8858649121653

คูมือครู 㪌»ÃСͺ¡ÒÃÊ͹ËÇÁ¡Ñº

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ©ºÑº Í- .

·Õè ȸ. ¨Ð»ÃСÒÈÃÒ¡Òú¹àÇçºä«µ µÑé§áµ‹ Á. ¤. ’55 ໚¹µŒ¹ä»

ภาพปกนี้มีขนาดเทากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน

เอกสารประกอบคูมือครู

กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย

รายวิชา

วรรณคดี และวรรณกรรม

ู ร ค หรับ

สํา

ชั้นมัธยมศึกษาปที่

เอกสารหลักสูตรแกนกลางฯ ’51 ประกอบดวย ● ● ● ● ●

คําแนะนําการใชคูมือครู แถบสี/สัญลักษณที่ใชสื่อความหมายในคูมือครู ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง คําอธิบายรายวิชา ตารางวิเคราะหเนื้อหากับมาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัด

ตารางแสดงความแตกตางระหวาง “ คูมือครู ” กับ “ หนังสือเรียน * ” ความแตกตาง

ขนาดตัวอักษร ปกดานหลัง ระบบการจัดพิมพ สวนเสริมดานหนา

คูมือครู ยอลงจากปกติ 20%

พิมพ 4 สี มี เอกสารหลักสูตร คําอธิบายรายวิชา มี กิจกรรมแบบ 5E ความรูเสริมสําหรับครู พิมพสอดแทรกไวตลอดทั้งเลม ●

หนังสือเรียน ขนาดปกติ 100% : ตัวอักษรใหญกวา ที่พิมพในคูมือครูนี้ มีใบอนุญาต/ใบประกันคุณภาพ พิมพ 4 สี

-

●

เนื้อหาในเลม

● ●

* ที่ ศธ. อนุญาตใหโรงเรียนใชได

มีเฉพาะเนื้อหาสาระตามที่ ศธ. อนุญาตฯ/สนพ.ประกันคุณภาพ

6

คําแนะนําการใชคูมือครู

: การจัดการเรียนรูสูหองเรียนคุณภาพ

คูมือครู ภาษาไทย ม.6 จัดทําขึ้นเพื่ออํานวยความสะดวกแกครูผูสอนในการวางแผนและเตรียมการสอน โดยใชหนังสือเรียน ภาษาไทย ม.6 ของบริษัท อักษรเจริญทัศน อจท. จํากัด เปนสื่อหลัก (Core Material) เสร�ม ประกอบการออกแบบกิจกรรมการเรียนรูใหสอดคลองกับมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดกลุมสาระการเรียนรู 2 ภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 โดยจัดทําตามหลักการสําคัญ ดังนี้

1. ออกแบบการสอนเปนหนวยการเรียนรูอิงมาตรฐาน

คูมือครู ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.6 จัดทําเปนหนวยการเรียนรูตามลําดับสาระการเรียนรู ที่ระบุไวในมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัด แตละหนวยจะกําหนดเปาหมายการสอนและจุดประสงคการเรียนรู (Objective Learning) กิจกรรมการเรียนรู (Learning Activities) และแนวทางการประเมินผลการเรียนรู (Learning Evaluation)ไวชัดเจน ครูผูสอนสามารถจัดทําแผนการสอนใหครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดที่เปน เปาหมายการเรียนรูของแตละหนวยการเรียนรู (ตามแผนภูมิ) และสามารถบันทึกผลการจัดการเรียนการสอนได อยางมั่นใจ



นรู

สภ

าพ

ผู

จุดป

น

ระส

เรีย

งค

ก

รีย า รเ

มาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัดชั้นป

ทักษะการคิด การวัดประเมินผล การเรียนรู

กิจกรรมการเรียนรู

เทคนิคการสอน

แผนภูมิแสดงองคประกอบของการออกแบบการเรียนรูอิงมาตรฐานและเนนผูเรียนเปนสําคัญ

2. การจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ

แนวคิดในการจัดการเรียนการสอนที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ พัฒนามาจากปรัชญาและทฤษฎีการเรียนรู Constructivism ที่เชื่อวาการเรียนรูเปนกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในสมองของผูเรียนแตละคน ผูเรียนเปนผูสราง ความรูโดยการเชื่อมโยงระหวางสิ่งที่ไดพบเห็นกับความรูหรือประสบการณเดิมที่มีอยู ทฤษฎีนี้มีความเชื่อวา นักเรียนทุกคนไดเรียนรูและมีความรูความเขาใจสิ่งตางๆ ติดตัวมากอนที่จะเขาสู หองเรียน ซึง่ เปนการเรียนรูท เี่ กิดจากบริบทและสิง่ แวดลอมรอบตัวนักเรียนแตละคน ดังนัน้ การจัดกระบวนการเรียนรู ในแตละบทเรียน ผูสอนจะตองคํานึงถึง คูม อื ครู

1) ความรูเดิมของนักเรียน การสอนที่ดีจึงตองเริ่มตนจากจุดที่วา นักเรียนมีความรูอ ะไรมาบาง แลวจึงให ความรูห รือประสบการณใหมเพือ่ ตอยอด จากความรูเ ดิม

2) ความรูเดิมของนักเรียนถูกตอง หรือไม ผูสอนตองปรับเปลี่ยนความรู ความเขาใจเดิมของนักเรียนใหถูกตอง และเปนพฤติกรรมการเรียนรูใหมที่มี คุณคาตอนักเรียน เพื่อสรางเจตคติหรือ ทัศนคติที่ดีตอการเรียน

3) นักเรียนสรางความหมายสําหรับ ตนเอง ผูสอนตองสงเสริมใหนักเรียน นํ า ข อ มู ล ความรู  ที่ ไ ด ไ ปลงมื อ ปฏิ บั ติ และประยุ ก ต ใ ช ค วามรู  อ ย า งถู ก ต อ ง ในบริ บ ทที่ เ ป น จริ ง ของชี วิ ต นั ก เรี ย น เพื่อขยายความรูใหลึกซึ้งและมีคุณคา ตอตัวนักเรียนมากที่สุด

เสร�ม

3

แนวคิด Constructivism เนนใหผูเรียนสรางความรูโดยผานกระบวนการคิดและความอยากรูของตนเอง โดยมีผูสอนเปนผูสรางบรรยากาศการเรียนรูและกระตุนความสนใจ คอยจัดสถานการณใหผูเรียนเกิดความ ขัดแยงทางความคิดระหวางประสบการณเดิมกับประสบการณความรูใหม ผูเรียนจะพยายามปรับขอมูลใหม กับประสบการณที่มีอยูเดิม แลวสรางเปนความรูใหมหรือแนวคิดใหมๆ ไดดวยตนเอง

3. การบูรณาการกระบวนการคิด

การเรียนรูของนักเรียนแตละคนจะเกิดขึ้นที่สมองซึ่งทําหนาที่รูคิด ภายใตสภาพแวดลอมที่เอื้ออํานวย และ ไดรับการกระตุนจูงใจอยางเหมาะสมสอดคลองกับสภาพจิตใจและความตองการของนักเรียน การจัดกระบวนการ เรียนรูและสาระการเรียนรูที่มีความหมายตอผูเรียนนั้น จะชวยกระตุนใหสมองรับรูและสามารถเรียนรูไดอยางมี ประสิทธิภาพตามขั้นตอนการทํางานของสมอง ดังนี้ 1) สมองจะเรี ย นรู  แ ละสื บ ค น โดย 2) สมองจะแยกแยะคุ ณ ค า ของ การสังเกต คนหา ซักถาม และทดลอง สิง่ ตางๆ โดยการลงมติ ตัดสินใจ วิพากษ ปฏิบัติ จนคนพบความรูความเขาใจได วิจารณ แสดงความคิดเห็น ยอมรับหรือ อยางรวดเร็ว ตอตานตามอารมณความรูสึกที่เกิดขึ้น ในขณะที่เรียนรู

3) สมองจะประมวลเนื้ อ หาสาระ โดยการสรุปเปนความคิดรวบยอดจาก เรื่องราวที่ไดเรียนรูใหมนําไปผสมผสาน กับความรู หรือประสบการณเดิมที่ถูก จัดเก็บอยูในสมอง ผานการกลั่นกรอง เพื่อสังเคราะหเปนความรูความเขาใจ ใหมๆ หรือเปนเหตุผลทัศนคติใหมที่จะ ฝงแนนในสมองของผูเรียน

การเรียนรูที่มีประสิทธิภาพจึงตองเปนการเรียนรูที่เกิดจากกระบวนการคิดของผูเรียน เพราะการเรียนรูจะ เกิดขึ้นเมื่อสมองรูคิด และตองเปนการคิดไดครบถวนตามขั้นตอนการทํางานของสมองผูเรียน โดยเริ่มตนจาก 1) ระดับการคิดขั้นพื้นฐาน ไดแก 2) ระดั บ ลั ก ษณะการคิ ด ได แ ก 3) ระดั บ กระบวนการคิ ด ได แ ก การสังเกต การจําแนก การคาดคะเน การคิดกวาง คิดลึกซึ้ง คิดหลากหลาย กระบวนการคิ ด อย า งมี วิ จ ารณญาณ การสื่อความหมาย การรวบรวมขอมูล คิดไกล คิดคลอง คิดอยางมีเหตุผล กระบวนการแกปญหา กระบวนการคิด การสรุปผล เปนตน เปนตน สรางสรรค กระบวนการคิดสังเคราะห วิจัย เปนตน คูม อื ครู

4. การบูรณาการกระบวนการเรียนรูพื้นฐานอาชีพ

กระทรวงศึกษาธิการมีนโยบายสงเสริมการเรียนพื้นฐานอาชีพในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน เพื่อเสริมสราง ทักษะที่จําเปนสําหรับการประกอบอาชีพ และดํารงชีวิตในสังคมทองถิ่นของผูเรียนอยางมีความสุข และเปนการ เสร�ม เตรียมความพรอมดานกําลังคนใหมีทักษะพื้นฐาน และศักยภาพในการทํางานเพื่อการแขงขันและกาวสูประชาคม 4 อาเซียนหรือประชาคมโลกตอไป 4.1 ทักษะพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ การจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาผูเรียนในรายวิชาพื้นฐาน ทุกกลุมสาระการเรียนรูและทุกระดับชั้นเรียน ผูสอนควรบูรณาการประสบการณ เรียนรูพื้นฐานอาชีพควบคู ไปกับการเรียนการสอนดานวิชาการ โดยฝกทักษะสําคัญตามที่สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา (สวก.) สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) เสนอแนะไว ดังนี้ 1. ฝกทักษะกระบวนการคิด มีการวางแผนตลอดแนว เพื่อศึกษาขอมูลอาชีพ 2. ฝกการตัดสินใจอยางเปนระบบ โดยใชขอมูลจากการศึกษา คนควา แหลงเรียนรูในชุมชน เพื่อลด ความเสี่ยงในการลงทุน และเพิ่มความมั่นใจเรื่องการตลาด 3. ฝกกระบวนการวางแผน การผลิตและการจัดจําหนายโดยนักเรียนคิดตนทุน กําไร ดวยตนเอง 4. ฝกการเรียนรูเรื่องคุณธรรม จริยธรรม ดานการประกอบอาชีพ และการทํางานกลุมโดยมีจิตอาสา เพื่อสวนรวม 5. ฝกการทํางานอยางมีประสิทธิภาพ มีการประเมินผล ปรับปรุง พัฒนา และสรางสรรคตอ ยอดผลผลิต 6. ฝกการเสริมสรางความเชื่อมั่น ความเพียรพยายาม เห็นคุณคาและภาคภูมิใจในตนเอง (Self Esteem) ในการประกอบอาชีพ และเจตคติในพื้นฐานทางอาชีพ การจัดการเรียนการสอนทีใ่ หผเู รียนไดลงมือปฏิบตั ทิ กั ษะดังกลาว จะชวยใหผเู รียนไดรบั ประสบการณจริง มีทักษะ ความสามารถ และความชํานาญในการทํางานที่จะใชในการประกอบอาชีพและเปนแรงงานที่มีคุณภาพ เขาสูตลาดแรงงานในอนาคต 4.2 การจัดกระบวนการเรียนรูพื้นฐานอาชีพ การจัดกระบวนการเรียนรูมีความสําคัญอยางยิ่งที่จะชวยให นักเรียนมีการพัฒนาทั้งดานความรู ทักษะ และคุณลักษณะตามเปาหมายของหลักสูตร การพัฒนาผูเรียน ดานทักษะพื้นฐานอาชีพตองอาศัยกระบวนการเรียนรูที่หลากหลายเปนเครื่องมือที่จะนําไปสูคุณภาพที่ตองการ เทคนิควิธีการตางๆ ที่ผูสอนจะตองพิจารณาใหเหมาะสมกับเนื้อหาวิชาและวัยของผูเรียน โดยใหความสําคัญกับ การฝกปฏิบัติ และเนนการวัดประเมินผลจากการปฎิบัติตามสภาพจริง ดวยวิธีการที่จัดกิจกรรมการบูรณาการ ใหเหมาะสมกับวัยและระดับชั้นของผูเรียน สอดคลองกับมาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัดของกลุมสาระตางๆ ที่กําหนดไวในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 การวิเคราะหมาตรฐานและตัวชี้วัดที่จะนําไป จัดเนื้อหาความรูและทักษะ เพื่อพัฒนาผูเรียนดานพื้นฐานอาชีพ ดังตัวอยางตอไปนี้ 1. กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย กลมุ สาระการเรียนรูภ าษาไทยมุง เนนการพัฒนาใหผเู รียนมีความรูค วามสามารถในการใชภาษาไทย เพื่อการสื่อสาร เปนเครื่องมือในการเรียนรู การแสวงหาความรูและประสบการณตางๆ เพื่อพัฒนาความรู กระบวนการคิดวิเคราะห วิจารณ และสรางสรรคใหทันตอการเปลี่ยนแปลงของสังคม และความกาวหนาทาง

คูม อื ครู

วิทยาศาสตร เทคโนโลยี จึงเปนกลุมสาระการเรียนรูที่เปนทักษะพื้นฐานการประกอบอาชีพทุกอาชีพ ตัวชี้วัดที่ สามารถนํามาพัฒนาทักษะอาชีพ เชน ท 2.1 ม.1/8 เขียนรายงานการศึกษาคนควาและโครงงาน ท 1.1 ม.4-6/8 สังเคราะหความรูจากการอานสื่อสิ่งพิมพ สื่ออิเล็กทรอนิกส และแหลงเรียนรู เสร�ม ตางๆ มาพัฒนาตน พัฒนาการเรียน และพัฒนาความรูทางอาชีพ 5 ท 2.1 ม.4-6/4 ผลิตงานเขียนของตนเองในรูปแบบตางๆ ท 2.1 ม.4-6/5 ประเมินงานเขียนของผูอื่น แลวนํามาพัฒนางานเขียนของตนเอง การจัดการเรียนการสอนตามตัวชี้วัดดังกลาวขางตน จะเปนทักษะพื้นฐานของการนําไปสูอาชีพ ทุกอาชีพ และเปนการปูทางไปสูอาชีพเฉพาะเกี่ยวกับการเขียน เชน นักเขียน นักประพันธ นักหนังสือพิมพ นักวิจารณ เปนตน 2. กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตร กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตรมุงเนนการพัฒนาผูเรียนในการเชื่อมโยงความรูกับกระบวนการ มีทักษะสําคัญในการคนควาและสรางองคความรู พัฒนาวิธีการคิด ทั้งความคิดที่เปนเหตุเปนผล คิดสรางสรรค คิดวิเคราะห วิจารณ โดยใชกระบวนการในการสืบเสาะหาความรู การแกปญหาที่หลากหลาย เพื่อใหมีความรู ความเขาใจในธรรมชาติและเทคโนโลยี นําความรูไปใชอยางมีเหตุผล มีคุณธรรม และอยูในสังคมแหงการเรียนรู ไดอยางเหมาะสม โดยมีมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดที่เปนพื้นฐานของการประกอบอาชีพตางๆ มากมาย เชน ว 1.1 ม.1/13 อธิบายหลักการและผลของการใชเทคโนโลยีชีวภาพในการขยายพันธุ ปรับปรุง พันธุและเพิ่มผลผลิตของพืช และนําความรูไปใชประโยชน ว 1.1 ม.2/4 อธิบายหลักการและผลของการใชเทคโนโลยีชีวภาพในการขยายพันธุ ปรับปรุง พันธุและเพิ่มผลผลิตของสัตว และนําความรูไปใชประโยชน ว 1.2 ม.4-6/3 สืบคนขอมูลและอภิปรายผลของเทคโนโลยีชวี ภาพทีม่ ตี อ มนุษย และสิง่ แวดลอม และนําความรูไปใชประโยชน การจัดการเรียนการสอนตามตัวชี้วัดดังกลาวขางตนจะเปนทักษะพื้นฐานของการนําไปสูอาชีพที่ เกี่ยวกับเกษตรกร วิทยาศาสตร การเกษตร นักวิจัย เปนตน 3. กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรมมุงเนนการพัฒนาใหผูเรียนมีความรู ความเขาใจเกีย่ วกับการดํารงชีวติ ของมนุษย การอยูร ว มกันในสังคมทีม่ คี วามเชือ่ มโยงสัมพันธกนั มีความแตกตางกัน อยางหลากหลาย สามารถจัดการทรัพยากรที่มีอยูอยางจํากัด และเขาใจการเปลี่ยนแปลง เพื่อชวยใหสามารถปรับ ตนเองกับบริบท และสภาพแวดลอม เปนพลเมืองดี มีความรับผิดชอบ มีความรู ทักษะ คุณธรรม และคานิยมที่ เหมาะสม มีมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดที่เปนพื้นฐานของการประกอบอาชีพตางๆ เชน ส 4.3 ม.1/3 วิเคราะหอทิ ธิพลของวัฒนธรรมและภูมปิ ญ ญาไทยสมัยสุโขทัยและสังคมไทยใน ปจจุบัน ส 4.3 ม.2/3 ระบุภูมิปญญาและวัฒนธรรมไทยสมัยอยุธยาและธนบุรี และอิทธิพลของ ภูมิปญญาดังกลาว ตอการพัฒนาชาติไทยในยุคตอมา คูม อื ครู

ส 4.3 ม.3/3

วิเคราะหภูมิปญญาและวัฒนธรรมไทยสมัยรัตนโกสินทร และอิทธิพลตอการ พัฒนาชาติไทย ส 4.3 ม.4-6/3 วางแผนกําหนดแนวทางและการมีสวนรวมในการอนุรักษภูมิปญญาไทยและ วัฒนธรรมไทย เสร�ม การจัดการเรียนการสอนตามตัวชีว้ ดั ดังกลาวขางตนจะเปนทักษะพืน้ ฐาน และสรางเจตคติตอ อาชีพ 6 เกีย่ วกับภูมปิ ญ ญาไทยในทองถิน่ เชน นักโบราณคดี นักประวัตศิ าสตร แพทยแผนโบราณ นวดแผนไทย ชางทอผา จักสาน นักดนตรีไทย การทําขนมหรืออาหารไทย ฯลฯ และเปนรากฐานของการศึกษาเพื่อพัฒนาตอยอดอาชีพ ที่มีฐานของภูมิปญญาไทย 4. กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยีมุงพัฒนาใหผูเรียนมีฐานความรูความสามารถ และทักษะทีจ่ าํ เปนสําหรับนําไปปรับใชในการประกอบอาชีพและการศึกษาตอในสาขาอาชีพตางๆ ไดอยางหลากหลาย รวมทั้งใหเห็นแนวทางในการประกอบอาชีพและการศึกษาตอตามความรู ความถนัดและความสนใจ มาตรฐาน และตัวชี้วัดของกลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยีสวนใหญมีลักษณะเปนทักษะกระบวนการทํางาน ซึง่ ผูส อนสามารถจัดเนือ้ หาและกิจกรรมการสอนใหสอดคลองกับความตองการของผูเ รียนและทองถิน่ ได เพือ่ พัฒนา ไปสูการประกอบอาชีพตางๆ เชน ง 1.1 ม.4-6/2 สรางผลงานอยางมีความคิดสรางสรรค และมีทักษะการทํางานรวมกัน ง 1.1 ม.4-6/7 ใชพลังงาน ทรัพยากรในการทํางานอยางคุมคาและยั่งยืน เพื่อการอนุรักษ สิ่งแวดลอม ง 4.1 ม.2/3 มีทักษะพื้นฐานที่จําเปนสําหรับการประกอบอาชีพที่สนใจ ง 4.1 ม.3/3 ประเมินทางเลือกในการประกอบอาชีพที่สอดคลองกับความรู ความถนัด และ ความสนใจของตนเอง ง 4.1 ม.4-6/2 เลือกและใชเทคโนโลยีอยางเหมาะสมกับอาชีพ ง 4.1 ม.4-6/3 มีประสบการณในอาชีพที่ถนัดและสนใจ การจัดรายวิชาพื้นฐานในกลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยีจึงสามารถดําเนินการ ไดอยางหลากหลาย ทัง้ อาชีพในกลมุ เกษตรกรรม อุตสาหกรรม พาณิชยกรรม ความคิดสรางสรรค และการบริหาร จัดการและการบริการ ตามนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการ และสอดคลองกับบริบทของทองถิ่น ความพรอม ของสถานศึกษา และความตองการของผูเรียนเปนสําคัญ เพือ่ เปนแนวทางการพัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอนใหสนองตามนโยบายการจัดการเรียนการสอน พื้นฐานอาชีพในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานของรัฐบาลและกระทรวงศึกษาธิการ ผูจัดทําจึงวิเคราะหมาตรฐาน การเรียนรูและตัวชี้วัดในสาระภาษาไทย ที่สอดคลองกับทักษะปฏิบัติเพื่อเตรียมความพรอมดานพื้นฐานอาชีพ โดยเสนอแนะกิจกรรมการเรียนรูไวเปนแนวทางในการจัดการเรียนการสอนบูรณาการประสบการณการทํางาน แกผูเรียน ใหบรรลุเจตนารมยของ พ.ร.บ. การศึกษาฯ พ.ศ. 2542 มาตรา 7 ที่ระบุใหการจัดการศึกษาตองปลูกฝง ใหเยาวชนมีความรูอันเปนสากล มีจิตสํานึกในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตลอดจนมี ความสามารถในการประกอบอาชีพ รูจักพึ่งตนเอง และมีความคิดสรางสรรค เพื่อการดํารงชีวิต การศึกษาตอและ การประกอบอาชีพอยางมีคุณภาพของผูเรียนตอไปในอนาคต คูม อื ครู

5. การใชวัฏจักรการเรียนรู 5E

รูปแบบการสอนที่สัมพันธกับกระบวนการคิดและการทํางานของสมองของผูเรียนที่นิยมใชอยางแพรหลาย คือ วัฏจักรการเรียนรู 5E ซึ่งผูจัดทําคูมือครูไดนํามาใชเปนแนวทางออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนในคูมือครู ฉบับนี้ตามลําดับขั้นตอนการเรียนรู ดังนี้ เสร�ม ขั้นที่ 1 กระตุนความสนใจ (Engage)

7

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนนําเขาสูบ ทเรียน เพือ่ กระตุน ความสนใจของนักเรียนดวยเรือ่ งราว หรือเหตุการณทนี่ า สนใจ โดยใชเทคนิควิธกี ารสอนและคําถามทบทวนความรูห รือประสบการณเดิมของผูเ รียน เพือ่ เชือ่ มโยงผูเ รียนเขาสู บทเรียนใหม ชวยใหนักเรียนสามารถสรุปประเด็นสําคัญที่เปนหัวขอการเรียนรูของบทเรียนได จึงเปนขั้นตอน การสอนที่สําคัญ เพราะเปนการเตรียมความพรอมและสรางแรงจูงใจใฝเรียนรูแกผูเรียน ขั้นที่ 2 สํารวจคนหา (Explore) เปนขั้นที่ผูสอนเปดโอกาสใหผูเรียนสังเกต และรวมมือกันสํารวจ เพื่อใหเห็นปญหา รวมถึงวิธีการศึกษา คนควาขอมูลความรูที่จะนําไปสูความเขาใจประเด็นปญหานั้นๆ เมื่อนักเรียนทําความเขาใจในประเด็นหัวขอที่จะศึกษาคนควาอยางถองแทแลว ก็ลงมือปฏิบัติเพื่อเก็บ รวบรวมขอมูลความรู สํารวจตรวจสอบ โดยวิธกี ารตางๆ เชน สัมภาษณ ทดลอง อานคนควาขอมูลจากเอกสาร แหลงขอมูลตางๆ จนไดขอมูลความรูตามที่ตั้งประเด็นศึกษาไว ขั้นที่ 3 อธิบายความรู (Explain) เปนขั้นที่ผูสอนมีปฏิสัมพันธกับผูเรียน เชน ใหการแนะนํา ตั้งคําถามกระตุนใหคิด เพื่อใหผูเรียนไดคนหา คําตอบ และนําขอมูลความรูจากการศึกษาคนควาในขั้นที่ 2 มาวิเคราะห แปลผล สรุปผล และนําเสนอผล ที่ไดศึกษาคนความาในรูปแบบสารสนเทศตางๆ เชน เขียนแผนภูมิ แผนผังแสดงมโนทัศน เขียนความเรียง เขียนรายงาน เปนตน สมองของผูเรียนจะทําหนาที่คิดวิเคราะห สังเคราะหอยางเปนระบบ ขั้นที่ 4 ขยายความเขาใจ (Expand) เปนขั้นที่ผูสอนไดใชเทคนิควิธีการสอนที่ชวยพัฒนาผูเรียนใหนําความรูที่เกิดขึ้นไปคิดคนตอๆ ไป เพื่อพัฒนาทักษะการเรียนรูและการทํางานรวมกันเปนกลุม ระดมสมองเพื่อคิดสรางสรรครวมกัน นักเรียนสามารถนําความรูที่สรางขึ้นใหมไปเชื่อมโยงกับประสบการณเดิมโดยนําขอสรุปที่ไดไปอธิบาย ในเหตุการณตางๆ หรือนําไปปฏิบัติในสถานการณใหมๆ ที่เกี่ยวของกับชีวิตประจําวันของตนเอง เพื่อขยาย ความรูค วามเขาใจใหกวางขวางยิง่ ขึน้ สมองของผูเ รียนทําหนาทีค่ ดิ ริเริม่ สรางสรรคอยางมีคณ ุ ภาพ เสริมสราง วิสัยทัศนใหกวางไกลออกไป

คูม อื ครู

ขั้นที่ 5 ตรวจสอบผล (Evaluate) เปนขั้นที่ผูสอนประเมินมโนทัศนของผูเรียน โดยตรวจสอบจากความคิดที่เปลี่ยนไปและความคิดรวบยอด ที่เกิดขึ้นใหม ตรวจสอบทักษะ กระบวนการปฏิบัติ การแกปญหา การตอบคําถามรวบยอด และการเคารพ ความคิดหรือยอมรับเหตุผลของคนอื่นเพื่อการสรางสรรคความรูรวมกัน นักเรียนสามารถประเมินผลการเรียนรูของตนเอง เพื่อสรุปผลวานักเรียนมีความรูอะไรเพิ่มขึ้นมาบาง มากนอยเพียงใด และจะนําความรูเหลานั้นไปประยุกตใชในการเรียนรูเรื่องอื่นๆ ไดอยางไร นักเรียนจะเกิด เจตคติและเห็นคุณคาของตนเองจากผลการเรียนรูที่เกิดขึ้น ซึ่งเปนการเรียนรูที่มีความสุขอยางแทจริง

เสร�ม

8

การจัดกิจกรรมการเรียนรูตามวัฏจักรการสรางความรูแบบ 5E จึงเปนรูปแบบการเรียนการสอนที่เนน ผูเรียนเปนสําคัญ โดยสงเสริมใหผูเรียนใชกระบวนการสรางความรูดวยตนเอง และฝกฝนใหใชกระบวนการคิดและ กระบวนการกลุมอยางชํานาญ กอใหเกิดทักษะการเรียนรูและทักษะชีวิตที่มีคุณภาพ ตามเปาหมายของการปฏิรูป การศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) ทุกประการ คณะผูจัดทํา

คูม อื ครู

แถบสีและสัญลักษณ ที่ใชสื่อความหมายในคูมือครู แถบสีแสดงขั้นตอนการสอนและการจัดกิจกรรม แบบ 5E เพื่อใหครูทราบวาเปนขั้นการสอนขั้นใด

1. แถบสี สีแดง

สีเขียว

สีสม

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

•

•

•

Engage

Explore

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใช เทคนิคกระตุนความ สนใจ เพื่อโยงเขาสู บทเรียน

Explain

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนสํารวจปญหา และศึกษาขอมูล

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนคนหาคําตอบ จนเกิดความรูเชิง ประจักษ

สีฟา

สีมวง

ขยายความเขาใจ

9

ตรวจสอบผล

Expand

•

เสร�ม

Evaluate

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนนําความรูไป คิดคนตอๆ ไป

•

เปนขั้นที่ผูสอน ประเมินมโนทัศน ของผูเรียน

2. สัญลักษณ สัญลักษณ เปาหมาย การเรียนรู หลักฐาน แสดงผล การเรียนรู เกร็ดแนะครู นักเรียนควรรู @

มุม IT

NET

ขอสอบ

B

พื้นฐานอาชีพ

B

บูรณาการ สูอาเซียน

วัตถุประสงค • แสดงเปาหมายการเรียนรูที่นักเรียนตองบรรลุตามตัวชี้วัด •

แสดงรองรอยหลักฐานที่แสดงผลการเรียนรูตามตัวชี้วัด

•

แทรกความรูเสริมสําหรับครู ขอเสนอแนะ ขอควรระวัง ขอสังเกต แนวทางการจัด กิจกรรมและอืน่ ๆ เพื่อประโยชนในการจัดการเรียนการสอน

•

ขยายความรูเพิ่มเติมจากเนื้อหา เพื่อใหนักเรียนไดมีความรูมากขึ้น

•

แนะนําแหลงคนควาจากเว็บไซต เพื่อใหครูและนักเรียนไดเขาถึงขอมูลความรู ที่หลากหลาย

•

วิเคราะหแนวขอสอบ O-NET เพื่อใหครูเนนยํ้าเนื้อหา ที่มักออกขอสอบ O-NET

•

กิจกรรมสําหรับครูเพื่อใชเปนแนวทางในการชวยพัฒนาอาชีพใหกับนักเรียน

•

ขยายความรู แนะนํากิจกรรมเพื่อพัฒนานักเรียนใหมีความพรอม สําหรับเขาสูประชาคมอาเซียน

• ขอสอบ O-NET พิจารณาออก ขอสอบจากเนื้อหา ม.4, 5 และ 6

คูม อื ครู

ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง (เฉพาะชั้น ม.4 - 6)* สาระที่ 1 การอาน

เสร�ม มาตรฐาน ท 1.1 ใชกระบวนการอานสรางความรูและความคิดเพื่อนําไปใชตัดสินใจ แกปญหาในการดําเนินชีวิต และมีนิสัยรักการอาน 10 ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

ม.4 - 6 1. อานออกเสียงบทรอยแกวและบทรอยกรองได

• การอานออกเสียง ประกอบดวย - บทรอยแกวประเภทตางๆ เชน บทความ นวนิยาย และความเรียง

2. ตีความ แปลความ และขยายความเรื่องที่อาน

• การอานจับใจความจากสื่อตางๆ เชน - ขาวสารจากสื่อสิ่งพิมพ สื่ออิเล็กทรอนิกส

อยางถูกตอง ไพเราะ และเหมาะสมกับเรื่องที่อาน

3. วิเคราะหและวิจารณเรื่องที่อานในทุกๆ ดานอยางมี • แหลงเรียนรูตางๆ ในชุมชน เหตุผลและแหลงเรียนรูตางๆ ในชุมชน - บทความ 4. คาดคะเนเหตุการณจากเรื่องที่อาน และประเมินคา เพื่อนําความรู ความคิดไปใชตัดสินใจแกปญหาใน การดําเนินชีวิต

- นิทาน - เรื่องสั้น - นวนิยาย - วรรณกรรมพื้นบาน

5. วิเคราะห วิจารณ แสดงความคิดเห็นโตแยงกับ เรื่องที่อานและเสนอความคิดใหมอยางมีเหตุผล

- วรรณคดีในบทเรียน - บทโฆษณา - สารคดี

6. ตอบคําถามจากการอานประเภทตางๆ ภายในเวลา ที่กําหนด

- บันเทิงคดี - ปาฐกถา

7. อานเรื่องตางๆ แลวเขียนกรอบแนวคิด ผังความคิด บันทึก ยอความ และรายงาน

- พระบรมราโชวาท - เทศนา - คําบรรยาย

8. สังเคราะหความรูจากการอาน

- คําสอน - บทรอยกรองรวมสมัย - บทเพลง - บทอาเศียรวาท - คําขวัญ

9. มีมารยาทในการอาน

• มารยาทในการอาน

* สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน, กระทรวงศึกษาธิการ. ตัวชีว้ ดั และสาระการเรียนรูแ กนกลาง กลุม สาระ ภาษาไทย. (กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2551), หนา 7 - 59. คูม อื ครู

สาระที่ 2 การเขียน

มาตรฐาน ท 2.1 ใชกระบวนการเขียน เขียนสือ่ สาร เขียนเรียงความ ยอความ เขียนเรือ่ งราวในรูปแบบตางๆ และ เขียนรายงานขอมูลสารสนเทศและรายงานการศึกษาคนควาอยางมีประสิทธิภาพ ชั้น

ตัวชี้วัด

ม.4 - 6 1. เขียนสื่อสารในรูปแบบตางๆ ได ตรงตาม

วัตถุประสงค โดยใชภาษาเรียบเรียงถูกตอง มีขอมูล และสาระสําคัญชัดเจน

สาระการเรียนรูแกนกลาง • การเขียนสื่อสารในรูปแบบตางๆ เชน - อธิบาย - บรรยาย - พรรณนา - แสดงทรรศนะ - โตแยง - โนมนาว - เชิญชวน - ประกาศ - จดหมายกิจธุระ - รายงานการประชุม - การกรอกแบบรายการตางๆ - โครงการและรายงานการดําเนินโครงการ

2. เขียนเรียงความ

• การเขียนเรียงความ

3. เขียนยอความจากสื่อที่มีรูปแบบและเนื้อหา หลากหลาย

• การเขียนยอความจากสื่อตางๆ เชน - กวีนิพนธ และวรรณคดี - เรื่องสั้น สารคดี นวนิยาย บทความทางวิชาการ และวรรณกรรมพื้นบาน

4. ผลิตงานเขียนของตนเองในรูปแบบตางๆ

• การเขียนในรูปแบบตางๆ เชน - สารคดี - บันเทิงคดี

5. ประเมินงานเขียนของผูอื่น แลวนํามาพัฒนางาน เขียนของตนเอง

• การประเมินคุณคางานเขียนในดานตางๆ เชน - แนวคิดของผูเขียน - การใชถอยคํา - การเรียบเรียง - สํานวนโวหาร - กลวิธีในการเขียน

เสร�ม

11

6. เขียนรายงานการศึกษาคนควาเรื่องที่สนใจตาม • การเขียนรายงานเชิงวิชาการ หลักการเขียนเชิงวิชาการ และใชขอมูลสารสนเทศ • การเขียนอางอิงขอมูลสารสนเทศ อางอิงอยางถูกตอง 7. บันทึกการศึกษาคนควาเพื่อนําไปพัฒนาตนเอง อยางสมํ่าเสมอ

• การเขียนบันทึกความรูจากแหลงเรียนรู ที่หลากหลาย

8. มีมารยาทในการเขียน

• มารยาทในการเขียน

คูม อื ครู

สาระที่ 3 การฟง การดู และการพูด

มาตรฐาน ท 3.1 สามารถเลือกฟงและดูอยางมีวจิ ารณญาณ และพูดแสดงความรู ความคิด และความรูส กึ ในโอกาส ตางๆ อยางมีวิจารณญาณและสรางสรรค ชั้น

เสร�ม

12

ตัวชี้วัด

ม.4 - 6 1. สรุปแนวคิดและแสดงความคิดเห็นจากเรื่องที่ฟง และดู

สาระการเรียนรูแกนกลาง • การพูดสรุปแนวคิดและการแสดงความคิดเห็นจาก เรื่องที่ฟงและดู

2. วิเคราะหแนวคิด การใชภาษา และความนาเชื่อถือ • การวิเคราะหแนวคิด การใชภาษา และความนาเชื่อ จากเรื่องที่ฟงและดูอยางมีเหตุผล ถือจากเรื่องที่ฟงและดู 3. ประเมินเรื่องที่ฟงและดู แลวกําหนดแนวทางนําไป • การเลือกเรื่องที่ฟงและดูอยางมีวิจารณญาณ ประยุกตใชในการดําเนินชีวิต 4. มีวิจารณญาณในการเลือกเรื่องที่ฟงและดู

• การประเมินเรื่องที่ฟงและดูเพื่อกําหนดแนวทาง นําไปประยุกตใช

5. พูดในโอกาสตางๆ พูดแสดงทรรศนะ โตแยงโนม นาวใจ และเสนอแนวคิดใหมดวยภาษาถูกตอง เหมาะสม

• การพูดในโอกาสตางๆ เชน - การพูดตอที่ประชุมชน - การพูดอภิปราย - การพูดแสดงทรรศนะ - การพูดโนมนาวใจ

6. มีมารยาทในการฟง การดู และการพูด

• มารยาทในการฟง การดู และการพูด

สาระที่ 4 หลักการใชภาษาไทย

มาตรฐาน ท 4.1 เขาใจธรรมชาติของภาษาและหลักภาษาไทย การเปลี่ยนแปลงของภาษาและพลังของภาษา ภูมิปญญาทางภาษา และรักษาภาษาไทยไวเปนสมบัติของชาติ ชั้น

ตัวชี้วัด

ม.4 - 6 1. อธิบายธรรมชาติของภาษา พลังของภาษา และ ลักษณะของภาษา

สาระการเรียนรูแกนกลาง • ธรรมชาติของภาษา • พลังของภาษา • ลักษณะของภาษา - เสียงในภาษา - สวนประกอบของภาษา - องคประกอบของพยางคและคํา

2. ใชคําและกลุมคําสรางประโยคตรงตามวัตถุประสงค • การใชคําและกลุมคําสรางประโยค - คําและสํานวน - การรอยเรียงประโยค - การเพิ่มคํา - การใชคํา - การเขียนสะกดคํา 3. ใชภาษาเหมาะสมแกโอกาส กาลเทศะ และบุคคล รวมทั้งคําราชาศัพทอยางเหมาะสม คูม อื ครู

• ระดับของภาษา • คําราชาศัพท

ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

ม.4 - 6 4. แตงบทรอยกรอง

• กาพย โคลง ราย และฉันท 5. วิเคราะหอทิ ธิพลของภาษาตางประเทศและภาษาถิน่ • อิทธิพลของภาษาตางประเทศและภาษาถิ่น 6. อธิบายและวิเคราะหหลักการสรางคําในภาษาไทย 7. วิเคราะหและประเมินการใชภาษาจากสื่อสิ่งพิมพ และสื่ออิเล็กทรอนิกส

เสร�ม

• หลักการสรางคําในภาษาไทย • การประเมินการใชภาษาจากสื่อสิ่งพิมพและสื่อ อิเล็กทรอนิกส

13

สาระที่ 5 วรรณคดีและวรรณกรรม

มาตรฐาน ท 5.1 เขาใจและแสดงความคิดเห็น วิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมไทยอยางเห็นคุณคาและนํามา ประยุกตใชในชีวิตจริง ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

ม.4 - 6 1. วิเคราะหและวิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมตาม • หลักการวิเคราะหและวิจารณวรรณคดีและ หลักการวิจารณเบื้องตน

วรรณกรรมเบื้องตน - จุดมุงหมายการแตงวรรณคดีและวรรณกรรม - การพิจารณารูปแบบของวรรณคดีและวรรณกรรม - การพิจารณาเนื้อหาและกลวิธีในวรรณคดีและ วรรณกรรม - การวิเคราะหและการวิจารณวรรณคดีและวรรณกรรม

2. วิเคราะหลักษณะเดนของวรรณคดีเชื่อมโยงกับ • การวิเคราะหลกั ษณะเดนของวรรณคดีและวรรณกรรม การเรียนรูทางประวัติศาสตรและวิถีชีวิตของสังคม เกีย่ วกับเหตุการณประวัตศิ าสตรและวิถชี วี ติ ของสังคม ในอดีต ในอดีต 3. วิเคราะหและประเมินคุณคาดานวรรณศิลปของ วรรณคดีและวรรณกรรมในฐานะที่เปนมรดกทาง วัฒนธรรมของชาติ

• การวิเคราะหและประเมินคุณคาวรรณคดีแลวรรณกรรม - ดานวรรณศิลป - ดานสังคมและวัฒนธรรม

4. สังเคราะหขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม เพื่อนําไปประยุกตใชในชีวิตจริง

• การสังเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรม

5. รวบรวมวรรณกรรมพื้นบานและอธิบายภูมิปญญา ทางภาษา

• วรรณกรรมพื้นบานที่แสดงถึง - ภาษากับวัฒนธรรม - ภาษาถิ่น

6. ทองจําและบอกคุณคาบทอาขยานตามที่กําหนด และบทรอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจและ นําไปใชอางอิง

• บทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา - บทอาขยานตามที่กําหนด - บทรอยกรองตามความสนใจ

7. วิเคราะหและประเมินการใชภาษาจากสื่อสิ่งพิมพ และสื่ออิเล็กทรอนิกส

• การประเมินการใชภาษาจากสื่อสิ่งพิมพและสื่อ อิเล็กทรอนิกส คูม อื ครู

คําอธิบายรายวิชา รายวิชา วรรณคดีและวรรณกรรมไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 6 เสร�ม รหัสวิชา ท…………………………………

กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย ภาคเรียนที่ 1 เวลา 60 ชั่วโมง/ป

14

ฝกทักษะการอาน การเขียน การฟง การดูและการพูด การวิเคราะหและประเมินคาวรรณคดีและวรรณกรรมโดยฝกทักษะ เกี่ยวกับอานออกเสียง ตีความ แปลความ และขยายความ คาดคะเนเหตุการณเรื่องที่อาน วิเคราะห วิจารณ แสดงความคิดเห็น โตแยงเกี่ยวกับเรื่องที่อาน และเสนอความคิดใหมอยางมีเหตุผล ฝกทักษะการเขียนบรรยาย เขียนพรรณนา เขียนโนมนาว เขียน โครงการและรายงานการดําเนินโครงการ เขียนรายงานการประชุม ประเมินคุณคางานเขียนในดานตางๆ ฝกทักษะการพูดสรุป แนวคิดและแสดงความคิดเห็นจากเรื่องที่ฟงและดู ประเมินเรื่องที่ฟงและดู และศึกษาเกี่ยวกับระดับของภาษา วิเคราะหวิถีไทย ประเมินคา ความรูและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรมเรื่องขุนชางขุนแผน เรื่องกาพยเหเรือ เรื่องไตรภูมิพระรวง ทองจําบทอาขยานที่กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจ โดยใชกระบวนการอานเพือ่ สรางความรูค วามคิดนําไปใชตดั สินใจแกปญ หาในการดําเนินชีวติ กระบวนการเขียนเขียนสือ่ สาร อยางมีประสิทธิภาพ กระบวนการฟง การดู และการพูด สามารถเลือกฟง ดู และพูดแสดงความรูความคิดอยางมีวิจารณญาณ และสรางสรรค เพื่อใหเขาใจธรรมชาติภาษาและหลักภาษาไทย การเปลี่ยนแปลงของภาษา ภูมิปญญาทางภาษา วิเคราะห วิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมอยางเห็นคุณคาและนํามาประยุกตใชในชีวิตจริง รักษาภาษาไทยไวเปนสมบัติของชาติและมีนิสัย รักการอาน การเขียน มีมารยาทในการอาน การเขียน การฟง การดู และการพู แล ด

