veJe Je<e& kesÀ He´efle oeoer peevekeÀer peer keÀe MegYe mebosMe veJeme=eq<ì j®eef³elee, meJe&j#ekeÀ,
Hejce keÀu³eeCekeÀejer HejceefHelee Hejceelcee efMeJe keÀer Deefle efHe´³e mevleeve yenvees leLee YeeF³ees, Hegjeveer ogefve³ee ceW veJeJe<e& kesÀ Deeieceve mes ceve nef<e&le nes veF& ogefve³ee kesÀ vepeejs osKe jne nw~ veJe³egie keÀer mce=efle³eeW keÀes leepee keÀjves Jeeues veJeJe<e& keÀer DeeHe meye %eeve-nbmeeW keÀes keÀesìer-keÀesìer yeOeeF³eeB neW~ mece³e keÀer ceebie nw efkeÀ nce HeefjeqmLeefle³eeW keÀes ve osKe, mJeeqmLeefle keÀes ce]peyetle keÀjW~ HeÀue keÀe Fvle]peej íesæ[ MegYe YeeJeveeDeeW keÀe yeerpe nj Deelcee ceW [eueles ®eueW~ ©keÀeJeìeW keÀes jnceefoue yeve Heej keÀjW~ SkeÀ keÀer ³eeo ceW jnles ngS, SkeÀlee ceW jnves keÀer efcemeeue keÀe³ece keÀjW~ pees ngDee keÀu³eeCekeÀejer, Fme mce=efle kesÀ meeLe keÀce& keÀjkesÀ Gmemes ceve keÀes v³eeje keÀj ueW~ yeerleer keÀes efyevoer ueieekeÀj Jele&ceeve kesÀ SkeÀSkeÀ #eCe keÀes meHeÀue keÀjW~ me=eq<ì kesÀ ceneHeefjJele&ve keÀer Jesuee keÀes osKeles ngS DeHeves keÀes yeoueW, otmejs kesÀ yeoueves kesÀ Fvle]peej ceW mece³e J³eLe& ve ieJeeSB~ HejceefHelee kesÀ me®®es mvesner yeve He´sce, megKe, Meeeqvle, Deevevo kesÀ meeiej ceW meceeS jnW, H³eemeer DeelceeDeeW keÀes megKe-Meeeqvle keÀer Deb®eueer oW~ F®íe cee$eced DeefJeÐee Üeje meJe& keÀer ceveeskeÀeceveeSB HetCe& keÀj GvnW Hejceelcee efHelee keÀer meceerHelee keÀe DevegYeJe keÀjeSB~ `efJepe³eer YeJe' kesÀ F&MJejer³e Jejoeve kesÀ meeLe-meeLe meJe& YeeF&yenveeW keÀes veJe Je<e& Deewj veS ³egie keÀer yengle-yengle cegyeejkeÀ nes! cegyeejkeÀ nes! cegyeejkeÀ nes! DeeHekeÀer owJeer yenve oeoer peevekeÀer
Dece=le-met®eer
efHeleeÞeer ye´ïee ®eueles-efHeÀjles (mebpe³e keÀer keÀuece mes) ..............4
efHeleeÞeer mes efceueer efMe#ee³eW (mebHeeokeÀer³e) ....................5 F&MJejer³e keÀejesyeej ceW ............7 yeebOe efue³ee yeeyee kesÀ ªneveer ....10 Deefceì íeHe ...................14 yeeyee ves keÀne, ye®®ee keÀYeer efkeÀmeer keÀer efvevoe veneR keÀjsiee ...16 yeeyee ves keÀne, legce mejueef®eÊe nes, efvece&ue nes .................19 yeeyee ves keÀne, yeæ[e Yeesuee ye®®ee ueeF& nes .................22 yeeyee ves keÀne, meyekeÀ De®íe ³eeo efkeÀ³ee nw..................24 Dees ye´ïee yeeyee (keÀefJelee) .......25 yeeyee ves keÀne, DeeHe oes yeeHe yeeHe keÀer Hen®eeve meYeer keÀes oesies.26 meef®e$e mesJee mecee®eej ..........30 yeeyee ves keÀne, legce keÀceeue keÀj mekeÀleer nes ................32 meom³elee MegukeÀ
Yeejle %eeveece=le Jeu[& efjv³egDeue efJeosMe %eeveece=le Jeu[& efjv³egDeue
Jeeef<e&keÀ DeepeerJeve 100 /- 2,000/100/- 2,000/1,000 /- 10,000/1,000/- 10,000/-
MegukeÀ kesÀJeue `%eeveece=le' DeLeJee `o Jeu[& efjv³egDeue' kesÀ veece mes [^eHeÌì ³ee ceveerDee@[&j Üeje Yespeves nsleg Helee nw- mebHeeokeÀ, DeesceMeeefvle efHe´befìbie He´sme, %eeveece=le YeJeve, MeeefvleJeve- 307510 (Deeyet jes[) jepemLeeve~ MegukeÀ kesÀ efueS mecHeke&À keÀjsW 09414006904, 09414423949 hindigyanamrit@gmail.com
mebpe³e keÀer keÀuece mes ..
efHeleeÞeer ye´ïee ®eueles-efHeÀjles ueeFì neGme Les megveves Jeeuee J³eefkeÌle jesceebef®ele nes Gþlee Lee~ GvekesÀ Meyo Fleves veHes-legues meeLe&keÀ ceeX kesÀ Fefleneme ceW mebYeJeleë Deewj He´eslmeenkeÀ nesles Les efkeÀ Goeme mes Ssmee keÀesF& Yeer Dev³e J³eefkeÌle veneR ngDee Goeme J³eefkeÌle ceW Yeer DeeMee keÀe meb®eej nw efpemeves ceeveJe peeefle kesÀ DeeO³eeeflcekeÀ nes peelee Lee~ GvekesÀ MeyoeW ceW Fleveer leLee mLee³eer keÀu³eeCe kesÀ efueS Flevee He´®eC[ MeefkeÌle Leer efkeÀ efoJ³e %eeve kesÀ DeefOekeÀ, Flevee keÀþesj leLee Flevee HeLe Hej uebieæ[eles ngS ®eueves Jeeues De®íe keÀe³e& efkeÀ³ee nes pewmee efkeÀ ye´ïee DeekeÀeb#eer Yeer Deeies yeæ{ves ueieles Les Deewj yeeyee ves efkeÀ³ee~ efkeÀmeer ves Yeer, keÀYeer ve yeesueves Jeeues J³eefkeÌle Yeer otmejeW kesÀ Yeer, efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle keÀes Flevee Deefle meeLe efoJ³e %eeve kesÀ mebyebOe ceW Oeeje cenlJeHetCe& J³eefkeÌle ceevekeÀj J³eJenej He´Jeen mebYee<eCe keÀjves ueieles Les~ veneR efkeÀ³ee Deewj He´l³eskeÀ Heg©<e, ceefnuee keÀce]peesj mes keÀce]peesj ceefnuee Yeer Ssmes Deewj efMeMeg keÀer Fleveer osKeYeeue veneR keÀefþve keÀe³e& keÀj peeleer Leer pees efkeÀ keÀer, Flevee He´sce veneR efo³ee Deewj Fleveer yengle keÀce Jeerj Heg©<e keÀj mekeÀles Les~ mesJee veneR keÀer pewmeer efkeÀ ye´ïee yeeyee ves efJeefYevve DeeO³eeeflcekeÀ mlejeW Jeeueer Fve keÀer~ Jes meYeer kesÀ keÀu³eeCe ceW ©ef®e uesles efJeefYevve DeelceeDeeW kesÀ efueS yeeyee Ssmes Les~ keÀesF& Yeer J³eefkeÌle Flevee Goej Deewj ceerþs, Gef®ele Deewj yegef×ceÊeeHetCe& Meyo efHeÀj Yeer Flevee efJevece´ veneR jne nw~ keÀnles Les, efpevemes GvekeÀer mecem³eeDeeW efkeÀmeer ves Yeer Ssmeer DeeO³eeeflcekeÀ GBÀ®eeF& keÀe meceeOeeve nes peelee Lee Deewj GvnW He´eHle veneR keÀer~ Jes SkeÀ DeefÜleer³e Heg©<e DeebleefjkeÀ meblees<e He´eHle neslee Lee~ Fme Les efpevneWves cevemee-Jee®ee-keÀce&Cee He´keÀej Jes meYeer DeelceeDeeW keÀes Hen®eeveles mLee³eer mesJee keÀer~ GvneWves ueesieeW keÀes Les~ ueesie yengOee yeeyee keÀes DeHeveer mJe³eb F&ceeveoej, efve<þeJeeve, meoeMe³e Deewj keÀer jece-keÀneefve³eeB megvee³ee keÀjles Les~ ®eefj$eJeeve yeveves kesÀ efueS He´sefjle Deewj yeeyee ncesMee mebef#eHle efkebÀleg HetCe& Deewj mHe<ì GÊej osles Les~ efJeefYevve mesJeekesÀvêeW He´eslmeeefnle efkeÀ³ee~ mes He´eHle ngS megoerIe& Deewj megefJemle=le He$eeW GvekesÀ ceerþs Meyo mecem³eeDeeW keÀes yeeyee keÀe HetCe& GÊej kegÀí ner Jeeke̳eeW keÀes nue keÀj osles Les ye´ïee yeeyee kesÀ ceerþs MeyoeW keÀer keÀe neslee Lee efkebÀleg Jen HetCe&leë efceþeme JeCe&veeleerle Leer~ GvekesÀ Meyo meceeOeevekeÀejkeÀ neslee Lee~ 4 megKe meeOeveeW ceW veneR, meeOevee ceW nw
Oe
yeeyee DeelceeDeeW keÀes ye´ïe®e³e& Deewj HetCe& Meg×lee keÀe peerJeve J³eleerle keÀjves kesÀ efueS He´sefjle keÀjles Les~ Ssmee Jes Meg<keÀ He´Je®eveeW leLee GHeosMeelcekeÀ Dee»eveeW kesÀ peefjS veneR keÀjles Les yeefukeÀ Jes He´sceHetJe&keÀ leLee ceOegjleeHetJe&keÀ Meg×lee keÀe cenlJe mecePeeles Les Deewj mvesn leLee ceOegj MeyoeW mes ueesieeW keÀe efoue peerle uesles Les~ SkeÀ yeej peye yeeyee cegbyeF& ceW Les, SkeÀ ³egJee ³egieue Gvemes efceueves Dee³ee~ kegÀí efceveì efoJ³e %eeve oskeÀj yeeyee ves GvnW Þeer ue#ceer leLee Þeer veeje³eCe keÀe SkeÀ ef®e$e efo³ee Deewj keÀne, ``H³eejs ye®®ees, ³eefo legce efJeMJe-®eke´À kesÀ DeHeves Fme Debeflece peerJeve ceW ye´ïe®e³e& Je´le keÀes OeejCe keÀjesies lees Gleves ner ceneve leLee De®ís yeveesies efpeleves efkeÀ Þeer ue#ceer Deewj Þeer veeje³eCe~ yeleeDees efkeÀ ke̳ee legce Fme yetæ{s yeeyee mes mencele nes? efMeJe yeeyee Fme yetæ{s ceveg<³e kesÀ ceeO³ece mes legcnW ³en yelee jns nQ~ ke̳ee legcnW neB veneR keÀjveer ®eeefnS?'' yeeyee kesÀ Fve ceOegj MeyoeW ves Fve Heefle-Helveer (³egieue) Hej Hetje Demej [euee Deewj Jes vegkeÀerues leerjeW keÀer lejn GvekesÀ Deblejlece keÀes Yeso ieS~ oesveeW ves JeneR Deewj Gmeer #eCe Je®eve efo³ee efkeÀ Jes peerJeve Yej ye´ïe®e³e& keÀe Heeueve keÀjWies~ (Mes<e..He=<þ 13 Hej) peveJejer 2015
mecHeeokeÀer³e ..
efHeleeÞeer mes efceueer efMe#ee³eW
leeÞeer yeï´ee yeeyee ceve, Je®eve, ef H e keÀce& keÀer HeeJfe$elee keÀer mee#eeled ®elwev³e ceetlfe& Le~s keÀeFs& Yeer ons DeeYfeceeve peevfele YeeJe GvnW keÀYeer ít lekeÀ veneR Heelee Lee~ Fleves eJfeMeeue FM&Jeje³re keÀe³e& keÀer mLeeHevee Deejw Gvveelfe keÀs eufeS Yeer GvnevWes meoe %eeveyeue, ³eeiseyeue Deejw HeeJfe$elee keÀe yeue ner He³´eeise ekfeÀ³ee~ GvneR keÀe DevekgeÀjCe keÀjles nSg Deepe ueeKeeW vejveeejf³ee,B ³eJgekeÀ-³eJgeelfe³eeB DeHeves peeJreve keÀes evfeeJfek&eÀej yevee jns n~Q eHfeleeÞeer ves keÀece, keÀ´eOse, ueeYse Fve ceneeJfekeÀejeW keÀes peelrekeÀj peielepeelre yeveves keÀs eufeS pees meyeue J³eJeneejfkeÀ HejśCee oe,r GmekeÀe JeCev&e nce ³eneB keÀj jns n~Q keÀece keÀes peerlees yeeyee keÀnles, ``keÀece efJekeÀej %eeveJeeve ceveg<³e keÀe ceneJewjer nw~ ³en efJekeÀej vejkeÀ keÀe Üej nw~ Fme efJekeÀej
peveJejer 2015
mes ³egkeÌle mecyevOe SkeÀ-otmejs keÀes nueenue efJe<e efHeueeves kesÀ pewmee nw DeLeJee SkeÀ-otmejs Hej kegÀþejeIeele (Criminal assault) keÀjves pewmee nw~ keÀeceer ner JeemleJe ceW Metê DeLeJee cesnlej nw, mecYeesie SkeÀ He´keÀej mes ieìj (Gutter) ceW ieeslee ueieeves kesÀ legu³e DeLeJee efmej Hej ketÀæ[skeÀjkeÀì keÀe ìeskeÀje Gþeves kesÀ meceeve nw~ keÀece mes ner ke´ÀesOe keÀer GlHeefÊe nesleer nw Deewj ceveg<³e Heeflele yevelee nw~ Deepe cegK³eleë Fmeer efJekeÀej kesÀ keÀejCe mebmeej `vejkeÀ' DeLeJee JesM³eeue³e kesÀ meceeve yeve ie³ee nw~ yeeyee mecePeeles efkeÀ keÀv³ee DeLeJee kegÀceejer efkeÀmeer kesÀ Deeies velecemlekeÀ veneR nesleer ke̳eeWefkeÀ Jen HeefJe$e nesleer nw Hejvleg peye GmekeÀe efJeJeen nes peelee nw, keÀeceeOeerve nes peeleer nw, leye mes Gmes meYeer kesÀ Deeies PegkeÀvee Heæ[lee nw~ mHe<ì nw efkeÀ `keÀece' efJekeÀej ner Heeflele yeveeves Jeeuee nw~'' yeeyee keÀnles , ``vej-veejer , Þeerue#ceer Deewj Þeerveeje³eCe keÀer Hetpee keÀjles nQ; He´Mve Gþlee nw efkeÀ GvekesÀ ³egieue DeLeJee oecHel³e peerJeve ceW Ssmeer ke̳ee efJeMes<elee Leer efkeÀ Deepe kesÀ HeefleHelveer GvekeÀer Hetpee keÀjles nQ~ keÀejCe ³ener nw efkeÀ Þeerveeje³eCe Deewj Þeerue#ceer keÀeceeefo efJekeÀejeW mes cegkeÌle Les peyeefkeÀ
Deepe kesÀ vej-veejer Fvemes ³egkeÌle nQ~ Fmeerefue³es osJeer-osJelee Hetp³e ceeves peeles nQ Deewj Deepe kesÀ Heefle-Helveer Hegpeejer SJeb efJekeÀejer nQ~ Deepe kesÀ vej-veejer mJe³eb DeHeves cegKe mes keÀnles Yeer nQ efkeÀ, `ns He´Yeg, nce cetKe&, Keue Deewj keÀeceer nQ, nce Hej ke=ÀHee keÀjes~' Hejvleg Jes Fvemes HetCe& ªHe mes ítìves keÀe mener Heg©<eeLe& veneR keÀjles~ Deleë Deye HejceefHelee Hejceelcee Fmes efHeÀj mes efMeJeeue³e (osJemLeeve) DeLeJee HeeJeve yevee jns nQ~ Jes vej keÀes Þeerveeje³eCe Deewj veejer keÀes Þeerue#ceer yeveeves keÀe Heg©<eeLe& keÀje jns nQ~ Jes ie=nmLe keÀes mener DeLe& ceW `ie=nmLe DeeÞece' yeveeves kesÀ efue³es F&MJejer³e %eeve leLee menpe jepe³eesie efmeKeuee jns nQ~ Deleë nce ceW mes njskeÀ keÀes ®eeefnS efkeÀ HeefJe$e yeveW, `keÀece' ªHeer nueenue efJe<e keÀe Heervee Deewj efHeueevee yevo keÀjW ke̳eeWefkeÀ Deye efJeMJe keÀer DeeHeelekeÀeueerve efmLeefle nw, efJeMJe ceW veweflekeÀ Heleve DeHeveer ®ejce meercee Hej nw Deewj ceveg<³e kesÀ ®eeefjef$ekeÀ Heleve kesÀ keÀejCe DeeCeefJekeÀ Dem$eeW-Mem$eeW leLee He´eke=ÀeflekeÀ He´keÀesHeeW Fl³eeefo kesÀ Üeje cenemebnej keÀer mecYeeJevee nw~'' yeeyee keÀnles, ``keÀece efJekeÀej keÀes %eeve ªHeer leueJeej Deewj ³eesie ªHeer keÀJe®e mes ner peerlee pee mekeÀlee nw~ %eeve keÀer veeRJe `Deelce-efveM®e³e' nw~ mJe³eb
Dee®ee³e& cele yevees, Dee®ejCe mes efmeKeeDees
5
%eeveece=le keÀes `Deelcee' efveM®e³e keÀjves, Mejerj keÀes SkeÀ `®eesuee' ceeveves leLee Dev³e meYeer keÀes Yeer p³eesefle-mJeªHe, Ye=kegÀìer ceW efveJeeme keÀjves Jeeueer Deelcee efveM®e³e keÀjves mes ner ¢ef < ì DeHeef J e$e (Criminal) mes yeouekeÀj HeefJe$e (Civil) nesleer nw~ meYeer keÀes `Deelcee' ceeveves mes ner `YeeF&-YeeF&' keÀer YeeJevee efmLej nesleer nw Deewj Gmemes ner ceveg<³e Deleerefvê³e megKe DevegYeJe keÀjves mes `keÀece' efJekeÀej keÀes peerle mekeÀlee nw~ Fme ¢ef<ì Üeje ner Iej-ie=nmLe ceW jnles ngS, meHelveerkeÀ peerJeve ceW Yeer keÀece Hej efJepe³e He´eHle keÀer pee mekeÀleer nw~ Ssmee pees keÀjlee nw, Jener ceneJeerj nw, Jener cee³eepeerle yevekeÀj peielepeerle yeveves keÀe DeefOekeÀejer nw, Jener %eeve leLee ³eesie kesÀ meJeex®®e Deevevo jme keÀe DeefOekeÀejer nw, Jen HeodceeHeodce Yeei³eMeeueer nw, Jen mebv³eeefme³eeW keÀes Yeer ceele osves Jeeuee, HejceefHelee keÀes Deefle efHe´³e nw~'' ke´ÀesOe SkeÀ Yetle nw yeeyee keÀnles, ``ke´ÀesOe SkeÀ Yetle nw~ efpeme Iej ceW ke´ÀesOe nw, Gme Iej kesÀ lees Ieæ[s Yeer metKe peeles nQ~ ³en kegÀue keÀe veeMe keÀjves Jeeuee nw~ mebmeej kesÀ meYeer Peieæ[eW keÀe cetue keÀejCe ke´ÀesOe nw~ pees ke´ÀesOe keÀjlee nw iees³ee DeHeves HeeBJe Hej mJe³eb kegÀuneæ[e ceejlee nw~ pewmes iejce leJes Hej Heeveer keÀer yetbo Yeer veneR efìkeÀ mekeÀleer, Jewmes ner ke´ÀesOeer ceveg<³e keÀer yegef× 6
ceW %eeve veneR efìkeÀ mekeÀlee~ ke´ÀesOe Deelcee keÀe keÀæ[JeeHeve nw~ Deye menveMeeruelee, ceOegjlee Deewj mvesn keÀes OeejCe keÀjkesÀ meYeer kesÀ efoueeW keÀes peerlevee nw~ Ssmee ner J³eefkeÌle He´Yeg kesÀ efoue ªHeer leKle Hej veMeerve neskeÀj efJeMJecenejepeve kesÀ leKle keÀe DeefOekeÀejer neslee nw~ Deye cegKe mes HelLej efvekeÀeue keÀj ceejves Jeeuee yeveves keÀer yepee³e cegKe mes Heg<He-Je<ee& keÀjves Jeeuee yevevee nw~'' ``ke´ÀesOe mes keÀe³e& efyeieæ[lee ner nw, keÀe³e& meoe mvesn, men³eesie, meodYeeJevee Deewj meblees<e ner mes mebJejlee nw~ ke´ÀesOeeefo efJekeÀejeW Üeje otmejeW kesÀ efoue keÀes ogKeer keÀjves Jeeuee DeeefKej ogKeer neskeÀj cejlee nw~ ceOegjlee Deewj mLee³eer cegmekeÀeve ner ceveg<³e kesÀ cegKe keÀe me®®ee Íe=bieej nw~ Deleë ceveg<³e mes osJelee yeveves keÀe lejerkeÀe nw ö mvesn Deewj menveMeeruelee keÀes DeHeveekeÀj otmejeW keÀer mesJee keÀjvee~ otmejeW Hej ke´ÀesOe keÀjkesÀ HeeHe kesÀ Yeeieer yeveves kesÀ yepee³e DeHeveer yegjer DeeoleeW kesÀ yeejs ceW keÀæ[e ªHe DeHeveeDees! peesMe kesÀ mebmkeÀejeW keÀes ³eesie Üeje nesMe osles ngS DeLee&led Meerleue-yegef× Üeje F&MJejer³e ceeie& Hej Deeies yeæ{es!'' ueesYe-Je=efÊe keÀe l³eeie yeeyee keÀne keÀjles Les, ``pees DeHeves efJeefOeHetJe&keÀ Heg©<eeLe& mes menpe ner efceuelee nw Jener otOe kesÀ yejeyej nw, pees otmejeW keÀe Mees<eCe keÀjkesÀ DeLeJee
efJeMJe j®elee keÀe He´sce Heevee nw lees GmekeÀer j®evee mes He´sce keÀjes
]peyejomleer kegÀí Heelee nw, Jen jkeÌle kesÀ yejeyej nw Deewj pees ceeBie keÀj Heelee nw Jen lees ce=l³eg mes Yeer yegje nw~ Deleë ceveg<³e keÀes ®eeefnS efkeÀ meoe HeefJe$e Heg©<eeLe& keÀes meeceves jKes Deewj meye kesÀ He´efle keÀu³eeCe keÀer YeeJevee jKes~ pees ceveg<³e keÀcexefvê³eeW kesÀ JeMeerYetle neslee nw, pees DeHeves ceve keÀe iegueece neslee nw, pees DeemeefkeÌle Deewj le=<Cee keÀe oeme neslee nw, Jener ueesYe keÀjlee nw~ JeemleJe ceW Jen DeHevee peerJeve keÀewæ[er-legu³e yeveelee nw~ ³eefo ceveg<³e keÀer Deefle-mebie´n keÀer He´Je=efÊe He´yeue nw lees Fme He´Je=efÊe keÀe HeefjJele&ve keÀjkesÀ %eeve-Oeve keÀe meb®e³e keÀjs, ³eesie keÀer me®®eer keÀceeF& keÀjs Deewj DeefOekeÀeefOekeÀ mesJee mes DeeMeerJee&o Deefpe&le keÀjs~ Ssmee keÀjves Jeeues keÀe yesæ[e Heej neslee nw~ Jejvee lees ueesYeer vej kebÀieeue ner yevee jnlee nw, Jen meoe Demevleg<ìlee ³ee F&<³ee& kesÀ mebkeÀuHeeW ceW peerJeve keÀer Ieefæ[³eeB Kees oslee nw~ me®®ee Oeve lees %eeve-Oeve, mevlees<e-Oeve Deewj HeefJe$eleeHetJe&keÀ Deefpe&le Oeve nw Deewj meoe KegMeer ªHe Oeve lees ³eesie ner mes He´eHle neslee nw, Deleë F®íe cee$e keÀes DeefJeÐee ceeve keÀj, He´ke=Àefle keÀer HejeOeervelee mes ítìves keÀe Heg©<eeLe& nw ö HeefJe$elee kesÀ HeLe Hej ®euevee~'' Dev³e eJfekeÀejeW keÀes peelreves keÀs eufeS Yeer eHfeleeÞeer ves pees ³eegkfelÌe³eeB yeleeF& n,Q GvekeÀe JeCev&e eHfeÀj ekfeÀmeer ueKse ceW keÀjiWe~s ö ye´.kegÀ. Deelce He´keÀeMe
