Resultaatgericht Samenwerken werkt! Tien corporaties aan het woord over RGS-projecten in de praktijk
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Inhoud 6
22
Pag 30. Renoveren met lagere ontwikkelkosten en kortere doorlooptijden Pag 34. Uitsluitend schilderonderhoud à la VGO-keur bij corporatie Woonbron Pag 38. Beperking huurverhoging door resultaatgericht samenwerken
10
42
30
Pag 6. Kwaliteit en budgetzekerheid bij resultaatgericht samenwerken
14
Pag 10. Omnia Wonen: RGS logisch vervolg op ketensamenwerking
Pag 42. Resultaatgerichte renovatie: 100 procent garantie zonder meerkosten
Pag 14. ‘Resultaatgericht samenwerken verdient zich dubbel en dwars terug’
Pag 46. VGO-keur
Pag 18. Betere corporatieresultaten met resultaatgericht samenwerken
Pag 22. Elan Wonen: alleen winnaars met resultaatgericht samenwerken Pag 26. ‘Met RGS naar betaalbare huren voor nu en in de toekomst’
2
3
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Resultaatgericht Samenwerken werkt!
opdrachtgevers en onderhoudsbedrijven.
OnderhoudNL is er trots op dat
Onder andere door goede praktijk-
opdrachtgevers zo enthousiast over
voorbeelden, zoals gebundeld in deze
hun ervaringen met resultaatgericht
publicatie, te verspreiden. Daarnaast is
samenwerken (RGS) vertellen. Het zorgt
OnderhoudNL mede-initiatiefnemer en
ervoor dat collega’s elkaar onderling
medeoprichter van de Stichting RGS.
enthousiast maken. Hopelijk prikkelt het
Via deze stichting werkt OnderhoudNL
ook u om u verder te (laten) verdiepen in
samen met opdrachtgevers en kennis-
deze werkwijze. En er ook daadwerkelijk
instellingen aan het verspreiden,
mee aan de slag te gaan. Veel van uw
beheren en doorontwikkelen van het
collega’s gingen u immers al voor!
RGS-gedachtegoed. Zie voor meer
Opdrachtgevers aan het woord manier van samenwerken bij vastgoedonderhoud
RGS verspreid zich als een olievlek over Nederland
waarmee inmiddels al zo’n 20 jaar ervaring is
Inmiddels hebben meer dan
OnderhoudNL-bedrijven: Dé partner voor RGS-projecten!
opgedaan. Het begon in het schilderwerk en instal-
50 corporaties, met een totaal
Leden van OnderhoudNL zijn dé
latieonderhoud, maar de afgelopen jaren zorgt RGS
gezamenlijk bezit van meer
geschikte partners bij uitstek voor
ook voor doorbraken bij renovatie en onderhoud
dan 1 miljoen woningen,
resultaatgerichte samenwerkings-
van vastgoed. Van de complete buitenschil inclusief
ervaring opgedaan met deze
projecten bij renovatie en onderhoud
daken tot en met installaties, badkamers en keukens.
manier van werken. Van groot
van vastgoed. Zij vormen de koplopers
Inmiddels doen steeds meer corporaties ervaring op
tot klein, van randstad tot het
en passen deze methodiek al vele jaren
met deze manier van werken. Het levert namelijk
noorden en zuiden van het
met succes toe in de praktijk.
aantoonbare kostenbesparingen op, namelijk 20%
land. Het onderstreept dat
Geen enkele andere branche heeft zoveel
op de directe kosten en 50% op de indirecte kosten!
resultaatgericht samenwerken
ervaring met het uitvoeren van dergelij-
Bovendien verbetert de kwaliteit, verkort de
de pioniersfase voorbij is en
ke ingrijpende projecten in bestaand én
doorlooptijd van projecten en neemt de bewoner-
zich inmiddels als een olievlek
bewoond vastgoed: bewonersvriendelijk
stevredenheid toe. Diverse onderzoeken hebben dit
over Nederland verspreid.
en met voortdurende aandacht voor
aangetoond en steeds meer corporaties ervaren dit
Het is een methode die zich
innovatie en communicatie met klant
aan den lijve. In deze publicatie vertellen tien corpo-
meer en meer bewijst en niet
en bewoner. Uitgevoerd met deskundige
raties aan de hand van concrete projecten over hún
meer is weg te denken bij
vakmensen en naar volle tevredenheid
ervaringen met resultaatgericht samenwerken bij
onderhoud en renovatie
van de opdrachtgevende corporaties.
renovatie- en onderhoud. Het is een bundeling van
van woningen. Vanwege de
Veel OnderhoudNL-leden zijn bovendien
artikelen die in de afgelopen 1½ jaar zijn verschenen
grote voordelen voor zowel
in het bezit van het VGO-keurmerk.
in de vakbladen Corporatiebouw en Renovatietotaal.
opdrachtgevers, onderhouds-
Deze bundeling van deze artikelen schetst een beeld
bedrijven als bewoners
van de manier waarop RGS op dit moment in de
promoot OnderhoudNL deze
praktijk wordt toegepast.
manier van werken bij zowel
Resultaatgericht samenwerken (RGS) is een andere
4
informatie www.rgsnl.nl
We wensen u veel leesplezier.
Okke Spruijt Directeur OnderhoudNL
5
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
6
Bij woningbouwcorporatie Woonlinie te Zaltbommel krijgt de aannemer bij Hugo Meijwaard, manager vastgoed bij corporatie Woonlinie te Zaltbommel
“Met resultaatgericht samenwerken doen we méér met minder onderhoudsgeld en dan hebben we ook een betere kwaliteit.”
Kwaliteit en budgetzekerheid bij resultaatgericht samenwerken eennieuwbouwproject te horen dat het schilder- en onderhoudswerk moet worden overgelaten aan een onderhoudsbedrijf op basis van een resultaatgerichte opdracht. “Dan zijn we er honderd procent van verzekerd dat onze panden er de komende vijftien jaar uitstekend bij staan”, aldus Hugo Meijwaard, manager vastgoed. “Niet minder belangrijk is de budgetzekerheid: voor vijftien jaar staat vast hoeveel geld we aan onderhoud kwijt zijn.
