Research document by Britt Hoogenboom

PLACE PERSON & APPEARANCE

DIVERSIFY

Place, Person & Appearance Britt Hoogenboom

Britt Hoogenboom Studentnummer 0839447 Grafisch Ontwerpen, Social Practice Afstudeeronderzoek Willem de Kooning Academie Rotterdam Begeleidende docenten: Rick Vermeulen (grafisch ontwerpen), Mathis Bout (minor Cultural Diversity), Jan van Heemst (theorie) Mei, 2014

- VOORWOORD -

Als kind leerde ik al dat mensen elkaar sterk beoordelen en enorm gefascineerd zijn door elkaars uiterlijk. Zo vond ik het heel raar en ongemakkelijk dat de lokale Spanjaarden tijdens een vakantie met mijn ouders, constant mijn haar wilden aanraken. Ook tijdens het spelen met vriendjes en vriendinnetjes merkte ik dat naarmate we ouder werden, het uiterlijk een steeds belangrijkere rol ging spelen. Wie mag er wel, en wie mag er niet mee doen? En ik vond het erg opmerkelijk toen ik hoorde dat een klasgenootje ‘geopereerd was aan zijn oren’, oftewel een oor-correctie had laten doen.

Werden we toen al onbewust beïnvloed door bepaalde ‘normen’ en schoonheidsidealen? Als onderzoekend visueel grafisch ontwerper start ik mijn projecten vanuit een persoonlijke fascinatie, geplaatst in een maatschappelijke context. Ik ben geïnteresseerd in menselijk gedrag en sociaal bewustzijn. Je kunt mensen niet zomaar vertellen wat ze moeten doen, maar ik probeer met mijn ontwerpen wel mensen te confronteren en na te laten denken over kleine en grote maatschappelijke discussiepunten. Met mijn ontwerpen wil ik bevragen, bekritiseren en vertalen. Daarbij verbind ik kunst, vormgeving en wetenschap en vertaal informatie naar beeld. Voorafgaand aan dit afstudeertraject heb ik een half jaar de minor Cultural Diversity gevolgd, waarbij de pluriformiteit van de samenleving centraal stond. Ik heb kennis gemaakt met diverse onderzoeksmethodes en verschillende schrijvers en theorieën omtrent het onderwerp ‘Culturele Diversiteit’. Tijdens de minor is ook mijn interesse gewekt naar de manier waarop we diversiteit interpreteren en representeren. Ik heb altijd al een persoonlijke fascinatie, maar ook frustratie, gehad voor ‘categorisatie en labeling’ aan de hand van het uiterlijk; ook wel ‘in hokjes plaatsen’ genoemd. Het is iets wat we allemaal doen, inclusief ikzelf, maar waar ik me wel aan kan storen. Automatisch komt er een associatie of vooroordeel binnen bij het zien van iemands voorkomen, wat soms wel, maar vaak helemaal niet blijkt te kloppen. Wat vaak te pas gaat met onwetendheid en verkeerde associaties over het uiterlijk en iemands achtergrond. Rotterdam, 28 mei 2014

- inhoudsopgave -

inleiding 6-9

#1 Waarnemen en beoordelen 1.1 Waarnemen 1.2 Beoordelen 10 - 11

#2 het ontstaan van diversiteit 2.1 EĂŠn soort, wereldwijd verspreid 2.2 Geografische invloeden 2.3 Toekomstvoorspellingen 12 - 13

#3 het dialogisch uiterlijk 3.1 Plaats en maatschappij 3.2 Media 3.3 Technologische ontwikkelingen 14 - 15

#4 praktijkonderzoek 18 - 21

#5 conclusie 22 - 23

#6 eindontwerp 24 - 27

#7 reflectie 28 - 29

referenties 30 - 31

INLEIDING 6

INLEIDING De hedendaagse samenleving in Nederland is superdivers. Deze diversiteit hangt samen met de globalisering en de toenemende mobiliteit in de wereld. Jan Blommaert benoemt in zijn artikel Superdiversiteit dat er een enorme versnippering in de achtergronden van mensen te zien is in de hedendaagse samenleving. “Ze komen letterlijk uit alle hoeken van de wereld en brengen een nieuwe dimensie van diversiteit mee – superdiversiteit – die zich op allerlei vlakken manifesteert: etnisch, taalkundig, cultureel en religieus” (Blommaert, 2011). Deze diversiteit uit zich ook in uiterlijke kenmerken, zoals huidskleur, haarkleur en de vorm van de ogen.

Aanleiding Veel van onze uiterlijke kenmerken zijn in de geschiedenis ontstaan door verschillende klimaten, landschappen en omgevingen in de wereld. Ons lichaam heeft zich aangepast naar de omgeving om de overlevingskans van mensen te verhogen. In de hedendaagse samenleving is het overgrote deel van deze lichamelijke functionaliteit niet meer zo van toepassing en zijn deze getransformeerd in esthetiek, trends, schoonheidsidealen en ‘normen’ omtrent het uiterlijk. Ook dit is afhankelijk per omgeving en maatschappij. Zo proberen veel mensen in Europa de huidskleur te beïnvloeden door te zonnen, gebruik te maken van de zonnebank en bruinings-crèmes. Terwijl in Azië en Afrika het overgrote deel van de bevolking zijn uiterste best doet om de zon te vermijden en gebruik te maken van whitening-crèmes. De omgeving waarin we leven lijkt een grote invloed te hebben op hoe mensen omgaan met hun uiterlijke kenmerken en dus hoe we eruit zien.

Hierbij wordt er vrijwel geen rekening gehouden met grenzen en culturele verschillen. Er zijn inmiddels psychische ziektes ontstaan omtrent het uiterlijk, zoals diverse eetstoornissen en BBD (Body Dysmorphic Disorder, een stoornis van de eigen lichaamsbeleving). Wetenschappelijke studies bevestigen dan ook dat het uiterlijk in hoge mate ons leven bepaalt en we constant opzoek zijn naar perfectie.

De context waarin we leven heeft grote invloed op de omgang met ons uiterlijk. Enerzijds hebben we de vrijheid om te sleutelen aan ons uiterlijk en ons te presenteren zoals we zelf willen. Anderzijds zijn er situaties waarin mensen zich genoodzaakt voelen om hun uiterlijke kenmerken aan te passen door de negatieve gevolgen van discriminatie en racisme. Dit komt ook regelmatig voor in de media. Zo schreef het magazine Grazia onlangs een opmerkelijk stuk over het afro-haar van Naomi Campbell. Sylvana Simons vertelt in een interview met Zarayda Groenhart voor de blog The Why Girl, over haar ervaring en negatieve reacties op haar eigen afro-kapsel na een interview bij de Wereld Draait Door: “Mensen weten waarschijnlijk gewoon helemaal niet, that this is wat the black natural hair looks like” (The why girl, 2014). De kern van het probleem lijkt dus te maken te hebben met onwetendheid en de ‘norm’ waar we allemaal in, en ons aan moeten passen. Zoals beschreven in mijn aanleiding kan deze norm verschillen per gebied. Zouden we dan anders met ons uiterlijk omgaan in een andere omgeving?

Probleemstelling Het uiterlijk heeft steeds meer invloed op de samenleving. Meisjes voelen zich op jonge leeftijd al onzeker of ze er wel goed genoeg uitzien, het overgrote deel van de vrouwen voelt zich ongemakkelijk zonder make-up en plastische chirurgen krijgen al patiënten binnen vanaf 15 jaar (Sensing, 2007). Er is een miljarden business ontstaan omtrent het uiterlijk: cosmetica, schoonheidssalons, kapsalons, plastische chirurgie, zonnestudio’s, salons waar je de tanden kunt laten bleken of je rimpels kunt laten behandelen, er zijn talloze beauty-blogs te vinden op het internet en make-overs te zien op tv. De visuele communicatie om ons heen bestaat vandaag de dag vooral uit reclame, dat inspeelt op deze fixatie op het uiterlijk en heeft zich ontwikkeld tot een gigantisch massa-medianetwerk.

“Mensen weten waarschijnlijk gewoon helemaal niet, that this is wat the black natural hair looks like” Sylvana simons

INLEIDING 7

Dit leidt tot de centrale vraag van mijn onderzoek:

Wat is de relatie tussen de context waarin we leven en onze uiterlijke presentatie in een samenleving waarin we enerzijds op zoek zijn naar een unieke identiteit en anderzijds willen voldoen aan ‘de norm’? Binnen dit geheel ga ik in op de uiterlijke gezichtskenmerken: de huid, het haar en de ogen. Daarnaast heb ik het onderzoek gespecificeerd door mij te richten op vrouwen tussen de leeftijd van 18 en 30 jaar. Ik heb bewust gekozen voor de lichamelijke uiterlijke kenmerken, omdat dit iets is waar je in eerste instantie geen invloed op hebt gehad; je wordt zo geboren. Het is iets wat kan worden veranderd en aangepast, maar de basis is voortgekomen uit DNA en de leefomstandigheden van onze voorouders. Om deze vraag te kunnen beantwoorden en zoveel mogelijk inzichten te verwerven omtrent het onderwerp, gebruik ik een breed scala aan bronnen. Ik start met het onderzoeken van gerelateerde kunstprojecten en theorie-onderzoek. Parallel daaraan onderzoek ik bestaande en zelf gecreëerde beelden. Met mijn praktijkonderzoek wil ik kennis verwerven van ‘normen’ en idealen in andere landen. Hoe ik dit project verder aanpak is uitgebreid beschreven op de volgende pagina.

INLEIDING 8

Informatiebronnen Zoals gezegd zal ik een breed scala aan bronnen gebruiken, om zoveel mogelijk kennis en nieuwe inzichten te verwerven. Een aantal voorbeelden van bronnen waarmee ik dit onderzoek ben gestart als inspiratie- en informatiebron zijn onder andere: 4

Nieuws Het is interessant om te zien hoe het onderwerp constant opduikt in het nieuws. Zo wordt er ook door reclame ingespeeld op schoonheidsidealen en de enorme fixatie op het uiterlijk. De advertenties van de nieuwe bikinilijn van H&M in 2012 kwamen ook in het nieuws, omdat er extreem zongebruinde modellen werden gebruikt om de nieuwe lijn te promoten. Daarnaast komt er ook nieuws voorbij uit andere landen, waar de maatschappij een rol speelt bij het beïnvloeden van uiterlijke kenmerken. De mannelijke inwoners van Noord-Korea worden bijvoorbeeld momenteel bij de wet verplicht om het kapsel van hun leider Kim Jong Un te dragen en vrouwen kunnen kiezen uit een beperkt aantal kapsels. 5

Tentoonstellingen Eén van de tentoonstellingen die mij fascineert is The Family of Man (1955), die voor het eerst tentoon werd gesteld in 1955 in het Museum Art in New York. Deze fotografische tentoonstelling bestaat uit 503 foto’s, uitgekozen en samengesteld door Edward Steichen uit een totaal van twee miljoen foto’s. Er is werk van 273 kunstenaars en fotografen (bekend en onbekend) uit 68 landen te zien. De tentoonstelling werd opgevat als een manifest voor de vrede en de fundamentele gelijkheid van de mensheid, door verschillende emoties en de context van het leven van de mens wereldwijd te tonen. Deze tentoonstelling wil ik als inspiratie gebruiken, maar ik wil ook inspelen op het veranderende gedrag van de mens. Een andere interessante expositie is What Does it Mean to be Human? (2014), die momenteel te bezoeken is in het Nationaal Museum of Natural History in Washington D.C. Het laat zien dat het DNA van alle mensen die nu leven 99,9% gelijk is. Het vertelt het verhaal van de verspreiding van de mens over de wereld en toont hoe fysieke kenmerken en gedragingen zich in de loop van miljoenen jaren hebben aangepast aan de extreme klimaatveranderingen. Dan is er ook nog de expositie Leve de Mens! (2014) van Jimmy Nelson in Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden. Naast de portretten van inheemse volkeren, roept de tentoonstelling ook vragen op. Er worden vragen gesteld, zoals: wat is de rol van de fotograaf en wat is ons eigen blikveld? Wat zeggen de beelden over onszelf? Hierdoor word je als kijker uitgedaagd om na te denken over jezelf en ‘de ander’; één van de boodschappen die ik ook wil communiceren naar het publiek met mijn project. Literatuur Tijdens de minor Cultural Diversity heb ik kennis gemaakt met verschillende interessante schrijvers en theorieën die aansluiten bij mijn onderzoek. Stuart Hall biedt in Representations: Cultural Representations and Signifying Practices (1997) een uitgebreid overzicht van hoe visuele beelden en taal werken als systemen van presentatie. In het hoofdstuk Spectacle of the Other wordt een theoretische discussie besproken: ‘why does difference matter’. Hall schetst een aantal argumenten over het verschil dat iets te zeggen heeft op de manier waarop we elkaar waarnemen en onszelf betrekken op verschil. Dit is een belangrijk onderdeel voor mijn onderzoek, omdat dit de manier is waarop we naar elkaar kijken en hoe we elkaar beoordelen aan de hand van elkaars uiterlijk. Daarnaast richt het artikel Superdiversiteit (2011) van Jan Blommaert zich op vraagstukken van macht en sociale ongelijkheid, vanuit een discours-analytische en etnografische invalshoek. Onderwerpen van het artikel zijn migratie en mobiliteit, racisme en beeldvorming, geletterdheid, meertaligheid en onderwijs, diversiteit en stedelijkheid en in het bijzonder in relatie tot asielzoekers en anderstalige nieuwkomers. Ik gebruik deze bron om aan te geven dat er de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling te zien is in het samensmelten van uiterlijke kenmerken, culturen en gewoonten door onder andere migratie, mobiliteit en technologische ontwikkelingen.

Film & Documentaire Twee interessante films/documentaires die ik gebruik als informatie- en inspiratiebron zijn The Incredible Human Journey (2009) en Life in a Day (2011). The Incredible Human Journey is een vijfdelige wetenschappelijke documentaire, gepresenteerd door Alice Roberts en uitgezonden door de BBC. Het verklaart het bewijs voor de theorie van de vroege menselijke migraties uit Afrika en vervolgens over de hele wereld tot de menselijke populatie van nu. Ik gebruik deze bron om meer kennis op te doen over het ontstaan van de mens en uiterlijke diversiteit, maar ook om aan te tonen dat de mens niet in te delen is in verschillende ‘rassen’. Life in a Day is een crowdsourced-documentaire in samenwerking met onder andere You Tube. De film is geschoten op één dag: 24 juli 2010. You Tube spoorde de wereldwijde gemeenschap aan om een moment van hun leven op deze dag op camera vast te leggen. De film bestaat uit de ingezonden filmpjes uit alle hoeken van de wereld en laat de diversiteit en gelijkenissen het leven van de mens op aarde zien. Ik vind het een interessante film, omdat het eigenlijk een soort hedendaagse versie is van de tentoonstelling The Family of Man, waarin mensen over de hele wereld hun dagbesteding laten zien. Wel geeft het beide een idealistisch en positief beeld van de mensheid. Enquête & interviews Naast deze bestaande bronnen doe ik ook zelf onderzoek naar het menselijk gedrag omtrent het uiterlijk en de invloed van de omgeving daarop. Ik heb allereerst een online vragenlijst opgesteld met vragen over de dagelijkse handelingen die iemand uitvoert aan haar uiterlijk en wat korte vragen over trends en schoonheidsidealen in de omgeving waar deze persoon zich bevind. Deze vragenlijst verspreid ik nationaal en internationaal, om zoveel mogelijk informatie te verkrijgen uit verschillende landen in de wereld. Daarnaast leg ik via mijn eigen netwerk en via andere mensen contact met vrouwen in het buitenland met de vraag of ik hun mag interviewen over het onderwerp via Skype. Door middel van de interviews wil ik dieper op het onderwerp en de invloed van de omgeving ingaan.

