TEMA POGLAVLJA
Platni promet
Škola knjigovodstva i preduzetništva
POJAM PLATNOG PROMETA Platni promet podrazumeva plaćanja na svim relacijama između fizičkih i pravnih lica. Sa aspekta pozicje u kojoj se nalaze fizička ili pravna lica koja uspostavljaju platni promet – isti može biti unutrašnji i međunarodni. Unutrašnjim platnim prometom smatraju se sva gotovinska i bezgotovinska plaćanja na pomenutim relacijama izvršena domaćom valutom. Suština platnog prometa je efikasno funkcionisanje privrede. Njegovom dobrom organizacijom postiže se nesmetan protok transakcija koje, takoreći, čine puls privrednog organizma. Dobro organizovan platni promet omogućuje nesmetane tokove platnih sredstava, povećava privrednu aktivnost i likvidnost. Svaka zemlja ponaosob ima svoj zaseban sistem platnog prometa, ovi sistemi mogu se razlikovati manje ili više u zavisnosti od njenog unutrašnjeg uređenja, veličine i drugih parametara. Tako naprimer, sistem platnog prometa u nekoj zemlji može biti centralizovan (kao što je to kod nas doskora bio slučaj) ili decentralizovan (kao što je to slučaj kod nas danas). Takođe, sistemi platnog prometa mogu se razlikovati po veličini i po broju nosilaca istog - tako naprimer, u Srbiji postoje 33 poslovne banake koje su nosioci platnog prometa. Nadalje, sistemi platnog prometa mogu se razlikovati i po međusobnoj povezanosti njihovih nosilaca, zatim, instrumentima, načinima i oblicima plaćanja. Platni promet se organizuje i razvija u skladu sa interesima i društvenoekonomskim potrebama svake zemlje. Svakako, njegovom razvoju se ne pridodaje svugde ista važnost. U njegovim najsavršenijim oblicima svaka pojedinačna transakcija se realizuje momentalno, dok se najlošijim slabo ko hvali pa su uglavnom nepoznati. U slučaju današnje organizacije platnog prometa kod nas interne transakcije (u okviru iste banke), ovo plaćanje obavlja se u minutu i nema racionalnog razloga da banke zadržavaju novac ukoliko dužnik istog ima dovoljno na svom računu. Ako sistem nije centralizovan, u najgoroj varijanti to plaćanje će biti gotovo za jedan sat. Ukoliko su pak, u pitanju eksterne transakcije (transakcije između računa otvorenih kod različitih banaka) vrši se međubankarski obračun koji obavlja NBS preko sistema RTGS ili KLIRING.
Razvoj platnog prometa takođe prati i tehničko-tehnološka evolucija tako da se umesto pera i mastila danas koriste SMS, MMS, WAP, E-mail, elektronski potpis (smart) i sl! UNUTRAŠNJI PLATNI PROMET U ŠIREM SMISLU Unutrašnjim platnim prometom u širem smislu smatraju se sve transakcije – odnosno, sva plaćanja na svim relacijama. To su interna plaćanja između fizičkih lica, plaćanja fizičkih pravnim licima, plaćanja pravnih lica fizičkim i uzajamna plaćanja pravnih lica. Sva ova plaćanja odlikuju se neposrednošću u načinu plaćanja dospelih obaveza, odnosno naplate potraživanja i zato se učesnici koriste svim savremenim vrstama novca: gotovinom, depozitnim novcem i prenosivim hartijama od vrednosti... UNUTRAŠNJI PLATNI PROMET U UŽEM SMISLU Unutrašnjim platnim prometom u užem smislu smatra se samo određeni deo ukupnih plaćanja unutar jedne zemlje, i to onaj u kom učestvuju pravna lica, ostvarujući uzajamna plaćanja podsredstvom posebnih ustanova
NARODNA BANKA SRBIJE PLATNI PROMET U SRBIJI OD 01. 01. 2003. GODINE - POSLOVNE BANKE Zatvaranje ZOP-a (ranije Služba Društvenog Knjigovodstva – SDK) i prenos nadležosti na poslovne banke - fiskalna decentralizacija i modernizacija dogodili su se, početkom sada već davne 2003. godine. Računi pravnih i fizičkih lica koja obavljaju delatnost – preduzetnika od Januara 2003. godine vode se u poslovnim bankama. Od Januara 2003. godine pravna i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu da otvaraju račune u poslovnim bankama bez ograničenja uz podnošenje propisane dokumentacije propisane Odlukom o uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja