8858649121271

คูมือครู 㪌»ÃСͺ¡ÒÃÊ͹ËÇÁ¡Ñº

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ©ºÑº »ÃСѹÏ

ภาพปกนี้มีขนาดเทากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน

กระบวนการสอนแบบ 5 Es ชวยสรางทักษะการเรียนรู กิจกรรมมุงพัฒนาทักษะการคิด คำถาม + แนวขอสอบเพื่อยกผลสัมฤทธิ์ O-NET กิจกรรมบูรณาการเตรียมพรอมสู ASEAN 2558

เอกสารประกอบคูมือครู

กลุมสาระการเรียนรู ศิลปะ

ดนตรี - นาฏศิลป ชั้นมัธยมศึกษาปที่

1

สําหรับครู

คูมือครู Version ใหม

ลักษณะเดน

ขยายพื้นที่รูปเลมใหญขึ้นกวาเดิม จัดแบงพื้นที่ออกเปนโซน เพื่อคนหาขอมูลไดงาย สะดวก รวดเร็ว และดูเปนระเบียบ กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล

กระตุน ความสนใจ

Evaluate

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

เปาหมายการเรียนรู สมรรถนะของผูเรียน คุณลักษณะอันพึงประสงค

หน า

โซน 1 กระตุน ความสนใจ

Engage

สํารวจคนหา

Explore

อธิบายความรู

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

ตรวจสอบผล

หน า

หนั ง สื อ เรี ย น

โซน 1

หนั ง สื อ เรี ย น

Evaluate

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

O-NET บูรณาการเชื่อมสาระ

เกร็ดแนะครู

ขอสอบ

โซน 2

โซน 3

กิจกรรมสรางเสริม กิจกรรมทาทาย

นักเรียนควรรู

โซน 3

โซน 2 บูรณาการอาเซียน มุม IT

No.

คูมือครู

คูมือครู

No.

โซน 1 ขั้นตอนการสอนแบบ 5Es

โซน 2 ชวยครูเตรียมสอน

โซน 3 ชวยครูเตรียมนักเรียน

เพื่อใหครูเตรียมจัดกิจกรรมการเรียน การสอน โดยแนะนําขั้นตอนการสอนและ การจัดกิจกรรมแบบ 5Es อยางละเอียด เพื่อใหนักเรียนบรรลุตามตัวชี้วัด

เพื่อชวยลดภาระครูผูสอน โดยแนะนํา เกร็ดความรูสําหรับครู ความรูเสริมสําหรับ นักเรียน รวมทั้งบูรณาการความรูสูอาเซียน และมุม IT

เพื่อใหครูสะดวกตอการจัดกิจกรรม โดย แนะนํากิจกรรมบูรณาการเชือ่ มระหวางสาระหรือ กลุมสาระการเรียนรู วิชา กิจกรรมสรางเสริม กิจกรรมทาทาย รวมถึงเนื้อหาที่เคยออกขอสอบ O-NET แนวขอสอบ NT/O-NET ทีเ่ นนการคิด พรอมเฉลยและคําอธิบายอยางละเอียด

ที่ใชในคูมือครู

แถบสีและสัญลักษณ

แถบสีแสดงขั้นตอนการสอนและการจัดกิจกรรม แบบ 5Es เพื่อใหครูทราบวาเปนขั้นการสอนขั้นใด

1. แถบสี 5Es สีแดง

สีเขียว

กระตุน ความสนใจ

เสร�ม

สํารวจคนหา

Engage

2

•

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใช เทคนิคกระตุน ความสนใจ เพื่อโยง เขาสูบทเรียน

สีสม

อธิบายความรู

Explore

•

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนสํารวจ ปญหา และศึกษา ขอมูล

สีฟา

Explain

•

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนคนหา คําตอบ จนเกิดความรู เชิงประจักษ

สีมวง

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

•

Evaluate

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนนําความรู ไปคิดคนตอๆ ไป

•

เปนขั้นที่ผูสอน ประเมินมโนทัศน ของผูเรียน

2. สัญลักษณ สัญลักษณ

วัตถุประสงค

• เปาหมายการเรียนรู

• หลักฐานแสดง ผลการเรียนรู

• เกร็ดแนะครู

แทรกความรูเสริมสําหรับครู ขอเสนอแนะ ขอควรระวัง ขอสังเกต แนวทางการจัด กิจกรรมและอืน่ ๆ เพื่อประโยชนในการ จัดการเรียนการสอน ขยายความรูเพิ่มเติมจากเนื้อหา เพื่อให ครูนําไปใชอธิบายเพิ่มเติมใหนักเรียน ไดมีความรูมากขึ้น

•

ความรูห รือกิจกรรมเสริม ใหครูนาํ ไปใช เตรียมความพรอมใหกบั นักเรียนกอนเขาสู ประชาคมอาเซียนใน พ.ศ. 2558 โดย บูรณาการกับวิชาทีก่ าํ ลังเรียน

บูรณาการอาเซียน

•

คูม อื ครู

แสดงรองรอยหลักฐานตามภาระงาน ที่ครูมอบหมาย เพื่อแสดงผลการเรียนรู ตามตัวชี้วัด

• นักเรียนควรรู

มุม IT

แสดงเปาหมายการเรียนรูที่นักเรียน ตองบรรลุตามตัวชี้วัด ตลอดจนสมรรถนะ ที่จะตองมี และคุณลักษณะที่พึงเกิดขึ้น กับนักเรียน

แนะนําแหลงคนควาจากเว็บไซต เพื่อให ครูและนักเรียนไดเขาถึงขอมูลความรู ที่หลากหลาย ทั้งไทยและตางประเทศ

สัญลักษณ

ขอสอบ

วัตถุประสงค

O-NET

(เฉพาะวิชา ชัน้ ทีส่ อบ O-NET O-NET)

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T (เฉพาะระดับชัน้ มัธยมศึกษาตอนตน)

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET (เฉพาะระดับชัน้ มัธยมศึกษาตอนปลาย)

บูรณาการเชื่อมสาระ

กิจกรรมสรางเสริม

กิจกรรมทาทาย

• ชีแ้ นะเนือ้ หาทีเ่ คยออกขอสอบ

O-NET โดยยกตัวอยางขอสอบ พรอมวิเคราะหคาํ ตอบ อยางละเอียด

• เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน

การคิดและเปนแนวขอสอบ NT/O-NET ในระดับมัธยมศึกษา ตอนตน มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย พรอมเฉลยอยางละเอียด

• เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน

การคิดและเปนแนวขอสอบ O-NET ในระดับมัธยมศึกษา ตอนปลาย มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย พรอมเฉลยอยางละเอียด

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม

เชือ่ มกับสาระหรือกลุม สาระ การเรียนรู ระดับชัน้ หรือวิชาอืน่ ทีเ่ กีย่ วของ

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม ซอมเสริมสําหรับนักเรียนทีค่ วร ไดรบั การพัฒนาการเรียนรู

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม ตอยอดสําหรับนักเรียนทีเ่ รียนรู ไดอยางรวดเร็ว และตองการ ทาทายความสามารถในระดับ ทีส่ งู ขึน้

คําแนะนําการใชคูมือครู การออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอน คูม อื ครู รายวิชา ดนตรี-นาฏศิลป ม.1 จัดทําขึน้ เพือ่ ใหครูผสู อนนําไปใชเปนแนวทางวางแผนการสอนเพือ่ พัฒนาผล สัมฤทธิ์ทางการเรียน และประกันคุณภาพผูเรียน ตามนโยบายของสํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) โดยใชหนังสือเรียน ดนตรี - นาฏศิลป ม.1 ของบริษทั อักษรเจริญทัศน อจท. จํากัด เปนสือ่ หลัก (Core Material) ประกอบ การสอนและการจัดกิจกรรมการเรียนรูใหสอดคลองกับมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดกลุมสาระการเรียนรู ศิลปะ ตาม หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 โดยออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนตามหลักการสําคัญ ดังนี้

เสร�ม

3

1 ออกแบบการสอนเปนหนวยการเรียนรูอิงมาตรฐาน คูมือครู ดนตรี - นาฏศิลป ม.1 วางแผนการสอนโดยแบงเปนหนวยการเรียนรูตามลําดับสาระ (Strand) และ หมายเลขขอของมาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั แตละหนวยจะกําหนดเปาหมายการเรียนรูแ ละจุดประสงคการเรียนรู (Objective Learning) กิจกรรมการเรียนรู (Learning Activities) และแนวทางการประเมินผลการเรียนรู (Learning Evaluation) ไวชัดเจน ครูผูสอนสามารถจัดทําแผนการสอนใหครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัด สมรรถนะ และคุณลักษณะ อันพึงประสงคที่เปนเปาหมายการเรียนรูตามที่กําหนดไวในสาระแ นสาระแกนกลาง (ตามแผนภูมิ) และสามารถบันทึกผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียนของผูเรียนแตละคนลงในเอกสาร ปพ.5 ไดอยางมั่นใจ แผนภูมิแสดงความสัมพันธขององคประกอบการออกแบบการเรียนรูอิงมาตรฐานและเน มาต นผูเรียนเปนสําคัญ

พผ

ูเ

จุ ด ป ร

ะสง

คก า

ส ภา

รี ย น

ร

รู ีเรยน

มาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัดชวงชั้น

ทักษะการคิด การวัดประเมินผล การเรียนรู

กิจกรรมการเรียนรู

เทคนิคการสอน คูม อื ครู

2 การจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ แนวคิ ด ในการจั ด การเรี ย นการสอนที่ ยึ ด ผู  เ รี ย นเป น สํ า คั ญ พั ฒ นามาจากปรั ช ญาและทฤษฎี ก ารเรี ย นรู  Constructivism ที่เชื่อวา การเรียนรูเปนกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในสมองของผูเรียนแตละคน ผูเรียนเปนผูสรางความรู โดยการเชื่อมโยงระหวางสิ่งที่ไดเรียนรูจากบทเรียนใหมกับความรูหรือประสบการณเดิมที่มีอยู ทฤษฎีนี้มีความเชื่อวา ผูเรียนทุกคนไดเรียนรูและมีการสั่งสมความรูความเขาใจเกี่ยวกับสิ่งตางๆ ติดตัวมากอน ทีจ่ ะเขาสูห อ งเรียน ซึง่ เปนการเรียนรูท เี่ กิดจากประสบการณและสิง่ แวดลอมรอบตัวผูเ รียนแตละคน ดังนัน้ การจัดกิจกรรม เสร�ม การเรียนการสอนในแตละหนวยการเรียนรู ผูสอนจะตองคํานึงถึง

4

1. ความรูเดิมของผูเรียน วิธีการสอนที่ดีจะตองเริ่มตนจากจุดที่วา ผูเ รียนมีความรูอ ะไรมาบาง แลวจึงใหความรู หรือประสบการณใหม เพื่อตอยอดจาก ความรูเดิม นําไปสูการสรางความรู ความเขาใจใหม

2. ความรูเดิมของผูเรียนถูกตองหรือไม ผูส อนตองปรับเปลีย่ นความรูค วามเขาใจเดิม ของผูเรียนใหถูกตอง และเปนพฤติกรรม การเรียนรูใ หมทมี่ คี ณุ คาตอผูเรียน เพื่อสราง เจตคติหรือทัศนคติที่ดีตอการเรียนรู สิ่งเหลานั้น

3. ผูเรียนสรางความหมายสําหรับตนเอง ผูสอนตองสงเสริมใหผูเรียนนําความรู ความเขาใจที่เกิดขึ้นไปลงมือปฏิบัติ เพื่อขยายความรูใหลึกซึ้งและมีคุณคา ตอตัวผูเรียนมากที่สุด

แนวคิด Constructivism เนนใหผูเรียนสรางความรูโดยผานกระบวนการคิดและความอยากรูของตนเอง โดยมีผูสอนเปนผูสรางบรรยากาศ

การเรียนรูและกระตุนความสนใจ คอยจัดสถานการณใหผูเรียนเกิดความขัดแยงทางความคิดระหวางประสบการณเดิมกับประสบการณ ความรูใ หม เพือ่ กระตนุ ใหผเู รียนเชือ่ มโยงความรู ความคิด กับประสบการณทมี่ อี ยูเ ดิม แลวสังเคราะหเปนความรูห รือแนวคิดใหมๆ ไดดว ยตนเอง

3 การบูรณาการกระบวนการคิด การเรียนรูของผูเรียนแตละคนจะเกิดขึ้นที่สมอง ซึ่งเปนอวัยวะที่ทําหนาที่รูคิดภายใตสภาพแวดลอมที่เอื้ออํานวย และไดรบั การกระตนุ จูงใจอยางเหมาะสม สอดคลองกับสภาพจิตใจและความตองการของผูเ รียนแตละคน การจัดกิจกรรม การเรียนรูและสาระการเรียนรูที่สอดคลองกับความสนใจและมีความหมายตอผูเรียน จะชวยกระตุนใหสมองของผูเรียน สามารถรับรูและเรียนรูไดอยางมีประสิทธิภาพตามขั้นตอนการทํางงานของสมอง ดังนี้ 1. สมองจะเรียนรูและสืบคน โดยการสังเกต คนหา ซักถาม และทดลอง ปฏิบัติ จนทําใหคนพบความรูความเขาใจ ไดอยางรวดเร็ว

2. สมองจะแยกแยะคุณคาของสิ่งตางๆ โดยการตัดสินใจวิพากษวิจารณ แสดง ความคิดเห็น ยอมรับหรือตอตานตาม อารมณความรูสึกที่เกิดขึ้นในขณะที่เรียนรู

3. สมองจะประมวลเนื้อหาสาระ โดยการสรุปเปนความคิดรวบยอดจาก เรื่องราวที่ไดเรียนรูใหมนําไปผสมผสานกับ ความรูห รือประสบการณเดิมทีถ่ กู จัดเก็บอยูใ น สมอง ผานการกลัน่ กรองเพือ่ สังเคราะหเปน ความรูค วามเขาใจใหมๆ หรือเปนทัศนคติใหม ที่จะเก็บบรรจุไวในสมองของผูเรียน

การเรียนรูที่มีประสิทธิภาพจึงตองเปนการเรียนรูที่เกิดจากกระบวนการคิดของผูเรียน เพราะการเรียนรูจะเกิดขึ้น เมื่อสมองรูคิด และตองเปนการคิดไดครบถวนตามขั้นตอนการทํางานของสมองผูเรียน โดยเริ่มตนจาก 1. ระดับการคิดพื้นฐาน ไดแก การสังเกต การจําแนก การคาดคะเน การสื่อความหมาย การรวบรวมขอมูล การสรุปผล เปนตน

คูม อื ครู

2. ระดับลักษณะการคิด ไดแก การคิดกวาง คิดลึกซึ้ง คิดไกล คิดหลากหลาย คิดคลอง คิดอยางมีเหตุผล เปนตน

3. ระดับกระบวนการคิด ไดแก กระบวนการคิดอยางมีวิจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการ คิดสรางสรรค กระบวนการคิดสังเคราะห เปนตน

5Es การจัดกิจกรรมตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es ขั้นตอนการสอนที่สัมพันธกับขั้นตอนการคิดและการทํางานทางสมองของผูเรียนที่นิยมใชอยางแพรหลาย คือ วัฏจักรการเรียนรู 5Es ซึ่งผูจัดทําคูมือครูไดนํามาใชเปนแนวทางออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนในแตละหนวย ตามลําดับขั้นตอนการเรียนรู ดังนี้ ขั้นที่ 1

กระตุนความสนใจ

(Engage)

เสร�ม

5

เปนขั้นที่ผูสอนนําเขาสูบทเรียน เพื่อกระตุนความสนใจของผูเรียนดวยเรื่องราวหรือเหตุการณที่นาสนใจโดยใชเทคนิควิธีการ และคําถามทบทวนความรูหรือประสบการณเดิมของผูเรียน เพื่อเชื่อมโยงผูเรียนเขาสูความรูของบทเรียนใหม ชวยใหผูเรียนสามารถ สรุปความสําคัญหัวขอและสาระการเรียนรูของบทเรียนได จึงเปนขั้นตอนการสอนที่สําคัญ เพราะเปนการเตรียมความพรอมและสราง แรงจูงใจใฝเรียนรูแกผูเรียน

ขั้นที่ 2

สํารวจคนหา

(Explore)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนเปดโอกาสใหผเู รียนลงมือศึกษา สังเกต หรือรวมมือกันสํารวจ เพือ่ ใหเห็นขอบขายของประเด็นหรือปญหา รวมถึง วิธีการศึกษาคนควา การรวบรวมขอมูลความรูที่จะนําไปสูการสรางความเขาใจประเด็นหรือปญหานั้นๆ เมื่อผูเรียนทําความเขาใจใน ประเด็นหรือปญหาที่จะศึกษาคนควาอยางถองแทแลว ก็ลงมือปฏิบัติเพื่อเก็บรวบรวมขอมูลความรู สํารวจตรวจสอบ โดยวิธีการตางๆ เชน สัมภาษณ ทดลอง อานคนควาขอมูลจากเอกสาร แหลงขอมูลตางๆ จนไดขอมูลความรูที่เกี่ยวของกับประเด็นหรือปญหาที่ศึกษา

ขั้นที่ 3

อธิบายความรู

(Explain)

เปนขั้นที่ผูสอนมีปฏิสัมพันธกับผูเรียน เชน ใหการแนะนํา ตั้งคําถามกระตุนใหคิด เพื่อใหผูเรียนคนหาคําตอบ และนําขอมูล ความรูจากการศึกษาคนควาในขั้นที่ 2 มาวิเคราะห สรุปผล และนําเสนอผลที่ไดศึกษาคนความาในรูปแบบสารสนเทศตางๆ เชน เขียนแผนภูมิ ผังมโนทัศน เขียนความเรียง เขียนรายงาน เปนตน ในขั้นตอนนี้ฝกใหผูเรียนใชสมองคิดวิเคราะหและสังเคราะห อยางเปนระบบ

ขั้นที่ 4

ขยายความเขาใจ

(Expand)

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใชเทคนิควิธีสอนตางๆ ที่สงเสริมใหผูเรียนนําความรูที่เกิดขึ้นไปคิดคนสืบคนตอๆ ไป เพื่อพัฒนาทักษะ การเรียนรูและการทํางานรวมกันเปนกลุม ระดมสมองเพื่อคิดสรางสรรครวมกัน ผูเรียนสามารถนําความรูที่สรางขึ้นใหมไปเชื่อมโยง กับประสบการณเดิมโดยนําขอสรุปทีไ่ ดไปใชอธิบายเหตุการณตา งๆ หรือนําไปปฏิบตั ใิ นสถานการณใหมๆ ทีเ่ กีย่ วของกับชีวติ ประจําวัน ของตนเอง เพื่อขยายความรูความเขาใจใหกวางขวางยิ่งขึ้น ในขั้นตอนนี้ฝกสมองของผูเรียนใหสามารถคิดริเริ่มสรางสรรคอยางมี คุณภาพ เสริมสรางวิสัยทัศนใหกวางไกลออกไป

ขั้นที่ 5

ตรวจสอบผล

(Evaluate)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนประเมินมโนทัศนของผูเ รียน โดยตรวจสอบจากความคิดทีเ่ ปลีย่ นไปและความคิดรวบยอดทีเ่ กิดขึน้ ใหม ตรวจสอบ ทักษะ กระบวนการปฏิบัติ การแกปญหา การตอบคําถามรวบยอด หรือการเคารพความคิดหรือยอมรับเหตุผลของคนอื่น เพื่อการ สรางสรรคความรูร ว มกัน ผูเ รียนสามารถประเมินผลการเรียนรูข องตนเอง เพือ่ สรุปผลวามีความรูอ ะไรเพิม่ ขึน้ มาบาง เกิดความเขาใจ มากนอยเพียงใด และจะนําความรูเหลานั้นไปประยุกตใชในการเรียนรูเรื่องอื่นๆ หรือในชีวิตประจําวันไดอยางไร ผูเรียนจะเกิดเจตคติ และเห็นคุณคาของตนเองจากผลการเรียนรูที่เกิดขึ้น ซึ่งเปนการเรียนรูที่มีความสุขอยางแทจริง

การจัดกิจกรรมการเรียนรูตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es จึงเปนรูปแบบการเรียนการสอนที่เนนผูเรียน เปนสําคัญอยางแทจริง เพราะสงเสริมใหผูเรียนไดเรียนรูตามขั้นตอนของกระบวนการสรางความรูดวยตนเอง และ ฝกฝนใหใชกระบวนการคิดและกระบวนการกลุมอยางชํานาญ กอใหเกิดทักษะชีวิต ทักษะการทํางาน และทักษะการ เรียนรูที่มีประสิทธิภาพ สงผลตอการยกระดับผลสัมฤทธิ์ของผูเรียน ตามเปาหมายของการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) ทุกประการ คูม อื ครู

O-NET การเพิ่มผลสัมฤทธิ์ O-NET

การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es ในแตละหนวยการเรียนรู ทางผูจัดทํา จะเสนอแนะวิธีสอน รูปแบบกิจกรรมการเรียนรู พรอมทั้งออกแบบเครื่องมือวัดและประเมินผลที่สอดคลองกับตัวชี้วัด และสาระการเรียนรูแกนกลางไวทุกขั้นตอน โดยยึดหลักสําคัญ คือ หลักของการวัดและประเมินผล เสร�ม

6

1. การวัดและประเมินผลทุกครั้ง ควรนําผลมาปรับปรุงพัฒนาผูเรียน เปนรายบุคคล

2. การวัดและประเมินผลมี เปาหมาย เพื่อพัฒนาการเรียนรู ของผูเรียนจนเต็มศักยภาพ

3. การนําผลการวัดและประเมินผล ทุกครั้งมาวางแผนปรับปรุงกิจกรรม การเรียนการสอน การเลือกเทคนิค วิธีสอน และสื่อการเรียนรูให เหมาะสมกับสภาพจริงของผูเรียน

การทดสอบผูเรียน 1. การใชขอสอบอัตนัย เนนการอาน การคิดวิเคราะห และการเขียนเพิ่มมากขึ้น 2. การใชคําถามกระตุนการคิดควบคูกับการทําขอสอบที่เนนการคิดอยางตอเนื่องตามลําดับกิจกรรมการเรียนรู และตัวชี้วัด 3. การทดสอบตองดําเนินการทั้งกอนเรียน ระหวางเรียน และหลังเรียน การทดสอบควรใชขอสอบทั้งชนิดปรนัยและ อัตนัย และเปนการทดสอบเพื่อประเมินผลการเรียนของผูเรียนแตละคน เพื่อการสอนซอมเสริมใหบรรลุตัวชี้วัด ไดครบถวน 4. การสอบกลางภาค (ถามี) ควรนําแบบฝกหัดหรือขอสอบทีน่ กั เรียนสวนใหญไมสามารถตอบไดหรือไมครบถวนชัดเจน มา สรางเปนแบบทดสอบอีกครัง้ เพือ่ ตรวจสอบความรูค วามเขาใจทีถ่ กู ตอง และประเมินความกาวหนาของผูเ รียนแตละคน 5. การสอบปลายภาคเรียนเพื่อวัดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนตามตัวชี้วัดที่สําคัญ ควรออกขอสอบใหมีลักษณะเดียวกับ ขอสอบ O-NET โดยเนนการคิดวิเคราะห สังเคราะห เชื่อมโยงประยุกตใช เพื่อสรางความคุนเคย และฝกฝน วิธีการทําขอสอบดวยความมั่นใจ 6. การนําผลการทดสอบของผูเรียนมาวิเคราะห โดยผลการสอบกอนการเรียนตองสามารถพยากรณผลการสอบ กลางภาค และผลการสอบกลางภาคตองทํานายผลการสอบปลายภาคของผูเ รียนแตละคน เพือ่ ประเมินพัฒนาการ ความกาวหนาของผูเรียนเปนรายบุคคล 7. ผลการทดสอบปลายป ปลายภาค ตองมีคาเฉลี่ยสอดคลองกับคาเฉลี่ยของการสอบ NT ที่เขตพื้นที่การศึกษา จัดสอบ รวมทั้งคาเฉลี่ยของการสอบ O-NET ชวงชั้นที่สอดคลองครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดสําคัญ เพือ่ สะทอนประสิทธิภาพของครูผสู อนในการออกแบบการเรียนรูแ ละประกันคุณภาพผูเ รียนทีต่ รวจสอบผลไดชดั เจน การจัดการเรียนการสอนในแตละหนวยการเรียนรู ตองใหผูเรียนไดสั่งสมความรู ความเขาใจตามลําดับขั้นตอน ของกิจกรรมในวัฏจักรการเรียนรู 5Es เพื่อใหผูเรียนไดเติมเต็มองคความรูอยางตอเนื่อง จนสามารถปฏิบัติชิ้นงานหรือ ภาระงานรวบยอดของแตละหนวย ผานเกณฑประกันคุณภาพในระดับที่นาพึงพอใจ เพื่อรองรับการประเมินภายนอกจาก สมศ. ตลอดเวลา คูม อื ครู

ASEAN การเรียนรูสูประชาคมอาเซียน เพื่ออํานวยความสะดวกแกครูผูสอนในการจัดกิจกรรมการเรียนรูบูรณาการอาเซียนศึกษา ผูจัดทําไดวิเคราะห มาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัดที่มีสาระการเรียนรูสอดคลองกับองคความรูเกี่ยวกับประชาคมอาเซียนในแงมุมตางๆ ครอบคลุมทัง้ ประชาคมการเมืองและความมัน่ คงอาเซียน ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และประชาคมสังคมและวัฒนธรรม อาเซียน เพื่อสงเสริมการเรียนรูใหผูเรียนเกิดความตระหนัก มีความรูความเขาใจเหมาะสมกับระดับชั้นและกลุมสาระ การเรียนรู โดยเสนอแนะวิธีการจัดกิจกรรมบูรณาการเนื้อหาสาระตางๆ ที่เปนประโยชนตอผูเรียนและเปนการชวย เตรียมความพรอมผูเ รียนทุกคนทีจ่ ะกาวเขาสูก ารเปนสมาชิกของประชาคมอาเซียนไดอยางมัน่ ใจตามขอตกลงปฏิญญา เสร�ม ชะอํา-หัวหิน วาดวยความรวมมือดานการศึกษาเพือ่ บรรลุเปาหมายประชาคมอาเซียนทีเ่ อือ้ อาทรและแบงปน จึงกําหนด 7 เปนนโยบายใหกระทรวงศึกษาธิการจัดการเรียนรูเตรียมความพรอมผูเรียนเขาสูประชาคมอาเซียนภายในป พ.ศ. 2558 ตามแนวปฏิบัติที่สําคัญ ดังนี้

