Zbirka članaka o pčelarstvu 3

Internet pčelarstvo

Branko Nikolić

Zbirka članaka o pčelarstvu

-3-

1

Internet pčelarstvo UMNOŽAVANJE PČELINJIH DRUŠTAVA STVARANJEM ZBIRNIH ROJEVA......................6 BRŽI RAZVOJ U NORMALNO DRUŠTVO ...................................................................................................6 PROLEĆNO OTVARANJE KOŠNICA...............................................................................................7 ZNAČAJ MEDA U ČOVEKOVOJ ISHRANI.....................................................................................8 BIOLOŠKA BORBA PROTIV VAROE.............................................................................................10 DOBIJANJE IDEALNIH RADILIČKIH RAMOVA ........................................................................................11 BRIGA O MLADIM ROJEVIMA.......................................................................................................11 FORMIRANJE POMOĆNOG DRUŠTVA .....................................................................................................12 POJAVA TRUTOVSKOG LEGLA ..............................................................................................................12 POSLEDNJE VRCANJE ...........................................................................................................................12 SPREMNO U BAGREMOVU PAŠU..................................................................................................13 NEPRIJATELJI PČELA – PAUCI......................................................................................................15 PRVE PROLEĆNE PČELINJE PAŠE................................................................................................16 PČELINJI PROIZVODI – POLEN.....................................................................................................18 PČELINJACI SE BUDE.......................................................................................................................19 KAKO PČELE ZIMUJU......................................................................................................................21 JEDAN VEK SA VAROOM.................................................................................................................23 DOPUNSKA PČELINJA ISHRANA ZIMI........................................................................................25 JESENJA BORBA PROTIV VAROE.................................................................................................26 GRABEŽ NA PČELINJAKU...............................................................................................................27 ZAŠTITA PČELINJAKA OD OSA I STRŠLJENOVA....................................................................29 NEOPHODNO SUZBIJANJE VAROE...............................................................................................30 POSTUPCI S MRAVLJOM ... ...................................................................................................................31 ... I OKSALNOM KISELINOM ..................................................................................................................31 NA PČELINJAKU U VREME LETNJIH ŽEGA – OBEZBEDITI SVEŽU VODU I DOBRU VENTILACIJU......................................................................................................................................33 MEDONOSNA PČELA KAO ČINILAC POVEĆANJA PRINOSA VOĆAKA.............................34 IZ ISTORIJE PČELARSTVA..............................................................................................................35 PČELE IZLEŽENE U AVGUSTU I SEPTEMBRU USPEŠNO PREZIMLJAVAJU...................37 PRIHRANJIVANJE PČELA................................................................................................................38 POGAČICE..........................................................................................................................................38 Obogaćene pogačice........................................................................................................................38 RECEPTI ZA POGAČICE...............................................................................................................38 RECEPTI FERIDA VELAGIĆA ........................................................................................................40 SIRUPI.................................................................................................................................................41 Šećerni sirup....................................................................................................................................41 NAJVEĆI NEPRIJATELJI VOSKA I LEGLA ................................................................................42 2

Internet pčelarstvo NUKLEUS - OPLODNJAK .................................................................................................................44 ŽIVOT PČELA......................................................................................................................................45 POSTANAK PČELE.................................................................................................................................45 NASTANAK PČELINJE ZAJEDNICE..........................................................................................................46 NASTANAK RADILICA...........................................................................................................................46 PROIZVODI PČELE MEDARICE.....................................................................................................47 MED ...................................................................................................................................................47 PROPOLIS...........................................................................................................................................48 VOSAK................................................................................................................................................48 MATIČNA MLIJEĆ............................................................................................................................48 PČELINJI OTROV..............................................................................................................................49 PELUD.................................................................................................................................................50 PČELA MEDARICA - KRANJSKA PČELA (APIS MELLIFERA CARNICA)...........................51 SELEKCIJA PČELA............................................................................................................................53 PRINCIPI I OČEKIVANJA U SELEKCIJI PČELA..........................................................................53 UZGOJNI CILJEVI.............................................................................................................................53 TRUTOVI NISU BALAST...................................................................................................................54 BORBE PROTIV VAROE-RAM GRADJEVNJAK..........................................................................55 BEZ LIJEKOVA PROTIV VAROOZE .............................................................................................56 PČELAR KOJI RAZMIŠLJA ZDRAVO POPUT PČELE .................................................................................56 LEKSIKON .........................................................................................................................................57 PČELE LETE U EUROPU ..................................................................................................................57 I PČELE PONEKAD U DRUŠTVU POPIJU KOJU PREVIŠE.......................................................58 PČELAMA PLES DONOSI VEĆU KOLIČINU HRANE................................................................59 EVIDENCIONI LIST............................................................................................................................60 PČELINJAK NA VETRU.....................................................................................................................61 KAKO PČELE VIDE............................................................................................................................62 MATIČNA REŠETKA ZIMI...............................................................................................................64 VEK IPO POKRETNOG RAMA........................................................................................................65 PČELE I GROŽĐE...............................................................................................................................66 FUMAGILIN IZ PANDORINE KUTIJE............................................................................................68 BEŽALICA.............................................................................................................................................69 KONSTRUKCIJA...............................................................................................................................69 FUNKCIONISANJE............................................................................................................................69 KARAKTERISTIKE...........................................................................................................................69 KAKO DO BESPLATNE PRERADE VOSKA..................................................................................70 POLUNASTAVAK KOD LR KOŠNICE............................................................................................71 3

Internet pčelarstvo BELI LUK .............................................................................................................................................73 OPREZNO SA ZAGREVANJEM MEDA..........................................................................................74 NASTAVLJAČA KOJA JE I VIŠE OD KOŠNICE...........................................................................76 PODNJAČA ........................................................................................................................................76 SUŠIONIK CVETNOG PRAHA........................................................................................................77 DEKRISTALIZATOR MEDA............................................................................................................77 PČELARENJE U MAĐARSKOJ........................................................................................................78 KONZERVIRANJE POLENA.............................................................................................................81 STRES.....................................................................................................................................................82 PČELICE NA NOVCU I MARKAMA................................................................................................84 SAKUPLJANJE POLENA...................................................................................................................85 MRAVI I PČELE ..................................................................................................................................87 SESTRE SE MEĐUSOBNO UBIJAJU ..............................................................................................88 PČELARSTVO .....................................................................................................................................89 POČETAK PČELARENJA ................................................................................................................91 ŠTA NAM PČELE DARUJU..............................................................................................................92 MEDNA KUHINJA.............................................................................................................................93 Medenjaci .......................................................................................................................................93 Ovsene pahuljice sa jabukom i medom ...........................................................................................93 Ovsene pahuljice sa mlekom ...........................................................................................................93 Limunada sa medom .......................................................................................................................94 Napitak od meda i polenovog praha ...............................................................................................94 BOLESTI PČELA..................................................................................................................................94 ZARAZNE BOLESTI................................................................................................................................94 BOLESTI PČELA IZAZVANE VIRUSIMA...................................................................................................95 Mješinasto leglo...............................................................................................................................95 Paraliza pčela .................................................................................................................................95 BOLESTI PČELA IZAZVANE BAKTERIJAMA............................................................................................95 Američka kuga.................................................................................................................................95 Evropska trulež pčelinjeg legla.......................................................................................................96 BOLESTI PČELA IZAZVANE PLIJESNIMA................................................................................................97 Krečno leglo.....................................................................................................................................97 Kameno leglo...................................................................................................................................97 BOLESTI PČELA IZAZVANE PARAZITIMA...............................................................................................98 Nozematoza ili nozemoza.................................................................................................................98 Akaroza ili grinjavost......................................................................................................................98 Varoza..............................................................................................................................................99 NEZARAZNE BOLESTI..........................................................................................................................101 Prehlađeno leglo............................................................................................................................101 Trovanje medljikom.......................................................................................................................101 Trovanje nektarom.........................................................................................................................102 Trovanje cvijetnim prahom (majska bolest)..................................................................................102 HEMIJSKA TROVANJA PČELA..............................................................................................................102 4

Internet pčelarstvo ŠTETOČINE PČELA...............................................................................................................................103 Voskov moljac................................................................................................................................103 Pčelinja uš (Braula coeca Nitzch).................................................................................................103 Miševi.............................................................................................................................................104 Mravi .............................................................................................................................................104 Ose i stršljeni ................................................................................................................................104 Žabe i gušteri ................................................................................................................................104 ŠTETNE PTICE.....................................................................................................................................104 Pčelarica ili zlatna žuna (Merops apiaster L.)..............................................................................104 Sjenice i djetlići .............................................................................................................................105

5

Internet pčelarstvo 27. 06. 2003. HTTP://WWW.POLJOPRIVREDA.INFO/?OID=15

Umnožavanje pčelinjih društava stvaranjem zbirnih rojeva Pčelinja društva treba tako umnožavati da se ni u čemu izvorna društva ne oštete. Zato se to radi u vrhuncu razvoja i najveće jačine zajednica. Kalendarski, to je obično kraj maja i početak juna.

Da se u našim klimatskim uslovima obezbede jaka proizvodna društva za relativno ranu bagremovu pašu potrebni su velika umešnost i angažovanje pčelara. Do početka glavne kvalitetne paše treba da se stvore brojna snažna proizvodna društva koja će jedina biti produktivna. Kada bagrem dobro zamedi čitava pčelinja zajednica uposli se na najvažnijem radu, medobranju. Tada je negovanje otvorenog legla necelishodan posao zato što ono daje mladu pčelu u vreme kada je paša već završena i podstiče zajednicu na rojenje. Zato se za zbirne rojeve koriste pčele koje nisu od posebnog značaja za društva iz kojih se uzimaju. To su mlade tek izašle radilice koje bi u košnici morale da provedu dosta vremena do trenutka kada postaju izletenice. Mnoštvo njih ubrzo bi izazvalo teskobu.

Iz izvornih društava oduzimaju se otvoreno leglo i mlade pčele. Uklanjanjem, zajednice se oslobađaju viška legla i u plodišu stvara matici mesto za zaleganje, što s oduzimanjem mladih pčela smanjuje mogućnost pojave rojevnog nagona.

Stvaranje zbirnih rojeva veoma je jednostavan postupak koji može da se obavi i uzgredno, u toku glavne paše ili posle nje. Prilikom svakog obilaska pčelinjaka na terenu potrebno je, osim vode za održavanje pojila, poneti i nekoliko kompleta u kojima su podnjače, nastavci sa ramovima opremljenim satnim osnovama i ventilacione mreže. Ako se ne koriste australijske stege, konstrukcija se učvršćuje gumenim trakama.

Po dolasku na pčelinjak, iz plodišta svake košnice koja je u vrhuncu razvoja treba oduzeti po dva rama otvorenog legla sa pčelama na njemu, pazeći da se slučajno ne prenese i matica. Ramove treba odlagati u pripremljeni nastavak na podnjači – izvade se dva rama sa satnim osnovama, a na njihovo mesto se stave ramovi sa leglom i pčelama, i tako redom. U plodište se ulažu po dva rama sa satnim osnovama do legla. Oni pomažu izvornoj zajednici da obnovi saće, mlade pčele imaju gde da izluče svoj vosak, a potom matica zaseje nove ćelije. Jedan nastavak desetoramne LR košnice može da prihvati leglo i pčele iz tri jake izvorne košnice koje će dati šest ramova legla i mladih pčela. Ostali prostor treba dopuniti sa po dva rama sa satnim osnovama i po dva krajnja rama potpuno ispunjena hranom, medom i polenom.

Po kompletiranju nastavak treba poklopiti ventilacionom mrežom i spremiti za odvoženje na matični pčelinjak, udaljen bar nekoliko kilometara.

Brži razvoj u normalno društvo Na matičnjaku nova društva treba postaviti na stalno mesto, otvoriti leta, i postaviti hranilicu i krov.

Potom se dodaje matica u kavezu ili preko mreže pripaja sadržaj oplodnjaka. Novo društvo obavezno 6

Internet pčelarstvo neko vreme treba pojiti, makar čistom vodom ako se ne daje sirup, s obzirom da se zajednica još nije organizovala i da nema pčela vodarica.

Ako na novoj lokaciji ne postoji bilo kakva tiha paša, da bi se zbirni roj što brže razvio u normalno društvo, neophodno ga je prihranjivati sirupom, uz obaveznu pogaču koju će pčele rado posećivati.

Ovakvim, mladim zajednicama bez dvoumljenja treba u hranu, tečnu i testo, dodavati aditiv kod nas odomaćenog naziva forsapil, koji u sebi sadrži niz makro i mikro elemenata, ali i vitamine C, A, D3 i grupe B, važnih za razvoj jer direktno učestvuju u regulaciji biohemijskih procesa u organizmu pčela.

Ma koja pčelinja zajednica, bila ona roj ili društvo, stagniraće u razvoju i jačini ukoliko nema unos, matica je slabije hranjena, pa će manje i zaletati.

Kada društvo primi maticu, uz nešto nege i pomoći pčelara roj će brzo napredovati i prerasti u lepu, kvalitetnu pčelinju zajednicu. Svakako da treba iskoristiti i nastupajuću glavnu po količinu, suncokretovu pašu za podsticaj razvoja novog društva, ali i za obezbeđenje dobrih zaliha meda i polena za zimu koja mu predstoji.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 25. 03. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Prolećno otvaranje košnica Prvi prolećni pregled svih pčelinjih društava podrazumeva utvrđivanje količine hrane, zdravstvenog stanja, kvaliteta matice, količinu i kvalitet legla i kvalitet saća. Posle toga se preduzimaju akcije na spaljivanju mrtvih pčela i trunja, spajanje slabih sa jakim zajednicama, zamena matica, eventualno izvršiti prolećno tretiranje protiv varoe, preduzeti mere lečenja ako se pojavi nozemoza kod pčela, početi sa stimulativnim prehranjivanjem, postaviti i urediti higijensko pojilo.

Bez obzira na izuzetno hladnu zimu i njen nastavak u ovim prvim prolećnim danima sa porastom dnevne temperature intenzivira se i aktivnost pčela u košnici. Martovsko otvaranje košnica je prvi prolećni pregled i uvid u stanje pčelinjih društava. Ovaj pregled se obavlja kada u prirodi ima medosnosnog bilja, po tihom i suvom vremenu a kada je spoljna temperatura veća od 15°C. On treba da traje što je kraće moguće. Bitno je sva zapažanja ustanovljena ovim pregledom zapisati u posebnu svesku da bi se na osnovu istih preduzele odgovarajuće akcije.

7

Internet pčelarstvo Prvi prolećni pregled svih pčelinjih društava podrazumeva utvrđivanje količine hrane, zdravstvenog stanja, kvaliteta matice, količinu i kvalitet legla i kvalitet saća. Posle toga se preduzimaju akcije na spaljivanju mrtvih pčela i trunja, spajanje slabih sa jakim zajednicama, zamena matica, eventualno izvršiti prolećno tretiranje protiv varoe, preduzeti mere lečenja ako se pojavi nozemoza kod pčela, početi sa stimulativnim prehranjivanjem, postaviti i urediti higijensko pojilo.

Ako je leglo kompaktno i liči na ploču, na kojoj se ocrtavaju šestostrane radiličke ćelije s poklopcima sveže boje, to je osnov za tvrdnju da je leglo zdravo i da je u društvu kvalitetna matica. Ako se primeti da je leglo šareno, neujednačeno, izmešano sa nepoklopljenim leglom, može se posumljati u neispravnost legla i kvalitet matice. Iz tih razloga treba pregledati i poklopljeno i nepoklopljeno leglo, sa pregledom zdravstvenog stanja larvi.

U ovom periodu zadimljavanje košnica mora biti umereno. Prvo se dim ubaci kroz leto, a potom u košnicu odozgo, dok se skida poklopna daska. Važno je da se izbegne razdraživanje pčela, lupanjem i premeštanjem košnica. Takođe, poznato je da u ovom periodu pčele veoma loše reaguju na jake mirise.

Prilikom pregleda okvir treba držati nisko i njime manipulisati što lakše.

Od sredine marta počinjemo sa prihranom pčelinjeg društva sa 500 do 1000 grama šećernog sirupa.

Najbolje je da se to vrši svaki treći ili četvrti dan u večernjim satima kada prestane izletanje pčela iz košnica. Prihranjivanje se može izostaviti u slučajevima kad pčelinje paše ima u izobilju.

Research.net 21. 08. 2002. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Značaj meda u čovekovoj ishrani Svedoci smo globalnog intenzivnog zagađenja ekosistema. Jedan od načina individualne borbe je povratak na prirodan način ishrane i lečenja. Recepti napravljeni od kombinacije meda i lekovitih trava mogu pomoći lečenju mnogih bolesti i dovesti organizam u bolje psihofizičko stanje.

U vreme kada moderna medicina nije bila na ovom nivou razvoja, narodni lekari su pravili raznovrsne lekove s medom i lekovitim travama i tako lečili mnoga obolenja. Nema nikakvog razloga da se neka od tih tradicionalnih iskustava ne koriste i danas jer je i savremena nauka dokazala da se spajanjem sastojaka pčelinjih proizvoda i biološki aktivnim sastojcima iz lekovitog bilja povećava njihov zajednicki učinak.

Temeljna naučna ispitivanja i istraživanja omogućila su utvrđivanje hemijskog sastava sastojaka sadržanih u lekovitom bilju i pčelinjim proizvodima i njihovo delovanje na ljudski organizam. Tako je jedan francuski lekar ispitivao delovanje lekovitog bilja na ljudski organizam i usavršio recepte koji 8

Internet pčelarstvo predstavljaju mešavinu biljnih sastojaka i odgovarajućih minerala iz meda. On smatra da se protiv raznih zagađenja današnji čovek mora boriti pre svega očuvanjem prirode, ali isto tako i povratkom na prirodan način ishrane i lečenja.

Ekspert Ujedinjenih nacija za lekovito bilje, akademik prof. dr. Jovan Tucakov, rekao je da lekovito bilje predstavlja neiscrpne zelene rudnike. To je pravi arsenal u kojem se vrši biosinteza veoma složenih, delomično poznatih, a u znatnoj meri još nepoznatih supstanci, koje izvanredno deluju na ljudski organizam.

“Pčela, kada ide na razno lekovito bilje, sakuplja lekovite sastojke iz tih cvetova i u neprerađenom obliku prenosi ih u svoj med. Zbog toga je tako veliki interes medicinara da se većom potrošnjom lekovitih trava i pčelinjih proizvoda ljudi ponovo vrate prirodnoj ishrani i lečenju”, naglašava prof.

Tucakov.

Evo i nekoliko korisnih recepata napravljenih od kombinacije meda i lekovitih trava.

ZAŠTITA PROTIV INFARKTA: svako veče, pre spavanja treba popiti čaj sastavljen od jednakih delova: kadulje, lipe i sleza, zaslađen sa kašikom meda. ČAJ ZA NERVNO SMIRENjE: uzme se kašika plodova šipka, čajna kašičica cveta kamilice i kad se mešavina prokuva dodaje se sok od pola limuna i med prema željenom ukusu. Pije se više puta tokom dana.

KOD BOLA U GRUDIMA: nastrugati rena, pomešati jednu kašičicu rena i dve kašičice meda. Ta smesa se uzima tri puta dnevno, a lek se spravlja samo za jednokratnu upotrebu.

CVEKLA S MEDOM: uzeti šest cvekli od po 100 grama i sok jednog limuna. Cveklu istrugati i posuti s malo sitnog šećera.

Ostaviti da stoji pola sata. Zatim se procedi i doda med i sok od jednog limuna. Ovaj vitaminski sok se preporučuje za jačanje organizma. ČAJ PROTIV KAŠLjA: u pola litra ključale vode staviti dve kašičice belog sleza i poklopiti. Posle pola sata čaj procediti i dodati dve kašičice meda i sok od jednog limuna.

ZA PLUĆNE BOLESNIKE: Sitno iseckati mlado lišće bokvice i pomešati s jednakom količinom meda. Uzimati nekoliko puta u toku dana. ČAJ ZA BRONHITIS I ASTMU: napraviti čaj od cvetova crvene deteline u razmeri 1:20 i piti s medom tri puta po jednu šoljicu. ČAJ PROTIV GRIPA: beli luk očistiti, izribati i izmešati s jednakom količinom meda. U slučaju gripa uzimati dva puta dnevno po čajnu kašičicu.

9

Internet pčelarstvo 03. 06. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Biološka borba protiv varoe Pred poklapanje legla, nedelju dana po zaleganju, ženka varoe ulazi u trutovsku ćeliju da položi jaja i ostaje zarobljena u njoj. Verovatno zbog veličine, najradije se opredeljuje upravo za trutovsko leglo. To je trenutak koji treba iskoristiti i svo poklopljeno leglo odstraniti iz košnice, a sa njim i veliki broj varoa.

Krajem maja pčelinja zajednica broji preko šezdeset hiljada članova. Osim matice i pčela radilica, sačinjava je i značajan broj trutova, oko dve hiljade. Oni su u ovo vreme za kvalitetno produženje vrste neophodni koliko i brižljivo odnegovani matičnjaci, jer bez snažnih i vitalnih trutova plemenitog porekla ne može da se očekuje buduća dobra matica i društvo koje će predvoditi u nastupajućoj sezoni.

Ali, vreme najintenzivnijeg bujanja društava povlači za sobom i širenje pčelinjeg parazita – grinje varoe. Borba protiv nje tokom poslednjih gotovo pola veka postala je gotovo sastavni deo pčelarenja, kako na našim prostorima, tako i u svetu. Ovaj izuzetno prilagodljiv parazit uslovio je da se neprestano razvija čitava lepeza različitih postupaka i sredstava zaštite.

U ovom vremenskom periodu, međutim, nepodesna je primena hemijskih preparata, s obzirom da bagremovu pašu smenjuje u priobalnim područjima amfora ili bagremac, a pristiže i lipa. Stoga se biološka metoda nameće kao jedino prihvatljivo rešenje. Najjednostavnija način je primena rama građevnjaka. To je standardni plodišni ram košnice koje koristimo. Kod nastavljača praktično je da se on na satonoši na neki način označi da bi se lako pronašao. Ako se koristi pravi ram može se po satonoši zalepiti komad izolir-trake za električne instalacije neke pastelne boje, ali je načelno šteta zarobljavati ispravan ram za ovu svrhu. Kako će u njemu biti samo leglo a ne med, ne očekuje se da nosi veliku masu, niti će ikada dospeti u centrifugu, te se može načiniti od tanjih otpadnih letvica i trajno po satonoši obeležiti. Stari pčelari u tu svrhu koristili su samo prutić na kojem su pčele izgrađivale zaperak.

Na ovom neužičenom ramu pčele će same, pod uticajem bilo kakve tihe paše, izgraditi ceo sat. Kako su ćelije isključivo trutovske, u njima će matica da zaleže neoplođena jaja. Nekoliko dana kasnije one postaju mamac i klopka za koloniju varoa. Pred poklapanje legla, nedelju dana po zaleganju, ženka varoe ulazi u trutovsku ćeliju da položi jaja i ostaje zarobljena u njoj. Verovatno zbog veličine, najradije se opredeljuje upravo za trutovsko leglo. To je trenutak koji treba iskoristiti i svo poklopljeno leglo odstraniti iz košnice, a sa njim i veliki broj varoa.

Kako je vreme razvoja trutova 24 dana, to se najbolji rezultati postižu vertikalnom podelom ramova građevnjaka letvicama na tri sekcije. U svakom od delova rama naći će se poklopljeno leglo koje treba izrezati. Ako se koristi samo jedan građevnjak, tada se isecanje obavlja sedmično. Korišćenje dva rama 10

Internet pčelarstvo omogućuje daleko efikasnije odstranjivanje parazita, s obzirom da se svaka četiri dana u jednoj od šest sekcija nalazi zrelo leglo.

Izrezani komad saća treba odmah pretopiti. Za topljenje se može tokom leta uspešno upotrebiti i sunčani topionik, jer u ovim komadima saće nema kokona. Istopljeni vosak dobro će doći kao zamena za sitne osnove koje su potrebne za gradnju.

Dobijanje idealnih radiličkih ramova Ne treba zaboraviti i na uzgrednu korist koju pčelaru i pčelinjoj zajednici pruža korišćenje rama građevnjaka. To je izgradnja idealnih radiličkih ramova. Naime, pčelinje društvo ima potrebe za određenim brojem trutova i ono će tu svoju potrebu zadovoljiti. Ako se u košnici nalazi samo radiličko saće, pčele će neke ćelije proširiti i pretvoriti ih u trutovske, a time i narušiti kvalitet čitavog sata. U proširene ćelije matica će uvek polagati neoplođena jaja i ona će zauvek ostati samo za trutove, a to nije uvek potrebno. Stoga valja društvu dati mesto gde će ovu svoju potrebu zadovoljavati, da bi svo ostalo saće bilo izgrađeno isključivo o d radiličkih ćelija.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 12. 08. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Briga o mladim rojevima U društvima koja su na paši treba zameniti loše matice, ako to nije urađeno do sada. Posebnu pažnju obratiti na američku trulež pčelinjeg legla. Pčelinja društva koja u ovoj godini nisu rojena mogu da daju pomoćno društvo. Društva treba pripremati za zimu i samo u područjima gde se očekuje medljika biće još ceđenja. Kod pregleda posebnu pažnju treba obratiti na opasnost od grabeži pa preglede obavljati rano ujutru ili kasno popodne.

11

Internet pčelarstvo Radovi koje u ovom periodu treba uraditi na pčelinjaku usmereni su, pre svega, na rojeve koji su formirani ove godine. Kod njih treba nastaviti sa dodavanjem satnih osnova i to po jednu satnu osnovu do legla, pa kad bude izvučena, ako ima dovoljno unosa, dodavati dalje. Ako unosa nema onda rojeve treba prihranjivati sirupom da bi izvlačili saće.

Ako rojevi nisu tretirani protiv varoe treba ih što pre istretirati nekim od preparata, pošto se od njih neće cediti med.

U društvima koja su na paši treba zameniti loše matice, ako to nije urađeno do sada. Kod svakog pregleda treba posebnu pažnju obratiti na američku trulež pčelinjeg legla, iako se ona najlakše prepoznaju u jesen. Američka kuga prepoznaje se po uginulom zatvorenom pčelinjem leglu koje se raspada u lepljivu masu. Na prvi pogled zatvoreno leglo je ulegnuto i ima rupice nepravilnog oblika po poklopcima. O svim zapažanjima koja navode na sumnju da je američka kuga prisutna, treba konsultovati iskusnijeg pčelara i prijaviti veterinarskoj inspekciji radi eventualne nadoknade štete.

Formiranje pomoćnog društva Pčelinja društva koja u ovoj godini nisu rojena i služila su isključivo za sakupljanje meda, sada su dosta jaka, pa mogu da daju pomoćno društvo. Po vađenju meda izdvoje se tri do četiri rama sa leglom i starom maticom i formira pomoćno društvo iznad osnovnog društva. Po uzimanju matice, osnovnom društvu dodaje se mlada sparena matica ili zreo matičnjak. Pomoćno društvo u tom slučaju odmah istretirati protiv varoe, a osnovno društvo tek za oko dve nedelje, kada mlada matica pronese.

Ovako formirana pomoćna društva će mnogo pomoći u bagremovoj paši sledeće godine kad se pripoje osnovnim društvima. Sada se prema potrebi dohranjuju, kako bi imala dovoljno hrane za zimu.

Pojava trutovskog legla Događa se da u nekom košnicama ima dosta trutovskog legla. To je znak da je u košnici došlo do nekog poremećaja. Ako pored trutovskog u košnici ima i radiličkog legla, odnosno matica u znatnoj meri polaže trutovska jaja, to je znak da je loša ili takozvana trutuša i da je treba zameniti.

Ako je u košnici samo trutovsko leglo treba je pažljivije pogledati, pa ako u radiličkim ćelijama ima dva-tri jaja onda su prisutne lažne matice, tj. pčele koje su počele da nose neoplođena jaja. Ako je takvo društvo slabo ne treba ga spašavati, već rasturiti istresanjem pčela na udaljenosti preko 200 metara od pčelinjaka. Međutim, ako je jače društvo sa dosta pčela, ono se može spasti dodavanjem iz druge košnice dva rama sa leglom i maticom u kavezu.

Ramove sa trutovskim saćem treba izvaditi i pretopiti. Po dodavanju ramova sa leglom i maticom treba uraditi zamenu između košnice u koju je dodata matica i košnice iz koje je oduzeta matica. Pčele normalnog pčelinjeg društva, na povratku sa paše, ulaze u košnicu otrutelog društva i pojačavaju zaštitu dodate matice, a pčele letačice otrutelog društva ulaze u košnicu normalnog društva, kojem posle 4-6 sati treba dodati novu maticu. Ako nema paše dno košnice treba natrljati crnim lukom zbog izjednačavanja mirisa.

Poslednje vrcanje Sa vađenjem livadskog meda početkom avgusta završava se pčelarska sezona. Društva treba pripremati za zimu i samo u područjima gde se očekuje medljika biće još ceđenja. Od radova koje sad treba uraditi zavisi uspeh prezimljavanja i razvoja sledeće godine. Na pčelinjaku treba detaljno pregledati sva pčelinja društva i utvrditi: zdravstveno stanje i jačinu društava; kvalitet matice i legla; kvalitet i količinu hrane; kvalitet saća.

12

Internet pčelarstvo Kod pregleda posebnu pažnju treba obratiti na opasnost od grabeži pa preglede obavljati rano ujutru ili kasno popodne. Prilikom pregleda odmah formirati zimski raspored ramova. U centru klubeta zadržati leglo i najbolje saće u kojem je izleženo nekoliko generacija pčela. Do tih ramova dodati ramove sa cvetnim prahom i medom. Bele prazne ramove i ramove u kojima nije izvođeno leglo povući iz košnice, ili skloniti u stranu iza zadnjih ramova. Više ne treba dodavati saće za gradnju i započeto saće skloniti iza zadnjeg rama sa medom. Ako je neki ram sa mnogo trutovskih ćelija, treba ga staviti na periferije klubeta kako bi u proleće bio izbačen, a ako može treba ga izbaciti odmah i pretopiti. Po izvršenom rasporedu ramova početi sa prihranjivanjem, odnosno sa obezbeđivanjem zimskih zaliha.

Miljko Šljivić 28. 04. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Spremno u bagremovu pašu Maj treba dočekati spreman za glavnu kvalitetnu pašu, bagremovu, sa razvijenim, zdravim i snažnim društvima, u radnom raspoloženju. Leta se sada mogu otvoriti potpuno, a kada se zabeli cvet bagrema na drvetu i saće u košnicama, glavna pažnja pčelara treba da je na obezbedjenju slobodnog prostora u medištima.

Ove godine pčelari uglavnom nisu imali velikih problema sa zimovanjem. Zima je u većini krajeva naše zemlje bila relativno blaga, sa dovoljno dugim otopljenjima kada su pčelice mogle da izlaze na pročisne letove. Proleće je do sada bilo vlažno i blago pa su većina prvih paša dale svoj dragoceni doprinos razvoju društava. Maj treba dočekati spreman za glavnu kvalitetnu pašu, bagremovu, sa razvijenim, zdravim i snažnim društvima, u radnom raspoloženju. Leta se sada mogu otvoriti potpuno, a kada se zabeli cvet bagrema na drvetu i saće u košnicama, glavna pažnja pčelara treba da je na obezbedjenju slobodnog prostora u medištima. Dobar unos valja iskoristiti za izgradnju saća. Dok proizvodna društva donose med, pčelar treba da se potrudi da uzgoji kvalitetne matice.

Kako pomoći pčelinjim zajednicama da se što bolje razviju? U zavisnosti od tipa košnice, ali i mogućnosti i veštine samog pčelara, načina ima više. Spomenućemo samo jedan, naizgled malo neobičan, ali u dugogodišnjoj praksi na više pčelinjaka oproban način.

Poznato je da bilo kakav unos, osobito ako je obilan, stimuliše maticu na bolje zaleganje. Najbolje je kada je to prava, prirodna paša, ali ako je nema, većina pčelara lako poseže za prihranjivanjem sirupom od industrijskog šećera. Tada su pčele prinudjene da koriste njima stranu materiju, ali to nije njihov izbor. Logično je, pčela se hrani medom od kada je nastala. Zbog opasnosti od širenja zaraznih bolesti, pre svega američke truleži, prihranjivanje medom se takodje izbegava. Gde je izlaz? Najjednostavnije 13

Internet pčelarstvo je ponuditi pčelama za unos sam med koji se nalazi u njihovoj košnici, odnosno treba ih obmanuti da unos postoji.

Prilikom uzimljavanja značajne količine zimnice pčele deponuju u predelu iznad legla, u predelu medne kape. To je venac u kome, zavisno od veličine rama, mada znatno potrošen, ima i sada dosta meda. Ova hrana sputava maticu u zaleganju jer smanjuje površinu saća korisnu za leglo. Sada je na pčelaru da učini da se medni venac oslobodi. Najlakše je da se ramovi okrenu. Ako je to košnica Alberti – Žnideršičevog tipa tada nema problema, jednostavno se svi ramovi okrenu tako da deo koji je bio gore ide dole. Medjutim, kod košnica nastavljača, Langstrot-Rutovog i Danan-Blatovog tipa, problem čine upravo ramovi pošto se satonoša razlikuje po dužini od donje letvice i ram je fizički nemoguće okrenuti i umetnuti u nastavk. Rešenje je jednostavno – treba prevrnuti ceo nastavak.

Pošto se pčele blago nadime, nožem se odvoji plodišni nastavak od podnjače ili polunastavka ukoliko se on koristi izmedju plodišta i podnjače. Ukoliko se polunastavak ne koristi potrebno je pripremiti jednu ili dve letvice na koje će se ramovi kasnije oslanjati. Zatim se celo plodište okrene.

Ako koristimo polunastavak, postupak je sledeći. Plodište lagano podignemo i povučeno unazad. Zatim prednju stranu nastavka lagano spuštamo da dodje iza polunastavka tako da negde oko sredine dužine plodišnog nastavka legne na gornji rub polunastavka. Sada lagano ceo nastavak stavljamo u vertikalni položaj, naginjemo i spuštamo na polunastavak. S obzirom da su ramovi medusobno još od jesenas dobro ispropolisani oni će ostai još neko vreme slepljeni a zatim će se sami lagano spustiti tako da «uši» plodišnih ramova legnu na telo polunastavka.

Ako polunastavka nema, tada se celo plodište skine sa podnjače, na njega se stave letvice pa preko njih podnjača, sve se to okrene i postavi na mesto gde je bila košnica ranije.

Posle kratkog vremena pčele će početi da otklapaju med iz medna kape koja se našla na dohvat leta, prenosiće spostveni med u druge delove košnice i time davati utisak unosa. S druge strane matica će odmah ta mesta zasejati tako da ćemo vrlo brzo dobiti plodišne ramove zasejana od gore do dole, kao u sred leta.

Da bi stimulacija bila intenzivnija, okretanje treba ponavljati na nedelju dana. Ovakvo okretanje je osim za razvoj korisno i u borbi protiv grinje varoe pošto ometa njen proces sparivanja. Ne tako davno u Madjarskoj je konstruisana okrigla košnica koja se okretala, upravo sa tim ciljem. S obzirom da se ovaj postupak sprovodi u neposrdnoj pripremi za glavno medobranje, svaki način borbe protiv varoe bez upotrebe hemikalija veliki je doprinos.

Posle višekratnog okretanja plodišta rezultati će biti očigledni, društva će biti sprema da dočekaju opojne bele cvetove bagrema. Jedino treba obratiti pažnju na to da se posle zadnjeg okretanja ramovi ponovo nadju u uobičajenom položaju, kako nebi bilo problema u transportu na pašu.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com

14

Internet pčelarstvo 05. 04. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Neprijatelji pčela – pauci Iako ih smatramo za korisne insekte, mnogi ih čak uzimaju za zaštitni znak firme verujući da su simbol sreće, pauci su na pčelinjaku veoma nepoželjni i spadaju u red pčelinjih neprijatelja.

Ako se pažljivo pogleda, u okolini svake košnice pa i na njima samim, pod postoljem, oko pojila i drugde moguće ih je primetiti. Ako ne same pauke, onda njihove mreže koje su lako uočljive.

S početkom proleća i toplih dana, a posebno kada krene sezona voćne paše, paukove mreže predstavljaju veliku opasnost za pčele koje se vraćaju u košnice. Istina, većina pčelara je tada zaokupljena drugim obavezama: pregledima, čišćenjem, borbom protiv nailazeće varoe i drugo, tako da se ovim štetočinama posvečuje malo pažnje.

Pauci (Araneae) su najbrojnija grupa arahnida. Do danas je opisano više od 26000 vrsta, ali se smatra da mora da postoji i više od 100000 vrsta. Pauci se dele na razne grupe, a među njima araneomorfe (Araneomorphae) obuhvataju sve obične pauke. Veličina tela, ne računajući noge, uglavom ne prelazi 2 centimetra. Prednji i zadnji deo odvojeni su lakim suženjem ili strukom. Prednji deo je zaštićen oklopom koji na čeonoj strani nosi osam očiju; helicere su sa karakterističnim otrovnim žlezdama, a pelipalpe mužijaka transformirane su u organe za parenje. Obli trbuh, koji nije zglavkast kao kod pčele, nosi dodatke koji su izmenjeni u organe za predenje niti. Ovi organi luče niti koje se koriste za ispredanje mreže, samo kod manjeg broja vrsta, dok kod većine vrsta niti se koriste za ispredanje čaure koja zaštičuje jaja ili im služi kao konopac za spasavanje, pri premeštanju s jednog mesta na drugo. U vreme parenja mužijak je izložen priličnoj opasnosti kad se približava ženki, jer ga ona može zameniti sa plenom. On se ljulja na niti koju ona drži, da bi je upozorio na svoje namere. Pauci žive svuda gde žive insekti, mesožderi su i hrane se, uglavnom, insektima koje ubijaju otrovom, ubrizganim preko helicera.

Postoji više vrsta pauka koji jedu pčele. Veliki broj prolećnih pauka jede pčele hvatajući ih u mreže.

Ponekim vrstama pčele su čak osnovna hrana. Takvi pauci su retko u brojnim i jakim zajednicama i od njih nebi trebalo očekivati značajnije štete. Drugi su lovci bez mreža. Oni se nalaze u zasedi na samom cvetu ili u njegovoj unutrašnjosti i tu vrebaju pčele koje sakupljaju polen i nektar.

Jedan takav, baštenski pauk, vrlo rasprostranjen i neprimetan, je mali, svetlo zelenkasti pauk veličine svega par milimetara. Susreli smo ga sasvim slučajno u voćnjaku dok je cvetala breskva. U želji da se prikaže što više pčelica na cvetu i time pokaže koliki je njihov značaj za oprašivanje voćaka, naišli smo na čudnu sliku. Na cvetu se nalazila pčela, ali ne u normalnom položaju kako sakuplja nektar i polen, već kao da je prilepljena ledjima za prašnike. Kada smo mahnuli rukom nije se pomerala, uzeli smo je u ruku ali ona je ležala mrtva na dlanu. Naizgled bez povreda, kao da je postradala od nekog insekticida.

15

Internet pčelarstvo Ponovni pogled na cvet dao je rešenje misterije. Na mestu odakle je uzeta mrtva pčelica stajao je raširenih nogu zakačen za laticu cveta mali pauk. Stajao i čekao u zasedi. Tek tada je postalo jasno da treba obratiti pažnju i na ove loše susede pčela. I zaista, bilo ih je gotovo posvuda. Posmatrajući kako tokom popodneva mnoštvo vrednih pčela doleće sa obližnjih stabala šljiva u punom cvetu, pažnju je privukao pauk iste vrste. Sada se verao po krovu košnice, a potom se žurno spuštao grabeći niz zid ka podnjači i nestao pod njom.

Jedini način borbe protiv pauka je skidanje njihovih mreža i uništavanje samog pauka na pčelinjaku.

Primena bilo kakvih ineskticida ugrozila bi same pčele i dovela u pitanje čistoću pčelinjih proizvoda.

Srećom, šteta koju naprave pčelinjim zajednicama, poredeći je sa drugim štetočinama, nije velika.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 21. 03. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Prve prolećne pčelinje paše Sve nepovoljine vremenske prilike koje nas iz godine u godinu prate, sa neuobičajeno sušnim i velim letima i zimama sa temperaturama o dvadesetak stepeni ispod nule, poznavalje medonosne flore postavljaju kao nužni uslov bavljenja pčelarstvom. Zato nije na odmet upoznati neke od biljaka koje donose prvu pčelinju pašu.

Iva (Salix caprea L.) ili kako se u narodu još naziva i maca ili vrbica je listopadno drvo koje se može najčešće videti po međama ili zapuštenim, neobrađenim plodnim površinama. Ono je takođe i dekorativno drvo ili žbun s obzirom da se grančice okite divnim, žutim macama mnogo pre nego što olista. Kao drvo postiže visinu i do desetak metara. Tokom godine poznaje se po elipsasitm, prilično debelim listovima čiji su obodi blago talasasti i neretko nareckani. Najuočljivija je s proleća, marta ili aprila, kada se javljaju mace. To su zapravo cvetovi i može se primetiti da ih postoje dve vrste: žutih i zelenkastih. Radi se o istoj vrsti, ali su jedni grmovi ili stabla muška, a druga ženska. Ive sa žutim macama su u stvari muške biljke, sa prašnicima, dok su zelene mace na ženskim i imaju samo tučkove skupljene u kupastu macu. Da bi se izvršilo oprašivanje, priroda se postarala da pčele posećuju obe mace, pošto polen sakupljaju sa muških, a nektar sa ženskih.

Iva je od veoma velikog značaja za pčelinja društva s obzirom da se njeno rano cvetanje odvija u vreme intenzivnog obnavaljanja i razvoja. Pravo je zadovoljstvo za pčelara da po blagom, prolećnom, sunčanom vremenu posmatra armiju izletnica kako marljivo prebiraju po macama. Ne bez razloga, s 16

Internet pčelarstvo obzirom da dnevni unos može da dostigne i do par kilograma nektara uz obilje svežeg polena. Prinos od oko dvadesetak kilograma po društvu, odnosno pašni kapacitet koji dostiže čak i do 150 kilograma po hektaru, u ovim ranim prolećnim danima svakako da nisu zanemarivi. Stoga ove lepe i nadasve korisne biljke pčelari treba da umnožavaju posebno oko matičnih pčelinjaka, odnosno zimovnika, tim pre što se ova biljka lako razmnožava kako semenom tako i izdancima.