7
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
H
et is zo’n vier jaar geleden dat het roer om
Vijftien jaar lang zijn wij
Mikken op de laagste prijs betekent in-
werken zijn de onderhoudsintervallen
ging bij Woonlinie, dat over zo’n 4.500
daarvan verzekerd door het
teren op kwaliteit. Bij ons staat kwaliteit
opgerekt naar minimaal zeven tot acht
huurwoningen beschikt in de Bommeler-
onderhoudsbedrijf. Vijftien jaar
voorop”, benadrukt Hugo Meijwaard nog
jaar. Qua kosten verdient resultaatge-
waard en het land van Heusden & Altena.
weten we tot op de eurocent
maar eens. “Met minder onderhoudsgeld
richt samenwerken zich dus ook dubbel
Er waren te veel slechte ervaringen met
nauwkeurig hoeveel geld we
proberen we als corporatie juist méér te
en dwars terug.”
het goed en juist beglazen en het goed
aan het onderhoud kwijt zijn.
doen. Dankzij resultaatgericht samen-
en vakkundig schilderen. Met als resul-
Een begroting maken is een
taat dat de nieuwbouwwoningen de
begroting realiseren. De com-
corporatie meer - en vooral veel eerder -
binatie van kwaliteit en bud-
geld gingen kosten dan op voorhand
getzekerheid is wat ons betreft
was begroot.
echt een schot in de roos.”
“De kentering kwam tot stand doordat één van onze vaste schilders- en onderhoudsbedrijven actief met ons ging meedenken”, weet Meijwaard zich nog goed te herinneren. “Nadat wij aangaven wat we precies wilden, kregen we verschillende scenario’s voorgeschoteld waaruit we konden kiezen. Zo namen we notie van
“De combinatie van kwaliteit en budgetzekerheid is wat ons betreft echt een schot in de roos.”
resultaatgericht samenwerken. En vooral van de onmiskenbare voordelen die dat
Meer met minder
voor ons als corporatie oplevert.”
Inmiddels volgden er meer resultaatgerichte onderhouds
8
Vijftien jaar zekerheid
afspraken na de oplevering
Woonlinie wilde financieel niet meer
van zo’n driehonderd
onaangenaam verrast worden.
nieuwbouwwoningen. En met
Tegelijkertijd is er de corporatie veel aan
resultaatgericht samenwerken
gelegen om ook met de onderhoudssta-
zal Woonlinie zeer zeker door-
tus van de huurwoningen, variërend van
gaan. Ook – maar eigenlijk
eengezinswoningen en appartementen
vooral – omdat de corporatie
tot aan zorgcomplexen, uit te stralen dat
wat minder budget heeft
er bewust voor kwaliteit wordt gekozen.
gekregen voor onderhoud.
“En dan is resultaatgericht samenwerken
“Het is wel bekend dat het
precies wat we willen”, zo vat de manager
de corporaties financieel
vastgoed het heel kort samen. “Voor de
gezien wat minder voor de
komende vijftien jaar leggen wij vast hoe
wind gaat. De vraag is hoe
de huurwoningen er uit moeten zien.
je daarmee omgaat.
Resultaatgericht onderhoud voor het woon-zorgcomplex Citadel te Woudrichem
9
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Omnia Wonen: RGS logisch vervolg op ketensamenwerking HARDERWIJK - Bij corporatie Omnia Wonen wordt er sinds 2009 qua onderhoud gewerkt met leveranciers. Resultaatgericht samenwerken is nu een logisch vervolg op deze ketensamenwerking. ‘We starten in 2015 met de eerste pilotprojecten’, zegt procesmanager Mark Drost. ‘Resultaatgericht samenwerken hanteren we straks voor al het buitenonderhoud aan onze 7.500 huurwoningen. Want we zien het als onze maatschappelijke verantwoordelijkheid voor onze huurders om het juiste te doen tegen het juiste geld.’
10
Mark Drost, procesmanager bij corporatie Omnia Wonen te Harderwijk
vijf vaste partners en met vooraf geselecteerde
“Het is een genot dat niet de prijzen centraal staan, maar juist wél het samen steeds beter willen presteren voor onze huurders.”
11
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
H
et kiezen voor ketensamenwerking
weer kunnen we de daken
over de projecten heen leidde tot opzien-
probleemloos vervangen. Zijn
barende resultaten. De onderhoudskosten
we klaar? Op naar het volgen-
daalden van 18 miljoen euro in 2008 naar
de dak. Zo besparen we enorm
8,7 miljoen in 2013. Dat betekent € 1.160,-
op het op- en afbouwen van
in plaats van € 2.500,- per huurwoning.
steigers. En het levert ook veel
Ook steeg de klanttevredenheid van een 7
minder huurdersoverlast op
naar een 8. Dat is het resultaat van dezelf-
omdat we de doorlooptijd we-
de werkwijze voor ieder project door een
ten te halveren. Al met al gaan
vast team. “Het is een genot dat we kijken
we van energielabel D naar B,
hoe we samen de kwaliteit tegen de juiste
kost het ons 10 procent minder
prijs keer op keer kunnen verbeteren”,
en is er 8 procent minder afval.”
aldus de procesmanager Bouwen & Onderhouden. “Prijzen voeren niet de boventoon omdat onze kwaliteitseisen en standaard marktconforme eenheidsprijzen voor alle projecten bekend zijn. Daarnaast is het belangrijk dat de houding en het gedrag van de medewerkers in de keten zijn veranderd. De keten investeerde hierin
12
“Over een paar jaar doen we niet meer anders dan resultaatgericht samenwerken. “
Het bovenste deel van de steiger is verrijdbaar zodat er efficiënt gewerkt kan worden bij een renovatieproject in Nunspeet om het ene dak na het andere te vervangen
En daarvoor gaan we natuurlijk de vijf
al besloten. Reden waarom we van onze
pilotprojecten gebruiken! Om zo qua
partners dan ook gaan verwachten dat
resultaatgericht samenwerken nog meer
ze in het bezit komen van het keurmerk
van elkaar te leren. Over een paar jaar
voor resultaatgericht samenwerken,
doen we niet meer anders. Dat hebben we
te weten het VGO-keur.”