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมการเมืองและความมัน่ คงอาเซียน 1. การสรางความรูความเขาใจ และตระหนักถึงความสําคัญของ กฎบัตรอาเซียน และความรวมมือ ของ 3 เสาหลัก ซึง่ กฎบัตรอาเซียน ในขณะนี้มีสถานะเปนกฎหมายที่ ประเทศสมาชิกจะตองปฏิบัติตาม หลักการที่กําหนดไวเพื่อใหบรรลุ เปาหมายของกฎบัตรมาตราตางๆ

2. การสงเสริมหลักการ ประชาธิปไตยและการสราง สิ่งแวดลอมประชาธิปไตย เพื่อการอยูรวมกันอยางกลมกลืน ภายใตวิถีชีวิตอาเซียนที่มีความ หลากหลายดานสังคมและ วัฒนธรรม

4. การตระหนักในคุณคาของ สายสัมพันธทางประวัติศาสตร และมรดกทางวัฒนธรรมที่มี พัฒนาการรวมกัน เพื่อเชื่อม อัตลักษณและสรางจิตสํานึก ในการเปนประชากรของประชาคม อาเซียนรวมกัน

3. การสงเสริมการศึกษาดาน สิทธิมนุษยชน เพื่อสรางประชาคม อาเซียนใหเปนประชาคมเพื่อ ประชาชนอยางแทจริง สามารถ อยูรวมกันไดบนพื้นฐานการเคารพ ในคุณคาของศักดิ์ศรีแหงความ เปนมนุษยเทาเทียมกัน

5. การสงเสริมสันติภาพ ความ มั่นคง และความปรองดองในสังคม ทั้งระดับประเทศและภูมิภาคของ อาเซียนบนพื้นฐานสันติวิธีและการ อยูรวมกันดวยขันติธรรม

คูม อื ครู

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน

เสร�ม

8

1. การพัฒนาทักษะการทํางาน เพื่อเสริมสรางผูเรียนใหมีทักษะ วิชาชีพที่จําเปนสอดคลองกับ ความตองการของตลาดแรงงาน และสถานประกอบการในอาเซียน สามารถเทียบโอนผลการเรียน และการทํางานตามมาตรฐานฝมือ แรงงานในภูมิภาคอาเซียน

2. การเสริมสรางวินัย ความรับผิดชอบ และเจตคติรักการทํางาน สามารถพึ่งพาตนเอง มีทักษะชีวิต ดํารงชีวิตอยางมีความสุข เห็นคุณคา และภูมิใจในตนเอง ในฐานะที่เปนพลเมืองไทยและ อาเซียน

3. การเรียนรูเพื่อพัฒนาตนเอง อยางตอเนื่องตลอดชีวิต ใหมี ทักษะการทํางานตามมาตรฐาน อาชีพ และคุณวุฒิของวิชาชีพสาขา ตางๆ เพื่อรองรับการเตรียมเคลื่อน ยายแรงงานมีฝมือและการเปน ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนที่ เขมแข็ง เพื่อสรางขีดความสามารถ ในการแขงขันในเวทีโลก

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน 1. การเสริมสรางความรวมมือ ในลักษณะสังคมที่เอื้ออาทร ของประชากรอาเซียน โดยยึด หลักการสําคัญ คือ ความงดงาม ของประชาคมอาเซียนมาจาก ความแตกตางและหลากหลายทาง วัฒนธรรมที่ลวนแตมีคุณคาตอ มรดกทางวัฒนธรรมของอาเซียน ซึ่งประชาชนทุกคนตองอนุรักษ สืบสานใหยั่งยืน

2. การเสริมสรางคุณลักษณะ ของผูเรียนใหเปนพลเมืองอาเซียน ที่มีศักยภาพในการกาวเขาสู ประชาคมอาเซียนอยางมั่นใจ เปนผูที่มีสุขภาพสมบูรณแข็งแรง มีทักษะการสื่อสาร ทักษะการ ทํางาน ทักษะทางสังคม สามารถ ทํางานรวมกับผูอื่นไดอยาง สรางสรรค และมีองคความรู เกี่ยวกับอาเซียนที่จําเปนตอการ ดํารงชีวิตอยางมีคุณภาพ

4. การสงเสริมการเรียนรูดาน ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี วิถชี วี ติ ความเปนอยูข องเพือ่ นบาน ในอาเซียน เพื่อสรางจิตสํานึกของ ความเปนประชาคมอาเซียนและ ตระหนักถึงหนาที่ของการเปน พลเมืองอาเซียนรวมกัน

3. การสงเสริมการเรียนรูภาษา อังกฤษเพื่อการสื่อสารและการ ทํางานตามมาตรฐานอาชีพที่ กําหนดและสนับสนุนการเรียนรู ภาษาอาเซียนและภาษาเพื่อนบาน เพื่อชวยเสริมสรางสัมพันธภาพทาง สังคม และการอยูรวมกันอยางสันติ ทามกลางความหลากหลายทาง วัฒนธรรม

5. การสรางความรูและความ ตระหนักเกี่ยวกับดานสิ่งแวดลอม ปญหาและผลกระทบตอคุณภาพ ชีวิตของประชากรในภูมิภาค รวมทั้งแนวทางการพัฒนาอยาง ยั่งยืน ใหเปนมรดกสืบทอดแก พลเมืองอาเซียนในรุนหลังตอๆ ไป

กระทรวงศึกษาธิการจึงประกาศนโยบายการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) เพื่อเรงพัฒนาเด็ก และเยาวชนไทยใหเปนทรัพยากรมนุษยของชาติที่มีทักษะและความชํานาญ พรอมเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงและ การแขงขันทั้งในภูมิภาคอาเซียนและภูมิภาคอื่นๆ ของสังคมโลก ทั้งนี้ผูบริหารสถานศึกษา ครูผูสอน และผูปกครอง ควรรวมมือกันอยางใกลชิดในการดูแลชวยเหลือผูเรียนและจัดประสบการณการเรียนรูเพื่อพัฒนาผูเรียนจนเต็มศักยภาพ เพื่อกาวเขาสูการเปนพลเมืองอาเซียนอยางมีเกียรติภูมิและศักดิ์ศรีความเปนมนุษยของตน คณะผูจัดทํา คูม อื ครู

ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง สาระที่ 2

ดนตรี - นาฏศิลป (เฉพาะชั้น ม.1)*

ดนตรี

มาตรฐาน ศ 2.1 เขาใจและแสดงออกทางดนตรีอยางสรางสรรค วิเคราะห วิพากษวิจารณคุณคาดนตรี ถายทอดความรูสึก ความคิดตอดนตรีอยางอิสระ ชื่นชม และประยุกตใชในชีวิตประจําวัน ชั้น ม.1

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

1. อาน เขียน รองโนตไทย และโนตสากล

• เครื่องหมายและสัญลักษณทางดนตรี - โนตบทเพลงไทย อัตราจังหวะสองชั้น - โนตสากล ในกุญแจซอลและฟาในบันไดเสียง C major

หนวยการเรียนรู ในหนังสือเรียน • หนวยการเรียนรูที่ 1 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 4 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีสากล • หนวยการเรียนรูที่ 6 หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรี

2. เปรียบเทียบเสียงรองและเสียงของ • เสียงรองและเสียงของเครื่องดนตรีในบทเพลง เครือ่ งดนตรีทมี่ าจากวัฒนธรรมทีต่ า งกัน จากวัฒนธรรมตางๆ - วิธีการขับรอง - เครื่องดนตรีที่ใช

• หนวยการเรียนรูที่ 1 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 2 เครื่องดนตรีและวงดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 5 เครื่องดนตรีและวงดนตรีสากล

3. รองเพลงและใชเครื่องดนตรีบรรเลง ประกอบการรองเพลงดวยบทเพลง ที่หลากหลายรูปแบบ

• การรองและการบรรเลงเครื่องดนตรี ประกอบการรอง - บทเพลงพื้นบาน บทเพลงปลุกใจ - บทเพลงไทยเดิม - บทเพลงประสานเสียง 2 แนว - บทเพลงรูปแบบ ABA - บทเพลงประกอบการเตนรํา

• หนวยการเรียนรูที่ 3 หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 6 หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีสากล

4. จัดประเภทของวงดนตรีไทย และวงดนตรีที่มาจากวัฒนธรรมตางๆ

• วงดนตรีพื้นเมือง • วงดนตรีไทย • วงดนตรีสากล

• หนวยการเรียนรูที่ 2 เครื่องดนตรีและวงดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 5 เครื่องดนตรีและวงดนตรีสากล

5. แสดงความคิดเห็นที่มีตออารมณ ของบทเพลงที่มีความเร็วของจังหวะ และความดัง-เบา แตกตางกัน 6. เปรียบเทียบอารมณ ความรูสึก ในการฟงดนตรีแตละประเภท

• การถายทอดอารมณของบทเพลง - จังหวะกับอารมณเพลง - ความดัง-เบากับอารมณเพลง - ความแตกตางของอารมณเพลง

• หนวยการเรียนรูที่ 6 หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีสากล

7. นําเสนอตัวอยางเพลงที่ตนเองชื่นชอบ และอภิปรายลักษณะเดนที่ทําใหงานนั้น นาชื่นชม

• การนําเสนอบทเพลงที่ตนสนใจ

• หนวยการเรียนรูที่ 6 หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีสากล

8. ใชเกณฑสําหรับประเมินคุณภาพงาน ดนตรีหรือเพลงที่ฟง

• การประเมินคุณภาพของบทเพลง - คุณภาพดานเนื้อหา - คุณภาพดานเสียง - คุณภาพดานองคประกอบดนตรี

9. ใชและบํารุงรักษาเครื่องดนตรี อยางระมัดระวังและรับผิดชอบ

• การใชและบํารุงรักษาเครื่องดนตรีของตน

เสร�ม

9

• หนวยการเรียนรูที่ 2 เครื่องดนตรีและวงดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 5 เครื่องดนตรีและวงดนตรีสากล

_________________________________ * สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน, กระทรวงศึกษาธิการ. ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง กลุมสาระการเรียนรูศิลปะ. (กรุงเทพมหานคร : ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2551), หนา 18 - 40.

คูม อื ครู

มาตรฐาน ศ 2.2 เขาใจความสัมพันธระหวางดนตรี ประวัติศาสตร และวัฒนธรรม เห็นคุณคาของดนตรีที่เปนมรดก ทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทยและสากล ชั้น ม.1

เสร�ม

10

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

1. อธิบายบทบาทความสัมพันธและอิทธิพล ของดนตรีทมี่ ตี อ สังคมไทย

• บทบาทและอิทธิพลของดนตรี - บทบาทดนตรีในสังคม - อิทธิพลของดนตรีในสังคม

2. ระบุความหลากหลายขององคประกอบ ดนตรีในวัฒนธรรมตางกัน

• องคประกอบของดนตรีในแตละวัฒนธรรม

สาระที่ 3

หนวยการเรียนรู ในหนังสือเรียน • หนวยการเรียนรูที่ 1 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทย • หนวยการเรียนรูที่ 4 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีสากล

นาฏศิลป

มาตรฐาน ศ 3.1 เขาใจและแสดงออกทางนาฏศิลปอยางสรางสรรค วิเคราะห วิพากษวิจารณคุณคานาฏศิลป ถายทอดความรูสึก ความคิดอยางอิสระ ชื่นชม และประยุกตใชในชีวิตประจําวัน ชั้น ม.1

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

หนวยการเรียนรู ในหนังสือเรียน

1. อธิบายอิทธิพลของนักแสดงชือ่ ดัง ทีม่ ผี ลตอการโนมนาวอารมณ หรือความคิดของผูช ม

• • • •

การปฏิบัติของผูแสดงและผูชม • หนวยการเรียนรูที่ 11 ทักษะพื้นฐานและการฝกหัดการแสดงละคร ประวัตินักแสดงที่ชื่นชอบ การพัฒนารูปแบบของการแสดง อิทธิพลของนักแสดงทีม่ ผี ลตอพฤติกรรมของผูช ม

2. ใชนาฏยศัพทหรือศัพททางการละคร ในการแสดง

• • • • •

นาฏยศัพทหรือศัพททางการละครในการแสดง ภาษาทา และการตีบท ทาทางเคลื่อนไหวที่แสดงสื่อทางอารมณ ระบําเบ็ดเตล็ด รําวงมาตรฐาน

• หนวยการเรียนรูที่ 8 ทักษะพื้นฐานและการฝกหัดการแสดง นาฏศิลป

3. แสดงนาฏยศิลปและละครในรูปแบบงายๆ • รูปแบบการแสดงนาฏศิลป - นาฏศิลป - นาฏศิลปพื้นบาน - นาฏศิลปนานาชาติ

• หนวยการเรียนรูที่ 9 การแสดงนาฏศิลป • หนวยการเรียนรูที่ 12 แนวทางการจัดการดานการแสดง

4. ใชทักษะการทํางานเปนกลุม ในกระบวนการผลิตการแสดง

• หนวยการเรียนรูที่ 12 แนวทางการจัดการดานการแสดง

• บทบาทและหนาที่ของฝายตางๆ ในการจัดการ แสดง • การสรางสรรคกิจกรรมการแสดงที่สนใจ โดยแบง ฝายและหนาที่ใหชัดเจน

5. ใชเกณฑงา ยๆ ทีก่ าํ หนดใหในการพิจารณา • หลักในการชมการแสดง คุณภาพการแสดงที่ชม โดยเนนเรื่องการ ใชเสียงการแสดงทา และการเคลื่อนไหว

• หนวยการเรียนรูที่ 9 การแสดงนาฏศิลป • หนวยการเรียนรูที่ 12 แนวทางการจัดการดานการแสดง

มาตรฐาน ศ 3.2 เขาใจความสัมพันธระหวางนาฏศิลป ประวัติศาสตร และวัฒนธรรม เห็นคุณคาของนาฏศิลปที่เปน มรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทยและสากล ชั้น ม.1

คูม อื ครู

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

หนวยการเรียนรู ในหนังสือเรียน

1. ระบุปจ จัยทีม่ ผี ลตอการเปลีย่ นแปลงของ นาฏศิลป นาฏศิลปพนื้ บาน ละครไทย และละครพืน้ บาน

• ปจจัยที่มีผลตอการเปลี่ยนแปลงของนาฏศิลป นาฏศิลปพื้นบาน ละครไทย และละครพื้นบาน

• หนวยการเรียนรูที่ 7 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับนาฏศิลป • หนวยการเรียนรูที่ 10 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับละคร

2. บรรยายประเภทของละครไทยในแตละ ยุคสมัย

• ประเภทของละครไทยในแตละยุคสมัย

• หนวยการเรียนรูที่ 10 ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับละคร

คําอธิบายรายวิชา รายวิชา ดนตรี - นาฏศิลป ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 รหัสวิชา ศ…………………………………

กลุมสาระการเรียนรู ศิลปะ ภาคเรียนที่…………. เวลา 40 ชั่วโมง/ป

ศึกษาเครื่องหมาย และสัญลักษณทางดนตรีใหมีความรูความเขาใจ และสามารถเปรียบเทียบเสียงรอง เสียงเครื่องดนตรีที่มาจากวัฒนธรรมที่ตางกัน และเขาใจเกี่ยวกับประเภทของวงดนตรีไทยและวงดนตรีสากล เสร�ม วิเคราะห วิพากษ วิจารณคุณคาดนตรี และสามารถแสดงความคิดเห็น เปรียบเทียบอารมณ ความรูสึก 11 ในการฟงเพลงแตละประเภท วิเคราะห และประเมินคุณภาพงานเพลงหรืองานดนตรีที่ฟงอยางมีหลักเกณฑ อธิบายบทบาทความสัมพันธ และอิทธิพลของดนตรีที่มีตอสังคมไทย พรอมทั้งระบุความหลากหลาย ขององคประกอบดนตรีในวัฒนธรรมที่ตางกันอยางมีหลักเกณฑ ถายทอดความรูสึกทางดนตรีอยางอิสระ ชื่นชม และประยุกตใชในชีวิตประจําวัน เขาใจความสัมพันธ ระหวางดนตรี ประวัติศาสตร และวัฒนธรรม เห็นคุณคาดนตรีที่เปนมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทย และสากล รองเพลง และเลนดนตรี มีความรู ความเขาใจนาฏยศัพท การแสดงนาฏศิลป และละครในรูปแบบตางๆ สามารถใชทักษะ การทํางานเปนกลุม ในกระบวนการผลิตการแสดง โดยกําหนดบทบาท และหนาทีอ่ ยางชัดเจนเพือ่ การสรางสรรค กิจกรรมการแสดงใหนาสนใจ วิเคราะห และประเมินคาคุณภาพการแสดงโดยใหเกณฑพิจารณาคุณภาพ เรื่องการใชเสียง การแสดงทา และการเคลื่อนไหว โดยใชทักษะกระบวนการทางดนตรี และนาฏศิลปในการแสดงออกทางดนตรี และนาฏศิลปอยาง สรางสรรค การวิเคราะห วิพากษ วิจารณเพื่อใหเห็นคุณคางานดนตรี และนาฏศิลปที่เปนมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทย และสากล เขาใจความสัมพันธระหวางดนตรี-นาฏศิลป ตัวชี้วัด ศ 2.1 ศ 2.2 ศ 3.1 ศ 3.2

ม.1/1 ม.1/1 ม.1/1 ม.1/1

ม.1/2 ม.1/2 ม.1/2 ม.1/2

ม.1/3 ม.1/4

ม.1/5

ม.1/3 ม.1/4

ม.1/5

ม.1/6

ม.1/7

ม.1/8

ม.1/9

รวม 18 ตัวชี้วัด

คูม อื ครู

คูม อื ครู

หมายเหตุ ✓ เฉพาะที่สอดคลองกับตัวชี้วัด ม.1 เทานั้น ตัวชี้วัดที่เหลือจะจัดการเรียนการสอนในชั้น ม.2 และ ม.3

หนวยการเรียนรูที่ 12 : แนวทางการจัดการดานการแสดง

หนวยการเรียนรูที่ 11 : ทักษะพื้นฐานและการฝกหัดการแสดงละคร

หนวยการเรียนรูที่ 10 : ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับการละคร

หนวยการเรียนรูที่ 9 : การแสดงนาฏศิลป

หนวยการเรียนรูที่ 8 : ทักษะพื้นฐานและการฝกหัดการแสดงนาฎศิลป

หนวยการเรียนรูที่ 7 : ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับนาฎศิลป

หนวยการเรียนรูที่ 6 : หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีสากล

หนวยการเรียนรูที่ 5 : เครื่องดนตรีและวงดนตรีสากล

หนวยการเรียนรูที่ 4 : ความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีสากล

หนวยการเรียนรูที่ 3 : หลักการรองและบรรเลงเครื่องดนตรีไทย

หนวยการเรียนรูที่ 2 : เครือ่ งดนตรีและวงดนตรีไทย

✓

✓

✓

✓

✓

✓

2

1

✓

✓

3

✓

✓

4

✓

5

✓

6

✓

7

✓

8

✓

✓

9

✓

✓

1

✓

✓

2

มาตรฐาน ศ 2.2 ตัวชี้วัด

✓

1

✓

2

✓

✓

3

4

✓

มาตรฐาน ศ 3.1 ตัวชี้วัด

สาระที่ 3

✓

5

✓

✓

1

✓

2

มาตรฐาน ศ 3.2 ตัวชี้วัด

12

มาตรฐาน ศ 2.1 ตัวชี้วัด

สาระที่ 2

เสร�ม

หนวยการเรียนรูท ี่ 1 : ความรูพ นื้ ฐานเกีย่ วกับดนตรีไทย

หนวยการเรียนรู

มาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั

ตาราง วิเคราะหมาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั รายวิชา ดนตรี-นาฏศิลป ม.1

คําชี้แจง : ใหผูสอนใชตารางนี้ตรวจสอบความสอดคลองของเนื้อหาสาระการเรียนรูในหนวยการเรียนรูกับมาตรฐาน การเรียนรูและตัวชี้วัดชวงชั้น

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

ดนตรี-นาฏศิลป ม.๑ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑

กลุมสาระการเรียนรูศิลปะ ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

ผูเรียบเรียง

รศ. สุมนมาลย นิ่มเนติพันธ รศ. สําเร็จ คําโมง นายสุดใจ ทศพร รศ. ณรงคชัย ปฎกรัชต ผศ. ดร. รจนา สุนทรานนท ผศ. มณฑา กิมทอง นายชนินทร พุมศิริ

ผูตรวจ

ผศ. กฤษณา บัวสรวง ผศ. เดชน คงอิ่ม นายโฆษิต มั่นคงหัตถ

บรรณาธิการ

ดร. มนัส แกวบูชา นายสมเกียรติ ภูระหงษ พิมพครั้งที่ ๑๑

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ รหัสสินคา ๒๑๑๕๐๐๓

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡

¾ÔÁ¾ ¤ÃÑ駷Õè 2 ÃËÑÊÊÔ¹¤ŒÒ 2145008

EB GUIDE

ที่พิมพกํากับหัวขอสําคัญในหนังสือเรียนหลักสูตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยังแหลงความรูทั่วไทย-ทั่วโลก

คณะผูจัดทําคูมือครู

สุมนมาลย นิ่มเนติพันธ อัมไพวรรณ เดชะชาติ สุนิสา รังสิพุฒิกุล

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

¤íÒá¹Ð¹íÒ㹡ÒÃ㪌˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน ดนตรี-นาฏศิลป เลมนี้ สรางขึ้นเพื่อใหเปนสื่อสําหรับใชประกอบ การเรียนการสอนในรายวิชาพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูศิลปะ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ โดยเนื้อหาตรงตามสาระการเรียนรูแกนกลางขั้นพื้นฐาน อานทําความเขาใจงาย ใหทั้งความรู และชวยพัฒนาผูเรียนตามหลักสูตรและตัวชี้วัด เนื้อหาสาระแบงออกเปนหนวยการเรียนรูตามโครงสราง รายวิชา สะดวกแกการจัดการเรียนการสอนและการวัดผลประเมินผล พรอมเสริมองคประกอบอืน่ ๆ ทีจ่ ะชวย ทําใหผูเรียนไดรับความรูอยางมีประสิทธิภาพ ¨Ñ´¡ÅØ‹Áà¹×éÍËÒ໚¹Ë¹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ Êдǡᡋ¡ÒèѴ¡ÒÃàÃÕ¹¡ÒÃÊ͹

à¹×éÍËҵçµÒÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ ãËŒ¤ÇÒÁÃÙŒáÅÐàÍ×é͵‹Í¡ÒùíÒä»ãªŒÊ͹ à¾×èÍãËŒºÃÃÅصÑǪÕéÇÑ´ áÅÐÊÌҧ¤Ø³ÅѡɳРÍѹ¾Ö§»ÃÐʧ¤

à¡ÃÔè¹¹íÒà¾×èÍãˌࢌÒ㨶֧ ÊÒÃÐÊíÒ¤ÑÞã¹Ë¹‹Ç·Õè¨ÐàÃÕ¹

ซึ่งแตละขนาดจะมีชื่อเรียก วงดุริยางค อาจแบงไดหลายขนาดตามจํานวนผูบรรเลง ตางกัน ดังนี้ ขนาดใหญ ประกอบ ๑) วงดุริยางคซิมโฟนี (Symphony Orchestra) เปนวงดนตรี มดังกลาวมาแลว วงดุริยางคตามลักษณะนี้ ดวยเครื่องดนตรีทุกชนิดในกลุมเครื่องดนตรีทั้ง ๔ กลุ ่มี ๓-๔ ทอน) จะบรรเลงเพลงซิมโฟนีเปนหลัก (Symphony คือ เพลงเถาที รรเลงเพลงประเภทนี้จะตองเปน เพลงซิมโฟนี เปนเพลงที่บรรเลงยากมาก นักดนตรีที่บ นวงขนาดเล็ก (Small Orchestra) ผูที่มีความสามารถสูง วงดุริยางคซิมโฟนียังแบงออกเป Orchestra) มีนกั ดนตรีประมาณ ๖๐-๘๐ คน มีนกั ดนตรีประมาณ ๔๐-๖๐ คน วงขนาดกลาง (Medium ๘๐-๑๐๐ คน และวงขนาดใหญ (Full Orchestra) มีนักดนตรีประมาณ ร (Orchestra for Accompaniรากรและละค ป ดงอุ ระกอบการแส ป ๒) วงดุรยิ างค รยิ างคซมิ โฟนี แตจะมีขนาดเล็กกวา ments of Opera) เปนวงดุรยิ างคทมี่ ลี กั ษณะเชนเดียวกับวงดุ และละครเปนหลัก มีนักดนตรีประมาณ ๖๐ คน ใชประกอบการแสดงอุปรากร

พระ

การกาวหนาแบบพระ-นาง

เกร็ดศิลป

รีไทย

เปรียบเทียบเสี (ศ ๒.๑ ม.๑/๒ ยงรองและเสียงของเครื ่องดนตรีที่ม าจากวัฒนธรร จัดประเภทของ ) มที่ตางกัน (ศ ๒.๑ ม.๑/๔ วงดนตรีไทยและวงดน ตรีที่มาจากว ัฒนธรรมตา ใชและบํารุง ) งๆ รัก (ศ ๒.๑ ม.๑/๙ ษาเครื่องดนตรีอยางระมัด ) ระวังและรับ ผิดชอบ

■

สาระการเรียนรู

■ ■ ■ ■

แกนกลาง

เสียงรองและเ สี วงดนตรีพื้น ยงของเครือ่ งดนตรีในบทเ บา พลงจากวัฒ วงดนตรีไทย น นธรรมตางๆ การใชและบํ ารุงรักษาเคร ื่องดนตรีของตน