ตัวชี้วัด ท 1.1 ท 2.1 ท 3.1 ท 4.1 ท 5.1

ม.4 - 6/1 ม.4 - 6/1 ม.4 - 6/1 ม.4 - 6/3 ม.4 - 6/1

รวม 20 ตัวชี้วัด

คูม อื ครู

ม.4 - 6/2 ม.4 - 6/8 ม.4 - 6/3 ม.4 - 6/5 ม.4 - 6/2

ม.4 - 6/4

ม.4 - 6/6

ม.4 - 6/7

ม.4 - 6/8

ม.4 - 6/4

ม.4 - 6/5

ม.4 - 6/6

ม.4 - 6/6 ม.4 - 6/3

ม.4 - 6/9

คําอธิบายรายวิชา รายวิชา วรรณคดีและวรรณกรรมไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 6 รหัสวิชา ท…………………………………

กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย ภาคเรียนที่ 2 เวลา 60 ชั่วโมง/ป เสร�ม

15

ฝกทักษะการอาน การเขียน การฟง การดูและการพูด การวิเคราะหและประเมินคาวรรณคดีและวรรณกรรมโดยฝกทักษะ เกี่ยวกับอานออกเสียง ตีความ แปลความ และขยายความ คาดคะเนเหตุการณเรื่องที่อาน วิเคราะห วิจารณ แสดงความคิดเห็น โตแยงเกี่ยวกับเรื่องที่อาน และเสนอความคิดใหมอยางมีเหตุผล ฝกทักษะการเขียนบันเทิงคดี ประเมินคุณคางานเขียนในดาน ตางๆ ฝกทักษะการพูดในโอกาสตางๆ และศึกษาเกี่ยวกับอิทธิพลของภาษาตางประเทศ การแตงบทรอยกรองประเภทฉันท วิเคราะหวิถีไทย ประเมินคา ความรูและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรมเรื่องสามกก เรื่องไตรภูมิพระรวง ทองจํา บทอาขยานที่กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจ โดยใชกระบวนการอานเพือ่ สรางความรูค วามคิดนําไปใชตดั สินใจ แกปญ หาในการดําเนินชีวติ กระบวนการเขียนเขียนสือ่ สาร อยางมีประสิทธิภาพ กระบวนการฟง การดู และการพูด สามารถเลือกฟง ดู และพูดแสดงความรูความคิดอยางมีวิจารณญาณ และสรางสรรค เพื่อใหเขาใจธรรมชาติภาษาและหลักภาษาไทย การเปลี่ยนแปลงของภาษา ภูมิปญญาทางภาษา วิเคราะห วิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมอยางเห็นคุณคาและนํามาประยุกตใชในช นชีวิตจริง รักษาภาษาไทยไวเปนสมบัติของชาติและมีนิสัย รักการอาน การเขียน มีมารยาทในการอาน การเขียน การฟง การดู และการพู และการพูด

ตัวชี้วัด ท 1.1 ท 2.1 ท 3.1 ท 4.1 ท 5.1

ม.4 - 6/1 ม.4 - 6/4 ม.4 - 6/5 ม.4 - 6/4 ม.4 - 6/1

ม.4 - 6/2 ม.4 - 6/8 ม.4 - 6/6

ม.4 - 6/4

ม.4 - 6/6

ม.4 - 6/7

ม.4 - 6/8

ม.4 - 6/2

ม.4 - 6/3

ม.4 - 6/4

ม.4 - 6/5

ม.4 - 6/6

ม.4 - 6/9

รวม 18 ตัวชี้วัด

คูม อื ครู

ตาราง

ÇÔà¤ÃÒÐË Áҵðҹ¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒáÅеÑǪÕéÇÑ´ ÃÒÂÇÔªÒ ÇÃó¤´ÕáÅÐÇÃó¡ÃÃÁ Á.4 - 6

คําชี้แจง : ใหผสู อนใชตารางน�ต้ รวจสอบความสอดคลองของเน�อ้ หาสาระการเรียนรูใ นหนวยการเรียนรูก บั มาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัดชั้นป

เสร�ม

16

สาระที่ 5 มาตรฐาน ท 5.1

มาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัด

หนวยการเรียนรู

ตัวชี้วัด 1

2

3

4

5

6

หนวยการเรียนรูที่ 1 : เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา

✓

✓

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 2 : สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 3 : กาพยเหเรือ

✓

✓

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 4 : สามัคคีเภทคําฉันท

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 5 : ไตรภูมิพระรวง ตอน มนุสสภูมิ

✓

✓

✓

✓

หมายเหตุ ✓ เฉพาะที่สอดคลองกับตัวชี้วัด ม.6 เทานั้น ตัวชี้วัดที่เหลือจัดการเรียนการสอนในชั้น ม.4 และ ม.5

คูม อื ครู

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Evaluate

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

ภาษาไทย

วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๖ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๖

กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

ผูเรียบเรียง

นายภาสกร เกิดออน นางสาวระวีวรรณ อินทรประพันธ นางฟองจันทร สุขยิ่ง นางกัลยา สหชาติโกสีย นายศานติ ภักดีคํา นายพอพล สุกใส

ผูตรวจ

นางจินตนา วีรเกียรติสุนทร นางวรวรรณ คงมานุสรณ นายศักดิ์ แวววิริยะ

บรรณาธิการ

นายเอกรินทร สี่มหาศาล นางประนอม พงษเผือก

คณะผูจัดทําคูมือครู ประนอม พงษเผือก พิมพรรณ เพ็ญศิริ สมปอง ประทีปชวง พิมพครั้งที่ ๒

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ รหัสสินคา ๓๖๑๑๐๐๔ รหัสสินคา ๓๖๔๑๐๐๗

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡

EB GUIDE

ที่พิมพกํากับหัวขอสําคัญในหนังสือเรียนหลักสูตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยังแหลงความรูทั่วไทย-ทั่วโลก

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Explain

Evaluate

¤íÒá¹Ð¹íÒ㹡ÒÃ㪌˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ หนังสือเรียน วรรณคดีและวรรณกรรมเลมนี้ เปนสื่อสําหรับใชประกอบการเรียนการสอนในรายวิชาพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๖ เนื้อหาตรงตามสาระการเรียนรูแกนกลางขั้นพื้นฐาน อานทําความเขาใจงาย ใหทั้งความรูและชวยพัฒนาผูเรียน ตามหลักสูตรและตัวชี้วัด เนื้อหาสาระแบงออกเปนหนวยการเรียนรูตามโครงสรางรายวิชา สะดวกแกการจัดการเรียน การสอนและการวัดผลประเมินผล พรอมเสริมองคประกอบอื่นๆ ที่จะชวยทําใหผูเรียนไดรับความรูอยางมีประสิทธิภาพ ¨Ñ´¡ÅØ‹Áà¹×éÍËÒ໚¹Ë¹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ Êдǡᡋ¡ÒèѴ¡ÒÃàÃÕ¹¡ÒÃÊ͹

à¡ÃÔè¹¹íÒà¾×èÍãˌࢌÒ㨶֧ÊÒÃÐÊíÒ¤ÑÞ ã¹Ë¹‹Ç·Õè¨ÐàÃÕ¹

๑

พงศาวดารจีน

หนวยการเรียนรูที่

สามกก

ò

ตัวชี้วัด

• ท ๕.๑ ม.๔-๖/๑, ๒, ๓, ๔, ๖

à¹×Íé ËҵçµÒÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙጠ¡¹¡ÅÒ§ ãËŒ¤ÇÒÁÃÙጠÅÐàÍ×Íé µ‹Í¡ÒùíÒä»ãªŒÊ͹à¾×Íè ãËŒºÃÃÅصÑǪÕéÇÑ´ áÅÐÊÌҧ¤Ø³ÅѡɳРÍѹ¾Ö§»ÃÐʧ¤

แตงเปนความเรียงรอยแกว แบบบรรยายโวหาร มีเนื้อหาเกี ่ยวกับ การปกครอง กลอุบาย การทํา สงคราม ไดรับการยกยองจากวรรณคดีส โมสร ใหเปน “ยอดแหงความเรียงประเภท นิทาน”

ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ

สาระการเรียนรูแกนกลาง

• วิเคราะห วิจารณ และประเมินคุณคาวรรณคดีและวรรณกรร เรื่อง สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกั

บโจโฉ

ม

นมา

ความเป คําใหการชาวกรุงเกาได กิดขึ้นในสมัยอยุธยา ในพงศาวดาร ้เอง ทําใหทราบวา ขุนชางขุนแผนเปนเรื่องจริงที่เ มูลพงศาวดารนี งขุนชางขุนแผนไว และจากขอ บดีที่ ๒ ซึ่งครองราชย มาธิ กลาวถึงเรื่องราวที่เกี่ยวกับเรื่อ จพระพันวษา คือ สมเด็จพระรา ขุนแผนรับราชการอยูในสมัยสมเด็ ๒๐๓๔ - พ.ศ. ๒๐๗๒) (พ.ศ. ะเจาศรีสัตนาคนหุตแหง ระหวาง จ.ศ. ๘๕๓ - จ.ศ. ๘๙๑ “…พร า งว ย พี เ มี า เก ง กรุ ารชาว เนื้อความในพงศาวดารคําใหก ชธิดามาถวายแดสมเด็จกับกรุงศรีอยุธยา จึงไดทรงสงพระรา ลานชาง ทรงปรารถนาจะเปนไมตรี บขาวจึงสงกองทัพมาดักชิงพระราชธิดาไปในระหวางทาง ดทรงทรา พระพันวษา ฝายเจาเชียงใหมไ นื่ ศรีมหาดเลก็ ไดกราบบังคมทูล พระหม บ ไปปรา พ ยกทั จ จะเสด็ ริว้ สมเด็จพระพันวษาทรงทราบก็ก ข นุ แผนซึง่ เปนทหารมฝี ม อื ยกเปนทัพหนาไปปราบก็เพียงพอ ควรให ี วาไมควรจะตองยกทัพหลวงไป โปรดใหพนโทษเปนแมทัพยกไปต ดคุกอยู สมเด็จพระพันวษาจึง แลว แตในขณะนี้ขุนแผนยังติ มาถวายได สมเด็จพระพันวษา สําเร็จ นําพระราชธิดากลับคืน สมเด็จพระพันวษาก็ทรง น  เชียงใหม ขุนแผนกระทําการได ฟ า บฟ วายดา ถ  แผนได น ขุ ภายหลัง จึงพระราชทานรางวัลมากมาย ค” รับไวเปนพระแสงทรงสําหรับพระอง ี่เปนบทเสภาฉบับปจจุบันนี้กับเนื้อความในพงศาวดาร เมื่อเทียบเรื่องขุนชางขุนแผนท างกัน แตก็มีเคามูลเรื่องเดิมอยู ความแตกตางและ นวาแตกต คําใหการชาวกรุงเกาแลวก็จะเห็ เพราะเรือ่ งนีเ้ ลาเปนนิทานสืบตอกันมานาน ในภายหลังเมือ่ ดา คลาดเคลือ่ นนีน้ บั วาเปนเรือ่ งธรรม แตงก็คงไดแตงเติมเนื้อเเรืรื่องใหสนุกสนานและยาวขึ้น ผู ดิมเสภาคงขับเปนนิทาน ไดมีการนํามาแตงเปนบทขับเสภา ังที่มีเสภา สันนิษฐานวาแตเ เรื่องขุนชางขุนแผนเกิดภายหล พระเกียรติทางพระเจาแผนดิน การนําเรื่องขุนชาง ออาจจะเฉลิม ซึ่งเปนเวลาหลังจาก หาราช เฉลิมพระเกียรติพระเปนเจาหรื ม รายณ ึ้นราวๆ รัชสมัยสมเด็จพระนา บ ขุนแผนมาขับเสภานั้นคงจะมีข การขับเปนทํานองลํานําประกอ เปนนิทานเลากันมากอน จนมี เรื่องเกิดขึ้นเปน ๑๐๐ ป เดิม นิทานธรรมดา พอถึงตอนสังวาส ตัดพอ ชมโฉม ชมดง า ล การเลานิทาน คือ เลาเรื่องแบบเ ขับโดยไมมีปพาทยประกอบ ตอมาจึงมีผูใชกรับประกอบ ดๆ จึงขับเสภา โดยแตงเปนกลอนส บเสภาขึ้นในกรณีที่มีผูขับบางคนเสียงดีแตไมชํานาญ ตงบทขั อมา ในสมัยตนรัตนโกสินทร ทํานองขับ ภายหลังไดมีผูแ งเปนกลอนนิทานทั้งตอนในเวลาต กี่ตอน การแตงกลอน และไดมีการแต ียงงไม มาบาง แตก็จําบทหรือไดบทมาเพ มีคนขับเสภาครั้งกรุงเกาเหลือ EB GUIDE

i_Lit/M6/01

http://www.aksorn.com/LC/Tha

ลมชวยรวยกลิ่นนอง เคลือบเคลนเห็นคลายมา ยามสองฆองยามยํ่า เสียงปมี่ครวญเครง ลวงสามยามปลายแลว กลั บ มอยหลั บบันดาล เพรางายวายเสพรส อิ่มทุกขอิ่มชลนา เวรามาทันแลว ใหแคนแสนสุดทน งามทรงวงดั่งวาด งามพริ้มยิ้มแยมพราย แตเชาเทาถึงเย็น ชายใดในแผนดิน โคลง

เรียมทนทุกขแตเชา มาสูสุขคืนเข็ญ ชายใดจากสมรเปน จากคูวันเดียวได

หอมเรื่อยตองคลองนาสา เหลียวหาเจาเปลาวังเวง ทุกคืนคํ่ายํ่าอกเอง เหมือนเรียมครํ่ารํ่าครวญนาน จนไกแกวแววขันขาน ฝนเห็นนองตองติดตา แสนกําสรดอดโอชา อิ่มโศกาหนานองชล จึงจําแคลวแกวโกมล ทุกขถึงเจาเศราเสียดาย งามมารยาทนาดกรกราย งามคําหวานลานใจถวิล กลํ้ากลืนเข็ญเปนอาจิณ ไมเหมือนพี่ที่ตรอมใจ ถึงเย็น หมนไหม ทุกขเทา เรียมเลย ทุกขปมปานป

ÊÃþ ÊÒÃÐ ¨Ò¡à¹×Íé Ëҹ͡à˹×ͨҡ·ÕÁè ãÕ ¹ ÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ à¾×èÍà¾ÔèÁ¾Ù¹áÅÐ ¢ÂÒ¾ÃÁá´¹¤ÇÒÁÃÙŒãËŒ¡ÇŒÒ§¢ÇÒ§ÍÍ¡ä»

àÃ×;ÃзÕè¹Ñè§ã¹¡Ãкǹàʴ稾ÂØ “สุวรรณหงสทรงพูหอย งามชดช อยลอยหลังสินธุ เพียงหงสทรงพรหมินทร ลินลาศเลื่อนเตือนตาชม” เรือพระที่นั่งสุพรรณหงสลําปจจุ บัน เปนเรือพระที่นั่ง ทีพ่ ระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล าเจาอยูห วั โปรดเกลา ฯ ให ตอขึน้ ใหม สรางเสร็จในสมัยพระบาท สมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว และเปลี่ยนชื่อเปนเรือ พระที่นั่งสุพรรณหงส

เรือพระที่นั่งนารายณทรงสุบรรณ

เรือพระที่นั่งสุพรรณหงส

เรือพระที่นั่งนารายณทรงสุบรรณ รัชกาลที่ ๙ เปน เรือพระที่นั่งกิ่งประเภทเรือรูปสั ตว หนึ่งในเรือพระราชพิธี ในกระบวนพยุหยาตราทางชลมาร ค นําโขนเรือพระที่นั่ง นารายณทรงสุบรรณที่สรางขึ้น ในสมัยรัชกาลที่ ๓ และ รัชกาลที่ ๔ มาเปนตนแบบ รัชกาลที ่ ๔ มีพระราชดําริให เสริมรูปพระนารายณยืน ประทับ บนหลังพญาสุบรรณ เพื่อ ความเปนสงางามของลําเรือ

เรือพระทีน่ งั่ อเนกชาตภิ ชุ งค สรางขึ น้ ใหมในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล าเจาอยูหัว จัดเปนเรือ พระที่นั่งศรีในลําดับชั้นรอง ใชใ นการเสด็จพระราชดําเนิน ลําลอง เรียกวา เรือพระที่นั่ง รอง นับเปนเรือพระที่นั่ง ลําเดียวที่สรางขึ้นในรัชกาลที่ ๕ โขนเรือจําหลักปดทองเปน รูปพญานาคเล็กๆ จํานวนมาก

เรือพระที่นั่งอนันตนาคราช

ËÂÒµÃÒ·Ò§ªÅÁÒä ã¹ÃѪ¡ÒÅ»˜¨¨ØºÑ¹

เรือพระที่นั่งอเนกชาติภุชงค

เรือพระทีน่ งั่ อนันตนาคราช เปนเรื อพระทีน่ งั่ บัลลังก ในกระบวนพยุหยาตราทางชลมา รค สรางขึ้นตั้งแตสมัย รัชกาลที่ ๕ ลําปจจุบันมีการสร างใหม ในสมัยรัชกาลที่ ๖ โขนเรือเปน “พญาอนนั ตนาคราช ” หรือนาค ๗ เศียร ใชเปน เรือพระที่นั่งรอง หรือเรือเชิญผา พระกฐิน หรือประดิษฐาน บุษบกสําหรับพระพุทธรูปสําคัญ

๑๐๘

¤íÒ¶ÒÁ»ÃШíÒ˹‹ÇÂà¾×Íè ãËŒ¹¡Ñ àÃÕ¹䴌½¡ƒ ¤Ô´áÅзº·Ç¹ ¤ÇÒÁÃÙŒ áÅСԨ¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ à¾×èÍ ª‹Ç¾Ѳ¹Ò¼ÙŒàÃÕ¹ãËŒºÃÃÅؼÅÊÑÁÄ·¸ÔìµÒÁµÑǪÕéÇÑ´

เมื่อครั้งที่พระพัน วษากริ้วเจ้าเมืองเชียงใหม ่ พลายงามมโี อกาสกราบ ทูลอาสาและกราบทลู ขอขุ ซึ่งส่งพระราชสาส์นมาท้าทายเป็นเหตุให้ นแผนใ ฤกษ์เคลื่อนทัพ นางแก้ว กิริยาก็คลอดบุตร นางทองป ห้ไปทัพด้วย ขุนแผนจงึ พ้นโทษ ขณะรอ ขุนแผนกับพลาย ระศรีจึงให้ชื่อหลานว่า “พลา งามเ ยชุมพล” พระพิจิตรกับนางบุษบา คลื่อนทัพไปพักที่เมืองพิจิตร พลายงามพบรัก กับศรีมาลาลูกสาว ขุน พลายงามได้ชัยชนะ เมื่อ แผนได้ขอศรีมาลาให้กับพลายงาม ศึกเชีย กลับ งใหม จมื่นไวยวรนาถ ได้รับพระร ถึงกรุงศรีอยุธยาพลายงามได้รับพระราชทานควา ่ขุนแผนและ มดีความชอบเป็น าชทานนางสร้อยฟ้าซึ่งเป็ พลายงามหรือจมื่นไวยว น รนาถจึงแต่งงานกับนางส พระธิดาของพระเจ้าเชียงใหม่เป็นภรรยา ร้อ พระราชทานบรรดาศักดิ ์เป็นพระสุรินทรไชยมไหสุ ยฟ้าและนางศรีมาลา ส่วนขุนแผนได้รับ ริยภั จมื่นไวยฯ ได้ลอบขึ ้นเรือนขุนช้างพานางวัน กดิ์ ครองเมืองกาญจนบุรี ทองมาอยู่ที่บ้าน ขุนช้า สมเดจ็ พระพนั วษารบั สัง่ งจึงถวายฎีกา ครั้น ให้นางวั ว่าแล้วแต่พระพันวษาจะทรง นทองเลือกว่าต้องการจะอยูก่ บั ใคร นางวันทองก ราบทลู เป็นกลาง ตั เมื่อเสร็จงานปลงศพ ดสิน พระพันวษากริ้วจึงรับสั่งให้ประหารนางวัน ทอง นางวันทองแล้ว ขุนแผนพ กาญจนบุรี นางทองประศรี านางแก้วกิริยาและนางล าวทองไปอยู่เมือง กับพลายชุมพลอยู่กับจมื ่นไวยฯ ครั้นต่อมานางสร้ ท�าเสน่หใ์ ห้จมืน่ ไวยฯ หลงร อยฟ้า กั ขุ แต่นางสร้อยฟ้าไม่ยอมรั นแผนและพลายชุมพลช่วยแก้เสน่หไ์ ด้ และสามาร ได้ให้เถรขวาด บ กลั ถจับ พิสูจน์ความบริสุทธิ์ นางส บใส่ความว่านางศรีมาลาเป็นชู้กับพลายชุมพล จ ตัวเถรขวาดได้ นต้ ร้อ ส่วนนางศรีมาลาคลอดบ ยฟ้าแพ้ถูกเนรเทศไปเชียงใหม่และได้คลอดบุตรตั องท�าพิธีลุยไฟ ุตรเช่ ้งชื่อ จึงแปลงตัวเป็นจระเข้อ นกันตั้งชื่อว่า “พลายเพชร” ฝ่ายเถรขวาดยังคงอา ว่า “พลายยง” าละวาด พลายชุมพลอา ฆาตพลายชุมพล สาปร พระราชทานบรรดาศักดิ าบจระเข้เถรขวาดได้ ์เป็นหลวงนายฤทธิ์ พระพันวษาจึง

สรรพส ์ าระ ที่มาและมูลเหตุของกา

เสภา อาจจะมาจากค�า เสภาในประเทศไทย ว่า เสวา หรือ เสพา ในภาษ การสวดบูชาพระเป็นเจ้ าสันสกฤต ซึ่งแปลว่าการบู าของพราหมณ์นั้นท�าเสี ชาก็ได้ เพราะ ยงเป็นท�านองต่างๆ ชา เทวดา ขับล�าน�าสรรเส วทมิฬ ริญให้เข้ากับเครื่องดีดสี ตีโทนเป็นจังหวะ ไทยคง มีการบูชาพระเป็นเจ้าหรือ อินเดียมานานแล้ว อย่ ได้รับประเพณีการขับเสภาจ างช้าที่สุดก็ในสมัยสมเด็ าก จพระบรมไตรโลกนาถ ได้ก�าหนดเวลาพระราชา เพราะ นุกิจไว้ว่า หกทุ่มเบิกเสภาด ในกฎ นตรี เจ็ดทุ่มเบิกนิยาย แต มนเทียรบาลสมัยนี้ คงขับเป็นล�าน�าเรื่องนิท านเฉลิมพระเกียรติพระเป็ ่การขับเสภาในสมัยก่อ น นเจ้า เช่น มหาภารตะ เฉลิมพระเกียรติพระเจ้ หรือรามเกียรติ์ หรือขับ าแผ่นดิน บทที่ขับคงเป็ นิทาน นกลอนสด ในครั้งนั้นยั งมิได้มีการขับเรื่องขุนช้ างขุนแผน

รขับ

๙๒

๑๗

ปกิณกะ

Web Guide á¹Ð¹íÒáËÅ‹§¤Œ¹¤ÇŒÒ ¢ŒÍÁÙÅà¾ÔèÁàµÔÁ¼‹Ò¹Ãкº Online

µÑǪÕÇé ´Ñ áÅÐÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙጠ¡¹¡ÅÒ§Ï µÒÁ·ÕËè ÅÑ¡Êٵà ¡íÒ˹´ à¾×èÍãËŒ·ÃÒº¶Ö§à»‡ÒËÁÒÂ㹡ÒÃÈÖ¡ÉÒ Design ˹ŒÒẺãËÁ‹ ÊǧÒÁ ¾ÔÁ¾ ô ÊÕ µÅÍ´àÅ‹Á ª‹ÇÂãˌ͋ҹ ࢌÒ㨧‹ÒÂ

»¡Ô³¡Ð ໚¹¤ÇÒÁÃÙàŒ ¾ÔÁè àµÔÁ¨Ò¡ à¹×éÍËÒâ´ÂÁÕÁÕá·Ã¡à»š¹ÃÐÂÐæ

21

คำาถามประจำาหน่วยการเรียนรู้ ๑. แนวคิดและค่านิยมที่ปรากฏในเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฎีกา ที่เด่นชัดและมีประโยชน์ต่อการด�าเนินชีวิตในสังคมปัจจุบันอย่างไร ให้นักเรียน ยกตัวอย่างมาอธิบายพอสังเขป ๒. เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฎีกา ให้ความรู้เกี่ยวกับค่านิยมของ คนในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นอย่างไรบ้าง ๓. จากค�าประพันธ์ที่ว่า “เมื่อคราวตัวแม่เป็นคนกลาง ท่านก็วางบทคืนให้บิดา” มีความหมายว่าอย่างไร

กิจกรรมสร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้ กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นักเรียนยกตัวอย่างค�าประพันธ์ในเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฎีกา ที่แสดงลักษณะที่ก�าหนดให้ต่อไปนี้มาพอสังเขป

๑. ค่านิยมเกี่ยวกับพฤติกรรมของสตรี

๒. ค่านิยมเกี่ยวกับการมีสัมมาคารวะ

๓. ความเชื่อเรื่องกรรม กิจกรรมที่ ๒ ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม แล้วให้แต่ละกลุ่มเลือกวิจารณ์ลักษณะนิสัยและ พฤติกรรมของตัวละคร กลุ่มละ ๑ ตัว พร้อมทั้งวาดรูปประกอบ แล้วน�าเสนอหน้าชั้นเรียน กิจกรรมที่ ๓ ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม กลุ่มละ ๕ - ๖ คน เลือกบทประพันธ์ที่ประทับใจ จ�านวน ๓ - ๔ บท ฝึกอ่านท�านองเสนาะ และขับเสภาในเสภาเรือ่ ง ขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฎีกา แล้วน�าเสนอการอ่านหน้าชัน้ เรียน

57

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

ÊÒúÑหนา บทนํา การอานวรรณคดี หนวยการเรียนรูที่

๑

เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา หนวยการเรียนรูที่

๒

สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ

๓ กาพยเหเรือ ๔ สามัคคีเภทคําฉันท ๕

๑ - ๑๕

๑๖ - ๕๗

๕๘ - ๘๓

หนวยการเรียนรูที่

๘๔ - ๑๐๙

หนวยการเรียนรูที่

๑๑๐ - ๑๕๓

หนวยการเรียนรูที่

ไตรภูมิพระรวง ตอน มนุสสภูมิ

๑๕๔ - ๑๖๗

บทเสริม บทอาขยาน

๑๖๘ - ๑๗๑

บรรณานุกรม

๑๗๒

Evaluate

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Elaborate

Evaluate

ตอนที่

วรรณคดีและวรรณกรรม

õ

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Explore

Explain

บทนํา

การอานวรรณคดี

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

เปาหมายการเรียนรู 1. กระตุนใหนักเรียนรูจักใช กระบวนการคิดวิเคราะห อยางมีเหตุผล 2. เขาใจความรูสึกนึกคิดและวิถีชีวิต ของบรรพบุรุษ 3. เห็นคุณคาของวรรณคดีดานตางๆ 4. ซาบซึ้งในวรรณคดี วัฒนธรรม ประเพณี และวิถีไทย เพื่อดํารง รักษาสืบไป

กระตุนความสนใจ ครูนําภาพตัวละครเอกในวรรณคดี เรื่องตางๆ เชน ขุนชาง ขุนแผน นางวันทอง กวนอู เลาป อิเหนา บุษบา เปนตน ใหนักเรียนดูแลว ตั้งคําถามกับนักเรียน ดังตอไปนี้ • นักเรียนรูจักตัวละครตัวใดบาง • นักเรียนคิดวาภาพตัวละครที่ครู นํามาใหนักเรียนดูเปนตัวละคร ในวรรณคดีเรื่องใด มีจุดสังเกต อยางไร

การอานวรรณคดี เปนการทําความเขาใจบทประพันธใหปรุโปรงและใชจินตภาพสราง

อารมณ เพื่อจะไดเขาถึงสารที่กวีตองการสื่อ การอานวรรณคดี ผูอานตองใชวิจารณญาณในการอานแลวนําไปคิด ใชสติปญญา กลั่นกรองสกัดคุณคาทางอารมณและคุณคาทางความคิด จนถึงการวิจักษวรรณคดี คือ เกิด ความเขาใจแจมแจง ตระหนักในคุณคาดานวรรณศิลปและคุณคาดานสังคม เกิดความ หวงแหนและตองการธํารงรักษาใหเปนสมบัติของชาติตอไป การอานที่ไดคิดคนหาเหตุผล มาอธิบายความรูสึกของตนเองเปนการแสดงความคิดเห็นขั้นวิจารณ ซึ่งอาจตอยอดไปถึง การอานวรรณคดีในระดับสูงได

คูมือครู

1

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

Engage

สํารวจคนหา

(หนาพิมพและตัวอักษรในกรอบนี้มีขนาดเล็กกวาฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูสนทนากับนักเรียนถึงความ สําคัญของวรรณคดี อันเปน มรดกที่ตกทอดมาจากบรรพบุรุษ นักเรียนจับคูเพื่อไปสืบคนหัวขอ ตอไปนี้ • วรรณคดีใหความรูดานใดบาง (แนวตอบ เชน ประวัติศาสตร เรื่องลิลิตตะเลงพาย สังคมศาสตร เสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน รัฐศาสตร เรื่อง รามเกียรติ์ เปนตน) 2. นักเรียนคัดลอกบทประพันธที่ แสดงใหเห็นความรูดานตางๆ มา 1 ตัวอยาง

อธิบายความรู ครูสุมนักเรียน 3 - 4 คู มานําเสนอ ขอมูลเกี่ยวกับความสําคัญของ วรรณคดีที่ใหความรูในดานตางๆ หนาชั้นเรียน (แนวตอบ เชน เรื่องสามกก ให ความรูทางดานการเมืองการสงคราม กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง ใหความรูเกี่ยวกับธรรมชาติ นิราศภูเขาทอง ใหความรูเกี่ยวกับ สถานที่ตางๆ เสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผนใหความรูเกี่ยวกับประเพณี วิถีชีวิต ความเปนอยูของคน สมัยกอน เปนตน)

ขยายความเขาใจ

๑

ความสําคัญของวรรณคดี

วรรณคดีเปนมรดกทีต่ กทอดมาจากบรรพบุรษุ เปนมรดกทางปญญาของคนในชาติ วรรณคดี เปนเสมือนกระจกเงาสะทอนภาพของสังคมในอดีตใหคนรุน หลังไดรบั รู ดวยวากวีมกั นําเสนอสภาพ สังคมในสมัยที่ตนมีชีวิตอยูดวยการสอดแทรกไวในงานเขียนของตน ทําใหผูอานไดรับความรูดาน ตางๆ เชน ดานประวัตศิ าสตร สังคมศาสตร ภาษาศาสตร ปรัชญา เปนตน นอกจากนีย้ งั มีคติธรรม อันเปนแนวทางในการพัฒนาความคิด จิตใจ และโลกทัศนของผูอ า น ดวยการนําขอคิดจากวรรณคดี มาใชในชีวิตจริง กวีมักสอดแทรกแนวคิด คติสอนใจ และปรัชญาชีิวิตไว ทําใหผูอานไดรับความรูเกิดความ รูสึกประทับใจและมีอารมณรวมไปกับกวี ดังนั้นวรรณคดีจึงมีความสําคัญตอชีวิตมนุษย ซึ่งมี ทั้งคุณคาดานเนื้อหา คุณคาดานวรรณศิลป และคุณคาดานสังคม นอกจากนี้วรรณคดียังเปน เครื่องเชิดชูอารยธรรมของชาติในการเปนหลักฐานทางโบราณคดี ทําใหคนในชาติสามารถรับรู เรื่องราวในอดีต การอานวรรณคดีจงึ เปนการสงเสริมใหผอู า นมีสนุ ทรียะทางอารมณ เขาใจความจริงของชีวติ มากยิ่งขึ้น และชวยจรรโลงสังคมอีกดวย

๒ แนวทางในการอานวรรณคดี

การอานวรรณคดีเพื่อใหไดรับความบันเทิงใจ ไดรับอรรถรสในการอาน และไดรับคุณคา ดานสาระประโยชนและดานสุนทรียภาพ มีแนวทางในการอาน ดังนี้ ๑) เลือกอานวรรณคดี กอนอืน่ ตองทราบกอนวา บทรอยกรอง หรือคําประพันธ หรือกวี นิพนธมหี ลายชัน้ การเลือกอานวรรณคดีเรือ่ งทีไ่ ดรบั ยกยองวาเปนวรรณคดีชนั้ เยีย่ มทําใหสามารถ ยึดเปนแนวทางในการอานวรรณคดีเรื่องอื่นๆ ได เพราะวรรณคดีที่ไดรับการยกยองจะมีความเปน อมตะ มีคุณคาทางวรรณศิลป และมีขอคิดที่สามารถนํามาประยุกตใชกับชีวิตในปจจุบันได ๒) ควรอานวรรณคดีใหตลอดทัง้ เรือ่ ง ทําความเขาใจกับเนื้อเรื่องที่อาน เพื่อใหรู องคประกอบของเรื่องและเขาใจสารที่กวีตองการสื่อมายังผูอาน ๓) รูห ลักการพิจารณาคุณคาของวรรณคดี และนําหลักนั้นมาพิจารณาวรรณคดี ที่อาน เพื่อใหสามารถเขาถึงความหมายและคุณคาของวรรณคดีเรื่องนั้น ๔) สามารถแสดงความคิดเห็น วิจารณหรือประเมินคุณคาวรรณคดี เมื่ออาน วรรณคดีจบ ผูอานควรวิจักษวรรณคดีเรื่องนั้นได เพื่อใหเห็นขอดีและขอบกพรองของวรรณคดี เรื่องนั้น จึงจะไดประโยชนจากการอานวรรณคดีอยางแทจริง

ใหนักเรียนยกตัวอยางวรรณคดี ที่นักเรียนประทับใจมา 1 เรื่อง ๒ พรอมยกตัวอยางบทประพันธที่ชอบ ประกอบ และบอกไดวาใหความรู ดานใด (แนวตอบ นักเรียนเลือกตอบไดหลากหลายขึ้นอยูกับความสนใจของนักเรียน เชน เรื่องสามกกใหความรูดานการเมืองการสงครามในสมัยกอน บทประพันธ ที่ชอบ คือ “เลาปนั้นเปนคนมีสติปญญา ถาละไวชาก็จะมีกําลังมากขึ้น อุปมา เหมือนลูกนกอันขนปกยังไมขึ้นพรอม แมเราจะทิ้งไวใหอยูในรังฉะนี้ ถาขนขึ้น พรอมแลวก็จะบินไปทางไกลได” เปนตน)

2

ตรวจสอบผล

คูมือครู

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Explore

Explain

Engage

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

สํารวจคนหา

๓

การวิจักษวรรณคดี

วรรณคดี หมายถึง หนังสือที่ไดรับการยกยองวาแตงดี มีคุณคา ซึ่งคําวา วรรณคดี ไดปรากฏอยูในโบราณคดีสโมสร โดยตั้งขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ใน พ.ศ. ๒๔๕๐ เพื่อสงเสริมการประพันธ เผยแพรความรูเกี่ยวกับประวัติศาสตรและโบราณคดี และมีปรากฏในราชกฤษฎีกาการตั้งวรรณคดีสโมสรเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว หนังสือที่จัดวาเปนวรรณคดี เชน กวีนิพนธ นิทาน ละครไทย ละครพูด พงศาวดาร เปนตน วิจักษ หมายถึง ที่รูแจง ที่เห็นแจง ฉลาด มีสติปญญา เชี่ยวชาญ วิจักษวรรณคดี หมายถึง การพิจารณาวาหนังสือนั้นๆ แตงดีอยางไร ใชถอยคําไพเราะ ลึกซึ้งกินใจหรือมีความงามอยางไร มีคุณคา ใหความรู ขอคิด คติสอนใจ หรือชี้ใหเห็นสภาพชีวิต ความคิด ความเชื่อของคนในสังคมอยางไร

๔

หลักการวิจักษวรรณคดี

หลักการวิจักษวรรณคดีที่สําคัญ มีดังนี้ ๑) อานอยางพินิจพิจารณา เปนการอานโดยการวิเคราะหตั้งแตชื่อเรื่อง เชน บทละครพูดเรื่อง “เห็นแกลูก” เมื่ออานชื่อเรื่องแลวมักจะคิดตอไปวาใครเปนผูเห็นแกลูก ประวัติ ผูแตง คํานํา คํานิยม สารบัญ ไปจนถึงเนื้อเรื่องยอ และบรรณานุกรม ซึ่งจะทําใหเราเขาใจเนื้อหา มูลเหตุของการแตง แรงบันดาลใจในการแตง ๒) คนหาความหมายพืน้ ฐานของบทประพันธ ความหมายพืน้ ฐานหรือความหมาย ตามตัวอักษร ผูอานสามารถคนหาไดจากขอความที่กวีไดนําเสนอไว วาใคร ทําอะไร ที่ไหน ผลเปนอยางไร โดยมีหลักการคนหาความหมายของบทประพันธ ดังนี้ ๒.๑) คนหาความหมายตามตัวหนังสือ คือ คําใดที่ไมเขาใจไดทันที สามารถคนหา ความหมายและคําอธิบายศัพทจากพจนานุกรมหรืออภิธานศัพท เชน สามยอดตลอดระยะระยับ ชอฟาตระการกลจะหยัน บราลีพิลาสศุภจรูญ หางหงสผจงพิจิตรงอน

วะวะวับสลับพรรณ จะเยาะยั่วทิฆัมพร นภศูลประภัสสร ดุจกวักนภาลัย

ใหนักเรียนสืบคนขอมูลเกี่ยวกับ แนวทางการอานวรรณคดี และ หลักการวิจักษวรรณคดี จากแหลง เรียนรูตางๆ เชน หนังสือเกี่ยวกับ การศึกษาวรรณคดี บทความ เว็บไซตในอินเทอรเน็ต เปนตน

อธิบายความรู นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับ แนวทางในการอานวรรณคดี โดยครู ตั้งคําถามใหนักเรียนตอบ ดังนี้ • นักเรียนมีหลักในการเลือกอาน วรรณคดีอยางไร (แนวตอบ เลือกอานวรรณคดี ทีไ่ ดรบั การยกยองวาเปนหนังสือ ที่แตงดี มีคุณคา มีความไพเราะ งดงามทางภาษา มีขอคิดที่เปน ประโยชนนําไปใชในชีวิตได) • นักเรียนมีหลักในการอาน วรรณคดีอยางไร (แนวตอบ อานวรรณคดีใหตลอด เรือ่ ง ทําความเขาใจกับเนือ้ เรือ่ ง รูองคประกอบของเรื่อง และ เขาใจสารที่กวีตองการสื่อมายัง ผูอาน รูจักพิจารณากลั่นกรอง คุณคาที่แทจริงของวรรณคดี เรื่องนั้น ทั้งคุณคาทางจิตใจ และทางสติปญญา)

นักเรียนควรรู

(สามัคคีเภทคําฉันท)

๓

อภิธานศัพท หมายถึง รายการ ของการอธิบายความหมายเพิ่มเติม ของคําศัพทเฉพาะศาสตรใดศาสตร หนึ่ง ซึ่งมิไดเปนที่รูจักกันโดยทั่วไป เนื้อหาเปนการใหคํานิยาม แนวคิด หรือที่มาที่เกี่ยวของกับคําหรือวลี นั้นๆ อาจมีการเปรียบเทียบหรือ ยกตัวอยางใหมีความชัดเจนกระจาง ยิ่งขึ้น เชน อภิธานศัพทพระพุทธศาสนา เปนตน คูมือครู

3

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู นักเรียนนําเสนอความรูที่ไดศึกษา การวิจักษวรรณคดีและหลักการ วิจักษวรรณคดี โดยการยก บทประพันธที่มีความหมายตรง เพื่อประกอบการอธิบาย (แนวตอบ ตัวอยางเชน “ขาวเศิกเอิกอึง ทราบถึงบัดดล ในหมูผูคน ชาวเวสาลี แทบทุกถิ่นหมด ชนบทบูรี อกสัน่ ขวัญหนี หวาดกลัวทัว่ ไป” สามัคคีเภทคําฉันท : ชิต บุรทัต

จากบทประพันธที่ยกมา คําวา เศิก หมายถึง ศึก เอิกอึง หมายถึง แพรหลายรูกันทั่ว บัดดล หมายถึง ทันใดนั้น เปนตน)

เกร็ดแนะครู ครูแนะนําการอานวรรณคดีที่ให คุณคาตองพยายามทําความเขาใจ บทประพันธใหทะลุปรุโปรง แนะ นักเรียนใหใชจิตนาการในการเขาถึง อารมณของกวี เพื่อที่จะไดเขาใจสาร ที่กวีตองการสื่อ

นักเรียนควรรู ความหมายที่ตองตีความ เปน ความหมายที่ตองนําความคิดไป เกี่ยวโยงถึงสิ่งอื่น หรือตอง เปรียบเทียบ

จากบทประพันธศัพทที่จะตองคนหา ไดแก ระยับ หมายถึง พราวแพรว วับวาม (แสงหรือรัศมี) ชอฟา หมายถึง ตัวไมทตี่ ดิ อยูบ ริเวณหนาบัน รูปเหมือนหัวนาคชูขนึ้ เบือ้ งบน ตระการ หมายถึง งาม กล หมายถึง เหมือน ทิฆัมพร หมายถึง ทองฟา นภศูล หมายถึง ยอดปราสาทหรือมณฑปหรือปรางคทแี่ หลมตรงขึน้ ไปใน อากาศ ประภัสสร หมายถึง สีเลือ่ มๆ พรายๆ แสงพราวๆ เหมือนแสงพระอาทิตยแรกขึน้ บราลี หมายถึง เครื่องแตงหลังคาเปนยอดเล็กๆ เรียงรายตามอกไก พิลาส หมายถึง งามอยางสดใส ศุภ หมายถึง ความงาม จรูญ หมายถึง รุงเรือง ๒.๒) คนหาความหมายแฝง คือ ความหมายที่ตองตีความ ซึ่งผูแตงอาจใชคําที่เปน สัญลักษณ เพื่อเสนอสารอันเปนความคิดหลักของผูแตง เชน นาคีมีพิษเพี้ยง เลื้อยบทําเดโช พิษนอยยิ่งโยโส ชูแตหางเองอา