Nu heeft Omnia Wonen beslo-
Winst van ketensamenwerking
Verzekerd van resultaat met een VGO-bedrijf
ten om onderhoud via resul-
• De onderhoudskosten daalden
Met resultaatgericht samenwerken
taatgericht samenwerken nog
van 18 miljoen euro in 2008 naar
kun je tot wel 20% besparen op
Verrijdbare daksteiger
meer neer te leggen bij markt-
8,7 miljoen in 2013
directe kosten en tot wel 50% op
Zelfs de grootste corporatie-criticaster
partijen, die weten dat er van
• Dat betekent € 1.160,- onder
indirecte kosten. Deze werkwijze
wil nu niet anders meer. Want met de
hen afscheid wordt genomen
houdskosten in plaats van
leidt ook nog eens tot een betere
nieuwe werkwijze dalen de kosten
als ze onder de maat preste-
€ 2.500,- per huurwoning
kwaliteit, een snellere doorlooptijd en
en nemen zowel de kwaliteit als het
ren qua kwaliteit, meedenken
• De klanttevredenheid steeg van
een hogere bewonerstevredenheid.
werkplezier toe. “Een mooi voorbeeld is
en innovatie. In 2015 staan
rapportcijfer 7 in 2008 naar een
Voor vastgoedonderhoudsbedrijven,
een project in Nunspeet”, wil Drost er
er vijf pilotprojecten in de
8 in 2013
die de kunst van het resultaatgericht
graag aan toevoegen. “Eén van de vaste
begroting. “Wij en de partners
• Het resultaat van dezelfde
samenwerken verstaan, bestaat een
leveranciers, een dakdekker, dacht actief
gaan samen naar de cursus
werkwijze voor ieder project
erkend keurmerk. Dat is het VGO-keur.
mee hoe we de renovatie zo slim mogelijk
resultaatgericht samenwerken
door een vast team
Op www.vgokeur.nl vindt u alle
ter hand konden nemen. Wat leverde dat
van Savantis. En weet je wat zo
details én vastgoedonderhouds-
samen nadenken op? Een vaste steiger
mooi is?”, vertelt Drost met een
bedrijven met het VGO-keur bij u
bij een rij woningen met daar boven op
grote glimlach. “Je moet dan
in de buurt.
een verrijdbare steiger. Ongeacht het
zelf cases aanreiken.
door workshops, persoonlijke ontwikke-
Pilotprojecten
lingstrajecten en een fulltime begeleider ketensamenwerking.”
13
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
‘Resultaatgericht samenwerken verdient zich dubbel en dwars terug’ manager van de afdeling Vastgoedbeheer bij corporatie AlleeWonen met zo’n 19.000 huurwoningen in de regio’s Breda en Roosendaal. Voor een wijkdeel in Oosterhout introduceerde hij resultaatgericht samenwerken. De corporatie sparde met een onderhoudsbedrijf over de beste aanpak voor de komende 25 jaar. ‘We zijn nu tot 20 procent goedkoper uit en de langere onderhoudscycli pakken natuurlijk beter uit, ook voor onze huurders want zij ondervinden minder overlast’, aldus Cockx. ‘Bovendien zijn we 25 jaar verzekerd van een uitstekende kwaliteit.’
14
Chris Cockx, manager afdeling Vastgoedbeheer bij corporatie AlleeWonen te Breda en Roosendaal
Chris Cockx is sinds ruim een jaar
“Resultaatgericht samenwerken verdient zich dubbel en dwars terug .” 15
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
D
e teammanager wil niet
Goedkoper & beter
Het onderhoudsbedrijf staat, zoals
bezig zijn met onderhoud,
Het bestuur van AlleeWonen is
gezegd, 25 jaar garant voor de huidige
maar vooral met beheer.
enthousiast over de resultaatgerichte
kwaliteit. Daarmee lopen we dus geen
‘Bij onderhoud denk je in de
onderhoudsaanpak in de wijk van
risico meer. Verder is de onderhoudscy-
trant van ‘de woningen zijn
Oosterhout. Vooral bij andere probleem-
clus verlegd van vier jaar naar zes jaar.
weer klaar voor de komende
complexen zal nu vaker gekozen worden
Dat betekent ook minder overlast voor
vijf jaar en daarna zien we wel
voor deze werkwijze. ‘Financieel pakt het
onze huurders. Tip: stop met alleen maar
weer verder’. Beheer betekent
beter uit dan traditioneel aanbesteden
aanbesteden en azen op de laagste prijs.
dat je er een lange termijn
omdat je zo’n 10 tot 20 procent goedkoper
Met een marktconforme prijs voor
visie op nahoudt voor de
uit bent’, zo somt Cockx de voordelen op.
resultaatgericht samenwerken ben je
slimste en meest efficiënte
‘We weten voor 25 jaar waar we financieel
veel beter uit. Dat verdient zich dubbel
onderhoudsaanpak voor de
aan toe zijn.
en dwars terug.’
exploitatieperiode per type vastgoed’, legt hij uit. Anno 2013 brak Cockx bij AlleeWonen als nieuwe
Impressie van de duurzame renovatie van de huurwoningen van AlleeWonen
werkgever een lans voor
Beste scenario kiezen
resultaatgericht samenwerken.
Het onderhoudsbedrijf kwam vervolgens
Daarvoor leenden de 76
met verschillende onderhoudsscenario’s
maisonnettewoningen in
waaruit de corporatie kon kiezen.
de Pieter Stokstraat te
‘Samen namen we de opties door voor
Oosterhout zich bij uitstek.
een duurzame aanpak voor de gevingerlaste kozijnen, waarbij vrij snel scheuren
Tot dusverre was er om de
optreden en vocht vervolgens vrij spel
vier jaar schilderwerk nodig,
krijgt. We onderzochten de opties van ko-
vooral vanwege houtrot van
zijnvervanging, zowel van aluminium als
de kozijnen. AlleeWonen
hout. Een grondige sanering met uitfra-
maakte nu geen bestek, maar
sen viel financieel als de beste keuze uit
ging op zoek naar kennis bij
de bus’, vervolgt hij. ‘Gecombineerd met
onderhoudsbedrijven om de
steenachtige afdeklatten, die niet kun-
onderhoudskosten voor een
nen rotten en ook nog eens voor goede
termijn van 25 jaar beheers-
ventilatie zorgen van de houten kozijnen.
baar te maken.
Nu het project klaar is, ziet het onderhoudsbedrijf er de komende 25 jaar via monitoren op toe dat de huurwoningen in dezelfde staat blijven. Onverwachte extra onderhoudskosten zijn namelijk voor rekening van het onderhoudsbedrijf.’