Trnjina (Prunus spinosa L.) je žbun koji često preplavi široke neobrađene površine stapajući se u gustu, bodljikavu celinu, ali ga ima i kraj puteva, duž kanala i vetrozaštitnih pojaseva. Tamnoplave bobice, plodovi ove biljke su jestive, veoma oporog ukusa. Osim što ih tokom zime jedu ptice, od njih se spravljaju likeri i vino specifičnog bukea. S obzirom da su bogate vitaminom C, taninom, organskim kiselinama i fruktozom koriste se kao lekovito bilje za saniranje dijareje i problema sa organima za varenje. Svež cvet je takođe lekovit jer sadrži jedan cijanogenetski glikozid, što ga čini blagim laksansom i diuretikom.

Kao i iva, i trnjina cveta pre listanja, tokom marta i aprila. Cvetići su vrlo sitni, beli i na kratkim drškama. Čašica i krunica su im petozobe, a prašnici mnogobrojni na dugačkim filamentima na kojima su jajaste polenske kesice. Polen je gladak i ima tri pore, aromatičan je, nakiseo i opor. Pčele je intenzivno posećuju pošto daje dosta cvetnog praha, ali i nektara. Kapacitet ove rane podsticajne paše pod povoljnim uslovima može da bude do dvadesetak kilograma po hektaru.

Od zeljastih biljaka netreba zaboraviti visibabu (Galanthus nivalis L.) koja se prva probija kroz sneg već oko Božića, donoseći sveži narandžasti polen. Ako je vreme povoljno, tu je i kukurek (Helleborus odorus W. et K.) sa svojim zelenkasto žutim cvetovima i dekorativna bergenia (Bergenia crassifolia), baštensko cveće crvenkastih grozdova cvetića koji pružaju kako polen tako i nektar. Po baštama i vinogradima od februara do kasne jeseni povrtari i vinogradari vode bitku protiv korovske biljke crvene mrtve koprive (Lamium purpureum L.), niskog zeljastog korova neprijatnog mirisa. Tamo gde ova biljka opstane ili dok ne bude uništena, pčele je rado posećuju zbog polena i nektara, posebno u jeku proleća. Takođe, tu su još i majušni cvetovi ljubičice (Viola odorata L.), žuti cvetovi otrovne biljke žute sase (Adonis vernalis L.), cvasti divljeg zumbula (Scilla bifolia L.), ljubičasti zvonćići u cvastima presličice (Muscari czowitzianus L.) i još mnogo, mnogo drugih.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com

17

Internet pčelarstvo 04. 03. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Pčelinji proizvodi – polen O tome da je cvetni prah neophodna materija za život i razvoj pčelinje zajednice bezbroj puta je pisano.

On je i izvanredan dodatak krmivima pošto izuzetno pospešuje prirast gajenih životinja. Blagotvoran je i u ljudskoj ishrani. A, da li je svaki proizvod koji se naziva tim imenom jednako vedan?

Sam cvetni prah, koji ce nalazi na biljkama i polen koji pčele unesu u košnicu i spreme u ćelije saća, perga, prema ruskom nazivu, ili pčelčinji hleb, doslovno preveden termin sa engleskog govornog područja, bitno se razlikuju po sastavu. Orijentaciono, biološka vrednost polena koji se nalazi na cvetu tri puta se povećava kada ga pčelica prikupi u majušne loptice koje gradi na dlačicama na svojim zadnjim nožicama, pošto ga olepi sekretom žlezda i time već tokom sakupljanja otpočne fermentativne procese. S druge strane, ferementisani polen spremljen u ćelije i zaliven slojem meda, konzerviran i pripremljen za duže čuvanje, takodje je tri puta vredniji od polena koji je tek položen u ćeliju. Zmnači, čak oko devet puta vredniji od cvetnog praha na prašniku biljke.

Hemijski sastav polena različit je u zavisnosti od biljne vrste, ali i od načina ubiranja i vremena i uslova skladištenja. Tako, na primer, polen koji je ručno sakupljan sa biljke ima, izmedju ostalog, 10% vlage, 20% proteina, 3% redukovanih šećera, 8% neredukovanih šećera, koliko ima i skroba. Polen iste biljke koji su pčele sakupile u istim uslovima, sušen na vazduhu, ima od 7 do 11% vlage, 20 do 21% proteina, 26 do 36% redukovanih šećera, 1 do 3% neredukovanih šećera, dok skroba gotovo da i nema ili dostiže najviše tri procenta. Takodje, hemijskom analizom ovako sakupljenog polena utvrdjeno je prisustvo vitamina C, E, grupe B, uključujući niacin, biotin, pantotensku kiselinu, riboflavin (B2) i piridoksin (B6), i provitamina A, više od stotinu enzima i mnogo, mnogo drugog. Očigledo je da su za povećanje kvaliteta zaslužne pčele.

Zato treba posebno naglasiti da polen koji se vrlo lako sakuplja pomoću uredjaja nalik na usisivače, mehanički tj. ručno sakupljeni, nije isti kao onaj koji su pčele sakupile, mada potiče od istih biljaka i prikupljen je u isto vreme. Tim pre što se na takav način prikupi daleko veća količina cvetnog praha pa mu i cena može biti znatno niža. Logično, za manji kvalitet treba platiti manje.

Sa laganim produžavanjem trajanja dana i zimi se nazire kraj. Uskoro će početi i prvi unosi svežeg polena, nedugo potom krenuće i berba cvetnog praha. Polen je namirnica izuzetnog sastava, ali istovremeno i vrlo, vrlo osetljiva. S obzirom na obilje hranljivih materija odlična je podloga za razvoj mnoštva mikroorganizama, gljivica i drugih bića koja bi ga takodje rado imala na jelovniku, voskov moljac ga brzo nanjuši, mravi, leptirići ... Osušen može da se čuva čitavu godinu ne gubeći na biološkoj vrednosti. Medjutim, upravo neprimerenim sušenjem može mu s naneti nepopravljiva šteta i pretvoriti ga u bezvredni prah. Uslovi pod kojim ga treba sušiti nisu nedostižni: da ne bude izložen direktnom dejstvu sunčevih zraka, da je promajno mesto i da temepratura ne predje četrdesetak stepeni Celzijusa.

18

Internet pčelarstvo Ako se radi sa košnicama nastavljačama, sušionik može biti sama košnica. Ispod poklopca postavi se dvostruka ventilaciona mreža. Na donju mrežu prosipa se prikupljeni polen u tanke slojeve i poklapa gornjom. Uloga gornje mreže je da spreči voskovog moljca da pridje polenu koji se suši jer ga lako pokvari poležući svoja jaja na njega. Kroz svaku košnicu cirkuliše vazduh, pa čak i nenastanjenu. Ovo strujanje biće dovoljno da se polen lagano suši, ne gubeći od svog kvaliteta. Čak i u vrelim letnjim danima, na suncokretovoj paši, temperatura ne prelazi zahtevani opseg vrednosti. Ako se koriste samo dve ventilacione mreže, pčele će često sa donje strane dirkati zrnca pokušavajući da ih se domognu. Za toplih dana sušenje traje kratko, a pražnjenje posudica spoljašnjih hvatača je lako jer se samo izruče na mrežicu iste košnice. Za dan-dva zrnca zvone pri preručivanju poput pirinčanih. A, ako je vreme hladno i vlažno – e, pa tada se i onako ne sakuplja polen.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 21. 02. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Pčelinjaci se bude Nova sezona počinje, sa njom i nove obaveze. Osluškivati i osmatrati, kad otopli otoriti. Proveriti zalihe hrane i zdravstveno stanje.

Ma koliko se zima trudila da ostane, proleće neminovno dolazi. Životni procesi u pčelinjim društvima, u odnosu na prethodni period, značajno se menjaju. Bez obzira kakvo je vreme napolju, sa produžetkom trajanja dana, u pčelinjim zajednicama budi se novi život. Posle dužeg perioda zastoja, matica ponovo polaže sve više jaja, a pčele dobijaju zadatak da mlado leglo odhrane i odneguju. Tri 19

Internet pčelarstvo nedelje nakon zaleganja u košnici se pojavljuju nove, mlade pčele. Njihov broj će u početku biti simboličan, da bi ih vremenom bilo sve više i da bi konačno u zajednici zamenile svoje prethodnice izležene prošle jeseni.

Rađanje novog života i buđenje pčelinjaka velika je radost za svakog pčelara, ali ono znači i nove obaveze. Za razliku od prethodnog perioda, kada je pčelama bio neophodan samo apsolutni mir, sada je dužnost pčelara da ih češće posećuje, a ako zatreba, i pruži neophodnu pomoć.

Došlo je vreme kada se može približno proceniti uspešnost dosadašnjeg zimovanja. Ovo radimo, pre svega, osluškivanjem i osmatranjem ponašanja pčela na letu, a kada vremenske prilike dozvole, otvaramo košnice. Osluškivanje košnica vršimo komadom gumenog creva koje stavljamo na otvor leta.

Ako je u košnici sve u redu, čućemo uobičajeni "žagor" zdrave pčelinje zajednice - oštar zvuk koji podseća na šum lišća. Brujanje može da bude znak da je leto zapušeno uginulim pčelama. Ako je leto čisto, ovakav zvuk upućuje na mogući gubitak matice. Međutim, ako se iz košnice ne čuje ništa, potrebno je pokucati, pa ako se ni tada ne čuje ništa, takvu košnicu treba obeležiti kao sumnjivu i kasnije je otvoriti. Osim gumenog creva, za osluškivanje se može koristiti i stetoskop (lekarske slušalice). Njime je moguće ne samo čuti već i utvrditi mesto pčelinjeg klubeta kod košnica nastavljača bez obzira u kojem su se korpusu košnice uzimele.

U vreme pročisnog leta pčelar neizostavno treba da bude na pčelinjaku i da posmatra ponašanje pčela.

Tada je neophodno da se sva zapažanja za svaku košnicu evidentiraju u pčelarskoj beležnici. Ona će biti izuzetno važna za preduzimanje, kada to vreme dopusti, odgovarajućih mera. Jedino košnice iz kojih pčele ne izleću i za koje se pouzdano može utvrditi da su društva stradala, treba obavezno zatvoriti da pčele iz drugih košnica nebi u njih ulazile. Uobičajeno je da se mortalitet od pet do deset procenata smatra za normalne gubitke tokom zimovanja, u zavisnosti kakvi su meteorološki uslovi vladali tokom zime.

Zima ove godne odlikuje se čestom smenom hladnog i toplog vremena. Kada se pojavi nekoliko toplih dana pčelar treba da ih smišljeno iskoristi. Po lepom, tihom, blagom vremenu košnice treba pažljivo otvoriti. Podnjače su sada zaprljane voštanim trunjem i mrtvim pčelama. Potrebno ih je očistiti, voštano trunje prosejati i kasnije pretopiti, a mrtve pčele spaliti. Kod košnica nastavljača najbolje je podnjače zameniti čistim. Ako ih nemamo u rezervi, pčelama će biti velika pomoć da ih očistimo, dezinfikujemo i dobro osušimo. Dvojno simetričnu podnjaču dovoljno je samo prevrnuti i premestiti letvicu.

Prvo ovogodišnje otvaranje treba da nam da informaciju i o zdravstvenom stanju i jačini pčelinjih društava. Zato treba uzeti uzorke mrtvih pčela, upakovati ih u kutijice ili papirne kesice, nikako plastične, i uputiti ih, uz konsultovanje sa veterinarskim inspektorom i društvom pčelara, najbližoj ovlašćenoj veterinarsko - specijalističkoj laboratoriji na pregled. Takođe treba izvršiti detaljnu kontrolu stanja rezervi hrane, naročito zaliha cvetnog praha. Ukoliko pčele nemaju dovoljno hrane za obilnu ishranu matice i negu legla, obnavljanje društva mladim, vitalnim pčelama biće sporo ili će doći do slabljenja, naglog opadanja brojnosti te će ga bolesti i štetočine brzo savladati. Dodavanjem šećerno mednog testa, takozvanih pogača, možemo preduprediti takvo stanje.

Obilnija potrošnja hrane u ovom periodu uslovljena je potrebom za višom temperaturom u klubetu, što ima za posledicu i povećanje vlažnosti u košnici. Zato je potrebno pojačati ventilaciju kako bi se sprečilo kondenzovanje vlage, buđavljenje ramova, saća i polena, što kao krajnji ishod ima bujanje nozemoze i ugunuće društva. Tu nam od velike koristi može biti gornje leto. Netreba se bojati da će pčelicama biti hladno, pošto je poznato da društva nikada tokom zime ne stradaju od hladnoće, već od gladi, bolesti i vlage. Naravno, u svemu treba imati mere pa ne napraviti promaju.

Na kraju, kada se košnica bude zatvarala, potrebno je pregledati utopljavajući materijal. To su obično nekoliko listova novinske hartije. Treba je svakako zameniti čistom i suvom i ako je vlažna i ako nije, to bar nije skupo.

Dejan Kreculj 20

Internet pčelarstvo www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 08. 02. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Kako pčele zimuju Iako vremenski ne traje naročito dugo, prava zima sa niskim temperaturama je vrlo kritičan period u životu svake pčelinje zajednice. U to vreme prividnog mirovanja u košnici se nastavlja intenzivan život pčela. Posle jesenjeg zatišja već početkom nove kalendarske godine i dužanjem dana, matica započinje sa zaleganjem kako bi blagovremeno zimske pčele odnegovale svoje naslednice i brojčano osnažene dočekale prve prolećne paše. Šta se zapravo dešava sada u košnici?

Ponašanje pčela u direktnoj je zavisnosti od temperature okoline. Ako je temperatura ispod 8 °C nema opštenja pčela sa prirodom, na temperaturama od 9 do 16°C ona je povremena, a raspon od 16 do 32°C im najviše odgovara. Čim se temperatura okoline smanji na vrednost ispod 10°C pčele, vođene nepogrešivim instinktom, prestaju sa izletanjem i povlače se u svoje stanište. One posedaju prostor između voštanih satova i tu formairaju oblik nalik na blago izduženu loptu koji se naziva klube. Po obodu se raspoređuju nalik na crepove na krovu kuće, čineći ovu formu zatvorenom i toplotno izolovanom. Gustina pčela nije jednaka, zgusnutije su na rubnom delu ali sa malenim razmakom u kojem je zarobljen vazduh kao odličan izolator. Unutar klubeta odvija se život sve do proleća.

Zanimljivo je da je u njegovom središtu prava letnja klima sa velikom vlažnošću i temperaturama od 33,3 do 43,4 °C u vreme kada je, prema merenjima Ovensa iz 1971. godine, temepratura u unutrašnjosti košnice svega 6,7 °C. Ova temepretura je stabilna, ma koliko se spoljašnja menjala jer je to uslov za razvoj i opstanak legla.

Kada temperatura okoline dostigne od 6 do 8°C, sve pčele zajednice formairaju kompaktno klube. To je istovremeno i raspon temperatura u kojem je potrošnja hrane najmanja. Daljim opadanjem spoljne temperature potrošnja ne raste onim brzinom koja bi se očekivala. Kako je Dr Farar utvrdio, ukoliko pčele ne neguju leglo, temperatura u središtu klubeta se kreće oko 21°C, dok se na površini omotača može izmeriti vrednost od 6,1 do 7,8 °C. Sa daljim padom temperature klube se skuplja, debljina omotača se povećava a pčele zbijaju. Temperature zavise i od toga da li u klubetu ima legla ili ne.

Ukoliko ga u središtu nema, temperatura u centru ne sme da padne ispod 14 °C, dok je tada na obodu svega 6,6°C; sa leglom nesme da bude niža od 33°C u centru i 14°C na periferiji.

Sva toplota stvorena u gnezdu potiče od čitave mase pčela. Golim okom nevidljivo podrhtavanje grudnih mišića oslobađa toplotu; iz istog razloga i naše telo drhti kada nam je hladno. Pčele za 21

Internet pčelarstvo stvaranje toplote koriste par mišića koji su namenjeni za najteži posao, za letenje. To su mišići koji pokreću krila i oni se tokom leta u potpunosti skupljaju i opružaju. Pri tome se stvara određena toplota koja je tada nekorisna, čak u vrelim danima štetna. U toku zimovanja, ovi mišiči se samo delimično skupljaju i opružaju, ali velikom brzinom tako da se radi o podrhtavanju koje ima za posledicu intenzivno pretvaranje hemijske energije u toplotnu. Ugljeni hidrati koji se u telu pčele nalaze u tkivu i hemolimfi, pčelinjoj krvi, dobijeni iz hrane varenjem, podstaknuti metabolitičkom i hormonskom rerulacijom, reaguju sa kiseonikom unetim putem ograna za disanje, izvor su energije za rad mišića, za kretanje i za stvaranje toplote.

Stvorena toplota lako bi se izgubila. Značajna uloga u održanju toplotne stabilnosti je i samog meda koji se nalazi u vencima iznad prostora gde se formira klube. Poznato je da je med materija sa vrlo velikom toplotnom tromošću, da se dugo i sporo zagreva, a da se isto tako i hladi. Med koji se dekristališe zahteva dosta vremena da poprimi toplotu i da se ponovo vrati u tečno stanje, ali zato dugo ostaje vruć. Isto se dešava i sa medom u ćelijama koje su iznad klubeta. Toplota ostaje sačuvana zahvaljujući, između ostalog, i tromosti mase meda u vencima da se brzo hlade.

Gubitak toplote pčele takođe sprečavaju stvaranjem vazdušne izolacije u ćelijama. Od svih pčela u klubetu, više od polovine njih posedaju prazne ćelije saća, zatvarajući ih telima kako bi stvorile prostor u kome je zarobljen vazduh. On nemože da se kreće i zato je dobar toplotni izolator, kao tanki sloj vazduha između dvostrukih stakala na prozoru. Koliki je efekat ove izolacije govore podaci da je sa unutrašnje strane izmerena temperatura bila 33°C, dok je sa suprotne strane sata, udaljeno samo nešto više od dva centimetra, izmereno samo 8,3°C. Izolaciju čini i mnoštvo dlačica koje se nalaze na grudime pčele između kojih je kakođe nepokretan vazduh.

Pčele se u klubetu stalno komešaju, jedno vreme provode u spoljašnjem sloju, a zatim se probijaju do unutrašnjosti da se ogreju. Naravno, one ne ostaju dugo u centralnom delu jer je tu toplo, ali istovremeno i vrlo vlažno i zagušljivo usled ugljen dioksida. Kao neophodan uslov za razvoj legla potrebna je i vlaga i to najmanje 60% vlažnosti. Tako se one stalno premeštaju između svežeg i hladnog dela i toplog i zagušljivog. Što je temperatura okoline niža, komešanje je veće pošto pčele ne mogu dugo da ostanu u spoljašnjem sloju.

Svi ovi neverovatno savršeni mehanizmi stvaranja i regulisanja toplote mogući su samo ako je pčelinja zajednica zdrava i ako ima dovoljno izvora energije, hrane, a to je med.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com

22

Internet pčelarstvo 13. 01. 2004. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Jedan vek sa varoom U Pragu, više od 15 hiljada kilometara daleko od početne tačke puta, zabeležena je 1970. godine, a u tadašnju Jugoslaviju ulazi preko bugarske granice 1976. godine. Tu je u okolini Dimitrovgrada utvrdjuje doajen naše veterinarske nauke profesor Dr Miroslava Lolin.

Možda će nekome delovati ironično kada se kaže da smo nedavno ušli u jubilarnu godinu. Jubilej nije naročito lep, pošto se ove, 2004. godine, navršava ravno jedan vek od kada je veliki istraživač A. C. Oudemas otkrio i opisao do tada nepoznatu grinju koja je parazitirala na indijskim pčelama Apis cerana. Bilo je to na indonežanskom ostrvu Javi u Indijskom okeanu, gde su ova dva insekta ostvarila neku vrstu suživota, trpeći jedan drugog. Grinja je napadala samo trutovsko leglo, a pčele su same uspešno održavale broj parazita na nivou koji im nije smetao. Pošto ove pčele nisu bile posebno pogodne za intenzivno pčelarenje, sve je ostalo na nivou naučnog otkrića koje nije posebno uzbuđivalo uzgajivače. Grinja je dobila nučni naziv Varroa jacobsoni Oudemans i pala u zaborav. Ali, samo privremeno, dok se nije obrela na novom domaćinu, evropskoj pčeli. To se dogodilo u vremenima prve polovine prošlog veka, kada su dva velika ratna vihora opustošila planetu. I varoa je takodje krenula u osvajački pohod, nažalost za razliku od poraženih osvajača veoma uspešno. Širenjem produktivne evropske pčele u druge krajeve, ginja pronalazi za sebe pogodnijeg, bespomoćnijeg domaćina, nenaviknutog na nju i nespremnog da joj se odupre.

Brzina prodora varoe bila je različita. Sa Jave prenosi se na Japan, udaljen oko 5000 kilometara preko Pacifika, da bi se potom širila preko Kine i ogromnih prostranstava bivšeg Sovjetskog saveza do Evrope, pre svega Bugarske. U Pragu, više od 15 hiljada kilometara daleko od početne tačke puta, zabeležena je 1970. godine, a u tadašnju Jugoslaviju ulazi preko bugarske granice 1976. godine. Tu je u okolini Dimitrovgrada utvrdjuje doajen naše veterinarske nauke profesor Dr Miroslava Lolin. Ona kasnije piše «Pojava Varroa jacobsoni u pčelinjim društvima u našoj zemlji uznemirila je pčelare praktičare, koji danas mnogo više pažnje poklanaju pregledu zdravstvenog stanja pčela, pa i mnogim parazitima koje nalaze u košnicama» .

Dakle, grinja je stigla i kod nas, na Katedri za zarazne bolesti Veterinarskog fakulteta u Beogradu dokazana je 12.novembra iste godine, i od tada se slobodno širi uništavajući društva širom zemlje, pomognuta neobaveštenim pčelarima, tada još nemoćnim da joj se suprotstave. Decenije su prošle od tada, ušli smo u novi vek, a ova borba se i dalje vodi. Različitim sredstvima, tehnikama, sa manje ili više uspeha ali još uvek je varoa ta koja ne odstupa, prilagodljiva, agresivna, naizgled neuništiva.

23

Internet pčelarstvo Širenju pčelinjih parazita, pa i varoe, u mnogome doprinose migracije pčelinjaka tokom sezone intenzivnih paša. Na prostorima gde se mahom stacionarno pčelari širenje je sporije; velike seobe kakve se prvenstveno radi oprašivanja useva vrše u Americi pogoduju njihovom brzom širenju. Tako se, na primer, jedan drugi parazit, trahejna grinja (Acarapis woodi), u engleskom govornom području poznata kao tracheal mite medonosne pčele, izuzetno brzo širila. Podaci govore da je u Sjedinjenim Američkim Državama prvi put pronadjena u Teksasu jula 1984. godine, da bi je već narednog meseca bilo 740 kilometara dalje u Luizijani, a u države Florida, Severna i Južna Dakota, Njujork i Nebraska, udaljenim preko 2000 kilometera stiže već u oktobru mesecu iste godine. I širenje varoe je na tim prostorima bilo takodje vrlo brzo, mada je njena pojava u prvo vreme obeshrabrivala pčelare da vrše seljenja. Pretpostavlja se da je uneta ilegalnim uvozom matica.

Za varou se danas može slobodno reći da je kosmopolita: pronadjena je u Indoneziji 1904, Singapuru 1951, Sovjetskom savezu 1953, Severnoj Koreji i Filipinima 1963. Brzo se proširila po NR Kini 1965, Indiji, Hong Kongu i Vijetnamu 1966, Rumuniji 1975, Poljskoj 1976, Madjarskoj 1978, Grčkoj i Turskoj 1979, Libanu 1980. i tako redom. Prirodnim kretanjem, putem rojeva, prelaskom sa pčele na cvet pa na drugu prčelu, brzina prenošenja joj je mala, svega četiri do šest kilometara godišnje. Uz intenzivnu tehnologiju, seljenjem invandiranih pčelinjaka, putem paketnih rojeva i distribucijom takvih matica, izvanredno brzo se proširila.

Jedan vek nauka poznaje ovog insekta, ne mnogo manje vremena pčelari se bore protiv njega; da li će ga pobediti ili će se morati da prihvate da pčelare uz njega, pokazaće narednih stotinu godina.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com

24

Internet pčelarstvo 30. 11. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Dopunska pčelinja ishrana zimi Ako je pčelar bio suviše neskroman u želji za rekordnim prinosima, pa je svoje košnice opljačkao, tada nedostatak hrane može da dovede u pitanje opstanak društva u proleće. Zato se stanje sanira i zajednice dohranjuju krajem leta i početkom jeseni.

Uzimljavanjem pčelinjih društava zajednicama se, izmađu ostalog, obezbeđuje dovoljna količina hrane za period mirovanja i rani prolećni razvoj, do prvih značajnih prolećnih unosa. To su, pre svega, zalihe meda, glavnog izvora energije i čije rezerve treba da su u našim klimatskim uslovima oko 20 kilograma. Smatra se da je ova masa meda dovoljna za ishranu, ali je njena uloga i u omogućavanju da se zadrži relativno stabilna temperatura u zoni klubeta.

Poznato je da se med prilikom dekristalizacije u zimskim mesecima, vrlo dugo zagreva, a kada je vraćen u tečno stanje i usut u ambalažu, ostaje još veoma dugo topao. Medna kapa štiti od naglih temperaturnih promena pčelinje klube. Ona je sa gornje strane u košnici i ka njoj se kreće topao vazduh.

Osim izvora energije – meda, pčelama je za normalan život i odgajanje legla neophodan i polen. U ishrani pčela on je izvor vitamina, belančevina i mineralnih materija. Zato je u zimnicu svakog društva neophodno uključiti i bar četiri rama konzerviranog cvetnog praha.

Ako je pčelar bio suviše neskroman u želji za rekordnim prinosima, pa je svoje košnice opljačkao, tada nedostatak hrane može da dovede u pitanje opstanak društva u proleće. Zato se stanje sanira i zajednice dohranjuju krajem leta i početkom jeseni. Naravno tu je i neizostavno šećerno-medno testo, takozvane pogače. U trgovinama ih ima gotovih u više varijanti, običnih i obogaćenih, ali je postalo poslovično da svaki pčelar poseduje neki "svoj recept". U tom šarenilu može se naći svašta, od zaista kvalitetnih do biološki i zdravstveno neprihvatljivih. Posebno su opasne one koje sadrže antibiotike, a s tim lekovima se ne treba igrati.

Konzumni šećer od kojeg se spravlja šećerno-medno testo nabavlja se u veoma krupnim kristalima koje pele ne mogu uspešno da iskoriste. Zato se šećer melje u prah, ako za to postoje uslovi. Lakši način je da se šećer rastvori, a zatim ohladi. Zagrevanje rastvora šećera mora biti umereno da ne bi došlo do karamelizacije niti stvaranja veće koncentracije štetnog hidroksi-furfurola, s tim da se ne prelazi temperatura od 80°C, odnosno da bar rastvor nije dugo na višoj temperaturi.

Evo i jednog jednostavnog recepta: potrebno je u 2 litra meke vode dodati 10 kg šećera i 1,2 kg meda.

Rastvor se zagreva do temperature 120°C uz stalno intenzivno mešanje. Potom se zagrevanje prekida i dodaje još 5 kg meda i aditiv, bez prekidanja mešanja. Zatim se masa naglo hladi, kada počinje da beli i dobija oblik meke, sitno kristalne mase. Med mora da bude iz poznatog izvora kako se ne bi prenosile

25

Internet pčelarstvo zarazne pčelinje bolesti. Ako se u masu unese i polenov prah, to je pravi sastav, za pčele u periodu zima-rano proleće, a za pčelara garant razvoja društava u predstojećoj sezoni.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 29. 10. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Jesenja borba protiv varoe Rastvoren preparat dodaje se hrani, te se najbolji efekti postižu kada nema prirodnog unosa. Pčele čiste jedna drugu od sirupa, pa su sve obuhvaćene tretmanom. Ovako mala količina sirupa ne ulazi u saće i ne zagađuje zalihe hrane, niti vosak. Efikasnost ovog sredstva je velika i iznosi čak preko 90%.

Sredstava za borbu protiv varoe ima mnogo. Biotehnološki način, upotrebom ramova građevnjaka, sada se ne može koristiti jer ni trutova ni trutovskog legla više nema. Preostaju samo hemikalije, a tu postoji zaista ogroman izbor. Čak više od 150 različitih hemijskih sredstava registrovano je u svetu za tu namenu, a njihovih trgovačkih naziva je bezbroj. Samim tim velika je opasnost da se lošim odabirom i neproverenom upotrebom pogreši, tim pre što u našoj zemlji ne postoji program veterinarske zaštite od varoze, već je pčelarima ostavljeno na volju da to sami rade sredstvima koja često mogu da nanesu velike štete pčelama, katkada i da ih unište.

Sada, kada u košnicama gotovo i da nema legla, najveći efekti se postižu sredstvima čije je delovanje sistemično, a takav je cimiazol hodrohlorid. Ovaj preparat je poznat gotovo dve decenije. Prva ga je na tržište lansirala švajcarska kompanija "Ciba-Gajgi" pod nazivom Apitol, te ga pod tim imenom znaju pčelari širom sveta, bez obzira koja ga firma i pod kojim nazivom proizvodi. Proizvodi se i u našoj zemlji, samo pod drugačijim imenom. Kao i kod svih lekova i hemijskih sredstava, treba se dobro čuvati neovlašćenih proizvođača i falsifikata. Na ambalaži treba da su vidno ispisani podaci o proizvođaču, kao i broj rešenja i odobrenja nadležnog organa, datum proizvodnje i rok trajanja. Takođe bi trebalo izbegavati kupovinu sumljivih "praškića" nepoznatog porekla preko oglasa, i pri kupovini sačuvati izdati račun koji se dobija uz kupljeno sredstvo.

Cimiazol se primenjuje rastvoren u hrani, šećernom sirupu. Odrasle pčele ga unose u organizam tako što se resorbuje iz digestivnog trakta prelazeći u hemolimfu, pčelinju krv. Parazit varoa siše hemolimfu i biva zatrovan. S obzirom da ulazi samo u telo pčele nema nikakvog dejstva na leglo pa se i primenjuje u vreme kada legla nema, odnosno kada je sva varoa na pčelama. Efikasnost ovog sredstva je velika i iznosi čak preko 90%.

26

Internet pčelarstvo Primena je veoma jednostavna. Za pripremu je potrebno napraviti šećerni rastvor, sirup, u razmeri 300 grama šećera na litar vode, odnosno 150 grama na pola litra, koliko je potrebno za jednu kesicu sredstva od 10 grama. Voda treba da je blago zagrejana. U sirup se doda cimiazol i sve dobro promeša.

Zatim se pomoću plastičnog šprica rastvor nakapava po ulicama sa pčelama, kap po kap, pčele ga sišu i unose u organizam.

Količina rastvora zavisna je od jačine tretiranog društva, izražena brojem posednutih ulica. Malim društvima, nukleusima, sa dve do četiri ulice biće dovoljno svega 25 mililitara, dok će društva od 5 do 7 ulica pčela potrošiti dvostruko više – 50 mililitara. Za jače zajednice sa 8 do 10 ulica treba upotrebiti 75 mililitara, dok će veoma jaka sa 11 do 14 ulica zahtevati čitav decilitar, tj. 100 mililitara. Tretiranje se izvodi u bilo koje vreme kada su pčele u košnici, uz najmanju temperaturu od 10 stepeni i ponavlja se nakon nedelju dana.

S obzirom da cimiazol pčele treba da pojedu sa hranom, najveći efekti su kada prirodnog unosa nema i tada svaku kapljicu pokupe. Pčele čiste jedna drugu od sirupa, pa su sve obuhvaćene tretmanom. Ovako mala količina sirupa ne ulazi u saće i ne zagađuje zalihe hrane, niti vosak. Unet u telo pčele u jesen cimiazol se troši na uništavanje varoe, a pčele koje ga progutaju i onako neće doživeti da učestvuju u medobranju naredne sezone. U svakom pogledu, zdravstvena bezbednost ljudi kao korisnika pčelinjih proizvoda je zagarantovana, učinak zaštite izuzetno veliki, pa se ovaj način s razlogom preporučuje u ovom vremenskom periodu.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 19. 10. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Grabež na pčelinjaku Da nešto nije u redu može se posumljati ako se na košnicama, pa čak i na prozorima i vratima susednih kuća, primete pčele koje lutaju okolo i kreću se po svim sastavima. One pokušavaju da se zavuku između tela košnice, podvlače se pod poklopce i gomilaju na ventilacionoj mreži, obleću čak i prazne košnice i predmete koji na njih liče.

Kada prođe suncokretova paša i nastupi sušni period, na pčelinjaku se javlja velika opasnost od grabeži. Medonosna pčela, usvojim naporima da obezbedi dovoljne zalihe hrane za nastupajući zimski period, sakuplja sve slatke materije u prirodi, od nektara biljaka do oštećenog voća i grožđa pa, ako toga nema, ne preza i od napada na susedne zajednice. Potrebe za hranom su tim veće što je društvo jače, te je karakteristično da su upravo jaka, snažna društva sklona ovakvom ponašanju.

27

Internet pčelarstvo Koliko je veliko uzbuđenje pčela u dodiru sa zaostalim medom poznato je svakom pčelaru kod vraćanja izvrcanih ramova. Ako se radi nepažljivo, idealna je prilika da započne grabež. Jedino ako postoji dobar unos u košnicu, pčele neće obraćati posebnu pažnju na ove ramove. U svakom slučaju ramove treba ulagati što kasnije uveče i ne ostavljati ih dugo van košnice.

Mladi pčelari, koji su o grabeži čitali ali je srećom nisu videli, bespotrebno se preplaše kada vide mnoštvo pčela kako kruži pred košnicom, obično oko podneva. To je prvi, orijentacioni let mladih pčela, koje ovom "igrom" upoznaju položaj svoje košnice na pčelinjaku. S obzirom da pčele mnogo bolje vide predmete koji se kreću, njihovo kruženje sračunatoje s tim da bolje osmotre i memorišu lokaciju svog leta. Za ovakva, često vrlo masovna izletanja, svojstveno je da na letu nema sukoba između stražarica i mladih pčela koje sleću.

Da nešto nije u redu može se posumljati ako se na košnicama, pa čak i na prozorima i vratima susednih kuća, primete pčele koje lutaju okolo i kreću se po svim sastavima. One pokušavaju da se zavuku između tela košnice, podvlače se pod poklopce i gomilaju na ventilacionoj mreži, obleću čak i prazne košnice i predmete koji na njih liče.

Prva su na udaru slaba društva. Ona nemaju s čim da se brane s obzirom da su malobrojna, slaba im je i straža. Tu stražarice ne mogu da stignu da zadrže agresore koji slobodno ulaze. Ako je grabež počela, stradaju domaće pčele, sa njima i matice, a med iz ćelija se odnosi. Na kraju ostaje samo "opljačkano" saće sa karakteristično iskidanim poklopcima ćelija s medom i mrtve čele.

Ako se ustanovi agresivna grabež, tada sva leta na košnicama odmah treba suziti. Drastičnim smanjenjem veličine otvora leta košnice pojačava se straža. Na letu se, istina, primećuje veća gužva, ali je bar kontrola pojačana. Sve pukotine između nastavaka i bilo kakve otvore treba odmah neizostavno zatvoriti. Za to se koristi sve što je pri ruci: trava, blato, letvice, izolaciona traka... kasnije se ovi otvori valjano zatvore. Ventilaciona mreža pod krovom takođe se blokira, najjednostavnije pokrivanjem novinskom hartijom, kao za zimu.

Košnice nastavljače LP tipa mogu brzo da se preurede. Na otvor na poletaljci stavi se letvica u položaj koji se ostavlja za zimovanje. Tu pčele odmah postavljaju pojačanu stražu. Zatim se ispod košnice postavi oslonac, najjednostavnije je da to bude cigla pobodena sečimice. Na leto košnice i na oslonac položi se blago ukoso ploča plastične matične rešetke tako da dodiruje zid košnice iznad leta. Stražarice će se postaviti i na rešetku, tako da se dobija udvojena straža i na letu i iznad njega. Domaće pčele će lako prolaziti kroz rešetku, dok će se po kosini rešetke odvijati sukob između stražarica i tuđica.

Kad se grabež ustanovi samo na nekoj od košnica na pčelinjaku i to na slabom društvu, ona će se sama od sebe i završiti kada med bude odnet. Ako je reč o jačoj zajednici, ona se može premestiti na novu lokaciju, a na njeno mesto se stavi prazna košnica sa ramom i malo meda. Tuđica će u slast "opljačkati" to što im je ostavlljeno i grabež će prestati. Premeštenoj košnici treba obavezno suziti leto na širinu ko jednog centimetra, na leto staviti malo trave i nastaviti sa osmatranjem stanja na celom pčelinjaku.

Grabež može da bude i tiha, neprimetna. Ona se odvija bez borbe na letu. Tuđice ne napadaju u velikom broju već se kroz pukotine košnice ili čak prolazeći kraj stražarica uvlače u košnicu i neprestano odnose med. Ovaj beskorisni posao može da se pretvori u opšte stanje na čitavom pčelinjaku, tako da svako "pljačka" svakog. Posledica je samo besmisleno trošenje sakupljene hrane, a da pčelar ne zna šta se događa.

Dejan Kreculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com

28

Internet pčelarstvo 26. 09. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Zaštita pčelinjaka od osa i stršljenova Septembar je karakterističan upravo po tome da se tada populacija osa i stršljenova razvija često do zabrinjavajućih razmera. Čitavi rojevi se obrušavaju na pčelinjake, ali i na vinograde, i nemilordno napadaju. I dok grožđe oštećuju tako što probijaju opnu zrna da bi došli do slatkog soka, za pčele su dvostruko štetni.

Leti, a posebno u jesen, kada gotovo svo voće pristiže na rod, sve veća opasnost preti pčelinjacima od po zlu poznatih štetočina pčela – osa i stršljenova. Privučene slasnim plodovima, one se obrušavaju na pčele, hvataju ih, ubijaju i njima hrane svoje leglo. Ovo je naročito izraženo od druge polovine avgusta pa do kraja jeseni. Sa prvim povlačenjem pčela u klube, ose i stršljenovi nastavljaju svoje terorističko delovanje, pogotovo što je tada leto košnice nebranjeno. Za sobom ostavljaju samo ostatke gozbe na podnjači ili u hranilici u zbegu.

Tokom aktivne sezone stražarice jakih proizvodnih društava se napadima odupiru sa dosta uspeha. Tu ose i stršljenovi i ne pokušavaju da uđu po svaku cenu, ali slabe zajednice ili nukleusi ako nemaju dovoljno suženo leto lako postaju žrtve. U početku uljezi ispitivački sleću na krov i zidove košnice, pa na poletaljku pokušavaju da uđu i, ako im to uspe, piratski posao otpočinje.

Septembar je karakterističan upravo po tome da se tada populacija osa i stršljenova razvija često do zabrinjavajućih razmera. Čitavi rojevi se obrušavaju na pčelinjake, ali i na vinograde, i nemilordno napadaju. I dok grožđe oštećuju tako što probijaju opnu zrna da bi došli do slatkog soka, za pčele su dvostruko štetni. Oštećene bobice postaju atraktivne i za njih. One dolaze na zrna, unose sok u košnicu stvarajući zalihu hrane pogubnu za njihovo zimovanje. S druge strane, tako upadaju u klopku jer se stršljenovi neće ustručavati da ih na grozdu uhvate i odnesu.

Stršljenovi (Vespa crabro) su insekti iz reda opnokrilaca i porodice zolja (Vespidae), tela žute i tamnomrke boje, dužine od 13 do 17 milimetara. One je jedina koja prezimljava zimu, tako da je uništavanje njihovih gnezda smisleno samo tokom leta. Gnezdo sa saćem gradi od smese nalik na papir, obično na dobro zaklonjenim mestima u drveću ili pod krovom. Ono može da dosegne dimenzije i do tridesetak santimetara sa više od deset hiljada jedinki. Leti se takođe hrane cvetnim nektarom i zrelim voćem, odlazeći i do pola kilometra daleko od strništa. Matica koja prezimi otpočinje poleganje jaja polovinom marta i završava ga polovinom novembra. U početku sama hrani leglo, da bi taj posao kasnije nastavile radilice, kao kod pčela.

Radilice stršljenova su agresivne i njihov ubod je veoma bolan, mnogo opasniji od pčelinjeg ili ose, i zahteva tretman hladnim oblogama i antihistaminskim kremama primenjenim u prvih dvadeset minuta.

29

Internet pčelarstvo Moguća je i pojava anafilaktičkog šoka sa simptomima otežanog disanja, malaksalošću, osipom, oticanjem po licu i povraćanjem sa bolovima u stomaku i dijarejom. U tom slučaju neophodna je hitna intervencija lekara. Ni domaće životinje nisu u manjoj opasnosti u slučaju uboda.

Stoga je potrebno da se osinja i stršljenska gnezda uništavaju čim se otkriju, što ranije to bolje. Nekada su za to korišćena razna sredstva, najčešće vatra, što je dovodilo do opasnosti od požara. Danas se upotrebljavaju sprejevi protiv insekata, čiji spektar delovanja najčešće obuhvata i njih. Pri tome se treba zaštititi od eventualnog kontranapada. Da bi se postigao najveći efekat, gnezda treba uništavati noću jer su tada svi insekti na okupu.

Ako se otkrije gnezdo, dobri rezultati se postižu sa mamcima. Široko je rasprostranjen način sa flašom do pola napunjenom pivom ili sokom od grožđa. Miris vrenja ove mase je privlačan je samo za ose dok je odbojan za pčele. One ulaze u flašu odakle ne znaju da izađu i tu se udave. Povremeno je potrebno flaše prazniti.