peveJejer 2015
F&MJejer³e keÀejesyeej ceW DeeoMe& J³eJemLee mebHevve keÀjves keÀer ]peªjle ö 15 ye´ïeekegÀceej jcesMe, cegbyeF& (ieeceosJeer)
F& MJejer³e mesJee kesÀ leerve cegK³e meeOeve nQ ö leve, ceve Deewj Oeve~ leerveeW ner DeHeves-DeHeves mLeeve Hej Deefle DeeJeM³ekeÀ nQ~ efkeÀmeer ves keÀne nw efkeÀ peneB nceeje Oeve nesiee Jeneb nceeje ceve nesiee~ Oeve kesÀ Üeje Yeer F&MJejer³e mesJee nes mekeÀleer nw~ HeefJe$e Oeve keÀer efkeÀleeye ceW ceQves yengle-meer yeeleW Oeve kesÀ yeejs ceW efueKeer ngF& nQ efkeÀ kewÀmes yeeyee ves HeefJe$e Oeve keÀe DeLe&Meeðe yelee³ee ngDee nw Deewj Fme HeefJe$e Oeve kesÀ Üeje yengle-meer F&MJejer³e mesJee³eW nes mekeÀleer nQ~ yeeyee ves keÀne nw, keÀce Ke®e& yeeueeveMeerve yevevee DeLee&led Ke®ee& keÀce keÀjvee Deewj DeefOekeÀ keÀece keÀjvee~ ³en efme×evle meyekesÀ efueS nw~ ceve ceW Yeer pees J³eLe& mebkeÀuHe ®eueles nQ, Gve Hej Yeer O³eeve osvee ®eeefnS, GvnW Yeer keÀce Ke®e& keÀjvee ®eeefnS~ Ssmes ner mece³e keÀe Kepeevee, MJeeme keÀe Kepeevee Deeefo Deeefo efkeÀmeer Yeer Kepeeves keÀes DeLee&led Oeve keÀes J³eLe& veneR ieBJeevee nw~ MeeðeeW ceW 14 He´keÀej kesÀ Oeve efueKes ngS nQ GveceW mes ®eefj$e keÀe Oeve meyemes Þes<þ Oeve keÀne ie³ee nw~ mece³e Yeer Þes<þ Oeve nw~ meved 1968 kesÀ Debeflece HeKeJeeæ[s ceW peye oeoer peer ceOegyeve Dee³es Les leye ye´ïee yeeyee ves PeesHeæ[er ceW yewþkeÀj oeoer keÀes
peveJejer 2015
Oeve kesÀ yeejs ceW yengle kegÀí mecePee³ee Lee~ yeeyee ves oeoer peer mes keÀne efkeÀ ye®®eer, meceefHe&le ye®®es Yeer Oeve GHeepe&ve keÀj mesJee keÀj mekeÀles nQ~ oeoer peer ves yeeyee mes Hetíe efkeÀ Jen kewÀmes, lees yeeyee ves He´wefkeÌìkeÀue GoenjCe osles ngS keÀne efkeÀ ye®®eer pewmes ³en efMeJeyeeuekeÀ (pees DeYeer HeeC[Je YeJeve, efouueer ceW jnles nQ) iew³ee keÀes mecYeeuelee nw~ Deye mecePees efkeÀ iew³ee jespe 20 ueerìj otOe osleer nw Deewj Gme keÀes mecYeeueves keÀe jespe keÀe Ke®ee& 20/- ©He³es nw Deewj iee³e kesÀ Gme otOe keÀe yeepeej keÀe YeeJe Yeer 20/- ªHe³es ner nw lees Ke®ee& Deewj Deeceoveer SkeÀ pewmeer nes ieF& lees efMeJeyeeuekeÀ kesÀ veece Hej kegÀí Yeer pecee veneR nesiee~ Hejbleg 20/- ©He³es kesÀ Ke®ex ceW 25 ueerìj otOe efceuelee nw lees 5/- ©He³es keÀe cegveeHeÀe [^eceevegmeej efMeJeyeeuekeÀ kesÀ veece Hej pecee nes i ee keÌ ³ eeW e f k eÀ ef M eJeyeeyee DeYeeskeÌlee nw Deewj [^ecee efve<He#e nw~ efHeÀj oeoer peer ves Hetíe efkeÀ Deiej 20/©He³es kesÀ Ke®ex ceW 15 ueerìj otOe Dee³esiee lees 5/- ©He³es keÀe Ieeìe Yeer efMeJeyeeuekeÀ kesÀ ner Keeles ceW pee³esiee? yeeyee ves keÀne efkeÀ mJeeYeeefJekeÀ nw vegkeÀmeeve Yeer Gmeer kesÀ veece Hej Dee³esiee~ ye´ïee yeeyee Deewj oeoer peer keÀe ³en mebJeeo megvekeÀj ceQves
Gme Hej ef®ebleve efkeÀ³ee~ nce meyekesÀ neLe ceW keÀejesyeej nw Deewj GmeceW Oeve keÀe GHe³eesie keÀjvee Heæ[lee nw~ nce Deiej ³e%e kesÀ Oeve kesÀ keÀejesyeej ceW $egefì jKeles ³ee kegÀí ieæ[yeæ[ keÀjles nQ lees Gmemes nesves Jeeuee meeje vegkeÀmeeve nceejs ner Keeles ceW efueKee pee³esiee Deewj Deiej nce cesnvele keÀjkesÀ leLee ceesue-leesue ³ee YeeJe keÀjkesÀ keÀce Ke®ee& keÀjles nQ ³ee ye®ele keÀjles nQ lees Jen meye pecee keÀer HetBpeer nceejs Keeles ceW pecee nesieer~
FmeefueS ³e%e keÀejesyeej keÀjles ngS keÀce mes keÀce Ke®es& ceW De®ís mes De®íe keÀece keÀjves keÀe Heg©<eeLe& keÀjvee ®eeefnS~ yeeyee kesÀ meYeer mesJeekesÀvê Fv®eepe& Yeer Fme yeele keÀes De®íer jerefle peeveles nQ Deewj GvnW FmekesÀ yeejs ceW Deewj De®íe ceveve-ef®ebleve keÀjvee ®eeefnS~ nceejs YeeF&-yenveW DeHeveer DeLekeÀ mesJee mes DeHeves-DeHeves mesJeekesÀvê Hej De®ís mes De®ís mLeeve Deewj meeOeve yevee jns nQ ke̳eeWefkeÀ efpelevee De®íe mLeeve yevesiee Gleveer mesJee³eW Yeer De®íer neWieer~ keÀF& yenvesb leerLe&mLeeveeW Hej mesJee keÀe ue#³e yeveeleer nQ leeefkeÀ leerLe&³eeef$e³eeW keÀes yeeyee keÀe mebosMe efceue pee³es~ efcemeeue kesÀ leewj Hej Fueeneyeeo ceW kegÀcYe cesuee 12 meeue ceW SkeÀ yeej neslee nw Hejbleg Dev³e Je<eeX ceW
pees He´mevve jnles nQ, GvekesÀ ceve ceW keÀYeer Deeuem³e veneR Deelee
7
%eeveece=le Yeer ceeIe cesuee Deeefo neslee nw GmeceW Yeer yengle mesJee nesleer nw~ nefjÜej, Gppewve leLee veeefmekeÀ cebs pees kegÀcYe cesues nesles nQ JeneB Yeer De®íer mesJee nesleer nw~ Oeeefce&keÀ mLeeveeW Hej yeæ[s-yeæ[s meble-cenelceeDeeW keÀer mesJee nceejer yenvesb Fleveer De®íer jerefle mes keÀjleer nQ efkeÀ cenelceeDeeW kesÀ ceve ceW Hejceelcee efMeJeyeeyee kesÀ He´efle Þe×e, meodYeeJe peeie=le neslee nw~ SkeÀ meekeÀej cegjueer ceW yeeyee ves keÀne nw efkeÀ Deiej DeeHekesÀ Heeme DeHeves Je DeHeves HeefjJeej kesÀ Ke®ex kesÀ efueS He³ee&Hle Oeve nw lees p³eeoe Oeve He´eefHle kesÀ efueS mece³e veneR osvee ®eeefnS ke̳eeWefkeÀ Fmemes DeeO³eeeflcekeÀ Gvveefle kesÀ efueS mece³e veneR os mekeÀles~ SkeÀ ye´ïeekegÀceej YeeF& efieefjOeejer keÀe DevegYeJe yelee jne ntBt~ GvekesÀ Mejerj íesæ[ves Hej peye Yeesie ueiee³ee ie³ee leye Jes mebosMeer kesÀ leve ceW Dee³es Deewj jesves ueies~ GvneWves keÀne efkeÀ Mejerj íesæ[ves kesÀ yeeo peye ceQ met#ceJeleve ceW DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe kesÀ Heeme ie³ee lees ceQves yeeyee mes keÀne efkeÀ yeeyee ceQ keÀjesæ[Heefle ntb lees cesje Deieuee pevce Yeer DeJeM³e ner keÀjesæ[Heefle kesÀ Iej ceW ner nesiee~ yeeyee ves GvnW keÀne efkeÀ ye®®es, legce keÀjesæ[Heefle nes veneR, Les ke̳eeWefkeÀ Deye legceves Mejerj íesæ[ efo³ee nw Deewj legcnejer mecHeefÊe kesÀ ceeefuekeÀ legcnejs ye®®es yeves nQ, yeeyee veneR~ legceves peerless peer DeHeves Oeve keÀes yeeyee kesÀ ³e%e ceW meHeÀue veneR efkeÀ³ee FmeefueS ceQ legcnW 8
DeYeer meeOeejCe Iej ceW pevce otBiee~ Gme YeeF& ves cegPes keÀne efkeÀ jcesMe YeeF& cesjs pewmee DeYeeiee ogefve³ee ceW Deewj keÀesF& veneR ke̳eeWefkeÀ ceQ keÀjesæ[Heefle mes jesæ[Heefle yeve ie³ee~ cesje ³en ogëKeo DevegYeJe DeeHe meYeer keÀes ]peªj yeleevee Deewj keÀnvee efkeÀ efpelevee nes mekesÀ Glevee DeHeves Oeve keÀes peerless peer F&MJejer³e mesJee ceW meHeÀue keÀjW Deewj Þes<þ Yeei³e yeveeSB~ SkeÀ jeOes ceelee, pees yeeue efJeOeJee Leer, cegcyeF& kesÀ Jeeìjuet cesvMeve mesvìj Hej Deeleer Leer~ Jen DeHeves efjMlesoejeW kesÀ meeLe ner jnleer Leer~ GmekesÀ Heeme Gme mece³e 1200/- ©He³es Les~ Gmeves efueKekeÀj efo³ee Lee efkeÀ cesjs Mejerj íesæ[ves kesÀ yeeo ³es 1200/- ©He³es yeeyee kesÀ ³e%e ceW pecee keÀjvee~ peye jeOes ceelee ves Mejerj íesæ[e Deewj Jen DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe kesÀ Heeme ieF& lees yeeyee ves Gmes keÀne efkeÀ ye®®eer legcneje pevce SkeÀ yengle yeæ[er je@³eue HewÀefceueer ceW nesiee~ leye Gmes yengle DeeM®e³e& ngDee Deewj Gmeves DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe mes Hetíe efkeÀ yeeyee ceQves vee lees Fleveer mesJee keÀer Deewj vee ner cesjs Heeme Flevee Oeve Lee, efHeÀj DeeHe cegPes je@³eue HewÀefceueer ceW kewÀmes Yespe jns nes? yeeyee ves keÀne efkeÀ ye®®eer legce ve<ìesceesne Leer, legce Hejer#ee ceW Heeme nes ieF&~ legcnejs Heeme pees Yeer Oeve Lee Jen legceves meew He´efleMele yeeyee kesÀ keÀe³e& ceW meHeÀue efkeÀ³ee~ Fve yeeleeW mes nceW ³en meerKeves keÀes efceuee efkeÀ nceejs Heeme efkeÀlevee Oeve nw
efpeccesJeejer oer veneR peeleer, ueer peeleer nw
³en efpelevee cenlJeHetCe& nw GmekesÀ meeLemeeLe ³en Yeer cenlJeHetCe& nw efkeÀ nce GmeceW mes efkeÀlevee efnmmee yeeyee kesÀ ³e%e ceW meHeÀue keÀjles nQ~ nce meye peeveles nQ efkeÀ efmekeÀvoj ves peye yesyeerueesve ceW Mejerj íesæ[e leye GmekesÀ neLe GmekesÀ keÀHeÀve kesÀ yeenj jKes ie³es ke̳eeWefkeÀ cejves mes Henues Gmeves keÀne Lee efkeÀ ceQves DeHevee Flevee yeæ[e meece´ep³e mLeeHeve efkeÀ³ee, GmekeÀer He´eefHle kesÀ efueS Fleveer ueæ[eF³eeB ueæ[eR Deewj keÀlue efkeÀ³es Hejbleg Deye peye ceQ Mejerj íesæ[ jne ntB leye cesjs meeLe kegÀí Yeer veneR pee jne nw~ lees efmekeÀvoj kesÀ cegDeeefHeÀkeÀ ³ee efiejerOeejer YeeF& kesÀ meceeve nce Keeueer neLe ve pee³eW Hejbleg DeHeveer Þes<þ He´eueyOe yeveekeÀj pee³eW ke̳eeWefkeÀ YeefJe<³e He´eueyOe Þes<þ yeveeves kesÀ efueS efJeefJeOe He´keÀej keÀe Oeve pecee nesvee yengle ]peªjer nw~ leve-ceve-Oeve leerveeW kesÀ Üeje mesJee keÀjveer nesleer nw~ meyemes p³eeoe leve kesÀ Üeje F&MJejer³e mesJee keÀj mekeÀles nQ, Fmemes leve meHeÀue neslee nw~ efHeÀj ceve mes cevemee mesJee keÀjves mes ceve meHeÀue neslee nw Deewj leermeje Oeve mes mesJee keÀj mekeÀles nQ~ leerveeW ner vebyejJeej nQ~ keÀesF& ³en ve mecePes efkeÀ nceW lees efmeHe&À yengle Oeve keÀceevee nw Deewj DeHevee Yeei³e yeveevee nw~ Yeei³e yeveeves kesÀ efueS pees Þes<þ Heg©<eeLe& Deewj meceHe&Ce YeeJe nesvee ®eeefnS, GmeceW ³es leerveeW mesJee³eW Deeleer nQ~ ³e%e keÀejeyseej ceW SkeÀeveec@eer keÀe yenlge
peveJejer 2015
%eeveece=le Fmeer meboYe& ceW oeoer peer keÀe SkeÀ ®eewonJeeR meoer ceW HeesHe kesÀ mece³e Hej, Dece=le Je®eve ³eeo Deelee nw efkeÀ There keÀesF& ceveg<³e cejlee Lee lees keÀnles Les efkeÀ is enough in the world to DeeHe Fleves ©He³es keÀe oeve oes lees nce satisfy the need of the YeieJeeve keÀes ef®eùer efueKekeÀj oWies efkeÀ people but not sufficient FmekeÀe Fleves ©He³es keÀe He´eueyOe yeveeDees~ for the greed of the people Megª ceW lees 100/- ©He³es osles Les lees DeLee&led DeeJeM³ekeÀleevegmeej Oeve lees GmekeÀes Fleveer ner He´eueyOe keÀer ef®eùer efceue ner peelee nw Hejbleg ueesYe keÀer keÀYeer efceueleer Leer~ yeeo ceW FmeceW keÀìewleer keÀer Hetefle& veneR nesleer~ keÀneJele Yeer nw efkeÀ efkeÀ 90/-©He³es oes lees 100/-©He³es Jeneb YeieJeeve YetKes Hesì Gþelee nw Hejbleg YetKes efceuesiee, yeeo ceW 80/-, 70/-, 60/Hesì megueelee veneR nw~ ueesYe Yeer HeeB®e ©He³es lekeÀ keÀìewleer ngF&~ Fleveer Oecee¥Oelee efJekeÀejesb ceW mes SkeÀ cegK³e efJekeÀej nw~ ngF& efkeÀ yeeo ceW ueesieeW ves Oece&vesleeDeeW Hej FmeefueS keÀneb Deewj efkeÀlevee Oeve Ke®e& efJeMJeeme keÀjvee ner íesæ[ efo³ee~ yeeo ceW keÀjvee nw Fme yeele keÀe nceW O³eeve jKevee Fmeer yeele kesÀ DeeOeej Hej jesceve nw~ efpelevee nce DeHevee Oeve F&MJejer³e kewÀLeesefuekeÀ Oece& ceW celeYeso ngDee Deewj mesJee ceW meHeÀue keÀjWies Glevee ner nceeje yeeo ceW Gmemes Protestant MeeKee keÀer Yeei³e yevesiee~ MebkeÀje®ee³e& ves mebmke=Àle ceW mLeeHevee ngF&~ peye ye´ïee yeeyee ye®®eeW keÀes He$e efueKee nw efpemekeÀe DeLe& nw efkeÀ Oeve, ]peceerve, HeMeg Deeefo meye ³eneb ner jnWies, efueKeles Les leye Gme He$e kesÀ keÀesves Hej peye DeeHe Mejerj íeæs[Wies leye HeMeg leyesues ceelesMJejer peer DeHeves efJe®eej efueKeleer Leer ceW ner jnWies, Helveer DeeHekeÀes efJeoeF& osves leLee ³eeoH³eej osleer Leer~ leye ceQ GvekeÀes kesÀ efueS Deebieve lekeÀ Dee³esieer, efce$e- keÀnlee Lee efkeÀ DeeHe Ssmee ke̳eeW efueKeleer mecyevOeer MceMeeve lekeÀ Dee³eWies Hejbleg nes? lees Jes keÀnleer LeeR efkeÀ ceQ ye®®eeW keÀes GmekesÀ yeeo Deeies keÀe meHeÀj lees DeeHekeÀes efmeKeeleer ntB efkeÀ kewÀmes SkeÀevee@ceer DekesÀues ner keÀjvee nw~ MebkeÀje®ee³e& peer (efceleJ³e³elee) keÀjveer ®eeefnS~ FmeefueS Hetíles nQ efkeÀ Deeies kesÀ meHeÀj keÀes meHeÀue Deueie keÀeiepe Ke®e& keÀjves keÀer peªjle keÀjves kesÀ efueS DeeHeves ke̳ee efkeÀ³ee nw? veneR Heæ[leer~ efceleJ³e³elee keÀe pees megvenje ie´erkeÀ lelJe%eeveer ves keÀne nw efkeÀ nce efme×evle ceelesMJejer peer ves cegPes efmeKee³ee Jele&ceeve ceW YetlekeÀeue keÀer keÀceeF& kesÀ Jen ceQ DeeHekeÀes yelee jne ntB~ DeHevee DeeOeej Hej Keeles nQ Hejbleg Jele&ceeve ceW leve-ceve-Oeve p³eeoe mes p³eeoe ye®ele Deiej nceves YeefJe<³e kesÀ efueS ye®ele veneR keÀjkesÀ yeeyee keÀer mesJee ceW meHeÀue keÀjvee ®eeefnS~ keÀer lees YeefJe<³e ceW YetKee jnvee Heæ[siee~ 9 yegjs efJe®eej oercekeÀ keÀer lejn nQ pees ceeveJe keÀes, uekeÀæ[er keÀer lejn Kee peeles nQ
O³eeve jKevee He[ælee nw FmeeufeS yeeyee ves ceOeygeve ceW e[fHeeìc&evsìmde yevee³es n~Q Deiej e[fHeeìc&evsì veneR nelses lees yeenj keÀs ueeiseeW Üeje keÀe³e& keÀjeves He[æles Deejw yeesnfmeeye Ke®ee& nes peelee~ ecfemeeue keÀs leejw Hej yeeyee ves ³e%e ceW ueeireue e[fHeeìc&evsì yevee³ee n,w ³e%e ceW pees Yeer De®eue mecHeeÊfe³eeB ueer peeleer nQ GmekeÀe keÀejesyeej ueerieue e[fHeeìc&evsì Üeje ekfeÀ³ee peelee n~w Deiej ³en e[fHeeìc&evsì veneR nelsee lees De®eue mecHeeÊfe keÀer keÀecrele Devemgeej JekeÀeureeW keÀes Ke®ee& ovsee He[ælee DeLeel&ed mecHeeÊfe keÀer keÀecrele keÀe 5… p³eeoe Ke®ee& keÀjvee He[ælee ³ee Deejw Yeer p³eeoe nes mekeÀlee Lee~ Smses ner yeeyee ves meeyevge yeveeves keÀe e[fHeeìc&evsì yevee³ee nw pees ekfeÀ emfeHeÀ& 25… Ke®ex ceW meHeÀ& HeeG[j leLee keÀHe[æs OeugeeF& keÀe meeyevge yeveelee nw Deejw GmekeÀer keJÌeeeufeìer Yeer yeenj mes p³eeoe De®íer nelseer n~w Fmes ner DeJ³ekelÌe yeeHeoeoe ves keÀne nw ekfeÀ SkeÀveeceer Deejw SkeÀeveec@ee~r SkeÀeveec@eer keÀs eufeS DevekseÀ Hek´eÀej keÀer ye®ele ³eepsevee³ebs yeeyee ves nceW yeleeF& n~Q De%eeve keÀeue ceW ceQ mecePelee Lee ekfeÀ yeenj neìsue ceW Keevee ner ®eeenfS leLee emfevecsee Yeer oKsevee ®eeenfS~ jeJfeJeej Meece keÀes lees ceQ Iej ceW Keevee Keelee ner veneR Lee~ Hejlbeg yeeyee keÀe yeveves keÀs yeeo Jen meye Ke®ee& ye®e ie³ee Deejw Jen ye®ele yeeyee keÀer meJsee ceW meHeÀue nes ieF,& veneR lees 1960 mes Henues cejse cenevres keÀe peyse Ke®ee& 800/©He³es mes Yeer p³eeoe nelsee Lee~
peveJejer 2015
yeebOe efue³ee
yeeyee kesÀ ªneveer DeekeÀ<e&Ce ves ye´ïeekegÀceej DeesceHe´keÀeMe, Fvoewj
