8858649122643

คูมือครู 㪌»ÃСͺ¡ÒÃÊ͹ËÇÁ¡Ñº

˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ©ºÑº Í- .

ภาพปกนี้มีขนาดเทากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน

กระบวนการสอนแบบ 5 Es ชวยสรางทักษะการเรียนรู กิจกรรมมุงพัฒนาทักษะการคิด คำถาม + แนวขอสอบเพื่อยกผลสัมฤทธิ์ O-NET กิจกรรมบูรณาการเตรียมพรอมสู ASEAN 2558

เอกสารประกอบคูมือครู

กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย

ภาษาไทย

วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปที่

1

สําหรับครู

คูมือครู Version ใหม

ลักษณะเดน

ขยายพื้นที่รูปเลมใหญขึ้นกวาเดิม จัดแบงพื้นที่ออกเปนโซน เพื่อคนหาขอมูลไดงาย สะดวก รวดเร็ว และดูเปนระเบียบ กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล

กระตุน ความสนใจ

Evaluate

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

เปาหมายการเรียนรู สมรรถนะของผูเรียน คุณลักษณะอันพึงประสงค

หน า

โซน 1 กระตุน ความสนใจ

Engage

สํารวจคนหา

Explore

อธิบายความรู

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

ตรวจสอบผล

หน า

หนั ง สื อ เรี ย น

โซน 1

หนั ง สื อ เรี ย น

Evaluate

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NET

ขอสอบ

โซน 2

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

เกร็ดแนะครู

O-NET

บูรณาการเชื่อมสาระ

โซน 3

กิจกรรมสรางเสริม กิจกรรมทาทาย

นักเรียนควรรู

โซน 3

โซน 2 บูรณาการอาเซียน มุม IT

No.

คูมือครู

คูมือครู

No.

โซน 1 ขั้นตอนการสอนแบบ 5Es

โซน 2 ชวยครูเตรียมสอน

โซน 3 ชวยครูเตรียมนักเรียน

เพื่อใหครูเตรียมจัดกิจกรรมการเรียน การสอน โดยแนะนําขั้นตอนการสอนและ การจัดกิจกรรมแบบ 5Es อยางละเอียด เพื่อใหนักเรียนบรรลุตามตัวชี้วัด

เพื่อชวยลดภาระครูผูสอน โดยแนะนํา เกร็ดความรูสําหรับครู ความรูเสริมสําหรับ นักเรียน รวมทั้งบูรณาการความรูสูอาเซียน และมุม IT

เพื่อใหครูสะดวกตอการจัดกิจกรรม โดย แนะนํากิจกรรมบูรณาการเชือ่ มระหวางสาระหรือ กลุมสาระการเรียนรู วิชา กิจกรรมสรางเสริม กิจกรรมทาทาย รวมถึงเนื้อหาที่เคยออกขอสอบ O-NET แนวขอสอบ NT/O-NET ทีเ่ นนการคิด พรอมเฉลยและคําอธิบายอยางละเอียด

ที่ใชในคูมือครู

แถบสีและสัญลักษณ

แถบสีแสดงขั้นตอนการสอนและการจัดกิจกรรม แบบ 5Es เพื่อใหครูทราบวาเปนขั้นการสอนขั้นใด

1. แถบสี 5Es สีแดง

สีเขียว

กระตุน ความสนใจ

เสร�ม

สํารวจคนหา

Engage

2

•

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใช เทคนิคกระตุน ความสนใจ เพื่อโยง เขาสูบทเรียน

สีสม

อธิบายความรู

Explore

•

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนสํารวจ ปญหา และศึกษา ขอมูล

สีฟา

Explain

•

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนคนหา คําตอบ จนเกิดความรู เชิงประจักษ

สีมวง

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

•

Evaluate

เปนขั้นที่ผูสอน ใหผูเรียนนําความรู ไปคิดคนตอๆ ไป

•

เปนขั้นที่ผูสอน ประเมินมโนทัศน ของผูเรียน

2. สัญลักษณ สัญลักษณ

วัตถุประสงค

• เปาหมายการเรียนรู

• หลักฐานแสดง ผลการเรียนรู

• เกร็ดแนะครู

แทรกความรูเสริมสําหรับครู ขอเสนอแนะ ขอควรระวัง ขอสังเกต แนวทางการจัด กิจกรรมและอืน่ ๆ เพื่อประโยชนในการ จัดการเรียนการสอน ขยายความรูเพิ่มเติมจากเนื้อหา เพื่อให ครูนําไปใชอธิบายเพิ่มเติมใหนักเรียน ไดมีความรูมากขึ้น

•

ความรูห รือกิจกรรมเสริม ใหครูนาํ ไปใช เตรียมความพรอมใหกบั นักเรียนกอนเขาสู ประชาคมอาเซียนใน พ.ศ. 2558 โดย บูรณาการกับวิชาทีก่ าํ ลังเรียน

บูรณาการอาเซียน

•

คูม อื ครู

แสดงรองรอยหลักฐานตามภาระงาน ที่ครูมอบหมาย เพื่อแสดงผลการเรียนรู ตามตัวชี้วัด

• นักเรียนควรรู

มุม IT

แสดงเปาหมายการเรียนรูที่นักเรียน ตองบรรลุตามตัวชี้วัด ตลอดจนสมรรถนะ ที่จะตองมี และคุณลักษณะที่พึงเกิดขึ้น กับนักเรียน

แนะนําแหลงคนควาจากเว็บไซต เพื่อให ครูและนักเรียนไดเขาถึงขอมูลความรู ที่หลากหลาย ทั้งไทยและตางประเทศ

สัญลักษณ

ขอสอบ

วัตถุประสงค

O-NET

(เฉพาะวิชา ชัน้ ทีส่ อบ O-NET)

ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T (เฉพาะระดับชัน้ มัธยมศึกษาตอนตอนตน)

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET (เฉพาะระดับชัน้ มัธยมศึกษาตอนปลาย)

บูรณาการเชื่อมสาระ

กิจกรรมสรางเสริม

กิจกรรมทาทาย

• ชีแ้ นะเนือ้ หาทีเ่ คยออกขอสอบ

O-NET โดยยกตัวอยางขอสอบ พรอมวิเคราะหคาํ ตอบ อยางละเอียด

• เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน

การคิดและเปนแนวขอสอบ NT/O-NET ในระดับมัธยมศึกษา ตอนตน มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย พรอมเฉลยอยางละเอียด

• เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน

การคิดและเปนแนวขอสอบ O-NET ในระดับมัธยมศึกษา ตอนปลาย มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย พรอมเฉลยอยางละเอียด

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม

เชือ่ มกับสาระหรือกลุม สาระ การเรียนรู ระดับชัน้ หรือวิชาอืน่ ทีเ่ กีย่ วของ

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม ซอมเสริมสําหรับนักเรียนทีค่ วร ไดรบั การพัฒนาการเรียนรู

• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม ตอยอดสําหรับนักเรียนทีเ่ รียนรู ไดอยางรวดเร็ว และตองการ ทาทายความสามารถในระดับ ทีส่ งู ขึน้

คําแนะนําการใชคูมือครู การออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอน คูมือครู รายวิชา ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1 จัดทําขึ้นเพื่อใหครูผูสอนนําไปใชเปนแนวทางวางแผน การสอนเพื่อพัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน และประกันคุณภาพผูเรียน ตามนโยบายของสํานักงานคณะกรรมการการ ศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) โดยใชหนังสือเรียน ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1 ของบริษัท อักษรเจริญทัศน อจท. เสร�ม จํากัด เปนสื่อหลัก (Core Material) ประกอบการสอนและการจัดกิจกรรมการเรียนรูใหสอดคลองกับมาตรฐานการเรียนรู 3 และตัวชีว้ ดั กลุม สาระการเรียนรู ภาษาไทย ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน พ.ศ. 2551 โดยออกแบบกิจกรรม การเรียนการสอนตามหลักการสําคัญ ดังนี้ 1 ออกแบบการสอนเปนหนวยการเรียนรูอิงมาตรฐาน คูมือครู รายวิชา ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1 วางแผนการสอนโดยแบงเปนหนวยการเรียนรูตาม ลําดับสาระ (Strand) และหมายเลขขอของมาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั แตละหนวยจะกําหนดเปาหมายการเรียนรูแ ละ จุดประสงคการเรียนรู (Objective Learning) กิจกรรมการเรียนรู (Learning Activties) และแนวทางการประเมินผลการเรียนรู (Learning Evaluation) ไวชดั เจน ครูผสู อนสามารถจัดทําแผนการสอนใหครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรู ตัวชีว้ ดั สมรรถนะ และคุณลักษณะอันพึงประสงคที่เปนเปาหมายการเรียนรูตามที่กําหนดไวในสาระแกนกลาง (ตามแผนภูมิ) และสามารถ บันทึกผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของผูเรียนแตละคนลงในเอกสาร ปพ.5 ไดอยางมั่นใจ แผนภูมิแสดงความสัมพันธขององคประกอบการออกแบบการเรียนรูอิงมาตรฐานและเนนผูเรียนเปนสําคัญ

พผ

ูเ

จุดปร

ะสง

คก า

ส ภา

รียน

ร

รู ีเรยน

มาตรฐานการเรียนรู ตัวชี้วัดชั้นป

ทักษะการคิด การวัดประเมินผล การเรียนรู

กิจกรรมการเรียนรู

เทคนิคการสอน คูม อื ครู

2 การจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ แนวคิ ด ในการจั ด การเรี ย นการสอนที่ ยึ ด ผู  เ รี ย นเป น สํ า คั ญ พั ฒ นามาจากปรั ช ญาและทฤษฎี ก ารเรี ย นรู  Constructivism ที่เชื่อวา การเรียนรูเปนกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในสมองของผูเรียนแตละคน ผูเรียนเปนผูสรางความรู โดยการเชื่อมโยงระหวางสิ่งที่ไดเรียนรูจากบทเรียนใหมกับความรูหรือประสบการณเดิมที่มีอยู ทฤษฎีนี้มีความเชื่อวา ผูเรียนทุกคนไดเรียนรูและมีการสั่งสมความรูความเขาใจเกี่ยวกับสิ่งตางๆ ติดตัวมากอน ทีจ่ ะเขาสูห อ งเรียน ซึง่ เปนการเรียนรูท เี่ กิดจากประสบการณและสิง่ แวดลอมรอบตัวผูเ รียนแตละคน ดังนัน้ การจัดกิจกรรม เสร�ม การเรียนการสอนในแตละหนวยการเรียนรู ผูสอนจะตองคํานึงถึง

4

1. ความรูเดิมของผูเรียน วิธีการสอนที่ดีจะตองเริ่มตนจากจุดที่วา ผูเ รียนมีความรูอ ะไรมาบาง แลวจึงใหความรู หรือประสบการณใหม เพื่อตอยอดจาก ความรูเดิม นําไปสูการสรางความรู ความเขาใจใหม

2. ความรูเดิมของผูเรียนถูกตองหรือไม ผูส อนตองปรับเปลีย่ นความรูค วามเขาใจเดิม ของผูเรียนใหถูกตอง และเปนพฤติกรรม การเรียนรูใ หมทมี่ คี ณุ คาตอผูเรียน เพื่อสราง เจตคติหรือทัศนคติที่ดีตอการเรียนรู สิ่งเหลานั้น

3. ผูเรียนสรางความหมายสําหรับตนเอง ผูสอนตองสงเสริมใหผูเรียนนําความรู ความเขาใจที่เกิดขึ้นไปลงมือปฏิบัติ เพื่อขยายความรูใหลึกซึ้งและมีคุณคา ตอตัวผูเรียนมากที่สุด

แนวคิด Constructivism เนนใหผูเรียนสรางความรูโดยผานกระบวนการคิดและความอยากรูของตนเอง โดยมีผูสอนเปนผูสรางบรรยากาศ

การเรียนรูและกระตุนความสนใจ คอยจัดสถานการณใหผูเรียนเกิดความขัดแยงทางความคิดระหวางประสบการณเดิมกับประสบการณ ความรูใ หม เพือ่ กระตนุ ใหผเู รียนเชือ่ มโยงความรู ความคิด กับประสบการณทมี่ อี ยูเ ดิม แลวสังเคราะหเปนความรูห รือแนวคิดใหมๆ ไดดว ยตนเอง

3 การบูรณาการกระบวนการคิด การเรียนรูของผูเรียนแตละคนจะเกิดขึ้นที่สมอง ซึ่งเปนอวัยวะที่ทําหนาที่รูคิดภายใตสภาพแวดลอมที่เอื้ออํานวย และไดรบั การกระตนุ จูงใจอยางเหมาะสม สอดคลองกับสภาพจิตใจและความตองการของผูเ รียนแตละคน การจัดกิจกรรม การเรียนรูและสาระการเรียนรูที่สอดคลองกับความสนใจและมีความหมายตอผูเรียน จะชวยกระตุนใหสมองของผูเรียน สามารถรับรูและเรียนรูไดอยางมีประสิทธิภาพตามขั้นตอนการทํางานของสมอง ดังนี้ 1. สมองจะเรียนรูและสืบคน โดยการสังเกต คนหา ซักถาม และทดลอง ปฏิบัติ จนทําใหคนพบความรูความเขาใจ ไดอยางรวดเร็ว

2. สมองจะแยกแยะคุณคาของสิ่งตางๆ โดยการตัดสินใจวิพากษวิจารณ แสดง ความคิดเห็น ยอมรับหรือตอตานตาม อารมณความรูสึกที่เกิดขึ้นในขณะที่เรียนรู

3. สมองจะประมวลเนื้อหาสาระ โดยการสรุปเปนความคิดรวบยอดจาก เรื่องราวที่ไดเรียนรูใหมนําไปผสมผสานกับ ความรูห รือประสบการณเดิมทีถ่ กู จัดเก็บอยูใ น สมอง ผานการกลัน่ กรองเพือ่ สังเคราะหเปน ความรูค วามเขาใจใหมๆ หรือเปนทัศนคติใหม ที่จะเก็บบรรจุไวในสมองของผูเรียน

การเรียนรูที่มีประสิทธิภาพจึงตองเปนการเรียนรูที่เกิดจากกระบวนการคิดของผูเรียน เพราะการเรียนรูจะเกิดขึ้น เมื่อสมองรูคิด และตองเปนการคิดไดครบถวนตามขั้นตอนการทํางานของสมองผูเรียน โดยเริ่มตนจาก 1. ระดับการคิดพื้นฐาน ไดแก การสังเกต การจําแนก การคาดคะเน การสื่อความหมาย การรวบรวมขอมูล การสรุปผล เปนตน

คูม อื ครู

2. ระดับลักษณะการคิด ไดแก การคิดกวาง คิดลึกซึ้ง คิดไกล คิดหลากหลาย คิดคลอง คิดอยางมีเหตุผล เปนตน

3. ระดับกระบวนการคิด ไดแก กระบวนการคิดอยางมีวิจารณญาณ กระบวนการแกปญหา กระบวนการ คิดสรางสรรค กระบวนการคิดสังเคราะห เปนตน

5Es การจัดกิจกรรมตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es ขั้นตอนการสอนที่สัมพันธกับขั้นตอนการคิดและการทํางานทางสมองของผูเรียนที่นิยมใชอยางแพรหลาย คือ วัฏจักรการเรียนรู 5Es ซึ่งผูจัดทําคูมือครูไดนํามาใชเปนแนวทางออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนในแตละหนวย ตามลําดับขั้นตอนการเรียนรู ดังนี้ ขั้นที่ 1

กระตุนความสนใจ

(Engage)

เสร�ม

5

เปนขั้นที่ผูสอนนําเขาสูบทเรียน เพื่อกระตุนความสนใจของผูเรียนดวยเรื่องราวหรือเหตุการณที่นาสนใจโดยใชเทคนิควิธีการ และคําถามทบทวนความรูหรือประสบการณเดิมของผูเรียน เพื่อเชื่อมโยงผูเรียนเขาสูความรูของบทเรียนใหม ชวยใหผูเรียนสามารถ สรุปความสําคัญหัวขอและสาระการเรียนรูของบทเรียนได จึงเปนขั้นตอนการสอนที่สําคัญ เพราะเปนการเตรียมความพรอมและสราง แรงจูงใจใฝเรียนรูแกผูเรียน

ขั้นที่ 2

สํารวจคนหา

(Explore)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนเปดโอกาสใหผเู รียนลงมือศึกษา สังเกต หรือรวมมือกันสํารวจ เพือ่ ใหเห็นขอบขายของประเด็นหรือปญหา รวมถึง วิธีการศึกษาคนควา การรวบรวมขอมูลความรูที่จะนําไปสูการสรางความเขาใจประเด็นหรือปญหานั้นๆ เมื่อผูเรียนทําความเขาใจใน ประเด็นหรือปญหาที่จะศึกษาคนควาอยางถองแทแลว ก็ลงมือปฏิบัติเพื่อเก็บรวบรวมขอมูลความรู สํารวจตรวจสอบ โดยวิธีการตางๆ เชน สัมภาษณ ทดลอง อานคนควาขอมูลจากเอกสาร แหลงขอมูลตางๆ จนไดขอมูลความรูที่เกี่ยวของกับประเด็นหรือปญหาที่ศึกษา

ขั้นที่ 3

อธิบายความรู

(Explain)

เปนขั้นที่ผูสอนมีปฏิสัมพันธกับผูเรียน เชน ใหการแนะนํา ตั้งคําถามกระตุนใหคิด เพื่อใหผูเรียนคนหาคําตอบ และนําขอมูล ความรูจากการศึกษาคนควาในขั้นที่ 2 มาวิเคราะห สรุปผล และนําเสนอผลที่ไดศึกษาคนความาในรูปแบบสารสนเทศตางๆ เชน เขียนแผนภูมิ ผังมโนทัศน เขียนความเรียง เขียนรายงาน เปนตน ในขั้นตอนนี้ฝกใหผูเรียนใชสมองคิดวิเคราะหและสังเคราะห อยางเปนระบบ

ขั้นที่ 4

ขยายความเขาใจ

(Expand)

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใชเทคนิควิธีสอนตางๆ ที่สงเสริมใหผูเรียนนําความรูที่เกิดขึ้นไปคิดคนสืบคนตอๆ ไป เพื่อพัฒนาทักษะ การเรียนรูและการทํางานรวมกันเปนกลุม ระดมสมองเพื่อคิดสรางสรรครวมกัน ผูเรียนสามารถนําความรูที่สรางขึ้นใหมไปเชื่อมโยง กับประสบการณเดิมโดยนําขอสรุปทีไ่ ดไปใชอธิบายเหตุการณตา งๆ หรือนําไปปฏิบตั ใิ นสถานการณใหมๆ ทีเ่ กีย่ วของกับชีวติ ประจําวัน ของตนเอง เพื่อขยายความรูความเขาใจใหกวางขวางยิ่งขึ้น ในขั้นตอนนี้ฝกสมองของผูเรียนใหสามารถคิดริเริ่มสรางสรรคอยางมี คุณภาพ เสริมสรางวิสัยทัศนใหกวางไกลออกไป

ขั้นที่ 5

ตรวจสอบผล

(Evaluate)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนประเมินมโนทัศนของผูเ รียน โดยตรวจสอบจากความคิดทีเ่ ปลีย่ นไปและความคิดรวบยอดทีเ่ กิดขึน้ ใหม ตรวจสอบ ทักษะ กระบวนการปฏิบัติ การแกปญหา การตอบคําถามรวบยอด หรือการเคารพความคิดหรือยอมรับเหตุผลของคนอื่น เพื่อการ สรางสรรคความรูร ว มกัน ผูเ รียนสามารถประเมินผลการเรียนรูข องตนเอง เพือ่ สรุปผลวามีความรูอ ะไรเพิม่ ขึน้ มาบาง เกิดความเขาใจ มากนอยเพียงใด และจะนําความรูเหลานั้นไปประยุกตใชในการเรียนรูเรื่องอื่นๆ หรือในชีวิตประจําวันไดอยางไร ผูเรียนจะเกิดเจตคติ และเห็นคุณคาของตนเองจากผลการเรียนรูที่เกิดขึ้น ซึ่งเปนการเรียนรูที่มีความสุขอยางแทจริง

การจัดกิจกรรมการเรียนรูตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es จึงเปนรูปแบบการเรียนการสอนที่เนนผูเรียน เปนสําคัญอยางแทจริง เพราะสงเสริมใหผูเรียนไดเรียนรูตามขั้นตอนของกระบวนการสรางความรูดวยตนเอง และ ฝกฝนใหใชกระบวนการคิดและกระบวนการกลุมอยางชํานาญ กอใหเกิดทักษะชีวิต ทักษะการทํางาน และทักษะการ เรียนรูที่มีประสิทธิภาพ สงผลตอการยกระดับผลสัมฤทธิ์ของผูเรียน ตามเปาหมายของการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) ทุกประการ คูม อื ครู

O-NET การเพิ่มผลสัมฤทธิ์ O-NET

การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es ในแตละหนวยการเรียนรู ทางผูจัดทํา จะเสนอแนะวิธีสอน รูปแบบกิจกรรมการเรียนรู พรอมทั้งออกแบบเครื่องมือวัดและประเมินผลที่สอดคลองกับตัวชี้วัด และสาระการเรียนรูแกนกลางไวทุกขั้นตอน โดยยึดหลักสําคัญ คือ หลักของการวัดและประเมินผล เสร�ม

6

1. การวัดและประเมินผลทุกครั้ง ควรนําผลมาปรับปรุงพัฒนาผูเรียน เปนรายบุคคล

2. การวัดและประเมินผลมี เปาหมาย เพื่อพัฒนาการเรียนรู ของผูเรียนจนเต็มศักยภาพ

3. การนําผลการวัดและประเมินผล ทุกครั้งมาวางแผนปรับปรุงกิจกรรม การเรียนการสอน การเลือกเทคนิค วิธีสอน และสื่อการเรียนรูให เหมาะสมกับสภาพจริงของผูเรียน

การทดสอบผูเรียน 1. การใชขอสอบอัตนัย เนนการอาน การคิดวิเคราะห และการเขียนเพิ่มมากขึ้น 2. การใชคําถามกระตุนการคิดควบคูกับการทําขอสอบที่เนนการคิดอยางตอเนื่องตามลําดับกิจกรรมการเรียนรู และตัวชี้วัด 3. การทดสอบตองดําเนินการทั้งกอนเรียน ระหวางเรียน และหลังเรียน การทดสอบควรใชขอสอบทั้งชนิดปรนัยและ อัตนัย และเปนการทดสอบเพื่อประเมินผลการเรียนของผูเรียนแตละคน เพื่อการสอนซอมเสริมใหบรรลุตัวชี้วัด ไดครบถวน 4. การสอบกลางภาค (ถามี) ควรนําแบบฝกหัดหรือขอสอบทีน่ กั เรียนสวนใหญไมสามารถตอบไดหรือไมครบถวนชัดเจน มา สรางเปนแบบทดสอบอีกครัง้ เพือ่ ตรวจสอบความรูค วามเขาใจทีถ่ กู ตอง และประเมินความกาวหนาของผูเ รียนแตละคน 5. การสอบปลายภาคเรียนเพื่อวัดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนตามตัวชี้วัดที่สําคัญ ควรออกขอสอบใหมีลักษณะเดียวกับ ขอสอบ O-NET โดยเนนการคิดวิเคราะห สังเคราะห เชื่อมโยงประยุกตใช เพื่อสรางความคุนเคย และฝกฝน วิธีการทําขอสอบดวยความมั่นใจ 6. การนําผลการทดสอบของผูเรียนมาวิเคราะห โดยผลการสอบกอนการเรียนตองสามารถพยากรณผลการสอบ กลางภาค และผลการสอบกลางภาคตองทํานายผลการสอบปลายภาคของผูเ รียนแตละคน เพือ่ ประเมินพัฒนาการ ความกาวหนาของผูเรียนเปนรายบุคคล 7. ผลการทดสอบปลายป ปลายภาค ตองมีคาเฉลี่ยสอดคลองกับคาเฉลี่ยของการสอบ NT ที่เขตพื้นที่การศึกษา จัดสอบ รวมทั้งคาเฉลี่ยของการสอบ O-NET ชวงชั้นที่สอดคลองครอบคลุมมาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัดสําคัญ เพือ่ สะทอนประสิทธิภาพของครูผสู อนในการออกแบบการเรียนรูแ ละประกันคุณภาพผูเ รียนทีต่ รวจสอบผลไดชดั เจน การจัดการเรียนการสอนในแตละหนวยการเรียนรู ตองใหผูเรียนไดสั่งสมความรู ความเขาใจตามลําดับขั้นตอน ของกิจกรรมในวัฏจักรการเรียนรู 5Es เพื่อใหผูเรียนไดเติมเต็มองคความรูอยางตอเนื่อง จนสามารถปฏิบัติชิ้นงานหรือ ภาระงานรวบยอดของแตละหนวย ผานเกณฑประกันคุณภาพในระดับที่นาพึงพอใจ เพื่อรองรับการประเมินภายนอกจาก สมศ. ตลอดเวลา คูม อื ครู

ASEAN การเรียนรูสูประชาคมอาเซียน เพื่ออํานวยความสะดวกแกครูผูสอนในการจัดกิจกรรมการเรียนรูบูรณาการอาเซียนศึกษา ผูจัดทําไดวิเคราะห มาตรฐานการเรียนรู และตัวชี้วัดที่มีสาระการเรียนรูสอดคลองกับองคความรูเกี่ยวกับประชาคมอาเซียนในแงมุมตางๆ ครอบคลุมทัง้ ประชาคมการเมืองและความมัน่ คงอาเซียน ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และประชาคมสังคมและวัฒนธรรม อาเซียน เพื่อสงเสริมการเรียนรูใหผูเรียนเกิดความตระหนัก มีความรูความเขาใจเหมาะสมกับระดับชั้นและกลุมสาระ การเรียนรู โดยเสนอแนะวิธีการจัดกิจกรรมบูรณาการเนื้อหาสาระตางๆ ที่เปนประโยชนตอผูเรียนและเปนการชวย เตรียมความพรอมผูเ รียนทุกคนทีจ่ ะกาวเขาสูก ารเปนสมาชิกของประชาคมอาเซียนไดอยางมัน่ ใจตามขอตกลงปฏิญญา เสร�ม ชะอํา-หัวหิน วาดวยความรวมมือดานการศึกษาเพือ่ บรรลุเปาหมายประชาคมอาเซียนทีเ่ อือ้ อาทรและแบงปน จึงกําหนด 7 เปนนโยบายใหกระทรวงศึกษาธิการจัดการเรียนรูเตรียมความพรอมผูเรียนเขาสูประชาคมอาเซียนภายในป พ.ศ. 2558 ตามแนวปฏิบัติที่สําคัญ ดังนี้

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมการเมืองและความมัน่ คงอาเซียน 1. การสรางความรูความเขาใจ และตระหนักถึงความสําคัญของ กฎบัตรอาเซียน และความรวมมือ ของ 3 เสาหลัก ซึง่ กฎบัตรอาเซียน ในขณะนี้มีสถานะเปนกฎหมายที่ ประเทศสมาชิกจะตองปฏิบัติตาม หลักการที่กําหนดไวเพื่อใหบรรลุ เปาหมายของกฎบัตรมาตราตางๆ

2. การสงเสริมหลักการ ประชาธิปไตยและการสราง สิ่งแวดลอมประชาธิปไตย เพื่อการอยูรวมกันอยางกลมกลืน ภายใตวิถีชีวิตอาเซียนที่มีความ หลากหลายดานสังคมและ วัฒนธรรม

4. การตระหนักในคุณคาของ สายสัมพันธทางประวัติศาสตร และมรดกทางวัฒนธรรมที่มี พัฒนาการรวมกัน เพื่อเชื่อม อัตลักษณและสรางจิตสํานึก ในการเปนประชากรของประชาคม อาเซียนรวมกัน

3. การสงเสริมการศึกษาดาน สิทธิมนุษยชน เพื่อสรางประชาคม อาเซียนใหเปนประชาคมเพื่อ ประชาชนอยางแทจริง สามารถ อยูรวมกันไดบนพื้นฐานการเคารพ ในคุณคาของศักดิ์ศรีแหงความ เปนมนุษยเทาเทียมกัน

5. การสงเสริมสันติภาพ ความ มั่นคง และความปรองดองในสังคม ทั้งระดับประเทศและภูมิภาคของ อาเซียนบนพื้นฐานสันติวิธีและการ อยูรวมกันดวยขันติธรรม

คูม อื ครู

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน

เสร�ม

8

1. การพัฒนาทักษะการทํางาน เพื่อเสริมสรางผูเรียนใหมีทักษะ วิชาชีพที่จําเปนสอดคลองกับ ความตองการของตลาดแรงงาน และสถานประกอบการในอาเซียน สามารถเทียบโอนผลการเรียน และการทํางานตามมาตรฐานฝมือ แรงงานในภูมิภาคอาเซียน

2. การเสริมสรางวินัย ความรับผิดชอบ และเจตคติรักการทํางาน สามารถพึ่งพาตนเอง มีทักษะชีวิต ดํารงชีวิตอยางมีความสุข เห็นคุณคา และภูมิใจในตนเอง ในฐานะที่เปนพลเมืองไทยและ อาเซียน

3. การเรียนรูเพื่อพัฒนาตนเอง อยางตอเนื่องตลอดชีวิต ใหมี ทักษะการทํางานตามมาตรฐาน อาชีพ และคุณวุฒิของวิชาชีพสาขา ตางๆ เพื่อรองรับการเตรียมเคลื่อน ยายแรงงานมีฝมือและการเปน ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนที่ เขมแข็ง เพื่อสรางขีดความสามารถ ในการแขงขันในเวทีโลก

การจัดการเรียนรูส ู ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน 1. การเสริมสรางความรวมมือ ในลักษณะสังคมที่เอื้ออาทร ของประชากรอาเซียน โดยยึด หลักการสําคัญ คือ ความงดงาม ของประชาคมอาเซียนมาจาก ความแตกตางและหลากหลายทาง วัฒนธรรมที่ลวนแตมีคุณคาตอ มรดกทางวัฒนธรรมของอาเซียน ซึ่งประชาชนทุกคนตองอนุรักษ สืบสานใหยั่งยืน

2. การเสริมสรางคุณลักษณะ ของผูเรียนใหเปนพลเมืองอาเซียน ที่มีศักยภาพในการกาวเขาสู ประชาคมอาเซียนอยางมั่นใจ เปนผูที่มีสุขภาพสมบูรณแข็งแรง มีทักษะการสื่อสาร ทักษะการ ทํางาน ทักษะทางสังคม สามารถ ทํางานรวมกับผูอื่นไดอยาง สรางสรรค และมีองคความรู เกี่ยวกับอาเซียนที่จําเปนตอการ ดํารงชีวิตอยางมีคุณภาพ