računa kod banaka. Broj računa klijenata banke nije ograničen, tako da klijent može da ima više računa u jednoj banci, ili u više banaka, preko kojih će vršiti plaćanja. Mesna nadležnost za otvaranje računa takođe nije propisana, što kod ZOP-a nikako nije bio slučaj. Po ovom zakonu fizička lica koja ne obavljaju delatnost – građani, takođe mogu imati račun kod poslovne banke, ovi računi se ne razlikuju po svom karakteru u odnosu na žiro i tekuće račune! Račun, kako je već navedeno, ima karakter tekućeg računa. Plaćanje se vrši do visine pokrića na računu, uz mogućnost ugovaranja prekoračenja (instant pozajmice, kako ga neki nazivaju) na računu, naravno, uz poseban poslovni aranžman sa bankom. Tekući računi služe za redovno poslovanje klijenta; na njima on vodi svoja novčana sredstva (ranije žiro-račun), a Drugi računi su računi za određene namene (npr. sredstva rezervi, sredstva druge namene, izdvojena sredstva, računi za bolovanja...). Račun firme u platnom prometu sastoji se iz tri dela, ukupno 18 cifara: XXX-YYYYYYYYYYYYY-ZZ XXX je jedinstven identifikacioni broj Banke u RTGS, dodeljen od strane Narodne Banke YYYYYYYYYYYYY - broj partije računa - dodeljuje ga banka (do 13 numeričkih mesta), ZZ - kontrolni broj (2 numerička mesta).
Pod bankarskom tarifom podrazumeva se naknada za usluge platnog prometa koja je obračunata i koja se skida sa računa klijenta. Odredbama člana 3. Zakona o platnom prometu, propisano ja da NBS propisuje uslove i način otvaranja, vođenja i gašenje računa kod banke, plan računa za obavljanje platnog prometa kod banke, jedinstvenu strukturu za identifikaciju i klasifikaciju računa, kao i uslove i način plaćanja u gotovom novcu u dinarima za pravna lica i za fizička lica koja obavljaju delatnost. Neke od prednosti poslovanja sa bankama su: • • • • • • • •
Elektronsko bankarstvo - sa PC-a, moguće je davanje naloga za plaćanje, praćenje stanja na računu, preuzimanje izvoda Maksimalna bankarska diskrecija prijem naloga za platni promet Podrška banke u povezivanju preduzeća na elektronske servise platnog prometa banke. Trenutno izvršavanje transakcija u internom platnom prometu. Mogućnost izdavanja naloga sa datumom valute u budućnosti. Mogućnost upravljanja prioritetima plaćanja. Mogućnost dobijanja izvoda na željenu adresu, prema željenoj dinamici (dnevno, nedeljno) i u željenoj formi (štampa, elektronski)
Za otvaranje računa potrebno je banci podneti: • • •
Zathev za otvaranje računa Propisanu dokumantaciju opisanu u Uputstvu o otvaranju računa koje možete dobiti u svakom organizacionom delu banke Karton deponovanih potpisa lica ovlašćenih za raspolaganje sredstvima sa računa
Više o ovome potražite u skripti „Osnivabnje preduzetnika“ u delu OTVARANJE POSLOVNOG (ŽIRO) RAČUNA Korišćenje računa: U korišćenju računa, sve transakcije koje predstavljaju prilive i odlive sa računa, do visine raspoloživih sredstava na njemu, mogu se obavljati nesmetano i biće registrovane u Banci. O tome će Banka klijente obaveštavati dnevno, putem
izvoda (na šalteru banke, elektronski, poštom, e-mailom). Takođe, klijenti banke mogu da koriste i okvirni kredit za pokriće minusnog salda. Plaćanja i naplate se obavljaju propisanim instrumentima platnog prometa: • • • •
Nalog za uplatu Nalog za isplatu Nalog za prenos Nalog za naplatu
Svi instrumenti koji nisu u suprotnosti sa propisanim do 30.06.2003. godine, osim akceptnih naloga čije izdavanje prestaje 01.01.2003. godine. Klijentima banke će biti omogućeno da obavljaju: • • •
Bezgotovinska plaćanja, po podnetim nalozima za prenos, do visine raspoloživih sredstava na računu. Gotovinske uplate i isplate, po podnetim nalozima za uplatu i isplatu, bez ograničenja. Naplate, po podnetom osnovu za naplatu i nalozima za naplatu. Realizacija naplate se vrši po proveri osnova (ovlašćenja) u banci dužnika, ispostavljanjem naloga za prenos.