Sparringpartners Naast de besprekingen met de begeleidende docenten van de academie, bespreek ik mijn onderzoek en ontwerpen ook met andere grafisch ontwerpers en experts op het gebied van het onderwerp. Ik heb bijvoorbeeld feedback gehad van Edward de Bock (coördinator wetenschap, Wereldmuseum Rotterdam) op mijn onderwerp en onderzoeksvraag. Daarnaast heeft hij mij goede tips gegeven voor bronnen die passen bij het onderzoek. Feedback op mijn projectplan heb ik gehad van het Rijksmuseum Volkenkunde in Leiden. Verder heb ik contact gehad met National Geographic Magazine, maar zij hadden helaas geen tijd om mijn project te bespreken. Andere belangrijke informatiebronnen zijn de vrouwen in diverse landen die bereid waren om met mij te skypen en mij informatie te verschaffen over de omgang met het uiterlijk in de omgeving waar zij wonen. Hier zitten ook een aantal kunstenaars en grafisch ontwerpers tussen, waarmee ik mijn project heb besproken.

Opbouw van dit document Dit onderzoek loopt parallel aan mijn beeldonderzoek, schetsen en conceptvorming voor mijn eindontwerp. De informatie, vraagstukken en contrasten die ik tijdens het onderzoek ondervind, zal ik bevragen, bekritiseren en gebruiken als inspiratie voor mijn concept en ontwerp. Het onderzoek zelf is dus geen doel op zich, maar een middel om tot een ontwerp te komen. Om dit dialogische proces weer te geven bevat dit onderzoeksdocument ook beelden vorm-schetsen tussen het geschreven onderzoek door. Dit document bestaat dus uit twee delen die door elkaar zijn verweven, gevolgd door een beschrijving en visualisatie van het eindontwerp en een reflectie: 1. Onderzoek In hoofdstuk #1 Waarnemen en beoordelen introduceer ik allereerst hoe we als mensen elkaar waarnemen en beoordelen aan de hand van het uiterlijk. Hiervoor heb ik de theorie van Stuart Hall gebruikt. Daarnaast beschrijf ik hoe ‘normen’ en schoonheidsidealen in verschillende omgevingen bepalen hoe we onszelf presenteren. Vervolgens bespreek ik in hoofdstuk #2 Het ontstaan van diversiteit hoe ons lichaam zich in de geschiedenis heeft aangepast naar verschillende omgevingen en klimaten om te kunnen overleven. Ik bespreek aan de hand van de huid, het haar en de ogen, hoe uiterlijke diversiteit is ontstaan met daarbij een korte toekomst-voorspelling omtrent het uiterlijk. Deze twee hoofdstukken vormen de basis voor de overgang naar hoofdstuk #3 Het dialogisch uiterlijk, waarbij ik inga op het constante hedendaagse dialoog tussen omgeving en individu en hoe zich dit vertaalt in het uiterlijk. Hierna visualiseer en bespreek ik in hoofdstuk #4 Praktijkonderzoek hoe vrouwen wereldwijd met hun uiterlijk omgaan aan de hand van mijn eigen onderzoeksresultaten. In hoofdstuk #5 Conclusie geef ik aan de hand van mijn onderzoek en resultaten antwoord op de eerder genoemde onderzoeksvraag en hoe ik dit zal gebruiken voor mijn eindontwerp. 2. Beeld- en vorm-onderzoek Zoals gezegd loopt mijn ontwerpproces parallel aan het onderzoek en is daarom ook door dit onderzoeksdocument verweven. Omdat het ontwerpproces een complex proces is en geen chronologische volgorde heeft, sluit het niet aan op de volgorde waarop ik het geschreven onderzoek bespreek. In het beelden vorm-onderzoek laat ik enkele beelden en schetsen zien die belangrijk waren tijdens mijn onderzoeken ontwerpproces. Eindontwerp Vervolgens een kort hoofdstuk #6 Eindontwerp, waarin ik mijn concept en een aantal ontwerpen bespreek voor mijn eindontwerp. Deze zal ik de laatste weken voor het eindexamen nog verder uitwerken. Reflectie Afsluitend geef ik in dit onderzoeksdocument een #7 Reflectie op het gehele onderzoek en ontwerpproces.

INLEIDING 9

“we shall be one person” - pueblo Indian -

waarnemen en beoordelen 10

#1 Waarnemen en beoordelen Er zijn diverse studies gedaan die gaan over de verschillen tussen mensen. Een antropoloog wordt in het algemeen gezien als iemand die groepen mensen bestudeert en onderzoekt. Zijn taak kan dus worden gezien als het beschrijven van mensen en het indelen van eigenschappen van mensen. Stuart Hall beschrijft in het hoofdstuk The Spectacle of the Other van zijn boek Representations: Cultural Representations and Signifying Practices waarom ‘het verschil’ belangrijk is voor de manier waarop we dingen zien (Hall, 1997). In dit eerste hoofdstuk beschrijf ik hoe mensen elkaar waarnemen en beoordelen aan de hand van het uiterlijk en hoe zich dit uit als een sociaal aspect van het menselijk gedrag.

1.1 Waarnemen Stuart Hall schetst vier argumenten over hoe ‘het verschil’ tussen mensen iets zegt over de manier waarop we waarnemen. Het linguïstische argument Gemaakt door Ferdinand de Saussure, een Zwitserse taalwetenschapper die de basis legde voor de huidige taalkunde. Het verschil staat centraal om de dingen om ons heen te begrijpen. Mensen begrijpen ‘wit’ door het met ‘zwart’ te kunnen vergelijken. Of ‘mannelijk’ door het met ‘vrouwelijk’ te vergelijken. Deze manier van denken benadrukt het tegenovergestelde, ook wel de binaire opposities genoemd door Hall. Tussen deze tegenovergestelde, is nog een groot scala aan grijstinten aanwezig. Een mens kan alleen zwart tegenover wit zien of ervoor kiezen om te zien hoe zwart geleidelijk verandert in wit. Dit gaat over kleuren, maar kan ook worden toegepast op etnische afkomst, geslacht en cultuur.

Een voorbeeld van een sociale vergelijking die vaak wordt gemaakt door vrouwen is op basis van het uiterlijk. Wat iemand mooi of niet mooi vind lijkt een subjectief gegeven, maar Prof. R. Kowner (department of Asian Studies) en Prof. T. Owaga (department of Psychology and Education) schrijven in het artikel The Contrast Effect of Physical Attractiveness in Japan dat er wel degelijk een gemeenschappelijke voorkeur bestaat voor bepaalde uiterlijke kenmerken (Kowner, Ogawa, 1993).

1.2 Beoordelen In Europa is vrij veel diversiteit in uiterlijke kenmerken te zien, onder andere door mobilisatie en migratie. In Azië is dit aanzienlijk minder; veel mensen hebben hier donker haar en bruine ogen. Hoe meer mensen op elkaar lijken, des te meer bijzondere kenmerken begeerlijk worden. Mensen lijken de neiging te hebben om zich juist dan des te meer van elkaar te willen onderscheiden.

“Het verschil staat centraal om de dingen om ons heen te begrijpen”

Normaliteit is behalve groeps-verbonden, ook tijd- en situatie-gebonden, zo beschrijft Gie van den Berghe in zijn artikel Normaal is aan een norm voldoen. Hij schrijft dat wat op het ene moment (of historische periode) normaal is, dat daarom niet zo hoeft te zijn in het andere (van den Berghe, 2014). ‘Normaal’ en ‘abnormaal’ verwijzen naar een norm (of normen). ‘Normaal’ is wat beantwoordt aan een bepaalde norm. ‘Abnormaal’ is wat dat niet doet. 8

Lichamelijke schoonheidsidealen veranderen met de tijd of komen voort uit de geschiedenis. Huidskleur is hier een goed voorbeeld van. Wereldwijd wordt er divers gedacht over de ideale kleur van de huid. Een lichte huidskleur was vroeger gewenst, omdat dit betekende dat iemand welvarend genoeg was om niet (buiten) te hoeven werken. Veel werknemers waren bruin gekleurd door de zon, door het vele werken op het land. Dit schoonheidsideaal was ook te zien uit het kastensysteem in India; hoe lichter de huid, hoe hoger de status. Daarnaast was er nog de slavernij; wat veelal wordt geassocieerd met een donkere huid. Deze voorkeur voor een lichte huidskleur is vandaag de dag nog steeds te zien in veel Aziatische landen, waar veel mensen juist een donkere huidskleur hebben. In veel Westerse landen is dit ideaal veranderd doordat een zongebruinde huid representeert dat je je een vakantie kan veroorloven. Dit heeft dus ook met welvaart te maken.

Ferdinand de Saussure Het dialogische argument Gemaakt door Mikhail Bakhtin, een Russische filosoof, literaire criticus en semioticus. Hierbij staat ‘het verschil’ centraal tijdens communicatie; zo kunnen we communiceren en dingen begrijpen tijdens het dialoog met de ander. Het antropologische argument Gemaakt door Stuart Hall. Elke cultuur geeft betekenis door te classificeren. Onderverdelen betekent het benadrukken van het verschil. Beter gezegd: als je iets categoriseert of indeelt, dan besluit je dat iets ‘anders’ is of ‘vergelijkend’. Om weer terug te komen op de kleuren; iets past in de ‘witte’ categorie, het andere in de ‘zwarte’. Het lijkt alsof deze classificering heel natuurlijk en logisch is, maar hierdoor ook ‘onveranderlijk’. Het is het startpunt van het welbekende ‘in hokjes plaatsen’. Het psychoanalytische argument Gemaakt door Sigmund Freud, een neuroloog uit Oostenrijk-Hongarije en de grondlegger van de psychoanalyse. De ‘Ander’ – anders dan jijzelf – staat centraal voor de vorming van onze identiteit. Iets wat afwijkt dan dat iemand gewend is bij hem of haarzelf, wordt ook weer vergeleken en gezien als ‘anders’. We maken dus dagelijks sociale vergelijkingen. Tijdens het werken, bij het kijken van televisie programma’s, een onbekende voorbijganger; elke situatie en ieder persoon kan de aanleiding geven tot het maken van een sociale vergelijking tussen jezelf en ‘de ander’ (Mussweiler, Rüter, Epstude, 2004). Wanneer andere normen onduidelijk zijn, lijkt het erop alsof mensen geneigd zijn om anderen te evalueren. De ander kan dienen als referentiepunt om meer kennis te vergaren over wat ‘gewoon’ of ‘gemiddeld’ is, en aan de hand daarvan de eigen positie in te kunnen schatten (Mussweiler, 2003).

Maar naast dat mensen zich van elkaar willen onderscheiden, is er wel een bepaalde ‘norm’ waar bijna iedereen aan wil voldoen. Deze norm kan verschillen per plaats en maatschappij. Het kan door een mensengroep, een maatschappij en via de media, bewust of onbewust, uitgesproken of stilzwijgend, bepaald zijn en opgelegd worden. De norm kan bepalend zijn, als mensen ervan afwijken horen ze er niet bij. Zeker op jongere leeftijd wil nagenoeg iedereen ergens ‘bijhoren’ en ‘afwijkend’ zijn is dan zeker niet gewenst. Maar ook op oudere leeftijd kan de norm blijven bepalen. Sylvana Simons omschrijft goed in het eerder genoemde interview voor de blog The Why Girl hoe de norm in Nederland bepalend kan zijn: “De norm, van de wereld waar jij en ik leven is; wit, man, en hetero. Alles wat daarbuiten valt; vrouw, zwart, homo of transgender, is dus anders en blijkbaar dus ook meteen a free target. Vrij, om daar heel heftig op te reageren en van alles van te vinden en het dus eigenlijk af te schrijven” (The Why Girl.com, 2014). Op deze manier kunnen mensen zich genoodzaakt voelen om aan een norm te voldoen en dus hun uiterlijk hieraan aan te passen. 7

Het waarnemen en beoordelen van elkaar is dus onderdeel van het menselijk gedrag en een maatschappelijke constructie. Op deze manier proberen we elkaar te begrijpen, maar ook onszelf te plaatsen en identificeren. ‘Het verschil’ is dus belangrijk. Maar hoe verschillend zijn we eigenlijk?

Beeld- & VOrm-onderzoek

Interpretaties Ik ben mijn onderzoek gestart vanuit mijn fascinatie voor categorisatie en labeling. Hoe interpreteren we elkaar aan de hand van het uiterlijk? Welke rol speelt kleding, de achtergrond (context) waarin iemand zich bevind en hoe kan deze interpretatie veranderen? Vanuit deze gedachte heb ik onderstaande beeldschetsen gemaakt, die inspelen op stereo-typeringen en interpretaties.

Kameleon Mensen passen zich voortdurend aan, als een soort kameleon. De kleding en het uiterlijk verandert per situatie en omgeving. Een mooi voorbeeld van een gerelateerd kunstproject is die van Desireé Palmen. Zij schildert omgevingen op overalls, zodat een persoon volledig in de achtergrond verdwijnt.

Veranderingen Een beeld-schets van hoe een uiterlijk veranderd door aanpassingen en toevoegingen aan het uiterlijk. Een ander kapsel, ander soort make-up, andere kleding, een donkerdere huid; het draagt allemaal bij aan een andere ‘look’.

VRAGENLIJST - UITERLIJKE PRESENTATIE

NATUURLIJKE UITERLIJKE KENMERKEN

HAAR

Originele kleur van je ogen:

IK BEN EEN STUDENT AAN DE WILLEM DE KOONING ACADEMIE IN ROTTERDAM (KUNSTACADEMIE, RICHTING GRAFISCH ONTWERPEN). VOOR MIJN AFSTUDEERPROJECT DOE IK ONDERZOEK NAAR UITERLIJKE PRESENTATIE EN WAARNEMING. HIERVOOR HEB IK DEZE VRAGENLIJST SAMENGESTELD. DEZE IS VOLLEDIG ANONIEM. DE VRAGENLIJST ZAL GEMIDDELD 20 MINUTEN IN BESLAG NEMEN; DIT KAN PER PERSOON RUIM VERSCHILLEN, OMDAT NIET IEDEREEN ALLE VAKJES NODIG HEEFT. ALVAST HEEL ERG BEDANKT VOOR JE DEELNAME!

Originele structuur van je haar: O Krullen O Stijl

Hoe draag je je haar op dit moment? Probeer dit te tekenen op de gezichten in het kader:

O Slag O Anders, namelijk:

Hoeveel tijd heb je vandaag aan dit kapsel besteed?

Originele kleur van je wenkbrauwen:

minuten

Hoeveel geld besteed je gemiddeld aan haarproducten om je kapsel in model

Orginele kleur van je wimpers:

te brengen? > €

Originele kleur van je huid: Kruis de gradatie van de originele kleur van je huid aan. Zeer licht

ALGEMENE GEGEVENS

- ONGEVEER 5 MIN

1. KAPSEL

Originele kleur van je haar:

Bruin

Per maand

Hoe vaak ga je naar de kapsalon? Aantal keer per jaar: Prijsindicatie > €

Zeer donker

Per behandeling

Draag je een pruik? O Nee O Ja > Prijsindicatie > €

Geboortejaar:

KLEDING

Maak je gebruik van nep haar, extensions, haarimplantaten of iets vergelijkbaars?

Geboorteplaats:

WAT DRAAG JE AAN KLEDING VANDAAG? Bijvoorbeeld: schoenen/jas/broek/jurk/rok/pet/sjaal e.d.

O Nee O Ja, namelijk:

Woonplaats:

Probeer de kledingstukken die je vandaag draagt de beschrijven aan de hand van de kleur, het materiaal (leer/wol/katoen/...), het model (skinny/oversized/baggy/nauwaansluitend/...) en eventueel andere bijzonderheden (gehaakt/zitten er gaten in/...).

