8858649121660

คูมือครู 㪌»ÃСͺ¡ÒÃÊ͹ËÇÁ¡Ñº

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ©ºÑº Í- .

·Õè ȸ. ¨Ð»ÃСÒÈÃÒ¡Òú¹àÇçºä«µ µÑé§áµ‹ Á. ¤. ’55 ໚¹µŒ¹ä»

ภาพปกนี้มีขนาดเทากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน

เอกสารประกอบคูมือครู

กลุมสาระการเรียนรู สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม

รายวิชา

พระพุทธศาสนา

ู ร ค หรับ

สํา

ชั้นมัธยมศึกษาปที่

เอกสารหลักสูตรแกนกลางฯ ’51 ประกอบดวย ● ● ● ● ●

คําแนะนําการใชคูมือครู แถบสี/สัญลักษณที่ใชสื่อความหมายในคูมือครู ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง คําอธิบายรายวิชา ตารางวิเคราะหเนื้อหากับมาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัด

ตารางแสดงความแตกตางระหวาง “ คูมือครู ” กับ “ หนังสือเรียน * ” ความแตกตาง

ขนาดตัวอักษร ปกดานหลัง ระบบการจัดพิมพ สวนเสริมดานหนา

คูมือครู ยอลงจากปกติ 20%

พิมพ 4 สี มี เอกสารหลักสูตร คําอธิบายรายวิชา มี กิจกรรมแบบ 5E ความรูเสริมสําหรับครู พิมพสอดแทรกไวตลอดทั้งเลม ●

หนังสือเรียน ขนาดปกติ 100% : ตัวอักษรใหญกวา ที่พิมพในคูมือครูนี้ มีใบอนุญาต/ใบประกันคุณภาพ พิมพ 4 สี

-

●

เนื้อหาในเลม

● ●

* ที่ ศธ. อนุญาตใหโรงเรียนใชได

มีเฉพาะเนื้อหาสาระตามที่ ศธ. อนุญาตฯ/สนพ.ประกันคุณภาพ

6

คําแนะนําการใชคูมือครู

: การจัดการเรียนรูสูหองเรียนคุณภาพ

คูม อื ครู พระพุทธศาสนา ม.6 จัดทําขึน้ เพือ่ อํานวยความสะดวกแกครูผสู อนในการวางแผนและเตรียมการสอน โดยใชหนังสือเรียน พระพุทธศาสนา ม.6 ของบริษัท อักษรเจริญทัศน อจท. จํากัด เปนสื่อหลัก (Core Material) เสร�ม ประกอบการออกแบบกิจกรรมการเรียนรูใหสอดคลองกับมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดกลุมสาระการเรียนรู 2 สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม รายวิชา พระพุทธศาสนา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน พ.ศ. 2551 โดยจัดทําตามหลักการสําคัญ ดังนี้

1. ออกแบบการสอนเปนหนวยการเรียนรูอิงมาตรฐาน

คูมือครู พระพุทธศาสนา ม.6 จัดทําเปนหนวยการเรียนรูตามลําดับสาระการเรียนรูที่ระบุไวในมาตรฐาน การเรียนรูและตัวชี้วัด แตละหนวยจะกําหนดเปาหมายการสอนและจุดประสงคการเรียนรู (Objective Learning) กิจกรรมการเรียนรู (Learning Activities) และแนวทางการประเมินผลการเรียนรู (Learning Evaluation) ไวชัดเจน ครูผูสอนสามารถจัดทําแผนการสอนใหครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดที่เปนเปาหมาย การเรียนรูของแตละหนวยการเรียนรู (ตามแผนภูมิ) และสามารถบันทึกผลการจัดการเรียนการสอนไดอยางมั่นใจ



สภ

าพ

ผู

จุดป

น

ระส

เรีย

งค

ก

ู

ียนร

ร า รเ

มาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัดชั้นป

ทักษะการคิด การวัดประเมินผล การเรียนรู

กิจกรรมการเรียนรู

เทคนิคการสอน

แผนภูมิแสดงองคประกอบของการออกแบบการเรียนรูอิงมาตรฐานและเนนผูเรียนเปนสําคัญ

2. การจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ

แนวคิดในการจัดการเรียนการสอนที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ พัฒนามาจากปรัชญาและทฤษฎีการเรียนรู Constructivism ที่เชื่อวาการเรียนรูเปนกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในสมองของผูเรียนแตละคน ผูเรียนเปนผูสราง ความรูโดยการเชื่อมโยงระหวางสิ่งที่ไดพบเห็นกับความรูหรือประสบการณเดิมที่มีอยู ทฤษฎีนี้มีความเชื่อวา นักเรียนทุกคนไดเรียนรูและมีความรูความเขาใจสิ่งตางๆ ติดตัวมากอนที่จะเขาสู หองเรียน ซึง่ เปนการเรียนรูท เี่ กิดจากบริบทและสิง่ แวดลอมรอบตัวนักเรียนแตละคน ดังนัน้ การจัดกระบวนการเรียนรู ในแตละบทเรียน ผูสอนจะตองคํานึงถึง คูม อื ครู

1) ความรูเดิมของนักเรียน การสอนที่ดีจึงตองเริ่มตนจากจุดที่วา นักเรียนมีความรูอะไรมาบาง แลวจึงให ความรูห รือประสบการณใหมเพือ่ ตอยอด จากความรูเดิม

2) ความรูเ ดิมของนักเรียนถูกตอง หรือไม ผูสอนตองปรับเปลี่ยนความรู ความเขาใจเดิมของนักเรียนใหถูกตอง และเปนพฤติกรรมการเรียนรูใหมที่มี คุณคาตอนักเรียน เพื่อสรางเจตคติหรือ ทัศนคติที่ดีตอการเรียน

3) นั ก เรี ย นสร า งความหมาย สําหรับตนเอง ผูสอนตองสงเสริมให นักเรียนนําขอมูลความรูที่ไดไปลงมือ ปฏิ บั ติ และประยุ ก ต ใ ช ค วามรู  อ ย า ง ถู ก ต อ ง ในบริ บ ทที่ เ ป น จริ ง ของชี วิ ต นักเรียน เพื่อขยายความรูใหลึกซึ้งและ มีคุณคาตอตัวนักเรียนมากที่สุด

เสร�ม

3

แนวคิด Constructivism เนนใหผเู รียนสรางความรูโ ดยผานกระบวนการคิดและความอยากรูข องตนเอง โดยมีผูสอนเปนผูสรางบรรยากาศการเรียนรูและกระตุนความสนใจ คอยจัดสถานการณใหผูเรียนเกิดความ ขัดแยงทางความคิดระหวางประสบการณเดิมกับประสบการณความรูใหม ผูเรียนจะพยายามปรับขอมูลใหม กับประสบการณที่มีอยูเดิม แลวสรางเปนความรูใหมหรือแนวคิดใหมๆ ไดดวยตนเอง

3. การบูรณาการกระบวนการคิด

การเรียนรูข องนักเรียนแตละคนจะเกิดขึน้ ทีส่ มองซึง่ ทําหนาทีร่ คู ดิ ภายใตสภาพแวดลอมทีเ่ อือ้ อํานวย และ ไดรับการกระตุนจูงใจอยางเหมาะสมสอดคลองกับสภาพจิตใจและความตองการของนักเรียน การจัดกระบวนการ เรียนรูและสาระการเรียนรูที่มีความหมายตอผูเรียนนั้น จะชวยกระตุนใหสมองรับรูและสามารถเรียนรูไดอยางมี ประสิทธิภาพตามขั้นตอนการทํางานของสมอง ดังนี้ 1) สมองจะเรียนรูและสืบคนโดย 2) สมองจะแยกแยะคุ ณค าของ การสังเกต คนหา ซักถาม และทดลอง สิง่ ตางๆ โดยการลงมติ ตัดสินใจ วิพากษ ปฏิบัติ จนคนพบความรูความเขาใจได วิจารณ แสดงความคิดเห็น ยอมรับหรือ อยางรวดเร็ว ตอตานตามอารมณความรูสึกที่เกิดขึ้น ในขณะที่เรียนรู

3) สมองจะประมวลเนื้ อ หาสาระ โดยการสรุปเปนความคิดรวบยอดจาก เรื่องราวที่ไดเรียนรูใหมนําไปผสมผสาน กับความรู หรือประสบการณเดิมที่ถูก จัดเก็บอยูในสมอง ผานการกลั่นกรอง เพื่อสังเคราะหเปนความรูความเขาใจ ใหมๆ หรือเปนเหตุผลทัศนคติใหมที่จะ ฝงแนนในสมองของผูเรียน

การเรียนรูที่มีประสิทธิภาพจึงตองเปนการเรียนรูที่เกิดจากกระบวนการคิดของผูเรียน เพราะการเรียนรูจะ เกิดขึ้นเมื่อสมองรูคิดและตองเปนการคิดไดครบถวนตามขั้นตอนการทํางานของสมอง โดยเริ่มตนจาก 1) ระดับการคิดขั้นพื้นฐาน ไดแก 2) ระดั บ ลั ก ษณะการคิ ด ได แ ก 3) ระดั บ กระบวนการคิ ด ได แ ก การสังเกต การจําแนก การคาดคะเน การคิดกวาง คิดลึกซึ้ง คิดหลากหลาย กระบวนการคิ ด อย า งมี วิ จ ารณญาณ การสื่อความหมาย การรวบรวมขอมูล คิดไกล คิดคลอง คิดอยางมีเหตุผล กระบวนการแกปญหา กระบวนการคิด การสรุปผล เปนตน เปนตน สรางสรรค กระบวนการคิดสังเคราะห วิจัย เปนตน

คูม อื ครู

4. การบูรณาการกระบวนการเรียนรูพื้นฐานอาชีพ

กระทรวงศึกษาธิการมีนโยบายสงเสริมการเรียนพืน้ ฐานอาชีพในระดับการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน เพือ่ เสริมสรางทักษะที่ จําเปนสําหรับการประกอบอาชีพ และดํารงชีวติ ในสังคมทองถิน่ ของผูเ รียนอยางมีความสุข และเปนการเตรียมความพรอม ดานกําลังคนใหมที กั ษะพืน้ ฐานและศักยภาพในการทํางาน เพือ่ การแขงขันและกาวสูป ระชาคมอาเซียนหรือประชาคมโลก เสร�ม ตอไป 4.1 ทักษะพื้นฐานเพื่อการประกอบอาชีพ การจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาผูเรียนในรายวิชาพื้นฐาน 4 ทุกกลุมสาระการเรียนรูและทุกระดับชั้นเรียน ผูสอนควรบูรณาการประสบการณการเรียนรูพื้นฐานอาชีพควบคู ไปกั บ การเรี ย นการสอนด า นวิ ช าการ โดยฝ ก ทั ก ษะสํ า คั ญ ตามที่ สํ า นั ก วิ ช าการและมาตรฐานการศึ ก ษา (สวก.) สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) เสนอแนะไว ดังนี้ 1. ฝกทักษะกระบวนการคิด มีการวางแผนตลอดแนว เพื่อศึกษาขอมูลอาชีพ 2. ฝกการตัดสินใจอยางเปนระบบ โดยใชขอมูลจากการศึกษา คนควาแหลงเรียนรูในชุมชน เพื่อลดความ เสี่ยงในการลงทุนและเพิ่มความมั่นใจเรื่องการตลาด 3. ฝกกระบวนการวางแผน การผลิต และการจัดจําหนาย โดยนักเรียนคิดตนทุน กําไรดวยตนเอง 4. ฝกการเรียนรูเรื่องคุณธรรม จริยธรรม ดานการประกอบอาชีพ และการทํางานกลุม โดยมีจิตอาสาเพื่อ สวนรวม 5. ฝกการทํางานอยางมีประสิทธิภาพ มีการประเมินผล ปรับปรุง พัฒนา และสรางสรรคตอยอดผลผลิต 6. ฝกการเสริมสรางความเชื่อมั่น ความเพียรพยายาม เห็นคุณคาและภาคภูมิใ จในตนเอง (Self Esteem) ในการประกอบอาชีพ และเจตคติในพื้นฐานทางอาชีพ การจัดการเรียนการสอนที่ใหผูเรียนไดลงมือปฏิบัติทักษะดังกลาว จะชวยใหผูเรียนไดรับประสบการณจริง มีทักษะ ความสามารถ และความชํานาญในการทํางานที่จะใชในการประกอบอาชีพและเปนแรงงานที่มีคุณภาพเขาสู ตลาดแรงงานในอนาคต 4.2 การจัดกระบวนการเรียนรูพื้นฐานอาชีพ การจัดกระบวนการเรียนรูมีความสําคัญอยางยิ่งที่จะชวยให นั ก เรี ย นมี ก ารพั ฒ นาทั้ ง ด า นความรู  ทั ก ษะ และคุ ณ ลั ก ษณะตามเป า หมายของหลั ก สู ต ร การพั ฒ นาผู  เ รี ย น ดานทักษะพื้นฐานอาชีพตองอาศัยกระบวนการเรียนรูที่หลากหลายเปนเครื่องมือที่จะนําไปสูคุณภาพที่ตองการ เทคนิควิธีการตางๆ ที่ผูสอนจะตองพิจารณาใหเหมาะสมกับเนื้อหาวิชาและวัยของผูเรียน โดยใหความสําคัญกับ การฝ ก ปฏิ บั ติ แ ละเน น การวั ด ประเมิ น ผลจากการปฏิ บั ติ ต ามสภาพจริ ง ด ว ยวิ ธี ก ารที่ จั ด กิ จ กรรมการบู ร ณาการ ให เ หมาะสมกั บ วั ย และระดั บ ชั้ น ของผู  เ รี ย น สอดคล อ งกั บ มาตรฐานการเรี ย นรู  แ ละตั ว ชี้ วั ด ของกลุ ม สาระต า งๆ ที่กําหนดไวในหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2551 การวิเคราะหมาตรฐานและตัวชี้วัดที่จะนําไป จัดเนื้อหาความรูและทักษะ เพื่อพัฒนาผูเรียนดานพื้นฐานอาชีพ ดังตัวอยางตอไปนี้

1. กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรมมุงเนนการพัฒนาใหผูเรียนมีความรูความ เขาใจเกี่ยวกับการดํารงชีวิตของมนุษย การอยูรวมกันในสังคมที่มีความเชื่อมโยงสัมพันธกัน มีความแตกตางกัน อยางหลากหลาย สามารถจัดการทรัพยากรทีม่ อี ยูอ ยางจํากัด และเขาใจการเปลีย่ นแปลง เพือ่ ชวยใหสามารถปรับ ตนเองกับบริบทและสภาพแวดลอม เปนพลเมืองดี มีความรับผิดชอบ มีความรู ทักษะ คุณธรรม และคานิยมที่ เหมาะสม มีมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดที่เปนพื้นฐานของการประกอบอาชีพตางๆ เชน ส 4.3 ม.1/3 วิเคราะหอิทธิพลของวัฒนธรรมและภูมิปญญาไทยสมัยสุโขทัยและสังคมไทยใน ปจจุบัน

คูม อื ครู

ส 4.3 ม.2/3

ระบุภมู ปิ ญ ญาและวัฒนธรรมไทยสมัยอยุธยาและธนบุรี และอิทธิพลของภูมปิ ญ ญา ดังกลาวตอการพัฒนาชาติไทยในยุคตอมา ส 4.3 ม.3/3 วิเคราะหภมู ปิ ญ ญาและวัฒนธรรมไทยสมัยรัตนโกสินทร และอิทธิพลตอการพัฒนา ชาติไทย ส 4.3 ม.4-6/3 วางแผนกําหนดแนวทางและการมีสวนรวมในการอนุรักษภูมิปญญาไทยและ เสร�ม วัฒนธรรมไทย 5 การจัดการเรียนการสอนตามตัวชี้วัดดังกลาวขางตนจะเปนทักษะพื้นฐานและสรางเจตคติตออาชีพ เกีย่ วกับภูมปิ ญ ญาไทยในทองถิน่ เชน นักโบราณคดี นักประวัตศิ าสตร แพทยแผนโบราณ นวดแผนไทย ชางทอผา จักสาน นักดนตรีไทย การทําขนมหรืออาหารไทย เปนตน และเปนรากฐานของการศึกษาเพือ่ พัฒนาตอยอดอาชีพ ที่มีฐานของภูมิปญญาไทย 2. กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี กลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยีมุงพัฒนาใหผูเรียนมีฐานความรูความสามารถ และทักษะที่จําเปนสําหรับนําไปปรับใชในการประกอบอาชีพและการศึกษาตอในสาขาอาชีพตางๆ ไดอยาง หลากหลาย รวมทั้งใหเห็นแนวทางในการประกอบอาชีพและการศึกษาตอตามความรู ความถนัด และความสนใจ มาตรฐานและตัวชีว้ ดั ของกลมุ สาระการเรียนรูก ารงานอาชีพและเทคโนโลยีสว นใหญมลี กั ษณะเปนทักษะกระบวนการ ทํางาน ซึ่งผูสอนสามารถจัดเนื้อหาและกิจกรรมการสอนใหสอดคลองกับความตองการของผูเรียนและทองถิ่นได เพื่อพัฒนาไปสูการประกอบอาชีพตางๆ เชน ง 1.1 ม.4-6/2 สรางผลงานอยางมีความคิดสรางสรรค และมีทักษะการทํางานรวมกัน ง 1.1 ม.4-6/7 ใชพลังงาน ทรัพยากรในการทํางานอยางคุมคาและยั่งยืน เพื่อการอนุรักษ สิ่งแวดลอม ง 4.1 ม.2/3 มีทักษะพื้นฐานที่จําเปนสําหรับการประกอบอาชีพที่สนใจ ง 4.1 ม.3/3 ประเมินทางเลือกในการประกอบอาชีพทีส่ อดคลองกับความรู ความถนัด และความ สนใจของตนเอง ง 4.1 ม.4-6/2 เลือกและใชเทคโนโลยีอยางเหมาะสมกับอาชีพ ง 4.1 ม.4-6/3 มีประสบการณในอาชีพที่ถนัดและสนใจ การจัดรายวิชาพื้นฐานในกลุมสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยีจึงสามารถดําเนินการ ไดอยางหลากหลาย ทั้งอาชีพในกลุมเกษตรกรรม อุตสาหกรรม พาณิชยกรรม ความคิดสรางสรรค การบริหาร จัดการ และการบริการ ตามนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการ และสอดคลองกับบริบทของทองถิ่น ความพรอม ของสถานศึกษา และความตองการของผูเรียนเปนสําคัญ เพือ่ เปนแนวทางการพัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอนใหสนองตามนโยบายการจัดการเรียนการสอน พื้นฐานอาชีพในระดับการศึกษาขั้นพื้นฐานของรัฐบาลและกระทรวงศึกษาธิการ ผูจัดทําจึงวิเคราะหมาตรฐาน การเรียนรูและตัวชี้วัดในรายวิชา พระพุทธศาสนา ที่สอดคลองกับทักษะปฏิบัติเพื่อเตรียมความพรอมดานพื้นฐาน อาชีพ โดยเสนอแนะกิจกรรมการเรียนรูไวเปนแนวทางในการจัดการเรียนการสอนบูรณาการประสบการณ การทํางานแกผูเรียน ใหบรรลุเจตนารมณของพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 7 ที่ระบุให การจัดการศึกษาตองปลูกฝงใหเยาวชนมีความรูอันเปนสากล มีจิตสํานึกในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอม ตลอดจนมีความสามารถในการประกอบอาชีพ รูจักพึ่งตนเอง และมีความคิดสรางสรรค เพื่อ การดํารงชีวิต การศึกษาตอและการประกอบอาชีพอยางมีคุณภาพของผูเรียนตอไปในอนาคต คูม อื ครู

5. การใชวัฏจักรการเรียนรู 5E

รูปแบบการสอนทีส่ มั พันธกบั กระบวนการคิดและการทํางานของสมองของผูเ รียนทีน่ ยิ มใชอยางแพรหลาย คือ วัฏจักรการเรียนรู 5E ซึ่งผูจัดทําคูมือครูไดนํามาใชเปนแนวทางออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนในคูมือครู ฉบับนี้ตามลําดับขั้นตอนการเรียนรู ดังนี้ เสร�ม

