a nn Peuteman

heeft

“Hebje geen recorder?” is zowat het eerste wat ann Peuteman me vraagt. Ze wacht me al op met Claudine Dewettinck, onze huisfotografe. Blijkt dat ze niet op mij gewacht hebben om te ‘verzusteren’, ze hebben al uitgevogeld dat de vader van Claudine begraven ligt vlak bij de plek waar mevrouw Peuteman nu woont. Of hoe een tombe het ijs kan breken.

Van kinds af schrijft Ann Peuteman graag en als puber krijgt ze onder meer de kans om artikels voor de Brugse Uitkrant te schrijven. Daar heeft ze de smaak te pakken gekregen door interviews te doen. En door de televisieserie Lou Grant’ uit de jaren ‘80, droomt ze er al vroeg van om journaliste te worden. De doorslag komt er door de aanmoediging van een leraar om Germaanse filologie te studeren, want het schrijven van opstellen gaat haar bijzonder goed af. Die raad volgt ze op. In ‘95 studeert ze met klank af in Gent. Nog tijdens haar studie begint ze voor de krant Het Volk te werken. In 2000 wordt ze Wetstraat-journaliste bij Knack. Daarnaast maakte ze voor Knack ook een interviewreeks met Jos Geysels die resulteert in ‘Uitgesproken’, een boek met politieke gesprekken (2008). Gaandeweg specialiseert ze zich in gezondheidszorg en onderwijs en stopt ze grotendeels met politieke verslaggeving. In die periode schrijft ze ook ‘Voelt ù zich wel goed, dokter?’.

Zo’n tien jaar geleden begon Ann Peuteman zich ook steeds meer voor het leven en de rechten van ouderen te interesseren. Dat kwam vooral omdat ze geregeld politici en opiniemakers op leeftijd interviewde die haar vertelden hoe moeilijk ze het vinden om oud te worden.

Eerst schrijft ze daar af en toe een artikel over in Knack, maar na verloop van tijd begint ze in haar vrije tijd te onderzoeken waarom veel ouderen het zo moeilijk vinden om de regie over hun leven in handen te houden en vooral wat we daaraan kunnen veranderen. Daarvoor consulteert ze stapels onderzoeken, gaat ze bij experts ten rade en praat ze vooral met vele tientallen ouderen. Haar bevindingen schrijft ze neer in ‘Grijsgedraaid – Waarom we bang moeten zijn om oud te worden’ en later in ‘Verplant – Waarom het heerlijk wonen kan zijn in het woonzorgcentrum’. Stuk voor stuk pareltjes, het lezen meer dan waard.

Wat me diep treft is dat ze zichzelf op professioneel vlak ‘een zondagskind’ noemt. Een optimistische kijk op het leven waar ik lering uit trek. “Van jongs af aan heb ik van mijn pen kunnen leven,” zegt ze. “Ik ken er die op hun veertigste nog niet weten welke job het best bij hen past.” Is dat niet wat we een roeping noemen?

Wat me opvalt bij het lezen van diverse artikels van ann Peuteman is haar vlotte pen. Ze is to the point op een concrete, indringende manier, ongedwongen leidt ze ons naar de roerselen van ouderen. negatieve opwerpingen schuwt ze niet maar zet ze integendeel in de verf, niet om aan de klaagmuur te staan, maar om oplossingen te zoeken. een pertinente benadering, want problemen onder de mat schuiven verhindert net oplossingen; je moet ze eerst benoemen.

“We moeten als samenleving creatiever zijn in het zoeken naar oplossingen, ook voor mensen die niet meer uit de voeten kunnen.” Ze geeft het voorbeeld van een terminaal zieke, bedlegerige vrouw. “Ze verhuist naar een woonzorgcentrum waar elke nieuwe bewoner de vraag krijgt wat hij of zij nog uit het leven wil halen. De verpleegkundige die bij haar binnenstapt, verwacht eigenlijk niet echt een antwoord. Toch aarzelt de vrouw geen seconde: ze wil zo graag nog eens de wolken zien. Dat snapt de verpleegkundige eerst niet goed, want in een rusthuiskamer is er natuurlijk een raam. Tot ze haar hoofd tot net bij dat van de bewoonster brengt en door het raam kijkt. Ze ziet het verkeer en de voorbijgangers, maar niet de lucht. Dus verplaatsen ze de meubels tot het bed in de perfecte positie staat. Die vrouw heeft nog drie maanden geleefd, maar in die tijd heeft ze wel nog uit het leven gehaald wat ze zelf wilde: de wolken zien.” Die prachtige anekdote staat ook in haar boek Rebels.