Geslacht: O Man O Vrouw O Geen van beide

KLEDINGSTUK 1 >

Merk >

Prijsindicatie > €

Per behandeling

2. GEZICHTSBEHARING VOOR- EN ZIJAANZICHT

Prijsindicatie > €

WAT ZIJN JE ALLERDAAGSE BEZIGHEDEN?

Is het merk van het kledingstuk zichtbaar voor anderen? O Ja O Nee

Aan welke gezichtsbeharing besteed je aandacht? Kruis aan wat van toepassing is en geef aan of je dit vaker zelf behandeld of door een specialist laat behandelen.

Kruis aan wat van toepassing is. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk.

Kleur(en) van het kledingstuk:

O Wenkbrauwen

O Ik studeer > studie:

Materiaal van het kledingstuk:

O Ik werk > beroep:

Model van het kledingstuk:

O Ik ...

Andere bijzonderheden:

O Anders, nl:

Heeft het kledingstuk een print of patroon? O Nee O Ja

O Baard - Zo ja, teken of beschrijf de print in dit vlak:

KLEDINGSTUK 2 >

Is het merk van het kledingstuk zichtbaar voor anderen? O Ja O Nee O Naar de discotheek

Kleur(en) van het kledingstuk:

O Naar mijn werk

O Uit lunchen/eten

O Sporten

Materiaal van het kledingstuk:

O Naar mijn vriend/vriendin

O Winkelen

O Wandelen

Model van het kledingstuk:

O Naar vriend(en) of vriendin(nen)

O Naar de kroeg

O Hond uitlaten

Andere bijzonderheden:

O Anders, nl:

Heeft het kledingstuk een print of patroon? O Nee O Ja

O Anders, nl:

KLEDINGSTUK 3 >

Merk >

O Snor

Op welke plekken op het lichaam verwijder je of behandel je regelmatig lichaamshaar? Kruis aan wat van toepassing is en geef aan of je dit vaker zelf behandeld of door een specialist laat behandelen. Notificatie: lichaamshaar wat in het dagelijks leven niet direct zichtbaar is voor anderen is niet relevant voor dit onderzoek, zoals bijvoorbeeld schaamhaar.

- Zo ja, teken of beschrijf de print in dit vlak:

O Beenhaar Merk >

Prijsindicatie > €

Heeft het kledingstuk een print of patroon? O Nee O Ja

Bijvoorbeeld: mooi/stoer/rijk/milieubewust/trendy/stijlvol/alternatief e.d.

KLEDINGSTUK 4 >

Probeer dit te beschrijven en beredeneren in de onderstaande ruimte:

O Armhaar

O Borsthaar - Zo ja, teken of beschrijf de print in dit vlak: Merk >

minuten Per behandeling

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

minuten

O Anders, namelijk:

Prijsindicatie > €

Per behandeling

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

minuten Per behandeling

4. VERF Welk van deze onderdelen heb je laten verven?

Model van het kledingstuk:

O Hoofdhaar > Kleur:

Andere bijzonderheden:

Prijsindicatie > €

O Wenkbrauwen > Kleur:

- Zo ja, teken of beschrijf de print in dit vlak:

Prijsindicatie > €

O Wimpers > Kleur: O Anders, nl:

vragenlijst_v2.indd 2

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Materiaal van het kledingstuk:

24-03-14 11:06

minuten Per behandeling

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Kleur(en) van het kledingstuk:

vragenlijst_v2.indd 1

minuten Per behandeling

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand: O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Is het merk van het kledingstuk zichtbaar voor anderen? O Ja O Nee

Heeft het kledingstuk een print of patroon? O Nee O Ja

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand: O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

O Okselhaar

Andere bijzonderheden:

HOE HOOP JE OVER TE KOMEN AAN DE HAND VAN JE UITERLIJK VAN VANDAAG?

minuten Per behandeling

3. OVERIG LICHAAMSHAAR

Model van het kledingstuk:

UITERLIJKE PRESENTATIE

minuten Per behandeling

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Materiaal van het kledingstuk:

Gemiddelde tijd in minuten:

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

O Anders, namelijk:

Kleur(en) van het kledingstuk:

Bijvoorbeeld met je haar in model brengen, make-up aanbrengen, scheren, kleding uitkiezen e.d.

minuten Per behandeling

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Prijsindicatie > €

Is het merk van het kledingstuk zichtbaar voor anderen? O Ja O Nee

HOELANG BEN JE VANDAAG MET JE UITERLIJK BEZIG GEWEEST VOORDAT JE HET HUIS UIT GING?

Per behandeling

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand: O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

Kruis aan wat van toepassing is. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. O Boodschappen doen

minuten

O Ik behandel dit zelf O Ik laat dit behandelen door een specialist > Prijsindicatie > €

WAT GA JE VANDAAG BUITENSHUIS DOEN? Met de kleding, accessoires, make-up e.d. die je op dit moment draagt.

O Naar school

> Gemiddelde tijdsbesteding per maand:

24-03-14 11:06

vragenlijst_v2.indd 10

Prijsindicatie > € Kleur >

Prijsindicatie > €

24-03-14 11:06

Vragenlijst Een eerste (algemene) vragenlijst die ik analoog verspreid heb. Ik wil hiermee een beeld krijgen van de hoeveelheid toevoegingen en aanpassingen van het uiterlijk van verschillende personen. Uiteindelijk bleek het dat deze vragenlijst vrij lang was.

waarnemen en beoordelen 11

â&#x20AC;&#x153;It is only shallow people who do not judge by appearances

The true mystery of the world is the visible, not the invisibleâ&#x20AC;? 9

- Oscar Wilde -

het ontstaan van diversiteit 12

#2 het ontstaan van diversiteit

De miljarden mensen die vandaag de dag leven behoren allemaal tot dezelfde soort: Homo Sapiens. Binnen dit soort lijken we opmerkelijk divers als we kijken naar het uiterlijk, zoals de kleur en de vorm van de ogen, de huid en het haar. In dit hoofdstuk beschrijf ik hoe deze diversiteit aan uiterlijke kenmerken is ontstaan; een belangrijk gegeven, omdat dit uiteindelijk dit de basis vormt waar je in het dagelijks leven mee om dient te gaan en op wordt beoordeeld.

2.1 Eén soort, wereldwijd verspreid Toch lijken we meer op elkaar, dan dat we verschillend zijn. De tentoonstelling What does it mean to be human? laat zien dat het DNA van alle mensen die nu leven 99,9% gelijk is. Deze is momenteel te zien in het National Museum of Natural History in Washington, D.C. De tentoonstelling maakt duidelijk dat we allemaal wortels hebben die uitstrekken tot 200.000 jaar terug tot het ontstaan van de eerste moderne mensen in Afrika, en meer dan 6 miljoen jaar terug tot de evolutie van de eerste menselijke soort in Afrika (National Museum of Natural History, 2014). Dit verbazingwekkende verhaal van de verspreiding van mensen over de wereld, aanpassingen en de manieren om te overleven zijn geschreven in de taal van ons DNA en in is vandaag de dag nog terug te zien in ons uiterlijk.

er is geen reden om aan te nemen dat de verschillen tussen mensen bestaan op basis van ‘rassen’ Roberts. In deze documentaire onderzoekt Roberts hoe onze voorouders zijn geëvolueerd en ontwikkeld tot de hedendaagse diversiteit aan mensen wereldwijd. Ze zoekt uit hoe verschillende kleuren, vormen en groottes van het menselijk lichaam zijn ontstaan door de vele omgevingen en klimaten die onze voorouders overleefden (Roberts, 2009).

Eerdere studies naar menselijke diversiteit laat zien dat de grootste genetische diversiteit werd gevonden tussen individuen in plaats van tussen bevolkingen. De variatie in menselijke diversiteit is het meest beïnvloed door geografische invloeden. Uit een breed opgezette studie, gepubliceerd in 2004, bleek dat 87,6% van de totale genetische diversiteit van de moderne mens wordt verklaard door de verschillen tussen individuen, en slechts 9,2% tussen volkeren. Over het algemeen treedt 5 tot 15% van de genetische variatie op tussen grote groepen die in verschillende continenten leven, en het overige deel van de variatie binnen deze dergelijke groepen (Lewontin, 1972. Jorde e.a., 2000. Hinds e.a., 2005). Deze resultaten tonen aan dat wanneer individuen over de hele wereld worden onderzocht, dat het patroon dat te zien is niet een kwestie is van afzonderlijke groepen, maar van gradaties in genetische variatie (geleidelijke geografische variaties) over de hele wereld. Daarom is er geen reden om aan te nemen dat de belangrijkste genetische verschillen tussen mensen bestaan op basis van ‘rassen’, zoals vroeger werd gedaan door antropologen zoals Johann Friendrich Blumenbach (een Duitse antropoloog en anatoom) die op deze manier de wereld indeelde.

2.2 Geografische invloeden De aarde kent een geschiedenis van grote klimaatveranderingen, maar ook een diversiteit aan klimaten wereldwijd. Toen de eerste moderne mensen uit Afrika zich gingen verplaatsen naar andere delen van de wereld, kwamen zij in aanraking met deze extreme klimaatverschillen en weersomstandigheden. De illustratie visualiseert een mogelijke verplaatsing over de wereld van de eerste mensen uit Afrika. De illustratie is een vertaling van de informatie uit de documentaire The Incredible Human Journey van Alice

2.3 Toekomstvoorspellingen Voorspellingen voor de toekomst zijn altijd moeilijk te bepalen. Toch houden veel wetenschappers zich bezig met toekomstvoorspellingen wat betreft het uiterlijk. Ik heb geen betrouwbare bronnen kunnen vinden, maar ik heb wel gelezen dat sommige wetenschappers vermoeden dat er over ongeveer honderd jaar geen nieuwe baby’s met blond haar meer worden geboren. Ze voorspellen dat de laatste blonde baby’s in Finland worden geboren en dat de genen die rood haar produceren waarschijnlijk nog eerder zullen verdwijnen. Bijzondere oogkleuren (groen, grijs en blauw) zullen het hoogstwaarschijnlijk iets langer volhouden dan zeldzame haarkleuren. Ook denken zij dat de lichte huidskleur zal verdwijnen. De meeste mensen zullen volgens hen een olijfkleurige huidskleur hebben, zoals we die aantreffen in Latijns-Amerika.

Eigenlijk zijn alle mensen op het gebied van DNA dus gelijk en veel van onze hedendaagse uiterlijke verschillen zijn in de geschiedenis ontwikkeld door de invloed van geografische factoren. Op deze manier waren mensen in staat om te overleven in verschillende gebieden op de aarde. Tijdens deze tochten ontwikkelden groepen mensen eigen gewoontes, bestaanswijze, opvattingen, gedragingen en sociale omgangsvormen; ze ontwikkelden een eigen ‘cultuur’. Deze cultuur bepaalt ook deels hoe we vandaag de dag met ons uiterlijk omgaan. Er is dus een duidelijk verschil tussen de invloed van ‘nature’ (aanleg, zoals het genetische materiaal) en ‘nurture’ (opvoeding, met name door de leefomgeving). Welke invloed hebben deze verschillende leefomgevingen op ons uiterlijk?

Al is dit niet wetenschappelijk bewezen, denk ik wel dat er enige logica in deze voorspellingen zit. Door de invloed van mobilisatie en migratie komen mensen uit verschillende delen uit de wereld meer met elkaar in contact. Als deze mensen samen weer kinderen krijgen, kunnen we steeds meer op elkaar gaan lijken en sommige uiterlijke kenmerken zelfs ‘uitsterven’.

Beeld- & VOrm-onderzoek

Conceptmap Vanuit mijn eerste theorie- en beeld-onderzoek heb ik een conceptmap gemaakt. Hierin leg ik verbanden en maak ik connecties tussen bevindingen. In de conceptmap is te zien dat de omgeving, de maatschappij, de media en tijd een belangrijke rol spelen bij de be誰nvloeding van de uiterlijke presentatie.

lifestyle, muziek, religie, kunst, sport, wetenschap, politiek, omgangsvormen etc.

Aan de hand van dit schema heb ik besloten om mijn onderzoek te richten op lichamelijke kenmerken en dus niet op kleding. Ik heb deze keuze gemaakt, omdat dit iets is waar je mee wordt geboren en op wordt beoordeeld in de maatschappij. Kledingtrends zijn makkelijker aan te passen, door gewoon iets anders aan te trekken. Bij lichamelijke kenmerken ligt dit een stuk complexer en daarnaast kun je bij de geboorte geen invloed hebben op het uiterlijk. Ik vind het interessant om te onderzoeken hoe mensen hiermee omgaan naarmate ze ouder worden en hoe de maatschappij mensen be誰nvloed.

ervaringen en ontwikkeling

cultuur vrienden familie

vers

collega's superdiverse samenleving

ontstaan

heeft invloed gehad op

vers

komen terug in

gebeurtenissen trends

tijd

zoals

wordt be誰nvloed door

geografie

over

klimaatveranderingen

HUID

GEBIT

ER / EGALER / GLADDER / GEEN ONEFFENHEDEN / JONG DEALEN: MAGAZINES, H&M, MODE, TRENDS,HUID RASCISME LICHTER / DONKERDER / EGALER / GLADDER / GEEN ONEFFENHEDEN / JONG SCHOONHEIDSIDEALEN: MAGAZINES, H&M, MODE, TRENDS, RASCISME

SCHEVE TANDEN / RECHTE TANDEN / WITTE TANDEN / NATUURLIJKE KLEUR / SPLEETJE GEBIT TUSSEN DE TANDEN / BLEKEN SCHEVE TANDEN / RECHTE TANDEN / WITTE TANDEN / NATUURLIJKE KLEUR / SPLEETJE TUSSEN DE TANDEN / BLEKEN

schillend

verandert

plastische chirurgie

haarkleur huidskleur

haargroei scheren/laten staan

bepaald

zoals

kapsel

is voor je

ogen

start met

uiterlijk

DNA zoals wordt aangepast met

aanpassingen uiterlijke kenmerken

beïnvloed

omgeving

eigen keuze wordt aangevuld met

schillend

toevoegingen decoratie

wordt beïnvloed door

beoordeeld op

wordt beïnvloed door

PRESENTATIE UITERLIJK

maatschappij

beïnvloed

wordt beïnvloed door beïnvloed

beïnvloed

media zorgt voor

eenzijdig beeld

HAAR HAAR

KAPSEL / BAARD // LANG SCHEREN / LANG AARD / SCHEREN HAAR / KORTHAAR HAAR/ KORT HAAR WENKBRAUWEN: DIK/DUN DONKER/LICHT NKBRAUWEN: DIK/DUN DONKER/LICHT

resulteert in

vooroordelen

/ OGEN NEUS NEUS / OGEN / OREN/ OREN

OGEN GROTER / NEUS KLEINER NAAR ACHTER / NEP-WIMPERS OGEN GROTER / NEUS KLEINER / OREN NAAR/ OREN ACHTER / NEP-WIMPERS KLEURLENZEN / SMOKEY-EYES / ACCENT GEVEN / VERBERGEN KLEURLENZEN / SMOKEY-EYES / ACCENT GEVEN / VERBERGEN Het gezicht Een visualisatie van de hoeveelheid aanpassingen en veranderingen die aan het lichaam worden gedaan, in verschillende omgevingen. Ik heb besloten om mij te focussen op het gezicht, met name het haar, de ogen en de huid. Het gebit staat ook nog open als optie, omdat hier ook veel trends en schoonheidsidealen over zijn te vinden.

het ontstaan van diversiteit 13

huid

Dit zijn opeenhopingen van pigment-cellen in de huid, waarvan ieder mens er gemiddeld zo’n 25 krijgt. De meeste moedervlekken ontstaan tussen het derde en twintigste jaar en na het veertigste jaar kan het aantal moedervlekken weer afnemen. Het aantal wordt bepaald door de erfelijke aanleg en door de mate waarin de huid tijdens het leven aan zonlicht is blootgesteld (Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie, 2014).