6

ขั้นที่ 1 กระตุนความสนใจ (Engage) เปนขั้นที่ผูสอนนําเขาสูบทเรียน เพื่อกระตุนความสนใจของนักเรียนดวยเรื่องราวหรือเหตุการณที่นาสนใจ โดยใช เทคนิควิธกี ารสอนและคําถามทบทวนความรูห รือประสบการณเดิมของผูเ รียน เพือ่ เชือ่ มโยงผูเ รียนเขาสูบ ทเรียนใหม ชวยให นักเรียนสามารถสรุปประเด็นสําคัญทีเ่ ปนหัวขอการเรียนรูข องบทเรียนได จึงเปนขัน้ ตอนการสอนทีส่ าํ คัญ เพราะเปนการเตรียม ความพรอมและสรางแรงจูงใจใฝเรียนรูแกผูเรียน ขั้นที่ 2 สํารวจคนหา (Explore) เปนขัน้ ทีผ่ สู อนเปดโอกาสใหผเู รียนไดสงั เกตและรวมมือกันสํารวจ เพือ่ ใหเห็นปญหา รวมถึงวิธกี ารศึกษาคนควาขอมูล ความรูที่จะนําไปสูความเขาใจประเด็นปญหานั้นๆ เมื่อนักเรียนทําความเขาใจในประเด็นหัวขอที่จะศึกษาคนควาอยางถองแทแลวก็ลงมือปฏิบัติ เพื่อเก็บรวบรวมขอมูล ความรู สํารวจตรวจสอบ โดยวิธีการตางๆ เชน สัมภาษณ ทดลอง อานคนควาขอมูลจากเอกสาร แหลงขอมูลตางๆ จนได ขอมูลความรูตามที่ตั้งประเด็นศึกษาไว ขั้นที่ 3 อธิบายความรู (Explain) เปนขั้นที่ผูสอนมีปฏิสัมพันธกับผูเรียน เชน ใหการแนะนํา หรือตั้งคําถามกระตุนใหคิด เพื่อใหผูเรียนไดคนหาคําตอบ และนําขอมูลความรูจากการศึกษาคนควาในขั้นที่ 2 มาวิเคราะห แปลผล สรุปผล และนําเสนอผลที่ไดศึกษาคนความาใน รูปแบบสารสนเทศตางๆ เชน เขียนแผนภูมิ แผนผังแสดงมโนทัศน เขียนความเรียง เขียนรายงาน เปนตน สมองของผูเ รียน จะทําหนาที่คิดวิเคราะห สังเคราะหอยางเปนระบบ ขั้นที่ 4 ขยายความเขาใจ (Expand) เปนขัน้ ทีผ่ สู อนไดใชเทคนิควิธกี ารสอนทีจ่ ะชวยพัฒนาผูเ รียนใหนาํ ความรูท เี่ กิดขึน้ ไปคิดคนตอๆ ไป เพือ่ พัฒนาทักษะ การเรียนรูและการทํางานรวมกันเปนกลุม ระดมสมองเพื่อคิดสรางสรรครวมกัน นักเรียนสามารถนําความรูที่สรางขึ้นใหมไปเชื่อมโยงกับประสบการณเดิม โดยนําขอสรุปที่ไดไปอธิบายในเหตุการณ ตางๆ หรือนําไปปฏิบัติในสถานการณที่เกี่ยวของกับชีวิตประจําวัน เพื่อขยายความรูความเขาใจใหกวางขวางยิ่งขึ้น ขั้นที่ 5 ตรวจสอบผล (Evaluate) เปนขั้นที่ผูสอนใชประเมินมโนทัศนของผูเรียน โดยตรวจสอบจากความคิดที่เปลี่ยนไปและความคิดรวบยอดที่เกิดขึ้น ใหม ตรวจสอบทักษะ กระบวนการปฏิบตั ิ การแกปญ หา การตอบคําถามรวบยอด และการเคารพความคิดหรือยอมรับเหตุผล ของคนอื่น เพื่อการสรางสรรคความรูรวมกัน นักเรียนสามารถประเมินผลการเรียนรูข องตนเอง เพือ่ สรุปผลวามีความรูอ ะไรเพิม่ ขึน้ บาง และจะนําความรูไ ปประยุกต ใชในการเรียนรูเรื่องอื่นไดอยางไร นักเรียนจะเกิดเจตคติและเห็นคุณคาของตนเองจากผลการเรียนรูที่เกิดขึ้น

การจัดกิจกรรมการเรียนรูตามวัฏจักรการสรางความรูแบบ 5E จึงเปนรูปแบบการเรียนการสอนที่เนน ผูเ รียนเปนสําคัญ โดยสงเสริมใหผเู รียนใชกระบวนการสรางความรูด ว ยตนเอง ฝกฝนใหใชกระบวนการคิด และ กระบวนการกลุมอยางชํานาญ กอใหเกิดทักษะการเรียนรูและทักษะชีวิตที่มีคุณภาพ ตามเปาหมายของการ ปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) ทุกประการ คณะผูจัดทํา คูม อื ครู

แถบสีและสัญลักษณ ที่ใชสื่อความหมายในคูมือครู 1. แถบสี

แถบสีแสดงขั้นตอนการสอนและการจัดกิจกรรม เสร�ม แบบ 5E เพื่อใหครูทราบวาเปนขั้นการสอนขั้นใด 7 สีแดง

สีเขียว

สีสม

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

•

•

•

Engage

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใช เทคนิคกระตุนความ สนใจ เพื่อโยงเขาสู บทเรียน

Explore

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนสํารวจปญหา และศึกษาขอมูล

Explain

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนคนหาคําตอบ จนเกิดความรูเชิง ประจักษ

สีฟา

สีมวง

ขยายความเขาใจ Expand

•

เปนขั้นที่ผูสอนให ผูเรียนนําความรูไป คิดคนตอๆ ไป

ตรวจสอบผล Evaluate

•

เปนขั้นที่ผูสอน ประเมินมโนทัศน ของผูเรียน

สัญลักษณ

2. สัญลักษณ

วัตถุประสงค

เปาหมาย การเรียนรู • แสดงเปาหมาย การเรียนรูที่ นักเรียนตอง บรรลุตาม ตัวชี้วัด

หลักฐาน เกร็ดแนะครู แสดงผล การเรียนรู • แสดงรองรอย หลักฐานที่ แสดงผล การเรียนรู ตามตัวชี้วัด

นักเรียน ควรรู

B

@

NET

B

มุม IT

ขอสอบ

พื้นฐาน อาชีพ

• แทรกความรู • ขยายความรู • แนะนําแหลง • วิเคราะหแนว • กิจกรรม เสริมสําหรับครู เพิ่มเติมจาก คนควาจาก ขอสอบ O-NET สําหรับครู ขอเสนอแนะ เนื้อหา เพื่อให เว็บไซต เพื่อให เพือ่ ใหครู เพือ่ ใชเปน ขอควรระวัง นักเรียนไดมี ครูและนักเรียน เนนยํ้าเนื้อหา แนวทางใน ขอสังเกต ความรูม ากขึ้น ไดเขาถึงขอมูล ที่มักออก การชวยพัฒนา แนวทางการ ความรูที่ ขอสอบ O-NET อาชีพใหกับ จัดกิจกรรม หลากหลาย • ขอสอบ O-NET นักเรียน และอื่นๆ พิจารณาออก เพื่อประโยชน ขอสอบจาก ในการจัดการ เนื้อหา ม.4, 5 เรียนการสอน และ 6

คูม อื ครู

ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง (คัดมาเฉพาะที่ใชกับชั้น ม.4-6)* สาระที่ 1 ศาสนา ศีลธรรม จริยธรรม

มาตรฐาน ส 1.1 รูและเขาใจประวัติ ความสําคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนา ที่ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกตอง ยึดมั่นและปฏิบัติตามหลักธรรม เสร�ม เพื่ออยูรวมกันอยางสันติสุข 8 ชั้น

ตัวชี้วัด

ม.4-6 1. วิเคราะหสังคมชมพูทวีปและคติความเชื่อ ทางศาสนาสมัยกอนพระพุทธเจา หรือ สังคมสมัยของศาสดาที่ตนนับถือ 2. วิเคราะหพระพุทธเจาในฐานะเปนมนุษย ผูฝ ก ตนไดอยางสูงสุดในการตรัสรู การกอตัง้ วิธกี ารสอน และการเผยแผพระพุทธศาสนา หรือวิเคราะหประวัตศิ าสดาทีต่ นนับถือตาม ที่กําหนด 3. วิเคราะหพุทธประวัติดานการบริหารและ การธํารงรักษาศาสนา หรือวิเคราะห ประวัติศาสดาที่ตนนับถือตามที่กําหนด 4. วิเคราะหขอปฏิบัติทางสายกลางใน พระพุทธศาสนา หรือแนวคิดของศาสนา ที่ตนนับถือตามที่กําหนด 5. วิเคราะหการพัฒนาศรัทธา และปญญาที่ ถูกตองในพระพุทธศาสนาหรือแนวคิดของ ศาสนาที่ตนนับถือตามที่กําหนด 6. วิเคราะหลักษณะประชาธิปไตยใน พระพุทธศาสนา หรือแนวคิดของศาสนา ที่ตนนับถือตามที่กําหนด 7. วิเคราะหหลักการของพระพุทธศาสนากับ หลักวิทยาศาสตร หรือแนวคิดของศาสนา ที่ตนนับถือตามที่กําหนด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

• ลักษณะของสังคมชมพูทวีปและคติความเชื่อทาง ศาสนาสมัยกอนพระพุทธเจา • พระพุทธเจาในฐานะเปนมนุษยผูฝกตนไดอยาง สูงสุด (การตรัสรู) • การกอตั้งพระพุทธศาสนา วิธีการสอน และ การเผยแผพระพุทธศาสนาตามแนวพุทธจริยา • พุทธประวัติดานการบริหารและการธํารงรักษา พระพุทธศาสนา • พระพุทธศาสนามีทฤษฎีและวิธกี ารทีเ่ ปนสากลและ มีขอปฏิบัติที่ยึดทางสายกลาง • พระพุทธศาสนาเนนการพัฒนาศรัทธาและปญญา ที่ถูกตอง • ลักษณะประชาธิปไตยในพระพุทธศาสนา

• หลักการของพระพุทธศาสนากับหลักวิทยาศาสตร • การคิดตามนัยแหงพระพุทธศาสนาและการคิด แบบวิทยาศาสตร 8. วิเคราะหการฝกฝนและพัฒนาตนเอง การพึง่ • พระพุทธศาสนาเนนการฝกหัดอบรมตน การพึ่ง ตนเอง และการมุง อิสรภาพในพระพุทธศาสนา ตนเอง และการมุงอิสรภาพ หรือแนวคิดของศาสนาทีต่ นนับถือตามที่ กําหนด

* สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน, กระทรวงศึกษาธิการ. ตัวชีว้ ดั และสาระการเรียนรูแ กนกลาง กลุม สาระการเรียนรู สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม. (กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2551), หนา 6 - 51. คูม อื ครู

ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

9. วิเคราะหพระพุทธศาสนาวา เปนศาสตร แหงการศึกษาซึ่งเนนความสัมพันธของ เหตุปจจัยกับวิธีการแกปญหา หรือแนวคิด ของศาสนาที่ตนนับถือตามที่กําหนด 10. วิเคราะหพระพุทธศาสนาในการฝกตนไมให ประมาท มุงประโยชนและสันติภาพบุคคล สังคม และโลก หรือแนวคิดของศาสนาที่ ตนนับถือตามที่กําหนด 11. วิเคราะหพระพุทธศาสนากับปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงและการพัฒนาประเทศ แบบยั่งยืน หรือแนวคิดของศาสนาที่ตน นับถือตามที่กําหนด 12. วิเคราะหความสําคัญของพระพุทธศาสนา เกี่ ย วกั บ การศึ ก ษาที่ ส มบู ร ณ การเมื อ ง และสันติภาพ หรือแนวคิดของศาสนาทีต่ น นับถือตามที่กําหนด 13. วิเคราะหหลักธรรมในกรอบอริยสัจ 4 หรือ หลักคําสอนของศาสนาที่ตนนับถือ

• พระพุทธศาสนาเปนศาสตรแหงการศึกษา • พระพุทธศาสนาเนนความสัมพันธของเหตุปจจัย และวิธีการแกปญหา • พระพุทธศาสนาฝกตนไมใหประมาท • พระพุทธศาสนามุงประโยชนสุขและสันติภาพแก บุคคล สังคม และโลก

เสร�ม

9

• พระพุทธศาสนากับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และการพัฒนาแบบยั่งยืน • ความสําคัญของพระพุทธศาสนากับการศึกษาที่ สมบูรณ • ความสําคัญของพระพุทธศาสนากับการเมือง • ความสําคัญของพระพุทธศาสนากับสันติภาพ • พระรัตนตรัย - วิเคราะหความหมายและคุณคาของพุทธะ ธรรมะ สังฆะ • อริยสัจ ๔ • ทุกข (ธรรมที่ควรรู) - ขันธ ๕ (นามรูป โลกธรรม ๘ จิต, เจตสิก) • สมุทัย (ธรรมที่ควรละ) - หลักกรรม (นิยาม ๕) - วิตก ๓ - กรรมนิยาม (กรรม ๑๒) - มิจฉาวณิชชา ๕ - ธรรมนิยาม (ปฏิจจสมุปบาท) - นิวรณ ๕ - อุปาทาน ๔

• นิโรธ (ธรรมที่ควรบรรลุ) - ภาวนา ๔ - วิมุตติ ๕ - นิพพาน • มรรค (ธรรมที่ควรเจริญ) - พระสัทธรรม ๓ - ปญญาวุฒิธรรม ๔ - พละ ๕ - อุบาสกธรรม ๕

คูม อื ครู

ชั้น

เสร�ม

10

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

-

อปริหานิยธรรม ๗ - ปาปณิกธรรม ๓ ทิฏฐธัมมิกัตถสังวัตตนิกธรรม ๔ โภคอาทิยะ ๕ - อริยวัฑฒิ ๕ อธิปไตย ๓ - สาราณียธรรม ๖ ทศพิธราชธรรม ๑๐ - วิปสสนาญาณ ๙ มงคล ๓๘ - สงเคราะหบุตร - สงเคราะหภรรยา - สันโดษ - ถูกโลกธรรมจิตไมหวั่นไหว - จิตไมเศราโศก - จิตไมมัวหมอง - จิตเกษม - ความเพียรเผากิเลส - ประพฤติพรหมจรรย - เห็นอริยสัจ - บรรลุนิพพาน • พุทธศาสนสุภาษิต - จิตฺตํ ทนฺตํ สุขาวหํ จิตที่ฝกดีแลวนําสุขมาให - น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺติ บัณฑิตยอมไมแสดงอาการขึ้นๆ ลงๆ - นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต คนที่ไมถูกนินทาไมมีในโลก - โกธํ ฆตฺวา สุขํ เสติ ฆาความโกรธไดยอมอยูเปนสุข

- ปฏิรูปการี ธุรวา อุฏาตา วินฺทเต ธนํ คนขยัน เอาการเอางาน กระทําเหมาะสม ยอม หาทรัพยได - วายเมเถว ปุริโส ยาว อตฺถสฺส นิปฺปทา เกิดเปนคนควรจะพยายามจนกวาจะประสบความ สําเร็จ - สนฺตุฏี ปรมํ ธนํ ความสันโดษเปนทรัพยอยางยิ่ง - อิณาทานํ ทุกฺขํ โลเก การเปนหนี้เปนทุกขในโลก - ราชา มุขํ มนุสฺสานํ พระราชาเปนประมุขของประชาชน - สติ โลกสฺมิ ชาคโร สติเปนเครื่องตื่นในโลก - นตฺถิ สนฺติปรํ สุขํ สุขอื่นยิ่งกวาความสงบไมมี - นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ นิพพานเปนสุขอยางยิ่ง

คูม อื ครู

ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

14. วิเคราะหขอคิดและแบบอยางการดําเนิน • พุทธสาวก พุทธสาวิกา - พระกีสาโคตมีเถรี ชีวิตจากประวัติสาวก ชาดก เรื่องเลา และ - พระอัสสชิ - พระนางมัลลิกา - หมอชีวกโกมารภัจจ ศาสนิกชนตัวอยางตามที่กําหนด - พระอนุรุทธะ - พระองคุลิมาล - พระธัมมทินนาเถรี - จิตตคหบดี - พระอานนท - พระปฏาจาราเถรี - นางจูฬสุภัททา - นายสุมนมาลาการ

เสร�ม

11

• ชาดก - เวสสันดรชาดก - มโหสถชาดก - มหาชนกชาดก • ศาสนิกชนตัวอยาง - พระนาคเสน - พระยามิลินท - สมเด็จพระวันรัต (เฮง เขมจารี) - พระอาจารยมั่น ภูริทตฺโต - สุชีพ ปุญญานุภาพ - สมเด็จพระนารายณมหาราช - พระธรรมโกศาจารย (พุทธทาสภิกขุ) - พระพรหมมังคลาจารย (ปญญานันทภิกขุ) - ดร.เอ็มเบดการ - พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว - พระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท) - พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตฺโต) - อนาคาริก ธรรมปาละ

15. วิเคราะหคุณคาและความสําคัญของการ สังคายนาพระไตรปฎก หรือคัมภีรของ ศาสนาที่ตนนับถือ และการเผยแผ

• วิธกี ารศึกษาและคนควาพระไตรปฎก และคัมภีรข อง

ศาสนาอื่นๆ การสังคายนาและการเผยแผ พระไตรปฎก • ความสําคัญและคุณคาของพระไตรปฎก 16. เชื่อมั่นตอผลของการทําความดี ความชั่ว • ตัวอยางผลที่เกิดจากการทําความดี ความชั่ว สามารถวิเคราะหสถานการณที่ตองเผชิญ • โยนิโสมนสิการดวยวิธีคิดแบบอริยสัจ และตัดสินใจเลือกดําเนินการหรือปฏิบตั ติ น • หลักธรรมตามสาระการเรียนรูขอ ๑๓

ไดอ ยางมีเ หตุผลถูก ตอ งตามหลั ก ธรรม จริยธรรม และกําหนดเปาหมาย บทบาท การดําเนินชีวิตเพื่อการอยูรวมกันอยาง สั น ติ สุ ข และอยู  ร  ว มกั น เป น ชาติ อ ย า ง สมานฉันท 17. อธิบายประวัติศาสดาของศาสนาอื่นๆ โดย • ประวัติพระพุทธเจา มุฮัมมัด พระเยซู สังเขป

คูม อื ครู

ชั้น

เสร�ม

12

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง 18. ตระหนั ก ในคุ ณ ค า และความสํ า คั ญ ของ • คุณคาและความสําคัญของคานิยมและจริยธรรม คานิยม จริยธรรม ทีเ่ ปนตัวกําหนดความเชือ่ • การขจัดความขัดแยงเพื่ออยูรวมกันอยางสันติสุข

และพฤติกรรมทีแ่ ตกตางกันของศาสนิกชน ศาสนาตางๆ เพื่อขจัดความขัดแยงและ อยูรวมกันในสังคมอยางสันติสุข 19. เห็นคุณคา เชื่อมั่น และมุงมั่นพัฒนาชีวิต • พัฒนาการเรียนรูดวยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ ดวยการพัฒนาจิตและพัฒนาการเรียนรู ๑๐ วิธี (เนนวิธีคิดแบบแยกแยะสวนประกอบ ดวยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ หรือการ แบบสามัญลักษณะ แบบเปนอยูในขณะปจจุบันและ พัฒนาจิต ตามแนวทางของศาสนาที่ ต น แบบวิภัชชวาท) นับถือ ๑) วิธคี ิดแบบสืบสาวเหตุปจจัย ๒) วิธีคิดแบบแยกแยะสวนประกอบ ๓) วิธีคิดแบบสามัญลักษณะ ๔) วิธีคิดแบบอริยสัจ ๕) วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ ๖) วิธีคิดแบบคุณคาแท-คุณคาเทียม ๗) วิธีคิดแบบคุณ-โทษ และทางออก ๘) วิธีคิดแบบอุบายปลุกเราคุณธรรม ๙) วิธีคิดแบบเปนอยูในขณะปจจุบัน ๑๐) วิธีคิดแบบวิภัชชวาท

20. สวดมนต แผเมตตา และบริหารจิตและ • สวดมนตแปล และแผเมตตา รูและเขาใจวิธีปฏิบัติ เจริญปญญาตามหลักสติปฏฐาน หรือตาม และประโยชนของการบริหารจิตและเจริญปญญา แนวทางของศาสนาที่ตนนับถือ - ฝกการบริหารจิตและเจริญปญญาตามหลัก

21. วิเคราะหหลักธรรมสําคัญในการอยูรวมกัน • อยางสันติสุขของศาสนาอื่นๆ และชักชวน • สงเสริม สนับสนุนใหบุคคลอื่นเห็นความ สําคัญของการทําความดีตอกัน • •

22. เสนอแนวทางการจัดกิจกรรม ความรวมมือ • ของทุกศาสนาในการแกปญหาและพัฒนา สังคม คูม อื ครู

สติปฏฐาน - นําวิธีการบริหารจิตและเจริญปญญาไปใชในการ พัฒนาการเรียนรู คุณภาพชีวิตและสังคม หลักธรรมสําคัญในการอยูรวมกันอยางสันติสุข หลักธรรมในพระพุทธศาสนา เชน สาราณียธรรม ๖ อธิปไตย ๓ มิจฉาวณิชชา ๕ อริยวัฑฒิ ๕ โภคอาทิยะ ๕ ศาสนาคริสต ไดแก บัญญัติ ๑๐ ประการ (เฉพาะที่เกี่ยวของ) ศาสนาอิสลาม ไดแก หลักจริยธรรม (เฉพาะที่ เกี่ยวของ) สภาพปญหาในชุมชน และสังคม

มาตรฐาน ส 1.2 เขาใจ ตระหนักและปฏิบัติตนเปนศาสนิกชนที่ดี และธํารงรักษาพระพุทธศาสนา หรือศาสนาที่ตนนับถือ ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

ม.4-6 1. ปฏิบัติตนเปนศาสนิกชนที่ดีตอ สาวก สมาชิกในครอบครัว และคนรอบขาง

• ปฏิบัติตนเปนชาวพุทธที่ดีตอพระภิกษุ - การเขาใจในกิจของพระภิกษุ เชน การศึกษา การปฏิบัติธรรม และการเปนนักบวชที่ดี - คุณสมบัติทายกและปฏิคาหก - หนาที่และบทบาทของพระภิกษุ ในฐานะพระนักเทศน - พระธรรมทูต พระธรรมจาริก พระวิทยากร พระวิปสสนาจารย และพระนักพัฒนา - การปกปองคุมครองพระพุทธศาสนาของพุทธบริษัทใน สังคมไทย - การปฏิบัติตนตอพระภิกษุทางกาย วาจา และใจ ที่ประกอบดวยเมตตา - การปฏิสันถารที่เหมาะสมตอพระภิกษุในโอกาสตาง ๆ • ปฏิบัติตนเปนสมาชิกที่ดีของครอบครัวและสังคม - การรักษาศีล ๘ - การเขารวมกิจกรรมและเปนสมาชิกขององคกรชาวพุทธ - การเปนชาวพุทธที่ดีตามหลักทิศเบื้องบนในทิศ ๖ - การปฏิบัติตนที่เหมาะสมในฐานะผูปกครองและผูอยูใน ปกครองตามหลักทิศเบื้องลางในทิศ ๖ - การปฏิสันถารตามหลักปฏิสันถาร ๒ - หนาที่และบทบาทของอุบาสก อุบาสิกาที่มีตอสังคมไทย ในปจจุบัน - การปฏิบัติตนเปนสมาชิกที่ดีของครอบครัวตามหลัก ทิศเบื้องหลังในทิศ ๖ - การบําเพ็ญตนใหเปนประโยชนตอครอบครัว ชุมชน ประเทศชาติ และโลก