(โคลงโลกนิติ)

จากบทประพันธขางตนกลาวถึง งูใหญมีพิษมากเทียบเทากับความรอนของดวงอาทิตย แตทาทางการเลื้อยกลับเคลื่อนไปอยางชาๆ ไมแสดงใหรูวามีพิษมาก ซึ่งตางจากแมลงปองมีพิษ เพียงเล็กนอยอยูที่หาง กลับชูหางอวดพิษอันนอยนิด ความหมายของโคลงบทนี้พิจารณา ความหมายแฝงไดวา งูใหญ (นาคี) เปนสัญลักษณของผูที่เปยมไปดวยอํานาจแตไมโออวด แสดงตน ในขณะที่ แมลงปอง เปนสัญลักษณแทนผูที่มีอํานาจนอยแตชอบแสดงฤทธิ์เดชอวดอาง อํานาจอันนอยนิดที่ตนมี ๒.๓) คนหาขอคิดอันเปนประโยชน เปนการคนหาขอคิดคติเตือนใจที่สามารถนําไป ประยุกตใชใหเกิดประโยชนในชีวิตประจําวันได กวีมักสอดแทรกทัศนะ ขอคิด คติสอนใจ เรือ่ งตางๆ ไวในเนือ้ เรือ่ งของวรรณคดี ผูอ า นควรอานอยางพิจารณาเพือ่ คนหาคุณคาจากวรรณคดี ๔

4

คูมือครู

สุริโย แชมชา แมลงปอง อวดอางฤทธี

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู เรื่องที่อาน เชน เรื่องนิราศภูเขาทอง ตอนที่กลาวถึงองคเจดียที่ชํารุดทรุดโทรมมีรอยแตกราว ดังความวา ทั้งองคฐานรานราวถึงเกาแฉก โอเจดียที่สรางยังรางรัก กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ เปนผูดีมีมากแลวยากเย็น

เผยอแยกยอดสุดก็หลุดหัก เสียดายนักนึกนานํ้าตากระเด็น จะมิหมดลวงหนาทันตาเห็น คิดก็เปนอนิจจังเสียทั้งนั้น

ขยายความเขาใจ

(นิราศภูเขาทอง)

จากคําประพันธขางตน กวีเปรียบรอยแตกราวของเจดียวาเหมือนเกียรติยศชื่อเสียงเปน สิ่งที่ไมจีรังยั่งยืน ขอคิดที่สื่อสารมายังผูอาน คือ ชีวิตคนเราอาจประสบกับความเปลี่ยนแปลง ซึ่งเปนสิ่งธรรมดาของโลก คนมั่งมีก็อาจเปนคนจนได เมื่อสุขก็อาจทุกขได มียศไดก็เสื่อมยศได มีลาภไดก็เสื่อมลาภได ทุกสิ่งลวนเปนอนิจจังไมแนนอน ๓) รับรูอ ารมณของบทประพันธ พยายามพิจารณาเมื่อรับรูความรูสึกและอารมณที่ กวีสอดแทรกในบทประพันธ เชน นิราศนรินทร กวีกลาวถึงยามทีต่ อ งจากคนรัก ไดพรรณนาความ รูสึกอาลัยรักที่มีตอนางผูเปนที่รักวา เมื่อตองแยกจากกันราวกับไดปลิดหัวใจไปจากตัว หากแบง หัวใจออกเปน ๒ ซีกได ซีกแรกจะเอาติดตัวไปดวย สวนอีกซีกจะฝากไวกับนาง ดังความวา จําใจจากแมเปลื้อง เยียววาแดเดียวยก สองซีกแลงทรวงตก ภาคพี่ไปหนึ่งไว

นักเรียนอภิปรายแลกเปลี่ยน ความคิดเห็นรวมกันเกี่ยวกับขอคิด คติเตือนใจ ที่สามารถนําไปประยุกต ใชใหเกิดประโยชนในชีวิตประจําวัน ได

ปลิดอก อรเอย แยกได แตกภาค ออกแม แนบเนื้อนวลถนอม

นักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ ที่ทําใหนักเรียนไดรับรูความรูสึก และอารมณของกวีที่สอดแทรก ในบทประพันธ (แนวตอบ กวีพรรณนาอารมณ โศกเศรา ระทมใจ เชน “แตเชาเทาถึงเย็น กลํ้ากลทนเข็ญเปนอาจิณ ชายใดในแผนดิน ไมเหมือนพี่ที่ตรอมใจ” กาพยเหเรือ : เจาฟาธรรมธิเบศร)

นักเรียนควรรู (นิราศนรินทร)

๔) พิจารณาการใชกลวิธใี นการแตงคําประพันธ กลวิธใี นการแตงคําประพันธเปนวิธี สรางความรูส กึ นึกคิดของกวี ชวยใหผอู า นเขาใจทัศนะและนัยสรุปของกวีหรือเนือ้ เรือ่ งไดชดั เจนยิง่ ขึน้ กวาการบอกเลาดวยถอยคํา และวิธกี ารตรงไปตรงมา ดังจะเห็นไดจากปมปญหาของเสภาเรือ่ ง ขุนชางขุนแผนที่เปนปมความขัดแยงเรื่องความรักระหวางชายสองหญิงหนึ่ง จนในที่สุดไดนําไป สูการคลี่คลายปมปญหาดวยการประหารชีวิตนางวันทอง ซึ่งเปนจุดจบที่นาเศราสลดใจ แตก็เปน กลวิธีที่ทําใหเรื่องนี้อยูในใจผูอานมายาวนาน เพราะกวีสรางความรูสึกคางคาใจ ความไมสมหวัง ของตัวละคร

นิราศภูเขาทอง เปนเรือ่ งทีส่ นุ ทรภู แตงขึ้น เมื่อครั้งเดินทางไปนมัสการ เจดียภูเขาทองที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ประมาณ พ.ศ. 2371 เปน นิราศที่เนื้อเรื่องไมยาวนัก แตพรอม ไปดวยกระบวนกลอนอันไพเราะ และแงคิดสําหรับการดํารงชีวิต

๕

คูมือครู

5

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู ใหนักเรียนรวมกันแสดงความ คิดเห็นเกี่ยวกับการพิจารณาคุณคา วรรณคดี • การพิจารณาคุณคาวรรณคดี ดานเนื้อหา ทําไมตองคํานึงถึง รูปแบบวรรณคดี (แนวตอบ เพื่อจําแนกไดวาจะ พิจารณาวรรณคดีเรื่องนั้นๆ ในลักษณะใด เชน อิเหนาเปน บทละครรํา บทประพันธจะเอื้อ ตอทารํา เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน เปนกลอนนิทานเรือ่ งมีขนาดยาว และภาษาทีใ่ ชเปนภาษาชาวบาน และมีการใชราชาศัพทดวย เปนตน)

ขยายความเขาใจ 1. นักเรียนจับคูยกตัวอยางวรรณคดี หรือวรรณกรรมทีม่ รี ปู แบบเหมาะสม กับเนื้อเรื่อง พรอมทั้งบอกเหตุผล (แนวตอบ ตัวอยางเชน อิเหนา พระราชนิพนธในรัชกาลที่ 2 รูปแบบเปนบทละครรําสําหรับ การแสดงละครรํา บทที่ใชสําหรับ แสดงตองสงใหลีลาการรายรํา สวยงามประกอบการขับรอง อยางไพเราะ เนื้อหาสามารถ นํามาถอดทารําได) 2. ครูสุมนักเรียน 2 - 3 คู มานําเสนอ หนาชั้นเรียน และครูชวยชี้แนะ เพิ่มเติม

๕) ความงามความไพเราะของภาษา พิจารณาการสรรคําและการเรียบเรียงคําใหเปน ตามลําดับอยางไพเราะเหมาะสม และการใชโวหารกอใหเกิดจินตภาพ อารมณ และความรูส กึ เชน กวีเลือกใชคําที่มีความหมายวา งาม อยางเหมาะสม จากบทละครพูดคําฉันทเรื่อง มัทนะพาธา อาอรุณแอรมระเรื่อรุจี แสงอรุณวิโรจนนภาประจักษ หญิงและชาย ณ ยามระตีอุทัย

๕

คูมือครู

ประดุจมโนภิรมยรตี ณ แรกรัก แฉลม เฉลา และโสภิ นักนะฉันใด สวาง ณ กลางกมล ละไม ก็ฉันนั้น (มัทนะพาธา)

การพิจารณาคุณคาวรรณคดี

วรรณคดีเปนผลงานที่สืบทอดกันมาชานานเปนหนังสือที่มีคุณคาสมควรอานอยางพินิจ พิเคราะหไปถึงการวิจักษ ซึ่งเทากับเปนการกลั่นกรองคุณคาของวรรณคดีที่อาน มีทั้งคุณคา ทางดานเนื้อหา คุณคาทางดานวรรณศิลป และคุณคาทางดานสังคม โดยพิจารณาดังนี้

๕.๑ คุณคาดานเนื้อหา

การพิจารณาคุณคาดานเนื้อหามีแนวทางในการพิจารณา ดังตอไปนี้ ๑) รูปแบบ ในการศึกษาวรรณคดี นักเรียนควรมีความเขาใจเกี่ยวกับรูปแบบของ วรรณคดีวาจะพิจารณาวรรณคดีเรื่องนั้นในลักษณะใด ซึ่งรูปแบบของวรรณคดีแบงออกเปน รอยแกวและรอยกรอง ๑.๑) รอยแกว คือคําประพันธที่ไมจํากัดถอยคําและประโยค ไมมีกฎเกณฑทาง ฉันทลักษณเปนรูปแบบตางๆ ตายตัว การพิจารณาความหมายในคําประพันธประเภทรอยแกวขึ้น อยูกับจุดประสงคและเนื้อหาของเรื่อง ถากวีมีจุดมุงหมายที่จะบันทึกเรื่องราวเหตุการณใหความรู ทั่วๆ ไป จะมีการใชภาษาตรงไปตรงมา เรียบงาย และชัดเจน และหากกวีแตงเรื่องที่มีเนื้อหาลุม ลึก แสดงความลึกซึ้งแยบคาย เชน เรื่องเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ปรัชญา หรือเรื่องที่เกิดจาก จินตนาการ วรรณกรรมรอยแกวชิ้นที่เลือกใชถอยคําไดเหมาะสมเนื้อความ แตงไดกระชับรัดกุม สละสลวย สือ่ ความหมายไดชดั เจน วางเหตุการณในเรือ่ งไดแนบเนียน วรรณกรรมรอยแกวชิน้ นัน้ จะมีความไพเราะงดงามและสะเทือนอารมณผูอานไดเปนอยางดี ๑.๒) รอยกรอง คือคําประพันธที่นําคํามาประกอบกันขึ้น ใหมีลักษณะรูปแบบตามที่ กําหนดไวและมีกฎเกณฑขอบังคับตางๆ วรรณคดีสมาคมไดมีการบัญญัติคําวา รอยกรอง เปน คํารวมเรียกโคลง ฉันท กาพย กลอน และราย คําประพันธประเภทรอยกรองจะเนนจังหวะของ ๖

6

ตรวจสอบผล

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู เสียงซึง่ เกิดจากการกําหนดจํานวนพยางคหรือคําเปนวรรค บาท และบท การผูกคําสัมผัสคลองจอง อยางมีแบบแผน ลักษณะการบังคับตําแหนงวรรณยุกต เชน โคลง เปนตน และการเพิ่มสัมผัส คลองจองในวรรคขึ้นอยูกับลีลาชั้นเชิงของกวีแตละคน วรรณคดีเรื่องหนึ่งๆ อาจใชคําประพันธ ชนิดเดียวเปนหลัก เชน เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน เรื่องอิเหนา แตงเปนกลอนสุภาพ วรรณคดี บางเรื่องแตงดวยคําประพันธตางชนิดกัน เชน เรื่องพระลอ เรื่องตะเลงพายแตงเปนโคลงและราย เรียกวาลิลิต เรื่องมัทนะพาธาแตงเปนฉันทและกาพย เรียกวา คําฉันท กาพยเหเรือแตงเปนโคลง และกาพยเพื่อใหฝพายไดขับเหในกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค กวีไดเลือกรูปแบบกาพยยานี ซึ่งเหมาะกับเนื้อเรื่องที่พรรณนาธรรมชาติรวมกับอารมณความรูสึกของกวีที่แสดงความรักความ อาลัยถึงคนรัก ดังความวา โคลง

รอนรอนสุริยโอ เรื่อยเรื่อยลับเมรุลง รอนรอนจิตจํานง เรื่อยเรื่อยเรียมคอยแกว

อัสดง คํ่าแลว นุชพี่ เพียงแม คลับคลายเรียมเหลียว

เรื่อยเรื่อยมารอนรอน สนธยาจะใกลคํ่า

ทิพากรจะตกตํ่า คํานึงหนาเจาตาตรู

กาพย

(กาพยเหเรือ)

การอานคําประพันธเปนจังหวะทํานองตามลักษณะคําประพันธแตละชนิด จะชวยให ผูอานสามารถรับรูอารมณของกวีที่แทรกไวในบทรอยกรองอยางมีประสิทธิภาพ การอานอยาง เขาใจซาบซึ้ง ยอมชวยใหผูอานและผูฟงเขาถึงรสถอยคํา รสความ รสคลองจอง และรสภาพ อยางสมจริง เกิดความรูสึกประทับใจในวรรณคดีไทย ๒) องคประกอบของเรือ่ ง พิจารณาไดดังนี้ ๒.๑) สาระ พิจารณาวาสาระที่ผูแตงตองการสื่อมายังผูอานเปนเรื่องอะไร เชน ใหความรู ขอเท็จจริง ขอคิดเห็น หรือแสดงความรูสึกนึกคิดออกมา ควรจับสาระสําคัญหรือ แกนของเรื่องใหไดวาผูแตงตองการสื่ออะไร แกนเรื่องมีลักษณะแปลกใหม นาสนใจเพียงใด เชน เรื่องสามกก มีเนื้อหาเกี่ยวกับการปกครองบานเมือง และการชิงอํานาจกันดวยอุบายการเมือง และการสงคราม เปนตน ๗

@

นักเรียนอธิบายรูปแบบของวรรณคดี ทีก่ าํ หนดจากประเภทของคําประพันธ (แนวตอบ แบงเปนรอยแกวกับ รอยกรอง) • รอยกรองมีลักษณะอยางไร • รอยแกวมีลักษณะอยางไร • เหตุใดจึงตองมีความรูเกี่ยวกับ ฉันทลักษณ (แนวตอบ เพื่อชวยใหการอาน วรรณคดีแตละเรื่องมีอรรถรส ไดรับความไพเราะซาบซึ้งของ คําประพันธ และสื่ออารมณจาก เนื้อหา จังหวะ และทวงทํานอง ในการประพันธ เชน ในเรื่อง สามัคคีเภทคําฉันทใช วิชชุมมาลาฉันท ซึ่งมีคํา ในคณะนอย ใชกับเนื้อความ ตื่นตระหนก โดยใชบรรยาย ภาพชาวเมืองเวสาลี เมื่อรูวา มีศึก ดังนี้ “ตื่นตาหนาเผือด หลบหลี้หนีตาย ซุกครอกซอกครัว เขาดงพงไพร

หมดเลือดสั่นกาย วุนหวั่นพรั่นใจ ซอนตัวแตกภัย ทิ้งยานบานตน”)

ขยายความเขาใจ นักเรียนยกตัวอยางรูปแบบวรรณคดี เรื่องที่นักเรียนเคยเรียนหรือรูจักมา อยางนอย 3 ตัวอยาง (แนวตอบ ตัวอยางเชน เสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผนแตงเปนกลอนนิทาน มหาเวสสันดรชาดกแตงเปนราย ลิลิตตะเลงพายแตงเปนโคลงและ ราย เรียกวา ลิลิต กาพยเหเรือ แตงเปนกาพยและโคลงเรียกวา กาพยหอโคลง เปนตน)

มุม IT

ศึกษาเกี่ยวกับการวิเคราะหคุณคาวรรณคดีเพิ่มเติม ไดที่ http://www.org/blogs/posts/419071 คูมือครู

7

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

Engage

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

สํารวจคนหา นักเรียนแตละกลุมชวยกันสืบคน องคประกอบตางๆ ในวรรณคดีและ วรรณกรรม

อธิบายความรู นักเรียนแตละกลุมอภิปรายสรุป เกี่ยวกับองคประกอบของวรรณคดี ตามหัวขอตอไปนี้ • นักเรียนมีหลักในการพิจารณา สาระของวรรณคดีและ วรรณกรรมแตละเรื่องอยางไร (แนวตอบ การรูสาระของเรื่อง และเขาใจเนื้อเรื่อง ตองอาน อยางพินิจพิเคราะหจับใจความ ใหได วากวีตองการสื่ออะไร ใหผูอานไดรูและเขาใจเกี่ยวกับ สิ่งใดบาง) • กลวิธีในการแตงวรรณคดี และวรรณกรรมมีความสําคัญ อยางไร (แนวตอบ กลวิธีในการแตง วรรณคดีและวรรณกรรมจะ ทําใหเรื่องมีความนาสนใจ นาติดตามยิ่งขึ้น)

นักเรียนควรรู วรรณศิลป เปนองคประกอบสําคัญ ทีบ่ ง ชีค้ วามเปนวรรณคดี วรรณศิลป เปนทัง้ หลักการประพันธหนังสือและ เปนทัง้ หลักการประเมินคุณคาในขณะ เดียวกัน ผูสรางวรรณคดีและผูอาน วรรณคดีจึงตองมีความรูเรื่อง วรรณศิลป

8

ตรวจสอบผล

คูมือครู

๒.๒) โครงเรื่อง พิจารณาวิธีการเรียงลําดับความคิดหรือเหตุการณในเรื่องวาเปดเรื่อง อยางไร ดังเชน โครงเรื่องของเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอนขุนชางถวายฎีกา คือ ผูหญิงที่ตอง เลือกไปอยูกับผูชายคนใดคนหนึ่ง ซึ่งคนหนึ่งตนก็รักมากอีกคนหนึ่งก็ดีตอตนมาก กวีมีวิธีวาง โครงเรื่องไดดีหรือไม การลําดับความไปตามลําดับขั้นตอนหรือไม มีวิธีการวางลําดับเหตุการณ นาสนใจอยางไร และมีการสรางปมขัดแยงอะไรที่นําไปสูจุดสูงสุดของเรื่อง เปนตน ๒.๓) ฉากและบรรยากาศ พิจารณาการพรรณนาหรือบรรยายฉากของเรื่อง โดย บรรยากาศนั้นสรางโดยการบรรยายฉาก ซึ่งเกิดจากการสรางเหตุการณตางๆ ที่เกิดขึ้นในเรื่อง กวีตองใหรายละเอียดเกี่ยวกับสถานที่และสภาพแวดลอม เพื่อใหผูอานเกิดความรูสึกคลอยตาม เชน เรือ่ งสามกกมีฉากของเรือ่ งอยูใ นประเทศจีนในสมัยพระเจาเหีย้ นเต เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกามีฉากการตัดสินพระทัยของสมเด็จพระพันวษาก็เกิดขึน้ ในสมัยการปกครอง ตามระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยและบรรยากาศนาเกรงขาม เปนตน ๒.๔) ตัวละคร พิจารณาลักษณะนิสัยของตัวละครเปนสวนสําคัญของเรื่อง โดยตอง พิจารณาวามีบุคลิกภาพอยางไรและมีบทบาทอยางไร พฤติกรรมที่แสดงออกมาดีหรือไม เชน ความไมรูจักกาลเทศะของขุนชางในคราวที่ดํานํ้าเขาไปถวายฎีกาถึงเรือพระที่นั่ง เปนตน ๒.๕) กลวิธีการแตง พิจารณาวิธีการเลือกใชถอยคํา และการนําเสนอวากวีนําเสนอ อยางไร เชน เสนออยางตรงไปตรงมา เสนอโดยใหตีความจากสัญลักษณหรือความเปรียบ เสนอ โดยใชภาพพจนใหเกิดจินตภาพ ควรพิจารณาวาวิธีการตางๆ เหลานี้ ชวนใหนาสนใจ นาติดตาม และนาประทับใจไดอยางไร

๕.๒ คุณคาดานวรรณศิลป

การพิจารณาคุณคาดานวรรณศิลป พิจารณาจากการเลือกสรรคํามาเรียงรอยกันใหเกิด ความงาม ความไพเราะ มีความหมายลึกซึ้งกินใจ ทําใหผูอานเกิดจินตนาการ ซึ่งมีแนวทาง ในการพิจารณา ดังนี้ ๑) การสรรคํา คือ การที่กวีเลือกใชคําใหสื่อความคิด ความเขาใจ ความรูสึก อารมณได อยางไพเราะตรงตามที่กวีตองการ โดยพิจารณาการใชคําตางๆ ดังนี้ ๑.๑) การเลือกใชคาํ ไดถกู ตองตรงตามความหมายทีต่ อ งการ เชน การเลือกใชคาํ ไวพจน คือ คําที่เขียนตางกัน แตมีความหมายเหมือนกันหรือใกลเคียงกัน บางคําจะใชในบทรอยกรอง เทานั้น เชน

๘

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุนความสนใจ ชมดวงพวงนางแยม คิดความยามบังอร มะลิวัลยพันจิกจวง หอมมานาเอ็นดู

ครูอานบทประพันธที่เตรียมมาให นักเรียนฟง

บานแสลมแยมเกสร แยมโอษฐยิ้มพริ้มพรายงาม ดอกเปนพวงรวงเรณู ชูชื่นจิตคิดวนิดา

“สายหยุดหยุดกลิ่นฟุง สายบหยุดเสนหหาย กี่คืนกี่วันวาย ถวิลทุกขวบคํ่าเชา

(กาพยเหเรือ)

จากบทประพันธคําวา บังอร และ วนิดา หมายถึง ผูหญิงและนางผูเปนที่รัก ซึ่งจะอยู ในแตละตําแหนงที่สอดคลองกันกับบทประพันธ ๑.๒) การเลือกใชคําที่เหมาะแกเนื้อเรื่องและฐานะของบุคคลในเรื่อง เชน เอออุเหมนะมึงชิชางกระไร ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ศึก บ ถึงและมึงก็ยังมิเห็น จะนอยจะมากจะยากจะเย็น และคาดแถลงเพราะใจ อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ ขยาดขยั้นมิทันอะไร

จากนั้นครูตั้งคําถาม • นักเรียนทราบหรือไมวา บทประพันธที่ครูยกมาอยูใน วรรณคดีเรื่องใด (แนวตอบ ลิลิตตะเลงพาย)

สํารวจคนหา

ก็มาเปน

ใหนักเรียนจับคูสืบคนพิจารณา คุณคาการวิจารณความงามความ ไพเราะทางดานวรรณศิลป

ประการใด ก็หมิ่นกู

อธิบายความรู

(สามัคคีเภทคําฉันท)

จากบทประพันธเปนการเลือกใชคําที่เหมาะสมกับฐานะของบุคคล ในเรื่องเปนตอนที่ พระเจาอชาตศัตรูแสรงใชคําบริภาษวัสสการพราหมณ เมื่อวัสสการพราหมณทัดทานเรื่องการศึก ซึ่งเปนคําที่กษัตริยใชกับผูที่มีฐานะตํ่ากวา ๑.๓) การเลือกใชคําไดเหมาะแกลักษณะของคําประพันธ เชน ตื่นตาหนาเผือด หลบลี้หนีตาย ซุกครอกซอกครัว เขาดงพงไพร

ยามสาย หางเศรา วางเทวษ ราแม หยุดไดฉันใด”

หมดเลือดสั่นกาย วุนหวั่นพรั่นใจ ซอนตัวแตกภัย ทิ้งยานบานตน (สามัคคีเภทคําฉันท)

จากบทประพันธมีคําที่ใชไดทั้งรอยแกวและรอยกรอง เชน คําพื้นฐานตางๆ ไดแก เลือด หนาเผือด หลบลี้ ซุก เปนตน ๙

1. ครูสุมนักเรียน 4 - 5 คู มาชวยกัน อธิบายความรูทางดานวรรณศิลป จากวรรณคดีที่นักเรียนเคยอาน 2. ใหนักเรียนที่เหลือในหองรวมกัน อภิปรายวรรณศิลปที่เพื่อน นําเสนอ และบันทึกความรูลงสมุด (แนวตอบ เสฐียรโกเศศ (พระยา อนุมานราชธน) ไดกลาวถึง หลักการวิจารณวรรณศิลปใน หนังสือการศึกษาวรรณคดีวา หลักการวิจารณนี้ คือการพิจารณา ศิลปะของการสรางสรรควรรณคดี มี 6 ประการ คือ 1. ความนึก 2. ความสะเทือนอารมณ 3. การแสดงออก 4. องคประกอบ 5. ทวงทาที่แสดง 6. เทคนิค)

คูมือครู

9

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู การเลือกใชคําโดยคํานึงถึงเสียง มีหลายลักษณะทั้งคําเลียนเสียง ธรรมชาติ การเลนคํา ใหนักเรียน อธิบายและยกตัวอยางบทประพันธ ที่มีการเลนเสียงอยางชัดเจน 1 ตัวอยาง พรอมบอกที่มาดวย (แนวตอบ เชน “ทั้งจากที่จากคลองเปนสองขอ ยังจากกอนั้นก็ขึ้นในคลองขวาง โอวาจากชางมารวบประจวบทาง ทั้งจากบางจากไปใจระบม” (นิราศพระบาท : สุนทรภู) จากบทประพันธที่ยกมามีการ เลนคําวา “จาก” คือ บางจากที่เปน เขตพื้นที่ ชื่อคลองและการลา จากกัน เปนตน)

ขยายความเขาใจ 1. นักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ ที่นักเรียนประทับใจ และมีคุณคา ทางดานวรรณศิลป 1 - 2 บท และ บอกเหตุผลที่นักเรียนประทับใจ (แนวตอบ ตัวอยางเชน

“ตะลึงเหลียวเปลีย่ วเปลาใหเหงาหงิม สุชลปริ่มเปยมเหยาะเผาะเผาะผอย เหมือนยามคํ่านํ้าคางลงพรางพรอย นองจะลอยลมบนไปหนใด”

(นิราศอิเหนา : สุนทรภู)

จากบทประพันธกวีใชคําโดย คํานึงถึงเสียงคือ ใชคําเลียนเสียง ธรรมชาติ ทําใหผูฟงเห็นภาพและ เกิดความรูสึกคลอยตามไปดวย) 2. ใหนักเรียนเขียนบทพรรณนา รอยแกวประมาณ 5 บรรทัด ใหมี คําเลียนเสียงธรรมชาติ

๑.๔) การเลือกคําโดยคํานึงถึงเสียง ดังนี้ (๑) คําทีเ่ ลนเสียงวรรณยุกต คําในภาษาไทยทีต่ า งกันเฉพาะเสียงวรรณยุกต ก็จะ มีความหมายตางกัน เพือ่ สรางความหลากหลายของระดับเสียงสูงตํา่ ซึง่ จะทําใหเกิดความไพเราะ ดานเสียงโดยตรงและไมเสียความ ดังตัวอยาง จะจับจองจองจองสิ่งใดนั้น อยาลามลวงลวงลวงดูเลศกล อยาเคลิ้มคลําคลํ่าคลํ้าแตละโลภ สิ่งใดปองปองปองเปนประธาน จับปลาชอนชอนชอนสองกรถือ เพื่อระแวงแวงแวงพลิกแพลงไป

ดูสําคัญคั่นคั้นอยางันฉงน คอยแคะคนคนคนใหควรการ เที่ยวหวงหวงหวงละโมบละเมอหาญ อยาดวนดานดานดานแตโดยใจ ขางละมือมื่อมื้อจะมั่นไฉน ครั้นจะวางวางวางไวดูลานเลว (กลบทสุภาษิต)

จากบทประพันธแสดงใหเห็นถึงความสามารถของกวีทเี่ ลือกใชคาํ ทีม่ พี ยัญชนะตน ตัวเดียวกันและมีตัวสะกดตัวเดียวกัน ตางกันที่เสียงวรรณยุกต (๒) คําทีเ่ ลียนเสียงธรรมชาติ ทําใหผอู า นเห็นภาพชัดเจนและเกิดความรูส กึ คลอย ตามไปดวย เชน เปรี้ยงเปรี้ยงดั่งเสียงฟารอง ตองอกทศกัณฐอสุรา

กึกกองทั่วทศทิศา ตกจากรถาอลงกรณ (รามเกียรติ์)

(๓) คําที่เลนเสียงสัมผัส คือ การใชถอยคําใหมีเสียงสัมผัสคลองจองของ คําประพันธ สัมผัสมี ๒ ชนิด คือ สัมผัสในและสัมผัสนอก สัมผัสนอกเปนสัมผัสบังคับตามลักษณะ คําประพันธแตละชนิด เชน โคลงสี่สุภาพ กาพยยานี ๑๑ ก็มีสัมผัสที่แตกตางกัน สัมผัสในเปน สัมผัสทีไ่ มบงั คับ แตชว ยทําใหคาํ ประพันธไพเราะยิง่ ขึน้ สัมผัสในมี ๒ ลักษณะ คือ สัมผัสพยัญชนะ และสัมผัสสระ ดังตัวอยาง ไผซอออเอียดเบียดออด ออดแอดแอดออดยอดไกว

ลมลอดไลเลี้ยวเรียวไผ แพใบไลนํ้าลําคลอง (คําหยาด)

๑๐

เกร็ดแนะครู ครูชี้ใหนักเรียนเห็นวานอกจากเสียงวรรณยุกตและเสียงสัมผัส เสียงหนักเบาจะเปนเสียงที่ทําใหบทรอยกรองไพเราะแลว ยังเกิด จากวิธีการอานที่เขาถึงความหมายของบทประพันธ ผูที่อานเปน จะรูจักทอดเสียง เนนเสียงหนักเบาดวย เชน

10

คูมือครู

“ยังเหลาลดาวัลย เผยคลี่ผลิคลายมากานชอลออออน หมูผึ้งภมรกราย

สุวคันธบุปผา ลยแยมพเยียสยาย อรชรสลอนราย จรเกลือกประทิ่นเกลา”

(ดรุณจตุราภิรมย : ชิต บุรทัต)

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู

ไล - ลํา นํ้า - ลํา

สัมผัสอักษร ไดแก ออ - เอียด - ออด, ลม - ลอด - ไล - เลี้ยว, ออด - แอด - ออด, สัมผัสสระ ไดแก ซอ - ออ, เอียด - เบียด, เลี้ยว - เรียว, ออด - ยอด, ใบ - ไล,

(๔) การเลนคําพองเสียงและซํ้าคํา คือ การใชคําเดียวกันหรือคําที่มีเสียง เหมือนกันใชซาํ้ หลายแหงในบทประพันธหนึง่ บท ในความเดียวกันหรือตางความหมายกัน เพือ่ ยํา้ นํ้าหนักความใหหนักแนน เชน แกมชํ้าชํ้าใครตอง ปลาทุกทุกขอกกรม

อันแกมนองชํ้าเพราะชม เหมือนทุกขพี่ที่จากนาง (กาพยเหเรือ)

จากบทประพันธกวีเลนคําที่เสียงพองกัน แตความหมายตางกัน โดยเลนคําวา ปลาแกมชํ้า ชํ้า ปลาทุก ทุกข และซํ้าคําวา ชํ้า และ ทุกข ๒) การใชโวหาร ๒.๑) บรรยายโวหาร คือ การใชคําอธิบายเลาเรื่องราวรายละเอียดใหเขาใจตาม ลําดับเหตุการณวา ใคร ทําอะไร ทีไ่ หน และอยางไร เชน สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ โจโฉพากวนอูไปหาพระเจาเหี้ยนเตเพื่อใหรับเปนทหาร ความวา “…ครั้นอยูมาวันหนึ่งโจโฉจึงพากวนอูเขาไปเฝาพระเจาเหี้ยนเตแลวทูลวา กวนอูคนนี้มีฝมือ พอจะเปนทหารได พระเจาเหี้ยนเตก็มีความยินดีจึงตั้งกวนอูเปนนายทหาร โจโฉกับกวนอูก็ลากลับ มาบานโจโฉจึงใหเชิญกวนอูกินโตะ…” (สามกก)

๒.๒) พรรณนาโวหาร คือ การอธิบายความโดยการสอดแทรกอารมณ ความรูสึก หรือใหรายละเอียดอยางลึกซึง้ ของกวีลงไปในเรือ่ งนัน้ ๆ ทําใหผอู า นเกิดอารมณสะเทือนใจคลอยตาม ไปกับบทประพันธ ดังบทชมไมในกาพยเหเรือเจาฟาธรรมธิเบศรที่พรรณนาดอกไมตามที่กวีได พบเห็น แลวชวนใหคิดถึงนางผูเปนที่รักที่เคยรอยมาลัยดอกไมมาถวาย ความวา สาวหยุดพุทธชาด นึกนองกรองมาลัย

บานเกลื่อนกลาดดาษดาไป วางใหพี่ขางที่นอน

ใหนักเรียนอธิบายความสําคัญของ การใชโวหารแตละประเภทในบท ประพันธ (แนวตอบ • การใชบรรยายโวหารทําให การดําเนินเรื่องราบรื่น • การใชพรรณนาโวหารทําให เกิดความรูสึกคลอยตาม • การใชเทศนาโวหารชวยเนน จุดมุงหมายของกวีในการสอนและ เตือนใจ • การใชสาธกโวหารชวยเพิ่ม รายละเอียดของเรื่องใหมีความ ชัดเจนมากขึ้น • การใชอุปมาโวหารชวยเนน ความสําคัญโดยใชการเปรียบ เทียบใหเขาใจเรื่องอยางลึกซึ้ง มากขึ้น)

ขยายความเขาใจ 1. นักเรียนยกตัวอยางการใชบรรยาย โวหารในคําประพันธรอยกรอง คนละ 1 บท (แนวตอบ “จึ่งใหตีกลอง ปาวรองทันที แจงขาวไพรี รุกเบียนกรีฑา เพื่อหมูภูมี วัชชีอาณา ชุมนุมบัญชา ปองกันฉันใด” สามัคคีเภทคําฉันท : ชิต บุรทัต) 2. ครูขออาสาสมัครมานําเสนอเปน ตัวอยางหนาชั้นเรียน 2 - 3 คน

(กาพยเหเรือ)

๑๑

NET ขอสอบ ป 53 ขอสอบโจทยถามวา ขอใดเปนบทพรรณนาความงามตางจากพวก 1.

2.

3.

4.

แลพระปรัศวทั้งซายขวา ทองฉนวนลวนแลวศิลาทอง มีมุขทุกชั้นบันแถลง วาแลวลออองคทรงเครื่อง

รจนาดังวิมานโกสีย ผนังรองเรืองรัตนมณีนิล ยอดแซงสลับไมนับได รุงเรืองพรรณรายฉายฉาน

(วิเคราะหคาํ ตอบ การพรรณนาความงามการแตงองคทรงเครือ่ งแตกตางจากขออืน่ ตอบขอ 4)

คูมือครู

11

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

เกร็ดแนะครู ครูแนะนักเรียนใหหมั่นฝกฝนการ เขียนบรรยายโวหาร พรรณนาโวหาร เทศนาโวหาร และสาธกโวหาร ในเบื้องตนใหนักเรียนฝกที่ตนถนัด กอน โดยวิธีบรรยายภาพในหนังสือที่ นักเรียนสนใจ แลวนําไปเปรียบเทียบ กับคําบรรยายในหนังสือ ใหเพื่อนๆ ชวยวิจารณแลกเปลี่ยนกัน

นักเรียนควรรู กวนอูขอสัญญาสามขอจากโจโฉ สัญญา 3 ขอ มีดงั นี้ 1. ขอใหไดเปนขารับใชกษัตริย เหีย้ นเต 2. ขออยูด แู ลพีส่ ะใภทงั้ สอง และขอนําเบีย้ หวัดทีเ่ ลาปไ ดรบั พระราชทานมอบใหแกพสี่ ะใภ 3. หากกวนอูรวู า เลาปอ ยูท ใี่ ดจะไป หาเลาปโ ดยไมขอลาโจโฉกอน

12

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ 1. นักเรียนอานหนังสือเรียนวรรณคดี และวรรณกรรม จากนั้นคัดลอก ขอความที่เปนบรรยายโวหาร พรรณนาโวหาร เทศนาโวหาร และสาธกโวหาร มาอยางละ 1 บท สงครู 2. นักเรียนนําภาพทิวทัศนมาคนละ 1 ภาพ แลวเขียนความเรียงโดย ใชโวหารชนิดใดก็ไดตามความ เหมาะสม พรอมทั้งตั้งชื่อภาพ ใหสอดคลองกับเนื้อหาที่เขียน

ตรวจสอบผล

๒.๓) เทศนาโวหาร คือ กลวิธีที่ใชโวหารในการกลาวสั่งสอนอยางมีเหตุผลประกอบ เชน สุภาษิตสอนหญิงของสุนทรภู สวนใหญจะเปนการกลาวสั่งสอนหญิงสาวใหประพฤติปฏิบัติ ตนใหเหมาะสมทั้งในเรื่องการแตงกาย กิริยามารยาท การวางตัว การพูดจา ดังตัวอยาง ประการหนึ่งซึ่งจะเดินดําเนินนาด อยาไกวแขนสุดแขนเขาหามปราม อยาเดินกรายยายอกยกผาหม อยาพูดเพอเจอไปไมสูดี

คอยเยื้องยาตรยกยางไปกลางสนาม เสงี่ยมงามสงวนไวแตในที อยาเสยผมกลางทางหวางวิถี เหยาเรือนมีกลับมาจึ่งหารือ (สุภาษิตสอนหญิง)

๒.๔) สาธกโวหาร คือ การยกตัวอยางเรื่องราวมาประกอบ เพื่อเพิ่มรายละเอียด หรือ สิ่งที่นารูนาสนใจลงไปในขอความ ทําใหเขาใจชัดเจนยิ่งขึ้น เชน “...เตียวเลี้ยวจึงวา มหาอุปราชไมแจงหรือ ในนิทานอิเยียงซึ่งมีมาแตกอนวาเดิมอิเยียงอยูกับ ตงหางซึ่งเปนเจาเมือง ตงหางเลี้ยงอิเยียงเปนทหารใชสอย ครั้นอยูมายังมีคิเปกเจาเมืองหนึ่งนั้นยกทัพ มาฆาตงหางตาย คิเปกไดอิเยียงไปไว จึงตั้งอิเยียงเปนขุนนางที่ปรึกษา อิเยียงมีความสุขมาเปนชานาน...” (สามกก ตอน กวนอูไปรับราชการกับโจโฉ)

จากบทประพันธเปนเหตุการณตอนที่กวนอูขอสัญญาสามขอจากโจโฉ เพื่อแลกกับ การเปนทหารรับใชโจโฉ แตโจโฉไมยอมรับสัญญาขอที่สามของกวนอูที่ขอวา หากรูวาเลาปอยู ที่ไหนจะไปหาทันที เตียวเลี้ยวจึงไดยกนิทานอิเยียงใหฟงวา เมื่ออิเยียงไดนายใหมคือคิเปก และ คิเปกเลี้ยงดูอิเยียงอยางดี อิเยียงไดตอบแทนบุญคุณคิเปกดวยชีวิต หลังจากไดฟงนิทานอิเยียง โจโฉก็ไดใหสัญญาขอที่สามกับกวนอู ๒.๕) อุปมาโวหาร คือ โวหารที่กลาวเปรียบเทียบ มักใชคูกับอุปไมย อุปมา เปนสิ่ง หรือขอความที่ยกมาเปรียบ สวนอุปไมย คือ ขอความที่เปรียบเทียบกับสิ่งอื่นใหเขาใจแจมแจง เชน เรื่องมหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี เมื่อชูชกมาขอสองกุมารคือกัณหากับชาลี ดังความวา “...ปางเมื่อทาวเธอยกสองดรุณเยาวเรศผูยอดรัก ราวกะแขวะควักซึ่งดวงเนตรทั้งสองขางวางไว ซึง่ มือพราหมณ… คิดไปคิดไปแลวใจหายเห็นนานํา้ ตาตกวาโอโออกมัทรีเอย จะเสวยพระทุกขแทบถึงชีวติ จะปลิดปลง ดวยพระลูกรักทั้งสองพระองคนี้...” (มหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี)

๑๒

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู จากบทประพันธจะเห็นการใชอุปมาไดจากการใชคําวา ราวกับ เปรียบเทียบลูกทั้งสอง คือ พระกัณหากับพระชาลีเปนดวงตา แสดงใหเห็นวาลูกนั้นมีคากับพอแมราวกับดวงตาและยัง ทําใหรูสึกถึงความเจ็บปวดทรมานของการถูกพรากเอาลูกทั้งสองคนไปเหมือนการถูกแขวะควัก ดวงตา ดังนั้นอุปมา คือ ดวงตาที่ยกมาเปรียบกับลูกทั้งสอง สวนลูกทั้งสองเปนอุปไมย ๓) การใชภาพพจน คือ การพลิกแพลงภาษาที่ใชพูดหรือเขียนที่ทําใหผูอานเกิด จินตภาพ ไดอารมณและความรูสึก การใชโวหารมีหลายลักษณะ ดังนี้ ๓.๑) การใชภาพพจนอุปมา เปนการเปรียบเทียบวาสิ่งหนึ่งเหมือนกับอีกสิ่งหนึ่ง โดย ใชคําวา เสมือน ดุจ ดั่ง ราว เพียง ประหนึ่ง แสดงความหมายอยางเดียวกับคําวา เหมือน เชน นางนวลนวลนารัก แกวพี่นี้สุดนวล

ไมนวลพักตรเหมือนทรามสงวน ดั่งนางฟาหนาใยยอง

ขยายความเขาใจ

(กาพยเหเรือ)

จากบทประพันธกวีกลาวถึงนกนางนวลวามีความนารัก แตความนารักของนก ก็ไมเทาหนานวลของนางผูเปนที่รัก นางมีหนานวลราวกับนางฟาที่มีหนางามผุดผอง ๓.๒) การใชภาพพจนอุปลักษณ เปนการเปรียบสิ่งหนึ่งเปนอีกสิ่งหนึ่ง การเปรียบ ลักษณะนีไ้ มมคี าํ ทีส่ อื่ ความหมายวาเหมือนปรากฏอยู แตเปนการเปรียบเทียบโดยใชคาํ วา คือ เปน พอตายคือฉัตรกั้ง แมดับดุจรถจักร ลูกตายบวายรัก เมียมิ่งตายวายมวย

หายหัก จากดวย แรงรํ่า มือคลุมแดนไตร

นักเรียนจับคูกันยกบทประพันธ รอยแกวหรือรอยกรอง 3 บท โดย แตละบทที่ยกมามีการใชภาพพจน แตกตางกัน (แนวตอบ ตัวอยางเชน ภาพพจนบุคคลวัต

“นํ้าเซาะหินรินรินหลากไหล ไมหลับเลยชั่วฟาดินสลาย สรรพสัตวพอฟนก็วอดวาย สลายซากเปนกากผงธุลี” (ลํานําภูกระดึง : อังคาร กัลยาณพงศ)

(โคลงโลกนิติ)

จากบทประพันธกวีเปรียบพอเปนฉัตร และความตายของพอเปนเหมือนกับ ฉัตรหัก หมายถึง ผูที่คุมครองใหความอบอุน มั่นคง ปลอดภัยไดสูญสิ้นไปแลว ๓.๓) การใชภาพพจนบุคคลวัต เปนการสมมติสิ่งไมมีชีวิตหรือสัตวใหมีกิริยาอาการ ความรูสึกเหมือนมนุษย เชน หลังคาโบสถโอดครวญเมื่อจวนผุ เสาอิฐปูนทรุดเซตามเวลา

1. ใหนักเรียนศึกษาการใชภาพพจน ชนิดตางๆ จากหนังสือเรียน หนา 13 แลวจัดกลุม กลุมละ 3 คน จับสลากตามหัวขอตอไปนี้ • การใชภาพพจนอุปมา • การใชภาพพจนอุปลักษณ • การใชภาพพจนบุคคลวั​ัต 2. ใหแตละคนอธิบายหัวขอที่ จับสลากไดใหเพื่อนในกลุมฟง จากนั้นใหนักเรียนทุกคนสรุป ความรูลงสมุด

ภาพพจนอุปมา

“ไมเรียกผกากุพ- ชกะสีอรุณแสง ปานแกมแฉลมแดง ดรุณีณยามอาย” (มัทนะพาธา : รัชกาลที่ 6)

ภาพพจนอุปลักษณ

“พอตายคือฉัตรกั้ง แมดับดุจรถจักร ลูกตายบวายรัก เมียมิง่ ตายวายมวย

ระแนงลุลวงหลนบนพื้นหญา พระประธานสั่นหนาระอาใจ (แสงธรรม)

๑๓

หายหัก จากดวย แรงรํ่า มืดคลุม แดนไตร”

(โคลงโลกนิติ : สมเด็จฯ กรมพระยาเดชาดิศร))

NET ขอสอบ ป 51 ขอสอบโจทยถามวา ขอใดใชภาพพจน 1.