OGEN

Haar

De variaties in menselijke huidskleuren zijn aangepaste eigenschappen die nauw samenhangen met de geografie en de ultraviolette (UV) straling van de zon. Toen mensen zich vroeger verplaatste naar hete en open gebieden op zoek naar voedsel en water, werd het een grote uitdaging om het lichaam koel te houden. Een gunstige aanpassing was een toename van het aantal zweetklieren op de huid en daarnaast een vermindering van de hoeveelheid van het lichaamshaar. Met minder haar kan zweet gemakkelijker verdampen en het lichaam efficiënter verkoelen. Tegenstrijdig hieraan was, is dat met een vermindering van het lichaamshaar de huid werd blootgesteld aan de sterke zon. Vooral in de gebieden nabij de evenaar was dit een probleem. Blootstelling van de huid aan de felle zon beschadigt het lichaam en dus was de oplossing een permanent donkere huid die het lichaam beschermt tegen de schadelijke stralen (Roberts, 2009). Melanine is het bruine pigment van de huid. Het is een natuurlijke zonnebescherming die mensen uit tropische gebieden beschermt tegen de schadelijke effecten van ultraviolette-straling. UV-straling kan bijvoorbeeld foliumzuur (ook wel vitamine B11 genoemd) verminderen. Foliumzuur is belangrijk voor de vroege ontwikkeling van het ongeboren kind (Voedingscentrum, 2014). Maar wanneer een bepaalde hoeveelheid UV-straling de huid doordringt, helpt het de huid om vitamine D te absorberen wat nodig is voor sterke botten. Dit verklaart waarom de mensen die gemigreerd zijn naar geografische koudere zones met minder zonlicht, een lichtere huidskleur hebben ontwikkeld. Dit wordt wereldwijd ondersteund door mensen die gebruik maken van de techniek Measures of skin reflectance, een manier om huidskleur te kwantificeren door de hoeveelheid licht die wordt weerspiegeld (Angelopoulou, 1999). Toch hangt huidskleur niet alleen samen met breedtegraad, onder andere omdat ook voeding (met name vlees en vis) een bron is van vitamine D. Mogelijk heeft dus niet alleen het wegtrekken van de evenaar, maar ook het door de komst van de landbouw en het veranderende voedingspatroon voor de lichtere huidskleur gezorgd (Smits, 2014). Mensen die langs de kust leefden en veel schelpdieren aten, maakte op een alternatieve manier gebruik van de bron van vitamine D. Dit betekent dat sommige Arctische volken, zoals de inheemse volkeren van Alaska en Canada, een donkere huid kunnen veroorloven in gebieden met weinig UV-straling. In de zomer krijgen ze een hoge mate van UV-stralen gereflecteerd door het oppervlak van sneeuw en ijs en hun donkere huid beschermt hen tegen dit gereflecteerde licht (National Museum of Natural History, 2014). De huid is bijna nooit egaal en onderscheid zich behalve met kleur ook vaak met verschillende vlekjes. Een voorbeeld daarvan zijn sproeten. Deze kleine bruine vlekjes ontstaan door een ophoping van melanine in de onderste lagen van de opperhuid. Het pigment is hier niet egaal verdeeld, waardoor de sproet ontstaat. Ze komen het meeste voor bij mensen met lichte huid typen, maar erfelijkheid speelt ook een belangrijke rol (mens en gezondheid, 2014). Bij blootstelling van de huid aan de zon, krijgt het meer melanine, waardoor de sproeten ook beter zichtbaar worden. Andere veel voorkomende vlekken op de huid zijn moedervlekken.

Het haar kan bij mensen verschillende kleuren aannemen. Het kan zelfs veranderen naarmate iemand ouder wordt. De haarkleur bij mensen wordt ook bepaald melanines. Er zijn twee typen melanine; eumelanine zorgt voor geelbruine tot zwarte tinten, en feomelanine voor roodtinten. De meeste mensen hebben een mengeling van deze twee pigmenttypes in hun huid en haar zitten, waardoor het in menselijk haar in circa 11 tot 12 kleurtinten kan variëren, van zwart tot rood en lichtblond (Böke, 2012). De distributie van haarkleuren is historisch gezien verdeeld naar geografische leefgebieden. Diep bruin en zwart prevaleren in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Zuid-Europa, terwijl nog diepere tinten van zwart voorkomen in zowel Oost-Azië en Zuid-Azië als in tropisch (sub-Sahara) Afrika en Amerika. Lichter bruin is gebruikelijker in West-, Centraalen Oost-Europa, geel/blond in Noord-Europa, en roodachtig op de Britse Eilanden (Roberts, 2009). Er bestaan aanmerkelijke verschillen in haarkleur en textuur tussen individuen en door mobilisatie en migratie is de diversiteit in haar-eigenschappen in vele landen toegenomen. Naarmate men ouder wordt, treedt een natuurlijke kleurverandering op; het haar wordt eerst grijs, dan wit. Wetenschappers hebben ontrafeld waarom het menselijk haar grijs wordt. Onderzoek heeft aangetoond dat waterstofperoxide (H2O2) indirect de vorming belet van voldoende melanine, de kleurstof van het haar. H202 ontstaat van nature bij de menselijke stofwisseling. Het agressieve bleekmiddel wordt bij jonge mensen weer snel afgebroken. Bij oudere mensen werkt het mechanisme niet goed meer. Het waterstofperoxide dat zich in het lichaam ophoopt, breekt vervolgens het enzym tyrosinase af, dat verantwoordelijk is voor de productie van voldoende melanine (Brandhorst, 2009). Haar bestaat uit keratine, een eiwit dat wordt geproduceerd door cellen in de follikels, de haarzakjes. Hoogleraar dermatologie Martino Neumann (Erasmus MC) verduidelijkt dat krullen ontstaan door de manier waarop de keratineketens met zwavelbruggen aan elkaar zijn gekoppeld (Visser, 2011). Het is de follikelvorm die bepaalt of haar sluik, krullend of kroezend wordt. Ronde follikels leiden tot rechte (sluike) haren, ovale tot krullend haar en rechthoekige follikels brengen kroeshaar voort. Ook de structuur van het haar kan verschillen. Zo is het haar van blanke mensen vaak fijner van structuur dan bijvoorbeeld mensen met Aziatische uiterlijke kenmerken (Mens en gezondheid, 2014). De vorm en de structuur van het haar is genetisch bepaald.

Van lichtblauw via groen naar zeer donkerbruin; het mensen-oog kan zeer verschillende kleuren hebben. De kleur van de iris wordt genetisch bepaald en dit heb je dus niet zelf in de hand. Bij blanke kinderen zijn de ogen vrijwel altijd blauw bij de geboorte. Pas in de loop van het eerste jaar wordt de kleurstof aangemaakt in hun ogen, soms kan de oogkleur in het zesde jaar nog veranderen. Donkere kinderen hebben bij de geboorte meestal al te veel kleurstof voor blauwe ogen, maar hun ogen zijn dan nog duidelijk lichter dan later (Spierling, 2011). Waarom zijn ogen zonder kleurstof dan blauw en niet wit? Oog-onderzoeker Tom van den Berg van het Nederlands Instituut voor Neuro-onderzoek vertelt: “Het is diezelfde reden waarom de hemel blauw is. En de Zee. En waarom de aders in je arm blauw doorschijnen.” Het is een gevolg van lichtverstrooiing. Hij legt uit dat dit Rayleigh-effect ontstaat als wit licht wordt verstrooid door een omgeving vol kleine deeltjes, in de lucht, maar ook in lichaamscellen. “Alleen blauw licht komt terug” (Spierling, 2011). Daarom hebben irissen überhaupt kleuren. Net als in een camera moet de binnenkant van het oog donker zijn. Anders wordt de beeldvorming verstoord door weerspiegelingen. “De kleur van de iris hangt samen met die interne pigmentatie van het oog.” De meeste zoogdieren hebben daarom donkere ogen, want dat is het beste. Bij mensen eigenlijk ook, maar door de trek uit Afrika (50.000 jaar geleden) is er bij Homo Sapiens evolutionair van alles gebeurd met de huids- en oogkleur, vooral bij blanken (Spierling, 2011). Blauwe ogen zijn dus iets minder lichtdicht dan donkere ogen. Van den Berg: “Het is geen groot nadeel, maar mensen met blauwe ogen worden wel eerder verblind door tegenliggers als ze ’s avonds autorijden.” De groene oogkleur is één van de zeldzaamste oogkleuren. Er zijn weinig dragers met het groene oogkleur gen. Groen is echter wel dominant over de blauwe en grijze oogkleur, maar als er weinig ‘groene DNA dragers’ zijn in de wereldwijde populatie, zal deze dus ook niet vaak voorkomen. Dragers met de groene oogkleur gen zijn vooral te vinden in Noord-Europa en in mindere mate Pakistan, India en het Midden-Oosten. Landen waar vooral mensen voorkomen met groene irissen zijn onder andere Noord-Nederland, Ierland, Noord-Duitsland, Denemarken, Zweden, Noorwegen, IJsland, Polen en Estland. Andere lichte kleuren van de ogen komen ook in deze landen voor (Mens en gezondheid, 2014). De hedendaagse diversiteit aan vormen van de ogen is ook genetisch bepaald. Zo hebben veel mensen in of uit Aziatische gebieden smallere ogen en een extra huidplooi. In The Incredible Human Journey vertelt Alice Roberts dat er nog geen officieel bewijs is, maar dat wetenschappers wel denken dat deze smallere ogen zijn ontstaan door geografische invloeden en zijn aangepast vanwege de koude weersomstandigheden in Siberië. De ogen beschermen op deze manier tegen het warmteverlies van het gezicht, net als de vaak wat kleinere neus en het plattere gezicht (Roberts, 2009).

het dialogisch uiterlijk 14

#3 Het dialogisch uiterlijk De context waarin we leven heeft grote invloed op de omgang met ons uiterlijk. Er ontstaan veel culturele identiteiten welke voortdurend gevormd en getransformeerd worden ten opzichte van de manieren waarop we vertegenwoordigd en behandeld worden in de culturele systemen om ons heen (Hall e.a., 1996). We zijn niet één ding, maar vele dingen; en welk van die dingen domineert, hangt af van het thema, de plaats, het tijdstip en de tegenspeler (Blommaert, 2011). In dit hoofdstuk ga ik in op het constante dialoog tussen omgeving en individu en de vertaling hiervan naar het uiterlijk.

3.1 Plaats en maatschappij Klinisch psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe schrijft in zijn boek Identiteit dat er geen wezenlijke identiteit bestaat; het is het tijdelijke resultaat van een dialogisch en dynamisch proces (Verhaeghe, 2012). Er is dus voortdurend sprake van een dialoog tussen individu en omgeving. Mensen stemmen zich steeds vaker en sneller af aan hun omgeving. Plaatsen zijn daarbij belangrijk voor mensen. Het zijn ankerpunten, voor de vorming van wat je zelf bent en voor het vormen van je visuele identiteit (Nijs, Heling, 2011). In Europa wordt soms bewust, soms onbewust nog steeds beoordeeld op huidskleur. In januari 2010 deed het Sociaal Cultureel Planbureau onderzoek naar discriminatie in het sollicitatieproces. “Bij functies met klantencontact is er een groter verschil tussen niet-westerse migranten en autochtonen in het aandeel uitnodigingen dan bij functies zonder klantencontact”, concludeerde de onderzoekers in het rapport Liever Mark dan Mohammed? (Andriessen e.a., 2010). In maart 2013 debatteerde de Tweede Kamer nog over de voor- en nadelen van anoniem solliciteren. De VVD prees een vacature-systeem waar persoonlijke informatie pas wordt uitgewisseld zodra er een inhoudelijke klik is. “Hierdoor wordt eerst een match gezocht op basis van competenties en pas daarna komen de persoonlijke gegevens in beeld”, lichte VVD-Kamerlid Cora van Nieuwhuizen toe. Aan deze onderzoeken en discussies is te zien dat er in de hedendaagse maatschappij wel degelijk wordt beoordeeld op uiterlijke kenmerken, waarvoor je niet zelf gekozen hebt - en in het ergste geval - gesuggereerd wordt dat iemand hierdoor minder is dan iemand anders. De maatschappij kan dus een grote invloed uitoefenen op de uiterlijke presentatie van mensen. Ook voor de inwoners van Noord-Korea wordt de keuze wat betreft het uiterlijk op dit moment drastisch beperkt. Sinds maart 2014 zijn de mannelijke inwoners voortaan bij wet verplicht om het kapsel van hun leider Kim Jong Un te dragen. Alle Noord-Koreanen moeten met kort opgeschoren slapen en een bovenkruin met middenstreep verschijnen (AD, 2014). Vrouwen mogen uit achttien verschillende kapsels kiezen. Lang haar, vooral voor mannen, zou niet in overeenkomst met de ‘socialistische levensstijl’ zijn (Powned, 2014). 13

Maar ook biologische uiterlijke kenmerken worden in veel Aziatische landen bekritiseerd vanuit de maatschappij. In het informatieve tv-programma Obsessions onderzoekt

Jason Godfrey waarom Zuid-Koreanen zo verslingert zijn aan plastische chirurgie. Zuid-Korea heeft wereldwijd de hoogste plastische chirurgie-cijfers en maar liefst één op de vijf vrouwen in de hoofdstad Seoul ondergaat een operatie aan het gezicht. Jason Godfrey laat in het programma zien hoe een maatschappelijke obsessie de norm wordt (Obsessions, 2013). Uit onderzoek van Vice.com bleek al dat een nieuwe neus kopen in het land net zo normaal is als het bestellen van een hamburger. “We noemen het doen van ogen en neuzen in Korea ‘de basics’. Het is de standaardprocedure eigenlijk”, vertelde een vrouw uit Seoul aan de site. “Ik denk zelfs dat ik niet één vriend heb die nog nooit iets heeft laten doen. Iedereen heeft wel iets.” Ook ouders stimuleren hun kinderen om plastische correcties te doen. Op deze manier worden de kansen op de arbeidsmarkt een stuk hoger, maar ook in het dagelijks leven worden mensen met een aangepast gezicht positiever benaderd (Vice, 2013). 14

Verder heeft religie ook invloed op de uiterlijke presentatie. In Nederland kan dit een vrije keuze zijn, maar in veel landen zijn vrouwen wettelijk verplicht om een hoofddoek te dragen. In Iran kun je bijvoorbeeld worden gestraft door middel van zweepslagen en gevangenisstraffen. Veel vrouwen nemen op dit moment dat risico en gaan ongesluierd op de foto. Deze plaatsen zij op een speciale facebookpagina, om hun moment van vrijheid te laten zien (Telegraaf - Vrouw, 2014). Maar alsnog kan de maatschappij op een andere manier bepalen of een vrouw het haar moet bedekken. Zo vertelt een Iraanse vrouw in een artikel in Trouw: “Vrijheid is niets waard als ze samengaat met angst. Ik ben niet bang om mijn hoofddoek af te doen, ik ben bang voor mannen in Iran. Je wordt beledigd en komt in de problemen als je je lichaam en haar niet goed bedekt” (van Wijk, 2014).

