiland

AALZO

DEKAN NE 29

Masterplan Jaarbeurs

3.3 Hoofdopzet masterplan Hoofdstructuur De belangrijkste openbare ruimtestructuren, Jaarbeursboulevard en het Merwedekanaal delen het terrein van Jaarbeurs op in drie gebieden: het hallencomplex, Jaarbeursdistrict Noord en Jaarbeursdistrict West met als bijzondere plek de kavel van het huidige casino. De Jaarbeursboulevard is de programmatische ruggengraat van de wijk. Het Merwedekanaal is de aantrekkelijke verblijfsplek van het district.

het station en langs het kanaal; een spannende tegenhanger van het lage en uitgestrekte hallencomplex.

Jaarbeursdistrict Noord vormt één geheel (een blok) met de kantoorgebouwen gelegen aan de Graadt van Roggenweg. In verband met de grote bijzondere functies in dit blok zijn geen verdere opdelingen (openbare straten) in dit blok voorzien.

Groenstructuur Het Merwedekanaal vormt samen met het Jaarbeurspark de groen(blauwe) hoofdstructuur van het district. De grootsheid van het Jaarbeurspark en kanaal vraagt om ruimtelijke tegenhangers: buurtstraten en pleintjes die kleinschalig en intiem zijn. Deze zijn voorzien van stedelijk groen: bomen en eventueel compacte en slim vormgegeven groenvakken.

Bebouwingskarakter en hoogte De bebouwing in Jaarbeursdistrict West en Noord volgt de logica van het Beurskwartier: aantrekkelijke levendige plinten (ook bij wonen en werken), duidelijke definitie van openbare straten en collectieve/private binnenhoven, kleine bebouwingskorrel gevarieerd in hoogte en architectuur. Deze zeer centrale en goed bereikbare plek vraagt om een stevige bebouwingsdichtheid, vergelijkbaar met het Beurskwartier.

Deelgebieden met bouwvelden Het hallencomplex sluit, met stadsprogramma in de rand, perfect aan op de omliggende straten en bebouwing. De rand van stadsprogramma volgt zoveel mogelijk dezelfde logica als de rest van de wijk.

Verkeer Het hele Jaarbeursdistrict is autovrij. Parkeren wordt op een aantrekkelijke en zoveel mogelijk onzichtbare manier opgelost. Auto en logistiek verkeer wordt ontsloten vanuit de omliggende hoofdwegen.

Jaarbeursdistrict Noord

Jaarbeursdistrict West

Jaarbeurs Hallencomplex

Deelgebieden met bouwvelden

Jaarbeursdistrict West wordt omgeven door het kanaal en de brede stadsstraten Tellegenlaan en Overste Den oudenlaan. In het binnengebied liggen compacte buurtstraten met veel groen en zonder auto’s. Kleinschalige pleintjes vormen het sociale hart van Jaarbeursdistrict West. Op de kavel van het huidige casino komt het hoogste gebouw van het Jaarbeursdistrict. Dit ligt op de kruising van de twee hoofdstructuren en is daarmee een ankerpunt op de routes vanaf

Groenstructuur 30

Masterplan Jaarbeurs

N Plankaart Jaarbeursdistrict 31

Masterplan Jaarbeurs

Compacte Jaarbeurs, perfect geĂŻntegreerd in de omliggende stad

32

Masterplan Jaarbeurs

Groen en openbare ruimte

33

Masterplan Jaarbeurs

3.4 Programma Centrum XL Het Jaarbeursdistrict is de kroon op de stad Utrecht ‘centrum XL’. Dat betekent dat er een rijke mix is van stedelijke programma’s. Het Jaarbeursdistrict is een gebied voor stedelijk leisure, stedelijk wonen en stedelijk werken.

Het programmatisch zwaartepunt, qua volume en mix, zit op twee interactieassen.

Hier wordt gestuurd op dichtheid in mensenaantallen en activiteiten.

Gebied voor stedelijk leisure Vrijetijd wordt steeds belangrijker en ook steeds meer een drager van de persoonlijke identiteit (SCP, 2010). In het aanbod is er een polarisatie gaande van groot en klein leisure.

Grote leisure functies bieden ‘value for money’. De bezoeker weet wat hij krijgt, er is altijd wel wat te vinden en het nodigt uit tot herhaalbezoek. Denk hierbij aan een grote bioscoop of theater. Kleine leisure- functies zijn daarentegen tijdelijk, semi-gepland, voor niche culturen: de bezoeker had erbij moeten zijn, want het is eenmalig. Dat laatste speelt succesvol in op een gevoel van Fear of Missing Out (Cook, 1972) wat bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van het event. Het Jaarbeursdistrict combineert deze twee werelden in één gebied waarbij beide sferen, klein en groot, overal voelbaar zijn.

Gebied voor stedelijk wonen Uit onderzoek voor de U16 verstedelijkingsstrategie van regio Utrecht blijkt dat er onvoldoende plancapaciteit is in relatie tot de woningbehoefte tot 2040. Tot 2025 is het planaanbod nog voldoende, maar daarna is er een snel oplopend tekort (SITE, 2018). Er zijn voldoende nieuwe locaties in het vizier om het plantekort tot 2040 op te lossen, maar dit gaat niet volledig lukken binnen de

afgesproken huidige rode contouren. Er is daarom behoefte aan nieuwbouwlocaties binnen de rode contouren die geen of weinig extra infrastructurele investeringen nodig hebben. Het Jaarbeursdistrict is een van de weinige locaties binnen de stad Utrecht waar nog ruimte is voor grootschalige woningbouw. Met Utrecht Centraal Station op steenworp afstand, is het Jaarbeursdistrict dé plek om nog fors uit te kunnen pakken met woningen. Woningen in alle segmenten en in flinke hoeveelheden zorgen voor een haalbaar, inclusief en levendig district.

Gebied voor stedelijk werken De prognose voor werkgelegenheid in 2040 voor de Utrechtse regio varieert tussen de 41.000 en 100.000 extra arbeidsplaatsen. 70 procent daarvan zal op ‘informele werklocaties’ landen. Informele werklocaties vragen om interactiemilieus - ontmoetingsplekken die soms georganiseerd zijn maar ook toevallig kunnen ontstaan (Utrecht Economisch beeld, 2017). Het Jaarbeursdistrict is zo’n interactiemilieu. Een stedelijke setting met diverse functies en veel ontmoetingsplaatsen, een belangrijk vestigingscriterium voor nieuwe type kantoren. Het Jaarbeursdistrict is een plek voor werken, net als het stationsgebied, maar waarbij het werken veel meer gemengd is met andere stedelijke functies. Om bedrijven voldoende ‘adres en zichtbaarheid’ te geven als kantoorlocatie is er een kritische massa nodig in kantoorvolume om het district als zodoende op de kaart te zetten. Tevens is een bepaalde omvang nodig om synergie tussen bedrijven en Jaarbeurs te bewerkstelligen.

34

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeursboulevard: Co-work&live wereld

Dit is een wereld waarin grenzen vervagen tussen thuis, kantoor en ontmoetingsplekken. Co-working, co-living en co-mingling lopen hier door elkaar. Dit concept gedijt goed in een bruisende omgeving die nog meer mogelijkheden biedt en een wisselwerking bewerkstelligt tussen het gebouw, haar gebruikers en de wereld eromheen.

Het werken gebeurt hier in verschillende vormen, zoals start-ups, incubators en accelerators. Qua leisure is er altijd wat nieuws en onverwachts te doen. Het zijn speciale plekken met kleine bijeenkomsten.

Het wonen drijft op de uithuizigheid van haar bewoners, ondersteund door woonservices in het gebouw. Het is overwegend huur voor eenpersoonshuishoudens of huishoudenssamenstellingen van vrienden en bekenden.

Bewoners houden van ‘de goede dingen des levens’ en zijn avontuurlijk. Ze willen in het centrum van de stad wonen in een gevarieerde en levendige omgeving vol met voorzieningen, horeca en cultuur. De plek is hierbij belangrijker dan de woning zelf.

WORK

PLAY

LIVE

DYNAMIC

Co-work&live Wereld

35

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeursboulevard: Meeting Campus

Door de juiste mensen op de juiste plek bij elkaar te zetten worden broedplaatsen voor innovatie gecreëerd. Grote bedrijven en instituten, die zelf op afstand blijven, geven aansturing in- of sponsoren bepaalde thema’s. Er wordt een vestigingsklimaat gecreëerd. Een plek van samenkomst en samen verder komen. In de basisbehoeften zoals speciale werkkamers of bijeenkomstruimtes wordt voorzien en de mensen organiseren de rest. Hier worden geregeld lezingen en workshops gehouden voor geïnteresseerden, waarbij ook de lokale gemeenschap van bewoners en ondernemers wordt betrokken.

Mensen komen hier samen met gelijkgestemden voor evenementen, inspiratie en om altijd te blijven leren. Door de deels publiekelijke toegankelijkheid is er ruimte voor toevallige ontmoetingen. Daarnaast zijn er flexibele vergaderruimtes met een overvloed aan licht, lucht en ruimte. Het is de plek waar de synergie tussen bedrijven, kennisinstituten, bezoekers en Jaarbeurs activiteiten vorm krijgt.