Drugi, takođe veoma efikasan je način je sa okačenom ribicom. Stršljenovi su veoma zainteresovani za meso ribe. O kanap ili žicu okači se komad ribe na granu drveta ili bilo koje mesto gde je ne mogu dohvatiti mačke ili bilo koje druge domaće životinje. Ose će se ubrzo naći u njoj, otkidaće komade i odlaziti u gnezdo. Ako je riba zatrovana insekticidom, ovaj zalogaj će im biti fatalan.

Dejan Krculj www.medija.netfirms.com pcelicamaja@myrealbox.com 08. 09. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Neophodno suzbijanje varoe Krajem jula opada jačina pčelinjih društava, a u isto vreme razvoj varoe dostiže svoj maksimum. Ona se u avgustu sve više nalazi u radiličnom zatvorenom leglu, jer je trutovskog sve manje. To znači da varoa ozbiljno ugrožava mlade zimske pčele i da ih što pre treba osloboditi.

Ako je na pčeli jedna varoa, njena masa je za oko 10 posto smanjena u odnosnu na normalnu. Pčela napadnuta varoom živi oko 20 umesto 35-40 dana. Ukoliko su na pčeli dve varoe, što je često slučaj u

30

Internet pčelarstvo ovo doba godine, ona živi samo 5-6 dana. Ovi primeri najbolje govore koliku opasnost za pčele predstavlja ovaj parazit.

U toku jeseni u pčelinjem društvu ne bi smelo da ostane varoe više od četiri-pet odsto u odnosu na ukupan broj pčela u košnici. Tako na primer, ako je zazimljeno oko 20.000 pčela u košnici a ostalo je oko 5 odsto varoe, znači da ih ima oko 1000. do maja i juna sledeće godine, kad u pčelinjem društvu bude 50.000-60.000 pčela, broj varoa će se mesečno udvostručiti i dostići brojku od preko 20.000. ako se takvo pčelinje društvo ne tretira protiv varoe odmah posle bagremove paše, ona će ga uništiti.

Ako pčelinje društvo zazimi sa oko dva odsto varoe, u toku jula naredne godine prisutno će biti preko 20.000 varoe. Ukoliko se takvo društvo ne tretira krajem jula – početkom avgusta, ona će ga vrlo brzo uništiti.

Navedeni podaci, ma koliko bili improvizovani i približni, treba da upozore pčelare da u prvoj prvoj polovini avgusta i dalje u toku jeseni moraju da učine sve što je neophodno da ovog parazita u pčelinjem društvu bude sve manje, čak znatno od dva odsto u odnosu na broj zazimljenih pčela.

Postupci s mravljom ...

U avgustu protiv varoe može da se koristi mravlja kiselina, i to u toku dana kada je temperatura vazduha 15-20 stepeni. Ako je temperatura oko 25 stepeni, tretiranje pčelinjih društava treba obaviti predveče.

Od brojnih postupaka tretiranja pčelinjih društava mravljom kiselinom navodimo samo neke koji se najčešće koriste.

U najlon kesu stavi se karton (20 cm x 30 cm x 3 mm) i ulije pažljivo 25-30 kubnih santimetara koncentrovane mravlje kiseline za jače pčelinje društvo (sa 30.000-40.000 pčela). Kesa se dobro zatvori (zavari) i vodi računa da karton koji je u kesi upije svu kiselinu. Najlon kesa s kartonom koji je natopljen mravljom kiselinom čuva se na pogodnom hladnom mestu do upotrebe. Pri upotrebi kesa se stavlja u zadnji deo gornjeg nastavka sa pčelama preko dve-tri letvice (debljine 5-6mm), a na kesi se iseku tri do pet otvora prečnika tri-četiri santimetra na donjoj strani. Ako su pčelinja društva slabija (sa oko 20.000 pčela), u najlon kesu sa kartonom sipa se 15-20 kubnih santimetara koncentrovane mravlje kiseline.

Sunđerasta (kuhinjska) krpa (20x20 cm) stavi se u pogodan plastični plitki sud, a zatim se u krpu nalije 25-30 kubnih santimetara koncentrovane mravlje kiseline za jače pčelinje društvo. Plastični sud sa natopljenom sunđerastom krpom stavlja se u zadnji deo gornjeg nastavka sa pčelama. Da pčele ne bi direktno sletale na natopljenu sunđerastu krpu, preko plastičnog suda stavlja se pogodna mreža.

U plastični poklopac za tegle (prečnika 8-9 cm) ulije se 25-30 kubnih santimetara koncentrovane mravlje kiseline za jače pčelinje društvo. Da pčele ne bi sletale na poklopac sa kiselinom, poklopac se pokriva kartonom što većeg prečnika od poklopca. Poklopac sa kiselinom stavlja se u zadnji deo gornjeg nastavka sa pčelama. Pošto pčele često zalepe karton za poklopac (propolisom), potrebno je svaka 24 sata pomeriti (odlepiti) karton na poklopcu sa kiselinom.

Mravlja kiselina na temperaturi od 15-25 stepeni isparava oko 10 kubnih santimetara dnevno, tako da celokupna količina potrebna za jače pčelinje društvo ispari za dva-tri dana. Pri radu sa mravljom kiselinom treba biti oprezan jer je opasna: koristiti gumene rukavice i naočare, na usta i nos staviti masku (npr. dvoslojna gaza), raditi napolju niz vetar i voditi računa da je mravlja kiselina zapaljiva.

Tretiranjem pčelinjih društava mravljom kiselinom pored varoe uništava se i voskov moljac i istovremeno dezinfikuju saće i košnice.

Kontrolom varoe u pčelinjim društvima u toku septembra može se ukazati potreba da se pčelinja društva ponovo tretiraju mravljom kiselinom krajem meseca.

... i oksalnom kiselinom 31

Internet pčelarstvo sve češće u oktobru u pčelinjem društvima ima dosta legla s varoom. Zbog toga pčelinja društva treba da se tretiraju kad nestane leglo, kad je svaka varoa na pčelama, u toku novembra ili decembra. Za tretiranje pčelinjih društava protiv varoe u toku novembra i decembra pokazala se veoma uspešnom oksalna kiselina, na temperaturi oko 12 stepeni.

Oksalna kiselinatreba da je hemijski čista. Isporučuje se u obliku belih kristala koji se lako rastvaraju u mekoj vodi (kišnica, destilovana voda, ohlađena prokuvana voda), odnosno u šećernom sirupu koji je pripremljen sa mekom vodom.

Za tretiranje pčela koristi se 2-2,5% rastvora oksalne kiseline. Priprema se tako što se 20-25 grama oksalne kiseline rastvori u litru šećernog sirupa 1:1, koji je predhodno zagrejan na oko 37 stepeni.

Ovim rastvorom prska se svaka strana rama sa pčelama. Obično se to čini sa kvalitetnom prskalicom finim rasprskivanjem tečnosti. Svaka strana rama sa pčelama isprska se sa tri-četiri kubna santimetra rastvora (ceo ram oko 8 kubnih santimetara). Pčele se isprskaju ovlaš, ne natapaju se rastvorom.

Ramovi bez pčela (sa medom, polenom, voskom) se ne prskaju.

Umesto prskanja pčela rastvor se može ulivati špricem u svaku ulicu sa pčelama, i to po pet-šest kubnih santimetara po ulici. Ipak, preporučuje se prskanje ramova sa pčelama jer se tako postižu bolji rezultati.

Oksalna kiselina koristi se samo jednom. Mere zaštite na radu su iste kao sa mravljom kiselinom, kako bi se izbegle ozbiljne povrede.

Pri prskanju ramova sa pčelama oksalnom kiselinom najbolje je da to čine dva pčelara, tako da jedan vadi a drugi prska ramove.

Upotrebom mravlje i oksalne kiseline u borbi protiv varoe ne zagađuju se pčelinji proizvodi, jer ih ima inače u medu. Kod nas je upotreba organskih kiselina u borbi protiv varoe još u začetku, jer se još uvek, nažalost, koriste u najvećoj meri otrovna hemijska sredstva, koja mogu da zagade pčelinje proizvode i da truju pčele i pčelare. Od hemijskih preparata kod nas se najviše koristi amitraz (mitak20).

U 2002. godini mnogi pčelari su bili prinuđeni da tretiraju svoja pčelinja društva po 7-10 puta, da bi u oktobru bilo manje od 2 odsto varoe, i to najčešće pomoću mitaka-20. U ovoj godini, trebalo bi svakako početi u najvećoj mogućoj meri sa primenom i mravlje i oksalne kiseline u borbi protiv varoe, jer su ove kiseline manje štetne po zdravlje pčela i pčelara, ne utiču nepovoljno na kvalitet meda, a efikasnost obaranja varoe je visoka i zadovoljavajuća.

"Pčelar" Slavomir Popović

32

Internet pčelarstvo 27. 07. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Na pčelinjaku u vreme letnjih žega – obezbediti svežu vodu i dobru ventilaciju Dnevno zajednica unese dva decilitra vode čija je temperatura 20-30 stepeni. Pri spoljnoj temperaturi vazduha 31,5 °C, pčele intenzivnim lepezanjem u košnici održavaju od 35,9-36,4°C.

Pojilo na pčelinjaku pominje se uglavnom s proleća, u vreme pokretanja procesa intenzivnog razvoja legla. S pravom, jer je to vreme kada pčele odpočinju svoje svakodnevne izlete iz košnica i, ako se tada naviknu da koriste vodu iz obližnjih bara ili, što je još gore, na dvorišnim česmama u susedstvu, vrlo je teško da se opredele za sigurniji i zdraviji izvor, pojilo. Dnevne potrebe jedne prosečne pčelinje zajednice za vodom su oko dva decilitra. To znači da u sezoni unesu oko 25 litara vode, ne računajući i značajnu količinu koju sadrži nektar.

Kako vreme protiče i dnevne temperature rastu glavna pažnja se posvećuje prvim pašama, uzgoju matica i umnožavanju društava. Čista voda u pojilu tada je preko potrebna. Može da se improvizuje na razne načine i napravi od običnih kanti i buradi sa splavovima od stiropora ili automatskim plovkom.

Bolje je kada voda kaplje iz posude na neku strmo postavljenu dasku sa pregradama, jer tada divljač ne može da koristi pojilo za svoje potrebe. Poilo ne treba da bude na jakom suncu jer pčele najradije uzimaju vodu temperature izmađu 20-30 °C, dok zagrejanu preko 38°C ne posećuju.

"Poljoprivrednik"

33

Internet pčelarstvo 09. 04. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Medonosna pčela kao činilac povećanja prinosa voćaka Utvrđeno je da u odnosu na sve druge insekte pčelinja posećivanja cvetova iznose oko 80%. Da bi se oprašivanje uspešno obavilo, preporučuje se postavljanje 2-3 jaka pčelinja društva na svaki hektar voćnjaka. Korišćenje pčelinjih društava naročito je korisno za poboljšanje uslova oplođenja u slučajevima eksplozivnog cvetanja.

Cvetanje voćaka često predstavlja vrlo kritičnu fazu u razvoju voćaka. Od toga u kojoj meri će se izvršiti oplođenje, zavisiće i količina prinosa. Značajan je doprinos pčela za postizanje visokih i stabilnih prinosa. U prenosu polena najznačajniju ulogu ima medonosna pčela. Od svih insekata ona najčešće posećuje cvetove. Utvrđeno je da u odnosu na sve druge insekte pčelinja posećivanja cvetova iznose oko 80%.

Da bi se oprašivanje uspešno obavilo, preporučuje se postavljanje 2-3 jaka pčelinja društva na svaki hektar voćnjaka. Treba nastojati da se košnice blagovremeno postave, a to je u početku faze cvetanja određene voćne vrste. Ranije postavljanje košnica nije dobro pošto pčele mogu da se naviknu na neku drugu pašu van voćnjaka. Pri unošenju košnica u voćnjak javlja se problem zaštite pčela od otrovnih hemijskih sredstava, posebno insekticida. Mora se voditi računa da se u fazi cvetanja ne vrše prskanja, odnosno da se pčelama ne dozvoli izletanje ako su ta prskanja nužna. Od posebnog značaja je uloga pčela u povećanju prinosa kod sorti koje nemaju izraženu sklonost ka većoj rodnosti, i imaju slabo zametanje plodova.

Korišćenje pčelinjih društava naročito je korisno za poboljšanje uslova oplođenja u slučajevima eksplozivnog cvetanja. Ovo cvetanje nastupa u skoro svih voćnih vrsta, kada vladaju visoke dnevne temperature. Tada su vitalnost ifunkcionalna sposobnost elemenata cveta kratkotrajne, pa je prisustvo pčela neophodno. U savremenoj pčelarskoj praksi razrađeni su postupci za korišćenje pčela radi povećanja prinosa voćaka. U tom pravcu se kod nas čine pionirski poduhvati, ali oni još nisu u tolikoj meri zastupljeni da bi postali redovan pratilac savremene voćarske proizvodnje.

Research.net

34

Internet pčelarstvo 11. 01. 2003. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Iz istorije pčelarstva "Slaveno-serbski mjasecolov" iz 1792. godine u jednom poglavlju opisuje "Radnje oko pčela i kovanluka". 1789. godine Josip Toldi izdaje uputstvo na nemačkom, mađarskom i srpskom jeziku.

Prvu knjigu na slaveno-serbskom jeziku pisao je paroh Avram Maksimović sa nazivom "Pčelar" potom i "Novi pčelar". Međutim, najznačajniji napredak u našem pčelarstvu postignut je kada je 1878. godine kada je profesor Jovan Živanović u Karlovačkoj bogosloviji osnovao katedru za pčelarstvo. 1893 godine izdaje i knjigu sa nazivom "Srpski pčelar".

Plodne ravnice. Močvare bogate raznovrsnom florom i faunom. Tihe reke, ritovi... Bagremi, lipe, suncokreti... Vojvodina, plodno tlo za razvoj pčelarstva.

Naši preci, koji su naselili ove parcele nastavili su da se bave pčelarstvom, ali je ono bilo prilagođeno lokalnim uslovima. Ali, i pored vrednih pčelara, unapređenje pčelarstva zahtevalo je nova znanja. Tako

35

Internet pčelarstvo je nastala potreba za pčelarskim savetima, uputstvima i knjigama. “Slaveno-serbski mjasecolov” iz 1792. godine u jednom poglavlju opisuje “Radnje oko pčela i kovanluka”.

1789. godine Josip Toldi izdaje uputstvo na nemačkom, mađarskom i srpskom jeziku. Prvu knjigu na slaveno-serbskom jeziku pisao je paroh Avram Maksimović sa nazivom “Pčelar” potom i “Novi pčelar”. Međutim, najznačajniji napredak u našem pčelarstvu postignut je kada je 1878. godine kada je profesor Jovan Živanović u Karlovačkoj bogosloviji osnovao katedru za pčelarstvo. 1893 godine izdaje i knjigu sa nazivom “Srpski pčelar”.

Učitelji i sveštenici su bili prvi napredni pčelari. Bili su školovani ljudi koji su znali strane jezike, tako da su mogli da prate sve što se u pčelarstvu postiglo. To svoje znanje su prenosili i na ostale. U takvu svrhu služi i knjiga o pčelarstvu iz 1759. godine, koja se čuva u istoriskom arhivu u Zrenjaninu. I nije slučajno, što je baš ovde. U ovoj banatskoj prestonici održana je prva pčelarska skupština 1878. godine, a nekoliko godina kasnije tj. 1883. godine i Druga pčelarska Skupština, i osnovana srpska pčelarska zadruga...

Jedno od najznačajnijih dela toga vremena nosi naziv “Engleski pčelinjak”. Autor originala (na engleskom jeziku) je Janoš Gede. Sadrži sva znanja o pčelama i pčelarstvu od “starijih” pa sve do “novijih” pripovedača, sve to u skraćenoj i poboljšanoj verziji...

Nemačku verziju knjige na mađarski je preveo Đerđ Kiralj Satmari, a odobrilo Naučno kraljevsko društvo sa sedištem u Londonu 1721. godine, izdavanje knjige ke omogućio je egerski biskup grof Ferenc Bakoci “... iz ljubavi prema svom narodu ...”. Štivo sadrži znanja o pčelarstvu počev od Aristotela, Plinija, pa sve do “savremenika iz 18. veka – Levita, Barlera, Himalija…”. Obiluje interesantnim ilustracijama o izradi košnica, alatima ...

Detaljno se opisuju boje, pol, osetljivost, priroda, pa čak i moral pčela ... Poseban deo posvećen je kraljici ili kalauzi, svađi pčela, bolesti, neprijateljima. Date su i recepture određenih lekovitih preparata, kao što je pčelinje pivo, lek protiv šuge, za čišćenje rana, protiv srčanih tegoba, čira na želudcu itd. U poglavlju koje nosi naziv inovacije – opisuje se “... izum o vrlo dobrom načinu izrade košnica...”. Sledi rezime predhodnog – hronološki sređen. Tu je i nekoliko praznih listova; tzv. “Oglasna tabla”, koja služi za upisivanje zapažanja vlasnika ...

Suma – sumarum: veoma interesantan, uređen, dobro osmišljen priručnik koji vredi pogledati i pročitati.

Aranka Balint, profesor, bibliotekar, Istorijski arhiv Zrenjanin Članak preuzet iz časopisa “Iz istorije poljoprivrede” 2002 / 3-4

36

Internet pčelarstvo 18. 11. 2002. http://www.poljoprivreda.info/?oid=15

Pčele izležene u avgustu i septembru uspešno prezimljavaju Za uspešno zimovanje i uzgoj prolećnog legla najsposobnije su pčele izležene krajem avgusta i početkom septembra. Kod njih zimi ugine svega 12 odsto a preživi čak 88 odsto. One su sposobne da uzgajaju leglo krajem zime i kasno u proleće. To je od velikog značaja za brz prolećni razvoj pčelinjih zajednica i dobro iskorišćavanje glavne prolećne paše.

Višegodišnjem praćenjem aktivnosti pčela ruski stručnjaci su došli do zanimljivog otkrića. Oni su, naime, otkrili da 60 odsto pčela ugine preko zime ako se izlegu do 20 jula. Od onih koje su se izlegle početkom avgusta izgubi se više od 18 odsto, a krajem avgusta i početkom septembra svega 12 procenata. Procenat uginulih pčela ponovo počinje da raste kod onih koje su se izlegle u kasnu jesen kod kojih ugine čak oko 30 odsto.

Za uspešno zimovanje i uzgoj prolećnog legla najsposobnije su pčele izležene krajem avgusta i početkom septembra. Kod njih zimi ugine svega 12 odsto a preživi čak 88 odsto. One su sposobne da uzgajaju leglo krajem zime i kasno u proleće. To je od velikog značaja za brz prolećni razvoj pčelinjih zajednica i dobro iskorišćavanje glavne prolećne paše.

Stručnjaci za pčelarstvo ustanovili su da pčele koje nisu prerađivale saharozu iz šećernog sirupa i u to vreme nisu iscrpljene negom legla, fiziološki ostaju mlađe i po nekoliko meseci. To su, u stvari, pčele koje zimi održavaju društvo u dobrom stanju i u rano proleće doprinose brzom razvoju i obnovi pčelinjih zajednica.

Resarch.net

37

Internet pčelarstvo http://www.pcelarstvo.com/prehranjivanje.htm

Prihranjivanje pčela POGAČICE Obogaćene pogačice Da bi pčlari uvijek imali jaka pčelinja društva ona moraju na neki način biti stimulisana za odlaganje više legla prije jakih paša. Najpogodnija i najlakša stimulacija može se uraditi sa obogaćenim pogačicama. U ranom proljetnom razvoju pored velike rezerve meda, obogaćene pogačice imaju veliku ulogu u razvoju pčelinjih društava. U proljetnom razvoju bez prisustva pogačica pčelinja društva se sporije razvijaju. Poznato je da pčelinja društva pogačice uzimaju samo za svoje biološke potrebe kao i za proizvodnju legla. Pčele nikada dodanu pogačicu ne prenose u ćelije saća tj. dodata pogačica neće pokvariti kvalitet meda u košnici. Od kraja augusta pa do kraja januara pčelinjim društvima ne treba davati pogačice da se mlade zimske pčele ne bi opterećevale njihovom preradom. U nastavku iznijet ću iskustva našeg eminentnog stručnjaka na polju pčelarstava Ferida Velagića. Eksperiment je zasnovan na višegodišnjem promatranju većeg broja pčelinjih društava. Svi radovi oko tih društava su bili identični s tim što je jedna grupa dobila 5 kg kvalitetne obogaćene pogačice, po košnici do početka bagremove paše, a druga grupa društava nije. Društva koja su dobila pogačice imala su: - oko 50% više zrelog legla odakle su već izlazila pčele, - po jedan nastavak više pčela odnosno oko 1,5 kilograma više, - ova pčelinja društva sakupila su više meda od voćne paše i raznih trava do pred cvjetanje begrema, - ova pčelinja društva potrošila su manje meda iz zimskih zaliha, imala su više sakupljenog i konzerviranog polenovog praha,

RECEPTI ZA POGAČICE 10 kg šećera u prahu 6% pekarskog kvasca 5% meda 4% vode Pekarski kvasac prokuhati na temperaturi od 100°C da ključa 5 minuta i nakon toga zagrijati med na temperaturi od 50°C i sve staviti i dobro umjesiti, a onda pakovati u najlonske kesice od 1 kg.

10 kg šećera u prahu 2 l vode 1 kg kvasca (prokuhati na 100°C) 2 kg sojinog brašna (obezmašćenog) Smjesu dobro umjesiti i pakovati po 1 kg u najlonske kesice.

1 kg meda 0,5 kg šećera u prahu 0,5 kg sojinog brašna 0,2 kg polena 2 tableta oligovita Masu sastaviti , zamješati i upakovati u najlonske vreće 38

Internet pčelarstvo 10 kg šećera u prahu 3 kg sojinog brašna 1 kg kvasca (prokuhanog na 100°C) 1 kg mlijeka u prahu 0,8 l vode Sastojke dobro umiješati i pakovati u najlonske kese po 1 kg 4 kg šećera u prahu 1 kg meda 0,5 kg obranog mlijeka Sastojke pomiješati i dobro ukuhati u vidu tijesta i pakovati po 1 kg 10 kg šećera u kristalu 2 l vode 0, 5 kg kvasca (deaktiviranog) 2 kg meda Sve sastojke umiješati i pakovati u kese po 1 kg 3 dijela sojinog brašna 1 dio polena 2 dijela šećera u prahu 1 dio vode Sastojke izmiješati i napraviti pogače i staviti u najlonske kese 0,3 kg polena 0,9 kg sojinog brašna 0,8 l vode Sastojke sastaviti, umiješati i upakovati u najlonske kese 1 kg meda 4 kg šećera u prahu 2 bevipleksa 0,5 gr germe Smjesu napraviti i dobro umiješati, a zatim pakovati u najlon kese 5 kg šećera u kristalu 1 l vode 0,5 kg kvasca 9 gr vinske kiseline Sastojke sastaviti dobro umiješati i staviti u najlon kese 10 kg šećera u prahu 1 kg sojinog brašna 0,6 kg kvasca 0,5 kg meda 0,5 l vode 5 tableta oligovita Sastojke sastaviti i dobro umijesiti, a potom upakovati u najlonske kesice

39

Internet pčelarstvo

RECEPTI FERIDA VELAGIĆA U svim receptima u navedene količine: šećera, meda, mlijeka u prahu, samljevenog sojinog brašna, samljevenog polenovog praha i kvasca na kraju mješanja postepeno dodavati sirutku ili vodu. Smjesa treba da je gusta kao tijesto za hljeb. Ako se pravi rjeda pogačica, postoji mogucnost da iscuri na pčelinje klube ako se pojave topliji dani sa visokim temperaturama.

50 kg šećera u prahu 5 kg do 40°C razgrijanog meda 0,5 kg obezmašćenog sojinog brašna 3 kg pripremljenog kvasca (kvasac se mora kuhati 5 min, mješati da ne zagori) 15 tableta vitamina C 1 flašica forsapina 50 kg šećera u prahu 3 kg pripremljenog kvasca (germe) 2,5,kg do 40°C razgrijanog meda 2 litra vode ili svježe sirutke 50 kg šećera u prahu 1 kg obezmašćenog sojinog brašna 5 kg pripremljenog kvasca 10 l vode ili sirutke 50 kg šećera u prahu 5 kg do 40°C razgrijanog meda 1 kg samljevenog polenovog praha 3,5 kg obezmašćenog mlijeka u prahu 5 l svježe sirutke ili vode 50 kg šećera u prahu 1,5 kg obezmašćenog sojinog brašna 5 kg pripremljenog kvasca 5 kg mlijeka u prahu 4 l sirutke ili vode 50 kg šećera u prahu 10 kg do 40°C razgrijanog meda 1 kg samljevenog polenovog praha 1 kg samljevenog bijelog luka u mikseru 1 kg pripremljenog kvasca 40 tableta vitamina C sirutku ili vodu dosipati po potrebi

40

Internet pčelarstvo 50 kg šećera u prahu 12 kg do 40°C razgrijanog meda 6 kg mlijeka u prahu sirutku ili vodu dosipati po potrebi 50 kg šećera u prahu 6 kg rastopljenog meda do 40°C 0,5 kg mlijeka u prahu 0,5 kg polenovog praha 0,5 kg obezmašćenog sojinog brašna 1 flašica forsapina 0,5 kg samljevenog bijelog luka sirutku ili vidu dosipati po potrebi 50 kg šećera u prahu 12 kg do 40°C razgrijanog meda 24 tablete bevipleksa 6 kg kvasca sirutke ili vode dosipati po potrebi 50 kg šećera u prahu 0,5 kg obezmašćenog mlijeka u prahu 3 kg pripremljenog kvasca 2,5 kg do 40°C razgrijanog meda sirutke ili vode dosipati po potrebi

SIRUPI Šećerni sirup Kao nužno zlo za prihranu pčela odnosno dopunu hrane kao zamjena za med koristi se šećerni sirup. Šećerni sirup se sprema sa šećerom u kristalu i čistom vodom. Sirup se dodaje pčelama iz više razloga i to: -Neki pčelari oduzimaju iz košnica više meda nego što je dozvoljeno nadajući se da će to pčele nadoknaditi na slijedećoj paši. Kada paša podbaci neophodno je dopuniti zalihe sa šećernim sirupom.

-Kada u proljeće pčele potroše dosta zaliha hrane neophodno je izvršiti dopunu i to češće u manjim dozama.

-Kada se vrši proljetno nadražajno prihranjivanje pčela.

-Kada neko pčelinje društvo na pčelinjaku bude opljačkano tihim grabežom.

-Kada se forsiraju vještački rojevi a u tom periodu u prirodi nema jake paše da se mogu samostalno razviti i obezbjediti sebi zimnicu.

-U izuzetnim slučajevima kada se u pčelinjem društvu vrši priprema za dodavanje mlade matice a u tom periodu nema nikakvog unosa iz prirode.

Na ovaj način se obezbjeduje privremeno vještačka paša. Međutim, pravi prirodni med je najbolja hrana za pčele. Velike pohlepe za medom od strane nekih pčelara zahtjevaju upotrebu šećera za 41

Internet pčelarstvo prihranu pčela. Da bi se proizvela kvalitetna pčela u košnici treba da se nalazi samo kvalitetan med.

Zbog ovog je potrebno izbjegavati upotrebu šećera. Često se čuju pitanja pčelara kakvu koncentraciju šećera i vode treba da ima sirup. U literaturi se mogu naći različiti podatci o koncentraciji i načinu spravljanja sirupa. Kod prihranjivanja pčela šećernim sirupom razne koncentracije je utvrdjeno da razlaganje saharoze na proste šećere najbrže nastupa kad se dodaje sirup sa koncetracijom od 50% šećera. Dakle pripremljen sirup od jednakih djelova vode i šećera je najbolji i najracionalniji u praktičnom pčelarenju.

Najveći neprijatelji voska i legla Odazivajući se na poziv M. Filipovića, predsednika S.P.O.S.-a objavljenom u br. 12/93 časopisa “Pčelar”, pokušaću da dam svoj doprinos povećanju proizvodnje pčelinjeg voska.

Ali, uzaludno je povećati proizvodnju ako proizvedeno ne sačuvamo I ne iskoristimo.

Najveći neprijatelj pčelinjeg voska su: veliki voskov moljac, mali voskov moljac, I miševi. Veliki ako ne I najveći neprijatelj legla, nije zarazna bolest, već je veliki prenosilac zaraznih bolesti – mali voskov moljac.

Obično mali kamen prevrće velika kola, tako I u našem slučaju, mali voskov moljac se toliko razmnožio I prevrće se po leglu uništavajući I leglo I vosak.

Krajem prošle godine (1993.) pronašao sam u otvorenom leglu larve bele boje a po neka I žućkasta.

Mislio sam kanibalizam ili prehlađeno leglo. Otvarajući poklopce zatvorenog sumnjivog legla pronalazio sam I lutke crne boje koje su za četiri do pet dana trebale da izađu iz ćelija, a po neka čak je bila još živa I mrdala nožicama. Pčelinjak mi je udaljen 3km od borskih dimnjaka (u Boru). Sumnjao sam da je to posledica kvaliteta perge, jer koga sam god pitao o ovom problemu slegao je ramenima.

Zainteresovan da razrešim problem, jer se intenzitet oštećenih larvi još od maja 1994.godine povećavao, počeo sam uporno da istražujem.

Obilazim I druge pčelare raspitujući se o ovom problemu ali oni o tome ništa neznaju.

Kod Borskih, Timočkih I homoljskih pčelara nalazim istu pojavu I iste larve ali odgovora nigde.

Sumnjama nikad kraja. Nailazim I na iste primere u šupljinama drveća, gde su pčele našle svoja staništa a čovek nije primenio svoja savremena saznanja.

Vadeći iz šupljine drveća parče po parče saća (sa medom I leglom, tražeći maticu), na polomljenom delu saća sa leglom nalazim larve žućkaste I crne boje kao I u mojim košnicama. Preko legla beži srv kome sam slučajno presekao putanju. Uhvati nas I mrak jer je roj bio jak (pet ramova L.R. I 35kg meda) pa na svetlu baterijske lampe letelo je više leptira voskovok moljca nego pčela.

Odmah sam se setio nekoliko stidljivo napisanih redova u knjigam o voskovom moljcu. Naredni dan mi je protekao u traženju voskovog moljca u leglu! Našao sam kao što piše u grupama od 100-150 uništenih ćelija I u njima larve malog voskovog moljca (na 20cm kvadratnih našao sam 12 larvi) I odgovor koji sam tražio.

U saću su I hodnici kojima se crv malog voskovog moljca kreće I rupice kroz koje prelazi sa jedne na drugu stranu saća. Zatim preko celog rama u polukrugu kao u vidu duginih boja po tri-četiri larve (ćelije) sa obe strane rama. Bio sam iznenađen koliko ima tih hodnika I rupica kroz koje ulazi vazduh u ćelije, brzinom kretanja crva, vitalnošću koju poseduje, osetljivošću koju poseduje, osetljivošću koja je velika. Prepreku oseća na 3-4mm a može da se kreće I unazad (van staništa živi 24-48h a zrele larve oko sebe formiraju omotač) kao I brzinom grickanja voštanog poklopca zatvorene larve pčela. Crv buši, gura larvu, da bi pobegao I izašao iz svojih hodnika, jer oseća opasnost.

42

Internet pčelarstvo Časopisi koji pišu o pčelarstvu najmanje objavlju nesto o ovom velikom neprijatelju legla kao I neke knjige toliko hvaljene da su kvalitetne a o ovim temama I problemima ni traga, osim u knjizi PČELARSTVO III izdanje od Prof. Dr. Jovana Kulinčevića I Rajice Gajica na stranici 247, 248, 250 u kojima nalazim objašnjenje I potvrdu da mali voskov moljac zna I može da bude veoma veliki neprijatelj voska I legla. Nečto manje je opisano ali je potvrđeno, da mali voskov moljac nanosi velike štete leglu u knjizi PČELARSTVO III od Bliznjuk I Ščerbine na stranici 188, 189 izdate 1946.godine.

To možete pročitati na datim stranicama ali o tome kako izgleda uništeno leglo I saće nigde nisam našao. Ako vas interesuje pročitajte na tim stranicama a ja ću vam preneti šta piše u knjizi CEARA (vosak od autora inž. Trayan Volcinschi iz rumunije).

“Voskov moljac veći (Caleria mellonela) je noćni leptir sivo zelenkaste boje (boja pepela) ima dužinu od 9-17mm (obično oko 13mm), mužjaci su nešto manji 8-14mm (obično oko 11mm). Krila su im braon crvene boje a kasnije prelazi u žuto braon boju. U toku noći ženka polaže 400-1800 jaja uz jednom napuštenom staništu bez pčela ili slčaba pčelinja zajednica kao npr. u pološci. Jaja polaže u grupama od po 100- 200 komada, koja lepi na mestima sa kojima pčele nemaju dodira, kao što su pukotine na sanducima, u napuštenom bez pčela saću I u ćelijama saća.

Posle deset dana iz jaja izlaze larve-koje se hrane voskom u kome naprave sebi radni prostor. Posle 30 dana pretvara se u nimfu kokon koji je zalepljen na drvetu sanduka ili rama I zaštićen omotačem iz koga posle 14 dana izlazi mladi leptir. Stadijum od jajeta do leptira direktna je zavisnost od temperature. Pri stalnoj temperaturi od 30-34stepena C, ceo stadijum razvoja od jajeta do leptira traje 44 dana tako da se u toku godine mugu razviti 3-4 puta. Na nižoj temperaturi od oko 20 stepeni C ciklus razvoja povećava se na 120 dana. Na temperaturi od 0stepeni C larva I nimfa kao I sam insekt u toku od 12.00h umiru. Na temperaturi od –9stepeni C insekt umire posle 2 časa, kao I svi stadijumi metamorfoze, kao I na –15 stepeni C smrt nastupa posle 45minuta. Kao što vidimo hladnoća je veliki neprijatelj voštanog moljca. (U nekoj literaturi se pominje da leptirima mraz zaustavlja razvoj a kad se pojavi temperatura 10stepeni C ožive I ponovo nastavljaju normalan razvoj).

U zemljama gde vladaju više temperature, a pogotovu u tropskim predelima, parazit je veoma aktivan, nanosi velike gubitke I smatra se među najvećim neprijateljima pčela.

Kapacitet razvoja ovog parazita je ogroman a teoretski, ako se posmatraju samo tri razvoja od jednog leptira, paraziti bi mogli da pojedu 400kg voska (tri generacije sa po 1000 larvi = 1milion larvi) a jedna larva može da pojede oko 0,4gr voska I može da uništi oko 500 ćelija.

Voskov moljac manji (Achorea grisella) liči na veći voskov moljac, dužina tela je manja oko 2mm a krila su mu sivkasta (boja žive). Ženka polaže manji broj jaja u odnosu na velikog voskovog moljca t.j.

200-300. Mali voskov moljac je veoma aktivan I opasniji od velikog, jaja polaže kao I veliku moljac u slabim I bolesnim pčelinjim društvima koja ne mogu da pokriju svo saće u staništu, a pored saća, kojim se larva hrani, uništava I leglo.”

Ovim završavam završavam kratak opis velikog neprijatelja legla (mnogim pčelarima nepoznat) izvučeno iz literature koja mi je bila dostupna.

Mislim da je ovaj mali voskov moljac veliki ako ne i najveći neprijatelj voska i pčelinjeg legla. Ako nije-biće, jer nastave li ovakve vrućine da vladaju – kao što su bile 1993. i ove 1994.godine (a videli smo da mu upravo toplo vreme odgovara za razvoj) eto velikih problema. Mislim da je borba protiv njega teška. Ulazi neprimetno, i to noću, i u jaka društva. Jaja se ne vide golim okom, a podnjače sa duplim dnom, razi tipovi hranilica, mreže za ventilaciju itd. su mesta na pčelinjaku gde se leptir danju sakriva.

Borba protiv voskovog moljca postoji i to počev od sveće koja se stavlja u prazan sanduk, hemijska, biološka, i naj savremenije ultrazvučnim frekvencijama kojima se plaše, imitirajući ljiljana (slepi miš), ali i dobar vid i fozičko uništenje iglom, pincetom ili sličnim pomagalima.

Pored svega rečenog i nedorečenog borba i vreme je pred nama a tu je i voskov moljac.

Brndušić Ivan, Bor 43

Internet pčelarstvo

Nukleus - oplodnjak Nukleus – oplodnjak – ništa novo, sve je već poznato! Oplodnjake koriste proizvođači matica, nukleuse bi trebalo da koriste pčelari – početnici, ali ih ipak nema na našim pčelinjacima koliko su potrebni. I pored stalnog pisanja u našem časopisu o velikoj ulozi nukleusa pčelari odustaju od njihove masovnije primene, a pogotovu za čuvanje matica u njima u toku cele godine.

Ovim člankom želim da pobudim interesovanje pčelara za nukleus sa polu-ramovima. Nukleus – oplodnjak je funkcionalan, ispunjava date uslove L. R. standardu, a ima i bolje osobine u odnosu na dosad opisane nukleuse.

Ovaj nukleus ima pet polu-rama standardnih sanduka, u ovom slučaju L. R. kao na slici broj 1. za formiranje ovakvog nukleusa treba manji broj pčela, jer je prethodno sklopljen ram dat proizvodnom društvu na izvlačenje i popunjavanje medom, može se ubaciti pored legla a kod matica zaleže, pčele zatvore leglo, ram se rasklopi i sa pčelama i sa leglom se ubaci u nukleus, dodaju se još dva rama a zatim po usvojenom pravilu u pčelarstvu, doda matičnjak ili rezervna matica. Ubačene pčele u formiranom nukleusu sa polu- ramovima lakše održavaju mikro klimu, lakše se brane od grabeži, nema vlage u nepokrivenom delu nukleusa pri formiranju klubeta. U toku zime potroše manje hrane. Ovo su osnovne prednosti nukleusa sa polu-ramovima. Ovaj sistem polu-ramova od pre “sto godina” je sam usavršio i prilagodio zahtevima sa željom da ima više pozitivnih u odnosu na negativne.

Ovakav nukleus oplodnjak omogućuje: oplodnju matica u 99% sigurnosti i normalan razvoj. Oplođene matice se testiraju – što zavisi od stepena obrazovanja pčelara. Ako se želi sačuvati rezervna matica, kad se nukleus razvije i nema prostora za razvoj i skladištenje, doda mu se nastavak. Ja sam imao nukleuse sa šest nastavaka u kome je bilo pet nastavaka sa leglom a samo u šestom je bilo meda.

Matica u ovakvom nukleusu polaže jaja na svim ramovima, od zida do zida, a visoko produktivne polažu više jaja u jednoj ćeliji. U mom pčelinjaku, u takvom nukleusu matica je položila i po sedam jaja u jednoj ćeliji.

Kada se matica oplodi, testira i daje željene rezultate obeležava se i to sa manjim rizikom no kada maticu tražimo u proizvodnom društvu. Pri zameni matica, polu-ram se sa maticom prinese standardnom ramu i bez hvatanja rukom prelazi sama na ram, a stara se rukom uzima i ubaci u nukleus gde je lakše prihvate, a čuva se kao rezerva.

Zahvaljujući ovom nukleusu uveo sam nov način zamene matica i to u rano prolećekada završavam sa tretiranjem protiv varoe. Proizvodno društvo tretiram u jesen ili u toku zime i proleća. Nukleuse sa mladim rezervnim maticama ne tretiram jer u njim nema mnogo varoe (Apitol, Hemovar). S druge strane izbegavam veću količinu legla u jesen u proizvodnim društvima sa starim maticama i time se i borim protiv varoe. Jer manje legla u jesen kod proizvodnih društava – manje i varoe koja ostaje preko zime a u toku zime i ranom proleću kako je rečeno, tretiranjem ukloni se ono malo varoe, koja je ostala na pčelama. Mlada matica se ubacuje radi zamenivanja u proizvodno društvo u vreme kada se preporučuje nadražajno prihranjivanje pred glavnu pašu (npr. bagrem). Ovakvi nukleusi zimu prezimljuju sa jednim nastavkom uz češće dodavanje pogača a idealno prežive na dva i više nastavaka.

Kada se želi od nukleusa proizvesti proizvodno društvo ili ojačati slabo sklope se ramovi prema slici 2.

Debljina dasaka za izradu nukleusa je od 20-25mm, a farbaju se sadolinom, može i uljanom bojom, nikako lakom i bojama na nitro bazi. U starim knjigama naši dedovi i pradedovi napisaše da je Bog nama pčelarima dozvolio da probamo i da lutamo. Vi nećete nigde lutati jer ćete imati uvek rezervne matice i jaka proizvodna društva.

44

Internet pčelarstvo http://stevan.users.cg.yu/

Život pčela Priredio Vlado Janković Prema nauci o razvoju živih bića, život se razvijao od najjednostavnijih preko složenijih do najsavršenijih oblika. Prema tome svi su životni oblici (i biljka i životinje) u srodstvu. ("Prije stvaranja postojao je samo svevišnji Gospodin, gospodar svih živih bića. Samo Njegovom voljnom omogućeno je stvaranje i na kraju se sve stapa s njim." - rekao je mudrac Maitreya.

Prema Vedama - svetim spisima zabilježenim najstarijim jezikom na svijetu - sanskrtom - prije 5000 godina, živa bića, njih 8.400.000 vrsta, u ovom materijalnom svijetu spojevi su duhovne i materijalne energije. Svako živo biće mora djelovati u skladu sa svojim tijelom.)

Međutim, za opisivanje i proučavanje pojedinih biljaka i životinja potrebno ih je svrstati po nekom redu, a kako je broj živih bića ogroman, također je potrebno i da se grupiraju u manje ili veće skupine.

To svrstavanje i grupiranje naziva se sistematika.

Sistematika je sve životinje svrstala u sedam skupina nazvanih koljena, koja se dalje dijele u niže grupe, redove, razrede, porodice, rodove, vrste i odlike.