2. ปฏิบัติตนถูกตองตามศาสนพิธี พิธีกรรมตามหลักศาสนาที่ตน นับถือ

• ประเภทของศาสนพิธีในพระพุทธศาสนา - ศาสนพิธีเนื่องดวยพุทธบัญญัติ เชน พิธีแสดงตนเปน พุทธมามกะ พิธีเวียนเทียน ถวายสังฆทาน ถวายผาอาบนํ้าฝน พิธีทอดกฐิน พิธีปวารณา - ศาสนพิธีที่นําพระพุทธศาสนาเขาไปเกี่ยวเนื่อง เชน การทําบุญเลี้ยงพระในโอกาสตางๆ • ความหมาย ความสําคัญ คติธรรมในพิธีกรรม บทสวดมนต ของนักเรียน งานพิธี คุณคาและประโยชน

เสร�ม

13

คูม อื ครู

ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

• พิธีบรรพชาอุปสมบท คุณสมบัติของผูขอบรรพชา อุปสมบท เครื่องอัฏฐบริขาร ประโยชนของการบรรพชา อุปสมบท • บุญพิธี ทานพิธี กุศลพิธี • คุณคาและประโยชนของศาสนพิธี

เสร�ม

14

3. แสดงตนเปนพุทธมามกะหรือ แสดงตนเปนศาสนิกชนของ ศาสนาที่ตนนับถือ

• การแสดงตนเปนพุทธมามกะ - ขั้นเตรียมการ - ขั้นพิธีการ

4. วิเคราะหหลักธรรม คติธรรม ที่เกี่ยวเนื่องกับวันสําคัญทาง ศาสนา และเทศกาลที่สําคัญ ของศาสนาที่ตนนับถือและ ปฏิบัติตนไดถูกตอง

• หลักธรรม คติธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับวันสําคัญและเทศกาลที่ สําคัญในพระพุทธศาสนาหรือศาสนาอื่น • การปฏิบัติตนที่ถูกตองในวันสําคัญและเทศกาลที่สําคัญใน พระพุทธศาสนาหรือศาสนาอื่น

5. สัมมนาและเสนอแนะแนวทาง ใน • การปกปอง คุมครอง ธํารงรักษาพระพุทธศาสนาของ การธํารงรักษาศาสนาทีต่ นนับถือ พุทธบริษัทในสังคมไทย อันสงผลถึงการพัฒนาตน พัฒนา • การปลูกจิตสํานึกและการมีสวนรวมในสังคมพุทธ ชาติและโลก

คูม อื ครู

คําอธิบายรายวิชา รายวิชา พระพุทธศาสนา ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 6 รหัสวิชา ส…………………………………

กลุมสาระการเรียนรู สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ภาคเรียนที่ 1-2 เวลา 40 ชั่วโมง/ป เสร�ม

ศึกษา วิเคราะห พระพุทธศาสนาวาเปนศาสตรแหงการศึกษา ซึ่งเนนความสัมพันธของเหตุปจจัยกับวิธีการ แกปญหา พระพุทธศาสนาสอนการฝกตนไมใหประมาท มุงประโยชนและสันติภาพแกบุคคล สังคม และโลก พุทธประวัติดานการบริหารและการธํารงรักษาศาสนา เปนมนุษยผูฝกตนไดอยางสูงสุดในการตรัสรู การกอตั้ง วิธีการสอน และการเผยแผพระพุทธศาสนา ประวัติพุทธสาวก พุทธสาวิกา (พระอานนท พระปฏาจาราเถรี นางจูฬสุภทั ทา นายสุมนมาลาการ) ศาสนิกชนตัวอยาง (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูห วั พระโพธิญาณเถร (ชา สุภทโท) พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตโต) ทานอนาคาริก ธรรมปาละ) ชาดก (มหาชนกชาดก) วิเคราะหและปฏิบัติตนตามหลักธรรมของพระพุทธสาสนา พระรัตนตรัย หลักธรรมในกรอบอริยสัจ 4 ประกอบดวย ทุกข (จิต-เจตสิก) สมุทัย (ปฏิจจสมุปบาท นิวรณ 5 อุปาทาน 4) นิโรธ (นิพพาน) มรรค (อธิปไตย 3 สาราณียธรรม 6 ทศพิธราชธรรม 10 วิปสสนาญาณ 9 มงคล 38 (ความเพียรเผากิเลส ประพฤติพรหมจรรย เห็นอริยสัจ บรรลุนพิ พาน) พุทธศาสนสุภาษิต (พระราชาเปนประมุขของประชาชน สติเปนเครือ่ งตืน่ ในโลก สุขอืน่ ยิ่งกวาความสงบไมมี นิพพานเปนสุขอยางยิ่ง) คุณคาและความสําคัญของพระไตรปฎก ปฏิบัติตนเปนศาสนิกชน ที่ดีตอสมาชิกในครอบครัวและคนรอบขาง ปฏิบัติตนเปนพุทธมามกะ ปฏิบัติตนตามศาสนพิธี พิธีกรรม วิเคราะห หลักธรรม คติธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับวันสําคัญทางพระพุทธศาสนา สวดมนต แผเมตตา และบริหารจิตและ เจริญปญญาตามหลักสติปฏ ฐาน พัฒนาการเรียนรูด ว ยวิธคี ดิ แบบโยนิโสมนสิการ 10 วิธี สัมมนาและเสนอแนวทาง ธํารงรักษาศาสนาที่ตนนับถือ อันสงผลถึงการพัฒนาตน พัฒนาชาติ และโลก โดยใชกระบวนการคิด กระบวนการสืบคนขอมูล กระบวนการทางสังคม กระบวนการเผชิญสถานการณ และแกปญหา กระบวนการปฏิบัติ และกระบวนการกลุม เพื่อใหเกิดความรูความเขาใจ สามารถนําไปปฏิบัติใน การดําเนินชีวิต นําไปแกปญหาและพัฒนาตนเอง ครอบครัว ชุมชน ประเทศชาติ และโลก มีคุณลักษณะอันพึง ประสงค ในดานรักชาติ ศาสน กษัตริย ซื่อสัตยสุจริต มีวินัย ใฝเรียนรู อยูอยางพอเพียง มุงมั่นในการทํางาน รักความเปนไทย มีจิตสาธารณะ สามารถดําเนินชีวิตอยูรวมกันไดอยางสันติสุข ตัวชี้วัด ส 1.1 ม.4-6/2 ม.4-6/9 ม.4-6/10 ม.4-6/15 ม.4-6/18 ม.4-6/19 ส 1.2 ม.4-6/1 ม.4-6/2 ม.4-6/3 รวม 14 ตัวชี้วัด

ม.4-6/13 ม.4-6/20 ม.4-6/4

15

ม.4-6/14 ม.4-6/22

คูม อื ครู

คูม อื ครู

ÇÔà¤ÃÒÐË Áҵðҹ¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙጠÅеÑǪÕÇé ´Ñ ÃÒÂÇÔªÒ ¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò Á.6

✓

2

3

4

5

6

7

8 ✓

9 ✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓ ✓

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

1

2

✓ ✓

✓

3

4

✓

ตัวชี้วัด

ตัวชี้วัด

หมายเหตุ ✓ เฉพาะทีส่ อดคลองกับตัวชีว้ ดั ม.6 เทานัน้ ตัวชีว้ ดั ทีเ่ หลือไดจดั การเรียนการสอนในชัน้ ม.4 และ ม.5

1

มาตรฐาน ส 1.2

มาตรฐาน ส 1.1

สาระที่ 1

16

หนวยการเรียนรูที่ 1 : ประวัติและความสําคัญ ของพระพุทธศาสนา หนวยการเรียนรูที่ 2 : พุทธประวัติ พระสาวก ศาสนิกชนตัวอยางและชาดก หนวยการเรียนรูที่ 3 : หลักธรรมทาง พระพุทธศาสนา หนวยการเรียนรูที่ 4 : พุทธศาสนสุภาษิต คําศัพททางพระพุทธศาสนาและพระไตรปฎก หนวยการเรียนรูที่ 5 : หนาที่ชาวพุทธและ มารยาทชาวพุทธ หนวยการเรียนรูที่ 6 : วันสําคัญทาง พระพุทธศาสนาและศาสนพิธี หนวยการเรียนรูที่ 7 : การบริหารจิต และการเจริญปญญา หนวยการเรียนรูที่ 8 : พระพุทธศาสนากับ การแกปญหาและการพัฒนา หนวยการเรียนรูที่ 9 : หลักธรรมทางศาสนา กับการอยูรวมกันอยางสันติสุข

หนวยการเรียนรู

มาตรฐานการเรียนรูและ ตัวชี้วัด

คําชี้แจง : ใหผูสอนใชตารางน�้ตรวจสอบความสอดคลองของเน�้อหาสาระการเรียนรูในหนวยการเรียนรูกับมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดชั้นป

ตาราง

เสร�ม 5

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Evaluate

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹

¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò Á.ö ªÑ¹é ÁѸÂÁÈÖ¡ÉÒ»‚·Õè ö

¡ÅØ‹ÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙŒÊѧ¤ÁÈÖ¡ÉÒ ÈÒÊ¹Ò áÅÐÇѲ¹¸ÃÃÁ µÒÁËÅÑ¡ÊÙµÃ᡹¡ÅÒ§¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ¢Ñé¹¾×é¹°Ò¹ ¾Ø·¸ÈÑ¡ÃÒª òõõñ

¼ÙŒàÃÕºàÃÕ§

¼ÙŒµÃǨ

ºÃóҸԡÒÃ

È. ´Ã. ÇÔ·Â ÇÔÈ·àÇ·Â È. ¾ÔàÈÉ àÊ°ÕÂþ§É ÇÃó»¡

È. ¾ÔàÈÉ ¨íÒ¹§¤ ·Í§»ÃÐàÊÃÔ° ÃÈ. ªÙÈÑ¡´Ôì ·Ô¾Â à¡Éà ¹ÒÂÊíÒÃÇ ÊÒÃѵ¶

¹ÒÂÊÁà¡ÕÂÃµÔ ÀÙ‹ÃÐ˧É

¼ÙŒ¨Ñ´·íÒ¤Ù‹Á×ͤÃÙ

Íѧ¤³Ò µµÔÃѵ¹ ÊÂÁÀ٠óªÔµ¾Ò¹ÔªÂ¡Ô¨ พิมพครั้งที่ ๑

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ ISBN : 978-616-203-131-1 รหัสสินคา ๓๖๑๓๐๐๓ รหัสสินคา ๓๖๔๓๐๐๕

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡

EB GUIDE

ที่พิมพกํากับหัวขอสําคัญในหนังสือเรียนหลักสูตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยังแหลงความรูทั่วไทย-ทั่วโลก

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Explore Engage

Expand

Explain

Evaluate

¤íÒá¹Ð¹íÒ㹡ÒÃ㪌˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนาเลมนี้ ใชประกอบการเรียนการสอนรายวิชาพื้นฐาน กลุ  ม สาระการเรี ย นรู  สั ง คมศึ ก ษา ศาสนา และวั ฒ นธรรม ชั้ น มั ธ ยมศึ ก ษาป ที่ 6 เนื้ อ หาตรงตามสาระ การเรียนรูแกนกลางขั้นพื้นฐาน อานทําความเขาใจงาย ใหทั้งความรูและชวยพัฒนาผูเรียนตามหลักสูตร และตัวชี้วัด เนื้อหาสาระแบงออกเปนหนวยการเรียนรู สะดวกแกการจัดการเรียนการสอนและการวัดผล ประเมินผล พรอมเสริมองคประกอบอื่นๆ ที่ชวยทําใหผูเรียนไดรับความรูอยางมีประสิทธิภาพ à¡ÃÔè¹¹íÒà¾×èÍãˌࢌÒ㨶֧ÊÒÃÐÊíÒ¤ÑÞ ã¹Ë¹‹Ç·Õè¨ÐàÃÕ¹

¨Ñ´¡ÅØ‹Áà¹×éÍËÒ໚¹Ë¹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ Êдǡᡋ¡ÒèѴ¡ÒÃàÃÕ¹¡ÒÃÊ͹

à¹×éÍËҵçµÒÁÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ ãËŒ¤ÇÒÁÃÙŒáÅÐàÍ×é͵‹Í¡ÒùíÒä»ãªŒÊ͹à¾×èÍ ãËŒºÃÃÅصÑǪÕéÇÑ´ áÅÐÊÌҧ¤Ø³ÅѡɳРÍѹ¾Ö§»ÃÐʧ¤

Design ˹ŒÒẺãËÁ‹ ÊǧÒÁ ¹íÒàʹʹŒÇµÒÃÒ§ á¼¹¼Ñ§ ª‹ÇÂãˌ͋ҹ ·íÒ¤ÇÒÁࢌÒã¨ä´Œ§‹Ò¢Öé¹

ò. ¡ÒÃà¨ÃÔ- »˜- - ÒẺâ¹ÔâÊÁ¹ÊÔ¡ÒÃ

“โยนิโสมนสิการ” เพราะคนที่คิดเปน พระพุทธศาสนาสอนใหคนรูจักคิดเปน อันเรียกวา นจริง รูจักแกปญหาชีวิตในทางที่ถูกตอง ยอมจะเกิดปญญา สามารถรูเห็นสิ่งทั้งหลายตามความเป ในสังคมไดอยางมีความสุข น ่ คนอื บ ประสบความสุขความเจริญในสวนตน และอยูรวมกั การคิดแบบโยนิโสมนสิการ มี ๑๐ วิธี ดังนี้

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ

¹ÃÙŒ·Õè

ตัวชี้วัด

๑ »ÃÐÇѵ

วิเคราะหพระพุ สัมพันธของเห ทธศาสนาวาเปนศาสตร แหงการศึกษา นับถือตามที ตุปจ จัยกับวิธกี ารแกป ญ ซึ่งเนนความ  หาห ่ก วิเคราะหพระพุ ําหนด (ส ๑.๑ ม.๔-๖/๙ รือแนวคิดของศาสนาที ) ต่ น สันติภาพบคุ ทธศาสนาในการฝก ตนไม คล ทีก่ าํ หนด (ส สังคม และโลก หรือแนวคใ หประมาท มุง ประโยชน แ ละ ๑.๑ ม.๔-๖/๑ ดิ ของศาสนาที ๐) ต่ นนับถือตาม

■

■

สาระการเรียนรู ■ ■ ■ ■

แกนกลาง

๑. ๒. ๓. ๔. ๕. ๖. ๗. ๘. ๙. ๑๐.

พระพุทธศาส นาเปนศาสตร พระพุทธศาส นาเนนความ แหงการศึกษา พระพทุ ธศาส สัมพันธของเห นาฝ ตุปจจัยและว พระพทุ ธศาส กตนไมใ หประมาท ิธีการแกปญ นามงุ ประโยชน หา ส ขุ และสนั ติภ าพแกบคุ คล สังคม และโลก

ÔáÅФÇÒÁÊ ¾

íÒ¤

¸ÈÒʹÑÞ Ò

¢Í§¾Ãоط

Ãоط¸ÈÒʹ ã¹µ¹àͧ ÊÒÁ ÒÊÍ Òö½ƒ¡½¹¾Ñ ¹Ç‹ÒÁ¹ØÉ ·Ø¡¤¹ÁÕÈÑ¡ ä´Œ´ŒÇ¤ÇÒÁà ²¹Òµ ÂÀÒ ¾Ö§è ¾ÒʧÔè ÈÑ¡ ¾ÕÂà ´ŒÇÂʵԻ˜ÞÞÒ ¹àͧ仨¹¶Ö§¨Ø´ÊÙ§ÊØ ¾ ºØ¤¤Å¾§Ö »¯´ÔÊì ·Ô ¸ÔÀì Ò¹͡ÁҺѹ´ÒŢͧµ¹àͧ â´ÂäÁ‹µŒÍ§´ º Ô ¡ÒäǺ¤ØÁ µÑ ´Ô Òí à¹Ô¹µÒÁËÅÑ¡äµÃ 㹡Òþ² Ñ ¹Òµ¹¹¹Ñé ¾Ä ÊÔ ¡ µÔ ¢Ò ¡ÃÃÁ·Ò§¡Ò ¤×Í ¾Ñ²¹Ò´ äÁ‹àºÕ´ຠҌ (͸ÔÈÕÅÊÔ¡ Õ¹ àÍ×éÍÍÒ·Ãá¡‹¤¹ÍÇÒ¨Ò ãËŒÁÕÃÐàºÕºÇԹѹ ×è¹áÅÐÊѧ¤Á ¾Ñ²¹Ò ÊÁÒ¸Ô à¾×èÍ¢Ò) ÊÌҧ¨ÔµãËŒÁ·Ò§´ŒÒ¹¤ÇÒÁà¾ÕÂÃ·Ò Ê‹Ç¹ÃÇÁ ¾Ñ²¹Ò·Ò§´ դسÀÒ¾ §¨Ôµ ʵ ¶Ù¡µŒÍ§ (͸ ŒÒ¹¤ÇÒÁÃÙŒ ¤ÇÒÁà¢ŒÒ (͸ԨԵµÊÔ¡¢Ò) áÅÐ Ô ¤ÇÒÁÃÙŒáÅлԻ˜ÞÞÒÊÔ¡¢Ò) â´ÂÍÒÈ㨠µÅÍ´¶Ö§à¨µ¤µ ËÃ×ÍÃÙŒ¨Ñ¡¤Ô ÃÐʺ¡Òó ¤Íª Ñ¡ÑÅÂÒ³ÁԵà ¼ÙŒ· Ô·Õè áË‹§ÍÃÔÂÊѨ´ÇÔ¹Ô¨©Ñ ᡌ»˜ÞËÒ´ŒÇÕéá¹Ðá¹Ç·Ò§ãËŒ¤Ô´à»š¹ÕèÁÕ Âà˵ؼŠµÒÁ ¢Ñ鹵͹

µÑǪÕÇé ´Ñ áÅÐÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙጠ¡¹¡ÅÒ§ µÒÁ·ÕËè ÅÑ¡Êٵà ¡íÒ˹´ à¾×èÍãËŒ·ÃÒº¶Ö§à»‡ÒËÁÒÂ㹡ÒÃÈÖ¡ÉÒ àÃ×èͧ¹‹ÒÃÙŒà¾ÔèÁàµÔÁ¨Ò¡à¹×éÍËÒ ÁÕá·Ã¡à»š¹ÃÐÂÐæ พระบุตร และพระจิต ศาสนาคริสตสอนหลักศรัทธาในพระตรีเอกภาพ คือ พระบิดา ิขสอนหลักศรัทธาองคไตรรัตน สวนศาสนาอิสลามสอนหลักศรัทธา ๖ ประการ และศาสนาส ไดแก พระเจา ศรีหรือหลักธรรม และอกาล ความแนนอนของพระเปนเจา เปนตน ๒) การแตงกาย นอกจากจะ เปนพฤติกรรมอันสะทอนคานิยมและความเชื่อ ทางศาสนาแลว ยังแสดงถึงเอกลักษณหรือ ลักษณะเฉพาะทางศาสนาและวัฒนธรรมการ แตงกายทางศาสนาของศาสนิกชนอีกดวย เชน การนุงขาวหมขาวของชาวฮินดู การแตงกาย ดวยชุดคลุม ใสหมวกแบบมุสลิม การโพกศีรษะ ของชาวสิข ลวนเปนวัฒนธรรมการแตงกายตาม ผูชายมุสลิมสวมหมวกกะปเยาะหเพื่อประกอบศาสนกิจ และสวมใสในชีวิตประจําวัน หลักศาสนา พฤติกรรมทางศาสนาที่แสดงถึงความศรัทธา น เป วามเคารพ ๓) การแสดงค ก็มีเปาหมายเดียวกัน คือ แสดงถึง เชื่อมั่นในศาสนาที่ตนนับถือ แมจะแตกตางกันในวิธีปฏิบัติ แต ูชาสิ่งเคารพสักการะในศาสนาที่ตนนับถือ การเคารพบ น เป ความศรัทธาและจงรักภักดี รวมทั้ง ซึ่งมีปฏิบัติในทุกศาสนา การแสดงความเคารพดังกลาวเรียกอีกอยางหนึ่งวา “การบูชา” àÃ×èͧ¹‹ÒÃÙŒ การไมตัดผม ไมถอนคิ้วของชาวสิข

ศาสนาสิขใหความสําคัญกับเกศาหรือผม (คิว้ หนวดเครา) ากาย ซึ่งเปนหนึ่งในหาของศาสนสัญลักษณที่ชาวสิขตองมีประจํ ษาผม คือ ผม หวีไม กําไล กางเกงขาสั้น และกริช ชาวสิขตองรัก ดให ไมสามารถตัดหรือเล็มผมได เพียงแตรักษาความสะอา ง เปนประจําเทานั้น เพราะการรักษาผมถือวาเปนการแสดงถึ ระเจา การดํารงชีวิตที่สอดคลองกับเจตจํานงตามธรรมชาติที่พ ่จะ ประทานผมใหแกมนุษย การตัดผมเปนการแสดงถึงเจตนาที ฉลาด ทําลายสิ่งประเสริฐที่ธรรมชาติใหมา และสําคัญตนผิดวา กวาพระเปนเจา ผูชายชาวสิขจะโพกศีรษะตามบัญญัติ

เจตสิกจะเกิดขึน้ ตามล�าพังโดยไม่ มจี ติ ไม่ได้ เหมือนเงาของร่างกายจะเกิ ดขึน้ โดยไม่มรี า่ งกาย ไม่ได้ เช่น ถ้าเราไม่มีน�้า เราจะมีน �้าเขียว น�้าแดง น�้าส้มไม่ได้ หรือถ้า เราไม่มีไก่ เราจะมีไก่ย่าง ไก่ต้ม ไก่ทอดไม่ได้ เจตสิกเป็นสิ่งที ่เกิดดับพร้อมจิต เมื่อจิตดับ เจตสิกก็ ต อ ้ งดั บด้วย เจตสิกมีทั้งหมด ๕๒