In de loop der jaren breidt ze haar onderzoek steeds verder uit en blijft ze heel veel met ouderen zelf praten. Sommigen worden zelfs goede vrienden. Uit die gesprekken leert ze heel veel over de hindernissen waar ouderen keer op keer tegenaan lopen. Lees dit goed: ze neemt de uitlatingen van ouderen ernstig. Ze is doordrongen van het feit dat we veel te weinig naar ouderen luisteren omdat we altijd weer denken dat we zelf wel weten wat ze willen en nodig hebben. toch vind ik dat niet vanzelfsprekend. De aandacht, om niet te zeggen passie, waarmee ze te werk gaat is uniek. in ann Peuteman verenigen zich diverse kanalen die interfereren en elkaar versterken, gaande van schrijfkunst over journalistieke bekwaamheid en oprechte interesse voor ouderen, om er drie aan te stippen. in oktober vorig jaar werd ann Peutemans nieuwe boek ‘rebels – Het verzet van 75-plussers’ gelanceerd, samen met de gelijknamige documentaire die ze samen met regisseur Brecht vanhoenacker voor victoria Deluxe maakte.

“We onderschatten ook de kennis en expertise van ouderen.” Haar antwoorden zijn uitgebreider en genuanceerder maar dat gaat dit bondig artikel te buiten, lees daarvoor haar boeken.

Daaruit zijn tot hiertoe drie boeken en een documentaire gesproten. Ze geeft ook over heel Vlaanderen lezingen, gastlessen en workshops over het leven en de rechten van ouderen. Zowel aan een breed publiek als aan zorgprofessionals. Omdat er nood is aan de verfrissende onderbouw van haar visie, waarvan de essentie volgens wat ik begrepen heb luidt: “Ouderen hun waardigheid niet afpakken.” Tot dit besluit kwamen we door een zin die ze in twee van haar boeken aanhaalt: “ouderen moeten kunnen blijven wie ze zijn”.

Waarom mogen wij niet veranderen? verandering is toch de bottom line van het leven?

“Wat ik wil zeggen is dat je moet kunnen blijven wie je bent of wil zijn. Dat mag niet moeilijk worden gemaakt omdat je toevallig wat ouder en zorgbehoevender wordt.” En, voegt ze eraan toe: “Ouderen zitten in mijn hart.” Het blijft even stil.

In het voorjaar van 2021 doet ze een oproep. Ze zoekt 75-plussers die zich op de een op andere manier verzetten tegen de manier waarop we met hen omgaan, over hen berichten of naar hen kijken. Binnen een paar dagen krijgt ze honderden reacties en ze blijven maar komen. Al die mensen heeft ze een aantal vragen gesteld om te achterhalen tegen welke hindernissen ze precies aanlopen. Op basis daarvan heeft ze een top drie gemaakt. Op één staat het feit dat ouderen amper nog hun mening wordt gevraagd. Toch niet over essentiële zaken. Op twee: ouderen willen zich nog op de een of andere manier nuttig maken, maar krijgen daar de kans niet meer toe. De klacht op de derde plaats gaat over de banken: door de digitalisering moeten veel ouderen hun geldzaken uit handen geven. Na die bevraging heeft Ann Peuteman tientallen van die 75-plussers uitgebreid geïnterviewd. Twaalf van hen zijn uiteindelijk in het boek terechtgekomen en acht in de film.

Haar boeken zijn geschreven vanuit de verontwaardiging die een aantal wantoestanden oproept. ann Peuteman stopt echter niet bij de aanklacht, ze biedt ook alternatieve oplossingen.

“Als een dame op leeftijd geregeld het fornuis vergeet af te zetten, wordt dat vaak opgelost door de gastoevoer af te sluiten en elke dag een warme maaltijd aan huis te laten bezorgen. Terwijl dat voor die vrouw zelf misschien helemaal geen goede oplossing is. Het is dus essentieel dat we zo iemand echt bij die beslissing betrekken.”

De inhoud van rebels benadrukt dat een uniforme bejegening van ouderen doorgaans ingegeven is door organisatorische en financiële druk, terwijl menswaardige oplossingen net op maat moeten worden gemaakt. er bestaat geen universele toverformule.

“Want iedereen is anders. En de term ‘zorg’ dekt vooral het fysiek welzijn.” in ‘rebels’ laat ann Peuteman een breed scala van ouderen aan het woord. maar niet één 75-plusser met een migratieachtergrond reageerde op de oproep. Die is ze dus nog moeten gaan zoeken.