3.2 Media Uit eerder onderzoek The Elastic Body Image: The Effect of Television Advertising and Programming on Body Image Distortions in Young Women blijkt dat er door de media grote invloed wordt uitgeoefend op jonge vrouwen wat betreft het uiterlijk (Myers, Biocca, 1992). Er niet goed uitzien is je eigen verantwoordelijkheid; je kunt er iets aan doen als je meer gaat sporten, gaat diëten, bepaalde gerechten klaarmaakt, aan lichaamsverzorging gaat doen, schoonheidsproducten gebruikt of plastische chirurgie toepast. Lelijkheid of onaantrekkelijkheid ligt aan jezelf is de toon die de meeste tijdschriften eind van de 20ste eeuw aanhouden (Gielen, 2003). Daarnaast worden er vaak idealen getoond

die erg extreem of bijna niet na te streven zijn met het lichaam dat we van nature hebben of ontwikkelen naarmate we ouder worden. Dit wordt onder andere versterkt door het gebruik van digitale bewerkingsprogramma’s zoals Photoshop. De huid wordt egaal gemaakt, het gezicht smaller en het haar voller en glanzender. En ook hier komt huidskleur weer aan bod. Opvallend is dat op de cover van veel glossy-magazines veel sterren of modellen een paar tinten lichter worden afgebeeld dan hun originele huidskleur, zoals het Amerikaanse magazine Vanity Fair. 15

Actrice Lupita Nyong’o heeft een veel lichtere huidskleur dan ze in het echt heeft. Verder komen er dagelijks tientallen advertenties voorbij die mensen proberen te beïnvloeden en verleiden. Zo speelde H&M in op het Westerse ideaal om een zongebruinde huid na te streven. In mei 2012 hingen overal in Zweden, en in 43 andere landen, grote posters waarop het Braziliaanse model Isabeli Fontana de nieuwste collectie badmode aanprees. Hoewel Fontana van nature al een donkere huid heeft, leek ze op de foto’s nog eens extra gebronsd te zijn. Het Kankerfonds reageerde in een ingezonden brief in een Zweeds dagblad op de advertentiecampagne. In die brief zegt het fonds dat de bruine huid van het model “een schoonheidsideaal creëert dat dodelijk is. In Zweden overlijden jaarlijks meer mensen aan huidkanker dan aan verkeersongelukken en de voornaamste oorzaak daarvan is te lang in de zon liggen” (NOS, 2012). De invloed van de media is wereldwijd merkbaar. Tegenwoordig komen ook in andere delen van de wereld vrouwen in aanraking met afbeeldingen van westerse modellen. Een belangrijk voorbeeld is Japan, een land waar sinds de tweede wereldoorlog een grote modernisering heeft plaatsgevonden en de westerse cultuur duidelijk zijn stempel heeft gedrukt. Het westerse schoonheidsideaal is hier dan ook aanwezig in tijdschriften, reclames en advertenties. Deze blootstelling is echter niet zonder gevolgen. Zo is gebleken dat Japanse vrouwen net als westerse vrouwen gevoelig zijn voor dit ideaalbeeld, en dat deze vrouwen de westerse modellen als relevant referentiepunt zien om zichzelf aan te spiegelen, ondanks dat hun uiterlijk erg afwijkt (Darling-Wolf, 2003).

3.3 Technologische ontwikkelingen Het gegeven van ‘plaats’ heeft de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt door de opkomst van communicatiemedia en –technologieën. Hierdoor wordt het begrip ‘specifieke plaats’ volgens theoretici in toenemende mate irrelevant en zijn mensen niet meer afhankelijk van specifieke locaties (Nijs, Heling, 2011). Interessant aan deze technologische ontwikkelingen, maar ook globalisering en migratie, is de mengelmoes die ontstaat van trends en stijlen vanuit verschillende plaatsen en culturen. Mensen met dezelfde culturele achtergronden veranderen steeds meer van elkaar en mengen met andere groepen. Hierdoor kan er eigenlijk ook niet meer over ‘bepaalde groepen’ worden gesproken.

Door de ontwikkeling van stereotypes en ‘normen’ (door onder andere de maatschappij en de media) lijkt het alsof er veel onwetendheid is over het biologische uiterlijk en het ontstaan daarvan; deze stereotyperende uiterlijke kenmerken worden idealen waar niet iedereen mee wordt geboren. Hoe gaan we hier vandaag de dag mee om?

Beeld- & VOrm-onderzoek

BASIS

BASIS // STARTPUNT

genetisch bepaald

DNA - VOOROUDERS GEOGRAFIE

heeft invloed op eigen keuze

VERANDERINGEN

3 - KAPSEL - EPILEREN - PLASTISCHE CHIRURGIE - BOTOX - BEUGEL - MAKE-UP - HAARVERF -

heeft invloed op dynamisch

2 CONTEXT

Schema Het proces van be誰nvloeding en omgang met het uiterlijk heb ik schematisch weergegeven in dit schema. In kader 1 is te zien dat ieder persoon start met een uiterlijk bij de geboorte, dat is ontstaan door DNA en de voorouders. Kader 2 is de context waarin deze persoon zich bevind. Kader 3 zijn de veranderingen en aanpassingen die worden gedaan door de persoon. De basis, maar ook de context, heeft invloed op welke veranderingen en aanpassingen worden gedaan. De basis staat vast, maar de context kan veranderen en is dus een dynamisch kader.

EUROPA

AZIE

Diverse schoonheidsidealen, contrasten, producten en middelen per omgeving

Online vragenlijst Ik heb een nieuwe versie van de vragenlijst gemaakt met 25 vragen. Hierbij zijn de meeste vragen meerkeuzevragen en omdat de vragenlijst online te maken is, zijn de antwoorden gemakkelijk aan te klikken. De vragen zijn naar het Engels vertaald, omdat ik de lijst wereldwijd wil verspreiden. Deze is nu gespecificeerd op vrouwen en het gezicht.

HumanĂŚ Een mooi voorbeeld van een project waarin tools van het grafisch ontwerpen naar voren komen is het project Humanae van de Brazilliaanse fotografe Angelica Dass. Ze is al twee jaar lang bezig met het fotograferen van mensen over de hele wereld. Ze neemt een pixel van de huid van degene die ze gefotografeerd heeft en matcht dit met een bijpassende kleur uit een Pantonewaaier. Deze kleur is terug te zien op de achtergrond van de foto. Het mooie van het project vind ik de grote diversiteit die zichtbaar wordt, als je de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s op haar tumblr bekijkt: http://humanae.tumblr.com. Ze gaat in tegen de gewoonte om over bevolkingsgroepen te praten, en het categoriseren van mensen bij huidskleur.

het dialogisch uiterlijk 15

“We zijn niet één ding, maar vele dingen; 16

en welk van die dingen domineert, hangt af van het thema, de plaats, het tijdstip en de tegenspeler” - jan blommaert -

praktijkonderzoek 18

#4 praktijkonderzoek Om te ondervinden hoe er vandaag de dag met het uiterlijk wordt omgegaan in verschillende leefomgevingen, ben ik een praktijkonderzoek gestart. Door middel van een online vragenlijst die ik wereldwijd heb verspreid, probeer ik inzicht te krijgen in de veranderingen en aanpassingen die dagelijks worden gedaan aan het biologische uiterlijk. Om dieper op de omgeving en de beïnvloedende factoren in te gaan heb ik (Skype-)interviews gehouden met vrouwen in verschillende landen.

Vragenlijst De grafieken in dit hoofdstuk visualiseren de resultaten die ik verkregen heb van de online vragenlijst. Ik heb resultaten ontvangen uit de volgende landen: • Nederland • Frankrijk • Engeland • Duitsland • SPANJE • Zwitserland • Denemarken • Roemenië • Turkije • SAOEDI-ARABIË • AUSTRALIË • AMERIKA • Verenigde Arabische Emiraten • KENIA • Kameroen • JAPAN • Zuid-KOREA • CHINA • INDIA • INDONESIë • CANADA • Israël • Filipijnen

Interviews Daarnaast heb ik vrouwen geïnterviewd in de volgende landen: • Frankrijk - PARIS • Engeland - Gloucester • SPANJE - MADRID • Roemenië - Boekarest • AUSTRALIË - Northern Territory • AMERIKA - BALTIMORE • Kameroen - Douala • JAPAN - TOKIO • Zuid-KOREA - SEOUL • CHINA - HONGKONG In dit hoofdstuk bespreek ik ook de resultaten die ik verkregen heb uit de interviews, ondersteund door enkele quotes van de geïnterviewde. Meerdere verhalen en quotes zullen te zien zijn in mijn eindontwerp.

De deelnemers hebben de volgende uiterlijke kenmerken:

HAARsoort

stijl slag krullen kroes anders

haarkleur

blond bruin zwart rood

oogkleur

huidskleur

blauw bruin zwart groen grijs anders heel licht licht medium donker heel donker

Focuspunten De online vragenlijst richt zich op de biologische uiterlijke kenmerken van de deelnemer en de veranderingen die hier aan worden gedaan. Op deze manier probeer ik inzicht te krijgen in de hoeveelheid dagelijkse veranderingen en de nog te wensen veranderingen in de toekomst, door onder andere plastische chirurgie. Tijdens dit gehele onderzoek focus ik mij op het gezicht en met name op de huid, de ogen en het haar. Tijdens de interviews ben ik hier dieper op ingaan en ben ik meer te weten gekomen over hoe de leefomgeving invloed uitoefend op de omgang met de uiterlijke kenmerken, wat aansluit op mijn hoofdvraag.

Beeld- & VOrm-onderzoek

Analyse magazine-covers Voor een eerste idee voor een publicatie als uitwerking heb ik een analyse gemaakt van covers van fashion-magazines uit verschillende landen. Opvallend is dat er bij het overgrote deel twee soorten lettertypes wordt gebruikt. Een klassiek lettertype wat richting de Bodoni gaat (vaak gebruikt in kapitalen) en een rond schreefloos lettertype. Verder staat er altijd een model (vaak een portret) op de voorkant, die altijd make-up draagt en grondig is gephotoshopt. De magazines in Japan bevatten over het algemeen meer tekst en de tekst staat overal bijna altijd over het beeld heen. Wat ook opvallend is, is dat de modellen op de Japanse covers allemaal geen Aziatische ogen hebben en dat veel donkere modellen lichter van kleur zijn gemaakt (zoals Beyoncé op de cover van L’OFFICEEL en LOOK en Rihanna op Schön!).

Bauer Bodoni

CENTURY gothic

Omgeving bepaalt uiterlijk Ik vind het interessant dat de omgeving waar iemand geboren is of zich bevind, bepaalt hoe mensen met hun uiterlijke kenmerken omgaan. Dit blijkt ook uit de online vragenlijst en de Skype-interviews. Het verschilt heel erg per maatschappij of iemand wordt geaccepteerd, of je de vrijheid hebt om je uiterlijk te veranderen of juist niet en welke â&#x20AC;&#x2DC;normâ&#x20AC;&#x2122; daar van toepassing is.

Test-portretten Omdat ik merk dat ik met portretten goed de verschillen, veranderingen en het dynamische karakter van het uiterlijk kan communiceren heb ik een aantal test-portretten van mijzelf laten maken. Ik wil uitproberen hoe het werkt als ik mijn eigen uiterlijk door middel van Photoshop aanpas naar de verschillende normen en schoonheidsidealen per omgeving. Hiervoor gebruik ik de resultaten die ik heb verkregen vanuit mijn onderzoek.

Een test met van links naar rechts een naturel portret, uiterlijke aanpassingen in Rotterdam en in Tokio. Ik heb de aanpassingen bewust met Photoshop gedaan, om te benadrukken dat dit zo makkelijk digitaal kan worden gedaan. Dit zelfde geldt dus voor reclame, advertenties en modellen in magazines.

praktijkonderzoek 19

HUID

86%

draagt altijd of bijna altijd make-up

Mascara oogschaduw (kleur) oogschaduw (naturel) oog-potlood wenkbrauw-potlood foundation (lichter) Foundation (donkerder) foundation (zelfde toon) Blush Poeder Lipstick lip-potlood Coverstick Eye-liner

Bijna alle vrouwen gaven in de vragenlijst aan dat zij niet zonder make-up op het huis uit gaan. Hoewel sommige schoonheidsidealen heel erg verschillen per plaats, gaven de vrouwen uit alle landen die ik heb onderzocht aan dat het hebben van een egale huid belangrijk is.

Dit kan worden gerelateerd aan de vele media-beelden, waarbij er altijd een volledig egale skin te zien is bij de modellen. Vaak wordt dit gerealiseerd met veel professionele make-up en uiteindelijk met behulp van bewerkingsprogramma’s zoals Photoshop.

Daarnaast staat een gladde huid voor jeugdigheid. Iets wat ook in veel landen terugkomt als een belangrijk streven.

“I THINK IT’S IMPORTANT TO HAVE A Smooth and glowy skin”

“I think it’s important to have a clear skin”

“with the use of foundation I’m trying to hide the spots on my skin”

FRANCE - PARIS

United kingdom - GloucesteR

CHINA - HONGKONG

71%

donkerder lichter

past bewust de originele kleur van de huid aan

“MOST OF THE PEOPLE HERE ARE USING whitening creams to pursue a white skin”

“A tanned skin is usually considered more attractive than being pale”

KOREA - SEOUL

USA - BALTIMORE

De huid is een goed voorbeeld van een uiterlijk kenmerk waar veel aan gesleuteld wordt. In veel Westerse landen hebben de meeste mensen liever een gebruinde huid, terwijl de vrouwen in Japan, Korea, China, en India juist aangaven dat veel mensen in die landen een lichte huid willen.

zonnebank, bewust uren in de zon liggen, door juist te zon te vermijden, het gebruik van speciale whitening- en bruining-crèmes, maar ook door het gebruik van zelf gefabriceerde middeltjes.

Uit de resultaten blijkt dat er heel weinig van de vrouwen niet bewust de kleur van de huid beïnvloed. Degene die dat wel doen, doen dat door gebruik te maken van de

Verontrustend is dat veel van de whitening-crèmes en sprays (zowel uit de winkel of zelf gemaakt) heel slecht zijn voor de huid. In het blad Kosmetiek stond een artikel over whitening producten die buiten de EU worden geproduceerd, waarbij

veel van de producenten werken met kwik-verbindingen zoals ‘hydroquinon’. Deze stof kan nierkanker veroorzaken en de zwangerschap beëindigen. De inspectie van volksgezondheid heeft aangetoond dat middelen die op de huid worden aangebracht binnen 1 uur voor 50 procent zijn terug te vinden in het bloed (Kosmetiek, 2002). Tijdens het interview met de vrouw uit Korea vertelde zij dat in alle producten die je in de winkel koopt standaard whitening in verwerkt is, zoals in make-up, deodorant en crèmes. Ook kwam in de interviews naar voren dat in veel landen in Afrika de kleur van de huid bepaalt of iemand een baan vindt of niet. Ditzelfde geldt voor Korea. De maatschappij lijkt gefixeerd te zijn op een lichte huid, waardoor de bevolking dit als schoonheidsideaal nastreeft. Uit onderzoek blijkt dit een complex fenomeen te zijn, dat als een antwoord op discriminatie kan worden gezien. Maar het lijkt ook gerelateerd te zijn aan het westers schoonheidsideaal, het verhogen van de sociale status, het vinden van een huwelijkspartner en het verhogen van de kansen op de arbeidsmarkt (Menke, Neumann, 2006). Tijdens het interview met de vrouw uit Japan vertelde ik dat we in Nederland bewust in de zon gaan liggen, om een bruinere huid te krijgen. Zij keek mijn ongelooflijk aan en vroeg verbaasd of wij niet met een parasol over straat gaan als de zon schijnt. In de Westerse landen, maar ook Amerika en Saoedi-Arabië, werd aangegeven liever een zon-gebruinde huid te hebben. De geïnterviewde gaven aan dat zij een gebruinde huid associeerde met ‘gezond’ en ‘er goed uit zien’. Daarnaast viel het op dat zij allemaal aangaven dat zij vaak complimenten ontvingen van hun omgeving wanneer ze een bruinere huid hadden gekregen door de zon. Tijdens vakanties wordt de dag dan ook vooral besteed aan het zonnen. Dat door veel zonnen eerder ouderdomsverschijnselen te zien zijn, zoals rimpels, pigmentvlekken en een verslapte huid, vonden zij op dat moment minder belangrijk.

praktijkonderzoek 20

HAAR

47%

“A LOT OF PEOPLE WANT TO HAVE pin straight blonde hair and dye their hair”

hoofd wenkbrauwen wimpers

USA - BALTIMORE past de originele kleur van het hoofdhaar aan

50%

“I Prefer brown long curly hair. I think that the spanish actress Penelope Cruz represents de beauty ideal of the Spanish environment”

stijltang krultang

maakt het haar stijler of meer krullend dan het originele haar

47% van de deelnemers aan de vragenlijst gaven aan dat zij de originele kleur van hun haar veranderen. Daarnaast gaf 50% aan dat zij de vorm van het haar aanpaste, door gebruik te maken van een stijl- of krultang. Het originele haar wordt dus in hoge mate constant aangepast. In bijna alle landen is lang en vol haar iets waar veel vrouwen naar streven. Als dit niet van nature aanwezig is, kunnen extensions gebruikt worden om het haar aan te vullen. Tijdens het interview met de vrouw uit Kameroen gaf zij aan dat er veel tijd besteed wordt aan het doen van het eigen en elkaars haar. Omdat het haar van de mensen daar vaak stug is en heel breekbaar is, wordt er ook veel ingevlochten. Dit haar groeit ook niet erg lang en daarom worden hier ook veel extensions gebruikt. De vrouw gaf aan dat niet veel vrouwen blij zijn met het haar, en dragen het daarom ook op een andere manier dan dat hun originele haar groeit.