Meeting campus

MEET

EXCHANGE

LEARN

INTERACT 36

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeursboulevard: Business Hub

De Business Hub is een verzameling van functies in de categorie van werken, wonen en leisure in het luxere segment. De bedrijven zijn veelal van gevestigde orde, met grote metrages, en hebben behoefte aan frisse ideeën en interactie buiten de bedrijfsstructuur. Daarom halen sommige bedrijven dit letterlijk naar binnen. Bijvoorbeeld in de vorm van werkplaatsen voor externen, of in de vorm van een semi-openbaar restaurant/café en het organiseren van events die interactie verder kunnen aanwakkeren. Die interactie wordt versterkt door een beurs/congreshotel, theater en een klein exclusief restaurant (fine-dining). Bewoners hebben een uitgesproken stedelijke woonwens nabij voorzieningen, in een bijzondere buurt met status, maar ook met privacy. Ze willen alles zo goed mogelijk geregeld hebben in zo weinig mogelijk tijd. Deze plek heeft zowel compacte als grotere koopwoningen met aanvullende voorzieningen in de wijk binnen handbereik.

Wonen is als verblijven in een luxe hotel: alle zorgen en klusjes worden uit handen genomen. De conciërge en het receptiepersoneel maken het leven extra aangenaam en geven de plantjes water als bewoners er even niet zijn.

Business hub

WORK

STAY

MEET

STATUS 37

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeurskade

De Jaarbeurskade is een multifunctionele buitenruimte die aangepast kan worden naar het seizoen en gebieds- en halactiviteiten. De kade is een openbare ruimte, maar is indien gewenst aan de hal te koppelen of zelfstandig te gebruiken voor evenementen. De flexibele inrichting is hierop ingesteld. Het is de plek voor sport zoals een rondje ‘Stadseiland’ maar ook voor relaxen aan het water met de zon in het zuidwesten. De perfect op de zon gelegen (deels)zelfstandige horeca en break-out spaces van het beurs- event en congrescentrum spelen hierop in. Het is de plek voor de Utrechter waar ook de Jaarbeursbezoeker goed kan toeven.

MOVE

RELAX

ACTIVATE

LEARN 38

Masterplan Jaarbeurs

Aansluiting omgeving: zuidrand

De Doctor M.A. Tellegenlaan en de Van Zijstweg verbinden meerdere plandelen en omgevingen aan elkaar; het hallencomplex met aan weerszijden een stadswijk en de woonwijken aan de overzijde. Van belang is dat de straat voelt als ĂŠĂŠn wereld van ontspannen stedelijkheid. Dit is een stedelijke plek met veel groen en water. Er zijn korte straatjes en pleintjes waar de bewoners elkaar kunnen ontmoeten. Er wordt veel gehecht aan sociale veiligheid door de bewoners. Er zijn kleinschalige plekken voor dagelijkse benodigdheden en services, zoals een kleine supermarkt en diensten zoals een fysiotherapeut, huisartsenpost, kinderdagopvang of een sportschool. De woningen, een mix van koop en huur, delen de royale gedeelde buitenruimtes bij gebrek aan een eigen tuin.

CONVENIENCE VISIT

HOME

COMMUNITY 39

Masterplan Jaarbeurs

Aansluiting omgeving: het Beurskwartier

Bewoners wonen hier in een stedelijke omgeving met voorzieningen dichtbij, maar niet in de drukte. Ze houden van de buzz van de stad, maar wonen er liever niet middenin. Ze hebben vaak eerder zo gewoond en hebben daardoor een hoge tolerantie voor activiteiten in het gebied. Ze kunnen er anoniem leven en huren of kopen hier (bij voorkeur) voor langere tijd een woning. Dit is ook de plek voor gezinswoningen in de stad. Door zelf de primaire voorzieningen binnen het eigen appartement te hebben en alle extra’s te delen (zoals gastenkamer, fietsenstalling, dakterras, evenementenruimtes, tuin, speelplaats etc.), kunnen gezinnen met kinderen in een appartement (blijven) wonen in de stad. Op tactische plekken zijn er functies zoals een boetiekhotel met een cafÊ voor de buurt.

EVENT

SHARE

INTERACT

ALLURE

40

Masterplan Jaarbeurs

Het Jaarbeurspark

Vanaf de twee programmatische zwaartepunten (de boulevard en de kade) worden de belangrijkste verbindingen gemaakt met het Jaarbeurspark. Dit is een evenementenpark op het dak van Jaarbeurs waar ruimte wordt geboden voor tal van activiteiten van Jaarbeurs en potentieel voor de stad Utrecht en lokale partijen.

Het park is een interactiemilieu van verschillende gebruikersgroepen in een campusachtige setting. Dit betekent dat meerdere types functies elkaar aanvullen en opvolgen in het ritme van de dag. Het is een plek die deels kan worden gebruikt om binding met bedrijven en kennisinstituten invulling te geven via een kantoorlandschap. Het is een stadspark voor de Utrechter maar zeker ook voor bewoners die eromheen wonen.

Sommige bewoners wonen zelfs direct op en aan het Jaarbeurspark. Het Jaarbeurspark leunt qua programmering sterk op de functies die in de randen van het hallencomplex zitten en boven het dak uitkomen alsmede de beursfuncties zelf. Toch zal het Jaarbeurspark van iedereen voelen. Het is de identiteitsdrager van Jaarbeursdistrict.

DINE

LIVE

MOVE

WORK 41

Masterplan Jaarbeurs

Programmaoverzicht

Woon- en niet-woonprogramma De 40-60 procent bandbreedte over een FSI van 2.1 van het hele Jaarbeursdistrict (excl. parkeren en logistiek) geeft een bandbreedte voor het woonprogramma van ca. 240.000 tot 360.000 m2 BVO. Het overige programma (Jaarbeurs hallencomplex, kantoren, overig commercieel vastgoed, theater, concertzaal, sport en maatschappelijke functies) heeft bij de 40/60 regel eveneens een bandbreedte van ca. 240.000 tot 360.000 m2 BVO. De twee staafdiagrammen geven een verkennend beeld van hoe dat evenredig ingevuld kan worden.

Totaal programma 600.000m²

60% niet wonen

Jaarbeurs 117.000m² waarvan netto halvloeren 60.000m²

Leisure, maatschappelijk, commercieel, bedrijvigheid 148.000m²

40% niet wonen

Totaal programma 600.000m²

Jaarbeurs 117.000m² waarvan netto halvloeren 60.000m² Leisure, maatschappelijk, commercieel, bedrijvigheid 83.000m² Kantoren 40.000m²

Bandbreedte programma Volgens de Mixed-Use index (van den Hoek, 2008) is voor een stedelijke allure een programmatische bandbreedte van 40-60 procent woonprogramma vereist en dus aanvullend een 60-40 procent bandbreedte van andere functies. Deze bandbreedte is de ambitie voor het Jaarbeursdistrict als geheel.

Per deelgebied (Jaarbeursdistrict West, Noord en langs de randen van het hallencomplex) kan het natuurlijk verschillen door het bestaande grootschalige programma van Jaarbeurs. Ter illustratie: het Beurskwartier inclusief Amrath en Wonderwoods komt volgens de huidige informatie uit op 73 procent woonprogramma, een gebiedstype à la de negentiende-eeuwse stadsuitbreiding (60-80 procent bandbreedte).

Wonen 240.000m² sociaal (35%) middencategorie huur en koop (25%) vrije sector (40%)

60% wonen

Kantoren 95.000m²

40% wonen

Grootstedelijk programma Stedelijke dichtheid is een voorwaarde voor het grootstedelijke programma, draagvlak voor voorzieningen en voor het functioneren van het Jaarbeursdistrict. Het hele gebied heeft een dichtheid van Floor- Space-Index (FSI) circa 2.1, dit is exclusief de logistiek en parkeeropgave. Per deelgebied verschilt de FSI met de hoogste dichtheid van circa FSI 3.0 in Jaarbeursdistrict West (Merwedekanaalzone deelgebied 3, ook hier FSI excl. parkeren). De dichtheid van Beurskwartier (circa FSI 3.1) is vergelijkbaar met Jaarbeursdistrict West. Deze ontwikkeling is doorgezet naar Jaarbeursdistrict West, om de continuïteit van het district en omgeving te borgen.

Er wordt gestudeerd op een kwalitatief ruimtelijke inpassing van de parkeeropgave van de toekomstige bewoners van het Jaarbeursdistrict West en de bezoekers van Jaarbeurs.

Wonen 360.000m² sociaal (35%) middencategorie huur en koop (25%) vrije sector (40%)

Twee uiterste scenario’s vormen de bandbreedte voor het programma

Jaarbeursdistrict Noord

JaarbeursJaarbeurs district Hallencomplex West

Deelgebieden 42

Masterplan Jaarbeurs

Indicatieve verdeling van het programma

Commercieel Maatschappelijk Kantoor Young Urban Living Stedelijk wonen Theater Concerthal Cultureel Parkeren Jaarbeurs Jaarbeurs overig (bv. congrescentrum en horeca) 43

Masterplan Jaarbeurs

3.5 Karakter blokken en plinten Aansluiting op het Beurskwartier Uitgangspunt voor het Jaarbeursdistrict is om samen met het Beurskwartier één wijk te vormen. De stedenbouwkundige opzet voor het Jaarbeursdistrict sluit dan ook zoveel mogelijk aan op de principes van het Beurskwartier. De gesloten bouwblokken, afwisseling in korrelgrootte en bouwhoogtes geven een menselijke maat en een herkenbaar karakter aan de wijk. Er zijn echter ook belangrijke verschillen ten opzichte van het Beurskwartier.

noorden geleidelijk op tot 30 lagen. Aan het plein waar de boulevard kruist met het Merwedekanaal komt een bijzonder accent met nader te bepalen hoogte dat als landmark fungeert.