2.

3.

4.

จะแวะหาถาทานเหมือนเมื่อเปนไวย อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา โอเชนนี้สีกาไดมาเห็น จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร

ก็จะไดรับนิมนตขึ้นบนจวน อยูคูฟาดินไดดังใจปอง จะลงเลนกลางทุงเหมือนมุงหมาย กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม

(วิเคราะหคําตอบ ขอ 2 ใชภาพพจนอุปลักษณมีคําวา “เทา” เปรียบอายุกับเสาศิลา)

คูมือครู

13

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู ใหนักเรียนจับกลุม 3 - 5 คน ศึกษาวรรณศิลปในวรรณคดี และวรรณกรรมไทยเรื่องลีลาการประพันธ โดยคัดเลือก ตัวอยางบทประพันธเรื่องใดก็ได มา 1 ตัวอยาง แลววิเคราะหวา ตัวอยางที่คัดเลือกมาเปนลีลา การประพันธชนิดใด อยางไร (แนวตอบ ตัวอยาง พิโรธวาทัง ดังตอนที่อิเหนาไมพอใจจรกามาก ที่จะมาแยงนางบุษบาไปครอง จึงตอวาเหน็บแนมจรกาและกลาว ประชดประชันนางบุษบา ดังความวา “เมื่อยิ้มเหมือนหลอกหยอกเหมือนขู ไมควรคูเคียงพักตรสมัครสมาน ดังกากาจชาติชาสาธารณ มาประมาณหมายหงสพงศพระยา แมนแผนดินสิ้นชายที่พึงเชย อยามีคูเลยจะดีกวา พี่พลอยรอนใจแทนทุกเวลา ฤๅวาสนานองจะตองกัน”)

๔) ลีลาการประพันธ เปนทวงทํานองที่สําคัญในการแตงคําประพันธใหดีเดนทําให ผูอานเกิดอารมณและความรูสึกตางๆ คลอยตามไปดวย ดังนี้ ๔.๑) เสาวรจนี เปนลีลาที่ใชแตงความงามจะเปนความงามของมนุษย สถานที่ หรือ ธรรมชาติก็ได เชน ชมธรรมชาติ กระถางแถวแกวเกดพิกุลแกม สมอรัดดัดทรงสมละไม ตะโกนาทิ้งกิ่งประกับยอด บางผลิดอกออกชอขึ้นชูชัน

(เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน)

๔.๒) นารีปราโมทย เปนลีลาการประพันธที่มุงไปในทํานองเกี้ยว ประเลาประโลมดวย คําหวาน เชน บทเกี้ยวพาราสี แมเนื้อเย็นเปนหวงมหรรณพ แมเปนบัวตัวพี่เปนภุมรา เจาเปนถํ้าอําไพขอใหพี่ จะติดตามทรามสงวนนวลละออง

๔.๓) พิโรธวาทัง เปนลีลาที่แสดงความโกรธแคน ประชดประชัน เกรี้ยวกราด เชน ครานั้นพระองคผูทรงภพ เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ จะวารักขางไหนไมวาได ออกนั่นเขานี่มีสํารอง

1. นักเรียนจับคูกันยกคําประพันธที่มี การใชวรรณศิลปมากกวา 1 แหง โดยบอกดวยวามีการใชวรรณศิลป อยางไร (แนวตอบ ตัวอยาง เชน ลิลิตตะเลงพาย ไอศูรย สรวง เดนฟา บานทวีป แหลงลวนสรรเสริญ”

กวีอุปมา โดยใชคําวา “ปูน” และเลนคําวา “ทุกข” กับ “ทุก” กวีเลือกสรรคําสําหรับคําประพันธ โดยเฉพาะ ไดแก ศวรรเยศ ไอศูรย ธเรศ) 2. ครูสุมนักเรียน 2 - 3 คู ออกมา นําเสนอตัวอยางบทประพันธ หนาชั้นเรียน ครูสรุปความรูจากที่ นักเรียนนําเสนอ แลวใหนักเรียน บันทึกความรูลงสมุด

14

พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เปนมัจฉา เชยผกาโกสุมประทุมทอง เปนราชสีหสมสูเปนคูสอง เปนคูครองพิศวาสทุกชาติไป (พระอภัยมณี)

ขยายความเขาใจ

“เสร็จเสวยศวรรเยศอาง เย็นพระยศปูนเดือน เกษมสุขสองสมบูรณ สวางทุกขทกุ ธเรศหลา

ยี่สุนแซมมะสังดัดดูไสว ตะขบขอยคัดไวจังหวะกัน แทงทวยทอดอินพรหมนมสวรรค แสงพระจันทรจับแจมกระจางตา

คูมือครู

ฟงจบแคนดั่งเพลิงไหม ดูดูเปนไดอีวันทอง นํ้าใจจะประดังเขาทั้งสอง ยิ่งกวาทองทะเลอันลํ้าลึก (เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน)

ครํ่าครวญ

๑๔

๔.๔) สัลลาปงคพิสัย เปนลีลาแหงการครํ่าครวญหวนไห ตัดพอ เศราโศก เชน บท

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Evaluate

ขยายความเขาใจ “…โอพระชนนีของลูกแกว นับวันลูกจะไกลแลวจากนิเวศนวัง พระมารดาอยูขางหลังจะ ประชวรโรคาไข ถึงสูสวรรคครรไลก็ที่ไหนจะไดถวายพระเพลิงพระชนนี ลูกจะบุกปาพนาลีไป ไกลเนตร ลูกจะทรงบรรพชาเพศบําเพ็ญผล จะแผเพิ่มกุศลสงมาทุกคํ่าเชา โอพระปนปกเกลา ของลูกเอย อยาเศราเสียพระทัยเลยถึงลูกแกว ไดเลี้ยงลูกมาแลวเอาแตบุญเถิดนะทูลกระหมอม ทูลพลางทางก็นอมพระเศียรซบแทบพระบาทพระชนนี…” (มหาเวสสันดรชาดก ทานกัณฑ)

๕.๓ คุณคาดานสังคม

การพิจารณาคุณคาทางดานสังคม เปนการพิจารณาวา ผูแตงมีจุดประสงคในการจรรโลง สังคมอยางไร โดยพิจารณาจากแนวคิด การใหคติเตือนใจ การสะทอนใหเห็นชีวิตความเปนอยู คานิยม วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และจริยธรรมของคนในสังคมที่วรรณคดีได จําลองภาพ โดยกวีไดสอดแทรกไวในบทประพันธอยางแนบเนียน เชน จึงปลอบวาพลายงามพอทรามรัก จงครวญใครใหเห็นขอสําคัญ ดวยเปนขาลักไปไทลักมา ถาเจาเห็นเปนสุขไมลุกลาม

อยาฮึกฮักวาวุนทําหุนหัน แมนี้พรั่นกลัวแตจะเกิดความ เห็นเบื้องหนาจะอึงแมจึงหาม ก็ตามเถิดมารดาจะคลาไคล

“ที่แพแกชนะ ไมถือพระประเวณี ขี้ฉอก็ไดดี ไลดาตีมีอาญา ที่ซื่อถือพระเจา วาโงเงาเตาปูปลา ผูเฒาเหลาเมธา วาใบบาสาระยํา” (กาพยพระไชยสุริยา : สุนทรภู)

กาพยพระไชยสุริยาบทที่ยกมา วาดวยเรื่องของเหลาเสนาไมตั้งอยู ในความดี ชาวประชาเดือดรอน ดานรูปธรรม “ถึงแขวงนนทชลมารคตลาดขวัญ มีพวงแพแพรพรรณเขาคาขาย ทั้งของสวนลวนแตเรือเรียงราย พวกหญิงชายชุมกันทุกวันคืน” (นิราศภูเขาทอง : สุนทรภู)

(เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน)

จากบทประพันธแสดงถึงลักษณะนิสัยของนางวันทอง จะเห็นไดวานางเปนคนที่รักลูกมาก เมื่อลูกบุกขึ้นเรือนผูอื่นในยามวิกาลก็วิตกวาลูกจะไดรับอันตรายและมีความผิด แตเมื่อลูกตัดพอ วานางคงไมรักลูก นางก็รูสึกเสียใจจนยอมตามลูกไปเพราะเห็นแกความสุขของลูก ในการอานวรรณคดีใหเขาถึงอยางลึกซึ้ง เรียกวา การวิจักษวรรณคดี จะตองอานอยาง พินจิ พิเคราะห ทําความเขาใจใหแจมแจงทัง้ ในดานเนือ้ หาและรูปแบบ สามารถวิเคราะหวจิ ารณ คุณคาและขอคิด ซึ่งจะทําใหอานงานประพันธไดอยางสนุกสนาน เพลิดเพลิน และไดรับ รสไพเราะอยางอิ่มเอมใจ รวมทั้งชวยสรางสรรคจรรโลงชีวิต ประเทืองปญญา ยกระดับจิตใจ ปลูกจิตสํานึกที่ดีงาม และใหความรู เปนการเพิ่มพูนประสบการณ ซึ่งการวิจักษคุณคาของ วรรณคดีจะทําใหเกิดความภูมิใจในฐานะที่เปนมรดกทางวัฒนธรรมของไทยที่มีมาชานาน และ ควรคาแกการอนุรักษและสืบทอดตอไป ๑๕

หลักฐาน แสดงผลการเรียนรู

1. นักเรียนจับคูยกตัวอยาง บทประพันธที่แสดงคุณคา ดานสังคมทั้งรูปธรรมและ นามธรรมอยางละ 1 ตัวอยาง (แนวตอบ ดานนามธรรม

บทประพันธบทนี้แสดงถึง วิถีชีวิตความเปนอยูของชาวบาน ที่ตลาดขวัญ) 2. ครูสุมนักเรียน 2 - 3 คู ออกมา นําเสนอตัวอยางบทประพันธ หนาชั้นเรียน ครูและเพื่อนๆ รวมกันพิจารณาวาบทประพันธ นั้นมีคุณคาดานสังคมอยางไร

ตรวจสอบผล 1. นักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ ที่ใชการบรรยายโวหาร 2. นักเรียนเขียนความเรียงที่มี การใชโวหารชนิดตางๆ 3. นักเรียนยกบทประพันธที่มี การใชวรรณศิลป และบอกไดวา มีลักษณะการใชอยางไร 4. นักเรียนยกตัวอยางรูปแบบ วรรณคดีที่รูจัก

1. ตัวอยางบทประพันธที่ใชบรรยายโวหาร 2. การเขียนความเรียงโดยใชโวหารชนิดตางๆ 3. บทประพันธที่มีการใชวรรณศิลป คูมือครู

15

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explore

Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

เปาหมายการเรียนรู 1. วิเคราะหวิจารณวรรณคดีเสภา เรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา 2. วิเคราะหลักษณะเดนของวรรณคดี เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา เชื่อมโยงกับ การเรียนรูว ถิ ชี วี ติ ของสังคมในอดีต 3. วิเคราะหและประเมินคาวรรณคดี เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา • ดานวรรณศิลป • ดานสังคม 4. สังเคราะหขอคิดเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา เพื่อนําไปใชในชีวิตจริง 5. ทองจําและบอกคุณคาบทอาขยาน ตามที่กําหนดและบทรอยกรองที่มี คุณคาตามความสนใจ

กระตุนความสนใจ

เสภา เรื่องขุนชางขุนแผน

ñ

เปนวรรณคดีไทยเรื่องเอก ที่คนไทยจํานวนมากรูจักกัน และ ไดรับยกยองจากวรรณคดีสโมสร วาเปนยอดของกลอนเสภา ที่มีความไพเราะ

ครูชวนนักเรียนสนทนาและ หนวยการเรียนรูที่ นักเรียนรวมกันถายทอดประสบการณ ของแตละคน โดยครูใชคําถามเริ่ม การสนทนา ตัวชี้วัด สาระการเรียนรูแกนกลาง • นักเรียนมีประสบการณ • วิ เ คราะห แ ละวิ จ ารณ ว รรณคดี แ ละวรรณกรรมตามหลั ก การ • วิเคราะห วิจารณ และประเมินคุณคาวรรณคดีและวรรณกรรม การดูละคร การฟง การอาน วิจารณเบื้องตน (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๑) เสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา • วิเคราะหลักษณะเดนของวรรณคดีเชื่อมโยงกับการเรียนรูทาง เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ประวัติศาสตรและวิถีชีวิตของสังคมในอดีต (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๒) อยางไรบาง • วิเคราะหและประเมินคุณคาดานวรรณศิลปของวรรณคดีและ วรรณกรรมในฐานะที่เปนมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ (แนวตอบ นักเรียนสามารถ (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๓) เลาเรื่อง ถายทอดประสบการณ • สังเคราะหขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรมเพื่อนําไปประยุกตใชใน ชีวิตจริง (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๔) ที่เคยฟง เคยอาน หรือเคยดู • รวบรวมวรรณกรรมพื้นบานและอธิบายภูมิปญญาทางภาษา เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนได (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๕) • ทองจําและบอกคุณคาบทอาขยานตามที่กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคา อยางเปดกวาง เพราะวรรณคดี ตามความสนใจและนําไปใชอางอิง (ท ๕.๑ ม.๔-๖/๖) เรื่องนี้เปนเรื่องราวที่ไดรับ ความนิยมมาก ครูควรแนะนํา นักเรียนวา เรื่องขุนชางขุนแผน ที่นํามาถายทอดเปนการตูนหรือละครโทรทัศนตองปรับบทตางๆ หรือ ตัดบางตอนออก เพื่อใหเกิดอรรถรสมากขึ้น ดังนั้นนักเรียนควรศึกษา เนื้อเรื่องวรรณคดีดวย เพื่อใหทราบเนื้อความและไดรับอรรถรสที่แทจริง ของเรื่องอยางลึกซึ้ง)

เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน

16

คูมือครู

ตอน ขุนชางถวายฎีกา

กระตุนความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

สํารวจคนหา

๑

ความเปนมา

ขุนชางขุนแผนเปนเรื่องจริงที่เกิดขึ้นในสมัยอยุธยา ในพงศาวดารคําใหการชาวกรุงเกาได กลาวถึงเรื่องราวที่เกี่ยวกับเรื่องขุนชางขุนแผนไว และจากขอมูลพงศาวดารนี้เอง ทําใหทราบวา ขุนแผนรับราชการอยูในสมัยสมเด็จพระพันวษา คือ สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ ซึ่งครองราชย ระหวาง จ.ศ. ๘๕๓ - จ.ศ. ๘๙๑ (พ.ศ. ๒๐๓๔ - พ.ศ. ๒๐๗๒) เนื้อความในพงศาวดารคําใหการชาวกรุงเกามีเพียงวา “…พระเจาศรีสัตนาคนหุตแหง ลานชาง ทรงปรารถนาจะเปนไมตรีกับกรุงศรีอยุธยา จึงไดทรงสงพระราชธิดามาถวายแดสมเด็จพระพันวษา ฝายเจาเชียงใหมไดทรงทราบขาวจึงสงกองทัพมาดักชิงพระราชธิดาไปในระหวางทาง สมเด็จพระพันวษาทรงทราบก็กริว้ จะเสด็จยกทัพไปปราบ พระหมืน่ ศรีมหาดเล็กไดกราบบังคมทูล วาไมควรยกทัพหลวงไป ควรใหขุนแผนซึ่งเปนทหารมีฝมือยกเปนทัพหนาไปปราบก็เพียงพอแลว แตในขณะนี้ขนุ แผนยังติดคุกอยู สมเด็จพระพันวษาจึงโปรดใหพนโทษเปนแมทพั ยกไปตีเชียงใหม ขุนแผนกระทําการไดสาํ เร็จ นําพระราชธิดากลับคืนมาถวายได สมเด็จพระพันวษาจึงพระราชทาน รางวัลมากมาย ภายหลังขุนแผนไดถวายดาบฟาฟน สมเด็จพระพันวษาก็ทรงรับไวเปนพระแสง ทรงสําหรับพระองค” เมื่อเทียบเรื่องขุนชางขุนแผนที่เปนบทเสภาฉบับปจจุบันนี้กับเนื้อความในพงศาวดาร คําใหการชาวกรุงเกาแลวก็จะเห็นวาแตกตางกัน แตก็มีเคามูลเรื่องเดิมอยู ความแตกตางและ คลาดเคลือ่ นนีน้ บั วาเปนเรือ่ งธรรมดา เพราะเรือ่ งนีเ้ ลาเปนนิทานสืบตอกันมานาน ในภายหลังเมือ่ ไดมีการนํามาแตงเปนบทขับเสภา ผูแตงก็คงไดแตงเติมเนื้อเรื่องใหสนุกสนานและยาวขึ้น เรื่องขุนชางขุนแผนเกิดภายหลังที่มีเสภา สันนิษฐานวาแตเดิมเสภาคงขับเปนนิทาน เฉลิมพระเกียรติพระเปนเจาหรืออาจจะเฉลิมพระเกียรติทางพระเจาแผนดิน การนําเรื่องขุนชาง ขุนแผนมาขับเสภานั้นคงจะมีขึ้นราวๆ รัชสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ซึ่งเปนเวลาหลังจาก เรื่องเกิดขึ้นเปน ๑๐๐ ป เดิมเปนนิทานเลากันมากอน จนมีการขับเปนทํานองลํานําประกอบ การเลานิทาน คือ เลาเรื่องแบบเลานิทานธรรมดา พอถึงตอนสังวาส ตัดพอ ชมโฉม ชมดง จึงขับเสภา โดยแตงเปนกลอนสดๆ ขับโดยไมมีปพาทยประกอบ ตอมาจึงมีผูใชกรับประกอบ ทํานองขับ ภายหลังไดมีผูแตงบทขับเสภาขึ้นในกรณีที่มีผูขับบางคนเสียงดีแตไมชํานาญ การแตงกลอน และไดมกี ารแตงเปนกลอนนิทานทัง้ ตอนในเวลาตอมา ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน มีคนขับเสภาครั้งกรุงเกาเหลือมาบาง แตก็จําบทหรือไดบทมาเพียงไมกี่ตอน

http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/01

นักเรียนแบงกลุมเปน 3 กลุม แตละกลุม จับสลากหัวขอในการสืบคน ขอมูลเกี่ยวกับวรรณคดีเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน ตามหัวขอตอไปนี้ • กลุมที่ 1 ความเปนมาของเรื่อง และประวัติผูแตง • กลุมที่ 2 ลักษณะคําประพันธ พรอมตัวอยาง • กลุมที่ 3 เรื่องยอ

เกร็ดแนะครู ครูแนะนํานักเรียนใหเลือกสืบคน ขอมูลที่นาเชื่อถือ เชน หนังสือที่มี ผูแตงนาเชื่อถือและไดรับการยอมรับ เว็บไซตที่แสดงแหลงอางอิงขอมูลที่ นาเชื่อถือ เปนตนวา URL เว็บไซต เปน ac.th หรือเปนเว็บไซตที่ผูเขียน มีความรู มีชื่อเสียงนาเชื่อถือ เปนตน

บูรณาการสูอ าเซียน

ครูยกตัวอยางโครงการ การจัดการเรียนรูรวมกันของกลุม ประเทศอาเซียน เพื่อใหนักเรียน เห็นหลักการและความสําคัญของ การเรียนรูวัฒนธรรมซึ่งกันและกัน จากการจัดประชุมวิชาการในเชิง บูรณาการ ที่มหาวิยาลัยวลัยลักษณ ในหัวขอ “ไทยในบริบทอาเซียน” ที่นําเสนอเรื่อง “มหากาพยพื้นบาน สยาม-ขุนชางขุนแผน” โดยใชเสภา เรื่องขุนชางขุนแผนฉบับภาษาไทย ๑๗ EB GUIDE และวรรณกรรมแปลเรื่องขุนชาง ขุนแผนฉบับภาษาอังกฤษเปนสื่อ การเรียนรู โดยมีจุดประสงคเพื่อ การเรียนรูภาษา ศิลปะ วัฒนธรรม และวรรณกรรมอาเซียน เพื่อสงเสริม อนุรักษ พัฒนา และเผยแพรศิลปวัฒนธรรม วรรณคดี/วรรณกรรมไทย ทีม่ คี ณ ุ คาทางสากล ใหเปนทีร่ จู กั รับรู และซาบซึง้ รวมกันในหมูช าวไทย สถาบันการศึกษาของไทยและประเทศตางๆ ในอาเซียน คูมือครู

17

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

นักเรียนควรรู

ครั้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย มีการแตงบทเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผนขึ้นใหมเปนอันมาก แตไมไดแจงวาผูใดแตงไดแตสันนิษฐานตามลักษณะสํานวนกลอน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยซึง่ โปรดฟงการขับเสภาและทรงพระราชนิพนธขนึ้ เองก็มี เชน ตอนพลายแกวเปนชูกับนางพิม เปนตน บทเสภาในสมัยรัชกาลที่ ๒ นี้ไดรับยกยองวาแตงดีเยี่ยม ทั้งนี้เพราะกวีแตละคนไดแตง เฉพาะตอนที่ตนพอใจ และการที่ไมไดเปดเผยชื่อผูแตง ผูแตงจึงมีอิสระเต็มที่ ประชันฝปาก แสดงฝมอื กันอยางออกรส ไมวา จะเปนบทบาทหรือถอยคําของตัวละคร สถานที่ และองคประกอบ อืน่ ๆ และในสมัยนีไ้ ดใชปพ าทยเปนอุปกรณในการขับเสภา และมีการรําประกอบตามจังหวะปพ าทย ศิลปะการขับเสภาแบบใหมนเี้ รียกวา “เสภารํา” เรือ่ งทีน่ ยิ มขับก็คอื ขุนชางขุนแผน การขับเสภานัน้ ถือกันเปนประเพณีวาจะมีเฉพาะในงานมงคล เชน โกนจุก ขึ้นบานใหม เปนตน สวนในราชสํานัก ตั้งแตสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยเปนตนมามีธรรมเนียมขับเสภาถวายเมื่อ ทรงพระเครื่องใหญ (ตัดผม) เปนตน อยางไรก็ตาม บทเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนในสมัยรัชกาลที่ ๒ แตงเปนตอนๆ ไมตอเนื่อง กันทั้งเรื่อง บทเสภาที่อานกันอยูในปจจุบันนี้มิไดแตงในสมัยรัชกาลที่ ๒ ทั้งหมด มีแตงในสมัย รัชกาลที่ ๓ หลายตอน เชน ตอนพลายแกวแตงงานกับนางพิม เปนตน ลักษณะการแตงมีความ ประณีตบรรจง ใชถอยคําสํานวนไมหยาบโลนเหมือนเสภาที่ขับกันแบบพื้นบาน ภายหลังในสมัย รัชกาลที่ ๔ มีผูแตงเพิ่มเติมบางตอนและรวบรวมขึ้นใหมอีกครั้ง เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนไดรับการยกยองจากวรรณคดีสโมสรวาเปน “ยอดของกลอน เสภา” และเปนที่ยอมรับกันในหมูนักวรรณคดีทั่วไปวา เปนเลิศทั้งในดานเนื้อเรื่องที่เปนเรื่อง เกี่ยวกับชีวิตคนธรรมดาสามัญในสมัยโบราณตามแบบไทยๆ และกระบวนกลอน คือ นอกจาก เนื้อเรื่องจะสนุกสนาน มีบรรยากาศแบบไทยๆ พฤติกรรมตัวละครเปนที่ประทับใจผูอานผูฟง แลว เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนยังสะทอนใหผูอานเห็นภาพของสังคมไทยในสมัยอยุธยา และ สมัยรัตนโกสินทรตอนตนอยางเดนชัด ไมวาจะเปนสภาพบานเมือง การปกครอง คานิยม ความเปนอยู ขนบธรรมเนียมประเพณี ความคิด และความเชื่อ การอานเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนจึงถือเปนการศึกษาสังคมไทย และศึกษาเกี่ยวกับวิถี ชีวิตของบรรพบุรุษไทยในอดีตโดยทางออม เหตุการณเรื่องราวหรือพฤติกรรมของตัวละครนั้น สามารถนํามาขบคิดใหเปนคติสอนใจ นําไปเปนแนวทางในการดําเนินชีวติ ได ดานสํานวนกลอนนัน้ กลาวไดวามีลักษณะกลอนเสภาที่มีชีวิตชีวาอยางยิ่ง โวหารเขมขนสมบูรณ กอใหเกิดอารมณ สะเทือนใจไดเปนเยี่ยม บทเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนจึงถือเปนวรรณคดีอมตะ ๑๘

เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ไดมี ผูปรับปรุงบทใชแสดงมาตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 5 และในปจจุบันนี้ก็ยังมีการปรับปรุงตอนตางๆ นําออกแสดงตามบทเสภาที่สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ และ กรมหมื่นกวีพจน สุปรีชา ทรงตรวจสอบชําระ เมื่อ พ.ศ. 2460 อีกหลายตอน

18

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู 1. ใหนกั เรียนกลุม ที่ 1 นําเสนอ ความเปนมาของเรื่องและประวัติ ผูแตง ในประเด็นตอไปนี้พรอม ยกตัวอยางบทประพันธประกอบ คําอธิบาย • เหตุใดเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน จึงไดรับการยกยองจาก วรรณคดีสโมสรวาเปน “ยอด ของกลอนเสภา” (แนวตอบ ขุนชางขุนแผน เปนวรรณคดีที่เปนเลิศทั้งใน ดานเนื้อเรื่องสนุกสนาน มี บรรยากาศแบบไทย นอกจากนี้ ยังสะทอนสภาพสังคมไทย ในสมัยอยุธยาและสมัย รัตนโกสินทรตอนตน ไมวา จะเปนสภาพบานเมือง การปกครอง คานิยม ความเชือ่ ความเปนอยู ขนบธรรมเนียม ประเพณีที่แสดงใหเห็นวิถีชีวิต ชาวบานของไทยอยางแทจริง เชน ความเชื่อเรื่องเวรกรรม “ทุกวันนี้ใชแมจะผาสุก มีแตทุกขใจเจ็บดังเหน็บหนาม ตองจําจนทนกรรมที่ติดตาม จะขืนความคิดไปก็ใชที” หรือ ความเชื่อเรื่องความฝน “ฝนวาพลัดไปในไพรเถื่อน เลื่อนเปอนไมรูที่จะกลับหลัง ลดเลี้ยวเที่ยวหลงในดงรัง ยังมีพยัคฆรายมาราวี”) 2. นักเรียนสรุปความรูจ ากทีเ่ พือ่ นนํา เสนอลงสมุดบันทึก

ตรวจสอบผล

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู

๒ ประวัติผูแตง วรรณคดีเรื่องขุนชางขุนแผนมีกวีแตงกันหลายคน ในปลายสมัยอยุธยาและในสมัย รัตนโกสินทรตอนตน ตอนที่ไพเราะสวนมากแตงในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย (รัชกาลที่ ๒) การแตงเสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผนไมนยิ มบอกนามผูแ ตง มีเพียงการสันนิษฐานผูแ ตง โดยพิจารณาจากสํานวนการแตงเทานั้น เสภาขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา จึงไมทราบ นามผูแตงที่แนชัด

๓

ลักษณะคําประพันธ

เรื่องเสภาขุนชางขุนแผนเปนคําประพันธประเภทกลอนเสภา ๔๓ ตอน ซึ่งมีอยู ๘ ตอน ที่ ไดรับยกยองวาแตงดียอดเยี่ยมจากวรรณคดีสมาคม อันมีสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา ดํารงราชานุภาพทรงเปนประธาน โดยลงมติเมือ่ พ.ศ. ๒๔๗๔ และตอน ขุนชางถวายฎีกาเปนหนึง่ ในแปดตอนที่ไดรับการยกยอง ลักษณะคําประพันธกลอนเสภาเปนกลอนสุภาพ เสภาเปนกลอนขัน้ เลาเรือ่ งอยางเลานิทาน จึงใชคาํ มากเพือ่ บรรจุขอ ความใหชดั เจนแกผฟู ง และมุง เอาการขับไดไพเราะเปนสําคัญ สัมผัสของ คําประพันธ คือ คําสุดทายของวรรคตน สงสัมผัสไปยังคําใดคําหนึ่งใน ๕ คําแรกของวรรคหลัง สัมผัสวรรคอื่นและสัมผัสระหวางบทเหมือนกลอนสุภาพ

๔

เร�องยอ

ตอนที่คัดมาเปนบทเรียนนี้คือ ตอน ขุนชางถวายฎีกา แตเนื้อเรื่องยอที่นักเรียนจะไดอาน ตอไปนี้เปนเรื่องยอของเรื่องขุนชางขุนแผนทั้งหมด ทั้งนี้เพื่อใหนักเรียนไดเขาใจเรื่องราวทั้งหมด โดยคราวๆ กอนที่จะมาศึกษาวิเคราะห ตอน ขุนชางถวายฎีกา ครั้งหนึ่งสมเด็จพระพันวษาเสด็จประพาสสุพรรณบุรีเพื่อทรงลาควายปา ขุนไกรพอของ พลายแกวมีหนาที่ตอนควายปา เผอิญควายปาแตกตื่นขวิดผูคน ขุนไกรจึงไดรับโทษประหาร ฝายนางทองประศรีผูเปนภรรยาไดพาพลายแกวซึ่งยังเล็กอยูหนีอาญาไปเมืองกาญจนบุรี เมื่อ พลายแกว อายุ ๑๕ ป นางทองประศรีไดพาไปบวชเรียนที่วัดสมใหญ เมื่อเรียนรูวิชาอาคมจนจบ แลวก็ไดไปบวชเรียนตอที่วัดปาเลไลยกเมืองสุพรรณบุรี ตอมาพลายแกวไดแตงงานกับนางพิม หลังจากแตงงานได ๒ วัน พลายแกวก็ตองยกทัพไปตีเมืองเชียงใหม เมื่อไดรับชัยชนะก็ได นางลาวทองเปนภรรยา

ใหนักเรียนกลุมที่ 2 ตอบคําถาม เกี่ยวกับลักษณะคําประพันธที่ได สืบคนมา • นักเรียนเห็นดวยหรือไมที่เรื่อง ขุนชางขุนแผนแตงดวยกลอน เสภา (แนวตอบ เห็นดวย เพราะเดิม เลากันเปนนิทานพื้นบานในแถบ ภาคกลาง ตอมากวีแตงเพื่อใช ขับเสภา จากการฟงนิทาน บอยๆ ทําใหเบื่อ เมื่อมีการ ขับเสภาปรากฏวามีผูนิยมกัน มากเพราะเนื้อเรื่องสนุก สํานวน เสภาก็มีลักษณะเหมือนอยาง เลานิทาน ถานักเรียนตอบวา ไมเห็นดวย ครูสอบถามวา เพราะเหตุใดใหนักเรียนแสดง เหตุผล ครูพิจารณาเหตุผล และชี้แนะ) 2. นักเรียนศึกษาแผนผังลักษณะ คําประพันธกลอนเสภา และรวมกัน อธิบายลักษณะฉันทลักษณ จดบันทึกลงในสมุด

นักเรียนควรรู กลอนเสภา เปนบทสําหรับขับรอง (และบางทีก็มีรําดวย) ใหเหมาะเจาะ กับกิริยาอาการและอารมณตางๆ เชน รัก โศก ดุดนั เปนตน กลอนเสภา ทีด่ จี ะนิยมคํามากบางนอยบาง เพราะ เกี่ยวกับการเอื้อนและจังหวะกรับ จังหวะรําใหกลมกลืนกันพอดี

๑๙

คูมือครู

19

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู ใหนักเรียนกลุมที่ 3 ชวยกันเลา เรื่องยอเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา จากนั้นเขียน สรุปใจความสําคัญของเนื้อเรื่อง ตอนนี้ จํานวน 5 เหตุการณ โดย เขียนเปนแผนผังความคิดบน กระดานหนาชั้นเรียน (แนวตอบ เหตุการณเริ่มตน จมื่นไวยฯ ไดลอบขึ้นเรือนขุนชาง พานางวันทองไปอยูที่บาน เหตุการณที่ 2 ขุนชางจึงถวายฎีกา เหตุการณที่ 3 พระพันวษารับสั่งให นางวันทองเลือกวา ตองการอยูกับใคร เหตุการณที่ 4 นางวันทองกราบทูล เปนกลางวาแลวแต พระพันวษาจะทรง ตัดสิน เหตุการณที่ 5 พระพันวษากริ้วจึง รับสั่งใหประหาร นางวันทอง)

นักเรียนควรรู นางแกวกิริยา เปนลูกของพระยา สุโขทัยกับนางเพ็ญจันทร พอของนาง พามาขายฝากใหเปนทาสของขุนชาง เพื่อนําเงินไปใชหนี้ ขุนชางนึกเอ็นดู จึงเลี้ยงนางไวเปนเหมือนนองสาว เมื่อขุนแผนหาของสําคัญสามอยาง คือ ดาบฟาฟน กุมารทอง มาสีหมอก ไดครบแลว คืนหนึ่งก็ขึ้นบานขุนชาง เพื่อลักตัวนางวันทองไป แตเขาหอง ผิดไปเขาหองนางแกวกิริยาและได นางเปนภรรยา กอนจากกันขุนแผน มอบแหวนใหนางไวดูตางหนาและ ใหเงินไปไถตัวกับขุนชาง ตลอดเวลา นางเปนภรรยาที่ดีและซื่อสัตยตอ ขุนแผน

20

คูมือครู

ขณะที่พลายแกวไปทําศึกนั้น นางพิมลมปวย ขรัวตาจูจึงแนะนําใหเปลี่ยนชื่อเปนวันทอง เพื่อรักษาอาการไข ขุนชางที่หลงรักนางวันทองมาโดยตลอดไดใชอุบายลวงวาพลายแกวไปทัพ ตายเสียแลว และอางกฎหมายวาผูห ญิงมายทีส่ ามีไปทัพตายจะถูกริบเปนมายหลวง นางศรีประจัน ผูเปนแมเชื่อขุนชางจึงบังคับใหนางวันทองแตงงานกับขุนชางจนได แตนางวันทองไมยอมเขา เรือนหอ เมื่อพลายแกวยกทัพกลับกรุงศรีอยุธยาพรอมนางลาวทอง พระพันวษาไดพระราชทาน บรรดาศักดิ์ใหพลายแกวเปนขุนแผนแสนสะทาน แลวพานางลาวทองกลับสุพรรณบุรี ขุนแผน รูเรื่องการแตงงานของนางวันทองกับขุนชางก็โกรธ ประกอบกับนางลาวทองและนางวันทองเกิด วิวาทกัน ขุนแผนจึงพานางลาวทองไปอยูก าญจนบุรี ในทีส่ ดุ นางวันทองก็ถกู นางศรีประจันเฆีย่ นตี และบังคับจนตองตกเปนภรรยาขุนชาง ตอมาขุนแผนกับขุนชางไดไปฝกราชการกับจมื่นศรีเสาวรักษทั้งสองไดคืนดีกัน กระทั่ง นางลาวทองปวยขุนแผนจึงฝากเวรไวกบั ขุนชาง ขุนชางก็รบั ปากดวยดี ครัน้ เมือ่ พระพันวษารับสัง่ ถามถึงขุนแผน ขุนชางกลับทูลวาขุนแผนหนีเวรปนกําแพงวังไปหานางลาวทอง สมเด็จพระพันวษา กริ้ว จึงลงโทษใหขุนแผนตระเวนดานหามเฝา สวนนางลาวทองใหเอาไปไวในวัง ขุนแผนมีความ อาฆาตขุนชางมากจึงเดินทางไปสุพรรณบุรี สะเดาะดาลประตูขึ้นเรือนขุนชาง แตเขาหองผิดไป เขาหองนางแกวกิริยา ซึ่งเปนทาสในเรือนขุนชางและไดนางเปนภรรยา จากนั้นจึงพานางวันทอง หนีออกจากเรือนขุนชางเขาไปอยูในปา จนกระทั่งนางวันทองใกลคลอด ขุนแผนจึงเขาพึ่ง พระพิจิตรกับนางบุษบา ขุนแผนเห็นวาความผิดของตนจะทําใหพระพิจิตรเดือดรอน จึงขอรอง ใหพระพิจิตรสงตัวไปสูคดีกับขุนชาง ในที่สุดขุนแผนก็เปนฝายชนะความ ขุนแผนคิดถึงนางลาวทองซึ่งถูกกักไวในวัง จึงไดขอรองใหจมื่นศรีกราบทูลขอพระราชทาน อภัยโทษใหนางลาวทอง เปนผลใหพระพันวษากริว้ รับสั่งใหลงอาญาจําคุกขุนแผน สวนนางวันทอง ตองจําใจอยูกับขุนชางและไดคลอดบุตรที่บาน ขุนชาง ใหชอื่ วา “พลายงาม” ขุนชางรูว า ไมใชบตุ ร ของตนจึงวางอุบายฆา เมื่อนางวันทองทราบเรื่อง จากผีพรายของขุนแผน จึงไปชวยพลายงามไดทนั และเลาเรื่องทั้งหมดใหฟง แลวใหพลายงามเดิน ทางไปอยูกับยาทองประศรีที่กาญจนบุรี ไดเรียน วิชาอาคมตางๆ เมื่อเติบใหญขึ้นจมื่นศรีพาเขาไป นางวั น ทองเป น ตั ว ละครเอกในวรรณคดี ตั ว หนึ่ ง ที่สะทอนชีวิตของสตรีไทยสมัยกอนไดเปนอยางดี ถวายตัวเปนมหาดเล็ก ๒๐

นักเรียนควรรู

จมืน่ หรือพระนาย เปนบรรดาศักดิ์ หัวหนามหาดเล็กในกรมมหาดเล็ก ศักดินา 800 -1,000 ไร เทียบไดเทากับบรรดาศักดิ์ พระ ที่มีศักดินาใกลเคียงกัน แตจมื่นนั้น ไดรับการยกยองมากกวา เนื่องจากอยูใกลชิดพระเจาแผนดิน และมักจะมีอายุยังนอย อยูในระหวาง 20 - 30 ป มักเปนลูก หลานของขุนนางชั้นผูใหญที่นํามาถวายตัวรับใชใกลชิดพระเจาแผนดิน เพื่อเปนชองทางเขารับ ราชการตอไปในอนาคต

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

อธิบายความรู เมื่อครั้งที่พระพันวษากริ้วเจาเมืองเชียงใหม ซึ่งสงพระราชสาสนมาทาทายเปนเหตุให พลายงามมีโอกาสกราบทูลอาสาและกราบทูลขอขุนแผนใหไปทัพดวย ขุนแผนจึงพนโทษ ขณะรอ ฤกษเคลื่อนทัพ นางแกวกิริยาก็คลอดบุตร นางทองประศรีจึงใหชื่อหลานวา “พลายชุมพล” ขุนแผนกับพลายงามเคลื่อนทัพไปพักที่เมืองพิจิตร พลายงามพบรักกับศรีมาลาลูกสาว พระพิจิตรกับนางบุษบา ขุนแผนไดขอศรีมาลาใหกับพลายงาม ศึกเชียงใหมขุนแผนและ พลายงามไดชัยชนะ เมื่อกลับถึงกรุงศรีอยุธยาพลายงามไดรับพระราชทานความดีความชอบเปน จมื่นไวยวรนาถ ไดรับพระราชทานนางสรอยฟาซึ่งเปนพระธิดาของพระเจาเชียงใหมเปนภรรยา พลายงามหรือจมื่นไวยวรนาถจึงแตงงานกับนางสรอยฟาและนางศรีมาลา สวนขุนแผนไดรับ พระราชทานบรรดาศักดิ์เปนพระสุรินทรไชยมไหสุริยภักดิ์ ครองเมืองกาญจนบุรี จมื่นไวยฯ ไดลอบขึ้นเรือนขุนชางพานางวันทองมาอยูที่บาน ขุนชางจึงถวายฎีกา ครั้น พระพันวษารับสัง่ ใหนางวันทองเลือกวาตองการจะอยูก บั ใคร นางวันทองกราบทูลเปนกลางวาแลว แตพระพันวษาจะทรงตัดสิน พระพันวษากริ้วจึงรับสั่งใหประหารนางวันทอง เมื่อเสร็จงานปลงศพนางวันทองแลว ขุนแผนพานางแกวกิริยาและนางลาวทองไปอยูเมือง กาญจนบุรี นางทองประศรีกับพลายชุมพลอยูกับจมื่นไวยฯ ครั้นตอมานางสรอยฟาไดใหเถรขวาด ทําเสนหใ หจมืน่ ไวยฯ หลงรัก ขุนแผนและพลายชุมพลชวยแกเสนหไ ด และสามารถจับตัวเถรขวาดได แตนางสรอยฟาไมยอมรับ กลับใสความวานางศรีมาลาเปนชูกับพลายชุมพล จนตองทําพิธีลุยไฟ พิสูจนความบริสุทธิ์ นางสรอยฟาแพถูกเนรเทศไปเชียงใหมและไดคลอดบุตรตั้งชื่อวา “พลายยง” สวนนางศรีมาลาคลอดบุตรเชนกันตั้งชื่อวา “พลายเพชร” ฝายเถรขวาดยังคงอาฆาตพลายชุมพล จึงแปลงตัวเปนจระเขอาละวาด พลายชุมพลอาสาปราบจระเขเถรขวาดได พระพันวษาจึง พระราชทานบรรดาศักดิ์เปนหลวงนายฤทธิ์