ò. ¡ÒÃà¤Å×è͹äËÇ·‹Ò·Ò§µÒ ÁẺ

¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â

เครื่องดนตรีถือวาเป สําหรั

านวนมาก

นหัวใจส บใชบ ตาม ที่ นั ก ดนรรเลงใหเกิดเสียงที่ต ําคัญ สรางขึน้ ในแ ตรี ต  อ งกา ร เครื่ อ รงทํานอง ประเภทแตก ตละวัฒนธรรมนนั้ มี งดน ตรี ที่ การจาํ แนก ตา เครื่องดนตรีงกัน แ ต ล วงดนตรี บรร ะชน เลงรวมกัน ิดเมื่อนํามารวมเปน ไพเราะ สํ แลวจะก และวงดนตราหรับดนตรีไทยบรรด อ ใหเกิดความ ก็มีลักษณะเฉ ีที่มีการสราง และ าเครื่องดนตรี ของความเป พาะที่ใหความไพเราะประสมรวมวงกัน นไทยไดเปน สะทอนคุณ อยางดี คา

µÑǪÕéÇÑ´áÅÐÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ µÒÁ·ÕèËÅÑ¡ÊٵáíÒ˹´ à¾×èÍãËŒ·ÃÒº¶Ö§ ໇ÒËÁÒÂ㹡ÒÃÈÖ¡ÉÒ Design ˹ŒÒẺãËÁ‹ ÊǧÒÁ ¾ÔÁ¾ ô ÊÕ µÅÍ´àÅ‹Á ª‹ÇÂãˌ͋ҹ·íÒ¤ÇÒÁࢌÒã¨ä´Œ§‹Ò ๒. ทาโกรธ

๑. ทารัก

ปฏิบัติโดยการตั้งขอมือขึ้น ใชนิ้วฟาดตวัดขึ้น แล ว เก็ บ นิ้ ว ชี้ ง อเข า หาฝ า มื อ หรื อ ใช ฝ า มื อ ซ า ยถู บริเวณคางใตใบหูซาย ถูไปถูมาแลวกระชากลง

ปฏิบัติโดยการประสานลําแขน ใชฝามือทั้ง ๒ ขาง วางทาบบริเวณฐานไหล หรือบริเวณอก

ลิง

ลิง

ยักษ พระ

นาง

นาง

พระ

๔. ทารองไห

๓. ทาดีใจ

ปฏิบัติโดยใชมือซายกรีดนิ้ว แลวดึงจีบมาไว ระดับปาก

ปฏิบัติโดยใชมือซายแตะที่หนาผาก มือขวา จี บ ที่ ช ายพก ก ม หน า พร อ มกั บ สะดุ ง ตั ว เล็ ก น อ ย า เหมือนกับกําลังสะอึกสะอื้น จากนั้นใชนิ้วชี้แตะที่ต ทั้ง ๒ ขาง

ลิง

ลิง

ยักษ พระ

ยักษ

(จากภาพ) แสดงทาทางสื่อความหมายวาโกรธของ พระ นาง ยักษ ลิง

(จากภาพ) แสดงทาทางสื่อความหมายวารักของ พระ นาง ยักษ ลิง

นาง

(จากภาพ) แสดงทาทางสื่อความหมายวาดีใจของ พระ นาง ยักษ ลิง

ยักษ

นาง

(จากภาพ) แสดงทาทางสื่อความหมายวา รองไหของ พระ นาง ยักษ ลิง

๓. การตีบทในการแสดงนาฏศิลป

พระ

อบทรองตามแบบแผน การตีบท คือ การรําเพื่อสื่อความหมายตามบทละคร บทโขนหรื ารําหรือนาฏยศัพทใหสอดคลอง นาฏยศัพทไทยมาตรฐาน การรําตีบทจะใชลลี าทารําโดยใชภาษาท นิสัย และประวัติของตัวละคร กอนที่ กับบทละครหรือบทรอง โดยตองอาศัยการศึกษาบทบาท อุป จะฝกซอมการแสดง

๑๔๒

นาง

เหตุใดผูเรียนนาฏศิลปจึงตอ

การเคลื่อนไหวทาทางตามแบบนาฏศ ิลปไทย คือ การเคลื่อนไหวทาทางเลี ทาทางธรรมชาติ เพื่อบงบอกความ ยนแบบ หมาย ลักษณะการเคลื่อนไหวแบบ นี้จะใชทาทางบงบอกหรือ สือ่ ความหมายในเรือ่ งใดเรือ่ งหนึง่ เช น ตอ ธรรมชาติแสดงออกมา ในที่นี้จะขอกล งการบอกความหมายวาเรียกหรือปฏิเสธ ก็จะใชทา ทาง าวถึงทาทางที่ใชสื่อความหมายในด านตางๆ ดังนี้

■

■

การกาวขางแบบพระ-นาง

งนุงโจงกระเบน

ò

หนวยที่

พระ

นาง

การที่ผูเรียนนาฏศิลปไทยตองนุ งโจงกระเบนในการรายรํานั้น เหตุ หนึ่ง เพื่ อ เป น การอนุ รั ก ษ ก ารแต ง กาย ซึ่ ง ในสมั ย ก อ นผู  ห ญิ ง จะนุ  ง โจงกระเบน กับนุงจีบหนานาง แตเพื่อความคล องตัวในการปฏิบัติทายกขา กระดกขา หรือกระดกเสี้ยว จึงหันมานุงโจงกระเบน แทน และดวยนาฏศิลปไทยจะเน ทยจะเนน การดัดปลายเทา หากนุง จีบหนานางหรื อนุง ซิน่ ก็จะไมเห็นปลายเทาในขณะฝ ก หัด นอกจากนี้ การนุง โจงกระเบนจะรวบชายเสื อ้ ไวในขอบเอว แลวรัดเข็มขัดทับ เพื่อจะเนนใหเห็นทรวดทรงที่ได สัดสวน เมื่อฝกจะมีการกดเอว กดไหล ยอเขา ซึ่งจะทําใหผูสอนจับทารํา และสามารถ แกไขขอบกพรองไดสะดวกยิ่งขึ้น

ทักษะดนต

ตัวชี้วัด

à¡Ãç´ÈÔÅ»Šà¾ÔèÁàµÔÁ¨Ò¡à¹×éÍËÒ â´ÂÁÕá·Ã¡à»š¹ÃÐÂÐæ

ลักษณะของวงดุริยางคซิมโฟนี จะมีนักดนตรีผูรวมบรรเลงจํ

Band)

๓.๓ วงเครื่องสาย (String อ เครือ่ งสายที่ใชดดี ไดแก กีตาร วงดนตรีในลักษณะนี้ มีเครือ่ งดนตรี ๒ ประเภทใหญๆ คื ทนี่ าํ เอาเครือ่ งตีหลายๆ ชิน้ มารวมเปนชุด แบนโจ แมนโดลิน เบส และเครือ่ งดนตรีประเภทเครือ่ งตี ูบรรเลงไมมาก และไมเปลืองพื้นที่ เรียกวา “กลองชุดหรือกลองแจส” วงดนตรีชนิดนี้ใชผ http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/12

EB GUIDE

http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/21

๑๔๐

EB GUIDE

๙๑

àÊÃÔÁÊÒÃШҡà¹×éÍËҹ͡à˹×Í ¨Ò¡·ÕèÁÕã¹ÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ à¾×èÍà¾ÔèÁ¾Ù¹áÅТÂÒ¾ÃÁá´¹¤ÇÒÁÃÙŒ ãËŒ¡ÇŒÒ§¢ÇÒ§ÍÍ¡ä»

Web Guide á¹Ð¹íÒáËÅ‹§¤Œ¹¤ÇŒÒ¢ŒÍÁÙÅ à¾ÔèÁàµÔÁ¼‹Ò¹Ãкº Online

เชื่อนี้ งค ความ บถือ ีไทย นั ยูหลายอ เจาดนตร บถือมีอ งความเคารพ จา ครูเทพ คารพนั สด พเ ใหความเ ามเชื่อ การแ ลาวไววา “เท ลง ําคว ดนตรีไทย ไดก บรรเลงเพ ปน นัก เปนการนอมน ัมภีรที่ปรากฏ ลง ล ศิ เพ า ง  ล เห ะค นดู รี แต าที่บรรดา นาพราหมณ-ฮิ ามตํานาน แล างเครื่องดนต เจ ทพ เ ู คร าส ราะต ทั้งสร นวของศ ตอเทพเจา เพ ศิลปะ” คือ มีดังนี้ มแ ก ั จ  ู ตา น ิ วรร ดําเน างงาน นตรีไทยที่ค กตเวที เปนเจา รคุณสร งด มกตัญู องเทวดา กรรม และควา ีเปนผูมีอุปกา อง ครูเทพเจาขอ า งใหญข ณุ ตร ับร เปนนายช อสราง พระวิศ ืนผา แหงดน นตรี และการข ถือกันวา เจาทีน่ บั งด น ชางก ญรูปสี่เหลี่ยมผ อน ดวยเครื่อ กรรม เทพ ียน ชางป าดให นที่ส พระวศิ ณุ ประเภททั้งชางเข ขนาด คือ ขน ลี่ยม เพื่อใชเป างทุก รไว ๓ ปสามเห แหงการช บสรางโรงละค และขนาดเล็กรู แบ ัส เปนผูออก ูปสี่เหลี่ยมจัตุร าเพลง างร าทํ ขนาดกล นุษยรูจักรองรํ องม ใหชาวเมื เจา และ กรรม เทพ ดีดพิณ พระวิศณุ างทุกประเภท ช ดานการ ี ข รเป  น เด็ ก ใน ศ แหงการ เลิ น ป ญ จส ื่อมใส ติ พ ระ ป ผูมีความเ เทพเจา  า ใน อดี ต ชา เปนผูมีความเล น จสีขร ถน า วว พระปญ มตํ า นา นก ล า “ปญจสิขะ” ศาลา สระนํ้า น เชน า นํ า ตา ปเกิดเป ชื่อเรียกว า กา รขั บ ลํ ม ๕ แหยม มี รางสาธารณสถาน ัยหนุม จึงไดไ บุตร” ขร เทพเจ ผ ส นว ทพ พระปญจสีานการดีดพิณ เลี้ยงโคไว รสรางกุศล ได องตายขณะอยูใ ิขคนธรรพเ ด กา ต ผูเปนเลิศ ญจส ศรัทธาใน เปนตน แต า มีชื่อวา “ป นะ ชิก ยานพาห ชั้นจาตุมหารา ายอด ห ริง เทพบุตรใน นสีทอง มีมงกุฎ มที่แทจ ี เป ธรรพ นา ผู  ม มีรางกาย ดแหงคน นั บ ถื อ ว า เป  น ง ึ้ น ผูเปนยอ รอ เทพเจา า งพิ ณ คั น แร กข ปนพนักงานขับ า นธรรพ ูเฒ าที่เ ะส ร พระปรค ี เป  น ผู  คิ ด แล ลงดนตรี ทําหน ารทมุนีเปนคร ุน ระน ะน าร ทม ับรอง และบรรเ และเทพยนิกรพ พร อ คื ารข ปนเจา รพ นาญในก ความชํา ดนตรีกลอมพระเ ของพวกคนธร เลง ญๆ และบรร ูใหญในวิชาสําคั คร และเปน

เสริมสาระ

ธรรพ พระปรคน ะสรางพิณ คิดแล เทพเจาผู นแรกขึ้น คั

๘

¡Ô¨¡ÃÃÁÈÔÅ»Š»¯ÔºÑµÔ à¾×èÍãËŒ¼ÙŒàÃÕ¹ÁդسÀÒ¾ ºÃÃÅØÁҵðҹáÅеÑǪÕéÇÑ´

กิจกรรม ศิลปปฏิบัติ ๑๒.๒ กิจกรรมที่ ๑

กิจกรรมที่ ๒

แบงนักเรียนออกเปน ๒ กลุม ใหแตละกลุมวางแผนจัดทําละครสรางสรรค ๑ เรื่อง ใชเวลาแสดง ๑๕-๒๐ นาที โดยแตละกลุมตองใชทักษะทํางานกลุม ในการทํางาน มีการแบงบทบาท และแบงหนาที่ของแตละคน แตละฝายอยางชัดเจน คือ ผูอ าํ นวยการแสดง ผูก าํ กับการแสดง ผูก าํ กับเวที เจาหนาทีเ่ ครือ่ งแตงกาย แตงหนา นักแสดง ผูจัดการฝายธุรการ และผูเขียนบท เมื่ออีกกลุมหนึ่งแสดงใหสมาชิก อีกกลุมหนึ่งทําหนาที่เปนผูประเมิน โดยเนนการพิจารณาองคประกอบเรื่องการใช เสียง การแสดงทาทาง และการเคลื่อนไหวเปนหลัก ใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้ ๑. จงอธิบายบทบาทหนาที่ของบุคคลในการจัดการดานการแสดงมา ๓ ฝาย ๒. ในการจัดการแสดงบุคคลในฝายใดมีความสําคัญมากที่สุด จงอธิบาย ๓. เมือ่ ไปชมการแสดง ผูช มควรแสดงมารยาท และปฏิบตั ติ นเชนใดจึงจะเหมาะสม

ก

ลาวไดวา การแสดงละครจะประสบผลสําเร็จไดดีนั้น การจัดการดานการแสดง ซึ่งเปนงานเบื้องหลังการแสดงก็นับวามีความสําคัญไมยิ่งหยอนไปกวากัน เพราะจะชวย ทํ า ให ก ารแสดงไม ติ ด ขั ด และแสดงออกมาได อ ย า งมี คุ ณ ภาพ ทั้ ง นี้ ใ นการจั ด การแสดง ก็ จ ะแบ ง แยกหน า ที่ เ ป น ฝ า ยต า งๆ ซึ่ ง แต ล ะฝ า ยก็ จ ะมี บ ทบาททํ า หน า ที่ ต า งกั น ออกไป แตทั้งหมดก็ลวนเปนผูที่ชวยทําใหละครประสบความสําเร็จ นอกจากนี้ องค ป ระกอบที่ สํ า คั ญ อย า งหนึ่ ง ในการแสดงละคร ก็คอื ผูช ม ซึง่ จําเปนตองมีมารยาท และทราบแนวทางการปฏิบตั ติ น เมื่ อ ชมการแสดงด ว ย ตลอดจนสามารถประเมิ น คุ ณ ภาพของ การแสดงเบื้องตน โดยพิจารณาจากเกณฑดาน การใชเสียง การแสดงทาทาง และการเคลื่อนไหว ก็จะชวยทําใหเกิดอรรถรสในการชมละคร และ ชวยทําใหมีสมาธิในการชมละครมากขึ้น

๒๐๓

กระตุน ความสนใจ Engage

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

สํารวจคนหา Explore

ñ

● ●

● ● ● ●

● ●

● ●

ó

●

● ●

●

ô

●

● ●

●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

õ ö

¤ÇÒÁËÁÒ áÅлÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁҢͧ´¹µÃÕä·Â º·ºÒ· áÅÐÍÔ·¸Ô¾Å¢Í§´¹µÃÕµ‹ÍÊѧ¤Áä·Â ͧ¤ »ÃСͺ¢Í§´¹µÃÕä·Â ÃкºàÊÕ§ áÅзíҹͧ¢Í§´¹µÃÕä·Â ÅѡɳТͧº·à¾Å§ä·Â à¤Ã×èͧËÁÒ áÅÐÊÑÞÅѡɳ ·Ò§´¹µÃÕ â¹Œµ´¹µÃÕä·Â µÑÇÍ‹ҧ¡ÒÃÍ‹Ò¹ à¢Õ¹ áÅÐÌͧµÒÁ⹌µº·à¾Å§ä·Â »ÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁҢͧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â »ÃÐàÀ·¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â ËÅÑ¡¡ÒÃ㪌 áÅкíÒÃاÃÑ¡ÉÒà¤Ã×èͧ´¹µÃբͧä·Â ÊÕÊѹ áÅйíéÒàÊÕ§¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â »ÃÐàÀ·¢Í§Ç§´¹µÃÕä·Â »ÃÐàÀ·¢Í§Ç§´¹µÃÕ¾×鹺ŒÒ¹ ¤ÇÒÁËÁÒ áÅлÃÐàÀ·¢Í§¡ÒâѺÌͧ ËÅÑ¡¡Òà áÅТÑ鹵͹¡ÒâѺÌͧà¾Å§ä·Â ËÅÑ¡¡ÒúÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺà¾Å§ä·Âà´ÔÁ ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺà¾Å§¾×鹺ŒÒ¹

¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺ´¹µÃÕÊÒ¡Å ●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ตรวจสอบผล Evaluate

ñ-òð ò ô ù ñð ññ ñó ñõ ñ÷

òñ-óø òò òó òø óñ óò óö

ËÅÑ¡¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕä·Â óù-öò ●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

Expand

à¤Ã×èͧ´¹µÃÕ áÅÐǧ´¹µÃÕä·Â ●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ขยายความเขาใจ

¤ÇÒÁÃÙ¾Œ ¹×é °Ò¹à¡ÕÂè ǡѺ´¹µÃÕä·Â

●

ò

Explain

ÊÒúÑÞ ●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

อธิบายความรู

●

»ÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁÒ áÅÐÇÔÇѲ¹Ò¡Òâͧ´¹µÃÕÊҡŠͧ¤ »ÃСͺ áÅлÃÐàÀ·¢Í§´¹µÃÕÊÒ¡Å à¤Ã×èͧËÁÒ áÅÐÊÑÞÅѡɳ ã¹´¹µÃÕÊÒ¡Å ¡Òû¯ÔºÑµÔ¨Ñ§ËÇÐ ¡ÒÃÍ‹Ò¹ à¢Õ¹ áÅÐÌͧµÒÁ⹌µÊÒ¡Å

à¤Ã×èͧ´¹µÃÕ áÅÐǧ´¹µÃÕÊÒ¡Å ● ● ●

»ÃÐàÀ·¢Í§à¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å ËÅÑ¡¡ÒÃ㪌 áÅкíÒÃاÃÑ¡ÉÒà¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å ÅѡɳТͧǧ´¹µÃÕÊÒ¡Å

ËÅÑ¡¡ÒÃÌͧ áÅкÃÃàŧà¾Å§ÊÒ¡Å ● ● ● ● ●

ËÅÑ¡¡ÒÃÌͧà¾Å§ÊÒ¡Å ¡ÒúÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕÊÒ¡Å ¡ÒâѺÌͧ áÅкÃÃàŧà¤Ã×èͧ´¹µÃÕ»ÃСͺ ¡Òö‹Ò·ʹÍÒÃÁ³ ¢Í§º·à¾Å§ ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¤Ø³ÀÒ¾¢Í§º·à¾Å§

ôð ôò ôõ

õñ õó

öó-øð öô öö öø ÷õ ÷ø

øñ-ùô øò øö øù

ùõ-ññø ùö ñðó ñðø ññó ññó

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

÷ ø ù ñð ññ

อธิบายความรู Explain

● ● ● ●

ตรวจสอบผล

¤ÇÒÁËÁÒ áÅФÇÒÁ໚¹ÁҢͧ¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ͧ¤ »ÃСͺ¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â »ÃÐàÀ·¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â »˜¨¨Ñ·ÕèÁռŵ‹Í¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§¢Í§¹Ò¯ÈÔÅ»Š

·Ñ¡Éо×é¹°Ò¹ áÅСÒýƒ¡ËÑ´¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ● ● ●

¹Ò¯ÂÈѾ· ¡ÒÃà¤Å×è͹äËÇ·‹Ò·Ò§µÒÁẺ¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ¡Òõպ·ã¹¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š

¡ÒÃáÊ´§¹Ò¯ÈÔÅ»Š ● ● ●

¹Ò¯ÈÔÅ»Šä·Â ¹Ò¯ÈÔÅ»Š¾×鹺ŒÒ¹ ¹Ò¯ÈÔÅ»Š¹Ò¹ÒªÒµÔ

¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺÅФà ● ● ● ●

¤ÇÒÁËÁÒÂáÅлÃÐÇѵԤÇÒÁ໚¹ÁÒ Í§¤ »ÃСͺ¢Í§ÅФà »ÃÐàÀ·¢Í§ÅФÃä·Âã¹áµ‹ÅÐÂؤÊÁÑ »˜¨¨Ñ·ÕèÁÕÍÔ·¸Ô¾Åµ‹Í¡ÒÃà»ÅÕè¹á»Å§¢Í§ÅФÃ

Evaluate

ññù-ñóò ñòð ñòò ñòô ñòø

ñóó-ñôô ñóô ñôð ñôò

ñôõ-ñõö ñôö ñõð ñõô

ñõ÷-ñ÷ò ñõø ñöð ñöð ñöø

·Ñ¡ÉÐ¾×¹é °Ò¹ áÅСÒýƒ¡ËÑ´¡ÒÃáÊ´§ÅФÃ

ñ÷ó-ñøø

à·¤¹Ô¤¡ÒÃáÊ´§¾×é¹°Ò¹ ͧ¤ »ÃСͺ¢Í§¡ÒÃáÊ´§ÅФà ෤¹Ô¤¡ÒÃà¢Õ¹º·ÅФà º·ºÒ·¤ÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¹Ñ¡áÊ´§ ¡ÒþѲ¹ÒÃٻẺ¡ÒÃáÊ´§

ñ÷ô ñ÷õ ñ÷÷ ñøð ñøö

●

● ●

ñò

Expand

¤ÇÒÁÃÙŒ¾×é¹°Ò¹à¡ÕèÂǡѺ¹Ò¯ÈÔÅ»Š

●

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ขยายความเขาใจ

●

á¹Ç·Ò§¡ÒèѴ¡ÒôŒÒ¹¡ÒÃáÊ´§ ● ● ● ●

º·ºÒ· áÅÐ˹ŒÒ·Õè¢Í§½†Òµ‹Ò§æ 㹡ÒÃÊÌҧÅФà á¹Ç·Ò§¡ÒèѴ¡ÒÃáÊ´§ µÑÇÍ‹ҧ¡Òýƒ¡ËÑ´áÊ´§ÅФÃÊÌҧÊÃä ËÅѡ㹡ÒêÁ¡ÒÃáÊ´§

ºÃóҹءÃÁ

ñøù-òðó ñùð ñùò ñùó òðð

òðô

กระตุน้ ความสนใจ กระตุEngage ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

เปาหมายการเรียนรู

1. อาน เขียน รองโนตไทย และโนตสากล 2. เปรียบเทียบเสียงรอง และเสียงของ เครื่องดนตรีที่มาจากวัฒนธรรมที่ตางกัน 3. อธิบายบทบาทความสัมพันธ และอิทธิพล ของดนตรีที่มีตอสังคมไทย 4. ระบุความหลากหลายขององคประกอบดนตรี ในวัฒนธรรมตางกัน

สมรรถนะของผูเรียน 1. ความสามารถในการสื่อสาร 2. ความสามารถในการคิด 3. ความสามารถในการใชเทคโนโลยี

คุณลักษณะอันพึงประสงค

หน่วยที่

1.

2.

3.

4.