“Ik vond wel snel zeventigers en tachtigers met een migratieachtergrond, maar het waren helemaal geen rebellen. Iemand vertelde me dat dit komt omdat migranten van zijn generatie geleerd hebben om hun hoofd zo min mogelijk boven het maaiveld uit te steken. Uiteindelijk heb ik er toch twee gevonden die rebels genoeg waren voor het boek en de film. Zij ervaren voor een groot stuk dezelfde problemen als witte leeftijdgenoten, maar verwachten wel veel meer van hun kinderen. Zo ligt een verhuizing naar een rusthuis (voor hen nog moeilijker.” tien procent van de 80-plussers woont in homes (net als Ann Peuteman vind ik ‘woonzorgcentrum’ een raar woord en gebruik ik liever ‘home’, n.v.d.r.). moeten we ons daar druk over maken? toch wel, want mogelijk wensen velen het maar is het prijskaartje te hoog. anderzijds is er de vraag of we ouderen op die manier niet samen wegmoffelen. en de westerse beschaving individualiseert, waarom ouderen dan samenbrengen terwijl ze verleerd zijn van in gemeenschap te leven en we ze daardoor met hun beperkingen op sociaal vlak confronteren?

Haar antwoord is genuanceerd: “Het is voor iedereen verschillend. Een dame ging wonen in een groep van vier personen maar vond daar haar draai niet. Toen ze verhuisde naar een groep van veertig personen voelde ze zich opgelucht.” nog steeds over homes. ann Peuteman komt met heerlijk eenvoudige oplossingen met een grote impact, zoals niet pardoes binnenvallen bij een oudere maar respect betonen door op de deur te kloppen en te wachten tot je binnen mag. maar hoe dan, want velen zijn hardhorig en dus krijg je geen reactie als je klopt?

“Ga dan niet binnen. Misschien is die persoon er niet, of doet een dutje. Elk woonzorgcentrum zou eigenlijk aan elke deur een deurbode moeten installeren.”

Bemoederen we ouderen niet te veel? Worden we niet in de watten gelegd? er zijn andere noden, tektonische verschuivingen doen zich voor in het wereldbeeld. en we leven al aan de top van de wereld, voor wat comfort en zorg betreft.

“Door de band genomen is de zorg in ons land naar behoren, maar het is wel volledig op het lichaam van mensen gericht. Er is veel te weinig aandacht voor de mens in dat lichaam. Van goede fysieke zorg wordt een mens niet gelukkig.” ik sta volmondig achter haar aanpak en pleidooi, maar wat ik mis in die boeken is het belang van humor, van lachen, van plezier maken. Dat helpt mensen vooruit.

Zelf vind ik oud worden niet makkelijk maar wel spannend, het is een integraal deel van het leven voor wie niet de pech heeft vroegtijdig te sterven. We beleven nieuwe dingen, onze levensstijl verandert, we takelen fysiek af maar groeien op andere vlakken. en het is nuttig te beseffen dat we op dagelijkse leest een belangrijke bijdrage leveren aan het economisch bestel.

“Het is fout om het altijd maar over de vergrijzing te hebben als over ‘een probleem’,” voegt ze eraan toe.

Ook het belang van sport komt voor mij niet uit de verf.

“Mijn boeken hebben een andere invalshoek. Ik schrijf over de hindernissen die ouderen ervaren en de manier waarop hun rechten soms worden geschonden. Voor sommige ouderen is humor belangrijk, anderen hechten belang aan sport en nog anderen zitten liever de hele dag in hun luie stoel. Dat getuigen ook onze rebellen. Mijn pleidooi is net dat iedereen het recht heeft om tot op zijn laatste dag zichzelf te zijn. Ook als dat onsportief en bloedserieus is.”

Laat me tot slot een thema er meer gedetailleerd uitpikken: autorijden. aan ouderen vragen om dat uit eigen beweging af te bouwen is voor velen te veel gevraagd. Dan beter om de tien jaar een verplicht rijexamen, zoals in bepaalde landen al het geval is.

“Sommige ouderen blijven autorijden terwijl ze zelf voelen dat ze dat beter niet meer zouden doen. Het probleem is dat er vandaag amper alternatieven zijn. Zo is het openbaar vervoer totaal niet afgestemd op de noden van ouderen die slecht ter been zijn.” n tekst: Frans vervliet

Een vrome wens die ons nauw aan het hart ligt, maar die transformatie gaat hier op korte termijn niet gebeuren.

Ann Peuteman heeft nog projecten op stapel staan, maar nu gaat al haar aandacht naar Rebels. Daar kan ik inkomen, het lijkt alsof ze zeven levens heeft. Als ik haar binnen deze context in een woord zou omschrijven, dan is dat ‘vurig betrokken’.

Foto’s: Claudine Dewettinck

Wij vertonen de documentaire Rebels op dinsdag 21 maart in het Muntpunt om 14 uur. Met een nabespreking met Ann Peuteman, wiens boek je er kan aanschaffen en laten signeren. Gratis toegang, maar wel verplicht reserveren via het onthaal van het BOp. Zie ook in onze kalender.

Het boek Rebels is uitgegeven bij Vrijdag, 2022, 208 pagina’s, 22,50 euro.