16
Vanwege resultaatgericht samenwerken werd houtrot zeer grondig aangepakt
17
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Betere corporatieresultaten met resultaatgericht samenwerken ENSCHEDE – Het roer ging vier jaar geleden
“Resultaatgericht samenwerken stimuleren we graag bij collega’s als de werkwijze van de toekomst. “
18
Dennis Strikker, teamleider vastgoedbeheer bij corporatie Domijn te Enschede
om toen Dennis Strikker bij corporatie Domijn verantwoordelijk werd voor álle onderhoudskosten. Inspanningsverplichtingen maakten plaats voor resultaatafspraken. ‘Zo voerden we ook voor schilderwerk resultaatgericht samenwerken in omdat het leidt tot lagere kosten, een betere kwaliteit en een hogere huurderstevredenheid’, zegt de teamleider vastgoedbeheer. ‘We krijgen nu een 7,6 als rapportcijfer, terwijl dat voorheen een 6,8 was.’
19
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
D
e eerste klap werd gemaakt met het
welke kwast moet worden
onderhoud aan de CV-ketels bij de ruim
gebruikt”, aldus Strikker.
vijftienduizend huurwoningen. Strikker
“En dat de goedkoopste
sloot met één marktpartij een contract
aanbieder ermee weg loopt,
af voor de komende achttien jaar. Aan
erna steken laat vallen
de eenheidsprijs per CV-ketel waren
waardoor we toch weer
resultaatafspraken gekoppeld voor de
duurder uit zijn.”
verwarming bij de huurders. “Dat leverde een directe besparing op van € 250.000,-“,
Onderhoudscoöperatie
herinnert hij zich nog exact. “Maar ook
De beste werkwijze wordt
een uiterste waardevolle samenwerking
nu overgelaten aan vijf
met een bedrijf dat actief met ons mee-
onderhoudsexperts. Deze re-
denkt. Het is namelijk een gemeenschap-
sultaatgerichte samenwerkers
pelijk belang dat de kosten laag blijven en
nemen 104 van de in totaal
de klanttevredenheid stijgt. De resultaten
515 onderhoudsclusters voor
zijn ernaar. Want er wordt geïnvesteerd
onze 15.500 woningen voor
in een goede verwarming in ónze huur-
hun rekening. Jaarlijks komen
huizen. En het aantal klachten is de
daar circa tien tot vijftien
afgelopen jaren teruggelopen van
onderhoudsclusters bij.
68 procent naar slechts 33 procent.”
Stuk voor stuk gaat het om 25-jarige contracten
Schilderondergrens
met resultaatafspraken.
De resultaatgerichte aanpak is ook
Eén van de vijf vaste onderhoudspartners die resultaatgericht schilderwerk uitvoert voor corporatie Domijn bij huurwoningen in Enschede
20
doorgezet naar schoonmaakkosten.
“Dat voedt de wil om het net
De kosten daalden met zo’n 5 procent
zo goed te doen als bij je eigen
niet zo spectaculair als de 12 procent bij
huis”, zegt de teamleider.
de CV-kosten. Maar ook in dit geval kreeg
“Met extra oog voor details
Domijn er een partner bij die slimmer
want elke klacht komt weer
wil werken voor tevreden huurders.
op het bordje terecht van het
Inmiddels is zo’n driekwart van al het
onderhoudsbedrijf. Ook hier
onderhoudswerk – in totaal jaarlijks goed
verbetert de kwaliteit en stijgt
voor zo’n 35 miljoen euro - op een resul-
de tevredenheid. Ook hier zien
taatgerichte aanpak gestoeld. Zo’n twee
we doorontwikkeling: de vijf
miljoen euro wordt besteed aan schilder-
onderhoudspartners trekken
onderhoud. Maar ook dit zakt nooit meer
nu samen op als één coöpe-
door een bepaalde ondergrens heen.
ratie met één bedrijfsbureau,
“De tijd is voorbij dat wij bestekken
één aanspreekpunt, één logo
schrijven en bepalen welke verf en
en één werkwijze.”
21
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Elan Wonen: alleen winnaars met resultaatgericht samenwerken
Bij woningbouwcorporatie Elan Wonen lopen meerdere pilotprojecten qua resultaatgericht samenwerken bij 750 van de circa 7.000 huurwoningen. Drie onderhoudspartners voeren de werkzaamheden uit die gebaseerd zijn op complexstrategie. Voor de komende 25 tot 30 jaar staan ze daarvoor garant. ‘Dat betekent budgetzekerheid, kostenbeheersing, een optimaal rendement en de zekerheid van goede en betaalbare huurwoningen voor nu én in de toekomst’, zegt Maurice Stoffers-Merz, projectleider bij Elan Wonen.
Het seniorencomplex waarbij bewonerswensen zijn meegenomen zoals kleurstelling, veiligheid, brandwerende deuren, rookmelders, LED-verlichting, lichtkoepels en zonnepanelen
22
23
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
R
uim twee jaar geleden
de onderhoudspartner aan de bewoners
kondigde Elan Wonen aan
hoe zij de leefomgeving ervaren en welke
met resultaatgericht samen-
specifieke wensen zij zélf hadden.’
werken te willen starten.
Bewonerswensen
drie over die beschikken over
Zo werd de bewonerswens gehono-
het VGO-keur, het keurmerk
reerd om de woningen energiezuiniger
voor resultaatgericht samen-
te maken via vloerisolatie, dakisolatie,
werken. Samen met hen zijn
HR++-beglazing en zonnepanelen.
onderhoudsscenario’s op-
De algemene lasten daalden ook
gesteld aan de hand van de
door de komst van lichtkoepels en
complexstrategie. Bijvoorbeeld
LED-verlichting. Op speciaal verzoek
voor de 28 huurwoningen
van de senioren is er in iedere woning
van een seniorencomplex in
brandwerend glas geplaatst.