Prinudne naplate, po osnovu blokada dobijenih od Agencije za prinudnu naplatu, za račun klijenta banke kao dužnika.
POSLOVI PLATNOG PROMETA Iako su poslovi platnog prometa u gornjem tekstu već pomenuti, ni na jednom mestu nisu nisu objedinjeni i prikazani na jasan način, stoga nije zgoreg predočiti ih još jedanput. Unutrašnji platni promet čine sva gotovinska i bezgotovinska dinarska plaćanja preko računa a između učesnika u platnom prometu. Poslovi platnog prometa su: ¾ Otvaranje i vođjenje računa kod nosilaca platnog prometa; ¾ Prenos novčanih sredstava sa jednog na drugi račun; ¾ Obračun obaveza i potraživanja preko računa; ¾ Naplata; ¾ Uplata; ¾ Isplata; ¾ Praćenje i utvrđivanje likvidnosti učesnika i nosioca platnog prometa; ¾ Informisanje po osnovu izvršenog platnog prometa; ¾ Drugi poslovi platnog prometa. Platni promet se obavlja upotrebom jedinstvenog plana računa i jedinstvenih instrumenata platnog prometa koji propisuje centralna banka.
NAČELA ORGANIZOVANJA PLATNOG PROMETA Obavljanje platnog prometa zasniva se na sledećim načelima: ¾ Izvršavanju novčanih obaveza plaćanjem preko računa kod nosilaca platnog prometa kao prioritetnom obliku plaćanja; ¾ Obezbeđivanju interesa i potreba učesnika u platnom prometu pod jednakim uslovima; ¾ Prilagođavanju radnog vremena potrebama učesnika u platnom prometu; ¾ Racionalno organizovanoj mreži organizacionih jedinicanosilaca platnog prometa; ¾ Brzom, sigurnom, ekonomičnom i racionalnom prenosu sredstava između učesnika u platnom prometu; ¾ Jedinstvenoj računarsko-komunikacionoj mreži za prenos i obradu podataka u platnom prometu; ¾ Jedinstvenoj i racionalnoj tehnologiji obavljanja platnog prometa zasnovanoj na korišćenju standardnih baza podataka za opšte namene; ¾ Primeni međunarodnih i domaćih standarda u izvršavanju platnog promena;
¾ Obezbeđivanju statističkih podataka o obimu i efikasnosti izvršenog platnog prometa na standardni način.