ñ

มีวินัย ใฝเรียนรู มุงมั่นในการทํางาน รักความเปนไทย

ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทย ตัวชี้วัด ■ ■

■

■

อาน เขียน รองโนตไทยและโนตสากล (ศ ๒.๑ ม.๑/๑) เปรียบเทียบเสียงรองและเสียงของเครื่องดนตรีที่มาจากวัฒนธรรม ที่ตางกัน (ศ ๒.๑ ม.๑/๒) อธิบายบทบาทความสัมพันธและอิทธิพลของดนตรีที่มีตอสังคมไทย (ศ ๒.๒ ม.๑/๑) ระบุความหลากหลายขององคประกอบดนตรีในวัฒนธรรมตางกัน (ศ ๒.๒ ม.๑/๒)

สาระการเรียนรู้แกนกลาง ■ ■ ■ ■

เครื่องหมายและสัญลักษณทางดนตรี เสียงรองและเสียงของเครือ่ งดนตรีในบทเพลงจากวัฒนธรรมตางๆ บทบาทและอิทธิพลของดนตรี องคประกอบของดนตรีในแตละวัฒนธรรม

ดนตรีไไทยเป็ ทยเป็นมรดกอันล�้าค่าอย่าง

หนึ่งของชาติ เพราะบรรพบุรุษของเราได้ สร้างสรรค์ขนึ้ จากภูมปิ ญ ั ญา และได้อนุรกั ษ์ สืบทอดต่อกันมาจนถึงปัจจุบนั เช่น เครือ่ งดนตรี ลีลา จังหวะ ท่วงท�านองของบทเพลง เป็นต้น นอกจากนีด้ นตรีไทยยังเป็นเอกลักษณ์ประจ�าชาติ ที่แฝงไว้ด้วยความวิจิตรบรรจง ดังนั้น เราจึง จ�าเป็นต้องศึกษาสิง่ ต่างๆ ทีเ่ กีย่ วข้องกับดนตรีไทย ได้แก่ ประวัตคิ วามเป็นมา ระบบเสียง ท�านอง ลักษณะ ของบทเพลง เครื่องหมาย และสัญลักษณ์ต่างๆ ที่ปรากฏอยู่ในโน้ตเพลงไทยให้เข้าใจอย่างครบถ้วน

กระตุน้ ความสนใจ

Engage

ครูเปดซีดีหรือดีวีดีภาพยนตรเรื่องโหมโรง ใหนักเรียนชม จากนั้นครูถามนักเรียนวา • นักเรียนรูสึกอยางไรเมื่อไดชมภาพยนตร เรื่องนี้ (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) • นักเรียนคิดวาภาพยนตรเรือ่ งนีส้ ะทอนใหเห็น ถึงสิ่งใด (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ)

เกร็ดแนะครู การเรียนการสอนในหนวยการเรียนรูน ี้ ครูควรแนะนําใหนกั เรียนเห็นวาดนตรีไทย คือ มรดกทางวัฒนธรรมอันลํ้าคาของชาติไทย ซึ่งมีมาตั้งแตอดีต โดยเริ่มตั้งแตสมัย กอนสุโขทัยเปนราชธานี สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา และสมัยรัตนโกสินทร ในปจจุบัน ดนตรีไทยไมคอยไดรับความสนใจเหมือนครั้งในอดีตที่ผานมา ซึ่งในปพ.ศ. 2547 ไดมีการสรางภาพยนตรที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับดนตรีไทย โดยเนื้อเรื่องไดเคาโครง มาจากประวัติของหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) นักดนตรีผูมีชื่อเสียง ดานการบรรเลงดนตรีดวยระนาดเอก คือ ภาพยนตรเรื่องโหมโรง นับวาเปนการ ปลุกกระแสใหคนไทยหันกลับมาสนใจดนตรีอีกครั้ง เพราะดนตรีไทยเปนมรดกทาง วัฒนธรรม และเปนเครือ่ งหมายทีแ่ สดงลักษณะเฉพาะของชาติไทยทีเ่ ราควรภาคภูมใิ จ โดยการปลูกฝงคานิยมทางดนตรีไทยใหแกเยาวชน เพือ่ ใหเกิดความรัก ความหวงแหน ในศิลปะของชาติ และจะไดชว ยกันทะนุบาํ รุง สงเสริม และรักษาไวใหดาํ รงคงอยูส บื ไป

คู่มือครู

1

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา Exploreนหา ส�ารวจค้

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

กระตุน้ ความสนใจ

Engage

ครูเปดซีดีหรือดีวีดีการบรรเลงดนตรีไทย ในรูปแบบตางๆ เชน การบรรเลงดนตรีในพิธีไหวครู การบรรเลงดนตรีประกอบกิจกรรมงานประเพณี เปนตน ใหนักเรียนชม จากนั้นครูถามนักเรียนวา • นักเรียนคิดวาเสียงดนตรีมีความไพเราะ อยางไร (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) • นักเรียนรูสึกอยางไรเมื่อไดชม และฟง การบรรเลงดนตรีไทยในรูปแบบตางๆ (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) จากนั้นครูใหนักเรียนรวมกันอภิปรายในหัวขอ ดนตรีไทยมีคุณคา และความสําคัญตอสังคมไทย อยางไร

ส�ารวจค้นหา

๑. ความหมายและประวัติความเป็นมาของดนตรีไทย ๑.๑ ความหมาย

E×plore

พิธีไหวครูดนตรีไทย เปนพิธีสําคัญที่ผูเรียนดนตรี จะตองปฏิบัติกอนจะเริ่มเรียน

ใหนักเรียนแบงกลุมออกเปน 4 กลุม ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับ ความหมาย และประวัติความเปนมาของดนตรีไทย จากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน ในหัวขอที่ครูกําหนดให ดังตอไปนี้ กลุมที่ 1 ดนตรีไทยในสมัยกอนสุโขทัย กลุมที่ 2 ดนตรีไทยในสมัยสุโขทัย กลุมที่ 3 ดนตรีไทยในสมัยอยุธยา กลุมที่ 4 ดนตรีไทยในสมัยรัตนโกสินทร ทําเปนรายงาน นําสงครูผสู อน และเตรียมพรอม นําเสนอผลงานหนาชั้นเรียน

1 ดนตรี ไ ทย หมายถึ ง เพลงไทย ที่ มี ร ะดั บ เสี ย งซึ่ ง ประกอบขึ้ น เป็ น ท� า นอง มีลีลา จังหวะ ความดัง-เบา สลับสอดแทรก มีความไพเราะเสนาะหู ก่อให้เกิดความรู้สึก รื่นเริง สนุกสนาน อ่อนหวาน ให้ความสุข ความเศร้าโศก ปลุกจิตใจให้ฮกึ เหิม ซึง่ เราสามารถ สัมผัสความรู้สึกนั้นได้ตามแนวท�านองเพลงที่ นักประพันธ์เพลงได้จนิ ตนาการ และประพันธ์ไว้ ดนตรีไทยมีความส�าคัญต่อการด�าเนิน วิถีชีวิตของคนไทยมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน2 ดังพบได้จากงานทีจ่ ดั ขึน้ นิยมให้มวี งดนตรีไทย ร่วมบรรเลงด้วย เช่น งานขึน้ บ้านใหม่ งานท�าบุญ งานบวชนาค งานมงคลสมรส งานเฉลิมฉลอง งานในเทศกาลต่ า งๆ ตลอดจนการบรรเลง ประกอบการแสดง เป็นต้น

๑.๒ ความเป็นมา

ดนตรีไทย เป็นดนตรีที่ศิลปินสร้างสรรค์ขึ้น เพื่อใช้บรรเลงในกิจกรรมต่างๆ ของสังคม ที่ตนอาศัยอยู่ เช่น บรรเลงประกอบพิธกี รรมตามความเชือ่ บรรเลงเพื่อความบันเทิงของผู้คน ในชุมชน เป็นต้น ลักษณะ และรูปแบบของดนตรีไทยนัน้ จะมีความเรียบง่าย ส�าหรับในสังคมทีใ่ หญ่ขนึ้ เช่น สังคมเมือง รัฐที่มีเจ้าผู้ครองนคร มีพระมหากษัตริย์ปกครอง เป็นต้น การน�าดนตรีเข้าไปใช้ ในกิจกรรมต่างๆ จะมีความประณีต มีการพัฒนาความสามารถของศิลปิน รูปแบบทางดนตรี เพลงร้อง ท�านองดนตรี จะมีระเบียบมากขึ้น และใช้เป็นแบบแผนต่อกันมมาจนถึงปัจจุบัน ส�าหรับการแบ่งยุคสมัยทางดนตรีของไทย จะนิยมจัดแบ่งตามการด�ารงอยู่ของราชธานี ทร์ ดังนี้ คือ สมัยก่อนสุโขทัย สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา และสมัยรัตนโกสินทร

๒

นักเรียนควรรู 1 ดนตรีไทย เปนศิลปะการบรรเลงดนตรีแขนงหนึ่งของไทย ซึ่งไดรับอิทธิพล มาจากประเทศเพื่อนบานใกลเคียง เชน อินเดีย จีน อินโดนีเซีย เปนตน เครื่องดนตรีไทยสามารถแบงออกเปน 4 ประเภท คือ ดีด สี ตี และเปา 2 วงดนตรีไทย จะแบงตามประเภทของการบรรเลง มีอยูดวยกัน 3 ประเภท คือ วงปพาทย วงเครื่องสาย และวงมโหรี

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมเกี่ยวกับวงดนตรีไทย ไดจาก http://www.2.udru.ac.th

2

คู่มือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

ขอใดกลาว ไมถูกตอง เกี่ยวกับดนตรีไทย 1. เครื่องดนตรีไทยไดรับแบบอยางมาจากประเทศอินเดีย 2. ลักษณะของเครื่องดนตรีไทยสามารถจําแนกเปน 4 ประเภท 3. เครื่องดนตรีบางชนิดมีลักษณะคลายกับเครื่องดนตรีของอินโดนีเซีย 4. บิดาแหงเพลงไทยเดิม คือ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระนราธิปประพันธพงศ วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 4. เพราะผูที่ไดรับการขนานพระนามเปน “พระบิดาแหงเพลงไทยเดิม” คือ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาบริพัตร สุขุมพันธุ กรมพระนครสวรรควรพินิต ผูทรงพระนิพนธเพลงไทย เพลงฝรั่ง และเพลงไทยเดิมไวมากมาย เชน เพลงวอลซปลื้มจิต เพลงวอลซชุมพล เพลงสุดเสนาะ เพลงมหาฤกษ เพลงพญาโศก เปนตน

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

Engage

Explore

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบExplain ายความรู้

Expand าใจ ขยายความเข้

Evaluate ตรวจสอบผล

อธิบายความรู้

E×plain

ใหนักเรียนแตละกลุมที่ไดศึกษา คนควา เกี่ยวกับความหมาย และประวัติความเปนมาของ ดนตรีไทย ในหัวขอดนตรีไทยในสมัยกอนสุโขทัย เปนราชธานี ดนตรีไทยในสมัยสุโขทัย ดนตรีไทย ในสมัยอยุธยา ดนตรีไทยในสมัยรัตนโกสินทร สงตัวแทนกลุมละ 2 - 3 คน ออกมาอธิบายความรู ตามที่ไดศึกษามาหนาชั้นเรียน จากนั้นครูถาม นักเรียนวา • ดนตรีไทยในสมัยใดที่เปลี่ยนแปลงไป อยางเห็นไดชัด และเพราะเหตุใด จึงเปนเชนนั้น (แนวตอบ ในสมัยรัตนโกสินทรชวงรัชสมัย ของรัชกาลที่ 7 เพราะมีการเปลี่ยนแปลง การปกครอง มีกฎระเบียบขอหามเรื่อง การเลนดนตรี จึงทําใหดนตรีในสมัยนี้ ซบเซา ไมไดรับการดูแลดังเชนที่ผานมา)

๑. สมัยก่อนสุโขทัย

๒. สมัยสุโขทัย

ดนตรีในสมัยก่อนสุโขทัยเป็นราชธานี จากหลักฐาน ทางโบราณคดีพบว่า ได้มีการเล่นดนตรีกันใน หลายลักษณะทั่วทุกอาณาจักร ไม่ว่าจะเป็น อาณาจักรล้านนา ทวารวดี ศรีวชิ ยั สุพรรณภูมลิ ะโว้ เครื่องดนตรีที่ใช้ ได้แก่ เครื่องดนตรีประเภท เครื่องดีด เช่น พิณน�้าเต้า พิณเพียะพิณเปียะ เป็นต้น เครื่องดนตรีประเภทเครื่องตี เช่น ฆ้องกลอง เป็นต้น และเครื่องดนตรีประเภท เครื่องเป่า เช่น แคน ปี่ เป็นต้น

ดนตรีในสมัยสุโขทัยนั้นค่อนข้างมีความคล้ายคลึง กับสมัยก่อนสุโขทัยเป็นราชธานี โดยเครื่องดนตรีที่ปรากฏ ในยุคสมัยนี้ เช่น กระจับปี่ พิณน�า้ เต้า พิณเพียะ ซอสามสาย ฆ้อง กลองทัด ตะโพน กลองตุ๊ก (กลองชาตรี) ทับ (โทน) มโหระทึก บัณเฑาะว์ กังสดาล ฉิ่ง เป็นต้น และได้มีการประสม วงดนตรีในรูปแบบต่างๆ ขึ้น เช่น วงขับไม้ ใช้บรรเลงในงานพระราชพิธีส�าคัญ ได้แก่ พระราชพิธีขับกล่อม พระเศวตฉัตร พระราชพิธี ขับกล่อมพระบรรทม พระราชกุมารหรือพระราชกุมารี พระราชพิธีขับกล่อมพระยาช้างเผือก มีการน�าวงปี่พาทย์เครื่องห้าไปใช้บรรเลง ประกอบการแสดงละครชาตรีและในพิธีการ ต่างๆ และวงมโหรีเครื่องสี่ใช้บรรเลงใน พระราชพิธีต่างๆ เป็นต้น

๓. สมัยอยุธยา

๔. สมัยรัตนโกสินทร์

ขยายความเข้าใจ

สมัยอยุธยา มีการประดิษฐ์เครื่องดนตรีประเภท เครื่องสายขึ้น ได้แก่ ซอด้วง ซออู้ จะเข้ และยังได้มีการ ปรับปรุงประสมวงดนตรีขึ้นใหม่ ได้แก่ วงมโหรีเครื่องหก วงปี่พาทย์เครื่องห้า และวงเครื่องสาย ที่ใช้บรรเลงขับกล่อม ในงานมงคลทั่วไป ส่วนเพลงไทยที่มีการประพันธ์ขึ้นในสมัย อยุธยา เช่น เพลงนางนาค ยิกินแปดบท สมิงทอง เขนง เป็นต้น

ดนตรีในสมัยรัตนโกสินทร์มีความเจริญรุ่งเรืิอง อย่างมาก โดยมีพฒ ั นาการต่อเนือ่ งมาจากดนตรีสมัยอยุธยา มี ว งดนตรี ห ลายลั ก ษณะเกิ ด ขึ้ น เช่ น วงปี ่ พ าทย์ เ สภา วงปี ่ พ าทย์ เ ครื่ อ งคู ่ วงปี ่ พ าทย์ เ ครื่ อ งใหญ่ วงปี ่ พ าทย์ ดึกด�าบรรพ์ วงเครือ่ งสายไทย วงมหาดุรยิ างค์ไทย เป็นต้น ส�าหรับเครื่องดนตรีที่เกิดขึ้น หรือน�ามาใช้ในวงดนตรีไทยมีหลายชนิด เช่น ฆ้องวงเล็ก ระนาดทุ้ม กลองสองหน้า อังกะลุง เป็นต้น ส่วนลักษณะ ของเพลงที่เกิดขึ้นในสมัยนี้ มีเพลงเถา เพลงโหมโรงเสภา เพลงละคร และเพลง ส�าเนียงภาษา

ใหนักเรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ความหมาย และประวัตคิ วามเปนมาของดนตรีไทย ในสมัยตางๆ ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

1

E×pand

ตรวจสอบผล

Evaluate

1. ครูพิจารณาจากการทํารายงานของนักเรียน ในเรื่องความหมาย และความเปนมาของ ดนตรีไทย 2. ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ความหมาย และประวัติความเปนมาของ ดนตรีไทยของนักเรียน ๓

บูรณาการเชื่อมสาระ

จากการศึกษาเกีย่ วกับความรูพ นื้ ฐานเกีย่ วกับดนตรีไทย สามารถเชือ่ มโยง กับการเรียนการสอนในกลุม สาระการเรียนรูส งั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ในกลุมวิชาประวัติศาสตร เรื่องการศึกษาเกี่ยวกับยุคสมัยตางๆ ของไทย ไดแก สมัยกอนสุโขทัยเปนราชธานี สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา สมัยธนบุรี และสมัยรัตนโกสินทร ซึ่งจะทําใหนักเรียนเขาใจวิวัฒนาการทางดนตรีที่มี รูปแบบแตกตางกันออกไปตามยุคสมัย ซึ่งทําใหดนตรีมีการเปลี่ยนแปลง ไปจากเดิม ซึ่งจะชวยใหนักเรียนเกิดความเขาใจในเรื่องความเปนมาของ ดนตรีไทยไดดียิ่งขึ้น

เกร็ดแนะครู ครูควรอธิบายเพิ่มเติมเกี่ยวกับการดนตรีในสมัยธนบุรีวา เนื่องจากในสมัยนี้ มีเวลาในการสรางเมืองเพียง 15 ป ประกอบกับเปนสมัยแหงการกอสรางบานเมือง ภายหลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยา วงดนตรีไทยในสมัยนี้ สันนิษฐานวายังคงมีลกั ษณะ และรูปแบบเหมือนในสมัยอยุธยา

นักเรียนควรรู 1 กระจับป เปนเครื่องดนตรีที่มีสายไวดีดอีกประเภทหนึ่ง ซึ่งแตเดิมอาจจะใช ดีดเลนเปนสามัญเชนเดียวกับพิณเพี๊ยะ และเครื่องดนตรีอื่นๆ ในกฎมณเฑียรบาล สมัยอยุธยาไดกลาวถึงกระจับปไวตอนหนึ่งวา “รองเพลงเรือ เปาป เปาขลุย สีซอ ดีดจะเข กระจับป ตีโทนทับโหรองนั่น”

คู่มือครู

3

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา Exploreนหา ส�ารวจค้

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

กระตุน้ ความสนใจ

Engage

ครูเปดซีดหี รือดีวดี เี กีย่ วกับการแสดงดนตรีในงาน พระราชพิธขี องราชสํานัก งานพิธขี องราษฎรหรืองาน ดนตรีในกิจกรรมอืน่ ๆ ใหนกั เรียนชม จากนัน้ ครูถาม นักเรียนวา • นักเรียนเคยเห็นกิจกรรมเหลานีม้ ากอนหรือไม ถาเคย กิจกรรมนี้มีดนตรีเขาไปเกี่ยวของ ไดอยางไร (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) • ดนตรีมีบทบาทสําคัญอยางไรกับสังคม (แนวตอบ ดนตรีมีความสัมพันธเกี่ยวของกับ ชีวติ มนุษยตงั้ แตเกิดจนตาย เชน งานโกนผมไฟ งานบวช งานแตงงาน งานศพ เปนตน) • เสียงดนตรีมีความสัมพันธตอจิตใจของมนุษย อยางไร (แนวตอบ เสียงดนตรีจะชวยปรับสภาพจิตใจ ใหเยือกเย็น ผอนคลายความตึงเครียด ลดความวิตกกังวล กระตุนทักษะการเรียนรู และความจํา)

ส�ารวจค้นหา

นอกจากที่กล่าวมาข้างต้น ประเทศไทยยังได้มีการติดต่อกับชาวต่างประเทศ จึงได้มี การคิดประดิษฐ์เครื่องดนตรีเลียนแบบเครื1่องดนตรีของชาวต่างชาติขึ้น เช่น ในปีพ.ศ.๒๔๕๙ หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ประดิษฐ์เครื่องดนตรีเลียนแบบเครื่องดนตรีของ อินโดนีเซีย เรียกว่า “อังกะลุง” และปีพ.ศ. ๒๔๖๗ อาจารย์มนตรี ตราโมท ได้น�าขิมมาบรรเลง ร่วมกับวงเครื่องสายไทยเป็นครั้งแรก เรียกว่า “วงเครื่องสายประสมขิม” เป็นต้น รวมทั้งยังมี วงดนตรีหลายลักษณะเกิดขึ้น เช่น วงปี่พาทย์เครื่องคู่ วงเครื่องสายไทย วงมหาดุริยางค์ไทย เป็นต้น ส�าหรับลักษณะของเพลงไทยที่เกิดขึ้น ได้แก่ เพลงเถา เพลงโหมโรงเสภา เพลงละคร และเพลงส�าเนียงภาษา

๒. บทบาท และอิทธิพลของดนตรีต่อสังคมไทย

วัฒนธรรมมีความส�าคัญต่อการด�าเนินชีวิตของมนุษย์มาตั้งแต่อดีตตามที่ได้กล่าวมา ข้างต้น เมือ่ สังคมของมนุษย์มคี วามเจริญก้าวหน้า และพัฒนามาสูส่ งั คมทีม่ ขี นาดใหญ่ แต่ละสังคม ก็ได้มีการติดต่อกันข้ามวัฒนธรรม จึงท�าให้วัฒนธรรมมีการปรับปรุงจนมีรูปแบบที่ชัดเจน ส�าหรับวัฒนธรรมไทย มีกจิ กรรม และประเพณีตา่ งๆ ทีม่ กี ารน�าดนตรีเข้าไปบรรเลง ขับร้อง โดยดนตรีแต่ละประเภทนั้นมีบทบาทหน้าที่ตามวัตถุประสงค์ของงานที่จัดขึ้น อย่างไรก็ตาม เนื่องจากประเทศไทยเป็นประเทศที่มีขนาดพื้นที่กว้างใหญ่ มีประชากรที่มีความแตกต่างกันทาง ด้านสังคม และวัฒนธรรม บทบาทของดนตรีที่ปรากฏอยู่ในประเทศไทยจึงมีความหลากหลาย โดยสามารถแบ่งบทบาทของดนตรีไทย และดนตรีพื้นบ้านได้ ดังนี้

๒.๑ บทบาทของดนตรีต่อสังคมไทย

๑) บทบาทของดนตรีไทย หมายถึง ดนตรีทมี่ แี บบแผน และมีรปู แบบเป็นดนตรีทเี่ ป็น

Explore

ตัวแทนของดนตรี ประจ�าชาติ เช่น วงปี่พาทย์ วงเครื่องสายไทย วงมโหรี วงปี่กลองชนะ 2 วงบัวลอย เป็นต้น โดยดนตรีไทยมีบทบาทปรากฏอยู่ในงาน และกิจกรรมต่างๆ ดังต่อไปนี้

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกี่ยวกับบทบาท และอิทธิพลของงานดนตรี ตอสังคมไทย จากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน พรอมทั้งคนหาภาพการบรรเลงดนตรีไทย ในกิจกรรมตางๆ ที่พบเห็นในปจจุบัน แลวเขียน อธิบายขอมูลของการบรรเลงดนตรีที่พบวา เปนวงดนตรีประเภทใด และกําลังบรรเลงอยูใน กิจกรรมใด 4

๑ พระราชพิธขี องราชส�านัก เมือ่ มีการจัดงานพระราชพิธตี า่ งๆ จะมีการน�าดนตรีเข้าไปบรรเลง เช่น มีการบรรเลง วงปี่พาทย์ในงานพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พิธีเปลี่ยนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร งานกฐินพระราชทาน การบรรเลงดนตรีในงานพระบรมศพ งานพระศพของพระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งจะนิยม บรรเลงด้วยวงปี่กลอง วงปี่พาทย์นางหงส์ เป็นต้น ๒ งานพิธีของราษฎร และในกิจกรรมอื่นๆ เช่น งานบุญ นิยมน�าวงปี่พาทย์มาบรรเลงในงาน เช่น งานบวชนาค งานท�าบุญขึ้นบ้านใหม่ งานท�าบุญเลี้ยงพระ งานเฉลิมฉลองต่างๆ เป็นต้น ส�าหรับงานมงคลลักษณะอื่นๆ งสายไทยหรือวงมโหรี เป็นต้น เช่น งานมงคลสมรส งานเลี้ยงรับรอง นิยมบรรเลงด้วยวงเครื่องสายไทยห องราษฎร ประเภทงานศพ นิยมบรรเลงด้ ว ยวงปี พ ่ าทย์ น างหงส์ วงปีพ ่ าทย์มอญ วงบัวลอยหรือวงแตรวง ๓ งานพิธขี องราษฎร 3 ๔ ดนตรีทใี่ ช้ประกอบการแสดง เช่น โขน หนังใหญ่ หุน่ ละครเล็ก หุน่ กระบอก ละคร ลิเก นิยมใช้วงปีพ ่ าทย์มาบรรเลง เป็นต้น ๕ ดนตรีทใี่ ช้ประกอบการแสดงภาพยนตร์ และละครโทรทัศน์ จะนิยมใช้ดนตรีประกอบในเนือ้ เรือ่ งทีแ่ สดงถึง ความเป็นไทย เช่น ภาพยนตร์ เรื่อง “โหมโรง” ละครพื้นบ้านเรื่อง “ปลาบู่ทอง” เป็นต้น ๖ ดนตรีที่ใช้ประกอบการประชาสัมพันธ์กิจกรรมต่างๆ เช่น เชิญชวนเที่ยวงานที่เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรม งานเทศกาล งานรณรงค์ด้านศิลปวัฒนธรรม การจัดขบวนแห่ นิยมน�าขบวนแห่ด้วยวงแตรวง เป็นต้น

นักเรียนควรรู 1 หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) เปนผูที่มีฝมือในการตีระนาดเอก ที่หาตัวจับยาก ทานเปนสังคีตกวีในชวงสมัยรัชกาลที่ 6 - 7 ซึ่งเปนยุคที่ดนตรีไทย เฟองฟูที่สุดสมัยหนึ่ง และภายหลังไดตีระนาดเอกถวายสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยาภาณุพันธวงศวรเดช จึงไดรับประทานตําแหนงเปน “จางวาง มหาดเล็กในพระองค” คนทั่วไปจึงเรียกวา “จางวางศร” 2 วงบัวลอย เปนการบรรเลงดนตรีทีประกอบดวยปชวา กลองมลายู และฆองเหมง นิยมนํามาเลนในงานอวมงคล แตเดิมนั้นวงบัวลอยประกอบดวย ปชวา 1 เลา กลองมลายู 2 คู และฆองเหมง 1 ใบ ภายหลังใชกลองมลายูเพียง 1 คู เทานั้น 3 หนังใหญ ทําจากหนังวัวหรือหนังควาย นํามาฉลุเปนรูปพระ นาง ยักษ ลิง ตามตัวละครในเรื่องรามเกียรติ์ ตัวหนังเมื่อจะนํามาแสดงตองมีคนเชิด และตองมี ผูพากยทําหนาที่พูดแทนตัวหนัง ใชวงปพาทยบรรเลงประกอบการแสดง

4

คู่มือครู

กิจกรรมสรางเสริม ใหนักเรียนหาภาพเครื่องดนตรีที่เกิดขึ้นในสมัยตางๆ มาจัดทําเปน สมุดภาพ พรอมเขียนคําบรรยายใตภาพ ตกแตงใหสวยงาม นําสงครูผูสอน

กิจกรรมทาทาย ใหนักเรียนวิเคราะหลักษณะของดนตรีไทยในสมัยกอนสุโขทัยเปน ราชธานี ดนตรีไทยในสมัยสุโขทัย ดนตรีไทยในสมัยอยุธยา และดนตรีไทย ในสมัยรัตนโกสินทร ทําเปนตารางเปรียบเทียบความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ในแตละยุคสมัย ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

Engage

Explore

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบายความรู้

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับบทบาท และอิทธิพลของดนตรีตอสังคมไทย บทบาทของ ดนตรีตอสังคมไทย และบทบาทของดนตรีพื้นบาน ตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • ดนตรีที่มีแบบแผน และมีรูปแบบเปนดนตรี ที่เปนตัวแทนของดนตรีประจําชาติไทย คือวงดนตรีชนิดใด (แนวตอบ ดนตรีที่ถือวาเปนดนตรีประจํา ชาติไทยนั้น เชน วงปพาทย วงเครื่องสาย วงมโหรี เปนตน ซึ่งวงดนตรีประเภทนี้ จะบรรเลงอยูในงานหรือกิจกรรมตางๆ ไดแก พระราชพิธีของราชสํานัก และงาน พิธีของราษฎร) • ดนตรีพื้นบานของไทยมีลักษณะอยางไร (แนวตอบ ดนตรีพนื้ บานเปนการสรางบทเพลง การรองเพลง การเลนดนตรีของคนในทองถิน่ ซึ่งลักษณะของดนตรีพื้นบานจะเปนการ บรรเลงดวยเครื่องดนตรีพื้นบานตามแตละ ทองถิน่ ทีม่ จี งั หวะ และทํานองเปนเอกลักษณ เฉพาะตัว เนื้อเพลงที่นํามาใชในการรอง จะใชภาษาถิ่น นอกจากนี้ ดนตรีพื้นบาน แตละทองถิ่นยังมีความแตกตางกันออกไป ตามความเชื่อ ประเพณี วัฒนธรรม วิถีชีวิต ของคนในทองถิ่นนั้นๆ) • นักเรียนสามารถขับรองเพลงพื้นบาน ของภาคตนเองไดหรือไม ถาได นักเรียนสามารถขับรองเพลงใดได (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ)