สรรพสาระ

นักเรียนแสดงความคิดเห็นเกีย่ วกับ การสรางฉากและบรรยากาศในเสภา เรื่องขุนชางขุนแผน • ฉากและบรรยากาศมีความ เหมาะสมกับการดําเนินเรื่อง หรือไมอยางไร (แนวตอบ อาจเหมาะสมหรือไม เหมาะสมขึ้นอยูกับเหตุผลของ นักเรียน)

เกร็ดแนะครู ครูชี้ใหนักเรียนเห็นวายศหรือ บรรดาศักดิ์เปนสิ่งที่ไมยั่งยืนแนนอน แตก็มีความสําคัญตอจิตใจของ คนไทย ใหมีความผูกพันในการ เขารับราชการเพื่อเปนเกียรติ และศักดิ์ศรีของวงศตระกูลหรือ “ความมีหนามีตา” ตามคานิยม ของสังคมไทย

นักเรียนควรรู ·ÕèÁÒáÅÐÁÙÅà˵آͧ¡ÒâѺàÊÀÒã¹»ÃÐà·Èä·Â

เสภา อาจจะมาจากคําวา เสวา หรือ เสพา ในภาษาสันสกฤต ซึ่งแปลวาการบูชาก็ได เพราะ การสวดบูชาพระเปนเจาของพราหมณนั้นทําเสียงเปนทํานองตางๆ ชาวทมิฬมีการบูชาพระเปนเจาหรือ เทวดา ขับลํานําสรรเสริญใหเขากับเครื่องดีดสี ตีโทนเปนจังหวะ ไทยคงไดรับประเพณีการขับเสภาจาก อินเดียมานานแลว อยางชาที่สุดก็ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เพราะในกฎมนเทียรบาลสมัยนี้ ไดกําหนดเวลาพระราชานุกิจไววา หกทุมเบิกเสภาดนตรี เจ็ดทุมเบิกนิยาย แตการขับเสภาในสมัยกอน คงขับเปนลํานําเรื่องนิทานเฉลิมพระเกียรติพระเปนเจา เชน มหาภารตะ หรือรามเกียรติ์ หรือขับนิทาน เฉลิมพระเกียรติพระเจาแผนดิน บทที่ขับคงเปนกลอนสด ในครั้งนั้นยังมิไดมีการขับเรื่องขุนชางขุนแผน

๒๑

บรรดาศักดิ์ หรือยศ หมายถึง ชั้นของขุนนาง แสดงถึงฐานะของ ขุนนางจากชั้นสูงลงมาตามลําดับ สมเด็จเจาพระยาเปนยศสูงสุด (เริ่มมีในสมัยธนบุรี) - เจาพระยา - พระยาหรือ ออกญา - พระ และ จมื่น - หลวง - ขุน - หมื่น - พัน - นาย

คูมือครู

21

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

๒๒

22

คูมือครู

พลายยง

พิมพิลาไลย (วันทอง)

นางศรีมาลา

นางสรอยฟา

พลายเพชร

ขุนชาง ขุนศรีวิชัย

นางเเกวกิริยา

พลายชุมพล

พลายงาม (จมื่นไวยฯ) พลายแกว (ขุนแผน)

นางลาวทอง

นางบัวคลี่

นางศรีประจัน พันศรโยธา ขุนไกร

เมื่ออานวรรณคดีจบ ครูแนะให นักเรียนทําผังตัวละครในแตละตอน เพื่อเปนการทบทวนความรูความ เขาใจของนักเรียนตอความสัมพันธ ระหวางตัวละครในเรื่อง ทําใหเกิด ความเขาใจในเนื้อเรื่องมากยิ่งขึ้น รวมทั้งครูสามารถตรวจสอบความ เขาใจของนักเรียนโดยประเมินจาก การปฏิบัติกิจกรรมนี้ได

นางทองประศรี

เกร็ดแนะครู

ผังตัวละคร เสภาเรื่องขุนชางขุนเเผน

จากผังตัวละครเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน • นักเรียนแสดงความคิดเห็น เกี่ยวกับลักษณะนิสัยของ ตัวละคร แลวเปรียบเทียบกับ ลักษณะนิสัยของคนในสังคม ปจจุบันวาเหมือนหรือตางกัน อยางไร (แนวตอบ ตัวอยางเชนวาขุนแผน มีภรรยาหลายคน มีนิสัยเจาชู ซึ่งถือวาเปนเรื่องปกติของผูมี ยศศักดิ์หรือฐานะในสมัยกอน ตางจากสังคมปจจุบันที่ผูคน ไมยอมรับพฤติกรรมดังกลาว เปนตน)

นางเทพทอง

ขยายความเขาใจ

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุนความสนใจ

๕

ครูยกบทประพันธที่เปนบทเดนใน เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน เพือ่ เชือ่ มโยง ความรูเ ดิมของนักเรียนและตัง้ คําถาม กับนักเรียน “แมรักลูกลูกก็รูอยูวารัก คนอื่นสักหมื่นแสนไมแมนเหมือน จะกินนอนวอนวาเมตตาเตือน จะจากเรือนรางแมไปแตตัว” หรือ “ลูกผูชายลายมือนั้นคือยศ เจาจงอตสาหทําสมํ่าเสมียน แลวพาลูกออกมาขางทาเกวียน จะจากเจียนใจขาดอนาถใจ” • นักเรียนจําคําประพันธที่ยกมา ไดหรือไม • ในบทประพันธที่ครูยกมา บทที่ 2 ใครกลาวกับใคร (แนวตอบ นางวันทองกลาวกับ พลายงาม)

เนื้อเร�อง

เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา จะกลาวถึงโฉมเจาพลายงาม กลับมาอยูบานสําราญครัน พรอมญาติขาดอยูแตมารดา โอวาแมวันทองชางหมองนวล เออนี่เนื้อเคราะหกรรมมานําผิด ฝายพอมีบุญเปนขุนนาง รูปรางวิปริตผิดกวาคน ทั้งใจคอชั่วโฉดโหดไร วันนั้นแพกูเมื่อดํานํ้า แสนแคนดวยมารดายังปรานี แคนแมจําจะแกใหหายแคน หมายจิตคิดจะใหมันบรรลัย อยาเลยจะรับแมกลับมา พรากใหพนคนอุบาทวชาติอัปรีย อัดอึดฮึดฮัดดวยขัดใจ เขาหองหวนละหอยคอยเวลา เงียบสัตวจัตุบททวิบาท นํ้าคางตกกระเซ็นเย็นเยือกใจ ไดยินเสียงฆองยํ่าประจําวัง คะเนนับยํ่ายามไดสามครา ฟาขาวดาวเดนดวงสวาง จึงเซนเหลาขาวปลาใหพรายกิน ลงยันตราชะเอาปะอก เปามนตรเบื้องบนชอุมมัว จับดาบเคยปราบณรงครบ ลงจากเรือนไปมิไดชา

เมื่อเปนความชนะขุนชางนั่น เกษมสันตสองสมภิรมยยวน นึกนึกตรึกตราละหอยหวน ไมสมควรเคียงคูกับขุนชาง นาอายมิตรหมองใจไมหายหมาง แตแมไปแนบขางคนจัญไร ทรพลอัปรียไมดีได ชางไปหลงรักใครไดเปนดี ก็กริ้วซํ้าจะฆาใหเปนผี ใหไปขอชีวีขุนชางไว ไมทดแทนอายขุนชางบางไมได ไมสมใจจําเพาะเคราะหมันดี ใหอยูดวยบิดาเกษมศรี ยิ่งคิดก็ยิ่งมีความโกรธา เมื่อไรตะวันจะลับหลา จนสุริยาเลี้ยวลับเมรุไกร ดาวดาษเดือนสวางกระจางไข สงัดเสียงคนใครไมพูดจา ลอยลมลองดังถึงเคหา ดูเวลาปลอดหวงทักทิน จันทรกระจางทรงกลดหมดเมฆสิ้น เสกขมิ้นวานยาเขาทาตัว หยิบยกมงคลขึ้นใสหัว พรายยั่วยวนใจใหไคลคลา เสร็จครบบริกรรมพระคาถา รีบมาถึงบานขุนชางพลัน

สํารวจคนหา ใหนักเรียนสืบคนเนื้อเรื่องเสภา เรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา จากแหลงเรียนรูตางๆ เชน หนังสือเรียน เว็บไซตใน อินเทอรเน็ต เปนตน แลวบันทึก ความรูลงสมุด

อธิบายความรู

๒๓

นักเรียนควรรู ปรานี เปนคําพองเสียง คือ คําที่ออกเสียง เหมือนกัน แตเขียนตางกันและมีความหมาย ตางกัน เชน ปรานี หมายถึง เอ็นดูดวยความ สงสาร ปราณี หมายถึง ผูมีชีวิต สัตว คน

นักเรียนควรรู อัดอึดฮึดฮัดดวยขัดใจ กวีเลือกใชคําตาย เพื่อแสดงอารมณโกรธ ซึ่งคําตายเมื่ออาน แลวจะเกิดเสียงสั้นหวนเหมือนเสียงหายใจ ของคนกําลังโกรธที่กระชั้นสั้น

นักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็น การเปดเรื่องของเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา • เมื่อนักเรียนอานเนื้อเรื่อง ในหนาแรกนี้ นักเรียนคิดวา มีการเปดเรื่องอยางไร (แนวตอบ เปดเรื่องดวยความคิด ของพลายงามที่อยากใหแม มาอยูดวย) • จากการเปดเรื่องนักเรียนชวย กันอภิปรายวาพลายงามมีลักษณะนิสัยอยางไร (แนวตอบ พลายงามเปนผูท มี่ คี วามกตัญู เมือ่ ตัวเองประสบความสําเร็จก็นกึ ถึงมารดาผูม ี พระคุณ และมีนสิ ยั ใจรอน) คูมือครู 23

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

1. จากบทประพันธในหนา 23 - 24 ให นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับความเชื่อที่ ปรากฏ ดังนี้ • ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร • ความเชื่อเรื่องความฝน • ความเชื่อเรื่องเวรกรรม จากนั้นครูสุมนักเรียน 3 - 4 คน นําเสนอหนาชั้นเรียน (แนวตอบ ความเชื่อเรื่อง ไสยศาสตร ตอนที่พลายงาม จะไปลักพาตัวนางวันทองมาอยู ดวย พลายงามดูฤกษดูยาม เซนพราย การเลี้ยงผี เสกขมิ้น ลงยันต ใสมงคล เปามนตร บริกรรมคาถา ความเชื่อเรื่อง ความฝนตอนที่นางวันทองฝนราย ความเชื่อเรื่องเวรกรรม เมื่อ พลายแกวตองจากมารดาตั้งแต เด็กก็เชื่อวาเพราะเวรกรรม) 2. ครูและนักเรียนรวมกันสรุปความรู เพิ่มเติม

เห็นคนนอนลอมออมเปนวง กองไฟสวางดังกลางวัน จึงรายมนตรามหาสะกด ภูตพรายนายขุนชางวางวิ่งพรู ทั้งชายหญิงงวงงมลมหลับ จี่ปลาคาไฟมันไหลเลอะ ใชพรายถอดกลอนถอนลิ่ม ยางเทากาวไปในทันที มีแตหลับเพอมะเมอฝน ผูคนเงียบสําเนียงเสียงแตกรน จุดเทียนสะกดขาวสารปราย สะเดาะดาลบานเปดหนาตางกาง หอมหวนอวลอบบุปผาชาติ เรณูฟูรอนขจรใจ ขาไทนอนหลับลงทับกัน กระจกฉากหลากสลับวับแวมวาม มานมูลี่มีฉากประจํากั้น ชมพลางยางเยื้องชําเลืองมา นิ่งนอนอยูบนเตียงเคียงขุนชาง เจ็บใจดังหัวใจจะพังพอง จะใครถีบขุนชางที่กลางตัว พลางนั่งลงนอบนบอภิวันท โอแมเจาประคุณของลูกเอย เวรกรรมนําไปไมรั้งรอ มันไปฉุดมารดาเอามาไว ที่ทําแคนกูจะแทนใหทันตา เปาลงดวยพระเวทวิทยา ดาบใสฝกไวไมเคลื่อนคลาย ครานั้นจึงโฉมเจาวันทอง ตื่นพลางทางชําเลืองนัยนตามา สําคัญคิดวาผูรายใหนึกกลัว

นักเรียนควรรู รานดอกไม เปนคําประสม คือ ราน + ดอกไม หมายถึง ลักษณะ การปกเสามีไมพาดขางบนใหตนไม ดอกไมเลื้อยได คําวา ราน เปน คํามูลที่ใชประสมกับคําอื่น เชน รานบวบ รานยา รานชํา เปนตน

กอนเริม่ การเรียนการสอนวรรณคดี ซึ่งเปนบทรอยกรอง ครูใหนักเรียน อานเนื้อเรื่องเปนทํานองเสนาะ พรอมกัน เพื่อใหนักเรียนมีอารมณ ซาบซึง้ กับความไพเราะทางวรรณศิลป และนักเรียนสามารถติดตามเนื้อเรื่อง ไปโดยตลอด

24

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู

เกร็ดแนะครู

ตรวจสอบผล

๒๔

ประตูลั่นมั่นคงขอบรั้วกั้น หมายสําคัญตรงมาหนาประตู เสื่อมหมดอาถรรพณที่ฝงอยู คนผูในบานก็ซานเซอะ นอนทับควํ่าหงายกายกันเปรอะ โงกเงอะงุยงมไมสมประดี รอยทิ่มถอดหลุดไปจากที่ มิไดมีใครทักแตสักคน ทั้งไฟกองปองกันทุกแหงหน มาจนถึงเรือนเจาขุนชาง ภูตพรายโดดเรือนสะเทือนผาง ยางเทากาวขึ้นรานดอกไม เบิกบานกานกลาดกิ่งไสว ยางเทากาวไปไมโครมคราม สะเดาะกลอนถอนลั่นถึงชั้นสาม อรามแสงโคมแกวแววจับตา อัฒจันทรเครื่องแกวก็หนักหนา เปดมุงเห็นหนาแมวันทอง มันแนบขางกอดกลมประสมสอง ขยับจองดาบงาอยากฆาฟน นึกกลัวจะถูกแมวันทองนั่น สะอื้นอั้นอกแคนนํ้าตาคลอ ไมควรเลยจะพรากจากคุณพอ มิพอที่จะตองพรากก็จากมา อายหัวใสขมเหงไมเกรงหนา ขอษมาแมแลวก็ขับพราย มารดาก็ฟนตื่นโดยงาย วันทองรูสึกกายก็ลืมตา ตองมนตรมัวหมองเปนหนักหนา เห็นลูกยานั้นยืนอยูริมเตียง กอดผัวรองดิ้นจนสิ้นเสียง

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู อธิบExplain ายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ซวนซบหลบลงมาหมอบเมียง อะไรแมแซรองทั้งหองนอน จะรองไยใชโจรผูรายมา ครานั้นวันทองผองโสภา ลุกออกมาพลันดวยทันใด วันทองประคองสอดกอดลูกรัก เจามาไยปานนี้นี่ลูกอา ใสดาลบานชองกองไฟรอบ อาจองทะนงตัวไมกลัวภัย ขุนชางตื่นขึ้นมิเปนการ จะเกิดผิดแมคิดคะนึงเกรง มีธุระสิ่งไรในใจเจา มิควรทําเจาอยาทําใหรําคาญ จมื่นไวยสารภาพกราบบาทา รักตัวกลัวผิดแตคิดไป ทุกวันนี้ลูกชายสบายยศ มีบาวไพรใชสอยทั้งเงินทอง ยังขาดแตแมคุณไมแลเห็น ขอนี้ที่ทุกขยังเพิ่มพูน ลูกมาหมายวาจะมารับ แมนจะบังเกิดเหตุเภทพาล มาอยูไยกับอายหินชาติ ดังทองคําทําเลี่ยมปากกะลา เหมือนแมลงวันวอนเคลาที่เนาชั่ว ดอกมะเดื่อจะเจือดอกพะยอม แมเลี้ยงลูกมาถึงเจ็ดขวบ จะคิดถึงลูกบางอยางไร ถาคิดเห็นเอ็นดูวาลูกเตา ใหลูกคลายอารมณไดชมเชย ครานั้นจึงโฉมเจาวันทอง พอพลายงามทรามสวาทของแมอา

ใหนักเรียนจับคูศึกษาการใช ภาพพจนอุปมาในบทประพันธ หนา 25 นี้ จากนั้นครูสุมนักเรียน 4 - 5 คู มานําเสนออธิบายความรู พรอมทั้งยกตัวอยางประกอบ (แนวตอบ “มาอยูไยกับอายหินชาติ แสนอุบาทวใจจิตริษยา ดังทองคําทําเลี่ยมปากกะลา หนาตาดําเหมือนมินหมอมอม เหมือนแมลงวันวอนเคลาที่เนาชั่ว มาเกลือกกลัว้ ปทุมมาลยทหี่ วานหอม ดอกมะเดื่อฤๅจะเจือดอกพะยอม วานักแมจะตรอมระกําใจ” บทประพันธที่ยกมานี้ใช ภาพพจนอุปมา เปรียบขุนชางวา เปนแคกะลา ไมมีราคาคางวด และเปรียบนางวันทองเหมือน ทองคําไมสมควรทีจ่ ะเอามาเลีย่ ม ปากกะลา เปรียบหนาตาขุนชาง หมองดําเหมือนมินกนหมอ เปรียบ ตัวขุนชางวาเหมือนแมลงวันและ ดอกมะเดื่อ เปรียบนางวันทองวา เหมือนดอกบัว และดอกพะยอมที่ มีกลิ่นหอม)

พระหมื่นไวยเขาเคียงหามมารดา ลูกรอนรําคาญใจจึงมาหา สนทนาดวยลูกอยาตกใจ ครั้นรูวาลูกยาหากลัวไม พระหมื่นไวยเขากอดเอาบาทา ซบพักตรรองไหไมเงยหนา เขารักษาอยูทุกแหงตําแหนงใน พอชางลอบเขามากระไรได นี่พอใชวาเจามาเอง เขาจะรุกรานพาลขมเหง ฉวยสบเพลงพลาดพลํ้ามิเปนการ พอจงเลาแกแมแลวกลับบาน อยาหาญเหมือนพอนักคะนองใจ ลูกมาผิดจริงหาเถียงไม ก็หักใจเพราะรักแมวันทอง พรอมหมดเมียมิ่งก็มีสอง พี่นองขางพอก็บริบูรณ เปนอยูก็เหมือนตายไปหายสูญ ถาพรอมมูลแมดวยจะสําราญ เชิญแมวันทองกลับคืนไปบาน ประการใดก็ตามแตเวรา แสนอุบาทวใจจิตริษยา หนาตาดําเหมือนมินหมอมอม มาเกลือกกลั้วปทุมมาลยที่หวานหอม วานักแมจะตรอมระกําใจ เคราะหประจวบจากแมหาเห็นไม หาไมใจแมไมคิดเลย แมทูนเกลาไปเรือนอยาเชือนเฉย เหมือนเมื่อครั้งแมเคยเลี้ยงลูกมา เศราหมองดวยลูกเปนหนักหนา แมโศกาเกือบเจียนจะบรรลัย

เกร็ดแนะครู

๒๕

ครูแนะความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับ การใชสัญลักษณ (symbol) คือ การเอาสิ่งที่เปนรูปธรรมอยางใด อยางหนึ่งแทนสิ่งที่เปนนามธรรม ทําใหเกิดความเขาใจอยางลึกซึ้ง เชน ทองคํา เปนสัญลักษณแทน ความมีคุณคา กะลา เปนสัญลักษณแทน ความตํ่าตอย ความไรคา เปนตน

คูมือครู

25

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ใหนักเรียนศึกษาบทประพันธ จากหนา 26 นี้ และอธิบายความรู ที่เกี่ยวกับความเชื่อและคานิยม จากเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ครูขออาสา สมัครนักเรียน 4 - 5 คู มานําเสนอ หนาชั้นเรียน (แนวตอบ • ความเชื่อในเรื่องเวรกรรม “ทุกวันนี้ใชแมจะผาสุก มีแตทุกขใจเจ็บดังเหน็บหนาม ตองจําจนทนกรรมที่ติดตาม จะขืนความคิดไปก็ใชที” • คานิยมเรื่องความถูกตอง และ เคารพเทิดทูนพระมหากษัตริย “เจาเปนถึงหัวหมื่นมหาดเล็ก มิใชเด็กดอกจงฟงคําแมวา จงเรงกลับไปคิดกับบิดา ฟองหากราบทูลพระทรงธรรม พระองคคงจะโปรดประทานให จะปรากฏยศไกรเฉิดฉัน อันจะมาลักพาไมวากัน เชนนั้นใจแมมิเต็มใจ” จากบทประพันธนางวันทอง ใหพลายงามไปปรึกษาขุนแผน และไปกราบทูลขอพระราชทาน อนุญาตจากพระพันวษา พระองค คงจะโปรดประทานใหตามขอ ไมใชมาลักตัวลักษณะนี้ แมไมเต็มใจ)

ใชจะอิ่มเอิบอาบดวยเงินทอง ทั้งผูคนชางมาแลขาไท ทุกวันนี้ใชแมจะผาสุก ตองจําจนทนกรรมที่ติดตาม เมื่อพอเจาเขาคุกแมทองแก ถึงพอเจาเลาไมรูวารายดี เมื่อพอเจากลับมาแตเชียงใหม เมื่อคราวตัวแมเปนคนกลาง เจาเปนถึงหัวหมื่นมหาดเล็ก จงเรงกลับไปคิดกับบิดา พระองคคงจะโปรดประทานให อันจะมาลักพาไมวากัน ครานั้นจึงโฉมเจาพลายงาม คิดบายเบี่ยงเลี่ยงเลี้ยวเบี้ยวบิดไป จึงวาอนิจจาลูกมารับ เหมือนไมมีรักใครในลูกยา เสียแรงเปนลูกผูชายไมอายเพื่อน แมนมิไปใหงามก็ตามใจ จะตัดเอาศีรษะของแมไป แมอยาเจรจาใหชาที ครานั้นวันทองผองโสภา ถือดาบฟาฟนยืนแกวงไกว จึงปลอบวาพลายงามพอทรามรัก จงครวญใครใหเห็นขอสําคัญ ดวยเปนขาลักไปไทลักมา ถาเจาเห็นเปนสุขไมลุกลาม วาพลางนางลุกออกจากหอง พระหมื่นไวยก็พามารดาไป จะกลาวถึงเจาจอมหมอมขุนชาง อัศจรรยฝนแปรแชเชือน หาหมอมารักษายาเขาปรอท

นักเรียนควรรู

26

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู

ปรอท เปนธาตุกายสิทธิ์ชนิดหนึ่ง ตามความเชื่อของคนบางกลุมใน สมัยโบราณ คุณสมบัตคิ ลายเหล็กไหล คือ เปนของเหลวลื่น ลอยไปไดเอง และชอบกินนํ้าผึ้ง ถาใครไมมีบุญ ก็จะรักษาไมไดและหนีหายไปเสีย ตอมาจึงมีสํานวนวา ไวเปนปรอท หรือไวเหมือนปรอท

ตรวจสอบผล

๒๖

มิใชของตัวทํามาแตไหน ไมรักใครเหมือนกับพอพลายงาม มีแตทุกขใจเจ็บดังเหน็บหนาม จะขืนความคิดไปก็ใชที เขาฉุดแมใชจะแกลงแหนงหนี เปนหลายปแมมาอยูกับขุนชาง ไมเพ็ดทูลสิ่งไรแตสักอยาง ทานก็วางบทคืนใหบิดา มิใชเด็กดอกจงฟงคําแมวา ฟองหากราบทูลพระทรงธรรม จะปรากฏยศไกรเฉิดฉัน เชนนั้นใจแมมิเต็มใจ ฟงความเห็นวาแมหาไปไม เพราะรักอายขุนชางกวาบิดา แมยังกลับทัดทานเปนหนักหนา อุตสาหมารับแลวยังมิไป จะพาแมไปเรือนใหจงได จะบาปกรรมอยางไรก็ตามที ทิ้งแตตัวไวใหอยูนี่ จวนแจงแสงศรีจะรีบไป เห็นลูกยากัดฟนมันไส ตกใจกลัววาจะฆาฟน อยางฮึกฮักวาวุนทําหุนหัน แมนี้พรั่นกลัวแตจะเกิดความ เห็นเบื้องหนาจะอึงแมจึงหาม ก็ตามเถิดมารดาจะคลาไคล เศราหมองโศกานํ้าตาไหล พอรุงแจงแสงใสก็ถึงเรือน นอนครางหลับกรนอยูปนเปอน วาขี้เรื้อนขึ้นตัวทั่วทั้งนั้น มันกินปอดตับไตออกไหลลั่น

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ทั้งไสนอยไสใหญแลไสตัน ตกใจตื่นผวาควาวันทอง ลุกขึ้นงกงันตัวสั่นรัว ลืมตาเหลียวหาเจาวันทอง ผาผอนลอนแกนไมติดกาย ตะโกนเรียกในหองวันทองเอย ทั้งขาวของมากมายก็หายไป พลางเรียกหาขาไทอยูวาวุน อีมีอีมาอีสาคร บาวผูหญิงวิ่งไปอยูงกงัน ตางคนทรุดนั่งบังประตู ขุนชางเห็นขาไมมาใกล แหงนเถอเปอปงยืนจังกา ยายจันงันงกยกมือไหว ไมนุงผอนนุงผาดูนากลัว สองมือปดขาเหมือนทาเปรต ใหนึกอดสูหมูขาไท ยายจันตกใจเต็มประดา หยิบยื่นสงไปใหทันที ขุนชางตัวสั่นเทาบอกบาวไพร เอ็งไปดูใหรูซึ่งแยบคาย ขาไทไดฟงขุนชางใช ทั้งหองนอกหองในไมพบพา เห็นประตูรั้วบานบานเปดกวาง เสาแรกแตกตนเปนมลทิน บอกวาไดคนควาหาพบไม ขาเห็นวิปริตผิดทาทาง ครานั้นขุนชางฟงบาวบอก คิดคิดใหแคนแสนเจ็บใจ สองหนสามหนกนแตหนี คราวนั้นอายขุนแผนมันแงนชิง

จากการศึกษาความเชื่อและ คานิยมในเนื้อเรื่อง หนา 25 - 27 ใหนักเรียนตอบคําถามในประเด็น ตอไปนี้ลงสมุด • ความเชื่อใดบางที่ยังคงมีอยูใน สังคมไทยปจจุบันและมีลักษณะ อยางไร (แนวตอบ ความเชือ่ เรือ่ งความฝน ที่เชื่อวาฝนรายจะกลายเปนดี ในความเปนจริง และความเชื่อ เรื่องเวรกรรม หากตองประสบ กับความทุกขยากก็จะคิดวาเปน เพราะกรรมเกา ความเชือ่ เหลานี้ ยังปรากฏในสังคมปจจุบัน)

ฟนฟางก็หักจากปากตัว รองวาแมคุณแมชวยผัว ใหนึกกลัวปรอทจะตอดตาย ไมเห็นนองหองสวางตะวันสาย เห็นมานขาดเรี่ยรายประหลาดใจ หาขานรับเชนเคยสักคําไม ปากประตูเปดไวไมใสกลอน อีอุนอีอิ่มอีฉิมอีสอน นิ่งนอนไยหวามาหากู เห็นนายนั้นแกผากางขาอยู ตกตะลึงแลดูไมเขามา ขัดใจลุกขึ้นทั้งแกผา ยางเทากาวมาไมรูตัว นั่นพอจะไปไหนพอทูนหัว ขุนชางมองดูตัวก็ตกใจ ใครมาเทศนเอาผากูไปไหน ยายจันไปเอาผาใหขาที เขาไปฉวยผาเอามาคลี่ เมินหนีอดสูไมดูนาย เจาวันทองไปไหนอยางไรหาย พบแลวอยาวุนวายใหเชิญมา ตางเที่ยวคนดนไปจะเอาหนา ทั่วเคหาแลวไปคนจนแผนดิน ผูคนนอนสลางไมตื่นสิ้น กินใจกลับมาหาขุนชาง แลวเลาแจงเหตุไปสิ้นทุกอยาง ที่นวลนางวันทองนั้นหายไป เหงื่อออกโซมลานกบาลใส ชางทําไดตางตางทุกอยางจริง พลั้งทีลงไมรอดนางยอดหญิง นี่คราวนี้หนีวิ่งไปตามใคร

นักเรียนควรรู เปรต หมายถึง สัตวพวกหนึ่งเกิด ในอบายภูมิ คือ แดนทุกข เปนผีเลว จําพวกหนึ่งมีหลายชนิด เชื่อกันวา พวกหนึ่งมีรูปรางสูงโยงเทาตนตาล ผมยาวหยอกหยอย คอยาว ผอมโซ มีปากเทารูเข็ม มือเทาใบตาล กินแต เลือดและหนองเปนอาหาร มักรอง เสียงดังวี้ดๆ ในตอนกลางคืน

๒๗

คูมือครู

27

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

1. ใหนักเรียนจับคูศึกษาบทประพันธ ในหนา 28 - 29 เพื่อพิจารณา คําบาลี สันสกฤต และเขมร พรอมยกตัวอยางประกอบ (แนวตอบ ตัวอยางคําบาลี สันสกฤต และเขมร เชน บาลี : กิจจา อัชฌาสัย ทุกขขณะ กัญญา พระองค สันสกฤต : กรรม วิเศษ ศัตรู รักษา ศรี ฤทัย กฤษฎีกา เขมร : เสด็จ ตําหนัก กระบาล เปนตน) 2. ครูสุมนักเรียน 6 คู นําเสนอคํา ชนิดตางๆ โดยกําหนดใหนักเรียน 2 คูตอคํา 1 ชนิด พรอมอธิบาย ลักษณะของคําชนิดนั้นดวย • คําบาลี • คําสันสกฤต • คําเขมร

ไมคิดวาจะเปนเห็นวาแก เอาเถิดเปนไรก็เปนไป จะกลาวถึงโฉมเจาพลายงาม อายขุนชางสารพัดเปนศัตรู มันก็จะสอดแนมแกมเท็จ ดูจะระแวงผิดในกิจจา คิดแลวเรียกหมื่นวิเศษผล จงไปบานขุนชางดวยทันใด บอกวาเราจับไขมาหลายวัน เมื่อคืนนี้ซํ้ามีอันเปนมา พอขณะมารดามาสงทุกข จึงรีบมาเร็วไวดังใจปอง ไมตายคลายคืนฟนขึ้นได แตพอใหเคลื่อนคลายหลายเวลา หมื่นวิเศษรับคําแลวอําลา ครั้นถึงแอบดูอยูแตไกล ขุนชางนั่งเยี่ยมหนาตางเรือน จะดื้อเดินเขาไปไมเปนการ ครานั้นเจาจอมหมอมขุนชาง เห็นคนคลานเขามาเหลือบตาดู อะไรพอสวางวางเขามา ลุกขึ้นถกเขมรรองเกณฑไป ครานั้นวิเศษผลคนวองไว รองตอบไปพลันในทันที ขาพเจาเปนบาวพระหมื่นไวย ทานใชใหกระผมมากราบกราน เจ็บจุกปจจุบันมีอันเปน รองโอดโดดดิ้นเพียงสิ้นใจ พอพบทานมารดามาสงทุกข จะกลับขึ้นเคหาเห็นชานาน พยาบาลคุณพระนายพอคลายไข ใหคํามั่นสั่งมาวายั่งยืน

นักเรียนควรรู ถกเขมร หรือขัดเขมร หมายถึง นุงผาโจงกระเบนดึงชายใหสูงรนขึ้น ไปเหนือเขา

นักเรียนควรรู ขี้ครอก หมายถึง ลูกของทาสที่ เกิดในบานนายทาส เกิดมาแลวเปน ทาสโดยกําเนิด ๒๘

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู

28

ตรวจสอบผล

ยังสาระแนหลบลี้หนีไปไหน ไมเอากลับมาไดมิใชกู เกรงเนื้อความนั่งนึกตรึกตรองอยู ถามันรูวาลักเอาแมมา ไปกราบทูลสมเด็จพระพันวษา มารดาก็จะตองซึ่งโทษภัย เอ็งเปนคนเคยชอบอัชฌาสัย ไกลเกลี่ยเสียอยาใหมันโกรธา เกรงแมจะไมทันมาเห็นหนา เราใชคนไปหาแมวันทอง รองปลุกเขาไปถึงในหอง รักษาจนแสงทองสวางฟา กูขอแมไวพอเห็นหนา จึงจะสงมารดานั้นคืนไป รีบมาบานขุนชางหาชาไม เห็นผูคนขวักไขวทั้งเรือนชาน ดูหนาเฝอนทีโกรธอยูงุนงาน คิดแลวลงคลานเขาประตู นั่งคาหนาตางเยี่ยมหนาอยู นี่มาลอหลอกกูฤๅอยางไร เด็กหวาจับถองใหจงได ทุดอายไพรขี้ครอกหลอกผูดี ยกมือขึ้นไหวไมวิ่งหนี คนดีดอกขาไหวใชคนพาล เปนขุนหมื่นรับใชอยูในบาน ขอประทานคืนนี้พระหมื่นไวย แกไขก็เห็นหาหายไม จึงใชใหตัวขามาแจงการ ขาพเจารองปลุกไปในบาน ทานจึงรีบไปในกลางคืน คุณอยาสงสัยวาไปอื่น พอหายเจ็บแลวจะคืนไมนอนใจ

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ครานั้นขุนชางไดฟงวา ดับโมโหโกรธาทําวาไป การไขเจ็บลมตายไมวายเวน ถาขัดสนสิ่งไรที่ไมมี วาแลวปดบานหนาตางผาง ทอดตัวลงกับหมอนถอนฤทัย เพราะกูแพความจมื่นไวย พอลูกแมลูกถูกทํานอง อายพอไปเชียงใหมมีชัยมา อายลูกเปนหมื่นไวยทําไมมี มันจึงขมเหงไมเกรงใจ ขุนนางนอยใหญเกรงใจกัน ตามบุญตามกรรมไดทํามา ยิ่งคิดเดือดดาลทะยานใจ รางฟองทองเทียบใหเรียบรอย ลงกระดาษทับไวมิไดชา วันนั้นพอพระปนนรินทรราช ขุนชางมาถึงซึ่งวังใน จะกลาวถึงพระองคผูทรงเดช ฝพายรายเลมมาเต็มลํา พอเรือพระที่นั่งประทับที่ ลอยคอชูหนังสือดื้อเขามา เขาตรงบโทนอนตนกัญญา มหาดเล็กอยูงานพัดพลัดตกเรือ ขุนชางดึงดื้อมือยึดเรือ สูตายขอถวายซึ่งฎีกา ครานั้นสมเด็จพระพันวษา ทุดอายจัญไรมิใชคน ใชที่ใชทางวางเขามา เฮยใครรับฟองของมันที มหาดเล็กก็รับเอาฟองมา

นักเรียนจับคูอานบทประพันธ หนา 29 - 30 นี้ แลวชวยกันถอด คําประพันธโดยเริ่มจากวรรค “ครานั้นสมเด็จพระพันวษา ทรงพระโกรธาโกลาหล ... แลวลงจากพระที่นั่งเขาวังใน” (แนวตอบ ขุนชางเขียนคําฟอง พลายงามที่มาลักพานางวันทองไป โดยลอยคอยื่นหนังสือในขณะที่ พระพันวษาเสด็จประพาสบัว พระพันวษาโกรธที่ขุนชางยื่นฟอง ดวยการลอยคออยูในนํ้า แลวโผล ขึ้นมาทําใหตกใจจึงตรัสวาบนบก ไมมีแลวหรือ จากนั้นใหลงโทษ ขุนชางและรับฟองไว)

แคนดังเลือดตาจะหลั่งไหล เราก็ไมวาไรสุดแตดี ปจจุบันอันเปนทั้งกรุงศรี ก็มาเอาที่นี่อยาเกรงใจ ขุนชางเดือดดาลทะยานไส ดูดูเปนไดเจียววันทอง มันจึงเหิมใจทําจองหอง ถึงสองครั้งแลวเปนแตเชนนี้ ตั้งตัวดังพระยาราชสีห เห็นกูนี้คนผิดติดโทษทัณฑ จะพึ่งพาใครไดที่ไหนนั่น ถึงฟองมันก็จะปดใหมิดไป จะเฆี่ยนฆาหาคิดชีวิตไม ฉวยไดกระดานชนวนมา ถอยคําถี่ถวนเปนหนักหนา อาบนํ้าผลัดผาแลวคลาไคล เสด็จประพาสบัวยังหากลับไม ก็คอยจองที่ใตตําหนักนํ้า เสด็จคืนนิเวศนพอจวนคํ่า เรือประจําแหนแหเซ็งแซมา ขุนชางก็รี่ลงตีนทา ผุดโผลโงหนายึดแคมเรือ เพื่อนโขกลงดวยกะลาวาผีเสื้อ รองวาเสือตัวใหญวายนํ้ามา มิใชเสือกระหมอมฉานลานเกศา แคนเหลือปญญาจะทานทน ทรงพระโกรธาโกลาหล บนบกบนฝงดังไมมี อายชางเปนบากระมังนี่ ตีเสียสามสิบจึงปลอยไป ตํารวจควาขุนชางหาวางไม

นักเรียนควรรู เสด็จประพาสบัว หมายถึง เสด็จ ไปทอดพระเนตรทุงบัว ดอกบัวที่อยู ในบึงธรรมชาติ เพื่อทรงพักผอน พระอิริยาบถ การเสด็จประพาสบัวนี้ แมพระเจาแผนดินในสมัยรัตนโกสินทร ก็เคยเสด็จประพาสอยางนี้อยูหลาย พระองค

นักเรียนควรรู

๒๙

ฎีกา หมายถึง คํารองทุกขที่ราษฎร ทูลเกลาฯ ถวายพระมหากษัตริย เพื่อ ใหมพี ระราชวินจิ ฉัยตัดสินความใหแก ราษฎร

คูมือครู

29

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

นักเรียนอธิบายการถวายฎีกาของ ขุนชาง โดยตอบคําถามแลวบันทึก ความรูลงสมุด • ผลจากการถวายฎีกาของ ขุนชางไดเกิดอะไรขึ้นบาง (แนวตอบ พระพันวษากริ้วขุนชาง มากที่ขุนชางไมรูจักกาลเทศะ ทูลเกลาฯ ถวายฎีกาในนํ้า ในขณะทีพ่ ระพันวษาทรงประทับ อยูบนเรือ จึงใหรับเรื่องไว แลว ลงโทษโบยสามสิบที หลังจากนัน้ พระองคจึงใหตั้งกฤษฎีกาวา ตั้งแตนี้ตอไปไมใหผูใดเขามา ใกลพระมหากษัตริย ถาผูใ ด ไมปฏิบตั ติ ามจะมีโทษประหาร ชีวิต) • การยื่นฟองของขุนชางเกิดผล อยางไรตอการถวายฎีกา ในเวลาตอมา (แนวตอบ พระพันวษาใหตั้ง กฤษฎีกาหามไมใหใครเขามา ถึงพระองค ใหวางหนาที่รักษา พระองค ถาใครปลอยใหเขามา ถึงพระองคจะมีโทษ 7 ประการ จนถึงโทษประหารชีวิต ดังคําประพันธ “วาตั้งแตวันนี้สืบตอไป หนาที่ของผูใดใหรักษา ถาประมาทราชการไมนําพา ปลอยใหใครเขามาในลอมวง ระวางโทษเบ็ดเสร็จเจ็ดสถาน ถึงประหารชีวิตเปนผุยผง ตามกฤษฎีการักษาพระองค แลวลงจากพระที่นั่งเขาวังใน”)

ลงพระราชอาญาตามวาไว วาตั้งแตวันนี้สืบตอไป ถาประมาทราชการไมนําพา ระวางโทษเบ็ดเสร็จเจ็ดสถาน ตามกฤษฎีการักษาพระองค จะกลาวถึงขุนแผนแสนสนิท อยูบานสุขเกษมเปรมใจ ลาวทองกับเจาแกวกิริยา เพลิดเพลินจําเริญใจไมเวนวาง นางแกวลาวทองทั้งสองหลับ พระจันทรจรแจมกระจางดี คิดคะนึงถึงมิตรแตกอนเกา ถึงสองครั้งตั้งแตพรากจากพี่ไป กูก็ชั่วมัวรักแตสองนาง เมื่อตีไดเชียงใหมก็โปรดครัน สารพัดที่จะวาไดทุกอยาง ไมควรเลยเฉยมาไมอาลัย จํากูจะไปสูสวาทนอง คิดพลางจัดแจงแตงกายา ออกจากหองยองเดินดําเนินมา เขาหองวันทองในทันใด ลดตัวลงนั่งขางวันทอง สั่นปลุกลุกขึ้นเถิดนองอา นางวันทองตื่นอยูรูสึกตัว นิ่งดูอารมณที่ชมเชย แตนิ่งดูกิริยาเปนชานาน ทั้งรักทั้งแคนแนนฤทัย โอเจาแกวแววตาของพี่เอย ดังนิ่มนองหมองใจไมนําพา ความรักหนักหนวงทรวงสวาท เผอิญเปนวิปริตพี่ผิดจริง

๓๐

เกร็ดแนะครู ครูเชื่อมโยงความรูในบทเรียนเรื่องการถวายฎีกาในสมัยกอนกับ ความรูทางประวัติศาสตร สังคมศาสตร ซึ่งมีขอมูลความรูเกี่ยวกับ การถวายฎีกาตอพระเจาแผนดิน และกฎระเบียบตางๆ ที่ราษฎร พึงปฏิบัติ ใหนักเรียนเขาใจขั้นตอนการถวายฎีกายิ่งขึ้น คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู

30

ตรวจสอบผล

พระจึงใหตั้งกฤษฎีกา หนาที่ของผูใดใหรักษา ปลอยใหใครเขามาในลอมวง ถึงประหารชีวิตเปนผุยผง แลวลงจากพระที่นั่งเขาวังใน เรืองฤทธิ์ฦๅจบพิภพไหว สมสนิทพิสมัยดวยสองนาง ปรนนิบัติวัตถาไมหางขาง คืนนั้นในกลางซึ่งราตรี ขุนแผนกลับผวาตื่นฟนจากที่ พระพายพัดมาลีตลบไป นิจจาเจาเหินหางรางพิสมัย ดังเด็ดใจจากรางก็ราวกัน ละวางใหวันทองนองโศกศัลย จะเพ็ดทูลคราวนั้นก็คลองใจ อายขุนชางไหนจะโตจะตอบได บัดนี้เลาเจาไวยไปรับมา เจาวันทองจะคอยละหอยหา นํ้าอบทาหอมฟุงจรุงใจ ถึงเรือนลูกยาหาชาไม เห็นนางหลับใหลนิ่งนิทรา เตือนตองดวยความเสนหา พี่มาหาแลวอยานอนเลย หมายใจวาผัวก็ทําเฉย จะรักจริงจะเปรยเปนจําใจ หาวาขานโตตอบอยางไรไม ความอาลัยปนปวนยวนวิญญา เจาหลับใหลกระไรเลยเปนหนักหนา ขัดเคืองคิดวาพี่ทอดทิ้ง พี่ไมคลาดคลายรักแตสักสิ่ง จะนอนนิ่งถือโทษโกรธอยูไย