yengle De®íe ueiee keÀuHeJe=#e keÀe ef®e$e Deewj keÀce&³eesie keÀer HeefjYee<ee F&MJejer³e %eeve ceW meved 1955 ceW Dee³ee~ leye ceQ SkeÀ efove yenveeW ves keÀne, nceejs Heeme Peeæ[ (keÀuHe Je=#e) yeer.Sme.meer.Deefvlece Je<e& keÀe efJeÐeeLeea Lee~ nce ueesie Decyeeuee kewÀvì ceW jnles Les~ Heæ[esme ceW SkeÀ efJeOeJee ceelee keÀe peeHeeve keÀe íHee ngDee SkeÀ ef®e$e nw, FmekeÀes He´sÀce keÀjevee jnleer Leer~ GmekeÀe Heernj Iej iegæ[ieeBJe ceW Lee peneB nw~ ceeleepeer Gmes Iej ues DeeF& Deewj cegPes keÀne, FmekeÀes He´sÀce ye´ïeekegÀceejer]pe mesJeekesÀvê Kegue ®egkeÀe Lee~ Gmes JeneB keÀjevee nw~ cegPes ef®e$e yeæ[e De®íe ueiee ke̳eeWefkeÀ GmeceW meejs mesJeekesÀvê Hej peeves keÀe ceewkeÀe efceuee Lee Hej %eeve ]p³eeoe veneR osJeer-osJeleeDeeW kesÀ HeÀesìes Les~ ceQves yee]peej peekeÀj meyemes mecePee Lee, yenveeW mes Gmes yengle H³eej nes ie³ee Lee~ Gve efoveeW yeefæ{³ee He´sÀce Gme Hej ueieJee³ee~ yenveW He´sÀce osKekeÀj obie jn ieF¥, efHeÀj ceelee peer mes Hetíe, He´sÀce efkeÀmeves keÀje³ee? ceeleepeer ves SkeÀ meWìj Hej leerve-®eej yenveW Yeer jnleer LeeR~ keÀne, cesjs yesìs ves~ yenveeW ves keÀne, Gmes ncemes efceueJeeDees~ ceeleepeer ye´ïeekegÀceejer melmebie ceW peeves ueieer Gme ceelee kesÀ efveceb$eCe Hej oes yenveW Decyeeuee kewÀvì ceW ceeleepeer jes]pe keÀnves ueieer, ®euees ieerlee YeJeve ceW yenveeW mes GmekesÀ Iej DeeF¥~ SkeÀ Leer ueeruee yenve (efmekebÀojeyeeo ceW efceuees~ ceQ mees®elee Lee, ceQ Flevee Heæ{e ntB, He´Mve-GÊej keÀªBiee, mesJeejle jner), otmejer GvekeÀer meeLeer ke=À<Cee yenve Leer~ efpeme yenveW ogKeer nes pee³eWieer~ DeeefKej SkeÀ efove ceeleepeer cegPes ceelee kesÀ efvecev$eCe Hej yenveW DeeF& LeeR GvekeÀe ueesieeW mes Flevee yenveeW mes efceueJeeves ues ner ieF&~ ieerlee YeJeve ceW jes]pe 500efceuevee-peguevee veneR Lee~ yenveW GvnW keÀnleer Leer, ueesieeW keÀes 600 ueesie melmebie megveves Deeles Les~ Meece kesÀ mece³e Ietceles%eeve osves keÀer mesJee ncemes keÀjeDees~ Gve ceelee peer ves nceejer Ietceles ceQ Deewj cesje oesmle melmebie ceW Heerís keÀer Deesj peekeÀj yewþ ceeleepeer keÀes yelee³ee, nceejs Iej ceW oes osefJe³eeB DeeF& nQ~ ieS~ megveles-megveles cegPes SkeÀ yeele yengle Hemebo DeeF&~ GvneWves ceeleepeer peye efceueves ieF& lees yenveeW ves yengle De®íe %eeve keÀne, keÀce& keÀjles ³eesie YeieJeeve mes pegæ[e jns, ³ener keÀce&³eesie megvee³ee~ Yeespeve efKeueeles mece³e ceeleepeer ves cegPemes keÀne, oes nw~ keÀce&³eesie Hej ceQves DeveskeÀ uesKekeÀeW keÀer DeveskeÀ HegmlekeWÀ Heæ{er osefJe³eeB DeeF& nQ, yengle De®íe %eeve megveeleer nQ~ ceQves Hetíe, LeeR Hej keÀce&³eesie keÀer ³en HeefjYee<ee yengle mejue, me®®eer Deewj megveeDees, ke̳ee megveeleer nQ~ %eeve lees ceeleepeer keÀes p³eeoe mecePe De®íer ueieer~ efHeÀj ceQ jes]pe melmebie megveves ueiee~ peye yenveeW ceW veneR Dee³ee uesefkeÀve yenveeW keÀe H³eej Deewj J³eJenej GvekeÀes keÀes Helee Heæ[e efkeÀ ceQ Heerís peekeÀj yewþlee ntB lees GvneWves efceueves yengle De®íe ueiee Jees megveeleer jner~ Leesæ[s efove kesÀ yeeo nceejer kesÀ efueS cegPes yeguee³ee~ Henues efove ner [^ecee keÀer HJeeFbì mecePe ceW Dee ieF& ceeleepeer ves Decyeeuee keQÀì ceW ieerlee YeJeve ceW yenveeW kesÀ jnves keÀer ceQ efceueves ie³ee, ueeruee yenve ves cegPes [^ecee keÀer HJeeFbì megveeF& J³eJemLee keÀje oer Deewj JeneB melmebie ®eueves ueiee~ ceeleepeer keÀe efkeÀ DeeHe Deewj nce Henues Yeer Ssmes ner efceues Les, ³ener keÀceje Lee~ jes]pe Deevee-peevee nesves ueiee~ GvekeÀer Fme HJeeFbì Hej cegPes ]peje Yeer mebMe³e veneR ngDee~ kegÀí 10 YeeJe Deewj YeeJevee keÀer HeefJe$elee ner me®®eer mesJee keÀe HeÀeGb[sMeve nw peveJejer 2015
ceQ
%eeveece=le yeeleeW kesÀ keÀejCe cesjer Þe×e pees YeieJeeve ceW keÀce nes jner Leer, ³en peevekeÀj efkeÀ ³en [^ecee yevee ngDee nw, yeæ{ ieF&~ FmekesÀ yeeo ueieYeie [sæ{ Iebìe ceQ ke=À<Cee yenve mes megvelee jne~ yeer®eyeer®e ceW He´Mve Hetílee Lee uesefkeÀve MebkeÀe veneR Leer~ cegPes yenveeW mes yengle HeefJe$elee kesÀ He´keÀcHeve cenmetme ngS~ Ssmes ueiee efkeÀ ³es yenveW pees yeesue jner nQ GmeceW keÀesF& yeveeJeì veneR nw~ ye´ïeekegÀceejer yenveW nceejs ueewefkeÀkeÀ Iej ceW jnves ueieer meveeleve Oece& ceb[ue keÀe pees ieerlee YeJeve Lee, JeneB keÀe Hegpeejer yengle ke´ÀesOeer Lee~ SkeÀ yeej Jen veeje]pe nes ie³ee~ Gme mece³e nceejer ceelee efkeÀmeer leerLe& Hej DeHeveer cevvele Hetjer keÀjves ieF& ngF& Leer Deewj nceeje meeje HeefjJeej Yeer GvekesÀ meeLe ie³ee ngDee Lee~ Hegpeejer Yeespeve nceejs ner Iej ceW keÀjlee Lee~ peye ceeleepeer ueewìer Deewj osKee efkeÀ Hegpeejer kesÀ J³eJenej kesÀ keÀejCe ye´ïeekegÀceejer yenveeW kesÀ Heeme Deeves Jeeueer meYee GKeæ[ ieF& nw lees GvneWves Hegpeejer keÀes [ebìe efkeÀ nceejs Heerís mes ³en ke̳eeW efkeÀ³ee~ yenveeW ves keÀne, keÀesF& yeele veneR, nceves yeeyee keÀes mevosMe os Dee³eer Deewj nce Heeìea meefnle ceeGCì Deeyet HengB®e ner ie³es Deewj efo³ee nw, Deye nce JeeHeme peeSbieer~ nceves yenveeW mes keÀne, DeeHe mebO³ee mece³e nce meye yeeyee mes ceOegj efceueve nsleg keÀesìe neGme ef®eblee veneR keÀjes, nce jnves keÀer Dev³e$e J³eJemLee keÀj oWies ³ee ceW SkeÀef$ele ngS~ cesje efoue KegMeer ceW Ssmes vee®e jne Lee ceevees leye lekeÀ DeeHe nceejs Iej ®eueW~ leye nce efkeÀje³es kesÀ cekeÀeve ceW ce=ie-íewvee njs-njs Ieeme kesÀ cewoeve ceW kegÀueeb®es Yej jne nes~ Les, DeHevee cekeÀeve yeve jne Lee~ peneB ceQ Heæ{lee Lee Jen GÀHej ceve ceW SkeÀ peesMe Lee, Gcebie Leer, Glmeen Lee efkeÀ Deye lees keÀer peien nceves yenveeW keÀes jnves kesÀ efueS os oer~ efHeÀj peevekeÀer yeeyee mes efceueeHe nesiee, yeeyee mes ªyeª efceuetBiee~ yeej-yeej oeoer Yeer Dee ie³es~ SkeÀ keÀcejs ceW leerveeW yenveW jnleer LeeR~ Ieæ[er osKe jne Lee~ DeeefKej DeHeves efveefM®ele mece³e Hej yeeyee Yeespeve veer®es DeekeÀj yevee uesleer LeeR~ oes cenerves lekeÀ yenveW Iej nce meyekesÀ meccegKe GHeefmLele ngS~ cegPes Ssmee ueiee ceevees SkeÀ ceW jneR, Iej ceW jes]pe melmebie nesves ueiee~ kegÀí efoveeW kesÀ yeeo Meerleue Deewj ceOegj nJee keÀer uenj cegPes ítleer ngF& efvekeÀue SkeÀ cekeÀeve yenveeW kesÀ jnves kesÀ efueS {tBæ{ efue³ee ie³ee~ ie³eer, cesjer ³ee$ee keÀer LekeÀeve pewmes keÀneR uegHle nes ieF& leLee GmekeÀe mLeeve SkeÀ veF& Gcebie ves ues efue³ee~ Leesæ[er osj kesÀ efueS efkeÀje³ee efmeHe&À 32 ©He³es Lee~ ceQ meye kegÀí Yetue-mee ie³ee, þiee-mee jn ie³ee Deewj DeHeves yeeyee keÀer H³eej, ogueej Yejer ieeso keÀe DevegYeJe meved 1956 ceW ceQ He´Lece yeej yenveeW kesÀ meeLe, yeeyee mes ef®ejHeefjef®ele yeeHe keÀes osKelee jne~ yeme, osKelee ner jne~ efceueve ceveeves ceeGCì Deeyet Dee³ee~ Gme mece³e cegK³eeue³e cegPes ³en Yeer veneR ceeuetce efkeÀ ceQ keÀneB ntB? cegPes ke̳ee keÀjvee keÀesìe neGme, ceeGCì Deeyet ceW Lee Deewj peye mes cegPes %eeve ®eeefnS? cegPes yeeyee mes kewÀmes DeefYeJeeove keÀjvee ®eeefnS, kewÀmes He´eHle ngDee Lee Gmeer mece³e mes cesjs efoue ceW yeeyee mes meccegKe Gvemes efceuevee ®eeefnS~ JeemleJe ceW cegPes yelee³ee ner veneR ie³ee efceueves keÀer yeæ[er leerJe´ DeefYeuee<ee Leer~ efceueve keÀer Gme Ieæ[er Lee efkeÀ cegPes kewÀmes yeeyee keÀe DeefYeJeeove keÀjvee nw~ Kewj... ceQ keÀe ceQ yes®ewveer mes Fvlepeej keÀj jne Lee~ DeeefKej Jen Ieæ[er Jewmes ner yeeyee keÀer Deesj SkeÀìkeÀ osKelee jne Deewj DeHeves DeeHe 11 peveJejer 2015 JekeÌle keÀer SkeÀ Deeole yengle De®íer nw, pewmee Yeer nes, iegpej peelee nw
%eeveece=le ner, neB-neB DeeHeves DeeHe ner ceQ pewmes yeeyee kesÀ ve]peoerkeÀ Deewj DeelceHe´keÀeMe YeeF& mes efceueve Deewj %eeve-®e®ee& ve]peoerkeÀ neslee ®euee ie³ee Deewj efHeÀj.... ceQ DeHeves ceerþs-ceerþs keÀe@uespe ceW nj SkeÀ keÀes keÀceje Deueie efceuelee Lee~ cesje yeeyee keÀer H³eej Yejer, ogueej-Yejer ieeso ceW HengB®e ie³ee Deewj 112 vecyej keÀe keÀceje Lee~ cesjs Heeme 113 vecyej kesÀ keÀcejs ceW SkeÀ íesìs-mes ieeso kesÀ ye®®es keÀer lejn Meeefvle Deewj megKe keÀe DeelceHe´keÀeMe YeeF& jnles Les~ ceQ DeHeves keÀcejs ceW ³eesie keÀjlee Meerleue DevegYeJe keÀjles ngS ceQ yeeyee keÀer ieeso ceW uesì-mee Lee, cegjueer Heæ{lee Lee, efkeÀmeer mes p³eeoe mebHeke&À veneR jKelee ie³ee~ Gme mece³e keÀe megKe, Gme mece³e keÀer Meeefvle Deewj Gme Lee~ DeelceHe´keÀeMe YeeF& cesjs keÀcejs ceW Deeles-peeles Les~ keÀYeermece³e cegPes efceueves Jeeuee yeeyee keÀe DeHeej mvesn ceQ MeyoeW Üeje keÀYeer Jes Yeejle ceelee kesÀ THej ieerle ieeles Les~ ceQ Gvemes Hetílee J³ekeÌle veneR keÀj mekeÀlee ntB~ yeme ceQ Deewj cesje yeeyee....~ lees Lee, Yeejle ceelee nw keÀewve~ Jees keÀnles Les, ³ener nw DeLee&led ³en Lee cesje yeeyee mes He´Lece ceOegj efceueve efpemeceW yeeyee ves cegPes Oejleer ceeB~ ceQ keÀnlee Lee, ³en lees peæ[ nw~ Fme He´keÀej ªneefve³ele kesÀ DeekeÀ<e&Ce ceW yeeBOe efue³ee Lee~ yeele®eerle Megª ngF&~ efHeÀj ceQves Deelcee keÀe %eeve megvee³ee~ leerve®eej efove Leesæ[er yenme keÀer efHeÀj GvneWves ceeve efue³ee efkeÀ nce YeieJeeve keÀe DeeosMe keÀeuespe pJeeFve keÀjves keÀe peye ceQ %eeve ceW veneR Lee leye cesjer Yeer Deewj efHeleepeer keÀer Yeer Mejerj veneR, Deelcee nQ~ SkeÀ efove ceQ ³eesie ceW yewþles mece³e keÀcejs yeæ[er F®íe Leer efkeÀ ceQ Fbpeerefve³ej yevetB~ Gme mece³e Fbpeerefve³ej ceW DeiejyeÊeer peuee jne Lee, leYeer efo³eemeueeF& Kelce nes ieF&~ keÀer yeæ[er keÀercele Leer~ meved 1956 ceW Heefì³eeuee ceW LeeHej nce oesveeW kesÀ efueS SkeÀ veewkeÀj efo³ee ngDee Lee, Jen Gme efove Fbmìerìd³etì Dee@HeÀ Fbpeerefve³eefjbie Keguee~ GmeceW cesje ®e³eve nes veneR Lee, cegPes efo³eemeueeF& ®eeefnS Leer~ ceQ Henueer yeej ie³ee~ Fmeer yeer®e cegPes %eeve efceue ie³ee~ ®e³eve keÀe He$e osKekeÀj DeelceHe´keÀeMe YeeF& kesÀ keÀcejs ceW ie³ee~ ceQves keÀne, ceQ yeæ[e ogKeer ngDee FmeefueS efkeÀ cegPes Þeerveeje³eCe pewmee yevevee DeelceHe´keÀeMe YeeF&, cegPes efo³eemeueeF& ®eeefnS, DeeHekesÀ Heeme nw, Fbpeerefve³ej veneR yevevee nw~ cesjs efJe®eej ceW Fbpeerefve³ej lees nw? GvneWves SkeÀ Hesìer Keesueer Deewj {tb{vee Megª efkeÀ³ee~ leye yengle nQ ogefve³ee ceW, pees yeves nQ Jes keÀneB megKeer nQ? ceQ lees meejs lekeÀ ceQ GvekeÀer kegÀmeea Hej yewþ ie³ee~ ceQves keÀcejs ceW osKee, peneBefJeMJe keÀer mesJee keÀjvee ®eenlee ntB~ ceQves ceeleepeer mes DeHeves leneB efueKee ngDee Lee, I am soul, I am not body. efoue keÀer yeele keÀner efkeÀ ceQ Fbpeerefve³ej veneR yevevee ®eenlee~ Fme He´keÀej Deelce He´keÀeMe YeeF& Yeer %eeve OeejCe keÀjves ueies ceeleepeer ves efHeleepeer keÀes yelee³ee~ GvneWves ceeleepeer keÀes keÀne Deewj cegjueer megveves ueies~ efkeÀ legceves cesjs ueæ[kesÀ keÀes efyeieeæ[ efo³ee~ Fleveer cegefMkeÀue mes yeeyee keÀe efouueer Deeieceve, DeelceHe´keÀeMe YeeF& keÀes lees He´JesMe efceuee nw~ cegPes yegueeJee Dee ie³ee Lee, 15 efoveeW kesÀ efo³ee He$e Deewj ìesueer yeeo keÀeuespe keÀer Heæ{eF& Megª keÀjveer Leer~ yenveeW keÀes Helee Heæ[e FmekesÀ yeeo ceOegyeve mes yeeyee keÀe He$e Dee³ee efkeÀ ³e%e-efHelee, lees GvneWves yeeyee keÀes He$e efueKee, yeeyee, ³eneB pees HeefjJeej ³e%e-ceelee oerJeeueer ceveeves efouueer Dee jns nQ~ yeeyee, ceccee efveefceÊe nw GvekesÀ Iej ceW Fme He´keÀej Peieæ[e nes jne nw~ yeeyee ves oesveeW ceOegyeve mes SkeÀ meeLe Henueer yeej Dee jns Les efouueer, Deeies neskeÀj cegPes Henueer yeej He$e efueKee, ceerþs uee[ues ye®®es jepeewjer iee[&ve ceW~ DeelceHe´keÀeMe YeeF& yewie ueskeÀj cesjs Heeme Dee DeesceHe´keÀeMe, DeeHe yengle De®ís nes, mesJee kesÀ efveefceÊe nes, ie³es, yeesues, ceQ efouueer pee jne ntB yeeyee-ceccee mes efceueves~ ceQves yeeyee keÀer je³e nw efkeÀ DeeHe Fbpeerefve³ej keÀe@uespe pJeeFve keÀj GvekeÀes SkeÀ ef®eùer efueKekeÀj oer~ DeelceHe´keÀeMe YeeF& peer JeneB uees~ Fmemes Yeer yengle mesJee nesieer~ ceQves mees®ee, YeieJeeve keÀn kegÀí efove jnkeÀj yeeyee-ceccee mes efceuekeÀj Decyeeuee kewÀvì cesjs jns nQ, ceQ GvekeÀer Dee%ee keÀes veneR ìeue mekeÀlee~ ceQves pJeeFve Iej Dee³es~ GvneWves ìesueer keÀe ef[yyee Deewj yeeyee keÀe He$e cegPes keÀj efue³ee~ efo³ee~ He$e ceW efueKee Lee, ye®®es, ³en ye®®ee Dee jne nw, 12 mesJee Üeje meJe& keÀer ogDee³eW He´eHle keÀjvee, ³en Deeies yeæ{ves keÀer efueHeÌì nw peveJejer 2015
%eeveece=le DeeHekeÀes meeje mecee®eej megvee³esiee, ye®®ee yengle uee³ekeÀ mebpe³e keÀer keÀuece mes..He=<þ 4 keÀe Mes<e nw, nesJevenej nw, ³en mesJee yengle keÀjsiee~ He$e Heæ{keÀj ³en keÀnvee DeefleMe³eesefkeÌle veneR nesieer efkeÀ yeeyee keÀe He´l³eskeÀ cegPes ueiee, yeeyee ves Fmes meefì&efHeÀkesÀì efo³ee nw lees ³en þerkeÀ ye®®ee nw~ DeelceHe´keÀeMe YeeF& mes mecee®eej megvekeÀj cegPes Meyo DeHeves DeeHe ceW mJeefCe&ce Lee, GvekeÀe nj keÀe³e& Deewj nj efJe®eej yengle KegMeer ngF&~ FmekesÀ yeeo nce oesveeW Heefì³eeuee ®eues nce DeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS Lee ke̳eeWefkeÀ Jes %eevece³e F&MJej ie³es~ ncekeÀes meWìj Keesuevee Lee FmeefueS nce nesmìue kesÀ efJeMJeemeer GHekeÀjCe Les~ nceW meved 1966 keÀer SkeÀ Ieìvee keÀe íesæ[keÀj efkeÀje³es keÀe cekeÀeve ueskeÀj jnves ueies~ JeneB mcejCe nes Dee³ee nw~ SkeÀ He$ekeÀej pees efkeÀ DeveskeÀ Je<eeX lekeÀ Fme peevekeÀer oeoer Yeer nceejs meeLe jner~ oeoer mes peien- mebmLee kesÀ keÀe³e& keÀe efJejesOe keÀjlee jne Lee Deewj efpemeves mecee®eej peien mesJee³eW keÀjeF&~ oeoer meye mesJee DeHeves neLeeW mes He$eeW ceW yeeyee keÀer Deeuees®evee keÀer Leer, SkeÀ yeej DeHeves efce$e kesÀ keÀjleer Leer~ GvekesÀ meeLe jnkeÀj GvekesÀ peerJeve mes nceves meeLe, pees efkeÀ yeeo ceW ye´ïeekegÀceej yeve ie³ee Lee, yeeyee mes efceueves yengle kegÀí meerKee~ efHeÀj mesJee keÀjles-keÀjles Heefì³eeuee ceW ceeGCì Deeyet Dee³ee~ yeeyee mes kesÀJeue mebef#eHle mee#eelkeÀej kesÀ yeeo Jen HeM®eeleeHe keÀjves ueiee ö ``yeeyee, ceQ yengle ner HeeHeer jne ntB~ meWìj Kegue ie³ee~ Gme mece³e peyeefkeÀ efmebOe ceW ueesie Deesce ceC[ueer kesÀ efJe©× YeeJevee keÀe Deeoj Deeboesueve keÀj jns Les, ceQves DeeHekesÀ Iej Hej HelLej HeWÀkesÀ Les Deewj ceQves SkeÀ yeej ceQ peyeueHejg keÀs keÀgí YeeF-&yenveeW keÀer Heeìea mebmLeeve keÀer Deewj DeeHekeÀer keÀìg Deeuees®evee keÀer Leer efkebÀleg Deye cegPes uekseÀj ceOeygeve ie³ee nDgee Lee~ Fme Heeìea ceW SkeÀ Je× = ceelee Ssmee cenmetme neslee nw efkeÀ ceQves Ieesj HeeHe efkeÀ³ee Lee FmeefueS ceQ DeHeves meeLe SkeÀ Heeìsueer ceW keÀgí ®eeJeue uekseÀj Dee³eer Leer DeeHemes #ecee ceebielee ntB~'' Deejw GmekeÀer neeofk&eÀ lecevvee Leer ekfeÀ ³es ®eeJeue ceOeygeve ceW yeeyee ves cegmekeÀjekeÀj keÀne ö``pees kegÀí ngDee Jen veeìkeÀ keÀe HekeÀe³es peeS~B Gmeves cejss Heeme DeekeÀj DeHeves ceve keÀer yeele SkeÀ DebMe Lee! kegÀí ueesie Deeuees®evee FmeefueS keÀjles nQ ke̳eeWefkeÀ Jes keÀne~r ceQ yenlge mee®se ceW He[æ ie³ee ekfeÀ Fleves mes ®eeJeueeW ceW Fmes HeeKeC[ mecePeles nQ~ efMeJe yeeyee yegje veneR ceeveles ke̳eeWefkeÀ osjDeeeKfej neisee ke³Ìee? Kejw, ceQ yeeyee keÀs Heeme Hen®Bgee Deejw meJesj mel³e Gpeeiej nesiee~'' Gme ceelee keÀer F®íe mes yeeyee keÀes DeJeiele keÀje³ee~ eHfeÀj GvekeÀer He´sceHetCe& Deewj HeefJe$e ¢ef<ì Yeer mesJee keÀjleer Leer ke³Ìee Lee, yeeyee ves Gmeer mece³e Yeeuseer yenve (pees ekfeÀ yeeyee ceveg<³e keÀer DeeBKeW GmekeÀer Deelcee keÀer efKeæ[efkeÀ³eeB nQ Deewj yeeyee keÀs jmeeFsI&ej keÀer ceKg³e yenve Lee)r keÀes yeugeJee³ee Deejw kesÀ ves$eeW ceW DeeO³eeeflcekeÀ mecceesnve Lee~ ³eefo yeeyee efkeÀmeer Hej DeHeveer keÀne ekfeÀ ``epfelevee Yeer oOte Dee³ee nw vee GmekeÀe oner cele ¢ef<ì [eueles Les lees Gmes Ssmee cenmetme neslee Lee efkeÀ Jen yeeyee kesÀ peceevee, keÀue Gme oOte keÀer Keejr yeveisee,r SkeÀ ceelee Meebefle efyeKesjles ngS cegKeceC[ue keÀer Deesj ìkeÀìkeÀer ueiee keÀj osKe ®eeJeue uekseÀj Dee³eer n,w GvneR mes lecge Keejr yevee ovsee~'' jne nw Deewj Jen ³en Yetue peelee Lee efkeÀ Jen keÀneB nw leLee DeHeveer eHfeÀj lees omtejs eofve Gve ®eeJeueeW keÀer Keejr yevee³eer ie³eer cetue DeeO³eeeflcekeÀ efmLeefle ceW efmLej nes peelee Lee~ GvekeÀer ¢ef<ì Deejw meYeer yee´ïeCeeW keÀes Yeepseve keÀs meeLe eKfeueeF& ie³eer meYeer kesÀ efueS efkeÀleveer ke=ÀHeeueg Leer! epfememes Gme ceelee keÀer Hem´evvelee keÀer keÀeFs& meecree veneR jner Jes SkeÀ ®euele-seHfeÀjles ueeFì neGme Les FmeeerufeS ueeise keÀne keÀjles Deejw Jen KeMgeer mes Pecte Gþe~r Smses iejeyre evfeJeep]e Les yeeyee~ Les ekfeÀ pees Yeer J³eekfelÌe yeï´eekeÀgceejer membLee ceW meecfceeufele nelsee nw Gme yeeyee keÀs Heeme T®Bee-rT®Beer keÀecreleer JemleDgeeW keÀe ceeve veneR Hej peeot nes peelee n~w Jes ³en veneR peeveles Les ekfeÀ yeeyee keÀs Ëo³e ceW meYeer DeeHfeleg YeeJevee keÀe ceeve Lee~ Jes njkseÀ keÀer YeeJevee keÀes keÀs eufeS DeHeej meoYdeeJe leLee ienje Deejw evfeëmJeeLe& Hecs´e Lee leLee JeemleeJfekeÀ meneveYgeetlfe leLee DevekgeÀbHee Lee~r mecePeles Les Deejw GmekeÀe Deeoj keÀjles Le~s 13 peveJejer 2015 MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee kesÀ Þes<þ mebkeÀuHe ner pecee keÀe Keelee yeæ{eles nQ