๒) บทบาทของดนตรี พื้ น บ้ า น

ดนตรีพื้นบ้านของไทยนั้นมีความหลากหลาย ตามสภาพของสังคม และวัฒนธรรม เพราะ คนไทยในแต่ ล ะภู มิ ภ าคมี ค วามแตกต่ า งกั น ทางด้ า นพื้ น ฐานทางสั ง คม และวั ฒ นธรรม โดยดนตรีพื้นบ้านของแต่ละกลุ่มชนที่อยู่ตาม ภูมิภาคต่างๆ ที่ได้มีการน�ามาบรรเลง ขับร้อง ในกิจกรรมต่างๆ ทั้งในงานมงคล งานอวมงคล งานรื่นเริง และประกอบการแสดง มีดังนี้

วงปพาทยมอญ นิยมบรรเลงในงานอวมงคล

ภาคเหนือ ได้แก่ วงสะล้อซึงขลุ่ย (วงสะล้อซอซึง หรือวงสะล้อซอปิน) วงปี่จุม วงป้าดฆ้อง วงตึ่งโนง ประเภทของเพลง และท�านองร้อง เช่น อื่อ ซอ ค่าว ฮ�่า ซอจะปุ ซอเงี้ยวซอดาด เป็นต้น ประเภท การแข่งขันหรือบรรเลงทั่วไป เช่น วงกลองสะบัดชัย เป็นต้น

ภาคกลาง ได้แก่ วงปี่พาทย์พื้นบ้าน แตรวง วงกลองยาว ประเภทของเพลงและท�านองร้อง เช่น เพลงกล่อมลูก เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เพลงร่อยพรรษา เพลงร�าภาข้าวสาร เพลงสงฟาง เพลงร�าโทน เป็นต้น

อีสาน ได้แก่ วงพิณแคนโหวด วงกันตรึม วงหมอล�า วงโปงลาง วงดนตรีตุ้มโมง ประเภทของเพลง และท�านองร้อง เช่น เพลงโคราช ล�าเต้ย ล�ากลอน ล�าพื้น เจรียง เป็นต้น

ภาคใต้ ได้แก่ วงดนตรีโนรา วงดนตรีหนังตะลุง วงกาหลอ วงดนตรีประกอบการแสดงมะโย่ง วงดนตรีซีละ วงดนตรีรองเง็ง วงดนตรีในพิธีตือรี วงดนตรีในพิธีกรรมลิมนต์ ประเภทของเพลง 1 และท�านองร้อง เช่น เพลงบอก เพลงเรือ เพลงนา เพลงค�าตัก เป็นต้น

http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/01

E×plain

EB GUIDE

5

ขอสอบ

O-NET

ขอสอบป ’ 50 ออกเกี่ยวกับลักษณะของเครื่องดนตรีพื้นบาน เครื่องดนตรีพื้นบานในขอใดที่เปนเครื่องดนตรีในภูมิภาคเดียวกันทั้งหมด 1. ป พิณ โปงลาง แคน โหวด 2. พิณ สะลอ โหวด โปงลาง ซึง 3. รํามะนา ฆองคู กลองโนรา พิณ 4. โทนชาตรี ป ตะโพน ฆองวง วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 1. เพราะป พิณ โปงลาง แคน โหวด ลวนจัดเปนเครื่องดนตรีภาคอีสานทั้งสิ้น

เกร็ดแนะครู ครูควรเปดซีดีหรือดีวีดีหรือสื่ออินเทอรเน็ตที่เกี่ยวกับการแสดงดนตรีพื้นบาน 4 ภาค ใหนักเรียนฟง เชน เพลงซอ เพลงชาวเหนือ เพลงดวงดอกไมของภาคเหนือ หมอลํา เพลงโคราช เจรียงกันตรึมของภาคอีสาน เพลงรองเรือ เพลงบอก เพลงกําพรัดของภาคใต เพลงฉอย เพลงอีแซว เพลงเรือของภาคกลาง เปนตน เพื่อใหนักเรียนสามารถเปรียบเทียบเสียงรอง เสียงเครื่องดนตรีของแตละภาค วามีลักษณะเดนอยางไร ซึ่งจะทําใหนักเรียนมีความรู ความเขาใจเกี่ยวกับดนตรี พื้นบานไดดียิ่งขึ้น

นักเรียนควรรู 1 เพลงบอก เปนเพลงพื้นเมืองที่นิยมเลนแพรหลายที่สุดในสมัยกอน เมื่อถึง หนาสงกรานตยังไมมีปฏิทินบอกสงกรานตแพรหลายอยางปจจุบัน จะมีแมเพลงนํา รายละเอียดเกีย่ วกับสงกรานตออกปาวประกาศแกชาวบาน โดยรองเปนเพลงพืน้ บาน และมีลูกคูรับเปนทํานองเฉพาะ จึงมีชื่อเรียกวา “เพลงบอก” คู่มือครู

5

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

Engage

Explore

อธิบายความรู้

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

Explain

ใหนักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ บทบาท และอิทธิพลของดนตรีตอ สังคมไทย ในหัวขอ อิทธิพลของดนตรีตอสังคมไทย ตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • สิ่งใดที่เปนปจจัยสําคัญที่ทําใหคนในสมัย โบราณไดคิดคน และประดิษฐเครื่องดนตรีขึ้น (แนวตอบ ในอดีตมนุษยมีความเชื่อวา ปรากฏการณธรรมชาติตางๆ เชน ฟาแลบ ฟารอง ฟาผา แผนดินไหว พายุ การเจ็บปวย ความทุกข ความตาย เปนตน สิ่งเหลานี้มนุษย ไมสามารถหาคําตอบไดวา เกิดขึ้นไดอยางไร จึงจินตนาการวา เทพเจาหรือผูทรงไวซึ่งพลัง อํานาจเหนือธรรมชาติเปนผูทําใหเกิดเสียง ตอมามนุษยจึงคิดคนเครื่องมือที่จะทําใหเกิด เสียงขึ้น และสิ่งนั้นก็คือเครื่องดนตรีที่ทําจาก วัสดุธรรมชาติที่มีอยูในทองถิ่นนํามาใชในการ สื่อสาร โดยเนนการตีหรือสี เพื่อทําใหเกิด เสียงดัง)

๒.๒ อิทธิพลของดนตรีต่อสังคมไทย

ดนตรีเป็นเรือ่ งของเสียงทีม่ คี วามสัมพันธ์กบั วิถชี วี ติ ของมนุษย์ เสียงดนตรีชว่ ยสร้างเสริม จิตใจของมนุษย์ จรรโลงใจให้มคี วามสุข อิม่ เอิบ คุณค่าของดนตรีสนองตอบต่อกิจกรรมในรูปแบบ ต่างๆ เช่น งานพระราชพิธี งานพิธีกรรมของประชาชน งานรื่นเริง ประกอบการแสดงละคร การแสดงภาพยนตร์ ใช้ในรูปของการเรียนการสอน การโฆษณา ประชาสัมพันธ์ กิจกรรมกลุ่ม เมือ่ เข้าค่ายเยาวชน ค่ายลูกเสือ ค่ายอาสาสมัครต่างๆ เป็นต้น การทีม่ นุษย์นา� ดนตรีใปใช้ในกิจกรรม ดังกล่าว เพราะดนตรีเป็นศิลปะของเสียงที่มนุษย์สร้างสรรค์ขึ้น สื่อกลางที่ดีที่สุดของกิจกรรม ดังทีก่ ล่าวนีอ้ ยูท่ คี่ วามรูส้ กึ ในกิจกรรมทีจ่ ดั ขึน้ นัน้ เป็นส�าคัญ ดังนัน้ เพือ่ ให้นกั เรียนได้เข้าใจอิทธิพล ของดนตรี นักเรียนจึงควรเข้าใจความรูพ้ นื้ ฐานของดนตรีโดยภาพรวม และความรูท้ เี่ กีย่ วกับดนตรีไทย ตามหัวข้อ ดังนี้ ๑. ธรรมชาติและเสียงของดนตรีไทย มนุษย์ในยุคโบราณด�ารงชีวิตอยู่ท่ามกลางธรรมชาติที่เป็นขุนเขาล�าเนาไพร อยู่ภายใต้ปรากฏการณ์ธรรมชาติ ปราศจากสิ่งอ�านวยความสะดวก มนุษย์ได้เรียนรู้การจัดการกับกิจกรรมต่างๆ เพื่อ ความอยู่รอด มีอาหารกินด้วยการเก็บของป่า ล่าสัตว์ มนุษย์อยู่รวมกันเป็นกลุ่มสังคม มีการพัฒนาปรับปรุงชีวิตของตน และสังคมให้อยู่ร่วมกันอย่างปลอดภัย และมีความสุข ปรากฏการณ์ธรรมชาติตา่ งๆ เช่น ฟ้าแลบ ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า แผ่นดินไหว พายุหมุน การเจ็บป่วย ความทุกข์ทรมาน ความตาย เป็ น ต้ น สิ่ ง เหล่ า นี้ ม นุ ษ ย์ ไ ม่ ส ามารถค้ น หา ค�าตอบได้ว่า ท�าไมจึงเป็นเช่นนั้น และเมื่อไม่สามารถค้นหา ค� า ตอบทางวิ ท ยาศาสตร์ ข องปรากฏการณ์ ธ รรมชาติ ไ ด้ จึงจินตนาการ และเชือ่ มโยงความคิดเหล่านัน้ กับสิง่ ทีเ่ กิดขึน้ กลายเป็ น ว่ า เพราะเทพเจ้ า หรื อ ผู ้ ท รงไว้ ซึ่ ง พลั ง อ� า นาจ เหนือธรรมชาติ กระท�าให้เกิดเสียงนั้นขึ้น ต่อมามนุษย์ จึงได้คิดค้น และประดิษฐ์เครื่องมือที่ท�าให้เกิดเสียงขึ้น โดยสิ่งประดิษฐ์ดังกล่าวก็คือ “เครื่องดนตรี” นั่นเอง มนุษยในยุคโบราณมักจะจินตนาการวา ปรากฏการณ โดยในช่วงแรกเครื่องดนตรีจะเป็นแบบเรียบง่าย ท�าจาก ธรรมชาติ เชน ฟาแลบ ฟาผา เปนตน เปนสิง่ ทีเ่ ทพเจา วัสดุธรรมชาติที่มีอยู่ในท้องถิ่น เช่น ไม้ หนังสัตว์ ตัวหอย ทําใหเกิดขึน้ เป็ น ต้ น เครื่ อ งดนตรี ดั ง กล่ า วมนุ ษ ย์ จ ะน� า มาใช้ สื่ อ สาร หรือใช้เพื่อเป็นสัญญาณสื่อสารกัน โดยเน้นด้วยการตีหรือการท�าให้เกิดเสียงดัง เสียงดนตรีในยุคแรกๆ มีความเรียบง่าย มีระดับเสียงไม่มากนัก เมื่อมนุษย์เจริญขึ้นจึงมีการพัฒนาเครื่องดนตรี ให้เกิดระดับเสียงมากกว่าที่มีอยู่ เมื่อมีเสียงหลายระดับเสียง จึงน�าเครื่องดนตรีที่พัฒนาขึ้นมาบรรเลงจนเกิดเป็น ท�านองเพลง และได้พัฒนาวิธีการบรรเลงอยู่เรื่อยๆ และเมื่อประสมรวมเครื่องดนตรีหลายชิ้นเข้าเป็นกลุ่ม ในที่สุด ก็เกิดเป็นวงดนตรี เป้าหมายของเครื่องดนตรีที่ใช้ในช่วงแรกๆ ใช้บรรเลงเพื่อประกอบพิธีกรรม จากนั้นจึงพัฒนาไปสู่ การบรรเลงเพื่อกิจกรรมนันทนาการ เพื่อประกอบการแสดง เพื่อความบันเทิงตลอดจนเพื่อกิจกรรมอื่นๆ

6

บูรณาการอาเซียน จากการศึกษาเกี่ยวกับความรูพื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทย สามารถเชื่อมโยงกับ ประเทศสมาชิกอาเซียน คือ ประเทศกัมพูชา ซึ่งมีความคลายคลึงในเรื่องดนตรี คือ การบรรเลงดนตรีดวยวงมโหรีที่มีลักษณะการประสมวงคลายกับวงมโหรีของกัมพูชา โดยเครื่องดนตรีบางชนิดจะมีลักษณะเหมือนเครื่องดนตรีของกัมพูชา ที่พบเห็นไดใน จังหวัดบุรรี มั ย บางชนิดมีลกั ษณะเปนรูปสัตว เชน กระปอ (จะเข) เปนตน เครือ่ งดนตรี ในวงมโหรีจะประกอบไปดวยจะเปยดองเวง (กระจับป) กระปอ (จะเข) ซลัย (ป) ตรัวจี้ (ซอดวง) สะกัวร (กลอง) กรับ จีง (ฉิ่ง) ฉาบ เปนตน นับไดวาเปนวงมโหรี ของกัมพูชาในประเทศไทยที่สมบูรณที่สุดที่เหลืออยูในปจจุบัน นอกจากนี้ยังมี จะเปยดองเวงที่กษัตริยกัมพูชาทรงถวายแกกษัตริยไทยรัชกาลที่ 4 ปจจุบันจัดแสดง ที่พิพิธภัณฑสถานแหงชาติกรุงเทพฯ อีกดวย

6

คู่มือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

เพราะเหตุใดจึงมีการใชเพลงโหมโรงเปนเพลงแรกที่บรรเลงกอนการแสดง 1. เปนเพลงที่มีทํานองที่ไพเราะ 2. เปนเพลงที่ใชบรรเลงเพื่อประกาศวาจะมีการแสดง 3. เปนเพลงเลนไดงาย มีจังหวะ และทํานองที่สนุกสนาน 4. เปนเพลงไดรับความนิยมในหมูนักดนตรี วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 2. เพราะเพลงโหมโรง เปนเพลงที่ใชเบิกโรง เพื่อเปนการประกาศใหผูคนทราบวาที่นี่มีงานอะไร และเพื่ออัญเชิญ เหลาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายทั้งปวงใหมาชุมนุมกันภายในงาน เพื่อความเปน สิริมงคลในงานนั้นอีกดวย

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

Engage

Explore

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบายความรู้

E×plain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับบทบาท และอิทธิพลของดนตรีตอสังคมไทย ในหัวขอ ความเชื่อของคนไทยที่นํามาสูอิทธิพลของดนตรี ตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • สิ่งใดคือเปาหมายสําคัญของการใช เครื่องดนตรีบรรเลงเพลงในยุคแรกๆ (แนวตอบ ในยุคแรกๆ มนุษยจะใช เครื่องดนตรีบรรเลงประกอบพิธีกรรม ตามความเชื่อ จากนั้นจึงพัฒนาไปสู การบรรเลงดนตรีเพื่อกิจกรรมนันทนาการ เพื่อประกอบการแสดง เพื่อความบันเทิง ตลอดจนกิจกรรมอื่นๆ) • ความเชื่อในเรื่องการประกอบพิธีกรรม ไหวครูไดรับอิทธิพลมาจากสิ่งใด (แนวตอบ ไดจากการนับถือเทพเจาในศาสนา พราหมณ - ฮินดู เชน พระพิฆเนศวร พระอิศวร เปนตน ที่ไดเขามาเผยแพร ในประเทศไทย ในวงการดนตรีไทยนั้น ถาหากผูใดจะเริ่มเรียนจะตองทําการไหวครู ดังนั้นการไหวครูจึงเปนการไหวเทพแหง ดุริยางค คือ พระวิศวกรรมหรือ พระวิษณุกรรม พระปรคนธรรพหรือ พระประโคนธรรพ และพระปญจสีขร จากความเชื่อนี้จึงทําใหเกิดการประกอบ พิธีการไหวครู และครอบครูดนตรีไทย)

๒. ความเชื่อของคนไทยที่น�ามาสู่อิทธิพลของดนตรี สืบเนื่องจากอิทธิพลของเสียงดนตรีข้างต้นในวัฒนธรรม ของไทย ซึ่งมีพื้นฐานหลักที่มีความเกี่ยวข้องกับความเชื่อดั้งเดิม คือ เชื่อเรื่องภูตผี ดังเห็นได้จากความเชื่อเรื่องของผีฟ้า 1 ผีปู่ย่า ผีเรือน ผีเจ้าป่าเจ้าเขา ความเชื่อเรื่องวิญญาณบรรพชน เป็นต้น และเมื่อศาสนาพราหมณ์-ฮินดูได้เข้ามาเผยแผ่ ในดินแดนประเทศไทย คนไทยบางส่วนก็ได้นับถือความศักดิ์สิทธิ์ของเทพเจ้า เช่น พระอิศวร พระพรหม พระนารายณ์ 2 พระพิฆเนศวร พระฤๅษี เป็นต้น และเมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่ในเวลาต่อมา คนไทยส่วนใหญ่ก็เกิดความศรัทธา และ นับถือพระพุทธศาสนา ซึ่งลักษณะเด่นของการนับถือเช่นนี้ ได้ท�าให้เกิดการผสมผสานความเชื่อเรื่องภูตผี พราหมณ์ และพระพุทธศาสนาเข้าด้วยกัน รวมทั้งได้พัฒนาความเชื่อ ความศรัทธา น�ามาสู่การด�าเนินชีวิต และกิจกรรมต่างๆ มากมาย ตั้งแต่ก่อนยุคการสถาปนาอยุธยาเป็นราชธานี โดยดนตรีในพิธีกรรมต่างๆ ของประชาชนนั้น มีการปรุงแต่ง พัฒนา สร้างสรรค์เพิ่มเติม และสืบทอดต่อมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ซึ่งมีความเป็นแบบแผนที่ถือปฏิบัติต่อกันมา ทั้งเครื่องดนตรี การประสมวงดนตรี การประพันธ์บทเพลง และวิธีการบรรเลง ตลอดจนผลงานที่เกิดขึ้นใหม่ สิ่งเหล่านี้ได้สร้างลักษณะของความเป็นเอกลักษณ์ที่มีรูปแบบของตนเอง แสดงออกถึงความเป็นดนตรีประจ�าชาติ ที่ควรภาคภูมิใจ เพราะนอกจากความเป็นดนตรีไทยแล้วยังเป็นดนตรีของภูมิภาคสุวรรณภูมิ ซึ่งยังปรากฏรูปแบบของ วงดนตรีลักษณะเช่นนี้ในประเทศเพื่อนบ้าน คือ ในบางพื้นที่ของเวียดนามด้วย ดังนั้น การที่ดนตรีไทยเป็นวงดนตรีที่ใช้บรรเลงในพระราชพิธี และใช้บรรเลงประกอบพิธีกรรมต่างๆ ของประชาชน ทัว่ ไป จึงท�าให้ดนตรีไทยมีอทิ ธิพลต่อการด�าเนินวิถชี วี ติ โดยเฉพาะอิทธิพลต่อความรูส้ กึ ว่า เมือ่ ประกอบกิจกรรมหรืองาน พิธีใดๆ ดนตรีจะเป็นส่วนส�าคัญที่ช่วยสร้างความสมบูรณ์ให้เกิดขึ้นแก่งานนั้นได้

ความเชื่อของคนไทยเกี่ยวกับความศักดิ์สิทธิ์ของเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮินดู เชน พระพิฆเนศวร พระอิศวร เปนตน กอใหเกิดพิธีกรรมการไหวครู และครอบครูดนตรีไทย

http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/02

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

เพราะเหตุใดผูที่เรียนหรือทํางานเกี่ยวกับชางจึงนับถือพระวิษณุกรรม

แนวตอบ เพราะตามตํานานกลาววาพระวิษณุกรรมเปนผูสรางอุปกรณ สิ่งของ อาคารตางๆ มากมาย และยังเปนผูนําวิชาชางมาสอนแกมนุษย นับแตนั้นมามนุษยจึงรูจักการสราง และใชงานสิ่งของตางๆ จนมีการพัฒนา รูปแบบมาจนถึงปจจุบันนี้ เหลาบรรดาชางไทยแขนงตางๆ จะใหความ เคารพบูชาพระวิษณุกรรมในฐานะครูชางหรือเทพแหงวิศวกรรมของไทย จึงจัดไดวาพระวิษณุกรรมเปนเทพเจาที่ถือวาเปนนายชางใหญของเทวดา

EB GUIDE

๗

นักเรียนควรรู 1 ศาสนาพราหมณ - ฮินดู เปนศาสนาที่เกิดในดินแดนชมพูทวีป คัมภีรศาสนา จะเรียกวา “พระเวท” มีพัฒนาการสืบตอมายาวนานนับจากลัทธิพราหมณ จนถึงยุคที่เรียกวาศาสนาฮินดู จึงเรียกรวมกันวา “ศาสนาพราหมณ - ฮินดู” ที่มีผูนับถือมากเปนอันดับที่ 4 ของโลก และเปนศาสนาที่นับถือเทพเจาหลายองค เชน พระพรหม พระนารายณ พระศิวะ เปนตน 2 พระพิฆเนศวร เปนเทพเจาแหงความรู ผูมีปญญาเปนเลิศ ปราดเปรื่อง ในศิลปวิทยาทุกแขนง รวมถึงเปนเทพเจาองคแรกสําหรับการบูชา ในบรรดาบุคคล ที่ประกอบอาชีพทางดานศิลปะ ดนตรี - นาฏศิลปจะเคารพบูชาพระพิฆเนศวร เพื่อ ขอพรใหเกิดความเจริญรงุ เรืองในการทํางาน ทัง้ นีเ้ รายังสามารถพบเห็นพระพิฆเนศวร ปางทรงดนตรีหรือคีตาคเณศ ปางนี้จะมีลักษณะทรงกลอง ขลุย และสังข

คู่มือครู

7

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบExplain ายความรู

เสริมสาระ

ครูเทพเจ้าดนตรีไทย

ครูเทพเจาที่บรรดาเหลาศิลปน นักดนตรีไทยใหความเคารพนับถือมีอยูหลายองค ความเชื่อนี้ ดําเนินตามแนวของศาสนาพราหมณ-ฮินดู เปนการนอมนําความเชื่อ การแสดงความเคารพนับถือ และความกตัญูกตเวทีตอเทพเจา เพราะตามตํานาน และคัมภีรที่ปรากฏไดกลาวไววา “เทพเจ้า แห่งดนตรีเป็นผู้มีอุปการคุณสร้างงานศิลปะ” คือ ทั้งสรางเครื่องดนตรี แตงเพลง บรรเลงเพลง ดวยเครื่องดนตรี และการขับรอง ครูเทพเจาของดนตรีไทยที่ควรรูจัก มีดังนี้

E×pand

ใหนักเรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ บทบาทและอิทธิพลของดนตรีตอสังคมไทย ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

ตรวจสอบผล

Evaluate ตรวจสอบผล

Explain

ใหนักเรียนศึกษาเกี่ยวกับครูเทพเจาดนตรี ในหนังสือเรียน หนา 8 จากนั้นครูถามนักเรียนวา • นักเรียนคิดวาเทพเจาแหงดนตรีในความเชื่อ ตางๆ ทัว่ โลกนอกเหนือจากศาสนาพราหมณ ฮินดู แลวยังมีเทพเจาองคใดทีม่ คี วามเกีย่ วของ กับดนตรีบาง (แนวตอบ นอกเหนือจากเทพเจาทางดนตรี ในศาสนาพราหมณ - ฮินดูแลวยังมีเทพแหง ดนตรีของกรีกอีก คือ เทพอพอลโล (Apollo) เทพออรฟอัส (Orpheus) เปนตน)

ขยายความเขาใจ

Expand าใจ ขยายความเข

พระวิศณุกรรม เทพเจา แหงการชางทุกประเภท

พระวิศณุกรรม เทพเจาทีน่ บั ถือกันวาเปนนายชางใหญของเทวดา เปนเจา แหงการชางทุกประเภททั้งช1างเขียน ชางปน ชางกอสราง พระวิศณุกรรม เปนผูออกแบบสรางโรงละครไว ๓ ขนาด คือ ขนาดใหญรูปสี่เหลี่ยมผืนผา ขนาดกลางรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส และขนาดเล็กรูปสามเหลี่ยม เพื่อใชเปนที่สอน ใหชาวเมืองมนุษยรูจักรองรําทําเพลง

พระปญจสีขร เทพเจาผูมีความเปนเลิศในดานการดีดพิณ และ การขั บ ลํ า นํ า ตามตํ า นานกล า วว า ในอดี ต ชาติ พ ระป ญ จสี ข รเป น เด็ ก เลี้ยงโคไวผม ๕ แหยม มีชื่อเรียกวา “ปญจสิขะ” เปนผูมีความเลื่อมใส ศรัทธาในการสรางกุศล ไดสรางสาธารณสถาน เชน ศาลา สระนํ้า ถนน ยานพาหนะ เปนตน แตตองตายขณะอยูในวัยหนุม จึงไดไปเกิดเปน เทพบุตรในชั้นจาตุมหาราชิกา มีชื่อวา “ปญจสิขคนธรรพ์เทพบุตร” มีรางกายเปนสีทอง มีมงกุฎหายอด

Evaluate

ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ บทบาท และอิทธิพลของงานดนตรีตอสังคมไทย ของนักเรียน

พระปรคนธรรพ เทพเจาผูคิดและสรางพิณ คันแรกขึ้น

พระปญจสีขร เทพเจา ผูเปนเลิศดานการดีดพิณ

พระปรคนธรรพ เทพเจาผูเปนยอดแหงคนธรรพ นามที่แทจริง คื อ พระนารทมุ นี เป น ผู  คิ ด และสร า งพิ ณ คั น แรกขึ้ น นั บ ถื อ ว า เป น ผู  มี ความชํานาญในการขับรอง และบรรเลงดนตรี ทําหนาที่เปนพนักงานขับรอง และบรรเลงดนตรีกลอมพระเปนเจา และเทพยนิกรพระนารทมุนีเปนครูเฒา และเปนครูใหญในวิชาสําคัญๆ ของพวกคนธรรพ

๘

เกร็ดแนะครู ครูควรใหนกั เรียนดูภาพเทพเจาแหงดนตรีไทย คือ พระวิศณุกรรม พระปญจสีขร พระปรคนธรรพ พรอมทั้งอธิบายเพิ่มเติมวาพระฤๅษีที่นํามาตั้งสําหรับบูชาในพิธี ไหวครูดนตรีไทยมีชอื่ วา “พระภรตฤๅษี” ผูซ งึ่ ไดรบั โองการจากพระพรหมใหนาํ ศิลปะ การรําทารําศิวนาฏราชมาบังเกิดในเมืองมนุษย ถือไดวาเปนเทพแหงศิลปะ