NOSIOCI I UČESNICI U UNUTRAŠNJEM PLATNOM PROMETU Odredbama čl. 38. do 43. Zakona o platnom prometu, posebno su određeni poslovi platnog prometa koje obavljaju Narodna banka i poslovne banke, dostavljanje podataka u platnom prometu, kao i oblici plaćanja. POSLOVI KOJE OBAVLJA NARODNA BANKA Narodna banka obavlja sledeće poslove: ¾ Vodi žiro, obračunske i druge račune banaka iz člana 2. stav 1. tačka 10. ovog zakona; ¾ Brši međubankarski kliring i obračun; ¾ Upravlja tokovim gotovine, obezbeđuje smeštaj, čuvanje i distribuciju gotovog novca, prima uplate, izvršava isplate i obnavlja blagajničkotrezorske poslove; ¾ Vodi žiro račun SR Jugoslavije i republika članica i druge račune na kojima se vode sredstva javnih prihoda; ¾ Prati likvidnost banaka, daje naloge i preduzima mere radi održavanja dnevne likvidnosti banaka; ¾ Vrši međubankarski obračun čekova po tekućim računima građana i obračun platnih kartica; ¾ Uspostavlja i održava informacionu mrežu za finansijski sistem SRJ, obezbeđuje njenu zaštitu i obavlja poslove izdavanja digitalnih sertifikata za elektronsku obradu podataka u toj mreži; ¾ Stara se o razvoju i unapređenju platnog prometa; ¾ Unapređuje i organizuje platne klirinške i obračunske sisteme i učestvuje u tim sistemima; ¾ Pruža usluge bankama kod prijema i slanja naloga za plaćanje za njihove klijente, kao i naloga za kliring i obračun međubankarskih plaćanja uključujući i plaćanja čekom, platnom karticom i drugim instrumentima plaćanja; ¾ Na osnovu podataka iz evidencija o izvršenim plaćanjima koje joj dostavljaju banke i podataka iz evidencija koje ona vodi – objedinjuje podatke o prometu i stanju računa u platnom prometu prema
jedinstvenom planu računa, a obrađuje i druge podatke u skladu sa zakonom; ¾ Donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova platnog prometa, uključujući i elektronski način obavljanja tog prometa, proveru autentičnosti podnosioca i elektronskog naloga za plaćanje, odgovornost za ispravnost elektronskog naloga, tačnost prenosa i ostale elemente zaštite, i donosi propise kojima uređuje način obavljanja poslova iz ovog člana; ¾ Obavlja poslove kontrole platnog prometa kod banaka na osnovu zakona o NBJ, zakona kojim se uređuje poslovanje banaka i ovog zakona; ¾ Obavlja i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim zakonom. Narodna banka ima diskreciono pravo da obavljanje poslova međubankarskog kliringa i obračuna, kao i poslova međubankarskog obračuna čekova po tekućim računima građana i obračuna platnih kartica, prenese na drugo pravno lice. POSLOVI KOJE OBAVLJAJU POSLOVNE BANKE Članom 40. zakona o platnom prometu, propisano je da banke obavljaju sledeće poslove platnog prometa: ¾ Vode račune pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatbost, izvršavaju interne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune; ¾ Vode račune fizičkih lica koja ne obavljaju delatnost, izvršavaju interne i međubankarske transakcije plaćanja s tih računa i na te račune; ¾ Učestvuju, za račune koje vode, u međubankarskom kliringu i obračunu izvršenih plaćanja; ¾ Utvrđuju za svakog klijenta dnevni promet i o tome ih posebno obaveštavaju; ¾ Primaju od fizičkih lica uplate u korist računa koji se vode u drugoj banci; ¾ Primaju uplate u korist računa fizičkih lica koji se vode u toj banci; ¾ Obavljaju gotovinska plaćanja; ¾ Obavljaju blagajničko-trezorske poslove i obezbeđuju smeštaj i čuvanje gotovog novca, u okviru blagajničkog maksimuma; ¾ Primaju i naplaćuju čekove po tekućim računima fizičkih lica; ¾ Organizuju izdavanje platnih kartica i plaćanja platnim karticama i drugim instrumentima plaćanja; ¾ Obavljaju i druge poslove platnog prometa u skladu sa ovim i drugim saveznim zakonom. Navedene poslove obavljaju i Poštanska štedionica i druge finansijske organizacije, u skladu sa zakonom kojim se uređuju banke i druge finansijske organizacije i odredbama ovog zakona.