Jaarbeursdistrict Noord

Jaarbeursdistrict West

Deelgebieden Het plangebied bestaat uit drie delen die elk specifieke kenmerken hebben: Jaarbeursdistrict Noord, Jaarbeursdistrict West en het hallencomplex. Het Jaarbeursdistrict Noord bestaat uit één groot bouwblok waarin de Jaarbeurs-logistiek zoveel mogelijk uit het zicht wordt gehouden. In het Jaarbeursdistrict West wordt voorgesteld om het parkeren te integreren in de bouwblokken. In dit hoofdstuk wordt verder ingegaan op de plinten, de bouwhoogtes en de opbouw van de blokken.

Jaarbeurs hallencomplex

Deelgebieden

Landmark langs de boulevard

Hoogteaccenten Hoogteaccenten worden in het plan geconcentreerd langs de Jaarbeursboulevard en de rondom gelegen stadsstraten. Aansluitend bij de Omgevingsvisie voor de Merwedekanaalzone krijgt de Van Zijstweg / Doctor M.A. Tellegenlaan het profiel van een brede stadsstraat met bouwmassa’s die hierbij passen. De basis van 6-8 lagen wordt afgewisseld met doorkijkjes naar de groene binnenterreinen en het Jaarbeurspark.

Hoogteaccenten gaan hier tot 20 lagen.

Langs de Overste den Oudenlaan loopt de hoogte vanaf het kruispunt richting het

Hoogteaccenten opbouwend in hoogte

Boulevard

Ove

rste

den

Oud

enla

an

Boulevard

Van Zijstweg

genlaan

Doctor M.A. Telle

Hoogteaccenten 44

Masterplan Jaarbeurs

Plinten

De plinten van het Jaarbeursdistrict West en Noord en het hallencomplex sluiten naadloos aan op het Beurskwartier.

De meeste levendigheid is geconcentreerd rond de Jaarbeursboulevard. Hier zijn de plinten zoveel mogelijk publiek, afgewisseld met compacte entrees van woon- en werkgebouwen. Het streven is om een hoge dichtheid aan adressen aan de boulevard te creĂŤren.

Openheid maar niet te grote glasvlakken

Jaarbeurs zelf opent zich naar buiten met beurzen en evenementen die de gevel als etalage gebruiken of kleinere verhuurbare ruimtes, maar ook bijvoorbeeld horeca die zowel vanuit de beurs als van buiten toegankelijk is.

In het Jaarbeursdistrict West is het publieke programma geconcentreerd rond de pleinen. Het noordelijke plein sluit qua karakter aan op het grootschalig entertainment van de Jaarbeursboulevard. De andere twee pleintjes zijn meer op de wijk gericht. In deze plint zouden bijvoorbeeld een kinderdagverblijf of een sportschool zich kunnen vestigen.

De straat langs de noordzijde van het Jaarbeursdistrict Noord – die momenteel al gebruikt wordt voor expeditie en waar parkeergarages van bestaande blokken aan liggen - wordt aangewezen als expeditiestraat. Dankzij de interne logistieke straat van Jaarbeurs worden utilitaire plinten verder tot een minimum beperkt.

Wonen-werken

Kleine korrel programma begane grond

46

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeursdistrict Noord

Jaarbeursdistrict West

Jaarbeurs Hallencomplex

Type plinten Publieke, levendige plint Aantrekkelijke woon-/werkplint Plint met utilitaire functies Voorziening / trekker

47

Masterplan Jaarbeurs

Karakter bouwblokken Jaarbeursdistrict West

Gesloten bouwblokken vormen de basis voor het Jaarbeursdistrict West. Rondom deze blokken ligt een plint die met name bij de pleintjes een publiek karakter krijgt en verder op wonen en werken zijn gericht. Binnenin de blokken wordt in parkeergarages het parkeren uit het zicht geplaatst. *

ren, een congreshotel en een skybar.

De grootte en positionering van de blokken en de invulling, programmering en gebouwtypologieĂŤn zullen in de volgende fase verder worden onderzocht.

De Overste den Oudenlaan krijgt een stedelijke basis van 6-8 lagen met hoogteaccenten op de hoeken. Langs het Merwedekanaal ligt de bouwhoogte lager en komen er doorkijkjes van het kanaal naar de groene binnentuinen. Exacte gebouwhoogtes wordt in de volgende fase bestudeerd. *De hoeveelheid parkeerplaatsen langs het Merwedekanaal, resp. op afstand, moet nog nader worden onderzocht.

Het meest noordelijke blok functioneert als landmark aan de Jaarbeursboulevard. Het wordt een iconisch gebouw dat mensen over het Merwedekanaal heen lokt. Er wordt uitgegaan van een stedelijke basis (sokkel) die de toren verankert in zijn omgeving. In dit blok worden verschillende programmaonderdelen gestapeld waaronder een parkeergarage/-hub en bijvoorbeeld kanto-

Spectaculaire landmark aan de Boulevard?

48

Masterplan Jaarbeurs

Karakter bouwblok Jaarbeursdistrict Noord

Het streven is om 24/7 levendigheid te creĂŤren op de boulevard. Daarom komen hier zoveel mogelijk adressen en een variatie aan bouwhoogtes, korrelgrootte en (gestapeld) programma. Ook de concertzaal en een mogelijk nieuw theater krijgen een adres aan de boulevard, mogelijk met entree aan het plein bij de hoofdentree van Jaarbeurs.

De logistieke straat (en buffer) van Jaarbeurs en de logistiek van de concertzaal liggen binnenin het blok, zoveel mogelijk uit het zicht. Logistiek en andere utilitaire functies worden geconcentreerd langs de noordwestzijde van het blok, waar momenteel al parkeergarages van bestaande blokken aan liggen.

49

Masterplan Jaarbeurs

3.6 Het Jaarbeurspark Bovenop het beurs- event en congrescentrum ligt een groot levendig dakpark: het Jaarbeurspark, uitnodigend voor bezoekers en een landmark voor de stad. Dit park wordt door de beurs gebruikt voor evenementen en showcases, zowel onafhankelijk als onderdeel van indoor events. Het creĂŤert meer mogelijkheden voor beurzen en geeft aanleiding tot nieuwe soorten evenementen.

Het park is grotendeels toegankelijk voor publiek en biedt mogelijkheden voor bijvoorbeeld culturele en sportieve evenementen alsook voor kleinschalige buurtevenementen. Het wordt de smaakmaker en het hart van de wijk. In het park liggen paviljoens van Jaarbeurs en complementaire voorzieningen zoals kantoren en gebouwen van de universiteit. Het park wordt omgeven door torens met gemixt programma die direct toegang hebben tot- en zicht hebben op het park. Het park wordt door middel van een aantal slim gelokaliseerde opgangen op een natuurlijke manier verbonden met het interieur van Jaarbeurs en met de omliggende stad. Deze opgangen bieden de mogelijkheid om via het dak van de ene zijde naar de andere zijde van Jaarbeurs te wandelen: de leukste wandeling van Utrecht.

Groenstructuur - aansluiting op de Merwedekanaalzone en rondje Stadseiland

Opgangen en voetgangersroutes 50

Masterplan Jaarbeurs

Congresplein Rondje dakpark

Evenementenplein

Wonen met uitzicht op he t park

N

51

Masterplan Jaarbeurs

Het evenementenpark

52

Masterplan Jaarbeurs

Het duurzame stadspark

Ontmoetingsplek voor de buurt

53

Masterplan Jaarbeurs

3.7 Openbare ruimte De hoge dichtheid van de wijk vraagt om openbare ruimte van zeer hoge kwaliteit. Het Jaarbeursdistrict wordt ingericht als autoluw gebied.

De wijk krijgt een structuur van openbare ruimtes met elk een eigen karakter.

1. Jaarbeursboulevard Dit is de belangrijkste voetgangersverbinding in het gebied maar ook een plek om te verblijven en elkaar te ontmoeten. Hier komt de grootste concentratie van functies en wordt gestreefd naar 24/7 levendigheid.

2. Waterfront Langs het Merwedekanaal ligt een veel gebruikte fiets- en recreatieroute met veel potentie als verblijfsplek. Het karakter wordt groen maar ook stedelijk.

3. Fijnmazige verbindingen Kleinschalige straatjes vormen een fijnmazig netwerk dat aansluit op omliggende wijken.

Deze straten krijgen een rustiger karakter met voornamelijk wonen en werken.

Boulevard Waterfront Fijnmazige verbindingen Omliggende stadsstraten Structuur openbare ruimte

4. Omliggende stadsstraten Deze stedelijke verbindingswegen krijgen een hoogstedelijk karakter met prioriteit voor HOV, fiets en voetganger maar ook voldoende groen.

54

Masterplan Jaarbeurs

N

55

Masterplan Jaarbeurs

Jaarbeursboulevard Stedelijke voetgangers-as De boulevard vormt de belangrijkste verbinding tussen de binnenstad, het station en het Jaarbeursdistrict (Toekomstvisie Utrecht Centrum: ‘a Healthy Urban Boost’). Om de rol van deze as te versterken zal deze in de toekomst worden doorgetrokken naar Kanaleneiland.