Pčela medarica (Apis mellifica L.) o kojoj će ovdje biti riječi, svrstana je u šesto koljeno, člankonošce (Arthropoda), a njezino mjesto prema sistematici izgleda ovako: Koljeno člankonošci (Arthropoda) Red kukci (Insecta) Razred opnokrilci (Hymenoptera) Porodica pčele (Apidae) Rod pčele (Apis L.) Opnokrilci (Hymenoptera) dijele se u mnogobrojne porodice: mrave, pčele (Apidae), razne porodice osa, tropske pčele bez žalca (Meliponidae).

Sama porodica pčela (Apidae) dijeli se na dvije uže porodice; pčele (Apinae) i bumbare (Bombinae).

Uža porodica pčele (Apinae) ima mnogo rodova. Nas zanima rod pčele (Apis) koji živi u zajednicama.

Taj se rod (Genus) (Apis L.) dijeli na četiri vrste (species) koje se međusobno razlikuju: Apis dorsata, divovska indijska pčela Apis florea, sitna indijska pčela Apis indica ili Apis cerana, indijska pčela vrlo slična pčeli medarici (Apis mellifica) Apis mellifica ili pčela medarica Svaka se od tih četiri vrste dijeli na još na suvrste. Tako se pčela medarica (Apis mellifica) dijeli na dvije suvrste: crna afrička pčela i europska pčela medarica dalje, svaka se od tih suvrsta dijeli na više odlika ili varijeteta, a neke od njih nazivaju se rasama pčela.

Postanak pčele Nagađa se, da su se, prije otprilike osamdeset milijuna godina, ose, sa kojima porodica pčela vuče zajedničko porijeklo, počele hraniti nektarom i peludom cvijeća i biljaka. Prvotne ose su, međutim, bile paraziti i čisti mesožderi. Kako je takve hrane bilo manje, a i teže je do nje bilo doći, neke vrste osa kopačica (Sphegida) prešle su na hranu biljnog porijekla. Najprije su se samo odrasle ose hranile nektarom, a leglo i dalje životinjskom hranom. Prilagodba uvjetima života, polako ali sigurno, prisiljavala je te odrasle ose da i svoje leglo počnu hraniti biljnom hranom. Osnivači i preci porodice 45

Internet pčelarstvo osa cvjetarica ili pčele iz razreda opnokrilaca, upravo su te ose kopačice (Sphegida) koje su svoje leglo počele hraniti medom i peludom.

Kroz vjekove razvijanja i propadanja pojedinih vrsta i pčela se razvijala usavršavajući i mijenjajući dijelove tijela (dlačice po tijelu, košarice na nogama, medni mjehur, voštane žlijezde, duže rilce) koji su služili za dobivanje nove hrane - nektara i peluda.

Nastanak pčelinje zajednice U svom daljnjem, višem stupnju razvoja, pčele su prestale živjeti usamljenim životom (neke usamljene - solitarne - pčele takvim životom žive još i danas).

Nove pogodnosti zajednice (zajednička obrana, zajedničko zimovanje, gradnja zajedničkog gnijezda, okupljanje više ženki na jednom mjestu) važni su ali ne i presudni za stvaranje zajednice. Početak stvaranja porodice osnova je na kojoj se grade sve ozbiljne hipoteze o postanku pčelinje zajednice.

Na najnižem stupnju svog razvoja, ženke usamljenih pčela ne dočekuju svoj porod, kojemu je za razvoj potrebna cijela sezona, jer se u međuvremenu iscrpe hraneći ga i propadnu. Kad se mlada pčela izlegne i izleti, ne vidi svoju majku, a ni sestre, jer se svaka od njih nalazi u pojedinačnim cjevčicama. Tek kad više ženki buši zajedničke cjevčice, jednu do druge, dolazi do grupiranja stanica na jednom mjestu. Ženka postaje plodnijom, a razvoj legla se ubrzava. I tada dolazi do prvog susreta ženke i njena poroda, što je važan događaj u životu pčela - tako se počinju stvarati prve porodice.

Nastanak radilica Pojava radilica, bez kojih nema ni zajednica, događa se pojavom ranog i brojnijeg poroda u pčelinjem gnijezdu. To je ujedno i najvažnija promjena u cijeloj razvojnoj povijesti pčelinje zajednice. Tako se sada, pored matice i truta, javlja i treći oblik karakterističan za zajednice opnokrilaca - radilica.

Međutim, prve radilice su zapravo bile polu-matice, odnosno zakržljale ženke zbog oskudice hrane i prostora. Nedovoljna prehrana ipak nije mogla biti jedini uzrok postanka radilica jer bi posljedica nedovoljne prehrane bila degeneracija ili možda propast, a ne gušenje nagona sparivanja i razmnožavanja.

I tako smo stigli do pojave partenogeneze, što znači djevičansko rađanje, odnosno razvoj jedinki iz neoplođenih jaja. Spol pčele već je unaprijed određen. Iz jajeta koje matica snese u veću, trutovsku stanicu, razvija se trut, a iz jajeta koje snese u manju, radiličku stanicu, razvija se radilica. Istraživače na području prirodnih znanosti ta je činjenica u prošlosti uveliko zanimala. Utvrdili su da se radi o djevičanskom rađanju (partenogenezi). Naime, muški članovi - trutovi razvijaju se iz neoplođenih jaja, a iz oplođenih se razvijaju ženski članovi - radilice i matice. Svako jaje iz kojeg će se razviti ženski član, na prolazu kroz neparni jajovod oplođuje se muškom spolnom stanicom koja je istisnuta iz sjemenske kesice. Neoplođeno ostaje jaje iz kojeg će se izleći trut. Slijedi pitanje: Kako to matica u trutovske stanice nese neoplođena jaja, a u radiličke oplođena. Može se reći da na temelju dosadašnjeg znanja o tome to pitanje još uvijek nije riješeno. Postoje dvije teorije koje zagovaraju pojedini stručnjaci: Teorija pritiska i Teorija napetosti Objašnjenje pojedine teorije samo bi moglo dodatno zbuniti. Umjesto toga, za kraj, riječi prirodnjaka i istraživača Johna Muira: "Rekli su nam da je svijet stvoren po mjeri čovjeka - pretpostavka koja nije potkrijepljena činjenicama. Zbog čega bi čovjek samoga sebe smatrao većim od tek malenog djelića jedne veličanstvene, cjelovite kreacije?"

46

Internet pčelarstvo http://www.medun.hr/proizvodi/proizvodi_pcele_medarice.htm

PROIZVODI PČELE MEDARICE - Med, Propolis, Vosak, Matična mlijeć, Pčelinji otrov, Pelud.

MED Pčelinji med je najpoznatiji proizvod pčele medarice.

Već u mednom mjehuru pčele, uz pomoć fermenata složenim procesom pretvaranja prikupljenog nektara ili slatkih izlučevina nekih kukaca, počinje nastajati med. Proces koji u potpunosti nije još do danas razjašnjen predstavlja invertiranje saharoze (obični šećer) u grožđani (glukoza ili dekstroza) i voćni šećer (fruktoza ili levuloza) uz otklanjanje suvišne vode. Invertni šećer (glukoza i fruktoza) glavni je sastojak zrelog meda. Ventiliranjem u košnici i premještanjem nezrelog meda iz jednih stanica saća u druge, otklanja se višak vode tako da zreli med ne sadrži više od 20 % vode. Zreli med u saću pčele poklapaju voštanim poklopcima i tako ga čuvaju od upijanja vlage odnosno kvarenja.

Medovi se razlikuju po svojim kemijskim i fizikalnim sastavima. Cvjetnim medom nazivamo onaj koji je nastao od nektara za razliku od medljikovca (meduna ili šumskog meda) koji je nastao od izlučevina nekih kukaca (lisne uši, lekanije). Cvjetni je med obično svjetliji dok je šumski tamniji. Cvjetni med sadrži 70 - 75 % invertnog šećera, 17 - 20 % vode, najviše 5 % saharoze i znatno manje maltoze, dekstrina itd.

Med sadrži i visoko vrijedne razne organske kiseline kao što su jabučna, limunska, octena, mravlja, jantarna itd. Sadrži vitamine, fermente, minerale (željezo, sumpor, fosfor, bakar, mangan, kobalt), pigmente, vosak, aminokiseline, više alkohole, inulin, hormone, razne derivate klorofila …

Medljikovac sadrži znatno više minerala, posebno željeza. Različiti medovi imaju različite mirise.

Aroma meda je vrlo osjetljiva i postepeno nestaje ako med nije hermetički zatvoren. Med osim što je higroskopičan (upija vlagu) i vrlo brzo poprima miris okoline. Osim boje i mirisa, okus je svakako najznačajnija odlika meda jer je ugodan i osvježavajući. Neke vrste meda kao od kestena npr. imaju gorči okus.

ODLEŽAVANJEM MED "KRISTALIZIRA" ŠTO JE POTVRDA PRIRODNOG ODNOSNO PRAVOG MEDA !

Zagrijavanjem se med može dekristalizirati ali OPREZ jer se na temperaturi iznad 45 stupnjeva C gube najvrjednije osobine. Što je veće učešće grožđanog šećera u invertnom i što je temperatura zraka niža, to će se med prije kristalizirati. Kristalizirani se med (za razliku od tekućeg) ne može krivotvoriti tako da je u nekim državama zapadne Evrope traženiji od tekućeg !

Hranjivost meda je vrlo velika jer sadrži i do 3200 kalorija u 1 kg. Kvaliteta meda ovisi između ostalog i o vrsti izvora (cvijeća) sa kojeg pčele uzimaju nektar, pa su tako izuzetno cijenjeni medovi od ljekovitih "usnatica" (kadulja, majčina dušica). Med planinske livade osebujnog je okusa i arome.

Med može biti dobiven od jedne vrste cvijeća (sortni ili monoflorni) ili od više vrsta (miješani ili poliflorni).

47

Internet pčelarstvo Najčešće vrste meda su : kaduljin, livadni obični, livadni planinski, medun (medljikovac) crnogorice ili bjelogorice, bagremov, kestenov, vrijeskov, lipov, lavandin, suncokretov, od uljene repice itd.

Pčelari udruge "MEDUN" iz Delnica poznati su proizvođači visoko kvalitetnog meduna od crnogorice posebno jele i meda planinske livade !

PROPOLIS Propolis je proizvod pčela izuzetnih osobina za zdravlje.

Pčele skupljaju biljnu smolu sa pupoljaka određenog drveća i grmlja, posebice nekih kao brezovih.

Biljna smola tvori "film", koji obavijen oko pupoljka tvori zaštitu od vanjskih nepovoljnih utjecaja.

Upravo ta smola, glavna je "sirovina" od koje pčele proizvode propolis a koji im služi za "dezinfekciju" unutrašnjosti košnice. Njime zaptivaju pukotine, pokrivaju zaprljane dijelove košnice i slično. Ukoliko u košnicu dođe miš, rovčica ili neki drugi uljez kojega pčele usmrte a ne mogu ga izbaciti iz košnice, propolisom ga balzamiraju i tako spriječe zagađenje koje bi nastalo razgradnjom.

Propolis se najčešće koristi otopljen u alkoholu. Djeluje antivirusno, antibakterijski i lagano anestetski.

Propolis u ljudskom organizmu djeluje i kao biostimulator jer posebno stimulira antitijela pa se preporučuje za jačanje imunološkog sistema organizma a u stomatologiji kao izvanredno sredstvo za jačanje i liječenje zubnog mesa. Često se primjenjuje i pomiješan s medom ili peludom odnosno u smjesama sa ekstraktima ljekovitog bilja.

Propolis je smolaste konzistencije, smeđe-crvene do tamnozelene boje i slabog mirisa.

Kemijski sastav mu u potpunosti još nije razjašnjen. Sadrži smole, balzame, eterična ulja, pelud, vosak, terpen, mineralne tvari itd.

Propolis je najbolji prirodni antibiotik !

VOSAK Na srednjim kolutićima zatka s donje strane, pčela ima četiri para žlijezda za izlučivanje voska.

U starosti od 12 do 18 dana, pod utjecajem jake nektarne paše, pčele izlučuju vosak od kojega grade saće kod temperature od 28 do 30 stupnjeva C. Srednjim nogama pčele prihvaćaju izlučene voštane listiće, prinose ih ustima, miješaju sa slinom i grade saće.

Topljenjem pčelinjeg saća i pročišćavanjem dobiva se "čisti" vosak koji se primjenjuje u medicini, kozmetici, za izradu ukrasnih svijeća, suvenira itd.

Sastoji se od alkohola, estera, ugljikovodika, masnih kiselina, flavona itd.

MATIČNA MLIJEĆ 48

Internet pčelarstvo Matična mliječ proizvod je mliječnih žlijezda koje se nalaze u glavi pčela.

Matična mliječ je bjelkaste boje, slična mlijeku koja se vremenom skrućuje. Ima poseban miris. Radi svoje kiselosti (pH blizu 4) je postojana. Sadrži približno dvije trećine vode, desetinu dušičnih spojeva (aminokiselina), skoro desetinu šećera, malo masti, puno vitamina od kojih posebno B kompleksa a zatim i vitamina A, C, D i E. Matična mliječ sadrži i minerale, antibiotske sastojke i određene količine neistraženih sastojaka.

Samo mlade pčele tzv. dojilje ili hraniteljice, sposobne su izlučivati tu izuzetnu, možda i najvrjedniju, najhranjiviju prirodnu hranu koju čovjek danas poznaje. Pčele njome hrane mlado leglo kao i maticu za cijelog njenog života.

Kolika je moć i snaga matične mliječi najbolje svjedoči njen utjecaj prilikom hranjenja mladog legla.

Leglo mladih ličinki iz kojih će se razviti pčele radilice, hrane se samo prva tri dana matičnom mliječi a kasnije smjesom peludi i meda. Ukoliko bi se bilo koja ličinka iz takvog legla nastavila hraniti i nadalje samo matičnom mliječi, tada će se iz takve iste ličinke razviti ne pčela radilica već matica ! Ličinka buduće pčele radilice za pet dana (prva tri dana hranjena matičnom mliječi) poveća svoju težinu oko tisuću puta, dok ličinka buduće matice poveća svoju težinu za pet dana (sve na matičnom mliječi) za dvije tisuće puta !

Odrasla i mlada matica zahvaljujući matičnoj mliječi kojom je hrane mlade pčele, može na dan snesti i preko 2000 jajašaca a po nekim i do 3000 čija ukupna težina može biti veća od težine same matice !

Takvi su primjeri u prirodi izuzetno rijetki.

I za čovjeka, matična mliječ ima brojne kvalitete : povećanje izdržljivosti posebno pri naporu i hladnoći, povećanje i održavanje duševne i općenite vitalnosti. Matična mliječ ima baktericidna, antibiotička i antivirusna svojstva.

Matična mliječ primjenjuje se najčešće kao dodatak medu (od 1 do 3 %) koji je time oplemenjen i posebno visokovrijedan a treba ga čuvati na temperaturi do 14 stupnjeva C. Primjenjuju se i kure u trajanju jednog do dva mjeseca kada se uzima čista mliječ u količini od 200 do 300 miligrama na dan za odraslu osobu, odnosno upola manje za djecu.

PČELINJI OTROV Poznata je činjenica da pčelari rijetko obolijevaju od reumatizma za što je svakako zaslužan pčelinji otrov. Pučka medicina primjenjuje pčelinje ubode pri liječenju reume tako da se na oboljela mjesta stavljaju pčele ...

Na žalost , opasnost koja se ponekad može završiti tragično, postoji zbog preosjetljivosti prema pčelinjem otrovu, koju ima određeni broj ljudi.

U pčeli, pčelinji otrov se nalazi u posebnom mjehuru koji je povezan sa jedne strane sa žlijezdom koja izlučuje otrov a sa druge malim kanalom i žalcem.

Pčelinji otrov skuplja se pomoću posebnog uređaja koji se sastoji od staklene pločice ispod koje se nalaze žice sa razmakom od oko 8 mm. Žice su priključene na električni napon od 18 do 22 volti a 49

Internet pčelarstvo pločica postavljena ispred leta košnice. Pčele iritirane električnim naponom bodu u površinu stakla kada im iz žalca izlazi otrov. Preostaje nakon određenog vremena ostrugati osušeni otrov.

Pčelinjem otrovu medicina svakim danom posvećuje sve više pažnje. Iz njega se izrađuju razni preparati koji se primjenjuju u obliku liječenja injekcijom do masti.

PELUD Pelud je cvjetni prah tako da ga ipak ne možemo svrstati kao pčelinji proizvod. Pelud pčelama služi kao hrana.

Pčele ga sakupljaju na cvijeću sa prašnika i odlažu u posebne vrećice ili "bisage" koje se nalaze na stražnjim nogama. Pri povratku u košnicu pčela može nositi od 8 do 15 miligrama peludi što je skoro desetina od ukupne težine pčele.

Pčelari ga skupljaju pomoću posebnih naprava koje skidaju pelud sa nogu pčela prilikom ulaska u košnicu ili vađenjem iz stanica sača.

Pelud je složeni koncentrat mnogih hranjivih i ljekovitih tvari. Sadrži vrijedne bjelančevine, slobodne aminokiseline, šećere, mineralne tvari, masti, eterična ulja, hormone. Sadrži i vitamine B1, B2, B6, D, E, kiseline kao : pantotensku, folnu, askorbinsku i nikotinsku kao i provitamin A (karotin). Takav sastav daje peludi veliku važnost u dijetoterapiji mnogih bolesti. Često se primjenjuje pomiješan sa medom posebno za : - normalizaciju rada crijevnog trakta - povećanje hemoglobina - povećanje apetita - poboljšanje vida - poboljšanje raspoloženja - liječenje pri tegobama sa prostatom - sprječavanje opadanja kose itd.

U posljednje vrijeme, pelud se intenzivno upotrebljava pri proizvodnji kozmetičkih proizvoda.

Važno je da proizvode sa peludi ne upotrebljavaju osobe koje imaju alergične reakcije.

50

Internet pčelarstvo

PČELA MEDARICA - KRANJSKA PČELA (Apis mellifera carnica) Autohtona pčela medarica koja prirodno obitava na našem području jest vrsta KRANJSKA PČELA (Apis mellifera carnica) ili "sifka" kako je od milja zove narod u Sloveniji i Hrvatskoj.

Od mnogo vrsta unutar roda Apis, najpoznatije su : - Apis dorsata, orijaška pčela koja je i najveća (Tajland) - Apis florea, najmanja predstavnica (Tajland) - Apis indica (= A. cerana), Indijska pčela - Apis mellifera, pčela medarica (Afrika, veći dio Europe i dio zapadnog dijela Azije) .

Poznato je 25 podvrsta pčele medarice (Apis mellifera) od kojih 5 podvrsta iz Europe : - A. mellifera ligustica, Talijanska pčela (Apeninski poluotok) - A. mellifera caucasica, Kavkaska pčela (Kavkaz) - A. mellifera mellifera, Crna ili tamna pčela (srednji i sjeverni dio Europe) - A. mellifera macedonica, makedonska pčela (područje Makedonije) - A. mellifera carnica, Kranjska pčela ili Kranjska sifka (od Koruške i Slovenije do Rumunjske i Bugarske) .

Podvrsta kranjska pčela podijeljena je na tri ekotipa : - Alpski - Panonski - Mediteranski.

Od svih vrsta i podvrsta u svjetskim gospodarskim mjerilima, najvažnije su kranjska i talijanska pčela.

Kranjska pčela ima dugo rilce koje joj omogućuje sakupljanje nektara i od dubokih cvjetića (djeteline npr.). Kranjske pčele prezimljuju u manjim društvima i matice većinom ne zalijegaju od listopada do veljače ili ožujka. No tada započinje brz razvoj društva i brza priprema za prvu veću pašu u godini koja može biti pri kraju travnja ili početkom svibnja. U kasnijem razdoblju za vrijeme vrućina i kada paše nisu tako izdašne, matica smanji zalijeganje. Kranjska pčela izuzetno je prilagodljiva prema uvjetima paše zbog brze promjene količine zalijeganja ili potpunog prestanka.

51

Internet pčelarstvo Kranjska pčela posebno je mirna, mirno "sjedi" na saču i ne napada pčelara. Znatno manje skuplja propolis od kavkaske ili crne pčele tako da je rada sa okvirima u košnici lakši.

Kranjska pčela ima dugo rilce koje joj omogućuje sakupljanje nektara i od dubokih cvjetića (djeteline npr.). Kranjske pčele prezimljuju u manjim društvima i matice većinom ne zalijegaju od listopada do veljače ili ožujka. No tada započinje brz razvoj društva i brza priprema za prvu veću pašu u godini koja može biti pri kraju travnja ili početkom svibnja. U kasnijem razdoblju za vrijeme vrućina i kada paše nisu tako izdašne, matica smanji zalijeganje. Kranjska pčela izuzetno je prilagodljiva prema uvjetima paše zbog brze promjene količine zalijeganja ili potpunog prestanka.

Kranjska pčela posebno je mirna, mirno "sjedi" na saču i ne napada pčelara. Znatno manje skuplja propolis od kavkaske ili crne pčele tako da je rada sa okvirima u košnici lakši.

Kranjska pčela ima posebno razvijen osjećaj za orijentaciju što je velika prednost pri tzv. paviljonskom pčelarenju kada su košnice smještene jedna uz drugu. Od ostalih podvrsta lakše otkriva šumsku pašu posebno meduna na jeli i smreci. Ona u košnici puno preciznije svojim poznatim pčelinjim plesom opisuje smjer i udaljenost paše.

Jedna od velikih prednosti kranjske pčele u odnosu na ostale je i ta da je otpornija na bolesti.

Naš poznati pčelar pokojni Josip Belčić na početku opisa pčele medarice piše : "Pčelu medaricu poznaje svaki čovjek po njenom dobrom medu i po kojem žarkom ubodu."

Oklop tijela pčele sastoji se od kožnato-rožne tvari koja se naziva hitin. Tijelo pčele podijeljeno je na tri glavna dijela : glavu, prsište i zadak. Na glavi ima pet očiju, tri mala oka poredana u obliku trokuta (za gledanje iz blizine) i dva velika oka sa strane (za gledanje u daljinu). Dva velika oka u stvari su tzv. složene oči jer se sastoje od puno sitnih očiju. Na glavi se nalazi rilce i jezik pomoću kojih pčela siše slatke tvari. Na glavi su smještena i dva ticala koja služe za međusobno sporazumijevanje i primanje više informacija okoline.

Prsa pčele sastavljena su od tri kolutića na kojemu su s donje strane smještena tri para nogu, Stražnje noge kod pčela radilica imaju "košarice" u kojima donose pelud. Sa gornje strane prsišta nalaze se dva para krila. Spuštena krila i položena uz tijelo najduža su kod truta, nešto kraća kod radilica a u odnosu na tijelo najkraća kod matice.

Zadak pčele sastoji se od devet kolutića od kojih je vidljivo šest. Na kraju zatka nalazi se žalac koji je povezan sa otrovnom žlijezdom.

Pčela ima više žlijezda od kojih su najznačajnije one za izlučivanje mliječi i žlijezde slinovnice za izlučivanje fermenata koji su potrebni za proces pretvorbe nektara u med. Na srednjim kolutićima zadka s donje strane nalaze se četiri para žlijezda za izlučivanje voska, dok se na kraju zatka između predzadnjeg i zadnjeg kolutića zadka nalazi mirisna ili Nasanovljeva žlijezda ćiji miris okuplja pčele prilikom rojenja, pročisnog leta ...

Pčela medarica živi u brojnoj zajednici čiji se broj neprestano mijenja ovisno o intenzitetu zalijeganja matice. Ljeti, pčelinje društvo sa dobrom maticom može imati i preko 80000 radilica, nekoliko tisuća trutova i samo jednu maticu (zimi oko 30000 radilica, bez trutova i jedna matica).

Pčelinju zajednicu kada je ugledamo izvan košnice u obliku grozda na drvu, nazivamo roj, dok onu u košnici nazivamo pčelinja zajednica, pčelinje društvo ili pčelac.

Normalno pčelinje društvo kada nije u fazi zimovanja, sastoji se od samo jedne matice, nekoliko tisuća trutova (pripadnici muškog spola) i znatnog broja pčela radilica (i do preko 80000 jedinki).

52

Internet pčelarstvo

Selekcija pčela

http://www.inet.hr/~mkobra/c.htm U pčela nije spol određen cijelim kromosomom (kako je uobičajeno ) nego jednim genom.Postoji oko 19 varijanti ovog gena ( nazivaju se splonim alelima ). Ako se u oplođenom jajetu spoje dva različita alela, uvjek nastaje ženka ( radilica ili matica ).U neoplođenom jajetu samo jedan set kromosoma i zbog toga samo jedan spolni alel pa se iz ovakvog jajeta razvija trut.

Ako se matica pari s trutovima iz iste zajednice iz koje je i ona, tada će 75 % njezinih oplođenih jaja imati različite kombinacije spolnih alela, a 25 % jednake.Ako se matica iz takve zajednice pari s trutovima iz zajednice od njezine bake tad će 50 % od od svih oplođenih jaja imati iste spolne alele a 50 % različite. Pčele jaja sa jednakom spolnim alelima ( razvio bi se trut ) prepoznaju i čiste , te u leglu nastaju prazne stanice.Dakle prazne stanice govore o stupnju uzgoja u srodstvu.

Cilj selekcije pčela i uzgoja je osiguranje mladih, produktivnih matica s poboljšanim odlikama.

Rezultati u uzgoju su uspješni ako se matice proizvode iz uzgojnih linija koje su tijekom više generacija testirane na prinos, kada je utvđena nasljedna kakvoća i kada je uzgojni program vođen tako da se izbjegne uzgoj u srodstvu (inbriding).

PRINCIPI I OČEKIVANJA U SELEKCIJI PČELA Kad se puno zajednica pažljivo procjenjuje, one pokazuju značajnu raznololikost, s tim da se malo zajednica može ocijeniti kao izrazito dobre i isto tako malo zajednica sa izrazito loše, a najveći broj pripada srednje dobrim zajednicama.Za selekciju koristimo samo najbolje zajednice, koje morfološki odgovaraju pasminskim svojstvima.

Nasljedne poželjne osobine ne prenose se u cijelosti na sljedeću generaciju, već samo određeni stupanj koji nazivamo nasljeđivanje ili heritabilitet. Hritabilitet za med i druge ekonomski važne odlike pčela iznos 10 - 30 %. To je rzlog što se selekcijski napredak može vidjeti tek nakon više generacija.

UZGOJNI CILJEVI U selekciji sive kranjske pčele ( Apis mellifera carnica ) u Republici Hrvatskoj postavljeni su uzgojni ciljevi: 53

Internet pčelarstvo 1. povećanje prinosa meda 2. tolerantnost na varoozu i ostale pčelinje bolesti 3. mirnoća pčela 4. smanjenje rojidbenog nagona 5. brzina proljetnog razvoja

Trutovi nisu balast http://www.moba.co.yu/pcelarstvo/trut.html Trutovi su muzjaci pcelinjeg drustva, cija je prvenstvena uloga oplodjenje matice. U pcelinjem drustvu se nalaze od ranog proleca do kasne jeseni, tj. sve dok ne pocne da jenjava intenzitet pcelinje pase i drustvo pocne pripreme za prezimljavanje. Pcele radilice tada ne dozvoljavaju trutovima koji su izasli iz kosnice da se u nju vrate, dok one koji su ostali u kosnici teraju na periferiju kosnice, ne dozvoljavajuci im pristup hrani, te uginu od gladi ili hladnoce.

U kosnici prezimljava samo matica sa radilicama.

Trutovi zive 5-6 nedelja, a za sparivanje su sposobni vec posle 12 dana zivota.Posto se za odgajivanje jedne trutovske larve utrosi toliko hrane koliko je potrebno za odgajivanje pet larvi radilica, dugo se smatralo, a danas takvo misljenje imaju mnogi pcelari, da trutovi osim oplodnje matice nemaju nikakvu drugu funkciju, te da u pcelinjoj zajednici predstavljaju samo balast.

Mnogobrojna eksperimentalna istrazivanja, medjutim, ciji je cilj bio sagledavanje znacaja i funkcije trutova u pcelinjem drustvu, ukazuju da u kosnicama u kojima su namerno unistena trutovska legla nije bilo ni meda za cedjenje. Na osnovu ovoga izveden je zakljucak da prisustvo trutova stimulise radilice na veci rad i produkciju vece kolicine meda.

Trutovi imaju ulogu u zagrevanju kosnica pri preradi nektara u med, jer odstranjuju visak vode iz nektara. Nesmetano mogu da ulaze u druge kosnice zahvaljujuci sluzi koju luce njihove polne zlezde, a privlacna je za pcele radilice i na njih deluje relaksirajuce, tj. smiruje ih. Takodje je utvrdjeno da ova sluz stimulise radilice na intenzivniji i organizovanij rad.

Isecanjem i uklanjanjem trutovskog legla samo se stvara dodatni posao pcelama radilicama, umesto da idu na pasu, moraju delimicno da se preorjentisu na izgradnju novog trutovskog legla i tako dodatno i bespotrebno gube vreme, snagu i materijal. dr Zoran Stanimirovic Opsirniji tekst se nalazi u Poljoprivrednikovom "Poljoprivrednom kalendaru 2001" 54

Internet pÄ?elarstvo

Borbe protiv varoe-ram gradjevnjak -bioloska mera borbe protiv varoehttp://www.moba.co.yu/pcelarstvo/ram.html U vreme vrhunskog razvoja pcelinjeg drustva, krajem maja, pocinje ekspanzija u mnozenju varoekrpelja na pceli. U toku zime nema mnogo varoe na pcelama u kosnici, jer je ona tretiranjem u toku jeseni i zime znacajno desetkovana.

Ubrzano mnozenje varoe se javlja u vreme pojave prvog trutovskog legla u kosnici, jer zenka varoe znatno raadije polaze svoje leglo u trutovske celije.U njih ona polaze po nekoliko jajasaca varoe.

Vremenski, ekspanzija varoe dolazi posle vrcanja meda od bagrema, odnosno pocetkom juna.

pcela unistena varoom foto: Veroljub Umeljic Posle precvetavanja bagrema, u prirodi se pojavljuju druge medonose,a uskoro dolazi i lipa. Zato je juni nepogodan za tretiranje protiv varoe hemijskim preparatima jer bi doslo do kontaminacije meda.

Na raspolaganju je jedino bioloska mera borbe protiv varoe. U ovo vreme pcele lepo grade satne osnove, pa u svako jako drustvo treba dodati po jedan ram gradjevnjak (radi se o neozicenom ramu bez satne osnove).

Na ovom ramu pcele ce izgraditi celije trutovskog legla za oko dva dana. Matica ce poloziti neoplodjena jaja i za oko 8 dana ce sve celije biti poklopljene.

Neposredno pre poklapanja celije, zenka varoe ce uci u nju i poloziti nekoliko jaja. Kad unakazeni trut progrize vostani poklopac,zajedno sa njim iz celije ce izaci odnegovane i vec oplodjene mlade zenke varoe.Muzjaci varoe, posle oplodjivanja zenki uginu,a oplodjene zenke se zakace za bilo koju odraslu pcelu, ubadaju pcelu i sisu njenu hemolimfu.

Znajuci to, pcelar treba, odmah po poklapanju gradjevnjaka, da ga isece sve do satonose i ceo sadrzaj ubaci u lonac za otapanje voska.Ovim postupkom se prekida normalan ciklus razvoja varoe i tako smanjuje njena invazija.

Na opisan nacin gradjevnjak se moze upotrebljavati u vocnjoj, pa i bagremovoj i svakoj drugoj obilnoj pasi.

55

Internet pčelarstvo

BEZ LIJEKOVA PROTIV VAROOZE http://www.vecernji-list.hr/VRT/2003/03/06/Pages/pcelar.html

Pčelar koji razmišlja zdravo poput pčele Za pčele i med lijekovi su tri puta opasniji od varooze, smatra pčelar Marko Vinković Premda dvije godine primjenjuje jedinstven način borbe protiv varooze u svom pčelinjem carstvu od 300 košnica, Marko Vinković, pčelar iz Livane kraj Osijeka, prošle je nedjelje prvi put javno progovorio što radi. Osječkim je pčelarima održao predavanje "Suzbijanje varooe po najnovijim, do sada neobjavljenim, metodama u svijetu".

- Čekao sam da netko drugi progovori, uostalom nije to otkrivanje tople voda ni neka filozofija nego postupak koji mi nalaže logika i iskustvo u pčelarstvu. Nitko to nije učinio, a sada je krajnje vrijeme, prije početka proljetnih radova, da se na vrijeme reagira protiv varooze - tek na nagovor predsjednika Udruge "Pčela" Milana Kramera, dan uoči predavanja, ispričao nam je Marko Vinković. Njegovi znanci kažu da je pravi znalac, čak da "razmišlja kao pčela", oni drugi znaju reći da je škrt, samouvjeren, no činjenica je tek da varooza desetljećima razara pčelarstvo, u mnogim je zemljama gotovo dotukla nacionalnu proizvodnju meda, a ni znanost ni farmacija ne nalaze pravi "lijek".

U Hrvatskoj se pojavila prije 20-ak godina, a rijetki su pčelari kojima varooa nije uništila veći dio ili cijeli pčelinjak bar u jednoj godini. Vinkoviću je odnijela najviše 10-15 posto pčelinjih zajednica.

- Nikada nije vjerovao jednome lijeku. Uvijek je prvo iskušao lijek na 2-3 košnice, a i poslije je uvijek tražio više novih rješenja - dodaje Markova supruga. Marko pak, otvoreno se pitajući treba li to reći, kaže: - Petnaest godine izbjegavam lijekove, a sada sam siguran da su oni tri puta opasniji za pčele od varooe. Uostalom, unatoč stalnu trovanju varooa se sve više razvija. Čitajući iskustva iz Njemačke razmišljao sam kako izolirati varoou u košnici. Izdvojio sam maticu 21 dan uz prvi okvir (ili u kasetu, ovisi o vrsti košnice), a pomoću Hanimanove rešetke onemogućio joj prolaz do drugih okvira. Matica tako stvara mlado leglo u jednom okviru, dok su ostali prazni, pa prvi služi kako mamac za varoou.

U tom razdoblju tri puta izrežemo to leglo i tako se uništi 95 posto varooe. Varooa manjim dijelom ostaje u roju, ali to više nije opasno. Mogu se tada dodati i lijekovi, no može i bez njih - ističe svjestan da izaziva jamačno bijes i osudu farmaceuta. Uostalom, Milan Kamenar nam pokazuje dio sredstava koja je upotrijebio protiv varooze.

- Varooza je uništavala i po 80 posto pčelinjih zajednica i to nas je natjeralo na masovnu uporabu lijekova. Na žalost, na većinu je ubrzo postajala imuna.

Osim gubitaka, varooza slabi pčele, a s manje pčela manji je i prinos, s više kemijskih sredstava lošiji je med, no na sreću u Hrvatskoj nije bilo novca za veću "kemiju", pa naš med redovito dobiva visoke ocjene za kvalitetu. Primijenimo li model biološke borbe protiv varooze, dobit ćemo ekološki posve čist med i vrhunski izvozni proizvod - ističe Kramer.

Hoće li hrvatski pčelari prihvatiti Vinkovićev prijedlog vidjet će se ubrzo. Nužna je samo mala dorada košnice, što stoji 10-20 kuna za rešetku ili kasetu, koji su jednom zauvijek napravljeni dok se lijekovi kupuju svake godine.

- Pojedinici će reći da ostaju bez legla, no moraju se ozbiljnije pozabaviti pitanjem kako se pčela ponaša u pojedinom razdoblju, kada se i kako iscrpljuje ili ojačava, pa će se uvjeriti da se na moj način sačuva i veći broj pčela i da preostale budu znatno ojačane - zaključuje Vinković koji će svoj način borbe protiv varooze primijeniti na svih 300 košnica.

Branko Vrbošić 56

Internet pčelarstvo

LEKSIKON Što je varooza?

Varooza je parazitarna bolest pčela uzrokovana grinjom Varroa jacobsoni. Opaža se kad se razvije veći broj parazita, dugih samo jedan milimetar, koji su razorne snage, brzo se razmnožavaju i tako slabe i uništavaju pčelinju zajednicu.

U svijetu se javlja u više oblika. Prvi podaci o njenoj pojavi datiraju iz 1904. godine, a Japan je prva država koja kreće u borbu protiv bolesti. U Europi se pojavila prije 60-ak godina, u bivšem SSSR-u, a potom se prenosila transportom ili prirodno širila 15 kilometara u godini. U Njemačku je, recimo, stigla tako što je nepažnjom uvezena na Institut za pčelarstvo u Oberurselu. Dosad se širenje varooze pokušavalo zaustaviti radikalnim uništavanjem pčelinjih zajednica, biološkim načinima uz žrtvovanje legla (što na svoj način čini i Marko Vinković), različitim kemijskim i isparavajućim sredstvima, termičkim metodama, ..., japanski su pčelari pokušali čak i voziti košnice na kamionu, bez ventilacijskih mreža, po lošoj cesti. Tada bi uznemirene pčele povisile temperaturu u košnici, pri čemu bi dio parazita uginuo, no nekontrolirana temperatura topila je i saće pa su i pčele ugibale.

Trajni recept ili lijek za suzbijanje varooze za sada nije otkriven, a preporučuju se postupci uz primjenu mravlje ili mliječne kiseline. (B.V.) USPJESI: PRVI HRVATSKI IZVOZ PČELA

Pčele lete u Europu http://www.vecernji-list.hr/VRT/2003/03/06/Pages/pcelar.html Hrvatska je dosad uglavnom izvozila med u rinfuzi, a izvoz pčela mnogo je sofisticiraniji jer sadržava domaću znanost Požeška pčelarska udruga "Zlatna dolina" napravila je pionirski iskorak - prva je iz Hrvatske izvezla pčele u jednu zemlju Europske unije. Prošloga mjeseca 109 paketnih rojeva koji se sastoje od 1,5 do 1,8 kilograma mladih pčela i matice stiglo je u Austriju.

Za razliku od osnovnog pčelarskog proizvoda - meda što ga u 95 posto slučajeva izvozimo u rinfuzi, ovaj je posao mnogo sofisticiraniji jer sadržava domaću znanost i umijeće proizvodnje matica te umijeće pakiranja pčele koja je zdrava i ekološki čista.

Taj pčelarski proizvod može vrlo brzo postati prepoznatljiv izvozni artikl, ali i motiv i način razvitka hrvatskog pčelarstva - ističe dipl. ing. Davorin Krakar, predsjednik "Zlatne doline" i pokretač toga programa koji je dobio potporu Vlade RH, Požeško-slavonske županije i grada Požege.

Cilj je požeških pčelara da se proizvodnja paketnog roja proširi izvan Požeštine i svake godine povećava kako bi postala komercijalno isplativa. Naime, u Europi je velik interes za uvoz pčela koji se do sada obavljao iz Australije i Novog Zelanda. Kako je Europska unija u želji da sačuva svoju biološku raznolikost donijela Program BABE kojim će se onemogućiti uvoz iz navedenih zemalja, hrvatska siva pčela Apis mellifera carnica postat će sigurno tražena roba. Upravo zbog toga zasad mali iskorak dobit će tek na značenju.

Obilježja pojedinih sorti meda Bagremov je med blijedožut, gotovo proziran, blaga okusa. Blagotvorno djeluje na opće smirenje.

Kaduljin med žutosmeđ je i aromatičan. Blagotvorno djeluje pri bronhitisu i kašlju. Kestenov je med gorak, s izrazito ljekovitim svojstvima. Blagotvorno djeluje kod gastritisa, čira na želucu i dvanaesniku te kod problema s jetrom.

Lavandin je med svijetložut, jaka mirisa i oštra okusa. Blagotvorno djeluje pri probavnim smetnjama i na opće smirenje. Lipov je med zlatnožut i pikantan. Potiče znojenje, pa se preporučuje pri prehladi i gripi.

57

Internet pčelarstvo Cvjetni (livadni) med različite je boje (od svijetle do tamne), ugodna okusa i široka spektra djelovanja. Ružmarinov je med svijetložut i naglašena okusa, s visokim sadržajem eteričnih ulja s izrazitim ljekovitim svojstvima. Medljikovac (šumski med) je taman, ugodna okusa, izrazito bogat mineralima. Blagotvorno djeluje pri anemiji i lošoj krvnoj slici. Vrijeskov je med tamnožut i aromatična okusa. Blagotvorno djeluje pri upali bubrega i mokraćnih kanala.

SVEZNADAR Najbolje plesačice Unutar košnice, najvažniji način komunikacije među pčelama jest ples. Radilica koja se upravo vratila s uspješla izviđanja okoline u potrazi za izvorima peluda i nektara - koje koloniji služe kao hrana - plesom obavještava ostale radilice o točnoj udaljenosti i smjeru u kojemu je pronađeni izvor.

Ovisno o udaljenosti izvora, radilica - izviđač izvodi "kružni" ili "ljuljajući" ples - prvi ako je izvor unutar 50-75 metara od košnice, drugi ako je udaljenost veća od toga. U obaju plesova učestalost kojom plesačica ponavlja svoju plesnu figuru upozorava na točnu udaljenost izvora - što je izvor dalje, ples je sporiji. Ravni dio ljuljajućeg plesa upućuje na smjer u kojem se izvor nalazi. Na taj način izviđači mogu prenijeti ostalim radilicama obavijest o izvorima udaljenim i do desetak kilometara.

Dugo nije bilo jasno kako plesačica uspijeva privući publiku kad je mnoštvo insekata u potpunu mraku, svaki od njih zabavljen svojim poslom. Istraživanja provedena u posljednjih nekoliko godina počela su raspletati klupko. Tijekom plesa, izviđač izvodi i kratke brze zamahe krilima. Tresenje koje takvo mahanje uzrokuje prenosi se - preko plesačičinih nogu - na saće po kojemu pleše. Mehanička svojstva saća omogućuju dobro širenje toga tresenja okolnim "plesnim podijem". Svojim osjetilom za tresenje radilice u okolini plesačice opažaju tresenje koje uzrokuje plesačica i ustanovljuju iz kojeg smjera ono dopire te se okreću prema njoj. Nakon toga ponavljaju "plesne korake" za izviđačem i doznaju gdje je točno pronađena hrana.