“Girls form my age usually want to have long brown curly hair, like the famous model Nazomi SUsuki”

SPAIN - MADRID

Naast dat het haar veel wordt aangepast, bedekken ook veel vrouwen het haar wanneer zij zich in de publieke ruimte bevinden. Dit kan te maken hebben met religieuze redenen, maar het kan hen ook worden opgelegd door de maatschappij. Zo kennen veel landen, zoals ook Saoedi-Arabië vrijwel geen godsdienstvrijheid. Hier zijn vrouwen verplicht een hoofddoek te dragen. Hierdoor wordt er dus op een hele strikte manier bepaald hoe iemand met het uiterlijk om moet gaan. Een andere vorm van haar op het gezicht zijn de wenkbrauwen. 54% van de ondervraagden gaf aan dat zij de vorm van de wenkbrauw aanpassen of bewerken door middel van epileren. Er zijn verschillen te zien in de gewenste kleur of vorm in diverse landen. In Nederland mogen de wenkbrauwen op dit moment goed gezien worden, terwijl in Zwitserland een dunne wenkbrauw gewenst is.

26%

12%

draagt een vorm van nephaar

54%

JAPAN - TOKIO bedekt het haar in de publieke ruimte om religieuze redenen

bewerkt de vorm van de wenkbrauwen door middel van epileren

Beeld- & VOrm-onderzoek

TOKIO

tekst 10

tekst 11

“QUOTE UIT EEN INTERVIEW HIER QUOTE UIT EEN INTERVIEW HIER”

JAPAN 2014

WHITENING VOOR EEN LICHTE HUID

Con ex es net assitassite sum in cusci blam, sitates trup-

Ut volor rescid mint vit, etur, te int oditati busanihitis do-

tat. Ossi nulliquia velisti bustia sam ut essimolor alique comnis eos qui offictota sum erae nulligenim aditio veri-

lorenis ipsaecto consecatem enit odit derspe voluptur maximint, atempe sime vendell iquatur rem estotati

ber spicia quiam, officat aturem et ani aris volor alita niscia es molupid et doluptas aut maximin itaque acium simolor umentem iniam, to torae lanimus non cullupta

conseditisi incim de andit quatia volupta doluptatus event magni disit harchic iducitempor simi, quias molorup tatusti re, andandam aut mollatu scipistibus nonessi

delenienis eati nobis de pla nossiminus, nis eum quam ium sum, quamust eosa nimolup tasperit doluptior re pe plaboresse raectiam et a volor sam re magnis sum am

minimag naturiost lit, coratium aciandebitas maximpo reiciis ciumquis dolut doluptatium invel mos doluptaqui offic tem fuga. Borum est lam que aute quid mo molore

esto dio temporro elia aliquat. Uda volorem. Cerum et velitae escipie ntinctorem restrum, solupti qui digendunt, ni apelest liqui ut hilit molup-

sum esendan discienisti voluptaspis nam quiae pore sa quo idem quae. Bernatam eatem faccus nossi cum enihiciendi ut fuga. Ehentio repratis estiument, nobit, int

tati destibusae etur, int eatur aboria et aute volenim es atus aut alitat iliqui que ex et maximus, iur?

minvent. Sanducitae volesti onseque perentiae. Ebit

25%

Gendebit ex eiur aut pos ut aut prehendisqui occum iuntemque quia que nobit moditae iumentis et lam nis eum fugiam que ad quos evel ipsuntiur auta alias elestot aquate consequi bersperspero ommoluptis aspistrum voloreperate nia pressero duci que de pro quamus sus minvern ataqui sundae saperit ut aut que derumendae simus in esecernam, quodissequid et venet dolore dolorat ectorem quidigniento explabor as coriber speritaerum quod quas volo beriberat. Cabo. Torum dellabo.

t essimolor alique comnis eos qui t essimolor alique comnis eos qui

IK GA BEWUSHAR UMQUIS AM FUGITEMPOR SAM LANT

FOUNDATION WIMPEREXTENSIONS EYELINER

t essimolor alique comnis eos qui

TITEL HIER CON EX ES NET ASSITASSITE SUM IN CUSCI BLAM, SITATES TRUPTAT. OSSI NULLIQUIA VELISTI BUSTIA SAM UT ESSIMOLOR ALIQUE COMNIS EOS QUI OFFICTOTA SUM ERAE NULLIGENIM ADITIO VERIBER SPICIA QUIAM, OFFICAT ATUREM ET ANI ARIS VOLOR ALITA NISCIA ES MOLUPID ET DOLUPTAS AUT MAXIMIN ITAQUE ACIUM SIMOLOR UMENTEM INIAM, TO TORAE RE PE PLABORESSE RAECTIAM ET A,

BLUSH WENKBRAUW POTLOOD POEDER COVERSTICK

FOUNDATION

VOOR EEN EGALE HUID

MASCARA

MASCARA VOOR GROTERE OGEN

VOOR GROTE OGEN

t essimolor alique comnis eos qui

tekst 8

tekst 9

TITEL KAN HIER KOMEN

IK GA BEWUST

ZONNEN

CON EX ES NET ASSITASSITE SUM IN CUSCI BLAM, SITATES TRUPTAT. OSSI NULLIQUIA VELISTI BUSTIA SAM UT ESSIMOLOR ALIQUE COMNIS EOS QUI OFFICTOTA SUM ERAE NULLIGENIM ADITIO VERIBER SPICIA QUIAM, OFFICAT Con ex es net assitassite sum in cusci blam, sitates truptat. Ossi nulliquia velisti bustia sam ut essimolor alique comnis eos qui offictota sum erae nulligenim aditio veriber spicia quiam, officat aturem et ani aris volor alita niscia es molupid et doluptas aut maximin itaque acium simolor umentem iniam, to torae lanimus non cullupta delenienis eati nobis de pla nossiminus, nis eum quam ium sum, quamust eosa nimolup tasperit doluptior re pe plaboresse raectiam et a volor sam re magnis sum am esto dio temporro elia aliquat. Uda volorem. Cerum et velitae escipie ntinctorem restrum, solupti qui digendunt, ni apelest liqui ut hilit moluptati destibusae etur, int eatur aboria et aute volenim es atus aut alitat iliqui que ex et maximus, iur? Gendebit ex eiur aut pos ut aut prehendisqui occum iuntemque quia que nobit moditae iumentis et lam nis eum fugiam que ad quos evel ipsuntiur auta alias elestot aquate consequi bersperspero ommoluptis aspistrum

VOOR EEN BRUINE HUID

voloreperate nia pressero duci que de pro quamus sus minvern ataqui sundae saperit ut aut que derumendae simus in esecernam, quodissequid et venet dolore dolorat ectorem quidigniento explabor as coriber speritaerum quod quas volo beriberat. Cabo. Torum dellabo. Ut volor rescid mint vit, etur, te int oditati busanihitis dolorenis ipsaecto consecatem enit odit derspe voluptur maximint, atempe sime vendell iquatur rem estotati conseditisi incim de andit quatia volupta doluptatus event magni disit harchic iducitempor simi, quias molorup tatusti re, andandam aut mollatu scipistibus nonessi minimag naturiost lit, coratium aciandebitas maximpo reiciis ciumquis dolut doluptatium invel mos doluptaqui offic tem fuga. Borum est lam que aute quid mo molore sum esendan discienisti voluptaspis nam quiae pore sa quo idem quae. Bernatam eatem faccus nossi cum enihiciendi ut fuga. Ehentio repratis estiument, nobit, int minvent. Sanducitae volesti onseque perentiae. Ebit

MASCARA

VOOR GROTE OGEN

CON EX ES NET ASSITASSITE

SUM IN CUSCI BLAM, SITATES TRUPTAT. OSSI NULLIQUIA VELISTI BUSTIA SAM UT ESSIMOLOR ALIQUE COMNIS EOS QUI OFFICTOTA SUM ERAE NULLIGENIM ADITIO VERIBER SPICIA QUIAM, OFFICAT ATUREM ET ANI ARIS VOLOR ALITA NISCIA ES MOLUPID ET DOLUPTAS AUT MAXIMIN ITAQUE ACIUM SIMOLOR UMENTEM INIAM, TO TORAE LANIMUS NON CULLUPTA DELENIENIS EATI NOBIS DE PLA NOSSIMINUS, NIS EUM QUAM IUM SUM, QUAMUST EOSA NIMOLUP

1 RACE DIFFERENT WHITENING

FOR A

LIGHTER SKIN

TANNING FOR A

DARKER SKIN BLUSH

MASCARA

ON THE CHEECKS

FOR

BIGGER EYES

FOUNDATION

EQUAL SKIN

COVERSTICK

BY PLACE

ONE RACE DIFFERENT BY PLACE

THE CLASS OF ROTTERDAM

FOUNDATION

VOOR EEN EGALE HUID t essimolor alique comnis eos qui

tekst

“IK MAAK GEBRUIK VAN DE ZONNEBANK, ZODAT MIJN HUID BRUINER WORDT” Tekst over natuurlijke verschijning komt hier. Ik heb een lichte huid, zodat ik vitamine D goed kan opnemen in mijn huid.

verum ut expla quaecusa volorest explacit, ipsa core nonserumquam volor aliam dolorum ressima gnatiis doloren ienihillis ilit am quia doluptatur, quam fuga. Offici doloremquos provita eritat autas aut omnihilibus

INTERVIEW UMQUIS AM FUGITEMPOR SAM LANT

ONE RACE DIFFERENT BY PLACE

THE CLASS OF TOKIO

I FEEL INSICURE WITHOUT MAKE-UP #SUNBATHING FOR A DARKER SKIN

#COUNTRIES & RESPONDENTS

73% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY REGULARLY LIE IN THE SUN TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR SKIN

#INFLUENCE ON THE SIZE #USE OF FOUNDATION

OF THE EYES

SAME TONE AS MY SKIN LIGHTER THAN MY ORIGINAL SKIN COLOR DARKER THAN MY ORIGINAL SKIN COLOR

52 52% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY USE FOUNDATION FOR A SMOOTH SKIN OR TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR ORIGINAL SKINCOLOR.

52% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY USE FOUNDATION FOR A SMOOTH SKIN OR TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR ORIGINAL SKINCOLOR.

I SUNBATH FOR A DARKER SKIN #SUNBATHING FOR A DARKER SKIN

#COUNTRIES & RESPONDENTS

73% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY REGULARLY LIE IN THE SUN TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR SKIN

#INFLUENCE ON THE SIZE #USE OF FOUNDATION

OF THE EYES

SAME TONE AS MY SKIN LIGHTER THAN MY ORIGINAL SKIN COLOR DARKER THAN MY ORIGINAL SKIN COLOR

52 52% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY USE FOUNDATION FOR A SMOOTH SKIN OR TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR ORIGINAL SKINCOLOR.

52% OF RESPONDENTS INDICATED THAT THEY USE FOUNDATION FOR A SMOOTH SKIN OR TO INFLUENCE THE COLOR OF THEIR ORIGINAL SKINCOLOR.

Overzicht van diverse schetsen, concepten en ideeën Uitgangspunten waren: een publicatie van het onderzoek geïnspireerd op de vormgeving van (massa)fashion-magazines en een atlas, fotografie waarbij een hele ‘klas’ veranderd naar verschillende normen en schoonheidsidealen en de anonimiteit die ontstaat door het groeps-nastreven van schoonheidsidealen. Al deze schetsen zijn gemaakt met mijn portret als schets, maar met het idee om verschillende mensen in de uiteindelijke ontwerpen te gebruiken.

praktijkonderzoek 21

OGEN

84%

beïnvloed de grootte van de ogen (doormiddel van o.a. make-up)

“My eyes are not big enough and so I feel uncomfortable without wearing make-up” korea - seoul

“I prefer long and curly eyelashes”

“big eyes ARE considered the most attractive”

Netherlands - Rotterdam

AUSTRALIA - Northern Territory

De ogen zijn een belangrijk onderdeel van schoonheidsidealen. In veel landen zijn grote ogen gewenst. Deze worden aangezet met make-up (mascara, eye-liner, oog-potlood en oogschaduw). Mascara is één van de make-up producten dat bijna alle vrouwen gebruikt. Daarnaast wordt er regelmatig gebruik gemaakt van nep-wimpers.

Hierdoor wordt een meer V-vormig gezicht gecreëerd. In Japan worden ook veel ooglid-correcties uitgevoerd, maar is het gebruikelijker om de grootte van de ogen op een andere manier aan te passen. Er is een speciaal soort tape ontwikkeld, dat kan worden aangebracht op het ooglid. Doordat dit aan de bovenkant van het ooglid plakt, wordt het oog een stuk groter getrokken. Ook wordt hier de kleur van de ogen beïnvloed door het dragen van contactlenzen, meest in de kleuren blauw of bruin.

Vooral tijdens het interview met de vrouwen uit Korea en Japan kwam naar voren dat vrouwen zich hier heel ongemakkelijk voelen zonder het dragen van make-up. Daarnaast worden ook andere middelen ingezet om de grootte van de ogen te beïnvloeden. In Korea is het niet raar dat er op een bepaalde leeftijd (na de schooljaren) een oog-correctie wordt gedaan. Ze vertelt dat mannen en vrouwen op deze manier een betere kans hebben op de arbeidsmarkt, maar ook op sociaal vlak beter worden behandeld. De maatschappij bepaalt hier dus in hoge mate hoe iemand er uit moet zien en tijdens het interview vertelt de vrouw dat het eigenlijk heel normaal is om naar de plastische chirurg te gaan. Naast een oog-correctie is ook het afschaven van de kaak namelijk erg populair, ook al is dit een erg gevaarlijke ingreep.

“I always wear fake eye-lashes. we like to dress up like dolls” japan - tokio

Diversen

20%

Heeft gebruik gemaakt van plastische chirurgie of is van plan dit te doen

“In society, you are expected to have a flawless face, no blemishes or marks. People are under a lot of pressure everyday to look the best that they can” UNITED KINGDOM - GloucesteR

43%

Heeft een beugel gehad of is van plan dit te doen

42%

Heeft de tanden laten bleken of is van plan dit te doen

“We would like A symmetric face, beautiful teeth and a nice healthy tan”

we feel more confident by wearing make-up on our face.”

