GELENEKSEL MODERN
BURSA ERKEK LİSESİ -1-
Bursa Büyükşehir Kitaplığı Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları Bursa Erkek Lisesi Proje Koordinatörü Aziz ELBAS Ahmet ERDÖNMEZ Proje Yürütücüleri Bursa Araştırmaları Merkezi Işık DEMİR Sibel GÖK Yeliz MUTLU Seyit AKDOĞAN Katkıda Bulunanlar Prof Dr. Yusuf OĞUZOĞLU Ramazan Önal - Ziraat Meslek Lisesi Müdürü Muhterem Çevik - Şehir Kütüphanesi Hüseyin Ali Koca - Ziraat Mühendisi Metin Sarı – Şehir Kütüphanesi Arşiv Bursa Araştırmaları Merkezi Arşivi Bursa Kent Müzesi Arşivi Ziraat Meslek Lisesi Arşivi Tasarım
www.decworld.net Basım Yılı ve Yeri 2011 - İSTANBUL ISBN 978-605-88999-5-7
-2-
BURSA ERKEK LİSESİ 1- KURULUŞU VE GEÇİRDİĞİ EVRELER ........................................................................................................................................................................................................................................... A. SANAYİ MEKTEPLERİNİN ÖNCÜSÜ ISLAHHANELER ................................................................................................................................................................................................. B. HAMİDİYE SINAİ MEKTEBİ .................................................................................................................................................................................................................................................................................... C. BURSA BÖLGE (MINTIKA) SANAT OKULU ................................................................................................................................................................................................................................... D. BURSA ERKEK SANAT ENSTİTÜSÜ ............................................................................................................................................................................................................................................................ E. BURSA TEKNİK LİSE VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ’NDEN .................................................................................................................................................................................. TOPHANE TEKNİK LİSE VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ’NE ................................................................................................................................................................................. F. TOPHANE ANADOLU TEKNİK LİSESİ .................................................................................................................................................................................................................................................... 2- FİZİKİ GELİŞİMİ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3- EĞİTİM-ÖĞRETİM ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. A. ÖĞRETİM SÜRELERİ ............................................................................................................................................................................................................................................................................................... 1927 Salnamesine göre heyet-i Tedrüsiye (Öğretim Heyeti) ............................................................................................................................................................................. B. ÖĞRENCİLERİN DURUMU ......................................................................................................................................................................................................................................................................... C. OKUL MÜDÜRLERİ .................................................................................................................................................................................................................................................................................................. D. OSANOR (OKUL – SANAYİ ORTAKLAŞA) EĞİTİMİ .................................................................................................................................................................................... E. OKULDA AÇILAN BÖLÜMLER ............................................................................................................................................................................................................................................................. I. MOBİLYA DEKORASYON BÖLÜMÜ ..................................................................................................................................................................................................................... II. DEMİRCİLİK/METAL İŞLERİ BÖLÜMÜ ....................................................................................................................................................................................................... - Soğuk şekillendirme .......................................................................................................................................................................................................................................................................... - Sıcak şekillendirme ............................................................................................................................................................................................................................................................................. - Elektrik Kaynağı ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... - Oksi-Gaz kaynağı .................................................................................................................................................................................................................................................................................. III. TESVİYE BÖLÜMÜ ...................................................................................................................................................................................................................................................................... a. Tesviye Atölyesi Kısmı .................................................................................................................................................................................................................................................................. b. İmalat Atölyesi Kısmı ...................................................................................................................................................................................................................................................................... c. Torna Atölyesi Kısmı ....................................................................................................................................................................................................................................................................... d. Freze Atölyesi Kısmı .......................................................................................................................................................................................................................................................................... e. Taşlama Alet Bileme Kısmı ..................................................................................................................................................................................................................................................... f. Teknik Lise Makine Bölümü ................................................................................................................................................................................................................................................ g. Anadolu Makine Bölümü .......................................................................................................................................................................................................................................................... h. CNC Bölümü ............................................................................................................................................................................................................................................................................................... IV. DÖKÜM BÖLÜMÜ .................................................................................................................................................................................................................................................................................. V. MAKİNE MODEL BÖLÜMÜ .................................................................................................................................................................................................................................................. VI. MAKİNE RESSAMLIĞI BÖLÜMÜ ............................................................................................................................................................................................................................... VII. ELEKTRİK BÖLÜMÜ .......................................................................................................................................................................................................................................................................... VIII. KALIP BÖLÜMÜ .......................................................................................................................................................................................................................................................................................... IX. TEKSTİL DOKUMA BÖLÜMÜ ............................................................................................................................................................................................................................... X. ELEKTRONİK BÖLÜMÜ ............................................................................................................................................................................................................................................................ XI. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ .................................................................................................................................................................................................................. XII. PLASTİK İŞLEME TEKNOLOJİLERİ BÖLÜMÜ ............................................................................................................................................................................... 4- OKULDA KÜLTÜREL VE SOSYAL YAŞAM ................................................................................................................................................................................................................................ A. OKUL BANDOSUNUN KURULMASI .......................................................................................................................................................................................................................................... B. OKUL MÜZESİ ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... C. KARDEŞ OKUL PROJESİ ..................................................................................................................................................................................................................................................................................... D. UNESCO TOPHANE GENÇLİK DERNEĞİ ...................................................................................................................................................................................................................... 5- SÖZLÜ TARİH ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 6- KRONOLOJİ ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 7- KAYNAKLAR ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 8- FOTOĞRAFLARLA HAMİDİYE SINAİ MEKTEBİ’NDEN TOPHANE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ’NE ..............
-3-
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Sunuş Tarih bir milletin belleğidir. İçinde geleceğin kodlarını taşır. Onu yok saymak, insanlığı yok saymakla eşdeğerdir. Ona sahip çıkmak tüm insanlığın boynunun borcudur. Bu bakımdan şehirlerin tarihi değerlerinin dokusu bozulmadan gelecek nesillere aktarılması önemli bir konudur. Binlerce yıllık geleneksel değerleriyle geleceğe yürüyen Bursa, Büyükşehir Belediyesinin “yeniden inşa” projesi kapsamında değişerek gelişimini sürdürüyor… Bursa’mız 8500 yıllık tarihiyle, ülkemizin tarihi miras yoğunluğu en fazla olan şehirlerinden biridir. Ancak Bursa’mızın tarihi yapısı sadece camiler, türbeler, hanlar ve hamamlardan ibaret değildir. Öğrenim hayatını şekillendiren mimari yapılar da başlı başına geleneksel kültürümüzün temsilcileridir. Bu bakımdan köklü eğitim kurumları projemizi hayata geçirdik. Proje kapsamında eski eğitim kurumlarımızın bugüne kadar gelen serüvenlerini kayıt altına alıyoruz. Bu eğitim kurumlarımızdan biri de Bursa Anadolu Erkek Lisesi’dir. 1883 yılında Mülkiye İdadisi adıyla iki sınıflık bir okul olarak hizmete başlayan Erkek Lisesi zamanla rüştiye sınıflarını içine alarak büyümüştür. Reşat Nuri Güntekin, Orhan Şaik Gökyay, Kazım Baykal ve Ziya Samar gibi mümtaz şahsiyetler bu lisede öğretmenlik görevinde bulunmuşlardır. Eğitim kurumları projesi ile değerlerimizin geleceğe taşınmasında emeği geçenlere teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.