อย่าง ดังนี้

คิดแบบแยกแยะสวนประกอบ คิดแบบสืบสาวหาเหตุปจจัย คิดแบบอริยสัจ คิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ คิดแบบคุณคาแท-คุณคาเทียม คิดแบบคุณ-โทษ และทางออก คิดแบบปลุกเราคุณธรรม คิดแบบรูเทาทันธรรมดา คิดแบบอยูในปจจุบัน คิดแบบแยกประเด็น

อัญญสมานาเจตสิก (๑๓) ● ●

●

อัญญสมานาเจตสิก

EB GUIDE

โสภณเจตสิก

66

Web guide á¹Ð¹íÒáËÅ‹§¤Œ¹¤ÇŒÒ¢ŒÍÁÙÅ à¾ÔèÁàµÔÁ¼‹Ò¹Ãкº Online ¤íÒ¶ÒÁáÅСԨ¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ ª‹ÇÂãËŒ¼ÙŒàÃÕ¹䴌½ƒ¡·Ñ¡ÉСÒäԴáÅл¯ÔºÑµÔ à¾×èÍãËŒ ÁդسÀÒ¾µÒÁµÑǪÕéÇÑ´

สิง่ ที่ มีองคแ ปด ง้ ในมรรค หเรายับยั คขอ หนง่ึ น องคมรร เิ ปนตัวคอยเตอื นใ โอกาส ช่ี อบ) เป ด ิ ท สต ป ว สต ตั อ อย รื น เิ ป สติ (ห ไมเ ลือ่ นล ตได สต เ ลินเลอ งสติ สัมมา ขาไปในจิ ถึง ทีต่ ง้ั ขอ อความไมเ ผลอ ไม เลด็ ลอดเ ทมาก น หมาย คื ความชว่ั มประมา สตปิ ฏ ฐา ามประมาท สติ งกนั มิให มไ  อ วา ยป ค  คอ ตัว ําคัญแก ิ คือ คว ผ่ี ดิ เปน ามกบั สต ใหความส ในทางท ตรงกนั ข ะพุทธองค เพลินไป ลง พร าย ห ี ) ห  ใ มด รม ชนท ม่ี งุ หม ตนเอง ไม ดโอกาสใหแกควา ท (อัปปมาทธร รม ดังนี้ จงยังประโย แตเ ป าทธร ประมา นทง้ั หลาย ความชัว่ เรือ่ งอปั ปม ความไม รมดา ทา สติ ก็คือ พระพทุ ธเจา ก็เปน ไปเปน ธร ิ ้ น มส ่ อ สื ายของ คี วามเ ครง้ั สุดท แต  ขึน้ ยอมม พระดาํ รัส งิ วา เปน ยปรงุ แตง มเปนจร ายทีป่ จ จั ติ นตามควา คือ อานาปานส “สง่ิ ทัง้ หล ระมาทเถิด” ย ใหร เู ห็ ดี มป จิ ารณากา ๖ วิธี วิธที ร่ี จู กั กัน ไปนี้ ดวยความไ ดพ อ จ ต เร็ ง หน ํ า ดั ํ า  ส ี ิ ก ิ ม าร ให ง้ั สต วิธปี ฏิบตั มี ๔ ประก อ การต า คื น งเข ฐา าย ขอ  ฏ สตปิ ยในก า ตัวตน ณาเห็นภา วั ตนของเร ๑. พิจาร ใ ชบคุ คล ไมใ ชต ไม นท่ี น้ี เว ทน าใ ไมใ ชสตั ว เพยี งกาย มหายใจเขาออก) ทน าใ นเวท นา เปนทุกข ดล เว น สุข หน า ห็ ณ าเ (การกํ รูสึกเปน ใหร เู ห็น ๒. พิ จ าร หมายถึงความ นา ร แต จิ ารณาเวท ใชบุคคล วาสงสา ไม กิ าํ หนดพ มิไดแปล ธนี ค้ี อื การตง้ั สต ทนาไมใชสัตว วิ งเว หรอื เฉยๆ ิงวา เปนแตเพีย ด นจร ้ังสติกําหน ของเขา ตน ว ความเป ตั คือ การต แตเ พี ย งจิต า ของเร ในจิต น ไมใ ชตวั ตน พิจารณาเห็น ป น จริง ว า เป าจิตมีราคะ ๓. ็รูว วา มเ ะก มค าค ร ตา มี ห็ น จิต จิ ต ใหรูเ เขา เม่ือ พิ จ าร ณา คคล ตัวเรา ตัว กราคะ เปน ตน อ กา รต้ั ง สติ คื บุ าศจา มิใชสัตว ร็ วู า จิตปร ใน ธร รม งธรรม จากราคะก ณ าเ ห็ น ธร รม จริงวา เปนเพีย จิตปราศ น ๔. พิ จ าร นตามความเป าย เชน รมทัง้ หล รูเห็ ธร ั ก ให ู  จ ร ติ รม มีส ธร พิจารณา คล ตัวเรา ตัวเขา น อยา งไร  เป บุค ะพทุ ธองค ไมใ ชสตั ว ยิ สัจ ๔ วาคืออะไร ปิ ฏ ฐาน ๔ นี้ พร งบสุข อร สต สูความส นิวรณ ๕ รปฏิบตั ติ ามหลกั าชีวิตไป กา ” ที่จะพ อก ยเ สา า “ทาง สุด ทรงเรียกว ๆ จนถึงระดับสูง บั ตน ตัง้ แตร ะด

๑๕๔

สาระส�าคัญ

สัพพจิตตสาธารณเจตสิก เป็น เจตสิกที่ประกอบกับจิตทุกดวง เช่น ผัสสะ เวทนา สัญญา เป็นต้น ปกิณณกเจตสิก เป็นเจตสิกที่ป ระกอบจิตได้ทั่วไปทั้งฝ่ายดีและฝ่ ายชั่ว เช่น วิริยะ ฉันทะ เป็นต้น เจตสิกฝ่ายชั่วหรืออกุศล ดังนี้ อกุศลสาธารณเจตสิก เป็นเจตสิ กที่ประกอบจิตที่เป็นอกุศลทุกดวง เช่น โมหะ เป็นต้น ปกิณณกอกุศลเจตสิก เป็นเจตสิ กทีป่ ระกอบจิตทีเ่ ป็นอกุศลแต่ไม่ แน่นอน ตายตัว เช่น มานะ อิสสา เป็นต้ น เจตสิกฝ่ายดีทปี่ ระกอบจิตทีเ่ ป็น กุศล และจิตกลางๆ ไม่ดี ไม่ชวั่ แบ่ งย่อย ได้เป็น ๒ ประเภท ดังนี้ โสภณสาธารณเจตสิก เจตสิกที่ป ระกอบกุศลจิตทุกดวง เช่น สติ หิริโอตตัปปะ อโทสะ เป็นต้น ปกิณณกโสภณเจตสิก เจตสิกที ่ประกอบกุศลจิต แต่ไม่แน่นอนตายต ัว ว่าจะต้องประกอบทุกครั้ง เช่น กรุ ณา สัมมาวาจา เป็นต้น

อกุศลเจตสิก

คาถาม ประจ�ำหน่วยกำรเรียนรู้

น สตปิ ฏ ฐา

๑๗๖

อกุศลสาธารณเจตสิก (๔) ปกิณณกอกุศลเจตสิก (๑๐)

โสภณสาธารณเจตสิก (๑๙) ปกิณณกโสภณเจตสิก (๖)

ประเภทของเจตสิก

ดขึน้ นัน้ มาจากเหตอุ ะไร ปจจัยอะไรบาง คิดแบบสืบสาวเหตุปจ จัย คือ สืบคนวาสิง่ ตางๆ ทีเ่ กิ ชัดแจง พระพุทธศาสนานั้นมิไดเนนวาทุกสิ่ง พินิจพิจารณาอยางถี่ถวน จนกระทั่งรูเหตุรูปจจัย น้ หากรวมถงึ ปจจัยอืน่ ๆ ดวย การมองเพยี ง ทุกอยางจะตองเกิดจากเหตุหรือเกิดเพราะเหตเุ ทานั ้งหมดได เหตุอยางเดียวยอมไมสามารถเขาใจสิ่งที่เกิดขึ้นทั บูรณ ถาถามวาตนไมเจริญงอกงาม ยกตัวอยางเชน ตนไมที่เจริญเติบโตมีกิ่งกานสาขาสม จะตอบวาเพราะเมล็ด เมื่อมีเมล็ดตนไมจึง เพราะอะไร ถาตอบแบบมองเหตุอยางเดียวก็ า เพราะเมล็ดและปจจัยอื่นๆ งตอบว อ จะต ย จั จ ละป แ เหตุ ง ้ ทั ม รอบคลุ ค ตอบให งอกงามได แตถา

àÊÃÔÁÊÒÃÐ

●

โสภณเจตสิก (๒๕)

๒.๑ คิดแบบสืบสาวเหตุปจจัย

àÊÃÔÁÊÒÃШҡà¹×Íé Ëҹ͡à˹×ͨҡ ·ÕÁè ãÕ ¹ÊÒÃСÒÃàÃÕ¹ÃÙጠ¡¹¡ÅÒ§ à¾×Íè à¾ÔÁè ¾Ù¹áÅТÂÒ¤ÇÒÁÃÙ㌠ˌ¡ÇŒÒ§¢ÇÒ§ ÍÍ¡ä»

●

●

ปจจัย คิดแบบอริยสัจ คิดแบบอรรถในชั้นเรียนนี้จะกลาวถึงเฉพาะวิธีคิดแบบสืบสาวเหตุ ณ-โทษ และทางออก และคิดแบบปลุกเรา ธรรมสัมพันธ คิดแบบคุณคาแท-คุณคาเทียม คิดแบบคุ คุณธรรม ดังนี้

http://www.aksorn.com/LC/Rel/M6/10

อกุศลเจตสิก (๑๔)

สัพพจิตตสาธารณเจตสิก (๗) ปกิณณกเจตสิก (๖)

๑. นักเรียนคิดว่าหากไม่มพี ระสงฆ์เป็นผูส้ บื ทอดพระพุทธศาสนาแล้วจะส่งผลต่อพระพุทธศาสนา อย่างไร ๒. จิต-เจตสิก มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันอย่างไร ๓. นิวรณ์เป็นสิ่งที่กีดกั้นจิตมิให้บรรลุความดีได้อย่างไร ๔. หากนักเรียนปฏิบัติตนตามหลักสาราณียธรรม ๖ จะก่อให้เกิดประโยชน์ต่อตนเองและสังคม ส่วนรวมอย่างไร ๕. การจะบรรลุถึงนิพพาน ซึ่งเป็นความสุขขั้นสูงสุดในพระพุทธศาสนาได้นั้นจะต้องปฏิบัติเช่นไร

กิจสร้กรรม างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้ กิจกรรมที่

๑

กิจกรรมที่

๒

กิจกรรมที่

๓

92

นิมนต์พระสงฆ์จากวัดในชุมชนมาให้ความรู้เกี่ยวกับพระรัตนตรัยและคุณค่า ของพระสงฆ์ จากนั้นสรุปสาระส�าคัญส่งครูผู้สอน นักเรียนในชั้นเรียนร่วมกันอภิปรายเกี่ยวกับหลักธรรมอริยสัจ ๔ ว่าสามารถ น�ามาประยุกต์ใช้ในการด�าเนินชีวิตประจ�าวันได้อย่างไร นักเรียนศึกษาพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชมหาราช ที่มีต่อปวงชนชาวไทย ตามหลักทศพิธราชธรรม ๑๐ จากนั้นจัดท�าเป็นรายงานส่งครูผู้สอน

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ñ

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

»ÃÐÇѵÔáÅФÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò ● ●

●

¾Ãоط¸ÈÒʹÒ໚¹ÈÒʵà áË‹§¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ ¾Ãоط¸ÈÒʹÒ์¹¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹¸ ¢Í§à˵ػ˜¨¨Ñ áÅÐÇÔ¸Õ¡ÒÃá¡Œ»˜ÞËÒ ¤ÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¾Ãоط¸ÈÒʹÒ

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ò

¾Ø·¸»ÃÐÇÑµÔ ¾ÃÐÊÒÇ¡ ÈÒʹԡª¹µÑÇÍ‹ҧ áÅЪҴ¡ ● ● ● ●

¾Ø·¸»ÃÐÇÑµÔ »ÃÐÇѵԾط¸ÊÒÇ¡ ¾Ø·¸ÊÒÇÔ¡Ò ªÒǾط¸µÑÇÍ‹ҧ ªÒ´¡

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ó

ËÅÑ¡¸ÃÃÁ·Ò§¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò ● ●

¾ÃÐÃѵ¹µÃÑ ÍÃÔÂÊѨ ô

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

● ●

ñ ò õ ñð

ñù òð ò÷ ôó õù

öó öô öõ

ô

¾Ø·¸ÈÒʹÊØÀÒÉÔµ ¤íÒÈѾ· ·Ò§¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò áÅоÃÐäµÃ» ®¡ ●

Evaluate

¾Ø·¸ÈÒʹÊØÀÒÉÔµ ¤íÒÈѾ· ·Ò§¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò ¾ÃÐäµÃ» ®¡

ùó ùô ñðô ñðõ

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Explore Engage

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Explain

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

Evaluate

õ

˹ŒÒ·ÕèªÒǾط¸áÅÐÁÒÃÂÒ·ªÒǾط¸ ● ●

˹ŒÒ·ÕèªÒǾط¸ ÁÒÃÂÒ·ªÒǾط¸

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ö

ÇѹÊíÒ¤ÑÞ·Ò§¾Ãоط¸ÈÒʹÒáÅÐÈÒʹ¾Ô¸Õ ● ●

ÇѹÊíÒ¤ÑÞ·Ò§¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò ÈÒʹ¾Ô¸Õ

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

÷

¡ÒúÃÔËÒèԵáÅСÒÃà¨ÃÔÞ»˜ÞÞÒ ● ●

¡ÒúÃÔËÒèԵáÅСÒÃà¨ÃÔÞ»˜ÞÞÒ ¡ÒÃà¨ÃÔÞ»˜ÞÞÒẺâ¹ÔâÊÁ¹ÊÔ¡ÒÃ

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ø

¾Ãоط¸ÈÒʹҡѺ¡ÒÃá¡Œ»˜ÞËÒáÅСÒþѲ¹Ò ● ●

¼Å¡Ãзº¨Ò¡¡ÒþѲ¹Ò·Õè¢Ò´¾Ø·¸¸ÃÃÁ ¾Ãоط¸ÈÒʹҡѺ¡ÒþѲ¹ÒẺÂÑè§Â×¹

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

ù

ËÅÑ¡¸ÃÃÁ·Ò§ÈÒʹҡѺ¡ÒÃÍÂًËÇÁ¡Ñ¹ Í‹ҧÊѹµÔÊØ¢ ● ● ● ●

¤‹Ò¹ÔÂÁ ¨ÃÔ¸ÃÃÁ à¾×èÍ¡ÒÃÍÂًËÇÁ¡Ñ¹Í‹ҧÊѹµÔÊØ¢ ¡Òâ¨Ñ´¤ÇÒÁ¢Ñ´áÂŒ§à¾×èÍ¡ÒÃÍÂًËÇÁ¡Ñ¹Í‹ҧÊѹµÔÊØ¢ ËÅÑ¡¸ÃÃÁ·Ò§ÈÒʹҡѺ¡ÒþѲ¹ÒÊѧ¤Á á¹Ç·Ò§ã¹¡ÒèѴ¡Ô¨¡ÃÃÁ·Ò§ÈÒÊ¹Ò à¾×èÍ¡ÒþѲ¹ÒÊѧ¤Á

ºÃóҹءÃÁ

ñðù ññð ññø

ñòó ñòô ñôñ

ñõñ ñõò ñõõ

ñöñ ñöò ñöó

ñ÷ó ñ÷ô ñ÷÷ ñøñ ñøõ

ñøø

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

เปาหมายการเรียนรู 1. อภิปรายลักษณะสําคัญของ พระพุทธศาสนาที่เปนศาสตรแหง การศึกษา 2. วิเคราะหความสําคัญของพระพุทธศาสนาในการฝกตนไมใหประมาท มุงประโยชนและสันติภาพบุคคล สังคม และโลก

กระตุนความสนใจ ใหนักเรียนดูภาพหนาหนวยแลว ชวยกันบอกวามีความสําคัญตอ พระพุทธศาสนาอยางไร

˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ·Õè

๑

เกร็ดแนะครู

»ÃÐÇѵÔáÅФÇÒÁÊíÒ¤ÑÞ

ตัวชี้วัด ■

■

วิเคราะหพระพุทธศาสนาวาเปนศาสตรแหงการศึกษา ซึ่งเนนความ สัมพันธของเหตุปจ จัยกับวิธกี ารแกปญ  หาหรือแนวคิดของศาสนาทีต่ น นับถือตามที่กําหนด (ส ๑.๑ ม.๔-๖/๙) วิเคราะหพระพุทธศาสนาในการฝกตนไมใหประมาท มุง ประโยชนและ สันติภาพบุคคล สังคม และโลก หรือแนวคิดของศาสนาทีต่ นนับถือตาม ทีก่ าํ หนด (ส ๑.๑ ม.๔-๖/๑๐)

สาระการเรียนรูแกนกลาง ■ ■ ■ ■

พระพุทธศาสนาเปนศาสตรแหงการศึกษา พระพุทธศาสนาเนนความสัมพันธของเหตุปจจัยและวิธีการแกปญหา พระพุทธศาสนาฝกตนไมใหประมาท พระพุทธศาสนามุง ประโยชนสขุ และสันติภาพแกบคุ คล สังคม และโลก

¢Í§¾Ãоط¸ÈÒʹÒ

¾

Ãоط¸ÈÒʹÒÊ͹NjÒÁ¹ØÉ ·Ø¡¤¹ÁÕÈÑ¡ÂÀÒ¾ ã¹µ¹àͧ ÊÒÁÒö½ƒ¡½¹¾Ñ²¹Òµ¹àͧ仨¹¶Ö§¨Ø´ÊÙ§ÊØ´ ä´Œ´ŒÇ¤ÇÒÁà¾ÕÂà ´ŒÇÂʵԻ˜ÞÞҢͧµ¹àͧ â´ÂäÁ‹µŒÍ§ ¾Ö§è ¾ÒÊÔ§è ÈÑ¡´ÔÊì ·Ô ¸ÔÀì Ò¹͡ÁҺѹ´ÒŠ㹡ÒþѲ¹Òµ¹¹Ñ¹é ºØ¤¤Å¾Ö§»¯ÔºµÑ ´Ô Òí à¹Ô¹µÒÁËÅÑ¡äµÃÊÔ¡¢Ò ¤×Í ¾Ñ²¹Ò´ŒÒ¹ ¡ÒäǺ¤ØÁ¾ÄµÔ¡ÃÃÁ·Ò§¡Ò ÇÒ¨Ò ãËŒÁÕÃÐàºÕºÇԹѠäÁ‹ à ºÕ Â ´àºÕ  ¹ àÍ×é Í ÍÒ·Ãá¡‹ ¤ ¹Í×è ¹ áÅÐÊÑ § ¤ÁÊ‹ Ç ¹ÃÇÁ (͸ÔÈÕÅÊÔ¡¢Ò) ¾Ñ²¹Ò·Ò§´ŒÒ¹¤ÇÒÁà¾ÕÂ÷ҧ¨Ôµ ÊµÔ ÊÁÒ¸Ô à¾×èÍÊÌҧ¨ÔµãËŒÁդسÀÒ¾ (͸ԨԵµÊÔ¡¢Ò) áÅÐ ¾Ñ²¹Ò·Ò§´ŒÒ¹¤ÇÒÁÃÙŒ ¤ÇÒÁࢌÒ㨠µÅÍ´¶Ö§à¨µ¤µÔ·Õè ¶Ù¡µŒÍ§ (͸Ի˜ÞÞÒÊÔ¡¢Ò) â´ÂÍÒÈÑ¡ÑÅÂÒ³ÁԵà ¼ÙŒ·ÕèÁÕ ¤ÇÒÁÃÙŒáÅлÃÐʺ¡Òó ¤ÍªÕéá¹Ðá¹Ç·Ò§ãËŒ¤Ô´à»š¹ ËÃ×ÍÃÙŒ¨Ñ¡¤Ô´ÇÔ¹Ô¨©Ñ ᡌ»˜ÞËÒ´ŒÇÂà˵ؼŠµÒÁ¢Ñ鹵͹ áË‹§ÍÃÔÂÊѨ

ครูควรจัดกิจกรรมใหนักเรียนได ปฏิบัติ ดังนี้ • สืบคนขอมูลเกี่ยวกับประวัติของ พระพุทธศาสนา • รวมกลุมเพื่อชวยกันรวบรวม ประวัติและความสําคัญของ พระพุทธศาสนา • อภิปรายแลกเปลี่ยนความรูใน ประเด็นตางๆ

คูมือครู

1

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Engage

อธิบายความรู

Explore

Explain

1. ครูกระตุนความสนใจของนักเรียน ดวยการนําสนทนาถึงการเขารวม กิจกรรมทางศาสนาของนักเรียน เช น การไปทํ า บุ ญ ที่ วั ด การเข า รวมกิจกรรมในวันสําคัญ แลวให นักเรียนเลากิจกรรมที่ทําใหเพื่อน ฟง และสรุปประโยชนที่ไดรับ 2. ครูใหนักเรียนชวยกันบอกวา จาก ที่ นั ก เรี ย นได เ รี ย นวิ ช าพระพุ ท ธศาสนาในชั้นที่ผานมา มีประโยชน กับนักเรียนอยางไร