นักเรียนควรรู 1 โรงละคร เปนสถาปตยกรรมที่มีความสลับซับซอนในการออกแบบ เพราะเปน อาคารที่มีหนาที่ใชสอยมากมาย ในการออกแบบโรงละครนั้นจะตองสอดคลองกับ เทคนิคดานเวที ฉาก แสง สี เสียง และระบบปรับอากาศ นอกจากนี้ยังจะตอง คํานึงถึงความสะดวก และความเพลิดเพลินของผูชมอีกดวย

8

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

เพราะเหตุใดเราจึงตองใชดอกมะเขือ หญาแพรก ขาวตอก ดอกเข็ม ในพิธีการไหวครู 1. หาซื้อไดงาย 2. มีราคาไมแพง 3. เปนของที่มีความหมายที่ดี 4. เปนของที่กําหนดไวใหใชมาตั้งแตโบราณ วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 3. เพราะเปนของที่มีความหมายที่ดี คือ ดอกมะเขือ เปนสัญลักษณของความเคารพ ความออนนอมถอมตน หญาแพรก เปนสัญลักษณของความอดทน ขาวตอก เปนสัญลักษณของความมีระเบียบวินัย ดอกเข็ม เปนสัญลักษณของความมีสติปญญาเฉียบแหลมประดุจดังเข็ม ซึ่งนับวาเปนสัญลักษณที่ใหความหมายของการแสดงออกถึงการเปนศิษย ที่ดีของครูไดครบถวนในดานการฝากตัวเปนศิษย ความกตัญูกตเวที และการขอพรใหเจริญรุงเรือง

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

ส�ารวจค้ Exploreนหา

กระตุน้ ความสนใจ

ครูเปดซีดหี รือดีวดี เี กีย่ วกับการบรรเลงดนตรีไทย ใหนักเรียนชม จากนั้นครูถามนักเรียนวา • นักเรียนคิดวาการที่จะบรรเลงดนตรีไทย ใหเปนเพลงทีม่ คี วามไพเราะนัน้ จะตองมี องคประกอบใดเปนสําคัญ (แนวตอบ ดนตรีไทยทีม่ คี วามไพเราะนาฟงนัน้ จะตองประกอบไปดวยเสียงดนตรี ทํานอง จังหวะ การประสานเสียงที่มีความ กลมกลืนกัน) จากนั้นครูอธิบายพรอมยกตัวอยาง โดยอาจใช ตัวอยางเสียงเครือ่ งดนตรีหรือตัวอยางบทเพลงงายๆ ที่นักเรียนรูจักมาอธิบายประกอบ

๓. องค์ประกอบของดนตรีไทย

ดนตรีไทยที่มีความไพเราะน่าฟัง จะประกอบไปด้วยส่วนส�าคัญต่างๆ ดังนี้

๑. เสียงดนตรี เสียงที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นมา โดยน�าเสียงต่างๆ มาจัดระบบให้ได้สัดส่วน มีความกลมกลืนกัน โดยทัว่ ไปแล้วเสียงดนตรีเกิดจากเสียงของเครือ่ งดนตรี และเสียงร้องเพลงของมนุษย์ เสียงของดนตรี จะมีความไพเราะน่าฟังเพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับทักษะการเรียบเรียงเสียงประสานของศิลปิน ๒. ท�านอง เสียงต�่า เสียงสูง เสียงสั้น เสียงยาว เสียงทุ้ม เสียงแหลมของดนตรีหรือบทเพลง ท�านอง ของดนตรีหรือท�านองของบทเพลงแต่ละเพลงนั้น มีลักษณะที่แตกต่างกันออกไป ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับ จุ ด ประสงค์ ข องผู ้ ป ระพั น ธ์ เ พลง ว่ า ต้ อ งการสร้ า งสรรค์ ใ ห้ บ ทเพลงนั้ น ๆ มี ท� า นองเป็ น ไปใน รูปแบบใด เช่น ท�านองที่ฟังแล้วเศร้าสร้อย โหยหวน คึกคัก เข้มแข็ง ฮึกเหิม เป็นต้น โดยทั่วไปแล้ว ผู ้ ป ระพั น ธ์ นิ ย มประพั น ธ์ แ นวท� า นองหลั ก หรื อ แนวเนื้ อ ท� า นองน� า ของบทเพลงก่ อ นเพิ่ ม เติ ม รายละเอียดของบทเพลง

ส�ารวจค้นหา

๔. การประสานเสียง เสียงของเครื่องดนตรี และเสียงร้องเพลงของมนุษย์ที่มีระดับเสียงต่างกัน เปล่งเสียงออกมา พร้อมกัน โดยเสียงที่เปล่งออกมานั้นต้องผสมผสานกลมกลืนกัน ฟังแล้วไม่ขัดหู การประสาน เสียงดนตรีนั้น เสียงประสานต้องประสานกับแนวท�านองหลักหรือแนวท�านองน�าของบทเพลงนั้นๆ ได้อย่างผสมผสานกลมกลืนกัน รับ และสอดคล้องกันได้เป็นอย่างดี ผู้ท�าหน้าที่เป็นผู้เรียบเรียง เสียงประสานดนตรี จะต้องมีความรู้ความเข้าใจเรื่องการประสานเสียงอย่างดี ดังดนตรีที่พบเห็น หรื อ ได้ ยิ น ได้ ฟ ั ง กั น บ่ อ ยๆ เช่ น เพลงเต่ า เห่ บทพระนิ พ นธ์ ข องสมเด็ จ พระเจ้ า บรมวงศ์ เ ธอ 1 เจ้าฟ้าจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ที่มีการประสานเสียงระหว่างแนวขับร้องของ นักร้องชายกับนักร้องหญิง โดยมีดนตรีบรรเลงสอดรับอย่างกลมกลืน เป็นต้น

อธิบายความรู้

9

O-NET

ขอสอบป ’ 50 ออกเกี่ยวกับการขับรองเพลงไทย เอกลักษณสําคัญของการขับรองเพลงไทย (เดิม) นาจะเปนขอใด 1. การใชสวนตางๆ ของปาก และลําคอ 2. การเอื้อน 3. ปนเสียงใหกลมกลอม 4. การผอน และถอนลมหายใจ วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 2. เพราะการเอื้อน เปนการเปลงเสียงที่ไมมี ความหมายแตเปนทํานองประกอบคํารอง ที่มีจุดประสงคเพื่อใหการรอง ครบถวนตามจังหวะหนาทับ วิธีการเอื้อนโดยปกติ จะใชเสียงอือ ฮือ เออ เฮอ เงอ เงย ใสทํานองใหเหมาะสม และสัมพันธกับคํารอง ซึ่งทําใหบทเพลง มีความไพเราะนาฟงมากขึ้น

E×plore

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกีย่ วกับองคประกอบดนตรีไทย จากแหลงการเรียนรู ตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน ในหัวขอที่ครูกําหนดให ดังตอไปนี้ 1. เสียงดนตรี 2. ทํานอง 3. จังหวะ 4. การประสานเสียง

๓. จังหวะ การเคลื่อนไหวที่สม�่าเสมอ อาจก�าหนดไว้เป็นความช้า-เร็วต่างกัน เช่น เพลงจังหวะช้า เพลงจังหวะเร็ว ในทางดนตรีการก�าหนดความสั้น-ยาวของเสียงที่มีส่วนสัมพันธ์กับระยะเวลา ในการร้องเพลงหรือเล่นดนตรีจะต้องมีจังหวะเป็นเกณฑ์ ถ้าร้องเพลงหรือเล่นดนตรีไม่ตรง จังหวะ ย่อมไม่มคี วามไพเราะเท่าทีค่ วร ในกรณีทรี่ อ้ งเพลงหรือเล่นดนตรีหลายคนในเพลงเดียวกัน จังหวะจะท�าหน้าที่เป็นตัวก�ากับ เพื่อให้การร้องเพลงหรือการเล่นดนตรีนั้นออกมาในลักษณะที่ พร้อมเพรียงกัน และผสมกลมกลืนกันอย่างเหมาะสม

ขอสอบ

Engage

E×plain

ใหนักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ องคประกอบของดนตรีไทยตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • ดนตรีจะมีความไพเราะนาฟงไดนั้น จะประกอบไปดวยสิ่งใด (แนวตอบ ดนตรีไทยทีม่ คี วามไพเราะนาฟงนัน้ จะประกอบไปดวยเสียงดนตรี ทํานอง จังหวะ และการประสานเสียง)

นักเรียนควรรู 1 สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ เปนพระโอรสลําดับที่ 62 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 4 กับพระสัมพันธวงศเธอ พระองคเจาหญิงพรรณราย ประสูติเมื่อวันอังคารที่ 28 เมษายน พ.ศ. 2406 และทรงเปนตนราชสกุล “จิตรพงศ” นับวาเปนผูเชี่ยวชาญ ในงานศิลปะทุกแขนง ทั้งยังไดทรงประพันธเพลงตางๆ ไวมากมาย เชน เพลงเขมรไทรโยค เพลงสรรเสริญพระบารมี เพลงมหาชัย เปนตน

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมเกี่ยวกับประวัติ ของสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจิตรเจริญ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ไดจาก http://www.tc.mengrai.ac.th คู่มือครู

9

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

Exploreนหา ส�ารวจค้

กระตุน้ ความสนใจ

Engage

ครูใหนกั เรียนดูตารางเปรียบเทียบระดับเสียงของ เครื่องดนตรีไทย และดนตรีสากล จากนั้นครูถาม นักเรียนวา • จังหวะของดนตรีไทยมีลักษณะอยางไร และประกอบไปดวยอะไรบาง (แนวตอบ จังหวะของดนตรีไทย คือ มาตราสวน ของระบบดนตรีที่ดําเนินไปในชวงของการ บรรเลงเพลงอยางสมํ่าเสมอ เปนตัวกําหนดให ผูบ รรเลงจะตองใชเปนหลักในการบรรเลงเพลง จังหวะของดนตรีไทย สามารถจําแนกได 3 ประเภท คือ จังหวะสามัญ จังหวะฉิง่ และจังหวะหนาทับ)

ส�ารวจค้นหา

กิจกรรม ศิลป์ปฏิบัติ ๑.๑ กิจกรรมที่ ๑

กิจกรรมที่ ๒

๔. ระบบเสียง และทำานองของดนตรีไทย

ระบบเสียง และท�านองของดนตรีไทย นับว่าเป็นองค์ประกอบส�าคัญอย่างหนึง่ ของดนตรี ซึ่งมีลักษณะ ดังนี้

E×plore

4.๑ ระบบเสียงของดนตรีไทย

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกี่ยวกับระบบเสียง และทํานองของดนตรีไทย จากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน

อธิบายความรู้

เสียงของดนตรีไทย มีทั้งหมด ๗ เสียง เช่นเดียวกับดนตรีสากล แต่ต่างกันตรงที่ระยะ ความห่างของช่วงเสียงในแต่ละระดับของดนตรีไทยจะมีความห่างเท่ากัน ๑ เสียงเต็มทุกเสียง ไม่มชี ว่ งครึง่ เสียงเหมือนดนตรีสากล ระบบเสียงของดนตรีไทยจะใช้ฆอ้ งวงใหญ่เป็นเครือ่ งก�าหนด ระดับเสียง ซึ่งศัพท์สังคีต เรียกว่า “ทาง”1 การที่ระดับเสียงของดนตรีไทยมีช่วงความห่างในระดับที่เท่าๆ กัน ท�าให้การบรรเลง เครื่องดนตรีที่ใช้ในการบรรเลง ดนตรีไทยสามารถเริ่มต้นที่ระดับเสียงใดก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับเค ตารางเปรียบเทียบระดับเสียงของดนตรีไทยและดนตรีสากล

Explain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับระบบเสียง ของดนตรีไทยตามที่ไดศึกษามา และครูอธิบาย ขยายความจากในหนังสือเรียนในเรือ่ งของวรรค ทอน จับ ตัว และเพลง โดยหาเพลงมาเปนตัวอยาง ใหนกั เรียนฟงประกอบดวย จากนัน้ ครูถามนักเรียนวา • เสียงของดนตรีไทยประกอบดวยเสียง ที่มีลักษณะอยางไร (แนวตอบ เสียงของดนตรีไทยประกอบดวย ระดับเสียง 7 เสียง แตละเสียงมีชว งหางเทากัน ทุกเสียง เสียงดนตรีไทยแตละเสียงเรียกชื่อ แตกตางกันไป ในดนตรีไทยเรียกระดับเสียงวา “ทาง”)

ให้นักเรียนแบ่งออกเป็น ๒ ฝ่าย นักเรียนฝ่ายแรกเสนอชื่อดนตรีพื้นบ้าน ๑ ชื่อ โดยให้นักเรียนฝ่ายที่ ๒ ตอบว่า ดนตรีนั้นเป็นดนตรีภาคใดหรือ ของกลุ่มชาติพันธุ์ใด แล้วสลับกลุ่มกันถาม-ตอบ ให้นักเรียนน�ารายชื่อดนตรีพื้นบ้านที่มีการน�าเสนอในกิจกรรมที่ ๑ เขียนที่ กระดานด�า จากนั้นร่วมแสดงความคิดเห็น โดยให้ครูเป็นผู้ช่วยเสริมและ ตั้งค�าถามน�า พร้อมสรุป เพื่อให้เกิดความเข้าใจที่ถูกต้อง

๑0

ระดับเสียง ดนตรีไทย ทางเพียงออล่างหรือ ทางในลด ทางใน ทางกลาง ทางเพียงออบนหรือทาง นอกต�า่ ทางกรวดหรือทางนอก ทางกลางแหบ ทางชวา

นักเรียนควรรู 1 ระดับเสียงของดนตรีไทย จะแตกตางกับระบบเสียงของดนตรีสากล เพราะเสียงมีความถี่ไมเทากัน เนื่องจากดนตรีไทยแบง 1 ทบเสียง ออกเปน 7 เสียง ที่มีความถี่หางเทาๆ กัน สวนดนตรีสากลแบง 1 ทบเสียง ออกเปน 7 เสียง เหมือนกัน แตมีความถี่หางไมเทากัน คือ จะมีเสียงเต็มอยู 5 เสียง และมีครึ่งเสียงอยู 2 เสียง ที่เปนเชนนี้เพราะดนตรีสากลสามารถแบง 1 ทบเสียง ออกเปน 6 เสียงเต็มที่มีความ ถี่หางเทาๆ กัน และยังแบงครึ่ง 1 เสียงเต็ม ออกเปน 2 ครึ่งเสียง ดังนั้นใน 1 ทบเสียง จึงแบงไดอีกเปน 12 ครึ่งเสียง

ระดับเสียง ดนตรีสากล ฟา

ลูกฆ้องวงใหญ่

ซอล ลา ซีแฟล็ต

ลูกที่ ๑๑ ลูกที่ ๑๒ ลูกที่ ๑๓

ปี่พาทย์ไม้นวม ปี่พาทย์ดึกด�าบรรพ์ ปี่พาทย์ไม้แข็ง ใช้ปี่ใน ปี่พาทย์ไม้แข็ง ใช้ปี่กลาง เครื่องสายมโหรี ใช้ขลุ่ยเพียงออ

โด เร มี

ลูกที่ ๑๔ ลูกที่ ๑๕ ลูกที่ ๑๖

ปี่พาทย์เสภา ใช้ปี่นอก ปี่พาทย์ ใช้ปี่กลางทางแหบ เครื่องสายปี่ชวา

ลูกที่ ๑๐

วงที่ใช้บรรเลง

กิจกรรมสรางเสริม ใหนักเรียนวาดภาพตําแหนงลูกฆองของฆองวงใหญ และเขียนอธิบาย เรื่องทางที่เกิดขึ้น โดยเขียนตัวเลขกํากับ เชน ทางที่ 1 ทางในลดหรือทาง เพียงออลาง เสียงโดอยูที่ฆองลูกที่ 3 และ 10 ซึ่งฆองลูกที่ 10 นี้มีชื่อวา ลูกเพียงออ จึงเรียกวาทาง “เพียงออ” เปนตน ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

กิจกรรมทาทาย

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมเกี่ยวกับระบบเสียงของดนตรีไทย ไดจาก http://www.ird.sut.ac.th

10

คู่มือครู

ใหนักเรียนทําตารางเปรียบเทียบความแตกตางของระบบเสียงของ ดนตรีไทย และดนตรีสากล โดยการวิเคราะหความถี่ของชวงเสียงที่มี ความแตกตางกัน ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

Engage

Explore

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบExplain ายความรู้

Expand าใจ ขยายความเข้

Evaluate ตรวจสอบผล

อธิบายความรู้

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับทํานอง ของดนตรีไทยตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถาม นักเรียนวา • ทํานองเพลงที่ดีควรมีลักษณะอยางไร (แนวตอบ จะตองมีความตอเนื่องของ โนตดนตรีที่ถูกนํามาเรียบเรียงอยาง เหมาะสม มีการใชเสียงสูง-ตํ่า, สั้น-ยาว ทั้งนี้ทํานองที่ดีจะตองมีความสมดุล และมีเอกลักษณเฉพาะ สามารถ สรางความประทับใจใหผูฟงได)

4.๒ ทำานองของดนตรีไทย

ท�านอง คือ เสียงลักษณะต่างๆ สูงบ้าง ต�่าบ้าง สั้นบ้าง ยาวบ้าง ที่ผู้ประพันธ์นั้นได้ น�ามาเรียบเรียงให้ต่อเนื่อง ผสมผสานกันได้อย่างกลมกลืน โดยท�านองของดนตรีไทยสามารถ แบ่งออกได้เป็น ๒ ประเภท ดังนี้ ๑. ท�านองร้อง หรือทางร้อง หมายถึง ท�านองทีป่ ระพันธ์ขนึ้ ส�าหรับให้ผขู้ บั ร้องร้องส่งให้ดนตรีรบั ประกอบ ด้วยท�านองที่ผู้ประพันธ์ได้ประพันธ์ขึ้นและเนื้อร้อง ผู้ขับร้องจะต้องปรุงแต่งท�านองหลักให้เหมาะสมกับระดับเสียง และความหมายของเนื้อร้อง เนื่องจากค�าในภาษาไทยนั้น มีการใช้ระดับเสียงวรรณยุกต์ จึงท�าให้ความหมายของค�าต่างกันไป เช่น ค�าว่า “ม้า” หากร้องโดยค�านึงถึงแต่ให้ตรงเสียงหลักของเพลงก็อาจจะออกมาเป็น “มา” หรือ “หมา” ได้ ซึ่งท�าให้ความหมาย ของค�านั้นเปลี่ยนไป ดังนั้นท�านองร้องจึงจ�าเป็นต้องค�านึงถึงเสียงหลัก และความหมายไปพร้อมๆ กันเสมอ

ขยายความเข้าใจ

ซ ซ ซ ซ

ซ ล ล ล ล

ท ซ ท ซ

ด ด ด ด ด

ท ม ม -

ร ด ร ร ร

ร ซ ซ -

ม ม ม ม ม

ซ ด ด ซ

ซ ล ร ร ล

ซ ม ล ซ

ม ม ร ท ม

ซ ซ ด -

http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/03

ร ม ม ม ร

ร ร ร -

E×pand

ใหนักเรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ระบบเสียง และทํานองของดนตรีไทย ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

๒. ท�านองบรรเลง หรือทางเครื่อง หมายถึง ท�านองที่ผู้ประพันธ์ได้ประพันธ์ขึ้นส�าหรับให้เครื่องดนตรีต่างๆ บรรเลง ซึ่ ง ผู ้ บ รรเลงสามารถพลิ ก แพลงท� า นองหลั ก จากลู ก ฆ้ อ งเป็ น ท� า นองเต็ ม ให้ เ หมาะสมกั บ เครื่ อ งดนตรี แต่ละชนิดได้ แต่ต้องเป็นไปตามแบบแผน คือ เสียงตกของแต่ละวรรคจะต้องตรงกับเสียงตกของท�านองที่ผู้ประพันธ์ ก�าหนดไว้ ดังนี้

ท�านองหลัก ทางที่ ๑ ทางที่ ๒ ทางที่ ๓ ทางที่ ๔

E×plain

ตรวจสอบผล

Evaluate

ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ระบบเสียง และทํานองของดนตรีไทยของนักเรียน

ด ด ด ด ด

EB GUIDE

๑๑

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

เพราะเหตุใดการแสดงของไทยจึงตองมีดนตรีบรรเลงประกอบ 1. ดนตรีจะชวยถายทอดอารมณตางๆ ของตัวละคร 2. ตองมีการเตรียมตัวนักแสดง 3. เปนการประกาศใหรูวาจะมีการแสดง 4. ตองการเอาฤกษเอาชัย

วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 1. เพราะดนตรีจะชวยถายทอดอารมณตางๆ ของตัวละคร วาตัวละครกําลังอยูในภาวะใด เชน ตัวละครกําลังแสดง ความรัก ก็จะใชเพลงโลม ถากําลังรองไห ก็จะใชเพลงโอด ถากําลังเสียใจ ก็จะใชเพลงทยอย เปนตน

เกร็ดแนะครู ครูควรเปดเพลงไทยเดิมใหนักเรียนฟง 2 ประเภท คือ ประเภททํานองรอง และประเภททํานองบรรเลง เพื่อใหนักเรียนสามารถวิเคราะหลักษณะของบทเพลง ไทยเดิมทั้ง 2 ประเภทนี้วา มีความแตกตางกันในการสื่อความหมาย และความรูสึก อยางไร จากนัน้ ครูอธิบายเพิม่ เติมวา ประเภททํานองรองสือ่ สารผานคํารอง ทําใหเรา สามารถเขาใจ และเขาถึงไดมากกวาประเภททํานองบรรเลงทีส่ อื่ สารผานเฉพาะเสียง ของเครื่องดนตรี ซึ่งตองตีความความหมาย โดยตองอาศัยประสบการณในการฟง มากกวา

คู่มือครู

11

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

Exploreนหา ส�ารวจค้

กระตุน้ ความสนใจ

Engage

ครูเปดเพลงไทยที่มีลักษณะของบทเพลงที่ แตกตางกันใหนักเรียนฟง จากนั้นครูถามนักเรียนวา • นักเรียนเคยฟงเพลงลักษณะนี้หรือไม และเมื่อไดฟงแลวนักเรียนรูสึกอยางไร (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) • บทเพลงที่นักเรียนไดฟงนั้น มีความโดดเดน อยางไร (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ)

ส�ารวจค้นหา

๕. ลักษณะของบทเพลงไทย

ลักษณะของบทเพลงไทยมีหลากหลาย ลักษณะคล้ายบทร้อง โดยเริ่มจากวรรคหลาย วรรคเป็นบาท และหลายบาทเป็นบท โดย ลักษณะของบทเพลงไทยสามารถจ�าแนกได้ ดังนี้ ๑. วรรค ส่วนหนึ่งของท�านองเพลงที่ก�าหนด โดยความยาวของจังหวะหน้าทับ ท�านอง เพลง ๑ วรรค มีความยาวเท่ากับ ๑ จังหวะหน้าทับ

E×plore

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกีย่ วกับลักษณะของบทเพลงไทย จากแหลงการเรียนรู ตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน ในหัวขอที่ครูกําหนดให ดังตอไปนี้ 1. เพลงขับรอง 2. เพลงบรรเลง

อธิบายความรู้

๓. จับ มีความหมายเดียวกับ “ท่อน” แต่ใช้เรียก ท�านองเพลงเชิดนอกที่ใช้ปี่นอกบรรเลงประกอบการ แสดงหนังใหญ่ โดยการแสดงแต่ละครั้งคนเชิดจะเชิด หนังจับออกมา ๓ คู่ ในแต่ละคู่ ผู้บรรเลงปี่นอกจะต้อง บรรเลงเพลงเชิดนอก ๑ จับ ดังนั้น ในการบรรเลง เพลงเชิดนอกที่ถูกต้อง จึงต้องบรรเลงให้ครบ ทั้ง ๓ จับ

๒. ท่อน ท�านองเพลงที่มีความยาวตั้งแต่ ๒ วรรค ขึ้นไป ที่น�ามาเรียบเรียง ติดต่อกันเป็นส่วนหนึ่งของเพลง

๕. เพลง ท�านองที่ดุริยกวีได้ประพันธ์ขึ้นจากจินตนาการ ของตนหรือแรงบันดาลใจ โดยจะมีจังหวะช้าหรือเร็ว หรือยาวไม่เท่ากัน แต่แบบแผนที่ถูกต้องของเพลงไทย โบราณ คือ ท่อนหนึ่งควรมีความยาว ไม่น้อยกว่า ๒ จังหวะหน้าทับ

๔. ตัว มีความหมายเดียวกับ “ท่อน” และ “จับ” ต่างกันเพียง “ตัว” ใช้ส�าหรับเรียกสัดส่วนของเพลง บางประเภท ได้แก่ เพลงตระ และเพลงเชิดต่างๆ ยกเว้นเพลงเชิดนอกที่เรียกเป็น “จับ” อีกทั้งเพลงที่ นับเป็นตัวจะมีลักษณะพิเศษ คือ ท�านองตอนท้าย ของทุกตัวนั้นจะลงท้ายเหมือนกัน

เพลงไทย สามารถแบ่งออกได้เป็น ๒ ประเภท ดังนี้ ๑) เพลงขับร้อง คือ เพลงทีป่ ระพันธ์ขนึ้ ส�าหรับดนตรีบรรเลงร่วมกับการขับร้อง ได้แก่

Explain

๑. เพลงเถา ๑. เพลงเถา เพลงๆ เดียวที่บรรเลงหรือขับร้องติดต่อกัน 1 โดยมีอัตราจังหวะลดหลั่นกัน ตั้งแต่อัตราจังหวะ ๓ ชั้น (ช้า) ๒ ชั้น (ปานกลาง) และชั้นเดียว (เร็ว) เช่น เพลงราตรีประดับดาวเถา เป็นต้น