4. การสงเสริมการเรียนรูดาน ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี วิถชี วี ติ ความเปนอยูข องเพือ่ นบาน ในอาเซียน เพื่อสรางจิตสํานึกของ ความเปนประชาคมอาเซียนและ ตระหนักถึงหนาที่ของการเปน พลเมืองอาเซียนรวมกัน

3. การสงเสริมการเรียนรูภาษา อังกฤษเพื่อการสื่อสารและการ ทํางานตามมาตรฐานอาชีพที่ กําหนดและสนับสนุนการเรียนรู ภาษาอาเซียนและภาษาเพื่อนบาน เพื่อชวยเสริมสรางสัมพันธภาพทาง สังคม และการอยูรวมกันอยางสันติ ทามกลางความหลากหลายทาง วัฒนธรรม

5. การสรางความรูและความ ตระหนักเกี่ยวกับดานสิ่งแวดลอม ปญหาและผลกระทบตอคุณภาพ ชีวิตของประชากรในภูมิภาค รวมทั้งแนวทางการพัฒนาอยาง ยั่งยืน ใหเปนมรดกสืบทอดแก พลเมืองอาเซียนในรุนหลังตอๆ ไป

กระทรวงศึกษาธิการจึงประกาศนโยบายการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2 (พ.ศ. 2552-2561) เพื่อเรงพัฒนาเด็ก และเยาวชนไทยใหเปนทรัพยากรมนุษยของชาติที่มีทักษะและความชํานาญ พรอมเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงและ การแขงขันทั้งในภูมิภาคอาเซียนและภูมิภาคอื่นๆ ของสังคมโลก ทั้งนี้ผูบริหารสถานศึกษา ครูผูสอน และผูปกครอง ควรรวมมือกันอยางใกลชิดในการดูแลชวยเหลือผูเรียนและจัดประสบการณการเรียนรูเพื่อพัฒนาผูเรียนจนเต็มศักยภาพ เพื่อกาวเขาสูการเปนพลเมืองอาเซียนอยางมีเกียรติภูมิและศักดิ์ศรีความเปนมนุษยของตน คณะผูจัดทํา คูม อื ครู

ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรูแกนกลาง สาระที่ 5

ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม (เฉพาะชั้น ม.1)*

วรรณคดีและวรรณกรรม

มาตรฐาน ท 5.1 เขาใจและแสดงความคิดเห็น วิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมไทยอยางเห็นคุณคา และนํามาประยุกตใชในชีวิตจริง ชั้น

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

หนวยการเรียนรูในหนังสือเรียน

ม.1 1. สรุปเนื้อหาวรรณคดี • วรรณคดีและวรรณกรรมเกี่ยวกับ และวรรณกรรม - ศาสนา ที่อาน - ประเพณี - พิธีกรรม - สุภาษิตคําสอน - เหตุการณประวัติศาสตร - บันเทิงคดี - บันทึกการเดินทาง - วรรณกรรมทองถิ่น

• หนวยการเรียนรูท ี่ 1 นิราศภูเขาทอง • หนวยการเรียนรูท ี่ 2 โคลงโลกนิติ • หนวยการเรียนรูท ี่ 3 สุภาษิตพระรวง • หนวยการเรียนรูท ี่ 4 กาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ า • หนวยการเรียนรูท ี่ 5 ราชาธิราช ตอน สมิงพระราม อาสา • หนวยการเรียนรูท ี่ 6 กาพยเหชมเครือ่ งคาวหวาน • หนวยการเรียนรูท ี่ 7 นิทานพืน้ บาน 2. วิเคราะหวรรณคดี • การวิเคราะหคุณคาและขอคิดจาก • หนวยการเรียนรูท ี่ 1 และวรรณกรรม นิราศภูเขาทอง วรรณคดีและวรรณกรรม ที่อาน พรอมยก • หนวยการเรียนรูท ี่ 2 เหตุผลประกอบ โคลงโลกนิติ 3. อธิบายคุณคาของ • หนวยการเรียนรูท ี่ 3 วรรณคดีและ สุภาษิตพระรวง วรรณกรรมที่อาน • หนวยการเรียนรูท ี่ 4 4. สรุปความรูและ กาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ า ขอคิดจากการอาน • หนวยการเรียนรูท ี่ 5 เพื่อประยุกตใชใน ราชาธิราช ตอน สมิงพระราม ชีวิตจริง อาสา • หนวยการเรียนรูท ี่ 6 กาพยเหชมเครือ่ งคาวหวาน มาตรฐาน ส 4.2 เขาใจพัฒนาการของมนุษยชาติจากอดีตจนถึงปจจุบันในดานความสัม• พัหน นธวแยการเรี ละการเปลี ยนรูท่ยนแปลงของ ี่ 7 เหตุการณอยางตอเนื่อง ตระหนักถึงความสําคัญและสามารถวิเคราะหผนิลกระทบที เ ่ กิ ด ขึ น ้ ทานพืน้ บาน

เสร�ม

9

_________________________________ หมายเหตุ : สําหรับสาระที่ 1 (การอาน) สาระที่ 2 (การเขียน) สาระที่ 3 (การฟง การดู และการพูด) และสาระที่ 4 (หลักการใชภาษาไทย) จะอยูใน หนังสือเรียนภาษาไทย หลักภาษาและการใชภาษา ม.1 ของ อจท. ซึ่งเปนหนังสือที่จัดทําควบคูกับหนังสือเรียนภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม เลมนี้

คูม อื ครู

ชั้น

เสร�ม

ตัวชี้วัด

สาระการเรียนรูแกนกลาง

หนวยการเรียนรูในหนังสือเรียน

• หนวยการเรียนรูท ี่ 1 นิราศภูเขาทอง • หนวยการเรียนรูท ี่ 2 โคลงโลกนิติ • หนวยการเรียนรูท ี่ 4 กาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ า • หนวยการเรียนรูท ี่ 6 กาพยเหชมเครือ่ งคาวหวาน

ม.1 5. ทองจําบทอาขยาน • บทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา - บทอาขยานตามที่กําหนด ตามที่กําหนดและ - บทรอยกรองตามความสนใจ บทรอยกรองที่มี คุณคาตามความ สนใจ

10

จุดเนนการพัฒนาคุณภาพผูเรียน* การขับเคลื่อนหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน 2551 และการปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษ ที่สอง (พ.ศ. 2552-2561) ใหประสบผลสําเร็จตามจุดเนนการพัฒนาคุณภาพผูเรียน โดยใหทุกภาคสวน รวมกันดําเนินการ กระทรวงศึกษาธิการไดกําหนดจุดเนนการพัฒนาคุณภาพผูเรียน ดังนี้

ทักษะ ความสามารถ

คุณลักษณะ จุดเนนตามชวงวัย

ม. 4-6

แสวงหาความรู เพื่อแกปญหา ใชเทคโนโลยีเพื่อการเรียนรู ใชภาษาตางประเทศ (ภาษาอังกฤษ) มีทักษะการคิดขั้นสูง ทักษะชีวิต ทักษะการสื่อสารอยางสรางสรรคตามชวงวัย

ม. 1-3

แสวงหาความรูดวยตนเอง ใชเทคโนโลยีเพื่อการเรียนรู มีทักษะการคิดขั้นสูง ทักษะชีวิต ทักษะการสื่อสารอยางสรางสรรคตามชวงวัย

• อยูอยางพอเพียง

ป. 4-6

อานคลอง เขียนคลอง คิดเลขคลอง ทักษะการคิดขั้นพื้นฐาน ทักษะชีวิต ทักษะการสื่อสารอยางสรางสรรคตามชวงวัย

• ใฝเรียนรู

ป. 1-3

อานออก เขียนได คิดเลขเปน มีทักษะการคิดขั้นพื้นฐาน ทักษะชีวิต ทักษะการสื่อสารอยางสรางสรรคตามชวงวัย

• ใฝดี

• มุงมั่นในการศึกษา และการทํางาน

คุณลักษณะตามหลักสูตร

• รักชาติ ศาสน กษัตริย • ซื่อสัตยสุจริต • มีวินัย • ใฝเรียนรู • อยูอยางพอเพียง • มุงมั่นในการทํางาน • รักความเปนไทย • มีจิตสาธารณะ

* สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน, กระทรวงศึกษาธิการ. แนวทางการนําจุดเนนการพัฒนาผูเรียน สูการปฏิบัติ. (กรุงเทพมหานคร : ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2553), หนา 3-10.

คูม อื ครู

คําอธิบายรายวิชา รายวิชา ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 รหัสวิชา ท…………………………………

กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย ภาคเรียนที่ 1-2 เวลา 60 ชั่วโมง/ป

ฝกทักษะการอาน การเขียน การฟง การดูและการพูด การวิเคราะหและประเมินคาวรรณคดีและ วรรณกรรมโดยศึกษาเกีย่ วกับการอานออกเสียงการอานจับใจความ การอานตามความสนใจ ฝกทักษะการคัด เสร�ม ลายมือ การเขียนขอความตามสถานการณและโอกาสตางๆ เขียนอัตชีวประวัติหรือชีวประวัติ เขียนยอความ 11 การเขียนจดหมายกิจธุระ เขียนอธิบาย ชี้แจง แสดงความคิดเห็น และโตแยง เขียนวิเคราะหวิจารณ และ แสดงความรูค วามคิดเห็น หรือโตแยงจากสือ่ ตางๆ กรอกแบบสมัครงาน เขียนรายงาน ฝกทักษะการพูดแสดง ความคิดเห็นและการประเมินเรื่องจากการฟงและการดู พูดวิเคราะหวิจารณจากเรื่องที่ฟงและดู พูดรายงาน การศึกษาคนควา พูดในโอกาสตางๆ พูดโนมนาว และศึกษาเกี่ยวกับคําภาษาตางประเทศที่ใชในภาษาไทย คําทับศัพทและศัพทบัญญัติ คําศัพททางวิชาการและวิชาชีพ การแตงบทรอยกรองประเภทโคลงสี่สุภาพ วิเคราะหวิถีไทย ประเมินคา ความรูและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม ทองจําบทอาขยานที่ กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจ โดยใชกระบวนการอานเพื่อสรางความรูความคิดนําไป ใชตัดสินใจ แกปญหาในการดําเนินชีวิตกระบวนการเขียนเขียนสื่อสารอยางมีประสิทธิภาพกระบวนการฟง การดู และการพูด สามารถเลือกฟงและดู และพูดแสดงความรูความคิดอยางมีวิจารณญาณและสรางสรรค เพื่อใหเขาใจธรรมชาติภาษาและหลักภาษาไทย การเปลี่ยนแปลงของภาษา พลังภาษา ภูมิปญญาทางภาษา วิเคราะหวิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมอยางเห็นคุณคาและนํามาประยุกตใชในชีวิตจริง รักษาภาษาไทยไว เปนสมบัตขิ องชาติ และมีนสิ ยั รักการอาน การเขียน มีมารยาทในการอาน การเขียน การฟง การดู และการพูด ตัวชี้วัด ท 5.1

ม.1/1

ม.1/2

ม.1/3

ม.1/4 ม.1/5 รวม 5 ตัวชี้วัด

คูม อื ครู

ตาราง

วิเคราะหมาตรฐานการเรียนรูแ ละตัวชีว้ ดั รายวิชา ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1

คําชี้แจง : ใหผูสอนใชตารางนี้ตรวจสอบความสอดคลองของเนื้อหาสาระการเรียนรูในหนวยการเรียนรูกับมาตรฐาน การเรียนรูและตัวชี้วัดชั้นป

12

มาตรฐาน ท 5.1 หนวยการเรียนรู

คูม อื ครู

สาระที่ 5

มาตรฐานการเรียนรูและตัวชี้วัด

เสร�ม

1

2

หนวยการเรียนรูที่ 1 : นิราศภูเขาทอง

✓

หนวยการเรียนรูที่ 2 : โคลงโลกนิติ

ตัวชี้วัด

3

4

5

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 3 : สุภาษิตพระรวง

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 4 : กาพยเรื่องพระไชยสุริยา

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 5 : ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 6 : กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน

✓

✓

✓

✓

หนวยการเรียนรูที่ 7 : นิทานพื้นบาน

✓

✓

✓

✓

✓

✓

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

ภาษาไทย

วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๑ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย

ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

ผูเรียบเรียง

นางฟองจันทร สุขยิ่ง นางกัลยา สหชาติโกสีย นางสาวศรีวรรณ ชอยหิรัญ นายภาสกร เกิดออน นางสาวระวีวรรณ อินทรประพันธ

ผูตรวจ

นางบุญลักษณ เอี่ยมสําอางค นางเกื้อกมล พฤกษประมูล นางสาวโสภิต พิทักษ

บรรณาธิการ

นายเอกรินทร สี่มหาศาล

รหัสสินคา ๒๑๑๑๐๐๔

¤Œ¹¤ÇÒÁÃÙŒ¢ÂÒ¤ÇÒÁ¤Ô´¨Ò¡

¾ÔÁ¾ ¤ÃÑ駷Õè ñ ÃËÑÊÊÔ¹¤ŒÒ òñôñðñ÷

EB GUIDE

ที่พิมพกํากับหัวขอสําคัญในหนังสือเรียนหลักสูตรแกนกลางฯ ผาน www.aksorn.com ไปยังแหลงความรูทั่วไทย-ทั่วโลก

คณะผูจัดทําคูมือครู

ประนอม พงษเผือก พิมพรรณ เพ็ญศิริ สมปอง ประทีปชวง เกศรินทร หาญดํารงครักษ

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

ภาษาไทย

วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๑ ภาษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย

วรรณคดีและวรรณกรรม ม

ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

คําเ ตือน

หนังสือเลมนี้ไดรับการคุมครองตาม พ.ร.บ. ลิขสิทธิ์ หามมิใหผูใด ทําซํ้า คัดลอก เลียนแบบ ทําสําเนา จําลองงานจากตนฉบับหรือแปลงเปนรูปแบบอื่น ในวิธีตางๆ ทุกวิธี ไมวาทั้งหมดหรือบางสวน โดยมิไดรับอนุญาตจากเจาของลิขสิทธิ์ถือเปนการละเมิด ผูกระทําจะตองรับผิดทั้งทางแพงและทางอาญา

พิมพครั้งที่ ๘

สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติ

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

อธิบายความรู

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

¤íÒá¹Ð¹íÒ㹡ÒÃ㪌˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹

ม.๑

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน วรรณคดีและวรรณกรรมเลมนี้ สรางขึ้นเพื่อใหเปนสื่อสําหรับ ใชประกอบการเรียนการสอนในรายวิชาพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑ โดยเนื้อหาตรงตามสาระการเรียนรูแกนกลางขั้นพื้นฐาน อานทําความเขาใจงาย ใหทั้งความรูและ ชวยพัฒนาผูเรียนตามหลักสูตรและตัวชี้วัด เนื้อหาสาระแบงออกเปนหนวยการเรียนรูตามโครงสรางรายวิชา สะดวกแกการจัดการเรียนการสอนและการวัดผลประเมินผล พรอมเสริมองคประกอบอื่นๆ ที่จะชวยทําให ผูเรียนไดรับความรูอยางมีประสิทธิภาพ µÑǪÕéÇÑ´áÅÐÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ µÒÁ·ÕèËÅÑ¡Êٵà ¡íÒ˹´ à¾×èÍãËŒ·ÃÒº¶Ö§à»‡ÒËÁÒÂ㹡ÒÃÈÖ¡ÉÒ

¨Ñ´¡ÅØ‹Áà¹×éÍËÒ໚¹Ë¹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ Êдǡᡋ¡ÒèѴ¡ÒÃàÃÕ¹¡ÒÃÊ͹

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº ໚¹àÃ×èͧ¹‹ÒÃÙŒà¾ÔèÁàµÔÁ¨Ò¡à¹×éÍËÒ â´ÂÁÕá·Ã¡à»š¹ÃÐÂÐæ ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº

นและการแสดงพื้นบานในแตละ ๖) ใหเนื้อเรื่องแกการแสดงพื้นบาน การละเล านยอมไดรับอิทธิพล

ขนมมงคล ๙ อยาง

เนื่องดวยนักแสดงหรือนักเลานิท ทองถิ่น สวนหนึ่งมักสัมพันธกับนิทานพื้นบาน ้นบาน หรือไดเนื้อเรื่องบางสวนบางตอนมาจากนิทานพื ้นบานมีอิทธิพลตอศิลปกรรมทอง ๗) ใหอิทธิพลตอศิลปกรรมพื้นบาน นิทานพื ตรกรรม ่องกับพระพุทธศาสนาและชาดก เชน ภาพจิ วเนื ย ่ หาเกี อ ้ นื เ ี ม ่ นที า บ น ้ านพื ท ถิ่น โดยเฉพาะนิ งหวัดนาน ภาพจิตรกรรมฝาผนัง จั ทร น ิ ม ภู ด วั ข มุ ร ุ ต ฝาผนังเรื่อง คันธกุมารหรือคัชนาม ที่วิหารจั เปนตน เรื่อง สินไซ ที่พระอุโบสถวัดฝงแดง จังหวัดนครพนม

ขนมไทย นับวาเปนสิ่งหนึ่งที่แ สดงใหเห็นถึงเอกลักษณทางวั ฒนธรรมของไทย ในกาพยเห เครื่องคาวหวาน มีการกลาวถึ ชม งชื่อขนมตางๆ ไวหลายชนิด ซึ่งลวนแลวแตมีความไพเราะและ ใหเห็นถึงความหมายอันเปนมงคล สื่อ อันเปนภูมิปญญาของคนไทยใ นอดีตที่มีความชาญฉลาดในการ ผนวกชื่อเรียกขนมไทยดวยคํ าที่แฝงความหมายอันเปนมงคลเข ากับงานพิธีมงคลตางๆ ไดอ กลมกลืน ยาง ในงานพิธีมงคลตางๆ นิยมนํ าขนมไทยไปใชประกอบเครื่ องคาวหวานเพื่อถวายพระหรื เลี้ยงแขก ตัวอยางขนมมงคล ๙ อยาง มีดังนี้ อ ั ทร เสนห จ น

ทองเอก คําอวยพรแสดงถึงความ เปนหนึ่ง

แสดงถึงความมีเสนห แกผูพบเห็น

จามงกฎุ

ó

หนวยที่ สุภาษิตพระรวง

■

สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท ๕.๑ ม.๑/๑) วิเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน พรอ มยกเหตุผลประกอบ (ท ๕.๑ ม.๑/๒) อธิบายคุณคาของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓) สรุปความรูและขอคิดจากการอานเพื่อประยุก ตใชในชีวิตจริง (ท ๕.๑ ม.๑/๔)

สุ

ภ าษิ ต หมายถึ ง ถ อ ยคํ า หรื อ ข อ ความ ที่ ก ล า วสื บ ต อ กั น มาช า นานและมี ค วามหมายเป น คติสอนใจ ดังที่ปรากฏในพระไตรปฎกหรือ ที่เรียกวา พุทธศาสนสุภาษิต คนไทยคงจะใชสุภาษิตซึ่งสวนใหญไดรับอิท ธิพลจาก พระพุทธศาสนามาสั่งสอนและแนะนําลูกหลาน สาระการเรียนรูแกนกลาง เพื่อใหมี แนวทางในการปฏิบตั ติ นไดอยางถูกตองเหมาะสม เนือ่ งจาก การวิเคราะหคุณคาและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม สุภาษิตเปนขอความขนาดสั้น สามารถจดจํ าไดงาย มีเนื้อหา เรื่อง สุภาษิตพระรวง สาระลึกซึง้ กินใจ และสามารถนําไปเปนขอคิด ในการดําเนินชีวติ ไดเปนอยางดี จึงไดรบั ความนิยมแพรหลายและมี การถายทอดสืบ ตอกันมา ในสมัยหลังจึงไดมีการรวบรวมและ เรียบเรียงใหไพเราะ สละสลวยและมสี มั ผัสคลองจองดวยการประพั นธในรูปของบทรอ๔๓ ย กรองประเภทตางๆ ■

■

แสดงถึงความเจริญ รุงเรืองเฟองฟู

้ ขนมชัน

แสดงถึงการหยิบจับ การงานสิ่งใดก็จะ รํารวยมีเงินมีทอง

ทองหยิบ

ตัวชี้วัด

■

ขนมถวยฟู

แสดงถึงการเปน หัวหนาสูงสุด ความ มีเกียรติยศสูงสง

วิหารจัตุรมุข วัดภูมินทร จังหวัดนาน

ึ่งซึ่งเรียกวา วรรณกรรมมุขปาฐะ คือเปน เนื่องจากนิทานพื้นบานเปนวรรณกรรมประเภทหน ่อมีผูบันทึกเปนลายลักษณอักษร จึงเรียกวา วรรณกรรม วรรณกรรมที่เปนเรื่องเลาสืบตอกันมา ครั้นเมื บกันทั่วไป เราก็บัญญัติเรียกวา วรรณคดี อมรั ย ่ ที น มเป ย ่ ยี เ ดี ลายลักษณ และถาปรุงแตงสํานวนโวหาร ร กรรมลาย ลั ก ษณ วรรณคดี และสํ า นวนโวหา ฉะนั้ น นิ ท านพื้ น บ า นจึ ง เป น ส ว นหนึ่ ง ของวรรณ กหลายประการ ไดแก ทยอี ไ ี ะวรรณคด นภาษาแล า ในด า ค ณ ุ ค มี ง นจึ นิทานพื้นบา

■

EB GUIDE

http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M1/08

การไดเลื่อนขั้น เลื่อนยศ ตําแหนงใหสูงยิ่งๆ ขึ้นไป

เม็ดขนุน

ทองหยอด แสดงถึงการจับวางอะไร เปนเงินเปนทอง

ฝอยทอง

ชวยใหมีคนสนับสนุน หนุนใหชีวิตกาวหนา

คําอวยพรใหมีชีวิต ยืนยาวหรือครองชีวิตคู ยืนยาวตลอดไป

๑๑๘

๑๒๖

à¡ÃÔè¹¹íÒà¾×èÍãˌࢌÒ㨶֧ÊÒÃÐÊíÒ¤ÑÞ ã¹Ë¹‹Ç·Õè¨ÐàÃÕ¹

Web guide á¹Ð¹íÒáËÅ‹§¤Œ¹¤ÇŒÒ¢ŒÍÁÙÅ à¾ÔèÁàµÔÁ¼‹Ò¹Ãкº Online ¤íÒÈѾ· ¤ÇÃÃÙŒ ¨Ò¡à¹×éÍËÒà¾×Íè à¾ÔÁè ¾Ù¹áÅТÂÒ ¾ÃÁá´¹¤ÇÒÁÃÙ㌠ˌ¡ÇŒÒ§¢ÇÒ§ÍÍ¡ä»

Design ˹ŒÒẺãËÁ‹ ÊǧÒÁ ¾ÔÁ¾ ô ÊÕ µÅÍ´àÅ‹Á ª‹ÇÂãˌ͋ҹ·íÒ¤ÇÒÁࢌÒã¨ä´Œ§‹ÒÂ

คติ ามจันทร ยกําหนดต ่งตรุษไท รสิ้นป ซึ า ตกตํ่า ลวา กา แป สิ้นวาสน ขวา ฬ ิ าง ษาทม ถืออยูท ุษ เปนภา เดือน ๔ ที่เรานับ คําวา ตร ่า ถือหรือผู ม ๑๕ คํ ิ่งที่เรานับ งกับวันแร โดยใหส ย า ตร ก ฬ ษ ุ งห ตร เครื่อ มา เข็มนา เสมาเปน เวียนตาม  นหรือใบ การเดิน ยอมผาให ยมีหลักหิ  ผลดิบใช ณ โบสถ โด งผูเวียน ษิ ขต หญ ก ั ขอ ดเ ดใ ะท หน นา า ํ ปร รก นตนไมข ีมา คือ กา ลือ ซึ่งเป ผูกพัทธส องมะเก ลข ยผ ว  ม อมด ่นหอ  ่าใหมีกลิ าแพรที่ย ผูกโบสถ ลือ ผ สีดํา แลวนําไปอบรํ ยา ํารํ่ามะเก รากใชทํา เปน ผาแพรด ิด คือ มุงหลังคา ชนํ้า ๔ ชน ขึ้นเปนกอ ใบใช ใชทํายา ง ่ ึ เปนชื่อพื พชมุ ชืน้ หน เหงา เขาทีม่ สี ภา ชสานเสื่อ ุงหลังคา หญาชนิด ม  าย กก ใช ะช ก ใบ ขม แฝ หนึ่ง ยปา แล นกลมใ แฝกคาแ หญาชนิด น้ ตามชายนํา้ ชา ิดที่มีลําต คา ยชนิด ชน มักขึ ลา ก ห ลุ มี  ม  ล ะ ไม ่ชุมแฉ แขม เกิดในที ไมลมลุก กก -

คําศัพท าษ ตกประด

๒ ¹Ô·Ò¹¾×鹺ŒÒ¹ä·Âã¹·ŒÍ§¶Ôè¹µ‹Ò§æ สามกษัตริย

อุสาบารส

อนุสาวรียสามกษัตริย จังหวัดเชียงใหม

¤í Ò¶ÒÁ»ÃШí Ò˹‹ Ç Â¡ÒÃàÃÕ Â ¹ÃÙ Œ áÅСԨ¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä ¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒà¾×è;Ѳ¹Ò¼ÙŒàÃÕ¹ãËŒÁդسÀÒ¾µÒÁµÑǪÕéÇÑ´

าย ความหม

หอนางอุสา จังหวัดอุดรธานี

พระยากง พระยาพาน

พระปฐมเจดีย จังหวัดนครปฐม

กิจกรรม

แขม

กิจกรรมที่ ๑ แฝก

กิจกรรมที่ ๒ กก

เจาแมลิ่มกอเหนี่ยว

ค�ำถำม

มัสยิดกรือเซะ จังหวัดปตตานี

ศาลเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว จังหวัดปตตานี

คา

๑๒๙

๑๔

ประจ�ำหน่วยกำรเรียนรู้

๑. วรรณคดีนิราศ มีลักษณะเฉพาะในการประพันธ์อย่างไร ยกตัวอย่างจากเรื่องประกอบค�าอธิบาย ๒. นิราศภูเขาทองสะท้อนภาพวิถีชีวิตของผู้คนริมฝั่งแม่นา�้ ในสมัยนั้นอย่างไรบ้าง ๓. นริ าศภูเขาทองมีความดีเด่นด้านสัมผัสใน นักเรียนเห็นด้วยหรือไม่ เพราะเหตุใด อธิบายและยกตัวอย่าง ประกอบ

กิจกรรมที่ ๓

สร้ำงสรรค์พัฒนำกำรเรียนรู้ ให้นกั เรียนแต่งนิราศบันทึกการเดินทางไปยังสถานทีต่ า่ งๆ ทีต่ นเองประทับใจ คนละ ๑-๓ บท น�าเสนอหน้าชั้นเรียนเป็นรายบุคคล ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มกันตามความเหมาะสม เขียนแผนที่การเดินทางและสถานที่ที่ สุนทรภู่เดินทางผ่านเพื่อไปนมัสการเจดีย์ภูเขาทอง ตกแต่งให้สวยงาม แล้วน�าไป ติดที่ป้ายนิเทศ จัดกิจกรรมอ่านท�านองเสนาะจากนิราศภูเขาทอง โดยเลือกค�าประพันธ์ที่นักเรียน ชื่นชอบ ท่องจ�าไว้ ๓-๕ บท น�าเสนอเป็นรายบุคคลหรือกลุ่ม

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

สารบัญ ตอนที่ ๕

วรรณคดีและวรรณกรรม บทนํา หนวยการเรียนรูที่ ๑ หนวยการเรียนรูที่ ๒ หนวยการเรียนรูที่ ๓ หนวยการเรียนรูที่ ๔ หนวยการเรียนรูที่ ๕ หนวยการเรียนรูที่ ๖ หนวยการเรียนรูที่ ๗ บทอาขยาน บรรณานุกรม

นิราศภูเขาทอง โคลงโลกนิติ สุภาษิตพระรวง กาพยเรื่องพระไชยสุริยา ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน นิทานพื้นบาน

(๑) ๒ ๒๔ ๔๓ ๕๗ ๘๒ ๑๑๐ ๑๒๔ ๑๔๕ ๑๔๘

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explore

Explain

Expand

Evaluate

เปาหมายการเรียนรู

1. รูความหมายและแนวทางการพินิจวรรณคดี 2. อธิบายและวิเคราะหคุณคาของวรรณคดีและ วรรณกรรมที่อาน • ดานเนื้อหา • ดานสังคม • ดานวรรณศิลป

º·¹Ó การเรียนวรรณคดีไทยในระดับมัธยมศึกษาตอนตน มีความมุงหมายประการสําคัญ คือ ใหผูเรียนไดศึกษาและภูมิใจในวรรณคดีไทยอันเปนมรดกที่ลํ้าคาของชาติ พัฒนาทักษะการอาน และสามารถพินิจคุณคาของวรรณคดีแลวนําความรูและขอคิดจากการอานไปประยุกตใชในชีวิตจริง ตลอดจนเปนการศึกษาวัฒนธรรมทางภาษาไทยไปพรอมกันดวย

กระตุน ความสนใจ

๑ ¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧÇÃó¤´Õ

“วรรณคดี” มาจากคําวา “วรรณ” (ภาษาบาลีใชวา วณฺณ, สันสกฤต ใชวา วรฺณ) ซึ่งแปลวา หนังสือ กับคําวา “คดี” ซึ่งมาจากคําวา “คติ” แปลวา แบบอยาง วิธี หรือแนวทาง รวมความวา วรรณคดี แปลตามรูปศัพท หมายถึง แบบอยางหรือแนวทางแหงหนังสือ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของคําวาวรรณคดี ไววา หนังสือที่ไดรับการยกยองวาแตงดี

๒ á¹Ç¡ÒþԹԨÇÃó¤´Õ

การอานเพื่อการพินิจหรือการพิจารณาวรรณคดีนั้น อาจใชคําเรียกหลากหลายวาการวิจักษณ (วิจักษ) การวิจารณ หรือการวิเคราะห แตมีความหมายไปในแนวทางเดียวกันคือ การอานอยาง ใครครวญ ศึกษาใหถองแท พิจารณาวาหนังสือนั้นๆ แตงดีอยางไร ใชถอยคําไพเราะลึกซึ้งเพียงใด และใหคุณคา ขอคิด หรือคติสอนใจอยางไร เพื่อใหเขาใจและตระหนักในคุณคาของวรรณคดี สําหรับแนวทางในการพิจารณาวรรณคดี มีดังนี้