NETHERLANDS - ROTTERDAM

FRANCE - PARIS

Opvallend is dat de tanden ook een onderdeel van het gezicht zijn waar veel aan wordt gesleuteld. De tanden worden recht gezet (of juist iets schever voor een schattige look), witter gemaakt en er zijn trends ontstaan omtrent het gebit. Daarnaast vind ik het opvallend dat plastische chirurgie zo’n grote ontwikkeling heeft doorgemaakt in verschillende landen. In Korea is het iets wat al heel normaal is geworden, en net zoiets als een bezoek aan de tandarts. Maar ook

in Saoedi-Arabië (Jeddah) is cosmetische chirurgie volop aanwezig en geven vrouwen aan dat zij en andere vrouwen in hun omgeving hier een bezoek aan willen brengen of dit van plan zijn in de toekomst. De neus-correctie wordt hier veel gedaan. Spanje blijkt in de top 5 te staan van de meeste chirurgische ingrepen op cosmetisch gebied. Het lijkt dus steeds makkelijker en ‘normaler’ te worden om het biologische uiterlijk op deze manier te veranderen.

conclusie 22

#5 Conclusie

Ik heb onderzoek gedaan naar de relatie tussen de context waarin we leven en onze uiterlijke presentatie, waarbij het belangrijk is om te benoemen dat we leven in een samenleving waarin we enerzijds opzoek zijn naar een unieke identiteit en anderzijds willen voldoen aan ‘de norm’. Hierbij heb ik mij gericht op de gezichtskenmerken en vrouwen tussen de leeftijd van 18 en 30 jaar. In deze conclusie beantwoord ik de hoofdvraag van het onderzoek aan de hand van de resultaten die ik uit mijn theorie-, praktijk- en vorm-onderzoek heb verkregen. Vervolgens beschrijf ik hoe ik deze zal gebruiken in mijn eindontwerp.

Waarnemen en beoordelen Zoals Stuart Hall beschrijft hebben we als mens ‘het verschil’ nodig om elkaar en onszelf te begrijpen, waar te nemen, te interpreteren, beoordelen en te plaatsen. Zuivere, perfecte en correcte waarneming zonder vooroordelen bestaat niet. Wat we zien - ons beeld van elkaar - is één en al interpretatie, vervorming, invulling, opvulling en aanvulling. Vrijwel over alles wat we zien hebben we een oordeel, automatisch en onbewust. Dat wat we interpreteren kan vele betekenissen hebben. De betekenis die iemand eraan geeft, hangt doorgaans af van zijn geschiedenis, de situatie waarin de persoon zich verkeert en zijn eigen ontwikkeling; het is een kwestie van perspectief. Waarneming is dus nooit puur, maar eerdere ervaringen kneden deze interpretatie.

Het ontstaan van diversiteit De mens maakt deel uit van de natuur en is afhankelijk van de omgeving om te kunnen overleven. In de miljarden jaren leven op deze planeet, zijn mensen geconfronteerd met veranderende klimaatomstandigheden. Sommige gingen daaraan ten onder, ander paste zich lichamelijk aan en overleefde. Doordat mensen zich op verschillende plekken op de wereld hebben aangepast, zijn er diverse uiterlijke kenmerken ontstaan die toen der tijd bijdroegen aan het overleven op de wereld. Toen mensen zich langere tijd op één plek vestigde en zich hier voortplantte, zijn er uiterlijke kenmerken ontstaan die terug te herleiden zijn naar deze specifieke plekken. Voorbeelden zijn diverse kleuren van de huid, vormen van de ogen en vormen van het gezicht. Dit gaat vaak gepaard met specifieke kleuren haar en ogen. In de hedendaagse superdiverse samenleving is het bijna onmogelijk om aan de hand van het uiterlijk te beoordelen waar iemand is geboren. Kenmerken van voorouders zijn nog steeds terug te zien in het uiterlijk, maar door de toegenomen mobilisatie en migratie hebben mensen zich over de hele wereld gevestigd. Daarnaast zijn uiterlijke kenmerken zich met elkaar gaan mengen en is er een interessante mix aan uiterlijkheden ontstaan.

Het dialogisch uiterlijk Wat in het ene land als ‘mooi’ en ‘idealistisch’ gezien wordt, kan in het andere land juist tegenovergesteld zijn. Daarnaast worden er stilzwijgend verschillende ‘normen’ opgelegd, waar je als mens binnen dient te vallen. Doe je dit niet, dan wordt je anders behandeld en niet geaccepteerd. De mate waarin dit gebeurd is ook zeer verschillend per omgeving, maar ik ben me tijdens het praktijkonderzoek wel bewust geworden van de oneerlijkheid hiervan. Het hele probleem is namelijk dat je beoordeeld wordt op het uiterlijk waarmee je geboren bent, je hebt er dus zelf niet voor gekozen om er zo uit te zien. Dit kan de ervaring heel pijnlijk maken. Mensen passen zich dan ook voortdurend aan. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door de vele bedrijven en producten die hierop inspelen en het de hedendaagse maatschappij is inmiddels totaal gefixeerd op het uiterlijk. Omdat we bijna allemaal meedoen aan deze hype, leggen we de dit ook op aan elkaar en wordt de sociale druk om mee te doen steeds hoger.

Hoofdvraag Wat is de relatie tussen de context waarin we leven en onze uiterlijke presentatie, in een samenleving waarin we enerzijds opzoek zijn naar een unieke identiteit en anderzijds willen voldoen aan ‘de norm’? Deze vraag probeer ik te beantwoorden binnen de grenzen van dit onderzoek. Het uiterlijk communiceert informatie over de geschiedenis van de mens, over het hedendaags omgang met het uiterlijk, het streven naar perfectie en brengt associaties en interpretaties teweeg. Hoe we met onze uiterlijke kenmerken omgaan, verschilt per omgeving en maatschappij. Er wordt een steeds meer sociale druk ervaren om er ‘goed’ uit te zien. Maar wat is goed, en wat is goed genoeg? Buiten dat we ons van elkaar willen onderscheiden, zijn er toch bepaalde ‘normen’ ontstaan waar je dient binnen te vallen. Omdat wij zelf de maatschappij vormen, lijken we elkaar deze normen op te leggen. Er bestaat onwetendheid over ‘echte’ biologische uiterlijke kenmerken, door onder andere de gevormde stereotypes. Hierdoor zijn er vandaag de dag nog steeds opmerkelijke reacties over iemand die hier een keer niets aan heeft aangepast of veranderd, zoals op het haar van Naomi Campbell en Sylvana Simons. De maatschappij bepaalt dus in hoge mate hoe we met ons uiterlijk om (moeten) gaan. Hierdoor is een constant dialoog te zien tussen omgeving en individu; het dialogisch uiterlijk. We stemmen ons uiterlijk wereldwijd af op de verwachting van mensen om ons heen. Hoe ik er nu uit zie, leek deels mijn eigen keuze te zijn. Maar bij nader inzien, zou ik hoogstwaarschijnlijk heel anders met mijn uiterlijke kenmerken omgaan in een andere leefomgeving en blijkt er weinig eigen keuze over te blijven.

Ontwerp Als ontwerper wil ik het menselijk gedrag omtrent het uiterlijk en de rol van de maatschappij visualiseren. Met mijn ontwerp wil ik dit gedrag bevragen, bekritiseren en visualiseren. Aan de ene kant is het mooi om te zien dat we de vrijheid hebben om te doen met ons uiterlijk wat we willen, het aan te passen, aan te vullen of totaal te veranderen. Aan de andere kant blijf ik het opmerkelijk en moeilijk vinden om te zien dat we elkaar beoordelen op iets waar we mee zijn geboren en dat er situaties ontstaan waarin mensen zich genoodzaakt voelen om hun uiterlijk aan te passen, omdat ze anders niet geaccepteerd zullen worden. Er zijn 10-tallen acties en campagnes geweest, en momenteel gaande, om onder andere discriminatie en racisme tegen te gaan. Mijn ervaring hiermee is dat mensen allemaal zeggen dat ze het hiermee eens zijn. Maar omdat de voorbeelden in deze campagnes vaak zo ‘overduidelijk’ en ‘stereotyperend’ zijn, is er ook geen reden om hier tegen te zijn. Iedereen vind het belachelijk dat een donkere sollicitant minder kans heeft op de baan of dat een vrouw minder rechten zou hebben. Dat dit soort dingen toch onbewust gebeuren gaat mensen toch aan hun voorbij. Mijn uitgangspunt is dan ook om het gedrag en het probleem zo’n manier te visualiseren, zodat mensen zelf inzien dat dit eigenlijk iets heel raars is wat er in de wereld gebeurd en bij zichzelf nagaan hoe zij hier zelf mee omgaan.

Ontwerp-uiting Tijdens mijn beeld en vorm-onderzoek ben ik erachter gekomen dat het goed werkt om met portretten te werken, met name omdat ik mijn onderzoek ook heb gespecificeerd tot het gezicht. Omdat het uiterlijk een dialogisch en dynamische kant heeft,werkt het goed om met bewegend beeld te communiceren.

Beeld- & VOrm-onderzoek

QUOTE QUOTE OF OF TEKST TEKST

IL86FL5J7 IL86FL5J7

DATA TEKSTDATA TEKST

IL86FL5J7 Schetsen animatie Uit het onderzoek blijkt dat de maatschappij een grote invloed heeft op de omgang met het uiterlijk. Dit is per omgeving verschillend en zo ook de mate en soort van invloed. Eigenlijk worden we in een bepaalde richting geduwd en moeten we allemaal binnen de â&#x20AC;&#x2DC;normâ&#x20AC;&#x2122; passen. Met dit idee ben ik met bovenstaande schetsen begonnen. Dit zijn de eerste schetsen voor een animatie dat de identiteit vormt van een samenleving dat zich fixeert op het uiterlijk. De basis van het stramien is gebaseerd op een onderzoek naar het perfecte gezicht door MBA (Marquard Beauty Analysis, California). Dit gezicht is samengesteld vanuit de Gulden Snede, die niet alleen de geometrische broncode voor DNA en dus het leven blijkt, maar ook voor de aantrekkelijkheid van het menselijk gezicht. De Primaire Gulden Snede vormt het geometrische frame en de grenzen van het gezicht (http://www.beautyanalysis.com). Dit stramien heb ik doorgetrokken naar de achtergrond. Gezichten moeten binnen dit stramien passen en aan de hand van de achtergrond (omgeving) veranderd het uiterlijk van de persoon mee.

Definitieve fotografie Voor mijn eindontwerp heb ik vrouwen gefotografeerd met een grote diversiteit aan uiterlijke kenmerken.

conclusie 23

â&#x20AC;&#x153;I lived and travelled in various places around the world My make-up and presentation of myself changes in different citiesâ&#x20AC;? - interview, korea -

#6 EINDONTWERP Wie of wat bepaalt er hoe we er uit zien? Welke rol speelt ‘de norm’? Er wordt steeds meer sociale druk ervaren om er ‘goed’ uit te zien. Maar wat is goed, en wat is goed genoeg? Deze dynamische en verhalende identiteit visualiseert de hedendaagse maatschappij die zich fixeert op het uiterlijk, met als uitgangspunt ‘het dialogisch uiterlijk’. Er is een constant dialoog te zien is tussen omgeving en individu. In dit hoofdstuk geef ik een beschrijving en impressie van de eindontwerpen.

De titel van het project is Diversify. De vertaling van diversify is: veranderen, verwisselen of aanpassen. Aan de hand van de resultaten van mijn onderzoek heb ik een dynamische identiteit ontworpen voor de hedendaagse maatschappij die zich fixeert op het uiterlijk en waarbij een constant dialoog te zien is tussen omgeving en individu. De basis bestaat uit een stramien dat is gebaseerd op het onderzoek van MBA (Marquard Beauty Analysis, 2001) naar het perfecte gezicht. In de hedendaagse maatschappij streven we naar perfectie en proberen hier in te passen. Binnen dit stramien kunnen verschillende gezichten en achtergronden verschijnen.

Om de diversiteit aan uiterlijke kenmerken van de mensen die ik heb geïnterviewd te representeren, heb ik verschillende mede-studiegenoten gefotografeerd. Binnen het stramien kan ieder uiterlijk van een persoon zich manifesteren aan de hand van de omgeving en worden uiterlijke kenmerken constant aangepast of aangevuld.

Er is ruimte voor de verhalen die ik verkegen heb uit de interviews. Deze tekst veranderd dus per persoon en omgeving. Schematisch weergegeven vormt de persoon + de omgeving + een uiterlijk van een persoon.

“I FEEL MUCH MORE CONFIDENT AFTER MY NOSE JOB”

“I THINK I’M

BEAUTIFUL BUT I FEEL MORE CONFIDENT BY WEARING MAKE-UP”

“I AVOID THE SUN, BECAUSE EVERYBODY THINKS A FAIR SKIN IS BETTER”

Zo visualiseert deze identiteit het gedrag omtrent het uiterlijk, waarbij de omgeving en de maatschappij waarin we leven bepalen hoe we met onze uiterlijke kenmerken omgaan. Hierdoor worden verschillende ‘normen’ en schoonheidsidealen zichtbaar, maar ook de sociale druk omtrent het uiterlijk. Hiermee wil ik de opvattingen van ons denken over het uiterlijk visualiseren, het menselijk gedrag tegen het licht houden, nieuwe inzichten creëren en de discussie aanjagen bij het publiek. De identiteit manifesteert zich als storyteller in verschillende publieke ruimtes met een grote doorstroom van mensen van over de hele wereld, zoals bij vliegvelden en in stationshallen. Ter visualisatie heb ik Schiphol Amsterdam als voorbeeld genomen voor de volgende uitingen. Animatie De animatie visualiseert en vertelt het verhaal over het constante dialoog tussen omgeving en individu, ondersteund door quotes die heb ik verkregen uit de vragenlijst en de interviews. De tekst verandert per persoon en omgeving. Op deze manier maakt het publiek kennis met verschillende redenen voor veranderingen vanuit het individu. Contrasten tussen idealen worden zichtbaar en mensen worden geconfronteert met ‘genoodzaakte’ veranderingen door individuen, zodat ze geaccepteerd worden door de maatschappij. Interactieve posters De leefomgeving en de maatschappij bepaalt hoe we met ons uiterlijk omgaan. Deze interactieve posters visualiseren dit, doordat het uiterlijk van de persoon op de poster reageert op het uiterlijk van de voorbijganger. Database Het publiek wordt uitgenodigd om zelf onderdeel te worden van de identiteit. Doordat mensen zichzelf uploaden zal er een database ontstaan van gezichten van over de hele wereld. Op deze manier komt er steeds nieuwe informatie binnen en zal de identiteit steeds verder groeien.

PLACE PERSON & APPEARANCE

DIVERSIFY YOURSELF ON

WWW.DIVERSIFY-YOURSELF.COM

DIVERSIFY YOURSELF ON

WWW.DIVERSIFY-YOURSELF.COM

DIVERSIFY YO

WWW.DIVERSIFY

OURSELF ON

Y-YOURSELF.COM

PLACE PERSON & APPEARANCE

DIVERSIFY YOURSELF ON

WWW.DIVERSIFY-YOURSELF.COM

DIVERSIFY YOURSELF ON

WWW.DIVERSIFY-YOURSELF.COM

reflectie 28

#7 reflectie Het sociaal en cultureel bewustzijn stond tijdens dit project centraal. Ik heb normen, idealen en gewoonten verkend en onderzocht in verschillende omgevingen door het dialoog aan te gaan met vrouwen in diverse landen. In dit laatste hoofdstuk reflecteer ik op mijn onderzoekmethodes en mijn rol als grafisch ontwerper.