Ter hoogte van Jaarbeurs krijgt de boulevard een breedte van 20 meter. Dit geeft het profiel een binnenstedelijke uitstraling en zorgt ervoor dat de straat ook prettig voelt als het wat minder druk is. De Jaarbeursboulevard wordt een voetgangersgebied waarbij de fiets te gast is. Een droge en comfortabele voetgangersverbinding tussen station en Jaarbeurs wordt in de volgende fase verder onderzocht.

Bij de hoofdentree van Jaarbeurs komt een stedelijk plein dat deel wordt van de ‘kralenketting’ van openbare ruimtes langs de boulevard. Hier komt ook een opgang naar het Jaarbeurspark. Aan de overzijde komt een tweede plein dat functioneert als ‘magneet’ die bezoekers over het Merwedekanaal trekt.

A B

56

Masterplan Jaarbeurs

Voetgangersgebied, fietsers te gast

VOETGANGERS / FIETSERS

A

20

Mogelijkheid voor een comfortabele, droge route

16m

Overdag en ‘s avonds levendigheid

VOETGANGERS / FIETSERS

B

35

57

Masterplan Jaarbeurs

Waterfront Intiemer, voor S+M maat evenementen De kade langs Jaarbeurs krijgt het karakter van een stedelijk waterfront.

Dankzij de ligging - op het kruispunt van twee belangrijke stedelijke assen en op het zuidwesten (zon) heeft deze kade veel potentie als verblijfsplek. Er is ruimte voor kleinschalige evenementen, zowel als verlengstuk van (binnen-)beurzen als voor de hele stad.

De openbare ruimte wordt zo ingericht dat deze ook op rustige dagen prettig aanvoelt, met groen en toegang tot het water.

Het inpassen van de woonboten langs de Fentener van Vlissingenkade wordt in de volgende fase in samenspraak met de bewoners uitgewerkt.

58

erfront 20m

Masterplan Jaarbeurs

ed fair: 14 meter fair space, 6 meter for paths

Stedelijke én groene kade

GROEN/ VOETGANGERZONE

TERRAS

20

Mogelijk profiel met terras

Kleineschalige evenementen GROEN/ VOETGANGERZONE

PROGRAMMEERBARE ZONE

20

Mogelijk profiel met kleinschalig evenement

59

Masterplan Jaarbeurs

Van Zijstweg / Tellegenlaan Stedelijke woonstraat De Van Zijstweg / Doctor M.A. Tellegenlaan wordt vanaf 2019 heringericht waarbij deze geschikt gemaakt wordt voor een HOV-buslijn. De maximale snelheid voor auto’s Ên bussen wordt verlaagd tot 30 km per uur en er komt veel groen in de openbare ruimte.

Deze stadsstraat heeft de potentie om een prettige stedelijke woonstraat te worden. Het is daarvoor belangrijk dat de straat een herkenbaar profiel krijgt. Aan de kant van het Jaarbeursdistrict komt naast het fietspad over de gehele lengte een stoep van zes meter breedte.

De bebouwing langs de straat heeft een karakter en bouwhoogtes die aansluiten bij het brede profiel.

60

Masterplan Jaarbeurs

Bouwmassa’s en hoogteaccenten passend bij een brede stadsstraat

VOETGANGERS

FIETSPAD

AUTO

HOV

AUTO

FIETSPAD

VOETGANGERS

6.0

Groen straatprofiel

61

Masterplan Jaarbeurs

Beurskwartier zijde

De straat tussen Jaarbeurs en het Beurskwartier krijgt een profiel van 15 meter, passend bij de hoogte van het hallencomplex.

Ter hoogte van de opgang naar het Jaarbeurspark en de noordoostelijke ingang van Jaarbeurs komt een intiem stedelijk plein.

Hier kunnen kleine evenementen met een rustiger karakter gehouden worden, zoals bijvoorbeeld een kleine markt.

De straat wordt incidenteel gebruikt voor extreme logistieke situaties en bijzonder vervoer (voor Jaarbeurs-evenementen) dat niet door de logistieke straat past.

Ten opzichte van de bioscoop wordt een afstand van 4 meter aangehouden zodat er een verbinding komt voor voetgangers, fietsers en hulpdiensten. De plint langs dit smalle deel vereist extra aandacht.

B A

62

Masterplan Jaarbeurs

A Basisprofiel

15

Kleinschalige evenementen zoals een markt

B

35

Profiel ter hoogte van plein

63

Masterplan Jaarbeurs

3.8 Bereikbaarheid en parkeren Aantrekkelijk en veilig In het Jaarbeursdistrict wordt gemotoriseerd verkeer en langzaam rijdend verkeer vanuit kwaliteits- en veiligheidsoogpunt gescheiden. Deze scheiding is met name belangrijk in verband met aanzienlijke stromen autoverkeer, logistiek verkeer en voetgangers die Jaarbeurs bezoeken. Daarnaast is het belangrijk om voor de andere gebruikers van de buurt (omwonenden, bedrijven) een veilige en aantrekkelijke plek te maken. Dit betekent dat autoverkeer en logistiek aan de randen van het gebied blijven. Binnen het Beurskwartier komt (met uitzondering van incidenteel logistiek) alleen langzaam verkeer.

Ook voor de langere afstand zorgt de nieuwe Jaarbeurs voor meer fijnmazige en aantrekkelijke looproutes: De route Hoog CatharijneStation-Jaarbeursboulevard-Kanaleneiland.

De route Centrum- Moreelsebrug-Jaarbeurspark-Kanaleneiland. En een meer aantrekkelijk rondje Kanaleneiland. Voor fietsers worden langs het Merwedekanaal, de Van Zijstweg en de Graadt van Roggenweg ruime fietspaden aangelegd. In de buurtstraten wordt uitgegaan van fietsers die de verkeersruimte met andere weggebruikers delen. In de volgende fase wordt verkend op welke manier fietsverkeer het beste op de Jaarbeursboulevard kan worden geĂŻntegreerd.

Langzaam verkeer Twee derde van de (wandelende) bezoekers van Jaarbeurs komt te voet vanuit het Station. Een derde komt vanuit de parkeervoorzieningen. De Jaarbeursboulevard en de kades van het Merwedekanaal zijn de belangrijkste voetgangersverbindingen vanuit het station en de parkeergarages waarvan veel mensen gebruikmaken. Het profiel van deze straten wordt niet afgestemd op de allergrootste groepen, ten behoeve van de kleinschaligheid. Voor gevallen dat extra capaciteit/flexibiliteit nodig is zijn alle zijden van het hallencomplex ingericht met entrees (naar het beursevent en congrescentrum ĂŠn het Jaarbeurspark) en op grotere groepen afgestemde en goed ingerichte openbare ruimte. Wandelen kan overal; via het Jaarbeurspark en over verhoogd maaiveld bovenop de garages. Er zal extra aandacht worden besteed aan de toegankelijkheid van deze plekken zodat deze levendig worden.

Verkeer voor parkeren en logistiek is gescheiden van langzaamverkeerroutes

64

Masterplan Jaarbeurs

Langzaamverkeerverbindingen op stedelijke schaal

De Neude Tivoli HC

Domtoren Oudegracht

JaarbeursboulevardNS

De Mariaplaats

Beatrixgebouw

Catharijnesingel

Moreelsebrug route

Morelsebrug

Stadscorridor

Domkerk

Jaarbeurs

Rabobank

Nieuwe fietstunnel?

Sport campus Merwedekanaal zone

Rondje Stadseiland

Merwedekanaal zone

65

Masterplan Jaarbeurs

Voetgangersroutes

Moreelsebrug

Boulevard

doortrekken naar Kanaleneiland

Merwedekanaalzone

Rondje Stadseiland

Voetgangersroutes Verblijfsplekken 66

Masterplan Jaarbeurs

Fietsroutes

Lombok

Moreelsebrug

Boulevard

Mogelijke nieuwe route naar binnenstad

Rondje Stadseiland

Kanaleneiland

Hoofdfietsroutes Overige fietsroutes

Transwijk

67

Masterplan Jaarbeurs

Logistiek op wijk- en stadsniveau

De nieuwe Jaarbeurs wordt op een aantrekkelijke manier geĂŻntegreerd in de stad: met levendige, open gevels en buitenruimtes rondom. Logistiek verkeer wordt, met uitzondering van een aantal in- en uitritten aan de Graadt van Roggenweg, Overste den Oudenlaan en Van Zijstweg, geheel aan het zicht onttrokken. De logistieke afhandeling wordt verplaatst naar het hart van het complex: in een slimme interne logistieke straat. Logistiek verkeer is hierdoor minimaal zichtbaar en hoorbaar. Dit zorgt voor een enorme kwaliteitsimpuls voor de buurt (ruimtelijk aantrekkelijker, veiliger, stiller en schoner) en maakt daarmee de ontwikkeling tot een echte stadswijk mogelijk.

Dit ambitieuze plan is mogelijk door de afmetingen van de logistieke ruimtes in het hallencomplex niet te bepalen op basis van het grootst mogelijke evenement en alle soorten logistiek verkeer, maar op een optimale compacte maat. Dit betekent dat in uitzonderlijke gevallen, zoals logistiek verkeer met een bijzondere afmeting, of een incidenteel evenement met meer logistiek verkeer, een beroep gedaan zal moeten worden op de omliggende straten (kanaalkade, straat tussen hallencomplex en Beurskwartier) en/ of alternatieve in-/uitritten (Van Zijstweg, Graadt van Roggenweg).