Ao_Q> N>m[ ye´ïeekegÀceejer keÀceuesMe, meevleeke´gÀpe, cegcyeF&
yee le meved 1968 keÀer nw, cesjer Dee³eg 12 Je<e& Leer~ nce
efouueer, keÀceuee veiej ceW jnles Les~ nceejs Heæ[esme cesb SkeÀ yenve jnleer Leer~ Jen mesJeekesÀvê Hej peeleer Leer~ Gmeves nceejer ueewefkeÀkeÀ ceelee peer keÀes F&MJejer³e %eeve keÀe Heefj®e³e efo³ee, ceelee peer Yeer mesJeekesÀvê Hej peeves ueieer~ GvneR efoveeW SkeÀ yeej JeneB F&MJejer³e %eeve keÀer He´oMe&veer ueieer efpemes ceelee peer kesÀ meeLe nce ye®®eeW ves Yeer osKee~ GmekesÀ yeeo ceQ He´efleefove mesJeekesÀvê Hej megyen keÀer keÌueeme ceW Meeefceue nesves ueieer~
ceOegyeve peeves keÀer Fpee]pele efceueer iegue]peej oeoer leye cegjueer megvee³ee keÀjleer Leer~ Henues efove ner cegPes mesJeekesÀvê keÀe JeeleeJejCe Deewj yenveeW keÀe peerJeve yengle De®íe ueiee~ cegPes mebieerle ceW yengle ©ef®e Leer~ mesJeekesÀvê Hej ìsHeefjkeÀe[&j Üeje pees ieerle yepeeS peeles Les, Jes meejs ³eeo nes peeles Les~ Gme mece³e yeeyee kesÀ ieerle veneR yeves Les, ogefve³eeJeer ieerleeW keÀe DeeO³eeeflcekeÀ DeLe& yeleekeÀj, yeeyee ye®®eeW keÀer Gvveefle kesÀ efueS GvekeÀe He´³eesie keÀjles Les~ nce Fleves Fveesmesvì Les efkeÀ nceW Helee ner veneR Lee, ³es ogefveJee³eer ieerle nQ~ peye Jener ieerle jsef[³ees Hej yepelee Lee lees nce mees®eles Les, mesvìj keÀe ieerle yepe jne nw~ mesvìj Hej peeles-peeles SkeÀ efove Helee ®euee efkeÀ SkeÀ Heeìea (mesJeekesÀvê kesÀ kegÀí YeeF&-yenveW) ceOegyeve (Deeyet HeJe&le efmLele HeeC[Je YeJeve) pee jner nw~ ceQves ceeleepeer keÀes keÀne efkeÀ cegPes Yeer JeneB peevee nw~ kegÀí meHesÀo He´ÀekeWÀ cesjs Heeme LeeR, oes Deewj ceelee peer ves efmeueJee oeR Deewj Fme He´keÀej cegPes ceOegyeve peeves keÀer Fpee]pele efceue ieF&~ 14
cegPes jesvee Dee³ee HetJeexkeÌle yeele petve, 1968 keÀer nw~ ye´.kegÀ.®eke´ÀOeejer yenve Henueer yeej HeC[e (ieeF[) yevekeÀj nceejs ie´gHe kesÀ meeLe ceOegyeve DeeF& Leer~ Gme mece³e Deeyet HeJe&le efmLele efJeMJe veJe efvecee&Ce DeeO³eeeflcekeÀ mebie´neue³e kesÀ meeceves kesÀ cewoeve ceW ®eefj$e efvecee&Ce He´oMe&veer keÀe Dee³eespeve efkeÀ³ee ie³ee Lee Deewj Jen efove GmekesÀ GodIeeìve keÀe efove Lee~ ceQ GodIeeìve keÀe³e&ke´Àce ceW Deeies-Deeies yewþer Leer~ leYeer SkeÀ Jeefj<þ yenve JeneB DeeF&, Gmeves cegPes JeneB mes Gþe efo³ee Deewj DeHeveer yenve keÀes yewþe efo³ee~ Fme keÀejCe cegPes yengle yegje ueiee~ cesjs meeLe efouueer mes DeeF& ngF& oes kegÀceeefj³eeB, pees Gce´ ceW cegPemes keÀeHeÀer yeæ[er LeeR, keÀe³e&ke´Àce kesÀ oewjeve efyeígæ[ ieF&~ Fve oesveeW yeeleeW kesÀ keÀejCe ceQves jesvee Megª keÀj efo³ee~ cesjs ie´gHe keÀer ceeleeDeeW ves cegPes mvesn, meevlJevee oskeÀj ®egHe keÀjeves keÀer keÀesefMeMe keÀer Deewj ceQ HeeC[Je YeJeve JeeHeme Dee ieF&~
yeeyee ves DeHeves Heeme yeguee³ee ®eke´ÀOeejer yenve keÀes cesjs jesves keÀe mecee®eej lees efceue ner ie³ee Lee~ Jes peye yeeyee kesÀ keÀcejs kesÀ Heeme mes ieg]pej jns Les, lees yeeyee ves GvnW yeguee³ee Deewj Hetíe, ye®®eer, DeeHekeÀer Heeìea þerkeÀ nw? yenve peer ves keÀne, Heeìea lees þerkeÀ nw Hej GmeceW SkeÀ kegÀceejer jesleer pee jner nw~ yeeyee ves keÀne, GmekeÀes cesjs Heeme ues DeeDees~ yeeyee kesÀ ³es yeesue cesjs efueS lekeÀoerj Kegueves keÀe ojJee]pee yeve ieS~ cesjs yeeo kesÀ peerJeve ceW yengle meejs mekeÀejelcekeÀ HeefjJele&ve FmeefueS DeeS efkeÀ Gme efove ceQves yeeyee keÀes meekeÀej ceW osKee~
íesìer-íesìer yeeleW efoue ceW jKeves mes yeæ[s-yeæ[s efjMles keÀcepeesj nes peeles nQ
peveJejer 2015
%eeveece=le yeeyee ves cegPes ieeso ceW ues efue³ee cegPes yeeyee kesÀ Heeme ues pee³ee ie³ee~ JeCe&ve keÀjles mece³e DeYeer Yeer Jen ¢M³e meekeÀej nes Gþe nw~ yeeyee DeHeves keÀcejs kesÀ yeenj Deebieve ceW (peneB F¥ìeW keÀe HeÀMe& Lee) ®eejHeeF& Hej yewþs Les, efpeme Hej ye´eGve ®eskeÀ Jeeueer ®eÎj efyeíer ngF& Leer~ pewmes ner yeeyee ves cegPes osKee, ceQ He´ÀekeÀ ceW DeHeves HeebJe efíHeeves keÀer keÀesefMeMe keÀj jner Leer (Gme mece³e HeeC[Je YeJeve kesÀ keÀeHeÀer efnmmes ceW HekeÌkeÀe HeÀMe& veneR Lee~ yeeyee kesÀ keÀcejs lekeÀ ®euekeÀj peeles-peeles cesjs HewjeW ceW efceÆer ueie ieF& Leer~ ye®eHeve mes ner yengle meHeÀeF& Hemevo jner ntB)~ yeeyee keÀer ¢ef<ì Heæ[er Deewj GvneWves cegPes ieeso ceW ues efue³ee~ yeeyee ves ke̳ee keÀne, cegPes kegÀí Yeer ³eeo veneR nw, Hej yeeyee keÀe J³eefkeÌlelJe yengle p³eeoe DeekeÀ<e&keÀ ueiee~ ceve yeesue Gþe, ``³en J³eefkeÌle, J³eefkeÌle veneR nw, keÀesF& DeefÜleer³e nmleer nw, me®eceg®e ³en pees megvee nw efkeÀ FmeceW YeieJeeve DeeS ngS nQ, mel³e ner nw~'' yeeyee ves keÀne, `ye®®eer keÀes ³e%e keÀer Sueyecme efoKeeDees~' yeæ[er oeroer keÀes yeeyee ves keÀne, `Fmes He´ÀekeÀ meewieele ceW osvee~' ceQves yeeyee keÀes keÀne, `yeeyee, DeeHekesÀ meeLe HeÀesìes ®eeefnS~' yeeyee ves keÀne, `FmekeÀe (ye´ïee keÀe) HeÀesìes ueskeÀj ke̳ee keÀjesieer?' ceQves keÀne, `veneR yeeyee, DeeHekesÀ meeLe HeÀesìes ®eeefnS~' leye yeeyee nceW yeieer®es ceW ueskeÀj ieS Deewj HeÀesìes efKeb®eJee³ee~
Iej ceW efueKee He$e
me®eceg®e, Ssmee ner ueielee nw efkeÀ FveceW YeieJeeve Dee³es ngS nQ...~' yeeyee kesÀ Gme J³eefkeÌlelJe keÀer cegPe Hej Ssmeer Deefceì íeHe ueieer efkeÀ yeeo kesÀ peerJeve ceW peye Yeer keÀesF& He´Mve meeceves Dee³ee, Gme efoJ³e íefJe keÀer mce=efle cee$e mes nue nes ie³ee~
yeeyee keÀer ceguee]keÀele keÀe ienje He´YeeJe efouueer ceW meved 1967 ceW ìer.Jeer. Dee³ee~ Gmeer mece³e cesje SkeÀ mketÀue keÀe³e&ke´Àce ®e³eefvele neskeÀj otjoMe&ve Hej He´meeefjle ngDee~ cesje ue#³e Lee efkeÀ cegPes ìer.Jeer.kesÀ keÀe³e&ke´ÀceeW ceW Yeeie uesvee nw Deewj Hues yewkeÀ efmebiej Yeer yevevee nw~ yeeyee kesÀ efceueves mes cesjs peerJeve kesÀ ³es meejs ue#³e HeefjJeefle&le nes ieS, Flevee ienje He´YeeJe Heæ[e Gme íesìer-meer ceguee]keÀele keÀe~ ³eefo peerJeve ceW keÀYeer keÀesF& Dev³e DeekeÀ<e&Ce HeueYej kesÀ efueS Dee³ee Yeer lees Yeer legjvle yeeyee keÀe Jees efceueve ³eeo Deelee Lee Deewj ceve Hegveë F&MJej keÀer Deesj GvcegKe nes peelee Lee~ Gmeer efceueve keÀer keÀceeue nw, yeeyee Hej leve, ceve mes meceefHe&le nes ieS~
GmekesÀ yeeo ceQves ³e%e keÀer meejer Sueyecme osKeeRr~ GveceW mes kegÀí ef®e$e efnmì^er neue ceW ueies ngS nQ~ Sueyecme ceW ceQves meekeÀej yeeyee kesÀ pees HeÀesìes osKes, GveceW Ye´kegÀefì kesÀ yeer®e ceW ®eke´À efoKeeF& oslee Lee~ Jees Sueyecme GmekesÀ yeeo efHeÀj keÀYeer osKeves ceW veneR DeeF¥~ cegPes GvnW osKeves ceW oes Ievìs ueies Les~ Gvemes ceQ Fleveer He´YeeefJele ngF& efkeÀ SkeÀ uecyee He$e DeHeveer ceelee %eeveece=le kesÀ meJe& HeeþkeÀeW keÀes veJe Je<e& peer kesÀ veece Iej ceW Heesmì efkeÀ³ee~ GmeceW ceQves yeeyee kesÀ keÀer keÀesìer-keÀesìer MegYe yeOeeF³eeB DemeeOeejCe J³eefkeÌlelJe keÀe ner meeje JeCe&ve efkeÀ³ee~ ceQves efueKee, `DeeHe keÀnles nQ efkeÀ FveceW YeieJeeve Dee³es ngS nQ, peveJejer 2015 meHeÀue nesves kesÀ efueS DeHevee O³eeve mecem³ee ceW veneR, meceeOeeve Keespeves ceW ueieeFS
15
]m]m Z{ H$hm,
] m H$^r oH$gr H$r oZÝXm Zht H$a{Jm ye´ïeekegÀceej ceesnve efmebIeue, ceeGbì Deeyet
MJesle Jeðe, ieewj JeCe&, Gvvele
ueueeì, F&MJejer³e veMes Je mvesn ceW [tyes ve³eve, meJe& DeueewefkeÀkeÀ He´eeqHle³eeW keÀer cegmekeÀeve, HeÀefjMleeW keÀer meer ®eeue ö otj mes ner Ssmee ueielee Lee pewmes efkeÀ keÀesF& efoJ³e ueeskeÀ keÀe J³eefkeÌlelJe Fme Oeje Hej Glej Dee³ee nes~ Ssmes Les nceejs efHeleeÞeer He´peeefHelee ye´ïee yeeyee~ yeeyee mes cesjer Henueer cegueekeÀele meved 1962 kesÀ Devle ceW ngF& Leer~ Gme mece³e yeeyee keÀeveHegj ceW Dee³es ngS Les Deewj nce ueKeveT efJeMJeefJeÐeeue³e ceW yeer.Sme.meer.keÀer Heæ{eF& Heæ{ jns Les~ %eeve kesÀ mecHeke&À ceW Dee³es kegÀí cenerves ner ngS Les~ ueKeveT mes meYeer ye´.kegÀ.YeeF&-yenveW yeeyee mes He´l³e#e cegjueer megveves leLee vewve cegueekeÀele keÀjves yeme keÀjkesÀ keÀeveHegj Dee³es Les~ nce Yeer Gme ie´gHe ceW Les~ `Þeer' kesÀ mLeeve Hej `ceesnve' peye yeme keÀeveHegj HengB®eer lees ievleJ³e mLeeve Hej HengB®eles-HengB®eles kegÀí osj nes ieF& Leer leLee yeeyee keÀer He´eleëkeÀeue keÀer cegjueer meceeeqHle Hej Leer~ cegjueer kesÀ HeM®eeled ueKeveT mes Dee³es YeeF&-yenveeW keÀe yeeyee mes efceueve ngDee~ SkeÀ-SkeÀ mes yeeyee efceueles pee jns Les leLee neue®eeue HetíkeÀj ìesueer os jns Les~ Devle ceW 16
nceeje vecyej Dee³ee~ nceW osKeles ner yeeyee ves keÀne, `DeeDees ye®®es! yeeyee yengle mece³e mes legcneje Dee»eve keÀj jne Lee, Fvlepeej keÀj jne Lee~' nce yeeyee kesÀ megkeÀLeve keÀer ieg¿elee veneR mecePe Hee³es Deewj GÊej efo³ee efkeÀ `neB yeeyee, yeme uesì ngF& FmeefueS nceW Yeer osjer nes ieF&~' yeeyee ves efHeÀj Jener ceneJeeke̳e oesnje³ee leLee DeeYeeme keÀje³ee efkeÀ yeeyee keÀe celeueye ``no'' mes veneR yeequkeÀ ``yesno'' mes nw leLee Hetjs keÀuHe Je mebiece³egie kesÀ meboYe& ceW yeeyee keÀn jns nQ~ efceueve kesÀ oewjeve yeeyee ves Hetíe, `ye®®es, ke̳ee veece nw?' nceves DeHevee Meejer e f j keÀ veece yelee³ee ``Þeer''~ yeeyee ves efHeÀj Hetíe, `ke̳ee veece ye®®es?' nceves kegÀí TB®eer DeeJee]pe ceW Jener yelee³ee lees yeeyee ves keÀne efkeÀ osKees ye®®es, `DeYeer lees yeeyee Yeer DeHeves veece ceW ``Þeer'' veneR ueiee mekeÀlee keÌ ³ eeW e f k eÀ ``Þeer'' lees osJeleeDeeW kesÀ efueS keÀnles nQ efpevekeÀer Deelcee Je Mejerj oesveeW ner
HeefJe$e nesles nQ~ DeYeer lees Fme mece³e ve efkeÀmeer keÀer Deelcee HeefJe$e nw Deewj ve ner Mejerj FmeefueS keÀesF& Yeer ``Þeer'' keÀnueeves keÀe DeefOekeÀejer veneR~ Deepe mes yeeyee DeeHekeÀes ``ceesnve'' veece osles nQ Deewj Deye DeeHekeÀes ``Þeer'' pewmee yevevee nw, mecePee!'' yeeyee ves Henueer cegueekeÀele ceW ner pewmes cegPes DeHevee Hetje ueewefkeÀkeÀDeueewefkeÀkeÀ Heefj®e³e os efo³ee~ yeeyee ves yeæ[s H³eej mes ieues ueiee³ee, ieesoer oer, efmej Hej neLe jKee leLee ìesueer
®eer]peeW keÀer keÀercele efceueves mes Henues nesleer nw Deewj FbmeeveeW keÀer keÀercele Keesves kesÀ yeeo
peveJejer 2015
%eeveece=le meceHe&Ce mes mesJee efKeueeF&~ cegPes Flevee DeHeveeHeve ueiee pees keÀe meewYeei³e He´eHle ngDee~ ceOegyeve kesÀ efkeÀ Deepe lekeÀ Yeer veneR Yetuelee~ DeefleefjkeÌle efouueer ceW Yeer oes yeej yeeyee nce Yeer He´efleefove yeeyee keÀer Dee%ee mes efceues~ SkeÀ yeej ceeLegj peer keÀer keÀesþer keÀe Heeueve keÀj, efveefceÊe yeve ³en mesJee yeeyee kesÀ efvekeÀì, Deewj efvekeÀì ceW peneB yeeyee DeekeÀj jns Les leLee otmejer keÀjles jns Deewj osKee efkeÀ 3-4 cenerveeW Deeves keÀer DevegYetefle meved 1963 ceW ``Feqv[³eve mketÀue yeej efouueer ceW meeGLe SkeÌmeìsvMeve ceW ceW ner yeeyee kesÀ DeveskeÀeveskeÀ ye®®es lew³eej Dee@HeÀ ceeFvme'' Fbpeerefve³eefjbie keÀe@uespe He´oMe&veer kesÀ mece³e~ nj yeej yeeyee kesÀ nes ie³es~ FveceW ceejJeeæ[er ceelee³eW Oeveyeeo ceW ®e³eve nesves kesÀ HeM®eeled JeneB efvekeÀì, Deewj efvekeÀì Deeves keÀer DeefOekeÀ LeeR~ meYeer efceuekeÀj ceeqvoj kesÀ neue ceW ner He´efleefove keÌueeme keÀjles Les~ Heæ{eF& kesÀ efueS peevee Lee~ peeves mes HetJe& DevegYetefle nesleer jner~ nceeje DevegYeJe nw efkeÀ ³eefo nce nj meHleen Deelee Lee yeeyee mes Hetíe efkeÀ Oeveyeeo ceW lees keÀesF& efveëmJeeLe& YeeJe mes yeeyee Hej meceHe&Ce nes DeHevee mesJeekesÀvê veneR nw leLee nesmìue yeeyee keÀe He$e ceW jnvee Je Keevee Heæ[siee lees Devveoes<e meved 1967 ceW Fpbeeervfe³eejfibe keÀeu@epse peeles nQ lees yeeyee mJe³eb ner nceW efveefceÊe ueiesiee~ yeeyee ves keÀne efkeÀ ye®®es, `¢ef<ì keÀer Heæ{eF& Hetjer keÀjves kesÀ HeM®eeled yeveekeÀj mesJee keÀjeles jnles nQ~ ®etefkeÀ ceQ oskeÀj yeeyee keÀer ³eeo ceW KeeDeesies lees Jen ONGC ceW ®e³eve nDgee leLee onsjeovte osnjeotve mes Deemeece ie³ee Lee Deleë cesje Yeer Meg× nes pee³esiee, peye nce yeeyee keÀer ceW Hee´jebYfekeÀ ìes^vfeibe keÀs HeM®eeled Deemeece ceW mecHeke&À osnjeotve mesvìj keÀer efveefceÊe He´sce ³eeo ceW HeefJe$e me=eq<ì keÀe efvecee&Ce keÀj ``efMeJe meeiej'' veecekeÀ mLeeve Hej yenve peer kesÀ meeLe ner Lee leLee JeneB mes mekeÀles nQ lees ke̳ee Yeespeve keÀes HeefJe$e veneR Heeesmqìibe nFg~& Gme mece³e mecHeCte& veeL@e-& ner cegPes cegjefue³eeB Deeefo He´eHle nesleer LeeR~ yevee mekeÀles?' SkeÀ lejHeÀ lees yeeyee ves Fm&ì Je Deemeece ceW SkeÀ Yeer meJseekeÀsvê osnjeotve ceW Gve efoveeW DeeO³eeeqlcekeÀ ueewefkeÀkeÀ-DeueewefkeÀkeÀ Heæ{eF& Heæ{les ngS veneR Lee~ yeeyee ves yenlge Gceibe-Glmeen c³ete]fpe³ece yeve jne Lee leLee cegPes kegÀí %eeve ceW ®eueves keÀe meenme efo³ee, %eeve- Yejles nSg keÀne ekfeÀ yeeyee ner lecgnW JeneB efoveeW kesÀ efueS JeneB yeguee³ee ie³ee Lee~ ceeie& keÀe mHe<ìerkeÀjCe efkeÀ³ee Deewj Yepse jne nw ke³ÌeeeWkfeÀ yeeyee keÀs DevekseÀ ueewefkeÀkeÀ keÀe³e& mes ígÆer ueskeÀj ceQ Henues otmejer lejHeÀ efvekeÀìJeleea mesJeekesÀvê Yeeuse-sYeeues ye®®es JeneB yeeyee keÀs mevoMse osnjeotve leLee efHeÀj DeHeves ueewefkeÀkeÀ ``efmevêer'' mes Yeer men³eesie efceuee~ yeeo keÀe Fvlep]eej keÀj jns n~Q lecgnW JeneB efHeleepeer kesÀ meeLe 17 peveJejer, 1969 ceW Oeveyeeo ceW ner mesJeekesÀvê Kegue ie³ee~ peekeÀj yeeyee keÀe mevoMse ovsee n,w keÀe³e& keÀes He´eleë ceOegyeve HengB®e ie³ee~ ceQ DeHeves Deieues leerve Je<eeX lekeÀ Yeespeve keÀer Hejte nevses Hej yeeyee yeugee ueiWe~s JeneB DeeHekeÀes yengle-yengle meewYeei³eMeeueer Heeuevee mesJeekesÀvê mes ner ngF&~ DeeÞece mes peekeÀj yeeyee keÀer keÀceeue oKsee~r ueieYeie mecePelee ntB efkeÀ cegPes 18 peveJejer, efve³eefcele ªHe mes ne@mìue ceW efìefHeÀve Dee nj meHleen yeeyee keÀe He$e Deelee Lee epfeveceW 1969 keÀes yeeyee kesÀ DeJ³ekeÌle nesves keÀe peelee Lee~ Heæ{eF& kesÀ He´Lece Je<e& ceW ner mes keÀeHeÀer He$e Deepe Yeer cejss Heeme mejge#fele Deveg Y eJe keÀjves leLee yeeyee keÀer nceejs SkeÀ Dev³e meeLeer Ye´elee efJeveeso n~Q yeeyee eufeKee keÀjles Les ekfeÀ JeneB jeìsjer keÀcee&leerle DeJemLee osKeves keÀe DeJemej kegÀceej pewve Yeer %eeve ceW Dee ie³es Deewj ceW peekeÀj Yee<eCe keÀje,s ceevqoj ceW e®fe$eeW efceuee~ efyevee yeleeS peeve uesles Les Fme jerefle mes nce oesveeW ves ®eej Je<e& lekeÀ keÀes ues peekeÀj Gve Hej mecePeeDee,s eMfeJe meeLe-meeLe Heæ{eF& keÀj DeHeves keÀes %eeve- meeiej uekseÀ (Peeure) keÀs Heeme peekeÀj yeþwe,s ceve keÀer yeele ceeie& ceW Deewj HeefjHekeÌJe efkeÀ³ee~ Fve Je<eeX yenlge YekelÌe Dee³eiWe,s GvekeÀes me®®ee %eeve Henues 1962-63 ceW peye yeeyee kesÀ oewjeve yeeyee mes DeveskeÀ yeej efceueves mevgeeDees Deeeof-Deeeof~ efceueles Les lees nceW keÀeHeÀer mece³e osles Les, peveJejer 2015 HeÀueoej Je=#e Deewj iegCeJeeve ceveg<³e PegkeÀles nQ Hej metKeer uekeÀæ[er Deewj cetKe& J³eefkeÌle keÀYeer veneR PegkeÀles 17