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู วาพลางเอนแอบลงแนบขาง ลูบไลพิไรปลอบใหชอบใจ เจาวันทองนองตื่นจากที่นอน หมอมนอยใจที่ไมเจรจา ชอบผิดพอจงคิดคะนึงตรอง ประหนึ่งวาวันทองนี้สองใจ ที่จริงใจเห็นไปอยูเรือนอื่น ดวยรักลูกรักผัวยังพัวพัน แคนคิดดวยมิตรไมรักเลย เสียแรงรวมทุกขยากกันกลางไพร พอไดดีมีสุขลืมทุกขยาก วานักก็เครื่องเคืองระคาย พี่ผิดจริงแลวเจาวันทอง ใชพี่จะเพลิดเพลินชื่นเพราะอื่นเชย เมื่อติดคุกทุกขถึงเจาทุกเชาคํ่า ซํ้าขุนชางคิดคดทําทดแทน อาลัยเจาเทากับดวงชีวิตพี่ เกรงจะพากันผิดเขาติดทับ กลับมาหมายวาจะไปตาม หัวอกใครไดแคนในแผนดิน คิดอยูวาจะทูลพระพันวษา จะเปนความอีกก็ตามแตทํานอง จะเปนตายงายยากไมจากรัก ขอโทษที่พี่ผิดอยาบิดเบือน พี่ผิดพี่ก็มาลุแกโทษ ความรักพี่ยังรักระงมใจ วาพลางทางแอบเขาแนบอก เจาเนื้อทิพยหยิบชื่นอารมณชาย ใจนองมิใหหมองอารมณหมอม ถาตัดรักหักใจแลวไมมา ถึงตัวไปใจยังนับอยูวาผัว

จูบพลางชวนชิดพิสมัย เปนไรจึงไมฟนตื่นนิทรา โอนออนวอนไหวพิไรวา ใชตัวขานี้จะงอนคอนพิไร อันตัวนองมลทินหาสิ้นไม พบไหนก็เปนแตเชนนั้น คงคิดคืนที่หมอมเปนแมนมั่น คราวนั้นก็ไปอยูเพราะจําใจ ยามมีที่เชยเฉยเสียได กินผลไมตางขาวทุกเพรางาย ก็เพราะหากหมอมมีซึ่งที่หมาย เอ็นดูนองอยาใหอายเขาอีกเลย เหมือนลืมนองหลงเลือนทําเชือนเฉย เงยหนาเถิดจะเลาอยาเฝาแคน ตองกลืนกลํ้าโศกเศรานั้นเหลือแสน มันดูแคลนวาพี่นี้ยากยับ คิดจะหนีไปตามเอาเจากลับ แตขยับอยูจนไดไปเชียงอินทร พอเจาไวยเปนความก็คางสิ้น ไมเดือดดิ้นเทาพี่กับวันทอง เห็นชากวาจะไดมารวมหอง จึงใหลูกรับนองมารวมเรือน จะฟูมฟกเหมือนเมื่ออยูในกลางเถื่อน เจาเพื่อนเสนหาจงอาลัย จะคุมโกรธคุมแคนไปถึงไหน อยาตัดไมตรีตรึงใหตรอมตาย ประคองยกของสําคัญมั่นหมาย ขอสบายสักหนอยอยาโกรธา ไมตัดใจใหตรอมเสนหา หมอมอยาวาเลยวาฉันไมคืนคิด นองนี้กลัวบาปทับเมื่อดับจิต

จากที่นักเรียนศึกษาบทประพันธ เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา ใหนักเรียนยกตัวอยางการ ใชวรรณศิลป “การถามโดยไมตอ งการ คําตอบæ”Æ (ปฏิปจุ ฉา) พรอมอธิบายการ ใชวรรณศิลปนั้นประกอบ (แนวตอบ การใชปฏิปุจฉา จาก เนื้อเรื่องหนา 33 ความวา “พอทรงจบแจงพระทัยในขอหา ก็โกรธาเคืองขุนหุนหัน มันเคี่ยวเข็ญทําเปนอยางไรกัน อีวันทองคนเดียวไมรูแลว” กวีใชคําถามโดยไมตองการคําตอบ พระพันวษาทรงกริ้วจึงตรัสถามโดย ไมคาดวาจะมีคนตอบ เพราะใน บริบทนั้นไมมีใครจะตอบคําถามได)

นักเรียนควรรู เพรางาย หมายถึง เวลาเชา มื้อเชา

เกร็ดแนะครู ครูแนะนักเรียนเกี่ยวกับ บทอัศจรรยในวรรณคดีไทยวามี ความหมายพิเศษวา “บทแตงเลียบเคียงหรือเปรียบเทียบการสังวาส” ซึง่ ปกติเปนเรือ่ งตองหามในการพูดจา ของคนทั่วไป ถือวาไมสุภาพและ ไมควรเปดเผย แตกวีไทยมีศิลปะใน การเขียนบทสังวาสโดยเปรียบเทียบ เรียกวา “บทอัศจรรย” นัยวาเปน ศิลปะที่เปนเอกลักษณพิเศษของ ๓๑ กวีนิพนธไทย เพราะเมื่อเขียนเปน บทอัศจรรยแลวก็สามารถเขาใจได โดยไมตอ งสอบถามอะไรกันอีก คําวา “อัศจรรย” ภายหลังมีความหมายเลือนมาใหแปลวา “สังวาส” ก็ได ครูชี้ใหนักเรียนเห็นจุดมุงหมายของ การศึกษาบทอัศจรรยวาเปนการศึกษาศิลปะการใช ภาษาไมใชเรื่องอนาจารไมเหมาะสม คูมือครู

31

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู 1. จากบทประพันธ

“ไปเพ็ดทูลเสียใหทูลกระหมอมแจง นองจะแตงบายศรีไวเชิญขวัญ” • นักเรียนมีความคิดเห็นตอ

บทประพันธขางตนอยางไร (แนวตอบ เนื้อความสวนนี้ สะทอนใหเห็นธรรมเนียม ประเพณีการทําบายศรีสูขวัญ เพราะคนไทยมีความเชื่อเรื่อง ขวัญวาเปนสิ่งที่ไมมีตัวตน เชื่อกันวามีอยูประจําชีวิตของ คนตั้งแตเกิดมา ถาขวัญอยูกับ ตัวก็เปนสิริมงคล เจาของขวัญ ก็จะเปนสุขสบาย จิตใจมั่นคง ถาคนตกใจหรือเสียขวัญ ขวัญ ก็ออกจากรางไป ซึ่งเรียกวา ขวัญหาย ขวัญหนี ขวัญบิน เปนตน ทําใหคนนั้นไดรับ ผลรายตางๆ มีอาการหวั่นวิตก จึงตองจัดพิธีบายศรีสูขวัญ) 2. บันทึกความคิดเห็นนั้นลงสมุด ครูสุมนักเรียน 3 คน มาแสดง ความคิดเห็นหนาชั้นเรียน

เกร็ดแนะครู

หญิงเดียวชายครองเปนสองมิตร คราวนั้นเมื่อตามไปกลางปา ชนะความงามหนาดังเทียนชัย เจาพลายงามตามรับเอากลับมา กําเริบใจดวยเจาไวยกําลังฮึก มิใชหนุมดอกอยากลุมกําเริบรัก ถารักนองปองปดใหมิดอาย ไปเพ็ดทูลเสียใหทูลกระหมอมแจง ไมพักวอนดอกจะนอนอยูดวยกัน นิจจาใจเจาจะใหพี่เจ็บจิต เกรงผิดคิดบาปจึงหลาบกลัว อื่นไกลไหนพี่จะละเลา เสียแรงมาวาวอนจงผอนตาม วาพลางคลึงเคลาเขาแนบขาง กายกอดสอดเกี่ยวพัลวัน พลิกผลักชักชวนใหชื่นชิด สยดสยองพองเสียวแสยงใจ แมลงภูเฝาเคลาไมในไพรชัฏ บันดาลคงคาทิพยกระปริบกระปรอย อสนีครื้นครั่นสนั่นกอง กระเซ็นรอบขอบสระสมุทรไท ครั้นเวลาดึกกําดัดสงัดเงียบ พระพายโชยเสาวรสขจายขจร ดุเหวาเราเสียงสําเนียงกอง วันทองนองนอนสนิททรวง ฝนวาพลัดไปในไพรเถื่อน ลดเลี้ยวเที่ยวหลงในดงรัง ทั้งสองมองหมอบอยูริมทาง โดดตะครุบคาบคั้นในทันที สิ้นฝนครั้นตื่นตกประหมา เลาความบอกผัวดวยกลัวภัย

“ฝนวาพลัดไปในไพรเถื่อน เลื่อนเปอนไมรูที่จะกลับหลัง ลดเลี้ยวเที่ยวหลงในดงรัง ยังมีพยัคฆรายมาราวี” ครูแนะนักเรียนวาจากบทประพันธ ขางตนสะทอนใหเห็นความเชื่อเรื่อง ฝน ซึ่งคนไทยเชื่อวาการฝนเปน ลางบอกเหตุเรื่องราวตางๆ หาก ๓๒ ฝนรายตองรีบแกไขและเชื่อวา ฝนเกิดจากสาเหตุ ดังนี้ 1. ธาตุโขภะ คือ ธาตุกําเริบเพราะ เจ็บปวย ไมสบายตัว 2. อนุภูปุพพะ คือ เพราะเคยเปนมากอน ใจผูกพันจึงนํามาคิดและฝน 3. เทพสังหรณ คือ เทวดาดลใจ 4. บุรพนิมิต คือ ลางบอกเหตุลวงหนา

32

คูมือครู

ถามิปลิดเสียใหเปลื้องไมตามใจ หนาดําเปนหนึ่งทามินหมอไหม เขาฉุดไปเหมือนลงทะเลลึก ทีนี้หนาจะดําเปนนํ้าหมึก จะพาแมตกลึกใหจําตาย เอาความผิดคิดหักใหเหือดหาย ฉันกลับกลายแลวหมอมจงฟาดฟน นองจะแตงบายศรีไวเชิญขวัญ ไมเชนนั้นฉันไมเลยจะเคยตัว ดังเอากริชแกะกรีดในอกผัว พี่นี้ชั่วเพราะหมิ่นประมาทความ นี่เจาวาดอกจะยั้งไวฟงหาม อยาหวงหามเสนหาใหชาวัน จูบพลางทางปลอบประโลมขวัญ วันทองกั้นกีดไวไมตามใจ เบือนบิดแบงรักหารวมไม พระพายพัดมาลัยตลบลอย ไมเบิกบานกานกลัดเกสรสรอย พรมพรอยทองฟานภาลัย นํ้าฟาหาตองดอกไมไม หวิวใจแลวก็หลับกับเตียงนอน ใบไมแหงแกรงเกรียบระรุบรอน พระจันทรแจมแจงกระจางดวง ระฆังฆองขานแขงในวังหลวง จิตงวงระงับสูภวังค เลื่อนเปอนไมรูที่จะกลับหลัง ยังมีพยัคฆรายมาราวี พอนางดั้นปามาถึงที่ แลวฉุดคราพารี่ไปในไพร หวีดผวากอดผัวสะอื้นไห ประหลาดใจนองฝนพรั่นอุรา

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ใตเตียงเสียงหนูก็กุกกก ยิ่งหวาดหวั่นพรั่นตัวกลัวมรณา ครานั้นขุนแผนแสนสนิท ครั้งนี้นาจะมีอันตราย พิเคราะหดูทั้งยามอัฐกาล มิรูที่จะแถลงแจงกิจจา จึงแกลงเพทุบายทํานายไป เพราะวิตกหมกไหมจึงไดเปน พรุงนี้พี่จะแกเสนียดฝน มิใหเกิดราคีกลียุค ครั้นวารุงสางสวางฟา จะกลาวถึงพระองคผูทรงชัย พรอมดวยพระกํานัลนักสนม ประจําตั้งเครื่องอานอยูงานพัด แสนถอยใครจะถอยเหมือนมันบาง เวียนแตเปนถอยความไมขามคืน คราวนั้นฟองกันดวยวันทอง ดําริพลางทางเสด็จยาตรา พระสูตรรูดกรางกระจางองค ทั้งหนาหลังเบียดเสียดเยียดยัด ทอดพระเนตรมาเห็นขุนชางเฝา พระหมื่นศรีถวายพลันในทันใด พอทรงจบแจงพระทัยในขอหา มันเคี่ยวเข็ญทําเปนอยางไรกัน ราวกับไมมีหญิงเฝาชิงกัน รูปอายชางชั่วชาตาแบงแบว ใครจะเอาเปนผัวเขากลัวอาย คราวนั้นเปนความกูถามซัก วันทองกูสิใหกับไอแผน จมื่นศรีไปเอาตัวมันมาพลัน ฝายพระหมื่นศรีไดรับสั่ง สั่งเวรกรมวังในทันใด

@

แมลงมุมทุมอกที่ริมฝา ดังวิญญาณนางจะพรากไปจากกาย ฟงความตามนิมิตก็ใจหาย ฝนรายสาหัสตัดตํารา ก็บันดาลฤกษแรงเปนหนักหนา กอดเมียเมินหนานํ้าตากระเด็น ฝนอยางนี้มิใชจะเกิดเข็ญ เนื้อเย็นอยูกับผัวอยากลัวทุกข แลวทํามิ่งสิ่งขวัญใหเปนสุข อยาเปนทุกขเลยเจาจงเบาใจ สุริยาแยมเยี่ยมเหลี่ยมไศล เนาในพระที่นั่งบัลลังกรัตน หมอบประนมเฝาแหนแนนขนัด ทรงเคืองขัดขุนชางแตกลางคืน ทุกอยางที่จะชั่วอายหัวลื่น นํ้ายืนหยั่งไมถึงยังดึงมา นี่มันฟองใครอีกอายชาติขา ออกมาพระที่นั่งจักรพรรดิ ขุนนางกราบราบลงเปนขนัด หมอบอัดถัดกันเปนหลั่นไป เออใครเอาฟองมันไปไวไหน รับไวคลี่ทอดพระเนตรพลัน ก็โกรธาเคืองขุนหุนหัน อีวันทองคนเดียวไมรูแลว ฤๅอีวันทองนั้นมันมีแกว ไมเห็นแววที่วามันจะรัก หัวหูดูเหมือนควายที่ตกปลัก ตกหนักอยูกับเฒาศรีประจัน ไยแลนมาอยูกับอายชางนั่น ทั้งวันทองขุนแผนอายหมื่นไวย ถอยหลังออกมาไมชาได ตํารวจในวิ่งตะบึงมาถึงพลัน

มุม IT

ศึกษาเกี่ยวกับบทประพันธขุนชางขุนแผน หนา 33 (กระทู ชวยแปลกลอน) เพิ่มเติม ไดที่ http://www.reurnthai.com/index.php?topic=4550.0

1. จากบทประพันธหนา 33 นี้ ให นักเรียนวิเคราะหสาเหตุที่ทําให สมเด็จพระพันวษาทรงกริ้ว (แนวตอบ 1. ขุนชางถวายฎีกาไมถูก กาลเทศะ 2. คดีความเกี่ยวกับนางวันทอง ทรงเคยตัดสินไปแลว เปนตน) ครูสุมนักเรียนมานําเสนอการ วิเคราะหหนาชั้นเรียน 2. ครูและนักเรียนรวมอภิปรายแสดง ความคิดเห็นวาเห็นดวยหรือไม อยางไร (แนวตอบ อาจเห็นดวยหรือไมก็ได ขึ้นอยูกับเหตุผลของนักเรียน)

นักเรียนควรรู “ใตเตียงเสียงหนูก็กุกกก แมลงมุมทุมอกที่ริมฝา” เปนการใชสัทพจน คือ การใช คําเลียนเสียงธรรมชาติ เชน เสียง นํ้าไหล เสียงฟารอง เสียงลมพัด เปนตน เสียงสัตวรอง เชน หนูก็ กุกกก จิ้งหรีดกระกรีดกริ่ง เรไรหริ่ง รองขรมระงมเสียง เปนตน

นักเรียนควรรู เครื่องอาน มีหลายความหมาย ในบริบทนี้ “เครื่องอาน” อาจจะเปน คําซอนเพื่อเสียง มีความหมายอยูที่ คําวา “เครื่อง” เพียงคําเดียว สวน ๓๓ “อาน” นั้น เดิมอาจจะมีความหมาย ตามรูปคํามากอนคือ สิ่งของตางๆ ที่ตองใชในเวลาผูกอานบนหลังมา สําหรับขี่ (ซึ่งไมไดมีแตอานแข็งๆ วางลงไปโดดๆ บนหลัง มา) จากนั้น คนคงเอาคําวา “เครื่องอาน” ไปใชกับสิ่งอื่นๆ ที่ตองประกอบดวยสิ่งของหลายสิ่งจัดเปนสํารับหรือชุด ไมวา จะเปนสํารับของกิน เครื่องยาวานเสกตางๆ เครื่องรางของ ขลัง ฯลฯ “เครื่องอาน” จึงลดความหมายลง เหลือเฉพาะ ความหมายคําวา เครื่อง คําเดียว คูมือครู 33

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Elaborate

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู จากบทประพันธหนา 34 นี้ เปน ตอนที่นางวันทองเขาเฝาสมเด็จพระพันวษาตามรับสั่ง • นักเรียนคิดวาบทประพันธ สะทอนคติชนของสังคมใน สมัยนัน้ อยางไร (แนวตอบ ผูคนในสังคมสมัยนั้น มีความเชื่อเรื่องโชคลาง หากมี ลางไมดี เชน ฝนราย ก็จะมี การแกเคล็ด เสริมมงคล ดังบทประพันธ “สีขี้ผึ้งสีปากกินหมากเวท

ขึ้นไปบนเรือนพระหมื่นไวย ขุนชางฟองรองฎีกาพระทรงธรรม ครานั้นวันทองเจาพลายงาม ขุนแผนเรียกวันทองเขาหองใน สีขี้ผึ้งสีปากกินหมากเวท นํ้ามันพรายนํ้ามันจันทนสรรเสกปน แลวทําผงอิทธิเจเขาเจิมพักตร เสกกระแจะจวงจันทนนํ้ามันทา ครานั้นทองประศรีผูมารดา เด็กเอยวิ่งตามมาไวไว พลายชุมพลกอดกนทองประศรี ลุกขึ้นโขยงโกงโคงคลาน ครั้นถึงยั้งอยูประตูวัง ขุนแผนวันทองพระหมื่นไวย ครานั้นพระองคผูทรงเดช เห็นสามราเขามาอัญชลี ดวยเดชะพระเวทวิเศษประสิทธิ์ ตรัสถามอยางความราษฎร เมื่อมึงกลับมาแตปาใหญ ครั้นกูขัดใจใหจําจอง ทําไมไมอยูกับอายแผน เดิมมึงรักอายแผนแลนตามไป อยูกับอายชางไมอยูได ดูยักใหมยายเกาเฝาเปลี่ยนตัว ครานั้นวันทองไดรับสั่ง หัวสยองพองพรั่นทันที ขอเดชะละอองธุลีบาท เมื่อกระหมอมฉันมาแตอารัญ ครั้นอยูมาขุนแผนตองจําจอง อยูที่เคหาหนาวัดตะไกร มีรับสั่งโปรดปรานประทานให ยื้อยุดฉุดคราทําสามานย

ซึ่งวิเศษสารพัดแกขัดสน นํ้ามันพรายนํ้ามันจันทนสรรเสกปน เคยคุมขังบังตนแตไรมา”)

เกร็ดแนะครู ครูควรเนนวรรณศิลป “การถาม โดยไมตองการคําตอบ” เพราะมี ในขอสอบ o-net ป 50 และป 52 โดยครูนําเฉลยขอสอบดังกลาว มาใหนักเรียนศึกษาเปนแนวทาง การวิเคราะห

“ถาหนุมแนนแมนเหมือนแตกอนไซร จะเกรงกลัวอะไรกับไพรี”

และ

“จะเกิดไหนขอใหพบประสบกัน อยาโศกศัลยแคลวคลาดเหมือน ชาตินี้”

@

มุม IT

ศึกษาเกี่ยวกับภาพประกอบเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนเพิ่มเติม ไดที่ http://www.samsenwit.ac.th/ department/2550/thai/ele.pdf

34

คูมือครู

๓๔

แจงขอรับสั่งไปขมีขมัน ใหหาทั้งสามทานนั้นเขาไป ไดฟงความครามครั่นหวั่นไหว ไมไวใจจึงเสกดวยเวทมนตร ซึ่งวิเศษสารพัดแกขัดสน เคยคุมขังบังตนแตไรมา คนเห็นคนทักรักทุกหนา เสร็จแลวก็พาวันทองไป ครั้นไดแจงกิจจาไมนิ่งได ลงบันไดงันงกตกนอกชาน กูมิใชชางขี่ดอกลูกหลาน ซมซานโฮกฮากอาปากไป ผูรับสั่งเรงรุดไมหยุดได เขาไปเฝาองคพระภูมี ปนปกนัคเรศเรืองศรี พระปรานีเหมือนลูกในอุทร เผอิญคิดรักใครพระทัยออน ฮาเฮยดูกอนอีวันทอง กูสิใหอายแผนประสมสอง ตัวของมึงไปอยูแหงไร แลนไปอยูกับอายชางใหม ครั้นยกใหสิเตนกลับเลนตัว เกิดรังเกียจเกลียดใจดวยชังหัว ตกวาชั่วแลวมึงไมไยดี ละลาละลังประนมกมเกศี ทูลคดีพระองคผูทรงธรรม องคหริรักษราชรังสรรค ครั้งนั้นโปรดประทานขุนแผนไป กระหมอมฉันมีทองนั้นเติบใหญ ขุนชางไปบอกวาพระโองการ กระหมอมฉันไมไปก็หักหาญ เพื่อนบานจะชวยก็สุดคิด

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Elaborate

Evaluate

อธิบายความรู ดวยขุนชางอางวารับสั่งให จนใจจะมิไปก็สุดฤทธิ์ ครานั้นพระองคผูทรงภพ มีพระสิงหนาทตวาดมา ตกวากูหาเปนเจาชีวิตไม เปนไมมีอาญาสิทธิ์คิดดึงโดน เลี้ยงมึงไมไดอายใจราย แลวกลับความถามขางวันทองพลัน ก็ชานานไดประมาณสิบแปดป นี่มึงหนีมันมาวาไร วันทองฟงถามใหครามครั่น ขอเดชะพระองคทรงศักดา ครั้งนี้จมื่นไวยนั้นไปรับ มิใชยอนยอกทํานอกใจ แตมานั้นเวลาสักสองยาม ขอพระองคจงทรงพระปรานี ครานั้นพระองคผูทรงเดช อายหมื่นไวยทําใจอหังการ จะปรึกษาตราสินใหไมได ถาฉวยเกิดฆาฟนกันลมตาย อีวันทองกูใหอายแผนไป ฉุดมันขึ้นชางอางถึงกู ชอบตบใหสลบลงกับที่ มะพราวหาวยัดปากใหสาใจ มึงถือวาอีวันทองเปนแมตัว ไปรับไยไมไปในกลางวัน มันเหมือนวัวเคยขามาเคยขี่ อายชางมันก็ฟองเปนสองนัย เปนราคีขอผิดมีติดตัว ถาอายไวยอยากจะใครไดแมมา อัยการศาลโรงก็มีอยู

ใหนักเรียนตอบคําถามในประเด็น ตอไปนี้ โดยใหเหตุผลประกอบ • นักเรียนเห็นดวยหรือไมที่ พลายงามรับตัวนางวันทอง ไปอยูดวย (แนวตอบ ไมเห็นดวย ครูสนทนา และรวมแสดงความคิดเห็นวา การไป รับตัวนางวันทองโดยวิธีลักพาตัว เปนวิธีที่ไมสมควร แตควรทําตามที่ นางวันทองบอกกับขุนแผนวา ถารัก นางก็ใหไปเพ็ดทูลกับพระพันวษา จะทําใหนางไมอายใคร)

ใครจะขัดขืนไวก็กลัวผิด ชีวิตอยูใตพระบาทา ฟงจบกริ้วขุนชางเปนหนักหนา อายบาเยอหยิ่งอายลิงโลน มึงถือใจวาเปนเจาที่โรงโขน เที่ยวทําโจรใจคะนองจองหองครัน ชอบแตเฆี่ยนสองหวายตลอดสัน เออเมื่อมันฉุดคราพามึงไป ครั้งนี้ทําไมมึงจึงมาได วาใครไปรับเอามึงมา บังคมคัลประนมกมเกศา พระอาญาเปนพนลนเกลาไป กระหมอมฉันจึงกลับคืนมาได ขุนแผนก็มิไดประเวณี ขุนชางจึงหาความวาหลบหนี ชีวีอยูใตพระบาทา ฟงเหตุขุนเคืองเปนหนักหนา ตกวาบานเมืองไมมีนาย จึงทําตามนํ้าใจเอางายงาย อันตรายไพรเมืองก็เคืองกู อายชางบังอาจใจทําจูลู ตะคอกขูอีวันทองใหตกใจ เฆี่ยนตีเสียใหยับไมนับได อายหมื่นไวยก็โทษถึงฉกรรจ ไมเกรงกลัวเวโวทําโมหันธ อายแผนพอนั้นก็เปนใจ ถึงบอกกูวาดีหาเชื่อไม วาอายไวยลักแมใหบิดา หมองมัวมลทินอยูหนักหนา ชวนพอฟองหาเอาเปนไร วากูตัดสินใหไมได

NET ขอสอบ ป 51 ขอสอบโจทยถามวา ขอใดไมใชบทเจรจา 1. เมื่อติดคุกทุกขถึงเจาทุกเชาคํ่า

๓๕

ตองกลืนกลํ้าโศกเศรานั้นเหลือแสน ซํ้าขุนชางคิดคดทําทดแทน มันดูแคลนวาพี่นี้ยากยับ 2. ถึงตัวไปใจยังนับอยูวาผัว นองนี้กลัวบาปทับเมื่อดับจิต หญิงเดียวชายครองเปนสองมิตร ถามิปลิดเสียใหเปลื้องไมตามใจ 3. แตนิ่งดูกิริยาเปนชานาน หาวาขานตอบโตอยางไรไม ทั้งรักทั้งแคนแนนฤทัย ความอาลัยปนปวนยวนวิญญา 4. ดวยขุนชางอางวารับสั่งให ใครจะขัดขืนไวก็กลัวผิด จนใจจะมิไปก็สุดฤทธิ์ ชีวิตอยูใตพระบาทา (วิเคราะหคําตอบ บทเจรจา คือ

บทที่มีตัวละครกลาวโตตอบกัน ตอบขอ 3 เพราะเปนการพรรณนา ลักษณะทาทางของ ตัวละคร โดยไมมีการกลาว โตตอบกัน)

คูมือครู

35

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู 1. ใหนักเรียนพิจารณาเกี่ยวกับ การสรางคําในเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา จากนั้นยกตัวอยางคํามูล คําประสม และคําซอนจาก เนื้อเรื่อง อยางนอยชนิดละ 10 คํา แลวบันทึกลงสมุด (แนวตอบ 1. คํามูล : มึง ปา กู แลน เกิด คดี สั่ง อยู เตน คะนอง เที่ยว 2. คําประสม : นอกใจ สองยาม เพื่อนบาน เลนตัว เปลี่ยนตัว จนใจ นํ้าใจ ตกใจ สองนัย ตัดราก 3. คําซอน : จําจอง เติบใหญ หักหาญ ขัดขืน หนักหนา โปรดปราน ยื้อยุด ขุนเคือง บานเมือง ฆาฟน ลมตาย) 2. ครูสุมตัวอยางใหนักเรียนนําเสนอ หนาชั้นเรียน และรวบรวมความรู บันทึกลงสมุด

ชอบทวนดวยลวดใหปวดไป มันเกิดเหตุทั้งนี้ก็เพราะหญิง จําจะตัดรากใหญใหหลนพรู อีวันทองตัวมันเหมือนรากแกว ใครจะควรสูสมอยูกลมเกลียว เฮยอีวันทองวากระไร อยาพะวังกังขาเปนราคี ถารักใหมก็ไปอยูกับอายชาง อยาเวียนวนไปใหคนมันหมิ่นแคลน ครานั้นวันทองฟงรับสั่ง ครั้นจะทูลกลัวพระราชอาชญา พระหมื่นไวยใชใบใหแมวา วันทองหมองจิตคิดเวียนวน ครานั้นพระองคทรงธรณินทร พระตรัสความถามซักไปทันใด จะรักชูชังผัวมึงกลัวอาย ตามใจกูจะใหดังวาจา นางวันทองรับพระราชโองการ อกุศลดลมัวใหชั่วใจ คิดคะนึงตะลึงตะลานอก ใหอุธัจอัดอั้นตันอุรา จะวารักขุนชางกระไรได รักพอลูกหวงดังดวงชีวิต อยาเลยจะทูลเปนกลางไว คิดแลวเทานั้นมิทันนาน ความรักขุนแผนก็แสนรัก สูลําบากบุกปามาดวยกัน ขุนชางแตอยูดวยกันมา เงินทองกองไวมิใหใคร จมื่นไวยเลาก็เลือดที่ในอก ทูลพลางตัวนางระเริ่มรัว

ขยายความเขาใจ ใหนักเรียนนําคํามูล คําประสม และคําซอนที่ปรากฏในเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผนมาชนิดละ 5 คํา เพื่อนํามาเขียนเปนความเรียง ความยาวไมนอยกวา 10 บรรทัด พรอมตั้งชื่อเรื่อง

นักเรียนควรรู อุธัจ หรือ อุทธัจ หมายความวา ความประหมา ความขวยเขิน

36

คูมือครู

ตรวจสอบผล

๓๖

ปรับไหมใหเทากับชายชู จึงหึงหวงชวงชิงยุงยิ่งอยู ใหลูกดอกดกอยูแตกิ่งเดียว ถาตัดโคนขาดแลวก็ใบเหี่ยว ใหเด็ดเดี่ยวรูกันแตวันนี้ มึงตั้งใจปลดปลงใหตรงที่ เพราะมึงมีผัวสองกูตองแคน ถารักเกาเขาขางอายขุนแผน ถาแมนมึงรักไหนใหวามา ใหละลาละลังเปนหนักหนา ขุนชางแลดูตายักคิ้วลน บุยปากตรงบิดาเปนหลายหน เปนจนใจนิ่งอยูไมทูลไป หาไดยินวันทองทูลขึ้นไม มึงไมรักใครใหวามา จะอยูดวยลูกชายก็ไมวา แตนี้เบื้องหนาขาดเด็ดไป ใหบันดาลบังจิตหาคิดไม ดวยสิ้นในอายุที่เกิดมา ดังตัวตกพระสุเมรุภูผา เกรงผิดภายหนาก็สุดคิด ที่จริงใจมิไดรักแตสักหนิด แมนทูลผิดจะพิโรธไมโปรดปราน ตามพระทัยทาวจะแยกใหแตกฉาน นางกมกรานแลวก็ทูลไปฉับพลัน ดวยรวมยากมานักไมเดียดฉันท สารพันอดออมถนอมใจ คําหนักหาไดวาใหเคืองไม ขาไทใชสอยเหมือนของตัว ก็หยิบยกรักเทากันกับผัว ความกลัวพระอาญาเปนพนไป

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ขยายความเขาใจ ครานั้นพระองคผูทรงภพ เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ จะวารักขางไหนไมวาได ออกนั่นเขานี่มีสํารอง จอกแหนแพเสาสําเภาใหญ เหมือนมหาสมุทรสุดซึ้งซึก อิฐผาหาหาบมาทุมถม อีแสนถอยจัญไรใจทมิฬ รูปงามนามเพราะนอยไปฤๅ แตใจสัตวมันยังมีที่นิยม มึงนี้ถอยยิ่งกวาถอยอีทายเมือง ละโมบมากตัณหาตาเปนมัน วาหญิงชั่วผัวยังคราวละคนเดียว หนักแผนดินกูจะอยูไย กูเลี้ยงมึงถึงใหเปนหัวหมื่น อายขุนชางขุนแผนทั้งสองรา หญิงกาลกิณีอีแพศยา ที่รูปรวยสวยสมมีถมไป เรงเร็วเหวยพระยายมราช อกเอาขวานผาอยาปรานี เอาใบตองรองไวใหหมากิน ฟนใหหญิงชายทั้งหลายดู

1. ใหนักเรียนแบงกลุมและสมาชิก ในกลุมรวมกันแสดงความคิดเห็น จากเหตุการณตอนที่พระพันวษา ใหนางวันทองเลือกวาจะอยูกับใคร • หากนักเรียนเปนนางวันทอง นักเรียนจะตัดสินใจอยางไร เพราะเหตุใด (แนวตอบ นักเรียนสามารถแสดง ความคิดเห็นไดอยางเปดกวาง และหลากหลาย อยางไรก็ตาม ครูควรแนะนํานักเรียนวา ในเรื่องนางวันทองตองเผชิญ ความกดดันที่ตองตอบคําถาม ตอหนาพระพักตรพระพันวษา ซึ่งทรงเปนกษัตริย และในอดีต ยังไมนิยมใหสตรีมีโอกาสแสดง ความคิดเห็นไดมากนัก) 2. ใหนักเรียนแตละกลุมนําขอสรุป ของกลุมจัดแสดงบทบาทสมมติ แสดงใหเห็นวาหากนักเรียนเปน นางวันทองนักเรียนจะตัดสิน ใจอยางไร โดยยกกลอนเสภา ประกอบในระหวางการแสดงดวย อยางนอย 5 บท

ฟงจบแคนคั่งดังเพลิงไหม ดูดูเปนไดอีวันทอง นํ้าใจจะประดังเขาทั้งสอง ยิ่งกวาทองทะเลอันลํ้าลึก จะทอดถมเทาไรไมรูสึก นํ้าลึกเหลือจะหยั่งกระทั่งดิน ก็จอมจมสูญหายไปหมดสิ้น ดังเพชรนิลเกิดขึ้นในอาจม ใจไมซื่อสมศักดิ์เทาเสนผม สมาคมก็แตถึงฤดูมัน จะเอาเรื่องไมไดสักสิ่งสรรพ สักรอยพันใหมึงไมถึงใจ หาตามตอมกันเกรียวเหมือนมึงไม อายไวยมึงอยานับวามารดา คนอื่นรูวาแมก็ขายหนา กูจะหาเมียใหอยาอาลัย มันไมนาเชยชิดพิสมัย มึงตัดใจเสียเถิดอีคนนี้ ไปฟนฟาดเสียใหมันเปนผี อยาใหมีโลหิตติดดินกู ตกดินจะอัปรียกาลีอยู สั่งเสร็จเสด็จสูปราสาทชัย

ฯลฯ

เกร็ดแนะครู ครูชวนนักเรียนอานบทประพันธ ที่ประทับใจ โดยใหเหตุผลวาการอาน ออกเสียงจะชวยใหเขาถึงอารมณ ความรูสึกของเนื้อเรื่องมากยิ่งขึ้น

http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/02

EB GUIDE

๓๗

คูมือครู

37

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Engage

Explore

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

กระตุนความสนใจ ครูสนทนากับนักเรียน แลวใช คําถามกระตุนความสนใจ • นักเรียนคิดวาบทประพันธ ตอนใดในเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผนที่มีคําศัพทนาสนใจ (แนวตอบ ตอบไดหลากหลาย ไมมีผิดถูก ขึ้นอยูกับความสนใจ ของนักเรียน)

สํารวจคนหา 1. ใหนักเรียนจัดกลุม 4 กลุม แตละกลุมคนหาและรวบรวม คําศัพทจากเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ในหัวขอตอไปนี้ • คําราชาศัพท • คําที่ใชกับสามัญชน • คําซอน • คําจากภาษาตางประเทศ 2. ครูจับสลากเพื่อนําเสนอ หนาชั้นเรียน

นักเรียนควรรู ทักทิน ตามความเชื่อโบราณ เปนวันราย หามมิใหทําการอันใด ในวันทักทิน ใครทําการใด เชน แตงงาน ขึ้นบานใหม จะเกิดโทษ หรือเหตุรายซึ่งไดแก - วันอาทิตย ขึ้น 1 คํ่า แรม 1 คํ่า - วันจันทร ขึ้น 4 คํ่า แรม 4 คํ่า - วันอังคาร ขึ้น 5 คํ่า แรม 5 คํ่า - วันพุธ ขึ้น 9 คํ่า แรม 9 คํ่า - วันพฤหัสบดี ขึ้น 6 คํ่า แรม 6 คํ่า - วันศุกร ขึ้น 8 คํ่า แรม 8 คํ่า - วันเสาร ขึ้น 9 คํ่า แรม 9 คํ่า

38

คูมือครู

๖

คําศัพท คําศัพท

กระแจะ กฤษฎีกา ใครมาเทศนเอาผากูไปไหน จวงจันทน จัตุบททวิบาท จี่ จูลู ฉาน ฎีกา ตกวา ตราสิน ตลอดสัน ถกเขมร ทวนดวยลวด ทักทิน ทับ นํ้ามันพราย เนื้อ บโทน บริกรรม บายศรี

๓๘

ความหมาย ผงเครือ่ งหอมตางๆ ทีผ่ สมกันสําหรับทาหรือเจิม โดยปกติมเี ครือ่ งประสม คือ ไมจันทน ชะมดเชียง เปนตน พระราชโองการที่กําหนดเปนกฎหมาย ในที่นี้หมายความวา ขุนชางสงสัยวาใครนิมนตพระมาบังสุกุล ชักเอา ผาของตนไป สัตวสี่เทา สองเทา เครื่องหอมที่เจือดวยไมจวงและไมจันทน เผา รี่เขาไปตามทาง ถลันเขาไป โดยปริยายหมายความวา ดูถูก ฉัน สรรพนามบุรุษที่ ๑ (จากคําวา เกลากระหมอมฉาน) คํารองทุกขที่ยื่นถวายพระเจาแผนดิน ราวกับวา แจงความไวเพื่อเปนหลักฐาน ตลอดสันหลัง การนุงผาหยักรั้งขึ้นไปใหพนหัวเขา บางทีเรียกวา ขัดเขมร การเฆี่ยนตีดวยหนังที่มีลักษณะเปนเสนยาวๆ อานวา ทัก-กะ-ทิน เปนความเชื่อในตําราโหราศาสตรวา วันชั่วราย กระทอม ในที่นี้คือ กระทอมที่ขุนแผนอยูเมื่อครั้งตองโทษ เปนนํ้ามันที่ไดมาจากผีตายโหง ซึ่งมีความเชื่อวาเปนสิ่งที่ทําใหคนรัก รางกาย ตัว ในที่นี้คือ ตําแหนงนายเรือ ผูคอยใหจังหวะสัญญาณใหพายชา พายเร็ว สํารวมใจรายมนตรหรือเสกคาถาซํ้าๆ เพื่อใหเกิดความขลังศักดิ์สิทธิ์ เครื่องเชิญขวัญหรือรับขวัญ ทําดวยใบตอง รูปคลายกระทงเปนชั้นๆ มีขนาดใหญเล็กสอบกันขึ้นไปตามลําดับ อาจเปน ๓ ชั้น ๕ ชั้น ๗ ชั้น หรือ ๙ ชั้น มีเสาปกตรงกลางเปนแกน มีเครื่องสังเวยวางอยูในบายศรี และมีไขขวัญเสียบอยูบนยอด

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู

คําศัพท

ความหมาย

ปรนนิบัติวัตถา ปรับไหม

คือปรนนิบัติวัตถาก หมายถึง เอาใจใสคอยปฏิบัติรับใช ใหผูกระทําผิดชําระเงินทดแทนความผิดที่ไดกระทําแกผูเสียหาย หรือ บิดามารดา หรือผูปกครองของผูเสียหาย

ผงอิทธิเจ

คือ ผงดินสอ ทําไดโดยการใชดินสอพองเขียนลงบนกระดานดํา เมื่อจะ เขียนคําใดคําหนึง่ ก็ตอ งวาการประสมตัวนัน้ ๆ พรอมกันไปใหถกู ตองตาม หลักไวยากรณของบาลี พอเขียนเสร็จก็ลบแลวเก็บผงดินสอไว เขียนตัว อื่นตอไป และลบเก็บผงดินสอไวอีก ผงที่ไดเรียกวาผงอิทธิเจ เปนผงที่ นํามาผัดหนาสําหรับเปนเสนหทําใหคนรัก

ผีเสื้อ มึงถือใจวาเปนเจาที่โรงโขน

ในที่นี้หมายถึง ผีเสื้อสมุทร กลอนวรรคนีส้ มเด็จพระพันวษาตรัสบริภาษขุนชางวา ขุนชางคิดวาพระองค ทรงเปนเพียงพระเจาแผนดินในเรื่องโขนเรื่องละครกระมัง จึงมิไดเกรง พระราชอาญา ทําอะไรตามอําเภอใจอยูเสมอ

โมหันธ ยํ่ายาม รวมยาก รองเกน แลน วัวเคยขามาเคยขี่

ความมืดมนดวยความหลง ตีกลองหรือฆองถี่ๆ หลายครั้ง เพื่อบอกเวลาสําหรับเปลี่ยนยาม รวมทุกข รองตะโกนดังๆ วิ่ง คุนเคยกันมาอยางดี รูทีกัน เขาใจในทํานองของกันและกัน สํานวนนี้ สวนมากใชกับคนที่เคยเปนสามีภรรยากัน

วางบท

ใหแสดงไปตามบทคือหนาที่ที่กําหนดให ในที่นี้หมายถึง ครั้งหนึ่ง สมเด็จพระพันวษาทรงไดเคยตัดสินใหนางวันทองกลับไปอยูกับขุนแผน เขาสวม ทําใหกลอนประตูหลุดออกไดดวยคาถาอาคม ในที่นี้หมายถึง การเสด็จประพาสทองทุงในฤดูนํ้าหลากที่มีนํ้าเต็มเปยม มีดอกบัวและพันธุไ มในนํา้ งดงาม เปนฤดูเลนเรือหรือเลนดอกสรอยสักวา

สงทุกข สะเดาะกลอน เสด็จประพาสบัว

๓๙

1. เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา กวีใช คําราชาศัพทและคําที่ใชกับ สามัญชนหลายคํา ใหนักเรียน ยกตัวอยางคําศัพทดังกลาว (แนวตอบ การใชคําศัพทกับ พระมหากษัตริย เชน ถวาย พระทัย ทูล พระอาญา โปรดประทาน บังคม เสด็จ ขอเดชะ พระองค ตรัส พระบาท ขอเดชะละอองธุลีบาท ทอดพระเนตร เปนตน และคําที่ใชกับสามัญชน เชน กู มึง อายชาง อายจัญไร อีวันทอง อายไวย อายแผน เมีย อีแพศยา ผัว ขา ตะโกน อีอุน อีอิ่ม เปนตน) 2. ใหนักเรียนชวยกันสืบคน ความหมายของคําศัพทเพิ่มเติม แลวบันทึกความรูลงสมุด (แนวตอบ ตัวอยางเชน • เสาแรกแตกตนเปนมลทิน หมายถึง เสาเรือนที่เปนเสาเอก • อุธัจ หมายถึง ความฟุงซาน • แหงนเถอ หมายถึง คางอยู • วางบท หมายถึง ใหแสดง ไปตามบท • จี่ หมายถึง เผา เปนตน)