Evaluate

๑.๑ ความหมายของการศึกษาในทัศนะของพระพุทธศาสนา การศึกษาตรงกับคําศัพทภาษาบาลีวา “สิกขา” หมายความวา การฝกอบรมตนใหงอกงาม หรือการพัฒนาตนใหงอกงาม ตามหลักพระพุทธศาสนาไดแบงการพัฒนาตนใหงอกงามออกเปน ๔ ดาน ดังนี้ ๑) การพัฒนากาย คือ การรักษาสุขภาพรางกายใหแข็งแรง มีสขุ ภาพดี มีความ เปนอยูท ถี่ กู สุขลักษณะ รวมไปถึงการรูจ กั ปรับตัวใหเขากับสิง่ แวดลอมทางวัตถุไดอยางถูกตองและ เกิดประโยชนดว ย เชน กินอาหารเพือ่ มุง ใหรา งกายมีกาํ ลัง มีสขุ ภาพดี มิใชกนิ เพือ่ ความเอร็ดอรอย หรือเพื่อความหรูหราฟุมเฟอย ๒) การพัฒนาศีล คือ การควบคุมกาย วาจา ไมใหมีพฤติกรรมออกมาในทาง เบียดเบียนตนเองและคนอื่น เชน ทางกาย ก็ไมทํารายขมเหงรังแกคนอื่น ทางวาจา ก็ไมพูดเท็จ ไมพูดคําหยาบ ไมพูดสอเสียด ที่จะทําใหคนอื่นเสียหายและเสียประโยชน คือ ใหอยูรวมกันดวยดี ในสังคม ๓) การพัฒนาจิตใจ คือ การทําจิตใจใหมีคุณสมบัติที่ดีงามพรั่งพรอมใน ๓ ดาน ดังนี้ ๓.๑) ดานความดีงาม เชน มีเมตตา มีความรัก ความเอื้อเฟอเผื่อแผ มีความ เปนมิตรไมตรีตอคนรอบขาง มีความกรุณา มีความกตัญู มีสัมมาคารวะ มีความคิดชวยเหลือ เมื่อเห็นคนอื่นมีความทุกข ๓.๒) ดานความแข็งแกรง เชน มีจิตใจที่เด็ดเดี่ยวแนวแนตอเปาหมายที่วางไว มีสติ (รูจ กั ยับยัง้ ชัง่ ใจ) มีวริ ยิ ะ (ความพากเพียร) มีขนั ติ (ความอดทน) มีสมาธิ (ความตัง้ มัน่ แหงจิต) มีสัจจะ (ความจริง) ๓.๓) ดานความสุข เชน จิตใจมีความสดชื่น ราเริงเบิกบาน สะอาด สงบ ปลอดโปรง มีปติปราโมทย ไมเครียด ไมกระวนกระวาย ไมขุนมัวหมองเศรา ๔) การพัฒนาปญญา คือ การรูจ กั เพิม่ ความรูค วามเขาใจใหแกตวั เอง เริม่ ตัง้ แตรจู กั เรียนรูศิลปวิทยาที่ดี มีประโยชนสําหรับการดํารงชีวิต เปนผูขวนขวายใครเรียนรูสิ่งตางๆ อยูเสมอ เพื่อกาวใหทันความเปลี่ยนแปลงของโลก ตลอดจนรูจักคิด รูจักวินิจฉัย รูจักใชปญญาในการแกไข ปญหาชีวิตดานตางๆ เปนตน

1. ครูใหนักเรียนศึกษาลักษณะสําคัญ ของหลักคําสอนในพระพุทธศาสนา จากหนังสือเรียน หนา 2-4 2. ครูใหนักเรียนแบงกลุมและเลือก ประเด็นหลักธรรมในการพัฒนาตน ทั้ง 4 ดาน ตามหัวขอตอไปนี้ • การพัฒนากาย • การพัฒนาศีล • การพัฒนาจิตใจ • การพัฒนาปญญา

อธิบายความรู

คูมือครู

Expand

ñ. ¾Ãоط¸ÈÒʹÒ໚¹ÈÒʵà áË‹§¡ÒÃÈÖ¡ÉÒ

สํารวจคนหา

2

ตรวจสอบผล

(หนาพิมพและตัวอักษรในกรอบนี้มีขนาดเล็กกวาฉบับนักเรียน 20%)

กระตุนความสนใจ

1. นักเรียนเลือกตัวแทนกลุมมา อธิบายประเด็นหลักธรรมในการ พัฒนาตนที่กลุมเลือก มานําเสนอ หนาชั้นเรียน 2. ครูใหนักเรียนอธิบายความหมาย ของคําวา “สิกขา” 3. ครูใหนักเรียนวิเคราะหวา นักเรียน จะสามารถพัฒนาปญญาไดดวย วิธีใดบาง (แนวตอบ ขวนขวายหาความรู เพิ่มเติม เรียนรูสิ่งใหมๆ อยู ตลอดเวลา เพื่อใหกาวทันความ เปลี่ยนแปลงของโลก)

ขยายความเขาใจ

๒

กระตุนความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explore

อธิบายความรู 1. ครูและนักเรียนอภิปรายลักษณะ ขององคประกอบภายนอกและ องคประกอบภายในที่เรียกวา “บุรพภาคแหงการศึกษา” 2. ครูและนักเรียนอภิปรายเรื่อง ความสัมพันธขององคประกอบ ภายนอกและองคประกอบภายใน จากนั้นใหนักเรียนพิจารณาดูวา นักเรียนมีองคประกอบภายนอก และภายในใดบาง ที่จะชวยในการ พัฒนาตนเองได และยกตัวอยาง อหิงสกกุมารผูที่ไดรับการแนะนํา ใหทําในสิ่งที่ไมถูกตอง ทําใหตอง ประพฤติผิด

๑.๒ บุรพภาคของการศึกษา ทางพระพุทธศาสนานั้น แมจะมีความเชื่อวามนุษยทุกคนมีศักยภาพที่จะพัฒนาตนเอง ใหงอกงามในดานตางๆ ไดดวยตัวเองก็จริง แตในกระบวนการพัฒนาตนนั้น จะตองอาศัย องคประกอบอื่นๆ เปนตัวสนับสนุนในเบื้องตนอีกดวยจึงจะสําเร็จไดดวยดี องคประกอบนี้เรียกวา “บุรพภาคแหงการศึกษา” มีอยู ๒ ประการ ดังนี้ องคประกอบภายนอก

องคประกอบภายใน

เงื่อนไขภายนอกที่สนับสนุนใหการพัฒนาตนเอง เปนไปดวยดี เชน ไดรับการถายทอดการสั่งสอน อบรมที่ดีจากพอแม ครูบาอาจารย เพื่อนที่ดี รวมถึง หนังสือ สือ่ มวลชน และวัฒนธรรมอันดีงาม ซึง่ ไดให ขาวสารและความรูที่ถูกตอง ใหทัศนคติอันดีงาม เหล า นี้ ถื อ ว า เป น สภาพแวดล อ มทางสั ง คมที่ ดี ซึ่งองคประกอบภายนอกนี้เรียกวา “ปรโตโฆสะ”

ตัวผูศ กึ ษาอบรมจะตองเปนคนรูจ กั คิด รูจ กั พิจารณา รูจักใชเหตุผลในการดําเนินชีวิต และใชความคิด อยางถูกวิธี คิดเปน คือมองสิ่งทั้งหลายตามหลัก ของเหตุผล แยกแยะสิ่งนั้นๆ หรือปญหานั้นๆ ออก ใหเห็นตามสภาวะและความสัมพันธแหงเหตุปจจัย องคประกอบนี้เรียกวา “โยนิโสมนสิการ”

เกร็ดแนะครู ครูใหนักเรียนศึกษาเรื่องราวของ อหิงสกกุมารเพิ่มเติม แลวใหนักเรียน สรุปเรื่องราวของอหิงสกกุมารใสลง กระดาษ A4

องคประกอบทัง้ สองเกีย่ วของสัมพันธกนั และเกือ้ หนุนกัน โดยอาศัยกระบวนการศึกษาตางๆ และอาศัยความเกี่ยวของกับสภาพแวดลอมและอิทธิพลภายนอกเปนแรงผลักดัน หรือเปนปจจัย ที่เกื้อหนุน ถาไดรับการถายทอด แนะนํา และชักจูงจากแหลงความรูที่ถูกตอง ก็จะนําไปสูการคิด ที่ถูกตอง เกิดสัมมาทิฏฐิอันจะเปนบันไดกาวขึ้นสูกระบวนการศึกษาที่แทจริง ในทางตรงกันขาม ถาไดรับการแนะนําจากแหลงขอมูลที่ไมถูกตอง ก็จะนําไปสูการคิดที่ผิด การเห็นทีผ่ ดิ เปนมิจฉาทิฏฐิ ดังกรณีอหิงสกกุมาร (บวชเปนพระองคุลมิ าลในเวลาตอมา) เบือ้ งตน ไดรบั การแนะนําทีผ่ ดิ ๆ จากครูผไู มทาํ ตนเปนกัลยาณมิตร ก็เกิดความคิดทีผ่ ดิ ทํานองคลองธรรมจน กลายเปนมหาโจรปลนฆาชีวิตคนเปนจํานวนมาก ตอมาไดรบั คําสัง่ สอนที่ถูกตองจากพระพุทธเจา จึงเกิดสัมมาทิฏฐิ ซึ่งเปนความเห็นที่ถูกตอง จนกระทั่งละเวนจากบาปอกุศลทั้งปวงไดในที่สุด

นักเรียนควรรู

๓

นักเรียนควรรู ปรโตโฆสะ หมายถึง คําพูด คําแนะนํา คําชี้แจง คําโฆษณา กระแสขาว บทความที่มาจาก บุคคลหรือแหลงขาวตางๆ เปนวิถที างเบือ้ งตนของปญญาและสัมมาทิฐิ ซึง่ ตองมีโยนิโสมนสิการ คอยกํากับ จึงจะสามารถรูจักแยกแยะและคัดสรรเฉพาะปรโตโฆสะฝายดีได สวนปรโตโฆสะที่ ไมมีโยนิโสมนสิการจะทําใหเกิดความงมงาย หูเบา เชื่อคนงาย ไมมีเหตุผล

อหิงสกกุมาร เปนชื่อเดิมของ องคุลิมาล ซึ่งกําเนิดในครอบครัว พราหมณ เปนคนมีปญญา ขยัน ตั้งใจ เรียนดี ประพฤติตัวเรียบรอย จนเปน ที่รักใครของอาจารย ศิษยรวมสํานัก พากันอิจฉาริษยา และหาทางใสราย กลั่นแกลง จนอาจารยหลงเชื่อและ เกลียดชัง ไดบอกใหอสิงสกกุมารไป ฆาคนเอานิ้วมาหนึ่งพันนิ้ว แลวจะ ถายทอดวิษณุมนตรให แมจะปฏิเสธ ในตอนแรก แตดว ยนิสยั รักวิชา ก็ยอม ปฏิบัติตาม โดยอาศัยอยูที่หุบเขาแหง หนึ่งคอยดักฆาคนที่เดินทางผานมา และปลนหมูบานตางๆ จนคนตาย เปนจํานวนมาก

คูมือครู

3

กระตุนความสนใจ Engage

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ

สํารวจคนหา Explore

Expand

Explain

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูใหนักเรียนอภิปรายถึงสาระ สําคัญของหลักไตรสิกขาทั้ง 3 ดาน ไดแก ดานความประพฤติ ดานจิตใจ และดานปญญา 2. ครูใหนักเรียนบอกถึงการนําหลัก ไตรสิกขามาใชในชีวิตประจําวัน วาสงผลดีตอตนเองและผูอื่น อยางไร

๑.๓ กระบวนการศึกษา กระบวนการศึกษาทางพระพุทธศาสนาเนนไปที่สัมมาทิฏฐิ คือ ความคิดเห็นที่ถูกตองรวม ไปถึงความเชื่อถือ ความนิยม คานิยม เจตคติตางๆ ที่เปนไปในทางถูกตองดีงาม เมื่อมีสัมมาทิฏฐิ เปนฐานแลว กระบวนการศึกษาภายในตัวบุคคลก็ดาํ เนินไปไดและเปนไปดวยดี กระบวนการศึกษานี้ สามารถแบงรายละเอียดออกเปนอริยมรรคมีองค ๘ และสรุปลงเปนขัน้ ตอนใหญเรียกวา“ไตรสิกขา”

ขยายความเขาใจ

ไตรสิกขา

สาระสําคัญ

การฝกฝนอบรมในดานความประพฤติ

ระเบียบวินัย ความสุจริตทางกายและวาจา คือ ละเวนจาก การฆาสัตว ลักทรัพย ประพฤติผิดในกาม พูดเท็จ พูดสอเสียด พูดคําหยาบ พูดเพอเจอ รวมถึงการสุจริต ไมเบียดเบียนตนเอง และผูอื่น เรียกวา “อธิศีลสิกขา”

การฝกฝนอบรมในดานจิตใจ

การปลูกฝงคุณธรรม การเสริมสรางคุณภาพ สมรรถภาพ และ สุขภาพของจิต คือ มีจิตเปนสมาธิ ความมีจิตใจดีงาม เขมแข็ง วองไวและปลอดโปรงเปนสุข เรียกวา “อธิจิตตสิกขา”

การฝกฝนอบรมในดานปญญา

เกิดความรูความเขาใจตามความเปนจริง รูความเปนไปตาม เหตุปจ จัยทีน่ าํ มาใชในการแกไขปญหาตามแนวทางของเหตุผล รูเทาทันโลกและชีวิต ทําจิตใจใหบริสุทธิ์ หลุดพนจากความ ยึดมัน่ ถือมัน่ ในสิง่ ทัง้ หลาย มีจติ ใจอิสระผองใสเบิกบาน เรียกวา “อธิปญญาสิกขา”

ใหนักเรียนสรุปหลักไตรสิกขา จากที่ไดศึกษาคนควาและอภิปราย โดยจัดทําในรูปแบบผังความคิด

เกร็ดแนะครู ครูอธิบายความหมายของ หลักไตรสิกขาเพิ่มเติมวา ไตรสิกขา (สิกขา 3) แปลวา ขอที่ จะตองศึกษา ขอปฏิบัติที่เปนหลัก สําหรับศึกษา คือ ฝกหัดอบรมกาย วาจา จิตใจ และปญญา ใหพัฒนา ยิง่ ขึน้ ไปจนบรรลุจดุ หมายสูงสุด คือ นิพพาน ไดแก อธิศีลสิกขา (สิกขา คือ ศีลอันยิ่ง ขอปฏิบัติสําหรับฝกอบรมในทาง ประพฤติอยางสูง) อธิจติ ตสิกขา (สิกขา คือ จิตอันยิง่ ขอปฏิบัติสําหรับฝกหัดอบรมจิต เพื่อใหเกิดคุณธรรม เชน สมาธิ อยางสูง) อธิปญ  ญาสิกขา (สิกขา คือ ปญญา อันยิ่ง ขอปฏิบัติสําหรับฝกอบรม ป ญ ญา เพื่ อ ให เ กิ ด ความรู  แ จ ง อยางสูง)

4

คูมือครู

ถาจะพูดในแงอริยมรรคมีองค ๘ สรุปได ดังนี้ อธิศีลสิกขา คือ การฝกปรือใหเกิดมีสัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ และสัมมาอาชีวะ ใหเจริญงอกงามขึ้นจนมีความพรอมทางดานความประพฤติ และความมีระเบียบวินัยที่ดีงาม อธิจิตตสิกขา คือ การฝกปรือใหเกิดมีสัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ ใหเจริญงอกงามจนมีความพรอมทางดานคุณธรรม มีสมรรถภาพจิตและสุขภาพจิตที่ดี อธิปญญาสิกขา คือ การฝกปรือใหเกิดมีสัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ ใหเจริญงอกงาม จนมีความพรอมทางดานปญญา รูจักคิดเปน และแกปญหาเปน ๔

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุนความสนใจ ครูถามนักเรียนวา นักเรียนมี ความคิดเห็นอยางไรกับคํากลาวที่วา สรรพสิ่งที่เกิดขึ้นในโลกนี้ลวนมีเหตุ ปจจัยเสมอ

ò. ¾Ãоط¸ÈÒʹÒ์¹¤ÇÒÁÊÑÁ¾Ñ¹¸ ¢Í§à˵ػ˜¨¨Ñ áÅÐÇÔ¸Õ¡ÒÃá¡Œ»˜ÞËÒ ๒.๑ พระพุทธศาสนาเนนความสัมพันธของเหตุปจจัย พระพุทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตุผล คือ เนนวาสรรพสิ่งที่เกิดขึ้นมาในโลกนี้เกิดขึ้นมา เพราะมีเหตุปจจัยและเสื่อมสลายไปเมื่อหมดเหตุปจจัย ไมมีสิ่งใดเกิดขึ้นมาลอยๆ หรือดับสลาย ไปเฉยๆ โดยไมมีเหตุปจจัย มีคําที่พึงทําความเขาใจใหกระจางชัดอยู ๒ คํา คือ ปจจัย และเหตุ เมื่อพูดถึงเงื่อนไข หรือองคประกอบตางๆ ที่รวมตัวกันขึ้น ตางก็มีความสําคัญเทาเทียมกันและตางก็อาศัยซึ่งกัน และกัน ทางพระพุทธศาสนาเรียกวา “ปจจัย” แตเมื่อมองวาในบรรดาปจจัยเหลานั้น ปจจัยใด ปจจัยหนึ่งเดนชัดกวาหรือเปนตัวนําในกรณีนั้นๆ ทางพระพุทธศาสนาเรียกวา “เหตุ” เชน ตนไม ที่เจริญเติบโตมีดอกผลใหเจาของไดเก็บกินนั้น ถาพูดในแงเหตุก็วาเมล็ดเปนเหตุใหตนไมนั้น เกิดและงอกงาม แตถาพูดในแงปจจัยก็ตองวาตนไมนั้นเกิดและงอกงามไดก็เพราะอาศัยเงื่อนไข หลายๆ อยางประกอบกัน มิใชเพียงเมล็ดอยางเดียว เชน ตองอาศัยดิน นํ้า อุณหภูมิ ปุย และ การดูแลเอาใจใสของคนปลูก เปนตน หรือในกรณีของนักเรียนที่เปนคนเรียนเกง มีกิริยามารยาท เรียบรอย เปนที่ชื่นชมของคนทั่วไป ถาพูดในแงของเหตุที่ทําใหนักเรียนคนนี้เรียนเกง ก็เพราะมี สติปญญาที่ชาญฉลาด ขยันอานหนังสือ และมีความตั้งใจเรียนสูง แตถาพิจารณาในแงของปจจัย การที่เรียนเกงและมีพฤติกรรมเรียบรอย มาจากหลายๆ ปจจัย เชน มาจากการอบรมและปลูกฝง ของครอบครัว มีเพื่อนที่ดี อยูในสภาพแวดลอมที่ดี ฉะนั้น คําสอนที่เนนปจจัยนั้น พระพุทธเจาก็ทรงยกหลักปฏิจจสมุปบาทขึ้นมาแสดง ซึ่งมี รายละเอียดยากแกการจะเขาใจในระดับนี้ จึงจะขอยกเฉพาะหลักการกวางๆ หรือหลักใหญๆ ของ ปฏิจจสมุปบาทมากลาวในที่นี้ ดังนี้ เมื่อสิ่งนี้มี เพราะสิ่งนี้เกิดขึ้น เมื่อสิ่งนี้ไมมี เพราะสิ่งนี้ดับ http://www.aksorn.com/LC/Rel/M6/01

สิ่งนี้จึงมี สิ่งนี้จึงเกิดขึ้น สิ่งนี้ก็ไมมี สิ่งนี้ก็ดับ EB GUIDE ๕

สํารวจคนหา 1. ครูใหนักเรียนสํารวจสิ่งตางๆ รอบตัว หรือเหตุการณในชีวิต ประจําวันที่เกิดขึ้นเพราะมีเหตุ ปจจัย เชน นักเรียนสอบตกเพราะ ไมอานหนังสือ รถชนกันเพราะ ผูขับขี่ขาดความระมัดระวัง เปนตน จากนั้นนํามาเลาใหเพื่อน ในชั้นเรียนฟงเพื่อวิเคราะหถึงเหตุ ปจจัยอื่นๆ ที่ทําใหเกิดเหตุการณ ดังกลาว 2. ครูใหนักเรียนศึกษาลักษณะสําคัญ ของหลักธรรมคําสอนทางพระพุทธศาสนาทีเ่ ปนความสัมพันธของเหตุ ป จ จั ย และวิ ธีก ารแก ป  ญ หาจาก หนังสือเรียน หนา 5-7 หรือจากแหลง เรียนรูอ นื่ ๆ เชน หนังสือในหองสมุด เว็บไซตในอินเทอรเน็ต เปนตน

อธิบายความรู ครูใหนักเรียนยกตัวอยางและ อธิบายหลักธรรมในพระพุทธศาสนา ที่เปนคําสอนที่เนนปจจัย (แนวตอบ หลักธรรมปฏิจจสมุปบาท เปนหลักธรรมที่มีแนวคิดวา ทุกสิ่ง เกิ ด ขึ้ น ตั้ ง อยู  แ ละดั บ ไปตามเหตุ ปจจัยทั้งสิ้น ซึ่งมีองคประกอบ 12 ขอ ไดแก อวิชชา สังขาร วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผั ส สะ เวทนา ตั ณ หา อุปาทาน ภพ ชาติ และชรามรณะ)

คูมือครู

5

กระตุนความสนใจ Engage

อธิบายความรู

สํารวจคนหา Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูใหนักเรียนยกตัวอยางและ อธิบายหลักธรรมในพระพุทธศาสนาที่เปนคําสอนที่เนนเหตุ (แนวตอบ หลักธรรมอริยสัจ 4 อัน ประกอบดวย ทุกข สมุทัย นิโรธ และมรรค) 2. ครูใหนักเรียนอธิบายวา การที่ พระพุทธศาสนาสอนวาสรรพสิ่ง เกิดขึ้นในโลกนี้ลวนมีเหตุปจจัย เสมอนั้น ทําใหพุทธศาสนิกชน ไดรับประโยชนจากแนวคิดนี้ อยางไร ( แนวตอบ ทํ า ให เ ป น คนมี เ หตุ ผ ล มีสายตากวางไกล เปนคนใจกวาง เปนคนไมยดึ มัน่ ถือมัน่ และสามารถ แกปญหาได)