%eeveece=le nceejer yeeleW megveles Les Deewj efHeÀj DeHeves efJe®eej megveeles Les~ uesefkeÀve Oeerjs-Oeerjs Ssmee ueieves ueiee Lee efkeÀ yeeyee ienve Devlece&gKeer nesles pee jns nQ~ yeeyee keÀce mece³e ceW ner ye®®eeW mes efceuekeÀj GvekesÀ He´MveeW kesÀ GÊej os osles Les~ nce yeeyee mes 17 Je 18 peveJejer keÀes DeveskeÀ yeej efceues~ nceves DevegYeJe efkeÀ³ee efkeÀ yeeyee ¢ef<ì osles Les Deewj ceve ceW pees yeeleW ³ee He´Mve nesles Les, efyevee yelee³es ner peeve uesles Les~ keÀF& yeej lees SkeÀ Yeer De#ej yeesueves keÀer nceW ]peªjle veneR Heæ[leer Leer leLee kegÀí Jeeke̳eeW ceW ner yeeyee nceejs He´MveeW keÀe meceeOeeve keÀj osles Les~ ³en yeeyee keÀer keÀcee&leerle DeJemLee keÀe HeefjCeece ye´ïeekegÀceej ceesnve efmebIeue He´efle yeeyee keÀe He$e Lee~ peye Deelcee keÀer HeÀefjMlee mJeªHe, efJeosner eqmLeefle nesleer nw lees mebkeÀuHeeW kesÀ SkeÀ yeej Yeer KeeBmeer veneR DeeF& pees Fme ve³eer yeele keÀner Leer, ``De®íe! yeeyee THej mecHetCe& efJepe³e He´eHle nes peeleer nw yeele keÀe met®ekeÀ nw efkeÀ keÀcee&leerle yeveves ye®®eeW mes ígÆer ueslee nw, efJeoeF& ueslee leLee Jen ``F®íe cee$eced DeefJeÐee'' Hej keÀce&Yeesie kesÀ THej ³eesieyeue keÀer nw~'' ³es Meyo yeeyee ves Henues keÀYeer veneR mJeªHe nes peeleer nw~ Ssmeer eqmLeefle ceW mecHetCe& jerefle mes efJepe³e nes peeleer nw~ Gme G®®eejs Les~ Fme yeele keÀe je]pe lees peye DeHeves mebkeÀuHe veneR nesles nQ lees Jen jeef$e keÌueeme ceW cegjueer megveles-megveles cesjs GvekesÀ DeJ³ekeÌle nesves kesÀ yeeo ner meyekeÀer otmejs kesÀ mebkeÀuHeeW keÀes menpe ner Heæ{ ceve ceW mebkeÀuHe Dee³ee efkeÀ yeeyee cesjs yeejs mecePe ceW Dee³ee~ yeeyee ves 18 peveJejer, 1969 keÀer ueslee nw leLee GvekeÀe meceeOeeve Yeer keÀj ceW kegÀí yeesueW~ me®eceg®e ner kegÀí #eCeeW ceW oslee nw~ Mee³eo FmeerefueS ner keÀne ie³ee ner yeeyee ves ceneJeeke̳e G®®eejs, ``³en jeef$e keÀes Mejerj íesæ[e Deewj 21 nw ö ceve peerles peielepeerle~ ye®®ee ceesnve nw, yengle ceerþe ye®®ee nw~ peveJejer, 1969 keÀes oesHenj yeeo yengle ceerþe ye®®ee nw keÀYeer Yeer efkeÀmeer keÀer efvevoe veneR keÀjsiee, GvekeÀe Deeqvlece mebmkeÀej efkeÀ³ee ie³ee~ 18 peveJejer keÀes yeeyee ves He´eleë mecHetCe& yeve pee³esiee''~ Gme jeef$e keÌueeme leerve efove yeeo Yeer yeeyee keÀe Mejerj Jewmes keÌueeme ceW cegjueer veneR ®eueeF& Leer, ceW yeeyee keÀer DeefOekeÀlej cegjueer ``efvevoe ner ®ecekeÀ jne Lee~ ve Mejerj keÀeuee kesÀJeue ³eesie ner keÀje³ee Lee~ Gme efove nceejer pees keÀjs, efce$e nceeje mees³e'' Fme Heæ[e, ve ner GmeceW keÀesF& ogie&vOe Leer~ ³en jeef$e keÌueeme He´efleefove keÀer leguevee ceW Hej ®eueer Leer~ yeeyee kesÀ ceneJeeke̳eeW keÀes yeeyee kesÀ keÀcee&leerle kesÀ meeLe-meeLe ueieYeie SkeÀ-[sæ{ Ievìs Henues keÀje³ee~ nce meoe ner mce=efle ceW jKeves keÀe He´³eeme He´ke=Àeflepeerle yeveves keÀer Deesj FMeeje He´e³eë yeeyee keÀes KeeBmeer Deeleer Leer Hej keÀjles nQ~ cegjueer kesÀ yeeo yeeyee ves efnmì^er keÀjlee nw leLee He´sjCee oslee nw efkeÀ nceW Yeer Gme efove Hetjer jeef$e keÌueeme ceW yeeyee keÀes ne@ue kesÀ ojJeepes Hej Keæ[s neskeÀj SkeÀ Ssmee ner yevevee nw~ 18 DeHevee megOeej mebmeej keÀer meyemes yeæ[er mesJee nw peveJejer 2015
]m]m Z{ H$hm,
legce mejueef®eÊe nes, efvece&ue nes ye´ïeekegÀceejer [e@. efvece&uee, %eeve mejesJej
cesje ueewefkeÀkeÀ pevce meved 1935
oskeÀj mecePeeleer Leer~ mJe³eb OeejCeecetle& LeeR FmeefueS GvekeÀer yeeleW efoue keÀes ueie peeleer LeeRr~ GvekesÀ He´Je®eveeW ceW F&MJejer³e mvesn Yeer Yeje jnlee Lee, pees meyekeÀes DeekeÀef<e&le keÀjlee Lee~ [^ecee keÀer HJeeFbì Hej efveM®e³e nesves ceW ueiee mece³e ceccee kesÀ Gme He´Je®eve keÀe cegPe Hej yengle De®íe Demej Heæ[e~ FmekesÀ yeeo ceQves kegbÀpe oeoer mes meele efove keÀe keÀesme& efkeÀ³ee~ keÀesme& Yeer De®íe ueiee Hejvleg HetCe& efveM®e³e nesves ceW 4 ceeme ueie ieS~ nceves ceeve efue³ee efkeÀ efMeJeyeeyee ner YeieJeeve nQ Hejvleg ye´ïee yeeyee kesÀ leve ceW ner Deeles nQ, Jees kewÀmes ceeveW? efHeÀj ³en me=ef<ì-®eke´À 5000 Je<eeX keÀe ner nw, Jees kewÀmes ceeveW? efJe%eeve lees keÀnlee nw efkeÀ He=LJeer keÀjesæ[eW Je<e& Henues yeveer~ efHeÀj ³en me=ef<ì-[^ecee ntyent efjHeerì neslee nw, Fme yeele Hej efveM®e³e nesves ceW mece³e ueie ie³ee~ Gme mece³e ceQ neefmHeìue ceW jnleer Leer, cesjer mejkeÀejer veewkeÀjer Leer~ megyen [d³etìer nesleer Leer FmeefueS megyen keÌueeme ceW veneR pee Heeleer Leer, ceccee kesÀJeue megyen ner keÌueeme keÀjeleer Leer~ ceQ jes]pe Meece keÀes mesvìj peeleer Leer~ nceeje Iej mesvìj mes ì^sve Üeje SkeÀ Ievìs keÀer otjer
Hej Lee Deewj neefmHeìue mes Yeer mesvìj HengB®eves ceW Heewvee Iebìe ueie peelee Lee, FmekesÀ yeeJepeto ceQ jes]peevee peeleer jner~ ³e%e-Fefleneme megvekeÀj ngDee efveM®e³e peye ye´ïee yeeyee cegcyeF& DeeS lees ceQves neefmHeìue keÀe DeHevee mece³e yeoue efue³ee~ [d³etìer He´eleë 11.00 yepes Megª nesves ueieer FmeefueS yeeyee keÀer cegjueer megveves pee Heeleer Leer~ ceccee cegcyeF& ceW 9 ceeme jner~ yeeyee cegcyeF& ceW SkeÀ yeej SkeÀ ceeme jns, SkeÀ yeej oes ceeme jns~ peye Deeyet ceW þC[ nesleer Leer lees cegcyeF& kesÀ YeeF&-yenveW efvecev$eCe osles Les, yeeyee DeeDees, ®esefkebÀie Yeer keÀjeDees Deewj mesJee Yeer keÀjes~ cegcyeF& lees cee³eeJeer Oejveer nw, ceccee-yeeyee ves ner efJeMes<e cesnvele keÀer Fme keÀejCe Fleveer HeÀueer-HetÀueer~ cegPes ³e%e keÀe Fefleneme megvee³ee ie³ee efkeÀ Hejceelcee-efHelee ves kewÀmes efJeIveeW kesÀ mece³e j#ee keÀer, yeerceejer ceW ceoo keÀer Deewj mee#eelkeÀejeW kesÀ Üeje mevosMe efoS Deeefo-Deeefo~ oeoer mevlejer keÀer keÀneveer megveer efkeÀ Jes keÀje®eer mes Deeyet DeeS lees Iej ceW meeceeve íesæ[ DeeS Les~ Gve efoveeW iegHle Deueceejer yeveeles Les GmeceW Jes ®eeboer kesÀ yele&ve Yetue DeeS Les~ yeeyee ves mevosMe
ceW cegcyeF& kesÀ SkeÀ Oeeefce&keÀ leLee mecHevve iegpejeleer HeefjJeej ceW ngDee~ meved 1953-54 ceW ye´.kegÀ.T<ee yenve (jcesMe YeeF&) Deewj ceQ Fvìj ceW He´Lece Je<e& ceW SkeÀ meeLe Heæ{leer Leer~ nceejer De®íer efce$elee LeeR ~ meved 1962 ceW He´ p eeef H elee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e keÀer He´Lece cegK³e He´MeeefmekeÀe ceelesMJejer peieocyee mejmJeleer cegcyeF& DeeF& Leer Deewj T<ee yenve, jcesMe YeeF& kesÀ Iej ceW jner~ Gme mece³e ceQ 27 Je<e& keÀer Leer~ ef®eefkeÀlmee efJe%eeve keÀer efJeÐeeLeea Leer~ ceQves ueewefkeÀkeÀ efHelee keÀes keÀne Lee, Heæ{eF& Hetjer nesves lekeÀ cegPes Meeoer veneR keÀjveer nw~ Jes Yeer keÀv³ee-efMe#ee kesÀ He#eOej Les~ T<ee yenve ves cegPes jefJeJeej kesÀ efove ceccee keÀe He´Je®eve megveves kesÀ efueS Deecebef$ele efkeÀ³ee Lee~ ceccee keÀes peye ceQves osKee lees Hee³ee efkeÀ Jes yengle OeerjiecYeerj Deewj je³eue LeeR~ GvekeÀe yeesuevee Yeer yengle DeeHeÀerefMe³eue DeLee&led Leesæ[e neslee Lee, kesÀJeue keÀece kesÀ Meyo ner yeesueleer Leer~ GvekeÀe %eeve megveeves keÀe {bie DeHeerue keÀjlee Lee~ GoenjCe peveJejer 2015 efjMles ieueefle³eeW mes keÀneR p³eeoe ieueleHeÀnefce³eeW mes ìtìles nQ
19
%eeveece=le oskeÀj Hetje efJeJejCe yelee³ee Lee efkeÀ Jes ke̳ee-ke̳ee Yetue DeeS nQ efpevnW Jes peekeÀj ues DeeS~ peye Ssmeer-Ssmeer yeeleW megveeRr lees efveM®e³e ngDee efkeÀ ³en lees YeieJeeve keÀe ner keÀe³e& nw~ YeieJeeve pees keÀnles nQ Jen me®e nw~ cegPes Hetje efveM®e³e nes ie³ee efkeÀ me=ef<ì keÀe ®eke´À 5000 Je<e& keÀe nw Deewj ntyent efjHeerì neslee nw~ yeeyee ves cegPes HeÀesìes mes Hen®eeve efue³ee nceves Iej ceW peekeÀj %eeve efo³ee lees ceelee-efHelee ves SkeÀoce mes mJeerkeÀej veneR efkeÀ³ee uesefkeÀve ceQ [ekeÌìj Leer, He´wefkeÌìme Megª keÀj oer Leer FmeefueS GvneWves keÀne, legce DeYeer Je³emkeÀ nes, DeHevee efveCe&³e mJe³eb keÀjes~ Fme He´keÀej GvneWves cegPes Hetje men³eesie efo³ee~ yeeyee He$e ceW cegPes ìeFìue osles Les, ye®®eer, legce lees efvece&ueeÞece nes, mejue mJeYeeJe Jeeueer nes, me®®eeF&-meHeÀeF& Jeeueer nes, ®eueleeefHeÀjlee c³etef]pe³ece nes~ Ssmeer yeeleW yeeyee kesÀ cegKe mes megvekeÀj cesje DeelceefJeMJeeme yeæ{lee Lee efpememes ceQ menpe DeHeveer efJeMes<eleeDeeW keÀes Hen®eevekeÀj Gvveefle keÀer Deesj Deie´mej nesleer jner~ MegªMegª ceW nce SkeÀ ceeme kesÀ Deboj yeeyee keÀes He$e efueKeles Les Deewj DeHevee HeemeHeesì& meeFpe HeÀesìes Yeer Yespe osles Les~ yeeyee Yeer ncekeÀes He$e Yespeles Les~ Gme mece³e oeoer jleveceesefnveer cesje He$e yeeyee kesÀ Heeme ues ieF& Leer cegcyeF& mes~ oeoer ves cegPes keÀne efkeÀ 20
yeeyee ves legcekeÀes HeÀesìes mes Hen®eeve efue³ee~ yeeyee mes je³e ]peªj uesleer Leer ceQves oes Je<e& lekeÀ cegcyeF& kesÀ efJeefYevve DemHeleeueeW ceW He´wefkeÌìme keÀer~ GmekesÀ yeeo cegPes HewÀmeuee keÀjvee Lee efkeÀ oJeeKeevee keÀneB KeesuetB? efHeleepeer keÀe efJe®eej Lee efkeÀ ceQ keÀebefoJeueer ceW oJeeKeevee KeesuetB~ uesefkeÀve cesje efJe®eej Lee efkeÀ otj ieebJe ceW peneB keÀesF& [ekeÌìj veneR Jeneb He´wefkeÌìme Megª keÀªB~ ceQves yeeyee mes Hetíe efkeÀ yeeyee ceQ ke̳ee keÀªB? lees yeeyee ves keÀne, ye®®eer keÀebefoJeueer Yeer lees SkeÀ ieebJe ner nw, Yeues Jeneb He´wefkeÌìme keÀjes~ efveefM®eble neskeÀj ceQves keÀebefoJeueer ceW ner He´wefkeÌìme Megª keÀer efpememes ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer Yeer KegMe ngS~ [yeue [ekeÌìj yeveves keÀer Þeercele cegcyeF& ceW Gme mece³e oes ner mesvìj Les~ SkeÀ peien oeoer He´keÀeMeceefCe peer Leer Deewj otmejer peien oeoer ye=peFvêe
peer Leer~ jcesMe YeeF& ves cegPes keÀne, legce yeesjerJeueer ceW keÀesF& cekeÀeve osKees, ke̳ee keÀercele nw? nceejs ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer kesÀ Iej kesÀ Heerís Jeeueer ]peceerve Keeueer Leer~ ceQves mees®ee, ceQ ]peceerve keÀer ceebie efHeleepeer mes keÀªB uesefkeÀve efHeleepeer keÀes Hetíves mes Henues ceQves ye´ïee yeeyee mes Hetíe efkeÀ ke̳ee ueewefkeÀkeÀ efHelee peer mes ]peceerve keÀer ceebie keÀªB? ye´ïee yeeyee ves keÀne, ueewefkeÀkeÀ efHelee legcnW ]peceerve oWies lees DeueewefkeÀkeÀ efHelee cekeÀeve yevee oWies (³en yeele meved 1964-65 keÀer nw, leye yeeyee cegcyeF& Dee³es ngS Les)~ yeeyee ves osKee, efHelee peer %eeve ceW veneR nQ uesefkeÀve men³eesieer nQ, yeeyee ves cegjueer ceW FmekeÀer ceefncee keÀer~ ceQves ceccee mes keÀne, cesjer F®íe veneR nw efkeÀ cesef[keÀue He´wefkeÌìme keÀªB, ceQ F&MJejer³e mesJee ceW meceefHe&le nesvee ®eenleer ntB~ ceccee ves keÀne, ye´ïee yeeyee mes Hetívee~ peye yeeyee mes Hetíe, lees yeeyee ves
efpeveceW mvesn, MeefkeÌle Deewj F&MJejer³e DeekeÀ<e&Ce nw, GvekesÀ meye men³eesieer yeveles nQ
peveJejer 2015
%eeveece=le keÀne, legcnW oesveeW mesJee keÀjveer nQ~ [yeue [ekeÌìj yevevee nw (peye ceQ uevove ceW mesJee keÀjkesÀ ueewìer leye oeoer ves meceHe&Ce keÀer ígÆer oer ke̳eeWefkeÀ yeeo ceW Dee@mì^sefue³ee peevee Lee)~ efJeosMe ceW kewÀmes mesJee keÀjveer nw, yeeyee ves cegjueer Üeje yelee³ee meved 1971 ceW ceQ Henueer yeej efJeosMe ieF& Leer~ nce DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe mes ígÆer ues jns Les~ efJeosMe peeves Jeeues Heeb®e (peieoerMe YeeF&, jcesMe YeeF&, jespeer yenve, Meerue oeoer Deewj ceQ), kegÀceejkeÀe oeoer Deewj jleveceesefnveer oeoer ö nce meele kesÀ efueS yeeyee ves ye´ïee yeeyee keÀe pees keÀceje nw GmeceW Hetjer cegjueer ®eueeF&~ yeeyee ves Hetjs [e³ejskeÌMeve efo³es efkeÀ efJeosMe ceW kewÀmes F&MJejer³e mesJee keÀjveer nw~ yeeyee ves keÀne, DeYeer mes ner DeeHe JeneB Jee³eye´sMeve Yespees Deewj peye mesJee keÀjves peeDees lees yeeyee keÀes ³eeo keÀjkesÀ peeDees~ Deleë nce peye Yeer mesJee Hej peeles Les lees Henues ³eesie ceW yewþles Les efHeÀj ojJee] p es mes ef v ekeÀueles Les ~ ceg P es J³eefkeÌleiele ªHe mes yeeyee ves keÀne efkeÀ DeHeves ueewefkeÀkeÀ HeefjJeej keÀes He$e efueKeleer jnvee, GvekesÀ meeLe keÀveskeÌMeve þerkeÀ jKevee~ ceQ efvejvlej ueewefkeÀkeÀ HeefjJeej JeeueeW keÀes JeneB mes He$e efueKeleer jner~ He$e ceW meeje Yee<eCe Deewj F&MJejer³e %eeve efueKeleer Leer ke̳eeWefkeÀ meeceves lees %eeve megveles veneR Les, He$e lees Heæ{les ner Les~
peveJejer 2015
mesJeeLe& HeÌuewì veneR efceuelee Lee efJeosMe mesJee kesÀ oewjeve cesje uebove ceW mesJee DeLe& ©keÀvee ngDee~ peye lekeÀ HeÌuewì efceues, ceQ %eeve ceW ®eueves Jeeues HeefjJeejeW kesÀ meeLe jner~ Gve HeefjJeejeW ceW ieerlee HeeþMeeuee ®eueleer Leer~ efHeÀj yeæ[er cegefMkeÀue mes HeÌuewì efceuee~ JeneB Yeejleer³eeW keÀes peuoer cekeÀeve veneR osles Les~ FmekesÀ keÀF& keÀejCe Les~ SkeÀ lees Jes keÀnles Les efkeÀ ³es keÀnWies efkeÀ nce oes nQ Hej efHeÀj jnWies HeeB®e ueesie~ otmeje keÀejCe ³en efkeÀ Yeejleer³e megyen-megyen peuoer GþkeÀj veneles nQ, Gve ueesieeW keÀes Fmemes DemegefJeOee nesleer nw~ leermeje keÀejCe ³en Lee efkeÀ Jes mees®eles Les, ³es Yeespeve (He´meeo) yeveeSWies, Kee³eWies, ³e%e keÀjWies, OegBDee nesiee, Iej Kejeye nes peeSiee~ pe³evleer yenve yengle Heg©<eeLe& keÀjleer Leer, GmekeÀer Yee<ee lees GvnW Debie´s]peeW pewmeer ueieleer Leer, Gmes megvekeÀj keÀnles Les, Dee peeF³es Hej peye meHesÀo meeæ[er ceW osKeles Les lees keÀnles Les, cekeÀeve efkeÀmeer Dev³e keÀes os efo³ee nw~ mesJee kesÀ He´ejcYe ceW HeefjefmLeefle³eeB yeeo ceW peye HeÌuewì efceuee, meWìj Megª nes ie³ee Hejvleg meyekesÀ Iej otj-otj Les FmeefueS meHleen ceW SkeÀ efove MeefveJeej DeLeJee jefJeJeej keÀes keÌueeme nesleer Leer efpemeceW 8-10 peve Deeles Les~ meesceJeej Deewj ieg©Jeej keÀes ceeleeDeeW keÀer keÌueeme 2 mes 4 yepes lekeÀ nesleer Leer, GmeceW oes-®eej ceelee³eW Deeleer LeeR~ cesje
ceve JeneB veneR ueie jne Lee ke̳eeWefkeÀ keÀu®ej Deueie, Yee<ee Deueie~ Yeues ner ceQ FbefiueMe peeveleer Leer Hejvleg GvekeÀe Yee<ee keÀe G®®eejCe mecePe ceW veneR Deelee Lee~ cegcyeF& ceW ceQ J³emle jnleer Leer, mesvìj Deewj ef[mHesvmejer oesveeW ®eueeleer Leer~ uevove ceW He´Àer Leer~ Keevee Yeer DekesÀues kesÀ efueS HekeÀevee De®íe veneR ueielee Lee~ SkeÀ kesÀ efueS ke̳ee ®eej ®ee]rpeW yevee³eW~ efke´Àmeceme kesÀ mece³e ®eej efove keÀesF& Yeer veneR Deelee Lee meWìj Hej~ Ssmes keÀjles 8 ceeme JeneB jner~ oes-®eej ves keÀesme& efkeÀ³ee, nceejs ef®e$e Yeejle kesÀ yeves ngS Les~ Heefyueefmeìer kesÀ efueS Ke®ee& keÀjvee Heæ[lee nw~ meeue ceW oes-leerve HeefyuekeÀ He´esie´ece keÀjles Les Hejvleg ne@ue efceuevee cegefMkeÀue Lee~ Megª-Megª ceW keÀeHeÀer lekeÀueerHeÀ ngF&, DeHeveer keÀej veneR Leer, Deevee-peevee Yeer yeme ceW neslee Lee~ ceQ yeer®e-yeer®e ceW oeoer keÀes Hetíleer Leer efkeÀ ³eneB keÀewve Dee jne nw~ DeeefKej jleveceesefnveer oeoer keÀe HeemeHeesì& lew³eej ngDee~ GvekesÀ kegÀí ueewefkeÀkeÀ Jeeues Fìueer ceW ceeuìe ceW Les JeneB Hej jleveceesefnveer oeoer peer Deewj osJeer ceelee oesveeW Dee³es, Jees 6 ceeme jns~ yeeo ceW oeoer He´keÀeMeceefCe ves cegPes efHeÀj mes uevove Yespee efkeÀ DeYeer DeeHe DevegYeJeer yeve ieF& nes Deewj ef[mHesvmejer mes ígÆer efoueJee oer~ jleveceesefnveer oeoer JeeHeme Yeejle ceW (Mes<e..He=<þ 29 Hej)
DeeHekeÀe mekeÀejelcekeÀ ef®ebleve ner DeeHekeÀer meHeÀuelee keÀe cegK³e met$eOeej nw
21
]m]m Z{ H$hm,
]¶S>m ^m{bm ] m bmB© hm{ ye´ïeekegÀceej He´sce, Oece&Meeuee (efn.He´.)