Banke poslove platnog prometa obavljaju neposredno, ili preko ovlašćenog agenta, na osnovu ugovora o poveravanju tih poslova agentu, a prema uslovima i ograničenjima koje propiše Narodna banka. OBLICI PLAĆANJA Odredbama člana 46. Zakona, propisano je da pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu međusobne novčane obaveze izmirivati neposredno, prenosom hartija od vrednosti. Pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost mogu međusobne novčane obaveze izmirivati i ugovaranjem promene poverilaca, odnosno dužnika u određenom obligacionom odnosu (asignacija, cesija idr.) i na dugi način u skladu sa zakonom. Izuzetno od navedenih odredbi, pravna lica i fizička lica koja obavljaju delatnost ne mogu izmirivati obaveze na osnovu asignacije i cesije ako su asignanti (uputioci potraživanja), odnosno cedenti (ustupioci potraživanja) imaju neizmirene obaveze evidentirane kod banke u momentu plaćanja. Obaveze izmirene prenosom hartija od vrednosti, kompenzacijom, asignacijom i cesijom evidentiraju se preko računa kod banke najmanje jedanput mesečno, po pravilu, krajem meseca. Plaćanja između računa koji se vode kod poslovnih banaka, (interna plaćanja) vrše se trenutno, bez obzira na visinu iznosa i sedište poverioca, odnosno dužnika. Ukoliko se plaćanje vrši između računa koji je otvoren kod jedne banke i računa koji je otvoren kod druge banke, vrši se međubankarski obračun koji obavlja NBS preko:
KLIRING Kliring se zasniva na na realizaciji transakcija na relacijama poslovnih banaka i drugih finansijskih organizacija posredstvom Narodne banke, odnosno, klirinških kuća kojim ova može poveriti ove poslove. Kliring sistem je, dakle metod međusobnog obračuna, koji obično rade klirinške kuće a koji sada radi klirinška kuća pri NBS. Svaka banka ima otvoren obračunski račun u klirinškoj kući. Svi nalozi se registruju, a saldiranja se rade u tri termina. Ovaj, takozvani neto obračun, je jeftiniji, a plaćanja na ovaj način mogu da se obave samo za naloge ispod 50 ili 60 hiljada dinara. Kliring sistem NBS - sistem malih plaćanja,
funkcioniše tako što se obrada naloga vrši 3 puta dnevno: u 11:00h, 13:30h i 16:00h u NBS. U ovim klirinškim terminima dolazi do likvidacije salda svih dugovanja i potraživanja. Za iznos salda koji nije mogao da se likvidira dolazi do međubankarske predaje hartija od vrednosti po kojima su banke, odnosno druge finansijske organizacije toga dana u obavezi da za račun svojih komintenata ili sopstveni račun izvrše isplatu dugovnog iznosa. Obračunski periodi - Neto obračun (kliring) - nalozi do 120.000 dinara Ciklusi
Radnim danom
Subotom
I
9:00 do 11:00
9:00 do 11:00
II
11:30 do 13:30
11:30 do 13:30
III
14:00 do 16:00
RTGS RTGS u NBS predstavlja sistem - preko kojeg se vrše hitna i velika plaćanja u najkraćem mogućem vremenu (do par minuta). Naime, svi nalozi preko 120.000,00 din. i nalozi koji se eksplicitino odrede kao hitni nalozi bivaju prosleđeni u RTGS sistem NBS i realizovani u roku od par minuta. RTGS sistem, takođe predstavlja plaćanja između klijenata različitih banaka - svi ti nalozi idu u NBJ na međubankarski obračun. On se onda obračunava po bruto principu tj. po RTGS sistemu. Ako dužnik ima sredstava na računu, banka šalje nalog u NBJ i svaki pojedinačan nalog se proverava, pa ukoliko banka ima sredstava na računu, novac se sa njenog računa prebacuje na račun druge banke, koja onda to isplaćuje svom klijentu. Plaćanja po RTGS sistemu mogu da se obave do 16 časova, a sve preko tog vremena ima posebnu tarifu. Ovaj sistem_plaćanja,_takođe,_funkcioniše_‘odmah’. Obračunski periodi - RTGS (bruto obračun) - nalozi preko 120.000 dinara Radnim danom
9:00 do 17:30
Subotom
9:00 do 14:30
KOMPENZACIJA Kompenzacija je jedan od načina prestanka ili gašenja obligacija u skladu sa odredbama Zakona o obligacionim odnosima, odnosno prestanak uzajamnih jednorodnih obaveza putem prebijanja duga. Kompenzaciju je moguće primeniti kada dva pravna ili fizička lica imaju uzajamne obaveze jedno prema drugom. Ukoliko su uzajamna potraživanja jednaka i jednorodna ona se gase, u suprotnom se vrši prebijanje za manji iznos čime se obligacija smanjuje i postaje jednosmerna. Dakako, kompenzacija je izvršna samo ukoliko su ispunjeni propisani uslovi: ¾ Uzajamnost potraživanja - da su dva lica u odnosu – poverilac – dužnik i da postoji volja obeju strana da svoja potraživanja regulišu putem kompenzacije; ¾ Istovetnost potraživanja – podrazumeva da su potraživanja jednorodna; ¾ Dospelost potraživanja - da su potraživanja dospela za realizaciju. Iz pravnog aspekta kompenzacija može biti: zakonska, ugovorna ili sporazumna i sudska, a u zavisnosti od broja učesnika može bilaterarna i multilaterarna. Zakonska kompenzacija je kompenzacija koja je utvrđena zakonom i koja proizvodi pravno dejstvo tek kad se steknu zakonom predviđeni uslovi. Dejstvo ove kompenzacije nastoji upućivanjem kompenzacione izjave jednog lica drugom licu i to od dana kada su se stekli uslovi za to.