Recep ALTEPE Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı
-4-
ZOR ZAMANLARDA AÇILAN LİSE
-5-
Bursa Erkek Lisesi veya ilk adıyla Mekteb-i İdadi-i
“Bursa Anadolu Erkek Lisesi” adını almıştır. Okul o kadar
Mülki, yüz yılı aşmış yaşıyla kentin en eski ve en köklü
eski o kadar eski ki, tarihini anlatmaya başlamadan
kurumlarından biri. Genelde “Bursa Erkek Lisesi” adıyla
önce söze, “Bir varmış, bir yokmuş” diye başlanılsa
anılan lise, Osmanlı döneminde İdadi, Cumhuriyet
bile inanın çok yanlış olmaz. Osmanlı İmparatorluğu’nu,
döneminde Sultani adıyla tanınmış ve yakın zamanda da
mutlakiyeti, meşrutiyeti, Cumhuriyeti, idadiden sultaniye
-6-
çeşitli adları, erkek ve kız öğrencileri görüp sonunda, “Bursa Anadolu Erkek Lisesi” adını alan lise, bir 30 yıl sonra hangi adla yoluna devam eder, inanın kestirmek zor. Türkan Genç, Bursa Time dergisinin 3.8.2008 tarihli sayısında Bursa Erkek Lisesi’ni şöyle anlatıyor: “(Bursa Erkek Lisesi) Bugün çok iyi yerlere gelmiş bilim adamları, siyasetçiler, devlet adamları, sporcular, edebiyatçılar, yazarlar, gazeteciler, hukukçular, mühendisler, sanayici ve işadamları, müzisyenler ve daha nicelerini yetiştirmiş. Hayatı şekillendiren, renklendiren, geçmişten geleceğe ışık tutan kurumlar vardır. Bursa Erkek Lisesi bunu hakkıyla gerçekleştiren bir eğitim yuvası. 19. asır sonlarında başlatılan eğitim seferberliği sırasında 1883 yılında Veli Şemsettin Mahallesi’ndeki Necip Bey konağında ‘Mülkiye İdadisi’ adıyla iki sınıflık bir okul olarak açılmış; iki sene sonra da sınıf sayısı dörde çıkarılmış. 1886’da bugünkü binanın temeli atılmış. Vali Mahmut Celalettin Paşa, okulun bitirilmesi için büyük gayret sarf etmiş. 1889’da okul, Rüştiye sınıflarını da içine alarak, yedi sınıflı hale getirilmiş, sonra da ‘Sultanî’ olmuş. 1894’te yatılı hale getirilmiş, okula 12 altın karşılığında öğrenci kabul edilmiş. Binaya 1903-1906 yılları arasında kütüphane, yatakhane, yemekhane, kapalı bir teneffüshane, 1911’de de hamam ilave edilmiş. 1904’de okul bahçesine ayrı bir teşkilat olarak, ‘Müze-i Hümayun’ adıyla Bursa Müzesi açılmış, eserler 1926 ‘da Yeşil Medresesi’ne taşınmış.
-7-
Yunan işgalinde binanın bir kısmı hastane olarak kullanılmış. 1923-1924 ders yılında ‘Sultanî’ ismiyle liseye çevrilmiş. Atatürk 1924 ve 1925 yıllarında okulu ziyaretlerinde, şeref defterine, ‘Bursa Sultanîsi’nde geçirdiğimiz saatlerin çok kıymetli hatırası ile daima memnun olacağım’ notunu düşmüş. Kendisinin de Fransızca öğretmeni olan Nevres Beyin dersine girmiş. Bu sınıf 1998’de bir plâketle daha kalıcı hale getirilmiş.” Bu okuldan yetişenlerin toplumda önemli yerlerde bulunmaları, yetenekleri ve başarıları, zaman içinde Bursa Erkek Lisesi’nin ününe ün katmış ve bu liseyi kentin ve ülkenin gözünde çok farklı bir konuma yerleştirmiştir. Bursa Erkek Lisesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun zor zamanlarında açılmış ve Cumhuriyet döneminin başından günümüze kadar ülke ekonomisine yetişmiş insan gücü sağlayarak, önemli katkılar yapmıştır. İlber Ortaylı’nın da belirttiği gibi, “İmparatorluk genç Cumhuriyet’e parlamento, siyasal parti kadroları, basın gibi siyasal kurumları miras olarak bıraktı. Cumhuriyet’in tabipleri, fen adamları, hukukçu, tarihçi ve filologları son devrin Osmanlı aydın kadrolarından çıktı”1 Öğretmenler, tabipler,
mühendisler modernleşmenin militanları haline geldiler. 1
İlber Ortaylı’dan aktaran Gündüz Mustafa, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s. 281. -8-
-9-
- 10 -
Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk başşehri ve Cumhuriyet döneminde ülkemizin dördüncü büyük kenti olan Bursa’da, Erkek Lisesi’nin kuruluşunu şöyle özetleyebiliriz: “1. Meşrutiyetin ilanından bir süre sonra, 1883 yılında Bursa’da Velişemsettin Mahallesi’nde Akif Paşa ve Aklıevvelzade Necip Bey’in konağı ismiyle bilinen binada Mekteb-i İdadi Mülki isimli bir okul, iki sınıflı olarak eğitime başlıyor. Mekteb-i İdadi-i Mülki, 1885’te iki sınıfın eklenmesiyle dört sınıflı ve iki devreli bir okul oluyor. 1890 yılında ise üç sınıflı Rüştiye kısmı da açılıyor ve böylece okul yedi sınıflı bir İdadi haline getiriliyor. Ardından 1886 yılında bugünkü binanın temelleri atılıyor ve bina 1891’de Vali Ahmet Münir Paşa döneminde tamamlanarak eğitim bu binada sürdürülüyor.”2 Bu kısa paragraf bize, çok uzun zamana yayılan bir öykünün başlangıcını 85 sözcükle anlatıyor. Anlatıyor ama dahası da var, “1890’da Vali Mahmut Celalettin Paşa ve Maarif Müdürü Sait Bey binanın ikmali için büyük bir hamle yapmışlardır. İnce ruhlu bir edip ve musikişinas olduğu kadar inşaatçı olan Vali Mahmut Celalettin Paşa binanın inşası bitmediği halde bir tarih manzumesi söylemiş ve bir taşa yazdırmış, münasip bir yere konmasına da işaret etmiştir. Fakat bina zamanında ikmal edilememiş ve taş da yerine konamamıştır.”3 Manzumenin son 2 3 4
beyti ise şöyledir: “Celâl İtmamına Vali iken nazmeyledi tarih Bu âli mektebi Abdülhamid Han kıldı nev bünyad” Aynı yıl içinde Vali Mahmut Celalettin Paşa Bursa valiliğinden ayrılıyor. Bursa İdadisi açıldığından beri devlet ve toplum katında farklı, önemli bir kurum olarak değerlendirilmiştir: “Okula devlet tarafından 297.870 kuruş bütçe ayrılmıştır. Kütahya, Afyon, Bilecik, Söğüt idâdîlerine ayrılan toplam 223.000 kuruş göz önüne alındığında, bu para okula verilen önemin göstergesidir. Asıl binanın mimarî birimi olan lâboratuar, yatakhane, yemekhane, teneffüshane bölümleri 1903-1906 yılları arasında ve hamam 1911 senesinde ikmal olunur. 1910-11 ders yılında mektebi sultanî ve 1923-24 ders yılında da lise unvanını almıştır.”4 1883 yılı Bursa için önemli bir yıl. Yine 1883 yılında, Bursa’da İpekçilik Mektebi açılıyor. İstanbul Erkek Lisesi’nin kuruluşu ise 1884 yılında. Bursa Erkek Lisesi’nin tarihine baktığımızda, lisenin kuruluşunun Osmanlı İmparatorluğu’nun zor zamanlarında, Sultan 2. Abdülhamid döneminde gerçekleştirildiğini görüyoruz. 1876 yılına kadar mutlakiyet ile idare edilen Osmanlı İmparatorluğu’nda, o yıl
Dostoğlu, N. (2001) Osmanlı Döneminde Bursa, Akmed, Antalya, s.117. Eğitim ve Öğretimde Bursa Erkek Lisesi’nin 100. Yılı, Bursa-1983. Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, s.134. - 11 -
- 12 -
meşrutiyet idaresine geçilmişti. “Türkiye’nin
Manisa, Adana, Halep, Kudüs, Maraş, Çankırı,
modernleşme sürecinde son derece hayati
Kırşehir, Kastamonu, Sivas ve İzmit gibi
öneme sahip bu dönüşüm aşamasının en hızlı
kentlerde yapım etkinliklerine ağırlık verildi.”6
ve radikal gelişim dönemi Tanzimat sonları ile
Cumhuriyet başları arasında tezahür etmiştir. Bu
edilen 20, açılışı yapılan 6; rüştiye olarak inşa
da yaklaşık olarak 1860’lardan 1930’lara kadar
edilip idâdîye çevrilen 5, inşa tarihi bilinmeyip
olan dönemi kapsar.”5
idâdîye çevrilen 5; erken örnekli rüştiye olarak
“1884-85 yılından itibaren idâdî binalarının
açılıp idâdîye çevrilen 3 ve farklı yapı tipinde
yapımına öncelikle büyük vilayet merkezlerinde
olup idâdîye dönüştürülen 2 idâdî olduğu ortaya
başlanmıştır. Bursa, Edirne, Çanakkale, İzmir,
çıkar.”7
Trabzon, Selanik, Rodos, Ankara, Üsküp,
5 6
“2. Abdülhamid döneminde, idâdî olarak inşa
O günlerde mali ve idari durum bozuktu.