Tko želi znati više o pčelarstvu, košnica: http://www.xensei.com/users/alwine/beesite.htm ples: http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/B/BeeDances.html

I PČELE PONEKAD U DRUŠTVU POPIJU KOJU PREVIŠE... http://www.ekologija.net/wild/pcele.htm Znanstvenici odavno znaju da su pčele društvena bića, ali sad su otkrili da u društvu rado i popiju. Čini se da im ništa nije draže od toga da nakon napornoga cjelodnevnog skupljanja peluda "odzuje s društvom i napiju se". Istraživači s Državnog sveučilišta Oklahoma i sa Sveučilišta Hertfordshire pokušavaju otkriti mogu li im "vesele" pčelice pomoći da otkriju lijekove za liječenje alkoholizma u ljudi, piše "Independent". Čini se da pčele, baš kao i ljudi, najviše vole jaka alkoholna pića. Kad im je ponuđen izbor između najače moguće šećerne otopine i 80 postotnog alkohola, pčelice su stale u red za šankom. "Čak smo ih uspjeli nagovoriti da popiju čisti etanol", rekao je Charles Abramson sa sveučilišta Oklahoma. "To, koliko znam, ne bi napravilo niti jedno drugo živo biće, čak ni student".

Znanstvenici pretpostavljaju da pčele, koje imaju vrlo razvijene društvene strukture, liječe svoje alkoholičare, baš kao i ljudi. One svoje prijestupnike izoliraju. Istraživači sad ispituju lijekove kojima bi mogli liječiti pčelinje poroke. Kad pčele s krova dozuje u svoj kafić na prozoru laboratorija na trećem katu sveučilišta, neke od njih dobiju antabuz, lijek od kojega je alkoholičarima zlo ako popiju alkohol. I doista, te pčele kad se vrate i kad im se ponudi izbor između šećerne otopine i alkohola, pokazuju iznenadni interes za bezalkoholna piće. Znanstvenici namjeravaju na pčelama ispitati i druge lijekove koji bi mogli koristiti alkoholičarima.

58

Internet pčelarstvo http://www.ekologija.net/domace/pcele_ples.htm

PČELAMA PLES DONOSI VEĆU KOLIČINU HRANE Pčele komuniciraju plesom koji radilicama pokazuje gdje će pronaći biljni sok, ističe se u studiji koju su izradili entomolozi s Kalifornijskog sveučilišta Riverside. Priopćavanje udaljenosti i smjera plesom može povećati zalihe hrane u pčelinjim kolonijama, tvrdi studija čiji su rezultati opisani u tekstu objavljenom u časopisu "Nature".

"Plesni jezik" pčela prvi je put opisan još 1940., a navodi kako pčela tragač svojemu roju pokazuje udaljenost i put do hrane. Pčela koja se baš vratila s bogatog izvora hrane, plesat će na okomito postavljenim saćama praveći pritom krugove. Tijekom svakoga kruženja ona će krug presjeći pod određenim kutem koji pokazuje smjer u kojemu se nalazi hrana u odnosu na Sunce. Uzme li se kružnica u obliku sata, tada pčela koja presječe krug crtom od zamišljenog broja šest prema broju 12 zapravo drugim pčelama pokazuje da moraju letjeti u smjeru Sunca.

Pritom pčela dok pleše titra trbušnim dijelom, a broj titraja označava udaljenost od izvora hrane. "Jezik plesa je najsloženiji primjer simbolične komunikacije u svijetu životinja, izuzmemo li primate. Naša studija možda otvara mogućnost manipuliranja ponašanjem pčela tragača radi boljega oprašivanja posađenog bilja", ističe jedan od autora studije Kirk Visscher.

Kako bi ispitali vrijednost informacije izrečene plesom autori su inače uobičajeno okomit položaj košnice preokrenuli u vodoravni. U tom je slučaju pčela tragač izvodila dezorijentirani ples koji je pokazivao različite smjerove. Zatim su istraživači pustili usmjereno svjetlo koje su pčele protumačile kao Sunce. Nakon toga pčele su plesom točno pokazivale smjer izvora hrane iscrtavajući kut u odnosu na svjetlo.

Dalje se eksperiment odvijao usporedbom količine hrane koju su skupile pčele s orijentiranim plesom u odnosu na one čiji je ples bio dezorijentiran. Pokazalo se da su one koje nisu bile ometane prikupile veću količinu hrane, no taj je rezultat bio uočljiv samo zimi. Tijekom ljeta i jeseni razlika je bila mala ili nikakva. "No, kod pčela čak i kratka razdoblja intenzivnog prikupljanja hrane mogu činiti razliku između preživljavanja i uginuća", tvrdi Visscher.

Pčele med proizvode na isti način najmanje 150 milijuna godina. Njima je med zaliha za duge zimske mjesece kada cvijeće ne cvjeta i stoga ne proizvodi biljne sokove. To je jedini kukac koji proizvodi hranu koju jedu i ljudi. Pčela, inače, ima tri para nogu, četiri krila, žalac i poseban trbuh koji zadržava biljni sok.

59

Internet pčelarstvo Iz prakse - za praksu http://www.medija.netfirms.com/evidencionilist.htm

EVIDENCIONI LIST Dok pčelice u košnici zimuju, dobar se pčelar priprema za sledeću sezonu. Jedna od priprema je i zasnivanje nove operativne evidencije na pčelinjaku. Svako od nas to radi drugačije: sveske , rokovnici, listići - mnogo je načina, a na pčelaru je da odabere svoj sistem koji će mu najviše odgovarati.

Evo predloga za sledeću godinu, da svako društvo ima svoju listu praćenja. To je list A4 formata sa prethodno pripremljenim rubrikama, a za one kojima je mrsko da popunjavaju kolone, to se isto može beležiti i u formi kratke zabeleške, s tim da se po svakom pregledu i upisivanju podvuče, razdvoji upisano od narednog. Lista se cele sezone nalazi u plastičnoj fascikli koja je pod krovom LR košnice.

Na fascikli je neophodno markerom označiti broj košnice, kako se liste nebi izmešale.

U rubrike unosimo, respektivno: datum pregleda; stanje zaliha hrane (na primer pet ramova sa medom 5M, tri sa mednim vencima 3V i dva sa polenom 2P); stanje okvira (dodate dve satne osnove evidentiramo sa +2SO, ram građevnjak sa G, uzeta dva rama izgrađenog saća sa -2IS); stanje legla (tri rama zatvorenog legla sa 3Z, dva otvorenog legla sa 2O); belešku o matici: mladu maticu označavamo sa MLM, staru STM, +MLM / +STM ako je pronađena i -MLM / -STM ako seje, ali nije viđena; MTČ matičnjak i na kraju dajemo ukupnu ocenu stanja društva brojem 1-5 ili 1-10, kao i eventualnu napomenu (tiha smena, krečno leglo, pratiti MLM, spojiti sa br…, bezmatak i drugo).

Datum

Hrana

Okviri

Leglo

Matica

Ocena

Napomena

16.07.

2M,2P

+2SO

3Z,1O

- MLM

7

Ovo je samo u plodištu

Dati primer zamenjue tekst: 16. jula stanje je u plodištu dva okvira meda i dva okvira polena, dodata su dva okvira sa satnim osnovama, mlada matica nije vidjena ali seje, ima dva okvira sa zatvorenim leglom i jedan sa svežim leglom; ocenjena je sedmicom.

Obrazac se može lako napraviti na listovima crtanjem ili fotokopiranjem, a ako je to samo prazan list bez kolona onda je praktično da se u zaglavlju napiše legenda tj. značenje skraćenica, dok se ne navikne na njih.

Svakako da uvođenje evidencione liste za svako društvo ne istiskuje iz upotrebe klasičnu pčelarsku beležnicu u kojoj će biti zabeleženo svo ostalo relevantno opažanje, kao i naznake za naredna praćenja i intervencije na pčelinjaku.

60

Internet pčelarstvo

PČELINJAK NA VETRU Najveći neprijatelj pčela tokom zime je vetar. Ma koliko društva bila kvalitetno pripremljena za zimu, ukoliko je lokacija i orijentacija košnica neadekvatna, čitav trud pčelara postaje bezvredan, a prezimljavanje neizvesno. Još davne 1901. godine velikan srpskog pčelarstva Đorđe Kolarović pisao je "Nepogodno vreme a osobito jaki vetrovi najveći su neprijatelji pčelinji, koji više pčela potamane nego svi pčelinji neprijatelji zajedno, jer im pčelar na put stati ne može." Danas, čitav vek kasnije, osvrnućemo se na ovaj problem i njegovo rešavanje u savremenom pčelarstvu.

Dejstvo vetra je prvenstveno u remećenju mikroklime unutrašnjosti košnice. Ako je leto orijentisano u pravcu duvanja čestih jakih i hladnih vetrova, dolazi do neželjnog rashlađivanja. Rezultati ruskih istraživača ukazuju da vetar brzine svega 5 do 10 km/h rashlađuje košnicu za 7,5 pa čak i do 30%.

Stoga je poznavanje smerova najčešćih vetrova presudno pri orijentaciji košnica za zimovanje. Tim pre ako znamo u kakvom se klimatskom području nalazi pčelinjak. Za grubu procenu područja može se iskoristiti posredno utvrđivanje prema gajenim kuturama, kao što su to uradili u Pčelarskom institutu Univerziteta Hohenhajm - Štutgart (SR Nemačka). Veoma topla područja su ona gde se uspešno gaji vinova loza, topla gde se gaji voće, umereno hladna - ozime žitarice i veoma hladna sa zastupljenim jarim usevima i planinskim livadama. Smer i intenzitet vetra u nekom mestu najbolje pokazuje takozvana ruža vetrova. To je prostorno orijentisan grafik, sa označenim stranama sveta, na kome su prikazane jačine vetra. Moguće ga je naći na svakoj detaljijoj geografskoj karti Dobra orijentacija podrazumeva takav položaj da vetrovi duvaju sa zadnje strane košnice, a ne u leto.

Takođe, zaštita košnica od udara jakih i hladnih vetrova nije na odmet i sa ostalih strana.Tim pre što praćenja vršena pre gotovo jednog veka u hladnim prostranstvima Rusije ukazuju da je u košnicama zaštićenim sa svih strana bilo i do 70% više legla od onih koje su bile zaštićene samo sa dve strane.

Slične rezultate možemo pronaći i u današnje vreme u časopisima.

Fizička zaštita pčelinjaka od vetra može se izvršiti na razne načine. Najbolja zaštita je izbor dobre lokacije, ako je to prostorno ostvarivo. Ona podrazumeva postojanje neke prirodne zaštite iza pčelinjaka kao što su brdo, šuma i slično. Drveće veoma mnogo smanjuje snagu vetra. Istraživanja Nejstenova pokazuju da zasadi širine 50 metara prepolovljuju snagu vetra, dok ga širina od 170 metara gotovo u potpunosti (95%) neutrališe. Svakako da je idealna kombinacija kada je moguće uzimeti pčelinjak u voćnjaku na blagoj padini zaklonjenoj od vetra. U toku zime košnice će biti zaklonjene, a u proleće će im voćnjak podariti prvu pašu.

Ako zasada nema, može se i veštački stvoriti njegova zamena. To su najjednostavnije zaštitne površine načinjene od letava prikovanih poput tarabe, sa razmakom od oko 4 centimetra, visine oko dva metra.

Njih treba postaviti na udaljenost od oko 4 metra od pčelinjaka. Ukoliko je ovakva zaštita pčelaru skupa, slično se može napraviti i od snopova kukuruzovine. Jedino u tom slučaju postoji opasnost od primamljivanja miševa na pčelinjak, pošto stvaramo idealne uslove za njihovo zimovanje, a kada se već nađu tu ni košnice neće biti pošteđene njihove posete. Ako ne uspeju da provale kroz leto, zbog postavljenih češljeva, neće se ustručavati da pokušaju da grickaju i samu košnicu.

Kada se o problemu zimskih vetrova razmišlja blagovremeno, već u proleće, tada se može na željenoj udaljenosti od mesta gde će biti uzimljen pčelinjak posejati kukuruz u gustom sklopu. Biljke će tokom leta rasti i same formirati zaštitni pojas, a uz to biće i nešto hladovine. Ovaj kukuruz obično bude upotrebljen u toku leta za kuvanje, pa jesen i nastupajuću zimu dočeka samo stabljika i lišće. Miševi tu teže mogu da se nasele, s obzirom da su biljke ipak međusobno razmaknute, za razliku od snopova.

Naravno, od miševa se najbolje brani najekološkijim sredstvom - mačkom.

Vetru, ovom "neprijatelju pčelinjem" se ipak uspešno može "stati na put". I ne tako teško. Članak je objavljen u Pčelaru I/2004.

61

Internet pčelarstvo Biologija pčele http://www.medija.netfirms.com/kakopcelevide.htm

KAKO PČELE VIDE Pčele su u mnogo čemu slične ljudima. U pogledu vida, ponajviše podsećaju na starije osobe, one koje koriste dva para naočara, za blizinu i za daljinu. Pčele su tu mnogo praktičnije, one imaju dve vrste očiju, takodje za blizinu i za daljinu.

Oči medonosne pčele, kao i drugih insekata, veoma se razlikuju od ljudskih očiju. Sastoje se od para složenih očiju sazdanih od brojnih šestougaonih faceta (28000 kod trutova, 4000 kod radilica) i tri prosta oka. Uprkos tome, veruje se da je njihov vid oštar samo na udaljenosti od oko 1 m. Medjutim, pčele su sposobne da vide ultraljubičastu svetlost, nevidljivu za ljude, što im pomaže u orijentaciji. One takodje koriste Sunce kao referentnu tačku u komunikaciji sa drugim pčelama odnosno pri određivanju ugla pod kojim valja leteti da bi se pronašli izvori hrane.

Pčela radilica ima oči sa suprotnih strana glave tako postavljene da čine dve velike elipse. Svako složeno oko je sačinjeno od oko 6900 posebnih jedinica, faceta, zbijenih u šestougaone forme koji se nazivaju omatidije. Svaka omatidija, poput kamere, prima svetlost pod malim vidnim uglom. Svetlosni zraci se fokusiraju zasebnim sočivima na svetlosno osetljivi pigment u unutrašnjosti. Odmah po osvetljavanju, ove senzorne ćelije daju nervne impulse koji su zapravo kodirana informacija o kvalitetu svetla: talasnoj dužini i ravni polarizacije.

Pčele su takodje vrlo osetljive na brze pokrete. Kada pčela leti brzinom od 15 metara na sat nisko iznad cvetnog polja, cvetovi pod njom izazivaju svetlucanje, bljeskanje, poput zvezdica na nebu prikazujući se u trenu. Medjutim, kada bi pustili pčelu u bioskopsku salu gde je filmska projekcija (film se projektuje sa 16 ili 24 sličice u sekundi) ona bi jasno videla pojedine sličice. Doduše, mnoge životinje upravo tako i vide ono što čovečijem tromom oku izgleda kao pokretna slika, na filmu i televiziji.

Pčele imaju takodje i neke naizgled misteriozne vizuelne sposobnosti. Na primer, one mogu da utvrde položaj Sunca čak i u potpuno oblačnom danu ako se na celom svodu pojavi makar samo delić čistog neba. Na osnovu tog podatka orijentišu se na putu ka izvorištu paše.

O pčelinjem osećaju za boje nagađalo se sve do pred kraj prošlog veka. Biolog Spengel 1793. godine izneo je svoje čvrsto verovanje da cvetovi imaju boje da bi se „reklamirali“ pčelama i ostalim insektima da ih pronađu i opraše. Punoća boje ističe ih u odnosu na zelenu ili smedju boju okruženja, te to Spengel naziva na Nemačkom „saftmale“. Možda je najpoznatiji u izučavanju ovog problema bio, takodje Nemac, Dr Karl Fon Friš, sa svojim znamenitim eksperimentom. On je pokazao da pčele razlikuju boje vežbajući ih tako što je posudicu sa zaslađenom vodom stavljao na plavi kvadratni papir.

Nasumice potom stavljajući ovaj plavi kvadrat dokazao je da ga pčele prepoznaju i da su naučile da ga prate nadajući se hrani. Savremeni istraživači utvrdili su da su pčele slepe za svetlost talasnih dužina u oblasti UV-A i UV-B (400 nanomatera). Zanimljivo je da je za pčele crvena boja, koju mnogi pčelari rado korise za delove košnica, zapravo nevidljiva. Pojednine crvene objekte pčele vide kao crne dok se u nekim nijansama javlja potpuno odsustvo boje.

Ali, zato one vide i ono što mi ne vidimo. Prema tvrđenju berlinskog doktora Randolfa Mencela, pčelinji vid boja bi se najbolje mogao prikazati sledećim fotografijama. Prvi snimci su boje iz spektra koji vidi čovečije oko i one nam izgledaju sasvim poznato. Druga grupa

62

Internet pčelarstvo

fotografija prikazuje isti cvetni motiv, ali snimljen fotografskom tehnikom koja simulira pčelinji vid.

Primećuje se da su to tamne plavo-bele fotografije. Iako se zapravo tačno nezna kako pčele interpretiraju ovakve neuro signale, snimci odražavaju izgled ovih cvetova u spektru ultraljubičaste svetlosti. Zapažamo koliko su izraženiji delovi cveta koji sadrže nektar i polen, a to je ono zbog čega ih pčele i posećuju. Mnogi cvetovi izgledaju tamno posmatrani pod ovom svetlošću, drugi, kao na primer suncokretov cvet, imaju karaterističnu šaru centralnog dela apsorbujućeg za UV. S druge strane, spoljašnji deo cveta, krunični listići, reflektuju osim žute boje, koju i mi vidimo, i ultraljubičaset zrake, čineći da ih pčele vide u purpurnoj, rumenoj boji.

I na kraju, evo i snimaka uradjenih ove jeseni uz pomoć mikroskopa (vidi foto galeriju sajta). One prikazuju složeno pčelinje oko sa tananim maljama po površini. Uloga im je da zaštite ovaj složeni aparat od polenovog praha prilikom uvlačenja u unutrašnjost cveta. Druga fotografija je jedno prosto oko. Uvećanje mikroskopa nije veliko, a radi se o običnom školskom Ruskom mikorskopu. Ipak, veliko je zadovoljstvo posmatrati te običnom oku potpuno nedostupne detalje na pčeli. Članak je objavljen u Pčelaru I/2004.

63

Internet pčelarstvo Neprijatelji pčela http://www.medija.netfirms.com/hrzimi.htm

MATIČNA REŠETKA ZIMI Sa dolaskom hladnih dana pčele sve više vremena provode zbijene oko preostalog legla, a na izlete se odlučuju tek u najtoplijem delu dana. Spremaju se za nastupajuću zimu. Ali, nisu samo one osetile da nam se približava zima; i ostale životinjice koje žive na pčelinjaku pokušavaju da sebi pronadju pogodno mesto za zimovanje. To su, pre svega, rovčica i miš, a košnica im je veoma pogodno mesto za to s obzirom da se oni hrane pčelama, ali neće odoleti ni medu i vosku. Zato, kada se ove štetočine uvuku u košnicu, tu ostaju do kraja zime, vršljajući po noj, prljajući je i, što je najgore, uznemiravajući pčele u vreme kada se one nalaze u klubetu. Pčelinja zajednica koja ima ovakvog neželjenog gosta tokom zime teško će prezimeti, u proleće će ući veoma slaba, ako ga uopšte i dočeka.

Rešenje za ovaj problem već je uobičajeno: u vreme kada se sa polja obere kukuruz, na leta se postavljaju limeni češljevi. Time se sprečava da se štetočine uvuku u košnicu. Mana češljeva je što se njima drastično smanjuje prostor za kretanje pčela, a tokom kasne jeseni, u blagim zimama i rano s proleća mnoge polenarice daju svoj dragoceni prah koji pčele kroz tako suženi otvor teško unose u košnicu; šarene loptice polena ostaju na letu i tu propadaju. Drugi nedostatak češljeva je opasnost da se tokom zime majušni otvori zapuše otpalim mrtvim pčelama i voštanim trunjem pa se tako smanjuje dotok vazduha i remeti mikroklima. Ipak, u poredjenju sa štetom koju miš može da napravi, ovo je mnogo manja opasnost.

Kada se približe hladniji dani pčele odabiru mesto gde će zimovati i u tom delu košnice pripremaju svoje buduće klube. Tada više nema medobranja, svi korpusi košnice prepuštaju se pčelama. Matična rešetka više nema funkciju i odlaže se u magacin. Kao i mnoštvo drugog pribora i stvari koje se koriste samo povremeno, sada i matične rešetke treba negde smestiti, smetaju i zauzimaju mesto. Na svom pčelinjaku koristim metalne, žičane rešetke. One su uokvirene drvenim ramom od letvica debljine par centimetara dovoljnim da se na prednjem delu napravi otvor za gornje leto. Gde sa njima zimi? Ostaju u košnici, ali sada služe da pčelinju zajednicu zaštite od miševa. Pomalo neobična uloga Hanemanove rešetke.

Pri zadnjem pregledu, po lepom i blagom jesenjem vremenu, svi korpusi se skidaju na sa strane odloženi poklopac. Ostaje samo podnjača koja se još jednom pregleda, očisti i postavi se letvica za leto sa smanjenim otvorom, u zimskom položaju. Zatim se na podnjaču postavi uokvirena žičana matična rešetka, ali naopako, tj. sa otvorom za gornje leto okrenutim da bude sa donje strane. Na nju dolaze tela košnice i košnica se zatvara. Sada plodišni nastavak leži na okviru u kome je žičana rešetka, podignut je za par centimetara od podnjače, čineči je nešto dubljom.

Nezvani gosti mogu da pokušaju da udju u ovaj plitki prostor, ali ih tu neće dočekati ništa atraktivno s obzirom da je čitavo bogatstvo košnice iznad metalne, neprobojne pregrade. Sve što mogu da dobiju su samo ubodi pčela. Pčele kroz rešetku noramlo prolaze, polenarice unose svoj tovar, a trutova već odavno nema. Kako su otvor na letu i otvor na rešetki jedan uz drugi, nema nikakve opasnosti da će doći do zbunjivanja pčela; već posle par minuta stražarice se postavljaju na svoja stražarska mesta a pčele normalno prolaze. Ne samo miš i rovčica, već i druge štetočine imaju problema sa ovakvom barijerom. To su pre svega leptir medojed mrtvačka glava koji nemože da prodje već u tom uskom prostoru i skonča od uboda pčela, ali i mnoge zolje koje imaju problema sa provlačenjem kroz rešetku.

Ovo se poznaje po tome koliko ih mrtvih pčele izbace ispred košnice.

64

Internet pčelarstvo I tako matična rešetka, izmišljena za sasvim drugu namenu, umesto da bude pčelaru na smetnji tokom zimskog perioda ili beskorisni deo košnice, nalazi novu ulogu u borbi protiv pčelinjih neprijatelja. Članak je objavljen u Pčelaru XI/2003, Beograd i na bugarskom jeziku u Pčelin-u 1/2004, Sofija Godišnjica http://www.medija.netfirms.com/vekipolangstrota.htm

VEK IPO POKRETNOG RAMA Dejan Kreculj Kada se u današnje vreme spomene "peti oktobar" ili "Dejton" većina naših ljudi pomisli na politička događanja na ovim prostorima u zadnje vreme. Međutim, za sve pčelare koji koriste "elerku" košnicu ova dva pojma mogu da znače i nešto više.

Lorenc Lorejn Langstrot rođen je u Filadelfiji 25.12.1810. godine, diplomirao na Jelu 1831. godine na kome je bio profesor matematike dve godine. Nakon diplomiranja studirao je teologiju i od 1836. godine posto pastor u Andoveru, ali je zbog slabog zdravlja dve godine kasnije dao ostavku, da bi posle mnogo mesta širom Amerike došao i zauvek ostao u gradiću Dejtonu, u državi Ohajo.

Prve dve zajednice nabavio je 1838. godine, kada počinje i ozbiljnije interesovanje velečasnog L.L.Langstrota za pčelarstvo, u vreme kada u čitavoj Americi nije postojala ni jedna knjiga o ovim plemenitim insektima i dve decenije pre pojave prvog pčelarskog časopisa na ovim prostorima. Boraveći u prirodi zbog zdravlja, proučavao je pčele i uskoro uvideo potrebu da konstruiše košnicu koja bi se mogla lako pregledati. Došao je na ideju da medeni sat uokviri drvenim ramom sa svih strana, a da se pri tom ram oslanja na samo na tačku oslonca ne dodirujući zidove košnice, što omogućava dovoljno prostora pčelama za prolaz. Ramovi plodišta i medišta, znači svi ramovi košnice, bili su jednakih dimanzija.

Pre ravno 150 godina, petog oktobra 1852. godine ovaj pronalazak je patentiran pod nazivom "pokretni ram", i tako je iz mirnog gradića Dejtona u svet krenula nova košnica - košnica koja će postati najrsprostranjenija širom sveta.

Kao i svi pravi velikani, poput Srbina Nikole Tesle, i L.L.Langstrot nije požnjeo plodove svoga truda, učinili su to drugi. Imao je dvadeset košnica, a san o 125 nikada nije ostvario. Teško oboleo od nesnosnih dugotrajnih napada glavobolje, umro je u dubokoj starosti.

Upravo na ovu značajnu godišnjicu u beogradskom Tašmajdanskom parku, u Langstrotu dalekoj zemlji Srbiji, održava se tradicionalna pčelarska izložba. Setimo se velečasnog Langstrota, koga je njegov dugogodišnji prijatelj, Dr C.C.Miler, opisao kao "čoveka prijatne spoljašnjosti, jednostavnih i skromnih manira, veselog, ljubaznog i iznad svega šarmantnog". ČLANAK JE OBJAVLJEN U PČELARU, BEOGRAD, 11.2002. GODINE

65

Internet pčelarstvo http://www.medija.netfirms.com/pceleigrozdje.htm

PČELE I GROŽĐE Gotovo da nema pčelara koji nezna za čuveni spor oca srpskog pčelarstva profesora Jovana Živanovića sa karlovačkim vinogradarima oko toga da li pčele jedu groždje. Ipak, nije na odmet ponoviti priču.

Pčelinjak uvaženog profesora bio je u blizini sremskokarlovačkih vinograda i u vreme zrenja groždja susedi, vinogradari, primetili su mnoštvo pčela na grozdovima. Smatrajući da su glavni krivac za oštećene i isisane bobice profesorove pčele, podneli su tužbu sudu protiv njega.

Da bi dokazao neosnovanost tvrdnji vinogradara, profesor je izvršio eksperiment. Komisijski je otvorena jedna košnica i u ulicu pčela postavljen je grozd. Naredno otvaranje bilo je nakon 24 sata i, na veliko iznenadjenje tužitelja, komisija je pronašla čitav grozd, bez ikakvih oštećenja. Sve bobice su bile cele. Zatim je usledio drugi deo dokaza. Ako pčele ne diraju zdrave bobice, da li će ih privlačiti ako su oštećene. Profesor je iglom izbockao pojedina zrna na grozdu i vratio ga medju pčele. Narednog dana komisija je pronašla isisana samo ona zrna koja su bila oštećena, dok su ostala, zdrava, bila nedirnuta.

Time je dokazano da pčele ne diraju zdrave bobice, već da dolaze na ona zrna koja su prethodno drugi insekti, prvenstveno ose, oštetili ili su sama pukla usled mnogo vode u njima.

Ova kratka priča, priča je kako o pčelama tako i o ljudskim naravima i (dobro)susedskim odnosima.

Mnogo je pčelinjaka koji se nalaze u neposrednoj blizini vinograda, neretko su i sami pčelari vinogradari i obrnuto. Bez obzira da li se pčele nalaze uz pčelarev ili susedov vinograd, u lošim godinama, kada je mnogo raspuklih bobica na grozdovima ili kada se s jeseni pojave rojevi «žutih mundira», osa i stršljenova, teško je proći kroz vinograd od insekata koji napadaju rod. Još ako je i sused od ranije nešto loše volje, eto istorije koja se ponavlja i predmeta za sporenje. Jedino je pitanje koliko će današnji pravosudni organi prihvatiti dokaze profesora Živanovića.

Bilo kako bilo, tokom berbe vinograda ove godine uočio sam dosta pčela na grozdovima. Nisu bile same, pre njih bobice su posele žute napasti, ose koje su tu bile još od ranog jutra, grickale opne i otvarale put pčelama da se kasnije, kada se temperatura vazduha poveća, i one oslade. Setivši se pomenute priče od pre gotovo jednog veka, ponovio sam eksperiment, sa malom izmenom. Sada, ili za sada, srećom nije bilo sudske tužbe niti komisije, već sam sve to fotografisao.

U košnicu sam stavio dva «greša», grozdića koji se javljaju na zapercima. To su mali grozdovi, sa desetinu bobica, ali su prilično slatki. Jedan sam ostavljio potpuno ceo, onakav kako je ubran, dok sam drugom oštetio svako zrno zasecanjem skalpelom. Odmah su se na površini zrna pojavile «suzice» slatkog soka. Pčele je to privuklo, snimljeno je i košnica je zatvorena.

Sutradan je nastavljena berba i, u pauzi, otvorena je košnica.

Grozdovi su bili tu, neoštećeni grozd je i dalje bio takav, dok su se pčelice osladile. Sledila je priprema za fotografisanje ali, dok sam se pomerao da pronadjem najbolji položaj gde neću zaklanjati sunce, na grozd je sletela grabljivica, osa i krenula pravo na izbockani grozd. Pravi krivac, uhvaćen na delu. Naravno, snimljena je.

66

Internet pčelarstvo Sledeći snimak načinjen je u popodnevnim satima. Celi grozd i dalje je bio neoštećen, šta više nije ni bilo nešto mnogo pčela oko njega. Drugi je već imao isisanih zrna, neka su još bila naizgeld cela, a čitav grozdić polako je tonuo u ulicu, medjuramni prostor, pošto su ga vredne pčelice olakšale i povlačile ka letu da bi ga konačno izbacile iz košnice.

Verovatno da bi čitav eksperiment bio mnogo brže obavljen da su grozdići bili na dohvat pčelama. Radi lakšeg fotografisanja i mesta za njih, grozdovi su bili stavljeni nad medišni nastavak, dok je glavnina pčela bila mnogo niže, u plodištu, s obzirom da je snimanje radjeno zadnjih dana septembra.

Na kraju, zaključak je isti kao i pre stotinu godina: pčele ne mare mnogo za cele bobice, najverovatnije je da bi ih kasnije, kada bi se same od sebe osušile, i izbacile iz košnice ili ispropolisale. Osa koja se obrušila na grozd je sama pokazala ko je glavni krivac, a sa njima se i onako vodi stalna borba; potrebno je samo susedima, vinogradarima, ukazati ko pravi štetu i pozvati ih da se zajednički borimo protiv zajedničkog neprijatelja.

OBJAVLJENO U PČELARU, BEOGRAD, 10. 2003. GODINE

67

Internet pčelarstvo Reagovanje http://www.medija.netfirms.com/fumagilin.htm

FUMAGILIN IZ PANDORINE KUTIJE Prošlogodišnji novembarski broj "Pčelara" iznenadio nas je i obradovao vestima iz organizacija, ali i novom uređivačkom koncepcijom lista - sa nečim do sada neviđenim ili vrlo retko viđenim: stručno naučnim radom iz oblasti zdravstvene zaštite pčela "Opravdanost primene fumagilina u terapiji nozemoze" Jevrosime Stevanović i Zorana Stanimirovića sa Fakulteta veterinarske medicine i Miće Mladenovića sa Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Imena potpisnika ovog rada i obilje citirane svetske literature, ukazivali su na relevantnost rečenog. Nažalost, zbog korišćenja mahom usko stručnih izraza, terminologije strane prosečno obrazovanom pčelaru, ova značajna materija, kao nerazumljivo štivo, ostala je bez šireg odjeka.

A upravo analiza ovog dragocenog teksta dovoljan je razlog da kod svakog savesnog pčelara pokrene niz pitanja o opravdanosti i riziku kojim izlažemo sebe i korisnike naših proizvoda neoprezno primenjujući hemikalije na pčelinjaku. U slučaju primene fumagilina, ova pitanja su brojna.

Autori navode da: 1. najčešće korišćene hemikalije u zaštiti pčela fluvalinat, fumagilin i nistatin narušavaju prirodnu ravnotežu kiselosti u crevima pčela, što dovodi do intenzivnog razvoja gljivica sa krajnjim ishodom povećanog uginuća pčela, 2. fumagilin ima potencijalni genotoksični efekat na ČOVEKA ukoliko je prisutan u medu i ostalim pčelinjim proizvodima (genotoksičan - otrovan na nivou naslednog materijala) sa posledicama poremećaja u reprodukciji LJUDI (učestali pobačaji, slabost organizma …), 3. fumagilin ima celioinhibitorno dejstvo (sprečava rast i deobu ćelija) i oštećuje respiratorni epitel LJUDI (oštećuje ćelije pluća), 4. inhibira angiogenezu kod LJUDI (izaziva umnožavanje ćelija krvnih sudova), 5. indukuje apoprozu (ubrzava starenje ćelija, organa i organizma u celini).

Navedene opasnosti za čoveka, njegovo zdravlje i potomstvo, zbog primene ovog preparata u najblažoj formi rečeno, mogu da užasnu svakog odgovornog čoveka. Znajući i to da se doziranje svih preperata u praksi vrši mahom "od oka" tj. "za osrednje društvo tri do pet kapi … " i slično, gde su merne jedinice "kafena kašika", "rakijska čaša"… opravdano se postavlja pitanje načina primene hemijskih preparata u pčelarstvu. Posebna je priča proizvodnja i prodaja, čak oglašavanjem putem "Pčelara", neregistrovanih lekova, nepoznatog porekla i, što je gotovo neverovatno ali viđeno na Tašmajdanu pre par godina, bez oznake proizvođača i uputstva za upotrebu! Ako tome dodamo i osobinu većine pčelara da su "omnipotentni" ljudi, tj. da se "razumeju u sve", da svako ima svoju tehnologiju pčelarenja, svoje metode rada i, veoma često, svoje načine zdravstvene zaštite raznim hemijskim sredstvima namenjenim veterini, humanoj medicini pa čak i pesticidima u koncentracijama samo njima znanim, stanje je još alarmantnije kako za potrošače tako i za ta sirota stvorenja nad kojima se ovakva tehnika primenjuje. S druge strane pak, letos država donosi zakon o organskoj proizvodnji koji nam pruža šansu da izađemo u svet kao proizvođači ekološki ispravne zdrave hrane.

Na kraju šta reći: nova sezona u pčelarenju nam se primiče; med je Božji dar - ne proizvodimo ga u saradnji sa đavolom iz bočice, jer kada se Pandorina kutija jednom odškrine …

OBJAVLJENO U PČELARU, BEOGRAD, 4. 2001. GODINE

68

Internet pčelarstvo Zaštita pčela http://www.medija.netfirms.com/bezalica.htm

BEŽALICA Mada je nemilosrdnim NATO bombardovanjem naše zemlje izvršen ekocid ili značajnije narušena ravnoteža u većini ekosistema, kako saznajemo iz sredstava informisanja, mnogi voćari i ratari postarali su se ove godine da nekontrolisanom primenom sredstava agrohemije u znatnoj meri unište pčelinji fond Srbije. Zadnji, ali nažalost ne i poslednji, bio je vapaj pčelara iz okoline Novog Sada, gde je uzrok stradanja pčela bilo nenajavljeno tretiranje komaraca iz aviona. Greh im na dušu, a šteta se u savkom slučaju nikada novcem nemože nadoknaditi.

Pčelarim u Kovinu, u području koje je takođe izloženo redovnom tretiranju insekticdima, naročito protiv komaraca. Međutim, blagodareći kvalitetnoj saradnji između društva pčelara, inspekcijskih organa i izvršioca radova, šteta je bilo samo kod nesavesnih i neodgovornih pčelara. Pčelinjak mi se nalazi u voćnjaku, koga takođe povremeno štitim hemijskim sredstvima, te sam prinuđen s vremena na vreme da košnice zatvaram. Sat-dva pre prskanja postavljam bežalice na leta i dok pripremim prskalicu i preparat, pčele se već nađu na sigurnom mestu i prskanje može da počne. Kako ovo radim uglavnom u kasnim popodnevnim satima, taj dan za pčele izletnice nije izgubljen.

KONSTRUKCIJA Konstrukcija bežalice je veoma jednostavna i nije neka posebna novina kod nas. Čine je dve letvice debljine nešto veće od visine pčele (1-2 cm) i komad trouglasto izrezanog kartona. Letvice postavljamo tako da zajedno sa podnjačom i kartonsikm poklopcem čine tunel koji sa prednje strane odgovara dimenzijama leta košnice, dok se u unutrašnjosti sužava na svega par centimetara. Karton na letvice fiksiramo ekserićima, lepljenjem ili klamericom. Dužina tunela bežalice treba da bude bar do 1/2 ili 1/3 dubine košnice.

FUNKCIONISANJE Po povratku sa paše pčele ulaze u tunel koji ih, sužavajući se, vodi duboko u košnicu do malog otvora.

Tu ulaze, ali im je izlaz onemogućen jer nemogu da pronađu leto kroz koje se vidi dnevna svetlost.

KARAKTERISTIKE U praksi bežalica se pokazala kao veoma efikasna primenjena na LR košnici, ali i na nukleusima, samo manjih dimenzija. Sakupljanje traje onoliko koliko je potrebno da se i poslednje izletnice vrate.

Moguće ju je primeniti na bilo kojem tipu košnica. S obzirom na potreban materijal i trud koji treba uložiti da se napravi ne isplati se čuvati je za sledeću upotrebu jer nas praktično ne košta ništa.

OBJAVLJENO U PČELARU, BEOGRAD, 9. 2001. GODINE

69

Internet pčelarstvo Ekonomičnije pčelarenje http://www.medija.netfirms.com/prerada%20voska.htm

KAKO DO BESPLATNE PRERADE VOSKA Princip ekonomičnosti proizvodnje je zahtev da se određena proizvodnja ostvari sa što manjim trošenjem elemenata proizvodnje: materijala, sredstava za rad i radne snage. Što su troškovi manji to je proizvodnja ekonomičnija.

Jedna od stavki u procesu pčelarske proizvodnje je i trošak dezinfekcije i pretapanja sirovog voska u satne osnove. Znamo da je redovna zamena saća u košnici bitan uslov za ostvarivnje jakih, zdravih i produktivnih pčelinjih zahednica. Šta uraditi da bi se ovaj trošak proizvodnje umanjio? Pomoć u rešavanju problema treba tražiti od samih pčela.

Vosak je jedan od pčelinjih proizvoda čiji se prinosi uglavnom zanemaruju. Govoreći o kvalitetu neke pčelinjie zajednice mahom spominjemo koliko je u kojoj paši dala kilograma meda. A prinos voska, polena, propolisa, matečne mleči? To su sve "nuzproizvodi" o kojima se gotovo i ne vodi računa, a većina pčelara ih ni ne sakuplja.

Kako iskoristiti pčelu da nam proizvede satne osnove? Jednostavno - proizvodnjom veće količine sirovog voska. Prerada sirovog voska u satne osnove ima cenu, ali i sirovi vosak na tržištu ima svoju cenu.

Koliko je potrebno godišnje kilograma satnih osnova za naš pčelinjak lako možemo da izračunamo poštujući pravilo da se u jednoj sezoni menja 1/3 saća. U tabeli su date dimenzije i masa satnih osnova za pet standardnih tipova košnica (merenje izvršeno prema satnim osnovama proizvođača "Nektar" iz Bečeja).

TIP KOŠNICE LR DB AŽ AŽG POLOŠKA

DIMENZIJE SATNIH OSNOVA (CM) 43 X 21 42 X 27 23 X 39 25 X 40 30 X 40

MASA (GRAMA / KOMAD) 84 108 87 96 114

Potrebnu količinu sirovog voska dobijamo kao: MSV=T x MT+(CP/CSVX100)+K gde je: MSV - masa sirovog voska (kg) T - potreban broj tabli satnih osnova (komada) MT - masa jedne table satne osnove (kg) CP - cena prerade (dinara/kg) CSV - cena sirovog voska (dinara/kg) K - odbitak na nečistoću, kalo (obično 5%) Prema tome, potrebna masa sirovog voska MSV dobija se kada se masa satnih osnova (T x MT) uveća za procenat za preradu (CP/CSVX100) i za nečistoću K (gde su CP/CSVX100 i K izražene u procentima).

70

Internet pčelarstvo Na primer, prema podacima iz majskog "Beogradskog pčelara" o cenama na tržištu, za jednu desetoramnu LR košnicu sa tri korpusa: T = 30 okvira, 1/3 od 30 je 10 tabli MT = 0,084 kg CP= 30 dinara CSV= 6 DM x 30 dinara = 180 dinara K= 5% MSV=10 x 0,084+(30/180X100)+5=1,028 kg Povećanom proizvodnjom sirovog voska dobili smo besplatnu preradu. Kolege pčelari, ubacite ramove građevnjake, razredite ramove u medištima … Proizvedite više voska - isplati se. Vredi o ovome razmisliti, zar ne?

OBJAVLJENO U PČELARU, BEOGRAD, 7. 2001. GODINE Tehnoligija pčelarenja http://www.medija.netfirms.com/polunastavak.htm

POLUNASTAVAK KOD LR KOŠNICE Martovski broj "Pčelara" u rubrici "Pisma" doneo nam je reagovanje "Nije sve u obilnim zalihama" obrenovačkog kolege Dragana Pavlovića na tekst gospodina Miljka Šljivića "Dobre zalihe oslobađaju pčelare briga" sa primedbom da je LR "košnica u ovoj surovoj godini pokazala sve svoje mane". Uz dužno uvažavanje prava svakog pčelara da iznese svoje mišljenje, slaganje ili neslaganje sa prilogom gospodina Šljivića, ovim prilogom napisanim još jesenas, želim da iznesem sopstveno iskustvo sa pčelinjaka na kome su SVA društava uzimljena na opisani način "u ovoj surovoj" zimi bila bez gubitaka. Zaista, dobre zalihe dobro raspoređene oslobađaju nas briga. *** Jedna od bitnih odlika Langstrot Rutove košnice je i to da se sastoji od, najčešće, tri tela sa po deset ramova jednakih dimenzija. Ova pogodnost omogućava rad sa ramom ili nastavkom. Za razliku od DB košnice, ovde polunastavci nisu predviđeni. Međutim, na velikim pčelinjacima, pa čak i na velikim pčelarskim farmama, ustaljena je praksa da plodišni nastavak bude obogaćen polunastavkom. Tako, na primer, velikan jugoslovenskog pčelarstva Ivan Vener (1) ukazuje na potrebu primene ovog dodatka košnici u vidu polunastavka visine 145 cm tokom čitave godine, kako za obezbeđivanje sigurnog prezimljavanja tako i za smeštaj mnoštva pčela da bi se izbegla teskoba u plodištu.