Heemstede, dat nog 25 jaar moet meegaan. Nieuw is dat
In de gangen, waarbij de bewoners ook
de onderhoudshistorie goed
inspraak hadden in de kleur van de
in kaart werd gebracht om
wanden en de vloerbedekking, kwamen
het noodzakelijk onderhoud
brandwerende deuren en rookmelders.
binnen vijf jaar aan te pakken
‘Veel van de extra voorzieningen, zoals
met binnenshuis maximaal
een andere entree, konden we financieren
tien dagen bewonersoverlast.
omdat we flinke besparingen realiseerden door goed samen te werken met de on-
24
‘De investering moest zo
derhoudsaannemer’, aldus Stoffers-Merz.
rendabel mogelijk zijn, zonder
‘Vanwege resultaatgericht samenwerken,
kapitaalvernietiging’, zo licht
met lagere directe en indirecte kosten dan
Stoffers-Merz de aanpak toe.
bij regulier aanbesteden, zijn er alleen
‘Balkonhekken, de cv-leidingen
maar winnaars: tevreden huurders qua
en de lift, die bij regulier
comfort en huurprijzen, een onderhouds-
onderhoud vervangen zouden
partner met werk voor de lange termijn
zijn, voldeden nog. Anders
en als corporatie krijgen wij de kwaliteit
dan gebruikelijk vroegen we
en de waardevermeerdering waarom
via een woonconsulent van
wij vragen.’
Maurice Stoffers-Merz, projectleider bij corporatie Elan Wonen te Haarlem, Heemstede en Velsen
Van de tien partijen bleven er
“Alleen maar winnaars met resultaatgericht samenwerken. “ Maurice Stoffers-Merz
25
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
‘Met RGS naar betaalbare huren voor nu en in de toekomst’ Vivare heeft zo’n 24.000 huurwoningen in Arnhem en de aanpalende gemeentes
26
Leo Lussenburg, bedrijfsleider vastgoedbeheer bij Vivare te Arnhem
Duiven, Elst, Renkum, Velp en Westervoort. Zo’n 10% van die woningen wordt al via resultaatgericht samenwerken onderhouden. “Ons uitgangspunt is dat de huurder centraal staat. Met resultaatgericht samenwerken qua onderhoud realiseren we betaalbare woningen” schetst Leo Lussenburg. “Met minder kosten, een betere kwaliteit en een hogere bewonerstevredenheid”, voegt de bedrijfsleider vastgoedbeheer er aan toe.
27
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
I
n 2009 begonnen de eerste
Winst
“En juist dat zien we ook
experimenten met resultaat-
Wat begon als een experiment, is sinds
terug als één van de onder-
gericht samenwerken bij de
2012 uitgebreid naar een wijkaanpak.
houdsbedrijven aan het werk
eerste huurwoningen van
Vivare werkt nu samen met zes vaste
is. Neem nu bijvoorbeeld
corporatie Vivare. Met als
onderhoudspartners, die geselecteerd
het renovatieproject in de
directe aanleiding dat iedere
zijn op kwaliteit. Zowel de corporatie als
Goudakkerstraat te Dieren,
euro waardevol ingezet moest
de onderhoudspartners denken samen
waarbij ook daken, badkamers
worden. “De omslag richting
na over de vraag hoe de huren nu en in
en keukens vervangen werden.
resultaatgericht samenwerken
de toekomst betaalbaar blijven, de over-
Onderhoudsmedewerkers vra-
vroeg wel om een andere
last wordt beperkt en de huurders-
gen of ze daar voor ons mogen
houding van onze kant.
tevredenheid wordt vergroot.
werken. Zo fijn vinden ze het
We waren niet anders gewend
om in overleg te gaan met
dan voor te schrijven aan een
“Van onze huurwoningen is 10% via
de huurders, die zelf mogen
schilders- en onderhouds-
resultaatgericht samenwerken aange-
kiezen of ze in hun woning
bedrijf wat er gedaan moest
pakt”, aldus Lussenburg. “Dat leverde
blijven wonen of tijdelijk
worden om vervolgens op
alleen maar winst op. Zo weten we dat we
elders onderdak krijgen.
prijs te selecteren”, erkent de
de komende tijd € 148 per huurwoning
Ook dat is extra kwaliteit.”
bedrijfsleider vastgoedbeheer.
per jaar minder kwijt zijn aan onderhoud
“Nu is het samen vormgeven,
voor dezelfde kwaliteit. De onderhoudscy-
samen bespreken wat wij
clus is bijvoorbeeld opgerekt van zes naar
willen met onze complexen
tien jaar. Per cyclus maken we ook een
Winst dankzij RGS
en samen bekijken welk
slag qua kwaliteit. Zo staat zwart op wit
• € 148 per huurwoning per jaar
onderhoudsscenario daar dan
dat er geen sprake is van houtrot. Speelt
minder onderhoudskosten.
het beste bij past. Zo zijn we
dat toch op, dan zijn de kosten voor
• De onderhoudscyclus is opgerekt
voortdurend in dialoog met
de partner.”
van zes naar tien jaar.
Twee labelsprongen gemaakt bij een resultaatgericht renovatieproject bij 52 woningenin de Kloosterstraat te Arnhem (2013)
schilders- en onderhouds-
• De corporatie betaalt geen kosten
bedrijven op basis van
Kwaliteit
voor meerwerk.
onderlinge gelijkwaardigheid.
Leo Lussenburg benadrukt dat de winst
• Onderhoudsbedrijf staat garant
We hebben wantrouwen
van resultaatgericht samenwerken zich
voor dezelfde kwaliteit.
ingeruild voor vertrouwen.”
niet alleen vertaalt in klinkklare munt.
• Minder bewonersoverlast voor
Voor de huurders is de overlast beperkt
de huurders.
nu er minder vaak in en rondom de huizen wordt gewerkt. Maar dat is niet de enige reden waarom er grote stappen gezet zijn bij een hogere bewoners-
Twee labelsprongen gemaakt bij een resultaatgericht renovatieproject bij 25 woningen in de Goudakkerstraat te Dieren (2014)
• Hogere bewonerstevredenheid (ook door extra aandacht).
tevredenheid. “Bij ons is liefde en aandacht een belangrijk punt”, vertelt hij.
28
29
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Renoveren met lagere ontwikkelkosten en kortere doorlooptijden Juist daarom stapte de Alphense woningcorporatie WonenCentraal af van traditioneel aanbesteden. ‘Om inzicht te krijgen in een betere en goedkopere aanpak via resultaatgericht samenwerken, zijn we een viertal pilot projecten gestart’, vertelt Tom Hoekveld als manager vastgoed. ‘We doen bewust niet alles zelf, maar nemen alleen plaats in de regisseursstoel. Ik kan nu al zeggen: deze werkwijze heeft de toekomst.’