cesje pevce pegueeF&, 1942 ceW
ngDee~ HeefjJeej ceW ceelee peer, efHelee peer, SkeÀ íesìer yenve, SkeÀ íesìe YeeF& Lee~ efHelee peer efMeJe kesÀ YekeÌle Les~ cesjer Yeer ye®eHeve mes YeefkeÌle ceW ©ef®e Leer~ SkeÀ efove ceQves efHelee peer mes Hetíe efkeÀ Hetpee keÀjles mece³e efkeÀmekeÀe O³eeve keÀªB, Þeerke=À<Ce keÀe, Þeerjece keÀe ³ee Dev³e efkeÀmeer osJeerosJelee keÀe? GvneWves GÊej efo³ee, efMeJe ner Depevces nQ, FvekesÀ ueewefkeÀkeÀ ceeleeefHelee veneR nQ~ leye mes ceQ IeCìeW DeeBKeW yevo keÀj efMeJeefuebie kesÀ Deeies yewþe jnlee leeefkeÀ cegPes oMe&ve nes pee³eW~ ye®eHeve ceW ner ceelee peer keÀe osnevle nes ie³ee, kegÀí mece³e yeeo efHelee peer ves Yeer Mejerj íesæ[ efo³ee~ Iej keÀer ef]peccesJeejer mecYeeueles ngS pewmes-lewmes cewefì^keÀ keÀer Heæ{eF& Hetjer keÀer~ efHeÀj Heesmì cewefì^keÀ (P.M.C) keÀer Heææ{eF& Oece&Meeuee keÀe@uespe mes Hetjer keÀj ìer®ej keÀer veewkeÀjer efceue ieF&~ ceve keÀes yengle YeeF& %eeve keÀer yeeleW kegÀí mece³e yeeo cegPes J³eeme veoer He´espeskeÌì ceW mìesj keÀerHej keÀer veewkeÀjer Hebpeeye kesÀ leueJeeæ[e Menj ceW efceue ieF&~ ceQ DeHeves DeeHe keÀes DekesÀuee cenmetme 22
keÀjlee leLee ceeB-yeeHe keÀes ³eeo keÀj yeæ[e ogKeer Deewj DeMeevle jnlee Lee~ Deiemle, 1966 ceW SkeÀ efove De®eevekeÀ cesjs keÀe³ee&ue³e ceW SkeÀ ye´ïeekegÀceej YeeF& Dee³ee Deewj Gmeves DeeÞece ®eueves keÀe efvecev$eCe efo³ee~ DeeÞece cesjs mejkeÀejer efveJeeme kesÀ Heeme ner Lee~ Gme efove lees mebkeÀes®e-JeMe veneR ie³ee Hejvleg JeneB ueeue He´keÀeMe osKe keÀj DeekeÀ<e&Ce neslee Lee~ otmejs efove Jen YeeF& efHeÀj Dee³ee Deew j DeHeves meeLe ye´ ï eekeg À ceejer mesJeekesÀvê Hej ues ie³ee~ JeneB MJesle JeðeOeejer yenve peer ves mebmLee keÀe mebef#eHle Heefj®e³e efo³ee Deewj meele efove kesÀ keÀesme& keÀer peevekeÀejer oer~ ceQ menpe ner keÀesme& uesves kesÀ efueS lew³eej nes ie³ee~ keÀesme& ceW cegPes efMeJe leLee MebkeÀj keÀe Devlej, Deelcee Deewj Mejerj keÀe mecyevOe, Deelcee kesÀ 84 pevceeW keÀer keÀneveer, ®eejeW ³egieeW keÀer keÀneveer, Meg× Devve, HeefJe$elee Deeefo yeeleW ceve keÀes yeng l e YeeF¥ ~ ef H eÀj lees He´ e f l eef o ve He´eleëkeÀeue keÌueeme keÀjves ueiee~ keÀneB lees ceQ megyen Deeþ yepes lekeÀ meeslee jnlee Lee Deewj Deye jes]pe Dece=leJesues veneOeeskeÀj mesJeekesÀvê Hej peeves ueiee~ Keevee ceQ mJe³eb yeveelee Lee~ mecyeefvOe³eeW ves
Meeoer keÀjJeeves kesÀ efueS cesjer pevce-He$eer ueer Leer Hej Deye ceQves Meeoer keÀjves mes FvkeÀej keÀj efo³ee Deewj kegÀceej peerJeve ner TB®ee Yeei³e ueieves ueiee~ %eeve mes ceQ Flevee He´YeeefJele ngDee efkeÀ DeHevee mejkeÀejer DeeJeeme mesJeekesÀvê keÀer yenveeW keÀes oskeÀj mJe³eb efkeÀje³es kesÀ cekeÀeve ceW jnves ueiee~ veewkeÀjer kesÀ yeejs ceW meeJeOeeveer kegÀí efove yeeo H³eejs yeeyee kesÀ Heeme ceOegyeve (Deeyet HeJe&le) peevee ngDee~ yeeyee keÀer ieeso ueer, ceve keÀes yesno megKe keÀer DevegYetefle ngF&~ Ssmes ueiee pewmes uecyes mece³e mes iegce ngDee cesje meye kegÀí cegPes efceue ie³ee~ yeeyee keÀe ceKeceueer Mejerj mHeMe& keÀjles ner ceQ SkeÀoce DeHeves Mejerj keÀes Yetue-mee ie³ee~ yeeyee ves MegkeÌuee yenve keÀes keÀne, yeæ[e Yeesuee ye®®ee ueeF& nes~ efHeÀj yeeyee ves cesje Hetje Heesleecesue (Deeceoveer, Ke®e& Deewj Iej kesÀ meom³eeW keÀer peevekeÀejer) efue³ee~ veewkeÀjer kesÀ yeejs ceW yeeyee ves meeJeOeeveer oer efkeÀ ye®®es, mìesj keÀer veewkeÀjer yeæ[s O³eeve mes keÀjvee~ Keeles nQ DeefOekeÀejer ueesie Deewj HebÀmeles nQ íesìs~ yeeyee ves DeHeves meeLe ye´ïeeYeespeve keÀje³ee Deewj yeæ[s H³eej mes efieÆer cegbn ceW [eueles ngS Hetíe, ye®®es, keÀewve efKeuee
efoue Deewj efoceeie oesveeW kesÀ yewuesvme mes mesJee keÀjes lees meHeÀuelee efceueleer jnsieer
peveJejer 2015
%eeveece=le jne nw? ceQves Peì GÊej efo³ee, yeeyee, efMeJeyeeyee DeeHe Üeje efKeuee jns nQ~ yeeyee keÀer meccegKe JeeCeer megveer~ ceOegyeve ceW YeJeve yeve jns Les JeneB Deeþ efove mesJee keÀer~ yeeyee ves DeHeves neLeeW mes Mejyele efHeuee³ee~ yeeyee keÀer Heeuevee HeekeÀj ueewefkeÀkeÀ HeefjJeej Deewj mecyeefvOe³eeW keÀes SkeÀoce Yetue ie³ee~ yeeyee ves ueer Hejer#ee peye otmejer yeej 1968 ceW ceOegyeve peevee ngDee lees Hejer#ee keÀer Ieæ[er Dee ieF&~ yeeyee ves ieesoer ceW uesves mes cevee keÀj efo³ee, keÀne, ye®®ee He´efle%ee keÀjs efkeÀ DeepeerJeve HeefJe$e jntBiee leYeer ieesoer efceuesieer~ ceQves yeeyee mes keÀne, Demeej mebmeej mes ceQ lees Deeies ner ogKeer ntB Deye DeHeefJe$elee ceW GuePekeÀj ke̳ee keÀªBiee~ yeeyee ves keÀne, Ssmes veneR, DeeHekeÀer efveefceÊe efMeef#ekeÀe ieejvìer ues leye ieesoer otBiee~ cesjer DeeBKeeW mes Pej-Pej Heeveer yenves ueiee efkeÀ ceQ meeiej kesÀ efkeÀveejs DeekeÀj Yeer H³eemee ner JeeefHeme peeTBiee~ leYeer Decyeeuee kewÀvì ceW mesJeejle ye´ ï eekeg À ceejer ke= À <Cee yenve leLee peeuevOej ceW mesJeejle ye´ïeekegÀceejer jepe yenve ves keÀne, yeeyee nce ieejvìer uesles nQ efkeÀ ³en HeefJe$e peerJeve efyelee³esiee~ leye yeeyee ves Peì KeeR®ekeÀj DeHeveer ieesoer ceW efyeþekeÀj LeHekeÀer oer, ìesueer cesjs cegBn ceW [eueer Deewj keÀne, ye®®es, ceQ lees Ssmes ner ef®eì®ewì keÀj jne Lee, keÀYeer jesvee veneR, Deye DeeHekeÀes Demeueer ceeB-yeeHe
peveJejer 2015
ye´ïeekegÀceej He´sce He´efle yeeyee keÀe He$e efceue ie³es vee~ ceQves keÀne, neB yeeyee, cegPes efceue ie³es~ yeeyee ves iees metve, keÀce metve keÀer ìesueer osles mece³e efHeÀj ³eeo efouee³ee efkeÀ ³en Jener ye®®ee nw efpemeves He´efle%ee keÀer nw~ efHeÀj ceerþer ¢ef<ì os efJeoe efkeÀ³ee Deewj keÀne, ye®®es, He$e efueKeles jnvee~ mesJeekesÀvê Hej DeekeÀj ceerþs yeeyee keÀes He$e efueKes efpevekeÀe GÊej yeeyee ves efo³ee~ ³es He$e Deepe Yeer cesjs Heeme ³eeoieej ªHe ceW jKes nQ efpevnW ceQ yeej-yeej osKelee ntB Deewj DeHeves DeeHe keÀes Oev³e ceevelee ntB efkeÀ YeieJeeve kesÀ efueKes He$e cesjs Heeme Deye Yeer ceewpeto nQ~ yeeyee keÀer ®esleeJeveer me®e efvekeÀueer yeeyee ves pees ®esleeJeveer oer Leer efkeÀ ye®®es, mìesj keÀer veewkeÀjer yeæ[s O³eeve mes
keÀjvee, Jener yeele ngF&~ mìesj ceW ueeKeeW keÀer ®eesjer nes ieF& Deewj ceQ nkeÌkeÀeyekeÌ k eÀe jn ie³ee~ yeeyee lees peeveerpeevevenej nQ~ yeeyee keÀes Ketye efoue mes ³eeo efkeÀ³ee Deewj ceve ner ceve mees®eves ueiee efkeÀ ceQves kegÀí veneR efkeÀ³ee, Hej ³en nes kewÀmes ie³ee~ me®®es efoue keÀer yeeyee keÀer ³eeo ves keÀceeue keÀj efo³ee, ®eesj HekeÀæ[s ie³es Deewj DeeOee meeceeve JeeHeme efceue ie³ee~ cegPes kegÀí Yeer veneR ngDee, yeeyee ves metueer keÀes keÀebìe yevee efo³ee~ Fme He´keÀej cesjer j#ee keÀer~ Jele&ceeve mece³e ceQ Oece&Meeuee mesJeekesÀvê (efncee®eue He´osMe) Hej peelee ntB Deewj ³en ieerle mJeleëner iegveiegveelee jnlee ntB, ``yeeyee DeeHeves keÀceeue keÀj efo³ee....~''
ceOegj yeesue mJe³eb keÀes Yeer KegMe keÀjlee, otmejs keÀes Yeer KegMe keÀjlee nw
23
]m]m Z{ H$hm,
g]H$ AÀN>m `mX oH$`m h¡ ye´ïeekegÀceejer DeeMee, Dees.Deej.meer., iegæ[ieeBJe
ceQ Deefle meewYeei³eMeeueer nBt efkeÀ
peveJejer, 1958 ceW meeæ{s Deeþ Je<e& keÀer Dee³eg ceW ner h³eejs yeeyee mes mebyebOe pegì ie³ee~ Jen keÀneveer Deewj nw uesefkeÀve meved 1960 ceW, meeæ{s ome Je<e& keÀer Dee³eg ceW he´Lece yeej h³eejs yeeyee mes ceOegyeve ceW ceguee]keÀele ngF&~ Gve efoveeW yeeyee ye®®eeW mes efceueles ngS he´Mve hetíe keÀjles Les efkeÀ yeeyee mes keÀYeer efceues nes? ceeleeDeeW mes hetíles Les efkeÀ DeehekesÀ efkeÀleves ye®®es nQ, efMeJeyeeyee keÀes Dehevee ye®®ee yevee³ee nw? jemles Yej efveefceÊe yenve ³eeo keÀjeleer peeleer Leer leeefkeÀ yeeyee kesÀ meeceves meye heeme nes pee³eW~ ieeso ceW meceekeÀj LeHeLeHeeF& Heerþ keÀevehegj mes pees ®eeueerme yenve-YeeF& yeeyee mes efceueves ieS Les GveceW ceelee-efhelee kesÀ meeLe ceQ Yeer Leer~ peye nceejer heeìea keÀer efceueves keÀer yeejer DeeF& leye meYeer vecyejJeej efceueves ueies~ cesje vecyej Dee³ee lees yeeyee ves ceerþer ¢efä oskeÀj hetíe, ye®®eer, Deehe yeeyee mes henues keÀYeer efceueer nes? yeeyee keÀe Ssmee he´YeeJeMeeueer J³eefÊeÀlJe Lee efkeÀ ceQ efveefceÊe yenve keÀer yeleeF& ngF& yeele Yetue ieF& Deewj keÀne, 24
veneR yeeyee, henueer yeej Deehemes efceue jner ntB~ FmekesÀ yeeo cesjer ve]pej efveefceÊe yenve hej heæ[er, GvekeÀe efmeKee³ee ngDee Heeþ cegPes HeÀì mes ³eeo Dee ie³ee Deewj ceQves keÀne, neB yeeyee, heeB®e n]peej Je<e& henues Yeer Deehemes efceueer Leer~ ³en megvekeÀj yeeyee yengle nBmes Deewj cegPes Deheveer ieeso ceW meceekeÀj cesjer Ketye heerþ LeheLeheeF& Deewj keÀne, ye®®eer ves meyekeÀ De®íe ³eeo efkeÀ³ee nw~ F&MJejer³e Heæ{eF& yevee mebmkeÀej ye®eheve ceW lees Fleveer mecePe veneR Leer uesefkeÀve yeeyee keÀe ³en Jeeke̳e cesjs efueS Jejoeve mJeªhe efme× ngDee~ yeeyee kesÀ %eeve keÀer heæ{eF& cesje mebmkeÀej yeve ie³ee, Gme efove mes ueskeÀj Deepe efove lekeÀ ceQves keÀYeer cegjueer efceme veneR keÀer~ yeeyee keÀer heæ{eF& ner cesjs Fme DeueewefkeÀkeÀ peerJeve keÀe éeeme nw~ yeeyee ves keÀne, De®íe efJeÐeeLeea keÀce mes keÀce heeB®e yeej cegjueer heæ{lee nw~ kegÀí Je<eeX lekeÀ ceQ Yeer heeB®e yeej yeeyee keÀer cegjueer heæ{leer jner Deewj Deepe Yeer leerve yeej cegjueer ]peªj heæ{leer ntB~ yeeyee ves megvee cesje Yee<eCe FmekesÀ yeeo Yeer yeeyee mes keÀF& yeej ceguee]keÀele ngF&, nj yeej keÀer ceguee]keÀele Jejoeve ªhe efme× ngF&~ SkeÀ yeej
yeQieueesj mes nce meele keÀv³eeSb ceOegyeve Dee³eeR, yeeyee efnmì^er neue ceW meye mes efceue jns Les, cesje Yeer vecyej Dee³ee~ oeroer ceveceesefnveer ves yeeyee keÀes cesje heefj®e³e osles ngS keÀne efkeÀ yeeyee, ³en ye®®eer FbeqiueMe ceW Yee<eCe keÀjleer nw~ yeeyee ves keÀne, De®íe! efHeÀj yeeyee ves cegPemes Hetíe, ye®®eer, FbeqiueMe ceW Yee<eCe keÀjesieer? ceQves keÀne, peer yeeyee, ]peªj keÀªBieer~ yeeyee ves keÀne, ye®®eer, efkeÀme ìe@efhekeÀ hej keÀjesieer? ceQves keÀne, yeeyee, efpeme hej Deehe keÀnWies~ yeeyee ves keÀne, ye®®eer, Jeu[& heerme hej Yee<eCe keÀjvee, yeeyee Yeer DeeSiee~ FmekesÀ yeeo peye efnmì^er neue mes yeenj efvekeÀuekeÀj DeeF& lees cegPes nesMe Dee³ee efkeÀ ³en ceQves ke̳ee keÀne, cegPes Yee<eCe keÀjvee nw Jeu[& heerme hej, Jees Yeer yeeyee kesÀ meeceves! efHeÀj ceQ jes]peer yenve kesÀ heeme ieF& Deewj GvnW Fme yeejs ceW yelee³ee~ GvneWves keÀne efkeÀ Deeheves yeeyee keÀes yeesue efo³ee lees DeYeer keÀjvee ner heæ[siee~ ceQves ìe@efhekeÀ lew³eej efkeÀ³ee Deewj Meece keÀes efnmì^er neue ceW yeeyee keÀer meboueer hej Yee<eCe keÀjves yewþ ieF&~ Devoj mes yengle KegMe Leer efkeÀ yeeyee veneR DeeS ke̳eeWefkeÀ yeeyee kesÀ meeceves Yee<eCe keÀjves keÀer efnccele veneR Leer~ F&Met
Fme ³egie keÀer meyemes yeæ[er MeefkeÌle Meðe veneR, meodefJe®eej nQ
peveJejer 2015
%eeveece=le oeoer efkeÀme mece³e Gþer Deewj yeeyee keÀes ues DeeF&, cegPes helee ner veneR ®euee~ ceQ Yee<eCe keÀjkesÀ, meboueer mes veer®es GlejkeÀj Deejece mes yewþ ieF&~ pewmes ner ceQ yewþer lees cegcyeF& (IeeìkeÀeshej) keÀer veefueveer yenve ves cegPes keÀne efkeÀ legcnW helee nw, yeeyee ves legcneje meeje Yee<eCe megvee nw~ ceQves Hetíe, keÀneB mes? yeeyee efoKeeF& lees veneR efoS~ GvneWves keÀne, yeeyee ves efnmì^er ne@ue keÀer henueer efKeæ[keÀer kesÀ heerís Keæ[s neskeÀj legcneje Yee<eCe megvee nw~ efHeÀj yeeyee Devoj DeeS Deewj cegPes yengle MeeyeeMeer oer~ Gme efove yeeyee ves meejer cegjueer Jeu[& heerme kesÀ Thej ®eueeF& Deewj cesje veece jKe efo³ee FbeqiueMe Jeeueer~ DeewjeW keÀes DeeHe meceeve yeveeves keÀe Jejoeve meved 1968 ceW ceOegyeve ceW yeeyee mes cesjer DeeefKejer ceguee]keÀele ngF&~ Gve efoveeW meYeer kesÀ keÀcejeW ceW OetheJeeme ngDee keÀjlee Lee, MegªDeele yeeyee kesÀ keÀcejs mes nesleer Leer~ SkeÀ efove ceQ, cesjþ keÀer meblees<e yenve Deewj cesjer íesìer yenve veerje (yeeyee nce oesveeW keÀes efmemìme& keÀe peesæ[e yeesueles Les) nce leerveeW yeeyee kesÀ keÀcejs ceW OetheJeeme Deewj ieg[veeFì keÀjves ieS~ yeeyee jes]pe MeefÊeÀMeeueer ¢ef<ì osles ngS ieues ueieekeÀj efceueles Les~ Gme efove yeeyee ves cegPes MeefÊeÀMeeueer ¢ef<ì osles ngS keÀne, ye®®eer, meoe ³eeo jKevee, pewmee keÀce& ceQ keÀªBieer, cegPes osKe Deewj keÀjWies~ Deepe ceQ yeeyee kesÀ Gve JejoeveeW keÀe he´weqkeÌìkeÀue ceW DevegYeJe keÀj jner ntB~ yeeyee ves Ssmes mesJee kesÀ ®eebme efoS peneB yeeyee kesÀ Jejoeve meoe mce=efle ceW jns nQ Deewj efme× Yeer ngS nQ~ meved 1969 ceW ceOegyeve ceW keÀe@uespe ceW Heæ{er ngF& keÀv³eeDeeW keÀer henueer ì^seEveie ngF&, cegPes Gve meyekeÀe ie´ghe ueer[j yevee³ee ie³ee~ peye DeJ³eÊeÀ yeeheoeoe mes henueer yeej efceueer lees yeeyee ves keÀne, ye®®eer, DeewjeW keÀes Deehe meceeve yeveevee nw~ leye Ssmee ueiee efkeÀ meekeÀej ªhe kesÀ cegPe Deelcee kesÀ he´efle G®®eejs ieS Debeflece ceneJeeke̳e Deewj DeJ³eÊeÀ ªhe mes keÀns ieS ceneJeeke̳e efkeÀleves meceeve nQ~
peveJejer 2015
Dees ye´ïee yeeyee! jeqMce Deie´Jeeue, iegceuee (PeejKeC[)
DeeBKeeW mes DeesPeue neskeÀj Yeer, meeBmeeW ceW meekeÀej nes ieS, Heb®elelJe kesÀ leve keÀes lepekeÀj yesno kesÀ efJemleej nes ieS~ uesKejepe mes yeves ye´ïee, ye´ïee mes DeJ³ekeÌle HeÀefjMlee, DeHeves l³eeie, leHem³ee mes yeves veJe³egie kesÀ efvecee&lee~ Oece&iueeefve keÀer Jesuee ceW Hejceelcee ves ceeO³ece yevee³ee, yeæ[er jceCeerkeÀlee mes DeeHeves meyekeÀes Hejceelce mebosMe megvee³ee~ yeves YeeieerjLe DeeHe me=eq<ì kesÀ veJeue DeY³ego³e ceW, yemeles nes yeeyee Deepe Yeer nce ye®®eeW kesÀ Ëo³e ceW~ veejer keÀes ieewjJeeeqvJele keÀjvee jne He´Lece He´³eeme, Fme ogefve³ee kesÀ megKe Deewj JewYeJe DeeS ve kegÀí jeme~ DeeHekesÀ J³eefkeÌlelJe ceW Leer SkeÀ Depeye He´Kejlee, DeeHekesÀ melkeÀe³e& mes efveneue ngF& LekeÀer cevegpelee~ He´Yeg Dee%ee Hej ®euekeÀj efoKee oer, DeO³eelce keÀer veF& jenW, DeHeveeHeve yeebìles osKee DeeHekeÀes HewÀueekeÀj efvepe yeeBnW~ leHeles ceve keÀes efceueleer DeeHemes cecelee keÀer Meerleue ye³eej, mcejCe cee$e mes yejme peeleer nw p³eeW mebJesovee HegÀnej~ ve]pejeW kesÀ meeceves jnles meekeÀej kesÀ Jees efove megneves, Dee peeDees yeeyee Deye, mebie efceue ieeSB KegMeer kesÀ lejeves~ DeeHekesÀ keÀoceeW kesÀ efveMeeb, yeves nQ He´sjCeeðeesle nceejs, osles nes yeeyee Deepe Yeer Þeercele kesÀ met#ce FMeejs~ Dees ye´ïee yeeyee, HeekeÀj mekeÀeMe DeeHekeÀe, keÀjW leHem³ee DeeHe-meer~ megefveeqM®ele keÀjW Oeje Hej nce, efHeÀj mes mele³egie keÀer JeeHemeer~
HeefjJele&ve mes [jvee Deewj mebIe<e& mes keÀlejevee ceveg<³e keÀer meyemes yeæ[er keÀe³ejlee nw
25
]m]m Z{ H$hm,
Am[ Xm{ ]m[ H$r [hMmZ g^r H$m{ Xm{J{ ye´ïeekegÀceej Oece&Heeue, Deeyet HeJe&le
ces je ueewefkeÀkeÀ pevce