Gündüz Mustafa, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar” , Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s. 264. Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, s. 129-130. - 13 -
Hazine iflas etmiş durumdaydı ve bir Düyun-ı Umumiye
Osmanlı İmparatorluğu’na sürekli müdahaleleri, bu
idaresi kurulmuştu. İmparatorluk önemli toprak kayıpları
dönemin önemli özellikleri arasında bulunuyor. O
veriyordu. İflas, borçlar ve Avrupa’dan güçlü ülkelerin
dönemde Osmanlı ekonomisi büyük ölçüde tarıma
7 8
Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, S. 130. Avcı Sedat, “Türkiye’nin Ekonomi Politikaları Ve Coğrafi Sonuçları”, Coğrafya Dergisi, Sayı 8, İstanbul, 2000, s.30-31. - 14 -
dayanıyor. Az da olsa sanayileşme çabaları var ama
geçen gün biraz daha zorlanıyor. Kısaca, Bursa Erkek
bunlar da güçlükle ayakta duruyor. Yabancıların
Lisesi böylesine zor zamanlarda kurulmuş bir lise:
ekonomik ve siyasi baskıları sürekli artıyor, yabancı
mallar gümrüklerin düşüklüğü nedeniyle Anadolu’ya
verimli ovalarda ziraî üretimin gerçekleştirildiği, sanayi
yayılıyor. Osmanlı ekonomisi rekabet edemediği için her
ürünlerine gereksinimin az olduğu ve üretimin iç
- 15 -
“19. yüzyılın başlarına kadar Osmanlı ekonomisi
tüketime yetiştiği bir yapıya sahipti. Bu durumu korumak ve geliştirmek, daralan Avrupa pazarı karşısında yeni pazarlar arayan İngiltere gibi ülkelerin ekonomik ve siyasal baskıları nedeniyle mümkün olmamıştır. Öncelikle yabancı mallar Osmanlı topraklarına serbest olarak girmeye başlamış, 1860-1870 yılları arasında yapılan demiryolları vasıtasıyla da tüm Anadolu’ya yayılmaya
başlamıştır.
sanayileşme
1840’lardan
eğiliminin
ortaya
itibaren
çıkması
ile
olarak 15. ya da 19. yüzyılda konumlandıran akış ve hareket mantığı aslında 20. yüzyılın doruk noktasına ulaştırdığı iki nitelik olarak tanımlanabilir.15. yüzyıl keşifler çağı olması, 16. yüzyıl Akdeniz’de ekonomik bir uzamın oluştuğu zamansal uğrak olması, 19. yüzyıl ise ulaşım araçlarında yaşanan hızlı değişimlerin zamanı olması anlamında günümüz küreselleşmesinin tarihsel uğraklarını oluştururlar.
”
Kaynak: Cheviron Nilgün Tutal, “Küreselleşme Söylemleri ve İletişimin Mitleştirilmesi http://www.irfanerdogan.com/dergiweb2008/19/tutal-cheviron.pdf, s.57-58.
eskiden var olan sanayi tesislerinin yanına yenileri
de
tesislerden
eklenmiştir. bazılarının
Hatta
devlet,
kuruluşunu
bu
19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk
sermaye
çeyreğinde İmparatorluk dışarıda yenilgileri,
koyarak teşvik etmiştir. Fakat dışarıdan gelen
sınırlarında küçülmeyi; içerde ise bin bir
mallara uygulanabilen gümrüklerin düşüklüğü
değişikliğin yaşandığı sarsıntılı bir devreyi
nedeniyle arzulanan rekabet ortamı gelişmemiş
yaşıyor. Osmanlı İmparatorluğu Balkanlar’daki
ve bu tesislerden birçoğu kapanmış, sadece
hâkimiyetini kaybediyor ve bir borç batağına
devletin destekledikleri ayakta
kalabilmiştir.”8
sürükleniyor:
ULAŞIM ARAÇLARINDA HIZLI DEĞİŞİM ZAMANI 19. YÜZYIL 19. yüzyıl Avrupa’sı hareket deneyiminden doğmuştu. İnsanların ve paranın serbest dolaşım hakkı bu dönemde yalnızca küçük bir grup ile sınırlıydı. Bu dönemin aristokratları aile bağları sayesinde hemen her yerde kendi evlerindeydi. Sanayiciler de aynı şekilde serbest dolaşımdan yararlanıyorlardı. ..Tarihsel
“
“1878 yılında yapılan Berlin Kongresinden
sonra Osmanlı Devleti Avrupa kıtasında önemli toprak kayıplarına uğramıştır. Osmanlı Devleti Makedonya hariç Slav birlikleri üzerindeki hâkimiyetini
kaybetmişti.
Rusya,
İngiltere,
Fransa, Avusturya-Macaristan gibi geleneksel güçler Osmanlı Devleti’nin yağmasına yönelik bir politika izlemeye başlamışlardı. Osmanlı Devleti, bu döneme girdiğinde artık Avrupa
9 Atila Murat, “19 yüzyılda Osmanlı-Alman ilişkileri”, http://www.engkousam.ysmyazilim.com/uploaded/file/MURATATILATURKIYEMASASI.pdf, s.9. 10 Atila Murat, “19 yüzyılda Osmanlı-Alman ilişkileri”, http://www.engkousam.ysmyazilim.com/uploaded/file/MURATATILATURKIYEMASASI.pdf, s.3.
- 16 -
- 17 -
- 18 -
sermayesi tarafından baskı altına alınmış bir ülkeydi ve Osmanlı Devleti maliyesi iflas ettikten sonra 1881’de Duyun-ı Umumiye kurulmuştu. Memleketin belirli borçlarına alacaklı devletler tarafından el konulmuştu. Altyapısal yatırımlar yabancı devletler tarafından gerçekleştiriliyordu ve iktisadi hayat onların kontrolünde gerçekleşiyordu. Osmanlı imparatorluğu dış borcu ‘2 milyar frank’ civarındaydı. Bu borçlara karşılık devletin bazı eyaletlerinin gelirleri Duyun-ı Umumi’ye bırakılıyordu. Duyun-ı Umumiye yönetiminde İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı bankası temsilcileri yer alıyordu.”9 19. yüzyılın ikinci yarısında Batı Avrupa’da durum nasıldı? “19. yüzyılın ikinci yarısında Batı Avrupa sanayi toplumu özelliğini kazanmıştır. Özellikle Fransa ve İngiltere aralarındaki sorunları gidererek büyük topraklar paylaşmışlar ve altın çağına girerek gelişmişlerdir. Tüm bunların yanında Prusya sanayi toplumu olmada biraz gecikmiştir fakat büyük aşamalar geçerek öncü toplumlardan birisi olmayı başarmışlardır. Prusya’nın koloniciliğe geç de olsa girmesi uluslar arası politikada dengeleri altüst etmiş ve yeni gelişmelere yol açan devlet olmasında etken olmuştur. Prusya 1871‟de Versailles’da
Fransa’yı yenerek Alman imparatorluğunu ilan etmiştir.”10
THOMAS ALVA EDİSON (1847-1931) 20. yüzyıl yaşamını büyük bir şekilde etkileyen mucit ve iş adamıdır. Bazı icatları tamamen orijinal olmakla birlikte, eski icatların geliştirilmesi veya yönetimi altında çalışan yüzlerce çalışana aittir.
“
http://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Edison
Dönem Edison gibi mucitlerin yaşadığı, dünyanın değiştiği, elektriğin ve trenlerin uzakları yakın ettiği bir zaman. Şevket Pamuk, “Dünyada Ve Türkiye’de İktisadi Büyüme (1820–2005)” adlı makalesinde şunları söylüyor; “Eldeki bütçeler, vergi gelirleri, dış ticaret verileri ve reel ücret dizilerini kullanarak yaptığımız tahminler, bugünkü Türkiye sınırları içinde kalan alanda, kişi başına gelirin 1820– 1913 döneminde yılda ortalama yüzde 0,6’lık bir hızla arttığına işaret etmektedir.”11
EKONOMİK KURAMDA 19. YÜZYILIN SON ÇEYREĞİ (Neo-Klasik Okul: 19. yüzyılın son çeyreği İle 20. yüzyılın ilk çeyreği arasındaki dönemde (18701930) etkili olan; liberalizm, serbest ticaret, genel
“
11 Pamuk Şevket, “Dünyada Ve Türkiye’de İktisadi Büyüme (1820–2005)”, http://www.uedtp.org.tr/dtmadmin/upload/EAD/KonjokturIzlemeDb/dergi/2007_Ilkbahar/Sevket_Pamuk.pdf
- 19 -
”
denge gibi konularda klasik İktisat okulunun çizgisini izlemekle birlikte, özellikle değer teorisi ve makro-mikro çözümlemeler konusunda klasiklerden oldukça farklı görüşler savunan iktisatçıların oluşturdukları İktisat okuludur. Neoklasikler klasiklerin tersine makro değil, mikro çözümlemelere ağırlık vermiş; klasik emek değer teorisi yerine marjinal değer teorisini geliştirmiş; üretim ve bölüşüm sorununu marjinal değer, marjinal fayda, kâr ve fayda maksimizasyonu gibi kavramlar ekseninde çözmeye çalışmış; nîcelmatematiksel teknikleri İktisadî analizlere yoğun biçimde dahil ederek iktisadın, genel geçer doğrulan ve kesin sonuçları olan özerk bir bilim dalı haline gelmesine çabalamışlardır.