30
Tom Hoekveld, manager vastgoed bij corporatie WonenCentraal te Alphen aan den Rijn
Renoveren kan beter én het moet goedkoper.
“Deze werkwijze heeft de toekomst. “
31
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
I
n de Alphense edelsteenbuurt staat de
Het was vervolgens nog wat
flat ‘De Hoge Diamant’, de plek waar van
schaven na experimenteren
september 2013 tot april 2014 één van de
met een proefwoning. En we
pilotprojecten werd gehouden bij zeventig
lieten de begroting nog extern
appartementen. Vast stond dat het ging
toetsen om zeker te weten
om een forse bouwkundige ingreep. Over
dat het om marktconforme
de aanpak liepen de meningen uiteen bij
prijzen gaat. De uitvoering
de corporatie. “Totdat een onderhoudsbe-
begon dus pas na een inten-
drijf alles ging inventariseren: wat moet
sief voortraject, waarin het
er gebeuren om de komende vijftien jaar
maken van weloverwogen
vrij te zijn van grootschalig onderhoud?
besluiten centraal stond.”
Wat kost het als we dat voor de komende dertig zouden willen?”, vervolgt de manager vastgoed. “Toen besloten we om ons alleen te richten op onze kerntaak: goed onderhouden woningen tegen een betaalbare prijs. Het uitvoerend werk laten we helemaal over aan het onderhoudsbedrijf, dat ons op dat punt ontzorgt. Zo doen we Keukenrenovatie in één van de in totaal zeventig appartementen
bewust niet meer alles zelf, maar nemen we alleen plaats in de regisseursstoel.”
Knop om
“Afgezien van het feit dat er met
Bij WonenCentraal is de knop om.
resultaatgericht samenwerken meer
Eerst werd de onderhoudsstatus van het
Vergeleken met regulier aanbesteden
mogelijk is, zijn we net zo blij dat de
complex gecheckt. Daarna bespraken de
bleken de ontwikkelkosten veel lager en
communicatie met de bewoners zeer
corporatie en het onderhoudsbedrijf de
de doorlooptijden veel korter uit te pakken.
voortvarend ter hand is genomen door
prestatie-eisen qua kosten, opbrengsten,
Daar waar twee renovatieprojecten per
het onderhoudsbedrijf. Zo ging maar
woonlasten en kwaliteit. “We lieten het
drie jaar gangbaar was, konden er nu
liefst 96% van de huurders akkoord
onderhoudsbedrijf drie scenario’s uit-
vier renovatieprojecten binnen een half
met een huurverhoging vanwege de
rekenen: het complex nog vijftien jaar
jaar lopen.
renovatie, terwijl dat minimaal 70%
Scenario’s
laten bestaan en dan slopen, na vijftien
“We doen bewust niet alles zelf,
jaar de levensduur met nog eens vijftien jaar verlengen óf gelijk kiezen voor een levensduur van dertig jaar”, verklaart Hoekveld. “De laatste optie rolde bij deze appartementen als beste uit de bus bij het balanceren tussen kosten, opbrengsten,
De flat ‘De Hoge Diamant’, waar resultaatgericht gerenoveerd wordt.
maar nemen alleen plaats in de regisseursstoel. “
moet zijn. Terwijl nieuwe keukens, badkamers, toiletten, isolatieglas werden geplaatst, was een bewonerscoördinator het aanspreekpunt voor de huurders. Deze nieuwe manier van werken heeft de toekomst. En het is bij ons dus niet eenmalig.”
woonlasten en kwaliteit.
32
33
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Uitsluitend schilderonderhoud à la VGO-keur bij corporatie Woonbron Sinds drie jaar krijgt langdurige resultaatgerichte
“Met resultaatgericht samenwerken maak je een kwaliteitsslag en reduceer je kosten. “
34
Martijn van Baarsen, general manager planmatig onderhoud bij Woonbron te Dordrecht
samenwerking de voorkeur bij het uitbesteden van schilderonderhoud aan álle huurwoningen bij Woonbron. ‘Uiteindelijk levert deze manier van werken een betere kwaliteit op voor onze klanten én werken wij tegen lagere kosten’, zo licht general manager planmatig onderhoud Martijn van Baarsen de strategische keuze toe. ‘Daarom doen we alleen nog maar zaken met schildersbedrijven die over het VGO-keur beschikken; het keurmerk voor resultaatgericht samenwerken.’
35
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
W
oonbron heeft 46.000 wonin-
Eenheidsprijs
Gemeengoed
telefonisch contact met huurders’, schetst
gen en 3.000 overige vast-
Hoe werkt het? Per onderhoudsactiviteit
Na zes jaar wordt bij Woonbron de balans
hij. ‘Ik denk dat het een kwestie van tijd
goedeenheden in Rotterdam,
wordt een eenheidsprijs aangehouden,
opgemaakt van de beoogde kwaliteitsver-
is voordat we op alle onderhoudson-
Delft, Dordrecht en Spijkenisse
die eens per drie jaar getoetst en opnieuw
betering en kostenreductie. Van Baarsen
derdelen resultaatgericht gaan werken.
onder haar hoede.
vastgesteld wordt. Daarnaast wordt
dicht de resultaatgerichte werkwijze nu al
Weet je: in 1996 zat ik al te brainstormen
De voorganger van Van
gekeken naar de geleverde kwaliteit van
een grote toekomst toe. ‘Eenheidsprijzen
over resultaatgericht schilderonderhoud
Baarsen was degene die de
het werk. Prijs en kwaliteit leiden tot een
voor onderhoud aan bijvoorbeeld centra-
en cv-onderhoud. Nu ben ik daar zo’n
overstap richting resultaatge-
gesprek waarbij er mogelijk afscheid
le verwarmingen zijn al bijna standaard
vijftien jaar later in de dagelijkse praktijk
richte samenwerking in gang
genomen kan worden van een schilders-
geworden bij corporaties. Denk bij de
mee bezig. Kwestie van een lange adem,
heeft gezet. Een uitgebreide
bedrijf. ‘Nogmaals: de intentie is langdurige
prestaties waarop we toetsen aan de
maar het resultaatgericht samenwerken
analyse over de winst in de
samenwerking om zo te profiteren van
storingsgraad, de uitstoot van koolmo-
wordt wat mij betreft gemeengoed.’