Kolike su potrebe jedne pčelinje zajednice za razvoj legla i deponovanje rezervi meda i cvetnog praha određuje više faktora, a pre svega kvalitet matice i pašni uslovi. U jednomatičnom sistemu pčelarenja, praksa je pokazala da površina saća treba da bude u granicama od oko 260 do 290 dm² (2). Za desetoramnu LR košnicu površina saća jednog nastavka, pa i plodišta, iznosi 88,56 dm² što ukazuje na potrebu za tri ovakva tela kako bi se dosegao traženi minimum tj. 265,68 dm². Međutim, radi se o tek postignutom minimumu, a za neki optimum očigledno da "još nešto fali". To je polunastavak.

Međutim, za razliku od veličine LR rama, veličina polurama uglavnom varira od pčelara do pčelara, s obzirom da proizvođači satnih osnova svojim asortimanom ne podržavaju i ove mere.

Polunastavci sa kojima radim predstavljaju kompromis. Polazeći od principa ekonomičnosti kao zahteva da se proizvodnja ostvari sa što manjim trošenjem elemenata proizvodnje: materijala, sredstava za rad i radne snage, polunastavak ima visinu ravnu 1/2 visine nastavka tj. 121 mm. To omogućava korišćenje takvog elementa bez ramova u ulozi zbega, ali i više od toga.

U slučaju nedostatka slobodnih nastavaka na pčelinjaku moguće je, postavljanjem dva polunastavka jednog na drugi, dobiti telo visine LR nastavka. Ovakvu konfiguraciju koristim kod izvlačenja satnih osnova poluramova na taj način što plodište privremeno zamenjujem telom od dva polunastavka. U 71

Internet pčelarstvo njima su, jedni iznad drugih 10 poluramova koji simuliraju pet celih satnih osnova. Ostalih pet praznih mesta popunjavam leglom i, uz solidan unos, poluramovi budu za veoma kratko vreme izvučeni. Sada treba samo sve vratiti na mesto tj. plodište kompletirati ramovima, a polunastavak poluramovima.

U pogledu veličine poluramova ispoštovani su zahtevi i apitehnologije i apiekonomije. S obzirom da poluram koji bi odgovarao ovakvom polunastavku nemože da se opremi polovinom LR satne osnove bez okrajaka, iskorišćena je gotovo zanemarljiva razlika u širini LR i DB osnova. Deljenjem DB satne osnove po visini na 1/3 dobija se odgovarajuća veličina (420X90mm) za poluram unutrašnjih mera 430X100 mm koju do punog formata pčele samo malo dograde. Ovom merom postiže se gore navedeni zahtev u pogledu površine saća jer 10 poluramova imaju 43 dm² što sa 265,68 dm² čini 308,68 dm², a to je čak i nešto više od traženih 290 dm².

Polunastavak se u toku cele godine nalazi kao integralni deo plodišta ispod Hanemanove rešetke. S obzirom da je u letnjem periodu iznad nastavka, služi uglavnom za deponovanje rezerve hrane. Med koji tu pčele lageruju je solidna garancija za slučaj prestanka paše, a ako se matica "razmahne" u zaleganju, evo joj dodatnog prostora za sejanje "do mile volje". Uzimajući u obzir da je površina saća polunastavka 43 dm², a da 1 dm² može da prihvati oko 1/3 kg meda, proizlazi da polunastavak ima nešto više od 14 kg meda. Osim toga, poznato je da rezerva hrane u košnici utiče i na njenu produktivnost jer uslovljava znatno veću nosivost matice, oko 77%(3 ).

Početkom uzimljavanja polunastavak prelazi na podnjaču. S obzirom da je sada med ispod legla, na dohvat letu i eventualnim tuđicama, pčele ga žurno prenose gore šireći mednu kapu u nastavku istovremeno vršeći automatsko prihranjivanje obmanjivanjem. Ovom zamenom mesta postiže se i veoma važno pozicioniranje budućeg zimskog klubeta i rešava problem vetrikalnog prelaska iz nastavka u nastavak. Naime, pražnjenjem polunastavka pčele otvaraju prostor matici za poleganje i lociraju buduće klube. Istovremeno popunjavaju ćelije saća gotovo do polovine ramova u nastavku gradeći veoma veliku mednu kapu. Time je praktično buduće klube pozicionirano na polunastavku i donjem delu nastavka. Kako zima protiče, klube polako napušta polunastavak prelazeći sve više u nastavak bez bojazni da neće moći da savlada međukorpusni razmak jer ga je zaposela još krajem jeseni. Količina hrane do izbijanja na satonoše nastavka sasvim je dovoljna za bezbedno zimovanje.

S obzirom da kod nas, a doduše ni u svetu nije mnogo bolje, ne postoji stvarna standardizacija u pogledu dimenzija košnica i njenih elemenata, želja autora ovih redova bila je, pre svega, da podstakne na razmišljanje o biološkoj, tehnološkoj i ekonomskoj opravdanosti rada sa polunastavkom kod LR košnice, ali i da iznese sopstveno iskustvo iz prakse.

Literatura: 1. Vener Ivan, Moja kombinovana metoda pčelarenja sa LR košnicom, Kupinovo, februar 1995.

2. Stanojević Marko, Fararov sistem pčelarenja, Pčelar 12/1997, str.362.

3. Krivcov N.I. i Lebedev V.M., Tehnologija proizvodnje pčelinjih proizvoda, SPOS, Beograd, 2000. str. 21.

OBJAVLJENO U PČELARU, BEOGRAD, 4. 2002. GODINE

72

Internet pčelarstvo U službi zdravlja http://www.medija.netfirms.com/beliluk.htm

BELI LUK Beli luk, allium sativum, jednogodišnja je zeljasta biljka s okruglom stabljikorn visine do jednog metra. Pri dnu stabljika je ovijena cevastim listom, a iznad toga nalazi se, uglavnom, pet dugackih, zašiljenih, zelenih listova. Cvast u obliku lopte pokriva beli cvetnim omotačem sa 25 do 30 jajastih lukovičastih pupoljaka, izmedju kojih se nalaze samo male količine beličastih cvetova, gotovo uvek neplodnih. Baštenska je biljka, mada se uzgaja i na većim površinama.

Za beli luk Dr Jovan Tucakov kaže da je «naš univerzalni narodni začin, sirotinjska hrana i najvažniji preventivni lek». Danas, u vreme širokog zagadjenja životne sredine sa posledicama koje ono ima na zdravlje ljudi, racionalno je opredeljenje ka ovakvim prirodnim izvorima, pogotovu polivalentnim; hrani sa mnogostrukim fiziološkim i lekovitim dejstvima. Svojim lekovitim materijama povećava optok krvi u sluznici, čime povećava aktivnost organa za varenje. Sok od belog luka pospešuje smanjenu aktivnost jetre i žuci. Izrazito snažno dezinfekuje te ima sposobnost da spreči, odnosno suzbije razvoj bakterija koje omogućuju truljenje u crevima. Zato sok od belog luka nije samo preventivno sredstvo, nego i lekovito sredstvo za infekcijska oboljenja creva. Normalizuje krvni pritisak, poboljšava cirkulaciju krvi, odstranjuje štetne materije iz želuca, creva i krvi što sve povoljno deluje na rad srca i omogucuje da nestane premorenost, razdražljivost, glavobolja, neraspoloženje i potištenost. Uspešno se koristi u lečenju bolesti organa za disanje, posebino kod bronhitisa i astme.

Ova kulturna biljka pratilac je ljudskog roda još od pradavnih vremena. U Eberovim papirusima i starog Egipta, još pre tri ipo milenijuma, ističe se njegova lekovitost. Prema predanju, prilikom izgradnje Keopsove piramide zatajilo je snabdevanje belim lukom i hiljade robova prestali su da rade zbog malaksalosti. Mada su ga antički Grci nazivli «smrdljivom ružom» i nisu dozvoljavali ulazak u hram onima koji su ga jeli, ipak ga otac medicine Hipokrat navodi u svojim delima kao lek. Stari Rimljani su tvrdili da je malo bolesti koje mu mogu odoleti pa ga Galenus i Plinije Stariji svesrdno preporučuju. I tako kroz istoriju do današnjih dana. Mada smo preplavljeni raznim sintetičkim preparatima, još uvek beli luk ostaje mistična biljka. Pre trideset godina Uneskova ekpedicija pronašla je u jednom tibetanskom manastiru recept starokineskog homeopatskog leka. Mada star skoro pet milenijuma, preveden sa glinene tablice, ovaj recept je objavljen na brojnim jezicima i našao mesto u savremenoj homeopatskoj medicini. Ako je beli luk tako svesrdno prihvaćen u preventivi i lečenju ljudi, zašto nebi našao mesto i u zdravstvenoj zaštiti pčela.

U čemu je tajna moći ove biljke za kojom sve češće posežu pčelari i koja uneta u košnicu opravdava ukazano poverenje. Radi se o specifičnom hemijskom sastavu. Kao i ren, rotkvica i još neke druge biljke, beli luk dok se ne ozledi neutralnog je mirisa. Karakterističan miris potiče od sumpornih etarskih ulja. U ćelijama parenhima nalazi se jedan sumporni glikozid, dok se u drugim, u endodermnom prstenu sudovnih snopića, nalazi hidrolitički ferment alizin. Sve ovo podseća na dvokomponentni lak ili lepak koji tek pomešani reaguju. Dokle god su materije u zasebnim ćelijama, dok ne dodju u dodir, biljka nema mirisa. Oštećenjem, lomljenjem, seckanjem, drobljenjem, pokreće se hidroliza, razlaganje sumpornog glikozida na levulozu i sumporno etarsko ulje koje daje intenzivan karakterističan miris. Ljuti ukus nastaje na isti način. Alkozid, sumporni glikozid, ga dobija tek hidrolizom pod dejstvom fermenta alizinaze.

Tako nastaju oštri miris i ukus, ali glavna tajna leži u bektericidnoj moći ove biljke. Tu je alicin, bezbojno u vodi rastvorno ulje izvanrednog baktericidnog dejstva na gram pozitivne i gram negativne mikroorganizme. Aktivan je u neverovatno maloj koncentraciji, razblažen čak 1:85000 pa sve do

73

Internet pčelarstvo 1:125000. Sličnih osobina je i aliin, koji u vodenom rastvoru nema nikakvih baktericidnih osobina sve dok mu se ne doda ferment aliiaza, a tada postaje žestoko antibaktericidno sredstvo.

Da bi se iz mase biljke oslobodile ove materije treba ih izdvojiti. Još pre skoro 70 godina zvanična francuska farmakopeja propisala je postupak dobijanja 20% alkoholnog ekstrakta (Tinctura Alii): 200 grama oljuštenog i iseckanog belog luka pomeša se sa 1000 grama 60% alkohola i ostavi da stoji deset dana. Nakon toga izvrši se cedjenje, filtriranje i dobija tećnost boje ćilibara. S obzirom da su ispitivanja Ruskih naučnika pokazala da velike koncentracije štetno deluju na pčele potrebno je biti obazriv.

U pčelarskoj praksi ova biljka je pokazala najbolje rezultete kao preventivno i lekovito sredstvo kod krečnog legla i evropske truleži. To su bolesti gde je njeno dezinfekciono delovanje blagotvorno. Za praktičare koji ne žele suviše da se bave hemijom i koncentracijama dugogodišnje iskustvo kazuje da je najjednostvnije uneti cele biljke u košnicu. Masa biljke, zajedno sa zelenim delovima, izgnječi se ili istuca i takva postavlja na satonoše ili podnjaču. Pčele će uzimati onoliko koliko im je potrebno i od pčelara se očekuje samo da im pomogne u tome da povremeno dostavi svežu biljku kada ova svene. Za one koji žele da se više angažuju tu su sirup sa ekstraktom ili prskanje čitave košnice dezinficijensom od vodenog ili alkoholnog rastvora soka belog luka. U svakom slučaju pčelama će se pomoći, a med iz ovako tretiranih košnica neće imati rezidua hemikalija.

http://www.medija.netfirms.com/hmf.htm

OPREZNO SA ZAGREVANJEM MEDA Neobavešteni kupci izbegavaju kristalisani med. Pregrevanje meda tokom dekristalizacije može da ga ošteti. Opasni HMF. Oprezno sa zagrevanjem.

Dok leto karakteriše period medobranja, zima je vreme kada pčelinji proizvodi nalaze svoje mesto na tržištu, zahvaljujući mahom nazebima, gripu i drugim sezonskim bolestima. Tada mnogi posežu za apiterapijom i to u cilju lečenja, pošto se pčelinjih blagodeti nisu setili ranije, kao preventive. Od čitave palete darova prirode koje pčela pruža čoveku, med je najpopularniji. Većina kupaca ostale skoro da i ne razlikuje: polen i propolis, na primer. Zato se s pravom kaže da su med i vino namirnice koje mnogi troše, ali je mali broj njihovih pravih poznavalaca. Retki su oni koji umeju da uživaju u bukeu, da odaberu pravu vrstu vina uz određeni obrok itd.

O medu se možda još manje zna. Na našem tržištu, za prosečnog potrošača med je med, ma koje vrste bio, a ako je kojim slučajem ukristalisan, tada počinje sumnja u verodostojnost proizvoda. Nažalost neobavešteni potrošači izbegavaju ili s nevericom kupuju kristalisan med, sumnjajući na falsifikat uočavajući kristaliće, jer veruju da je med iskristalisan zbog toga što je spravljen od šećera dobijenog od šećerne repe.

Francuzi, vrsni poznavaoci i poklonici dobrog ukusa, med prezentuju kupcima ukazujući na sledeće osobine: u kojem je stanju: tečan ili čvrst, kakve je arome, da li je blagog ili punog ukusa. "Svi tipovi meda su tečni kada se vrcaju, zatim kristališu na različitim nivoima zavisno od sastava i temperature skladištenja. Med bagrema, na primer, kristalizaciju započinje tek za više godina, dok će se prolećni med, bogat nektarom repice, stvrdnuti za nekoliko dana. Ovaj prirodni proces je izuzetna garancija prirodnog kvaliteta", stoji u objašnjenju kupcima jednog proizvođača koji svoje proizvode nudi i preko Interneta. Ništa čudno, ako se zna da je u ovoj zemlji još 1978. godine razrađena i uvedena organoleptička analiza meda, na nauci zasonovana metodika degustacije. Ona se temelji na adaptiranim 74

Internet pčelarstvo i dopunjenim metodama degustacije vina. Odlučujuća uloga pri ocenjivanju se daje organoleptičkoj analizi, rezultati se izražavaju brojčano i unose se u odgovarajuće formulare. Ako je broj uzoraka veći koristi se obrada pomoću računara.

Kod nas je uobičajeno da se pre ambalažiranja vrši dekristalizacija. Ovo je veoma delikatan postupak jer se mora paziti da ne dođe do pregrevanja. U protivnom dolazi do oštećenja meda. Takođe, zagrevanje meda izaziva ubrzanje određenih hemijskih reakcija koje mu smanjuju kvalitet tokom skladištenja.

Meksički tehnolozi su vršili istraživanja sa ciljem da se utvrde efekti kratkotrajnog zagrevanja meda i promena najznačajnijih karakteristika kvaliteta tokom skladištenja. Korišćene su dve vrste domaćeg meda. Uzorci su bili zagrevani na 55°C tokom 3, 6, 9 i 15 minuta, posle čega su stavljani na hlađenje do sobne temperature (26±2°C) na kojoj su skladišteni tokom tri ipo meseca. Odakle su uzimani uzorci.

Posmatrana je promena aktivnosti dijastaze, boje, ukupne kiselosti i HMF-a.

Hidroksi metil furfural (HMF) je ciklični aldehid (C6H6O3), koji nastaje razlaganjem šećera. Ovaj proces je samokatalitički te se odvija tokom vremena, ali je značajno ubrzan povećavanjem temperature. Prema istraživanjima francuskog Nacionalnog toksikološkog programa, HMF je identifikovan u mnogim oblicima zagrevane hrane uključujući mleko, voćne sokove, alkoholna pića, med i dr. Takođe je pronađen i u cigaretama, ali i u duvanskom dimu. Francuski Nacionalni institut za nauku o zdravom okruženju proglasio je HMF osnovnim potencijalnim uzročnikom široko rasprostranjenih uzročnika smrti, očiglednog kancerogenog potencijala u odnosu na druge iz ove klase.

Kratkotrajan tretman toplotom uzoraka, u pomenutom istraživanju, nije značajno uticao na ispitivane karakteristike kvaliteta, izuzev aktivnosti dijastaze koja se kod jedne vrste umanjila. Tokom skladištenja, srednji mesečni prirast HMF-a takođe nije bio jednak kod obe vrste, nevezano za prethodno zagrevanje. Kratkotrajno zagrevanje tokom 9 i 15 minuta, značajno je uticalo samo na uvećanje kiselosti tokom skladištenja jedne vrste meda, koji je brže dobijao tamnu boju.

Međutim početno, kratkotrajno delovanje toplote u datim vrednostima menja samo neke parametre kvaliteta. U zavisnosti od sastava odnosno vrste meda, ponašanje pri skladištenju je različito. Više temperature i duže delovanje izaziva trajno oštećenje ove namirnice. Koliko ono može da bude pokazuje naučni rad nemačkog istraživača Šerbinga sa saradnicima koji je ustanovio da prisustvo HMF-a u koncentraciji preko 30 mg/kg izaziva uginuće samih pčela usled ulceracije tj. razaranja debelog creva.

Med je plemenita i osetljiva namirnica, zato oprezno sa zagrevanjem. Članak je objavljen u Poljoprivredniku broj 2241 od 24.1.03.

75

Internet pčelarstvo http://www.medija.netfirms.com/LRkombinacije.htm

NASTAVLJAČA KOJA JE I VIŠE OD KOŠNICE "Lep kavez ne hrani ptičicu", francuska je poslovica. Ali dobra košnica može da pomogne pčelama da što udobnije žive u njoj, a da pri tome ostane dosta i za pčelara. Pčelarim nastavljačom tipa LR standardnih dimenzija; desetoramna sa tri korpusa i zbegom, koja, uz male izmene u konstrukciji ili načinu upotrebe, pruža zaista velike mogućnosti.

PODNJAČA Podnjače izrađujem od colovne daske koja je složena tako da čini ploču dimenzija 412 x 557 mm.

Sa obe bočne strane nalaze se pričvršćene letvice dimenzija 20 x 20 mm koje joj daju dubinu. Ako se poveća debljina bočnih letvica, uz istu širinu i dužinu, ostvaruje se dublja ili duboka podnjača. I to je cela podnjača.

Njene pogodnosti su mnogobrojne; istaći ću samo neke za koje smatram da su važnije.

Kod prolećnog pregleda, a i kasnije kada primetimo da je podnjača zaprljana, jednostavnim okretanjem donje strane dobijamo čistu podnjaču, jer su dimenzije bočnih letvica iste pa ne postoji gornja i donja strana.

Takođe ne postoji ni definisana prednja i zadnja strana podnjače. Ovo je izuzetno važno stoga što ako nam je jedne godine, znači i zime, deo podnjače poletaljka koja kisne i trune, sledeće godine taj deo može biti unutra od gore, naredne napred ali od dole, naredne spolja od dole. Time smo omogućili da se samo drvo poletaljke na podnjači manje izlaže atmosferskom uticaju i da duže traje, jer kisne svake četvrte godine.

Ova nedefinisanost napred-nazad je korisna i kod formiranja nukleusa pregradnjom normalnog LR nastavka na tri sekcije od po tri rama. Tada se nastavak stavlja na sredinu podnjače, tako da se formairaju male poletaljke i spreda i pozadi. Potrebno je samo na letvicama otvoriti mala leta za svaki odeljak posebno: za bočne potpuno u krajevina sa jedne strane i za srednji odeljak u sredini, sa druge strane.

Zatvaranje zadnjeg dela vrši se letvicom, dimenzija 20 x 20 mm, dok je prednja strana, leto, tokom cele aktivne sezone u potpunosti otvorena, sem kod nukleusa. Pokretnost tj. mogućnost vađenja zadnje letvice-zatvarača je bitna pogodnost naročito u vreme tretiranja društava protiv varoe dimljenjem amitrazom nakapanim na listiće jer ih upaljene ne ubacujemo kroz leto, koje je branjeno stražaricama i koje stoga često stradaju napadajući strano telo koje vrši agresiju na košnicu, a pri tome se još i dimi, već to nesmetano činimo od pozadi.

Takođe valja spomenuti i letnju varijantu zatvaranja zadnjeg otvora. Tropsko leto, kakvo se u zadnje vreme kod nas ustaljuje kao normalna pojava, povlači sa sobom i pitnje što bolje ventilacije. U to vreme umesto letvice pričvršćuje se samo traka "komarnika" razapeta sa zadnje strane pomoću dve rajsnagle.

Za zimovanje postavljam letvicu na leto. Ona je široka koliko i uobičajena letvica za leto, s tim što je potpuno ravna, a prolaz ispod nje omogućavaju podmetači debljine 6 milimetara, dva bočno i jedan u sredini koji bi sprečio začepljenje otvora u slučaju da se letvica usled vlage deformiše. Na taj način sprečen je ulazak štetočina u košnicu (miševi, rovčice), a da se pri tome ne koriste češljevi koji ometaju pčele u izletanju i uletanju kod pročisnih letova i čišćenja podnjače, u proleće skidaju tovare dragocenog polena sa pčelinjih nožica i smanjuju protok vazduha kroz košnicu. Ovom letvicom omogućen je nesmetan prolazak pčela po čitavoj širini leta, kao u aktivnoj sezoni, a problem odstranjivanja vlage i dotoka svežeg, suvog, vazduha dodatno je rešen, uzimajući u obzir da kod uzimljavanja desetoramnu košnicu svodim na devet ramova plus "vazdušni jastuk" sa obe strane.

76

Internet pčelarstvo Ovakva podnjača je u dosadašnjoj praksi pokazala veoma dobre rezultate, s tim što se osnovna ideja može primeniti i kod znatno skuplje, žičane varijante tzv. antivaroa-podnjače.

SUŠIONIK CVETNOG PRAHA U slučaju posedovanja velikog pčelinajka sa proizvodnjom polena u većem obimu, sušionik je neophodna oprema. Veštački odredjujući elemente mikroklime, cvetni prah se suši do željenog kvaliteta. Kod manjih pčelinjaka ova oprema samo umanjuje ekonomičnost, iziskujući ulaganja, a kada prođe vreme sakupljanja praha treba je negde odložiti, što traži još i dodatni prostor.

Sušenje polena na svom pčelinjaku prepustio sam Prirodi, koja, ubeđen sam, to zna mnogo bolje od nas.

Sakupljanje polena vršim uobičajenim spoljašnjim hvatačima koje postavljam na leto. Prah se sakuplja u zamreženim posudicama iz kojih ga dnevno vadim i prenosim u sušionik. Sušionik je prazna košnica sa dva nastavka u kojima se nalaze rezervni ramovi sa postavljenim satnim osnovama. Košnicasušionik ima na donjoj strani leto i nipočemu se ne razlikuje od bilo koje druge košnice. U slučaju iznenadne pojave nekog roja, donji plodišni deo se privremeno nastanjuje stresanjem roja.

Jedina razlika između ove i drugih, nastanjenih, košnica je u tome što se između "plodošta" i "medišta" nalaze uobičajene ventilacione mreže, načinjene od rama letvica 20X20 milimetera na koji je razapeta plastična mreža za prozor za letnju zaštitu od komaraca, na koje se razastire polen radi sušenja. Mreže čine "sendvič" tako da onemogućavaju da se moljac domogne polenovih zrna. Bitno je da se uvek nalazi u "sendviču" jedan sloj više kako moljac nebi mogao da dohvati polen ni kroz mrežicu.

Cirkulacija vazduha kroz košnicu omogućava da se polen veoma brzo, i što je najvažnije, PRIRODNO osuši bez opasnosti da "tehnološkim" zahvatom upropastimo ili oštetimo neki od njegovih dragocenih sastojaka. Naravno da se sakupljanje polena vrši samo kada za to postoje meteorološki uslovi, po lepom vremenu koje omogućava i kvalitetno sušenje. Prestankom sakupljanja i sušenja ovakav "sušionik" prestaje da postoji i pretvara se u ono što u stvari i jeste tj. u košnicu.

DEKRISTALIZATOR MEDA Za dekristalizaciju meda pčelari koriste razne pomoćne uređaje. Oni takođe iziskuju dodatne investicije, što ima za posledicu smanjene ekonomičnosti. Nedavno su se, izveđu ostalog, pojavili i grejni kablovi za dekristalizaciju, drugi pak preporučuju pravljenje komora od stiropora, drveta i drugih izolacionih materijala. Koristeći opet standardnu LR košnicu, rešio sam ovaj problem jednostavnim ređanjem nastavaka preko "ruske kante". Kako je prečnik uobičajene "ruske kante" za med 360 mm, a unutrašnjost LR nastavaka 372 X 464 mm, to omogućava da se jednostavno kanta "obuče" u košnicu.

Na pod postavljamo sijalično grlo sa sijalicom dovoljne jačine da greje dno kante, preko nje stavljamo prazan nastavak na koji stavljamo dve letvice dovoljno jake da se na njih može staviti kanta puna meda. Zatim nastavljamo sa postavljanjem praznih nastavaka preko kante dok je celu ne "obučemo" a zatim pokrijemo poklopcem košnice. Sada sledi pokrivanje cele "konstrukcije" utopljavajućim matrijalom: stara ćebad, kaputi i slično, kako se nebi gubila toplota. Od upotrebljene snage sijalice zavisi koliko će se brzo med grejati, a samim tim i vreme dekristalizacije. I u ovom slučaju sam dekristalizator u stvari i ne postoji, on je samo prazna košnica koja se kasnije koristi za ono zbog čega je i napravljena.

Na kraju šta reći? LR košnica, ako imamo makar malo inventivnosti, može da bude stvarno više od samo obične košnice! Članak je u fragmentima objavljen u Pčelaru, Beogradskom pčelaru i Poljoprivrednom kalendaru za 2003. godinu 77

Internet pčelarstvo http://www.medija.netfirms.com/madjarska.htm

Pčelarenje u Mađarskoj Autor Ron Mikša Prevod Tatjana Krunić Monah je zvao svog psa: "Pempo!" "Pempo?" "Da," reče osamdesetdevetogodišnji sveštenik Otac Kelerin, "ime je dobio od reči Meh-pempo, što znači mleč. Našao sam ovog psa dok je još bio štene.

Nije mogao da poraste, a i roditelji su mu bili mali. Zato sam ga hranio mlečom da vidim da li će početi da raste. I pogledaj ga sad, pravi je pas!"

Prošetali smo se sa monahom kroz manastirske vrtove, pored drveća smokve, akacije i bagrema. Pod ruku ga je držala Ester. Pempo je trčkarao oko košnica.

Pomoćnici oca Kelerina su dimili društva pod sivkastim nebom ranog oktobra. Mlađi asistent je pokazao na prilično punu i živu košnicu i na komadiće zlatno-žutog polena na nožicama nekoliko pčela koje su se borile da uđu kroz mali otvor na košnici. "Ovu, otvori ovu." Želeli su da svom posetiocu iz Kanade pokažu svoju najbolju košnicu.

Bili smo u južnoj Mađarskoj. Ovde, u gradu Segedinu, monasi su pre 500 godina osnovali manastir. Originalna drevna struktura još uvek postoji, mada je odolevala poplavama, i ratovima. Iza vekovima stare kamene ograde, među smokvama i akacijom, otac Kelerin je gajio svoje pčele. Gajenje pčela u centralnoj Evropi ima dugu i časnu istoriju. Iznenadila nas je činjenica da su prve košnice bile u vlasništvu crkava i farmera koji su ih prvenstveno zbog proizvodnje voska, a sam med je bio izvanredan i ukusan proizvod istog.

Rimskoj katoličkoj crkvi su bile potrebne sveće, njih puno, i po dekretu Pape, morale su da budu pravljene od čistog voska. Pčele, med i pčelinji vosak postale su deo društvenog i kulturnog nasleđa ljudi u Mađarskoj. Danas nakon hiljadu godina od kada je uspostavljena država, postoji više košnica pčela u ovoj maloj zemlji nego što ih ima cela Kanada. I Mađarska je postala glavni izvoznik meda, sa hiljade tona koje se izvoze u Nemačku i Britaniju svake godine.

Otac Kelerin nije primitivan pčelar, ali je delovao veoma tradicionalno. Njegove pčele su preko cele godine bile na istom mestu, u košnicama debelih zidova što je održavalo toplotu i omogućavalo suv vazduh tokom hladne i vlažne zime u Segedinu. Koristio je pokretne ramove, ali mnogo dublje od standardnih severnoameričkih, i košnice su širile svoja legla na levo i desno, a ne na gore, kao što je slučaj kod nas u Kanadi. Pčelari sa blagim pčelama kranjske rase. One grade mala zimska legla i konzumiraju malo meda. I zaista me je iznenadilo što sam video oskudne zalihe preostale u košnicama kako se bližila zima. Međutim, mala društva su se brzo razvijala u proleće, i stvarala obilne populacije pčela koje će sakupiti višak sa cvetova bilja i drveća. Bagrem je ovde primarni izvor meda. Med je čist, blag i prodaje se po visokoj ceni. Može se uporediti sa našim najboljim medovima od deteline.

Pomislio sam da su monahove pčele veoma slabe. Ali, istu situaciju sam sreo i u pčelinjaku dr Jozefa Varnaia, koji se nalazio dva sata vožnje zapadno od Segedina. Na brdima bagrema i kajsije ovaj lekar je imao 245 košnica na svojoj farmi. I sve na istom mestu; kao i monah, ni on nije selio svoje košnice, pa mi i njegova društva nisu izgledala da nešto obećavaju.

Ali bio je tek oktobar.

78

Internet pčelarstvo "Od njih svaka može da donese 50 kilograma," Dr. Džou je rekao Ester. Ona je imitirala njegov mađarski. Bio sam sumnjičav. To je sto funti. Dr Džou je video skeptičnost na mom licu. "Stvarno," rekao je dr Džou. "Prošle godine je bilo 30 kilograma, a pretprošle 70. I to sve od ovog drveća."

Izvukao je ram i videlo se nekoliko raštrkanih ćelija zdravog poklopljenog radiličkog legla. Još uvek nisam mogao da verujem da su ove pčele davale sto funti meda u proleće, a kamo li da su mogle da prežive zimu.

Doktor je onda mahao rukama pokazujući hiljade jutara bagrema. Njegova farma na kojoj je pčelario iz hobija se nalazila uz omanju planinu. Ispod farme nalazila su se drva bagrema procvetala tri nedelje pre ostalog drveća na toj planini. To drvo je divno. Lovel ga je opisao kao biljku koja daje male količine meda i to samo tokom deset dana svakog maja. Ali, nisu svi tako rekli. Mek Gregor kaže da bagrem daje dve hiljade funti meda po jutru, pod povoljnim vremenskim uslovima. Ovo drvo je uvedeno u Evropu iz Amerike, a u Mađarskoj ima jako pogodne vremenske uslove. Sa 5.000 jutara bagrema na dve milje od košnica dr Džoa, potencijalan usev je iznosio milione funti.

Ali koliko je jako društvo? "Dajem im puno šećera, na tone," rekao je doktor. "Ima puno polena u rano proleće."

Proučavao sam malu žičanu ogradu koja je ograđivala košnice sa pčelama. Ona nije mogla da spreči najezdu crnih medveda. "Ova ograda služi da ne dozvoli pristup ljudima," rekao je dr Džou.

"A šta je sa medvedima? Mora da imate problema sa medvedima jer ste okruženi šumom."

"Ne, nikada nismo imali problema sa medvedima."

"Zar ovde nema medveda?"

"Da, ima ih," rekao je dr Jozef Varnai, "ali u Mađarskoj ih sve držimo u zoološkim vrtovima!"

Ne drže svi Mađari svoje košnice na istom mestu svake godine. Kada smo se vratili u Segedin, svratili smo na prodavnicu pčelinjih proizvoda Blazinskih. Radnju je vodila starija gospođa Blazinski. Njen sin koji je bio pčelar treće generacije te porodice, kamionima je prevozio 400 košnica širom cele zemlje, i tražio dobru ispašu. Koristili su standardne Langstrot košnice a jednospratna društva su ručno pomerali i nadgledali svaku novu lokaciju. U svojoj maloj radnji prodavali su mahom po kilogram meda po kupcu.

Ester i ja smo gledali medove: bilo ih je od bagrema, lipe i mešanog divljeg cveća. Većina kupaca je uzimala visoko cenjeni i skuplji med od bagrema, a jedan gospodin je uzeo četiri velike tegle relativno jeftinog meda od raznog cveća.

Uz zidove male radnje bile su poređane staklene tegle i plastični medvedići puni zlatno-žutog meda.

Sve je, uključujući posude sa polenom, bilo označeno etiketama na kojima su pisali izvor, lokalitet i godina proizvodnje. poput finih vina. Ovi ljudi su proizvodnju i konzumiranje pčelinjih proizvoda shvatali prilično ozbiljno.

Vrhunac posete pčelarima u Mađarskoj je poseta Nacionalnom muzeju pčelarstva u Gedelueu, nekoliko kilometara istočno od Budimpešte. Lociran u botaničkom parku pored Pčelarskog istraživačkog centra, muzej je sagrađen 1983. godine povodom Međunarodne konferencije Apimondije koja se te godine održala u Budimpešti. Pre nego što smo pošli u obilazak muzeja, Ester i ja smo prošli kroz laboratorije.

"Ovde merimo venski sklop krila," Žuža je rekla dok je pokazivala lenjirom preko velikog projekcionog mikroskopa. "Ovako znamo da li mađarski pčelari proizvode čiste kranjske matice ili ne." Pomerala je lenjir za merenje nekoliko puta, mereći njime uvećane pčelinje venske sklopove. Žuža je beležila. "Ukoliko uzorak nije kranjska, uzgajivač matica ne dobija dozvolu da prodaje matice. Želimo da tu vrstu pčela održimo čistom što je više moguće u našoj zemlji."

Mlada naučnica je objasnila kako se pčela kranjske rase razvila u Austriji, Sloveniji i Mađarskoj. Ona je bila domaća pčela za ovaj deo sveta, adaptirana na lokalnu klimu i smatrala se savršenim insektom za proizvodnju meda u Mađarskoj. "Ona dobro prezimljava u malim populacijama, veoma brzo gradi u proleće i najnežnija je od svih pčela". Osetio sam nešto poput nacionalnog ponosa pomešanog sa ekonomskom spretnošću.

79

Internet pčelarstvo "Pčele, pčelarenje. Oni su nam veoma važni," rekla je Žuža. "Znamo da nam je potrebno oprašivanje za suncokrete, voće, a čak i za našu detelinu. Ali takođe imamo puno ljudi koji vole pčele i drže ih. U Kanadi živi tri puta više ljudi. Ali kod nas još uvek ima više pčelara. Ovde, u Mađarskoj, 16.000 pčelara drže pčele. A naša zemlja je mala." Znao sam kako je Mađarska mala danas. Potrebno je samo par sati da se kolima pređe zemlja, ili od severa do juga, ili od istoka do zapada. Po površini Kanada je 100 puta veća od Mađarske. Ali, u Mađarskoj ima oko 600,000 košnica pčela - grubo rečeno ih ima isto toliko u Kanadi. "Izvozimo mnogo meda, 10.000 metričkih tona svake godine, a naši ljudi konzumiraju mnogo više od toga, tako da je proizvodnja veoma visoka."

Zadržali smo se u kancelariji direktora. Među staklenim ormarima nalazile su se hrpe američkih pčelarskih žurnala, britanskih pčelarskih žurnala, kao i hiljade tehničkih pčelarskih priručnika. Ispričali su nam istorijat laboratorije i njenu ulogu danas.

"Sve je počelo dozvolom od vladara u 19.veku. Dodeljeno je hiljade hektara za botaničku studiju o biljkama koje su korisne za pčelu", rekla je Žuža. "Danas je to zemljište mnogo manje i imamo nekoliko košnica koje koristimo za ispitivanja. Ali testiramo i bolesti. I dajemo dozvole uzgajivačima pčela. Takođe vodimo dobrovoljačku bazu podataka o pčelarima i pčelinjacima, tako da možemo da upozorimo ljude kada se može očekivati tretiranje useva prskanjem u poljoprivredi. Takođe obaveštavamo pčelare o vremenu cvetanja, tako da oni mogu da premeste svoje pčele na nova mesta u različito doba godine. A sada možemo da pođemo u muzej."

Iz laboratorija smo pošli u šestougaonu zgradu u kojoj se nalazilo mnoštvo starih košnica i pčelarskih alatki. Rane vrcaljke, slične onima koje su pronađene 1865.godine u ovom delu sveta, su se nalazile pored sunčanog topionika voska. Mnogo vrsta košnica - Đerzon, Huber, Langstrot - bile su poređane po podu. Slikali smo i košnice i opremu za naš sajt na internetu. U jednom trenutku smo videli hiljadugodišnji razvoj evropskog pčelarenja. Od pletene košnice do drvene. Od nepokretnih ramova do potpuno novih društava. I tamo negde, među starim izloženim košnicama, video sam košnice istog stila kao one koje je koristio monah, otac Kelerin, za svojih dvadesetak rojeva.

I istorija, i sadašnjost, sve u jednom trenu. Čak i danas neki pčelari koriste slične košnice u praksi, i to baš oni koji vole pčele i tradiciju. I bio je to kraj naše nezaboravne posete Mađarskoj.

80

Internet pčelarstvo http://www.medija.netfirms.com/konzerviranje_polena.htm

KONZERVIRANJE POLENA Ako je voda izvor života na našoj planeti, polen je to za pčelinju zajednicu. Ova praškasta materija koja krasi cvetove biljaka čineći ih atraktivnim za insekte da bi ih oprašili i ukrstili, prava je riznica hranljivih materija i dragocena namirnica kako za pčele tako i za čoveka.

Sastav mu je različit u zavisnosti od biljne vrste, ali i od načina ubiranja i vremena i uslova skladištenja. Tako, na primer, polen koji je ručno sakupljan sa biljke ima, izmedju ostalog, 10% vlage, 20% proteina, 3% redukovanih šećera, 8% neredukovanih šećera, koliko ima i skroba. Polen iste biljke koji su pčele sakupile u istim uslovima, sušen na vazduhu, ima od 7 do 11% vlage, 20 do 21% proteina, 26 do 36% redukovanih šećera, 1 do 3% neredukovanih šećera, dok skroba gotovo da i nema ili dostiže najviše tri procenta. Takodje, hemijskom analizom ovako sakupljenog polena utvrdjeno je prisustvo vitamina C, E, grupe B, uključujući niacin, biotin, pantotensku kiselinu, riboflavin (B 2) i piridoksin (B6), i provitamina A, više od stotinu enzima i mnogo, mnogo drugog. Očigledo je da su za povećanje kvaliteta zaslužne pčele.

Iz pčelarske prakse je poznato da je hrana ovako bogatog sastava veoma nestabilna i nezahvalna za čuvanje. U dodiru sa vlagom lako se kvari odnosno, suprotno našoj volji, postaje hrana mikro organizmima. Osušen, kratko zadržava svojstva, ali mu vrednost vremenom opada. U svome domu, košnici, pčele ga i tako pohranjuju samo za zimski period, od zadnjeg jesenjeg do prvog prolećnog unosa.

Konzerviranje polena u košnici, onako kako ga pčele spremaju za zimnicu, tek delimično je objašnjeno.

Zapravo, konzerviranje odpočinje već prilikom sakupljanja na cvetu. Prikupljajući cvetni prah sa prašnika cvetova, pčela ga vlaži sekretom pljuvačnih žlezda čineći ga lepljivim. Tako ovlaženim puni korpice na zadnjem paru nožica. To su savijene dlačice, kao što se vidi na slici snimljenoj pomoću mikroskopa. Ova tečnost inicira fermantaciju.

Fermentacija je zapravo glavna tajna ovog procesa. Mikro organizama ima svuda u prirodi, na biljkama i životinjama, u vodi i vazduhu. Medjutim, za ovaj proces pčele koriste oko dve stotine tačno odredjenih vrsta. Prikupljajući polen sa biljaka one sa njim u košnicu unose sve vrste mikro organizama koji su se zatekli na njemu. Potom ga čiste od vrsta koje bi bile štetne, a zadržavaju samo korisne. I ne samo to, već u procesu konzerviranja dodaju i neke vrste koje su odgajane u košnici pa i na samim pčelama. Prema američkim istraživačima, u tu svrhu pčelice koriste 107 vrsta glivica, 81 vrsta kvasca i 39 vrsta bakterija. Sličnu tehniku koriste i poljoprivrednici kada konzerviraju stočnu hranu siliranjem biljaka. Sakupljeni i inokulirani, zasejani, polen se sabija u ćelije saća i zaliva kapljicom meda. Kao što je poznato, blagodareći sastavu meda, ovakav sloj odlična je zaštita od spoljašnjih uticaja.

Fermentativnim reakcijama na temperaturi od 33 do 35 ºC vrši se hidroliza belančevina i ugljenih hidrata na amino kiseline. Celuloza se razlaže u formu koja je lako svarljiva. Takodje se, kao proizvod razgradnje ugljenih hidrata javlja mlečna kiselina čija je uloga konzervacija. Zato se u fermentisanom polenu, pergi, nalaze amino kiseline, dekstrinska mlečna kiselina, lakto – digestivni fermenti, bakterije mlečne kiseline, celuloza, razni vitamini, kvasci i minerali. Vremenom mnoge materije se gube, što umanjuje vrednost polena, ali je eksperimentalno pokazano da se dodavanjem dveju amino kiselina, L – lizina i L – arginina, polenu koji je star tri godine može povratiti hranljiva vrednost.