๒.๑ พิจารณาเนือ้ หาวรรณคดี

เนื้อหาของวรรณคดีมีหลายประเภท เมื่อจําแนกตามจุดประสงคในการประพันธ ดังนั้น ผูเรียนจึงควรเขาใจเนื้อหาของเรื่องที่อานโดยสรุป เพื่อนําไปสูการพิจารณาในขั้นตอนตอไป ประเภทของวรรณคดี มีดังนี้ ๑) วรรณคดีศาสนา มีเนื้อหามุงแสดงหลักคําสอนทางศาสนาและผลแหงการกระ ทําความดีและความชั่ว เชน ไตรภูมิพระรวง มหาชาติคําหลวง ปฐมสมโพธิกถา เปนตน ๒) วรรณคดีคําสอน มีเนื้อหาเปนแนวทางในการประพฤติปฏิบัติตนในสังคม เชน สุภาษิตพระรวง กฤษณาสอนนองคําฉันท โคลงโลกนิติ อิศรญาณภาษิต เปนตน

Engage

ครูยกบทประพันธตอไปนี้อานใหนักเรียนฟง แลวใหนักเรียนตอบคําถาม “นางใดชื่อวาสวามิภักดิ์ จงรักตอสามีอยางยิ่งใหญ ไมยอมใหยักษพามาลิงพาไป นางนั้นไซรเปนยอดเยาวมาลย” • บทประพันธขางตนมาจากวรรณคดีเรื่อง อะไร และนักเรียนรูไดอยางไร (แนวตอบ เรื่องรามเกียรติ์ เพราะกลาวถึง ยักษกับลิง ยักษ หมายถึง กองทัพของฝาย ทศกัณฑ และลิง หมายถึง กองทัพของฝาย พระรามที่รบกันเพราะทศกัณฑลักพานาง สีดาภรรยาของพระรามไป) • นางในบทประพันธในขางตนหมายถึงใคร (แนวตอบ นางสีดา) • นักเรียนชอบวรรณคดีไทยเรื่องใดที่สุด เพราะเหตุใด (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลายหลากขึ้นอยู กับประสบการณและความสนใจของนักเรียน แตละคน)

(๑)

เกร็ดแนะครู ครูใหนักเรียนอธิบายความหมายของวรรณคดีไทยตามความเขาใจของนักเรียน กอนเริ่มเรียนวรรณคดี จากนั้นจึงสรุปความรูใหนักเรียนฟง โดยยกตัวอยางวรรณคดี เรื่องที่ไดรับการยกยองวาแตงดีมีคุณคาทางวรรณศิลป กลาวยกยองความสามารถ ของกวีไทยในการประพันธผลงานและชื่นชมภาษาไทยที่มีความงดงาม ครูให นักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดีในฐานะที่เปนมรดกของชาติ

คูมือครู

(1)

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

Engage

สํารวจคนหา

Explain

นักเรียนตอบคําถามเกี่ยวกับการศึกษาวรรณคดี และวรรณกรรม ดังตอไปนี้ • การจําแนกวรรณคดีตามจุดประสงคในการ ประพันธสามารถจําแนกไดกี่ประเภท อะไรบาง (แนวตอบ การจําแนกวรรณคดีตามจุดประสงค ในการประพันธ จําแนกได 6 ประเภท ดังนี้ วรรณคดีศาสนา วรรณคดีคําสอน วรรณคดี ประเพณีและพิธีกรรม วรรณคดีประวัติศาสตร วรรณคดีบันทึกการเดินทาง และวรรณคดี สรางความบันเทิง) • วรรณคดีรอยกรองกับวรรณคดีรอยแกว แตกตางกันอยางไร (แนวตอบ วรรณคดีรอยกรองจะแตงขึ้นตาม รูปแบบฉันทลักษณที่มีกฎเกณฑขอบังคับที่ แนนอน ตางจากวรรณคดีรอยแกวที่ไมมี กฎเกณฑขอบังคับในการแตงเหมือนวรรณคดี รอยกรอง) • การพิจารณาคุณคาดานเนื้อหาของวรรณคดี มีหลักในการพิจารณาอยางไร (แนวตอบ หลักในการพิจารณาคุณคาดาน เนื้อหาของวรรณคดี คือ พิจารณาวาผูแตงมี จุดมุงหมายอยางไร เนื้อเรื่องมีแนวคิดคําสอน หรือเปนแนวทางในการดําเนินชีวิตอยางไร พิจารณาวาสะทอนสภาพสังคมในสมัยนั้น อยางไร และสรางเสริมสติปญญาแกผูอาน หรือไม)

Evaluate

และใชในการประกอบพิธีกรรมตางๆ เชน โองการแชงนํ้า ลิลิตพยุหยาตราเพชรพวง พระราชพิธีสิบสองเดือน ฉันทกลอมชาง กาพยเหเรือสํานวนตางๆ เปนตน ๔) วรรณคดีประวัติศาสตร เปนวรรณคดีที่บันทึกหรือมีเนื้อหาเกี่ยวกับเหตุการณ สําคัญในประวัติศาสตร การสดุดีวีรชนผูกลาหาญ เชน โคลงยวนพาย ราชาธิราช ลิลิตตะเลงพาย โคลงชะลอพระพุทธไสยาสน พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ เปนตน ๕) วรรณคดีบันทึกการเดินทาง มีเนื้อหาเปนบันทึกความรูและการเดินทางของกวี จัดเปนวรรณคดีประเภทนิราศ มีเนื้อความพรรณนาถึงความอาลัยรักตอสตรีหรือบรรยายสภาพ บานเมือง ผูคน สังคม และวัฒนธรรมตางๆ ตลอดการเดินทาง เชน นิราศนรินทร นิราศพระบาท นิราศหริภุญชัย นิราศนครวัด ลิลิตพายัพ เปนตน ๖) วรรณคดีเพื่อความบันเทิง วรรณคดีประเภทนี้ใหความสนุกสนานเพลิดเพลิน มีเนื้อเรื่องเปนนิทานและนิยายทองถิ่นที่มีทั้งอารมณสุข อารมณเศรา อารมณสนุกสนาน เชน อิเหนา สังขทอง อุณรุท มโนหรา สังขศิลปชัย เปนตน

๒.๒ การพิจารณารูปแบบการแตง

รูปแบบ หมายถึง ลักษณะของงานประพันธที่ผูแตงหรือกวีเลือกใชในการนําเสนอ ผลงาน แบงเปน ๒ ประเภท คือ ๑) วรรณคดี ร  อ ยกรอง หมายถึ ง วรรณคดี ที่ แ ต ง ขึ้ น ตามรู ป แบบฉั น ทลั ก ษณ มีกฎเกณฑขอบังคับที่คอนขางแนนอน เชน สัมผัสระหวา1งวรรค จํานวนคํ2า ระดับเสียงสูงตํ่า และความ หนักเบาของคํา เชน โคลง ฉันท กาพย กลอน ราย ลิลิต กาพยหอโคลง เปนตน ๒) วรรณคดี ร  อ ยแก ว หมายถึ ง วรรณคดี ที่ แ ต ง เป น ความเรี ย งด ว ยถ อ ยคํ า และถอยความที่สละสลวย ไพเราะเหมาะสมดวยเสียงและความหมาย ไมมีกฎเกณฑขอบังคับใน การแตงเหมือนวรรณคดีรอยกรอง

๒.๓ พิจารณาคุณคาของวรรณคดี

การพิจารณาคุณคาของวรรณคดี แบงเปน ๒ ประเภท คือ คุณคาดานเนือ้ หาและคุณคา ดานวรรณศิลป

๑) คุณคาดานเนื้อหา คือ การพิจารณาเนื้อหาที่ใหคุณประโยชน ซึ่งผูอานควรอาน อยางมีวิจารณญาณ หาคุณคาของวรรณคดีอยางมีหลักเกณฑ สําหรับแนวทางในการพิจารณาคุณคา ดานเนื้อหา มีหลายประการ ดังนี้

1 ลิลิต หมายถึง หนังสือที่แตงดวยคําประพันธประเภท โคลง และราย สลับกัน เปนชวงๆ ตามธรรมเนียมแลว มักจะใชโคลงและรายในแบบเดียวกัน กลาวคือ โคลงดั้นสลับกับรายดั้น โคลงสุภาพสลับกับรายสุภาพ เปนตน โคลงและราย ที่สลับกันนั้นมักจะรอยสัมผัสดวยกัน เรียกวา “เขาลิลิต” วรรณคดีที่แตงตาม แบบแผนลิลิต มักจะใชรายและโคลงสลับกันเปนชวงๆ ตามจังหวะ ลีลา และ ทวงทํานอง และความเหมาะสมของเนื้อหาในชวงนั้นๆ ลิลิตที่ไดรับการยกยอง จากวรรณคดีสโมสรวา เปนยอดของโคลงลิลิต คือ ลิลิตพระลอ 2 กาพยหอโคลง แตงขึ้นโดยใชกาพยยานีสลับกับโคลงสี่สุภาพ กาพยยานีกับ โคลงสี่สุภาพนั้น จะตองมีความอยางเดียวกัน คือใหวรรคที่หนึ่งของกาพยยานีกับ บาทที่หนึ่งของโคลงสี่สุภาพ บรรยายขอความอยางเดียวกัน หรือบางทีก็ใหคําตน วรรคของกาพยกับคําตนบทของโคลง เปนคําเหมือนกัน

คูมือครู

Expand

๓) วรรณคดีประเพณีและพิธกี รรม เปนวรรณคดีทใี่ หรายละเอียดเกีย่ วกับประเพณี

นักเรียนควรรู

(2)

ตรวจสอบผล

Explore

1. นักเรียนศึกษาความหมายของวรรณคดี 2. นักเรียนศึกษาแนวทางการพิจารณาวรรณคดี 3. นักเรียนศึกษาวรรณศิลปในวรรณคดีไทย

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

(๒)

กิจกรรมสรางเสริม นักเรียนศึกษาความรูเกี่ยวกับรูปแบบการแตงคําประพันธเพิ่มเติม แลว ยกตัวอยางวรรณคดีหรือวรรณกรรมที่มีลักษณะเปนรอยกรองและรอยแกว ประเภทละ 2 เรื่อง

กิจกรรมทาทาย นักเรียนอธิบายเกณฑในการจําแนกประเภทวรรณคดีอื่นๆ ที่นอกเหนือ จากการจําแนกดวยรูปแบบ เชน การจําแนกตามลักษณะเนื้อหา เปน วรรณคดีนิราศ วรรณคดีคําสอน เปนตน

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู ๑.๑) ควรพิจารณาวาผูแตงมีจุดมุงหมายอยางไร เนื้อเรื่องมีแนวคิด ใหคําสอน คติธรรม ขอเตือนใจ หรือใหแนวทางในการดําเนินชีวิตอยางไร ๑.๒) พิ จ ารณาภาพสะท อ นของสั ง คม วิ ถี ชี วิ ต ความเป น อยู  วั ฒ นธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี ความเชื่อและคานิยมตางๆ ในสมัยของผูแตง ๑.๓) พิจารณาคุณคาในดานความรูที่จะชวยเสริมสรางสติปญญาแกผูอาน ๒) คุณคาดานวรรณศิลป เปนการพิจารณาการใชถอยคํา สํานวนโวหารที่แสดง ความสามารถของผูแตงวาใชศิลปะทางภาษาในการเรียบเรียง คัดสรรถอยคํา สํานวนโวหาร เพื่อสื่อ ใหผูอานไดรับความเพลิดเพลินและเกิดสุนทรียะทางอารมณอยางไร วรรณศิลปเปนภาษาเฉพาะที่ผูแตงคัดสรรคํามาใชในงานประพันธไดอยางไพเราะ งดงาม มีการใชโวหารภาพพจนเพื่อใหผูอานเกิดจินตภาพและความรูสึกคลอยตามเหตุการณใน ตอนตางๆ ของเนื้อเรื่อง

๓ ÇÃóÈÔÅ»Šã¹ÇÃó¤´Õä·Â

วรรณศิ ล ป ใ นวรรณคดี ไ ทยเป น เครื่ อ งสะท อ นให เ ห็ น ว า งานประพั น ธ แ ต ล ะเรื่ อ งจะต อ ง เลือกสรรคําประพันธใหเหมาะสมกับผลงาน เพื่อสื่อความหมายและถอยคําที่ไพเราะสละสลวย อันเปนลักษณะเฉพาะของภาษากวีและทําใหผูอานเกิดความสะเทือนอารมณ กลวิธีในการพิจารณา วรรณศิลปในวรรณคดีไทย มีดังนี้

Explain

นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับวรรณศิลปในวรรณคดี ไทย • วรรณศิลปมีความสําคัญอยางไร (แนวตอบ วรรณคดีไทยมีความสําคัญ อยางยิ่ง เพราะเปนสิ่งที่แสดงถึงความ ไพเราะงดงามของภาษาไทย ทั้งนี้ดวยความ สามารถและภูมิปญญาของกวีไทยที่มีศิลปะ ในการสรางสรรควรรณศิลปแตละสมัยไว เปนสมบัติของชาตินับตั้งแตอดีตมาจนถึง ปจจุบัน) • รสวรรณคดีมีความสําคัญอยางไร (แนวตอบ รสวรรณคดีจะทําใหเกิดความรูสึก อารมณคลอยตามความเปนไปของเรื่อง อันเกิดจากความเขาใจวรรณศิลป การสรรคํา เพื่อใหสื่อความหมายไดแจมชัดยิ่งขึ้น มีความลึกซึ้งดื่มดํ่ากับเนื้อเรื่อง)

๓.๑ รสวรรณคดี

รสวรรณคดีเปนสิ่งที่สัมผัสไดดวยตาและหู เปนรสที่บงบอกถึงสภาวะของอารมณ ถาวรรณคดีเรื่องใดสามารถโนมนาวใจผูอานใหเกิดความเพลิดเพลินและเกิดอารมณฝายสูง วรรณคดี เรือ่ งนัน้ ก็มคี ณ ุ คาทางวรรณศิลปและรสวรรณคดียอ มถายทอดผานภาษาจากผูแ ตงสูผ อู า น ดังนัน้ ภาษา กับวรรณคดีจึงแยกกันไมได รสวรรณคดีไทย แบงออกไดเปน ๔ รส ดังนี้ ๑) เสาวรจนี เปนบททีช่ มความงาม ไมวา จะเปนความงามของตัวละครหรือความงาม ของสถานที่ เชน ความงามของนางศกุนตลา ดูผิวสินวลละอองออน สองเนตรงามกวามฤคิน งามโอษฐดังใบไมออน งามรูปเลอสรรขวัญฟา

มะลิซอนดูดําไปหมดสิ้น นางนี้เปนปนโลกา งามกรดังลายเลขา งามยิ่งบุปผาเบงบาน (ศกุนตลา : พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว)

(๓)

กิจกรรมสรางเสริม นักเรียนศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรมไทยเรื่องที่มีเคาโครงและไดรับ อิทธิพลมาจากประวัติศาสตรหรือเรื่องราวที่เกิดขึ้นจริงในสังคมสมัยกอน จากนั้นเลือกเรื่องที่นาสนใจ 1 เรื่อง มานําเสนอประวัติความเปนมาของ วรรณคดีและวรรณกรรมเรื่องนั้นใหเพื่อนๆ ฟงหนาชั้นเรียน

กิจกรรมทาทาย นักเรียนเขียนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดีและวรรณกรรมไทยวา เปนภาพกระจกเงาสะทอนเรื่องราวในอดีต แตมิใชขอมูลทางประวัติศาสตร

บูรณาการอาเซียน วรรณคดีไทยมีลักษณะรวมกันกับวรรณคดีในเอเชียตะวันเฉียงใตชาติอื่นๆ คือ แตเดิมเรื่องแตงตางๆ มักมาจากการดํารงชีวิต หรือการเอาชีวิตรอดของผูคน เรื่องแตงตางๆ เดิมยังไมมีแบบแผนที่แนนอน เมื่อสังคมเริ่มมีความเจริญกาวหนา พัฒนาการของวรรณคดีและวรรณกรรมจึงเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งในรูปแบบของ นิทาน นิทานพื้นบาน ตลอดจนเพลงพื้นบานตางๆ เมื่อประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอินเดียและจีน และเปนภูมิภาคที่อยูระหวางสองอารยธรรมดังกลาว จึงไดนําวรรณคดีหลายเรื่อง มาดัดแปลง โดยอาจนําเรื่องที่เปนที่รูจักของจีนและอินเดียมาแปลหรือปรับใหม โดยพระมหากษัตริย ขุนนาง หรือพระสงฆในสมัยนั้น ปจจุบันไดมีการเปดหลักสูตร การเรียนการสอนวิชาวาดวยเรื่องวรรณคดีเอเชียตะวันออกเฉียงใตในระดับอุดมศึกษา หลายแหง ตลอดจนมีการจัดหมวดหมูในหองสมุดตางๆ โดยใชการจัดอยูในหมวด 895.9 ตามระบบทศนิยมของดิวอี้

คูมือครู

(3)

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

Evaluate

๒) นารีปราโมทย เปนบทที่แสดงความรักใครหรือพูดจาโอโลมใหอีกฝายเกิดความ

ปฏิพัทธ เชน บทแสดงความรักที่ทาวชัยเสนมีตอนางมัทนา

ผิลิ้นพี่จะมีหลาย แสดงรัก ณ โฉมฉาย, 1 ประกาศถอยปะฏิญญา บจางจืดสิเนหา, พระจันทรแจม ณ เวหน.

ก็ทุกลิ้นจะรุมกลาว และทุกลิ้นจะเปรยปราย พะจีวาจะรักยืด สบถใหละตอหนา

(มัทนะพาธา : พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว)

Expand

นักเรียนวิเคราะหรสวรรณคดีของบทประพันธ ตอไปนี้ “โจนลงกลางชานรานดอกไม ของขุนชางปลูกไวอยูดาษดื่น รวยรสเกสรเมื่อคอนคืน ชื่นชื่นลมชายสบายใจ กระถางแถวแกวเกดพิกุลแกม ยี่สุนแซมมะสังดัดดูไสว สมอรัดดัดทรงสมละไม ตะขบขอยคัดไวจังหวะกัน ตะโกนาทิ้งกิ่งประกับยอด แทงทวยทอดอินพรหมนมสวรรค บางผลิดอกออกชอขึ้นชูชัน แสงพระจันทรจับแจมกระจางตา ยี่สุนกุหลาบมะลิซอน ซอนชูชูกลิ่นถวิลหา ลําดวนกวนใจใหไคลคลา สาวหยุดหยุดชาแลวยืนชม”

เคียดแคน เชน

(เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน)

(แนวตอบ บทประพันธที่ยกมาเปนบทเสาวรจนี เปนบทชมความงามของเรือนขุนชางที่มีการตกแตง รานดอกไมนานาชนิด ในเวลากลางคืนออกดอก สวยงามสงกลิ่นหอม)

นักเรียนควรรู 1 ปะฏิญญา ปกติใช “ปฏิญญา” คือการใหคํามั่นสัญญาหรือการแสดงยืนยัน โดยถือเอาสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือความสุจริตใจเปนที่ตั้ง 2 ผลอุทุมพร หมายถึง ผลมะเดื่อชนิดหนึ่งใบเกลี้ยง ผลออกเปนกลุมรูปทรง กลมรี เกาะกลุมตามตนและกิ่งหอยระยาสวยงามมาก ผลสุกมีสีแดงมวง รับประทานได รสฝาดอมหวาน ดอกและผลออกทั้งป 3 ปทมราช หรือ ปทมราค หมายถึง พลอยสีแดงหรือทับทิม

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับความหมายของวรรณศิลปเพิ่มเติม ไดที่ http://literature.ocac. go.th/news-detail-222.html คูมือครู

ตรวจสอบผล

Expand

Explain

นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับรสในวรรณคดีไทย (แนวตอบ รสในวรรณคดีไทย แบงออกเปน 4 รส ดังนี้ • เสาวรจนี บทชมความงาม • นารีปราโมทย บทที่แสดงความรักใคร • พิโรธวาทัง บทแสดงความโกรธ ตัดพอ เหน็บแนม แสดงความเคียดแคน • สัลลาปงคพิสัย บทที่แสดงการครํ่าครวญ เศราโศก)

(4)

ขยายความเขาใจ

๓) พิโรธวาทัง เปนบทแสดงความโกรธ ตัดพอ เหน็บแนม เสียดสี หรือแสดงความ ตัวนางเปนไทแตใจทาส ดั่งสุกรฟอนฝาแตอาจม นํ้าใจนางเหมือนอยางชลาลัย เสียดายทรงแสนวิไลแตใ3จพาล สุกแดงดั่งแสงปทมราช

ไมรักชาติรสหวานมาพานขม หอนนิยมรักรสสุคนธาร ไมเลือกไหลหวยหนองคลองละหาน 2 ประมาณเหมือนหนึ่งผลอุทุมพร ขางในลวนกิมิชาติเบียนบอน (กากีกลอนสุภาพ : เจาพระยาพระคลัง (หน))

๔) สัลลาปงคพิสัย เปนบทที่แสดงการครํ่าครวญ โศกเศรา เชน แลววาอนิจจาความรัก ตั้งแตจะเชี่ยวเปนเกลียวไป สตรีใดในพิภพจบแดน ดวยใฝรักใหเกินพักตรา

พึ่งประจักษดั่งสายนํ้าไหล ที่ไหนเลยจะไหลคืนมา ไมมีใครไดแคนเหมือนอกขา จะมีแตเวทนาเปนเนื องนิตย (อิเหนา : พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย)

(๔)

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

เสียงโหยเสียงไหมี่ เรือนหลวง ขุนหมื่นมนตรีปวง ปวยชํ้า เรือนราษฎรรํ่าตีทรวง ทุกขทั่ว เมืองจะเย็นเปนนํ้า ยอมนํ้าตาครวญ บทประพันธขางตนมีรสวรรณคดีใด 1. เสาวรจนา 2. นารีปราโมทย 3. พิโรธวาทัง 4. สัลลาปงคพิสัย วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธถอดคําประพันธไดวา เสียงรองไหดังไป ทั่วเรือนหลวง ทั้งขุนนางทั้งราษฎรตางพากันทุกขเศรานํ้าตาไหลจนเมืองจะ เย็นเหมือนนํ้าตา เปนบทประพันธมีรสที่แสดงความเศราโศกเสียใจ ซึ่งก็คือ สัลลาปงคพิสัย ตอบขอ 4.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู

นักเรียนอธิบายการใชภาพพจนในวรรณคดีไทย • การใชภาพพจนในวรรณคดีไทยสงผลตอการ เลือกใชคําอยางไร (แนวตอบ ภาพพจนชวยใหกลาวคํานอย แตไดความมาก สื่อความและสื่ออารมณได คมชัด กวาง และลึก ทําใหวรรณคดีเขาสู ประสาทสัมผัสของเราไดงายขึ้น โดยไดยิน ไดเห็น ไดกลิ่น ไดสัมผัส ไดมีประสบการณ ที่กวีถายทอด)

๓.๒ การใชภาพพจน

1 พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๔๒ ไดใหความหมายของ

“ภาพพจน” วา ถอยคําที่เปนสํานวนโวหารทําใหนึกเปนภาพ ถอยคําที่เรียบเรียงอยางมีชั้นเชิง เปนโวหาร มีเจตนาใหมีประสิทธิผลตอความคิด ความเขาใจ ใหจินตนาการและถายทอดอารมณ ไดอยางกวางขวางลึกซึ้งมากกวาการบอกอยางตรงไปตรงมา กลวิธีในการนําเสนอภาพพจนที่ผูแตงนิยมใชในการประพันธ มีดังนี้ ๑) การใชความเปรียบวาสิง่ หนึง่ เหมือนกับสิง่ หนึง่ เรียกวา อุปมา โดยมีคาํ เปรียบ ปรากฏอยูในขอความ คําเปรียบเหลานี้ เชน เสมือน ดุจ เฉก ดัง ดั่ง ปูน เพียง เหมือน เปนตน ดังตัวอยาง ...อันสตรีรูปงาม ไมดีเทาสตรีที่นํ้าใจงาม อันสตรีรูปงามอุปมาดังดอกสายหยุด ทรงคันธรสประทิ่นอยูแตเวลาเชา ครั้นสายแสงสุริยสองกลาแลว ก็สิ้นกลิ่นหอม อันสตรี นํา้ ใจงามนํา้ ใจดีซอื่ สัตยตอ สามีนนั้ อุปมาดังดอกซอนกลิน่ ดอกพิกลุ ยอมหอมชืน่ อยูช า นาน... (ราชาธิราช : เจาพระยาพระคลัง (หน))

๒) การเปรียบวาสิ่งหนึ่งเปนอีกสิ่งหนึ่ง เรียกวา อุปลักษณ คลายกับอุปมา แต ไมใชคําเปรียบอยาง เหมือน ดุจ ดัง คลาย อุปลักษณเปนการนําสิ่งสองสิ่งที่ตางจําพวกกัน แตมี ลักษณะเดนเหมือนกัน อาจจะมีคําวา เปน คือ เทา หรือไมก็ได เชน

2

จะพลิกพลิ้วชิวหาเปนอาวุธ

ประหารบุตรเจาลังกาใหอาสัญ (พระอภัยมณี : พระสุนทรโวหาร (ภู))

๓) การสมมติใหสิ่งตางๆ มีกิริยาอาการหรือความรูสึกเหมือนมนุษย เรียกวา

บุคคลวัต เปนการสมมติใหสิ่งไมมีชีวิต พืช สัตว มีความคิดและการแสดงออกเหมือนมนุษย เชน การทีก่ วีกลาววาสัตวทงั้ หลายในมหาสมุทรก็พลอยแสดงความโศกเศราเสียใจไปดวย เมือ่ ถึงวันทีก่ วีตอ ง จากนางอันเปนที่รัก แสนสัตวนาเนกถวน ทุกขบันดาลไฟฟอน 3 วันเจียรสุดาพินท แสนสุเมรุมวนเขา

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

จากบทประพันธตอไปนี้ใหนักเรียนวิเคราะห การใชภาพพจน “พิศพักตรผองพักตรดั่งจันทร พิศขนงกงงอนดั่งคันศิลป พิศเนตรดั่งเนตรมฤคิน พิศทนตดั่งนิลอันเรียบราย” (รามเกียรติ์)

(แนวตอบ บทประพันธขางตนมีการใชภาพพจน อุปมา กวีใชคําวา “ดั่ง” เปนคําแสดงความเปรียบ เทียบทุกวรรค เปรียบหนาวาผองเหมือนพระจันทร เปรียบงิ้ววาโคงโกงเหมือนคันศร เปรียบดวงตาวา เหมือนตากวาง และเปรียบวาฟนเรียบดําเหมือน นิล)

แสนสินธุ ชวยเศรา พักตเรศ ดั่งลาญ (โคลงทวาทศมาส : พระเยาวราช)

(๕)

ขอสอบ

O-NET

ขอสอบป ’ 52 ออกเกี่ยวกับการใชภาพพจน หญาฝากเกสรดอกหญา ไปกับลมชวยพาผสานผสม แจงขาวคราวเคลื่อนเยือนชม ชวยทอพรมคลุมพื้นใหแผนดิน ประเภทของภาพพจนขางตนคลายคลึงกับขอใด 1. ไผซอออเอียดเบียดออด ลมลอดไลเลียวเรียวไผ 2. เปลวแดดแผดเปลวเตน ระริกเลนเนนทํานอง 3. ฤๅดูดาราระยาระยับสรวง ดุจดวงเพชรพลอยประเสริฐศรี 4. ตระเวนไพรรอนรองตระเวนไพร เหมือนเวรใดใหนิราศเสนหา วิเคราะหคําตอบ บทประพันธที่ยกมาเปนการใชภาพพจนบุคคลวัตที่ สมมติใหธรรมชาติ คือ หญา เกสร ดอกไม ลม ใหมีลักษณะอาการเหมือน มนุษย คือ ใหหญาแจงขาวและใหลมชวยทอพรม ขอ 2. เปนภาพพจน บุคคลวัตที่เปลวแดดแสดงทาทางเตน ดังนั้น ขอที่มีภาพพจนที่เหมือนกันกับ บทประพันธที่ยกมา คือ ภาพพจนบุคคลวัต ตอบขอ 2.