”
Kaynak: http://sozluk.ihya.org/sosyal-bilimler-sozlugu/neoklasik-iktisatokulu.html
Bosna Hersek ve Bulgaristan’da isyanların sürdüğü günler, isyanlar bir türlü bastırılamıyor ve devlet hazinesi çok zor durumda. İngiltere, sorunların İstanbul’da toplanacak bir konferansta ele alınmasını istiyor. 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-i Esasi ilan ediliyor. Mithat Paşa ikinci defa sadrazamlığa getiriliyor. Rusya 1877 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan ediyor. Romenler, Sırplar Karadağlılar, Bulgarlar Rusya’nın yanında savaşta yer alıyorlar. On binlerce Türk İstanbul’a muhacir olarak geliyor. Ruslarla Edirne’de bir barış anlaşması imzalanıyor ve Padişah 1878 yılında Meclis-i Mebusan’ı süresiz tatil ediyor. 3 Mart 1878’de Ayastefanos Antlaşması yapılıyor.
- 20 -
- 21 -
SULTAN 2. ABDÜLHAMİD
- 22 -
1842 yılında doğan ve 1918’de vefat eden Sultan
seyahatlerinde yanında götürdü.
2. Abdülhamid 1876-1908 yılları arasında saltanatta
bulundu. Babası Abdülmecid Han, annesi ise Tir-i
eşiğindeydi. Karadağ ve Sırbistan’da savaş aleyhimize
Müjgan Sultan’dır. Çok iyi bir tahsil gördü, Fransızca
dönmüş, Bosna-Hersek ve Girit’te ayaklanmalar çıkmış,
öğrendi. Amcası Abdülaziz Han onu Mısır ve Avrupa
mali kriz son haddine varmıştı. Bu arada sadrazam
- 23 -
“Tahta çıktığında Osmanlı Devleti tam bir bunalımın
Mithat Paşa ve arkadaşlarının isteği üzerine 23 Aralık 1876’da Birinci Meşrutiyet ilan edildi. Ancak gayrimüslimlerin dahi yer aldığı Meclis-i Mebusan’ın ilk işi Rusya’ya harp ilanı oldu. 93 harbi diye tarihe geçen bu savaş, Osmanlı Devleti için tam bir felaket getirdi. Ruslar İstanbul önlerine kadar geldi. Bir milyondan fazla Türk, Bulgaristan’dan İstanbul’a hicret etti. Mütareke isteyen Sultan Abdülhamid, ilk iş olarak devleti parçalanma ve yok olma yoluna doğru götüren Meclis-i Mebusan’ı kapattı (13 Şubat 1878) ve devlet idaresini eline aldı. Ayastefanos antlaşması ile Osmanlı Devleti Makedonya, Batı Trakya, Kırklareli, Kars, Ardahan ve Batum’u kaybediyordu. Ancak İngiltere ile anlaşan Abdülhamid Han, Kıbrıs’ın idaresini onlara bırakmak şartıyla, yeniden topladığı Berlin Konferansı’nda kaybedilen toprakların bir kısmına sahip oldu.”12 Sultan 2. Abdülhamid’i Mehmed Selim Sivritepe şöyle anlatıyor, “Padişah anne ve babasının hastalık ve ölümleri ile evhamlıydı. Ölme, öldürme psikozuna kapılmış, şehzadelerin etkisiyle hep şüpheciydi. Anne ve baba sevgisi görmediğinden çekingen ve ihtiyatlıydı. Dedikodudan başka bir şey bilmeyen saray içi hayatının etkisiyle, her söylentiyi dinlemeye hazırdı. Devrimciliğin nükseden bir 12 13 14
hastalık olduğunu ve devrime bir defa katılana güvenilemeyeceğine inanmıştı. Çevreye güvenilmeyeceğine inandı. İktisatlı yaşamaya ve haremi devlet işlerine sokmamaya kararlıydı. Hedefi, hak ve hürriyetlerin hükümdarca halka verildiğine inanarak, adil hükümeti kurup, hür toplum oluşturmak böylece devleti ilerletip parçalanmaktan kurtarmaktı.”13 Benjamin C. Fontna’nın, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikası Üzerine Önemli Bir Çalışma: Mekteb-i Hümâyun, Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim” adlı kitabını yorumlayan Mustafa Gündüz, “Eser, ‘eğitim alanında Osmanlı ve Cumhuriyet arasındaki devamlılığın genelde algılandığından daha güçlü olduğunu göstererek’ tarihte süreklilik tezini vurgular”14 diyor. “2. Abdülhamid: Modernleşme sürecinde İstanbul” adlı bir kitapta bu dönem şöyle anlatılıyor: “Osmanlı İmparatorluğu’nun en kritik zamanında 33 yıl hükümdarlık yapan 2. Abdülhamid; dönemi, politikaları, faaliyetleri ile dikkat çeken, 19. yüzyılın en uzun süre tahtta kalan hükümdarıdır. 2. Abdülhamid’in hükümdarlık yılları, ilk meclis ve seçim tecrübelerinin yaşandığı, demokrasi denemelerinin olduğu, 1. ve 2. Meşrutiyetlerin ilanının yapıldığı, sosyal
http://www.frmtr.com/tarih/1875190-ii-abdulhamit-hayati.html Sivritepe Mehmet Selim, Dünden Bugüne Bursa Erkek Lisesi, Bursa İdadisi’nin Kuruluşu ve gelişimi 1885-1980, Gaye Kitabevi, 2006-Bursa, s.32-33. Gündüz Mustafa, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar” , Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s. 262.15 http://www.istanbul2010.org/EDEBIYAT/PROJE/GP_788966 - 24 -
- 25 -
kurumlaşmada, eğitimde, bilimde, sağlıkta, adliyede, teknolojide köklü atılımların gerçekleştirildiği, kısaca modernleşme sürecinde önemli ilerlemelerin yaşandığı bir devirdir. İstanbul tarihi açısından da son derece önemli olan bu dönemde İstanbul, izleri günümüzde de devam eden planlama ve imarlaşma faaliyetlerine sahne olmuş, mektepler başta olmak üzere, idari, adli, askeri, ticari ve sivil alanda çok sayıda mimari eser vücuda getirilmiştir.”15 “2. Abdülhamid devri siyaseti, eğitimi, kültürü, basını ve ideolojisi üzerine varılan hükümlerin çok farklı kanatlarda seyretmesi, her şeyden önce dönemin kozmopolit özelliğinden, hızlı değişiminden ve olağanüstü sayılabilecek derecede yeniliklerinden kaynaklanmaktadır.”16 “(Bernard) Lewis’e göre, 2. Abdülhamid döneminin en göz alıcı başarısı, hem okul, hem de öğrenci sayısının önemli ölçüde artmasıdır.”17 Bu dönemde açılan okullarda disipline, ahlâka ve coğrafyaya önem verildiğini söyleyebiliriz. 2. Abdülhamid dönemi, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde Alman etkisinin arttığı bir dönemdir: “Osmanlı Devleti üzerindeki Almanya nüfuzu 19. yüzyılın son çeyreği ve 20. yüzyılın ilk 20 yılını kapsamaktadır. Alman sanayisi ve ideolojisi Osmanlı imparatorluğu ile kurmuş olduğu ittifaka dayanmıştır. Türkler ise modernleşmede Almanya’yı model almışlardır. Yani Osmanlı-Alman ilişkileri basit ilişkiler olarak algılanmamalıdır. Özellikle 19. yüzyılı son çeyreği ve 20. yüzyılın ilk 20 senesi 16 Gündüz Mustafa, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar” , Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s. 244. 17 Gündüz Mustafa, “II. Abdülhamid Dönemi Eğitim ve İdeolojisi Üzerine Araştırmalar” , Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2008, s. 252. 18 Atila Murat, “19 yüzyılda Osmanlı-Alman ilişkileri”, http://www.engkousam.ysmyazilim.com/uploaded/file/MURATATILATURKIYEMASASI.pdf, s.2. - 26 -
arasında her iki devlet de birbirine ihtiyaç duymuştur.”18 1880-1914 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu Avrupalı devletlerin bir rekabet alanı. Bu dönemde Osmanlı’da Fransız, Alman ve Belçika sermayesinde artış gözleniyor. Orduda yapılacak ıslahatlar konusunda da Almanya o günlerde ilk akla gelen ülke oluyor. “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı Osmanlı yenilgisi ile sonuçlanınca Osmanlı Devleti orduda önemli derecede
eksikliklerinin olduğunun farkına vardı ve reform yapma gereği duydu. Acilen ordunun ıslah edilmesi gerekiyordu model alınabilecek ve güvenilecek tek ülke o günkü şartlarda Almanya’ydı.”19 Osmanlı Devletine Alman askeri uzmanların getirilmesi 2. Abdülhamid zamanında gerçekleşiyor. Sultan Abdülhamid, 1880 yılının Mayıs ayında, Alman büyükelçi aracılığıyla Almanya’dan bir askerî heyetin
19 Atila Murat, “19 yüzyılda Osmanlı-Alman ilişkileri”, http://www.engkousam.ysmyazilim.com/uploaded/file/MURATATILATURKIYEMASASI.pdf, s.17.