ner j e, Hevvee, cees l eer , ceeef C ekeÌ ³ e Deeef o keÀe J³eeHeej keÀjves Jeeues mecHevve HeefjJeej ceW ngDee~ Deeþ meeue keÀer Dee³eg mes cesjs ceve ceW jnlee Lee efkeÀ YeieJeeve keÀewve nQ, ke̳ee ceQ Yeer GvekeÀes osKetBiee? Gce´ kesÀ meeLe-meeLe F&MJejer³e ueieve Yeer yeæ{leer ieF&~ ueewefkeÀkeÀ Heæ{eF& ceW efoue veneR ueiee~ meeOeg, mebv³eemeer, ceb[uesMJej peye 2-4 efove nceejs Iej ceW þnjles (Iej ceW Oece&Meeuee yeveJeeF& ngF& Leer), Gvemes Hetílee jnlee Lee, DeeHekeÀes Hejceelcee efceues nQ ke̳ee? ke̳ee Jes cegPes efceue mekeÀles nQ? keÀF& yeej cegPes ueeFì keÀe mee#eelkeÀej ngDee~ efHelee peer mes Hetíe, ³en ke̳ee neslee nw? Jes keÀnles, ³en He´Yeg keÀer cee³ee nw, efkeÀmeer keÀes yeleevee veneR nw, veneR lees efHeÀj oMe&ve veneR neWies~ peye keÀesF& keÀnlee, YeieJeeve Deboj nQ, keÀesF& keÀnlee, meYeer ceW nQ, meYeer Gmeer kesÀ ªHe nQ, keÀesF& keÀnlee, jbie-ªHe mes v³eejs nQ lees ceQ Fve yeeleeW mes GuePe peelee~ Hejceelcee mes efceueves kesÀ efueS efkeÀ³es ³e%e-nJeve SkeÀ yeej SkeÀ mebv³eemeer Deeþ efove nceejs ueewefkeÀkeÀ Iej ceW jns, Jes Hejceelcee kesÀ yeejs ceW yengle keÀneefve³eeB megveeles Les~ cesje ceve GvekesÀ meeLe ueie ie³ee~ ceQves Hetíe, Hejceelcee kewÀmes efceueWies? Jes keÀnves ueies, 108 ³e%e-nJeve keÀjves Heæ[sWies~ ceQves megve jKee Lee, `efmej efo³es Hejceelcee efceues lees Yeer memlee peeve'~ GvekesÀ keÀns Devegmeej ceQves Iej mes kegÀí ©He³es efueS, nefjÜej leerLe& Hej peeves keÀe yenevee yevee³ee Deewj GvekesÀ meeLe nes efue³ee~ cegPe íesìs mebv³eemeer keÀes osKe yengle YekeÌle Deeves ueies~ Jes nceW Hewmes, Ieer, meeceie´er Deeefo os peeles~ nceves 50 ³e%e mecHevve efkeÀS, efHeÀj Hewmes Kelce nes ieS~ cesjer ueieve lespe Leer YeieJeeve mes efceueves keÀer~ ceQves Hetíe, cenelcee peer, ceQ Deewj Hewmes ueskeÀj 26
DeeGÀB? cenelcee peer yeesues, DeeHekeÀes ueesie yengle os peeles nQ, peevee veneR nw, peeDeesies lees efHeÀj DeeDeesies veneR? Fmeer yeer®e, nJeve (uekeÀæ[er) kesÀ OegSB mes cesjer DeeBKeW Kejeye nesves ueieer Deewj leyeer³ele Yeer efyeieæ[ves ueieer~ SkeÀ [esueevevo ceb[uesMJej Les, Jes ³e%e-nJeve keÀF& yeej keÀj ®egkesÀ Les Hej GvekeÀes Yeer HejceefHelee Hejceelcee veneR efceues~ cegPes ÞeerceodYeieJeodieerlee keÀer yeele ³eeo DeeF& efkeÀ ³e%e-leHe keÀjves mes ceQ veneR efceuelee ntB~ ceQ Iej ceW JeeHeme Dee ie³ee~ me®®eeF& keÀneR veneR efceueer cejser oeoer Deejw ceeB ves `jeOeemJeecee'r keÀe veece (cev$e) eufe³ee nDgee Lee~ Jes cejss keÀes Yeer JeneB ues ieS~ Gme mece³e ieooder Hej yeeyee meeJeve emfenb Le~s yenlge mejue mJeYeeJe keÀs Le,s Keevee-Heevree, jnvee yenlge meeelfJekeÀ Lee~ SkeÀ yeej yeeyee peer mes cevQes H³eej mes Heí t e, ke³Ìee DeeHekeÀes Hejceelcee ecfeue ie³es n?Q ke³Ìee DeeHe cePges Gvemes ecfeuee mekeÀles n?Q GvnevWes H³eej mes meeHeÀ-meeHeÀ GÊej eof³ee, nce ueeise censvele keÀj jns n,Q keÀYeer lees ecfeue ner peeSiBe~s cevQes eofue keÀer yeele yeleeF,& ceQ lees GvekeÀer Keepse ceW n,Bt DeeHekeÀer íÆger nes lees keÀneR Dev³e$e peeTB GvnW {{æBtve~s GvnevWes keÀne, pees ®eenles nes, keÀjes~ ceQ ieg©ÜejeW, ceefvojeW, ceefmpeoeW, DeKeeæ[eW, cenece[bueMsJeje,W evfenibeeW Deeeof meyekeÀs Heeme peelee jne Hej me®®eeF& keÀneR veneR ecfeuee~r Hejvleg ceQ Yeer LekeÀe vene,R ueiee ner jne~ keÀeve ceW ³ener iepBtelee Lee, `Helee veneR ekfeÀme JeMse ceW ecfeue peeS YeieJeeve j~s' ceve ceW Deelee Lee, eHfelee Hejceelcee Deiej DeeHe cePges ecfeueiWes lees ceQ DeeHemes yenlge yeeleW keÀªiBee Deejw meJeeue Heí t iBtee Deejw DeeHekeÀe ner meibe keÀªiBee~ nce ieelre ieeles Le,s `let ecfeue pee³es Deiej HeY´eg H³eej,s nce eifeve-eifeve yeoues ueiWes meej.s..~' nefjÜej cenekegbÀYe ceW oeefo³eeW mes He´Lece efceueve ueewefkeÀkeÀ efHelee peer yengle Oeeefce&keÀ, Oeveer Deewj Þe×e Jeeues
keÀesF& Yeer, kewÀmeer Yeer yeele DeeJes uesefkeÀve KegMeer veneR peeJes
peveJejer 2015
%eeveece=le Les~ Jes iejeryeeW, mevleeW, cenelceeDeeW, ceb[uesMJejeW, MebkeÀje®ee³eeX Deeefo keÀes oeve peªj keÀjles Les~ SkeÀ yeej Jes cegPes meeLe ueskeÀj nefjÜej cenekegbÀYe ceW ie³es~ Jener efove cesjer efkeÀmcele keÀer uee@ìjer Kegueves keÀe Lee~ ©He³eeW keÀe Lewuee efHelee peer ves cegPes os jKee Lee~ Jes FMeeje keÀjles Les, ceQ Gleves ©He³es efvekeÀeue keÀj oeve keÀjlee Lee~ yeæ[s DeKeeæ[s Jeeues mevleeW keÀes 101 ©He³es, cenvleeW keÀes 51 ©He³es, meeOeejCe keÀes 11 ©He³es, Fme He´keÀej oeve keÀe keÀe³e& meeje efove ®euelee jne~ GvnW peuoer ueieer ngF& Leer efkeÀ jele lekeÀ Hetje keÀjW~ De®eevekeÀ íesìer-meer ieueer DeeF&, Gme ieueer kesÀ Devoj SkeÀ PeesHeæ[er Leer efpemekesÀ yeenj nceejs oeoe Deevevo efkeÀMeesj peer leHem³ee keÀj jns Les~ efHelee peer ves FMeeje efkeÀ³ee~ ceQves ©He³es efvekeÀeuekeÀj osves ®eens Hejvleg oeoe ves mJeerkeÀej veneR efkeÀS, PeesHeæ[er kesÀ Devoj peeves keÀe FMeeje efkeÀ³ee~ nce Devoj ieS lees peeles ner yengle KegMeer ngF& Deewj ueeFì keÀe mee#eelkeÀej ngDee~ JeneB leHem³ee keÀj jner osefJe³eeB ve]pej DeeF¥, Jes LeeR oeoer He´keÀeMeceefCe peer, oeoer iebies peer Deewj mevosMeer oeoer peer~ Fvemes pewmes ueeFì ®eejeW lejHeÀ HewÀue jner Leer~ Jen ¢M³e yengle ceveceesnkeÀ Lee~ GvneWves nceW yewþves keÀe FMeeje efo³ee, ve³eveeW mes ¢ef<ì oer Deewj Deelcee ke̳ee nw, Hejceelcee ke̳ee nw, ³en meeje efJeJejCe efo³ee~ efHelee peer keÀes peuoer ueieer Leer, cesje efoue Gþves keÀes veneR Lee, ceve ceW Dee jne Lee, ³ener cesje efþkeÀevee nw~ efHelee peer FMeeje os jns Les efkeÀ Fve osefJe³eeW-ceeleeDeeW keÀes oef#eCee os oes Deewj ®euees~ GvneW keÀe FMeeje Lee 51 ©He³es keÀe Hejvleg cesje ceve keÀn jne Lee, p³eeoe oef#eCee osveer ®eeefnS~ Jees mecePe ieS~ GvneWves FvkeÀej veneR efkeÀ³ee~ ceQves 501 ©He³es efo³es Deewj yesceve mes efHelee peer kesÀ meeLe ®eue Heæ[e~ ceve ceW Dee³ee, oesyeeje DeekeÀj ceQ Fvemess efceuetBiee~ veejer keÀer efvevoe cele keÀjes Meece keÀes meye keÀe³e& Hetjs keÀj ceQ Hegveë PeesbHeæ[er keÀer lejHeÀ
peveJejer 2015
Dee³ee lees ve Jees ieueer, ve PeesbHeæ[er, ve Jees osefJe³eeB cegPes efceueeR~ jemlee Yetue ie³ee Lee~ otmejs efove JeeefHeme peevee Lee~ KegMeer iece ceW yeoue ieF&~ ve efceueves keÀe iece ueskeÀj JeeefHeme Dee ie³ee~ FmekeÀs yeeo SkeÀ yeej Dece=lemej ceW ojyeej meenye, ogi³ee&vee ceefvoj Deeefo kesÀ oMe&ve efkeÀ³es Deewj (Gve efoveeW ye´ïeekegÀceejer]pe keÀe veece Flevee veneR Lee) DeKeyeej ceW Heæ{e efkeÀ efvece&ue mJeeceer peer kesÀ Üeje SkeÀ yeæ[e meccesueve nes jne nw efpemeceW meye mecHe´oe³e leLee pevelee HeOeejsieer~ ceQves DeHeveer [e³ejer ceW DeKeyeej keÀer keÀefìbie jKe ueer Deewj leejerKe Yeer efueKe ueer~ Devoj HekeÌkeÀe mebkeÀuHe efkeÀ³ee efkeÀ efvece&ue mJeeceer cesjs Hen®eeve Jeeues nQ, ceQ peªj meccesueve ceW peeTBiee~ ueewefkeÀkeÀ jerefle ceW Jes nceejs mecyevOeer (ve]peoerkeÀ) Les~ nce meccesueve ceW ieS Deewj Jees nceW efceues~ ceQves Hetíe efkeÀ keÀewve-keÀewve mes mecHe´oe³e Dee jns nQ~ GvneWves keÀF& veece yelee³es Hej ye´ïeekegÀceejer]pe keÀe lees veece ner veneR efue³ee~ Demeue ceW Gme mece³e ueesie GvnW Deesce ceb[ueer Jeeues keÀnles Les~ nce ueewefkeÀkeÀ HeefjJeej Deewj ieeBJe Jeeues meye Gme meccesueve keÀes osKeves Dee³es~ nj mecHe´oe³e kesÀ cegK³e DeekeÀj mìspe Hej DeHeveer-DeHeveer peien yewþves ueies~ kegÀí mece³e yeeo DeeojCeer³ee oeoer peevekeÀer peer, peieoerMe YeeF& Deewj kegÀí meeLeer Yeer ceb®e Hej yewþs~ MebkeÀje®ee³e& peer ®eeBoer keÀer kegÀmeea Hej efJejepeceeve Les~ Jes yeæ[er efJeef®e$e ve]pejeW mes FOejGOej osKe jns Les~ Gme mece³e cesjer mesJee Leer efkeÀ efkeÀmeer keÀes kegÀí ®eeefnS lees ceoo keÀjvee~ ceQves MebkeÀje®ee³e& peer mes Hetíe, DeeHekeÀes kegÀí ®eeefnS ke̳ee? GvneWves GÊej efo³ee, nceejer mìspe Hej keÀesF& ceelee-yenve veneR yewþ mekeÀleer nw, vee ner Yee<eCe os mekeÀleer nw~ ceQves keÀne, nce ®eenles nQ, pevelee ®eenleer nw, GvnW efvecev$eCe efo³ee ie³ee nw, ³en mìspe efvece&ue mJeeceer peer ves yeveJeeF& nw Deewj efpeve-efpeve ceneve DeelceeDeeW keÀes yegueJee³ee nw, Gve meyekeÀe nkeÀ nw~ GvneWves keÀne, veejer ke̳ee keÀjsieer? cegPes SkeÀ keÀneJele ³eeo DeeF&, `veejer keÀer efvevoe cele keÀjes, Fmemes ngS ke=À<Ce Deewj yeuejece~' ceQves MebkeÀje®ee³e& peer mes
efpeccesJeejer mebYeeueles Yeer meoe nukesÀ jnes leye keÀnWies efveefceÊe Deelcee
27
%eeveece=le keÀne, Deewj Yeer cesjs yengle meeLeer ³eneB yewþs ngS nQ, Jes ®eenles nQ efkeÀ ceelee³eW-yenveW Yeer DeeHe kesÀ meeLe kegÀí megvee³eW, lees Jes Meevle nes ie³es~ FmekesÀ yeeo meYeer ves DeHevee-DeHevee %eeve megvee³ee~ peieoerMe YeeF& peer keÀer Yeer yeejer DeeF&, GvneWves Hejceelcee keÀe mel³e Heefj®e³e osles ngS nj Henuet keÀes De®íer jerefle mHe<ì efkeÀ³ee Deewj keÀne, ceeleeDeeW-yenveeW keÀes meoe ner Deeies jKevee ®eeefnS~ Fme He´keÀej meccesueve Hetje nes ie³ee~ yeeyee keÀes He$e efueKee Ketve mes yeeo ceW ceQves Hetíe, ³es ceelee³eW-yenveW keÀneB jnleer nQ~ Helee ®euee, efkeÀmeer ceefvoj ceW jnleer nQ~ kegÀí mece³e yeeo Dece=lemej ceW efMeJeyeeyee keÀe mesJeekesÀvê Kegue ie³ee~ efHeÀj yenveW yeìeuee (cesje ueewefkeÀkeÀ mLeeve) Deeves ueieeR~ ceQ keÌueeme ceW peeves ueiee Deewj meyekesÀ men³eesie mes JeneB Yeer SkeÀ mLeeve yeeyee keÀes efceue ie³ee~ cegPes ceOegyeve peeves mes Henues ner ceOegyeve keÀe, ye´ïee yeeyee keÀe mee#eelkeÀej yeeyee ves keÀjJee³ee Deewj ef®e$eeW Üeje meeje keÀesme& Yeer mee#eelkeÀej ceW ner keÀjJee efo³ee~ cegPes yeej-yeej ³en DevegYeJe neslee Lee, yeeyee keÀn jns nQ, DeeDees ye®®es, DeeDees, ceOegyeve DeeDees, ³ener DeeHekeÀe Iej nw~ SkeÀ efove yeeyee keÀer cegjueer ceW Dee³ee, efpeme ye®®es keÀes efveM®e³e nes peeS efkeÀ YeieJeeve Fme Oejleer Hej Dee³es nQ, Jen efceueves kesÀ ye]iewj jn veneR mekeÀlee nw Deewj vebies Hewj ceOegyeve ceW Dee peeSiee~ ³en megvekeÀj SkeÀoce keÀjWì pewmee ueiee efkeÀ DeYeer yeeyee kesÀ Heeme HengB®e peeGBÀ, yeeyee keÀes He$e efueKetB~ ceve ceW Dee³ee, m³eener mes He$e ke̳ee efueKevee nw, Ketve mes efueKekeÀj osvee ®eeefnS~ ceQves keQÀ®eer mes neLe keÀeìkeÀj Ketve mes He$e Fme He´keÀej efueKee ö `cesjs H³eejs efMeJeyeeyee, ³en He$e ceQ efueKelee ntB Ketve mes, FmekeÀes m³eener veneR mecePevee, cejvee nw lesjer ieueer ceW Deye otj vee mecePevee, yeeyee nce meeLeer lesjs nQ Deye otj veneR jKevee~' oes yeeHe keÀer Hen®eeve osves keÀe Jejoeve FmekeÀs yeeo H³eeje-rH³eejer DeueeewkfeÀkeÀ ceeleMsJejer peer Yeer yeìeuee ceW Dee³es Deejw meYeer keÀes yenlge H³eej ekfeÀ³ee~ ceccee ves 28
ceOeygeve Deeves keÀe nceW evfecev$eCe eof³ee, keÀne, Jen lecgneje Iej n,w Dee peeDees Deejw JeneB yenlge meJsee n~w keÀgí mece³e keÀs yeeo yeï´ee yeeyee eofuueer jepeOeeveer ceW DeeS~ yeeyee mes JeneB nceejer ceugeekeÀele Henueer yeej nFg~& yeeyee mes ÞeekreÀ=<Ce keÀe mee#eelkeÀej nDgee~ peye yeï´ee yeeyee keÀer ieeos ceW yeþws Le,s yeeyee ves Heí t e, ye®®e,s lecgnejs ekfeÀleves eHfelee n?Q nceves GÊej eof³ee, nceejs leevre eHfelee n,Q SkeÀ eMfeJe yeeyee (HejceeHfelee Hejceelcee), omteje ueeewkfeÀkeÀ eHfelee epfemeves nceW DeeHe keÀs Heeme ecfeueves keÀs eufeS Yepsee n,w SkeÀ DeeHe epfemekeÀer ieeos ceW nce yeþws n~Q yeeyee yenlge KeMge nSg Deejw keÀne, ye®®e,s `DeeHe oes yeeHe keÀer Hen®eeve meYeer DeelceeDeeW keÀes oeise~s' ³en cePges yeeyee mes Jejoeve ecfeue ie³ee, Deepe lekeÀ Jener meJsee keÀj jne n,Bt oes yeeHe keÀer Hen®eeve ovses keÀe~r efmeueeF& ceemìj yevee efo³ee efouueer ceW ye´ïee yeeyee efceefueì^er kesÀ cespej kesÀ efvecev$eCe Hej Dee³es ngS Les, GvekeÀer ner keÀesþer ceW þnjs Les~ SkeÀ efove yeeyee ves cegPemes Hetíe, `ye®®es, legceves meejer efouueer osKeer nw?' ceQves keÀne, `yeeyee, DeeHekesÀ efmeJeeS kegÀí veneR osKee nw~' yeeyee ves cespej meenye keÀes yeguee³ee Deewj keÀne, `Fme ye®®es keÀes efouueer kesÀ efJeMes<e-efJeMes<e mLeeve efoKeekeÀj ueeDees~' SkeÀ efove yeeyee ves Hetíe, `ye®®es, legce ke̳ee meerKes ngS nes? kegÀí keÀjvee peeveles nes? ³e%e ceW lees nj keÀece meerKee ngDee ner jn mekeÀlee nw~ ke̳ee DeeHekeÀes keÀHeæ[e efmeueeF& keÀjvee Deelee nw?' ceQves GÊej efo³ee, `pees efmeKeeDeesies Jees meerKetBiee, neB, meesvee, nerje, veie, ceCekeÀe, ceesleer Hen®eevevee Deelee nw~' yeeyee yeesues, `DeeHekeÀes yengle kegÀí meerKevee nw, ³es lees efJeveeMeer ®eerpeW nQ, yeeyee ves íesæ[ oer lees DeeHekeÀes Yeer íesæ[veer Heæ[Wsieer~ DeeHekeÀes %eeve-jlveeW keÀe OevOee keÀjvee nw~' Fleves ceW yeeyee kesÀ meeceves SkeÀ YeeF& Dee ie³ee pees ieg[ieebJe ceW efmeueeF& keÀe keÀece keÀjlee Lee~ GmekeÀe veece Lee nefj YeeF&~ yeeyee ves Gmemes neLe efceuee³ee Deewj GmekeÀe neLe cesjs neLe ceW oskeÀj GmekeÀes keÀne, Fme ye®®es keÀes DeeHe efmeueeF& ceemìj yevee oes~ keÀceeue nw yeeyee keÀer pees cegPes efmeueeF& ceemìj
Deeuem³e mes Deejece efceue mekeÀlee nw Hejbleg ³en Deejece yeæ[e cenbiee Heæ[lee nw
peveJejer 2015
%eeveece=le yevee efo³ee~ yeeyee keÀnves ueies, Hetje keÀece meerKekeÀj peuoer ceOegyeve Deevee nw~ peye nefj YeeF& kesÀ Heeme Les, yeeyee jes]pe He$e Üeje Hetíles jnles Less efkeÀ ye®®es DeYeer lekeÀ efkeÀlevee meerKee nw~ ín ceeme ceW ncekeÀes nefj YeeF& ves kegÀlee&, Hee³epeecee, HesìerkeÀesì, yueeGpe Deeefo efmeueeF& keÀjves meerKee efoS~ ín ceeme kesÀ yeeo nceeje ceOegyeve ceW Deevee nes ie³ee~ yeeyeececcee nceW yengle H³eej keÀjles, %eeve keÀer ueesjer osles, Iegceeles-efHeÀjeles, mesJee Hej Yespeles~ yele&ve meHeÀeF& keÀjvee, petles-®eHHeue keÀes ìeBkeÀe ueieevee, efmeueeF& keÀjvee, He´sme keÀjvee Deeefo meye keÀece Yeesueer oeoer Deewj ceccee nceW efmeKeeleer~ Deeyet HeJe&le keÀer iegHeÀeDeeW ceW yengle meeOegcenelcee jnles GvekeÀer peekeÀj mesJee keÀjles Deewj yengleeW keÀes FkeÀùs keÀjkesÀ ceOegyeve ceW ues Deeles~ Gme mece³e yesiejer Heeì& ®eue jne Lee~ efpevekeÀes nce ueskeÀj kesÀ Deeles GvnW oeefo³eeB cegjcegjs leLee iegæ[ keÀer ìesueer yeveekeÀj efKeueeleer~ Yeespeve íesæ[keÀj Yeer Henues %eeve mecePeeDees SkeÀ efove yeeyee ves cegjueer ceW keÀne, ye®®eeW keÀes nj keÀece ceW yengle nesefMe³eej nesvee nw~ keÀesF& %eeve megveves Dee³es lees Keevee Keeles íesæ[keÀj Yeer GmekeÀer peekeÀj mesJee keÀjveer nw, Fmeer keÀes keÀnles nQ me®®eer mesJee~ ³en megve cesje lees ceve nef<e&le, cegKe Gpeuee, efoue yeeie-yeeie nes ie³ee, Yeei³e Kegue ie³ee~ Jen yengle MegYe efove Lee cessjs efueS~ ceQ yeæ[s H³eej mes yeeyee keÀer ³eeo ceW Yeespeve keÀj jne Lee~ yeenj IeCìer yepeer~ cegPes yeeyee keÀer megyen keÀer yeele ³eeo Dee ieF& efkeÀ Yeespeve íesæ[keÀj Yeer %eeve megveeves peevee ®eeefnS~ efpemekeÀer [d³etìer Leer Jen YeeF& Yeer Yeespeve keÀj jne Lee, Jen veneR Gþe, ceQ ®euee ie³ee~ %eeve megveves Jeeuee efmevOeer DeefOekeÀejer Lee~ Gme mece³e Jen %eeve keÀe yengle H³eemee Lee~ Jen HekeÌkeÀe yeeyee keÀe ye®®ee yeve ie³ee~ Gme efove mes cesjer lees efkeÀmcele ner yeoue ieF&, yeeyee-ceccee ves meye keÀe³e& ígæ[ekeÀj cesjer ieeF[ keÀer mesJee ueiee oer efkeÀ meyekeÀes %eeve megveevee nw~ yeeyee-ceccee ves yengle-yengle H³eej efkeÀ³ee~ FmekesÀ yeeo nce mesvìj Keesueles ieS~ yeeyee kesÀ DeJ³ekeÌle nesves kesÀ yeeo DeeojCeer³ee H³eejer-H³eejer, ceerþer-ceerþer oeoer He´keÀeMeceefCe ves nceejer yengle Heeuevee keÀer~
peveJejer 2015