นักเรียนควรรู 1 ภาพพจน ชวยเพิ่มอรรถรสในเนื้อความได ดังลักษณะตอไปนี้ • ภาพพจนใหความสําเริงอารมณที่ไดจากการใชความคิดและจินตนาการ • ภาพพจนทําสิ่งที่เปนนามธรรมใหเปนรูปธรรม • ภาพพจนชวยใหความเขมขนทางอารมณเพิ่มมากขึ้น • ภาพพจนชวยใหกลาวคํานอยแตไดความมาก 2 บุตรเจาลังกา หมายถึง อุศเรน ซึ่งเปนโอรสของกษัตริยเมืองลังกา คูหมั้นของ นางสุวรรณมาลี อุศเรนไดออกตามหานางสุวรรณมาลีโดยตั้งใจวา ถาหานางไมพบ จะไมยอมกลับเมือง มีนิสัยรักศักดิ์ศรี 3 เจียร หมายความวา จรไป หรือจากไป

คูมือครู

(5)

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explain

นักเรียนอธิบายการสรรคําในวรรณคดีไทย (แนวตอบ การสรรคํา คือ การเลือกคํา วลี สํานวน การเรียบเรียงคําในการประพันธ โดยเนน ลีลาอันงดงามและสื่อความหมายไดอยางมี ประสิทธิผล การสรรคําในวรรณคดี กวีหรือผูแตง นิยมใชคําที่มีความหมายโดยนัยคือไมไดมี ความหมายตาม ตัวอักษร เพราะไดความหมาย ลึกซึ้งกวางไกลเกินออกไปจากความหมายโดยตรง หากกวีเขาใจการใชคําสื่อความหมายทั้ง 2 แบบ คือ ทั้งโดยตรงและโดยนัย และรูจักเลือกใชอยาง เหมาะสม ก็จะชวยในการสื่ออารมณความรูสึกไดดี ยิ่งขึ้น บทประพันธมีความคมคาย)

ขยายความเขาใจ

Expand

จากตัวอยางบทประพันธที่ยกมามีกลวิธี การสรรคําโดยการการเลนเสียง นักเรียนพิจารณา บทประพันธวาเปนการเลนเสียงลักษณะใด “ลางลิงลิงลอดไม ลางลิง แลลูกลิงลงชิง ลูกไม ลิงลมไลลมติง ลิงโลด หนีนา แลลูกลิงลางไหล ลอดเลี้ยวลางลิง”

๔) การเลียนเสียงธรรมชาติ เปนการใชคําใหกระทบความรูสึกโดยการเลียนเสียง

ธรรมชาติ แสดงแสง สี เสียง หรือทาทางตางๆ เชน เสียงปของพระอภัยมณี ตอยตะริดติดตี่ของพี่เอย แออีออยสรอยฟาสุมาลัย

(พระอภัยมณี : พระสุนทรโวหาร (ภู))

๓.๓ การสรรคํา การสรรคํา คือ การเลือกใชคําใหสื่อความคิด ความเขาใจ ความรูสึก และอารมณได อยางงดงาม โดยคํานึงถึงความงามดานเสียงของถอยคําเปนสําคัญ กลวิธีในการเลือกสรรคํา มีดังนี้ ๑) การเลนเสียง เปนการสรรคําที่ทําใหเกิดทวงทํานองที่ไพเราะ ไมวาจะเปน การเลนเสียงสระ การเลนเสียงพยัญชนะหรือการเลนเสียงวรรณยุกต 1 ๑.๑) การเลนเสียงสระ เปนการใชคาํ ทีม่ เี สียงสระตรงกัน ถามีตวั สะกดก็ตอ งเปน ตัวสะกดในมาตราเดียวกัน สวนวรรณยุกตจะตางรูปหรือตางเสียงกันก็ได เชน ดูหนูสูรูงู

งูสุดสูหนูสูงู รูปงูทูหนูมูทู พรูพรู สุดสู งูอยู รูปถูมูทู

หนูงูสูดูอยู ดูงูขูฝูดฝู หนูสูรูงูงู งูสูหนูหนูสู หนูรูงูงูรู

(ลิลิตพระลอ)

(แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่ยกมามีการเลน เสียงพยัญชนะ มีการใชคําที่มีพยัญชนะตนเสียง เดียวกัน คือ เสียง /ล/ ทําใหเกิดเสียงที่ไพเราะและ สื่อความไดดี แสดงใหเห็นลักษณะของภาษาไทยที่ คําๆ เดียวสื่อความหมายไดหลายความหมาย)

จะละเลยเรรอนไปนอนไหน แมนเด็ดไดแลวไมรางใหหางเชย

(กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง : เจาฟาธรรมธิเบศร)

๑.๒) การเลนเสียงพยัญชนะ เปนการใชคําที่มีพยัญชนะตนเสียงเดียวกัน อาจ เปนตัวอักษรที่เปนพยัญชนะรูปเดียวกันหรือพยัญชนะที่มีเสียงสูงตํ่าเขาคูกันหรือพยัญชนะควบชุด เดียวกันก็ได เชน (๖)

นักเรียนควรรู 1 ตัวสะกด ในมาตราเดียวกัน คือ พยัญชนะที่ผสมอยูขางหลังคําหรือพยางค ในแม ก กา เชน มา เสือ ตัว มือ เสีย ดํา ฯลฯ สวนมาตราตัวสะกดอีก 8 แม คือ กก กด กบ กม เกย เกอว กง กน มาตราตัวสะกดมีทั้งที่ใชตัวสะกดตรงแม และ มาตราตัวสะกดที่ไมตรงแม การเรียนรูมาตราตัวสะกดตางๆ ทําใหเขียนและอาน คําไดถูกตอง ดังนี้ • มาตราตัวสะกดตรงแม ใชตัวสะกดตัวเดียว มี 4 มาตรา คือ แมกง ใช ง สะกด แมกม ใช ม สะกด แมเกย ใช ย สะกด และแมเกอว ใช ว สะกด • มาตราตัวสะกดไมตรงแม มีตัวสะกดหลายตัวในมาตราเดียวกัน เพราะ ออกเสียงเหมือนตัวสะกดเดียวกัน มี 4 มาตรา คือ แมกน ใช น ญ ณ ร ล ฬ สะกด แมกก ใช ก ข ค ฆ สะกด แมกด ใช ด จ ช ซ ฎ ฏ ฐ ฑ ฒ ต ถ ท ธ ศ ษ ส สะกด และแมกบ ใช บ ป ภ พ ฟ สะกด

(6)

คูมือครู

กิจกรรมทาทาย นักเรียนยกบทประพันธจากวรรณคดีเรื่องที่มีความโดดเดนในการเลน เสียง 1 บท โดยนักเรียนสามารถระบุไดวา บทประพันธที่ยกมานั้นเปนการ เลนเสียงลักษณะใด การเลนเสียงสระ การเลนพยัญชนะ หรือการเลนเสียง วรรณยุกต นักเรียนอานบทประพันธที่ยกมาหนาชั้นเรียนใหไพเราะแสดง ใหเห็นการเลนเสียงอยางชัดเจน

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู ฝูงลิงไตกิ่งลางลิงไขว ลางลิงชิงคางขึ้นลางลิง เพกากาเกาะทุกกานกิ่ง มัดกากากวนลวนกาดง

ลางลิงแลนไลกันวุนวิ่ง กาหลงลงกิ่งกาหลงลง กรรณิการกาชิงกันชมหลง กาฝากกาลงทํารังกา

(เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน : พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย)

๑.๓) การเลนเสียงวรรณยุกต เสียงวรรณยุกตเปนขอกําหนดที่บังคับใชในการ 1 แตงคําประพันธบางประเภท เชน ฉันทหรือกลบท การเลนเสียงวรรณยุกตเปนการไลระดับเสียงเปนชุด ซึ่งทําใหเกิดเสียงที่ไพเราะชวนฟงเปนอยางยิ่ง เชน เสนาสูสูสู ยิงคายทลายเมืองแยง รุกรนรนรนแรง ลวงลวงลวงวังแวง

ศรแผลง แยงแยง ฤทธิ์รีบ รวบเราเอามา

นักเรียนอธิบายการเลนคําซึ่งเปนสวนหนึ่งของ วรรณศิลป (แนวตอบ การเลนคําเปนกลวิธีอยางหนึ่งในการ แตงคําประพันธดวยวิธีการใชอักษร คํา วลี หรือ สํานวนที่นอกเหนือไปจากที่กําหนดไวตามกฎเกณฑ เพื่อใหเกิดความงามทางภาษา ทําใหเกิดเสียง ประกอบและจังหวะลีลาที่ชวยใหไพเราะยิ่งขึ้น ใหความหมายที่ลึกซึ้งกินใจ กวีอาจเลนคําไดหลาย วิธี แตมักถือเอาความงามของเสียงและความหมาย เปนสําคัญ เชน การซํ้าคําที่เปนคําเดิม ความหมาย เดิมและคําซํ้าที่มีความหมายตางกัน และการหลาก คํา คือ คําที่มีความหมายเหมือนกันแตเขียนหรือ ออกเสียงตางกัน)

ขยายความเขาใจ

(โคลงอักษรสามหมู : พระศรีมโหสถ)

๒) การเลนคํา เปนความไพเราะของบทประพันธที่เกิดจากการเลือกใชถอยคํา

เปนพิเศษ การเลนคําแบงออกเปนการซํ้าคําและการหลากคํา ๒.๑) การซํ้าคํา เปนการกลาวซํ้าๆ ในคําเดิมเพื่อเพิ่มนํ้าหนักของคําและยํ้าให ความหมายชัดเจนขึ้น เชน เหลือบเห็นสตรีวิไลลักษณ งามโอษฐงามแกมงามจุไร งามถันงามกรรณงามขนง งามจริตกิริยางามงอน

Explain

พิศพักตรผองเพียงแขไข งามนัยนงามเนตรงามกร งามองคยิ่งเทพอัปสร งามเอวงามอออนทั้งกายา

Expand

นักเรียนรวมกันอภิปรายการการซํ้าคําเดิมใน หลายที่ ดังบทประพันธตอไปนี้ “สุดสายนัยนาแลวที่แมจะตามไปเล็งแล สุตโสตแลวที่แมจะซับทราบฟงสําเนียง สุด สุรเสียงที่แมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แม จะเยื้องยองยกยางลงเหยียบดิน ก็สุดสิ้นสุด ปญญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด”

(รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี)

(แนวตอบ จากบทประพันธขางตน กวีเลนคํา โดยการซํ้าคําวา “สุด” เพื่อตองการบอกความ มุงหมายหรือเนนเนื้อความแสดงใหเห็นอารมณ ของตัวละครอยางกระจางชัดวา หมดสิ้นหนทาง จนปญญาที่จะแกไข)

(รามเกียรติ์ : พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช)

(๗)

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ขอใดเปนการซํ้าคําเพื่อเลียนเสียงธรรมชาติ 1. ปาบรรเลงเพลงกระซิบจิบความหวาน ฮือฮือผานบางคราวราวรองไห 2. นํ้าคางพรมลมเรื่อยเฉื่อยเฉื่อยโหย ยิ่งดิ้นโดยเดือนดับไมหลับเลย 3. สุมามาลยบานกลิ่นระรินรื่น ในเที่ยงคืนเสียงแตผึ้งหึ่งกระหึม 4. เหลามารยาปาโปงเที่ยวโทงเถื่อน ตะโกนเพื่อนเพิกเสียงสําเนียงโหย

วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. ใชภาพพจนสัทพจนกลาวถึงปาวากําลังบรรเลงเพลง สงเสียงดังเหมือนรองไห “ฮือฮือ” ขอ 2. มีคําซํ้าวา “เฉื่อยเฉื่อย” เปนจังหวะ ของลมพัดอยางเรื่อยๆ ชาๆ แตไมใชเสียงของลม ขอ 3. กลาวถึงเสียงผึ้งบิน ดังหึ่งกระหึม แตไมมีคําซํ้า และขอ 4. มีความโดดเดนในเสียงสัมผัสทั้งอักษร และสระ ดังนั้น ขอที่มีการซํ้าคําและเลียนมีการเสียงธรรมชาติดวย คือ “ปาบรรเลงเพลงกระซิบจิบความหวาน ฮือฮือผานบางคราวราวรองไห”

ตอบขอ 1.

เกร็ดแนะครู ครูใหนักเรียนฝกสังเกตพิจารณาการเลนคําในวรรณคดีไทย โดยครูยกตัวอยาง บทประพันธที่มีการเลนคํามา 1 บท จากนั้นใหนักเรียนรวมกันอภิปรายวา กวีมีการ เลนคําในบทประพันธนั้นอยางไร ซึ่งการยกตัวอยางใหนักเรียนไดฝกคิดฝกสังเกตนั้น นอกจากจะเปนวิธีใหนักเรียนจดจําลักษณะบทประพันธที่มีการเลนคําแลว นักเรียน ยังเกิดความเขาใจและสามารถพิจารณาวรรณศิลปที่มีลักษณะการเลนคําในบท ประพันธอื่นได

นักเรียนควรรู 1 กลบท คําประพันธที่กวีแตงพลิกแพลง ใหมีลักษณะวิจิตรพิสดารขึ้นกวา ลักษณะบังคับตามปกติ โดยทําเปนระเบียบสมํ่าเสมอ เพื่อแสดงชั้นเชิงและฝปาก ในสวนของกวีเอง และเพื่อใหคําประพันธนั้นงดงามขึ้น อาจมีชื่อเรียกตางๆ กัน ตามแตกวีกําหนด คูมือครู

(7)

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

นักเรียนหาคําที่มีความหมายเหมือนกันหรือ คําไวพจนของคําวา ชาง ดอกไม สวางสุกใส รบ หญิงงาม มาอยางนอย 3 คํา จากนั้นทําตาราง คําพองความหมาย (แนวตอบ คําที่มีความหมายเหมือนกันหรือคํา ไวพจนของคําวา ชาง ดอกไม สวาง พึงใจ งาม มีดังนี้ • พระจันทร ไดแก มาส รัชนีกร แข โสม • ดอกไม ไดแก กุสุมาลย ผกา บุษบา • สวางสุกใส ไดแก จํารัส โชติ รุจี • รบ ไดแก ราญ รําบาญ ยุทธ ผจัญ • หญิงงาม ไดแก นงราม วิลาสินี อรนุช)

ตรวจสอบผล

ขยายความเขาใจ

1

๒.๒) การหลากคํา เปนการใชคําที่มีความหมายเหมือนกันหรือคําไวพจนใน บทประพันธเดียวกัน เชน ❀ ชื่อพระอิศวร ใช สยมภู ศุลี ศิวะ ตรีโลจนะ จันทรเศขร รุทร ทิคัมพร ภูเตศวร ปศาจบดี ศังกร เปนตน ❀ ดวงอาทิตย ใช ตะวัน พันแสง สหัสสรังสี ภาณุ จาตุรนต ไถง ทิพากร ภาสกร สุริยา เปนตน การเขาใจความหมายและแนวทางของการวิจักษวรรณคดี ตลอดจนศิลปะในการแตงและ การใชถอยคําสํานวนอันเปนหัวใจของวรรณคดี ดังกลาวไปขางตน ผูเรียนสามารถนําความรูเหลานี้ มาใชเปนพื้นฐานในการวิจารณและประเมินคาวรรณคดี เพื่อใหสามารถอานวรรณคดีที่นํามาศึกษาได อยางเขาใจและไดอรรถรสมากยิ่งขึ้น

Evaluate

1. นักเรียนวิเคราะหรสวรรณคดีของบทประพันธ ที่ยกมาได 2. นักเรียนวิเคราะหและระบุการใชภาพพจนใน วรรณคดีไทยได 3. นักเรียนหาคําที่มีความหมายเหมือนกันหรือ คําไวพจนตามที่กําหนดได

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู 1. ยกบทประพันธที่มีการเลนคํา 2. ตารางคําพองความหมาย

(๘)

นักเรียนควรรู 1 คําไวพจน เปนชื่อเรียกคําในภาษาไทยอีกพวกหนึ่ง พจนานุกรมฉบับ ราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2542 ใหคําอธิบายวา “คําที่เขียนตางกันแตมี ความหมายเหมือนกันหรือใกลเคียงกันมาก เชน ‘มนุษย’ กับ ‘คน’ ‘บาน’ กับ ‘เรือน’ ‘รอ’ กับ ‘คอย’ ‘ปา’ กับ ‘ดง’ คําพองความ ก็วา” คําไวพจนในความหมายของ พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน คือ คําตางรูป ตางเสียง แตมีความหมายเหมือนหรือ ใกลเคียงกัน

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับการใชถอยคําเพื่อการสื่อสารเพิ่มเติม ไดที่ http://www.ipesp.ac.th/learning/thai/chapter5-11.html

(8)

คูมือครู

กิจกรรมสรางเสริม นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับการหลากคําวามีความสําคัญกับการประพันธ อยางไร โดยนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธที่มีการหลากคําประกอบการ อธิบาย บันทึกความรูลงสมุดสงครู

กิจกรรมทาทาย นักเรียนพิจารณาการหลากคําวาเปนลักษณะของภาษาไทยที่แสดงให เห็นศิลปะการใชคําอยางไร โดยนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธที่มีการ หลากคําประกอบการอธิบาย บันทึกความรูลงสมุดสงครู

กระตุน ความสนใจ Engage

ตอนที่

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explore

Explain

Expand

Evaluate

õ วรรณคดีและวรรณกรรม

กระตุน ความสนใจ

Engage

ครูใหนักเรียนดูภาพหนาหนวยวรรณคดีและ วรรณกรรม ม.1 ทั้ง 7 ภาพ แลวใหนักเรียนบอกชื่อ วรรณคดีและวรรณกรรม หากมีเรื่องที่นักเรียน ไมรูจัก ครูแนะใหนักเรียนเปดดูที่ดานในปกหนา ของหนังสือเรียน (แนวตอบ วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1 ทั้ง 7 เรื่อง มีดังนี้ • หนวยการเรียนรูที่ 1 นิราศภูเขาทอง • หนวยการเรียนรูที่ 2 โคลงโลกนิติ • หนวยการเรียนรูที่ 3 สุภาษิตพระรวง • หนวยการเรียนรูที่ 4 กาพยเรื่อง พระไชยสุริยา • หนวยการเรียนรูที่ 5 ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา • หนวยการเรียนรูที่ 6 กาพยเหชม เครื่องคาวหวาน • หนวยการเรียนรูที่ 7 นิทานพื้นบาน) • นักเรียนเคยเรียนหรือรูจักวรรณคดีและ วรรณกรรมเรื่องใดที่ปรากฏในหนาหนวยบาง อยางไร (แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบไดหลากหลาย ขึ้นอยูกับประสบการณของนักเรียน และ บางเรื่องนักเรียนอาจมีประสบการณรวมกัน เพราะเปนเรื่องที่กําหนดใหเรียนในชั้นประถม เชน นิทานพื้นบานไทย เรื่องสังขทอง)

เกร็ดแนะครู ครูทบทวนความจําของนักเรียนเกี่ยวกับวรรณคดีและวรรณกรรมที่จะเรียน ใน ม.1 จากการทายชื่อวรรณคดีและวรรณกรรมที่นักเรียนเคยเรียนหรือรูจัก โดยครู บอกชื่อตัวละครเอกของเรื่อง เลาเรื่องยอหรือแกนเรื่องโดยสังเขป ใหนักเรียนทาย จากนั้นครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาเลาเกี่ยวกับวรรณคดีหรือวรรณกรรมที่จะเรียน ใน ม.1 ที่นักเรียนรูจักและจําได

คูมือครู

1

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explore

Explain

Expand

Evaluate

เปาหมายการเรียนรู

1. สรุปเนื้อหาเรื่องนิราศภูเขาทอง 2. วิเคราะหคุณคาและขอคิดจากเรื่องนิราศ ภูเขาทอง 3. สรุปความรูและขอคิดจากเรื่องนิราศภูเขาทอง เพื่อนํามาประยุกตใชในชีวิตประจําวัน 4. ทองจําบทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา ตามความสนใจ

สมรรถนะของผูเรียน 1. ความสามารถในการสื่อสาร 2. ความสามารถในการคิด 3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค 1. ใฝเรียนรู 2. มุงมั่นในการทํางาน 3. รักความเปนไทย

กระตุน ความสนใจ

หนวยที่

Engage

ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนดวยการใช คําถามวา • นักเรียนรูจัก “ภูเขาทอง” หรือไม และนักเรียนคิดวาภูเขาทองจากนิราศของ สุนทรภูอยูที่ใด (แนวตอบ ภูเขาทองจากนิราศของสุนทรภูเปน โบราณสถานอยูที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)

นิราศภูเขาทอง ตัวชี้วัด ■

■ ■

■

สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท ๕.๑ ม.๑/๑) วิเคราะหวรรรณคดีและวรรณกรรมที่อานพรอมยกเหตุผลประกอบ (ท ๕.๑ ม.๑/๒) อธิบายคุณคาของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท ๕.๑ ม.๑/๓) สรุปความรูและขอคิดจากการอานเพื่อประยุกตใชในชีวิตจริง (ท ๕.๑ ม.๑/๔) ทองจําบทอาขยานตามที่กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคา ตามความสนใจ (ท ๕.๑ ม.๑/๕)

■

เกร็ดแนะครู หนวยการเรียนการสอนนี้ ครูควรจัดกิจกรรมที่ทําใหการเรียนนิราศภูเขาทอง เกิดความสนุกสนานนาสนใจและเขาใจเนื้อหา โดยใชการทายปญหาปริศนาจาก วรรณคดี หรือใหนักเรียนถามตอบจากการดูภาพหนาหนวย ครูกระตุนใหนักเรียน ลองวิเคราะหคําถามและหาคําตอบดวยตัวเอง

คูมือครู

นิ

ราศภูเขาทองเปนนิราศเรือ่ งเอกของสุนทรภู ที่เลาถึงการเดินทางรอนแรมจากวัดราชบุรณะไป นมัสการเจดียภ เู ขาทองทีเ่ มืองกรุงเกาเมือ่ สมัยรัชกาล ที่ ๓ นิราศเรื่องนี้นับวามีความดีเดนทั้งดานถอยคํา และสํานวนโวหาร สามารถถือเปนแบบอยางของการ แตงนิราศคํากลอนไดเปนอยางดี การศึกษานิราศเรื่องตางๆ ของสุนทรภูนับวามีประโยชน อยางมาก เนื่องจากสุนทรภูมิไดบรรยายเฉพาะเรื่องราวการ สาระการเรียนรูแกนกลาง เดินทางหรือพรรณนาเรือ่ งความรักเพียงอยางเดียว แตสนุ ทรภู ยั ง ได ส อดแทรกข อ คิ ด ซึ่ ง สามารถนํ า ไปใช ใ นการดํ า เนิ น ชี วิ ต การวิเคราะหคุณคาและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม เรื่องนิราศภูเขาทองบทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา รวมทั้งเกร็ดความรู และสภาพความเปนอยูของผูคนในชวงตน บทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา สมัยรัตนโกสินทร ตลอดจนชีวประวัติของสุนทรภูเองอีกดวย ■

■

2

ñ

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Explain

Expand

Evaluate

กระตุน ความสนใจ

๑ ¤ÇÒÁ໚¹ÁÒ

1

สุนทรภูแตงนิราศภูเขาทองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว เมื่อราวปลาย พ.ศ. ๒๓๗๓ โดยเล า ถึ ง การเดิ น ทางเพื่ อ ไปนมั ส การเจดี ย ภู เขาทองที่ เ มื อ งกรุ ง เก า หรื อ จั ง หวั ด พระนครศรีอยุธยาในปจจุบัน หลังจากจําพรรษาอยูที่วัดราชบุรณะหรือวัดเลียบ

นิราศ

นิราศเปนงานประพันธประเภทหนึ่งของไทย มีมาตั้งแต2สมัยโบราณ เทาที่ปรากฏหลักฐาน ในปจจุบัน นิราศเรื่องแรกของไทยนั้น ไดแก โคลงนิราศหริภุญชัย ซึ่งแตงขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา เนื้อหาของนิราศสวนใหญมักเปนการครํ่าครวญของกวี (ชาย) ตอสตรีอันเปนที่รัก เนื่องจาก ตองพลัดพรากจากนางมาไกล อยางไรก็ตาม นางในนิราศที่กวีพรรณนาวาจากมานั้น อาจมีตัวตนจริง หรือไมก็ได แตกวีสวนใหญถือวานางผูเปนที่รักเปนปจจัยสําคัญที่จะเอื้อใหกวีแตงนิราศไดไพเราะ แมในสมัยหลังกวีอาจไมไดใหความสําคัญเรื่องการครํ่าครวญถึงนาง แตเนนที่การบันทึกระยะทาง เหตุการณและอารมณ แตก็ยังคงมีบทครวญถึงนางแทรกอยู ดังเชนที่สุนทรภูแตงนิราศภูเขาทอง ทั้งๆ ที่กําลังบวชอยู สุนทรภูก็ยังเห็นวาการครวญถึงสตรีเปนสิ่งจําเปนในการแตงนิราศ จึงกลาวไว ในกลอนตอนทายนิราศเรื่องนี้วา ใชจะมีที่รักสมัครมาด ซึ่งครํ่าครวญทําทีพิรี้พิไร เหมือนแมครัวคั่วแกงพะแนงผัด อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น นักเลงกลอนนอนเปลาก็เศราใจ

แรมนิราศรางมิตรพิสมัย ตามนิสัยกาพยกลอนแตกอนมา สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา ตองโรยหนาเสียสักหนอยอรอยใจ อยานึกนินทาแถลงแหนงไฉน จึงรํ่าไรเรื่องรางเลนบางเอย

Engage

1. ครูกระตุนความสนใจนักเรียนกอนเขาสูบทเรียน โดยใชคําถาม • นักเรียนรูจักหรือเคยเรียนวรรณกรรมประเภท นิราศหรือไม อยางไร 2. ใหนักเรียนเลาประสบการณและความรู เกี่ยวกับนิราศที่นักเรียนรูจัก (แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบไดหลากหลาย ขึ้นอยูกับความรูและประสบการณของนักเรียน) 3. “ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด คิดถึงบาทบพิตรอดิศร โอผานเกลาเจาประคุณของสุนทร แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น” ครูอานบทประพันธขางตนใหนักเรียนฟง แลวใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้ • บทประพันธกลาวถึงใคร ทําอะไร ที่ไหน และอยางไร (แนวตอบ กลาวถึงสุนทรภูที่เมื่อเดินทางมาถึง หนาพระราชวัง แลวคิดถึงรัชกาลที่ 2 เหมือนใจจะขาด ซึ่งเมื่อกอนเคยเขาเฝา ทุกวันทั้งเชาเย็น)

สํารวจคนหา

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº

Explore

1. นักเรียนศึกษาประวัติความเปนมาของผูแตง นิราศภูเขาทอง 2. นักเรียนสืบคนลักษณะคําประพันธประเภท นิราศ 3. ใหนักเรียนรวบรวมรายชื่อวรรณคดีที่ประพันธ เปนนิราศของสุนทรภู

วัดราชบุรณราชวรวิหาร วัดราชบุรณราชวรวิหารหรือวัดเลียบเปนวัดเกาแก สรางขึ้นตั้งแตสมัย อยุธยาโดยพอคาชาวจีน วัดนี้นับเปนหนึ่งใน ๓ วัดสําคัญประจําราชธานีที่มัก สรางขึ้น คือ วัดมหาธาตุ วัดราชประดิษฐ และวัดราชบุรณะ แตเนื่องจากวัด ราชบุรณะตัง้ อยูใ กลสถานทีส่ าํ คัญทางยุทธศาสตร คือ สะพานพระพุทธยอดฟาฯ และโรงไฟฟา เปนเหตุใหสิ่งกอสรางสําคัญภายในวัดโดยเฉพาะพระอุโบสถซึ่ง มีภาพจิตรกรรมฝาผนังฝมอื ขรัวอินโขงถูกระเบิดทําลายในระหวางสงครามโลก ครั้งที่ ๒ คงเหลือแตพระปรางคซึ่งสรางในสมัยรัชกาลที่ ๓ เพียงอยางเดียว

๓

กิจกรรมสรางเสริม นักเรียนศึกษาความเปนมาของงานประพันธประเภทนิราศเพิ่มเติม โดยใหนักเรียนเขียนสรุปเปนใบความรู

กิจกรรมทาทาย นักเรียนศึกษาความเปนมาของนิราศภูเขาทองนอกจากในหนังสือเรียน เพิ่มเติม โดยใหนักเรียนเขียนสรุปเปนใบความรูและเลือกบทประพันธจาก นิราศภูเขาทองที่เปนบทเดนหรือเปนที่รูจักมา 1 บท พรอมระบุเหตุผล

นักเรียนควรรู 1 นิราศภูเขาทอง นิราศภูเขาทองแตงดวยกลอนนิราศ มีความคลายคลึงกับ กลอนสุภาพ แตเริ่มดวยวรรครับ จบดวยวรรคสง ลงทายดวยคําวา “เอย” มีความ ยาวเพียง 89 คํากลอนเทานั้น แตมีความไพเราะ และเรียบงาย ตามแบบฉบับของ สุนทรภู ใชภาษาที่เขาใจงาย บรรยายความรูสึกขณะเดียวกันก็เลาถึงสภาพของ เสนทางที่กําลังเดินทางไปดวย ทานมักจะเปรียบเทียบชีวิตและโชคชะตาของตนกับ ธรรมชาติรอบขางที่ตนไดเดินทางผานไป 2 โคลงนิราศหริภุญชัย ไมปรากฏวาผูใดแตง ทราบแตเพียงวาผูแตงเปน ชาวเชียงใหม และอาจแตงขึ้นในราว พ.ศ. 2060 เนื้อหาวาดวยการแสดงความรัก ความอาลัยตอสตรีที่ผูแตงตองจากเมืองเชียงใหมมา เพื่อไปนมัสการพระธาตุหริภุญชัยที่จังหวัดลําพูน

คูมือครู

3

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explain

1. นักเรียนจัดกลุม กลุมละ 5-6 คน แตละกลุม อธิบายความรูเกี่ยวกับนิราศที่นักเรียนไดสืบคน มาตามหัวขอตอไปนี้ • ความเปนมาของนิราศ (แนวตอบ นิราศเรื่องแรกของไทยนั้น คือ “โคลง นิราศหริภุญชัย” ซึ่งแตงในสมัยอยุธยา นิราศ มักมีเนื้อหาในเชิงพรรณนาถึงการเดินทาง เปนหลัก มักจะเลาถึงเสนทาง การเดินทาง และบอกเลาถึงสิ่งที่พบเห็นระหวางการเดิน ทาง ขณะเดียวกันก็จะสอดแทรกความคิด ความรูสึกตางๆ ที่เกิดขึ้นระหวางการเดินทาง ดวย ในทางหนึ่ง “นิราศ” อาจหมายถึงงาน ประพันธที่พรรณนาถึงเหตุการณตามลําดับ พรอมทั้งแสดงอารมณความรูสึกที่เชื่อมโยง กับเหตุการณนั้นๆ โดยมิไดมีการเดินทางหรือ การพลัดพรากก็ได หนังสือที่แตงตามขนบของ นิราศนั้นมีปรากฏมาตั้งแตครั้งกรุงศรีอยุธยา ดังเชน โคลงนิราศหริภุญชัย แตงในสมัย พระเจาปราสาททอง โคลงกําสรวลแตงในสมัย สมเด็จพระนารายณมหาราช นอกจากนี้ยัง มีโคลงทวาทศมาส โคลงมังทรารบเชียงใหม เปนตน) • ลักษณะคําประพันธประเภทนิราศ (แนวตอบ ลักษณะกลอนนิราศมีสัมผัสเหมือน กลอนสุภาพแตตางกันที่การขึ้นตน คือ กลอน นิราศจะขึ้นตนดวยวรรครับและไมจํากัด จํานวนบท และวรรคสงในบทสุดทายลงทาย วา “เอย”) 2. นักเรียนจดบันทึกสรุปการอธิบายความรูของ แตละกลุมลงสมุด