CESIJA Cesija je ustupanje potraživanja ugovorom, u skladu sa odredbama zakona o obligacionim odnosima. Poverilac može ugovorom zaključenim sa trećim licem da prenese na ovoga svoje potraživanje (novčano, robno i dr.), izuzev onih koja su zakonom izuzeta ili onih koja su u vezi sa ličnošću poverioca ili se po svojoj prirodi protive prenošenju na drugog. Prenosom potraživanja od strane poverioca (cedent) na trće lice, to lice kao novi poverilac (cesionar) zauzima mesto starog poverioca (cedent) i stiče ista prava prema dužniku (cesus) koja je imao stari poverilac. Zakonska cesija je takva cesija kod koje tražbina prelazi na drugog subjekta a pri tome se ne izdaje pismeni sporazum o prenošenju. Dakle, uslov za cesiju je dužničko-poverilački odnos a u njoj učestvuju najmanje tri lica: cedent, cesionar i cesus.
PREUZIMANJE DUGA U ovom obliku platnog prometa učestvuju tri lica: ¾ Dužnik koji prenosi dugovanje na novog dužnika; ¾ Novi dužnik koji preuzima dug prethodnog dužnika; ¾ Poverilac po preuzetom dugu koji i dalje zadržava ulogu poverioca u datom potraživanju s tim što obavezu prema njemu umesto prethodnog dužnika izvršava novi dužnik, koji je preuzeo obavezu za izmirenje duga. Suština preuzimanja duga jeste promena dužnika, dakle, suprotno od cesije. Dakako, kao i kod cesije, uslov za preuzimanje duga je postojanje tri lica koja učestvuju obligaciji.
ASIGNACIJA Asignacija je stvaranje obligacionog odnosa, odnosno izmena subjekta obligacije (promena dužnika) u skladu sa odredbama zakona o obligacionim odnosima. Upućivanjem (asignacijom) jedno lice, uplatilac (asignant) ovlašćuje drugo lice, upućenika (asignat) da za njegov račun izvrši nešto određeno trećem licu, primaocu uputa (asignatar) a ovog ovlašćuje da to izvršenje primi u svoje ime. Dakle, u asignaciji učestvuju tri lica zarad izmirenja dve obaveze. Da bi se asignacija mogla sprovesti odnos između tih lica mora da bude takav, da se prvo lice javlja u ulozi dužnika i poverioca, druga da bude samo dužnik, a treća samo poverilac. Da bi se asignacija bila izvršna potrebno je da budu ispunjena dva uslova: da su obligavije jednorodne i da su dospele za plaćanje.