สวนคําสอนที่เนนเหตุนั้น พระพุทธเจาทรงยกอริยสัจ ๔ ประการ ขึ้นมาแสดง คือ ทุกข (ปญหาทุกรูปแบบของชีวิต) สมุทัย (สาเหตุของปญหา) นิโรธ (ความดับปญหา ภาวะหมดปญหา) และมรรค (ทางแกปญหา) โดยแยกเปนเหตุและเปนผล ดังนี้ สมุทัย เปนเหตุ

มโหสถชาดก เปนชาติที่ 5 ใน ทศชาติชาดก กอนจะเสวยพระชาติ มาเกิดเปนพระพุทธเจาหรือเจาชาย สิทธัตถะ เพื่อบําเพ็ญปญญาบารมี

๖

คูมือครู

ทุกข

นิโรธ เปนผล

การที่พระพุทธศาสนาสอนโดยเนนทั้งเหตุทั้งปจจัย ก็เพื่อใหพุทธศาสนิกชนไดรูจักมอง สิ่งทั้งหลายตามที่เปนจริง ทําใหสายตากวางไกล เขาใจสิ่งทั้งหลายไดกวางขวางลึกซึ้ง และนํา ไปสูความเปนคนมีใจกวาง ไมยึดติดในแงมุมใดแงมุมหนึ่ง และที่สําคัญการเขาใจเหตุปจจัยของ สิ่งทั้งหลายตามที่เปนจริง จะสามารถแกปญหาที่เกิดขึ้นไดตรงจุดและถูกตองดวย ดังจะอธิบาย พรอมยกตัวอยางประกอบ ดังตอไปนี้ ๑) ทําใหเปนคนมีเหตุผล คือ มีความเชื่อมั่นวาสรรพสิ่งจะเกิดหรือดับเพราะ เหตุปจจัย ไมมีสิ่งใดเกิดขึ้นลอยๆ โดยไรเหตุปจจัย หรือพูดอีกนัยหนึ่งก็คือ ไมมีสิ่งใดเกิดขึ้นโดย บังเอิญ หลายสิ่งที่เราคิดวาเปนความบังเอิญนั้น เพราะเรายังหาเหตุปจจัยไมพบนั่นเอง เมื่อมี ความเชือ่ มัน่ อยางนีก้ จ็ ะเปนคนมีเหตุผล เกิดอะไรขึน้ ก็นกึ ถึงเหตุถงึ ผล นึกถึงปจจัยกอนทีจ่ ะตัดสิน ใจอะไรลงไป อยางเชน นักเรียนพบเพื่อนสนิทคนหนึ่งแลวทักทาย เขากลับทําหนาบึ้งใส ไมพูด ดวย ก็นึกในแงเหตุปจจัยวา ที่เขาไมพูดกับเราและทําหนาบึ้งใสเรานั้น ก็คงจะเนื่องมาจากสาเหตุ อื่น เชน อาจถูกผูปกครองดุดามา เมื่อคิดถึงเหตุปจจัยอยางนี้แลวแทนที่นักเรียนจะนึกโกรธที่เขา ไมพูดดวย กลับมีความเห็นใจและเขาใจเพื่อนคนนั้นยิ่งขึ้น ๒) ทําใหเปนคนสายตากวางไกล มองอะไรก็เขาใจกวางขวางและลึกซึ้ง เชน มโหสถกุมารในมโหสถชาดก เมื่อเหยี่ยวโฉบเอาเนื้อที่ชาวบานตากไวไป เด็กๆ ในหมูบานพากัน วิ่งไลเหยี่ยว ตางก็สะดุดตอไมบางกอนหินบาง ลมลุกคลุกคลาน บาดเจ็บไปตามกัน มโหสถกุมาร คิดวาการที่วิ่งไลเหยี่ยวไปดวยและแหงนขึ้นมองเหยี่ยวไปพรอมกันนั้น ไมมีทางวิ่งทันเหยี่ยวได จึงมิไดทําดังเด็กคนอื่นๆ แตกมมองดูเงาเหยี่ยวและวิ่งตามไปจนทัน แลวแหงนหนาขึ้นปรบมือ และรองเสียงดังจนเหยีย่ วตกใจและปลอยชิน้ เนือ้ ตกลงมา มโหสถกุมารไดรบั คําชมเชยจากชาวบาน เปนอันมาก ตัวอยางนี้แสดงใหเห็นวาผูที่เขาใจเหตุปจจัยก็ยอมสามารถมองอะไรไดกวางไกล และลึกซึ้งกวาคนอื่น

นักเรียนควรรู

6

มรรค

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู 1.ครูใหนักเรียนวิเคราะหเหตุปจจัย แหงทุกขจากเรื่องราวของนางกีสาโคตมี และบอกแนวทางในการ ปฏิบัติเพื่อหลุดพน (แนวตอบ ทุกขของนางกีสาโคตมี คือ นางไมสามารถยอมรับความ จริงไดวาลูกของนางไดตายไปแลว สําหรับแนวทางปฏิบัติเพื่อหลุดพน ทุกขนั้น คือ นางตองเขาใจกอนวา สรรพสิ่ ง ทั้ ง หลายมี เ กิ ด และมี ดั บ เป น เรื่ อ งธรรมชาติ การที่ ลู ก ของนางได ต ายจากไปนั้ น เป น กฎธรรมชาติ ที่ น างไม อ าจจะฝ น สิ่งเหลานั้นได ดังนั้น การรองไห ครํ่าครวญ และจมอยูกับความทุกข จึงเปนสิ่งที่ไรประโยชน) 2. ครูใหนักเรียนอภิปรายรวมกันใน หัวขอ พระพุทธศาสนาเปนศาสนา แหงเหตุผล

๓) ทําใหเปนคนมีใจกวาง ยอมรับความคิดเห็นของคนอืน่ และเห็นความสําคัญ

ของคนอื่น เขาใจวาสิ่งตางๆ ที่เกิดขึ้นนั้น มิไดเกิดขึ้นดวยเหตุเดียว แตเกิดขึ้นเพราะหลายเหตุ ปจจัยมารวมกัน ซึง่ แตละเหตุแตละปจจัยตางก็มคี วามสําคัญเทาเทียมกัน เชน ความสําเร็จของงาน บางอยางในสํานักงานแหงหนึง่ ทุกคนมีสว นรวมดวยกันทัง้ นัน้ เริม่ ตัง้ แตหวั หนางาน เพือ่ นรวมงาน เสมียน และนักการภารโรง ทุกคนตางเปนปจจัยผลักดันใหงานประสบความสําเร็จอยางเทาเทียมกัน ถาหัวหนางานคิดเขาใจในความสัมพันธแหงเหตุปจจัยอยางนี้ก็จะเปนคนใจกวาง มองเห็นคุณคา และความสําคัญของคนอื่น และจะเปนผูบริหารงานที่ดีคนหนึ่งตอไปในอนาคต ๔) ทําใหเปนคนไมยึดมั่นถือมั่น คนที่มองสรรพสิ่งตามเหตุปจจัย คือ สรรพสิ่ง เกิดขึ้นเพราะมีเหตุปจจัย ดับไปเพราะหมดเหตุปจจัย ไมยึดติด ไมโตเถียงเพราะความหลงผิดกับ ใครๆ ดังกรณี คนตาบอดคลําชาง เมื่อคลําถูกสวนไหนของชาง ก็เขาใจและยึดมั่นวาชางเปนเชน นั้น เมื่อตางฝายตางเห็นและเขาใจไปคนละแงมุมจึงทะเลาะโตเถียงกัน พระพุทธศาสนาสอนวา ความจริงแทนั้นถึงจะมีอยางเดียว แตผูยังเขาไมถึง ยอมมองเห็นตางแงมุมกัน จึงไมควรยึดมั่นวา “อยางนี้อยางนั้นถูกตอง อยางอื่นผิดหมด” ๕) ทําใหแกปญหาได การมองที่ไมเขาใจถึงเหตุปจจัยอันเปนตัวผลักดันใหเกิด สิ่งตางๆ นั้นทําใหดวงตาพรามัว ไมเขาใจสภาพที่เปนจริง เกิดความเขาใจที่คลาดเคลื่อน แมจะ มีเจตนาดีในการที่จะแกปญหาที่เกิดขึ้น แตกลับกลายเปนการเพิ่มปญหาใหมากขึ้นจนยากเกิน ที่จะแกไขได ตอเมื่อเขาใจเหตุปจจัยก็ยอมจะ สามารถแกปญหาได ยกตัวอยางเรื่องของนาง กีสาโคตมี กลาวคือ เมื่อลูกของนางตาย นางก็ ไมสามารถยอมรับความจริงไดวา ลูกของนางได ตายไปแลว กลับอุมรางที่ไรวิญญาณของลูกไป ขอยาเพื่อใหลูกของตนฟน จนในที่สุดไดไปพบ กับพระพุทธเจา พระองคไดตรัสใหนางไปหา เมล็ดพันธุผ กั กาดมาฝามือหนึง่ และพระองคจะ ทรงปรุงยาใหแตใหนางไปเอาจากบานทีไ่ มมใี คร ตายเลยนางก็เที่ยวถามทั้งหมูบาน ปรากฏวา การเปดโอกาสใหผรู ว มงานไดแสดงความคิดเห็นรวมกัน ไมมีบานใดที่ไมมีคนตายมากอน จะทําใหการทํางานนั้นประสบความสําเร็จ

เกร็ดแนะครู ครูเลาเรื่องราวของนางกีสาโคตมี เพิม่ เติมวา เปนบุตรของเศรษฐีในเมือง สาวัตถี เกิดในวรรณะแพศย ซึง่ ประสบ เคราะหกรรม ทําใหกลายมาเปนคนจน เมือ่ บวชเปนภิกษุณกี ต็ งั้ ใจปฏิบตั ธิ รรม จนบรรลุพระอรหันต พระพุทธเจาทรง ยกยองใหทานเปนเอตทัคคะทางดาน ผู  ท รงจี ว รเศร า หมองยิ่ ง กว า ภิ ก ษุ ณี รูปอื่นในพระพุทธศาสนา

๗

คูมือครู

7

กระตุนความสนใจ Engage

อธิบายความรู

สํารวจคนหา Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูใหนักเรียนสอบถามวิธีการ แกปญหาเมื่อพบเจออุปสรรคหรือ ปญหาตางๆ จากเพือ่ นรวมชัน้ เรียน หรือจากญาติพี่นองในวัยเดียวกัน แลวนําขอมูลมาอภิปรายรวมกันใน ชั้นเรียน 2. ครูใหนกั เรียนอธิบายวา หลักอริยสัจ 4 เปนหลักธรรมแหงการแกปญหา ชีวิตอยางไร (แนวตอบ หลักอริยสัจ 4 เปน หลักธรรม 4 ประการที่เปนวิธีแหง การดับทุกข ประกอบดวย ทุกข คือ ปญหาทุกขกาย ทุกขใจ ทุกรูปแบบ สมุทัย คือ สาเหตุของปญหาตางๆ นิโรธ คือ ความดับทุกขหรือภาวะ ที่ทําใหตัณหาดับไป มรรค คือ หนทางแหงการดับทุกข)

ในทีส่ ดุ นางก็เขาใจเหตุปจ จัยของชีวติ วาทุกคนเกิดมาแลวตองตาย มิใชเฉพาะลูกของ นางเทานั้น เมื่อนึกไดเชนนี้ความเศราโศกเสียใจที่ลูกตายก็หายไป

๒.๒ วิธีแกปญหาตามแนวพระพุทธศาสนา พระพุทธเจาทรงแสดงหลักอริยสัจ ๔ วาเปนหลักแหงการแกปญหาชีวิต โดยทรงยกการแก ปญหาของพระองคขึ้นเปนตัวอยาง หลักอริยสัจ ๔ ประกอบดวย อริยสัจ ๔

ครูควรเพิ่มเติมเกี่ยวกับปญญา 3 ประการ ซึ่งไดแก สุตมยปญญา ปญญาที่เกิดจากการ ฟง จินตามยปญญา ปญญาที่เกิดจาก การคิดพิจารณา ภาวนามยปญญา ปญญาที่เกิดจาก การภาวนา

B

พื้นฐานอาชีพ

ครู แ นะนํ า ให นั ก เรี ย นนํ า ความรู  จากการเรียนการแกปญหาตามแนว พระพุทธศาสนามาใชในการแกปญ  หา ต า งๆ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ในชี วิ ต ประจํ า วั น ซึ่งจะเปนพื้นฐานในการนําไปใชใน การแกปญหาในการทํางานตอไปใน ภายหนา

8

คูมือครู

๑. ทุกข

คือ ความทุกขกาย ทุกขใจ กลาวโดยรวมหมายถึงปญหาของชีวิตทุกรูปแบบ

๒. สมุทัย

คือ สาเหตุของปญหาที่เกิดขึ้น

๓. นิโรธ

คือ ภาวะหมดปญหาหรือการที่ปญหาหมดไปโดยสิ้นเชิง

๔. มรรค

คือ แนวทางแกปญหา

จากหลักอริยสัจ ๔ นี้ มีองคประกอบของการแกปญหาสรุปได ๓ ประการ คือ ๑) ปญญา (ความรูความเขาใจ) การแกปญหาอะไร ไมวาใหญหรือเล็ก ไมวา ปญหาสวนตัวหรือปญหาสวนรวม ปญญาเปนองคประกอบแรกที่จําเปน โดยจะตอง ๑. เขาใจวาปญหาคืออะไร ปญหาอยูต รงไหน ปญหาเปนอยางไร ตองเขาใจสภาพ ปญหาใหชัดเจนเสียกอน จึงจะแกปญหาได ถายังไมรูวาปญหาคืออะไร อยูตรงไหน เปนอยางไร ยอมไมสามารถที่จะแกปญหาได ๒. เขาใจสาเหตุ (เหตุเดน) และปจจัย (เงือ่ นไขอืนี่ ๆ) ของปญหานัน้ วามาจากอะไร โดยสืบสาวจนถึงตนตอ ใหรูละเอียดลออทุกแงทุกมุม ๓. เขาใจเปาหมายหรือตั้งเปาหมายใหถูกตอง วาปญหาแตละอยางจะมีทางแก หรือไม แกไดระดับไหนเพียงใด ๔. เขาใจวาการที่จะแกปญหาตางๆ ไดสําเร็จสมบูรณดีนั้นจะตองทําอยางไรบาง ทํามากนอยแคไหน ทําตอเนื่องเพียงไร และมีขั้นตอนปฏิบัติอยางไร การที่จะรูทุกขั้นตอนอยางทะลุปรุโปรงไดยอมอาศัยปญญาเปนตัวชี้บอก ถาไมมี ปญญาหรือปญญาไมชัดแจงแลว จะทําใหกระบวนการแกปญหาบกพรองได

เกร็ดแนะครู

B

ความหมาย

๘

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล Expand

Evaluate

อธิบายความรู 1. ครูใหนักเรียนอธิบายองคประกอบ ของการแกปญ  หาจากหลักอริยสัจ 4 (แนวตอบ หลักอริยสัจ 4 มี องคประกอบของการแกปญหา 3 ประการ คือ ปญญา (ความรูความ เขาใจ) กรรม (การลงมือกระทํา) และวิริยะ (ความพากเพียร)) 2. ครูใหนักเรียนบอกวิธีการแกปญหา ของตนเอง โดยใชหลักธรรมอริยสัจ 4 ที่ไดศึกษามา

๒) กรรม (การลงมือกระทํา) การปฏิบัติตามที่ปญญาไดชี้บอกนั้นเปนเรื่อง ที่สําคัญมาก หากเพียงแตรอบรูปญหา รูสาเหตุของปญหา รูเปาหมาย ความเปนไปไดของการ แกปญ หา และรูว ธิ กี ารแกปญ หา แตไมลงมือกระทํา หรือปฏิบตั กิ ารตามนัน้ ปญหาก็ยงั คงไมสามารถ แกไขได หลักคําสอนของพระพุทธเจาทั้งหมดจึงระบุหลักกรรมไวดวย ในอริยสัจ ๔ นั้น บทบาท ที่เดนชัด คือ ปญญา แตขณะเดียวกันก็มีหลักกรรมแฝงอยูดวย นั่นก็คือ มีปญญาอยางเดียวนั้น ไมสามารถแกปญหาได ตองมีการ “ลงมือทํา” ดวย การลงมือทํานี้เอง เรียกวา “หลักกรรม” ๓) วิริยะ (ความพากเพียร) การลงมือทําหรือปฏิบัติการนั้นตองเนนวาตองทํา ดวยจิตใจที่เขมแข็ง แนวแน หมั่นเพียร และที่สําคัญตองตอเนื่องดวย เพียงลงมือทําครั้งสองครั้ง ปญหาบางอยางไมสามารถแกได ตองพากเพียร เชน ปญหาการติดบุหรี่ คนที่เคยสูบบุหรี่วันละ สามถึงสีซ่ องมาเปนเวลาหลายสิบป เพียงคิดวาจะเลิกสูบบุหรีใ่ นวันนีแ้ ลวก็ทงิ้ บุหรีท่ นั ที อยางนีค้ ง ไมมที างสําเร็จ พอถึงวันรุง ขึน้ ความอยากสูบบุหรีก่ ค็ งจะรบกวนจิตใจจนกระทัง่ ตองกลับมาสูบอีก ปญหานี้อาจแกไดโดยความตั้งใจที่เด็ดเดี่ยว แลวคอยแกโดยวิธีลดจํานวนบุหรี่ที่สูบแตละวันลงไป เรื่อยๆ จนงดไดในที่สุด ความพากเพียรและความตอเนื่องแหงการปฏิบัติจะชวยใหเขางดสูบบุหรี่ ไดในที่สุด กลาวโดยสรุปไดวา พระพุทธศาสนาไดสอนหลักอริยสัจวาเปนหลักแหงการแกปญ หา โดยการใชปญญาเปนเงื่อนไขสําคัญ และมี คุณธรรมขออืน่ ๆ ชวยสนับสนุนใหการแกปญ หา นั้นสําเร็จดวยดี คือ กรรม (การกระทํา) ซึ่งเปน การลงมือกระทํา หลังจากที่รูสาเหตุของปญหา และวิธีการแกปญหาแลว ก็จะทําใหเราสามารถ แกไขปญหาได วิริยะ (ความพากเพียรและ ความตอเนื่องแหงการกระทํา) ปญหาทุกชนิด ไมวาเล็กหรือใหญ ไมวาจะเปนปญหาสวนตัว หรือสวนรวม ยอมจะสามารถแกไขไดดวย สติปญญา ดวยการกระทําอยางพากเพียรของ เราเอง ไมใชดว ยการออนวอนบนบานศาลกลาว ผูที่มีความพากเพียร ไมยอทอตออุปสรรคยอมทํางาน ไดประสบความสําเร็จ อํานาจศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายแตประการใด

ขยายความเขาใจ 1. ครูใหนกั เรียนแสดงความคิดเห็นวา เห็นดวยหรือไมกับการแกปญหา ดวยวิธีสวดมนตออนวอนขอพร เทพเจาเพื่อใหปญหาตางๆ คลี่คลาย 2. ครูนําขาวที่เปนปญหาสังคม เชน นักเรียนทะเลาะวิวาท ปญหาการ ทําแทง ปญหาวัยรุนติดสิ่งเสพติด ใหนักเรียนวิเคราะหปญหาและหา แนวทางแกปญ  หา โดยใชหลักธรรม อริยสัจ 4 สรุปเปนผังความคิดและ นําเสนอในชั้นเรียน

ตรวจสอบผล ครูประเมินความเขาใจการนํา หลักธรรมอริยสัจ 4 ไปใชในชีวิต ประจําวัน โดยตรวจสอบจากผัง ความคิดวิเคราะหปญหาและการนํา หลักธรรมไปใชแกปญหาในการ ดําเนินชีวิต ๙

NET ขอสอบ ป 53 ขอสอบออกเกี่ยวกับการใช หลักธรรมในการแกปญหา โดยถามวาในการประชุมสัมมนาเพื่อแกปญหาความยากจนไดมีการกําหนดแนวทางประชุม โดยใหเริ่มตกลงกันวา ปญหา ความยากจนคืออยางไร อะไรคือสาเหตุ เปาหมายที่ตองการหลังจากแกไขแลวจะเปนอยางไร และวิธีการแกไขจะทําอยางไรบาง แนวทางนี้ตรงกับ หลักพระพุทธศาสนาเรื่องใด 1. อริยสัจ 4 2. วิภัชชวาท 3. อิทัปปจจยตา 4. โยนิโสมนสิการ (วิเคราะหคําตอบ อริยสัจ 4 เปนหลักธรรม 4 ประการ อันเปนหลักธรรมแหงการแกปญหาชีวิต กลาวคือ ทุกข คือ กําหนดรูปญหา สมุทัย คือ คูมือครู 9 กําหนดสาเหตุ นิโรธ คือ กําหนดเปาหมายการแกไข และมรรค คือ กําหนดวิธีการแกไข ดังนั้นคําตอบที่ถูกตอง คือ ขอ 1.)