ò »ÃÐÇѵԼٌᵋ§ สุนทรภู มีนามเดิมวา ภู เกิดในรัชกาลพระบาท สมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช เมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายนพ.ศ. ๒๓๒๙ ในวัยเด็กสุนทรภูไดอาศัย อยูกับมารดาซึ่งถวายตัวเปนพระนมในพระองคเจา หญิงจงกล พระธิดาในกรมพระราชวังบวรสถานพิมขุ และไดรับการศึกษาขั้นตนที่วัดชีปะขาวซึ่งปจจุบัน คือวัดศรีสุดาราม ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย สุนทรภูไดเขารับราชการและไดแสดง ความสามารถดานการประพันธ จนเปนทีพ่ อพระราชหฤทัย จึงไดรบั พระราชทานบรรดาศักดิเ์ ปนขุนสุนทรโวหาร แตเมือ่ สิน้ รัชกาล สุนทรภูไดออกบวชเปนเวลารวม ๒๐ ป ในระหวางนี้สุนทรภูไดมีโอกาสเดินทางไปยังหัวเมือง ตางๆ และแตงนิราศขึ้นหลายเรื่องซึ่งรวมถึงนิราศภูเขาทอง เมื่อลาสิกขาบทแลว สุนทรภูไดกลับเขารับราชการอีกครั้งในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว โดยเปนอาลักษณในสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาจุธามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค ในรัชกาลที่ ๔ สุนทรภูไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์เปนพระสุนทรโวหาร เจากรมอาลักษณ 1 ฝายพระราชวังบวรสถานมงคล ซึ่งเปนตําแหนงราชการสุดทายกอนถึงแกกรรมใน พ.ศ. ๒๓๙๘ รวมอายุได ๗๐ ป สุนทรภูไดรับการยกยองวาเปนกวีที่มีความสามารถในการแตงกลอน เนื่องจากกลอนที่ สุนทรภูแ ตงมีลกั ษณะเฉพาะเปนของตนเอง จึงไดรบั ความนิยมอยางกวางขวาง และถือเปนแบบอยาง ที่มีผูแตงตามตลอดมา นอกจากนี้ผลงานของสุนทรภูอีกหลายเรื่องยังมีการนําไปแปลและดัดแปลง เปนการตูน ภาพยนตร เพลง และละคร 2 ใน พ.ศ. ๒๕๒๙ ในโอกาสครบรอบ ๒๐๐ ปชาตกาล สุนทรภูไดรับการยกยองจากองคการ การศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) หรือยูเนสโก (UNESCO) ใหเปนบุคคลที่มีผลงานดีเดนของโลก ดานวรรณกรรม ๔

นักเรียนควรรู 1 เจากรมอาลักษณ ฝายพระราชวังบวรสถานมงคล กรมพระอาลักษณเปน หนวยงานราชเลขานุการดานหนังสือของพระมหากษัตริยมาทุกยุคทุกสมัย สมัยนั้น ยังไมมีการพิมพ ดังนั้น การคัดลอก การจารึกหรือบันทึกขอความตางๆ ตองใชวิธี ชุบหมึกเขียน กรมพระอาลักษณเปนหนวยงานของผูที่รูหนังสือแตกฉาน มีลายมือ สวยงามและเปนที่ไววางพระราชหฤทัย ฝายวังหนาหรือกรมพระราชวังบวรสถาน มงคลก็มีงานเกี่ยวกับหนังสือของตนเอง อันจําเปนตองมีคนที่ไววางใจไดอีกกรม หนึ่งแยกจากกรมพระอาลักษณฝายวังหลวง สุนทรภู หรือพระสุนทรโวหาร (ภู) นั้น ไดสังกัดกรมพระอาลักษณ ฝายวังหนา 2 ในโอกาสครบรอบ 200 ปชาตกาล เปนวาระครบรอบปเกิดของสุนทรภู คือ ชวงเวลาตั้งแตวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2329 จนถึงวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2529 รวมเปนระยะเวลา 200 ป

4

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ขอใดกลาวไมถูกตองเกี่ยวกับสุนทรภู 1. นิราศเรื่องแรกของสุนทรภูคือนิราศพระบาท 2. นิราศภูเขาทองเปนเรื่องที่สุนทรภูแตงในสมัยรัชกาลที่ 3 3. สุนทรภูไดรับการแตงตั้งเปนพระสุนทรโวหารในสมัยรัชกาลที่ 2 4. สุนทรภูเขามาอยูในกรมพระราชวังหลัง เพราะมารดาเปนแมนมของ พระธิดา วิเคราะหคําตอบ นิราศเรื่องแรกที่สุนทรภูแตง คือนิราศเมืองแกลง แตงขึ้น ใน พ.ศ. 2349 เลาเรื่องเมื่อครั้งเดินทางไปหาบิดา ซึ่งขณะนั้นบวชอยูที่วัดปา ตําบลบานกรํ่า อําเภอแกลง จังหวัดระยอง เมื่อแตงนิราศเรื่องนี้สุนทรภูอายุ ยางเขา 22 ป สวนนิราศพระบาทแตงขึ้นใน พ.ศ. 2350 หลังจากกลับจาก เมืองแกลง และตองตามเสด็จพระองคเจาปฐมวงศไปนมัสการรอย พระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรีในวันมาฆบูชา ตอบขอ 1.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู

1. นักเรียนอธิบายประวัติของสุนทรภู (แนวตอบ สุนทรภูเกิดเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2329 ในรัชกาลที่ 1 มีความสามารถดาน การประพันธ ในรัชกาลที่ 2 ไดรับแตงตั้งเปน ขุนสุนทรโวหาร จนมาลาสิกขาบทเปนเวลา 20 ปในรัชกาลที่ 3 และตอมาเมื่อเขารับราชการ ไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์เปนพระสุนทร โวหาร ในรัชกาลที่ 4 กอนถึงแกกรรมใน พ.ศ.

2398) 2. นักเรียนบอกผลงานที่สุนทรภูแตงเปนนิราศ • ผลงานของสุนทรภูที่แตงเปนนิราศมีทั้งหมด กี่เรื่อง อะไรบาง (แนวตอบ มี 9 เรื่อง ไดแก นิราศเมืองแกลง นิราศพระบาท นิราศเมืองเพชร นิราศวัด เจาฟา นิราศอิเหนา นิราศสุพรรณ รําพันพิราป และนิราศพระประธม) 3. ครูสุมนักเรียน 5-6 คน บอกผลงานเรื่องอื่นๆ ของสุนทรภูพรอมบอกลักษณะคําประพันธของ เรื่องนั้น คนละ 2 เรื่อง (แนวตอบ ตัวอยางเชน เรื่องพระอภัยมณีเปน นิทานคํากลอน เรื่องขุนชางขุนแผนเปนกลอน เสภา เปนตน)

สําหรับผลงานของสุนทรภู เทาที่มีหลักฐานปรากฏในปจจุบัน มีอยูดวยกัน ๒๓ เรื่อง ดังนี้ ประเภท

เรื่อง

๑. นิราศ

มี ๙

เรื่อง

นิราศเมืองแกลง นิราศพระบาท นิราศภูเขาทอง นิราศวัดเจาฟา นิราศอิเหนา โคลงนิราศสุพรรณ รําพันพิลาป นิราศพระประธม และนิราศเมืองเพชร

๒. นิทาน

มี ๕

เรื่อง

นิทานคํากลอนเรื่องโคบุตร พระอภัยมณี ลักษณวงศ สิงหไกรภพ และกาพยเรื่องพระไชยสุริยา

๓. บทเหกลอม มี ๔

เรื่อง

บทเหเรื่องจับระบํา กากี พระอภัยมณี และโคบุตร

๔. บทเสภา

เรื่อง

บทเสภาเรื่องขุนชางขุนแผน 1 ตอนกําเนิดพลายงาม และ เสภาพระราชพงศาวดาร

มี ๒

๕. วรรณกรรมคําสอน มี ๒ เรื่อง

สวัสดิรักษาและเพลงยาวถวายโอวาท

๖. บทละคร

อภัยนุราช

มี ๑

เรื่อง

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº ภาพยนตร เรื่อง สุดสาคร

ขยายความเขาใจ

นิทานคํากลอนเรื่อง พระอภัยมณี ไดมีการนําไปดัดแปลงเปน ภาพยนตรการตนู แนวผจญภัยในชือ่ เรือ่ ง สุดสาคร ฝมอื การกํากับของ ปยุต เงากระจาง นับเปนภาพยนตรการตนู ขนาดยาวเรือ่ งแรกของไทย ออกฉายครั้งแรกเมื่อวันที่ ๑๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๒ มีความยาว ๘๒ นาที ภาพยนตรเรื่องนี้ดําเนินเรื่องตั้งแตตอนกําเนิดสุดสาครจนถึง การเดิ น ทางตามหาพระอภั ย มณี ภายหลั ง กรมวิ ช าการกระทรวง ศึกษาธิการไดนําภาพในภาพยนตรไปจัดพิมพเปนหนังสือสําหรับให เยาวชนอานในโรงเรียน

๕

นักเรียนศึกษาผลงานของสุนทรภูเพิ่มเติม โดยนักเรียนเลือกหาขอมูล เกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูเรื่องใดเรื่องหนึ่งที่นักเรียนประทับใจ จากนั้น เขียนสรุปขอมูลเบื้องตนเกี่ยวเรื่องที่นักเรียนเลือกพรอมระบุเหตุผลที่ เลือกผลงานเรื่องนั้น

กิจกรรมทาทาย

Expand

นักเรียนแตละกลุมยกบทประพันธจากนิราศ เรื่องอื่นๆ ของสุนทรภูที่มีขอคิดประทับใจ มา 1 เรื่อง พรอมบอกเหตุผล จดบันทึกสงครู (แนวตอบ ตัวอยางเชน บทประพันธที่ยกมาจาก นิราศเมืองแกลง “กระแสชลวนเชี่ยวเรือเลี้ยวลด ดูคอมคดขอบคุงคงคาไหล แตสายชลเจียวยังวนเปนวงไป นี่หรือใจที่จะตรงอยาสงกา” จากบทประพันธที่ยกมาใหขอคิดเตือนวาอยา ไวใจใครโดยไมไตรตรองใหดีเสียกอน)

(ใบปดภาพยนตรการตูนเรื่อง สุดสาคร ผลงานของปยุต เงากระจาง)

กิจกรรมสรางเสริม

Explain

นักเรียนควรรู 1 เสภาพระราชพงศาวดาร พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสุนทรภูแตงขึ้นสําหรับขับถวายทรงฟงในเวลา ทรงเครื่องใหญ และตอมาโปรดฯ ใหใชเปนบทสําหรับนางในขับสงมโหรีหลวง

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูเพิ่มเติม ไดที่ http://knowledge.eduzones. com/knowledge-2-4-27483.html

นักเรียนเลือกผลงานของสุนทรภูที่นักเรียนชื่นชอบมา 1 เรื่อง จากนั้น นักเรียนพิจารณาผลงานเรื่องที่นักเรียนเลือกมาวา จัดเปนวรรณกรรม ประเภทใด และใหนักเรียนยกบทประพันธที่เปนบทเอกของเรื่องพรอมถอด ความเปนรอยแกวโดยใชภาษาสละสลวย บันทึกลงสมุด คูมือครู

5

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

Expand

นักเรียนเลือกบทประพันธที่นักเรียนประทับใจ มาทองจําบทอาขยาน จํานวน 6-8 บท พรอมบอก เหตุผลในการเลือกบทประพันธนั้น

ตรวจสอบผล

Explain

Evaluate

1. นักเรียนอธิบายความเปนมาและลักษณะ คําประพันธของวรรณกรรมประเภทนิราศได 2. นักเรียนตอบคําถามจากการอานเรื่องยอได 3. นักเรียนบอกชื่อผลงานและยกตัวอยาง บทประพันธนิราศเรื่องอื่นๆ ของสุนทรภูได

ตรวจสอบผล Evaluate

นิราศภูเขาทองแตงดวยคําประพันธประเภทกลอนนิราศซึ่งมีลักษณะคลายกลอนสุภาพ แตมีความแตกตางกันตรงที่กลอนนิราศ จะแต1 งขึ้นตนเรื่องดวยกลอนวรรครับและจะแตงตอไปอีก กี่บทก็ได แตตองใหคําสุดทายซึ่งอยูในวรรคสงจบลงดวยคําวา “เอย”

แผนผังและตัวอยาง กลอนนิราศ  











รับกฐินภิญโญโมทนา .............................. จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น นักเลงกลอนนอนเปลาก็เศราใจ

เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย ................................ อยานึกนินทาแถลงแหนงไฉน จึงรําไรเรื่องรางเลนบางเอย

๔ àÃ×èÍ§Â‹Í สุ นทรภู  เริ่ ม เรื่ อ งด ว ยการปรารภถึ งสาเหตุ ที่ต  อ งออกจากวั ด ราชบุ ร ณะและการเดิ น ทาง โดยเรือพรอมหนูพัดซึ่งเปนบุตรชาย ลองไปตามลํานํ้าเจาพระยาผานพระบรมมหาราชวัง จนมาถึง วัดประโคนปก ผานโรงเหลา บางจาก บางพลุ บางพลัด บางโพ บานญวน วัดเขมา ตลาดแกว ตลาดขวัญ บางธรณี เกาะเกร็ด บางพูด บางเดื่อ บางหลวงเชิงราก 2สามโคก บานงิ้ว เกาะราชคราม จนถึง กรุงเกาเมื่อเวลาเย็น โดยจอดเรือพักที่ทานํ้าวัดพระเมรุ ครั้นรุงเชาจึงไปนมัสการเจดียภูเขาทอง สวนขากลับ สุนทรภูกลาวแตเพียงวา เมื่อถึงกรุงเทพฯ ไดจอดเทียบเรือที่ทานํ้าหนาวัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร ๖

1 วรรคสง หมายถึง วรรคสุดทายของบท กลอนสุภาพในแตละบทจะมี 4 วรรค วรรคแรกเรียก วรรคสดับ วรรคที่สองเรียก วรรครับ วรรคที่สามเรียก วรรครอง และวรรคที่สี่เรียก วรรคสง 2 วัดพระเมรุ หรือวัดหนาพระเมรุ เดิมชื่อวัดพระเมรุราชิการาม สันนิษฐานวา สรางขึ้นในสมัยอยุธยาตอนตน วัดนี้มีความสําคัญทางประวัติศาสตร สมเด็จพระมหาจักรพรรดิเมื่อครั้งทําศึกกับพระเจาบุเรงนองไดมีการทําสัญญา สงบศึก เมื่อ พ.ศ. 2106 และไดสรางพลับพลาที่ประทับขึ้นระหวางวัดหนาพระเมรุ กับวัดหัสดาวาส

คูมือครู

Expand

๓ ÅѡɳФӻÃоѹ¸

นักเรียนควรรู

6

ขยายความเขาใจ

Explain

1. นักเรียนเลือกบทประพันธในนิราศภูเขาทอง มา 1 บท อธิบายสัมผัสในคําประพันธทั้งสัมผัส นอกและสัมผัสใน (แนวตอบ ตัวอยางเชน “ตลาดแกวแลวไมเห็นตลาดตั้ง สองฟากฝงก็แตลวนสวนพฤกษา โอรินรินกลิ่นดอกไมใกลคงคา เหมือนกลิ่นผาแพรดํารํ่ามะเกลือ” จากบทประพันธมีสัมผัส ดังนี้ สัมผัสใน ไดแก แกว-แลว ต(ลาด)-ตั้ง, ลวน-สวน สอง-สวน ฟาก-ฝง, ริน-กลิ่น ไม-ใกล ริน-ริน กลิ่น-ใกล, ดํา-รํ่า กลิ่น-เกลือ สัมผัสนอก ไดแก ตั้ง-ฝง (พฤก)ษา-(คง)คา-ผา) 2. นักเรียนตอบคําถามจากเรื่องยอนิราศภูเขาทอง • การเดินทางของสุนทรภู เริ่มจากที่ใดและ ไปสิ้นสุดที่ใด (แนวตอบ สุนทรภูเดินทางโดยเรือไปกับหนูพัด ซึ่งเปนบุตรชาย จากวัดราชบุรณะไปนมัสการ เจดียภูเขาทอง การเดินทางขากลับสิ้นสุดที่ วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร)

ขยายความเขาใจ

อธิบายความรู

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ลักษณะนิราศตามความคิดของนักเรียนเปนอยางไร แนวตอบ นิราศสวนใหญมักเปนการครํ่าครวญของกวีตอสตรีอันเปนที่รัก เนื่องจากตองพลัดพรากจากนางมาไกล นางในนิราศอาจมีตัวตนหรือไมก็ได ลักษณะคําประพันธที่แตงเปนนิราศมีทั้งโคลง และตอมานิยมกลอนสุภาพ โดยเฉพาะนิราศของสุนทรภู แตในนิราศคํากลอนนั้น มีขอสังเกตวาจะไมมี บทสดุดี เมื่อเริ่มเรื่องก็จะเริ่มดวยการรําพันถึงการนิราศจากไป แลวบอกถึง สาเหตุของการจาก มีการกลาวอําลาสถานที่ที่เคยอยูบอกเวลาที่เดินทางไว

กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุน ความสนใจ

ครูสนทนากับนักเรียนและชวนใหนักเรียน สังเกตและพิจารณาการขึ้นตนของนิราศภูเขาทอง รวมกันแลวตอบคําถาม • บทขึ้นตนของนิราศภูเขาทองกลาวถึงอะไร บาง (แนวตอบ บทขึ้นตนบอกวาเปนชวงทอดกฐิน และกวีลาวัดที่เคยจําพรรษาอยู โดยเริ่มการ เดินทางทางเรือในตอนเย็น บอกเหตุผลของ การเดินทางออกจากวัดราชบุรณะวิหารวา เพราะมีคนพาลมาเบียดเบียน ทําใหอยูที่วัด ราชบุรณะตอไปไมไดตองออกจากวัดเดิน ทางไปที่อื่น)

๕ à¹×éÍàÃ×èͧ นิราศภูเขาทอง รับกฐินภิญโญโมทนา ออกจากวัดทัศนาดูอาวาส สามฤดูอยูดีไมมีภัย โออาวาสราชบุรณะพระวิหาร เหลือรําลึกนึกนานํ้าตากระเด็น จะยกหยิบธิบดีเปนที่ตั้ง จึ่งจําลาอาวาสนิราศราง ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด โอผานเกลา1เจาประคุณของสุนทร พระนิพพานปานประหนึ่งศีรษะขาด ทั้งโรคซํ้ากรรมซัดวิบัติเปน จึงสรางพรตอตสาหสงสวนบุญถวาย เปนสิ่งของฉลองคุณมุลิกา ถึงหนาแพแลเห็นเรือที่นั่ง เคยหมอบรับกับพระจมื่นไวย เคยทรงแตงแปลงบทพจนารถ จนกฐินสิ้นแมนํ้าในลําคลอง เคยหมอบใกลไดกลิ่นสุคนธตรลบ สิ้นแผนดินสิ้นรสสุคนธา ดูในวังยังเห็นหอพระอัฐิ ทั้งปนเกลาเจาพิภพจบสากล ถึงอารามนามวัดประโคนปก เปนสําคัญปนแดนในแผนดิน ขอเดชะพระพุทธคุณชวย อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา ไปพนวัดทัศนาริมทานํ้า มีแพรผาสารพัดสีมวงตอง

เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย เมื่อตรุษสารทพระพรรษาไดอาศัย มาจําไกลอารามเมื่อยามเย็น แตนี้นานนับทิวาจะมาเห็น เพราะขุกเข็ญคนพาลมารานทาง ก็ใชถังแทนสัดเห็นขัดขวาง มาอางวางวิญญาณในสาคร ฯ คิดถึงบาทบพิตรอดิศร แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น ดวยไรญาติยากแคนถึงแสนเข็ญ ไมเล็งเห็นที่ซึ่งจะพึ่งพา ประพฤติฝายสมถะทั้งวสา ขอเปนขาเคียงบาททุกชาติไป ฯ คิดถึงครั้งกอนมานํ้าตาไหล แลวลงในเรือที่นั่งบัลลังกทอง เคยรับราชโองการอานฉลอง มิไดของเคืองขัดหัทยา ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ ฯ ตั้งสติเติมถวายฝายกุศล ใหผองพนภัยสําราญผานบุรินทร ฯ ไมเห็นหลักลือเลาวาเสาหิน มิรูสิ้นสุดชื่อที่ลือชา แมนมอดมวยกลับชาติวาสนา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง แพประจําจอดรายเขาขายของ ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องสําเภา ฯ

สํารวจคนหา

จากเรื่องยอนิราศภูเขาทองแสดงใหเห็นถึงความศรัทธาในพระพุทธศาสนา อยางเดนชัด ซึ่งเนื้อเรื่องกลาวถึงการเดินทางของสุนทรภูเมื่อออกบวชแลว และไดเดินทางไปนมัสการ พระเจดียภูเขาทอง โดยจะเห็นไดวาคนไทย ในสมัยกอนมีความผูกพันกับศาสนาพุทธและศาสนสถานเปนอยางมาก ครูบูรณาการความรูนี้เชื่อมโยงกับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาความแตกตางของการเปน พุทธศาสนิกชนในอดีตกับปจจุบันที่พบวาในปจจุบันมีปจจัยหลายอยางที่ สงผลใหพุทธศาสนิกชนลดความสําคัญในการปฏิบัติตนตามวิถีที่เคยปฏิบัติ มาตั้งแตเกากอน เราจึงควรนําสาระที่แทรกอยูในนิราศภูเขาทองมาประยุกต ใชกับชีวิตประจําวัน โดยปฏิบัติหนาที่ของชาวพุทธยึดมั่นในคําสอน สิ่งเหลานี้ จะชวยใหเปนคนที่มีจิตใจออนโยน มีคุณธรรม และชวยใหมีสติมากขึ้น

Explore

1. นักเรียนคนหาขอมูลและศึกษาการอานงาน เขียนประเภทรอยกรอง จากหนังสือเรียน หลักภาษาและการใชภาษา ม.1 2. นักเรียนแตละกลุม ชวยกันสืบหาขอมูลเกี่ยวกับ สถานที่ตางๆ ที่ปรากฏในนิราศภูเขาทองจาก หนังสือ บทความตางๆ หรือเว็บไซตที่เกี่ยวของ

อธิบายความรู

Explain

นักเรียนตอบคําถามจากบทประพันธตอไปนี้ “ถึงวังหนาดังหนึ่งใจจะขาด คิดถึงบาทบพิตรอดิศร โอผานเกลาเจาคุณของสุนทร แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น” • “บาทบพิตรอดิศร” หมายถึงใคร (แนวตอบ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลที่ 2 แหงกรุงรัตนโกสินทร) • นักเรียนคิดวากวีรูสึกอยางไร (แนวตอบ กวีออกเดินทางดวยความรูสึกอาลัย ทุกขใจ และรูสึกจําใจที่ตองจากที่ที่เคยอยู)

๗

บูรณาการเชื่อมสาระ

Engage

เกร็ดแนะครู ครูแนะความรูใหนักเรียนเกี่ยวกับการใชภาพพจนอธิพจนในนิราศภูเขาทอง คือ การกลาวเกินจริงในแงอารมณความรูสึก เพื่อใหผูฟงผูอานเกิดอารมณคลอยตาม เชน “ขอเดชะพระพุทธคุณชวย แมนมอดมวยกลับชาติวาสนา อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง”

นักเรียนควรรู 1 พระนิพพาน ในพจนานุกรมใหความหมายวา ความดับสนิทแหงกิเลสและ กองทุกข ตาย เปนคําที่ใชแกพระอรหันต แตในที่นี้สุนทรภูนําคําวา “นิพพาน” มาใชกับการสวรรคตของรัชกาลที่ 2 ทั้งนี้แสดงใหเห็นความเชิดชูนับถือ

คูมือครู

7

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

กิจกรรมตามตัวชี้วัด

๘

ใหนักเรียนเรียงลําดับเหตุการณการเดินทางของสุนทรภู จากเรื่องนิราศภูเขาทอง โดยใสหมายเลขหนาขอความให ถูกตอง (ท ๕.๑ ม.๑/๑)

๒

ถึงอารามนามวัดประโคนปก

๓

ถึงบางจากจากวัดพลัดพี่นอง

๑๐ ฉบับ

๖

เฉลย

คะแนนเต็ม คะแนนที่ได

õ

ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา

มาถึงบางธรณีทวีโศก มาจอดทาหนาวัดพระเมรุขาม

ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์

เริ่มตนที่วัดราชบูรณะราชวรวิหาร

๑ ๕ ๗

ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด

ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา

๙

ถึงบานงิ้วเห็นแตงิ้วละลิ่วสูง

ถึงบานใหมใจจิตก็คิดอาน

จุดหมายคือ เจดียภูเขาทอง

๘๒

ครูแนะนักเรียนเรื่องการเลนคําวา คําประพันธที่มีการเลนคํามีลักษณะเดน ทางวรรณศิลป คือ ทําใหคําประพันธมีภาษาไพเราะและมีความหมายลึกซึ้งกินใจ ชวยพัฒนาความคิดความรูทางภาษา กวีที่แสดงใหเห็นการเลนคํา ยอมหมายถึงวา กวีผูนั้นมีความสามารถในการใชภาษาไดดี

นักเรียนควรรู 1 สมเด็จบรมโกศ คํานี้แปลอยางขยายความคือ “สมเด็จพระเจาอยูหัวใน พระบรมโกศ” หมายถึง พระเจาแผนดินที่สวรรคตไปแลว (พระบรมศพยังอยูใน พระโกศ) นิราศภูเขาทองนี้สุนทรภูแตงไวในสมัยรัชกาลที่ 3 “สมเด็จบรมโกศ” ในที่นี้จึงหมายถึง รัชกาลที่ 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย บางคน อาจเขาใจผิดวาคํานี้หมายถึง พระเจาอยูหัวบรมโกศ กษัตริยในสมัยอยุธยา คูมือครู

Evaluate

มีคันโพงผูกสายไวปลายเสา ใหมัวเมาเหมือนหนึ่งบาเปนนาอาย พระสรรเพชญโพธิญาณประมาณหมาย ไมใกลกรายแกลงเมินก็เกินไป สุดจะหักหามจิตคิดไฉน แตเมาใจนี้ประจําทุกคํ่าคืน ฯ มามัวหมองมวนหนาไมฝาฝน จึงตองขืนใจพรากมาจากเมือง เคยใสซองสงใหลวนใบเหลือง ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมารอนรน รมนิโรธรุกขมูลใหพูนผล ใหผองพนภัยพาลสําราญกาย ฯ มีของขังกุงปลาไวคาขาย พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง ทรมานหมนไหมฤทัยหมอง พึ่งฉลองเลิกงานเมื่อวานซืน ฯ มาผูกโบสถก็ไดมาบูชาชื่น ทั้งแปดหมื่นสี่พันไดวันทา เพราะตัวตองตกประดาษวาสนา พอนาวาติดชลเขาวนเวียน กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน ดูเวียนเวียนควางควางเปนหวางวน ครรไลลวงเลยทางมากลางหน ใจยังวนหวังสวาทไมคลาดคลา ฯ สองฟากฝงก็แตลวนสวนพฤกษา เหมือนกลิ่นผาแพรดํารํ่ามะเกลือ ทั้งรักแซงแซมสวาทประหลาดเหลือ เพราะรักเรื้อแรมสวาทมาคลาดคลาย มีพวงแพแพรพรรณเขาคาขาย พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน ฯ

๘

เกร็ดแนะครู

8

Expand

ถึงโรงเหลาเตากลั่นควันโขมง โอบาปกรรมนํ้านรกเจียวอกเรา ทําบุญบวชกรวดนํ้าขอสําเร็จ ถึงสุราพารอดไมวอดวาย ไมเมาเหลาแลวแตเรายังเมารัก ถึงเมาเหลาเชาสายก็หายไป ถึงบางจากจากวัดพลัดพี่นอง เพราะรักใครใจจืดไมยืดยืน ถึงบางพลูคิดถึงคูเมื่ออยูครอง ถึงบางพลัดเหมือนพี่พลัดมาขัดเคือง ถึงบางโพโอพระศรีมหาโพธิ ขอเดชะอานุภาพพระทศพล ถึงบานญวนลวนแตโรงแลสะพรั่ง ตรงหนาโรงโพงพางเขาวางราย จะเหลียวกลับลับเขตประเทศสถาน ถึงเขมาอารามอรามทอง 1 โอปางหลังครั้งสมเด็จบรมโกศ ชมพระพิมพริมผนังยังยั่งยืน โอครั้งนี้มิไดเห็นเลนฉลอง เปนบุญนอยพลอยนึกโมทนา ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก บางพลุงพลุงวุงวงเหมือนกงเกวียน ทั้งหัวทายกรายแจวกระชากจวง โอเรือพนวนมาในสาชล ตลาดแกวแลวไมเห็นตลาดตั้ง โอรินรินกลิ่นดอกไมใกลคงคา เห็นโศกใหญใกลนํ้าระกําแฝง เหมือนโศกพี่ที่ชํ้าระกําเจือ ถึงแขวงนนทชลมารคตลาดขวัญ ทั้งของสวนลวนเรืออยูเรียงราย

✓ แบบวัดฯ ใบงาน แบบฝกฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.1 เร�่อง นิราศภูเขาทอง

๔

ตรวจสอบผล

Explain

1. นักเรียนแตละกลุมจับสลากแบงเนื้อเรื่องนิราศ ภูเขาทอง 2. นักเรียนแตละกลุมฝกอานบทประพันธตอนที่ จับสลากได โดยอานเปนทํานองเสนาะ 3. แตละกลุมชวยกันถอดคําประพันธเปนรอยแกว 4. ใหแตละกลุมสงตัวแทนอานบทประพันธตอนที่ จับสลากไดและนําเสนอการถอดคําประพันธ หนาชั้นเรียน 5. นักเรียนทุกคนบันทึกการถอดคําประพันธของ ทุกกลุมลงสมุด 6. นักเรียนทบทวนความรูในการเรียงลําดับ เหตุการณการเดินทางในนิราศภูเขาทอง โดยการ ทํากิจกรรมตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.1

กิจกรรมที่ ๑.๑

ขยายความเขาใจ

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ขอใดมีการเปรียบเทียบเหมือนคําประพันธที่ยกมานี้ เคยมอบใกลไดกลิ่นสุคนธตรลบ ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา สิ้นแผนดินสิ้นรสสุคนธา วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ 1. ลวนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไรรังเรอยูเอกา 2. ถึงบานงิ้วเห็นแตงิ้วละลิ่วสูง ไมมีฝูงสัตวสิงกิ่งพฤกษา 3. ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน 4. โอบุญนอยลอยลับครรไลไกล เสียนํ้าใจเจียนจะสิ้นดิ้นชีวิน วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธที่ยกมามีการใชคําเปรียบเทียบคําวา “เหมือน” จากความวา “วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ” คําประพันธที่มี การเปรียบเทียบเหมือนกัน คือ “เหมือนนกไรรังเรอยูเอกา” ตอบขอ 1.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู มาถึงบางธรณีทวีโศก โอสุธาหนาแนนเปนแผนพื้น เมื่อเคราะหรายกายเราก็เทานี้ ลวนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา โอสามัญผันแปรไมแทเที่ยง นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ แมนพูดชั่วตัวตายทําลายมิตร ถึงบานใหมใจจิตก็คิดอาน ขอใหสมคะเนเถิดเทวา ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน ถึงบางหลวงเชิงรากเหมือนจากรัก เปนลวงพนรนราคราคา ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี โอพระคุณสูญลับไมกลับหลัง แตเรานี้ที่สุนทรประทานตัว สิ้นแผนดินสิ้นนามตามเสด็จ แมนกําเนิดเกิดชาติใดใด สิ้นแผนดินขอใหสิ้นชีวิตบาง เหลืออาลัยใจตรมระทมทวี ถึงบานงิ้วเห็นแตงิ้วละลิ่วสูง ดวยหนามดกรกดาษระดะตา งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย เราเกิดมาอายุเพียงนี้แลว ทุกวันนี้วิปริตผิดทํานอง

Explain

1. นักเรียนบอกชื่อสถานที่ที่ปรากฏในนิราศ ภูเขาทองคนละ 1 ชื่อ ไมซํ้ากัน พรอมทั้ง อธิบายลักษณะของสถานที่ดังกลาว ครูเรียกชื่อ ใหนักเรียนบอกทีละคน อาจเรียงตามเลขที่หรือ ตามแถวที่นั่ง 2. นักเรียนรวบรวมและจดบันทึกชื่อสถานที่ตางๆ ที่เพื่อนๆ บอกลงสมุด (แนวตอบ สถานที่ที่ปรากฏในนิราศภูเขาทอง ไดแก วัดราชบุรณะ พระบรมมหาราชวัง วัด ประโคนปก บางจาก บางพลู บางโพ บานญวน วัดเขมา ตลาดแกว ตลาดขวัญ บางธรณี บางพูด บานใหม บางเดื่อ บางหลวง สามโคก บานงิ้ว วัดพระเมรุ และเจดียภูเขาทอง)

ยามวิโยคยากใจใหสะอื้น ถึงสี่หมื่นสองแสนทั้งแดนไตร ไมมีที่พสุธาจะอาศัย เหมือนนกไรรังเรอยูเอกาฯ ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย เหมือนอยางเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย ที่จิตใครจะเปนหนึ่งอยาพึงคิด ฯ มีคนรักรสถอยอรอยจิต จะชอบผิดในมนุษยเพราะพูดจา ฯ จะหาบานใหมมาดเหมือนปรารถนา จะไดผาสุกสวัสดิ์จํากัดภัย บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา สูเสียศักดิ์สังวาสพระศาสนา ถึงนางฟาจะมาใหไมไยดี ฯ พระพุทธเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว แตชื่อตั้งก็ยังอยูเขารูทั่ว ไมรอดชั่วเชนสามโคกยิ่งโศกใจ ตองเที่ยวเตร็ดเตรหาที่อาศัย ขอใหไดเปนขาฝาธุลี อยารูรางบงกชบทศรี ทุกวันนี้ก็ซังตายทรงกายมา ฯ ไมมีฝูงสัตวสิงกิ่งพฤกษา นึกก็นากลัวหนามขามขามใจ ดังขวากแซมเสี้ยมแทรกแตกไสว ก็ตองไปปนตนนาขนพอง ยังคลาดแคลวครองตัวไมมัวหมอง เจียนจะตองปนบางหรืออยางไร ฯ ๙

ขอสอบ

O-NET

ขอสอบป ’ 51 ออกเกี่ยวกับความหมายของสํานวนในคําประพันธ ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา คําประพันธนี้ตรงกับสํานวนใด 1. ปากหวานกนเปรี้ยว 2. ปากปราศรัย นํ้าใจเชือดคอ 3. ขางนอกสุกใส ขางในเปนโพรง 4. มือถือสาก ปากถือศีล วิเคราะหคําตอบ สํานวนแตละขอเปนสํานวนเกี่ยวกับการพูด ขอ 1. และ ขอ 2. มีความหมายคลายกันวา พูดจาดี ออนหวาน แตใจคิดราย สํานวน ขอ 3. มีความหมายสองทาง ทางหนึ่งหมายถึงสิ่งที่แลดูภายนอกเปนของดี หรือของแท แตแทจริงกลับไมใช อีกทางหนึ่งเปรียบไดกับสตรีที่งามแตรูป แตกิริยาและความประพฤติไมงาม สํานวนขอ 4. หมายถึง คนที่แสรงใหผูอื่น เขาใจวาตนเองเปนอยางหนึ่ง แตในความเปนจริงเปนอีกอยางหนึ่งซึ่งไมได เจาะจงวาเปนอยางไร จึงตอบขอ 3.