INSTRUMENTI UNUTRAŠNJEG PLATNOG PROMETA Zakon, odnosno Odluka o obliku, sadržini i načinu korišćenja jedinstvenih instrumenata platnog prometa ("Službeni list SRJ", br 29 2002.) uvodi nove instrumente platnog prometa. Broj instrumenata platnog prometa je smanjen i sveden na četiri instrumenta, čime se znatno olakšava i pojednostavljuje plaćanje sa računa. Instrumenti platnog prometa su: • nalog za uplatu i nalog za isplatu (instrumenti gotovinskog platnog prometa) • nalog za prenos i nalog za naplatu (instrumenti bezgotovinskog platnog prometa) Nalog za uplatu je gotovinski instrument koji se koristi za uplate u gotovom novcu u korist računa (uplate dnevnog pazara, plaćanje obaveza i druge uplate u korist računa), kao i u slučaju kada građani plaćaju obaveze u gotovom novcu i vrše druge uplate u korist računa klijenta koji se vodi kod banke. Ovaj nalog se koristi i u slučaju kada klijent vrši uplatu dnevnog pazara kod druge banke ili pošte u mestu u kojem se ne nalazi organizacioni deo banke, odnosno banka kod koje ima otvoren tekoći račun. Nalog za uplatu zamenjuje uplatnicu.
Nalog za isplatu je gotovinski instrument kojim pravno ili fizičko lice podiže sa svog računa sredstva u gotovom novcu ili kojim na teret svog računa nalaže isplatu u gotovom novcu primaocu koji nema račun kod banke.
Nalog za prenos se koristi kada dužnik nalaže banci da na teret njegovog računa prenese sredstva u korist računa poverioca, za prenos sredstava između dva računa istog klijenta, kao i za evidentiranje istog iznosa sredstava na teret i u korist istog računa po osnovu izmirivanja međusobnih novčanih obaveza (kompenzacija, asignacija, cesija, prenos hartija od vrednosti i dr.). Nalog za prenos zamenjuje nalog za plaćanje-virman.
Nalog za naplatu se koristi kada poverilac inicira da se izvrši naplata sa računa dužnika. Poverilac može da inicira naplatu u sledećim slučajevima: • Kada dobije ovlašđenje koje dužnik daje svojoj banci i svom poveriocu (zamena za akceptni nalog); • naplata dospelih hartija od vrednosti i dr.instrumenata obezbeđenja plaćanja (menica); • naplata sa otvorenog akreditiva; • naplata provizije za usluge platnog prometa i slično; • naplata izvršnih rešenja izdatih na osnovu zakona i izvršnih sudskih rešenja. Ovim nalogom se zamenjuju nalozi za naplatu (obrazac br.43), nalog za prenos sa računa akreditiva (obrazac br.44) i akceptni nalog (obrazac br.46).
Pored toga postoje i specifični instrumenti plaćanja, odnosno instrumenti za raspolaganje sredstvima sa računa na osnovu kojih se ispostavljaju osnovni instrumeni platnog prometa. To su ček, platna kartica i akreditiv.
PRINUDNA NAPLATA Prinudnu naplatu sprovodi Agencija za prinudnu naplatu. Postupak prinudne naplate sprovodi se blokadom svih računa dužnika kod poslovnih banaka i nalaganjem poslovnim bankama da sprovedu prinudnu naplatu. Pod prinudnom naplatom podrazumeva se obaveza i ovlašćenje Narodne banke Srbije da sa svih računa klijenata kod banaka dužnika na kojima klijent ima sredstava (dinarskih i deviznih), bez njegove saglasnosti, izvrši plaćanje obaveza po izvršnim rešenjima (poreskih, carinskih, sudskih i drugih organa) i nalozima (po osnovu hartija od vrednosti, menica i ovlašćenja) po propisanom redosledu prioriteta, a u okviru istog reda prioriteta prema vremenu prijema. Izvršna rešenja nadležnih organa dostavljaju se od 30.septembra 2005.godine organizacionom delu Narodne banke Srbije - Odеljenje za prijem, kontrolu i unos osnova i naloga-Kragujevac, Kragujevac, Ulica Branka Radičevića 16a. Prinudna naplata se sprovodi na osnovu većeg broja zakonskih propisa, među kojima su najznačajniji: Zakon o platnom prometu, Zakon o izvršnom postupku, Zakon o stečaju, Zakon o menici, i podzakonskih akata – odluka, uputstava i instrukcija guvernera Narodne banke Srbije. Dužnici nad kojima se sprovodi prinudna naplata su: • • •
pravna lica koja imaju račune kod banaka, fizička lica koja obavljaju delatnost i imaju račune kod banaka, banke koje imaju račune kod Narodne banke Srbije.