Onderzoek en uitvoering Tijdens dit project liep het theorie- en praktijkonderzoek parallel aan het beelden vorm-onderzoek. Het ene vulde het ander aan, bekritiseerde en/of visualiseerde het en bracht nieuwe inzichten teweeg. Ik verzamelde de informatie vanuit verschillende bronnen en probeerde deze te onderzoeken, ordenen, bewerken, verbeelden en regisseren. Het onderzoek zelf was dus zoals eerder gezegd geen doel op zich, maar een middel om tot het ontwerp te komen. Een grote toegevoegde waarde waren de Skype-interviews met vrouwen uit verschillende landen. Hiermee heb ik mijn internationale netwerk aardig uitgebreid de afgelopen tijd en ben ook in contact gekomen met kunstenaars en grafisch ontwerpers in verschillende landen. Ik vind het belangrijk om niet alleen uit te gaan van eigen aannames en door daadwerkelijk het gesprek aan te gaan verkreeg ik nieuwe informatie en inzichten in het menselijk gedrag omtrent het uiterlijk en de rol van de omgeving hierbij. Het was altijd weer spannend wie ik zou spreken en, hoe ironisch ook, hoe diegene eruit zou zien. Iedereen was erg geïnteresseerd in het onderwerp en mijn project, maar ook in de gewoonten en idealen in andere landen. Ik merkte dat hier nog veel onwetendheid over bestaat en dat vrouwen mij soms verbaasd aankeken als ik vertelde hoe de gewoonten in bijvoorbeeld Nederland waren. Ik heb mijn onderzoek en project besproken met de begeleidende docenten op de academie, maar ook met andere grafisch ontwerpers en experts op het gebied van het onderwerp. Hierdoor verkreeg ik tips voor interessante bronnen, het formuleren van mijn onderzoeksvraag en feedback op mijn projectplan. De mensen in mijn persoonlijke omgeving waren ook proefpersonen om uit te testen wat werkt en wat niet, wat interessant is om naar te kijken en wat het beste communiceert. Tijdens het project heb ik gemerkt hoe belangrijk het is om een breed en goed netwerk op te bouwen. Via mijn eigen netwerk, maar ook via andere mensen, ben ik aan de contacten gekomen in het buitenland die mij wilden helpen om mijn vragenlijst in te vullen, te verspreiden in de omgeving en mij in contact te brengen met mensen die bereid waren om met mij te Skypen. Onder andere door de technologische ontwikkelingen is het bijzonder hoe je op deze manier zo gemakkelijk met mensen kunt praten van over de hele wereld. Je hebt altijd bepaalde verwachtingen bij het starten van een onderzoek. Zo was ik in eerste instantie erg bezig met kleding en trends, en het leek mijn interessant om te onderzoeken en visualiseren hoeveel mensen hieraan uitgeven en tijd aan besteden. Door het doen van onderzoek, te schetsen, het project constant te bespreken en hierop te reflecteren ben ik uiteindelijk tot de onderzoeksvraag gekomen die tot dit onderzoeksdocument heeft geleid. Tijdens het onderzoek vond ik de omgang met lichamelijke uiterlijk uiteindelijk veel interessanter en was erg nieuwsgierig naar de invloeden hierop. Het was dus een proces van constant herdefiniëren en formuleren van de vraag. Tijdens het vorm-onderzoek en ontwerpproces was dit net zo. Ik reflecteerde voortdurend op mijn vertaalde schetsen. Met het beelden vorm-onderzoek heb ik bestaande beelden, de huidige beeldcultuur met zijn stereotypes, aannames en vooroordelen constant bevraagd. Gaandeweg kwam ik tot nieuwe inzichten, bedacht weer nieuwe dingen en schoot ze de volgende dag weer af. Het onderzoeken ontwerpproces blijft hierdoor altijd spannend, onzeker, confronterend, verrassend, maar ook zeker iets waar ik mij volledig in stort. Doel van het proces en ontwerp is dan ook het bestaande te bevragen en bekritiseren en daarbij nieuwe inzichten te ontwikkelen.

Mijn rol als grafisch ontwerper De rol van de grafisch ontwerper is aan het verschuiven. Met deze manier van onderzoeken en ontwerpen onderscheid ik mij van andere ontwerpers. Amateur-ontwerpers zijn aan het ontwerpen geslagen met de beschikbare grafische software en gebruikers willen steeds meer emotionele betrokkenheid bij een product; ze willen niet enkel meer downloaden, maar ook kunnen uploaden. Het domein van de professionele grafisch ontwerper verschuift dan ook van vaardigheid naar inzicht. Ik zie mijzelf als een kritisch, betrokken, onderzoekend en visueel grafisch ontwerper. Het onderzoek is een belangrijk onderdeel van het ontwerpproces, waarbij ik het belangrijk vind om niet alleen uit te gaan van eigen aannames, maar ook daadwerkelijk zelf op onderzoek uit te gaan en het dialoog aan te gaan met mensen. Het medium van een ontwerp staat vooraf nog niet vast; dit hangt af van het onderzoek, de resultaten, het onderwerp en het doel. Zo werk ik als mediator tussen verschillende disciplines, waarbij de ontwerper, de opdrachtgever en het publiek elkaar over en weer kunnen inspireren. Dit project richt zich op de hedendaagse fixatie op het uiterlijk en hoe mensen zich visueel vertegenwoordigen, ontstaan vanuit mijn fascinatie voor het interpreteren, beoordelen en plaatsen van mensen aan de hand van het uiterlijk. Als ontwerper wil ik het gesprek op gang brengen over dit onderwerp en mensen na laten denken over de extreme fixatie op uiterlijk in de hedendaagse maatschappij. Ik hoop natuurlijk op (een begin van) gedragsverandering bij het publiek, bijvoorbeeld alleen al door het herzien van je eerste oordeel over iemand of door bij jezelf na te gaan hoe jij met je eigen uiterlijk omgaat en welke invloed de omgeving hierop heeft. Maar voor gedragsverandering is in het algemeen wel meer nodig. Het project is dus niet perse als probleemoplossend bedoeld, maar wil nieuwe inzichten bieden, soms verrassingen tonen aan het publiek en de nieuwsgierigheid naar diversiteit bevorderen. Het is daarnaast een voorstel op een meer dynamische kijk op mensen en hun uiterlijke presentatie. Het interessante is dat diezelfde kijker ook altijd zijn eigen, unieke perceptie toevoegt door de persoonlijke blik. Zo wordt elk mens en elke identiteit opnieuw beïnvloed door de context van deze persoonlijke interpretatie. Zoals gezegd wil ik het menselijk gedrag bevragen, bekritiseren en visualiseren. Ik wil met deze ‘verhalende identiteit’ menselijke gedragingen in beeld brengen, mensen bewuster maken van het oordelen op het uiterlijk en daarmee bijdragen aan een betrokken en verantwoordelijke samenleving.

Perspectief Het lijkt alsof, ondanks de verschillen in smaken, normen en idealen in landen, de behoefte aan ‘schoonheid’ op zich een algemeen menselijk verschijnsel is. We proberen onszelf mooi te maken en we kijken naar de schoonheid van anderen. Het onderwerp blijft mij boeien en er zijn nog veel meer kanten waarmee ik in de toekomst mee aan de slag zou kunnen gaan. Ik heb mij nu gericht op het vrouwelijke gezicht, maar ook over mannen en andere delen van het lichaam zou ik nog graag onderzoek naar willen doen. Schoonheid en diversiteit blijft iets wat altijd belangrijk zal zijn in het menselijk leven en is dan ook altijd een actueel onderwerp.

Aan de andere kant lijkt het ook, onder andere door de toegenomen mobiliteit en de opkomst van technologische ontwikkelingen, alsof het schoonheidsideaal juist steeds minder divers is geworden dan ooit tevoren. De mix van uiterlijke kenmerken neemt toe en er ontstaan steeds meer hybride identiteiten; mensen die helemaal niet meer in een hokje te plaatsen zijn. Als we de toekomstvoorspellingen moeten geloven, dan zal er steeds minder diversiteit in uiterlijkheden ontstaan en zullen ‘bijzondere’ uiterlijke kenmerken uiteindelijk helemaal verdwijnen. Als we dit plaatsen naast het idee van een geglobaliseerd schoonheidsideaal, zal de wereld er toch een stuk minder interessant uit gaan zien.

reflectie 29

â&#x20AC;&#x153;but such is the irresistible nature of truth, that all it asks and all it wants is the liberty of appearingâ&#x20AC;? - Thomas paine -

Referenties 30

referenties Literatuur

AD (2014). Kapsel van Kim Jong Un voortaan bij wet verplicht. Online. Internet. Geraadpleegd op: 26 maart 2014. Beschikbaar: http://www.ad.nl/ad/nl/1014/Bizar/article/detail/3622940/2014/03/26/Kapsel-van-Kim-Jong-Un-voortaan-bijwet-verplicht.dhtml Andriessen, Nievers, Faulk, Dagevos (2010). Liever Mark dan Mohammed? Angelopoulou (1999). The reflectance spectrum of human skin. Online. Internet. Geraadpleegd op: 3 april 2014. Beschikbaar: http://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1616&context=cis_reports Berghe, van der (2014). Normaal is aan een norm voldoen. Online. Internet. Geraadpleegd op: 3 april 2014. Beschikbaar: http://www.serendib.be/artikels/normaalisaaneennormvoldoen.htm Blommaert (2011). Superdiversiteit. Böke (2012). Het andere rode gevaar. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://www.wetenschap24.nl/nieuws/artikelen/2012/nov/Het-andere-rode-gevaar.html. Brandhorst (2009). Oorzaak van grijs haar ontdekt. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://www.ad.nl/ad/nl/1013/Buitenland/article/detail/2031641/2009/03/05/Oorzaak-van-grijs-haar-ontdekt.dhtml Darling-Wolf F. (2003). Media, class, and western influence in Japanese women’s concept of attractiveness. Gielen (2003). Onderzoeksgegevens omtrent de invloed van media. Hall (1997). Representation: Cultural Representations and signifying. Hall, Held, Hubert en Kenneth (1996). Modernity: An introduction to modern societites. Kowner, Owaga (1993). The Contrast Effect of Physical Attractiveness in Japan. Online. Internet. Geraadpleegd op: 2 mei 2014. Beschikbaar: http://east-asia.haifa.ac.il/staff/kovner/(1)Kowner.1993.pdf Lewontin (1972). The apportionment of human diversity. Evolutionary Biology. Menke, Neumann (2006). Etnische dermatologie, een nieuwe uitdaging. Nederlands tijdschrift voor Dermatologie & Venereologie. Online. Internet. Geraadpleegd op: 2 mei 2014. Beschikbaar: http://www.colorfoundation.org/pdf/etnischedermatologie.pdf Mens en gezondheid (2014). - Sproeten, wat zijn het precies. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/beauty/69655-sproeten-wat-zijn-het-precies.html - Lichaamsweetjes Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/beauty/9410-lichaamsweetjes.html#8 Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (2014). Moedervlekken. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://www.huidarts.info/documents/?v=2&id=202 Mussweiler (2003). Comparison processes in social judgment: Mechanisms and consequences. Mussweiler, Rüter & Epstude (2004). Interpersonal Relations and Group Procceses. The Ups and Downs of Social Comparison: Mechanisms of Assimilation and Contrast. Myers, Biocca (2006). The Elastic Body Image: The Effect of Television Advertising and Programming on Body Image Distortions in Young Women. National Museum of Natural History (2014). What does it mean to be human? Online. Internet. Geraadpleegd op: 21 maart 2014. Beschikbaar: http://www.mnh.si.edu Nijs, Heling (2011). Plaatsen van Betekenis: Theorie en Achtergronden. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 mei 2014. Beschikbaar: http://www.plaatsenvanbetekenis.nl/ontwikkelforum/redactioneel-concept/theorie-en-achtergronden/ NOS (2012). Bikini-model te bruin bevonden. Online. Internet. Geraadpleegd op: 26 maart 2014. Beschikbaar: http://nos.nl/artikel/420906-bikinimodel-te-bruin-bevonden.html Obsessions (2013). Zuid-Korea: Plastische Schoonheid. Datum uitzending: 12 juli 2013. Powned (2014). Noord-Korea moet kapsel kim Jong-Un. Online. Internet. Geraadpleegd op: 26 maart 2014. Beschikbaar: http://www.powned.tv/nieuws/raar/2014/03/noordkorea_moet_kapsel_kim_jon.html Roberts (2009). The Incredible Human Yourney. Sensing (2007). Psychologie (Mens en Samenleving). Smits (2014). 200.00 jaar mens, maar niet altijd dezelfde. Online. Internet. Geraadpleegd op: 5 april 2014. Beschikbaar: http://tsjok45.wordpress.com/category/mensenevolutie/

referenties 31

Spierling (2011). Waarom hebben baby’s altijd blauwe ogen? Online. Internet. Geraadpleegd op: 30 maart 2014. Beschikbaar: http://www.nrcnext.nl/blog/2011/08/26/waarom-hebben-babys-altijd-blauwe-ogen/ Telegraaf - Vrouw (2014). Zonder hoofddoek: moment van vrijheid. Online. Internet. Geraadpleegd op: 12 mei 2014. Beschikbaar: http://www.telegraaf.nl/vrouw/actueel/22615041/__Iraanse_vrouwen_gooien_hoofddoek_af__.html The Why Girl (2014). Sylvana Simons over ‘Afrogate’ en andere kritiek op je uiterlijk. Online. Internet. Geraadpleegd op: dinsdag 13 mei 2014. Beschikbaar: http://thewhygirl.com/sylvana-simons-over-afrogate-en-andere-kritiek-op-je-uiterlijk/ Verhaeghe (2012). Identiteit. Vice (2013). Sommige Zuid-Koreaanse ouders dwingen hun kinderen tot plastische chirurgie. Online. Geraadpleegd op: 5 mei 2014. Beschikbaar: http://www.vice.com/nl/read/south-korean-parents-are-making-their-kids-get-plastic-surgery Voedingscentrum (2014). Foliumzuur. Online. Internet. Geraadpleegd op: 3 april 2014. Beschikbaar: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/foliumzuur.aspx Wijk, van (2014). Iraanse vrouwen maken selfies zonder hoofddoek. Online. Internet. Geraadpleegd op: 13 mei 2014. Beschikbaar: http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3654414/2014/05/13/Iraanse-vrouwen-maken-selfies-zonder-hoofddoek.dhtml

Afbeeldingen

Afbeelding 1

http://2.bp.blogspot.com/-_Gk2sdUlhYk/UGYUpzIuyAI/AAAAAAAABE0/N6J2WXnTO8E/s1600/Zomer vakantie%2B2012-daan

Afbeelding 2

http://www.beautylab.nl/wp-content/uploads/2012/12/Japan-paraplus.png

Afbeelding 3

http://thewhygirl.com/sylvana-simons-over-afrogate-en-andere-kritiek-op-je-uiterlijk/

Afbeelding 4

http://www.theslideprojector.com/images/1950s/familyofman/installationshot.jpg

Afbeelding 5

http://www.digitaltrends.com/wp-content/uploads/2013/12/Kim-Jong-

Afbeelding 6

http://amanostudy.files.wordpress.com/2014/03/the-family-of-man-exhibition-2014-03-2

Afbeelding 7

http://thewhygirl.com/kritiek-op-je-uiterlijk-de-manier-om-er-sterker-uit-te-komen/

Afbeelding 8

http://www.accesstoquality.nl/wp-content/header-images/

Afbeelding 9

https://blog.shareaholic.com/wp-content/uploads/2012/06/crowd-of-people.jpg

Afbeelding 10

http://www.kennislink.nl/upload/

Afbeelding 11

http://www.olyphant.nl/Familydesk/images/algemeen/VerspreidingMensheid.JPG

Afbeelding 12

http://steurh.home.xs4all.nl/Evolutie/rassen.jpg

Afbeelding 13

http://assets.vice.com/content-images/contentimage/no-slug/115b714755878ee653af34e30a4420f4.jpg

Afbeelding 14

https://georgeknightlang.files.wordpress.com/2012/01/iran_rouxa_567_355.jpg

Afbeelding 15

http://www.ilovefashionnews.nl/wp-content/uploads/

Afbeelding 16

https://skipschiel.files.wordpress.com/2010/03/lou_bernstein.jpg - onderdeel van de family of man

Afbeelding 17

http://dutchcowgirls.nl/images/upload/halbhalb_180_010_.jpg

Place Person & APPEARANCE