เกร็ดแนะครู ครูเพิ่มเติมความรูที่เปนขอมูลทางประวัติศาสตรของชุมชนเรื่องชื่อบานนามเมือง ที่เปลี่ยนไป สุนทรภูไดบันทึกไววา “ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา พระพุทธเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว”

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับความเปนมาของสามโศกจากนิราศภูเขาทองเพิ่มเติม ไดที่ http://nararapee.blogspot.com/2009/06/blog-post_4906.html

คูมือครู

9

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explain

นักเรียนพิจารณาและอธิบายการเลนเสียงสัมผัส ในนิราศภูเขาทอง ซึ่งเปนลักษณะเดนของกลอน สุนทรภู โดยยกบทประพันธประกอบการอธิบาย (แนวตอบ บทประพันธมีการเลนเสียงสัมผัสใน อยางไพเราะ เดนทั้งสัมผัสพยัญชนะและสัมผัสสระ เสียงสัมผัสคลองจองกัน อีกทั้งมีการเลียนเสียง ธรรมชาติ ทําใหจินตภาพจากบทประพันธไดชัดขึ้น ดังบทประพันธ “ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม วังเวงจิตคิดคะนึงรําพึงความ ถึงเมื่อยามยังอุดมโสมนัส”) • นักเรียนคิดวา กวีเลาเรื่องราวการเดินทาง ดวยอารมณความรูสึกอยางไร (แนวตอบ กวีมีความรูสึกเศราใจ อัดอั้นตันใจ จึงระบายออกมาเปนภาษากาพยกลอน ดังที่ กลาววา “ซึ่งครํ่าครวญทําทีพิรี้พิไร ตามวิสัย กาพยกลอนแตกอนมา”)

โอคิดมาสารพัดจะตัดขาด ถวิลหวังนั่งนึกอนาถใจ ดูหางยานบานชองทั้งสองฝง เปนที่อยูผูรายไมวายเวน พระสุริยงลงลับพยับฝน ถึงทางลัดตัดทางมากลางนา เปนเงางํ้านํ้าเจิ่งดูเวิ้งวาง เห็นดุมดุมหนุมสาวเสียงกราวเกรียว เขาถอคลองวองไวไปเปนยืด ตองถอคํ้ารํ่าไปลวนไมเคย กลับถอยหลังรั้งรอเฝาถอถอน เงียบสงัดสัตวปาคณานก ไมเห็นคลองตองคางอยูกลางทุง เปนกลุมกลุมกลุมกายเหมือนทรายซัด แสนวิตกอกเอยมาอางวาง จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย วังเวงจิตคิดคะนึงรําพึงความ สํารวลกับเพื่อนรักสะพรักพรอม โอยามเข็ญเห็นอยูแตหนูพัด จนเดือนเดนเห็นเหลากระจับจอก เห็นรองนํ้าลําคลองทั้งสองฝาย จนแจมแจงแสงตะวันเห็นพันธุผัก เหลาบัวเผื่อนแลสลางริมทางจร สายติ่งแกมแซมสลับตนตับเตา กระจับจอกดอกบัวบานผกา โอเชนนี้สีกาไดมาเห็น ที่มีเรือนอยนอยจะลอยพาย ถึงตัวเราเลาถายังมีโยมหญิง คงจะใชใหศิษยที่ติดมา

ตัดสวาทตัดรักมิยักไหว ถึงเกาะใหญราชครามพอยามเย็น ระวังทั้งสัตวนํ้าจะทําเข็ญ เที่ยวซอนเรนตีเรือเหลือระอา ฯ ดูมัวมนมืดมิดทุกทิศา ทั้งแฝกคาแขมกกขึ้นรกเรี้ยว ทั้งกวางขวางขวัญหายไมวายเหลียว ลวนเรือเพรียวพรอมหนาพวกปลาเลย เรือเราฝดเฝอมานิจจาเอย ประเดี๋ยวเสยสวบตรงเขาพงรก เรือขยอนโยกโยนกระโถนหก นํ้าคางตกพรางพรายพระพายพัด พอหยุดยุงฉูชุมมารุมกัด ตองนั่งปดแปะไปมิไดนอน ฯ ในทุงกวางเห็นแตแขมแซมสลอน กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม ถึงเมื่อยามยังอุดมโสมนัส อยูแวดลอมหลายคนปรนนิบัติ ชวยนั่งปดยุงใหไมไกลกาย ระดะดอกบัวเผื่อนเมื่อเดือนหงาย ขางหนาทายถอมาในสาคร ดูนารักบรรจงสงเกสร กามกุงซอนเสียดสาหรายใตคงคา เปนเหลาเหลาแลรายทั้งซายขวา ดาษดาดูขาวดังดาวพราย จะลงเลนกลางทุงเหมือนมุงหมาย เที่ยวถอนสายบัวผันสันตะวา ไหนจะนิ่งดูดายอายบุปผา อุตสาหหาเอาไปฝากตามยากจน

๑๐

เกร็ดแนะครู ครูแนะความรูทางวรรณศิลปเรื่องการเลนคํา โดยยกตัวอยางจากนิราศภูเขาทอง ใหนักเรียนฟงวา การเลนคํา คือ การใชถอยคําคําเดียวในความหมายตางกันเพื่อให การพรรณนาไพเราะนาอาน และมีความลึกซึ้งยิ่งขึ้น เชน คําวา โศก ระกํา รัก สวาท ดังวา “เห็นโศกใหญใกลนํ้าระกําแฝง ทั้งรักแซงแซมสวาทประหลาดเหลือ เหมือนโศกพี่ที่ระกําก็ซํ้าเจือ เพราะรักเรื้อแรมสวาทมาคลาดคลาย” ในบาทแรกเปนชื่อของตนไม และคําที่กลาวในบาทตอมาเปนคําที่ใชแสดง อารมณความรูสึกของกวี

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับเนื้อเรื่องจากการถอดคําประพันธนิราศภูเขาทองเพิ่มเติม ไดที่ http://guru.sanook.com/pedia/topic/นิราศภูเขาทอง/

10

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ขอใดใชภาพพจน 1. จะแวะหาถาทานเหมือนเมื่อเปนไวย 2. อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา 3. โอเชนนี้สีกาไดมาเห็น 4. จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร

ก็จะไดรับนิมนตขึ้นบนจวน อยูคูฟาดินไดดังใจปอง จะลงเลนกลางทุงเหมือนมุงหมาย กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม

วิเคราะหคําตอบ จากคําประพันธขอที่มีการใชการภาพพจน เปนการใช ภาพพจนอุปมา คือ “อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง” มีการใชคําวา “เทา” เปรียบอายุยืนยาวนานเทากับเสาหินที่มั่นคงแมผานกาล เวลามานาน ขออื่นมีคําที่ใชคลายการเปรียบ โดยใชคําวา “เหมือน” แตทั้งนี้ ไมแสดงใหเห็นการเปรียบเทียบกับสิ่งที่กลาวถึง ดังนั้นจึงตอบขอ 2.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู นี่จนใจไมมีเทาขี้เล็บ พอรอนรอนออนแสงพระสุริยน มาทางทาหนาจวนจอมผูรั้ง จะแวะหาถาทานเหมือนเมื่อเปนไวย แตยามยากหากวาถาทานแปลก เหมือนเข็ญใจใฝสูงไมสมควร มาจอดทาหนาวัดพระเมรุขาม บางขึ้นลองรองลําเลนสําราญ บางฉลองผาปาเสภาขับ มีโคมรายแลอรามเหมื1อนสามเพ็ง อายลําหนึ่งครึ่งทอนกลอนมันมาก ไมจบบทลดเลี้ยวเหมือนเงี้ยวงู ไดฟงเลนตางตางที่ขางวัด ประมาณสามยามคลํ้าในอัมพร นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นรอง ไมเห็นหนาสานุศิษยที่ชิดเชื้อ แตหนูพัดจัดแจงจุดเทียนสอง ดวยเดชะตบะบุญกับคุณพระ ครั้นรุงเชาเขาเปนวันอุโบสถ ไปเจดียที่ชื่อภูเขาทอง อยูกลางทุงรุงโรจนสันโดษเดน ที่พื้นลานฐานบัทมถัดบันได มีเจดียวิหารเปนลานวัด ที่องคกอยอเหลี่ยมสลับกัน บันไดมีสี่ดานสําราญรื่น ประทักษิณจินตนาพยายาม มีหองถํ้าสําหรับจุดเทียนถวาย เปนลมทักษิณาวรรตนาอัศจรรย ทั้งองคฐานรานราวถึงเกาแฉก โอเจดียที่สรางยังรางรัก

Explain

1. จากบทประพันธในหนา 11 นี้ กวีถูกโจรลวงเรือ ใหนักเรียนเลาเหตุการณดังกลาว พรอมยก บทประพันธใหตรงกับเหตุการณ (แนวตอบ เมื่อกวีเดินทางมาถึงวัดพระเมรุมีการ แสดงรองเลนกันสนุกสนาน ครั้นพอตกดึกเวลา ประมาณตีสาม มีโจรเขามาลวงขาวของในเรือ แตเรือเอียงเกิดเสียงดังทําใหโจรดํานํ้าหนีไปได และเมื่อตรวจดูก็ไมพบวามีขาวของหาย ดังบทประพันธ “ไดฟงเลนตางตางที่ขางวัด ดึกสงัดเงียบหลับลงกับหมอน ประมาณสามยามคลํ้าในอัมพร อายโจรจรจูจวงเขาลวงเรือ นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นรอง มันดําลองนํ้าไปชางไวเหลือ ไมเห็นหนาสานุศิษยที่ชิดเชื้อ เหมือนเนื้อเบื้อบาเลอะดูเซอะซะ แตหนูพัดจัดแจงจุดเทียนสอง ไมเสียของขาวเหลืองเครื่องอัฏฐะ ดวยเดชะตบะบุญกับคุณพระ ชัยชนะมารไดดังใจปอง”) 2. หลังจากนักเรียนอานเนื้อเรื่องจบแลวใหนักเรียน รวมกันอภิปรายตอบคําถามตอไปนี้ • กวีแตงนิราศภูเขาทองโดยมีวัตถุประสงคใด (แนวตอบ แตงไวเปนขอคิดเตือนใจวาไมมี อะไรแนนอน)

ขี้เกียจเก็บเลยทางมากลางหน ถึงตําบลกรุงเกายิ่งเศราใจ ฯ คิดถึงครั้งกอนมานํ้าตาไหล ก็จะไดรับนิมนตขึ้นบนจวน อกมิแตกเสียหรือเราเขาจะสรวล จะตองมวนหนากลับอัประมาณ ฯ ริมอารามเรือเรียงเคียงขนาน ทั้งเพลงการเกี้ยวแกกันแซเซ็ง ระนาดรับรัวคลายกับนายเส็ง เมื่อคราวเครงก็มิใครจะไดดู ชางยาวลากเลื้อยเจื้อยจนเหนื่อยหู ดึกลูกคูขอทุเลาวาหาวนอน ฯ ดึกสงัดเงียบหลับลงกับหมอน อายโจรจรจูจวงเขาลวงเรือ มันดําลองนํ้าไปชางไวเหลือ เหมือนเนื้อเบื้อบาเลอะดูเซอะซะ ไมเสียของขาวเหลืองเครื่องอัฏฐะ ชัยชนะมารไดดังใจปอง ฯ เจริญรสธรรมาบูชาฉลอง ดูสูงลองลอยฟานภาลัย เปนที่เลนนาวาคงคาใส คงคาลัยลอมรอบเปนขอบคัน ในจังหวัดวงแขวงกําแพงกั้น เปนสามชั้นเชิงชานตระหงานงาม ตางชมชื่นชวนกันขึ้นชั้นสาม ไดเสร็จสามรอบคํานับอภิวันท ดวยพระพายพัดเวียนดูเหียนหัน แตทุกวันนี้ชราหนักหนานัก เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก เสียดายนักนึกนานํ้าตากระเด็น ๑๑

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

...โอเจดียที่สรางยังรางรัก เสียดายนักนึกนานํ้าตากระเด็น กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ จะมิหมดลวงหนาทันตาเห็น... คําประพันธขางตนสะทอนความเชื่อเรื่องใดของคนในสังคม

แนวตอบ จากคําประพันธขางตนสะทอนความเชื่อเรื่องความไมแนนอนของ ชีวิต โดยเปรียบเจดียที่เคยเปนที่เคารพศรัทธาของผูคน แตเมื่อเวลาลวงเลย ผานไปก็ถูกปลอยใหเการางทรุดโทรม เทียบกับชื่อเสียงเกียรติยศของคนวา ไมมีความแนนอน

เกร็ดแนะครู ครูอธิบายบทประพันธในหนา 11 เพิ่มเติมวา สุนทรภูและหนูพัดลูกชายตองเผชิญ กับเหตุการณถูกโจรลวงเรือ ครูทบทวนความเขาใจของนักเรียนเกี่ยวกับการเดินทาง ที่มีความยากลําบาก ซึ่งเปนที่มาของบทประพันธที่สุนทรภูพรรณนาการเดินทางดวย ความทุกขระทมมากยิ่งขึ้น

นักเรียนควรรู 1 ครึ่งทอน เปนชื่อของเพลงพื้นเมืองโบราณ มักเลนกันในฤดูนํ้าหลากเหมือน เลนสักวาหรือเพลงเรือ ในการเลนจะมีพอเพลงรอง 1 คน และมีลูกคู 9-10 คน เปนผูรองรับ เครื่องดนตรีที่ใชในการเลนเพลงนี้ คือ กรับพวง และที่เรียกเพลง ครึ่งทอน เพราะเวลารองไมไดรองเต็มตามจํานวนบท ลดหรือตัดบางทอนบางตอน ลงได คูมือครู

11

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

ใหนักเรียนเขียนแผนที่แสดงการเดินทางตามรอย สุนทรภูไปยังเจดียภูเขาทอง (แนวตอบ • เจดียภูเขาทอง (อยุธยา) วัดพระเมรุ บานงิ้ว สามโศก บางหลวง บางเดื่อ บานใหม บางพูด บางธรณี ตลาดขวัญ ตลาดแกว วัดเขมา บานญวน บางโพ บางพลู บางจาก วัดประโคนปก พระบรมมหาราชวัง • วัดราชบุรณะ)

ตรวจสอบผล

ขยายความเขาใจ

กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ เปนผูดีมีมากแลวยากเย็น ขอเดชะพระเจดียคิรีมาศ ขาอุตสาหมาเคารพอภิวันท จะเกิดชาติใดใดในมนุษย ทั้งทุกขโศกโรคภั 1 ยอยาใกลกราย ทั้งโลโภโทโสแลโมหะ ขอฟุงเฟองเรืองวิชาปญญายง อีกสองสิ่งหญิงรายแลชายชั่ว ขอสมหวังตั้งประโยชนโพธิญาณ พอกราบพระปะดอกปทุมชาติ สมถวิลยินดีชุลีกร กับหนูพัดมัสการสําเร็จแลว มานอนกรุงรุงขึ้นจะบูชา แสนเสียดายหมายจะชมบรมธาตุ โอบุญนอยลอยลับครรไลไกล สุดจะอยูดูอื่นไมฝนโศก พอตรูตรูสุริยฉายขึ้นพรายพรรณ ประทับทาหนาอรุณอารามหลวง นิราศเรื่องเมืองเกาของเรานี้ ดวยไดไปเคารพพระพุทธรูป เปนนิสัยไวเหมือนเตือนศรัทธา ใชจะมีที่รักสมัครมาด ซึ่งครวญครํ่าทําทีพิรี้พิไร เหมือนแมครัวคั่วแกงพะแนงผัด อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น นักเลงกลอนนอนเปลาก็เศราใจ

Evaluate

1. นักเรียนถอดคําประพันธที่กําหนดได 2. นักเรียนเขียนแผนที่การเดินทางตามรอยนิราศ ภูเขาทองได 3. นักเรียนทองจําบทอาขยานจากบทประพันธ ที่เลือกได

จะมิหมดลวงหนาทันตาเห็น คิดก็เปนอนิจจังเสียทั้งนั้น ฯ บรรจุธาตุที่ตั้งนรังสรรค เปนอนันตอานิสงสดํารงกาย ใหบริสุทธิ์สมจิตที่คิดหมาย แสนสบายบริบูรณประยูรวงศ ใหชนะใจไดอยาใหลหลง ทั้งใหทรงศีลขันธในสันดาน อยาเมามัวหมายรักสมัครสมาน ตราบนิพพานชาติหนาใหถาวร ฯ พบพระธาตุสถิตในเกสร ประคองชอนเชิญองคลงนาวา ใสขวดแกววางไวใกลเกศา ไมปะตาตันอกยิ่งตกใจ ใจจะขาดคิดมานํ้าตาไหล เสียนํ้าใจเจียนจะดิ้นสิ้นชีวัน กําเริบโรครอนฤทัยเฝาใฝฝน ใหลองวันหนึ่งมาถึงธานี ฯ คอยสรางทรวงทรงศีลพระชินสีห ไวเปนที่โสมนัสทัศนา ทั้งสถูปบรมธาตุพระศาสนา ตามภาษาไมสบายพอคลายใจ แรมนิราศรางมิตรพิสมัย ตามวิสัยกาพยกลอนแตกอนมา สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา ตองโรยหนาเสียสักหนอยอรอยใจ ฯ อยานึกนินทาแถลงแหนงไฉน จึงรํ่าไรเรื่องรางเลนบางเอย ฯ

๑๒

นักเรียนควรรู 1 โลโภโทโส คําสองคํานี้ คือ คําวา “โลภะ” และ “โทสะ” ตามปกตินั่นเอง ทั้งนี้ เพราะหากใชวา “ทั้งโลภะโทสะและโมหะ” แลว จะมีสัมผัสสระดวยเสียง “อะ” ซึ่งเปนคําตายซํ้ากันมากเกินควร ทําใหกลอนเสียความไพเราะไป จึงตองแปลงคํา สองคํานี้ตามระเบียบวิธีของภาษาบาลีเพื่อใหกลอนมีความไพเราะยิ่งขึ้น แตก็ยัง คงมีความหมายเชนเดิม ไมสงผลใหเกิดปญหาดานความเขาใจหรือการตีความแต ประการใด

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับการเดินทางตามรอยนิราศภูเขาทองของสุนทรภูจากวิดีโอจําลอง การเดินทางเพิ่มเติม ไดที่ http://www.youtube.com/watch?v=QiXVMQFAepQ

12

คูมือครู

บูรณาการเชื่อมสาระ

จากบทประพันธนิราศภูเขาทองมีเนื้อความที่แสดงใหเห็นสถานที่และ ทําเลที่ตั้งที่สามารถนําไปบูรณาการเชื่อมกับกลุมสาระสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาภูมิศาสตร ครูบูรณาการเขากับการเรียนนิราศภูเขาทอง ที่กลาวถึงลักษณะภูมิประเทศ โดยการศึกษาเสนทางคมนาคมทางนํ้าในสมัย กอน เพื่อใหนักเรียนมีความเขาใจในความไมสะดวกของการเดินทางไปยัง สถานที่ตางๆกอนจะถึงจุดหมาย และเกี่ยวกับลักษณะทั่วไปทางภูมิศาสตร จะเห็นไดวาลักษณะการตั้งบานเรือนของคนไทยสมัยรัตนโกสินทร มักตั้งอยู ริมนํ้า โดยสังเกตจากชื่อสถานที่มักมีคําวา “บาง” จึงแสดงใหเห็นวาสภาพ ภูมิประเทศสมัยนั้นนาจะเปนดินแดนที่มีแมนํ้าหรือแหลงนํ้าอยูมาก

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

อธิบายความรู

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุน ความสนใจ

ครูกระตุนความสนใจนักเรียนดวยคําถาม “อะไรเอย” โดยใหนักเรียนหาคําตอบจากคําศัพท ในบทเรียน ตัวอยางเชน • อะไรเอยใชขังปลา (แนวตอบ ของ) • อะไรเอยใชมุงหลังคา (แนวตอบ แฝก คา) • อะไรเอยใชยอมผาใหเปนสีดํา (แนวตอบ ผลมะเกลือ)

ö ¤ÓÈѾ· คําศัพท

ความหมาย

กามกุง

ชื่อพันธุไมพุมชนิดหนึ่ง มีลําตนตรง กิ่งมีสี่เหลี่ยมและมีหนามแหลมเล็กออกดอก เปนกระจุกสีชมพูหรือแดงอมเหลือง ปลูกเปนไมประดับ

ขวาก

ไมหรือเหล็กมีปลายแหลม สําหรับปกหรือโปรยเพื่อดักหรือใหตําผูผานเขาไป

ของ

เครื่องจักสานสําหรับใสปลา ปู

คันโพง

เครื่องวิดนํ้า มีคันถือยาว

ครึ่งทอน

ชื่อเพลงพื้นบานชนิดหนึ่ง

คิรีมาศ

ภูเขาทอง (คิรี หมายถึง ภูเขา, มาศ หมายถึง ทอง)

เครื่องอัฏฐะ

หมายถึง เครื่องอัฐบริขาร เปนเครื่องใชสอยสําหรับภิกษุมี ๘ อยาง คือ สบง จีวร สังฆาฏิ ประคดเอว บาตร มีดโกนหรือมีดตัดเล็บ เข็ม และกระบอกหรือ หมอกรองนํ้า

จวน

ทีอ่ ยูอ าศัยของเจาเมืองหรือบานทีท่ างราชการจัดใหเปนทีอ่ ยูข องผูว า ราชการจังหวัด เรียกวา จวนผูวาราชการจังหวัด

จับเขมา

วิธีแตงผมของผูหญิงสมัยโบราณ โดยการนําเขมาผสมนํ้ามันตานีทาไรผมใหดํา

ทักษิณาวรรต

การเวียนขวา (เวียนไปทางขวาตามเข็มนาฬกา)

ฐานบัทม

หรือ ฐานปทม เปนองคประกอบสําคัญทาง โครงสรางของเจดียทําหนาที่รับนํ้าหนักหรือ ใชเสริมองคเจดียใหดูสูงขึ้น เหตุที่เรียกวา ฐานปทม เนื่องจากฐานชนิดนี้มักกอเปน รู ป บั ว หงาย (๑) และบั ว ควํ่ า (๒) (ป ท ม แปลวา ดอกบัว)

สํารวจคนหา

การรูคําไวพจนเปนพื้นฐานในการอานวรรณคดีไทย เพราะคําไวพจน เปนคําที่พบมากในวรรณคดีไทย ใหนักเรียนหาความหมายและบอกความ สําคัญของคําไวพจนในวรรณคดีไทย พรอมยกตัวอยางคําประพันธประกอบ

กิจกรรมทาทาย

Explore

ใหนักเรียนคนหาและรวบรวมคําไวพจนจาก เนื้อเรื่องนิราศภูเขาทอง ดังนี้ • แมนํ้า • ฟา • ดวงอาทิตย (แนวตอบ เชน แมนํ้า ไดแก คําวา คงคา ชลธาร)

ของ

อธิบายความรู

Explain

นักเรียนยกบทประพันธที่มีคําศัพทเปน คําไวพจน หมายถึง “แมนํ้า” และอธิบายวาทําไม กวีจึงเลือกคํานี้ (แนวตอบ ตัวอยางเชน คําวา “คงคา” “ตลาดแกวแลวไมเห็นตลาดตั้ง สองฟากฝงก็แตลวนสวนพฤกษา โอรินรินกลิ่นดอกไมใตคงคา เหมือนกลิ่นผาแพรดํารํ่ามะเกลือ” จากบทประพันธที่กวีเลือกคําวา “คงคา” เพื่อใหสัมผัสกับคําวา “พฤกษา” และ “ผา” ซึ่งเปน บังคับของลักษณะคําประพันธสัมผัสนอกประเภท กลอนสุภาพ)

ฐานบัทม

๑๓

กิจกรรมสรางเสริม

Engage

เกร็ดแนะครู ครูเพิ่มเติมความรูนักเรียนเกี่ยวกับคําไวพจนวาเปนคําตางๆ ที่มีความหมาย เหมือนกัน และแนะใหนักเรียนเห็นวาการรูคําไวพจนชวยในการอานงานรอยกรอง ใหเขาใจไดดียิ่งขึ้น เห็นการเลือกสรรคําหลากหลายมาใชในบทประพันธใหเกิด ความไพเราะในเรื่องของรสคําไมเสียสัมผัสในการอาน อีกทั้งไมเสียเนื้อเรื่อง ความที่ กวีตองการสื่อยังคงอยูเหมือนเดิม

มุม IT นักเรียนรวมรวบคําไวพจนจํานวน 5 คํา และยกตัวอยางประกอบ อยางนอย 3 คํา เชน คําวา “ฟา” ไดแก นภา อัมพร คัคนานต เปนตน

ศึกษาเกี่ยวกับคําไวพจนที่มักปรากฏในวรรณคดีไทยเพิ่มเติม ไดที่ http://www.sahavicha.com/?name=blog&file=readblog&id=2658

คูมือครู

13

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explain

1. นักเรียนเรียนรูคําซอนในวรรณคดีไทย โดยหา คําศัพทที่เปนคําซอนในนิราศภูเขาทอง พรอม บอกความหมาย (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ครูให นักเรียนบอกเลขหนาที่ปรากฏคําศัพทนั้น เชน ตัวอยางคําซอนในบทประพันธ หนา 8 • ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมารอนรน • พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง • ทรมานหมนไหมฤทัยหมอง • กลับกระฉอกฉาดฉอฉวัดเฉวียน • บางพลุงพลุงวุงงงเหมือนกงเกวียน เปนตน) 2. นักเรียนพิจารณาคําซอนที่นักเรียนเลือกมาจาก บทประพันธในเรื่องนิราศภูเขาทองวาเปนคํา ซอนเพื่อเสียงหรือคําซอนเพื่อความหมาย (แนวตอบ จากตัวอยางคําซอนในคําประพันธ ขางตนเปนคําซอนเพื่อเสียงทั้งหมด) 3. นักเรียนตอบคําถามตอไปนี้ • การเลือกใชคําซอนสงผลตอบทประพันธ อยางไร (แนวตอบ การเลือกใชคําซอนเปนการเลือก คําโดยคํานึงถึงเสียงของคํา ทําใหเห็นราย ละเอียดของสิ่งที่กวีกลาวถึง สรางความมีชีวิต ใหแกถอยคําที่เลือกอยางพิถีพิถัน สงผลให บทประพันธมีความไพเราะมีจังหวะเสนาะหู กระตุนใหเห็นภาพที่กวีบรรยาย)