นักเรียนควรรู ผีเสือ้ สมุทร หรือผีเสือ้ นํา้ มีเรือ่ งราว เกี่ยวของในฐานะตัวละครสําคัญและ ไมสูจะสําคัญในวรรณคดีหลายเรื่อง มีกําเนิดเปน 2 อยาง คือ เกิดเอง เปนเองตามชาติพันธุของยักษ และ อีกอยางหนึ่งเคยเปนเทวดา แตถูก สาปจากเทพผูม อี าํ นาจใหเปนผีเสือ้ นํา้ คือรักษามหาสมุทรแหงใดแหงหนึ่ง โดยมีเงื่อนไขวา เมื่อไดทําตามคําสั่ง ของเทพผูเปนใหญสําเร็จแลวจะพน คําสาป แลวกลับไปเปนเทวดา อยูบนสวรรคดังเดิม คูมือครู

39

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู 1. ใหนักเรียนพิจารณาและอธิบาย ลักษณะคําซอนที่ปรากฏในเรื่อง พรอมยกตัวอยาง (แนวตอบ ตัวอยางคําซอนเพื่อเสียง เชน โครมคราม แวมวาม ชมเชย หุนหัน เปนตน คําซอนเพื่อ ความหมาย เชน ทอดทิ้ง เพิ่มพูน ฆาฟน รั้งรอ พลาดพลั้ง เปนตน) 2. ใหนักเรียนยกตัวอยางคํายืมภาษา ตางประเทศที่ปรากฏในเรื่อง (แนวตอบ ตัวอยางเชน คําเขมร เชน เชิญ ตรัส เสด็จ โปรด ดําริ กํานัล บันดาล คําบาลี เชน กิจจา ทุกข จิต พยัคฆ องค เปนตน คําสันสกฤต เชน กฤษฎีกา กรรม มิตร สมุทร ฤกษ ราษฎร เปนตน)

คําศัพท เสาแรกแตกตนเปนมลทิน

แสงศรี หัวหมื่นมหาดเล็ก หินชาติ แหงนเถอ อัฐกาล อัฒจันทร อาถรรพณ

ขยายความเขาใจ 1. ใหนักเรียนนําคําศัพทในบทเรียน มาแตงกลอนสุภาพ โดยให สอดคลองกับเนื้อเรื่องเสภา เรื่องขุนชางชุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา เชน ความรอบคอบ การเอาใจเขามาใสใจเรา เปนตน แตงจํานวน 2 บท 2. ครูสุมนักเรียน 4 - 5 คน มาอาน กลอนสุภาพที่นักเรียนแตง ที่หนาชั้นเรียน

อุธัจ

คูมือครู

เสาแรกในที่นี้คือ เสาเรือนที่เปน “เสาเอก” เปนเสาตนที่ถือวา มีความ สําคัญมาก ในการสรางบานตองขุดหลุมเสาแรกกอนหลุมอื่น และเมื่อ จะยกเสาก็ตองยกเสาแรกกอน เสาแรกจะมีลักษณะลําตนตรง บริสุทธิ์ ไมกิ่วคอด ไมมีตา ไมมีดวงแมลงเจาะไช เนื้อไมไมเปนกาบหยวก ถา มีลักษณะผิดปกติเกิดขึ้นที่เสาแรกนี้ ก็เชื่อวาจะมีสิ่งไมดีเกิดขึ้น ในที่นี้ เสาแรกของบานขุนชางแตกแสดงวาคงจะมีผูมาทําคุณไสยอยางใด อยางหนึ่งไว มาจากคําวา แสงสุรียศรี หมายถึง แสงอาทิตย ตําแหนงขาราชการมหาดเล็กถัดจากตําแหนงจางวางลงมา มีกําเนิดตํ่า เลวทราม คางอยู ยามแปด วันหนึ่งมี ๘ ยาม ยามหนึ่งมี ๓ ชั่วโมง ยามแปดคือเวลาตั้งแต ตี ๔ ถึง ๖ โมงเชา ในที่นี้หมายถึง ชั้นที่ตั้งเครื่องแกวซึ่งเปนของประดับบาน ของที่ลงเลขยันตคาถาแลวฝงไวในดิน โดยวิธีใสกนหลุมเสา เชน เสาประตูบาน สําหรับปองกันอันตราย เมื่อจมื่นไวยจะเขาบานขุนชาง จึงรายมนตรถอนอาถรรพณเสียกอน เพราะถาอาถรรพณของขุนชาง ไมเสื่อม เครื่องรางของขลังรวมทั้งเวทมนตรคาถาของจมื่นไวยจะเสื่อม ความศักดิ์สิทธิ์เมื่อผานประตูเขาไป คือ อุทธัจ แปลวา ความฟุงซาน ความประหมา ขวยเขิน

๗ บทวิเคราะห

๗.๑ คุณคาดานเนื้อหา

๑) รูปแบบ กลอนเสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา กวีเลือกใชคาํ ประพันธ ประเภทกลอนเสภา ซึ่งมีลักษณะเหมือนกลอนสุภาพ กลอนเสภาอาจจะมีบางวรรคที่มีจํานวนคํา ไมเทากัน ทั้งนี้ขึ้นอยูกับเนื้อความหรือกระบวนกลอนและจังหวะในการขับเสภา ซึ่งกลอนเสภานี้ เหมาะที่จะใชในการเลาเรื่องและขับเปนทํานองลํานํา คือการขับเสภานั่นเอง ๔๐

40

ความหมาย

EB GUIDE

http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M6/03

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุนความสนใจ ๒) องคประกอบของเรือ่ ง จําแนกตามหัวขอตางๆ ได ดังนี้ ๒.๑) สาระ เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา เสนอขอคิดวาการ ตกเปนทาสของอารมณตางๆ ไมวาจะเปนความรัก ความโกรธ ความหลง ยอมทําใหมนุษย ขาดสติกระทําสิ่งตางๆ โดยไมคํานึงถึงผลที่ตามมาวาจะดีหรือรายแกตนหรือแกผูอื่น เมื่อเกิด ความพลั้งพลาดจากการตัดสินใจก็นําไปสูหายนะได เตือนเราใหครองชีวิตดวยสติ หลังจากที่พลายงามลอบขึ้นเรือนขุนชางแลวพามารดามาอยูดวย ก็เกิดเกรงขุนชาง จะเอาผิด วันรุงขึ้นจึงใหบาวใชไปบอกวาตนปวยอยากดูหนาแม จะขอใหแมมาอยูดวยสักพัก แลว จึงจะพาไปสงกลับ แตขนุ ชางโกรธถวายฎีกาตอพระพันวษาพระองคกลาวโทษพลายงาม ทีล่ อบขึน้ เรือนผูอื่นโดยไมเกรงกลัวกฎหมาย ทรงสั่งใหนางวันทองเขาเฝา แลวตรัสถามนางวันทองวาจะ เลือกอยูกับใคร นางวันทองตกประหมาไมอาจตัดสินใจไดเลยยกเรื่องใหพระพันวษาตัดสินใจแทน พระพันวษาเขาใจวานางวันทองเลือกไมไดเพราะหลายใจ จึงทรงรับสั่งประหารชีวิตนางวันทอง ๒.๒) โครงเรื่อง เนื้อเรื่องเปนเรื่องราวความรักของชายสองคนกับหญิงหนึ่งคน ชาย คนหนึ่งเปนคนรูปงาม มีวิชาอาคมแตเจาชู ชายอีกคนหนึ่งเปนคนหนาตาอัปลักษณแตมีฐานะ รํ่ารวย ทั้งสองคนปรารถนาผูหญิงคนเดียวกันจึงเกิดการแยงชิง เพราะความรักความใครจึงสราง ความทุกขใจใหกับทั้งสามคน ปมปญหาของเรื่องนี้คือ นางผูนั้นจะตกเปนของชายใด เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกาเปนตอนที่สําคัญที่สุดของเรื่อง เพราะเปนตอนคลี่คลายปมปญหาวานางวันทองจะตกเปนของผูใด ระหวางขุนแผนกับขุนชาง ตอน ขุนชางถวายฎีกา เริ่มจากที่พลายงามอยากใหมารดามาอยูดวย จึงไดลอบขึ้นเรือนขุนชาง แลวพานางวันทองไปกับตน เมื่อขุนชางรูวานางวันทองอยูกับพลายงามก็โกรธมากไปถวายฎีกา พระพันวษา เรื่องไดหักมุมจบลงตรงที่นางวันทองถูกประหารชีวิต นับเปนเรื่องนาสลดใจและ สรางความสะเทือนอารมณใหแกผูอานเปนอยางยิ่ง ๒.๓) ฉากและบรรยากาศ ฉากที่ปรากฏในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา คือ สภาพสังคมไทยในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทรตอนตนของชาวบาน ชาววัด และ ชาววัง ซึ่งผูแตงไดบรรยายฉากและบรรยากาศตางๆ ไดสมจริงสอดคลองกับเนื้อเรื่อง เชน เรือน ของขุนชางที่แสดงถึงความรํ่ารวย ดังบทประพันธ ขาไทนอนหลับลงทับกัน กระจกฉากหลากสลับวับแวมวาม มานมูลี่มีฉากประจํากั้น ชมพลางยางเยื้องชําเลืองมา

สะเดาะกลอนถอนลั่นถึงชั้นสาม อรามแสงโคมแกวแววจับตา อัฒจันทรเครื่องแกวก็หนักหนา เปดมุงเห็นหนาแมวันทอง

๔๑

1. ครูใชคําถามทบทวนเนื้อเรื่อง เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนที่นักเรียน เคยเรียน เพื่อใหนักเรียนมีความ สนใจติดตามเรื่องราวในตอนที่ กําลังเรียน • นักเรียนเคยเรียนเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผนตอนใดบาง (แนวตอบ ตอนกําเนิดพลายงาม ตอนพลายงามพบพอ) 2. ใหนักเรียนชวยกันเลาเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผนตอนที่เคยเรียน

สํารวจคนหา ใหนักเรียนคนหาปมปญหาจาก โครงเรื่องเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน (แนวตอบ ปมปญหาที่สําคัญคือ เรื่องความรักที่มีการชวงชิงระหวาง ชายสองหญิงหนึ่ง ปมปญหานี้ เปนที่มาของพฤติกรรมตางๆ ของ ตัวละครเกือบทั้งเรื่อง จนไดคลี่คลาย ไปสูความเศราคือการตายของ ตัวละครเอก คือ นางวันทอง)

อธิบายความรู 1. ใหนักเรียนจัดกลุมแลวรวมกัน วิเคราะหปมปญหาเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกาและการคลี่คลายปม 2. ใหนักเรียนแตละกลุมนําเสนอ เมื่อนําเสนอครบทุกกลุมแลว ครูและนักเรียนรวมกันอภิปราย สรุปจากนั้นนักเรียนบันทึกความรู ลงสมุด

คูมือครู

41

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู จากเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตัวละครแตละตัวมีลักษณะนิสัย แตกตางกัน • ตัวละครในเรื่องสะทอนภาพ ความรักอยางไรบาง (แนวตอบ ความรักระหวางแมกับ ลูกของนางวันทองกับจมื่นไวยฯ ความรักระหวางสามีและภรรยา ของขุนชางและขุนแผนที่มีตอ นางวันทอง และความจงรัก ภักดีของราษฎรที่มีตอ พระมหากษัตริย)

ขยายความเขาใจ จากที่ศึกษาบทประพันธตลอด ทั้งตอนแลว ครูและนักเรียนรวมกัน แสดงความคิดเห็นในประเด็น ดังตอไปนี้ • ใครเปนตนเหตุที่แทจริงที่ทําให นางวันทองถูกประหาร • หากนักเรียนเปนพลายงาม ขุนแผน ขุนชาง หรือนางวันทอง นักเรียนแกปญหาที่เกิดขึ้น อยางไร

เกร็ดแนะครู

ตรวจสอบผล

๒.๔) ตัวละคร เสภาขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ปรากฏบุคลิกลักษณะที่ ชัดเจนของตัวละครที่สําคัญ ดังนี้ (๑) นางวันทอง ซึง่ แตเดิมวันทองเปนเด็กสาวไรเดียงสา ไมคอ ยมีโอกาสตัดสินใจ ดวยตนเอง เมื่อเขาสูวัยผูใหญที่ผานความทุกขมามากมาย นางวันทองมีความสุขุมรอบคอบ รูจัก ยับยัง้ ชัง่ ใจ คิดกอนทํา ดังจะเห็นไดจากตอนทีข่ นุ แผนเขามาหานางในหองนอนวันทองมิไดยนิ ยอม ที่จะมีความสัมพันธฉันสามีภรรยากับขุนแผน และนางยังกลาวถึงเรื่องควรไมควรและเตือนให ขุนแผนกราบทูลพระพันวษาใหทรงทราบเรื่องกอน ดังความวา มิใชหนุมดอกอยากลุมกําเริบรัก ถารักนองปองปดใหมิดอาย ไปเพ็ดทูลเสียใหทูลกระหมอมแจง ไมพักวอนดอกจะนอนอยูดวยกัน

เอาความผิดคิดหักใหเหือดหาย ฉันกลับกลายแลวหมอมจงฟาดฟน นองจะแตงบายศรีไวเชิญขวัญ ไมเชนนั้นฉันไมเลยจะเคยตัว

(๒) พลายงาม พลายงามเปนตนเหตุสําคัญที่ทําใหขุนชางถวายฎีกาซึ่งสงผล ใหนางวันทองถูกประหารชีวิตในที่สุด พลายงามเปนผูที่ใชอารมณเหนือเหตุผล กระทําทุกอยาง เพือ่ ตอบสนองความตองการของตนโดยไมคาํ นึงถึงความถูกตองเหมาะสม ดังเชน ตอนทีพ่ ลายงาม ขึ้นเรือนขุนชางเพื่อบังคับพาตัวนางวันทองไป นางวันทองหามปรามและเตือนสติแตพลายงาม ไมยอมฟงเหตุผล กลับยิ่งแสดงอารมณโกรธจนถึงกับจะตัดศีรษะนางวันทองหากไมยอมไปกับตน ดังความวา ครานั้นจึงโฉมเจาพลายงาม คิดบายเบี่ยงเลี่ยงเลี้ยวเบี้ยวบิดไป จึงวาอนิจจาลูกมารับ เหมือนไมมีรักใครในลูกยา เสียแรงเปนลูกผูชายไมอายเพื่อน แมนมิไปใหงามก็ตามใจ จะตัดเอาศีรษะของแมไป แมอยาเจรจาใหชาที

ฟงความเห็นวาแมหาไปไม เพราะรักอายขุนชางกวาบิดา แมยังกลับทัดทานเปนหนักหนา อุตสาหมารับแลวยังมิไป จะพาแมไปเรือนใหจงได จะบาปกรรมอยางไรก็ตามที ทิ้งแตตัวไวใหอยูนี่ จวนแจงแสงศรีจะรีบไป

ครูเพิม่ เติมความรูใ นเรือ่ งการเขาถึง วรรณคดีโดยใชแนวคิดจิตวิทยา (๓) ขุนชาง นอกจากขุนชางจะมีรูปรางและหนาตาไมนาพึงใจแกผูพบเห็นแลว สามารถอธิบายการกระทําที่ไม จิตใจยังโหดราย คับแคบ สิ่งที่ทําใหขุนชางมีดีอยูบางคือ ความรักเดียวใจเดียวที่มีใหนางวันทอง สมเหตุสมผลของพลายงามที่วา แตความรักของขุนชางเปนความรักที่เห็นแกตัว คิดเอาแตได หวังครอบครองเปนเจาของโดย เพื่อตอบสนองความตองการของ ตนเองแลว จะไมคํานึงถึงความ ๔๒ ถูกตองเหมาะสม ครูเนนวาเปน ความหลากหลายและซับซอนใน จิตสํานึกและจิตไรสาํ นึกของตัวละคร อยางพลายงาม กลายเปนแรงจูงใจใหมีพฤติกรรมกาวราว ซึ่งทําใหเกิดเคาโครงเรื่อง คือ นางวันทองไปอยูกับพลายงามและขุนแผน ทําใหขุนชางไมพอใจไปถวายฎีกาและ พระพันวษาทรงกริ้วตัดสินโทษประหารชีวิตนางวันทอง

42

คูมือครู

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ขยายความเขาใจ ไมคํานึงถึงความถูกตองเหมาะสม แมนางวันทองจะมีสามีแลว ขุนชางก็ยังทําทุกวิถีทางใหได นางมาครอบครอง ครั้นถูกแยงนางไปขุนชางก็โกรธแคน ขุนชางจึงเปนตัวละครที่ตกเปนทาสของ ความรักและความโกรธแคนตลอดเวลา สามารถสรางความทุกขใหกับทุกคนที่เกี่ยวของไมเวน แมกระทัง่ นางวันทองซึง่ เปนหญิงทีข่ นุ ชางรัก ความรักและความแคนของขุนชางปรากฏใหเห็นชัด ตอนที่ขุนชางทราบวานางวันทองหายไปจากเรือน ขุนชางทั้งรักและแคนจึงประณามนางวันทอง ดังความวา ครานั้นขุนชางฟงบาวบอก คิดคิดใหแคนแสนเจ็บใจ สองหนสามหนกนแตหนี คราวนั้นอายขุนแผนมันแงนชิง ไมคิดวาจะเปนเห็นวาแก เอาเถิดเปนไรก็เปนไป

เหงื่อออกโซมลานกบาลใส ชางทําไดตางตางทุกอยางจริง พลั้งทีลงไมรอดนางยอดหญิง นี่คราวนี้หนีวิ่งไปตามใคร ยังสาระแนหลบลี้หนีไปไหน ไมเอากลับมาไดมิใชกู

(๔) ขุนแผน เปนผูเกงกลาในวิชาอาคม มีความกลาหาญและจงรักภักดีตอ พระมหากษัตริย แตขนุ แผนก็เปนชายเจาชูม ภี รรยาหลายคน จากตอน ขุนชางถวายฎีกา เห็นไดวา ทั้งที่นางแกวกิริยากับนางลาวทองอยูดวย ขุนแผนก็ยังลอบเขาหองหานางวันทอง โดยไมคํานึง ถึงผลที่จะตามมาภายหลัง ซึ่งเปนพฤติกรรมที่แสดงใหเห็นวาขุนแผนมักทําอะไรตามใจตนเอง ดังบทประพันธ นางแกวลาวทองทั้งสองหลับ พระจันทรจรแจมกระจางดี คิดคะนึงถึงมิตรแตกอนเกา ถึงสองครั้งตั้งแตพรากจากพี่ไป กูก็ชั่วมัวรักแตสองนาง เมื่อตีไดเชียงใหมก็โปรดครัน สารพัดที่จะวาไดทุกอยาง ไมควรเลยเฉยมาไมอาลัย จํากูจะไปสูสวาทนอง คิดพลางจัดแจงแตงกายา ออกจากหองยองเดินดําเนินมา เขาหองวันทองในทันใด

ขุนแผนกลับผวาตื่นฟนจากที่ พระพายพัดมาลีตลบไป นิจจาเจาเหินหางรางพิสมัย ดังเด็ดใจจากรางก็ราวกัน ละวางใหวันทองนองโศกศัลย จะเพ็ดทูลคราวนั้นก็คลองใจ อายขุนชางไหนจะโตจะตอบได บัดนี้เลาเจาไวยไปรับมา เจาวันทองจะคอยละหอยหา นํ้าอบทาหอมฟุงจรุงใจ ถึงเรือนลูกยาหาชาไม เห็นนางหลับใหลนิ่งนิทรา

ตัวละครในเสภาขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกามีบทบาท แตกตางกัน ใหนกั เรียนเลือกตัวละคร มา 1 ตัว แลวอภิปรายวาพฤติกรรม ของตัวละครนั้นๆ สงผลตอการ ดําเนินเรื่องอยางไร (แนวตอบ ตัวอยางเชน พลายงาม มีปมในใจที่ตองจากแมตั้งแตยังเล็ก เมื่อสบโอกาสจึงคิดพานางวันทองมา อยูดวย แตดวยความเกลียดชังขุนชางและนิสัยใจรอนหุนหัน จึงใชวิธี ขึ้นบานขุนชางลักพานางวันทอง เปนเหตุใหขุนชางถวายฎีกาตอ พระพันวษาเพื่อเอานางวันทองคืน)

นักเรียนควรรู กน เปนคําโบราณ หมายถึง ตั้งหนา มุง ปรากฏในวรรณคดีไทย เรื่องอื่น เชน มหาชาติคําหลวง ทานกัณฑ ความวา “อยูเย็นยงงกน เกอดพิจลการ” และอีกความหมาย หนึ่ง หมายถึง ขุดโคน สวนคําวา “กนแต” หมายถึง เฝาแต มัวแต

๔๓

คูมือครู

43

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ 1. ใหนักเรียนคัดลอกบทประพันธ ตอนที่นักเรียนประทับใจในการ เลือกใชคํามากที่สุด • บทประพันธที่นักเรียนคัดลอก มามีความเหมาะสมสําหรับ การทองจําอยางไร (แนวตอบ ตัวอยาง “ครั้นเวลาดึกกําดัดสงัดเงียบ ใบไมแหงแกรงเกรียบระรุบรอน พระพายโชยเสาวรสขจายขจร พระจันทรแจมแจงกระจางดวง” เหมาะสมสําหรับการทองจํา เพราะบรรยายธรรมชาติไดอยาง ชัดเจนโดยการเลนสัมผัสใน อยางไพเราะทั้งสัมผัสสระและ อักษรทําใหทองจําไดงาย สัมผัสสระ เชน ดัด - สงัด, แหง - แกรง, พาย - ขจาย สัมผัสอักษร เชน ดึก - (กํา)ดัด, สงัด - เงียบ, แกรง - เกรียบ, ระ - รุบ - รอน, พระ - พาย, ขจาย - ขจร, จัน(ทร) - แจม แจง - (กระ)จาง) 2. ใหนักเรียนทองบทประพันธที่ นักเรียนคัดเลือกมา หนาชั้นเรียน ใหครูและเพื่อนในหองฟง

อธิบายความรู ใหนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ จากเรื่องที่นักเรียนคิดวามี วรรณศิลปโดดเดนที่สุด พรอม อธิบายวาโดดเดนอยางไร (แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธ “มาอยูไยกับอายหินชาติ แสนอุบาทวใจจิตริษยา ดังทองคําทําเลี่ยมปากกะลา หนาตาดําเหมือนมินหมอมอม” วรรณศิลปที่โดดเดน เชน สัมผัสในโวหารภาพพจนจะชวย ใหผูอานเขาใจเรื่องและเกิดเสียง เสนาะที่ไพเราะคลองจอง ทําให จดจําเรื่องไดงาย)

44

คูมือครู

๒.๕) กลวิธีการแตง กวีมีกลวิธีในการนําเสนอเรื่องราวผานตัวละครโดยการเลาดวย ถอยคําภาษาที่ไพเราะงดงาม ทั้งการใชคําที่ทําใหเห็นภาพและการใชความเปรียบสะทอนใหเห็น วิถีชีวิตของคนไทยสมัยกอน สภาพความเปนอยู การพิพากษาคดีรวมถึงการตัดสินประหารชีวิต กวีถายทอดเรื่องราวไดสมจริงนาประทับใจและชวนติดตาม ดังบทประพันธ ครานั้นพระองคผูทรงภพ เหมือนดินประสิวปลิวติดกับเปลวไฟ จะวารักขางไหนไมวาได ออกนั่นเขานี่มีสํารอง จอกแหนแพเสาสําเภาใหญ เหมือนมหาสมุทรสุดซึ้งซึก อิฐผาหาหาบมาทุมถม อีแสนถอยจัญไรใจทมิฬ รูปงามนามเพราะนอยไป แตใจสัตวมันยังมีที่นิยม มึงนี้ถอยยิ่งกวาถอยอีทายเมือง

ฟงจบแคนคั่งดังเพลิงไหม ดูดูเปนไดอีวันทอง นํ้าใจจะประดังเขาทั้งสอง ยิ่งกวาทองทะเลอันลํ้าลึก จะทอดถมเทาไรไมรูสึก นํ้าลึกเหลือจะหยั่งกระทั่งดิน ก็จอมจมสูญหายไปหมดสิ้น ดังเพชรนิลเกิดขึ้นในอาจม ใจไมซื่อสมศักดิ์เทาเสนผม สมาคมก็แตถึงฤดูมัน จะเอาเรื่องไมไดสักสิ่งสรรพ

๗.๒ คุณคาดานวรรณศิลป

การพิจารณาคุณคาดานวรรณศิลป เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ใช กลอนเสภามาเลาเรื่องนับวาเหมาะสมกับเนื้อเรื่องมาก เพราะเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนมีลักษณะ เปนนิทาน ความงามในดานรอยกรองจึงมีอยูมากทั้งความไพเราะลึกซึ้งกินใจ ดังนี้ ๑) การสรรคํา กวีเลือกใชคําในลักษณะตางๆ เพื่อใหเกิดความไพเราะ สื่อความคิด ความรูสึก และอารมณได ดังนี้ ๑.๑) การเลือกใชคําไดถูกตองตรงตามความหมายที่ตองการ กวีเลือกใชคําไวพจนได ถูกตองตรงตามความหมายที่ตองการ การใชคําไวพจนแสดงใหเห็นสติปญญาของกวีที่เลือกใชคํา ไดหลากหลายโดยไมเสียความ และทําใหบทประพันธมีสัมผัสคลองจองเกิดความไพเราะ เชน อัดอึดฮึดฮัดดวยขัดใจ เขาหองหวนละหอยคอยเวลา

เมื่อไรตะวันจะลับหลา จนสุริยาเลี้ยวลับเมรุไกร

๔๔

นักเรียนควรรู นิทาน เปนเรื่องที่เกิดจากจินตนาการของผูแตงนํามาเลาสูกันฟง เดิมไมมีการบันทึกเปน ลายลักษณอักษรและไมทราบวาใครเปนผูแตงขึ้นมาเปนคนแรก ผูฟงจะจดจําเพื่อนําไปเลาตอ เรื่องที่เลาใชถอยคําธรรมดาเปนภาษารอยแกว สันนิษฐานวาคนเรารูจักเลานิทานตั้งแตเริ่มมี ภาษาพูดติดตอสื่อสารกัน

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู จากบทประพันธคําวา ตะวันและสุริยา หมายถึง พระอาทิตย ถือวากวีเลือกใชคําได หลากหลายเหมาะกับบริบท ๑.๒) การเลือกใชคําที่เหมาะแกเนื้อเรื่องและฐานะของบุคคลในเรื่อง เชน จะกลาวถึงพระองคผูทรงเดช ฝพายรายเลมมาเต็มลํา พอเรือพระที่นั่งประทับที่ ลอยคอชูหนังสือดื้อเขามา

เสด็จคืนนิเวศนพอจวนคํ่า เรือประจําแหนแหเซ็งแซมา ขุนชางก็รี่ลงตีนทา ผุดโผลโงหนายึดแคมเรือ

กวีเลือกใชคําเหมาะกับฐานะของบุคคล ไดแก คําวา พระองคผูทรงเดช เสด็จนิเวศน เรือพระที่นั่ง ประทับ ใชกับพระมหากษัตริย สวนคําวา รี่ ตีนทา ลอยคอ ชู ผุดโผล โงหนา จะใชกับขุนชาง ยายจันงันงกยกมือไหว ไมนุงผอนนุงผาดูนากลัว

นั่นพอจะไปไหนพอทูนหัว ขุนชางมองดูตัวก็ตกใจ

ขยายความเขาใจ

กวี เ ลื อ กใช คํ า เหมาะแก เ นื้ อ เรื่ อ งเกี่ ย วกั บ บ า วที่ ต กใจยกมื อ ไหว แ ล ว บอกขุ น ช า ง วาจะไปไหนทําไมไมนุงผา ขุนชางดูตัวเองก็ตกใจเชนกัน ๑.๓) การเลือกใชคําไดเหมาะแกลักษณะคําประพันธ คําประพันธเรื่องขุนชางขุนแผน คือกลอนเสภาที่ใชขับเสภาในงานมงคล เนื้อเรื่องแมจะมีขนาดยาวแตก็ใชคํางายๆ สวนใหญเปน คําไทยแท ผูอานหรือผูฟงสามารถเขาใจคําที่กวีใชไดดีโดยไมตองตีความหมายอยางลึกซึ้ง เสภา เรื่องขุนชางขุนแผนจึงไดรับความนิยมมาจนถึงปจจุบัน นับวากวีเลือกใชคําไดเหมาะแกลักษณะ ของคําประพันธ เชน แมเลี้ยงลูกมาถึงเจ็ดขวบ จะคิดถึงลูกบางอยางไร ถาคิดเห็นเอ็นดูวาลูกเตา ใหลูกคลายอารมณไดชมเชย

ใหนักเรียนอธิบายการใช คําไวพจนในบทประพันธเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน พรอมยกตัวอยาง คําไวพจนที่ปรากฏในบทประพันธ (แนวตอบ คําไวพจนทําใหกวี เลือกใชคําไดหลากหลายให สัมผัสคลองจองกัน เชน คําวา ตะวัน สุริยา หมายถึง ดวงอาทิตย ดังบทประพันธ “อัดอึดฮึดฮัดดวยขัดใจ เมื่อไรตะวันจะลับหลา เขาหองหวนละหอยคอยเวลา จนสุริยาเลี้ยวลับเมรุไกร”)

เคราะหประจวบจากแมหาเห็นไม หาไมใจแมไมคิดเลย หาไม แมทูนเกลาไปเรือนอยาเชือนเฉย เหมือนเมื่อครั้งแมเคยเลี้ยงลูกมา

จากบทประพันธขา งตนเปนตอนทีพ่ ลายงามขึน้ เรือนขุนชางเพือ่ พาแมมาอยูด ว ย จึงได พยายามพูดโนมนาวใหแมเห็นใจกลับมาอยูดวยกัน หลังจากตองจากกันเมื่อพลายงามอายุเพียง เจ็ดขวบ ๔๕

ใหนักเรียนยกบทประพันธจาก วรรณคดีเรื่องอื่นที่มีคําไวพจน ความหมายเหมือนกับเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน (แนวตอบ วรรณคดีเรื่องอื่นที่มีการ ใชคําไวพจนลักษณะเดียวกับเสภา เรื่องขุนชางขุนแผน เชน กาพยเหเรือ ดังบทประพันธ “เห็นฝูงยูงรําฟอน คิดบังอรรอนรํากราย สรอยทองยองเยื้องกราย เหมือนสายสวาทนาดนวยจร” คําไวพจน คําวา บังอร กับ สายสวาท หมายถึง หญิงสาว อันเปนที่รัก เปนตน)

นักเรียนควรรู ผุดโผล เปนคําซอนแบบซอน ความหมาย หมายถึง ทะลึ่งหรือ สูงเดนขึ้นมาปรากฏอยูเหนือพื้นดิน พื้นนํ้า มักเขียนผิดเปน “ผลุดโผล” ซึ่งคําวา “ผลุด” หมายถึง หลุดเขา หรือออกโดยเร็ว

คูมือครู

45

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู ใหนักเรียนรวมกันแลกเปลี่ยน แสดงความคิดเห็นวา การเลือกใชคํา โดยคํานึงถึงเสียงมีความสําคัญใน บทประพันธอยางไร (แนวตอบ การใชเสียงถือวามี ความสําคัญตอการประพันธรอ ยกรอง เพราะชวยใหผูอานเกิดจินตภาพ เกิดทวงทํานองสละสลวย ทําใหจดจํา และเขาถึงอรรถรสไดงาย กวีจึงนิยม เลนคําสัมผัสใน ทั้งสัมผัสสระและ สัมผัสอักษร)

บอกวาเราจับไขมาหลายวัน เมื่อคืนนี้ซํ้ามีอันเปนมา

เกรงแมจะไมทันมาเห็นหนา เราใชคนไปหาแมวันทอง

จากบทประพันธขางตนกวีใชคํางายๆ เลาเรื่องโดยไมตองตีความหมายก็เขาใจถึงเรื่อง ไดวา พลายงามใหคนไปบอกขุนชางเพื่อไมใหขุนชางโกรธและเปนความกัน วาพลายงามจับไข มาหลายวัน กลัววาแมจะไมทันมาดูใจจึงใชคนใหไปหาแมวันทอง ๑.๔) การเลือกใชคําโดยคํานึงถึงเสียง ดังนี้ (๑) การเลนคํา กวีนําคําคําเดียวมาใชในที่ใกลๆ กัน เพื่อที่จะยํ้าความหมายของ เนื้อความใหหนักแนนมากขึ้น เชน วันนั้นแพกูเมื่อดํานํ้า แสนแคนดวยมารดายังปรานี แคนแมจําจะแกใหหาย ายแคน หมายจิตคิดจะใหมันบรรลัย

ขยายความเขาใจ ใหนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ จากวรรณคดีเรื่องใดก็ไดที่แสดงให เห็นการใชสัมผัสในที่แพรวพราว เหมือนตัวอยางในบทเรียนที่มีการ เลนเสียงสัมผัสใน ทั้งสัมผัสสระและ สัมผัสอักษร พรอมเขียนผังสัมผัสใน (แนวตอบ ตัวอยางจากกาพยเหเรือ พระนิพนธในเจาฟาธรรมธิเบศร “เรือชัยไววองวิ่ง รวดเร็วจริงยิ่งอยางลม เสียงเสาเราระดม หมทายเยิ่นเดินคูกัน”)

ตรวจสอบผล

ก็กริ้วซํ้าจะฆาใหเปนผี ใหไปขอชีวีขุนชางไว ไมทดแทนอายขุนชางบางไมได ไมสมใจจําเพาะเคราะหมันดี

กวีเลนคําวา แคน เพือ่ จะเนนความหมายใหเห็นวาพลายงามคิดเคืองแคนขุนชาง อยูตลอดเวลา และเปนความแคนที่ฝงใจ (๒) การเลนเสียงสัมผัส คือ การสรรคําใหมีสัมผัสเสียง เพื่อใหเกิดทํานองที่ ไพเราะนาฟงและแสดงใหเห็นความสามารถของกวี ซึง่ มีทงั้ การเลนเสียงพยัญชนะและเสียงสระ เชน เงียบสัตวจัตุบททวิบาท นํ้าคางตกกระเซ็นเย็นเยือกใจ ไดยินเสียงฆองยํ่าประจําวัง คะเนนับยํ่ายามไดสามครา

สัมผัสสระ

ดาวดาษเดือนสวางกระจางไข สงัดเสียงคนใครไมพูดจา ลอยลมลองดังถึงเคหา ดูเวลาปลอดหวงทักทิน

ไดแก สัตว - จัตุ(บท), สวาง - กระจาง, เซ็น - เย็น, ใคร - ไม, ยํ่า - จํา, ยาม - สาม สัมผัสพยัญชนะ ไดแก (จั ตุ ) บท - (ทวิ ) บาท, ดาว - ดาษ - เดื อ น, เย็ น - เยื อ ก, ส(งั ด ) - เสี ย ง, คน - ใคร, ลอย - ลม - ลอง, (คะ)เน - นับ, ยํ่า - ยาม ๔๖

46

คูมือครู

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู ๒) การใชโวหาร คือ การใชถอ ยคําอยางมีชนั้ เชิงในการเขียน เพือ่ ใหผอู า นเขาใจและรับรู อารมณความรูสึก ความคิด ประสบการณ หรือเรื่องที่เกิดจากจินตนาการไดตรงตามจุดมุงหมาย ของกวี ในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา มีการใชโวหารที่กอใหเกิดอารมณ สะเทือนใจหลายอารมณ กวีใชโวหารตางๆ ถายทอดอารมณของตัวละครทําใหผอู า นสามารถเขาใจ เนื้อเรื่องไดเปนอยางดี ๒.๑) อุปมาโวหาร เปนการใชถอยคําแสดงการเปรียบเทียบอยางมีชั้นเชิง โดยการนํา สิง่ ทีค่ ลายคลึงกันมาเปรียบเทียบ ดังเหตุการณตอนทีพ่ ลายงามขึน้ เรือนขุนชางเพือ่ พานางวันทอง มาอยูบ า นกับตน พลายงามไดกลาวเปรียบเทียบนางวันทองกับขุนชางวาไมมคี วามเหมาะสมคูค วร กัน ความวา มาอยูไยกับอายหินชาติ ดังทองคําทําเลี่ยมปากกะลา เหมือนแมลงวันวอนเคลาที่เนาชั่ว ดอกมะเดื่อฤๅจะเจือดอกพะยอม

แสนอุบาทวใจจิตริษยา หนาตาดําเหมือนมินหมอมอม มาเกลือกกลั้วปทุมมาลยที่หวานหอม วานักแมจะตรอมระกําใจ

ขยายความเขาใจ

พลายงามไดกลาวเปรียบเทียบการที่นางวันทองอยูกับขุนชางวา เหมือนกับนําสิ่งที่มี คาอยางทองคําคือนางวันทองมาเลีย่ มปากกะลา ซึง่ กะลาเปนภาชนะดอยคาหมายความถึงขุนชาง นอกจากจะเปรียบขุนชางวาดอยคาแลว ยังเปรียบขุนชางวาหนาตาดําเหมือนเขมาติดกนหมอ ขุนชางเหมือนแมลงวันทีบ่ นิ ตอมของเนาเหม็นแลวมาตอมดอกบัวงามอยางนางวันทอง และเปรียบ ความแตกตางของขุนชางกับนางวันทองวา ขุนชางเปนเหมือนดอกมะเดื่อที่ไมมีกลิ่นและไมอาจ ติดกลิ่นหอมจากดอกพะยอมซึ่งหมายถึงนางวันทองได ถานางวันทองยังอยูกับขุนชางก็ตองชํ้าใจ เพราะความไมคูควรกัน กวีเปรียบเทียบความแตกตางอยางชัดเจนระหวางนางวันทองกับขุนชาง ๒.๒) บรรยายโวหาร เปนกระบวนการแตงที่มีเนื้อเรื่อง มีบทบาท ดําเนินเรื่องวาใคร ทําอะไร ทําอยางไร ทีไ่ หน และเมือ่ ไหร บรรยายโวหารใชในการเลาเรือ่ ง เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน มีลักษณะเลาเปนเรื่องยาว จึงใชบรรยายโวหารในการดําเนินเรื่อง ดังบทประพันธ ขอเดชะละอองธุลีบาท เมื่อกระหมอมฉันมาแตอารัญ ครั้นอยูมาขุนแผนตองจําจอง อยูที่เคหาหนาวัดตะไกร

ใหนักเรียนอธิบายการใชโวหาร ในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน • นักเรียนอธิบายเปรียบเทียบ การใชพรรณนาโวหารและ บรรยายโวหารวาใชตางกัน อยางไร (แนวตอบ พรรณนาโวหารเปน การกลาวถึงรายละเอียดของ สิง่ ตางๆ ในขณะทีบ่ รรยายโวหาร แสดงใหเห็นการเลาเรื่องเปน ลําดับโดยตลอด ซึ่งบางครั้งจะมี พรรณนาโวหารเขามาแทรก ขณะที่กําลังเลาเรื่อง)

ใหนกั เรียนเขียนความเรียงเกีย่ วกับ ตัวละครที่นักเรียนชอบมากที่สุดจาก เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน โดยใช โวหารตางๆ ที่ปรากฏในเรื่อง ความยาวของความเรียงไมนอยกวา ครึง่ หนากระดาษ พรอมทัง้ ใหนกั เรียน ตั้งชื่อเรื่องอยางสรางสรรคดวย

องคหริรักษราชรังสรรค ครั้งนั้นโปรดประทานขุนแผนไป กระหมอมฉันมีทองนั้นเติบใหญ ขุนชางไปบอกวาพระโองการ

๔๗

คูมือครู

47

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

อธิบายความรู 1. ใหนักเรียนศึกษาการใชภาพพจน ในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา 2. ครูสุมนักเรียน 3 - 5 คน มาชวยกัน อธิบายการใชภาพพจนชนิดตางๆ (แนวตอบ • การใชภาพพจนอุปมาปรากฏ คําแสดง “การเปรียบความ เหมือน” เชน ดุจ ดัง คลาย เหมือน ราว ปาน เปนตน • การใชภาพพจนอุปลักษณ ปรากฏคําแสดง “การเปรียบ เปน” ในบทประพันธ เชน เปน คือ เทา เปนตน)

ขยายความเขาใจ ใหนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธ ที่ใชโวหารภาพพจนที่ตางจาก บทเรียน ดังตอไปนี้ • ภาพพจนอุปมา • ภาพพจนอุปลักษณ • ภาพพจนอติพจน (แนวตอบ 1. ภาพพจนอุปมา เชน “คราวนั้นเมื่อตามไปกลางปา หนาดําเปนหนึ่งทามินหมอไหม” หรือ “ชนะความงามหนาดังเทียนชัย เขาฉุดไปเหมือนลงทะเลลึก” 2. ภาพพจนอุปลักษณ “เจาพลายงามตามรับเอากลับมา ทีนี้หนาจะดําเปนนํ้าหมึก” 3. ภาพพจนอติพจน “นิจจาใจเจาจะใหพี่เจ็บจิต ดังเอากริชแกระกรีดในอกผัว”)

ตรวจสอบผล

มีรับสั่งโปรดปรานประทานให ยื้อยุดฉุดคราทําสามานย ดวยขุนชางอางวารับสั่งให จนใจจะมิไปก็สุดฤทธิ์

กระหมอมฉันไมไปก็หักหาญ เพื่อนบานจะชวยก็สุดคิด ใครจะขัดขืนไวก็กลัวผิด ชีวิตอยูใตพระบาทา

จากบทประพันธเปนตอนที่พระพันวษารับสั่งถามนางวันทองวาทําไมไปอยูกับขุนชาง ทั้งที่พระองคทรงประทานนางใหขุนแผน นางวันทองจึงอธิบายเรื่องราววา ขุนชางมาฉุดกระชาก ลากไปโดยอางคําสั่งของพระองค กวีใชการบรรยายโวหารชวยใหผูอานลําดับเหตุการณไดดีและ เขาใจเรื่องราวได แมจะเลายอนความในอดีต ๓) การใชภาพพจน เปนการใชกลวิธีการเรียบเรียงถอยคําลักษณะคําลักษณะตางๆ ทีผ่ ปู ระพันธตงั้ ใจใช เพือ่ ใหเกิดผลทางจินตภาพหรือทําใหเกิดความซาบซึง้ ใจไดมากกวาการเขียน ธรรมดา ๓.๑) การใชภาพพจนอุปมา เปนภาพพจนที่ใชการเปรียบเทียบอธิบายลักษณะของ สิ่งใดสิ่งหนึ่ง โดยสิ่งที่นํามาใชเปนความเปรียบนั้นเปนสิ่งที่รูจักกันดี นํามาเปรียบเทียบเพื่อใหเห็น ลักษณะใดลักษณะหนึง่ เพียงดานเดียว และจะมีคําเชื่อมแสดงการเปรียบเทียบไวอยางชัดเจน เชน คลาย เหมือน ดัง ราว ราวกับ ดุจ เปรียบปาน เปนตน ดังบทประพันธ ครานั้นขุนชางไดฟงวา ดับโมโหโกรธาทําวาไป