legce mejueef®eÊe..He=<þ 21 keÀe Mes<e.. Dee³es~ Fme yeej Yeer ceQ DekesÀueer jner~ v³et³eeke&À Jeeueer ceesefnveer yenve ìgDej Hej efvekeÀueer Leer lees kegÀí efove cesjs meeLe jner~ oeoer ves ³eeiseyeue mes meJseeSB keÀer nceves oeoer peevekeÀer keÀes efveceb$eCe efo³ee~ pe³evleer yenve leLee jpeveer yenve keÀer ìer®ej Leer oeoer ~ Hetvee ceW oeoer mes FvneWves %eeve efue³ee Lee FmeefueS GvekeÀe oeoer mes yengle H³eej Lee~ yeæ[er oeroer ves oeoer peevekeÀer keÀes SkeÀ-oes ceeme keÀer ígÆer oer Leer~ pe³evleer yenve ves keÀne, oeoer Dee³esieer lees ceQ meWìj Hej jntBieer, Iej ceW veneR jntBieer~ oeoer peevekeÀer uevove Dee³es~ oeoer peer cegjueer megveeles Les, ceQ Deewj pe³evleer yenve keÌueemesme, keÀesmexme keÀjeles Les~ ve³es-ve³es mìt[svìmed keÀes oeoer ³eesie keÀjeleer Leer~ efJeosefMe³eeW keÀes Jees ³eesie keÀe He´Jeen De®íe ueielee Lee~ oeoer efnvoer ceW keÌueeme keÀjeles Les, pe³evleer yenve FbefiueMe ceW ì^evmeuesì keÀjleer Leer~ oeoer keÀer ¢ef<ì Deewj ³eesie Gve ueesieeW keÀes yengle De®íe ueielee Lee~ oeoer ves DeHeves ³eesieyeue mes mesJee keÀer~ cegPes DeHeves DeueewefkeÀkeÀ peerJeve ceW keÀYeer mee#eelkeÀej lees veneR ngDee uesefkeÀve He´Je®eve ³ee ³eesieeY³eeme keÀjeves kesÀ yeeo efpe%eemeg DeHevee DevegYeJe megveeles nQ efkeÀ DeeHekesÀ Üeje nceW ueeFì keÀe ³ee osJeer keÀe mee#eelkeÀej ngDee~ lees Ssmeer jbiele yeeyee mesJee#es$e ceW DeHeves ye®®eeW kesÀ Üeje efoKeeles jnles nQ~ Yeejle nes ³ee efJeosMe, mesJee kesÀ He´ejcYe ceW kegÀí lekeÀueerHeWÀ nesleer ner nQ, yeeo ceW meye menpe nes peelee nw~ cesjer meYeer YeeF&-yenveeW He´efle ³ener MegYekeÀecevee nw efkeÀ Deeves Jeeueer HeefjefmLeefle³eeW ceW mecHetCe& Heeme nesves kesÀ efueS Flevee ³eesieyeue pecee keÀjW efkeÀ mJe³eb Yeer megjef#ele jnW Deewj otmejeW keÀes Yeer mekeÀeMe os mekeWÀ~
megboj Mejerj ceW ieboe ceve, meesves keÀer Leeueer ceW ueesns keÀer keÀerue kesÀ meceeve neslee nw
29
]m]m Z{ H$hm,
Vw_ H$_mb H$a gH$Vr hm{ ye´ïeekegÀceejer MeMeerHe´Yee, ceeGbì Deeyet
ves yengle ner íesìer Dee³eg ceW ceQ keÀjveeue ceW %eeve He´eHle efkeÀ³ee~ nceejs ueewefkeÀkeÀ HeefjJeej ceW meeoieer Deewj YeefkeÌle YeeJevee Leer~ ceeleepeer cebefoj ceW peeleer Leer, efHeleepeer ieg©Üejs ceW peeles Les~ meYeer mJeleb$e efJe®eejeW Jeeues Les~ nce ye®®es keÀYeer cebefoj ®eues peeles Les, keÀYeer ieg©Üejs ®eues peeles Les~ yeeu³ekeÀeue mes ner cesje mJeYeeJe yengle Meeble Lee, p³eeoe yeesueleer Yeer veneR Leer~ Meeble nesles ngS Yeer DeeO³eeeflcekeÀlee kesÀ mebmkeÀej Deboj Les~ Heæ[esme ceW SkeÀ-oes HeefjJeej F&MJejer³e %eeve keÀe DeO³e³eve keÀjles Les~ Jes nceejer ceeleepeer keÀes keÀnles Les, DeeHe Yeer ye´ïeekegÀceejer mesvìj Hej ®euees~ meWìj Hej Gme mece³e ceveesnj oeoer peer LeeR~ mesvìj efyeukegÀue Iej kesÀ Heeme ner Lee, ieg©Jeej kesÀ efove Yeer nce ye®®es Kesueles ngS meWìj Hej ®eues peeles Les Deewj Yeesie Deeefo KeekeÀj Deeles Les, yeæ[e De®íe ueielee Lee~ ³eesie ceW osKee megboj ¢M³e SkeÀ efMeJepe³ebleer kesÀ DeJemej Hej mesvìj ceW yeæ[e keÀe³e&ke´Àce jKee ie³ee Lee~ nce Yeer GmeceW Meeefceue ngS~ keÀe³e&ke´Àce yeæ[e De®íe ueiee~ GmekesÀ yeeo nceejer ceelee peer ves meele efove keÀe keÀesme& efkeÀ³ee~ nce ye®®es Yeer ceeleepeer kesÀ meeLe peeles Les, 32
%eeve lees veneR mecePeles Les Hej keÌueeme ceW yewþ peeles Les~ Megª mes ueskeÀj cesje mJeYeeJe jne nw efkeÀ ceQves keÀYeer %eeve kesÀ efJe<e³e ceW keÀesF& He´Mve veneR efkeÀ³ee~ pees %eeve yeeyee ves megvee³ee, Deboj ner Deboj meceelee ie³ee~ Henues efove peye ceQ keÌueeme ceW yewþer lees osKee, meYeer Kegueer DeeBKeeW mes ³eesieeY³eeme keÀj jns Less~ meYeer keÀes osKekeÀj ceQ Yeer Jewmes ner ³eesie ceW yewþ ieF&~ yewþs-yewþs ke̳ee osKeleer nBt efkeÀ otj mes SkeÀ ueeFì Dee jner nw~ ueeFì ve]peoerkeÀ cesjs Heeme Deeles-Deeles yengle yeæ[er nes ieF& efpemekeÀes ceQ menve veneR keÀj mekeÀer lees DeeBKeeW mes yengle DeeBmet yenves ueies~ pees yenve ³eesie keÀje jner Leer Gmeves cesjer Ssmeer efmLeefle keÀes osKe mecePee efkeÀ Fmeves keÀesF& Ye³eevekeÀ ¢M³e osKee nw~ ³eesie Hetje nesves kesÀ yeeo Gmeves cegPes DeHeves Heeme yeguee³ee, yengle mvesn efo³ee Deewj Hetíe, DeeHeves ke̳ee osKee uesefkeÀve ceQves ke̳ee osKee, cegPes yeleevee ner vee Dee³es~ ceQ Deewj ]peesj mes jesves ueie ieF&~ Jen yenve cegPes DeHeves keÀcejs ceW ues ieF&, yengle H³eej efo³ee Deewj efHeÀj Hetíe, ke̳ee osKee~ ceQves kegÀí veneR yelee³ee~ kegÀí mece³e kesÀ yeeo Oeerjs-Oeerjs %eeve mecePe ceW Deeves ueiee, yeeyee keÀer cegjueer megveves ueieer, lees Gme ¢M³e keÀe meeoieer SkeÀ meJe&Þes<þ HewÀMeve nw
DeLe& mecePe ceW Dee³ee~ nce efyeígæ[s ngS ye®®es yeeyee mes 5000 Je<eeX kesÀ yeeo efceues nQ lees ³en yeeHe Deewj ye®®es kesÀ Henues efceueve keÀe megboj ¢M³e Lee~ yeeyee ves yenuee³ee mee#eelkeÀejeW Üeje ceQves meeje %eeve [e³ejskeÌì cegjueer mes ner meerKee~ otmejer yeej peye ceQ ³eesie ceW yewþer Leer lees osKee efkeÀ veoer keÀe yengle megboj efkeÀveeje nw, ®eejeW lejHeÀ yengle megboj yeieer®ee nw, yeer®e ceW Þeerke=À<Ce Deewj ieesHe-ieesefHe³eeB jeme keÀj jns nQ~ cegPes yeæ[e De®íe ueie jne Lee~ kegÀí meskebÀ[ ceW osKee efkeÀ Þeerke=À<Ce Deewj ieesHe-ieesefHe³eeB cesjs Heeme Dee jns nQ~ Leesæ[er otjer mes Þeerke=À<Ce ves neLe kesÀ FMeejs mes keÀne, DeeDees, FOej DeeDees~ cesje Megª mes mJeYeeJe Lee ceQ efkeÀmeer kesÀ Yeer ve]peoerkeÀ veneR peeleer Leer, Leesæ[e otj-otj jnleer Leer~ ceQ Ieyeje ieF& uesefkeÀve Jen ¢M³e DeeBKeeW kesÀ meeceves mes nìlee ner veneR Lee~ Fme He´keÀej H³eejs yeeyee ves mece³e-mece³e Hej keÀF& efoJ³e ve]peejs efoKeeS~ ceOegyeve (Deeyet HeJe&le) Deeves mes Henues ner yeeyee ves Fme HeeJeve veiejer keÀe Yeer mee#eelkeÀej keÀje efo³ee Lee~ cegPes Henues ner mee#eelkeÀej nes ie³ee Lee efkeÀ ceQ Deeyet
peveJejer 2015
%eeveece=le HeJe&le keÀer Heneefæ[³eeW Hej HengB®e ieF& ntB Deewj keÀYeer Deelee Lee uesefkeÀve yeeyee keÀer yeele mìeue kesÀ Heeme Heneæ[er Hej Keæ[s Les) Heneefæ[³eeW kesÀ oesveeW lejHeÀ yengle megboj- ³eeo Deeles ner efkeÀ legcnW keÀceeue keÀjveer yeeyee kesÀ neLe ceW iegueeyeHeeMe Lee, nce megboj Jejoeve efueKes ngS nQ efpevnW ceQ Heæ{ nw, {erueeHeve otj nes peelee Lee~ cesjs meeLe meye veejs ueieeles ngS Dee jns Les~ yeeyee ves jner ntB~ meeceves osKeleer ntB lees Heeleer ntB efkeÀ keÀer efpeleveer Yeer kegÀceeefj³eeB LeeRr, yengle iegueeyeeMeer nceejs THej keÀer lees Flevee yeeyee Keæ[s nQ~ uesefkeÀve Fve mee#eelkeÀejeW ®egmle Leer, [evme, [^ecee Deeefo ceW Yeeie De®íe ueie jne Lee efkeÀ metjpe keÀer efkeÀjCeW Yeer Heæ[ jner nQ Deewj ®ebêcee keÀer keÀe Devoj ner Devoj DevegYeJe keÀjleer uesleer LeeR uesefkeÀve ceQ Meeble Leer~ yeeyee ves Yeje mecePeeves keÀe iegCe þb[keÀ Yeer HengB®e jner nw~ ceQ He´oMe&veer ceW jnleer Leer, efkeÀmeer keÀes yeleeleer veneR Leer~ ceQ peye Heæ{eF& keÀj jner Leer leye meved jespe oes-leerve Heeefì&³eeB mecePeeleer Leer~ efmej Hej neLe jKeles ner 1967 ceW SkeÀ yeej ígefƳeeW ceW Henueer nj jespe jele keÀes yeeyee kesÀ Heeme peekeÀj MeefkeÌle Dee ieF& meved 1962 ceW peye meekeÀej yeeyee yeej ceveesnj oeoerpeer kesÀ meeLe ceOegyeve nce He´oMe&veer keÀe meeje mecee®eej megveeles efouueer ceW Dee³es, leye Iej mes ígÆer ueskeÀj DeeF& Deewj yeeyee kesÀ meeLe keÀe DevegYeJe Les~ yeeyee cegPes Hetíles Les, ye®®eer, Deepe yeeyee mes efceueves kesÀ efueS ieF&~ yeeyee keÀes keÀjves kesÀ yengle megboj DeJemej efceues~ ke̳ee mecePee³ee? ceQ yeleeleer Leer, yeeyee osKeles ner ueiee efkeÀ yengle mebgoj ueeFì peye-peye ceveesnj oeoer yeeyee kesÀ Heeme Deepe oes Heeefì&³eeB mecePeeF¥~ yeeyee Gcebie cesjs meeceves nw~ pees ¢M³e mee#eelkeÀej ceW peeleer lees yeeyee Hetíles, Jen kegÀceejer keÀneB efoueeles Les efkeÀ keÀue leerve mecePeevee~ osKee Lee Jener meeceves Hee³ee~ yeeyee ves nw, Gmes Yeer meeLe ues DeeDees~ Fme He´keÀej peye mecePeeleer Leer lees Devoj mes %eeve keÀne, DeeDees ye®®es, yeeyee ves cesjs efmej nj yeej oeoer kesÀ meeLe yeeyee kesÀ Heeme mJeleë yeenj He´keÀì neslee Lee~ yeeyee kesÀ THej pewmes ner Jejoeveer neLe jKee, peeves keÀe meewYeei³e efceuee~ efove ceW oes- mecePeeles Les, nj SkeÀ keÀer veype osKekeÀj cesjs ceW SkeÀoce MeefkeÌle Dee ieF&~ Ssmeer leerve yeej Ssmes DeJemej efceue peeles~ mecePeevee nw, yeeyee kesÀ keÀnves mes Jen iegCe MeefkeÌle efkeÀ cegPes kegÀí v³eeje-efvejeuee keÀYeer Keeves kesÀ mece³e, keÀYeer keÌueeme kesÀ mJeleë Dee peelee Lee~ DevegYeJe keÀnlee nw keÀe³e& keÀjvee nw~ yeeyee Yeer keÀn jns Les, yeeo Deewj keÀYeer Jewmes ner ªnefjneve efkeÀ ³en iegCe Yeer yeeyee ves ner Yeje~ yeeyee efieÆer cegBn ceW [eueles Les ye®®eer legcnW yengle kegÀí keÀjvee nw, keÀjves kesÀ efueS yeeyee neLe HekeÀæ[ keÀj ues nj jes]pe keÌueeme kesÀ yeeo meye keÀceeue keÀjveer nw, kegÀceeefj³eeB ke̳ee veneR peeles Les~ ceF&-petve, 1967 ceW Deeyet keÀj mekeÀleer nQ, legce Yeer keÀceeue keÀj HeJe& l e Hej Henueer - Henueer ef J eMJe oeefo³eeB Deewj Jeefj<þ YeeF& ®escyej ceW mekeÀleer nes~ cegPes Iej ceW efkeÀmeer He´keÀej veJeefvecee&Ce He´oMe&veer ueieer Leer, meYeer DeekeÀj yewþles Les~ ceveesnj oeoer kesÀ keÀe yebOeve veneR Lee~ efpeme mece³e nce Jeefj<þ oeefo³eeB GmeceW Meeefceue ngF& LeeRr~ keÀejCe cegPes Yeer ceewkeÀe efceuelee Lee~ yeeyee %eeve ceW Dee³es, keÀjveeue ceW yengle meejer ³en He´oMe&veer c³etef]pe³ece kesÀ meeceves ueieeF& ceerþer-ceerþer ªnefjneve keÀjles Les~ ye®®es kegÀceeefj³eeB LeeRr, meye yebOeve Jeeueer LeeRr~ Jes ieF& Leer~ He´oMe&veer kesÀ GodIeeìve kesÀ yeeyee mes He´Mve Hetíles Les, yeeyee peye cesjer efíHe-efíHe keÀj Deeleer LeeRr, keÀYeer mketÀue mece³e leLee meceeHeve kesÀ mece³e Hej ceQ lejHeÀ Yeer ¢ef<ì [eueles Les, cegPes yeæ[e kesÀ yeneves mes, keÀYeer meKeer mes efceueves kesÀ JeneR Leer~ yeeyee ves cesjer Yeer mesJee keÀer De®íe ueielee Lee FmeefueS efkeÀ yeæ[eW kesÀ yeneves mes~ nceejs Iej ceW Yeespeve Yeer [d³etìer ueieeF& Leer~ peye Henueer-Henueer yeer®e ceW cegPe íesìer-meer keÀes Yeer Flevee meeeflJekeÀ Lee~ keÀesF& Yeer yebOeve ve nesves kesÀ He´Yeele HesÀjer keÀjkesÀ nce Heeb[Je YeJeve kesÀ Yeei³e efceuee nw~ yeeyee kesÀ meeLe oes-leerve keÀejCe nukeÀe-mee ceve keÀe {erueeHeve iesì Hej Dee³es lees (yeeyee meeefnl³e kesÀ yeej Yeespeve keÀjves keÀe Yeer meewYeei³e Fme 33 peveJejer 2015 J³eLe& mebkeÀuHeeW keÀe meceHe&Ce ner meJe&Þes<þ meceHe&Ce nw
%eeveece=le Deelcee keÀes efceuee~ yeeyee keÀe Yeespeve yengle ner meeeflJekeÀ Deewj ³eesie keÀer MeefkeÌle mes HeefjHetCe& MeefkeÌleMeeueer neslee Lee~ yeeyee ue®ít yenve mes keÀnles Les, ye®®eer, íesìeríesìer jesìer ueskesÀ Deevee~ yeeyee jesìer ceW meypeer [euekeÀj ieesue efieÆer yeveekeÀj keÀnles Les, cegBn Keesuees, Deewj efieÆer cegBn ceW [eueles Les~ SkeÀ-oes yeej yeeyee neLe HekeÀæ[keÀj PeesHeæ[er keÀer lejHeÀ Yeer ues ieS, yeieer®es ceW mewj Yeer keÀjeles Les~ yeeyee ves DeeHesner cesjer yegef× keÀes KeeR®e efue³ee HeefjJeej mes keÀesF& yebOeve lees Lee veneR FmeefueS cesjs peerJeve keÀe ue#³e mHe<ì veneR Lee efkeÀ meceefHe&le peerJeve yeveeTb ³ee veneR~ ye´ïeekegÀceejer lees ntB uesefkeÀve meceefHe&le keÀe keÀesF& meJeeue veneR Lee~ efyevee Heg©<eeLe& ner ueeFve keÌueer³ej Leer~ ogefve³ee ceW leerve He´keÀej kesÀ ueesie nesles nQ ö SkeÀ, pees yengle cesnvele keÀjkesÀ ue#³e keÀes Heeles nQ, otmejs, pees efkeÀmeer keÀer ceoo kesÀ DeeOeej mes ue#³e keÀes Heeles nQ, leermejs, efpevnW DeHeves-DeeHe Yeei³e ue#³e He´eHle keÀjJee oslee nw~ ³en Þes<þ peerJeve yeveeves kesÀ efueS ceQves keÀesF& efJeMes<e cesnvele veneR keÀer~ yeeyee ves DeeHes ner cesjer yegef× keÀes KeeR®e efue³ee~ yeeyee ves ner cesjs efueS meye kegÀí efkeÀ³ee~ cegPes DeYeer Yeer cenmetme neslee nw efkeÀ yeeyee ner meye keÀjles nQ~ yeeyee mJe³eb efmeKee keÀj MeefkeÌle os mesJee keÀjeles nQ~
yeeyee keÀnles Les, kegÀceeefj³eeW keÀes efJeMJe mesJee keÀjveer nw DeYeer peneB ef[mHesvmejer nw JeneB Gve efoveeW oes ìeFHe ceMeerveW jKeer nesleer LeeR~ SkeÀ Debie´s]peer keÀer Deewj otmejer efnvoer keÀer~ oeoe efJeMJejleve ìeFHe keÀjles Les~ SkeÀ efove yeeyee ves cegPes yeguee³ee Deewj Hetíe, ye®®eer, legce (ueewefkeÀkeÀ peerJeve ceW) ke̳ee keÀj jner nes? ceQves keÀne, yeeyee, ceQ FbefiueMe ìeFefHebie Deewj Mee@ì&nQ[ meerKeleer ntB~ yeeyee ves keÀne, De®íe, ìeFHe meerKeer nw, yengle De®íe, ye®®eer, legce keÀjkesÀ efoKeeDees~ ceQ lees meerKe ner jner Leer, Leesæ[e-mee ìeFHe keÀjkesÀ yeeyee keÀes efoKee³ee~ yeeyee ves keÀne, ye®®eer þerkeÀ nw, Deye cegjueer keÀer FbefiueMe ceW ì^ebmeuesMeve nesieer, efHeÀj ³en efJeMJe ceW peeSieer, efJeMJe kesÀ Deboj meWìj KegueWies, legce ³eneB jnes, FbefiueMe cegjueer ìeFHe keÀjvee~ ceQ lees mees®e ceW Heæ[ ieF&~ yeeyee ves Hetíe, ke̳ee ngDee ye®®eer? ceQves keÀne, yeeyee ceQ lees veewkeÀjer keÀªBieer~ yeeyee ves keÀne, neB-neB ye®®eer, veewkeÀjer keÀjvee efHeÀj legce Dee peevee peuoer~ Gme mece³e kegÀceeefj³eeW keÀe SkeÀ yengle yeæ[e ie´gHe ceOegyeve ceW Lee~ efnmì^er neue ceW yeeyee kegÀceeefj³eeW mes jes]pe efceueles Les~ kegÀceeefj³eeW kesÀ efueS yeeyee cegjueer ceW keÀnles Les, kegÀceeefj³eeW keÀes efJeMJe keÀer mesJee keÀjveer nw, veewkeÀjer keÀer ìeskeÀjer veneR Gþeveer nw~
cegjueer kesÀ yeeo Yeer yeeyee kegÀceeefj³eeW mes efceueles Les~ yeer®e-yeer®e ceW ¢ef<ì Yeer osles Les~ Gme mece³e ueielee Lee efkeÀ nce Gæ[ ie³es nQ~ ceQ ceOegyeve ceW [sæ{ ceeme jner~ ceOegyeve mes peeves kesÀ HeM®eeled kegÀí mece³e ueewefkeÀkeÀ veewkeÀjer Yeer ®eC[erieæ{ ceW keÀer~ yeæ[eW kesÀ mebie keÀe Yeei³e efceuee veekweÀjer keÀjves keÀs mece³e Hee´leë Deejw Meece keÀes peye Yeer ³eeise ceW yeþwleer Leer lees yeeyee yenlge DeveYgeJe keÀjeles Les ekfeÀ ye®®ee,r mece³e keÀce n,w DeeHekeÀes eJfeMJe meJsee keÀjveer n~w yeeyee keÀs DeJ³ekelÌe nevses keÀs yeeo ceOeygeve ceW Yeeùf³eeB Meª g nes ieF~¥ ceQ Yeer Yeùer keÀjves DeeF~& ³eneB lees Smses ueies pemwes meekeÀej yeeyee meeceves n~Q meekeÀej yeeyee keÀs Meyo yeej-yeej keÀeveeW ceW iepbte,s ye®®ee,r lecgnW yenlge keÀgí keÀjvee n,w eJfeMJe meJsee keÀjveer n~w YeÆer keÀs yeeo ceQ ³eneB ner jne~r ³eneB mes oeorer Deejw oeoer ves cePges keÀeusekeÀelee Yepsee~ JeneB oes ceeme jne~r eHfeÀj Heìvee ceW SkeÀ meeue jne,r SkeÀ Je<e& keÀeþceeC[-tveHseeue ceW jne~r FmekeÀs yeeo meved 1974 mes oeoe,r oeorer ves cePges ceOeygeve ceW jKe eufe³ee~ Meª g mes uekseÀj oeeof³eeW Deejw oeerof³eeW keÀs meeLe ekfeuÌe³ej keÀvekseMÌeve Lee~ cejse Yeei³e nw ekfeÀ íeìser nelses nSg Yeer cePges ye[æeW keÀe meibe ecfeuee, ye[æeW keÀs meibe ceW He©g<eeLe& DeHeves DeeHe nelsee n~w ceOeygeve ceW DeekeÀj yeeyee, oeore,r oeoe,r evfeJejz YeeF& Fve meyemes yenlge keÀgí meeKree~
ye´.kegÀ. DeelceHe´keÀeMe, mecHeeokeÀ, %eeveece=le YeJeve, MeeefvleJeve, Deeyet jes[ Üeje mecHeeove leLee DeesceMeeefvle efHe´efvìbie Hes´me, Meeef vleJeve -307510, Deeyet jes[ ceW He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ efueS íHeJee³ee~ meb³egkeÌle mecHeeefokeÀe - ye´.kegÀ. Gefce&uee, MeeefvleJeve E-mail : omshantipress@bkivv.org, gyanamritpatrika@bkivv.org
Ph. No. : (02974) - 228125