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุนความสนใจ

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

ครูใหนักเรียนดูภาพอุบัติเหตุจาก หนังสือเรียน หนา 10 หรือภาพอุบตั เิ หตุ จากหนาหนังสือพิมพ แลวใหนักเรียน แสดงความคิดเห็นวา อุบตั เิ หตุตา งๆ ที่ เกิดขึน้ ในชีวติ ประจําวันเกิดจากความ ประมาทของมนุ ษ ย หรื อ โชคชะตา หรือเคราะหกรรม

ó. ¤ÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¾Ãоط¸ÈÒÊ¹Ò ๓.๑ พระพุทธศาสนาฝกคนไมใหประมาท ความไมประมาทเปนหลักธรรมสําคัญอยางยิ่งของพระพุทธศาสนา พระพุทธเจาถึงกับ ตรัสยํ้าไวเปนปจฉิมวาจากอนเสด็จดับขันธปรินิพพานวา “ภิกษุทั้งหลาย เราขอเตือนเธอทั้งหลาย สังขารทัง้ หลายมีการเสือ่ มสิน้ ไปเปนธรรมดา เธอทัง้ หลายพึงยังประโยชนตนและประโยชนทา นให ถึงพรอมดวยความไมประมาทเถิด” พุทธธรรมคําสอนที่พระพุทธเจาตรัสไวถูกบันทึกไวในคัมภีรพระไตรปฎกมากมายถึง ๘๔,๐๐๐ พระธรรมขันธ ถาไมมใี ครนําเอาไปศึกษาและปฏิบตั ติ าม พระธรรมคําสอนนัน้ อยูใ นคัมภีร ก็หาเกิดประโยชนอะไรไม การทีค่ าํ สอนของพระพุทธองคไดเปนทีร่ บั รูแ ละเปนมรดกตกทอดมาถึง ปจจุบนั ก็เพราะความไมประมาทของพุทธบริษทั ในอดีต ทัง้ บรรพชิตและคฤหัสถไดพยายามศึกษา ปฏิบัติ จนไดรับผลแหงการปฏิบัติแลวถายทอดตอๆ กันมา พระพุทธเจาจึงตรัสวา “อัปปมาทธรรม” คือ ความไมประมาท เปนธรรมที่ครอบคลุมธรรม อื่นไวหมด ดุจรอยเทาชางเปนที่รวมของเทาสัตวทุกชนิด ความหมายก็คือ รอยเทาสัตวทุกชนิด ไมมีรอยเทาไหนใหญเทารอยเทาชาง เชนเดียวกับธรรมะทุกขอ ไมมีขอไหนสําคัญเทากับความ ไมประมาท

สํารวจคนหา ครูใหนักเรียนสํารวจสาเหตุและ ผลกระทบของอุบัติเหตุตางๆ ที่ เกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน จากแหลง การเรียนรูตางๆ เชน หนังสือพิมพ โทรทัศน อินเทอรเน็ต เปนตน

อธิบายความรู ครูใหนักเรียนอธิบายหลักธรรม “อัปปมาทธรรม” วามีความหมาย อยางไร หากบุคคลยึดปฏิบัติตาม หลักอัปปมาทธรรม จะมีลักษณะการ ดํารงชีวิตในแบบใด (แนวตอบ อัปปมาทธรรม หมายถึง ธรรมอันเปนที่ตั้งของความไม ประมาท บุคคลที่ดํารงตนอยูบน ความไมประมาทนั้น จะดํารงชีวิตอยู อยางมีสติ ตระหนักรูกับสิ่งที่เกิดขึ้น รอบตัวอยูเสมอ จึงกระทําการใดๆ ดวยจิตที่พินิจพิจารณาอยางมีเหตุ มีผล รูจ กั หลีกเลีย่ ง ปองกัน และแกไข ปญหาตางๆ ไดอยางรวดเร็ว)

ความประมาทนํามาสูความสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพยสิน

๑๐

10

คูมือครู

คนที่ไมประมาทเปนคนที่มีความ กระตือรือรน เรงรัดตนเองในการบําเพ็ญกิจ หนาที่ และโดยเฉพาะการมีสติ ระลึกรู ตื่นตัว รูเทาทัน แลวเรงหลีก ละ ปองกัน กําจัด แกไข เหตุแหงความเสื่อมและเรงสรางเสริมเหตุแหง ความเจริญงอกงาม ลักษณะของคนไมประมาทอยาง หนึง่ ก็คอื ผูท ไี่ มนงิ่ นอนใจ ไมปลอยใหเวลาผาน ไปโดยเปลาประโยชน ซึ่งมีความคิดที่ตางจาก คนที่ประมาท ดังนี้

กระตุนความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู 1. ครูใหนกั เรียนแบงกลุม กลุม ละ 3 คน ศึกษานิทานชาดกในหนังสือเรียน หนา 11-12 แลววิเคราะหลักษณะ ของตัวละคร พรอมทั้งบอกขอคิด ที่ได 2. ใหนักเรียนแสดงความคิดเห็น เกีย่ วกับพุทธศาสนสุภาษิต “ปมาโท มจฺจโุ น ปทํ : ความประมาทเปนทาง แหงความตาย” พรอมทัง้ ยกตัวอยาง เหตุ ก ารณ ที่ ไ ด รั บ ผลกระทบจาก ความประมาท

๑) ในกรณีมีกิจการงานจะตองทํา คนที่ประมาทจะคิดวาเรามีงานตองทํา เมื่อทํางานรางกายเราจะเหน็ดเหนื่อย อยากระนั้นเลย เรานอนเอาแรงกอนดีกวา วาแลวก็ลง นอน ไมทํางาน สวนคนที่ไมประมาทจะคิดวา เรามีงานที่ตองทํามาก ถาเราไมรีบทําเสียแต บัดนี้ เราอาจไมไดทําก็ได เพราะชีวิตเราไม แนนอน อาจตายในวันนี้หรือพรุงนี้ก็ได แลว เขาก็รีบเรงขวนขวายทํางานใหสําเร็จ โดยไม ผัดวันประกันพรุง

๒) ในกรณีทที่ าํ งานเสร็จแลว

คนทีป่ ระมาทจะคิดวา ขณะทีเ่ ราทํางาน เรารูส กึ วาเหนื่อยมาก อยากระนั้นเลย เราจะนอนพัก ผอนดีกวา วาแลวก็นอน สวนคนที่ไมประมาท างานดวยความรอบคอบ ไมประมาทและตรวจสอบ จะคิดวา เราทํางานสําเร็จแลว แตงานอยางอืน่ ที่ การทํ งานอยางถี่ถวน ยอมทําใหผลงานออกมามีประสิทธิภาพ พึงทํายังมีอยูอ กี มาก เราไมควรเกียจคราน ควร รีบขวนขวายทํางานตอ ดังนั้น คนไมประมาทจึงมักจะมีบุคลิกเปนคนขยัน มีฉันทะในการทํางาน หนักเอาเบาสู มีความใฝสมั ฤทธิส์ งู คนเชนนีไ้ มวา งานจะยากและหนักอยางไร ก็จะไมยอมละความ พยายาม ในที่สุดเขาจะฟนฝาอุปสรรคจนประสบความสําเร็จได ในชาดกเรื่องหนึ่ง พระพุทธเจาตรัสเลาวา มีพระราชาสองเมืองทําสงครามกัน ไมมี ใครแพใครชนะ เมื่อถึงฤดูฝนก็พักรบชั่วคราว หมดฤดูฝนก็มารบกันใหม วันหนึ่งพระอินทรกลาว กับษีตนหนึ่งวา ในที่สุดพระราชาเมือง ก. จะชนะ คําทํานายของพระอินทรถกู ถายทอดแกศษิ ยษี ศิษยษีกบ็ อกตอๆ กัน จนในทีส่ ดุ รูถึงพระราชาทั้งสองเมือง พระราชาเมือง ก. รูวาตนจะชนะก็เริ่มประมาท ไมตระเตรียมกองทัพ ไมปรึกษาปุโรหิต ไมคดิ กลวิธที าํ ศึกสงคราม รีบสัง่ ใหจดั ฉลองชัยชนะลวงหนา เพราะโหรไดทาํ นาย วาพระองคจะมีชัยชนะ สวนพระราชาเมือง ข. ไดรับคําทํานายนั้นตอนแรกก็ทอใจอยูพักหนึ่ง แต ฮึดสูวาไหนๆ ก็ลวงเลยมาจนปานนี้แลว จะถอยก็ใชที่ ถึงแมโหรจะทํานายวาเราจะแพก็ไมเปนไร ลองสูก บั โชคชะตาดูสกั ครัง้ เมือ่ พยายามเต็มทีแ่ ลวจะแพกย็ อมรับและจะไมเสียใจเพราะไดสจู นถึง ที่สุดแลว

เกร็ดแนะครู ครูแนะนําใหนักเรียนอานนิทาน ชาดกเรือ่ งอืน่ ๆ โดยศึกษาคนควาจาก แหลงการเรียนรูตางๆ เชน หองสมุด อินเทอรเน็ต หนังสือธรรมะ เปนตน

นักเรียนควรรู ชาดกเรื่องหนึ่ง ปรากฏอยูในชาดก เรื่องจุลลกาลิงคชาดก เปนการรบกัน ระหวางพระเจากลิงคราช แหงเมือง ทันตปุระกับพระเจาอัสสกะ แหงเมือง โปตละ

@

๑๑

มุม IT

ดูรายละเอียดของชาดกเรื่อง จุลลกาลิงคชาดกจากเว็บไซต เกี่ยวกับธรรมทางพระพุทธศาสนา โดย search คําวา “จุลลกาลิงคชาดก”

คูมือครู

11

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

อธิบายความรู

นักเรียนควรรู

เกร็ดแนะครู ครูใหนักเรียนสืบคนหาหลักธรรมที่ เกี่ยวกับเรื่องของการมีสติ จากนั้นให นักเรียนนํามาเสนอหนาชั้นเรียน

12

คูมือครู

ตรวจสอบผล Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูยกตัวอยางแนวทางการดําเนิน ชีวิตที่ไมประมาท และใหนักเรียน อธิบายวา พระพุทธเจาทรงเปน ตัวอยางของความไมประมาท อยางไร (แนวตอบ ในขณะที่พระพุทธเจา ทรงเปนพระโพธิสัตวบําเพ็ญบารมี อยูนั้น พระองคทรงมีความเพียร สะสมความดีเพื่อนําไปสูการตรัสรู ในที่สุด และในขณะที่พระองคทรง เปนเจาชายสิทธัตถะ พระองคทรง ตระหนักถึงความทุกข การเวียนวายตายเกิดในสังสารวัฏ ไมใชชีวิตเพื่อปรนเปรอความสุข เพียงอยางเดียว) 2. ครูใหนักเรียนชวยกันบอกวา จะ สามารถนําหลักอัปปมาทธรรมมา ปรับใชในการเรียนไดอยางไร (แนวตอบ มีความกระตือรือรน ในการแสวงหาความรูอยูเสมอ ทํางานหรือทําการบานสงใหตรง ตามเวลาที่กําหนด โดยไมผัดวัน ประกันพรุง และทํากิจกรรม บําเพ็ญประโยชนเพื่อสวนรวม ทั้งตอโรงเรียนและตอสังคม)

สังสารวัฏ หรือ วัฏสงสาร หมายถึง การเวียนวายตายเกิดอยูในภพภูมิ ตางๆ ของสัตวโลก ดวยอํานาจกิเลส กรรม วิบาก ซึ่งหมุนวนอยูตราบเทา ที่ยังตัดกิเลส กรรม วิบากไมได ซึ่งมี ทั้งสิ้น 31 ภูมิ

ขยายความเขาใจ Expand

๑๒

พระราชาเมือง ข. ตระเตรียมกองทัพของตนใหพรอม ฝกฝนทหารใหเชี่ยวชาญ ทั้งแผนรุกแผนรับพรอมสรรพ ถึงเวลารบจริงก็ตอสูเต็มที่จนสามารถเอาชนะอีกฝายไดในที่สุด สวนพระราชาเมือง ก. พายแพยับเยิน ไปตอวาษีหาวาโกหกหลอกลวง บอกวาจะชนะ ทั้งๆ ที่ ตองแพ ษีก็ไปตอวาพระอินทรวา ทํานายผิดพลาด ทําเอาตนซึ่งถายทอดคําทํานายอีกทอดหนึ่ง ตองถูกตอวา พระอินทรตอบวา “ทํานายไมผิดดอก ถาปลอยใหทุกอยางเปนไปตามทางของมัน พระราชาเมือง ก. จะชนะแนนอน แตบังเอิญ àÃ×èͧ¹‹ÒàÃ×ÃÙŒ èͧ¹‹ÒÃÙŒ พระราชาเมือง ก. ประมาท ในขณะที่พระราชา เมือง ข. มิไดประมาท หมั่นฝกฝนตนเองและ ประโยชนของสติ กองทัพเตรียมพรอมทุกประการ คนที่มีความ ๑. ควบคุมรักษาสภาพจิตใหอยูในภาวะที่เรา ต อ งการ โดยการตรวจตราความคิด เลือกรับสิ่งที่ พยายามถึงทีส่ ดุ เชนนี้ แมเทวดาก็กดี กันไมได” ตองการไว กันสิ่งที่ไมตองการออกไป ทําใหจิตเปน พระพุทธเจาทรงเปนตัวอยางของ สมาธิได ๒. ทําใหรางกายและจิตใจอยูในสภาพเปนตัว คนที่ไมประมาท ขณะทรงเปนพระโพธิสัตว ของตัวเอง ไมตกเปนทาสของอารมณตางๆ เปนสุข บํ า เพ็ ญ บารมี อ ยู  ก็ ท รงมี ค วามพากเพี ย ร จัดการกับสิ่งทั้งหลายที่เกิดขึ้นอยางถูกตองเหมาะสม ๓. ทําใหความคิดและการรับรูข ยายวงกวางออก พยายาม สะสมความดี เ พื่ อ ให ส มบู ร ณ เพื่ อ ไปไดโดยไมสิ้นสุด เพราะไมถูกบีบคั้นดวยกิเลสตางๆ ตรัสรูเ ปนพระพุทธเจา ไมวา จะบําเพ็ญบารมีขอ จึงทําใหความคิดเปนอิสระมีพลัง ๔. ทําใหการพิจารณาสืบคนดวยปญญาดําเนิน ใดก็ตาม จะเห็นบทบาทของความไมประมาท ไปเต็มที่ เพราะมีความคิดที่เปนระเบียบ และมีใจซึ่งมี และความพากเพียรแฝงอยูดวยเสมอ หาไม พลังเขมแข็ง จึงเปนการเสริมสรางปญญาใหบริบูรณ แลวพระองคคงไมสามารถสะสมบารมีไดสาํ เร็จ ดังที่ทราบกันดีแลว ขณะที่เปนเจาชายสิทธัตถะไดรับการปรนเปรอความสุขสารพัดจากพระราชบิดา ก็มิไดประมาทมัวเมา ทรงเห็นวาชีวิตนี้เต็มไปดวยความทุกข และทุกขที่สําคัญ คือ การเวียนวาย ตายเกิดในสังสารวัฏ พระองคจึงเสด็จออกผนวช และบําเพ็ญเพียรตลอดระยะเวลา ๖ ป จนตรัสรู พระสัมมาสัมโพธิญาณทั้งหลายทั้งปวงนี้ เพราะพระพุทธองคทรงตั้งอยูในความไมประมาท ลักษณะของคนไมประมาทอีกอยางก็คือ เปนคนเสียสละ ไมเห็นเพียงประโยชนสุข และความสําเร็จสวนตัว หากเห็นแกประโยชนคนอืน่ และประโยชนสว นรวมวามีความสําคัญทัดเทียม กันหรือมากกวาประโยชนสวนตนดวยซํ้า คนไมประมาทจึงไดชื่อวาไดทําประโยชนทั้ง ๓ ประการ สมบูรณพรอม คือ ประโยชนตน (อัตตัตถะ) ประโยชนคนอืน่ (ปรัตถะ) และประโยชนสว นรวมรวมกัน (อุภยัตถะ)

กระตุนความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ครูตั้งประเด็นใหนักเรียนอภิปราย นักเรียนคิดวา จากหลักการสราง ความสุขที่สอนใหมนุษยรูจักแสวงหา ทรัพยอยางเพียงพอนั้น กอใหเกิด ประโยชนอยางไรตอผูปฏิบัติ (แนวตอบ ทําใหผูปฏิบัติมีความสุข ในการดํารงชีวติ เพราะมีเงินเพียงพอที่ จะใชจา ยสําหรับตนเองและครอบครัว ไมเปนทุกขจากการเปนหนี้ หรือไมมี เงิน)

พระพุทธเจาและพระอรหันตทงั้ หลาย จะวาไปแลวก็ไดบรรลุประโยชนสว นตนสมบูรณ พรอมแลว แตทานก็ไมปลีกวิเวกเสวยสุขสวนตนเพียงลําพัง เพราะเห็นวาเพื่อนมนุษยอีกจํานวน มากยังตองการความชวยเหลือ ใหชแี้ นะแนวทางปฏิบตั เิ พือ่ ความพนทุกขอยู ชีวติ ของพระพุทธองค และพระสาวกทั้งหลายจึงเปนตัวอยางที่เปนรูปธรรมที่สุดที่ชี้ใหเห็นความจริง และนํามาประยุกต ใชในชีวิตประจําวันไดคือ คนไมประมาทนั้นตองรีบขวนขวายพัฒนาตนใหสมบูรณ พึ่งตนเองได ทั้งทางโลกและทางธรรมแลวใหคนอื่นพึ่งได คือ ทําประโยชนเกื้อกูลแกมวลมนุษยดวยความ เสียสละ ไมเห็นแกประโยชนสวนตนฝายเดียว

๓.๒ พระพุทธศาสนามุงประโยชนสุขและสันติภาพแกบุคคล สังคม และโลก

นักเรียนควรรู

พระพุทธเจาตรัสไวตอนสงพระสาวกจํานวน ๖๐ รูป ไปประกาศพระพุทธศาสนาครั้งแรก วา “ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอจงจาริกไป เพื่อประโยชนแกคนจํานวนมาก เพื่อความสุขแกคน จํานวนมาก เพื่ออนุเคราะหโลก เพื่อประโยชนเกื้อกูลแกเทวดาและมนุษยทั้งหลาย จงแสดงธรรม อันงามในเบื้องตน งามในทามกลาง งามในที่สุด จงประกาศพรหมจรรย (แนวทางดําเนินชีวิต อันประเสริฐ) ใหบริสุทธิ์บริบูรณอยางสิ้นเชิง พรอมทั้งอรรถ (เนื้อความ) และพยัญชนะ (ถอยคํา)” พุทธวจนะขางตนเทากับเปนอุดมการณของพระพุทธศาสนา เพราะพระพุทธศาสนามุง สราง ประโยชนสขุ และสันติภาพแกชาวโลก มีหลักธรรมทีต่ รัสสอนมากมายทีส่ นับสนุนแนวทางเพือ่ สราง ประโยชนสุขและสันติภาพทั้งสวนปจเจกบุคคลและสังคม ตลอดจนชาวโลกทั้งมวล ดังนี้ ๑) หลักการสรางความสุข แบงออกได ดังนี้ ๑.๑) ความสุขของผูครองเรือน (คิหิสุข) ประกอบดวย (๑) สุขเพราะการมีทรัพย (อัตถิสุข) พระพุทธศาสนาสอนใหรูจักแสวงหา ทรัพย เพือ่ ใหมเี พียงพอทีจ่ ะเลีย้ งตัวเอง ครอบครัว คนทีพ่ งึ เลีย้ งและทีเ่ หลือไวสาํ หรับจุนเจือสังคม โดยปฏิบัติ ดังนี้ ๑. หมั่นขยันหาทรัพยในทางที่สุจริต ๒. หามาไดแลวรูจักเก็บ รูจักใชใหเหมาะสม ๓. คบมิตรทีด่ ี ทีเ่ กือ้ กูลตออาชีพของตน ละเวนมิตรชัว่ ไมคบคนทุจริต มิจฉาชีพ และนักเลงการพนัน เปนตน ๔. มีความเปนอยูอยางเหมาะสมกับฐานะความเปนอยูของตน

จาริก หมายถึง การเดินทางไปเพื่อ เผยแผพระพุทธศาสนา โดยปจจุบัน การจาริกยังหมายถึงการเดินทางเพื่อ ไปสักการะสิง่ ศักดิส์ ทิ ธิห์ รือสังเวชนียสถานดวย

นักเรียนควรรู พรหมจรรย หมายความวา ขอปฏิบัติ 10 ขอ คือ ทาน เวยยาวัจจะ เบญจศีล เมตาอัปปมัญญา เมถุนวิรัติ สทารสันโดษ วิริยะ อุโบสถ อริยมรรค ศาสนา พรหมจรรย แบงไดเปน 3 ขั้น ไดแก ตํ่า กลาง สูง และแตละขั้นก็จะมีการ รักษาศีล และการปฏิบัติธรรมควบคู กันไป

๑๓

คูมือครู

13

กระตุนความสนใจ Engage

อธิบายความรู

สํารวจคนหา Explore

Explain

อธิบายความรู

คูมือครู

Evaluate

(๒) สุขเพราะการใชทรัพย เมื่อหาทรัพยมาไดดวยความสุจริตแลว ก็รูจัก จับจายใชสอยใหถูกตองเหมาะสม จัดแบงวาใชจายเพื่อเลี้ยงดูครอบครัวเทาใด ใชจายเพื่อเลี้ยง เพื่อนฝูงเทาใด ใชจายเพื่อบําบัดอันตรายที่จะ บังเกิดแกตนและครอบครัวเทาใด ใชจายใน กิจกรรมทางสังคมเทาใด เปนตน (๓) สุขเพราะไมมหี นี้ คือ มีความ ภูมิใจวาตนเปนไทย ไมมีหนี้สินติดคางใคร (๔) สุขเพราะความประพฤติไมมี โทษ คือ ความภูมิใจ อิ่มเอิบใจ วาตนมีความ ประพฤติสจุ ริต ไมบกพรองเสียหาย ใครๆ ติเตียน ไมไดทั้งทางกาย ทางวาจา และทางใจ การซื้อสิ่งของที่ตนเองชื่นชอบ เปนการสรางความสุข ๑.๒) ความสุขเกิดจากฌานระดับตางๆ ใหกับชีวิตอยางหนึ่ง แตทั้งนี้จะตองคํานึงถึงรายไดของ พระพุทธศาสนาสอนใหฝกฝนจิตใหเปนสมาธิ ตนเองเปนสําคัญ ตั้งมั่น บริสุทธิ์ พรอมที่จะทํางานทางปญญา เมื่อสมาธิแนวแน ยอมละนิวรณ ๕ ได คือ กามฉันทะ (ความพอใจในกาม) พยาบาท (ปองราย ผูอื่น) ถีนมิทธะ (ความหดหูและความงวง) อุทธัจจกุกกุจจะ (ความคิดฟุงซานและรําคาญ) และ วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัย) ไดบรรลุฌานระดับตางๆ ซึ่งมีความสุขประณีตขึ้นตามลําดับ ๑.๓) ความสุขเกิดจากพระนิพพาน ความสุขระดับคิหสิ ขุ ไมใชความสุขทีแ่ ทจริง เพราะเปนสุขของผูบ ริโภคกาม (กามโภคีสขุ ) เปนความสุขเล็กนอยเมือ่ เทียบกับความสุขระดับฌาน และแมความสุขระดับฌานนั้นก็ยังหยาบ สูความสุขที่เกิดจากการไดรูแจงเห็นจริง จนลดละกิเลส อาสวะไดโดยสิ้นเชิง อันเรียกวา “พระนิพพาน” มิได พระพุทธศาสนาไดสอนวิธกี ารสรางความสุขทัง้ สุขทางกาย และสุขทางใจ ตัง้ แต ระดับพื้นฐานจนถึงระดับสูงสุด ๒) หลักการสรางสันติภาพ หลักคําสอนทีเ่ ปนไปเพือ่ สันติภาพของบุคคล สังคม และโลกมีมากมาย ในที่นี้ขอยกมาเพียงบางประการ ดังตอไปนี้ ๒.๑) พระพุทธศาสนาสอนไมใหเบียดเบียนทั้งตนและผูอื่น เชน คําสอนเรื่อง เบญจศีล เนนงดเวนการเบียดเบียนตนเองและผูอื่น ไมละเมิดสิทธิและของรักของหวงของผูอื่น