- 27 -
Türkiye’ye gönderilmesini istedi. Daha sonra
sahnelemeleri için burada kalırlardı. Müziğe
Osmanlı
olan ilgisi ise piyano çalmasından kaynaklanır.
askerleri
de
yetiştirilmek
üzere
Almanya’ya yollandı.
Duygulu ve hüzünlü Türk musikisinden daha
Sultan 2. Abdülhamid, Osmanlı’nın son
fazla, operet türü batı müziğini tercih eder. Sanat
döneminde dönemde 33 yıl padişahlık yaptı.
alanında ilgi duyduğu diğer bir alan da resimdir.
İmparatorluğun çöküşünü geciktiren hükümdar
Tahta çıkışının 25. yılında Kaiser Wilhelm’in
olarak tarihe geçti.
hediye ettiği yağlı boya resimlerin tıpkıbasımlarını
O, diğer özelliklerinin yanında, çektirdiği
içeren albümü özel dairesine yerleştirmesi bu
fotoğraflarla, yurtiçinde ve yurtdışındaki gidip
ilginin bir göstergesidir. Sultan II. Abdülhamid’in
görmediği yerler hakkında fikir sahibi olmuştur.
manzara, portre ve çiçek resimleri yaptığı bilinir.
yabancı
Sanatın geliştirilmesinde önemli olan Sanayi-i
fotoğrafçıların çektiği resimleri de para verip
Nefise Mektebi gibi bir okul bu dönemde açılır.
satın aldırtmış. Sultan, hem devleti, hem de
Batılı standartta eğitim için okulun başına,
dünyayı fotoğraflarla okumuş. Osmanlı’nın
yurtdışında eğitim almış olan Osman Hamdi Bey
ihtişamını,
gücünü
getirilir. Yabancı ressamların başkentte önemli
yansıtan albümler oluşturarak, yabancı devlet
etkinliği göze çarpar. Bu ressamların birçoğu
başkanlarına
hâlâ
saray tarafından destek görür. II. Abdülhamid’in
ayaktadır, güçlüdür” mesajını vermiştir. Bu 911
tarihi dönemlere ait olan kültür ve uygarlıklara
albüm “Yıldız Albümleri” adıyla da bilinir.
ilgisi bilinen bir gerçektir. Kendi kesesinden kazı
Kendi
siparişlerinin
ekonomik
yanında
ve
göndermiş,
askeri
“Osmanlı
ilgisi
masraflarını karşılar ve eski eserlerin korunması
büyüktür. Klasik piyeslerden daha çok operetleri
için Osman Hamdi Bey tarafından oluşturulan
tercih eder. Tiyatro tutkusu, Yıldız Sarayı içerisine
Asar-ı Atika Nizamnamesi’ni onaylamıştır. Ancak,
küçük bir tiyatro yapılmasına yol açmıştır. Burada,
Sultan, siyasî yakınlık neticesinde de 1877’de
İtalyan, Fransız ve Amerikalı gezgin oyuncular
Bergama Zeus Altarının ve 1904’de de Mşatta
oyunlarını
Sarayı’nın sağlam kalan mevcut kısımlarının
“II.
Abdülhamid’in
sergilerlerdi.
tiyatroya
olan
Sanatçılar,
padişah
tarafından ödüllendirilir ve tekrar yeni oyunlar
Berlin’e gönderilmesine izin vermiştir.”20
20 Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, s. 85,86.
- 28 -
- 29 -
O DÖNEMDE BURSA
- 30 -
Bursa 1880’lerden beri göç alan bir kentimizdir. 19
merkez ve çevre ilçe bağlantılı yollar (1878-1904)”22;
yüzyılda dünyaya paralel olarak Bursa da inanılmaz bir
“Bursa Belediye Binası (1879)23”; “Bursa Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu (1888), Bursa Müze-i Hümayun (1904), Bursa Posta ve Telgraf İdaresi (1879), Bursa Salhanesi
değişimi yaşamaya başlamıştır. “Bursa Hamidiye Sanayi Mektebi (1891), Bursa Hamidiye Ziraat Mektebi (1892), Bursa Mekteb-i İdâdî Askerî (1890)”21; “Bursa-Mudanya yolu (1881-1883), Bursa-Uludağ yolu (1904), Bursa 21 22 23 24 25
(1906-7)”24 belirtilen yıllarda kurulmuştur.” O dönem sadece Bursa için önemli değildir.
Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, S. 154. Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, S. 182. Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, S. 194. Duymaz A. Şevki, II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri (Türkiye Örnekleri ), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Http://Tez.Sdu.Edu.Tr/Tezler/Ts00301.Pdf, S. 196. Zeynep Aktuna, “İstanbul’da Apartman Gelişiminin Sosyal Bağlamının Yeniden Okunması: 1889-1922”, - 31 - ODTÜ Yüksek lisans tezi, Aralık, 2003, http://www.spo.org.tr/resimler/ekler/706835de79a2b4e_ek.pdf
- 32 -
İstanbul’da 19. yüzyılın son çeyreğinde başlayan apartmanlaşma süreci özel bir süreçtir. Bu süreç, sadece Osmanlı İmparatorluğunun Batıya dönük yüzünü yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda ‘modern öncesi’ kentsel mekânın ‘moderne’ dönüşümüne de ışık tutar. Dolayısıyla, apartman gelişimi ‘batılı’ ve ‘modern’ olanın benimsenmesinin yanı sıra önemli bir mekânsal dönüşüme de ışık tutmaktadır.”25 “Ancak değişimin yönünü ‘kapitalist’ bir rotaya sokan dış dinamikti. 19. yüzyılda ham ipek üretimindeki sanayileşme, kapitalist mantığın (zorunlulukların da diyebiliriz) adım adım ilerleyerek kendini egemen kılmasının sonucuydu. Bu gelişmede sanayi devrimi sonrası Avrupa’nın artan ham ipek gereksinimi tetikleyici bir rol oynadı. Bu yüzyılda ham ipek üretimindeki fabrikalaşma, kentsel yapılı çevreye büyük zarar veren deprem ve yangınlar ile modern kenti kurma amacındaki Tanzimat şehirciliği Bursa’yı köklü bir değişime uğrattı. Kentin çevresine konumlanmış endüstriyel bir üretimin gerçekleştiği fabrikaları, geniş cadde ve hükümet binalarıyla yeniden yapılanan kent merkezi, dik açılı planda yapılmış mahalleleri ve demiryolu ile 19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde Bursa, geleneksel yapısını önemli ölçüde korumakla beraber, sanayileşen modern bir kente özgü pek çok özelliği gösteriyordu. Ne var ki kentlilerin gündelik yaşamlarını 26 27 28