81

Internet pčelarstvo Izučavanje načina prirodnog kozerviranja polena omogučiće da se ova, za pčelinju zajednicu dragocena namirnica, kvalitetno sačuva i u veštačkim uslovima, da bi se u zimskom periodu ponudila kao dopunski obrok umesto dodavanja surogata. http://www.medija.netfirms.com/stres.htm

STRES Jedna od sve češće korišćenih reči pogodna da se opiše stanje u kome se nalazi većina ljudi današnjice je stres. Izvorno, engleska reč stress znači pritisak, naprezanjue, napor, napregnutost. S obzirom na rasprostranjenost stresa, sasvim je razumljivo da se mnogi naučnici bave njime. Hans Seli, jedan od najpoznatijih istraživača stresa, definiše ga kao zahtev za novim prilagodjavanjem koji sredina postavlja organizmu. Stoga stres možemo shvatiti kao skup bioloških i psihičkih poremećaja izazvan nekom agresijom na organizam, njegovom reakcijom, pripremom za odbranu i vrlo verovatnim početkom serije bolesti.

Sve do sada rečeno može se jednako primeniti kako na pčele tako i na ljude, ali nesme se smetnuti s uma odnos intenziteta poremećaja, najčešće nametnutog od strane čoveka, i veličine pčelinjeg tananog organizma. Računajući sa ovim faktorom u životu pčela, postaje potpuno razumljivo zbog čega se savremeno pčelarstvo sve više bavi problemima veterine, poredeći ga sa uzgojem ovih plemenitih insekata pre svega stotinu godina unazad. Pripitomljavajući ih, kao i druge životinje, čovek im je nametnuo stres kao način življenja i one mu se odupiru koliko je to u njihovoj skromnoj moći, sve više posustajući i oboljevaljući.

Polazeći od Selijeve definicije stresa veoma lako uočavamo da su agresivni poremećaji iz spoljašnje sredine najvećim delom nametnuti pčelama od strane uzgajivača. Većina pčelara smatra da je košnica koju su ljudi izgradili i odredili pčeli za stanište istovrmeno i najbolje mesto gde će one moći da žive.

Razni tipovi košnica prilagodjeni su za ugodan i brz rad pčelara i pružanje što optimalnijih uslova za život pčelinje zajednice. Odakle onda stres, kada se sve čini da pčelicama bude ugodno?

Veštački izgradjeno stanište, košnica, samo je nalik na prirodno. Mikroklima koja se može stvoriti u tako malenom prostoru daleko je od optimalne. Unutrašnjost košnice najčešće je hermetički izolovana od okoline vodonepropusnim slojevima boje kojom je ona zaštićena. Mnogo je muke da se ovakav prostor klimatizuje po meri pčele, posebno ako je nametnuta neodgovarajuća ventilacija. Srozavanje i deformisanje saća u vrelim danima, plesni u košnici i razvoj krečnog legla usled vlage koja nemože da se ukloni, satne osnove na kojima mora da se izgrade satovi po meri uzgajivača, načinjene u velikoj meri od parafina, redovno bogate reziduama preparata i još mnogo drugih svim pčelarima znanim okolnosti, sve to čini da dodje do tehnopatija pčelinjih zajednica.

Pojam tehnopatije u intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji javlja se prvi put pre nešto više od trideset godina (Schoebesch, 1971.) podrazumevajući bolesti i telesne povrede u industrijskim uslovima držanja životinja. U oblasti pčelarske tehnologije, tehnopatije bi se mogle definisati kao telesne povrede pčela ili bolesti koje se javljaju kao posledice konstrukcijskih grešaka ili funkcionalnih poremećaja na bilo kom tehničkom sistemu korišćenom u procesu uzgoja i eksploatacije pčela.

82

Internet pčelarstvo Košnica i njena konstrukacija je samo jedan od elemenata. Svi znamo kako impresivno izgledaju ogromne prikolice kamiona koje vuku tegljači s kraja na kraj američkog kontinenta, a takvih «gradjevina» ima i kod nas, ili veliki autobusi nastanjeni sa stotinama društava. Ima li toga u prirodi, tolika masa pčela na tako malom prostoru? Svakako da je ovakvo pčelaru komfornije za selidbu, a pčelicama? Ali, ostavimo to po strani i zadržimo se samo na osnovnoj postavci na kojoj počiva moderno pčelarstvo, seobi društava, što reče profesor Živanović, med na osovini rodi. Sam transport, ma koliko kratko rastojanje bilo, izvor je ogormnog stresa za pčelinju zajednicu. Ovaj mirni insekt mora da izdrži strahovite vibracije, pomeranja i udarce na kaktkada vrlo dugim putvovanjima. Prvi seleći pčelari bili su stari Egipćani, pre mnogo vekova, ali su njihovi pčelinjaci bili načinjeni na čamcima koji su lagano klizili uz i niz moćni Nil prateći pčelinju pašu. Pčele su seljene za pašom i nije bilo stresa koji se javlja kada se posle transporta pčela nadje u potpuno nepoznatoj sredini i na izvorima hrane koja je potpuno nova. Ima li stresa kada se čovek probudi u nepoznatom krevetu, u nepoznatom gradu i serviraju mu nepoznatu hranu – noćna mora, zar ne? A pčelice sve to trpe.

Kada je već reč o hrani, pomenimo takodje i stersove koje izaziva svaka strana materija koja se unese u pčelinji dom sa svrhom tretiranja. Invazija grinje varoe bila je razlog da se spas potraži u ogromnoj paleti hemijskih sredstava kojih samo registrovanih ima više stotina. Intenzivno neprijatni miris fluvalinata, ispunjavanje košnce isparenjima kiselina, suknuti zagušujući dim spaljenog amitraza, sve su to neprijatnosti sa kojima je pčela morala redovno da računa više puta tokom godine. Ako se još tome doda i poneko tretiranje useva pesticidima ili bauk Gauča koji kruži svetskom poljoprivredom, stres se nadovezuje na stres.

Nesreća je tim veća ako je i uzgajivač ljubopitljiv i često otvara košnice, obilno se koristeći dimilicom.

Još davno veliki pčelar Ivo Antonioli je s pravom rakao "Što više otvaranja, to manje vrcanja". Nije spomenuo stres, ali «ko razume, shvatiće».

Setite se, da li vam je kada ispao okvir sa pčelama iz ruke i pao na zemlju ili vam se prevrnula košnica.

Bio je to za vas stres, zar ne, a tek za pčelice.

83

Internet pčelarstvo Zanimljivosti http://www.medija.netfirms.com/na%20novcu%20i%20markama.htm

PČELICE NA NOVCU I MARKAMA Većina ljudi, nažalost, insekte ne voli; za njih su sve to razne muve i komarci, sitna i štetna bića. O pčelama vlada već drugačije mišljenje. One su simbol vrednoće, truda i marljivosti. I to od vajkada. U antička vremena Grci, Rimljani i Efešani su im pridavali osobitu važnost i odnosili se prema njima s poštovanjem. Vidimo to po tome što su njihove likove koristili za ukrašavnje novca. Iz vremena stare Grčke ostalo je čak preko tri stotine različitih kovanih novčića sa likovima raznih bubica. Efešani su tu prednjačili. Njihov novac ukrašavale su slike od skakavaca do pčela, tim pre što je medonosna pčela bila sveti simbol centralnog božanstva Artimimisa. Zato je lik medonosne pčele kovan preko šest

stotina godina

.Evo nekih novčića iz tog vremena.

Prvi potiče iz starogrčkog grada Praesusa na istočnom kraju ostrva Krita. Na njegovom anversu, prednjoj strani, je slika Persefona,dok je na reversu, poleđini, pčela. Kovan je negde između 400 i 148 pre naše ere.

Zatim tu su novčići iz antičkog grada Elirusa (danas je to moderan grad Rodovani) koji se nalazi na jugozapadnu Krita. Oni su takođe oslikani likom medonosne pčele na reversu, dok je na prednjoj strani lik jelena.

Na nekim novčićima sa likovima insekata bili su simboli porodica, političkih i verskih vođa odgovornih za njihovo kovanje. Verovatno je da je uočeno prividno jesenje gašenje i prolećno obnavljanje pčelinjih zajednica podstaklo stare narode da pčela postane simbol smrti i vaskrsenja.

Vremenom, u mnogim evropskim kulturama leptir ju je zamenio kao simbola duše koja odlazi iz tela, ali i uskrsnuća, osobito po prijemu vere Hristove.

Danas pčele nama mnogo na novčićima, posebno što sitan metalni novac gubi na značaju u platnom prometu. Medjutim, njena lepota oplemenjuje mnoštvo poštanskih maraka. Samo neke od njih prokazane su na slici.

84

Internet pčelarstvo Pre svega tu je jordanska marka iz 1989. godine sa prikazanim dugim nizom košnica u voćnjacima agruma na oprašivanju.

Iste godine pošta tadašnjeg Sovjetskog Saveza izdaje marku sa slikom matice sa pratiljama. Kiparska i tunižanska pošta, kao i pošte mnogih drugih zemalja, marke ukrašavaju slikom pčelica na cvetu, svaka iz svog podneblja. Čest motiv je i polenarica, kao ova na markici od 35 centa. Značajni skupovi ili godišnjice povod su za izdavanje prigodne marke, kao što su XIX kongres Apimondije u Čehoslovačkoj 1963. ili pola veka Panameričke poljoprivredne škole 1992. godine u Hondurasu.

http://www.medija.netfirms.com/sakupljanje_polena.htm

SAKUPLJANJE POLENA I pored iz godine u godinu sve lošijih pašnih uslova kod nas, relativno mali broj pčelara osim na med pčelari i na polen, iako mu je i tržišna vrednost u paritetu petostruko više cene. Cvetni prah je izuzetno važna materija u ishrani larvi i mladih pčela pošto predstavlja neophodan izvor belančevina, ugljenih hidrata, mineralnih materija i vitamina. Njegov sastav varira: polen kruške sadrži 28% belančevina, 3% masti i 28% ugljenih hidrata dok je kod maslačka sadržaj belančevina 11%, masti 14% i ugljenih hidrata 35%. U toku sezone jako društvo sakupi oko 50 kg cvetnog praha od kojeg se može oduzeti najviše 20%. O uticaju sakupljanja polena na prinos u medobranju vršena su mnoga istraživanja.

Ukoliko je nektarska paša jaka, armija izletnica se mobiliše za rad na sakupljanju nektara ne obraćajući mnogo pažnju na polen. S druge strane pak, društva kojima je u toku sezone oduziman polen, po prestanku oduzimanja nastavljaju sa još intenzivnijim sakupljanjem, tako da obezbeđuju bolje zimske zalihe od društava koja nisu učestvovala u "berbi" polena.

Sakupljanje polena je veoma jednostavno, a o tehnici i konstrukciji hvatača može se pročitati u svakom pčelarskom priručniku. Postoje spoljašnji i unutrašnji hvatači. Kod nas se uglavnom koriste spoljašnji koji se postavljaju na leto košnice. Proizvode se najčešće od drveta sa plastičnim umetkom sa rupicama kroz koje se pčele prilkom ulaska provlače i pri tome gube tovare praha sa zadnjih nožica. Loptice polena propadaju kroz mrežicu u posudu u obliku fioke odakle se polen vadi i odnosi na sušenje.

Kako je sakupljanje polena kod nas prilično zapostavljeno to se i sami hvatači prave veoma provizorno i neprecizno. Iznećemo samo neke ideje i iskustva iz prakse za poboljšanje ovog pčelarskog pribora koje mogu bitno da ga poboljašju.

85

Internet pčelarstvo Radi se o spoljašnjem hvataču polena primenjenom na košnici nastavljači.

Problem narušavanja orijentacije pčela primenom ovog tipa hvatača je veoma izražen. Zato i hvatače treba bojiti u celosti bojom kojom su obojene košnice - najčešće je to bela. Na taj način smanjeno je "zbunjivanje" izletnica po povratku, kada na svojoj košnici umesto leta nađu neko nepoznato telo, naročito ako je ono sa sjajnim krovom od štamparske folije. Hvatači treba da su širine koliko je široka poletaljka kako nebi bilo potrebno bilo kakvo zatvaranje sa strane.

Da se nebi koristile nekakve kukice, šrafići, žičice i slično za postavljane hvatača na košnicu, koji osim što oštećuju telo košnice uz to i veoma nesigurno drže, na samom hvataču postavljaju se dve letvice, na slici označene kao pozicija A. One su sastavni deo hvatača i nalaze se sa obe strane. Debljina letvica je onolika koliko je visina od dna podnjače do donje ivice plodišta tj. oko 20 mm. Sa ovim dodatkom hvatač se lako montira i skida blago podižući nožem telo plodišta.

Druga izmena koja je primenjena je pokretna gornja poletaljka, na slici označena kao pozicija C. Prilikom postavljanja na košnicu hvatač ima samo malu poletaljku za izlaz pčela, pozicija B. Pčele kada izleću odlaze sa male poletaljke, pa se tu i vraćaju ne primećujući neku promenu na košnici pošto je sve belo, kao što je bilo i ranije. Posle svega par sati može se slobodno postaviti velika gornja poletaljka C. Kako je i ona iste boje, a po dimenzijama je ista ili čak i veća od prave poletaljke košnice, pčele bez problema masovno "ateriraju" na novu sletnu stazu. Mala donja poletaljka ostaje skrivena ispod velike gornje i obmana je u potpunosti uspela.

Sakupljeni polen propada kroz dve žičane mreže okca 3x3 milimetra u posudu u obliku fioke. Za razliku od uobičajenih konstrukcija ove pozicije hvatača, i tu su izvršena poboljšanja. Umesto da to bude drvena kutijica sa zamreženim dnom, napravljena je od drvenog rama na koji je postavljena mrežica komarnika u obliku vrećice. Upotreba ovakve konstrukcije omogućena je velikom gornjom poletaljkom koja dobro štiti polen u spremištu od eventualne kiše. Prednosti se ogledaju u tome da je dovoljno da se sagne ispred košnice pa da se vidi koliko ima polena i da li ga treba vaditi. Osim toga, ako je košnica dovoljno podignuta od zemlje sušenje polena počinje već u samom hvataču pošto vazduh slobodno prolazi ispod palete sa košnicama. Relativno velike dimenzije spremišta, jer hvatač je širok skoro koliko i košnica, omogućavaju da sakupljeni polen pada po velikoj površini u tankom sloju.

Ovim smo oslobođeni svakodnevnog pražnjenja, što može da bude velika obaveza, a za toplih dana tu odpočinje sušenje.

Za sušenje polenovog praha koriste se različite sprave, ali ga je najjednostavnije osušiti korišćenjem same košnice. U tu svrhu ispod poklopca LR košnice postavljaju se uobičajene ventilacione mreže, načinjene od rama letvica 20X20 milimetera sa razapetom plastičnom mrežom za prozor za letnju zaštitu od komaraca, na koje se razastire polen radi sušenja. Mreže čine “sendvič” tako da onemogućavaju da se moljac domogne polenovih zrna bilo sa gornje, bilo sa donje strane. Bitno je da se uvek nalazi u “sendviču” jedan sloj više kako moljac nebi mogao da dohvati polen ni kroz mrežicu.

Cirkulacija vazduha kroz košnicu omogućava da se polen veoma brzo, i što je najvažnije, PRIRODNO osuši bez opasnosti da “tehnološkim” zahvatom upropastimo ili oštetimo neki od njegovih dragocenih sastojaka.

86

Internet pčelarstvo Sakupljanje polena vrši se samo kada za to postoje meteorološki uslovi, po lepom vremenu koje omogućava i kvalitetno sušenje.

Sakupljeni polen biće dragocen sastojak oplemenjenih pogača za zimsku prihranu pčela, a netreba zaboraviti ni njegovu vrednost u humanoj apiterapiji i preventivi. Na ljudski organizam on deluje blagotvorno u širokom spektru zdravstvenih tegoba regulišući krvni pritisak, srčani ritam, poboljšava funkciju jetre i pankreasa, sprečava dekalcifikaciju, popravlja apetit, reguliše funkcije želudačnocrevnog trakta, hormonalnih žlezda, jača imunitet, povećava lekoviti efekat farmakoloških preparata, povećava fizičku i psihičku sposobnost i mnogo drugo. Izuzetni rezultati se postižu kod problema sa prostatom, po čemu je polen poznat.

Najjednostvniji način upotrebe polena u svrhu preventive je u mešavini sa medom: na 1 kilogram meda umeša se 200 grama polena i koristi svakodnevno razmućeno u mlakom mleku ili čaju po 1 do 3 kašičice, zavisno od uzrasta.

A za one koji žele zanimljiv napitak, po ukusu sličan bozi, recept je takođe jednostavan: 1 litar prokuvane vode rashladiti na 50 °C, dodati 100 grama meda i 50 grama polenovog praha i izmešati.

Posudu prekriti čistim platnom i ostaviti dva do tri dana na sobnoj temperaturi da fermentira. Čašu ovog prijatnog napitka piti pola sata pre obroka.

Objavljeno u Pčelaru, Beograd, Poljoprivredniku i Poljoprivrednom kalendaru 2003.Novi Sad

http://solair.eunet.yu/~brnda/mravi.htm

Mravi i pčele Od momenta kada je čovek preneo pčelu u svoj posed, misli se i misliće se samo na što veći prinos. U toj želji za što većim prinosom, išlo se prvo na eliminaciju pčelinjih štetočina. Najveće štetočine bili su medvedi, ptice, miševi, mravi, voskovi moljci i žabe.

Medveda više nema, o pticama pisao sam u našem časopisu br. 12/1992, o moljcima u časopisu br.

8/1994. a ovom prilikom želim da nešto napišem o mravima.

U literaturi, koja je meni dostupna, našao sam savet od davnina, koji je primenjljiv i danas. Ako su mravi “agresivni” u okolini vrškara i sanduka, staviti slamu od koje mravi beže, jer im produžava putanju. Ljudi su se borili na razne načine protiv mrava sve do današnjih dana kada ih uništavaju čak i etiolom. Borio sam se i ja čineći istu grešku kao i drugi, sve dok nisam malo bolje “oslušnuo prirodu”.

Kako u okolini bora ima dosta pčela nastanjenih u šupljinama drveća, neke sam preselio u svoj ili pčelinjak meštana iz okolnih sela. Pri obaranju stabla sa pčelama vrlo retko se dešavalo da u istoj šupljini ili neposrednoj blizini, nije bio I mravinjak. Predhodne pojave su me naterale na razmišljanje da pravim veliku grešku uništavajući mrave.

U toku zime I ranog proleća senice očiste sve ispred sanduka. Čim vreme otopli, njih više nema a pčele pošinju da iznose sve iz sanduka. U proleće 1993.godine, zaokružujem prirodni lanac ishrane prestankom uništavanja mrava. Od tada sam prepustio njima ovaj deo posla oko čišćenja ispred sanduka-staništa.

Pri selidbi pčela I legla nigde I nikad nisam našao krečno leglo. To me je nateralo na razmišljanje ko te divlje nastanjene rojeve-društva štiti od štetočina a opstaju desetak I više godina bez delovanja savremenih saznanja iz pčelarstva. Zbog tog zapažanja prestao sam da uništavam mravinjak, koji se 87

Internet pčelarstvo nalazi desetak petara od mog pčelinjaka. Do tada sam ga rasturao po savetu iz literature svakog proleća I hranio ribljim koskama da ne bi uznemiravali pčele.

Posmatranja su me oduševila, a kasnije analize su potvrdile da postojanje šumskih mrava ima veliki značaj za pčelarenje. Ovom prilikom navešću neke prednosti postojanja šumskih mrava u blizini pčelinjaka. Oni rasčišćavaju teren ispred sanduka tako što odnose mrtve pčele, delove pčela, otpad od pogača, vosak sa poklopljenog meda, a najviše sam bio iznenađen kada sam video da svojom putanjum viku I izbašeno krešno leglo. Veće komade krečnog legla vuku po dva mrava.

Mravi I pčele imaju zajedničke neprijatelje, a to je ček, koji pesticidima uništava I jedne I druge I ptice koje rasturaju mravinjak da bi došle do larvi a pčelama se, pojedine vrste, hrane.

Poznato je da ljudi uništavaju mrave zbog njihove navodne “agresivnosti” prema pčelama, kojima ne mogu nauditi. Međutim treba znati i to da on traje kratko, odnosno do pojave prvih kopriva. Tada se mravi sele na biljke.

Na kraju ovog članka zaključujem, a na osnovu ovih primera, da mrave ne treba smatrati neprijateljima pčela. Društva koja nemogu sama da se odbrane od mrava i ne trebaju nam u pčelinjacima.

Ivan Brndušić http://solair.eunet.yu/~brnda/sestre.htm

Sestre se međusobno ubijaju Poznato je pravilo, da u jednm staništu pčela postoji samo jedna matica, međutim postoje periodi kada imamo dve matice a ima momenata kada u jednom staništu imamo desetak i vise matica.

Kada pri pregledu na|emo dve matice to je siguran znak da je izvršena “tiha zamena”.

Desetak i više matica u staništu će se naći samo kod prirodnog nagona za rojenje. Kad roj “prvenac” napušta svoje stanište izlazi plejada matica istovremeno. šta se dešava kada oduzmemeo maticu ili je nehotice ubijemo pri pregledu, ili oduzimanju meda. Tom prilikom prinudimo pčele da sebi proizvedu novu maticu.

Zavisno od količine pčela , unosa nektra i godišnjeg doba, pčele izvlače matičnjake i odgajaju više matičnjaka. Kada odabrana samo pčelama znana, matica, uz njihovu pomoć iza|e iz matičnjaka , ona dobija neshvatljiv nagon za ubijanjem svojih sestara, u jos neizlečenim matičnjacima – borba za opstanak.

Mlada tek izašla i malo ojačala matica počinje prvo iglicom da probija vosak zrelog matičnjaka iz kojeg bi za nekoliko časova izašla matica- njena sestra.

Tek izašla matica prvo svojom iglom buši vosak matičnjaka sl.1.

Kada izbuši matičnjak počinje rilicom da proširuje otvor sl.2. Kroz prošireni otvor može da dokrajiči neizleglu maticu pa se okrene i iglom nemilosrdno ubija svoju sestru sl. br.3.

88

Internet pčelarstvo Pošto smo pokušali da razjasnimo prinudnu i tihu zamenu matice ostaje da objasnimo pčelarima koji nisu uspeli to da vide , šta se dešava pri prirodnom nagonu za rojenjem, kada roj prvenac ode , šta se dešava ako ne izlazi “drugenac” a nekada nema uslova ni za “trećenac”.

Tada nastaje haos, pčele se naj verovatnije na osnovu osloba|anja velike količine feromona odluče za jednu maticu, koju čuvaju da je njene sestre ne ubiju. O ostalim maticama ne brinu i one se me|usobno ubijaju za kratko vreme , ponekad ih ima i po dvadesetak.

Ako roj drugenac napušta stanište mi ga skinemo sa grane i ubacimo u “njemu “ novo stanište a on se opet vrati na mesto odakle smo ga skinuli, to je siguran znak da je roj “drugenac “ da ima više matica a pčele se još nisu odlučile za najbolju.

Kada se roj “drugenac” po drugi put skine sa grane mora da se obrati posebna pažnja . Višak matica se hvata u kaveze a ostavi im se jedna .

Moje lično iskustvo : u roju “drugencu” jednom prilikom sam našao osam matica i sve sam ih iskoristio, za ovaj postupak postoji video snimak.

Nemilosrdno , nama možda neshvatljivo ali istinito priroda traži najbolje jer samo najbolji opstaju , ako naše pčele pogreše i izaberu sebi lošu maticu propašće.

Priroda to zna najbolje.

http://www.pcelarstvo.cg.yu/

Pčelarstvo Ljudi su se od najdavnijih vremena bavili pčelarstvom. Poznat je praistorijski zidni crtež, otkriven u pećini u istočnoj Španiji, za koji se smatra da potiče iz perioda 5000 godina pre nove ere, koji je star, znači, preko 7000 godina. Na crtežu se vidi čovek koji se pomoću konopaca penje prema pčelinjem gnezdu visoko negde u stenama da bi izvadio med.

Prve košnice su bile u stablima drveća, ljudi su ih oblilazili i povremeno iz njih vadili med. Prvi pčelari nisu gajili pčele, već su samo oduzimali med pčelinjim zajednicama koje su pronalazili u šupljinama stabala. Kasnije, prve košnice su pravili od šupljih stabala, pa od pruća, slame ili kore drveta. Tek pre oko 200 godina, pojavljuju se prve košnice kod kojih je ram mogao da se slobodno vadi, bez narušavanja celine pčelinjeg gnezda. Konstruktori tih košnica bili su Amerikanac Langrstrot, Rus Prokopovič, i drugi.

Danas u svetu postoji veoma mnogo tipova košnica, najrazličitijih dimenzija. Konstruktori su ih pravili vodeći računa o klimatskim i drugim uslovima a takođe, u zavisnosti od rase pčela koje su gajili.

Najpoznatija dva tipa su Dadan - Blatova i Langstrot - Rutova košnica. Postoje još i Fararova, Anton Žnidaričeva, pološka i mnoge druge.

Med je svima znan sladak proizvod, pun hranljivih i lekovitih sastojaka, koji pomažu deci da brže i zdravije rastu, bolesnima da se oporave od bolesti, a zdravima da budu izdržljivi i jaki. Pravimo ga iz nektara, slatke materije koja se nalazi u cvetovima biljaka, koju mi našim rilicama sakupljamo. Postoji mnogo vrsta medova, u zavisnosti od toga sa kojih biljaka smo sakupljale nektar: bagremov, lipov, livadski, suncokretov, od uljane repice, deteline...

89

Internet pčelarstvo Vosak je fina materija žute ili smeđe boje. Mi, pčele, lučimo sitne ljuspise voska, od koga pravimo naša staništa - saće, naše solitere sa hiljadama soba, u kojima živimo. Kada pčelar izvadi staro saće da bismo mi napravili novo i kada ga pretopi, od toga se dobija vosak koji se može koristiti za mnoge namene - u farmaciji, industriji, za pravljenje sveća i drugo.

Polenov prah, to je cvetni prah koga sakupljamo sa prašnika cvetova i u malim tovarima na zadnjim nogama nosimo do košnice. Tamo ga prerađujemo i stavljamo u saće, to je hrana za naš pčelinji podmladak, za pčele koje se razvijaju od sićušnih larvi. Veoma je lekovit, čovek ga meša se sa medom i drugim proizvodima i tako koristi za oporavak od bolesti, lečenje ili jačanje organizma.

Propolis je mirisna smolasta materija, koju sakupljamo sa drveća, u leto i jesen. Pomoću propolisa uništavamo bacile u košnici, učvršćujemo nestabilne delove saća i zatvaramo otvore koji nam smetaju.

To je naše sredstvo za čišćenje i dezinfekciju, naš lepak a zajedno sa voskom i građevinski materijal.

Ljudi ga koriste za zaštitu zdravlja i lečenje, kao prirodni antibiotik. Mešaju ga sa medom ili rastvaraju u alkoholu, ulju, vodi, i prave meleme.

Matični mleč je hrana kojom hranimo našu maticu. Po gustini i boji, sličan je gušćem jogurtu. Mleč je toliko jaka hrana da matica, koja se samo njime hrani, može dnevno da nosi više jaja nego što je sama teška. Kao i svi naši drugi proizvodi, koristi se za zaštitu zdravlja ljudi i za lečenje.

Pčelinji otrov, koji je sadržan u našim žaokama, služi nam da se branimo od neprijatelja i napasnika. I on je lekovit i može se sakupljati pomoću specijalne opreme. Neke osobe su posebno osetljive na naš otrov, pa posle uboda mogu imati velike komplikacije sa zdravljem. Zato je neophodno da izbegavaju mesta gde ima pčela i da se u slučaju uboda odmah jave lekaru. Najbolje je da sa sobom stalno nose neki lek koji će im predstavljati prvu pomoć, dok ne stignu do lekara.

A evo, da vas ukratko upoznam sa važnim nazivima sa kojima se sreće svako ko se druži sa nama.

U ova, moderna vremena, samo mali broj pčela živi u šumama, u deblima drveća i u stenama. Naše kuće se nazivaju košnice. U košnici živim zajedno sa hiljadama svojih sestara - pčela, sa maticom i trutovima. Mi činimo pčelinju zajednicu, koja se drugačije naziva i pčelinje društvo. Više košnica na jednom mestu čine pčelinjak. O njemu se brine čovek - pčelar. Gajenje pčela se naziva pčelarstvo.

To je grana poljoprivrede i spada u stočarstvo.

Postoji više tipova košnica, mnogobrojan je pribor i alat koji se koristi u pčelarstvu, o tome, sledeći put.

Pčelinja zajednica Medonosna pčela postoji na Zemlji više miliona godina. Kroz dugotrajnu evoluciju, od insekta koji je živeo pojedinačno, nastala je današnja pčela, čiji se život ne može ni zamisliti bez brojne zajednice.

Ko čini pčelinju zajednicu?

Pčelinju zajednicu čine matica, pčele i trutovi. Matica je jedina plodna ženka u zajednici, koja bez nje ne bi mogla da opstane. Jedini zadatak matice je da polaže jaja, iz kojih se razvijaju pčele i trutovi, kao i buduće matice. Pčele je hrane visokovrednom hranom - matičnim mlečom, pa može da polaže dnevno više jaja nego što je i sama teška. U košnici u normalnim prilikama postoji samo jedna matica.

90

Internet pčelarstvo Najbrojniji članovi zajednice su pčele radilice. Ima ih više desetina hiljada, ali njihov broj se menja tokom godine. Pčele radilice su ženke, ali one ne polažu jaja, već isključivo obavljaju poslove unutar i izvan košnice. Tokom života, neprestano menjaju svoju profesiju: čiste ćelije, hrane larve, prate i hrane maticu, prihvataju i skladište nektar, luče vosak i grade saće, sakupljaju nektar i polenov prah, donose vodu, propolis i čuvaju košnicu.

Muški članovi pčelinje zajednice se nazivaju trutovi. Krupniji su od pčela radilica, za razliku od njih, nemaju žalac i ne mogu da ubadaju. Ima ih od nekoliko stotina do nekoliko hiljada. Najvažniji zadatak im je se spare sa mladim maticama i zajednici time omoguće nastavak života. Po završetku leta, pčele osete da je medonosnih biljaka sve manje i da dolazi jesen. Radi uštede hrane i opstanka zajednice, proteruju trutove iz košnica a u proleće se rađaju novi.

POČETAK PČELARENJA Dva osnovna tipa košnica koja su zastupljena u našoj zemlji su Langstrot - Rutova (LR) i Dadan - Blatova (DB) košnica. Pored njih, pčelari gaje pčele i u košnicama tipa Pološka, Farar, kao i Anton - Žnidarićeva (AŽ). Svi ti tipovi košnica imaju svoje prednosti i mane, prema njihovim odlikama se i određuje način pčelarenja.

Za početak pčelarenja, svoj prvi roj možete smestiti i u manju košnicu, nukleus. Nukles je reč koja označava jezgro nečega (jezgro ćelije). U pčelarstvu, to je naziv za malo pčelinje društvo koje zauzima 5-6, najviše 7-8 ramova. Istovremeno, to je naziv i za košnicu u kojoj se takvo društvo nalazi, koja je manjih dimenzija od standardne, jer je predviđena za manji broj ramova.

Za svoj prvi roj ne morate imati kompletnu košnicu. Dovoljno je samo da nabavite podnjaču (pod košnice), plodišni deo (telo košnice), poklopnu dasku ili poklopac - hranilicu i krov. Medišne nastavke ćete nabaviti naredne godine.

Bez dvoumljenja vam mogu preporučiti da pčelarenje započnete košnicom tipa Dadan - Blat, koja će najviše odgovarati vašim fizičkim i drugim mogućnostima (znanju, slobodnom vremenu i dr).

Najbolje je da ne žurite previše sa započinjanjem pčelarenja. Veoma je važno da ustanovite da li ste imuni (otporni)na pčelinji otrov. U slučaju da niste, nemojte ni pokušavati da prilazite pčelama, zadovoljite se time da se sladite njihovim proizvodima. Ako ste prošli taj test, neophodno je da sebe preispitate, da li volite pčele i da li Vas pčelarstvo zaista zanima. Ako odgovor bude pozitivan, pređite na sledeću etapu. Detaljnije proučite ove natpise o pčelarstvu i nastojte da nabavite neku knjigu o pčelarstvu, iz koje biste još više naučili o životu i gajenju pčela. Upoznajte se sa nekim pčelarom iz vaše blizine (rođak, prijatelj, sused...) i zamolite ga da vam dozvoli da povremeno dolazite na njegov pčelinjak, posmatrate šta radi i pomažete mu u nekim poslovima. Njega će to, bez sumnje, obradovati.

Direktan kontakt sa pčelama, za vas će biti najbolja škola. Moći ćete da upoznate njihov život i da sagledate ceo godišnji ciklus rada na pčelinjaku. To će vam biti najveća pomoć za samostalno pčelarenje.

91

Internet pčelarstvo U međuvremenu, upoznaćete i najznačajnije medonosno bilje i znaćete više o izboru mesta za postavljanje pčelinjaka. Potrebno je da to bude mirno, osunčano mesto, da okolina bude čista, da u krugu od oko 2 kilometra ima dovoljno biljaka koje predstavljaju pčelinju pašu. To može biti neki teren na selu kod rođaka, prijatelja, okolina grada, vikend naselje i slično.

U međuvremenu ste nabavili košnicu i osnovni pčelarski pribor. Za početak pčelarenja neophodni su vam: pčelarska kapa, dimilica i pčelarski nož. Ako se odlučite da ih koristite, kupite i pčelarske rukavice, ali ja vam savetujem da hrabro krenete bez njih. Drugu opremu i pribor ćete kasnije postepeno nabavljati: bušilicu za ramove, viljušku ili nož za otklapanje meda, centrifugu. Naviknite se da od početka vodite beleške o tome šta radite na svom pčelinjaku i opisujete stanje u košnici.

Nastojaćete da mesto koje ste odabrali za svoj pčelinjak bude ograđeno. Napravićete postolje za košnicu, ili više njih, od drvenih letvi, koje ćete postaviti na drveno kolje ukopano u zemlju ili na građevinske blokove i slično. Dobro je da ono bude visine najmanje 20 cm, a iz praktičnih razloga ne mora biti više od 30-40 cm.

Košnicu sa rojem ćete pažljivo preneti i postaviti na postolje. Obeležićete je brojem, sipaćete u hranilicu malo sirupa i to će biti vaš zaista srećan i životno važan dan: početak samostalnog pčelarenja.

ŠTA NAM PČELE DARUJU U strožijem smislu, pčele se ne mogu ubrojiti u domaće životinje jer ih čovek nije pripitomio. Iako sada žive u košnicama, zadržale su sve odlike svoje vrste. Čovek im duguje posebno poštovanje jer koristi sve njihove proizvode. To su: med, vosak, polenov prah, propolis, matični mleč i pčelinji otrov. Te proizvode koristi za ishranu, lečenje i oporavak od bolesti, u tehnici, u kozmetici i u mnoge druge svrhe.

Med se dobija kada pčele prerade nektar, sladak sok sadržan u cvetovima biljaka. Obogate ga fermentima, smanje sadržaj vode, odlože u saće i zatvore voštanim poklopcima, kako bi mogle da ga sačuvaju za buduće generacije. Danas se med izdvaja vrcanjem, pomoću uređaja koji se naziva centrifuga za med. Prethodno, potrebno je specijalnim noževima ili drugom opremom ukloniti voštane poklopce.

Prema vrsti biljaka sa kojih pčele sakupljaju nektar, med može biti: bagremov, voćni, lipov, suncokretov, livadski, od uljane repice itd. Šumski med ne potiče od nektara, već od slatkih tečnosti zvanih medljika i medna rosa, koje sakupljaju sa lišća pojedinih vrsta drveća. U zavisnosti od vrste, med brže ili sporije kristališe, prelazeći iz tečnog u žitko a zatim čvrsto stanje.

Pčele sakupljaju polenov prah sa cvetova biljaka i donose ga u košnicu. Prerađuju ga a zatim stavljaju u ćelije saća. Polenov prah se drugačije naziva pčelinji hleb, nezamenljiv je za ishranu pčelinjih larvi. Prema vrsti cveća, može biti različite boje, a kada ga pčele rasporede po saću, ono liči na prekrasan šareni tepih.

Pomoću specijalnih žlezdi u svom telu, pčele luče vosak u vidu sitnih ljuspica. Slažući ih jednu do druge i obrađujući ih, od njih grade saće. Topljenjem tog saća, dobija se vosak u obliku čvrste 92

Internet pčelarstvo materije kristalne strukture, čija boja varira od žute do smeđe boje. Koristi se u farmaciji, tehnici, za proizvodnju sveća i druge svrhe.

Pčele proizvode propolis od smola sa pupoljaka drveća, dodajući im i druge materije. Koriste ga za popunjavanje otvora u košnici, učvršćivanje pojedinih delova i kao nezamenljivo sredstvo za dezinfekciju košnice.

Matični mleč je proizvod pčela namenjen ishrani matice i larvi od kojih pčele žele da odgaje matice. To je beličasta materija nešto veće gustine od jogurta, izuzetnih kvaliteta i snažnog delovanja.

Pčelinji otrov je proizvod posebne žlezde u telu pčele i namenjen je za odbranu od neprijatelja i štetočina. Pčela ga ispušta preko žaoke. Prilikom uboda toplokrvne životinje ili čoveka pčela neminovno ugine jer ne može da izvuče žaoku. Pčelinji otrov se sakuplja pomoću specijalnih aparata, nadraživanjem pčela pomoću slabih strujnih impulsa, što ne ostavlja štetne posledice po njih.

MEDNA KUHINJA Medenjaci Da napravite ukusne medenjake, potrebno je: 1 čaša meda, 1 čaša ulja 1 čaša šećera 1 čaša kisele vode 2 kašičice sode bikarbone brašna po potrebi Od svih sastojaka, zamesi se testo i razvuče na debljinu od 1 cm ili nešto više. Kašikom se vade medenjaci, stavljaju u podmazan pleh i peku. Pre pečenja može se na sredinu svakog medenjaka staviti parče oraha ili lešnika.

Ovsene pahuljice sa jabukom i medom 1 jabuka, sok od 1/2 limuna, 1 kašičica suvog grožđa, 2 kašike meda, 3 kašike ovsenih pahuljica i 1 čaša jogurta.

Jabuku očistiti i izrendati, dodati sok od limuna i sve druge sastojke. Dobro promešati, pustiti da malo odstoji i poslužiti hladno.

Ovsene pahuljice sa mlekom 6 supenih kašika ovsenih pahuljica, 4 dl mleka, 2 kašike meda

93

Internet pčelarstvo Odmeriti mleko, zagrejati, dodati ovsene pahuljice i kuvati na laganoj vatri 5-10 minuta. Kada omekšaju, pustiti da se ohlade, dodati med i poslužiti. Može se ukrasiti i svežim voćem, dodati cimet ili voće iz kompota.

Limunada sa medom Sok od 1/2limuna 2 kašičice meda 2 dl vode Dobro razmutiti med u malo vode, dodati sok od limuna i ostatak vode. Poslužiti hladno. U zimskim danima limunada se može praviti i sa toplom vodom i predstavlja odličan okrepljujući napitak.

Napitak od meda i polenovog praha Najbolje je prethodno napraviti smešu meda i polenovog praha u odnosu 100 grama samlevenog polena (ili nešto manje) na 1 kilogram meda. Jedna kašičica te smeše rastvori se u čaši sa malo tople vode. Po želji, doda se još jedna kašičica meda i čaša se dopuni mlakom vodom. U čašu se može dodati i nekoliko kapi propolisa rastvorenog u alkoholu. To je izvanredan lekovit i hranljiv napitak.

http://www.pcelarstvo.cg.yu/

Bolesti pčela Bolesti pčela, u odnosu na bolesti ljudi i životinja imaju osobenosti. Kao jedinka pčela se ne može održati i živi u društvima - zajednicama. Pčele su u društvu (košnici) uvek u međusobnom dodiru. Zbog toga se bolest brzo prenosi od jedne pčele na drugu i oboli cijelo društvo. Slično je i kod pojave bolesti pčelinjeg legla, koja se prenosi od zaražene do zdrave ćelije saća. Na prenošenje bolesti utiče i korištenje hrane u košnici. Pčele su upućene da zajednički koriste hranu, bilo neposredno po unošenju u košnicu ili je koriste kao rezerva (med i cvijetni prah). Preko hrane bolest se može širiti.

Ono što je značajno za sve bolesti, važi i za bolesti pčela. Od posebne je važnosti da se bolest pravovremeno utvrdi (dijagnoza). Tek tada se preduzima liječenje obolelog pčelinjeg društva. Za svaku bolest pčela preporučuju se lijekovi koji su najuspješniji. Zato se lijekovi nemogu davati prema jedinstvenom tipu. Na primjer, antibiotici (oksitetraciklin, geomicin i dr.) uspješno sprječavaju uzročnika američke i evropske truleži legla, a ne djeluju na nozemozu.

Za liječenje bolesti je potrebno tačno odmjeriti preporučenu količinu lijeka (dozu). Manja količina ne dijeluje uspješno na pčele ili leglo, a veća može uzrokovati trovanje pčela. Bolesti pčela mogu biti zarazne i ne zarazne. Među ovim bolestima se razlikuju bolesti pčela i bolesti pčelinjeg legla.

Bolesti legla se mogu razvrstati na bolesti otvorenog i bolesti zatvorenog (poklopljenog) legla. Osim toga, postoje i bolesti matice. Uzročnik bolesti legla ne izaziva oboljenje odraslih pčela i obrnuto.

Izuzetak je varoza, gdje se uzročnik bolesti - krpelj, razmnožava se u leglu, a zatim napada odrasle pčele. Međutim, odrasle pčele (radilice, matice i trutovi) mogu biti prenosnici kako bolesti legla tako isto i bolesti odraslih pčela iz jedne košnice u drugu (ili iz jednog područja u drugo). I preko saća se mogu zaraziti odrasle pčele i leglo.