นักเรียนควรรู

14

ตรวจสอบผล (ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูใหนักเรียนอธิบายวา เพราะเหตุ ใดความสุขระดับคิหิสุขหรือกามโภคีสุข จึงมิใชความสุขที่แทจริง (แนวตอบ เนื่องจากความสุขระดับ คิหสิ ขุ หรือกามโภคีสขุ เปนความสุข ที่เกิดจากการยึดติดทรัพยสิน และ สิ่งของนอกกาย กอใหเกิดกิเลส ภายในใจมนุษยอยางไมรูจบ เกิด ภาวะจิตใจที่เต็มไปดวยความโลภ อันจะนํามาสูความเดือดรอน ทุกขรอ นใจ จึงเปนความสุขชัว่ คราว มิอาจสรางความสุขที่แทจริงใหกับ จิตใจมนุษยไดอยางแทจริง) 2. ครูและนักเรียนรวมกันอภิปรายวา การเขาถึงความสุขที่แทจริงหรือ การละกิเลสไดโดยสิ้นเชิงนั้น สามารถเกิดขึ้นไดหรือไม เพราะ เหตุใด (แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบได หลากหลาย เชน ความสุขที่แทจริง จะเกิดขึ้นหากประพฤติปฏิบัติตาม วิ ธีก ารสร า งความสุ ข ทั้ ง ทางกาย และสุขทางใจในพระพุทธศาสนา)

กามโภคีสุข หรือ คิหิสุข หมายถึง ความสุขที่คฤหัสถหรือผูครองเรือน พึงมี ซึ่งประกอบดวย 1. อัตถิสุข สุขเกิดจากการมีทรัพย 2. โภคสุข สุขเกิดจากการใชจาย ทรัพย 3. อนณสุข สุขเกิดจากความ ไมเปนหนี้ 4. อนวัชชสุข สุขเกิดจากความ ประพฤติไมมีโทษ

ขยายความเขาใจ Expand

๑๔

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู 1. ครูใหนักเรียนยกตัวอยางและ อธิบายหลักธรรมที่สรางสันติภาพ ใหกับบุคคล สังคม และโลกได (แนวตอบ เชน สาราณียธรรม 6 คือ ธรรมอันเปนทีต่ งั้ แหงความระลึกถึง ซึ่งหมายถึง มีความปรารถนาดี ตอกัน เอื้อเฟอเกื้อกูลกัน อันประกอบดวย เมตตากายกรรม เมตตาวจีกรรม เมตตามโนกรรม สาธารณโภคี สีลสามัญญตาและ ทิฏฐิสามัญญตา เปนตน) 2. ครูใหตัวแทนนักเรียนออกมาเลา ประสบการณการเสียสละ หรือ การบําเพ็ญประโยชนเพื่อสวนรวม แลวบอกถึงความสุขที่ไดรับจาก การบําเพ็ญประโยชนใหเพื่อนใน ชั้นเรียนฟง

คือ ไมฆาสัตว ไมลักทรัพย ไมประพฤติผิดในกาม ไมโกหกหลอกลวง ไมเสพสุราเมรัย และ ของมึนเมา มีเบญจธรรม คือ เนนคุณธรรมที่สนับสนุน ประคับประคองใหศีลเปนไปดวยดี ไดแก เมตตา กรุณา สัมมาอาชีวะ (การเลี้ยงชีพที่สุจริต) ความยินดีในสามีภรรยาของตน หรือความรูจ กั ระวังเรือ่ งกามารมณ (กามสังวร) ความซือ่ สัตยสจุ ริตและสติสมั ปชัญญะ ไมประมาท หลักเบญจศีล-เบญจธรรม ถามนุษยในโลกนีป้ ฏิบตั ไิ ดอยางเครงครัด สันติสขุ สันติภาพทางสังคม ยอมเกิดขึ้นไดอยางแนนอน ๒.๒) พระพุทธศาสนาสอนใหมีเมตตาตอกันทั้งตอหนาและลับหลัง หลักธรรมที่ พระพุทธเจาทรงเนนคือ สาราณียธรรม ๖ คือ พูด คิด ทํา ดวยจิตประกอบดวยเมตตา (เมตตา กายกรรม เมตตาวจีกรรม เมตตามโนกรรม) ไดลาภผลมาแบงกันกินใช (สาธารณโภคี) มีความ ประพฤติเขากันได (สีลสามัญญตา) ปรับความคิดเห็นใหเสมอภาค ยอมรับฟงความคิดเห็นที่ แตกตางดวยความอดทน (ทิฏฐิสามัญญตา) เอาตนเขาสมานในกิจการงานตางๆ ของสวนรวม ไมนิ่งดูดาย และพรหมวิหาร ๔ คือ เมตตา รักใครปรารถนาดีตอทุกคน ไมเลือกที่รักมักที่ชัง กรุณา คิดชวยเหลือเกือ้ กูลตามความสามารถ มุทติ า พลอยยินดีเมือ่ เห็นเขาประสบความสุขสําเร็จ และอุเบกขา วางตนเปนกลางอยางเที่ยงธรรม ไมลําเอียงดวยอคติ ใหถือวามนุษยในโลกนี้ถึงแม จะตางเพศพรรณ ตางชาติ ตางศาสนา ก็ลวนแตเปนเพื่อนรวมสุขรวมทุกข เกิดแกเจ็บตายดวย กันทั้งสิ้น เปนเสมือนพี่นองครอบครัวเดียวกัน เวลาอยูรวมกันยอมมีบางบางครั้งที่อาจลวงเกิน คนอื่นโดยเจตนาหรือโดยรูเทาไมถึงการณ เราก็ตองรูจักอดกลั้น และใหอภัยซึ่งกันและกัน ๒.๓) พระพุทธศาสนาสอนใหเรามีความเสียสละ ซึ่งมีความหมาย ๒ นัย คือ เสียสละภายใน คือ ละโลภ โกรธ หลง ความหวงแหน ความยึดติด ความเห็นแกตัวออกจากใจ เปนตน เสียสละภายนอก คือ การเฉลีย่ เจือจานวัตถุสงิ่ ของทีต่ นมี สงเคราะหแกคนอืน่ บาง คนเรา จะอยูร ว มกันไดอยางมีความสุขเริม่ ดวยการเสียสละ ความไมเห็นแกตวั ไมเอารัดเอาเปรียบคนอืน่ ตลอดจนยอมเสียสละประโยชนและความสุขที่ตนมีแกคนอื่น พระพุทธศาสนาไดสอนขั้นตอนแหง การเสียสละตั้งแตขั้นตน จนกระทั่งขั้นสูงสุด คือ การเสียสละแมกระทั่งชีวิตเพื่อรักษาไวซึ่งความ ถูกตองดีงามของสังคม ๒.๔) พระพุทธศาสนาสอนใหเรามีความอดทน (ขันติ) และไมยึดมั่นในตัวตน เกินไป (อนัตตา) ธรรมะ ๒ ขอนี้สัมพันธกันคือ คนจะมีความอดทนไดนั้นตองเปนคนยึดมั่นใน ตัวตนนอยหรือมีอัตตาเบาบาง ไมเห็นวาตนสําคัญมากจนเห็นคนอื่นตํ่าตอยหรือเปนคนไมดี

นักเรียนควรรู สาธารณโภคี คือ การรูจักแบงปน ทรัพยสินที่ตนหามาไดดวยความ ชอบธรรมแกผูตองการโอกาส เปนการกระทําที่ชวยใหเกิดความ รักใคร อยางเชน การใหเพือ่ นยืมสิง่ ของ การบริจาคทรัพยหรือสิ่งของใหกับ ผูประสบภัยตางๆ

นักเรียนควรรู ๑๕

สีลสามัญญตา คือ ความสมํ่าเสมอ กันโดยศีล คือ รักษาศีลบริสทุ ธิเ์ สมอกัน กับเพื่อน ภิกษุสามเณร ไมทําตนให เปนที่นารังเกียจของหมูคณะ ไมสราง ปมเดนเฉพาะตน

นักเรียนควรรู ทิฏฐิสามัญญตา คือ ความเปนผูมีความเสมอกัน โดยทิฏฐิ ก็คือ การมีความเห็นรวมกัน ไมดื้อรั้นเอาแตความเห็นของตนฝายเดียว โดยถือความถูกตองเปนแนวทาง คูมือครู

15

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Explain

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

1. ครูใหนกั เรียนสรุปเนือ้ หาหลักธรรม ในพระพุทธศาสนาที่มุงประโยชน สุขและสันติภาพแกบุคคล สังคม และโลกในรูปแบบของผังความคิด 2. ครูใหนกั เรียนแสดงความคิดเห็นวา นักเรียนควรดํารงชีวิตอยางไร ในสังคมที่มนุษยมีความเชื่อและ นับถือศาสนาแตกตางกัน (แนวตอบ เริ่มตนจากการเปนคน เปดกวางทางความคิด เปดใจ ยอมรับความแตกตางทางความเชือ่ และศาสนา ไมตัดสินวาคนที่คิด และกระทําตางจากเราจะผิดเสมอ พยายามปรับตัว เรียนรูสิ่งที่ดีจาก ความตางเหลานัน้ ตลอดจนไมดถู กู หรือลบหลูค วามเชือ่ ทีต่ นไมนบั ถือ)

และคนเชนนี้ยอมสามารถอดทนตอการดาวาเสียดสีหรือการลวงเกินของคนอื่นไดดี ดังนั้น พระพุทธศาสนาจึงเนนวาคนที่ดาวาลวงเกินคนอื่นเปนคนไมดี แตคนที่ดาวาตอบผูที่ดาวาตน นับวาเปนคนที่ไมดียิ่งกวาเสียอีก เพราะฉะนั้น เราจึงควรรูจักอดกลั้นและอดทนตอคําดุดาวา กลาวเสียดสีของคนอื่น ๒.๕) พระพุทธศาสนาสอนใหเปนคน ใจกวางยอมรับความแตกตางได คือ สอนใหรู ความจริงวา ในโลกทีม่ คี นอยูเ ปนจํานวนมากนัน้ ยอมมีความแตกตางกันในเรื่องตางๆ มากมาย เราตองหัดเปนคนใจกวางยอมรับความแตกตาง นั้นได ดังนี้ การใหความชวยเหลือแกผูประสบภัย เปนการเสียสละ (๑) ยอมรับความแตกตางทางดาน เพื่อชวยบรรเทาความทุกขของผูอื่น ความคิดเห็น คือ หัดเปนคนใจกวางยอมรับ ความเห็นทีแ่ ตกตางหรือความเห็นทีข่ ดั แยงกับความเห็นของตน พยายามปรับความเห็นทีแ่ ตกตาง นัน้ ใหลงรอยกันในหลักการสําคัญ หรือจุดหมายเดียวกันใหได ถาเห็นวาความคิดเห็นของคนอืน่ ไม คอยถูกตองสมบูรณ แตไมถึงกับผิดหรือเสียหายรายแรง เราก็ตองยอมรับพรอมกับแสดงแนวทาง ที่ดีกวาใหเขาเห็นและยอมรับ ดวยวิธีการที่นุมนวลและสรางสรรค (๒) ยอมรับลัทธิความเชื่อถือที่แตกตางกัน ในสังคมโลกมนุษยของเรานี้ มีระบบความเชื่อและศาสนาที่แตกตางกัน มีความจําเปนอยางยิ่งที่จะตองใหเกียรติและเคารพกัน ในความเชื่อทางดานศาสนา ไมลบหลู ไมลวงลํ้าเสรีภาพทางศาสนา พระพุทธเจาทรงตําหนิคนที่ ยกยองเชิดชูศาสนาของตนแตดูหมิ่นเหยียบยํ่าศาสนาอื่น ๒.๖) พระพุทธศาสนาสอนใหเอาชนะความชั่วรายดวยความดี การเอาชนะ ความชั่วดวยความชั่ว เชน เขาดามาเราดาตอบไป เขาเอาเปรียบเราหนึ่งเทา เราก็เอาเปรียบเขา เพิม่ ขึน้ เปนสองเทา มิใชทางทีถ่ กู ตอง ยิง่ ทําก็ยงิ่ เพิม่ ความชัว่ รายมากขึน้ ดุจดังเอานํา้ โสโครกลาง สิ่งโสโครก ฉะนั้น พระพุทธเจาจึงทรงสอนวา พึงเอาชนะความชั่วรายดวยความดี เชน เอาชนะ คนโกรธดวยการไมโกรธตอบ เอาชนะคนตระหนี่ดวยการให เอาชนะคนพูดเหลวไหลดวยการพูด ความจริง เอาชนะเวรดวยการไมจองเวร

ขยายความเขาใจ 1. ครูใหนกั เรียนสรุปเนือ้ หลักธรรมใน พระพุทธศาสนาทีม่ งุ ประโยชน และ สันติภาพแกบุคคล สังคม และโลก โดยจัดทําเปนผังความคิด 2. ครู ใ ห นั ก เรี ย นนํ า ความรูจ ากการ ศึกษาลักษณะสําคัญของคําสอนใน พระพุทธศาสนามาเขียนเรียงความ เชิ ง สร า งสรรค เรื่ อ ง การนํ า หลั ก คําสอนทางพระพุทธศาสนามาใช สรางสันติภาพ 3. ครูใหนักเรียนตอบคําถามประจํา หนวย

ครู ค วรอธิ บ ายเพิ่ ม เติ ม เกี่ ย วกั บ คําสอนของศาสนาอืน่ ๆ ทีเ่ กีย่ วกับการ สรางสันติภาพแกโลก แลวใหนักเรียน วิ เ คราะห ว  า มี ห ลั ก คํ า สอนใดบ า ง ที่ ส ามารถปรั บ ใช ใ นชี วิ ต ประจํ า วั น เพือ่ สรางสันติภาพใหกบั ตนเอง สังคม และโลก

16

คูมือครู

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู

เกร็ดแนะครู

Expand

๑๖

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

ตรวจสอบผล 1. ครูตรวจสอบความถูกตองของ ขอมูลในผังความคิดที่สรุปเนื้อหา หลักธรรมในพระพุทธศาสนาที่ มุงประโยชนสุขและสันติภาพแก บุคคล สังคม และโลก 2. ครูตรวจผลงานการเขียนเรียงความ เรื่อง การนําหลักคําสอนทาง พระพุทธศาสนามาใชสราง สันติภาพ 3. ครูตรวจความถูกตองจากการตอบ คําถามประจําหนวย

เมื่อนักเรียนไดศึกษาประวัติความเปนมาของพระพุทธศาสนา จะเห็นวา พระพุทธศาสนานัน้ เปนศาสตรแหงการศึกษา มุง สอนใหพฒ ั นาตนเองตามหลักศีล สมาธิ ปญญา เพื่อผลในการพัฒนาทั้งทางกาย ศีล จิต และปญญา ฝกใหเปนคน รูจ กั คิดวินจิ ฉัย เขาใจเหตุปจ จัยของสิง่ ทัง้ หลายอยางถูกตองตามความเปนจริง รูจ กั ใชปญ  ญาในการแกไขปญหา สอนใหพฒ ั นาตนเองดวยความไมประมาท เมือ่ พัฒนา ตนไดสมบูรณหรือในระดับหนึง่ แลว ก็ใหทาํ ประโยชนแกผอู นื่ ดวยความเสียสละเพือ่ ใหเกิดประโยชนสุขและสันติภาพที่แทจริงแกโลก ดังนัน้ หากทุกคนในสังคมทุกๆ สังคม หรือทุกประเทศปฏิบตั หิ รือพัฒนาตนเอง ตามหลักของศีล สมาธิ ปญญา มีการเสียสละ ความอดทน มีความใจกวางยอมรับ ความแตกตาง พยายามเอาชนะความชั่วดวยการทําความดี ก็จะทําใหครอบครัว บุคคลรอบขาง สังคม และประเทศชาติเกิดความสงบสุขอยางแทจริง

นักเรียนควรรู ทุกฺโข พาเลหิ สํวาโส อานวา ทุก-โข-พา-เล-หิ-สัง-วา-โส

·Ø¡Ú⢠¾ÒàÅËÔ ÊíÇÒâÊ ¡ÒÃÍÂًËÇÁ¡Ñº¤¹¾ÒÅ໚¹·Ø¡¢ (·ÕèÁÒ : ¾ÃÐäµÃ» ®¡ àÅ‹Á òõ ¢ŒÍ òõ ËÁÇ´·Õè ù ÀÒÉÔµ·Õè ù)

๑๗

คูมือครู

17

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

(ยอจากฉบับนักเรียน 20%)

เกร็ดแนะครู (แนวตอบ คําถามประจําหนวย การเรียนรู 1. นักเรียนจะตองมีการพัฒนาตน ในดานตางๆ ไดแก การพัฒนา กาย โดยทําใหรา งกายมีสขุ ภาพดี แข็งแรงอยูเสมอ การพัฒนาศีล โดยควบคุมกาย วาจา ไมใหมี การเบียดเบียนผูอ นื่ รวมทัง้ ตนเอง ดวย การพัฒนาจิตใจ โดยมีเมตตา เปนมิตรกับผูอื่น ทั้งยังมีจิตใจ ที่เด็ดเดี่ยวแนวแนอีกดวย การ พัฒนาปญญา รูจ กั เพิม่ พูนความรู ใหแกตนเอง รูจ กั ขวนขวายเรียนรู สิ่งใหมๆ อยูเสมอ 2. ชวยใหเราแกไขปญหาไดอยาง ถูกตองและตรงประเด็น เมือ่ เรารู เหตุปจจัยของปญหา เราก็จะรู ทางแกของปญหานั้น 3. เมื่อเกิดปญหา เราตองทําความ เข า ใจในเหตุ ป  จ จั ย ของป ญ หา นั้นกอน เมื่อเรารูเหตุปจจัย มีสติ มากขึ้น เห็นทุกอยางตามสภาพ ทีเ่ ปนจริง ก็จะสามารถแกปญ  หา ได 4. อริ ย สั จ เป น การคิ ด แบบมี เ หตุ มี ผ ลสอดคล อ งกั บ การคิ ด แบบ วิ ท ยาศาสตร ที่ จ ะต อ งมี เ หตุ และผลเสมอ เชน ฟารอง เปน ปรากฏการณ ท างธรรมชาติ ที่ วิทยาศาสตรสามารถอธิบายได 5. หลักการสรางความสุข ตองปฏิบตั ิ ตามหลั ก ความสุ ข ของผู  ค รอง เรือน คือ มีความสุขเพราะการ มีทรัพย ใชทรัพย ไมมีหนี้ ไมมี โทษ เปนตน สวนหลักการสราง สันติภาพตองไมปฏิบัติตนที่เปน การเบียดเบียนตนเองและผูอื่น มีเมตตา เสียสละ และรูจ กั อดทน)

¤Ò¶ÒÁ »ÃШíÒ˹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ ๑. ๒. ๓. ๔.

การพัฒนาตนใหงอกงามตามหลักพระพุทธศาสนาจะตองปฏิบัติอยางไร การเขาใจถึงเหตุปจจัยถูกตองตามความเปนจริงจะชวยแกไขปญหาไดอยางไร หากนักเรียนประสบกับปญหา นักเรียนจะมีวิธีการแกปญหาอยางไรตามแนวพระพุทธศาสนา การคิ ด แบบอริ ย สั จ มี ความสอดคล อ งกั บ การคิ ด แบบวิ ท ยาศาสตร อ ย า งไร ให เ หตุ ผ ล ประกอบ ๕. การสรางความสุขของผูค รองเรือนและหลักการสรางสันติภาพใหเกิดขึน้ ในสังคม จะตองปฏิบตั ิ ตามหลักใดบาง

¡Ô¨¡ÃÃÁ ¨¡ÃÃÁ ÊÌҧÊÃä ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ กิจกรรมที่

๑

กิจกรรมที่

๒

กิจกรรมที่

๓

กิจกรรมที่

๔

นักเรียนเขียนแผนผังความคิดการพัฒนาตนใหงอกงาม ทั้งการพัฒนากาย การพัฒนาศีล การพัฒนาจิตใจ และการพัฒนาปญญา แลวนําเสนอหนา ชั้นเรียน นักเรียนระบุปญหาที่ตนเองประสบมา ๑ ปญหา แลวเขียนวิธีการที่ใชใน การแกไขปญหาดังกลาว แลววิเคราะหวา วิธกี ารดังกลาวสามารถแกไขปญหา ใหสําเร็จไดหรือไม เพราะเหตุใด นักเรียนจับคูกับเพื่อนชวยกันวิเคราะหขอดี-ขอเสียของความไมประมาท กับความประมาท จากนั้นวิเคราะหวานักเรียนจะปฏิบัติตนไมใหประมาทตาม แนวทางพระพุทธศาสนาไดอยางไร นักเรียนเขียนเรียงความ “การนําหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนามาประยุกต ใชเพื่อใหเกิดสันติภาพขึ้นในสังคมและโลก” ความยาว ๑ หนากระดาษ

๑๘

หลักฐาน แสดงผลการเรียนรู เรียงความ เรื่อง การนําหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนามาใชสรางสันติภาพ

18

คูมือครู