sürdürdükleri maddi çerçevenin iyileştirilmesine yönelik değişimin hızı, kentin Avrupa ülkelerine ipek ipliği satan bir ihracat merkezine dönüşüyle ilintili değişmelerle karşılaştırıldığında oldukça gerideydi. Bu ise kentteki değişimin bağımlı karakterinin sonucuydu.”26 “19. yüzyılın sonlarına doğru, ipek ipliği üretiminin ölçek ve organizasyonundaki değişim, bu geleneksel dokuya, yeni bir mekan kategorisini ekledi: Fabrika…İlki 1838 yılında açılmış olan bu yeni mekansal formlar, 1860’lara gelindiğinde kentin iki ayrı bölgesinde belli bir yoğunluğa ulaşmış durumdaydı.”27 “Nitekim, Betarice St. Laurent”in belirttiğine göre, 1882-1914 yılları arasında, 2. Abdülhamid ve Jön Türkler yönetimine rastlayan dönemde, Bursa’daki modernleşme çabaları eskisinden daha köklü bir biçimde yürütülmüştü.”28 “İngiltere’nin Bursa’daki konsolosu Sandison’un, kent ile ilgili ülkesine gönderdiği raporlardan anlaşılıyor ki; 19. yüzyılda Bursa özellikle koza, ipek ipliği üretimini iç pazardan çok Avrupa pazarları için üreten, kapitalizmin etkilerine açılmış bir Osmanlı kentiydi. Bursa ve çevresindeki tarımsal ürünlerin ve hammaddenin Avrupa’ya taşınmasında en büyük paya sahip olabilmek ve yeni bir Pazar yaratabilmek için İngiltere, Fransa, Rusya, Belçika ve İsviçre’nin birbirleri ile rekabeti söz konusuydu. Fransa
Kaygalak, Sevilay, Kapitalistleşme Sürecinde Bir Osmanlı Anadolu Kenti: Bursa, 1840-1914, Doktora Tezi, Ankara-2006. http://www.belgeler.com/blg/t3x/kapitalistlesme- surecinde-bir-osmanli-anadolu-kenti-bursa-1840-1914-an-ottoman-anatolian-city-under-the-process-of-capitalism-bursa-1840-1914 Kaygalak, Sevilay, Kapitalistleşme Sürecinde Bir Osmanlı Anadolu Kenti: Bursa, 1840-1914, Doktora Tezi, Ankara-2006. http://www.belgeler.com/blg/t3x/kapitalistlesme- surecinde-bir-osmanli-anadolu-kenti-bursa-1840-1914-an-ottoman-anatolian-city-under-the-process-of-capitalism-bursa-1840-1914, s.170. Kaygalak, Sevilay, Kapitalistleşme Sürecinde Bir Osmanlı Anadolu -Kenti: 33 - Bursa, 1840-1914, Doktora Tezi, Ankara-2006. http://www.belgeler.com/blg/t3x/kapitalistlesme- surecinde-bir-osmanli-anadolu-kenti-bursa-1840-1914-an-ottoman-anatolian-city-under-the-process-of-capitalism-bursa-1840-1914, s.180.
koza ve ipek ipliğini kendi ülkesine aktarma konusunda diğerlerine nazaran daha başarılı görünmekteydi. Ayrıca Fransız yatırımcılar ve Fransız sermayesinin, ipek fabrikaları açma konusunda daha geniş yatırımları mevcuttu. Diğer ülkeler, buğday, arpa, şarap, zeytin ve zeytinyağı gibi tarımsal ürünlerin alıcısı durumundaydı. İngiltere özellikle pamuklu dokumalarını, demir, kalay gibi ürünlerini Bursa pazarında alıcılarla buluşturmaktaydı. Yabancı sermaye, Bursa’da sanayileşmenin başlamasına neden olmasının yanı sıra, ticaretin artması, İstanbul-GemlikMudanya arasındaki deniz yolu taşımacılığını ve Bursa-Mudanya demiryolunun oluşturulmasını sağlamıştı. 19. yüzyılın başlarından itibaren Bursa sanayileşen, Avrupa devletlerinin tutumu belirleyici olmak koşuluyla dış pazarlarla ilişki kuran, kapitalist dünya ekonomisi ile Osmanlı Devleti’nin karşılaştığı temas noktalarından biri niteliğindeydi.”29 “Sonuç olarak 19. yüzyıl boyunca Avrupa kökenli demiryolu ile deniz-liman işletmeleri açılacaktır. 1873’te Pressel’e ihale edilen 42 kilometrelik Bursa-Mudanya Demiryolu 1875 yılında tamamlandı ancak 1892 yılında hizmete girebildi”30 “19. yüzyılda dünyanın herhangi bir bölgesinin tarihini dünya ekonomisi ve modernleşmenin etkilerini göz ardı ederek değerlendirmek mümkün değildir. Dünya ekonomisi ve modern 29 30
Avrupa Devletleri’nin merkezi, bürokratik, dinigeleneksel, kendine özgü bir yapı gösteren Osmanlı İmparatorluğu ile etkileşimi, Osmanlı toplumsal örgütlenmesinde hızla, geri dönüşü mümkün olmayan bir sürecin başlamasına neden olmuştur. Ancak bu değişim süreci imparatorluğun her yerinde eş zamanlı olarak gerçekleşmemiştir. Bu bağlamda, 1840’lardan sonra sanayileşmenin başladığı, iç piyasadan çok Avrupa pazarları için hammadde (ipek ipliği ve koza) üreten, İstanbul’a yakınlığı nedeniyle yapılan reformların rahatça uygulanabildiği Bursa incelenmeye değer bir kent olarak görünmektedir. Bu bağlamda ‘değişim’i gösterebilmek için öncelikle tarihsel arka plan niteliğinde, Bursa’nın kentsel gelişimi ve kentin genel görüntüsü ele alınmıştır. Kentte mekânsal ve sosyal değişimin temel dinamiğini sanayileşme ve idari düzenlemeler oluşturmaktadır. Çoğunluğu gayrı Müslim ve yabancılardan oluşan yatırımcılar Bursa’da ard arda ipek fabrikaları açarak, Avrupa pazarları için (özellikle Lyon ve Marsilya) ham madde üretmeye başlamışlardır. Zaman zaman kozalardaki hastalıklar ve dünya piyasaları ile bağlantılı olarak dalgalanmalar yaşanmakla birlikte, kozacılık ve ipek ipliği üretimi kentin ekonomik olarak gelişiminin motorunu oluşturmuştur. Belirlenen ölçüde gelire sahip Müslüman ve gayrı Müslim kent sakinleri yeniden yapılandırılan
Dörtok-Abacı Zeynep, “İngiliz Konsolosluk Belgeleri Işığında Bursa Ekonomisi (1848 - 1896)”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 7, Sayı: 11, 2006/2, s. 169-170. Akkuş Mine, “19. Yüzyılda Bursa’daki İpek Ticaretini Geliştirmeye Yönelik Bir Kurum: Vapur Kumpanyası Ve Nizamnamesi”, Bilkent Üniversitesi tarafından 17–22 Haziran 2008’de düzenlenen XI. Uluslar arası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi’nde sözlü bildiri olarak sunuldu, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1348/15615.pdf - 34 -
- 35 -
yönetim örgütünde yer alarak kentin yönetimine sınırlı
İleri görüşlü bir aydın olan Ahmed Vefik Paşa’nın
da olsa katılma olanağı bulmuşlardır. Bursa kentinde
kente yönetici olarak gönderilmesi özellikle mekânın
ekonomik gelişme ve idari düzenlemeler sosyal yapıyı da
yeniden biçimlenmesine ivme kazandırmıştır. Kentte
etkilemiş ve bu yeni durum kent mekânına yansımıştır.
sanayileşmeyle bağlantılı şekilde ortaya çıkan ve azınlık
- 36 -
burjuvazisi olarak nitelendirilebilecek üst gelir grubu,
ailelerin hayatlarının da değişmesine neden olmuşlardır.
yeni yaşam ve davranış biçimleri benimsemişlerdir.