Prinudna naplata se vrši sa svih računa dužnika (dinarskih depozitnih i deviznih) u dinarima. U slučajevima kada su poverioci strana fizička ili pravna lica, dosuđeni iznosi po sudskom rešenju izvršavaju se u korist nerezidentnih računa kod banaka u dinarskoj protivvrednosti deviznog duga. Sprovođenje prinudne naplate odvija se u više faza, i to: • • •
prijem i evidentiranje rešenja (I i II red prioriteta) i naloga (III red prioriteta), kontrola ispravnosti osnova – rešenja i naloga, koja podrazumeva vraćanje neispravnih osnova donosiocu, unos rešenja u Program.
Izvršenje rešenja i naloga vrši se razmenom elektronskih poruka između Prinudne naplate i banaka kroz blokadu matičnog broja dužnika, što podrazumeva blokadu svih računa dužnika kod svih banaka i zabranu bankama da takvom dužniku otvaraju nove račune. Pretragu dužnika kojima su blokirani računi možete izvršiti na http://www.nbs.rs/export/sites/default/internet/latinica/67/pn.html
E - banking Članom 9 Zakona o platnom prometu propisano je da se novčane transakcije mogu vršiti i elektronskim putem. Sam pojam elektronskog načina plaćanja kod velikog broja korisnika asocira na nešto što "izmiče kontroli" jer elektronski dokument nije fizički opipljiv. Taj otpor, kao, "Otpor prema novom", a posebno kao otpor prema "nepoznatom" je uobičajen u svakoj novoj tehnici i tehnologiji. S druge strane, ako posmatramo pravno lice ili preduzetnika kao korisnika platnog prometa, koji se odvija preko poslovnih banaka, hteo on to ili ne, elektronski platni promet je nešto što se odvija "u pozadini" između poslovnih banaka i Narodne banke. Uključivanjem pravnih lica i preduzetnika u elektronski platni promet samo se kompletira celina informativnog sistema elektronskog platnog prometa. Mogućnosti elektronskog platnog prometa su: ¾ realizacija naloga za plaćanje; ¾ prijem izvoda; ¾ uvid u trenutno stanje računa; ¾ komunikacija putem modema - kompjutera, faksa, mobilnog telefona... ¾ kao i niz drugih usluga i izveštaja. Prednosti elektronskog platnog prometa su: ¾ dostupan je 24 časa dnevno, 7 dana u nedelji; ¾ za elektronske naloge Banka obraračunava tarifu nižu i do 50% ¾ transakcije se mogu obavljati sa bilo kog mesta i ¾ u bilo koje vreme; E–banking omogućuje da se elektronski obavljaju transakcije novca a zaštita je omogućena elektronskim potpisom tj. korišćenjem smart kartice. Uz posebne bezbednosne mehanizme i servise sistema zaštite novim tehnološkim rešenjima digitalnog potpisivanja smart karticom omogućava se praktično siguran bezbednosni sistem. Na taj način omogućava se pouzdana identifikacija, zaštita tajnosti i integriteta podataka korisnika. E-banking je elektronski, finansijski servis banke koji omogućava korisnicima realizaciju i pregled svih finansijskih transakcija kao i uvid u stanje svih računa na bazi najnovijih tehnoloških rešenja - ovaj, u svetu vrlo raširen način plaćanja, uskoro će biti dostupan i fizičkim licima. Posebna pažnja posvećena je jasnom korisničkom interfejsu i opcijama za povećanje produktivnosti. To su, pre svega, mogućnost uvoza podataka u aplikaciju (naloga) i izvoza podataka iz aplikacije (izvoda) u XML, XLS i TXT
formatu, čime se korisnicima omogućava da povežu svoju knjigovodstvenu aplikaciju, ukoliko je imaju, sa FX ili WEB aplikacijom. WEB aplikacija je on-line aplikacija koja zahteva da korisnik sve vreme dok radi (preuzima izvode, gleda stanje, kreira naloge i vrši plaćanja) bude preko svog provajdera konektovan na sajt.