Zarazne bolesti 94

Internet pčelarstvo Zarazne bolesti pčela izazivaju živi uzročnici - patogeni mikroorganizmi (virusi, bakterije i plijesni) ili sitne životinje (amebe, nozema, grinje i krpelji). Ako su bolesti izazvane patogenim mikroorganizmima, nazivamo ih infekcijom, a kad su izazvane sitnim životinjama, parazitima nametnicima, nazivaju se invazionim bolestima. U povoljnim uslovima, ovi izazivači se brzo razmnožavaju, izazivajući bolesne promjene na pčelama ili leglu. Namnoženi u velikom broju uzrokuju uginuće pčelinjeg društva.

Bolesti pčela izazvane virusima Virusi su najjednostavnija živa bića. Razmnožavanje virusa vezano je za živu ćeliju te do danas nisu dovoljno istraženi. Za istraživanje virusa je potrebna skupa tehnika i specijalizovane laboratorije.

Virusi izazivaju više bolesti pčela od kojih su najpoznatije mješinasto leglo i pčelinja paraliza.

Mješinasto leglo je zarazna bolest zatvorenog legla. Pred zatvaranje ćelija se zarazi, a larva ugiba kada ona bude zatvorena. Poklopci ćelija su malo ulegnuti. Tijelo uginule larve napunjeno je vodnjikavom, zrnastom tečnošću. Ako larvu izvadimo iz ćelije, saće izgleda kao da je smješteno u nekoj mješinici.

Ova bolest se kod nas rijetko javlja. Lako se suzbija i primjenjuju se iste mjere kao i kod evropske truleži.

Paraliza pčela je zarazna bolest odraslih pčela. Ova bolest pojavljuje se kada pčelama nedostaje bjelančevinaste hrane, a postoji obilna paša nektara. Na pojavu bolesti utiče velika vrućina u košnici, slaba ventilacija i nedostatak vode za pčele. Zato se bolest najčešće javlja u suho godišnje doba.

Znaci bolesti Na pčelinjaku obično oboli nekoliko društava. Bolesne pčele su slabe, sjajnocrne (otpadnu im dlačice sa tijela) i dršću krilima.

Liječenje U vrijeme obilne nektarne paše potrebno je pčelinjem društvu obezbjediti dovoljno cvijetnog praha. Ako ga nema u prirodi, dodaje se pčelama bjelančevinasta hrana. Za vrijeme vrućih ljetnjih dana košnice ne smiju biti izložene na suncu, a leta treba otvoriti i omogućiti pčelama dobru ventilaciju. Istovremeno, pčelama treba osigurati dovoljnu količinu vode.

U posljednje vrijeme prilikom suzbijanja ove bolesti, dobri rezultati se postižu prihranjivanjem pčela uz dodatak 1 - 2 gr modre galice na 1 litar šećernog sirupa.

Bolesti pčela izazvane bakterijama Bakterije su jednoćeliski organizmi koje uzrokuju mnoge bolesti ljudi, životinja i biljaka. Mogu se posmatrati pod običnim mikroskopom, koji povećava nekoliko stotina puta. Radi toga je olakšano utvrđivanje bolesti. U bakterijske bolesti ubraja se i najteža bolest pčela - američka kuga pčelinjeg legla.

Američka kuga pčelinjeg legla ili američka gnjiloća pčelinjeg legla ili opaka trulež legla je zarazna bolest zatvorenog legla. Uzročnik bolesti je bacil (Bacillus larvae). U nepovoljnim uslovima obrazuje spore koje su vrlo otporne. U košnicama gdje je leglo bilo zaraženo ovom bolesti, na saću, na pčelarskom priboru, zatim u 95

Internet pčelarstvo medu i cvjetnom prahu, spore ostaju žive po nekoliko desetina godina i sačuvaju vitalnost, a time i sposobnost infekcije. U ključaloj vodi ugibaju nakon 13 min. Na temperaturi od 90ºC ugibaju nakon 2 sata. U mješavini jednakih dijelova meda i vode ugibaju na 100ºC nakon 20 min, a za isto vrijeme ugibaju u čistom vosku na 120ºC. Zaraza se ostvaruje pošto uzročnik bolesti uđe sa hranom u crijevo larve, dok je ona u otvorenoj ćeliji. Iz crijeva prelazi u tijelo larve i brzo se razmnožava. U međuvremenu, pčele zatvaraju ćeliju, a u njoj larva ugiba.

Znaci bolesti Zatvoreno leglo je šareno, tj. na njemu se nalaze otvorene i zatvorene ćelije.

Poklopci na ćelijama su malo ulegnuti i obično na sredini imaju rupicu. Ispod poklopca uginula larva se raspada u tamnosmeđu ljepljivu i rastegljivu masu. Ako u takvu ćeliju uvučemo čačkalicu i dohvatimo masu, ona se rasteže do 50mm ima kiselkast miris na zagrijano stolarsko tutkalo. Pčele ne mogu da izbace ovu masu iz ćelije radi njene ljepljivosti, jer je larva uginula u raspadnutoj košuljici. Zato ona ostaje priljepljena na dnu i zidovima ćelije, tu se sasuši i pretvara u spore. Bolest sama od sebe ne može prestati.

U zaraženoj košnici bolest od ćelije do ćelije prenose pčele hraniteljke. Od bolesne do zdrave košnice, bolest prenosi sam pčelar svojom nepažnjom, kao: premještanjem okvira iz jedne košnice u drugu, pčelarskim priborom, vrcaljkom, satnim osnovama izrađenim od zaraženog voska, prihranjivanjem pčela zaraženim medom, stresanjem pčela iz bolesne košnice u zdravi itd. Bolest prenose i pčele kradljivice. Pošto obolela društva oslabe, jača ih društva napadaju, oduzimaju od njih med i zaraza se prenosi i na jaka pčelinja društva. I trutovi, koji slobodno ulaze u sve košnice, mogu biti prenosnici bolesti. Tako se od jednog zaraženog pčelinjeg društva bolest može prenijeti na veći broj društava ili susjednih pčelinjaka.

Suzbijanje bolesti Pošto je američka kuga opasna zarazna bolest, čim se pojavi svaki pčelar mora obavezno da je prijavi nadležnoj poljoprivrednoj inspekciji koja će preduzeti odgovarajuće mjere.

Ako je pčelinje društvo jako zaraženo, onda se ono uveče uguši paljenjem sumpora u košnici.

Uginule pčele i saće sa leglom se spale u iskopanoj jami, koja se poslije zatrpa. Saće bez legla pretopi se i dezinficira. Ako su pčele u starim košnicama ili su u košnicama sa nepokretnim saćem, one se predveče spale i zakopaju. Košnice koje nisu spaljene, potrebno je dezinficirati.

Jaka pčelinja društva, kod kojih je bolest na vrijeme primjećena, mogu se sa uspjehom liječiti.

Lijek se upotrebljava sa pretresanjem pčela. Prvo se pčele pretpresu u dezinficiranu ili novu košnicu u koju se prethodno stavi novo, nezaraženo saće ili satne osnove. Zatim se društvo prihrani 1 litrom šećernog sirupa (1:1) u kojem se prethodno rastopi 0,5 gr sulfatiazol-natrijuma (1 tableta). To se dodaje pčelinjem društvu u 4 navrata, u razmacima od 2 do 3 dana. Može se upotrebiti 1 gr geomicina u 1 litar šećernog sirupa (1:1) koji se dodaje pčelinjem društvu na isti način kao i sulfatiazol-natrijum.

Dezinfekcija košnica i pčelarskog pribora i alata Dezinfekcija košnica uspješno se izvodi sa benzinskom let-lampom. Plamenikom se opale unutrašnji dijelovi košnice sa okvirima iz kojih se prethodno izvadi saće. U nedostatku let-lampe može se upotrebiti 10% rastvor kaustične (žive) sode NaOH (rastvorene u vodi). Ovaj rastvor pažljivo se nanese na unutrašnje dijelove košnice. Naneseni rastvor zadrži se na košnici nekoliko sati, a zatim se ispere i izriba četkom. Ispiranje se ponovi u 2 do 3 navrata i pošto se košnica osuši, u nju se ponovo može smjestiti pčelinje društvo. Posebno treba obratiti pažnju da ovaj rastvor ne dođe u dodir s tijelom, a trebamo čuvati i odjeću i obuću. Pčelarski pribor treba otkuhati u vodi da ključa 15 - 20 min. Vrcaljku treba oprati kipućom vodom uz dodatak deterdženta, a zatim je osušiti.

Evropska trulež pčelinjeg legla je zarazna bolest otvorenog legla. Naziva se kisela trulež legla, blaga trulež i dobroćudna trulež. Glavni uzrok bolesti je Streptococus pluton, a ostali uzročnici imaju sporedan značaj, ali i oni mogu biti u određenim uslovima uzročnici bolesti.

96

Internet pčelarstvo Znaci bolesti Od evropske truleži oboljevaju larve između 3 i 5 dana starosti. Oboljela larva mijenja sedefastobijelu boju u prljavožućkastu i postaje gnjecava. Često nema normalno savijen položaj u ćeliji saća, već se ponekad ranije ispruži. Uginula larva prelazi u trulu masu koja se pri izvlačenju ne rasteže. Ova masa kasnije se osuši, poprimi smeđu boju i pčele mogu da je izbace iz košnice, budući da larva ugine u košuljici. Obolelo leglo ima neprijatan miris na pokvaren sir i ustajali znoj.

Od ove bolesti mogu ponekad da obole i jaka pčelinja društva. Ponekad se bolest javi polako, ugiba mali broj larvi, te izgleda da pčelinje društvo ne slabi. Poslije izvjesnog vremena ugibanje larvi može samo prestati. U drugim slučajevima, bolest se naglo širi, ugiba veliki broj larvi i društvo brzo propada. Česti su slučajevi da se bolest javi u proljeće, a za vrijeme dobre pčelinje paše sama od sebe prestane. Na pojavu i širenje bolesti utiče i stanje pčelinjeg društva. Ona koja su brojno jaka, sa dovoljno hrane, u dobroj košnici i dr. bolje se odupru ovoj bolesti.

Liječenje Bolest se uspješno liječi dodavanjem antibiotika (streptomicin, geomicin, teramicin, i dr.) jer oni djeluju na sve uzročnike ove bolesti.

Upotrebljava se 1 gr antibiotika u 1 litru šećernog sirupa (1:1). Ovako pripremljen lijek daje se pčelinjim društvima u malim količinama, u više navrata (4 do 5) svakog drugog dana po 0,20 do 0,25 l, da ga pčele ne bi uskladištavale u medište, već da ga utroše u ishranu legla i u svoju ishranu. Prilikom dodavanja lijeka, potrebno je pčelinje društvo suziti na onoliko okvira koliko pčele mogu da ih gusto pokriju. Ako su pčelinja društva slaba, potrebno ih je spojiti. Ujedno košnicu treba dobro utopliti ako se bolest pojavila u proljeće, a po mogućnosti i staru maticu zamjeniti novom.

Bolesti pčela izazvane plijesnima U košnici je prisutno nekoliko vrsta plijesni. One se mogu razvijati na larvama uzrokujući njihovo uginuće. Na pojavu plijesni u košnici utiče više faktora kao što su: povećana vlažnost, snaga pčelinjeg društva, čistoća u košnici i sl.

Krečno leglo je bolest poklopljenog legla koju uzrokuje plijesan Ascosphera apis. Uginula larva je u početku bijela i mekana, a kasnije postaje svijetlo žuta i gnjecava. Zatim se stvrdne i pretvara u mumiju sličnu kreču.

Pčele izbacuju uginule larve pred leto košnice, što se lako uočava.

Uzročnik krečnog legla stvara spore koje su vrlo otporne. U zemljištu živi i do 15 godina, odakle vjetrom i vodom mogu dospjeti u pčelinje društvo.

Bolest se može prenijeti preko pčela, prenošenjem okvira iz jedne košnice u drugu, prihranjivanjem sa zaraženim medom i cvjetnim prahom, priborom itd.

Suzbijanje Potrebno je jaka pčelinja društva, uz obezbjeđenje dobrog provjetravanja, držati na ocijeditom zemljištu koje je izloženo suncu. Ako se bolest pojavi na nekoliko okvira sa leglom, potrebno ih je odstraniti iz košnice, a pčelinje društvo u dobro uzgojno stanje (sa dosta pčela radilica, kvalitetnom maticom i dovoljno hrane - meda i cvjetnog praha). U težim slučajevima zaraze, potrebno je pčele prenijeti u dezinficiranu košnicu (staru obavezno dezinficirati), a saće sa bolesnim leglom pretopiti, te zamjeniti maticu.

Preporučuje se i prihranjivanje pčela šećernim sirupom (1:3) uz dodatak antibiotika kao kod evropske truleži legla.

Kameno leglo

97

Internet pčelarstvo je zarazna bolest pčelinjeg društva koja napada leglo i odrasle pčele. Uzrokuju je više vrsta plijesni iz roda Aspergillus. Pčelinje društvo oboli ako uzima hranu (med i cijetni prah) u kojoj ima spora plijesni. Oboljelo leglo pokriveno je žućkastobijelom bojom i kasnije otvrdne. Ove plijesni opasne su i za ljude i domaće životinje. Kada se radi sa oboljelim društvima, pčelar treba da bude oprezan.

Potrebno je da zaštiti nos i usta vlažnom krpom.

Suzbijanje Ako larve i pčele ugibaju u velikom broju, najbolje je pčelinje društvo ugušiti sumporom, a pčele i saće iz plodišta spaliti. Preostalo saće se pretopi. Košnica se dezinficira plamenom let - lampe. Med i cvijetni prah iz oboljelih košnica štetan je za ishranu, kako pčela tako isto i ljudi, a može se upotrebiti u industriske svrhe.

Bolesti pčela izazvane parazitima Bolesti pčela izazvane parazitima nanose pčelarstvu velike štete. Radi toga, u cilju zaštite pčela, zakonskim propisima su regulisane mjere za njihovo suzbijanje. U ove bolesti spadaju: nozemoza, akaroza i varoza.

Nozematoza ili nozemoza (zarazni proljev) je invaziona bolest organa za varenje odraslih pčela. Uzrokuje je jednoćeliska životinja protoza (Nosema pis), a napada ćelije srednjeg crijeva pčele. Uzročnik bolesti obrazuje spore koje su mnogo otporne i u tijelo pčele ulaze zajedno sa hranom. U srednjem crijevu pčele iz spora se razvije parazit koji napada epitelne ćelije srednjeg crijeva. Kada razruši epitel srednjeg crijeva, ponovo se stvara veliki broj spora (100-200 miliona) koje pčela izbacuje izmetom. Pčele ližu izbačeni izmet i bolest se brzo širi, naročito ako se izmet izbaci u košnicu. Iz jedne košnice u drugu bolest prenose same pčele (grabež, trutovi) i pčelar premještanjem okvira iz jedne košnice u drugu. Izvor zaraze može biti i napajalište za pčele. Bolest se najviše javlja krajem zime i u rano proljeće, a najveće ugibanje je u mjesecima aprilu i maju. Na razvoj bolesti utiče i prisustvo meda medljikovca u košnici i kad potraje duža zima.

Znaci bolesti Znaci bolesti uočavaju se na starim pčelama. Poslije zimovanja, pčelinje društvo slabi, a ponekad ugine i matica. Trbuh bolesne pčele je naduven i kada se pritisne izbaci blijedosiv izmet. Ako se izvuku crijeva pčele, onda je srednje crijevo bjeličaste boje, dok je kod zdrave pčele ružičasto. Kod oboljelih društava pojavljuje se i proljev, koji se očituje time što pčela izbaci izmet pred košnicu i u samoj košnici, najčešće po okvirima i na satonošama. Pčelinje društvo sve više slabi, zaražena matica manje nosi jaja, što se odražava na smanjenju legla i na sakupljanju hrane.

Tačna dijagnoza može se postaviti tek laboratorijskim ispitivanjem. U tu svrhu potrebno je poslati u laboratoriju na ispitivanje oko 30 pčela iz svake košnice posebno. Uzimaju se uginule pčele ili one koje pokazuju znake bolesti. Mogu se uzeti i pčele sabiračice (koje se vraćaju s paše).

Liječenje Ova bolest uspješno se liječi antibioticima Fumagillin DCH i Fumidil B, a uz pakovanje je štampano i uputstvo za upotrebu.

Akaroza ili grinjavost je bolest organa za disanje odraslih pčela, koju uzrokuje krpelj grinja Acarapis woodi. Ova grinja ovalnog oblika, razvija se u grudnim trahejama koje se nalaze u osnovama krila. Tu se hrani sokovima iz pčelinjeg organizma te razara krvne sudove, što dovodi do nekroze pojedinih dijelova traheja.

Najviše stradaju traheje oko krila.

98

Internet pčelarstvo Grinje žive isključivo u pčelinjem tijelu i van tijela brzo propadaju. Uzročnik se prenosi od jedne pčele do druge. Zato je zaraza najintenzivnija zimi, dok se pčele nalaze u zimskom klupku, pošto tada pčele ne izlaze iz košnice, grinje ispune traheje i najveće uginuće pčela je u proljeće.

Znaci bolesti Bolest se može pojaviti u svako godišnje doba, međutim najizraženija je u proljeće. Pčele pokušavaju da polete, međutim pošto su im stigme (dušni otvori) začepljene i nemaju dovoljno vazduha, padaju na pod košnice i pred košnicu. Tada imaju oborena krila i trepere njima.

Kad se primjeti grinjavost, potrebno je poslati na laboratorijsko ispitivanje 30 do 50 pčela.

Istovremeno, svaki uzgajivač pčela obavezan je da prijavi bolest odgovarajućoj poljoprivrednoj instituciji.

Liječenje Ako su na pčelinjaku zaražena 2 do 3 društva, najbolje je da se saće sa leglom bez pčela doda drugim društvima. Tada se bolest ne prenosi jer grinje žive na pčelama. Zaražene pčele uguše se sumporom i poslije toga spale. Postoje sredstva koja ubijaju grinje, a da ne štete pčelama i leglu. Najbolje je provesti liječenje poslije glavne proljetne paše kada uginu stare pčele.

Za liječenje se uzima Froova smjesa koja se priprema od dva dijela benzina, dva dijela nitrobenzola i jedan dio safrola ili suncokretovog ulja. Na mali komad flanelne krpe natopi se 2,5 do 3 ml ove smjese, a krpa se uvuče kroz leto na dno košnice. Ovo se ponavlja uzastopno 3 dana. S ovom smjesom potrebno je oprezno rukovati pošto je zapaljiva.

Dobri rezultati se postižu sa švajcarskim preparatom folbex, koji je u obliku kartonskih listića 2 x 10 cm. Taj papir se zapali, plamen se ugasi i tinjajući stavlja u košnicu. Leto košnice drži se zatvoreno jedan sat. Postupak se ponavlja 8 puta u razmaku od jedne sedmice. Postoje i druga sredstva, kao belgijski PK, njemački delacan itd. Uz sredstvo se dobije i uputstvo za primjenu.

Varoza je opasna invaziona bolest larvi, lutki i odraslih pčela koju izaziva krpelj varoa - Varroa Jacobsoni (Oudemans). Prvi put je primjećena 1904. godine na indijskoj pčeli (Apis indica) sa koje je prešla na medonosnu pčelu (Apis mellifica). Na medonosnoj pčeli utvrđena je 1958. godine u Japanu, 1959. u NR Kini, a 1964. godine u SSSR-u. U periodu od 1973. do 1980. godine proširila se u Evropi (Bugarska, Rumunija, Jugoslavija, DR Njemačka, SR Njemačka, Turska, Grčka itd.). U našoj zemlji prvi put je utvrđena krajem 1976. godine kod Dimitrovgrada, odakle se proširila u Dalmaciju (1978.god), Hercegovinu (sredinom 1979.god), u okolini Sarajeva (krajem 1979.god). U SR Sloveniji je utvrđena početkom 1980. godine. Od tada bolest se proširila u sve republike i pokrajine. Postoje lokaliteti, gdje nije utvrđena ova bolest, ali se može sa sigurnošću pretpostaviti da će i tamo doći do zaražavanja pčelinjih društava.

Uzročnik Varoa je krpelj iz familije Varroidae, vidljiv golim okom. Odrasla ženka je duga od 1,00 do 1,77 mm, a široka od 1,50 do 1,99 mm. Njeno tijelo je ovalno i spljošteno, pokriveno hitinskim omotačem - štitom, tamnosmeđe (kestenjaste) boje. Cijelo tijelo krpelja obraslo je tankim dlačicama i sitnim kukama, pomoću kojih se drži za tijelo pčele. Odrasla ženka ima 4 para nogu koje su savijene ispod štita. Na nogama se nalaze organi za disanje (stigme), te organi mirisa i dodira. Širenje krpelja U pčelinjaku od zaražene do zdrave košnice uzročnika prenose pčele tuđice i trutovi. Krpelj se može širiti i prenošenjem okvira sa leglom i pčelama te stresanjem pčela iz zaražene u zdravu košnicu. Krpelj se može prenijeti na zdrave pčele preko cvijeta na paši - prilikom sakupljanja nektara. Na veće udaljenosti krpelj se prenosi selidbom zaraženih pčelinjih društava i prodajom zaraženih matica i rojeva. Tako se krpelj proširio između kontinenata.

Razvoj krpelja i znaci oboljenja pčela Ženka krpelja odlaže jaja oko sedmog dana svoje starosti. Kad odlaže jaja, krpelj napušta pčelu i odlazi na saće u kom se nalazi leglo pred zatvaranjem ćelija. U jednu ćeliju može snijeti od 1- 3 jajeta. Ukupan broj jaja koje snese jedna ženka jako je kolebljiv (1 - 38), što zavisi od godišnjeg doba i količine legla u košnici - najmanje u proljeće, a najviše 99

Internet pčelarstvo krajem ljeta. U rano proljeće ženka krpelja polaže jaja u ćelije sa radiličkim leglom. Pojavom trutovskog legla, radije odlažu jaja u to leglo. Tada je količina zaraženih trutovskih ćelija za oko 14,3 puta veća od radiličkih.

Osnovna hrana krpelja, u svim tokovima njegovog razvoja, je hemolinfa koju siše usnim aparatom iz tijela larvi, lutki i odraslih pčela. Larve napadnute krpeljom nemirne su i ispruže se u ćeliji saća prije vremena, a ponekad ispadnu iz ćelije na podnjaču košnice.

Pčele razvijene iz zaraženog legla su sitne, imaju nepravilno razvijeno tijelo (krila i noge), a naročito im je tanka veza između grudi i trbuha (epinotum). Život napadnutih pčela je upola kraći, a takvi trutovi nisu sposobni da oplode maticu.

Cjelokupni razvojni krug krpelja (od polaganja jaja do odraslog krpelja) traje kod ženke 8 do 9, a kod mužjaka 6 do 7 dana.

Odrasli krpelj prelazi na pčele (maticu, radilice i trutove), zadržava se na njihovom tijelu, najrađe na trbuhu između segmenata i ispod voskovih žlijezda. Bolest sama od sebe ne može prestati.

Suzbijanje krpelja Za suzbijanje krpelja upotrebljavaju se fizičke biološke metode kao i hemijska sredstva. Najbolji rezultati se postižu uporedom primjenom bioloških metoda (izrezivanje zaraženog trutovskog legla, stavljanje okvira "građevnaka", prihranjivanje i dr.) i hemijskih sredstava.

Zavisno od načina primjene, pretežno se upotrebljavaju za zaprašivanje i zadimljavanje pčelinjih društava. Sve metode i hemijska sredstva, koja se danas primjenjuju ne mogu u potpunosti da unište krpelja. Uspješno dejstvo svih preduzetih mjera kreće se u granicama od 17% do 90%, te se njihovom primjenom samo smanjuje brojnost krpelja u pčelinjem društvu.

Suzbijanje krpelja se najuspješnije provodi u vremenu od jeseni do proljeća, kad nema legla u košnici pa prema tome nema ni razvoja krpelja, koji se u to vrijeme nalazi na odraslim pčelama.

Danas se u primjeni nalazi veći broj hemijskih sredstava za suzbijanje krpelja. Neki od njih ne mogu se nabaviti u našoj zemlji. Radi toga navode se ona hemijska sredstva koja su trenutno dostupna pčelarima.

Fenotijazin se upotrbljava za zadimljavanje košnica u količini od 1,5 gr po pčelinjem društvu, što odgovora količini od 50 mlazeva dima iz dimilice. Prvo se košnica zadimi sa 30 mlazeva, a zatim se pređe na sledeću košnicu i zadimi istim brojem mlazeva. Zatim se ponovo pređe na prvu košnicu i ubaci 20 mlazeva dima. Poslije toga se košnica zatvori 10 - 15 minuta. Isti je postupak sa drugom i sljedećim košnicama. Ovaj postupak se ponavlja 3 puta u razmaku od 7 - 8 dana.

Danikoroper se upotrebljava paljenjem u dimilici, a zatim se zadimljavaju pčelinja društva. U košnicu se ubace 2 - 3 mlaza dima i svakih pet minuta postupak se ponavlja u 3 - 4 navrata. Dimljenje se ponavlja 2 - 3 pputa u razmaku od 5 dana.

Timol (C10H14O) je preparat u obliku bijelih kristala. Liječenje se provodi Tako što se kristali pospu po satonoši, a košnica zatvori. Ponekad pčele sa satonoše zbace kristale timola na podnjaču. Radi toga se preporučuje stavljanje timola na gazu koja se prethodno pričvrsti na satonoši. Uzima se mala količina, 0,25 g po jednoj ulici zaposjednutom pčelama. Zavisno od stepena zaraze društva se tretiraju u 2 do 3 navrata. Dva dana poslije dodavanja preparata, košnica se otvara na kraće vrijeme (oko 5 min) da bi miris timola ispario. Sa timolom se nesmiju tretirati društva ako je temperatura vazduha veća od 27°C ili manja od 10°C. Najčešće se tretiraju u proljeće (prije pojave legla), ljeti - poslije oduzimanja meda i u jesen (kad nestane legla u košnici). Posebno je štetno ako se dodaje veća količina timola.

Varitan je preparat na bazi fenotiazina u obliku tableta (sadrži 2 g fenotiazina) gdje su dodane komponente za bolje sagorijevanje i dimljenje. Proizvodi ga "Krka" Novo Mesto. Upotrebljava se kao i fenotiazin, u svakom pakovanju nalazi se uputstvo za upotrebu.

Folbex VA (Folbeks) su narandžasti listići veličine 10 x 2 cm. Suzbijanje krpelja se vrši paljenjem 1 listića, plamen se ugasi i stavi da tinja u košnici. Zadimljavanje košnica se vrši 4 puta u razmaku od 4 dana. Zadimljavanje se provodi kad nema legla u košnici (jesen), a temperatura vazduha je iznad 10°C i ne postoji opasnost od noćnih mrazeva. Pčelinja društva je potrebno prethodno, obezbjediti sa dovoljnim količinama hrane.

100

Internet pčelarstvo Apikaridim se upotrebljava paljenjem smotka u dimilici, a zatim zadimljavaju pčelinja društva.

U košnicu se ubace 2 -3 mlaza dima, a otvor na letu se suzi (ne zatvarati). Tretiranje se provodi u suton, kad su sve pčele u košnici, a temperatura vazduha treba da je iznad 10°C. U razmaku od 5 dana potrebno je ponoviti još 2 dimljenja.

Osim ovih, u posljednje dve do tri godine kod nas se registrovani i nalaze se u prometu i ovi preparati: NAZIV PREPARATA AKTIVNA MATERIJA OBLIK PREPARATA Varamit

amitraz

listići

Varocid (proljetni)

amitraz

listići i smotak

Varocid (ljetnji)

malation

listići i smotak

Varocid (jesenji) tedion listići i smotak Upotreba ovih preparata se vrši prema uputstvu koje je sadržano u pakovanju. Dužom upotrebom jednog preparata varoa se prilagođava na njegovo djelovanje. Radi toga, poslije svake 2 - 3 godine potrebno je jedno sredstvo zamjeniti drugim.

Nezarazne bolesti Nezarazne bolesti pojavljuju se uglavnom zbog pogoršanih uslova sredine gdje se uzgajaju pčele. One su izazvane neživim izazivačima te se ne prenose sa jedne pčele na drugu ili iz jedne ćelije saća u drugu ćeliju. I kod ovih bolesti, ako uzrok potraje duže vremena, može doći do slabljenja i na kraju do uginuća pčelinjeg društva. U nezarazne bolesti se uvrštavaju i trovanja pčela, koja su posljednjih godina sve češća.

Prehlađeno leglo Prehlada legla dolazi kao posljedica većeg pada temperature u pčelinjem gnijezdu, pa ugibaju larve i lutke. Bolest se najviše javlja u proljeće i jesen kada su moguća nagla zahlađenja. Usljed zahlađenja, pčele radilice ponovo se stisnu u klupko i jedan dio legla ostaje nepokriven pčelama, te je izložen djelovanju niskih temperatura. Zato se ova bolest pojavljuje na krajnjim okvirima. Dok je leglo u sredini klupka normalno, na krajevima ono ugiba. Do prehlade legla može doći i kada usljed neke bolesti (nosematora, grinjavost) ili usljed trovanja pesticidima naglo ugine veliki broj radilica pa preostale pčele ne mogu grijati i hraniti leglo.

Uginule larve gube bijelu boju i sedefasti sjaj, poprimaju žućkastu boju koja kasnije postaje crno - smeđa do crna. Uginulo leglo nema mirisa. Pčele radilice izbacuju iz ćelija saća uginule larve ili lutke, a zatim očiste ćelije.

Suzbijanje Kada se primjeti bolest, potrebno je suziti pčelinje gnijezdo kako bi pčele mogle da pokriju cijelo saće i da griju leglo. Zatim je potrebno košnicu dobro utopliti, a po potrebi, i prihraniti pčelinje društvo šećernim sirupom (1:1).

Trovanje medljikom U vrijeme kada nema nektarne paše, pčele sakupljaju medljiku i druge slatke sokove, najčešće od oštećenog voća. Ovakvi sokovi imaju u svom sastavu veći procenat mineralnih materija i dekstrina (nesvarljivog skroba) koji se u organizmu pčela teško vare. Ćelije u srednjem crijevu pčele se degenerišu i dolazi do masovnog ugibanja pčela. Trovanje medljikom najčešće se javlja kada u prirodi nema pčelinje paše (krajem ljeta i u jesen) i tokom zime.

101

Internet pčelarstvo Bolest se sprečava tako što se u košnici medljikovac zamijeni sa šećernim sirupom (1:1) ili cvijetnim medom u saću.

Trovanje nektarom U našoj zemlji nije primjećeno trovanje pčelBDa nektarom. U literaturi se spominje da nektar: čemerike (Veratrum album), ušjaka ili pasjeg zelja (Aconitium napelles), rododendrona (Rhododendron), i nekih drugih biljaka može biti otrovan za pčele.

Trovanje cvijetnim prahom (majska bolest) Od trovanja cvijetnim prahom najviše ugibaju mlade pčele (domaćice koje se hrane cvietnim prahom), a u rijetkim prilikama i larve pčela. Bolest se najčešće javlja u mjesecu maju, za vrijeme vlažnog vremena. Tada polen nekih biljaka: ušjaka, čemerike, žavornjaka (Delphium) može da bude otrovan za pčele i u njemu se mogu razviti i neke otrovne plijesni.

Kod oboljelih pčela trbuh je naduven i kada se pritisne iz njega izlazi gusta žućkasta masa sa ostacima cvijetnog praha.

Bolest je kratkotrajna (2 - 3 dana) i sama od sebe prestane. Kada se primjeti, dobro je da se pčelinje društvo prihrani rijetkim sirupom (1:2).

Hemijska trovanja pčela Sa sve većom primjenom raznih hemijskih sredstava u poljoprivredi i šumarstvu pčela je prilikom dodira sa okolinom izložena djelovanju raznih otrova. U zavisnosti od namjene, hemiska sredstva za zaštitu bilja dijele se na insekticide (za uništavanje insekata), herbicide (uništavanje korova) i fungacide (gljivice) i dr.

Za pčele su najopasniji insekticidi koji po svom djelovanju mogu biti: 1 kontaktni - djeluju preko dodira i 2 utrobni - djeluju preko crijeva.

U prvoj grupi najopasniji su DDT - preparati (na bazi dihlordifeniltrihloretan) i HCH (heksahlorcikloheksan). Ovi preparati djeluju na nervni sistem i kod pčela se javljaju grčevi, a zatim smrt.

U drugoj grupinajopasniji su preparati na bazi arsena, barija i fosfora. Za pčele je najopasnije kada se insekticidom prska bilje dok je u cvatu. Međutim, prskanje može biti i onda štetno ako neko bilje ne cvijeta, a otrov pada na druge biljke koje su u cvatu, a pčele ih posjećuju (prskanje neobrađenog voćnjaka zaraslog u korov). Pčele se mogu otrovati i kad se prska neka površina gdje nema uopšte cvijeta, a linija preletanja pčela (od košnice ka paši) prelazi preko te površine. Tada se sredstvo raspršuje dok pčela prelijeće zatrovani prostor. Dejstvo jačine otrova na pčele, pored njegovog toksičnog svojstva, zavisi od temperature, vlažnosti vazduha i jačine vjetra. Ako je visoka temperatura, jači vjetar ili kiša, dejstvo otrova slabi. Prema inostranoj literaturi herbicidi i fungicidi nisu opasni za pčele 5 sati poslije prskanja. Insekticidi na bazi arsena otrovni su 4 dana, na bazi HCH 2 do 3 dana, a na bazi DDT-a - jedan dan.

Od trovanja najviše uginu pčele skupljačice. Ako je skupljačica uzela manju dozu otrova, doleti do košnice i prenese ga na ostale pčele i leglo, te dolazi do velikog uginuća. Pčelinje društvo zostaje u razvoju, a često i ugine. Pčele mogu unijeti u košnicu i zatrovan cvijetni prah. Tada se u košnici produži ugibanje pčela i legla, dok cijelo društvo, u odsustvu intervencije pčelara, ne propadne.

102

Internet pčelarstvo Znaci trovanja Ako su pčele jako zatrovane i trenutno uginule dok su na paši, teško je uočiti promjene u košnici. Primjećuje se jedino naglo smanjenje sakupljačica i slabiji rad pčela na letu košnice. Kada pčele prime manju dozu te uspiju doletjeti do košnice i zatruju druge, primjećuje se masovno ugibanje pčela. Prije uginuća pčele se teško kreću po zidovima košnice, a zatim padaju na podnjaču. Uginule pčele, osim pred letom, nalaze se i po cijelom pčelinjaku.

Spriječavanje trovanja Pčelar je dužan da zatvori pčele (uz obezbjeđenje ventilacije i dr.). Ako prilike zahtijevaju da se više dana košnice drže zatvorene, potrebno im je preko noći otvoriti leta i ponovo u ranu zoru zatvoriti. Preporučuje se stavljanje rezervnog tijela na košnicu da bi se povećala njena zapremina, a potrebno je u 2 do 3 navrata dnevno prskati pčele vodom. Ako je došlo do lakšeg trovanja u košnici, preporučuje se zamjena okvira sa svježim nektarom i cvjetnim prahom i prihranjivanje društva u 3 navrata 1 litrom sirupa (1:3).

Štetočine pčela Voskov moljac Postoje dve vrste voskovog moljca: veliki Galleria mellonella L. i mali Achroea grisella Fabr., koji su najveće štetočine pčelinjeg saća. Larve moljaca napadaju, po pravilu, saće koje je izvan košnice (rezervno saće), a mogu napasti i saće u košnici kod slabih, pčelinjih društava. Odrasli leptir ne pravi štetu.

To su noćni leptiri. Lete u suton i miris voska osjete na velikoj udaljenosti (do 10 km). Javljaju se u toplije godišnje doba. Ženka pronalazi saće koje je smješteno u tami i koje se ne prozračuje. Tu snese 2000 do 3000 (veliki) i 300 do 400 (mali) jaja. Iz jajeta se razviju gusjenice koje se hrane voskom i cvjetnim prahom ako je ostao u ćelijama saća i hitinskim košuljicama koje su zaostale pri presvlačenju od pčelinjih larvi. Za vrlo kratko vrijeme, ako su im uslovi povoljni (temperatura); samo jedan par voštanog moljca može da uništi veliki broj okvira sa voskom. Kada unište vosak, gusjenice ispredaju kokon i preobraze se u lutku iz koje se razvije odrasli leptir (imago).

Voskovi moljci napadaju i mlado saće u kome nema zaostalih košuljica od presvlačenja pčelinjih larvi. U tom slučaju (u nedostatku bjelančevina) kod voskovog moljca zakržljaju polni organi i ne stvara se potomstvo.

Zaštita saća Voskov moljac ne napada saće u jakim pčelinjim društvima. U toplo godišnje doba, rezervno saće koje se drži izvan košnice treba tretirati sumpor-dioksidom (SO 2). To se postiže paljenjem sumpora u prostoru gdje se drži rezervno saće. Upotrebljava se 50 gr sumpora na 1m³ prostora. Ako se rezervno saće drži u suvišnim tijelima košnice, onda se stavi jedno tijelo na drugo, a sumpor zapali u nekoj posudici na najgornjem tijelu. Zatim se sa gornje strane zatvori poklopcem.

Sumporni dioksid uništava odraslog moljca i u stadiju gusjenice i lutke, dok jaja ne uništava. Radi toga se ovaj postupak obnavlja svakih 10 - 20 dana na temperaturi iznad 10°C.

Pčelinja uš (Braula coeca Nitzch) je poluparazit koji živi na tijelu pčele radilice i matice. Odrasla uš je beskrilni insekt, veličine zrna prosa, smeđecrvene boje. Češće se nalazi na matici, pošto ona duže živi od radilice. Ženka nosi jaja ispod poklopca mednih ćelija saća. Kada se izleže iz jajeta, larva se hrani medom i cvjetnim prahom, a zatim probije poklopac ćelije i odmah prelazi na maticu ili radilicu. Ako joj to ne uspije za 6 sati, onda ugiba.

Pčelinja uš najčešće boravi u predjelu grudi, kako bi bila bliže ustima odakle pčelama i matici uzima hranu - mliječ. Uši se brzo kreću i prelaze s jedne pčele na drugu. Na matici se može naći od nekoliko desetina do stotinu ušiju, one je pri tome ometaju u nošenju jaja.

103

Internet pčelarstvo Suzbijanje Postoji više vrsta sredstava za uništavanje uši: naftalin, kamfor i duvanski dim.

Najbolje osobine pokazao je preparat fenotijazin. Tretiranje pčelinjih društava vrši se predveče.

Prethodno se na podnjaču stavi novinski papir. Zatim se u dimilici na užaren drveni ugalj stavi 1 tableta (oko 3 gr) fenotijazina. Ova količina dovoljna je za dva pčelinja društva. Kroz leto košnice se propusti oko 30 mlazeva dima i samo leto se zatvori. Poslije 3 - 5 minuta leto se otvara, a postavljeni papir se izvlači sa podnjače i omamljene pčelinje uši se spaljuju. Na novinskom papiru može biti i nekoliko omamljenih pčela. One se vrate u košnicu i poslije kraćeg vremena nastavljaju normalan život.

Zadimljavanje fenotijazinom djeluje na uši kada je temperatura vazduha između 10°C i 12°C, dok na višim temperaturama nije efikasan.

Od posebne je važnosti redovna zamjena starog saća u košnici te čišćenje mednih poklopaca sa podnjače u rano proljeće.

Miševi U periodu aktivnog rada pčelinjeg društva (proljeće - jesen) miševi ne predstavljaju nikakvu opasnost, jer im pčele ne dozvoljavaju da uđu u košnicu. Zimi kada su pčele u klupku, miševi mogu ući u košnicu, gdje grizu saće, jedu med i uznemiravaju klupko, mogu biti opasni i u prostoriji gdje se drži rezervno saće. Ono saće koje su miševi oštetili neupotrebljivo je za pčele jer ga ne prihvataju u košnici zbog neprijatnog mirisa na miševe.

Suzbijanje U jesen treba staviti limene češljeve na leta košnica. U prostoriji gdje je uskladišteno saće, miševi se uništavaju raznim otrovnim mamcima.

Mravi ulaze u košnicu, uzimaju med i uznemiravaju pčele. Ponekad osnuju svoje leglo u materijalu koji služi za utopljavanje košnica.

Suzbijanje Na pčelinjaku treba uništiti mravinjake zalijevajući ih naftom. Potrebno je naftom ili kolomašću premazati postolja košnica.

Ose i stršljeni napadaju na pčelinja društva u jesen, otimaju med iz košnica, a ponekad i pčele. Stršljenovi napadaju pčele na radu izvan košnice.

Suzbijanje Potrebno je pronaći gnijezda osa i stršljena, te ih uveče poprskati ili zaprašiti nekim insekticidom.

Žabe i gušteri su štetočine pčela naročito ako je pčelinjak obrastao u travu. Prilikom povratka pčela sa paše one padaju u travu gdje ih ove štetočine dočekuju i jedu. Da bi se ovo spriječilo, potrebno je okolo košnica travu pokositi, košnice držati na postoljima, da su odignute od zemlje.

Štetne ptice Pčelarica ili zlatna žuna (Merops apiaster L.)

104

Internet pčelarstvo je najopasnija ptica za pčele. Ona ujedno najljepša evropska ptica, ima perje raznih boja. Leti iznad pčelinjaka i dočekuje pčele koje se vraćaju sa paše u košnicu kada im je voljka napunjena nektarom.

Jedna ptica može da pojede 150 - 200 pčela, a kad uzgaja mlade i nekoliko puta više.

Suzbijanje Potrebno je uništiti njena jaja koja se nalaze na strmim obalama rijeka ili strmim obroncima.

Sjenice i djetlići su štetni za pčele u zimskom periodu. Tada dolaze na leto i kljucaju, pčele se odvajaju od zimskog klupka i ptice ih jedu. Ove ptice su korisne za poljoprivredu i zaštićene su.

Sve ptice su plašljive i bježe od pčelinjaka ako se razapne neka veća mrtva ptica (čavka ili vrana), što se koristi ako dođe do većeg napada na pčelinjaku.

105