๒. เพลงตับ เพลงหลายๆ เพลงที่น�ามาบรรเลงหรือ ขับร้องต่อเนื่องกัน แบ่งย่อยออกได้เป็น ๒ ประเภท คือ ตับเพลง เป็นเพลงที่น�ามาบรรเลงหรือขับร้อง ต่อเนื่องกัน โดยต้องเป็นเพลงที่มีอัตราจังหวะเดียวกัน เช่น เพลงตับต้นเพลงฉิ่ง ๓ ชั้นประกอบด้วยเพลงต้นเพลงฉิ่ง ๓ ชั้น เพลงจระเข้หางยาว ๓ ชั้น เพลงตวงพระธาตุ ๓ ชั้น และ เพลงนกขมิ้น ๓ ชั้น เป็นต้น และตับเรื่อง คือ เพลงที่น�ามา ๓. เพลงเกร็ด ๓. เพลงเกร็ บรรเลงหรือขับร้องต่อเนื่องกัน โดยมีบทร้อง เพลงที่น�ามาบรรเลงหรือขับร้องอิสระ ไม่จ�าเป็น เป็นเรื่องราวเดียวกัน เช่น ตับคาวี ต้องบรรเลงหรือขับร้องร่วมกับเพลงอื่นๆ ส่วนใหญ่ เป็นต้น จะเป็นเพลงที่มีบทร้องบรรยายเกี่ยวข้องกับธรรมชาติ การชมความงาม การอวยพรหรือเป็นคติสอนใจ เช่น เพลงเขมรไทรโยค เพลงแขกสาหร่าย ๒ ชั้น เป็นต้น

ครูสุมนักเรียน 2 - 3 คน ออกมาอธิบายเกี่ยวกับ ลักษณะของบทเพลงไทยตามที่ไดศึกษามา หนาชั้นเรียน จากนั้นครูถามนักเรียนวา • ลักษณะของเพลงไทยสามารถจําแนกได เปนกี่ประเภท อะไรบาง (แนวตอบ ลักษณะของเพลงไทยจะเปนเพลงที่ แตงขึ้นตามหลักของดนตรีไทย มีลีลาในการ ขับรอง และบรรเลงแบบไทยโดยเฉพาะ แบงออกเปน 5 ประเภท คือ วรรค ทอน จับ ตัว และเพลง) ๑๒

นักเรียนควรรู 1 อัตราจังหวะ เพลงไทยแบงอัตราจังหวะออกเปน 3 จังหวะ คือ อัตราจังหวะ ชั้นเดียว อัตราจังหวะ 2 ชั้น (มีจํานวนหองเพลงเปน 2 เทาของชั้นเดียว) และอัตรา จังหวะ 3 ชั้น (มีจํานวนหองเพลงเปน 2 เทาของ 2 ชั้น หรือ 4 เทาของชั้นเดียว) ซึ่งความสั้น - ยาวของเพลงดังกลาว เมื่อบรรเลงตอเนื่อง จึงมีผลใหการบรรเลงเกิด ความชา-เร็วไปตามสัดสวนนี้ดวย นั่นคือเพลงที่มีจังหวะ 3 ชั้น จะบรรเลงชา เพลงที่มีจังหวะ 2 ชั้น จะบรรเลงปานกลาง และจังหวะชั้นเดียว จะบรรเลงเร็ว

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมเกี่ยวกับอัตราจังหวะเพลงไทย ไดจาก http://www.2.udru.ac.th

12

คู่มือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

ขอใดจัดเปนลักษณะเดนของเพลงลูกหมด 1. เปนเพลงโหมโรง 2. เปนเพลงหนามาน 3. บรรเลงตอนตนเพลง 4. มีทํานองสั้นๆ จังหวะเร็วตอนจบเพลง วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 4. เพราะเพลงลูกหมดเปนเพลงเล็กๆ สั้นๆ มีจังหวะเร็วเทียบเทาเพลงชั้นเดียว สําหรับบรรเลงตอทายเพลงตางๆ เพื่อแสดงวาจบเพลง หรือที่เรียกกันเปนสามัญวา “ออกลูกหมด” เพลงลูกหมดมักจะใชบรรเลงตอจากเพลงสามชั้น เพลงเถา และเพลงหางเครื่อง แลวแตกรณีและไมมีเสียงรอง

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบExplain ายความรู

Expand าใจ ขยายความเข

Evaluate ตรวจสอบผล

อธิบายความรู

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับลักษณะ ของบทเพลงไทยตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถาม นักเรียนวา • เพลงไทยมีลักษณะอยางไร และสามารถ แบงออกไดเปนกี่ประเภท อะไรบาง (แนวตอบ เพลงไทยเปนเพลงที่มีทํานองเปน เอกลักษณ การบรรเลง การขับรองที่เปน แบบไทย สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คือ 1. เพลงบรรเลง คือ เพลงที่ใชดนตรี บรรเลงลวนๆ เชน เพลงโหมโรง เพลงหนาพาทย เพลงเรื่อง เพลงหางเครื่อง เพลงลูกบท เพลงภาษา เปนตน 2. เพลงขับรอง คือ เพลงที่มีการขับรอง และมีดนตรีบรรเลงประกอบไปดวย เชน เพลงเถา เพลงตับ เพลงเกร็ด เพลงเบ็ดเตล็ด เปนตน)

๒) เพลงบรรเลง คือ เพลงที่ประพันธ์ขึ้นเฉพาะส�าหรับเครื่องดนตรีบรรเลง ได้แก่ ๑. เพลงโหมโรง เป็นเพลงที่ใช้บรรเลงเป็นเพลงแรกก่อนการ บรรเลงหรือการแสดงจะเริ1่ม เช่น เพลง โหมโรงคลื่นกระทบฝั่ง เป็นต้น

๒. เพลงหน้าพาทย์ เป็นเพลงชั้นสูงที่ใช้บรรเลงในพระราชพิธี พิธี หรืองาน ที่ต้องการแสดงถึงความศักดิ์สิทธิ์หรือความขลังหรือบรรเลง ประกอบกิริยาอาการต่างๆ ของผู้แสดงโขนหรือละคร เช่น เพลงตระนิมิต เป็นต้น

๖. เพลงลูกหมด เป็นเพลงที่มีท�านองสั้น จังหวะเร็ว แสดงนัยว่า เพลงที่บรรเลง นั้นจะจบลงแล้ว

๓. เพลงเรื่อง เป็นเพลงที่น�ามาบรรเลงติดต่อกัน โดยใช้บรรเลงประกอบพิธีต่างๆ ไม่มีการขับร้อง มาเกี่ยวข้อง เช่น เพลงเรื่องท�าขวัญ เป็นต้น

๕. เพลงออกภาษา เป็นเพลงที่มีส�าเนียงภาษาต่างๆ ที่บรรเลง ติดต่อกันหลังจากบรรเลงเพลงแม่บทจบ โดยมีลักษณะคล้าย เพลงหางเครื่อง ต่างกันตรงที่มิได้บรรเลงเพียงส�าเนียงใดส�าเนียงหนึ่ง เช่น เมื่อบรรเลงเพลงเทพบรรทมจบ นิยมบรรเลงออกด้วยเพลง 2 สิบสองภาษา เริม่ ด้วยส�าเนียงจีน เขมร ตะลุง และพม่า จากนัน้ จะเลือก บรรเลงเพลงส�าเนียงแขก ฝรัง่ ญีป่ นุ่ ลาว ญวน ข่า เงีย้ ว เพลงใดต่อ ก่อนก็ได้ ทั้งนี้เพลงออกภาษาอาจหมายถึงเพลงที่มีส�าเนียง ภาษาสอดแทรกอยู่ในท�านองเพลงก็ได้ เช่น เพลงพม่าห้าท่อน เป็นต้น

เกร็ดศิลป

๔. เพลงหางเครื่อง เป็นเพลงที่บรรเลงต่อท้ายเพลงใหญ่ อาจมีส�าเนียงเดียวกับเพลงใหญ่ หรือเป็น เพลงหางเครื่องที่ก�าหนดไว้ประจ�าเฉพาะ ซึ่งเพลงส่วนใหญ่มีท�านองสั้นๆ และมีจังหวะสนุกสนาน

ขยายความเขาใจ

เพลงไทยมีแนวทํานองที่กอใหเกิดความรูสึกที่สามารถสัมผัสอารมณเพลงไดอยางหลากหลาย ดังนี้ ๑. เพลงที่ให้ความรู้สึกขลัง นาเคารพ เชน เพลงสาธุการ เพลงมหาฤกษ เพลงมหาชัย เพลงนางนาค เพลงเวสสุกรรม เปนตน ๒. เพลงที่ให้ความรู้สึกสนุกสนาน รื่นเริง เชน เพลงคางคาวกินกลวย เพลงคุดทะราดเหยียบกรวด เพลงคางคกปากสระ เพลงกราวรํา เพลงกราวตะลุง เพลงเขมรไลควาย เพลงมายอง เปนตน ๓. เพลงที่ให้ความรู้สึกรักอ่อนหวาน เชน เพลงกาเรียนทอง เพลงกลอมนารี เพลงลาวดวงเดือน เพลงโอโลม เพลงคําหวาน เพลงชมโฉม เปนตน 4. เพลงที่ให้ความรู้สึกสุขใจจากสิ่งแวดล้อม และธรรมชาติ เชน เพลงคลื่นกระทบฝง ๓ ชั้น เพลงเขมรไทรโยค เพลงนกเขาขะแมร เพลงนกเขามะราป เพลงชมดง เปนตน 5. เพลงที่ให้ความรู้สึกเศร้าโศก เชน เพลงธรณีกรรแสง เพลงมอญรองไห เพลงมอญครวญ เพลงลาว ครวญ เพลงสรอยเพลง เพลงจีนครวญ เพลงทยอย เปนตน 6. เพลงที่ให้ความรู้สึกฮึกเหิม องอาจ เร้าใจ เชน เพลงกราวใน เพลงกราวนอก เพลงปฐม เพลงคุก พาทย เพลงกราวจีน เพลงเชิด เปนตน

ขอสอบเนน การคิด

ขอใดตอไปนี้ ไม มีความสัมพันธกัน 1. เพลงโหมโรง คือ เพลงที่ใชบรรเลงเบิกโรงกอนที่จะมีการแสดง 2. เพลงเรื่อง คือ เพลงที่ใชเครื่องดนตรีบรรเลงลวนๆ ดวยวงมโหรี 3. เพลงหางเครื่อง คือ เพลงที่บรรเลงตอทายเพลงใหญหรือเพลงแมบท 4. เพลงหนาพาทย คือ เพลงที่ใชบรรเลงประกอบกิริยาอาการของตัวละคร วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 2. เพราะเพลงเรื่องจะใชเครื่องดนตรีบรรเลง ลวนๆ คือ วงปพ าทย ไมนยิ มใชวงเครือ่ งสาย และวงมโหรี เพลงเรือ่ ง สวนใหญจะใชในงานพิธตี า งๆ เชน เพลงเรือ่ งนางหงส ใชในงานศพ เพลงเรือ่ งฉิง่ พระฉัน ใชบรรเลงตอนพระฉันภัตตาหาร เปนตน

E×pand

ใหนักเรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ลักษณะของบทเพลงไทย ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

อารมณ์เพลง

แนว  NT  O-NE T

E×plain

ตรวจสอบผล

Evaluate

ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ ลักษณะของบทเพลงไทยของนักเรียน

๑๓

นักเรียนควรรู 1 เพลงโหมโรงคลืน่ กระทบฝง บทพระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 7) ของเดิมเปนอัตรา 2 ชั้น ตอมาในปพ.ศ. 2474 ทรงขยายเปนอัตรา 3 ชั้น ใชเปนเพลงโหมโรงประเภทเสภา และทรงประดิษฐ ลูกลอลูกขัดที่สอดแทรกหลายอารมณไวในเพลงนี้ ทํานองมีความไพเราะพลิ้วไหว ใหความรูสึกเหมือน “คลื่นกระทบฝง” สมดังชื่อเพลง 2 เพลงสิบสองภาษา เปนเพลงที่มีชื่อขึ้นตนเปนชื่อชาติตางๆ เชน เพลงแขกตอยหมอ เพลงจีนนําเสด็จ เพลงพมาเห เพลงมอญรําดาบ เพลงลาวดวงเดือน เพลงเขมรไทรโยค เพลงฝรั่งควง เปนตน เปนการนําเพลง สําเนียงภาษาหลายๆ ภาษามารวมกัน ในสมัยโบราณไดกําหนดเอาไววา จะตองบรรเลงภาษาจีน ภาษาเขมร ภาษาตะลุง และภาษาพมา กอนตาม ลําดับ ถัดจากนั้นจะบรรเลงภาษาอะไรก็ไดไมกําหนด

คูมือครู

13

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

กระตุน้ ความสนใจ

Exploreนหา ส�ารวจค้

Engage

ครูใหนักเรียนดูภาพเครื่องหมาย และสัญลักษณ ทางดนตรีในรูปแบบตางๆ จากนัน้ ครูถามนักเรียนวา • นักเรียนรูจักเครื่องหมาย และสัญลักษณ ทางดนตรีบางหรือไม ถารูจัก นักเรียนรูจักเครื่องหมายใด (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดงความคิดเห็น ไดอยางอิสระ) • เครื่องหมาย และสัญลัษณทางดนตรี ประกอบไปดวยอะไรบาง (แนวตอบ เครือ่ งหมาย และสัญลักษณทางดนตรี ทีน่ กั เรียนควรรู เชน บรรทัดทีใ่ ชในการบันทึกโนต สัญลักษณแทนเสียงตัวโนต สัญลักษณแทน ความยาวของจังหวะ เปนตน)

ส�ารวจค้นหา

๖. เครื่องหมาย และสัญลักษณ์ทางดนตรี

ก่อนการฝึกปฏิบัติเครื่องดนตรีหรือขับร้องเพลงไทย ผู้เรียนจ�าเป็นต้องศึกษาเกี่ยวกับ เครือ่ งหมาย และสัญลักษณ์ทใี่ ช้ในการบันทึกโน้ตให้เข้าใจเสียก่อน จึงจะสามารถปฏิบตั หิ รือขับร้อง ได้ถูกต้องตามท�านอง และจังหวะของเพลงไทย โดยเครื่องหมาย และสัญลักษณ์ทางดนตรีไทย ที่ควรทราบ มีดังนี้ บรรทัดที่ใช้ในการบันทึกโน้ต การบั น ทึ ก โน้ ต เพลงไทยปกติ โดยทั่วไปบรรทัดหนึ่งจะแบ่งออก เป็น ๘ ห้องเท่าๆ กัน โดยในแต่ละ ห้องประกอบด้วยตัวอักษรทีใ่ ช้แทน เสียงตัวโน้ต ๔ ตัว

E×plore

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกี่ยวกับเครื่องหมายและสัญลักษณทางดนตรี จากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน

อธิบายความรู้

ดร - - -ม- -ฟ- -ซ- - -ล- -ท-ดร - - -ม- -ฟ- -ซ

เครือ่ งหมายทีแ่ สดงถึงการ ปฏิบตั ซิ า�้ ใช้เขียนหน้าเส้นแบ่งห้องและ หลังห้องที่ต้องการให้ปฏิบัติท�านอง นั้นซ�้า ปกติจะเขียนไว้ต้นท่อนและ ท้ายท่อน เพื่อให้บรรเลงกลับต้น อีกครั้ง มีลักษณะเป็น “ ”

Explain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับเครื่องหมาย และสัญลักษณทางดนตรีตามที่ไดศึกษามา จากนั้น ครูถามนักเรียนวา ” คือ เครื่องหมายใด • สัญลักษณ “ และนํามาใชไดอยางไร (แนวตอบ เปนเครื่องหมายแบงพวกปฏิบัติ เพราะในเพลงบางเพลงมีการใชลูกลอลูกขัด จึงตองแบงผูบรรเลงเปน 2 กลุม และใช ” กํากับไวบนทํานองเพลง เครือ่ งหมาย “ เพื่อที่จะสามารถปฏิบัติไดถูก)

๑4

EB GUIDE

เกร็ดแนะครู ครูควรอธิบายเพิ่มเติมกับนักเรียนเกี่ยวกับการอานโนตเพลงไทย มีวิธีการอาน เหมือนกับการอานหนังสือ คือ อานจากซายไปขวา โนต 1 บรรทัดจะแบงเปนชองๆ รวม 8 ชอง คือ - - - ด - - - ร - - - ม - - - ฟ - - - ซ - - - ล - - - ท - - - ดํ ชองแตละชองมีคาเทากับ 1 จังหวะ วิธีนับใหนับจังหวะตกที่โนตตัวสุดทาย ซึ่งอยูหนาเสนกั้นหอง ใหเคาะจังหวะตกที่ตัวโด, เร, มี, ฟา, ซอล, ลา, ที, โด (สูง) รวม 8 จังหวะ และเคาะจังหวะใหสมํ่าเสมอ สวนเครื่องหมาย - - จะใชเพื่อเปนตัว เพิ่มเสียงของโนตตัวทีอ่ ยูข า งหนาเครือ่ งหมายใหมเี สียงยาวขึน้ ซึง่ จะทําใหนกั เรียน มีความรู ความเขาใจเกี่ยวกับการอานโนตเพลงไทยไดดียิ่งขึ้น

14

คู่มือครู

สัญลักษณ์แทนเสียงตัวโน้ต ซึ่งโน้ตเพลงไทยไม่นิยมบันทึกลงในบรรทัด ๕ เส้น เหมือนโน้ตสากล แต่มี รูปแบบทีไ่ ด้กา� หนดไว้อย่างเหมาะสมกับดนตรีไทยแล้ว ทัง้ ทีใ่ ช้ตวั เลขแทนเสียง และใช้ตวั อักษรแทนเสียง โดยในปัจจุบนั นิยมใช้ตวั อักษรแทนเสียง ระดับเสียง ของดนตรีไทยมีทั้งหมด ๗ เสียง เช่นเดียวกับโน้ตสากล ซึ่งแต่ละช่วงเสียง จะห่างกัน ๑ เสียงเต็มเท่ากันทุกเสียง ไม่มีระยะครึ่งเสียงเหมือนโน้ตสากล

เครื่องหมายแสดงการแบ่งพวก ปฏิบัติ โดยท�านองเพลงไทยบางตอนนัน้ อาจมีการบรรเลงทีเ่ รียกว่า “ลูกล้อ หรือลูกขัด” มีการแบ่งผู้บรรเลง เป็ น ๒ พวก จึ ง ใช้ เ ครื่ อ งหมาย ” เขียนบนท�านองของ “ แต่ละพวก เพื่อให้ปฏิบัติได้ถูกต้อง

สั ญ ลั ก ษณ์ แ ทนความยาวของ จังหวะ เสียงของตัวโน้ตนัน้ มีทงั้ เสียงสัน้ และเสียงยาว ซึ่งในการบันทึกโน้ต เสียงยาวจะใช้สญ ั ลักษณ์ “ - ” แทน ความยาวของจังหวะ โดยหนึ่งขีด มีค่าเท่ากับความยาวของโน้ต ๑ ตัว หากยาวมากก็เพิม่ จ�านวนสัญลักษณ์ ตามขนาดความยาวของตั ว โน้ ต แต่ละตัวว่า ผู้ประพันธ์ต้องการให้มี ความยาวมากน้อยเพียงใด

http://www.aksorn.com/LC/Mu&Pa/M1/04

กิจกรรมสรางเสริม ใหนักเรียนเลือกเพลงไทยตามความสนใจของตนเอง 1 เพลง จากนั้น ใหฝกอานตัวโนต และเคาะจังหวะจนเกิดความชํานาญ จากนั้นออกมา อานตัวโนต และเคาะจังหวะหนาชั้นเรียน โดยมีครูเปนผูคอยชี้แนะ ความถูกตอง

กิจกรรมทาทาย ใหนักเรียนเลือกฟงเพลงไทย 2 เพลง ที่มีลักษณะการถายทอดทาง อารมณที่แตกตางกัน เขียนบรรยายความรูสึกจากการที่ไดฟงเพลง ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

ส�ารวจค้ Exploreนหา

กระตุน้ ความสนใจ

ครูใหนกั เรียนดูแผนผังโนตดนตรีไทยทีค่ รูนาํ มา ติดไวที่หนาชั้นเรียน จากนั้นครูถามนักเรียนวา • การบันทึกโนตดนตรีของไทยมีประวัติ ความเปนมาอยางไร (แนวตอบ สําหรับดนตรีไทยนั้นไดมีการ บันทึกเปนโนตเพลงโดยใชตวั เลขเปนครัง้ แรก แบบสากล เมื่อสมัยรัชกาลที่ 6 ซึ่งเกิดจาก ความคิดของหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง)

๗. โน้ตดนตรีไทย

โน้ตเป็นสัญลักษณ์ที่ประดิษฐ์ขึ้นส�าหรับบันทึกแทนเสียงดนตรี โดยในวงการดนตรีไทย ในอดีตไม่มีการจดบันทึกโน้ต การเรียนการสอนดนตรีจะใช้วิธีการจ�าจากครูสอนโดยตรงเพื่อให้ ผูเ้ รียนเกิดทักษะ และความจ�า แล้วจึงค่อยน�าข้อมูลเพลงเหล่านัน้ มาพลิกแพลงบรรเลงแปรท�านอง จากเครื่องดนตรีเดิมที่ท�าหน้าที่ด�าเนินท�านองเพลงหลักไปเป็นเครื่องดนตรีชนิดอื่นๆ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการฝึกทหารตามแบบอย่าง ตะวันตก มีทหารเป่าแตรเดินแถว และมีการบรรเลงเพลงตามแบบตะวันตก ซึง่ ดนตรีของตะวันตก จะบันทึกไว้ด้วยตัวโน้ต ไม่ใช้วิธีการจดจ�า การบันทึกโน้ตของดนตรีตะวันตกมีประโยชน์หลายประการ นอกจากการก�าหนดให้ เครื่องดนตรีแต่ละชนิดบรรเลงได้ถูกต้องตรงตามเจตนารมณ์ของนักประพันธ์เพลงแล้ว โน้ตเพลง ยังช่วยให้บทเพลงคงอยู่ตลอดไป นักดนตรีไทยจึงน�าเอามาเป็นแบบอย่าง โดยเริ่มพัฒนา ระบบโน้ตขึน้ เพือ่ ใช้บนั ทึก ซึง่ เพลงไทยส่วนหนึง่ บันทึกตามระบบโน้ตสากล และอีกส่วนหนึง่ บันทึก ตามระบบโน้ตไทย โดยส่วนทีม่ ลี กั ษณะเฉพาะของโน้ตดนตรีไทย คือ การก�าหนดตารางการบันทึก ให้แถวหนึ่งมี ๘ ห้อง โน้ตแต่ละห้องมีโน้ตที่ใช้บันทึกตามปกติ ๔ ตัว

ส�ารวจค้นหา

ระดับเสียงเพลงไทยประกอบด้วยเสียง ๗ เสียงเช่นเดียวกับโน้ตสากล แต่เดิมใช้ตัวเลข แทนเสียง ปัจจุบันเพื่อความสะดวกในการฝึกหัดจึงใช้ตัวอักษรแทนเสียงแต่ละเสียง ดังนี้

ด

ร

ม

ฟ

ซ

ล

Explore

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกี่ยวกับโนตดนตรีไทยจากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน ในหัวขอที่ครูกําหนดให ดังตอไปนี้ 1. ระดับเสียงของโนตดนตรีไทย 2. รูปแบบการบันทึกโนตเพลงไทย

๗.๑ ระดับเสียงของโน้ตดนตรีไทย

ล�าดับ เสียง

Engage

อธิบายความรู้

E×plain

ครูสุมนักเรียน 2 - 3 คน ออกมาอธิบายเกี่ยวกับ โนตดนตรีไทยตามที่ไดศึกษามาหนาชั้นเรียน จากนั้นครูถามนักเรียนวา • สัญลักษณที่ใชแทนเสียงมีลักษณะอยางไร (แนวตอบ สัญลักษณที่ใชแทนเสียงมักจะ ประกอบดวย 3 ลักษณะ คือ สัญลักษณ แทนความสูง - ตํ่า ของเสียง (Pitch) สัญลักษณแทนความสั้น - ยาวของเสียง (Duration) และสัญลักษณพิเศษอื่นๆ)

ท

ซอล ลา ที โด เร มี ฟา ซอล ลา ที โด เร มี

๑5

กิจกรรมสรางเสริม ใหนักเรียนฝกเขียนตัวโนต ด, ร, ม, ฟ, ซ, ล, ท ตามลําดับลงบน บันไดเสียง พรอมฝกอานโนตเพลงใหมีระดับเสียงที่ถูกตอง จากนั้น ออกมาอานตัวโนตใหเพื่อนฟงหนาชั้นเรียน โดยมีครูเปนผูคอยชี้แนะ ความถูกตอง

กิจกรรมทาทาย

เกร็ดแนะครู ครูควรเนนยํ้ากับนักเรียนถึงการบันทึก และการอาน โนตอักษรไทยเสียงโนต ในดนตรีไทยเดิม มี 7 ระดับ ไดแก ระดับเสียง บันทึกเปน สําหรับเสียงสูงในโนตเดียวกัน อีก 1 ระดับ โด ด เราใชสัญลักษณ “ ' ” หรือ “ ํ ” กํากับลงไป เร ร สวนเสียงตํ่าใช “ . ” กํากับ เชน มี ม ระดับเสียง เขียนเปน ฟา ฟ โด (ตํ่า) ดฺ ซอล ซ โด (กลาง) ด ลา ล ที ท โด (สูง) ดํ

ใหนักเรียนฝกบันทึกโนตเพลงไทยตามความสนใจของตนเอง 1 เพลง พรอมเขียนเนื้อเพลงใหตรงกับจังหวะ ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

คู่มือครู

15

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบExplain ายความรู

๗.๒ รูปแบบการบันทึกโน้ตเพลงไทย

โน้ตเพลงไทยที่ใช้ปัจจุบันมีใช้ทั้งที่เป็นตัวอักษรและเป็นตัวเลข เพื่อเป็นสัญลักษณ์แทน เสียงดนตรีหรือเสีย1งร้อง ดังนั้น ในการบันทึกโน้ต ๘ ห้อง ๑ 2บรรทัด จึงมีอัตราเท่ากับ ๑ จังหวะ ของหน้าทับปรบไก่ ๒ ชั้น หรือ ๑ จังหวะของหน้าทับสองไม้ ๓ ชั้น ดังนี้ ต�าแหน่งการบรรจุตัวโน้ตเพลงใน ๑ ห้องปกติ ก�าหนดตัวโน้ต ๔ ตัว ดังนี้ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

ในแต่ละห้องเพลง เมื่อก�ากับจังหวะฉิ่ง มีลักษณะ ดังนี้ ๓ ชั้น - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ

E×pand

๒ ชั้น - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ

ใหนักเรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ โนตดนตรีในรูปแบบตางๆ ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผูสอน

ตรวจสอบผล

Evaluate ตรวจสอบผล

E×plain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับรูปแบบ การบันทึกโนตเพลงไทยตามที่ไดศึกษามา โดยครู ใหนักเรียนศึกษาจากแผนผังรูปแบบการบันทึกโนต เพลงไทย ในหนังสือเรียน หนา 16 จากนั้นครูถาม นักเรียนวา • การบันทึกโนตเพลงไทยที่ถูกตองควรมี ลักษณะอยางไร (แนวตอบ ในการบันทึกโนตเพลงไทยนั้น จะเปนการบันทึกโนต 8 หอง 1 บรรทัด ซึ่งมีอัตราจังหวะเทากับ 1 จังหวะ ของ หนาทับปรบไก 2 ชั้น หรือ 1 จังหวะ ของหนาทับสองไม 3 ชั้น)

ขยายความเขาใจ

Expand าใจ ขยายความเข

ชั้นเดียว - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ

การบันทึกตัวโน้ต เติมทุกต�าแหน่ง ทุกห้องทั้ง ๘ ห้อง ๑ บรรทัด มีลักษณะ ดังนี้

Evaluate

ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม ฟ ซ ล ท ด ร ม พ

ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญเกี่ยวกับ โนตดนตรีในรูปแบบตางๆ ของนักเรียน

การบันทึกตัวโน้ต ๒ ตัวโน้ตใน ๑ ห้องเพลง มีลักษณะ ดังนี้ - ด - ร - ม - ฟ - ซ - ล - ท - ด - ด - ท - ล - ซ - ฟ - ม - ร - ด

การบันทึกตัวโน้ต ๑ ตัวโน้ตใน ๑ ห้องเพลง มีลักษณะ ดังนี้ - - - ด - - - ร - - - ม - - - ฟ - - - ซ - - - ล - - - ท - - - ด

การบันทึกตัวโน้ต ๒ ห้องเพลง บรรจุโน้ตที่จังหวะหนัก ๑ ตัวโน้ต ดังนี้ - - - - - - - ด - - - - - - - ล - - - - - - - ซ - - - - - - - ม

การบันทึกตัวโน้ต ๓ ตัวใน ๑ ห้องเพลง มีลักษณะ ดังนี้ - ม ร ด - ร ด ล - ด ล ซ - ล ซ ม - ม ซ ล - ซ - ด - ล ด ร - ด ร ม

๑6

นักเรียนควรรู 1 หนาทับปรบไก เปนหนาทับทีด่ ดั แปลงมาจากเสียงรองลูกคูใ นการรองเพลง ปรบไก จะใชตีกํากับจังหวะของเพลงที่มีสัดสวนคอนขางยาวหรือเพลงที่มีลีลา ทํานองดําเนินประโยควรรคตอนเปนระเบียบ 2 หนาทับสองไม เปนหนาทับทีแ่ ตงขยายจากลํานํา การตีเครือ่ งหนังของหนาทับ เพลงเร็ว ซึ่งเดิมมีอัตราจังหวะชั้นเดียวใหเปนอัตราจังหวะ 2 ชั้น สําหรับนํามาตี ประกอบการรองดนแบบหนึ่งที่เรียกวา “ดนสองไม” หนาทับสองไมนี้นิยมใชกํากับ จังหวะเพลงที่มีสัดสวนคอนขางสั้นหรือเปนเพลงที่มีทํานองพลิกแพลงหรือเพลง ที่กําหนดความยาวไมแนนอน

16

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T จากภาพเปนการใชหนาทับชนิดใด - - ติง ทั่ง

1.