Dit systeem vraagt om het zeer goed regisseren van logistiek verkeer en het zoveel mogelijk verplaatsen van voorbereidende activiteiten naar de rand van de stad. Aan de rand van de stad vinden alle processen plaats die niet noodzakelijk in het hallencomplex hoeven te gebeuren (inchecken, wachten op de beurt, parkeren, opslag, overslag). In dit geval kan in het hallencomplex worden volstaan met kleinere bufferruimtes (een inpandige ruimte in het blok Jaarbeursdistrict Noord en een inpandige ruimte in Jaarbeursdistrict West). In de volgende fase zal samen met de gemeente verder worden verkend hoe dit systeem eruit zou kunnen zien.

68

Masterplan Jaarbeurs

Inrit Graadt van Roggenweg

Logistieke buffer

Onderdoorgang Boulevard

Optionele uitrit Van Zijstweg

Uitrit Overste Den Oudenlaan

Te onderzoeken alternatieve logistieke uitrijroute Route logistiek voor speciaal vervoer

69

Masterplan Jaarbeurs

Uitgangspunten parkeren

Het aantal benodigde parkeerplaatsen wordt uitgewerkt in een parkeerbalans, inclusief aantallen parkeerplaatsen en een ruimtelijke toedeling. Strategische uitgangspunten hiervoor zijn: •

Faciliteren van de parkeerbehoefte van Jaarbeurs, het Beatrixgebouw, het stadsprogramma, het Beurskwartier en een flexibele overloop functie voor omliggende gebieden.

•

Parkeren op afstand indien passend bij het type gebruiker, gecombineerd met HOV-verbinding naar de Jaarbeursvenue, eventueel aangevuld met dedicated vervoer.

•

De huidige bezetting van Jaarbeurs is het uitgangspunt voor het bepalen van kentallen van Jaarbeursbezoekers.

•

Faciliteren van maximaal 95 procent van de parkeerbehoefte. Binnen het gehele stadsprogramma een afgewogen combinatie van toegewezen en vrije openbare parkeerplaatsen.

•

Rekening houdend met het vigerende parkeerbeleid

Ligging garages Binnenin de blokken van Jaarbeursdistrict West wordt het parkeren in parkeergarages uit het zicht geplaatst. De exacte ligging van deze garages, typologieën, afmetingen en interne circulatiesystemen worden in de volgende fase uitgewerkt.

Parkeren op afstand Indien een deel van het parkeren voor de wijk op afstand geplaatst zou worden (wordt onderzocht) zullen bezoekers en andere gebruikers van de wijk met hoogwaardige shuttlebussen van en naar Jaarbeurs worden gebracht. Reistijden van maximaal zeven minuten moeten daarbij haalbaar zijn. Een denkrichting is daarvoor gebruik te maken van de HOV-bus en tramverbindingen, eventueel uitgebreid met shuttles voor extra capaciteit.

Toegankelijkheid Autoverkeer rijdt vanaf de Overste den Oudenlaan de garages in. Het aantal in/ uitritten, de exacte ligging en de vormgeving ervan wordt in de volgende fase verder uitgezocht. Bezoekersverkeer blijft zoveel mogelijk gescheiden van logistiek verkeer ten behoeve van Jaarbeurs. Entrees van garages zijn zo gesitueerd dat de loopstromen naar Jaarbeurs kort en intuïtief zijn, levendigheid op straat wordt gemaximaliseerd en de buurt ook goede toegang heeft tot de garages.

70

Masterplan Jaarbeurs

71

Masterplan Jaarbeurs

3.9 Duurzaamheid

Het slimme hallencomplex Dit schaalniveau betreft het hallencomplex mét het ingebedde stadsprogramma en het Jaarbeurspark. Naast denkrichtingen als optimaal ruimtegebruik, beperkt energieverbruik en minimale uitstoot wordt duurzaamheid hier vooral bekeken vanuit de bijzonder positie: Een beurs- en evenementencentrum waarin ontmoeting centraal staat. Technische aspecten zoals zonnecellen of wateropvang zijn daarmee secundair aan de sociale duurzaamheid. Het park is dé plek waar ontmoeting samenkomt met gezondheid en ecologie. Een plek waar gespeeld en gesport kan worden, maar ook een plek die een voorbeeld kan zijn voor groen in de stad; waar duurzaamheid zichtbaar is voor de stad. Jaarbeurs wordt met het park een plek die draait om handel, ontmoeten, wetenschap en innovatie; waar de nieuwe ontwikkelingen, innovaties en pilots op het gebied van duurzaamheid zich laten zien aan de bezoekers.

Energie Gezondheid Water

zame ontwikkelin duur g De

onde stadsd t gez eel He

Flexibiliteit en ruimtegebruik

De duurzame ontwikkeling In dit schaalniveau proberen we op een bredere manier naar duurzaamheid te kijken.

Er wordt daarbij gebruik gemaakt van de 17 duurzaamheidsdoelen opgesteld door de Verenigde Naties. Het zijn doelen die verder reiken dan de geijkte technische en groene oplossingen. Ze focussen zich niet enkel op bebouwing, maar stimuleren om tevens na te denken over bedrijfsvoering, partners, beleid, samenwerkingen en de grotere schaal van de stad. De onderstaande pagina geeft denkrichtingen voor elk van de 17 doelen om in vervolgstappen samen met de stakeholders verder uit te diepen.

e hallenco m mm sli

x ple

In het concept-masterplan hebben we duurzaamheid bekeken op drie schaalniveaus: het slimme hallencomplex, het gezonde stadsdeel en de duurzame ontwikkeling.

Het gezonde stadsdeel Dit schaalniveau sluit aan op de ambities van het nieuwe centrum als Healthy Urban Quarter. Hier wordt ingegaan op gezond leven in de breedste zin van het woord. Het autoluwe gebied zorgt voor een prettige woonomgeving, het park stimuleert bewegen, de openbare ruimte is aantrekkelijk en veilig, interactieplekken zorgen voor voldoende levendigheid, de aanwezigheid van een zeer ruim percentage groen reduceert de hittestress en resulteert in een grotere biodiversiteit in de stad.

He t

Zowel Jaarbeurs als de stad Utrecht heeft hoge ambities en wil toonaangevend zijn op het gebied van duurzaamheid; voor beide is dit een ‘unique selling point’. Dit zal een thema zijn dat gedurende het gehele proces (zowel stedenbouwkundig als bouwkundig) hoog op de agenda zal staan.

Afval en circulariteit

Sociale duurzaamheid Ecologie en biodiversiteit

Mobiliteit en logistiek

72

Materialen

Masterplan Jaarbeurs

De duurzame ontwikkeling Scan a.h.v. UN Sustainable Development Goals 1 Geen armoede Kunnen we het centrum en Kanaleneiland beter verbinden?

Naast sociale woningbouw ook betaalbare woningen in het vrije marktsegment realiseren?

2 Geen honger Voedselafval minimaliseren met inzet logistieke straat?

Jaarbeurspark inzetten voor stadslandbouw?

Inzetten op gezond voedsel in de wijk?

3 Goede gezondheid Kan het park een platform worden voor (promotie-)onderzoek naar Healthy Urban Living? Wijkoverstijgende gezondheidsfunctie? Gezonde bedrijfsvoering (gezonde werknemers)? Park inzetten ter bevordering van beweging, mensen uitnodigen om ‘buiten te zijn’? Autogebruik ontmoedigen, fietsen en lopen stimuleren?

4 Kwalitatief onderwijs Universiteit Utrecht of Wageningen betrekken? UU meer op de kaart zetten? Testcase op het dak voor onderzoek Healthy Urban Living?

5 Gendergelijkheid Bedrijven aantrekken die hier waarde aan hechten. Homovriendelijke festivals?

Gay-parade Utrecht?

6 Schoon water Kan het dak water filteren? Slimme waterhuishouding door logistieke backbone hiervoor in te zetten? Scheiden van grijs water, zwart water en hemelwater?

7 Betaalbare en schone energie Hoe kunnen we zoveel mogelijk energie besparen? Moeten alle ruimtes altijd verwarmd worden?

meer bestaat? Kan bouwafval duurzaam verwerkt worden? Kunnen we de logistieke binnenstraat gebruiken voor een circulair afvalsysteem? Volledige horeca in de buurt met voedsel vanuit Jaarbeurspark?

8 Passend werk en economische groei Jaarbeursdistrict als katalysator voor startups/ scale-ups? Stimuleren van kennis delen, elkaar beïnvloeden? Hoe zorgen we voor optimale veiligheid tijdens de bouw. Sociaal ondernemerschap (binnen bouwproject?)?

13 Klimaatactief Zijn er mogelijkheden voor evenementen die bijdragen aan bewustzijn met betrekking tot klimaatverandering? Kan het Jaarbeurspark positief bijdragen aan verandering van klimaat, bijvoorbeeld door het ‘urban heat island effect’ tegen te gaan?

9 Industrie, innovatie en infrastructuur Park als ‘innovatielab’ binnen Healthy Urban Living? Evenementen gericht op duurzame innovatie en duurzaamheid? Duurzame mogelijkheden van logistiek? Efficiënt, elektrisch? Hub buiten de stad? Innovatief gebruik van materialen? Nieuwe technieken gebruiken zoals slimme verlichting? Jaarbeurs als innovatieve showcase? Circulair materiaalgebruik? Leasen van bijvoorbeeld materialen of liften?

14 Leven onder water Geen ‘single-use plastic’ meer gebruiken?

Zowel Jaarbeurs zelf als bedrijven daaraan committeren?