คําศัพท

ความหมาย

ตกประดาษ

สิ้นวาสนา ตกตํ่า

ตรุษ

คําวา ตรุษ เปนภาษาทมิฬ แปลวา การสิ้นป ซึ่งตรุษไทยกําหนดตามจันทรคติ ตรงกับวันแรม ๑๕ คํ่า เดือน ๔

ประทักษิณ

การเดินเวียนตามเข็มนาฬกา โดยใหสิ่งที่เรานับถือหรือผูที่เรานับถืออยูทางขวา ของผูเวียน

ผูกโบสถ

ผูกพัทธสีมา คือ การกําหนดเขตโบสถ โดยมีหลักหินหรือใบเสมาเปนเครื่องหมาย

ผาแพรดํารํ่ามะเกลือ ผาแพรที่ยอมดวยผลของมะเกลือ ซึ่งเปนตนไมขนาดใหญ ผลดิบใชยอมผาให เปนสีดํา แลวนําไปอบรํ่าใหมีกลิ่นหอม

แฝกคาแขมกก

เปนชื่อพืชนํ้า ๔ ชนิด คือ แฝก - หญาชนิดหนึ่ง ขึ้นเปนกอ ใบใชมุงหลังคา รากใชทํายา คา 1- หญาชนิดหนึ่ง ใบใชมุงหลังคา เหงาใชทํายา แขม - ไมลม ลุก มักขึน้ ตามชายนํา้ ชายปา และชายเขาทีม่ สี ภาพชุม ชืน้ กก - ไมลมลุก เกิดในที่ชุมแฉะ มีหลายชนิด ชนิดที่มีลําตนกลมใชสานเสื่อ

แฝก

คา

แขม

กก

๑๔

เกร็ดแนะครู ครูใหนักเรียนทําตารางแยกหมวดหมูคําศัพท เพื่อใหงายตอการจดจําและนํา ไปใช โดยเกณฑในการแยกอาจแยกตามชนิดของคํา หรือแยกตามความหมาย ที่บอกถึงคุณประโยชนตางๆ ของสิ่งๆ นั้นที่มีเหมือนกัน

นักเรียนควรรู 1 แขม เปนไมลมลุกจําพวกหญา สกุลเดียวกับออ มักขึ้นเปนกอขนาดใหญตามที่ ลุมตํ่า มีนํ้าทวมขัง ลําตนสูงประมาณ 3 เมตร เปนปลองคลายตนออย ขางในกลวง ใบยาวปลายเรียวขอบใบหยาบเสนกลางใบสีขาว ผิวกาบเรียบเกลี้ยง เสนใบเปนเยื่อ ตื้นๆ ขอบเปนขนแข็งเกลี้ยงคลายเสนไหม ชอดอกยอย(spike) มีขนยาว สีขาว เปนมันปกคลุม ตนแขมเปนพืชที่ชอบนํ้าสะอาด ในอดีตตามริมคลองภาษีเจริญใน เขตหนองแขมจะมีตนแขมขึ้นอยูทั่วไป ปจจุบันเหลืออยูนอยเนื่องจากสภาวะนํ้าเสีย

14

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

คําประพันธในขอใดมีความหมายเหมือนคําที่ขีดเสนใต “พระสุริยงลงลับพยับฝน” 1. แตนี้นานนับทิวาจะมาเห็น 2. มาอางวางวิญญาณในสาคร 3. จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร 4. จนแจมแจงแสงตะวันเห็นพันธุผัก วิเคราะหคําตอบ “พระสุริยง” หมายความวา พระอาทิตย คําที่ขีดเสนใต ในคําประพันธขอ 1. “ทิวา” มีความหมายวา วัน ขอ 2. “สาคร” มีความหมาย วา แมนํ้า ขอ 3. “อัมพร” มีความหมายวา ทองฟา และขอ 4. แสงตะวันมี ความหมายเหมือนกับพระสุริยง ตอบขอ 4.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู คําศัพท

ความหมาย

พระวสา

วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น ๑๕ คํ่า เดือน ๑๑

โพงพาง

เครือ่ งมือดักปลาชนิดหนึง่ เปนถุงตาขายรูปยาวรี ใชผกู กับเสาใหญ ๒ ตน ที่ปกขวางลํานํ้า สําหรับจับปลา กุงทุกชนิด

1

เพียญชนัง

มาจากคําวา พยัญชนะ หมายถึง กับขาวประเภทนึ่ง ตม เปนตน

ผูรั้ง

หมายถึง ตําแหนงผูรักษาการหัวเมืองตางๆ ในสมัยโบราณ

2

มุลิกา

มหาดเล็กหรือผูอยูใตบังคับบัญชา

มะเกลือ

ชื่อไมตนขนาดใหญ แกนดํา ผลดิบ ใชยอมผาใหเปนสีดําและใชทํายาได

วสา

มาจากคําวา วัสสะ แปลวา ฤดูฝน เสร็จธุระพระวสา สุนทรภูหมายถึง ออกพรรษา

นักเรียนเลือกคําศัพทจากบทเรียนที่ใชใน ปจจุบัน 5 คํา แลวพิจารณาความหมายวา ความหมายของคําศัพทที่เลือกมานั้นมีความหมาย เหมือนกับที่ใชหรือสื่อความในปจจุบันหรือไม อยางไร (แนวตอบ คําที่ยังปรากฏใชในปจจุบัน เชนคําวา กามกุง จวน มะเกลือ สถูป สารท เปนตน คําที่เลือกมายังมีความหมายเหมือนเดิม)

ขยายความเขาใจ

ผลมะเกลือ

ไวย

ในขอความ“จะแวะหาถาทานเหมือนเมื่อเปนไวย” หมายถึง พระจมื่นไวย วรนาถ (เผือก) ซึ่งเปนเพื่อนของสุนทรภู ตอมาไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์ เปนพระยาไชยวิชิต เจาเมืองกรุงเกา

เรือเพรียว

เรือขุดรูปคลายเรือแขง แตขนาดเล็กกวา หัวยาวทายสัน้ เปนเรือทีข่ นุ นางหรือ ผูมีฐานะดีนิยมใชกันในสมัยโบราณ

สถูป

สิง่ กอสรางสําหรับบรรจุของควรบูชา มีกระดูกของพระพุทธเจาและพระอรหันต เปนตน บางทีใชเขาคูก บั คําวา เจดีย เปนสถูปเจดีย

สัด

ชื่อมาตราตวงโบราณ รูปทรงกระบอก ใชตวงขาว

สารท

เทศกาลทําบุญในวันสิ้นเดือน ๑๐

สันตะวา

ชื่อไมนํ้าชนิดหนึ่ง ใบออน และยอดออน กินได

เหียนหัน

Explain

Expand

นักเรียนเลือกคําศัพทที่นักเรียนสนใจคนละ 5 คํา และนําแตละคํามาแตงประโยคความเดียว คําละ 1 ประโยค (แนวตอบ ตัวอยางเชน คําวา กามกุง จวน มะเกลือ สถูป สารท แตงประโยคความเดียวได ดังนี้ • บานครูจันทรเพ็ญปลูกตนกามกุง • ถนนเสนนี้ผานจวนผูวา • คนสมัยกอนใชมะเกลือยอมผา • วันหยุดนี้เราจะไปไหวพระสถูปเจดีย • ยายทําบุญสารทเปนประจําทุกป)

สันตะวา

เปลี่ยนทาทาง พลิกแพลง

๑๕

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

“ถึงทางลัดตัดทางมากลางนา ทั้งแฝกคาแขมกกขึ้นรกเรี้ยว” จากบทประพันธขางตนปรากฏชื่อพืชกี่ชนิด 1. 2 ชนิด 2. 3 ชนิด 3. 4 ชนิด 4. 5 ชนิด

วิเคราะหคําตอบ พิจารณาจากวรรคในคําประพันธที่กลาววา “ทั้งแฝกคา แขมกกขึ้นรกเรี้ยว” คําที่เปนชื่อพืช ไดแก แฝก คา แขม และ กก ซึ่งเปนพืช ที่มักเกิดในที่ชุมชื้น รวมทั้งหมด 4 ชนิด ตอบขอ 3.

นักเรียนควรรู 1 เพียญชนัง คํานี้คําเดิมในภาษาบาลีสันสกฤตเปน “พฺยญชนํ” แปลวากับขาว ของแหงที่มิใชแกง คําเดิม “พ” กับ “ย” จะควบกลํ้ากันเปน “พฺย” ออกเสียงคลาย “เพียะ” และเมื่อมีตัว “ญ” สะกด จึงออกเสียงคลาย “เพียญชนัง” อยางมาก หากไม ใชคํานี้ในคําประพันธ แตใชเปน “พยัญชนัง” ที่อานเปน พะ-ยัน-ชะ-นัง ก็จะมีเสียง หลายพยางคเกินควร และคนไทยก็ไมถนัดที่จะออกเสียง “พย” ควบกัน 2 มุลิกา คํานี้เปนคําตัดใหเสียงสั้นลง ในพจนานุกรมมีคําวา “มูลิกากร” แปลวา ขาทูลละอองธุลีพระบาท และคําเต็มคือ “บาทมูลิกากร” สุนทรภูตัดใหเหลือเพียง “มูลิกา” ลดเสียงสระใหสั้นลงจาก อู เปน อุ กลายเปนมุลิกา

คูมือครู

15

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

Expand

1. นักเรียนตอบประเด็นคําถามตอไปนี้ลงสมุด • นอกจากเจดียภูเขาทองแลว นักเรียนรูจัก เจดียที่มีชื่อเสียงอะไรอีกบาง (แนวตอบ ตัวอยางเชน พระปฐมเจดีย เปน เจดียองคใหญ ตั้งอยูในตําบลพระปฐมเจดีย อําเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม หาง จากกรุงเทพฯ ประมาณ 60 กิโลเมตร นับวา เปนปูชนียสถานที่เกาแกที่สุดแหงหนึ่งในไทย สันนิษฐานวา สรางขึ้นในสมัยพระเจาอโศกมหาราช เมื่อครั้งทรงสงสมณทูตมาเผยแผ พระศาสนา) 2. นักเรียนแลกเปลี่ยนความรูและประสบการณ โดยครูขออาสาสมัคร 3-4 คน ตอบคําถาม หนาชั้นเรียนรวมกัน

ตรวจสอบผล

ขยายความเขาใจ

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº เจดียภูเขาทอง เจดียภูเขาทองเปนโบราณสถานเกาแก ตั้งอยูกลางทุง ภูเขาทอง นอกเกาะเมืองจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ออกไปทาง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ ๒ กิโลเมตร เปนเจดียยอมุม ไมสิบสองบนฐานสี่เหลี่ยมขนาดใหญ ๔ ชั้น กวาง ๘๐ เมตร ความสูงจากพื้นถึงยอด ๖๔ เมตร สั น นิ ษ ฐานว า เจดี ย  ภู เ ขาทองสร า งขึ้ น ในสมั ย กรุ ง ศรีอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จพระราเมศวร เมือ่ ประมาณ พ.ศ. ๑๙๓๐ แตไมปรากฏหลักฐานวามีชื่อเดิมอยางไร ตอมาใน พ.ศ. ๒๑๑๒ ซึ่งตรงกับรัชกาลสมเด็จพระมหินทราธิราช พระเจาบุเรงนอง แหงกรุงหงสาวดี ยกกองทัพเขามาตีกรุงศรีอยุธยาไดสําเร็จ จึงโปรดใหสรางเจดียองคใหญในแบบมอญขึ้นไวเปนอนุสรณ แหงชัยชนะ แลวใหเรียกชื่อวา เจดียภูเขาทอง ครัน้ ถึงรัชกาลสมเด็จพระเจาอยูห วั บรมโกศใน พ.ศ. ๒๒๘๗ เจดียภูเขาทองพังทลายลง พระองคจึงโปรดเกลาฯ ใหปฏิสังขรณและเปลี่ยนรูปแบบองคเจดียใหมใหเปน ทรงยอมุมไมสิบสอง สวนฐานเจดียยังคงเปนรูปทรง แบบมอญ หลังจากนั้นยังไมพบหลักฐาน ว า มี พ ระมหากษั ต ริ ย  พ ระองค ใ ดใน ส มั ย ก รุ ง ศ รี อ ยุ ธ ย า ไ ด  โ ป ร ด ใ ห  ปฏิ สั ง ขรณ เ จดี ย  แ ห ง นี้ จนเมื่ อ ต น กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร ใ น พ.ศ. ๒๓๗๓ สุ น ทรภู  ไ ด เ ดิ น ทาง มานมั ส การ พร อ มทั้ ง แตงนิราศภูเขาทองไวใน ครั้งนั้น

Evaluate

1. นักเรียนยกบทประพันธที่มีลักษณะเดนทาง วรรณศิลปในการใชคําไวพจนและคําซอนได 2. นักเรียนแตงประโยคความเดียวจากคําศัพทใน บทเรียนได

๑๖

เกร็ดแนะครู ครูแนะใหนักเรียนหาความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับการศึกษาวรรณคดีวา เมื่ออาน วรรณคดีแลวนักเรียนควรพิจารณาคุณคาของวรรณคดีดานตางๆ เชน คุณคาทาง อารมณ คุณคาทางสติปญญา คุณคาทางศีลธรรม คุณคาทางวัฒนธรรม คุณคาทาง ประวัติศาสตร เปนตน

มุม IT ศึกษาเกี่ยวกับความสําคัญของเจดียภูเขาทองที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เพิ่มเติม ไดที่ http://ayutthayastudies.aru.ac.th/content/view/211/56/

16

คูมือครู

กิจกรรมสรางเสริม นักเรียนศึกษาคนหาวรรณคดีและวรรณกรรมไทยเรื่องอื่นที่เนื้อเรื่อง กลาวถึงสถานที่สําคัญทางประวัติศาสตรของไทย พรอมระบุชื่อเรื่อง ประวัติความเปนมาของสถานที่ที่กลาวถึง และบอกความสําคัญของสถานที่ แหงนั้น จัดทําเปนใบงานสงครู

กิจกรรมทาทาย นักเรียนวิเคราะหบทประพันธที่กลาวถึงสถานที่สําคัญทางประวัติศาสตร วามีการสอดแทรกขอคิดคติธรรมคําสอนหรือไม และวิเคราะหวรรณศิลป การใชสํานวนภาษา หรือโวหารตางๆ จัดทําเปนใบงานสงครู

กระตุน ความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

อธิบายความรู

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

กระตุน ความสนใจ

๗ º·ÇÔà¤ÃÒÐË นิราศภูเขาทอง เปนนิราศเรื่องที่สั้นที่สุดของสุนทรภู โดยมีความยาวเพียง ๑๗๖ คํากลอน แตมีความดีเดนทั้งในดานเนื้อหาและวรรณศิลป จนไดรับการยกยองวาเปนยอดของกลอนนิราศ จากวรรณคดีสโมสร ดังจะเห็นไดจากคุณคาในดานตางๆ ดังนี้

๗.๑ คุณคาดานเนือ้ หา

เนื้อหาดังที่ปรากฏในนิราศภูเขาทอง แสดงใหเห็นถึงความรอบรูและความชางสังเกต ของสุนทรภูไดเปนอยางดี เนื่องจากสุนทรภูไดบันทึกเรื่องราวและเหตุการณตางๆ ที่ตนไดพบเห็น ตลอดเสนทาง ตั้งแตออกจากวัดราชบุรณะจนถึงจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ทําใหนิราศเรื่องนี้มีคุณคา ในดานเนื้อหา ควรคาแกการศึกษา ดังตัวอยางตอไปนี้ ๑) สะทอนสภาพบานเมืองและสังคม นิราศภูเขาทองมีเนื้อหาที่แสดงใหเห็นถึง สภาพบานเมือง สังคม และวิถีชีวิตของผูคนโดยเฉพาะริมฝงแมนํ้าเจาพระยาในชวงสมัยรัตนโกสินทร ตอนตนไดเปนอยางดี อาทิ ๑.๑) การติดตอคาขาย สุนทรภูมักถายทอดสภาพสังคมสองฝงแมนํ้าเจาพระยา ไวในบทประพันธเรื่องตางๆ ที่ตนเองแตงอยูเสมอ เชนเดียวกับในนิราศภูเขาทองที่สุนทรภูไดบรรยาย สภาพบานเมืองและวิถีชีวิตของผู คน ตลอดจนบรรยากาศของสถานที่ อาทิ ภาพการค าขายที่ ดําเนินไปอยางคึกคัก มีการนําสินคาหลากหลายประเภทที่บรรทุกมากับเรือสําเภามาวางขายในแพ ที่จอดเรียงรายอยูตามริมนํ้า ไปพนวัดทัศนาริมทานํ้า มีแพรผาสารพัดสีมวงตอง

แพประจําจอดรายเขาขายของ ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องสําเภา

๑.๒) การตั้งบานเรือน สุนทรภูไดถายทอดเรื่องราวที่แสดงใหเห็นถึงสภาพ การตั้งถิ่นฐานของคนไทยในอดีตไวในนิราศภูเขาทองวามักเรียงรายไปตามริมนํ้า โดยเฉพาะในยาน ซึ่งอาจสันนิษฐานไดวาคงเปนแหลงที่ตั้งของชุมชนขนาดใหญ จึงไดมีเรือซึ่งนําสินคาทางการเกษตร 1 มาจอดเรียงรายอยูเต็มไปหมด ดังมีตัวอยางปรากฏในบทกลอนตอนหนึ่งซึ่งกลาวถึง ตลาดขวัญ ซึ่งปจจุบันเปนสวนหนึ่งของจังหวัดนนทบุรีความวา ถึงแขวงนนทชลมารคตลาดขวัญ ทั้งของสวนลวนเรืออยูเรียงราย

มีพวงแพแพรพรรณเขาคาขาย พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน ๑๗

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

เมื่อถึงภูเขาทองสุนทรภูไดกลาวคําอธิษฐานหลายขอยกเวนขอใด 1. ขอใหมีความสุขสบายพรอมดวยหมูญาติทั้งหลาย 2. อยาใหมีโลภะ โทสะ และโมหะใดๆ 3. อยาใหมีความทุกขและโรคภัย 4. ขอใหมีชื่อเสียงขจรไปไกล

วิเคราะหคําตอบ คําอธิษฐานของสุนทรภูกลาววา “จะเกิดชาติใดใดในมนุษย ใหบริสุทธิ์สมจิตที่คิดหมาย ทั้งทุกขโศกโรคภัยอยาใกลกราย แสนสบายบริบูรณประยูรวงศ ทั้งโลโภโทโสแลโมหะ ใหชนะใจไดอยาใหลหลง ขอฟุงเฟองเรืองวิชาปญญายง ทั้งใหทรงศีลขันธในสันดาน” ขอที่สุนทรภูไมไดขอ คือ ขอใหมีชื่อเสียงขจรไปไกล ตอบขอ 4.

Engage

ครูสนทนากับนักเรียนเกี่ยวกับนิราศภูเขาทอง วาเปนนิราศที่มีความดีเดนทั้งในดานเนื้อหาและ วรรณศิลป จากนั้นครูใหนักเรียนตอบคําถาม • นักเรียนไดประโยชนอะไรบางจากการศึกษา นิราศภูเขาทอง • นักเรียนคิดวาจะนําขอคิดจากนิราศ ภูเขาทองไปใชในชีวิตจริงอยางไร

สํารวจคนหา

Explore

1. นักเรียนรวบรวมความรูจากนิราศภูเขาทอง (แนวตอบ สะทอนสภาพบานเมืองและสังคมใน สมัยนั้น) 2. นักเรียนจับคูแลวหาขอคิดที่ไดจากเรื่อง นํามา บันทึกลงสมุด (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ตัวอยาง เชน การคบคนอยาดูแตภายนอก เปนตน) 3. ใหแตละคูศึกษาลักษณะเดนของกลอนสุนทรภู (แนวตอบ สุนทรภูเปนกวีที่แตงคําประพันธได ไพเราะ กลอนมีความโดดเดนดวยสัมผัสในทั้ง สัมผัสสระและสัมผัสอักษร)

อธิบายความรู

Explain

นักเรียนอธิบายสภาพบานเมืองในสมัยกอน พรอมยกบทประพันธประกอบ (แนวตอบ นิราศภูเขาทองสะทอนใหเห็นวิถีชีวิต ของคนไทยที่ผูกพันกับแมนํ้ามาตั้งแตสมัยกอน เปนเสนทางคมนาคมการติดตอขายคา มีตลาด ที่สําคัญๆ และมีการตั้งบานเรือนชุมชนตามริมนํ้า ดังบทประพันธ “ไปพนวัดทัศนาริมทานํ้า แพประจําจอดรายเขาขายของ มีแพรผาสารพัดสีมวงตอง ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องสําเภา”)

เกร็ดแนะครู ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูวา เปนวรรณกรรม สําหรับประชาชนโดยแท กวีมิไดมุงแตในเชิงรักอยางเดียว แตไดแทรกคติธรรม โดยการอุปมาอุปไมยตํานานของทองถิ่น ความเชื่อเรื่องเวรกรรม และยังไดพรรณนา สถานที่ที่เดินทางผานทั้งธรรมชาติและวิถีชีวิตที่หลากหลายของผูคนในแตละชุมชน

นักเรียนควรรู 1 ตลาดขวัญ เปนตําบลหนึ่งที่อยูในเขตเทศบาลนครนนทบุรี เปนชุมชนเกาแก ที่มีมาตั้งแตสมัยอยุธยา ไดยกฐานะเปนเมืองนนทบุรีใน พ.ศ. 2092 เพื่อประโยชน ตอการเกณฑไพรพลหากเกิดสงคราม รวมทั้งใหเปนเมืองทาและเมืองหนาดานทาง ทิศใตของกรุงศรีอยุธยา

คูมือครู

17

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

Explain

นักเรียนนําขอคิดที่ไดจากศึกษาคนควาในนิราศ ภูเขาทองมานําเสนอ (แนวตอบ ขอคิดที่ไดจากนิราศภูเขาทองมีหลาย ขอ เชน • ขอคิดเรื่องการพูด ดังวา “ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ มีคนรักรสถอยอรอยจิต” • ขอคิดเรื่องโลกนี้ไมมีอะไรเที่ยงแทแนนอน ดังวา “โอสามัญผันแปรไมแทเที่ยง เหมือนอยางเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย” • ขอคิดเรื่องการคบคน ดังวา “ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา”) • นักเรียนอธิบายวาขอคิดในขางตนมีประโยชน อยางไร (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ครูกระตุนใหนักเรียนแสดงความคิดเห็น ตัวอยางเชน เรื่องการใชคําพูด ถาพูดดีมีคน รักใคร แตถาพูดไมดีก็จะไมเปนที่ชื่นชม ดังนั้น การจะเปนคนที่นานิยมชมชอบหรือไม นั้นอยูที่คําพูดคําจา)

๑.๓) ชุมชนชาวตางชาติ ชุมชนชาวตางชาติ การตั้งบานเรือนของชาวตางชาติ ในประเทศไทยมีมาเปนเวลานานแลว จนชาวตางชาติสวนใหญไดกลายเปนสวนหนึ่งของสังคมไทย และไดซึมซับเอาขนบธรรมเนียมประเพณีและคติความเชื่อตางๆ เขาไปผสมผสานกับวัฒนธรรม และวิถีการดําเนินชีวิตที่ติดตัวมาแตเดิม ดังตอนที่สุนทรภูกลาวถึงหญิงสาวชาวมอญ ซึ่งอาศัยอยูใน ยานปากเกร็ด (เขตจังหวัดนนทบุรี) ในสมัยนั้น นิยมแตงหนาและแตงผมตามอยางหญิงสาวชาวไทย เชน การผัดหนา ถอนไรจุก คือ ถอนผมรอบๆ ผมจุกใหเปนแนวเล็กๆ จนเปนวงกลมรอบผมจุก และจับเขมา ซึ่งเปนวิธีการแตงผมเพื่อใหผมมีสีดําเปนมันโดยใชเขมาผสมกับนํ้ามันหอม ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา

ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย

นอกจากนี้สุนทรภูยังไดกลาวถึงการประกอบอาชีพของชาวตางชาติ ในชวงที่สุนทรภู 1 เดินทางผาน บานญวน ซึ่งแสดงใหเห็นวาชาวญวนในสมัยนั้นเลี้ยงชีพดวยการทําประมง ถึงบานญวนลวนแตโรงแลสะพรั่ง ตรงหนาโรงโพงพางเขาวางราย

มีของขังกุงปลาไวคาขาย พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง

๑.๔) การละเลนและงานมหรสพ สุนทรภูไ ดกลาวถึงการละเลนและงานมหรสพ พื้นบาน ซึ่งเปนที่นิยมกันในสมัยนั้น และจัดขึ้นในชวงเทศกาลสําคัญประจําป อาทิ งานฉลองผาปา ที่วัดพระเมรุ มีการประดับประดาโคมไฟ แลดูสวางไสวไปทั่วบริเวณงาน และยังมีการขับเสภา และรองเพลงเรือเกี้ยวกันระหวางหนุมสาวชาวบาน มาจอดทาหนาวัดพระเมรุขาม บางขึ้นลองรองรําเลนสําราญ บางฉลองผาปาเสภาขับ มีโคมรายแลอรามเหมือนสามเพ็ง

ริมอารามเรือเรียงเคียงขนาน ทั้งเพลงการเกี้ยวแกกันแซเซ็ง ระนาดรับรัวคลายกับนายเส็ง เมื่อคราวเครงก็มิใครจะไดดู

๒) ตํ า นานสถานที่ เนื่ อ งจากเนื้ อ หาของนิ ร าศส ว นใหญ ได แ ก การพรรณนา การเดินทาง ดังนั้นเมื่อกวีลองเรือผานสถานที่ใด ก็มักจะกลาวถึงสถานที่นั้น เชนเดียวกับสุนทรภู เมื่อเดินทางผานสถานที่ อาทิ วัดประโคนปก สุนทรภูไดบอกเลาเรื่องราวอันเปนที่มาของชื่อวัดแหงนี้ ไววาเหตุที่วัดมีชื่อวาประโคนปก เนื่องจากมีการเลาสืบตอกันมาวาบริเวณนี้เปนที่ปกเสาประโคน เพื่อปนเขตแดน ๑๘

นักเรียนควรรู 1 บานญวน หรือชุมชนบานญวนสามเสน เกิดขึ้นเพราะพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหชาวญวนที่ติดตามกองทัพไทยเขามา เมื่อครั้งที่ เจาพระยาบดินทรเดชา(สิงห สิงหเสนี) ยกกองทัพไปทําสงครามขับไลญวนออกจาก เขมรเปนครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2376 โดยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหไปตั้งบานเรือน อยูบริเวณวัดสมเกลี้ยงเหนือบานเขมร บริเวณที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระองคทรงใชเงินสวนพระองคซื้อที่ดินสวนแปลงใหญใกลเคียงกัน พระราชทานใหเปนที่อยูอาศัย ดานการอาชีพ อาชีพหลักคือการเขารับราชการทหาร สังกัดกอง “ญวนสวามิภักดิ์” รองมาคือทํานา ทําการประมง รับจางตอเรือ ปลูกบาน และชางไม อาชีพรับจางตอเรือนับเปนอาชีพสําคัญของหมูบานแหงนี้ เพราะมีโรงตอ เรือถึง 8 แหง ลวนมีชื่อเสียงและฝมือดีทั้งสิ้น

18

คูมือครู

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

ขอใดใชอวัจนภาษา 1. นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นรอง 2. ตลิ่งเบื้องบูรพาศาลาลาน 3. ถึงวัดแจงแสงจันทรจํารัสเรือง 4. พี่เรงเตือนเพื่อนชายพายสะโพก

มันดําลองนํ้าไปชางไวเหลือ เรือขนานจอดโจษกันจอแจ แลชําเลืองเหลียวหลังหลั่งนํ้าตา ถึงสามโคกตองแดดยิ่งแผดเผา

วิเคราะหคําตอบ ขอที่มีการใชวัจนภาษา ไดแก ขอ 1. มีคําวา โจษ ขอ 2. มีคําวา รอง และขอ 4. มีคําวา เตือน สวนขอที่มีการใชอวัจนภาษา คือ ขอที่มีการแสดงกิริยาอาการเพื่อสื่ออารมณความรูสึก โดยไมใชถอยคํา ดังวา “ถึงวัดแจงแสงจันทรจํารัสเรือง แลชําเลืองเหลียวหลังหลั่งนํ้าตา” สื่อความวา กําลังโศกเศรา คิดถึง และอาลัยอาวรณ ตอบขอ 3.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ

ตรวจสอบผล

Expand

Evaluate

อธิบายความรู

นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับความเชื่อของ คนในสังคมไทยจากนิราศภูเขาทอง (แนวตอบ ความเชื่อของคนไทยที่พบในนิราศ ภูเขาทองมีความเกี่ยวเนื่องกับพระพุทธศาสนา เรื่องนรก สวรรค ดังบทประพันธ “ดวยเดชะตบะ บุญกับคุณพระ ชัยชนะมารไดดังใจปอง” เมื่อถูก โจรลวงเรือแตขาวของไมถูกขโมยกวีก็ขอบคุณพระ ที่ปกปองคุมครองรักษาใหแคลวคลาดปลอดภัย) ครูทดสอบความรูโดยใหนักเรียนทํากิจกรรม ตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.3

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº วัดประโคนปก วัดประโคนปกหรือวัดเสาประโคน เปนวัดที่มีมาแตเมื่อครั้ง อยุธยา ตั้งอยูริมแมนํ้าเจาพระยาใกลปากคลองบางกอกนอย สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงศรีสนุ ทรเทพ พระเจาลูกเธอ ในรัชกาลที่ ๑ ไดทรงปฏิสังขรณใหมทงั้ วัด ตอมากรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรกั ษทรงปฏิสงั ขรณ และพระราชทานนามใหมวา วัดดุสิดาราม โดยโปรดใหรวมวัดภุมรินราชปกษี ซึ่งเปนวัดราง ขนาดเล็กที่อยูติดกันเขาไวดวย สิ่งกอสรางที่นาสนใจภายในวัด ไดแก พระอุโบสถ ซึง่ มีภาพจิตรกรรมฝาผนังฝมอื ชางสมัยรัชกาล ที่ ๑ โดยเฉพาะภาพนรกภูมทิ วี่ าดอยูบ นผนังดานหลังพระประธาน ไดรบั การยกยอง วาเขียนไดงามราวกับมีชวี ติ

ถึงอารามนามวัดประโคนปก เปนสําคัญปนแดนในแผนดิน

Explain

✓ แบบวัดฯ ใบงาน แบบฝกฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.3 เร�่อง นิราศภูเขาทอง

ไมเห็นหลักลือเลาวาเสาหิน มิรูสิ้นสุดชื่อที่ลือชา

กิจกรรมที่ ๑.๒

นอกจากนี้ สุนทรภูยังไดกลาวถึงสถานที่อีกแหงหนึ่ง ซึ่งเดิมมีชื่อวา สามโคก แตตอมา พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยพระราชทานเปลี่ยนชื่อใหใหมเปน ปทุมธานี เพราะมี พระราชดําริวาเมืองนี้เปนเมืองที่มีดอกบัวขึ้นอยูมาก (ปทุม หมายถึง ดอกบัว และ ธานี หมายถึง เมือง)

ใหนักเรียนยกตัวอยางคําประพันธจากเรื่องนิราศภูเขาทอง ที่มีคุณคาตามหัวขอตอไปนี้ (ท ๕.๑ ม.๑/๒,๓)

๑. วิถีชีวิตและความเปนอยูของผูคนในสังคม ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา

คะแนนเต็ม คะแนนที่ได

õ

ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย

................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................