2.

3.

4.

- ติง - -

ติงทั่ง - ติง - ติงทั่ง - ทั่ง

หนาทับปรบไกชั้นเดียว หนาทับปรบไก 2 ชั้น หนาทับสองไมชั้นเดียว หนาทับสองไม 2 ชั้น

วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 1. เพราะเปนจังหวะหนาทับปรบไกชั้นเดียว ของดนตรีไทยที่มีระดับเร็ว คือ เร็วกวา 2 ชั้นเทาตัวหรือเร็วกวา 3 ชั้น 4 เทา ซึ่งจะเรียกหนาทับ และเรียกเพลงที่มีจังหวะเชนนี้วาหนาทับชั้นเดียว

กระตุน้ ความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้ อธิบExplain ายความรู้

ขยายความเข้าใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Expand

Evaluate

กระตุEngage ้นความสนใจ

ส�ารวจค้ Exploreนหา

กระตุน้ ความสนใจ

ครูใหนกั เรียนดูแผนผังโนตดนตรีไทยทีค่ รูนาํ มา ติดไวทหี่ นาชัน้ เรียน ซึง่ เปนแผนผังตัวอยางการอาน เขียน และรองตามโนตบทเพลงไทย จากนัน้ ครูถาม นักเรียนวา • เครื่องหมาย – ในหองเพลงมีไวเพื่อสิ่งใด (แนวตอบ เครื่องหมาย – จะใชแทนตัวโนต เอาไวโดย 1 ขีด (-) แทนโนต 1 ตัว แสดงถึงการเพิ่มเสียงตัวโนตที่อยูขางหนา เครื่องหมายใหมีเสียงยาวขึ้น ทั้งนี้ความยาว ของเสียงจะมีมากหรือนอยขึ้นอยูกับจํานวน ขีด (-) คือ เทากับ 14 จังหวะ ความยาว เทากับ 24 จังหวะ ความยาว เทากับ 34 จังหวะ ความยาว เทากับ 44 จังหวะ ความยาว

การบันทึกตัวโน้ตผสมแบบต่างๆ เข้าด้วยกัน มีลักษณะ ดังนี้ ตัวอย่างที่ ๑ - - - ด ร ม ซ ร - - - - - ม - ร - - - ด ร ม ซ ร ม ร ด ร - ม - ซ

ตัวอย่างที่ ๒ - ซ - ล - ด - ร - ม - ม - ร ร ร - - - - - - - ร ร ร ร ร ร - ร -

๘. ตัวอย่างการอ่าน เขียน และร้อ1งตามโน้ตบทเพลงไทย ๘.๑ โน้ตทั่วไปที่มีความยาวของจังหวะเท่าๆ ๆ กัน

ตัวอย่าง อ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตรงตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด� ➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡ ➡

➡

➡

➡

➡

➡

= จังหวะยก

Engage

= จังหวะเคาะ

๘.๒ โน้ตที่มีเสียงยาวเท่ากับโน้ต ๒ ตัว ตัวอย่าง อ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตรงตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง โน้ตตัวใดที่มี

เครื่องหมาย “_” ตาม ให้อ่านเสียงยาวให้ครบตามจังหวะ

ส�ารวจค้นหา

- ด - ด - ร - ร - ม - ม - ฟ - ฟ - ซ - ซ - ล - ล - ท - ท - ด� - ด�

Explore

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

= จังหวะยก

➡ ➡

➡

➡

➡

อธิบายความรู้

➡

ด ร ด ล - ซ - ม - - ซ ล ด ซ - - ด ร ด ล - ซ - ม - - ร ด ร ด - -

➡

๘.๓ โน้ตที่มีเสียงยาวและสั้นปนกัน

ใหนักเรียนศึกษา คนควา หาความรูเพิ่มเติม เกีย่ วกับการอาน เขียน และรองตามโนตบทเพลงไทย จากแหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน อินเทอรเน็ต เปนตน

= จังหวะเคาะ

ตัวอย่าง อ่านโน้ตต่อไปนี้พร้อมเคาะจังหวะตรงตัวที่ ๒ และ ๔ ของแต่ละห้อง ➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

- ซ - ม - ร - ม ซ� ม ร ด ร ม - - - ซ - ม - ร - ม - - ร ด ร ด - ➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

ด ฟ ฟ ฟ - ม - ร - - ล ด ล ซ - - ฟ ฟ ฟ ฟ - ท - ร - - ซ� ม ร ด - ➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

๑๗

ขอสอบ

O-NET

ขอสอบป ’ 51 ออกเกี่ยวกับเครื่องดนตรีที่นํามาตีหนาทับ เครื่องดนตรีในขอใดเกี่ยวของกับหนาทับ 1. กลองแขก รํามะนา กลองทัด 2. ตะโพน กลองแขก โทน 3. รํามะนา กลองทัด กลองแขก 4. กลองทัด โทน ตะโพน วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 4. เพราะ หนาทับ คือ เสียงตีเครื่องดนตรีที่ขึง ดวยหนัง เชน ตะโพน กลองแขก โทน เปนตน ที่เลียนเสียงมาจากทับ (โทน) หนาทับมีบัญญัติเปนแบบแผนสําหรับตีประจําทํานองเพลงตางๆ ใชบอก สัดสวน และประโยคของเพลงนั้นๆ สวนเสียงตีเครื่องหนังซึ่งไมไดเลียนเสียง จากทับ เชน กลองทัด กลองมะริกัน เปนตน จะเรียกวา “ไมกลอง” ซึ่งเปนวิธีการตีกลองทัดตามแบบแผนที่บัญญัติไวเชนเดียวกัน

E×plain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับการอาน เขียน และรองตามโนตบทเพลงตามที่ไดศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • โนตบทเพลงไทยที่พบเห็นโดยทั่วไป มีกี่ลักษณะ อะไรบาง (แนวตอบ มี 3 ลักษณะ คือ โนตที่มีความยาว ของจังหวะเทาๆ กัน ยาวเทากับโนต 2 ตัว และยาว-สั้นปะปนกัน)

เกร็ดแนะครู ครูควรอธิบายเพิม่ เติมวาในการบันทึกโนตดนตรีไทย ในหนึง่ บรรทัด มีหอ งทัง้ หมด 8 หอง ในแตละหองบรรจุโนตได 4 ตัว ในหนึ่งหองแบงออกไดเปน 4 จังหวะ คือ _ _ _ _ เรียงลําดับจากจังหวะที่ 1 - 4 โดยกําหนดใหจังหวะที่ 1 เปนจังหวะยก จังหวะที่ 2 เปนจังหวะเคาะ จังหวะที่ 3 เปนจังหวะยก จังหวะที่ 4 เปนจังหวะเคาะ ซึ่งจะทําใหนักเรียนมีความรู ความเขาใจเกี่ยวกับการบันทึกโนตเพลงไทยไดดียิ่งขึ้น

นักเรียนควรรู 1 จังหวะ คือ สิ่งใดก็ตามที่เกิดขึ้นอยางสมํ่าเสมออยางมีระบบ โดยจังหวะในที่นี้ ยกตัวอยางใหเปนจังหวะของการปรบมือ สามารถแบงออกไดเปน 2 จังหวะ คือ จังหวะตก หมายถึง จังหวะหนักหรือจังหวะที่ปรบมือแลวทําใหเกิดเสียง และจังหวะเคาะหมายถึงจังหวะที่เรายกมือออกจากกันหรือจังหวะที่ไมเกิด เสียงใดๆ คู่มือครู

17

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู อธิบExplain ายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

Explain

ใหนักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับตัวอยาง การอาน เขียน และรองตามโนตบทเพลงไทยตามทีไ่ ด ศึกษามา จากนั้นครูถามนักเรียนวา • เราใชเครื่องดนตรีชนิดใดในการกํากับจังหวะ ของบทเพลง (แนวตอบ ฉิ่ง เพราะเปนเครื่องดนตรีประเภท เครือ่ งกํากับจังหวะทีม่ คี วามสําคัญทีส่ ดุ ทําดวย โลหะ หนาที่ของฉิ่ง ไดแก การบรรเลงเพื่อ ควบคุมจังหวะของเพลงตามความชา และความเร็ว) • จังหวะยก และจังหวะเคาะ มีความเหมือน หรือแตกตางกันอยางไร (แนวตอบ จังหวะยก คือ จังหวะทีย่ กสูงสุดกอนที่ จะเคาะลงมาแลวเกิดเสียง สวนจังหวะเคาะ คือ จังหวะที่เคาะแลวทําใหเกิดเสียงดังขึ้น ดังนั้น ทั้ง 2 จังหวะ จึงมีความแตกตางกัน)

ด ด ด ด - ล - ซ - ด ร ด ร ม - - ด ด ด ด - ล - ซ - - ล ซ ล ซ - ➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

➡

= จังหวะเคาะ

➡

= จังหวะยก

การฝึกซ�้าหลายๆ ครั้ง จะท�าให้ผู้เรียนเข้าใจ และสามารถอ่านโน้ต และเคาะจังหวะย่อย ได้อย่างถูกต้อง โดยอัตราจังหวะพืน้ ฐานของเพลงไทยเดิมทีน่ ยิ มบรรเลงกันทัว่ ไป ซึง่ บัญญัตไิ ว้เป็น ศัพท์สังคีต ๓ ค�า ได้แก่ ๓ ชั้น ๒ ชั้น และชั้นเดียว ๓ ชั้น หมายถึง อัตราจังหวะที่มีความยาวมากที่สุดหรือช้าที่สุด มีความยาวกว่าอัตรา จังหวะ ๒ ชั้น ๑ เท่า และยาวกว่าอัตราจังหวะชั้นเดียว ๔ เท่า ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่งจะเคาะตรง โน้ตตัวที่ ๔ ของห้องคู่ คือ ห้องที่ ๒ ๔ ๖ ๘ ดังตัวอย่าง ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�

๒ ชั้น หมายถึง อัตราจังหวะที่มีความยาวปานกลาง จะสั้นกว่าอัตราจังหวะ ๓ ชั้น ๑ เท่า ยาวกว่าอัตราจังหวะชั้นเดียว ๑ เท่า ดังนั้น ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่ง ให้เคาะตรงโน้ตตัวที่ ๔ ของแต่ละห้อง ดังตัวอย่าง ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�

ชั้นเดียว หมายถึง อัตราจังหวะที่สั้นที่สุด มีความยาวเท่ากับครึ่งหนึ่งของอัตราจังหวะ ๒ ชั้น ถ้าเคาะตามจังหวะฉิ่งจะเท่ากับจังหวะย่อยของโน้ตที่ได้ฝึกปฏิบัติข้างต้น คือ จังหวะฉิ่งจะ ลงที่โน้ตตัวที่ ๒ และจังหวะฉับจะลงที่โน้ตตัวที่ ๔ ดังตัวอย่าง ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ฉิ่ง ฉับ ด ด ด ด ร ร ร ร ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ท ท ท ท ด� ด� ด� ด�

เกร็ดศิลป

ชื่อเพลงไทยแปลกๆ

นักประพันธเพลงไทยใชจินตนาการสรางทํานองเพลงอยางอิสระ หลายเพลงนอกจากมีแนวทํานองเพลง ที่คึกคัก สนุกสนานหรือเศราโศกตามจินตนาการแลว ยังตั้งชื่อเพลงที่มีชื่อแปลกๆ จัดเปนคูสัมผัส จัดเปน ชุดสะทอนความเจาบทเจากลอนอีกดวย เชน เพลงพวงรอย-สรอยสน เทพบรรทม-ภิรมยสุรางค น้ําลอด ใตทราย-เดือนหงายกลางปา แหวนประดับกอย-สรอยทับถัน จีนลั่นถัน-จีนขวัญออน รามัญรันทด-กําสรด พสุธา ไอยเรศชูงา-ไอยราชูงวง เปนตน บางชื่อสะทอนอารมณขันของนักประพันธ เชน เพลงไสเดือนฉกจวัก คางคาวกินกลวย คุดทะราดเหยียบกรวด พมาตระหนก ขยะแขยง ตุงติ้ง ตระตะติ๊งโหนง ทุกขตะแกวงสาก บาระบุน มาสะบัดกีบ แมลูกออนไปตลาด แมหมายคร่ําครวญ เปนตน

๑๘

เกร็ดแนะครู ครูควรแนะนํานักเรียนเกี่ยวกับเครื่องดนตรีที่ใชกํากับจังหวะวายังมีอีก หลายประเภท เชน “ฉาบ” ใชบรรเลงเพื่อขัดจังหวะกับฉิ่ง สรางบรรยากาศ ใหเกิดความฮึกเหิม คึกคะนอง “กรับ” ใชประกอบการเลนเสภาหรือใชกํากับจังหวะ ในวงปพาทยไมแข็ง “ฆอง” บรรเลงเพื่อควบคุมจังหวะใหญในการบรรเลงเพลง “โทนหรือทับ” ใชบรรเลงเพือ่ ดําเนินจังหวะหนาทับ และใชบรรเลงเพือ่ สรางบรรยากาศ ของเพลงสําเนียงเขมร และตะลุง เปนตน

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมเกี่ยวกับเครื่องกํากับจังหวะ ไดจาก http://www.lks.ac.th

18

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

อัตราจังหวะของเพลงไทยที่มีลีลาชาที่สุดคือขอใด 1. อัตราจังหวะเดียว 2. อัตราจังหวะ 1 ชั้น 3. อัตราจังหวะ 2 ชั้น 4. อัตราจังหวะ 3 ชั้น วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 4. เพราะอัตราจังหวะ 3 ชั้น ที่มีความยาว มากที่สุดหรือชาที่สุด มีความยาวกวาอัตราจังหวะ 2 ชั้น 1 เทา และอัตราจังหวะชั้นเดียว 4 เทา ซึ่งสามารถสังเกตไดจากภาพ ดังนี้ ----

- - - ฉิ่ง

----

- - - ฉับ

----

- - - ฉิ่ง

----

- - - ฉับ

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand าใจ ขยายความเข

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

ขยายความเขาใจ

E×pand

1. ใหนกั เรียนรวมกันสรุปสาระสําคัญในเรือ่ งความรู พื้นฐานเกี่ยวกับดนตรีไทยวามีความสําคัญ อยางไร ลงกระดาษรายงาน นําสงครูผสู อน 2. ใหนักเรียนจับคูหรือแบงกลุมแลวหัดอาน รองโนตเพลงไทยในแตละขอ โดยใชการปรบมือ เปนการกําหนดจังหวะของกลุม

๘.4 ตัวอย่างบทเพลงไทย อัตรา ๒ ชั้น

ส�าหรับฝึกอ่านโน้ต และเคาะจังหวะบทเพลง เพลงสร้อยเพลง เพลงท�านองเก่า ไม่ทราบนามผู้แต่ง

- - - ท - ด ด ด - ท - ร ด ด ด ด - ซ ฟ ร - ด - ท - - ร ร ท ด - ร

➡

➡

➡

➡

- ฟ - ฟ - - - ร - - - ด ท ร ด ท - - ล ซ - ล - ซ - ซ - ซ ร ซ - ด

➡

➡

➡

➡

- - - ท - ด ด ด - ท - ร ด ด ด ด - ล ซ ม - ร - ด ม ร ด ซ ร ท ด ร

➡

➡

➡

➡

- - - - - - - - ม ร ซ ด - ร - ม - ซ - ล - ซ - ม - - - ร - - - ด

➡

➡

➡

➡

เพลงเขมรไล่ควาย เพลงท�านองเก่า ไม่ทราบนามผู้แต่ง - - - ม - - ร ม ซ ม ร ด - ร - ด - - - - - - - - ม ร ด ล - ด - ร

➡

➡

➡

➡

- - - - - - - ร - ร ร ร - ร - ร - - - ล - ด ด ด - - - ร - ด ด ด

➡

➡

➡

➡

- - - ล - ม ร ด - ล - ด - - - - - - - - - ล ด ร - ม ซ ร ม ร ด ล

➡

➡

➡

➡

- - - ด - - - - - ร - ด - - - ร - - ซ ม - - ร ด - ล ซ ล ด ม ร ด

➡

➡

➡

➡

- - - ด - - - - - ด - ด - - - ด

➡

➡

๑9

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T

เพลงเขมรไทรโยค 3 ชั้น กลาวถึงความงามของสิ่งใด 1. นํ้าพุ 2. ภูเขา 3. นํ้าตก 4. พรรณไม

วิเคราะหคําตอบ ตอบขอ 3. เพราะจากการวิเคราะหจากเนื้อเพลงในทอน ที่กลาววา “นํ้าพุพุงซาไหลมาฉาฉาดฉาน เห็นตระการมันไหลจอกโครม โครมมันไหลจอกจอก จอกจอกโครมโครม นํ้าใสไหลจนดูหมูมัสยา กี่เหลาหลาย วายมาก็เห็นโฉม”

เกร็ดแนะครู ครูควรใหนกั เรียนฝกปรบมือหรือตีฉงิ่ อัตราจังหวะ 2 ชัน้ เปรียบไดกบั การปรบมือ และนับจังหวะ 1 จังหวะ ในดนตรีสากล จากนั้นครูควรอธิบายเรื่องจังหวะยก และจังหวะเคาะ ใหนักเรียนฟงเพื่อเปรียบเทียบกัน โดยใหจังหวะที่เงื้อมือตรงกับ จังหวะยก และจังหวะที่ปรบมือตรงกับจังหวะเคาะ ซึ่งจะทําใหนักเรียนมีความรู ความเขาใจเกี่ยวกับจังหวะยก และจังหวะเคาะไดดียิ่งขึ้น

มุม IT นักเรียนสามารถศึกษา คนควาเพิ่มเติมจากการฟงเพลงเขมรไลควาย ไดจาก http://www.youtube.com โดยคนหาจากคําวา เพลงเขมรไลควาย

คูมือครู

19

กระตุ้นความสนใจ

ส�ารวจค้นหา

อธิบายความรู้

ขยายความเข้าใจ

Engage

Explore

Explain

Expand

ตรวจสอบผล

ตรวจสอบผล Evaluate ตรวจสอบผล Evaluate

Evaluate

1. ครูพิจารณาจากการสรุปสาระสําคัญ ของนักเรียนเกี่ยวกับความรูพื้นฐาน เกี่ยวกับดนตรีไทย 2. ครูพิจารณาการอาน การรองเพลงไทย

กิจกรรม ศิลป์ปฏิบัติ ๑.๒ กิจกรรมที่ ๑

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู

กิจกรรมที่ ๒

1. รายงานเกีย่ วกับประวัตคิ วามเปนมาของดนตรีไทย 2. ผลการสรุปสาระสําคัญเรื่องความหมาย และประวัติความเปนมาของดนตรีไทย 3. ผลการสรุปสาระสําคัญเรื่องบทบาท และอิทธิพลของดนตรีตอสังคมไทย 4. ผลการสรุปสาระสําคัญเรื่ององคประกอบ ของดนตรีไทย ระบบเสียง และทํานองดนตรีไทย 5. ผลการสรุปสาระสําคัญในเรื่องลักษณะของ บทเพลงไทย 6. ผลการสรุปสาระสําคัญเรื่องโนตดนตรี ในรูปแบบตางๆ 7. ผลการปฏิบัติการอานโนตรองเพลงไทย

กิจกรรมที่ ๓ กิจกรรมที่ ๔

ให้นักเรียนเลือกฟังเพลงไทยในแต่ละประเภท เช่น เพลงเถา เพลงตับ เพลงโหมโรง เพลงออกภาษา เป็นต้น แล้วร่วมกันอภิปรายถึงอารมณ์ และ ความรู้สึกที่ได้รับจากการฟังเพลงดังกล่าว ให้นักเรียนฝึกขับร้องเพลงไทยประเภทต่างๆ พร้อมฝึกการท�าจังหวะ เช่น จังหวะฉิ่ง จังหวะกรับ เป็นต้น ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ ๕ คน ให้แต่ละกลุ่มเลือกเพลงไทยมา ๑ เพลง แล้วฝึกปฏิบัติการอ่านตัวโน้ต และเคาะจังหวะ ให้นักเรียนตอบค�าถามต่อไปน�้ ๑. จงสรุปประวัติความเป็นมาของดนตรีไทยมาพอสังเขป ๒. องค์ประกอบของดนตรีไทยประกอบไปด้วยสิ่งใดบ้าง จงอธิบาย

การศึกษาศาสตรตางๆ มีทั้งภาคทฤษฎี และภาคปฏิบัติ เชนเดียวกับดนตรีไทย

กอนเริ่มลงมือฝกปฏิบัติดนตรีไทยตามขั้นตอนตางๆ นั้น จําเปนตองเรียนรูทฤษฎีเกี่ยวกับ ดนตรีไทยไวเปนพื้นฐานเบื้องตนกอน เพราะเปนพื้นฐานในการศึกษาดนตรีไทยในระดับ สูงตอไป ซึ่งยอมจะชวยใหการฝกปฏิบัติสัมฤทธิผลไดอยางมีประสิทธิภาพมากขึ้น ทั้งนี้ การศึกษาภาคทฤษฎีก็จําเปนตองมีความขยันหมั่นเพียร มีความมานะอดทน ไมวาจะเปน การฝกทําความเขาใจระบบเสียง ทวงทํานองของเพลงไทย การเรียนรูโนตเบื้องตน จนสามารถอาน และเขียนโนตได อยางถูกตอง บุคคลที่มีพื้นฐานทฤษฎีดนตรีไทยดี ยอม มีความกาวหนาในการศึกษาดนตรีไทย และสามารถศึกษา ไดลึกซึ้งกวาการฝกปฏิบัติเพียงอยางเดียว

๒0

แนวตอบ กิจกรรมศิลปปฏิบัติ 1.2 กิจกรรมที่ 4 1. สันนิษฐานวาดนตรีไทยไดรับแบบอยางมาจากอินเดีย เพราะลักษณะของเครื่องดนตรีไทย ที่สามารถจําแนกเปน 4 ประเภท คือ ดีด สี ตี และเปา มีความใกลเคียงกับ ลักษณะของเครื่องดนตรีอินเดียตามที่กลาวไวในคัมภีร “สังคีตรัตนากร” ของอินเดีย ซึ่งจําแนกเปน 4 ประเภท เชนกัน คือ ตะตะ คือ เครื่องดนตรีประเภทมีสาย สุษิระ คือ เครื่องเปา อะวะนัทธะหรืออาตตะ คือ เครื่องหุมหนังหรือกลองตางๆ และฆะนะ คือ เครื่องตีหรือเครื่องกระทบ 2. องคประกอบของดนตรีไทย คือ เสียง (Tone) พื้นฐานจังหวะ (Element of Time) ทํานอง (Melody) พื้นผิวของเสียง (Texture) สีสันของเสียง (Tone Color) คีตลักษณ (Forms)

20

คู่มือครู