15 Leven op land Kunnen we de biodiversiteit sterk vergroten?

Vogels, vleermuizen, insecten? Het Jaar-

10 Minder ongelijkheid Events gericht op mensen die minder toegang hebben tot maatschappij? Inclusief?

Rolstoeltoegankelijk; zelfstandig functioneren voor rolstoelgebruikers?

11 Duurzame steden en gemeenschappen Hoe optimaliseren we de (sociale) veiligheid?

Duurzame mobiliteit: fietsen, wandelen.

Ruimte om als buurt kleine evenementen te programmeren? Kan de buurt voor een deel van het park verantwoordelijk zijn? Voedselproductie als buurtactiviteit?

12 Verantwoordelijke consumptie en productie Circulariteit, kunnen we zorgen dat afval niet

73

beurspark als onderdeel van een keten van groene ruimtes in de stad? Kunnen we de natuurlijke cyclus van de seizoenen zichtbaar maken, bijvoorbeeld door middel van seizoensgebonden beplanting zoals vruchtbomen?

16 Vrede, rechtszekerheid en sterke instituties In gebiedsontwikkeling ook ruimte bieden voor maatschappelijke bedrijven (bijvoorbeeld ook uit het publieke domein; deel stadshuis)? Wordt de Jaarbeurs ook een plek waar de stad/ gemeente zich kan manifesteren? RIVM? Bibliotheek? Rechtswinkels?

17 Samenwerken om doelen te bereiken Universiteit Utrecht, Universiteit Wageningen.

Logistieke bedrijven. Gemeente Utrecht, Innovatieve bedrijven. Specifieke beurzen die zich richten op duurzame ontwikkeling?

Buurtbewoners, lokale ondernemers.

Masterplan Jaarbeurs

Het gezonde stadsdeel

Stadslandbouw Levendige en veilige openbare ruimte

Straten met groen van hoge kwaliteit Aansluiten op sportieve routes

74

3

Masterplan Jaarbeurs

2 4

Energie

Ecologie en biodiversiteit

4

Inventarisatie van mogelijke maatregelen Jaarbeursdistrict Energie Ecologie en biodiversiteit

Energie

Sociale duurzaamheid Energie Aantrekkelijke en levendige openbare ruimtes Ecologie en biodiversiteit

Urban Heat Island-effect verminderen WKO op wijkniveau Wisselwerking warmte- en koudevraag door functiemix Ecologie en biodiversiteit

4

3

Water

2

Jaarbeurspark gebruiken voor waterbuffering

4

GrijswaterEcologie opvangen en hergebruiken en biodiversiteit Verharding in de openbare ruimte beperken

Transport Afval en circulariteit Ecologie en biodiversiteit Logistieke straat gebruiken voor (gescheiden) afvalstromen Transport

1 3

42

31

2

1

Gebouw Transport

Gebouw

Gebouw

Jaarbeurspark biedt ruimte voor sport en biodiversiteit recreatie Ecologie voor de en buurt en de stad Transport Water Energie Stadslandbouw Materialen Energie Circulair slopen van het huidige hallencomTransport Water plex

3

2 4 1 3 4 2 3 1 2

1

2

Water Transport

Energie Ecologie en biodiversiteit Transport Aansluiten op stedelijke groenstructuur langs Water Merwedekanaal Jaarbeurspark biedt ruimte voor stadsnatuur Gebouw Water (tiny forests) Ecologie en biodiversiteit Afval en vervuiling Diversiteit aan soorten beplanting in de openbare ruimte Bloeiende planten Gebouw Gezondheid

Afval en vervuiling

Gebouw Transport Mobiliteit / logistiek Afval en vervuiling Water Logistieke stroom Jaarbeurs wordt gescheiden van overig (langzaam-)verkeer

Fietsen wordt de makkelijke keuze, autorijden Sociale duurzaamheid Afval en vervuiling wordt ontmoedigd Transport

Fijnmazige verbindingen voor voetgangers Gebouw en fietsers Afval en vervuiling

Jaarbeurspark vermindert CO2 / fijnstof Sociale duurzaamheid

Straten worden ingericht op fietsers en Gebouw voetgangers; te gast Socialeauto duurzaamheid Woongebouwen krijgen eenen grote, goed Afval vervuiling toegankelijke fietsenstalling Parkeren op afstand (minder auto’s in de stad) wordt onderzocht Sociale duurzaamheid

Sociale duurzaamheid

75

1 3

Aansluiten op sportieve routes Sport voor de wijk op het Jaarbeurspark

Flexibiliteit en ruimtegebruik Sociale duurzaamheid Gebouw Hoge dichtheid en intensief meervoudig ruimtegebruik Hoge verdiepingshoogte plint t.b.v. verandering gebruik

1

E 4

3

2

1

4. Het beurs- event en congrescentrum

Masterplan Jaarbeurs

4.1 De nieuwe Jaarbeurs Jaarbeurs heeft gekozen om in Utrecht te blijven. De binnenstedelijke ligging sluit perfect aan bij het type beurzen en evenementen van de toekomst die meer gericht zijn op mensen, ontmoeting en beleving.

Door de ligging in de stad profiteert Jaarbeurs van de sfeer en de levendigheid, de voorzieningen en activiteiten, de goede bereikbaarheid die de stad te bieden heeft.

Tegelijkertijd profiteert de omgeving van Jaarbeurs van de activiteiten in- en bovenop het beurs- event en congrescentrum (in het park), waardoor nieuwe synergiën kunnen ontstaan met bedrijven, inwoners en bezoekers die op de beurs en de buurt afkomen. Leidend tot een sociaal en economisch meer duurzame stad.

Het hallencomplex wordt binnenstebuiten gekeerd; de logistiek verdwijnt naar binnen, waardoor de gevels zich kunnen openen naar de stad. Bovenop het beurs- event en congrescentrum komt het Jaarbeurspark. In de randen van het hallencomplex en op het dak wordt een stadsprogramma opgenomen met horeca, woningen en kantoren om de levendigheid rondom en op het dak te vergroten.

De ambities van Jaarbeurs zijn hoog. Voor het hallencomplex zijn de volgende ambities omschreven: Functioneel Het nieuwe beurs- event en congrescentrum moet functioneren als een efficiënte, geoliede ‘machine’ waar –-ondanks de compactere afmeting– méér evenementen en beurzen georganiseerd kunnen worden dan voorheen.

Groen Het nieuwe hallencomplex is door het Jaarbeurspark op het dak één van de meest ambitieuze bouwprojecten van Nederland op het gebied van groen. Dit past tevens naadloos binnen de ambities van de gemeente Utrecht. Niet enkel groen om naar te kijken, maar ook groen dat gebruikt (en gegeten) kan worden.

Levendig Het nieuwe hallencomplex ademt levendigheid. De gevel en dak van het gebouw zijn ingericht als plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.

FUNCTIONEEL

Duurzaam Het nieuwe hallencomplex zal in eerste instantie moeten voldoen aan de nieuwe wettelijke eisen ten behoeve van de BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw). Door met name het Jaarbeurspark is het nieuwe hallencomplex een voorbeeld van een duurzaam project. De grootte van het park zal invloed hebben op de biodiversiteit, hittestress en de luchtkwaliteit van het hele gebied.

GROEN

LEVENDIG

Stedelijk Door de integratie van het stadsprogramma in de rand en op het dak wordt het beursevent en congrescentrum volledig verankerd in de wijk. Het stadsprogramma zorgt voor extra levendigheid en versterkt daarmee de identiteit van het Jaarbeursdistrict

DUURZAAM

78

STEDELIJK

Masterplan Jaarbeurs

1 Plot

2 Logistieke straat

3 Hallen langs de logistieke straat

4 Interne ontsluiting bezoekers

5 Lichte dakdelen met hogere vakwerken en minder kolommen

6 Efficiëntere hallen maken ruimte voor toevoeging programma

7 Aantakken op belangrijkste Utrechtse routes

8 Toevoegen menselijke schaal langs Boulevard en Van Zijstweg

9 Zichtbaarheid Jaarbeurs

10 Activeren van plint

11 Plaatsing stadsprogramma op het dak

12 Dakpark verbinden

13 Evenementpleinen

14 Creëren diversiteit in het park door het op te delen als een ‘tapijt’

15 Programmeren en vergroenen van het tapijt

16 Doorzetten tapijt over gevels tot één levendig geheel

79

Masterplan Jaarbeurs

4.2 De Functionele Jaarbeurs De hallen De hallen vormen de blikvanger van het Jaarbeursdistrict. Ze zijn rechthoekig en eenvoudig van vorm; de opgangen en het stadsprogramma bevinden zich buiten de hallen. De rechthoekige vorm zorgt, behalve voor een efficiĂŤnt gebruik voor een optimalisatie in het aantal kolommen. Drie hallen hebben een groter kolomvrij vlak. Hierop ligt geen toegankelijk dakpark. Het kolomvrije deel heeft door de grotere overspanningen hogere vakwerken, waardoor dak op een hoger niveau ligt dan het toegankelijke Jaarbeurspark.

Voetgangerspassage De voetgangerspassage ligt bovenop de logistieke straat en is de centrale as waar de bezoekers hun weg vinden naar de hallen.

Aan de twee uiterste zijden van de voetgangerspassage bevinden zich de entrees (de hoofdentree is gepositioneerd aan de boulevard). Een derde entree is toegevoegd aan de waterkant en is via een zijarm onderdeel van de voetgangerspassage.