Kentte yaşayan bürokrat ve memurlar da gerek yaşam
Ayrıca, bu fabrikalarda çalışan Rum ve Ermeni kadın
tarzları gerekse kılık kıyafetleriyle geleneksel Osmanlı
işçiler, kentte bir işçi sınıfı oluşturarak kendileriyle birlikte
kent toplumu öğeleri dışında yeni bir grup olarak ortaya
- 37 -
çıkmışlardır. Bursa 1860-1910 sürecinde Fransa, İngiltere, Almanya gibi Avrupa Devletleri için pazar haline gelmiş ve kentte yeni tüketim alışkanlıkları görülmeye başlanmıştır. Kentte yaşayan insanlar moda, reklâm, fiyat indirimi gibi yeni kavram ve uygulamalarla tanışmışlardır. Modernleşme sürecinde Bursa kenti geleneksel Osmanlı kenti niteliklerinden kopmasına karşın hala ‘doğulu’ bir kent olma karakterini korumaktadır.”31
O yıllarda Bursa, ham ipek ipliği üretiyor ve bunu ihraç ediyor. Bursa-Mudanya demiryolu ile üretim Fransa’nın Lyon kentine gönderiliyor. Bursa-Mudanya demiryolu hemen hemen Bursa Erkek Lisesi ile aynı yıllarda açılıyor. Bu çerçeveden bakıldığında, BursaMudanya demiryolu ile Bursa Erkek Lisesi’nin yaklaşık aynı yıllarda açılmasının bir tesadüf olarak görülmemesi gerekir. Aslında o günlerde olan, kârlı çıkanın kim olduğu
31 Dörtok-Abacı Zeynep, Modernleşme Sürecinde Bursa Kenti’nin Mekansal Ve Sosyal Değişimi (1860-1910), Doktora tezi, Bursa-2005, http://www.belgeler.com/blg/qvs/ modernlesme-surecinde-bursa-kentinin-mekansal-ve-sosyal-degisimi-1860-1910-spatial-and-social-change-of-bursa-in-the-period-of-modernization-1860-1910
- 38 -
yılında tamamlanabilmiş, işletmenin 99 yıllık imtiyazını
tartışması bir yana, ülkenin ve Bursa’nın bir şekilde dünya ile bütünleşmeye başlamasıydı. “Bursa, Orta Çağ’ın en önemli ticaret rotalarından biri olan İpek Yolu üzerinde yer alan önemli bir ipek üretim merkezidir. Bursa’da üretilen ipek kumaşlar Orta Çağ boyunca İpek Yolu kullanılarak hem Osmanlı İmparatorluğu içindeki farklı eyaletlere, hem de çeşitli Avrupa ülkelerine gönderilmiştir. 19. yüzyılda hızla gelişen teknolojinin gereklerinin yerine getirilmesinde, Osmanlı İmparatorluğu’nun yetersiz kalması nedeniyle ipek kumaş üretiminde Avrupa ülkelerinin gelişmiş teknolojik olanakları ön plana geçmiş, Bursa’daki ipek kumaş üretimi yerini ham ipek ipliği üretimine bırakmıştır (Saint-Laurent, 1989). Bu süreçte, Bursa’da üretilen ipek ipliği, ipekli kumaş üretimi için çeşitli Avrupa ülkelerine gönderilmeye başlanmıştır. Bursa’da 1840’larda başlayan ve Fransa’nın Lyon kentine yönelen ham ipek ipliği ihracatını kolaylaştırmak amacıyla 19. yüzyılın sonunda Bursa ile Mudanya arasında 42 kilometrelik bir demiryolu hattı inşa edilmiştir. Demiryolu 1872’de yapılması tasarlandığı halde 1891 32
Nagelmakers isimli bir Belçika şirketi almıştır. Ham ipek ipliği (filatür) fabrikalarının bulunduğu Bursa kenti ile Mudanya limanı arasında doğrusal bir hatta inşa edilen demiryolu aracılığıyla Bursa’da üretilen iplik, Mudanya limanına, oradan da tarifeli vapur seferleriyle Fransa’nın Lyon kentine ulaştırılmak üzere Marsilya limanına aktarılmıştır.”32
Vural Tülin, Dostoğlu Neslihan, Ediz Özgür, “Bursa-Mudanya Demiryolu Hattı İşletme Binası İçin Yeniden Kullanım Önerisi: Mudanya’da Sosyal Ve Kültürel Merkez”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 2006, s.104.
- 39 -
ÖĞRENCİ GÖZÜNDEN BURSA ERKEK LİSESİ
- 40 -
“4-10 yaşlarımda yazlarımı geçirdiğim mekandır ana giriş sağ taraftaki Japon balıklarının bulunduğu havuza bir müdür yardımcısının öğrenciler tarafından atılmasını dehşetle izlemişliğim vardır eski binanın 3 metrelik iç ve dış kapıları okuldan çok eski bir yalı ya da saray izlenimini verir çok büyük ve iki kademeli
bir bahçesi vardır öğrenci girişleri bu kademeler arasındaki kapıdan yapılır okulun arka tarafındaki bu kapı ile bursa kız lisesi arka kapısı arasında 150 metre olması ise olaya tam bir hababam sınıfı havası katmaktadır.”33
33 shirakahn, 30.05.2003 22:59, http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=bursa%20erkek%20lisesi
- 41 -
Hey, uzak, beyaz bulutlar gibi titrek, kırık göğüslü Bursa çocuğu! Rüzgâr çıktı; başın gibi oynak, afacan bir rüzgâr. Uçurtmanı çıkar. Uçurtmanın tam vaktidir. Gök bahtiyar, rüzgâr kıskanç, güneş hasretle dolu; uçurtmalar birer çocuk ruhudur. Ben bir kuş olsaydım! Yükseklerde uçan bir kuş…Kanatlarını germiş, gölgesinin düştüğü yerden bihaber bir kuş… Uçurtmaları gagalar mıydım? Ben bir kuş olsaydım! Ufacık bir kuş, uçurtmaları acaba neden seyrederdim? Çınarın üstünden mi? Yoksa yukarılardan, atmacalardan korkmayacak daha yukarılardan, uçurtmaların üstünden mi? Ben bir kuş olsaydım, kınnapların sarkmış, gevşemiş münhanisinden denize atılmış kaypak taşlar gibi seker; uçurtma sahiplerinin sedef düğmeleri çözülmüş göğsüne girer oradan ot, tere, ceviz, böğürtlen, fındık yaprakları kokan yerden başımı çıkarır uçurtmaları oradan seyrederdim. Rüzgâr kınnapları gerdi. Rüzgâr kalemleri kırdı… Rüzgâr kâğıtları yırttı, terazileri bozdu, kuyrukları savurdu. Taş köprüler gürültüsüz yıkıldı. Nilüfer eridi. Şimdi döndüğüm yolun ağaçlarında ipler sarkıyor, kırık altın köşelerin kalemleri sallanıyor, mor kâğıt parçaları uçuyordu. Bir aralıktan çocuk gölgeleri yağmaya koşarlarken, benim yolum da akşam alacası içinde ipi kesilmiş mor bir uçurtma gibi, büklüm büklüm kıvranarak uzaklara, uzaklara…Sessiz bahçeliklere doğru uçuyordu.
“Hayatımın belki de en güzel 6 yılını geçirdiğim, o dev taştan, eski ve köhne bina. Oradan aldığım eğitimle yata yata üniversiteyi bile kazandım. Gerçi şimdi kızları da aldılar ama o zaman başkaydı. Hele Kız Lisesi de yan sokaktaydı ki, sormayın keyfimizi…”34
“Bursa’ya nam salmış eğitim abidesi”35
“1995-1999 seneleri arasında 4 senemin geçtiği, hakkında her entry girmeye kalkıştığımda hangi birini anlatayım diye çaresiz kaldığım, mezunu olmaktan gururu duyduğum canım lisem. Bursa’nın en eski lisesidir, ülkeye bir çok değerli insan kazandırmıştır falan. Bunları herkes biliyor zaten de bir de yaşamak gerekiyor. Bursa Erkek Lisesi bir kültürdür, değerdir. Bir tek eski binası bile, çekilen onca zorluğa değer, kötü anıları unutturur. Aradan geçen onca seneden sonra bile, gecenin bir vaktinde marşını adama şakır şakır ezbere okutturur. Bursa Erkek Liseli olmak bir ayrıcalıktır.”36
UÇURTMALAR Rüzgâr çıktı. Bir çocuk başı gibi oynak, afacan bir rüzgar. Etrafında güneş kadar temiz, ay kadar donuk bir sessizlik var. Emirsultan’da bir tek, Yeşil’de bir sürü, Pınarbaşı’nda yüzlerce ipleri görünmeyen uçurtmalar… Ovada Nilüfer ve taş köprüler. Gök, kırık, titrek bulutlar içinde.