แคนดังเลือดตาจะหลั่งไหล เราก็ไมวาไรสุดแตดี

จากบทประพันธเปนตอนที่ขารับใชของจมื่นไวยฯ มาบอกขุนชางวา ที่นางวันทองหาย ไป เพราะไปดูแลจมื่นไวยฯ ที่ไมสบายมาก ขุนชางรูทันทีวาเปนเรื่องโกหกจึงโกรธมาก กวีเปรียบ ใหเห็นวาขุนชางทั้งโกรธทั้งแคนจนเหมือนวาเลือดจะไหลออกจากตา ๓.๒) การใชภาพพจนอุปลักษณ เปนภาพพจนที่ใชในการเปรียบเทียบสิ่งหนึ่งเปน อีกสิ่งหนึ่ง คําที่ใชเปรียบ ไดแก คําวา เปน คือ เทา เรียกใหเขาใจงายวา การเปรียบเปน ดังบทประพันธ เจาพลายงามตามรับเอากลับมา กําเริบใจดวยเจาไวยกําลังฮึก

ที่นี้หนาจะดําเปนนํ้าหมึก จะพาแมตกลึกใหจําตาย

๔๘

เกร็ดแนะครู

48

คูมือครู

ครูแนะใหนักเรียนเห็นวาภาพพจนในวรรณคดีมีความสําคัญ ภาพพจนทําใหสิ่งที่เปน นามธรรมกลายเปนรูปธรรม ซึ่งทําใหวรรณคดีเขาสูประสาทสัมผัสของเราไดงาย โดยการไดยิน ไดเห็น ไดสัมผัส ฯลฯ ไดรวมมีประสบการณที่กวี นักเขียนถายทอดไดชัดเจน ทําใหเขาใจและ เขาถึงวรรณคดีไดดียิ่งขึ้น

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู กวีกลาวถึงตอนที่นางวันทองบอกแกพลายงามที่มาตามนางไปอยูดวย จะทําใหนาง อับอายขายหนาไมกลาพบหนาใครอีก โดยใชภาพพจนอุปลักษณเปรียบหนาของนางวันทองที่มี ความอับอายจนหมองคลํา้ จนดําเปนนํา้ หมึก ทําใหผอู า นจินตนาการไดวา จะอับอายขายหนาเพียงใด ๔) ลีลาการประพันธ กระบวนการแตงคําประพันธของกวีอยางมีแบบแผน เสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา มีเนื้อความที่พรรณนาไดงดงามอยูหลายตอน ทั้งนี้เพราะ กวีสามารถดําเนินเรื่องไดสมจริงและแทรกรสวรรณคดีตางๆ เขาถึงอารมณไดเปนอยางดี ๔.๑) เสาวรจนี เปนบทชมความงามที่กวีเลือกใชถอยคําที่ไพเราะกลาวถึงความงาม จากเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา มีบทชมความงามของเรือนขุนชางสั้นๆ ในตอนที่พลายงามขึ้นเรือนขุนชาง แตกวีก็เลือกสรรคําไดไพเราะชวนอาน ดังบทประพันธ จุดเทียนสะกดขาวสารปราย สะเดาะดาลบานเปดหนาตางกาง หอมหวนอวลอบบุปผาชาติ เรณูฟูรอนขจรใจ

ภูตพรายโดดเรือนสะเทือนผาง ยางเทากาวขึ้นรานดอกไม เบิกบานกานกลาดกิ่งไสว ยางเทากาวไปไมโครมคราม

ขยายความเขาใจ

๔.๒) นารีปราโมทย เปนบทเกี้ยว บทโอโลม แสดงความรักใคร ดังตอนที่ขุนแผน เขาหานางวันทอง แลวนางวันทองคิดถึงความหลังเกิดนอยใจจึงแกลงหลับ ขุนแผนจึงโอโลมแสดง ความรักใครและยอมรับผิดเพื่อใหนางวันทองยอมพูดจาดวย โอเจาแกวแววตาของพี่เอย ดังนิ่มนองหมองใจไมนําพา ความรักหนักหนวงทรวงสวาท เผอิญเปนวิปริตพี่ผิดจริง

1. ใหนกั เรียนจัดกลุม 4 กลุม อภิปราย ลีลาการประพันธดา นรสในวรรณคดี เสภาเรื่องขุนชาขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ดังตอไปนี้ กลุมที่ 1 เสาวรจนี กลุมที่ 2 นารีปราโมทย กลุมที่ 3 พิโรธวาทัง กลุมที่ 4 สัลลาปงคพิสัย 2. สงตัวแทนแตละกลุมนําเสนอ หนาชั้นเรียน 3. ครูและนักเรียนรวมกันสรุปสาระ สําคัญจากลีลาการประพันธเสภา เรื่องขุนชางชุนแผน ตอน ขุนชาง ถวายฎีกา

เจาหลับใหลกระไรเลยเปนหนักหนา ฤๅขัดเคืองคิดวาพี่ทอดทิ้ง พี่ไมคลาดคลายรักแตสักสิ่ง จะนอนนิ่งถือโทษโกรธอยูไย

๔.๓) พิโรธวาทัง คือ กระบวนความตัดพอตอวา หึงหวง โกรธ วากลาวประชดประชัน กวีถายทอดอารมณตางๆ ของตัวละครไดอยางกินใจ ดังเชน เหตุการณตอนที่ขุนแผนแอบมาหา นางวันทอง นางกลาวคําตัดพอตอวาขุนแผน ขุนแผนจึงพยายามขอโทษขอคืนดี คําตัดพอ ของนางนั้นกวีใชสํานวนโวหารที่ไพเราะคมคาย แสดงถึงความนอยเนื้อตํ่าใจของนางวันทอง ความขมขื่นใจที่ตองทนทุกขทรมานมาโดยตลอดก็ไดระบายออกมา ดังความวา

๔๙

เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนเปน วรรณคดีที่มีลีลาการประพันธครบ ทุกกระบวนในวรรณคดีประกอบดวย เสาวรจนี นารีปราโมทย พิโรธวาทัง และสัลลาปงคพิสัย จากนั้นให นักเรียนยกตัวอยางบทประพันธจาก วรรณคดีเรื่องอื่นที่แสดงใหเห็นลีลา การประพันธอยางนอย 1 กระบวน (แนวตอบ นิทานคํากลอนเรื่อง พระอภัยมณี ตอนหนีนางผีเสื้อ กวีใชสัลลาปงคพิสัย แสดงความเศรา โศกอาลัยของพระอภัยมณีที่ตองจาก ลูกสินสมุทร เพราะตนกําลังหนีจาก นางผีเสื้อสมุทร ดังบทประพันธ “จะไปไหนไมพนผีเสื้อนํ้า วิบากกรรมก็จะสูอยูเปนผี ทานสงเราเขาที่เกาะละเมาะนี้ แลวรีบหนีไปในนํ้าแตลําพัง แลววาแกสินสมุทรสุดที่รัก แมนนางยักษจะมารับจงกลับหลัง อันตัวพอขอตายวายชีวัน กันแสงสั่งลูกยาดวยอาลัย”)

คูมือครู

49

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

เกร็ดแนะครู ครูแนะนําเทคนิคการประเมินคา วรรณคดีเรื่องที่อานดวยการให นักเรียนถามตนเองวา “อานเรื่องแลว ประทับใจ หรือมีอารมณคลอยตาม กับอารมณของเรื่องหรือไม อยางไร” โดยแนะนําเพิ่มเติมวาถานักเรียน ประทับใจก็แสดงวาวรรณกรรม เรื่องนั้นมีคุณคาทางดานเนื้อหาและ วรรณศิลปจนสามารถทําใหผูอาน เกิดอารมณสะเทือนใจตามที่ผูแตง ตองการได

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ ใหนักเรียนประเมินคาทาง วรรณศิลปจากเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา โดยจัดอภิปรายรวมกันถาม - ตอบ แลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน โดยแบง เปนกลุม ใหญ 2 กลุม ใชประสบการณ และความรูเปนเครื่องมือในการ พิจารณาตัดสินประเมินคาวรรณศิลป อยางมีเหตุผล

ตรวจสอบผล

ที่จริงใจเห็นไปอยูเรือนอื่น ดวยรักลูกรักผัวยังพัวพัน แคนคิดดวยมิตรไมรักเลย เสียแรงรวมทุกขยากกันกลางไพร พอไดดีมีสุขลืมทุกขยาก วานักก็เครื่องเคืองระคาย

คงคิดคืนที่หมอมเปนแมนมั่น คราวนั้นก็ไปอยูเพราะจําใจ ยามมีที่เชยเฉยเสียได กินผลไมตางขาวทุกเพรางาย ก็เพราะหากหมอมมีซึ่งที่หมาย เอ็นดูนองอยาใหอายเขาอีกเลย

และตอนที่พลายงามมีความโกรธแคนขุนชาง ทําใหพลายงามไปพรากนางวันทองจาก ขุนชาง เมอื่ พลายงามไปเรือนขุนชางและเขาไปในหองนอนเห็นขุนชางนอนเคียงขางนางวันทอง ก็ยงิ่ โกรธแคนแทบจะฆาขุนชางทั้งที่หลับ กวีใชถอยคําถายทอดอารมณโกรธจัดของพลายงาม ทําให ผูอานสามารถเขาถึงอารมณของตัวละครได ดังตัวอยาง ชมพลางยางเยื้องชําเลืองมา นิ่งนอนอยูบนเตียงเคียงขุนชาง เจ็บใจดังหัวใจจะพังพอง จะใครถีบขุนชางที่กลางตัว

เปดมุงเห็นหนาแมวันทอง มันแนบขางกอดกลมประสมสอง ขยับจองดาบงาอยากฆาฟน นึกกลัวจะถูกแมวันทองนั่น

๔.๔) สัลลาปงคพิสยั เปนบทแสดงความเศราโศก ครํา่ ครวญ เชน เหตุการณทพี่ ลายงาม ไปหานางวันทองที่บานขุนชาง ดังบทประพันธ ครานั้นจึงโฉมเจาวันทอง พอพลายงามทรามสวาทของแมอา ใชจะอิ่มเอิบอาบดวยเงินทอง ทั้งผูคนชางมาแลขาไท ทุกวันนี้ใชแมจะผาสุก ตองจําจนทนกรรมที่ติดตาม

เศราหมองดวยลูกเปนหนักหนา แมโศกาเกือบเจียนจะบรรลัย มิใชของตัวทํามาแตไหน ไมรักใครเหมือนกับพอพลายงาม มีแตทุกขใจเจ็บดังเหน็บหนาม จะขืนความคิดไปก็ใชที

หลังจากทีพ่ ลายงามออนวอนแมใหไปอยูด ว ย โดยเทาถึงความหลังทีต่ วั เองตองจากแม ตัง้ แตเด็กไมมโี อกาสไดอยูด ว ย เมือ่ เติบโตรับราชการมียศศักดิจ์ งึ อยากใหแมมาอยูด ว ย พลายงาม ตัดพอวาแมคงไมรกั ไมคดิ ถึงลูก นางวันทองไดฟง ลูกตัดพอจึงครํา่ ครวญเศราโศกวาทุกสิง่ ทุกอยาง ๕๐

50

คูมือครู

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ขยายความเขาใจ ไมอาจเปนไดดังใจคิดอยากใหพลายงามเขาใจ กวีไดแสดงใหเห็นความเศราโศกและความอึดอัด ลําบากใจของผูเปนแม และใหเห็นความจําเปนจึงตองทนอยูกับคนที่ไมไดรัก

๗.๓ คุณคาดานสังคม

การอานวรรณคดีเพื่อพิจารณาคุณคาทางสังคมเปนการอานที่ตองใชกระบวนการวิเคราะห ความสัมพันธกันทั้งที่เปนนามธรรมและรูปธรรม ไดแก จริยธรรมในสังคมและสภาพความเปนอยู เสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผนเปนนิทานพืน้ บานของจังหวัดสุพรรณบุรี และเปนนิทานทีม่ เี นือ้ เรือ่ งยาว สถานที่ตางๆ ในเรื่องเปนสถานที่จริงซึ่งยังปรากฏอยูจนทุกวันนี้ เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนเปน วรรณคดีที่สะทอนใหเห็นวิถีชีวิต ความเปนอยู คานิยม ขนบธรรมเนียม ประเพณี ศิลปะ การปกครอง การศึกษา ศาสนา การคมนาคม จริยธรรม และภูมิศาสตรของไทยในอดีต ทําใหเห็น สิ่งที่เกี่ยวของกับชีวิตประจําวันตั้งแตเกิดจนกระทั่งตายของคนในสังคมไทยสมัยอยุธยาตอนปลาย และสมัยรัตนโกสินทรตอนตนไดเปนอยางดี สามารถพิจารณาคุณคาดานสังคมตามแนวทางได ดังนี้ ๑) สะทอนสภาพชีวิตความเปนอยูของคนในสังคม ดังตัวอยางบทประพันธ ตอไปนี้ หอมหวนอวลอบบุปผาชาติ เรณูฟูรอนขจรใจ ขาไทนอนหลับลงทับกัน กระจกฉากหลากสลับวับแวมวาม มานมูลี่มีฉากประจํากั้น ชมพลางยางเยื้องชําเลืองมา

เบิกบานกานกลาดกิ่งไสว ยางเทากาวไปไมโครมคราม สะเดาะกลอนถอนลั่นถึงชั้นสาม อรามแสงโคมแกวแววจับตา อัฒจันทรเครื่องแกวก็หนักหนา เปดมุงเห็นหนาแมวันทอง

นักเรียนควรรู

จากบทประพันธสะทอนสภาพความเปนอยูข องผูท มี่ ฐี านะรํา่ รวย จะประดับประดาบาน เรือนอยางสวยงาม พรั่งพรอมดวยขาทาสบริวาร และตกแตงตนไมดอกไมอยางสวยงาม ขาทาส ในบานนอนเกยกันอยู โดยลงกลอนไวแนนหนาถึงสามชั้น ภายในเรือนมีกระจกเปนฉากตองแสง โคมไฟแวววับจับตา มานมูลี่จัดแตงเปนฉากและเครื่องแกววางเปนชั้นๆ มากมาย ไดยินเสียงฆองยํ่าประจําวัง คะเนนับยํ่ายามไดสามครา

1. ใหนักเรียนยกตัวอยางคานิยม ที่ปรากฏในเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ที่นักเรียนเห็นวามีประโยชน ตอตนเอง (แนวตอบ นักเรียนสามารถ ยกตัวอยางไดหลากหลาย ตามความสนใจของนักเรียน เชน คานิยมความมีสัมมาคารวะ ดังบทประพันธ “จมื่นไวยสารภาพกราบบาทา ลูกมาผิดจริงหาเถียงไม” การมีสัมมาคารวะเปนประโยชน ตอตนเอง ผูปฏิบัติจะเปนที่รักใคร ของบุคคลทั่วไป เปนตน) 2. ครูและนักเรียนรวมกันสรุปความรู ลงสมุด

สะเดาะกลอนถอนลั่น เกิดจาก การถอดสลักลิ่มประตู ซึ่งเปนเครื่อง กั้นหรือกลอนประตู เพื่อไมใหประตู แบบเรือนไทยเลื่อนหรือผลักเขาไปได

ลอยลมลองดังถึงเคหา ดูเวลาปลอดหวงทักทิน

ในสมัยโบราณจะตีฆองเพื่อบอกเวลา คะเนนับยํ่ายามไดสามครา เปนการบอกเวลา สามยามหรือตีสาม ๕๑

คูมือครู

51

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

นักเรียนควรรู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ 1. จากการศึกษาบทประพันธ ใหนักเรียนรวมกันระดมความคิดเห็นตอประเด็นคําถามตอไปนี้ • ความสัมพันธของครอบครัว คนไทยในสมัยรัตนโกสินทร ที่ปรากฏในเสภาเรื่องขุนชาง ขุนแผน มีลักษณะอยางไร (แนวตอบ ความสัมพันธของ สมาชิกในครอบครัวเปนไปอยาง แนนแฟน เชน ความรักของ จมื่นไวยฯ ที่มีตอนางวันทอง ผูเปนแม การอาศัยอยูเปน ครอบครัวใหญที่มีพอแม ปูยา ตายาย และลูกหลาน) 2. ครูและนักเรียนรวมกันสรุป ประเด็นที่ยกมาถามและให นักเรียนบันทึกขอสรุปลงสมุด

ตรวจสอบผล

๒) สะทอนความเชือ่ ของคนในสังคม ความเชื่อซึ่งมีอยูคูกับวิถีชีวิตของคนไทยมา โดยตลอดจะปรากฏในวรรณคดีสวนใหญของไทย โดยเฉพาะเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน เปนเรื่องที่ เต็มไปดวยความเชื่อในดานตางๆ ของคนในสังคม นักเรียนจะเห็นไดจากตอนขุนชางถวายฎีกานี้ เชน ความเชื่อเกี่ยวกับไสยศาสตร ความเชื่อเกี่ยวกับความฝน ความเชื่อเรื่องกรรม เปนตน ๒.๑) ความเชื่อเกี่ยวกับไสยศาสตร ตอนที่พลายงามคิดที่จะขึ้นเรือนขุนชางเพื่อพา นางวันทองมาอยูดวย พลายงามตองเตรียมตัวหลายประการ เริ่มจากดูเวลาฤกษยาม เซนพราย เสกขมิ้น ลงยันต ใสมงคล เปามนตร และบริกรรมคาถากอนที่จะลงเรือนของตน ดังความวา คะเนนับยํ่ายามไดสามครา ฟาขาวดาวเดนดวงสวาง จึงเซนเหลาขาวปลาใหพรายกิน ลงยันตราชะเอาปะอก เปามนตรเบื้องบนชอุมมัว จับดาบเคยปราบณรงครบ ลงจากเรือนไปมิไดชา

ดูเวลาปลอดหวงทักทิน จันทรกระจางทรงกลดหมดเมฆสิ้น เสกขมิ้นวานยาเขาทาตัว หยิบยกมงคลขึ้นใสหัว พรายยั่วยวนใจใหไคลคลา เสร็จครบบริกรรมพระคาถา รีบมาถึงบานขุนชางพลัน

๒.๒) ความเชือ่ เกีย่ วกับความฝน กอนทีน่ างวันทองจะถูกตัดสินประหารชีวติ นางวันทอง ฝนวาตนพลัดหลงเขาปาและหาทางกลับไมได จนกระทั่งมีเสือสองตัวตะครุบพานางเขาไปในปา นางจึงตกใจตื่นผวากอดขุนแผน ดังความวา

เซนพราย คือการเลี้ยงผี กอนจะ เริ่มงานใดๆ เพื่อไมใหมีอุปสรรค ขัดขวางในการลงมือกระทําการนั้นๆ

ดุเหวาเราเสียงสําเนียงกอง วันทองนองนอนสนิททรวง ฝนวาพลัดไปในไพรเถื่อน ลดเลี้ยวเที่ยวหลงในดงรัง ทั้งสองมองหมอบอยูริมทาง โดดตะครุบคาบคั้นในทันที สิ้นฝนครั้นตื่นตกประหมา

ระฆังฆองขานแขงในวังหลวง จิตงวงระงับสูภวังค เลื่อนเปอนไมรูที่จะกลับหลัง ยังมีพยัคฆรายมาราวี พอนางดั้นปามาถึงที่ แลวฉุดคราพารี่ไปในไพร หวีดผวากอดผัวสะอื้นไห

๒.๓) ความเชื่อเกี่ยวกับเรื่องกรรม ตัวละครในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผนเมื่อประสบ ชะตากรรมทีท่ าํ ใหตนเองพบกับความทุกข มักลงความเห็นวาเปนเรือ่ งของเวรกรรม ดังเชน พลายงาม ที่เชื่อวาสาเหตุที่ทําใหนางวันทองตองไปครองคูกับขุนชางเปนเพราะเคราะหกรรม ดังความวา ๕๒

52

คูมือครู

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

ขยายความเขาใจ พรอมญาติขาดอยูแตมารดา โอวาแมวันทองชางหมองนวล เออนี่เนื้อเคราะหกรรมมานําผิด ฝายพอมีบุญเปนขุนนาง

นึกนึกตรึกตราละหอยหวน ไมสมควรเคียงคูกับขุนชาง นาอายมิตรหมองใจไมหายหมาง แตแมไปแนบขางคนจัญไร

๓) สะทอนคานิยมของคนในสังคม เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน สะทอนคานิยมของ สังคมไทยหลายประการ เชน ๓.๑) คานิยมเกี่ยวกับการมีสัมมาคารวะ ดังความวา จะใครถีบขุนชางที่กลางตัว พลางนั่งลงนอบนบอภิวันท

นึกกลัวจะถูกแมวันทองนั่น สะอื้นอั้นอกแคนนํ้าตาคลอ

“คนดีตกนํ้าไมไหลตกไฟไมไหม” “คบคนพาลพาลพาไปหาผิด คบบัณฑิตบัณฑิตพาไปหาผล”

เปนตน)

• นักเรียนมีความเชื่อเกี่ยวกับ

พลายงามรูจ กั แสดงความเคารพนบนอมมีสมั มาคารวะ แมจะอยูใ นสถานการณทที่ าํ ให ขุนเคืองใจ แตเมื่อมาเห็นมารดาก็ยังระลึกถึงพระคุณเขาไปกราบไหว ๓.๒) คานิยมเกี่ยวกับผูหญิงตองมีสามีคนเดียว ไมนิยมผูหญิงที่มีพฤติกรรมเยี่ยง นางวันทอง คือมีสามีสองคนในเวลาเดียวกัน แมโดยจริงแทแลวการที่นางตองมีสามีสองคนนั้น มิใชเกิดจากความปรารถนาของนางเอง แตในจุดนี้สังคมก็มองขามเห็นไดแตเพียงผิวเผินวานาง เปนคนทีไ่ มนา นิยม นารังเกียจ คําพิพากษาใหไดรบั พระราชอาญาถึงประหารยอมเปนเครือ่ งยืนยัน ถึงผลของคานิยมดานนี้ของสังคมไทย ดังคํากลอนที่สมเด็จพระพันวษาทรงบริภาษนางวา วาหญิงชั่วผัวยังคราวละคนเดียว หนักแผนดินกูจะอยูไย กูเลี้ยงมึงถึงใหเปนหัวหมื่น อายขุนชางขุนแผนทั้งสองรา หญิงกาลกิณีอีแพศยา ที่รูปรวยสวยสมมีถมไป

ใหนักเรียนรวมกันตอบคําถาม เกี่ยวกับความเชื่อในสังคมไทยที่ นักเรียนเคยศึกษามานอกเหนือ จากที่ปรากฏในบทเรียน • ความเชื่อในสังคมไทยที่ นักเรียนเคยศึกษามามีอะไรบาง (แนวตอบ ตอบไดหลากหลาย เชน “ธรรมะยอมชนะอธรรม”

หาตามตอมกันเกรียวเหมือนมึงไม อายไวยมึงอยานับวามารดา คนอื่นรูวาแมก็ขายหนา กูจะหาเมียใหอยาอาลัย มันไมนาเชยชิดพิสมัย มึงตัดใจเสียเถิดอีคนนี้

ในทางตรงกันขาม คานิยมเกีย่ วกับการมีภรรยาหลายคนในเวลาเดียวกันนัน้ กลับปรากฏ อยูในหมูคนชั้นสูง โดยเฉพาะผูมียศถาบรรดาศักดิ์ของไทย เชนในเรื่องนี้ ขุนแผน พลายงาม ก็มีลักษณะดังกลาวนี้ แตสังคมไมรังเกียจกลับนิยมและยกยอง เพราะคานิยมกําหนดวาลักษณะ เชนนี้เปนเครื่องเสริมบารมีและความเปนบุรุษชาติอาชาไนยใหมากยิ่งขึ้น ๕๓

เรื่องนั้นอยางไร (แนวตอบ ขึน้ อยูก บั ประสบการณ และเหตุผลของนักเรียน) • ในสังคมไทยมีความเชื่ออยู มากมาย นักเรียนคิดวามีความ เชื่อในเรื่องอะไรที่มีขอดีและ/ หรือขอเสียที่สงผลตอสังคม (แนวตอบ ตัวอยางเชน ความ เชื่อเรื่องบาปบุญคุณโทษ เมื่อ คนในสังคมมีความเชื่อเรื่องนี้ ก็จะเกรงกลัวตอบาป ไมเบียด เบียนผูอื่น ซึ่งเปนสิ่งที่ดีทําให คนในสังคมอยูรวมกันอยาง สงบสุข เปนตน) @

มุม IT

ศึกษาเกี่ยวกับความเชื่อของคน ในสังคมจากวรรณกรรมไทยเพิ่มเติม ไดที่ http://blog.eduzones.com/ winny/3612

คูมือครู

53

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

๔) สะทอนขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรม ๔.๑) บทบาทของพระมหากษัตริยตอประชาชนในสังคมไทย สมเด็จพระพันวษานั้น ถาพิจารณาวิเคราะหอยางละเอียด ก็จะเห็นวาแมจะทรงเปนเจาชีวติ มีพระราชอํานาจอันลนพน แต ก็มไิ ดทรงใชพระราชอํานาจอยางปราศจากเหตุผลหรือดวยพระอารมณ หากไดทรงปฏิบตั พิ ระองค อยางเหมาะสม และทรงเมตตาครอบครัวขุนแผน เพราะเห็นแกความดีความชอบที่เคยสรางไว ใหแกบานเมือง นอกจากนี้ทรงดํารงพระองคอยูในฐานะของกษัตริยปกครองประเทศซึ่งจะตองแก ปญหาระดับประเทศแลว ยังตองแกปญ หาระดับครอบครัวของไพรฟา ขาแผนดินอีกดวย ทรงเปรียบ เสมือนพอหรือผูใ หญในครอบครัว เวลาคนในครอบครัวมีเรือ่ งเดือดรอนหรือเกิดเหตุการณวนุ วายมา ฟองรอง พระองคทรงมีหนาที่ตัดสินคลี่คลายปญหา เชน ในกรณีที่ขุนชางมาถวายฎีกา ครั้งนี้ แมจะทรงกริ้ว ดวยทรงรูสึกวาขุนชางกอเรื่องวุนวายไมจบสิ้น แตก็มิไดทรงละเลย ทรงนํามา พิจารณา ดังบทประพันธ อีวันทองกูใหอายแผนไป ฉุดมันขึ้นชางอางถึงกู ชอบตบใหสลบลงกับที่ มะพราวหาวยัดปากใหสาใจ มึงถือวาอีวันทองเปนแมตัว ไปรับไยไมไปในกลางวัน มันเหมือนวัวเคยขามาเคยขี่ อายชางมันก็ฟองเปนสองนัย เปนราคีขอผิดมีติดตัว ถาอายไวยอยากจะใครไดแมมา อัยการศาลโรงก็มีอยู ชอบทวนดวยลวดใหปวดไป

เกร็ดแนะครู ครูเพิ่มเติมความรูใหนักเรียน เกี่ยวกับคานิยมที่พบในเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน เชน คานิยมที่วา ชายตองไปปลูกเรือนหอในที่ดิน ของฝายหญิง เห็นจากที่ขุนชาง ปลูกเรือนหอในบริเวณบานของ นางวันทอง หรือผูชายมีภรรยาได หลายคน เชน ขุนแผนและจมืน่ ไวยฯ ทั้งนี้เพราะเชื่อกันวาชายที่มั่งคั่งยอม สามารถเลี้ยงดูภรรยาไดหลายคน

54

คูมือครู

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ ครูและนักเรียนรวมกันแสดงความ คิดเห็นในประเด็น ดังนี้ • จากเนื้อเรื่องนักเรียนคิดวา วันทองสองใจจริงหรือไม (แนวตอบ อาจจะจริงหรือไมจริง ขึ้นอยูกับความคิดเห็นของ นักเรียน แตครูควรชี้แนะวา ผูหญิงในสมัยกอนไมกลาแสดง ความคิดเห็น เพราะผูหญิงตอง อยูใตการดูแลปกครองของ ผูชาย) • นักเรียนคิดวาบทบาทของ สตรีไทยในอดีตและปจจุบัน เหมือนหรือแตกตางกันอยางไร (แนวตอบ บทบาทของสตรีไทย ในปจจุบันมีมากขึ้นกวาอดีต สตรีไทยในปจจุบันมีความ รับผิดชอบตอหนาที่การงาน ตอครอบครัวทัดเทียมกับผูชาย และยังคงมีบทบาทการเปนแม ที่ตองเลี้ยงดูลูกๆ เหมือนสตรี ในอดีต)

ตรวจสอบผล

อายชางบังอาจใจทําจูลู ตะคอกขูอีวันทองใหตกใจ เฆี่ยนตีเสียใหยับไมนับได อายหมื่นไวยก็โทษถึงฉกรรจ ไมเกรงกลัวเวโวทําโมหันธ อายแผนพอนั้นก็เปนใจ ถึงบอกกูวาดีหาเชื่อไม วาอายไวยลักแมใหบิดา หมองมัวมลทินอยูหนักหนา ชวนพอฟองหาเอาเปนไร วากูตัดสินใหไมได ปรับไหมใหเทากับชายชู

เมือ่ ทรงทราบสาเหตุทมี่ าฟองก็โปรดใหไตสวนดวยความเปนธรรมแกทกุ คน มีพระราชประสงคจะระงับเหตุราวฉานทั้งปวงใหสิ้นไป ดวยการเปดโอกาสใหนางวันทองเปนผูตัดสินใจเอง แตนางวันทองตกอยูในภาวะลําบาก ตื่นเตนหวาดหวั่น เพราะอยูตอหนาพระที่นั่ง ทั้งเกิดความ ขัดแยงในใจอยางรุนแรงที่มิสามารถตัดสินใจไดทันที

๕๔

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ขยายความเขาใจ สมเด็จพระพันวษาทรงกริว้ ดวยเขาพระทัยวานางมักมากในทางตัณหาราคะ ตรัสบริภาษ นางอยางรุนแรง เหตุการณการตัดสินคดีในครัง้ นีแ้ สดงถึงพระราชภาระทีด่ เู หมือนจะอยูน อกเหนือ จากบทบาทของพระมหากษัตริย แตสมเด็จพระพันวษาก็ยังทรงถือเปนหนาที่ดวยพระเมตตา ซึง่ คําตัดสินนัน้ ถาอานแตเพียงผิวเผิน อาจตําหนิวา พระองคทรงใชพระอารมณ แตถา พินจิ พิเคราะห ใหดีก็จะเขาใจและซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณที่มีตอพสกนิกร ก็จะเห็นวาพระองคมีพระราชประสงคที่จะยุติปญหาชายสองหญิงหนึ่งที่เปนความกันไมจบไมสิ้นนี้ อีกทั้งพระองคทรงไมพอ พระทัยในการกระทําของจมื่นไวยที่ลอบขึ้นเรือนผูอื่นทั้งที่ตนเปนขุนนางมียศศักดิ์กลับไมรักษา กฎหมายบานเมือง ดังนั้นพระองคจึงทรงตัดสินคดีใหเด็ดขาดเพื่อใหจบเรื่องวุนวาย พสกนิกรทุก หมูเหลาจะไดเห็นเปนแบบอยางวา ไมกอปญหาใหตองเดือดรอนวุนวายจะไดอยูกันอยางสงบสุข เพราะนอกจากนางวันทองจะมีสว นผลักดันใหเหตุการณเปนไปแลว ยังมีปจ จัยมากมายทางสังคมที่ ผลักดันใหพระองคทรงตัดสินไปเชนนั้น เชน หนาที่ของพระมหากษัตริยที่จะตองจรรโลงไวซึ่ง แบบแผนจริยธรรมอันดีงาม ปจจัยดานคานิยมของสังคม เปนตน ๔.๒) บทบาทของสตรีในสังคมไทย นางวันทองเปนตัวอยางของสตรีไทยโบราณ โดยแท คือเกิดมาเพื่อรับบทของบุตรี ภรรยา และมารดา ตามที่ธรรมชาติและสังคมเปนผูกําหนด และเมื่อตองรับบทพลเมืองก็เปนพลเมืองตามที่ผูปกครองพึงปรารถนาใหเปน ทั้งบทบาทและ การปฏิบัติตามบทดังกลาวมานี้ นางวันทองไมเคยมีโอกาสไดเลือก อาจไดเพียงแตคิดแตไมเคย ปฏิบัติตามใจคิด ความไมเคยเปนตัวของตัวเองของนางวันทองนั้น จะเห็นไดจากตอนที่นางกลาว กับจมื่นไวยวา ทุกวันนี้ใชแมจะผาสุก ตองจําจนทนกรรมที่ติดตาม เมื่อพอเจาเขาคุกแมทองแก ถึงพอเจาเลาไมรูวารายดี เมื่อพอเจากลับมาแตเชียงใหม เมื่อคราวตัวแมเปนคนกลาง

มีแตทุกขใจเจ็บดังเหน็บหนาม จะขืนความคิดไปก็ใชที เขาฉุดแมใชจะแกลงแหนงหนี เปนหลายปแมมาอยูกับขุนชาง ไมเพ็ดทูลสิ่งไรแตสักอยาง ทานก็วางบทคืนใหบิดา

จะเห็นไดวา นางวันทองถูกกําหนดเสนทางเดินของชีวิตใหเปนไปตามความปรารถนา ของผูอื่นทั้งสิ้น นางจําใจตองทนรับภาวะนั้นๆ เพราะถึงนางจะขืนความคิดไปก็ใชที่ ไมมี ความหมาย การที่กวีใชคําวา วางบท ไดแสดงใหเห็นวานางวันทองตองแสดงไปตามบทที่ผูอื่น ๕๕

1. ใหนักเรียนจัดกลุมยกตัวอยาง นิทาน นิยาย หรือเรื่องสั้นที่มี เคาโครงเรื่องชายสองคนรักหญิง คนเดียวกัน โดยบอกชื่อเรื่อง ชื่อผูแตง และเลาเนื้อเรื่องยอ แลวนําเสนอหนาชั้นเรียน (แนวตอบ ตัวอยางเชน เรื่องเงาะปา พระราชนิพนธในรัชกาลที่ 5 ทรง ประพันธเปนกลอนบทละคร เปน เรื่องราวรักสามเสาของหนึ่งหญิง สองชายชาวปา คือ ลําหับ หญิง สาวชาวปาหมั้นอยูกับฮเนา แต ตอมาไดมารักกับซมพลา คนอื่นๆ ก็เห็นใจ จึงหวังใหลาํ หับกับซมพลา ไดครองคูกัน แตฮเนาไมยอมและ ตอสูกับซมพลา โดยมีรําแกว พี่ชายของฮเนาเขาชวยนองชาย จนซมพลาถูกลูกดอกสิ้นใจตาย ตอหนาลําหับ ลําหับเสียใจมาก จึง ฆาตัวตายตาม ฮเนาเห็นความรัก ที่เด็ดเดี่ยวกลาหาญของทั้งสองคน ก็รูสึกผิด จึงฆาตัวตายตามอีกคน) 2. เพื่อนๆ ที่ฟงการนําเสนอรวมกัน แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ โครงเรื่อง • เรื่องยอที่กลุมนําเสนอตรงกับ เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน หรือไมอยางไร (แนวตอบ อาจตรงหรือไมตรง ขึ้นอยูกับเหตุผลของนักเรียน ครูพิจารณาเหตุผลของนักเรียน แลวใหความรูเกี่ยวกับโครงเรื่อง เพิ่มเติม)

เกร็ดแนะครู ครูแนะนํานักเรียนวา โครงเรื่อง ที่ดีจะตองมีขั้นตอนดังตอไปนี้ คือ จุดเริ่มตนเรื่อง แสดงใหเห็นสถานการณสําคัญ ซึ่งนําไปสูความ ขัดแยง และพัฒนาไปถึงขั้นวิกฤต และขั้นสุดยอด ในที่สุด หลังจากนั้นเหตุการณก็จะคลี่คลายและ ลงเอยในตอนจบ คูมือครู

55

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ตรวจสอบผล 1. นักเรียนแตงนิทาน นิยาย หรือ เรื่องสั้นจากโครงเรื่องขุนชาง ขุนแผน 2. นักเรียนแตงกลอนสุภาพเกี่ยวกับ การใหอภัยหรือยกโทษ 3. นักเรียนตอบคําถามประจําหนวย 4. นักเรียนเขียนความเรียงเกี่ยวกับ ตัวละครในเรื่อง

คูมือครู

ตรวจสอบผล Evaluate Evaluate

หยิบยื่นใหดวยความเคยชิน จากการที่เปนผูปฏิบัติตามและเปนที่รองรับความปรารถนาของผูอื่น มาโดยตลอดนี้เอง เมื่อสมเด็จพระพันวษาทรงเปดโอกาสใหนางไดเลือกทางเดินชีิวิตของตนเอง นางก็วาวุนใจไมอาจตัดสินใจได จึงกอใหเกิดเหตุการณอันเศราสะเทือนใจในที่สุด เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกานี้ เปนตอนที่ไดรับยกยองวาแตง ไดดีเปนเยี่ยมตอนหนึ่ง แตงเปนกลอนเสภาที่สื่ออารมณสะเทือนใจและแฝงดวยขอคิดเรื่อง ความรักของแมที่มีตอลูก พรอมที่จะเสียสละความสุขของตนใหแกลูก สะทอนใหเห็นความเปน ธรรมชาติของมนุษย คานิยม และความเชือ่ ของคนในสังคมสมัยกอน สะทอนวิถชี วี ติ ของครอบครัว ขุนนางทัง้ ในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทรวา มีความจงรักภักดีตอ พระมหากษัตริย และกวียงั เลือก สรรถอยคําและสํานวนโวหารไดอยางไพเราะมีการเปรียบเทียบใหเห็นภาพไดอยางชัดเจน ควรอาน อยางพินิจพิเคราะหใหเกิดความเขาใจแจมแจงใหไดคุณคาทางอารมณและคุณคาทางความคิด นอกจากนี้ นักเรียนควรอานหนังสือทีไ่ ดรบั การยกยองวาเปนวรรณคดีใหมากทีส่ ดุ เทาทีม่ โี อกาส อํานวย เพราะนอกจากเปนการเพิ่มพูนประสบการณชีวิตของนักเรียนแลว ยังทําใหนักเรียนได วิจักษคุณคาของวรรณคดีเรื่องอื่นๆ ซึ่งเปนมรดกทางวัฒนธรรมของไทย รักษาไวใหดํารงเปน สมบัติของชาติตอไป

๕๖

56

Expand

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ขยายความเขาใจ จากการศึกษาวรรณคดีเสภาเรื่อง ขุนชางขุนแผน • นักเรียนไดขอคิดอะไรที่นําไป ใชในการดําเนินชีวิตบางหรือไม อยางไร (แนวตอบ ตอบไดหลากหลาย เชน การใชสติคิดใหรอบคอบ กอนตัดสินใจทําสิ่งใดวาจะเกิด ผลดีอยางไร และมีผลเสียตาม มาอยางไร ควรทําหรือไม และ ขอคิดเรื่องการมีสัมมาคารวะ จะทําใหเปนที่รักของคนทั่วไป เปนตน)

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Engage

Explore

Explain

Elaborate Expand

Evaluate

เกร็ดแนะครู (แนวตอบ คําถามประจํา หนวยการเรียนรู 1. แนวคิดสําคัญ การตกเปนทาส ของอารมณไมวา จะเปนความรัก ความโกรธ ความหลง ยอมทําให มนุษยขาดสติกระทําสิ่งตางๆ โดยไมคํานึงถึงผลที่จะตามมา เชน

¤íÒ¶ÒÁ»ÃШíÒ˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ ๑. แนวคิดและคานิยมที่ปรากฏในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ที่เดนชัดและมีประโยชนตอการดําเนินชีวิตในสังคมปจจุบันอยางไร ใหนักเรียน ยกตัวอยางมาอธิบายพอสังเขป ๒. เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ใหความรูเกี่ยวกับคานิยมของ คนในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนอยางไรบาง ๓. จากคําประพันธที่วา “เมื่อคราวตัวแมเปนคนกลาง ทานก็วางบทคืนใหบิดา” มีความหมายวาอยางไร

“จะตัดเอาศีรษะของแมไป ทิ้งแตตัวไวใหอยูนี่ แมอยาเจรจาใหชาที จวนแจงแสงศรีจะรีบไป”

คานิยม ความกตัญูตอบิดา มารดา ดังคําประพันธ “จมื่นไวยสารภาพกราบบาทา ลูกมาผิดจริงหาเถียงไม รักตัวกลัวผิดแตคิดไป ก็หักใจเพราะรักแมวันทอง”

¡Ô¨¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ ๑. ใหนักเรียนยกตัวอยางคําประพันธในเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา ที่แสดงลักษณะที่กําหนดใหตอไปนี้มาพอสังเขป ๑. คานิยมเกี่ยวกับพฤติกรรมของสตรี ๒. คานิยมเกี่ยวกับการมีสัมมาคารวะ ๓. ความเชื่อเรื่องกรรม ๒. ใหนักเรียนแบงกลุม แลวใหแตละกลุมเลือกวิจารณลักษณะนิสัยและพฤติกรรมของตัว ละคร กลุมละ ๑ ตัว พรอมทั้งวาดรูปประกอบ แลวนําเสนอหนาชั้นเรียน ๓. ใหนักเรียนแบงกลุม กลุมละ ๕ - ๖ คน เลือกบทประพันธที่ประทับใจจํานวน ๓ - ๔ บท ฝกอานทํานองเสนาะ และขับเสภาในเสภาเรือ่ งขุนชางขุนแผน ตอน ขุนชางถวายฎีกา แลวนําเสนอการอานหนาชั้นเรียน

๕๗

หลักฐาน แสดงผลการเรียนรู 1. การแตงกลอนสุภาพ 2. การแสดงบทบาทสมมติเปนนางวันทอง 3. การยกตัวอยางบทประพันธที่มีคุณคาทางวรรณศิลปที่โดดเดน 4. การนําเสนอวรรณกรรมเรื่องอื่นที่มีโครงเรื่องเหมือนเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน

ความจงรักภักดีตอพระมหากษัตริย

“ไปเพ็ดทูลเสียใหทูลกระหมอมแจง นองจะแตงบายศรีไวเชิญขวัญ ไมพกั วอนดอกจะนอนอยูด ว ยกัน ไมเชนนั้นฉันไมเลยจะเคยตัว”

2. เสภาเรื่องขุนชางขุนแผนตอน ขุนชางถวายฎีกา ใหความรู เกี่ยวกับคานิยมของคนในสมัย รัตนโกสินทรตอนตน 1. ผูหญิงตองมีสามีคนเดียว 2. ความมีสัมมาคารวะ 3. ความจงรักภักดีตอ พระมหากษัตริย 4. ผูชายตองรับใชบานเมือง 3. จากคําประพันธที่วา “เมื่อคราวตัวแมเปนคนกลาง ทานก็วางบทคืนใหบิดา” มีความหมายวาครั้งหนึ่ง สมเด็จพระพันวษาไดเคยทรง ตัดสินใหนางวันทองกลับไปอยู กับขุนแผน)

คูมือครู

57