Het congrescentrum Het congrescentrum is gesitueerd aan het Jaarbeurspark op het dak ter hoogte van de hoek tussen boulevard en het Merwedekanaal. Het bestaat uit twee delen (campusmodel) met in het midden het grote presentatieplein. Het concept is eenvoudig; door de unieke ligging aan het Jaarbeurspark, kunnen de zalen zelf eenvoudig uitgevoerd worden.

Op het dak bevinden zich de buitenplaza’s waar in de zomer buitencongressen kunnen plaatsvinden.

Entree naar passage

De hallen

Entree noordzijde

De voetgangerspassage

Entree westzijde

Entree zuidzijde

Via liften en roltrappen kunnen de entrees van het hallencomplex bereikt worden

80

Het congrescentrum

Masterplan Jaarbeurs

Logistiek

In het midden van het gebouw, over de lengte-as, bevindt zich de logistieke straat.

Vrachtwagens komen aan via de Graadt van Roggenweg op de bufferruimte langs het Jaarbeursdistrict Noord. Hier bevinden zich tevens overige logistieke functies van Jaarbeurs. Op de bufferruimte kunnen voertuigen wachten op hun specifieke tijdslot om goederen af te leveren in de hallen. Er zijn met de stad tevens overleggen gaande over een (stedelijke) logistieke HUB op afstand. Via de tunnel die grenst aan de buffer rijden de voertuigen onder de boulevard door het hallencomplex in.

Inrit Graadt van Roggenweg

Logistieke buffer Tunnel hal 4

hal 5 hal 1

Na het afleveren van goederen in de hallen rijden de vrachtwagens door de logistieke straat via een interne zijweg naar de uitgang aan de waterzijde om via de expeditie brug -door het stadsblok- uit te komen op de Overste Den Oudenlaan. Aan de Van Zijstweg is een tweede uitrit als mogelijkheid opgenomen.

Aan de boulevard bevindt zich op niveau van het maaiveld een extra entree naar de logistieke straat als back-up voor de tunnel.

Tevens wordt de openbare ruimte aan de waterkant en de Beurskwartierzijde zo ingericht dat beiden als logistieke route kunnen dienen in een nood- of uitzonderingssituatie.

hal 6 hal 2

Optionele uitrit Van Zijstweg hal 3

Uitrit Overste Den Oudelaan

81

Masterplan Jaarbeurs

4.3 De Groene Jaarbeurs Het Jaarbeurspark is opgezet als een tapijt; een ‘patchwork’ van programmeerbare pleinen, weiden met zonnepanelen en groen.

Daardoor is er altijd iets nieuws te zien of te beleven. Jaarbeurs zal een deel van de exploitatie van de pleinen voor rekening nemen om daar activiteiten als buitenbeurzen, buitencongressen of grotere sport- en muziekevenementen te organiseren. De exploitatie van het overige deel wordt komende fases verder onderzocht.

Het park zal zoveel mogelijk publiek toegankelijk zijn, maar (delen) kunnen tijdelijk afgesloten worden t.b.v. van Jaarbeursprogrammering.

Sedumdak De ‘lichte’ hogere, niet-toegankelijke dakdelen zijn allemaal met sedumplanten bedekt, waardoor zij bijdragen aan een vertraagde afvoer van regenwater én zorgen dat in de zomer de temperatuur van de stad niet te hoog wordt (hittestress). Voor een groot deel van dit dak zijn zonnepanelen op de sedum geplaatst. De zonnepanelen zijn nodig om aan de wettelijke BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) eisen te voldoen.

Tapijt 82

Masterplan Jaarbeurs

Grasveld

Evenement plein

struiken

Bloemenbed

Half-open

Kleine loofbomen

Bloesem

Plantenkas

Water

83

Masterplan Jaarbeurs

4.4 De Levendige Jaarbeurs Het Jaarbeurspark ligt op 14-16 meter hoogte.

De toegankelijkheid heeft daarom extra aandacht gekregen. Langs alle kanten van het hallencomplex bevinden zich ‘opgangen’.

Dit zijn plekken waar het park via trapsgewijs geplaatste terrassen afdaalt naar begane grond. Het Jaarbeurspark komt hier als het ware ‘naar beneden’. In deze opgangen bevindt zich het stadsprogramma met bijbehorende geprogrammeerde groene terrassen. Hier bevinden zich trappen naar het Jaarbeurspark en langs elke kant twee liften die de begane grond met het park verbinden.

Toegang vanuit binnen (Jaarbeurs)

Voor de bezoekers van het beurs- event en congrescentrum zijn er verschillende verbindingen naar het Jaarbeurspark. In de voetgangerspassage zijn twee grote zichtbare verbindingen opgenomen; één via een patio en één via een verhoogd glazen deel.

Deze twee connecties bevinden zich aan weerzijden van het grote evenementenplein zodat hier een koppeling met de ondergelegen hallen gemaakt kan worden.

Toegang vanaf straatniveau

Toegang vanaf omgeving Toegang vanuit Jaarbeurs

Toegangen tot het dakpark 84

Masterplan Jaarbeurs

n e m m Diagra en g n a g p o

Zicht vanaf het dakpark naar het centrale evenementenplein 85

Masterplan Jaarbeurs

4.5 De Duurzame Jaarbeurs Jaarbeurs stelt voor het beurs- event en congrescentrum een hoge ambitie op het gebied van duurzaamheid. Het nieuwe hallencomplex zal moeten voldoen aan de nieuwe wettelijke BENG (Bijna Energie Neutraal Gebouw) eisen. Deze zijn zeer hoog op het gebied van de eigen energieprestatie (behoefte, gebruik en hernieuwbare energie).

Hiervoor wordt in het hallencomplex een WKO-installatie (Warmte Koude Opslag in de bodem) opgenomen en wordt een grote hoeveelheid zonnepanelen op het dak geplaatst.

Biodiversiteit

Bijenhotel

Onderzoek in het park

Sedumdaken

Diverse groene landschappen

Sociale cohesie

Hergebruik materialen

Ontmoetingen

Sporten

In de huidige markt is het gebruikelijk (niet verplicht) dat gebouwen met een hoge duurzaamheidsambitie hier een duurzaamheidscertificaat bij halen. Er ligt bij Jaarbeurs de ambitie om te voldoen aan het BREEAMNL (2014) Nieuwbouw en Renovatie ‘excellent’ label.

De labels leggen veel waarde op het energieverbruik en de eigen hernieuwbare energie van een gebouw. Er zijn echter ook veel aspecten die wél bijdragen aan een meer duurzame wereld, maar weinig punten scoren bij de labels. Dit zijn vooral de groene en sociale bijdragen. De bijdrage van het Jaarbeurspark is groter dan de fysieke grenzen van het gebouw. Afgelopen zomers werd duidelijk dat er noodzaak is aan meer groen in onze steden. Bomen en groen kunnen de temperatuur 2 tot 6 graden terugbrengen. Daarnaast draagt het park bij aan de biodiversiteit van de stad. Het diagram op de volgende pagina laat zien op welke aspecten het Jaarbeurspark bijdraagt op het gebied van duurzaamheid.

86

Masterplan Jaarbeurs

BIODIVERSITEIT

Nestmogelijkheden voor vogels in het park, in de gevels en op de daken

GRIJSWATER FILTER te onderzoeken in de volgende fase

GEVELS

Met de keuzes van gevelopeningen en materialen is rekening gehouden met de bezonning, windlast, geluidslast, afwatering, biodiversiteit, programma, etc.

CIRCULARITEIT

GROEN

Materialen uit het oude gebouw worden hergebruikt voor de inrichting van het park (bijv. voor verlichting, tribunes, etc.)

Het park draagt bij aan de mentale gezondheid van mensen in en rondom de Jaarbeurs

BIODIVERSITEIT

Verblijfsplaatsen voor vleermuizen

TOEGANKELIJKHEID Het park is publiek toegankelijk

ONDERZOEK

In het park kan wetenschappelijk onderzoek gedaan worden naar groen in de stad

BUURTGROEN

Buurtgroen zoals moestuinen en buurtboerderijen dragen bij aan de sociale cohesie in de wijk

BIODIVERSITEIT Bijenhotels tussen de zonnepanelen

SOCIALE COHESIE

BIODIVERSITEIT

Een park is een plek waar mensen samenkomen om elkaar te ontmoeten

Vlindertuinen tussen de woningen

LUCHTKWALITEIT

EDUCATIE

Bomen halen de CO2 uit de lucht en geven daar schone lucht voor terug

Het park heeft een educatieve functie voor de vele scholen in de omgeving

WATERBERGING

HITTESTRESS

Groene daken zorgen voor een vertraagde afvoer van water, waardoor het riool minder snel overstroomt bij zware regenval

Een groene omgeving kan wel 2-60C koeler zijn, dit zorgt voor een koelere stad en een lagere koellast van de omliggende bebouwing

BEWEGINGSFACILITEITEN Sportfaciliteiten in het park stimuleren mensen tot beweging

87

Masterplan Jaarbeurs

4.6 De Stedelijke Jaarbeurs Het nieuwe beurs- event en congrescentrum wordt verankerd in de stad door letterlijk een stadsprogramma in zich op te nemen.

Onder stadsprogramma wordt ‘niet-Jaarbeursprogramma’ bedoeld zoals woningen, kantoren, horeca en retail. Het stadsprogramma is gesitueerd in de opgangen en op het dak. Dit stadsprogramma verhoogt de levendigheid rondom het complex en op het dak. Om dit te maximaliseren is in overleg met SITE (gebiedsontwikkeling) gekeken naar functies die aansluiten bij het beursevent en congrescentrum en de omgeving.