๒. ขอคิด คติสอนใจ

ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ แมพูดชั่วตัวตายทําลายมิตร

มีคนรักรสถอยอรอยจิต จะชอบผิดในมนุษยเพราะพูดจา

................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................

ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี

................................................................................................................................................................................................................................................

พระพุทธเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว

๓. กําเนิดสถานที่

ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี

พระคุณเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว

................................................................................................................................................................................................................................................

ฉบับ

เฉลย

................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................

๓) ความเชือ่ ของคนไทย สุนทรภูไ ดสอดแทรกคติความเชือ่ ของคนไทย ซึง่ สวนใหญ

๔. ความเชื่อ

งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย

1

งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย

ดังขวากแซมแทรกแตกไสว ก็ตองไปปนตนนาขนพอง

................................................................................................................................................................................................................................................

มักเกี่ยวเนื่องในพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะเรื่องนรก-สวรรค อาทิ ความเชื่อที่วาหากใครคบชู คือ ประพฤติตนผิดศีลขอ ๓ ตามหลักศีล ๕ เมื่อตายไป ผูนั้นจะตกนรกและตองปนตนงิ้วซึ่งมีหนามยาว และแหลมคม

................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................

๕. ความงามดานภาษา

ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก บางพลุงพลุงวุงวงเหมือนกงเวียน

กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน ดูเวียนเวียนควางควางเปนหวางวน

................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................

ดังขวากแซมเสี้ยมแทรกแตกไสว ก็ตองไปปนตนนาขนพอง

(พิจารณาคําตอบของนักเรียน โดยใหอยูในดุลยพินิจของครูผูสอน)

๘๓

๑๙

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

คําประพันธใดแสดงความเชื่อของสังคมไทย 1. สายติ่งแซมสลับตนตับเตา เปนเหลาเหลาแลรายทั้งซายขวา กระจับจอกดอกบัวบานผกา ดาษดาขาวดั่งดาวพราย 2. งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ดังขวากแซมเสี้ยมแซกแตกไสว ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย ก็ตองไปปนตนนาขนพอง 3. อยูกลางทุงรุงโรจนสันโดษเดน เปนที่เลนนาวาคงคาไหล ที่พื้นลานฐานบัทมถัดบันได คงคาลัยลอมรอบเปนขอบคัน 4. แสนวิตกอกเอยมาอางวาง ในทุงกวางเห็นแตแขมแซมสลอน จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม วิเคราะหคําตอบ บทประพันธแตละขอพรรณนาดอกไมพันธุไม ขอที่แสดง ใหเห็นความเชื่อของสังคม คือ ขอที่กลาวถึงตนงิ้ววาเปนสัญลักษณของการ เปนชูผิดคูผิดเมียผูอื่น จะถูกลงโทษใหปนตนงิ้วถูกหเนามงิ้วทิ่มแทงโดยเชื่อ วาเปนการลงโทษ ตอบขอ 2.

เกร็ดแนะครู ครูใหความรูนักเรียนเรื่องหลักการตั้งชื่อเรื่องของนิราศ ดังนี้ 1. ตั้งชื่อตามชื่อผูแตง เชน นิราศนรินทร 2. ตั้งชื่อตามตัวละครเอกในวรรณคดี เชน นิราศอิเหนา 3. ตั้งชื่อตามสถานที่เปนจุดหมายปลายทาง เชน นิราศพระบาท นิราศเมืองแกลง นิราศภูเขาทอง เปนตน

นักเรียนควรรู 1 สิบหกองคุลี องคุลี หมายถึง นิ้วมือเปนชื่อมาตราวัดแตโบราณ ยาวเทากับ ขอปลายของนิ้วกลาง สิบหกองคุลี คือ ความยาว 16 ขอปลายนิ้วกลาง

คูมือครู

19

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

Explain

นักเรียนพิจารณาบทประพันธตอไปนี้ “ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา” • นักเรียนคิดวากวีเปรียบมะเดื่อกับการพูดได หรือไม หากเปรียบไดกวีเปรียบในลักษณะใด (แนวตอบ บทประพันธขางตนสามารถนํามาใช กับการพูดได โดยกวีเปรียบมะเดื่อเหมือนการ พูดคําหวานแตเจตนาราย คิดไมดี คือ ดีแค ภายนอกแตภายในนั้นเปรียบไดกับผลมะเดื่อ เต็มไปดวยแมลงหวี่ เต็มไปดวยความคิดราย)

ขยายความเขาใจ

อธิบายความรู

Expand

นักเรียนแสดงความคิดเห็นตอประเด็นคําถาม ตอไปนี้ จดบันทึกลงสมุดสงครู • จากบทประพันธที่ยกมาขางตนใหขอคิดกับ นักเรียนอยางไร (แนวตอบ จากบทประพันธที่ยกมาเปรียบเทียบ การพูดดีแตเจตนารายวาเหมือนผลมะเดื่อ โดยใหขอคิดวาอยาไวใจหลงเชื่อใครเพียง เพราะเขาพูดดีดวย ทั้งนี้คนไมดีจะพิจารณา แตภายนอก ซึ่งพูดจาออนหวานหรือมีรูปงาม ไมได เพราะอาจเหมือนผลมะเดื่อที่ภายนอก สวยงาม แตภายในเต็มไปดวยแมลงหวี่ ชอนไช)

๔) แง คิ ด เกี่ ย วกั บ ความจริ ง ของชี วิ ต บทประพั น ธ ข องสุ น ทรภู  มั ก ได รั บ การ

ยกยองอยูเสมอมาวามีเนื้อหาที่สอดแทรกขอคิด คติการดําเนินชีวิตและชวยยกระดับจิตใจของผูอาน ใหปฏิบัติตนไปตามแนวทางที ่เหมาะสม ดังปรากฏในบทกลอนตอนหนึ่งซึ่งมีเนื้อหากลาวเกี่ยวเนื่อง 1 ถึงเรื่อง โลกธรรม ๘ ตามหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนา โดยสุนทรภูกลาววา แมเจดียภูเขาทอง ที่ครั้งหนึ่งเคยงดงามก็ยังมีวันทรุดโทรม ชื่อเสียงเกียรติยศก็เชนเดียวกัน เมื่อมีรุงเรืองก็มีเสื่อมได เปนธรรมดาจึงควรมองโลกอยางเขาใจวาทุกสิ่งทุกอยางลวนเปนอนิจจัง ทั้งองคฐานรานราวถึงเกาแฉก โอเจดียที่สรางยังรางรัก กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ เปนผูดีมีมากแลวยากเย็น

เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก เสียดายนักนึกนานํ้าตากระเด็น จะมิหมดลวงหนาทันตาเห็น คิดก็เปนอนิจจังเสียทั้งนั้น

สุนทรภูยังใหแงคิดเรื่องการเลือกคบคนวา ไมควรประมาทและไมควรวางใจผูใดงายๆ เนื่องจากบางคนอาจพูดหรือทําใหเราเห็นวาเขาเปนคนดี แตแทที่จริงเขาอาจเปนคนที่มีจิตใจไมดี เปรียบไดกับผลมะเดื่อที่ภายนอกมีสีสันสวยงาม แตกลับเต็มไปดวยหนอนแมลงหวี่ชอนไชอยูภายใน ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน

บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº มะเดื่อ มะเดื่อเปนไมยืนตนขนาดกลาง ออกดอกเปนชอ ผลมีรูปกลมแปนหรือรูปไขและมีขน ออกผลเปนกระจุก ตามกิ่งและลําตน เมื่อฉีกผลออกจะพบเกสรเล็กๆ อยู ภายใน เมือ่ ผลสุกมีสแี ดง สําหรับสาเหตุทพ ี่ บหนอนแมลง อยูภายในผลมะเดื่อเสมอ จนทําใหคนไทยมีทัศนคติไมดี ตอมะเดื่ออาจเปนเพราะสิ่งมีชีวิตทั้ง ๒ ชนิด ตางตอง พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน โดยมะเดื่ออาศัยแมลงผสม เกสรใหติดเมล็ด สวนแมลงอาศัยมะเดื่อเปนอาหารและ ฟกไขใหเปนตัวจนบินได

ชื่อสามัญ ชื่อวิทยาศาสตร วงศ ชื่ออื่น

: : : :

Fig Ficus racemosa Lin MORACEAE หมากเดื่อ (อีสาน) อุทุมพร มะเดื่ออุทุมพร มะเดื่อเกลี้ยง เดื่อนํ้า (ใต)

๒๐

นักเรียนควรรู 1 โลกธรรม 8 หมายถึง เรื่องของโลกซึ่งมีอยูประจํากับชีวิต สังคมและโลกของ มนุษย เปนความจริงที่ทุกคนตองประสบดวยกันทั้งนั้นอยางหลีกเลี่ยงไมได โลกธรรม แบงออกเปน 8 ชนิด จําแนกออกเปน 2 ฝายควบคูกัน ซึ่งมีความหมายตรงขามกัน คือ ฝายอิฏฐารมณ อารมณที่นาปรารถนา และฝายอนิฏฐารมณ อารมณที่ไมนา ปรารถนา ดังนี้ 1. มีลาภ 5. สรรเสริญ 2. เสื่อมลาภ 6. นินทา 3. มียศ 7. สุข 4. เสื่อมยศ 8. ทุกข

20

คูมือครู

บูรณาการเชื่อมสาระ

บูรณาการเชื่อมความรูในเรื่องแงคิดที่ไดจากนิราศภูเขาทองเกี่ยวกับ ความจริงของชีวิตเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และ วัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา เรื่องของโลกธรรม 8 ซึ่งเปนหลักธรรม คําสอนทางพระพุทธศาสนา และคําสอนอื่นๆ ที่กวีไดรับอิทธิพลมาจาก พระพุทธศาสนา ซึ่งสามารถศึกษาความสัมพันธเกี่ยวกับความคิดความเชื่อ ของคนในสังคมที่มีผลตอวรรณกรรมในยุคสมัยนั้น

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

Engage

Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

อธิบายความรู นอกจากนี้ สุนทรภูยังไดแทรกคําสอน ซึ่งสามารถนํามาปรับใชในชีวิตไดเปนอยาง ดี อาทิ คําสอนเรื่องการพูด โดยสอนใหรูจักพูด เพื่อปองกันไมใหคําพูดกอใหเกิดโทษแกตนเอง เนื่องจากการพูดดีจะเป นมงคลแกตัวและมีแตคนรักใคร เอ็นดู แตถาพู ดไมดี ย อมมีผลกระทบ ในดานลบแกตนเอง ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ แมนพูดชั่วตัวตายทําลายมิตร

มีคนรักรสถอยอรอยจิต จะชอบผิดในมนุษยเพราะพูดจา

๗.๒ คุณคาดานวรรณศิลป

นิราศภูเขาทอง นอกจากจะมีคุณคาดานเนื้อหาแลว ในดานวรรณศิลปก็ไดรับการ ยอมรับวามีความงดงามและมีความไพเราะ แมสุนทรภูจะใชถอยคําธรรมดาสามัญในการประพันธ แตทวามีความหมายลึกซึ้ง สะเทือนอารมณ และสรางจินตภาพไดอยางชัดเจน นิราศภูเขาทองจึงมี คุณคาและความดีเดนในดานวรรณศิลปดังตอไปนี้ ๑) การเลนเสียง บทประพันธของสุนทรภู ถือไดวามีความดีเดนเรื่องการเลนเสียง โดยเฉพาะการเลนเสียงสัมผัสภายในวรรค ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ทําใหกลอนนิราศภูเขาทอง มีความไพเราะเปนอยางมาก เชน ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก บางพลุงพลุงวุงวงเหมือนกงเกวียน เปนตน

กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน ดูเวียนเวียนควางควางเปนหวางวน

สัมผัสในวรรค เชน วิ่ง – กลิ้ง เชี่ยว – เกลียว ฉอก – ฉาด – ฉัด ฉวัด – เฉวียน

๒) ความเปรียบลึกซึ้งกินใจ สุนทรภูเลือกใชถอยคําเปรียบเปรยที่สรางอารมณ

สะเทือนใจใหแกผูอาน เชน

เมื่อเคราะหรายกายเราก็เทานี้ ลวนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ

ไมมีที่พสุธาจะอาศัย เหมือนนกไรรังเรอยูเอกา

บทกลอนตอนนี 1 ้มีเนื้อความแสดงถึงการครํ่าครวญโศกเศรา ซึ่งตรงกับรสวรรณคดี ที่ เรี ย กว า สั ล ลาป ง คพิ สั ย โดยทํ า ให เ ห็ น ภาพพจน ที่ ว  า คนเรามี ร  า งกายเล็ ก มากหากเที ย บกั บ พื้นแผนดินซึ่งกวางใหญ แตเมื่อถึงคราวตกอับ กลับไมมีพื้นที่จะอาศัย ๒๑

ขอสอบเนน การคิด แนว O-NET

คําประพันธใดเดนในการเลนเสียงสัมผัสอักษรที่สุด 1. เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก 2. ตรงหนาโรงโพงพางเขาวางราย 3. พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง 4. เปนกลุมกลุมกลุมกายเหมือนทรายซัด

วิเคราะหคําตอบ กลอนของสุนทรภูมีความเดนในสัมผัส ทั้งสัมผัสสระและ สัมผัสอักษร แตวรรคที่เดนในการเลนเสียงอักษรที่สุด คือ ขอ 3. พวกหญิง ชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง สัมผัสอักษรในวรรคนี้ไดแก พรอม-เพรียง, มา-เมียง-มอง จะเห็นวามีจํานวนคําที่มีอักษรคลองจองกันมากกวาวรรคอื่น

ตอบขอ 3.

Explain

1. ครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาอธิบายการเลน เสียงหนาชั้นเรียน (แนวตอบ เปนศิลปะการเลือกเสียงของคําใน การแตงคําประพันธ เปนความงามอยางหนึ่งที่ กวีจะพิถีพิถันและถือวาการเลนเสียงเปนกลวิธี ที่จะแสดงความสามารถของกวี) 2. นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับ “การเลนเสียง” • การเลนเสียงในคําประพันธนิราศภูเขาทอง มีลักษณะอยางไร (แนวตอบ การเลนเสียงภายในวรรค ทั้งสัมผัส สระและสัมผัสอักษร ทําใหกลอนมีความ ไพเราะมากขึ้น)

ขยายความเขาใจ

Expand

นักเรียนยกบทประพันธที่นักเรียนชื่นชอบมา 1 บท แลวแสดงใหเห็นวา บทประพันธที่ยกมานั้นมี การเลนเสียงอยางไร โดยจดลงสมุดบันทึก จากนั้น ครูสุมนักเรียน 2-3 คน นําเสนอหนาชั้นเรียน (แนวตอบ นักเรียนสามารถยกบทประพันธได หลากหลาย ตัวอยางเชน “ถึงแขวงนนทชลมารคตลาดขวัญ มีพวงแพแพรพรรณเขาคาขาย ทั้งของสวนลวนเรืออยูเรียงราย พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน” สัมผัสในวรรคทั้งสัมผัสอักษรและสระ ไดแก แขวง-ขวัญ นนท-ชล(มารค), พวง-แพ-แพร-พรรณ เขา-คา-ขาย, สวน-ลวน เรือ-เรียง-ราย, ชาย-(ประ) ชุม กัน-วัน)

เกร็ดแนะครู ครูแนะความรูเรื่องการสรรคําใหนักเรียนเพิ่มเติมจากพจนานุกรมศัพท วรรณกรรมไทยฉบับราชบัณทิตยสถาน พ.ศ. 2552 วา “การสรรคําที่ดีในคําประพันธ มิใชเพียงแตทําใหเห็นภาพชัดเจน ทําใหเปนที่เขาใจและมีอารมณรวมในความรูสึก ของกวีเทานั้น แตยังสรางสรรคจินตนาการและความหยั่งเห็นอันลึกซึ้งตามถอยคํา ที่เรียบเรียงนั้นดวย”

นักเรียนควรรู 1 สัลลาปงคพิสัย คือ การแตงที่มีทํานองครํ่าครวญ คะนึงถึง ใฝฝนหา หรือรํ่ารําพันถึงบุคคลอันเปนที่รัก โดยเฉพาะเมื่อยามจากกัน เมื่อความรักยังไม สมปรารถนา การรํ่ารองรําพันถึงความทุกขกายทุกขใจประการใดๆ ก็จัดอยูใน สัลลาปงคพิสัย คูมือครู

21

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

Engage

Explore

Explain

ขยายความเขาใจ

หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 นิราศภูเขาทอง เรื่องที่ 3 การวิเคราะห์และอธิบายคุณค่าด้านวรรณศิลป์

ใบงานที่

1.2 คุณค่าด้านวรรณศิลป์ของนิราศภูเขาทอง

คาชี้แจง ให้นักเรียนวิเคราะห์และอธิบายคุณค่าด้านวรรณศิลป์จากวรรณคดีเรื่อง นิราศภูเขาทอง ถึงบางเดื่อโอ้มะเดื่อเหลือประหลาด เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน

ดูน้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเป็นเกลียวกรอก บ้างพลุ่งพลุ่งวุ้งวงเหมือนกงเกวียน

กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน ดูเวียนเวียนคว้างคว้างเป็นหว่างวน

มีความดีเด่นด้านการละเล่นเสียง โดยเฉพาะการเล่นเสียงสัมผัสในวรรค เช่น วิ่ง-กลิ้ง เชี่ยว-เกลียว ฉอก-ฉาด-ฉัด-ฉวัด-เฉวียน

ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด โอผานเกลาเจาประคุณของสุนทร พระนิพพานปานประหนึ่งศีรษะขาด ทั้งโรคซํ้ากรรมซัดวิบัติเปน

จนแจ่มแจ้งแสงตะวันเห็นพันธุ์ผัก เหล่าบัวเผื่อนแลสล้างริมทางจร สายติ่งแกมแซมสลับต้นตับเต่า กระจับจอกดอกบัวบานผกา

จนดึกดาวพราวพร่างกลางอัมพร ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย

คิดถึงบาทบพิตรอดิศร แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น ดวยไรญาติยากแคนถึงแสนเข็ญ ไมเล็งเห็นที่ซึ่งจะพึ่งพา

2

๓) การใชคําเพื่อสรางจินตภาพ เปนการพรรณนาความดวยถอยคําที่เรียบงาย

แตเห็นภาพชัดเจน ดังเชน

จนแจมแจงแสงตะวันเห็นพันธุผัก เหลาบัวเผื่อนแลสลางริมทางจร

ดูนารักบรรจงสงเกสร กามกุงซอนเสียดสาหรายใตคงคา

บทกลอนตอนนี้สุนทรภูไดพรรณนาภาพบรรยากาศธรรมชาติระหวางการเดินทาง ทําใหผูอานจินตนาการเห็นถึงภาพทองนํ้ายามรุงเชาที่ละลานตาไปดวยพืชนํ้านานาชนิดที่ชูชอประชัน กัน และยังทําใหเห็นวาสายนํ้านั้นมีความใสสะอาดจนสามารถมองเห็นพืชที่ขึ้นอยูใตนํ้าได

ดูน่ารักบรรจงส่งเกสร ก้ามกุ้งซ้อนเสียดสาหร่ายใต้คงคา เป็นเหล่าเหล่าแลรายทั้งซ้ายขวา ดาษดาดูขาวดังดาวพราย

¹ÔÃÒÈÀÙà¢Ò·Í§ ÁÕÅѡɳСÒÃᵋ§áºº¡Å͹¹ÔÃÒÈ ¨Ö§ä´Œ»ÃاàÃ×èͧ¢Öé¹µÒÁ¢¹º ¹ÔÃÒȤ×Í ¡Å‹ÒǶ֧¡ÒÃà´Ô¹·Ò§áÅÐÃíÒ¾Ö§¶Ö§¹Ò§Íѹ໚¹·ÕèÃÑ¡ ᵋÁÔä´ŒÁÕ¡ÒèҡËÞÔ§ ¤¹ÃÑ¡¨ÃÔ§ à¾Õ§ᵋÊÁÁµÔ¢¹ Öé µÒÁ¹ÔÊÂÑ ¡Ò¾Â ¡Å͹ᵋ¡Í‹ ¹ÁÒ ¹Í¡¨Ò¡¹Õ¹ é ÃÔ ÒÈÀÙà¢Ò·Í§ Âѧໂ›ÂÁ´ŒÇ¤س¤‹Ò·Ñ駴ŒÒ¹à¹×éÍËÒáÅÐÇÃóÈÔÅ»Š¨Ö§¤Çä‹Òá¡‹¡ÒÃ͋ҹ໚¹Í‹ҧÂÔè§

มีความดีเด่นด้านการใช้คาเพือ่ สร้างจินตภาพ โดยการพรรณาภาพบรรยากาศธรรมชาติระหว่างการเดินทาง ทาให้ผู้อ่านจินตนาการเห็นภาพท้องน้ายามรุง่ เช้าที่ละลานตาด้วยพืชน้านานาชนิด

4.

Evaluate

บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส้ อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา

มีความดีเด่นก้านการใช้ความเปรียบที่ลึกซึ้งกินใจ เข้าใจง่าย โดยให้เปรียบเทียบให้เห็นถึงคนที่มจี ิตใจไม่ดี เปรียบได้กับผลมะเดื่อทีภ่ ายนอกมีสีสันสวยงาม แต่ข้างในกลับเต็มไปด้วยแมลงหวี่ทชี่ อนไชอยู่ข้างใน

3.

ตรวจสอบผล

สุนทรภูยังใชความเปรียบแบบ อุปมาโวหาร คือ คําวา เหมือน โดยเปรียบตนเอง เหมือนกับ นก ที่ตอง (บิน) รอนเรเรื่อยไปตามลํ 1 าพัง ไมมีที่อยูอาศัย (รัง) เปนหลักแหลง นอกจากนี้ยังมี วรรคทอง ที่ไดรับการจดจําและมีการอางอิงอยูเสมอ เมื่อกลาวถึง ชีวประวัติของสุนทรภู ก็คือ บทที่สุนทรภูรําพันถึงความหลัง เมื่อครั้งที่เคยเขาเฝาฯ รับใชใกลชิด เบื้องพระยุคลบาทพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย แตเมื่อสิ้นรัชสมัยของพระองค สุนทรภูก็ ถึงคราวตกยาก จึงรําพันไวในนิราศภูเขาทองไดอยางสะเทือนอารมณวา

✓ ใบงาน แบบวัดฯ แบบฝกฯ ภาษาไทย ม.1 ใบงานที่ 1.2 เร�่อง คุณคาดานวรรณศิลปนิราศภูเขาทอง

2.

Expand

Expand

ครูใหนักเรียนเลือกถอดคําประพันธในบทที่ นักเรียนเห็นวากวีเลือกใชคําที่สรางจินตภาพไดดี (แนวตอบ นักเรียนสามารถยกบทประพันธได หลากหลาย ตัวอยางเชน “ไมเห็นคลองตองคางอยูกลางทุง พอหยุดยุงฉูชุมมารุมกัด เปนกลุมกลุมกลุมกายเหมือนทรายซัด ตองนั่งปดแปะไปมิไดนอน” จากบทประพันธที่ยกมาถอดคําประพันธไดวา กวีตองจอดเรือกลางทุงเพราะมองไมเห็นคลอง เมื่อ เรือไมขยับก็ทําใหยุงมารุมกัดรุมตอมเต็มไปหมด ตองคอยนั่งปดยุงจนไมไดนอน) นักเรียนทบทวนความรูเรื่องวรรณศิลปจากนิราศ ภูเขาทอง โดยทําใบงานที่ 1.2 จากแผนการจัด การเรียนรูที่ 3

1.

ขยายความเขาใจ

กระเรียนร่อนร้องก้องเมื่อสองยาม พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม

ความดีเด่นด้านการใช้คา โดยการพรรณาบรรยากาศในยามดึกที่มีนกกระเรียนและสัตว์ต่างๆ ส่งเสียงดัง ท่ามกลางสายลมที่พัดผ่านเฉื่อยฉิว

EB GUIDE

http://www.aksorn.com/LC/Thai_Lit/M1/01

๒๒

40

วรรณคดีฯ ม.1

นักเรียนควรรู 1 วรรคทอง คือ คําประพันธบางสวนหรือบางบทที่มีคุณคาตอจิตใจของหมูชน ชวนใหจดจํา เปนบทที่กินใจ ดวยคําประพันธดังกลาวนั้นมีการเรียงรอยคําที่ไพเราะ อีกทั้งใหพลังในดานความรูสึกที่ชัดเจนและสะเทือนอารมณกอใหเกิดจินตภาพ 2 จินตภาพ หรือ “ภาพลักษณ” หมายถึง ภาพที่เกิดจากความนึกคิด หรือที่คิดวา ควรจะเปนเชนนั้น หรือก็คือภาพที่เกิดจากจินตนาการ จากภาพ สัมผัส รส กลิ่น เสียง และการเคลื่อนไหวที่สวยงาม

22

คูมือครู

ขอสอบ

O-NET

ขอสอบป ’ 51 ออกเกี่ยวกับการใชความเปรียบในคําประพันธนิราศภูเขาทอง ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย โอสามัญผันแปรไมแทเที่ยง เหมือนอยางเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ที่จิตใครจะเปนหนึ่งอยาพึงคิด อุปมาอุปไมยที่ปรากฏในนิราศที่คัดมานี้คืออะไร 1. เปรียบความเปลี่ยนแปลงของโลกกับชาวมอญ 2. เปรียบความไมแนนอนของใจกับการแตงกาย 3. เปรียบความหลากหลายของชีวิตกับการแตงกาย 4. เปรียบความนารักของตุกตากับชาวไทยที่นารัก วิเคราะหคําตอบ คําประพันธบทแรกกลาวถึงการแตงกายของหญิง ชาวมอญที่เปลี่ยนตามหญิงไทย และคําประพันธบทที่ 2 กลาวถึงความ ไมแนนอนของใจคนทั้งหญิงชาย ดังนั้นจึงเปรียบความไมแนนอนของใจคน เหมือนกับการแตงกาย ตอบขอ 2.

กระตุนความสนใจ

สํารวจคนหา

อธิบายความรู

ขยายความเขาใจ

Engage

Explore

Explain

Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ตรวจสอบผล

คําถาม

ประจําหนวยการเรียนรู

๑. วรรณคดีนิราศ มีลักษณะเฉพาะในการประพันธอยางไร ยกตัวอยางจากเรื่องประกอบคําอธิบาย ๒. นิราศภูเขาทองสะทอนภาพวิถีชีวิตของผูคนริมฝงแมนํ้าในสมัยนั้นอยางไรบาง ๓. นิราศภูเขาทองมีความดีเดนดานสัมผัสใน นักเรียนเห็นดวยหรือไม เพราะเหตุใด อธิบายและยกตัวอยาง ประกอบ

Evaluate

1. นักเรียนอธิบายสภาพบานเมืองและสังคมที่ ปรากฏในบทประพันธได 2. นักเรียนบอกขอคิดที่นําไปใชในชีวิตประจําวัน จากนิราศภูเขาทองได 3. นักเรียนอธิบายและยกตัวอยางบทประพันธที่มี การเลนเสียงในนิราศภูเขาทองได

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู 1. บันทึกการถอดคําประพันธ 2. แผนที่การเดินทางตามรอยนิราศภูเขาทอง 3. การทองจําบทอาขยานที่นักเรียนชื่นชอบ

กิจกรรม กิจกรรมที่ ๑ กิจกรรมที่ ๒ กิจกรรมที่ ๓

สรางสรรคพัฒนาการเรียนรู ใหนกั เรียนแตงนิราศบันทึกการเดินทางไปยังสถานทีต่ า งๆ ทีต่ นเองประทับใจ คนละ ๑-๓ บท นําเสนอหนาชั้นเรียนเปนรายบุคคล ใหนักเรียนแบงกลุมกันตามความเหมาะสม เขียนแผนที่การเดินทางและสถานที่ที่ สุนทรภูเดินทางผานเพื่อไปนมัสการเจดียภูเขาทอง ตกแตงใหสวยงาม แลวนําไป ติดที่ปายนิเทศ จัดกิจกรรมอานทํานองเสนาะจากนิราศภูเขาทอง โดยเลือกคําประพันธที่นักเรียน ชื่นชอบ ทองจําไว ๓-๕ บท นําเสนอเปนรายบุคคลหรือกลุม

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู 1. วรรณคดีนิราศมีลักษณะเฉพาะในการประพันธ สวนใหญมักเปนการพรรณนาอาลัยรักตอสตรีอันเปนที่รักเลาถึงเหตุการณ การเดินทางของกวี เชน “ถึงบางพลูคิดถึงคูเมื่ออยูครอง เคยใสซองสงใหลวนใบเหลือง ถึงบางพลัดเหมือนพี่พลัดมาขัดเคือง ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมารอนรน” 2. - การติดตอคาขาย ภาพการคาขายที่ดําเนินไปอยางคึกคักมีการนําสินคาหลากหลายประเภทที่บรรทุกมากับเรือสําเภา - การตั้งบานเรือนมักเรียงรายไปตามริมนํ้า จึงไดมีเรือนําสินคาทางการเกษตรมาจอดเรียงราย 3. เห็นดวย เพราะบทประพันธของสุนทรภูมีการเลนเสียงสัมผัสภายในวรรคทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ทําใหกลอนสุนทรภู มีความไพเราะอยางมาก ตัวอยางเชน “เหมือนแมครัวคั่วแกงพะแนงผัด สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา ตองโรยหนาเสียสักหนอยอรอยใจ” สัมผัสในวรรค สัมผัสสระ ไดแก ครัว-คั่ว แกง-พะแนง (เพียญ)ชนัง-มัง(สา) (พริกไทย)-ใบ ผักชี-สีกา หนอย-อรอย สัมผัสอักษร ไดแก เหมือน -แม สารพัด-เพียญ(ชนัง) เสีย-สัก

คูมือครู

23