vorm van extra kwaliteit en
de voordelen van resultaatgericht samen-
noxide, de klachtenafhandeling en het
lagere kosten gaf de doorslag
werken’, benadrukt Van Baarsen.
om op het gebied van aanbesteding bij schilderwerk het roer om te gooien. Exit aanbesteden voor de korte termijn en op naar lang-
“Met resultaatgericht samen-
werken maak je een kwaliteitsslag en reduceer je kosten.”
durige samenwerking met nu
‘De VGO-bedrijven worden beoordeeld op
acht geselecteerde schilders-
de vooraf afgesproken onderhoudspres-
bedrijven. ‘Het was in het
tatie door onze opzichters of door een
begin wel even wennen’,
externe deskundige van het Verf Advies
erkent Van Baarsen. ‘Je neemt
Centrum. De bewonerstevredenheid en de
afscheid van vertrouwde
samenwerking met Woonbron tellen bij
bedrijven en gaat werken
ons net zo zwaar mee. Als onze klanten
met nieuwe bedrijven met
aangeven dat het uitgevoerde werk onder
het VGO-keur. Maar je weet
de maat is, dan gaat die beoordeling
wel waarvoor je het doet.
boven onze wens tot langdurige
Het hogere doel is om een
samenwerking.’
goede woning aan te kunnen bieden en daarmee een goed oog voor kwaliteit te houden. Onze klanten kunnen we zo beter bedienen. Met resultaatgericht samenwerken maak je een kwaliteitsslag en reduceer je kosten.’
36
Schilderwerk aan huurwoningen van Woonbron vindt uitsluitend plaats op basis van langdurige resultaatgerichte samenwerking met schildersbedrijven die over het VGO-keur beschikken
37
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Beperking huurverhoging door resultaatgericht samenwerken en het meebetalen aan de schulden van noodlijdende corporaties, blijft de hoofdpijler van het beleid bij corporatie Woonkracht10 in Zwijndrecht dat er geen extra huurverhoging naast inflatie wordt doorgevoerd. ‘We snijden in onze eigen organisatiekosten om er te kunnen zijn voor onze huurders’, zegt Wim van den Herik, vestigingsdirecteur te Papendrecht. ‘We kiezen voor resultaatgericht samenwerken om zo efficiënter om te gaan met de onderhoudskosten.’
38
Wim van den Herik, vestigingsdirecteur corporatie Woonkracht10 te Papendrecht
ZWIJNDRECHT – Ondanks een verhuurdersheffing
“We kiezen voor resultaatgericht samenwerken om zo efficiënter om te gaan met de onderhoudskosten.” 39
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
I
n 2012 is Woonkracht10 zich gaan
net waardevermindering te voorkomen.
heroriënteren. Hieruit volgde een
“Aan de andere kant kiezen we voor
duidelijke kernopdracht: Woon-
resultaatgericht samenwerken om 20
kracht10 geeft thuis door het
procent te besparen op de directe kosten”,
bieden van voldoende betaalbare,
zo wordt de tweede strategische
goede en duurzame woningen
zet toegelicht. “Niet minder belangrijk is
Zij werkte vanuit drie lokale
dat we met onderhoudsscenario’s zowel
vestigingen in Alblasserdam,
grip hebben op de huidige als de toe-
Papendrecht en Zwijndrecht.
komstige kosten. Tot voor kort kwam
Deze organisatiestructuur laat de
het te vaak voor dat de daadwerkelijke
corporatie los om onder andere
kosten te veel afweken van de onder-
geen extra huurverhoging door
houdsbegroting. We werken eraan om
te hoeven voeren aan huurders
deze afwijkingen minimaal te laten zijn.”
met een inkomen tot € 43.000,-. “Daarom staan de verhuisdozen
Energetische opgave
nu klaar om met de medewerkers
In 2014 is Woonkracht10 gestart met
naar het centrale kantoor
twee onderhoudsbedrijven met vier
in Zwijndrecht te verhuizen”,
pilotprojecten voor resultaatgericht
aldus Van den Herik.
samenwerken bij zo’n driehonderd
“We bezuinigen liever zelf
woningen. De externe marktkennis blijft
dan dat we de zwakste
de corporatie aanwenden als het om
schouders nog meer huur laten
de complexe opdracht gaat om alle
betalen. Afgezien van
woningen binnen tien jaar minimaal
de verhuizing, werken we op dit
over energielabel C te laten beschikken.
moment hard aan een efficiënter
“Energiebesparende maatregelen
ingerichte organisatie en een vol-
combineren we het liefst gelijk met
ledig digitale dienstverlening.”
schilder-, gevel- en dakwerkzaamheden, zodat de huurders maar één keer overlast
Onderhoudsbesparing
hebben”, voegt de vestigingsdirecteur er
Onderhoud is de tweede grote
aan toe. “Bij de helft van onze 11.400 wo-
kostenpost. Daarop gaat Woon-
ningen gaan we in 2015 resultaatgericht
kracht10 nu 2,5 miljoen euro
samenwerken met vier onderhoudsbe-
besparen. Een onderzoek wees
drijven. De eerste twee bedrijven met
uit dat de woningen van Woon-
wie we in 2014 de pilots deden, maken
kracht10 qua onderhoudsstaat ver
twee nieuwe bedrijven wegwijs.
boven het gemiddelde lagen. Nu
Op deze manier hanteren ze alle
neemt de corporatie genoegen
vier het hetzelfde format.”
met een 6,5 als rapportcijfer om
40
41
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
Resultaatgerichte renovatie: 100 procent garantie zonder meerkosten werken bij risicovolle projecten. Een goed voorbeeld daarvan is de renovatie van 65 monumentale huurwoningen in het vestingstadje Heusden. ‘Met deze woningen kunnen we nu weer 25 jaar vooruit’, aldus Jürgen Dekkers als teamleider onderhoud. ‘Dankzij resultaatgericht samenwerken kon dat tegen minimale kosten en met minimale huurdersoverlast. Plus ook nog eens honderd procent garantie zonder meerkosten.’