De boulevardzijde richt zich meer op kantoorfuncties, zowel voor scale-up kantoren als meer corporate kantoren. De waterkant met zijn goede oriëntatie is een plek voor horeca, kantoren en cultuur. Dit is de plek die met lunchtijd vol zit met mensen.

De meer rustige zuidzijde heeft woningen en voorzieningen. Het woningtype hier richt zich op jongere mensen; kleinere woningen met veel voorzieningen. De Beurskwartierzijde kent stedelijke functies als een hotel, kantoren en een fietsverhuur. De opgangen hebben terrassen die door het stadsprogramma ingericht zullen worden met groen.

Soms zijn deze via trappen publiek toegankelijk, soms zijn het privé terrassen voor de specifieke functies. In ieder geval is het gebruik en van groen een vereiste.

Levendige plint op straatniveau

Koffietent

Lobby woningen

Tweede plint op niveau van het dakpark

Makerspace

Werkplek aan het groen

Stadsprogramma richt groene terrassen in

Wasbar

Wonen aan het groen

Om niet enkel levendigheid in de plint te creëren is een tweede plint op niveau van het Jaarbeurspark aangebracht. Hier bevinden zich de collectieve levendige functies van elk programma. Zo hebben de kantoren hier hun kantine, overleg- en vergaderplekken. De woningen hebben hier een collectieve ruimte.

88

Masterplan Jaarbeurs

89

5. Ontwikkelstrategie

Masterplan Jaarbeurs

5.1 Transitie als kans Van Jaarbeurs naar Jaarbeursdistrict

Voor het succes van de nieuwe Jaarbeurs is het van belang dat het gehele gebied een aantrekkelijke identiteit verkrijgt. Van Jaarbeurs naar Jaarbeursdistrict.

(toekomstige) bewoner mee te nemen in de reis van Jaarbeurs. Gebruik deze transitie door te starten met placemaking om het gebied op de kaart te zetten.

In de aanpak van de nieuwe Jaarbeurs speelt het omliggende stedelijk weefsel een belangrijke rol om dit tot een succes te maken. De identiteit van het gehele gebied moet op de kaart komen.

(Tijdelijke) placemaking ten behoeve van identiteit en activatie van het gebied Zoek naar de energie in het gebied en versterk deze door tijdelijke ingrepen. Dit kan variëren van een maandelijks terugkomende evenementen tot een ‘tijdelijk’ bouwwerk van 5 jaar.

Voor een gebiedsontwikkeling van deze schaal en impact is een zorgvuldig opgestelde ontwikkelstrategie van cruciaal belang.

Naast technische parameters als bouwlogistiek, parkeren en bouwkosten, is het – om een succesvol en toekomstbestendig Jaarbeursdistrict te ontwikkelen – tevens van groot belang een gedegen marktfasering op te stellen voor de woningen, kantoren en overig programma op basis van de positionering.

Daarbij kan het slim zijn om strategische ingrepen naar voren te halen en in het gebied te starten met placemaking ter versterking van de identiteit.

De komende maanden zal de ontwikkelstrategie verder uitgediept worden en zal een basis opgezet worden voor de gebouwfasering, marktfasering, financiële aspecten, placemaking, parkeerfasering en de leefbaarheid. Daarbij hanteren we de volgende uitgangspunten:

Fasering De fasering van het nieuwe hallencomplex is een ingewikkelde opgave die mede wordt bepaald door factoren als:

Houd de winkel open!

Naast dat Jaarbeurs de omzet op locatie in Utrecht in stand zal willen en moeten houden liggen hier meer kansen. Geef het tijdelijke hallencomplex een eigen bijzondere identiteit en laat het niet onder de ‘afbouw’ vallen van het huidige complex, maar laat het de opmaat vormen van het nieuwe gebouw (én de nieuwe identiteit).

•

De beurskalender (hoeveel m2 moet er beschikbaar zijn?)

•

Bereikbaarheid, logistieke en parkeerfasering

•

Kosten versus financierbaarheid

•

Marktfasering, wat kan de markt aan?

•

Stadsfasering, ontwikkelen Merwedekanaalzone en

•

Zichtbaarheid veranderingen

•

Leefbaarheid gebied

•

Bouw en installatietechniek

•

Publiek-/privaatrechtelijk kader

De precieze bouw- en ontwikkelfasering van het project wordt in de volgende fase uitgewerkt in een stedenbouwkundig plan.

Uitgangspunt hierbij is dat eerst het hallencomplex wordt gebouwd en daarna het Jaarbeursdistrict.

Feest van het bouwen Zie de aankomende bouwput als één groot bouwevent; de bouw als spektakel. Het bouwproces wordt een zichtbare en toegankelijk transformatie die stap voor stap te volgen is door omwonenden en bezoekers van de beurs.

Zie de transitiefase als kans.

De wisselwerking van context en content geldt ook voor veranderende context tijdens de bouw. Zie het transformatieproces als een kans om de bezoeker, de ondernemer de

92

Masterplan Jaarbeurs

Transitie als een kans: wisselwerking tussen context en content

93

Masterplan Jaarbeurs

Placemaking

Tijdelijke ingrepen ter versterking identiteit Voor het succes van de nieuwe Jaarbeurs is het van cruciaal belang dat de identiteit van de Jaarbeurs doordringt in het gehele nieuwe stadsdistrict; het Jaarbeursdistrict!

De identiteit wordt enerzijds bepaald door de intrinsieke kwaliteiten van Jaarbeurs als hart van het district (inside out), maar tegelijkertijd heeft het omliggend stedelijk weefsel impact op Jaarbeurs (outside in). Van belang is om deze identiteit van het gehele gebied op de kaart te zetten door middel van (mogelijk tijdelijke) ingrepen. Dit kan door het Jaarbeursdistrict af te bakenen door middel van esthetische ingrepen. Bijvoorbeeld gekleurde verlichting, een uitgesproken poort als toegang tot het gebied, een verhoogde route langs de randen van het Jaarbeursdistrict (zoals de ingreep van Atelier Bow Wow in Lenz) of zelfs een eigen type nieuwe mobiliteit specifiek (bijvoorbeeld de ‘Jaarbeursstep’).

Jaarbeursdistrict afbakenen met gekleurde verlichting?

Uitgesproken poort tot het gebied?

Activeer de interactieassen met tijdelijke programmering Het gebied kent twee interactie-assen (de Jaarbeursboulevard en de waterkant) waarop een aantal interactie- plekken zijn gedefinieerd. Aan de waterkant is het mogelijk om een intieme en spannende plek te activeren (rondje Stadskanaal) door stimulans van tijdelijke- -of voor 5 jaar- -vergunningsvrije activiteiten. (Bijvoorbeeld Roest, Zandfoort aan de Eem, Strandzuid, of een flashmob ‘grootste VRIMIBO aan de waterkant’).

Tijdelijke luchtbrug?

94

Masterplan Jaarbeurs

Tijdens de bouw

Tijdelijk hallencomplex In het tijdelijke hallencomplex wordt de tijdelijkheid gevierd. Tijdelijke paviljoens en toegankelijk gemaakte daken geven het tijdelijke hallencomplex een eigen levendige identiteit. Tevens kunnen hier bepaalde ingrepen getest worden ten behoeve van het nieuwe beurs- event en congrescentrum; bijvoorbeeld hoe een externe toegang tot een dak functioneert.

Geef kunstenaars een plek voor street art

Sloop en bouw Zie de aankomende bouwput van Jaarbeurs als een kans door de plaatsing van een tijdelijke (te programmeren) luchtbrug die een aantrekkelijke plek op zichzelf is, als ook zicht geeft op de transformatie van Jaarbeurs. De sloop en bouw van het nieuwe hallencomplex mag gezien worden als één groot evenement. De bouw én de sloop worden zichtbaar en toegankelijk en daarmee stap voor stap te volgen door omwonenden en bezoekers van Jaarbeurs.

Tijdelijk gebruik van het dak?

Uitzichtpunt over de bouwplaats?

95

Masterplan Jaarbeurs

Colofon

Publicatie 3 december 2019

Opdrachtgever: Jaarbeurs B.V. Opdrachtgever: Albert Arp contact@nieuwe.jaarbeurs.nl www.nieuwe.jaarbeurs.nl

Ontwerp, tekeningen en renderings: MVRDV pr@mvrdv.com www.mvrdv.com

Disclaimer Er kunnen geen rechten worden ontleend aan hetgeen vervat is in dit Masterplan, noch is Jaarbeurs op enige wijze gebonden danwel verplicht uitvoering te geven aan hetgeen vervat is in dit Masterplan. Jaarbeurs kan evenmin aansprakelijk worden gehouden voor de gevolgen van gebruik voor derden van de inhoud van dit Masterplan. Niets uit dit Masterplan mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Jaarbeurs worden openbaar gemakt of verveelvoudigd.

Gebiedsontwikkelaar: SITE Urban Development info@site-ud.nl www.site-ud.nl

96

Š 2019 MVRDV All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher.

For works of visual artists affiliated with a CISACorganization the copyrights have been settled with Pictoright in Amsterdam. Š 2013, c/o Pictoright Amsterdam Although every effort was made to find the copyright holders for the illustrations used, it has not been possible to trace them all. Interested parties are requested to contact MVRDV.