42
Jürgen Dekkers, teamleider onderhoud bij corporatie Woonveste te Drunen
Corporatie Woonveste kiest voor resultaatgericht samen-
“Liever een resultaatverplichting dan een inspanningsverplichting. “
43
H
et project in Heusden was risicovol
Expertise
omdat ieder huis anders is. Dus ging
Vanwege de complexe
het per definitie om maatwerk.
opdracht is niet voor de
Tegelijkertijd lag er een fikse opgave om
gebruikelijke weg gekozen:
energiebesparing door te voeren zonder
een hoofdaannemer die weer
dat er ook maar iets veranderd mocht
onderaannemers inschakelt.
worden aan de monumentale aanblik.
‘De vakkennis van een onder-
Zelfs niet aan het kleinste detail van een
houdsbedrijf achtten we van
authentiek stopverfrandje in een hoek
onschatbare waarde’, aldus
van 45 graden ten opzichte van de
de teamleider onderhoud.
kozijnen. ‘Je kunt het zien als het onver-
‘Maar wel eentje die dan
enigbare moeten verenigen’, vervolgt
vervolgens samen met andere
Dekkers. ‘Neem nu het glas en het tim-
uitvoerende partijen de on-
merwerk. Al het enkelglas moest worden
derlinge expertise aanspreekt.
vervangen door veel breder dubbelglas.
Om zo met het beste plan te
Dus kwamen er nieuwe ramen in de
komen met zo min mogelijk
bestaande, die dus per huurhuis anders
kosten en zo min mogelijk
waren. Maar de uitstraling en het aan-
huurdersoverlast. En die
zicht moesten vanwege de stringente
samen vanuit de ketensamen-
eisen van de Monumentencommissie
werking verantwoordelijk
exact hetzelfde blijven. Vind dan maar eens een partij die garantie geeft op betaalbaar maatwerk.’
Extra energiebesparing door enkelglas te vervangen door HR++ isolatieglas
Afwerking van de duurzame ondergrond van de monumentale huurhuizen
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
zijn voor de keuze en het uiteindelijke
Vooraf is besproken wat te doen met de
resultaat. Dat geeft ons de absolute
beglazing, de ventilatie en de detaillering
zekerheid van honderd procent garantie
van de raamkozijnen. Na de afronding
zonder meerkosten.’ Het project in
van het project is inzichtelijk gemaakt
Heusden is inmiddels naar volle tevre-
wat we qua budget moeten reserveren
denheid afgerond. Niet in de laatste
voor de eerste vervolgbeurten in 2017 en
plaats voor de huurders die nu van
2024 om de gewenste kwaliteit in stand
meer comfort genieten en beduidend
te houden.Voor de lange termijn staat het
minder aan energiekosten betalen.
onderhoudsbedrijf contractueel garant voor de vooraf afgesproken kwaliteit.
Voordelen
We zien alleen maar voordelen. Wat ons
Het werk zit er op voor het onderhouds-
betreft, is het zeker voor dergelijke
bedrijf dat als regisseur alle werkzaam-
risicovolle projecten exit inspannings-
heden coördineerde. Bij Woonveste is
verplichting om plaats te maken voor
exact bekend wat hen in de toekomst
resultaatverplichting.’
te wachten staat. ‘Alle onderhoudsrisico’s zijn tot in detail met ons doorgenomen door het onderhoudsbedrijf’, verklaart Dekker. ‘
44
45
WWW.ALTIJDGOEDINONDERHOUD.NL/CORPORATIES
VGO-keur
VGO-keur levert de volgende zekerheden op: 1. Onafhankelijke en objectieve toetsing door Kiwa op basis van meetbare criteria. Opdrachtgevers hoeven dus niet meer zelf te toetsen. 2. Het onderhoudsbedrijf is een financieel gezonde en stabiele partner, waarmee zonder risico een lange termijnovereenkomst kan
Voor vastgoedonderhoudsbedrijven,
worden aangegaan.
die de kunst van het resultaatgericht
3. Het onderhoudsbedrijf is zowel technisch als organisatorisch in staat
samenwerken verstaan, bestaat een erkend
vanaf ontwerp tot en met uitvoering en instandhouding.
keurmerk. Dat is het VGO-keur (keurmerk vastgoedonderhoud), beheerd door een onafhankelijke stichting waarin alle belanghebbende partijen vertegenwoordigd zijn: opdrachtgevers, onderhoudsbedrijven
om resultaatgericht samen te werken bij investeren en onderhouden
4. Het onderhoudsbedrijf haalt op het gebied van opdrachtgeverstevredenheid een score van minimaal drie-en-een-half op een schaal van een tot vijf. 5. Het onderhoudsbedrijf beschikt over tevreden medewerkers en voert een personeelsbeleid, gericht op kwaliteit en continuïteit via het behoud van de kennis en ervaring van de eigen onderhoudsspecialisten.
en onafhankelijke deskundigen.
6. Het onderhoudsbedrijf voert projecten uit op een efficiënte, overlastbeperkende,
Het keurmerk is van toepassing op gevels,
innovatie en communicatie met klant en bewoner.
daken, installaties en interieur (badkamers, keukens en toiletten). Daarmee is het keur multidisciplinair en kan het worden
bewonersvriendelijke en duurzame manier met voortdurende aandacht voor
7. Het onderhoudsbedrijf is een integere en marktconforme partner, waarmee een-op-een relaties vanaf het prilste begin mogelijk zijn, zodat onderhoud resultaatgericht kan worden uitgevoerd op basis van de kwaliteitsuitgangspunten van de opdrachtgever.
gebruikt bij onderhouds-, renovatie- en investeringsprojecten. Het keurmerk sluit
Voor meer informatie, zie www.vgokeur.nl
aan op de ‘Leidraad Resultaatgericht Samenwerken bij Investeren en Onderhouden’.
46
47
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieĂŤn, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Februari 2015
Koninklijke OnderhoudNL, vereniging van (restauratie-)schilders- en (totaal-)onderhoudsbedrijven, industriĂŤle onderhouds- en glaszetbedrijven Coenecoop 5 - 2741 PG Waddinxveen - Postbus 30 - 2740 AA Waddinxveen - Telefoon 0182-571444 - Fax 0182-572083 Kamer van Koophandel 40409386 - IBAN NL03INGB0669010421 - Btw-nummer NL003254653B01 E-mail info@onderhoudNL.nl, Internet www.onderhoudNL.nl