“
”
Sait Faik ABASIYANIK
34 Ümit, 23.02.2000, http://www.eksisozluk.com/show.asp?t=bursa%20erkek%20lisesi 35 http://www.uludagsozluk.com/k/bursa-erkek-lisesi/ 36 Lazy pigeon, 06.08.2006, http://www.uludagsozluk.com/k/bursa-erkek-lisesi/2/ - 42 -
M. CELAL BAYAR* 3. CUMHURBAŞKANI
Çok partili siyasî yaşama geçilmesi üzerine 1946 yılında arkadaşları ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu ve başkanlığına getirildi. Partisinin 1950 seçimlerini kazanmasından sonra aynı yıl Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce Türkiye’nin üçüncü Cumhurbaşkanı seçildi. (22 Mayıs 1950) 10 yıl boyunca sürdürdüğü bu görevden 27 Mayıs harekâtı ile 1960 yılında uzaklaştırıldı. Yassıada Mahkemesi tarafından idama mahkum edildi. (15 Eylül 1961) Ancak cezası daha sonra müebbet hapse çevrildi. Yassıada’dan Kayseri Bölge Cezaevi’ne nakledilen Bayar, 7 Kasım 1964’de rahatsızlığı nedeniyle serbest bırakıldı. 1903 yılında Reşide Hanım’la evlenen ve üç çocuğu olan Celal Bayar, 22 Ağustos 1986 gününde İstanbul’da vefat etti .
Celal Bayar 1883 yılında Bursa’nın Gemlik ilçesinin Umurbey köyünde doğdu. İlk ve orta öğreniminden sonra memuriyete atıldı. Adalet, reji ve bankacılık alanında memuriyet görevlerinde bulundu. 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra İttihat ve Terakki çalışmalarına katıldı ve cemiyetin İzmir Şubesi Genel Sekreterliğini yaptı. 12 Ocak 1920’de toplanan son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Saruhan Sancağı Milletvekili olarak katılan Bayar, Millî Mücadele’nin başlaması ile birlikte Anadolu’ya geçerek bu hareketteki yerini aldı. Millî Mücadele sırasında Batı Anadolu’da etkinlik gösterdiği zamanda Birinci Büyük Millet Meclisi’nde Bursa Milletvekili olarak da görev aldı. 1921’de İktisat Bakanı oldu. Lozan Barış Konferansı’na danışman göreviyle katılan Bayar, 1923 seçimlerinden sonra İkinci Büyük Millet Meclisi’ne İzmir Milletvekili olarak girdi. 1924 yılında İş Bankası’nın kurulmasında önemli rol oynadı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundaki savaşım çabalarında politikacı ve iktisatçı kimliği ile parladı. 1937-1939 yılları arasında Başbakanlık yaptı. Daha sonra siyasî yaşamını İzmir Milletvekili olarak sürdürdü.
REŞAD EKREM KOÇU** (1905 - 6 Temmuz 1975): Yazar. İstanbul’da doğdu. Konya Anadolu İntibah Mektebini (1918), Bursa Erkek Lisesini (1927) ve İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünü bitirdi (1931). Mezun olduğu bölüme Ahmet Refik Altınay’ın asistanı olarak girdi; ancak, hocası1933’te üniversite Rreformunda üniversiteden uzaklaştırılınca, kendisi de asistanlıktan ayrıldı. Kuleli Askerî Lisesinde, Pertevniyal ve Vefa liselerinde tarih öğretmenliği yaptı. İstanbul liselerinde tarih öğretmenliği yaptı. Uzun yıllar Tercüman gazetesinde fıkralar yazdı, tarihî tefrikaları yayınladı. İstanbul’da öldü; Sahrayıcedid Mezarlığına defnedildi.
* http://www.webhatti.com/siyaset/44214-and-t-c-3-cumhurbaskani-mahmut-celal-bayarin-hayat-biyografisi-and.html ** http://www.yasamoykusu.com/biyografi-2205-Resad_Ekrem_Kocu
- 43 -
Reşat Ekrem Koçu popüler tarihçiliğin önde gelen isimlerindendir. Osmanlıların çeşitli dönemlerini anlatan tarihî romanlar ve araştırmalar yayınladı. En önemli çalışması olan İstanbul Ansiklopedisi’nin önce üç cildini çıkarabildi (1944-1951). 1958’de eseri yeniden yayınlamaya başladı. 1969’a kadar 10. cildin Eyüp maddesine kadar gelebildi. Ayrıca şiirleri ve çocuk romanları da vardır. Şiirleri: Acı Su: Şiirler (1965). Hikâyeleri: Çocuklar: Hatıralar ve Hikâyeler (1938). Tarihî romanları-hikâyeleri: Kızlar Ağasının Piçi (1933), Esircibaşı: Lâle Devrinde Bir Aşk Romanı (1944), Forsa Halil (1962), Erkek Kızlar (1962), Haşmetli Yosmalar (1963), Patrona Halil: Devlet Gücünü Zedelemiş Bir Serserinin Romanlaştırılmış Hayatı (1967), Kabakçı Mustafa: Devlet Gücünü Zedelemiş Bir Serserinin Romanlaştırılmış Hayatı (1968), Kösem Sultan (1972), Haydut Aşkları (1981). İncelemeleri: Sümer Türkleri (1933), Selçuklu İmparatorluğu (1933), Bizans Tarihi (1934), Tarihten Evvelki Zamanlar (1934), Osmanlı Muahedeleri ve Kapitilasyonları 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923 (1934), Hatice Sultan ile
Ressam Melling: Tarihten Hikâyeler (1934), Mimar Sinan (Sedat Çetintaş ile, 1936), Hayrettin Barbaros (1937), Tarihteki Güzel Kadınlar: Taçlı Fahişeler (1944), Eski İstanbul’da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri (1947), İstanbul Camileri (1948), Tarihimizde Garip Vak’alar (1952), Türk Tarihinin 50 Büyük Adamı (1953), Türk İstanbul (1953), Osman Gazi’den Atatürk’e: 600 Yılın Panoraması (1955), İçinde Geçen Vak’alar, Eski Saray Hayatı ve Teşkilâtı ile Beraber Adım Adım, Köşe Köşe Topkapı Sarayı (1960), Osmanlı Padişahları: Büyük Şekavet ve İsyanlar (1960), Tarihimizde Kahramanlar (1960), Dağ Padişahları (1962), Türk Zaferleri (1964), Yeniçeriler (1964), Osmanlı Tarihinin Panoraması (1964), Fatih Sultan Mehmet (1965), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü (1967), Darulaceze 1898-1974 (1974), Yangın Var!: Eski İstanbul Tulumbacıları (1981), İstanbul Camileri (Taşbasması). Derlemeleri: Ahmet Refik: Hayatı, Seçme Şiir ve Yazıları (1938), Ahmet Rasim: Hayatı, Seçme Şiir ve Yazıları (1938). Çocuklar için de çok sayıda tarihî şahsiyetler ve hâdiselerle ilgili kitap yayınlamıştır.
- 44 -
ORHAN ŞAİK GÖKYAY 1937-1939 yılları arasında Bursa Erkek Lisesi’nde öğretmenlik yapan Orhan Şaik Gökyay, “Bu vatan kimin?” şiirinde şöyle der: “Bu vatan toprağın kara bağrında Sıradağlar gibi duranlarındır Bir tarih boyunca onun uğrunda Kendini ona verenlerindir.” 16 Temmuz 1902’de Kastamonu İnebolu’da doğdu. 1994’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. Ortaöğrenimini Aydın ve Kastamonu’da tamamladı. 1922’de Ankara Muallim Mektebi’ni bitirdi. Bir süre ilkokul öğretmenliği yaptı. Ardından 1927’de Kastamonu Lisesi’nden, 1930’da İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden diploma aldı. Çeşitli liselerde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1939’da Ankara Musiki Muallim Mektebi’ne müdür olarak atandı. 1947-1951 arasında Galatasaray Lisesi’nde öğretmenlik, 1951-1954 arasında İngiltere’de öğrenci müfettişliği ve kültür ateşeliği yaptı. 19601962’de Londra Üniversitesi’nde Türk dili okutmanı olarak çalıştı. 1969’da İstanbul Eğitim Enstitüsü’ndeki edebiyat öğretmenliği görevinden emekliye ayrıldı. 1984’ten sonra Marmara ve Mimar Sinan üniversitelerinde divan edebiyatı dersleri verdi. Aruzla yazdığı ilk şiirleri Kastamonu’da yayınlanan “Açıksöz” dergisi ile Balıkesir’de kendisinin yayınladığı “Çağlayan” dergisinde çıktı. Ardından hece veznine döndü. Önceleri âşık tarzına uygun, çoğunlukla ulusal konuları işleyen lirik şiirler yazdı. 1940’lardan sonra edebiyat tarihi, folklor ve halk edebiyatı araştırmalarına yöneldi. Eski metinleri inceledi, eklediği notlarla birlikte
sadeleştirilmiş basımlarını hazırladı. Kendi şiirlerini kitap olarak yayınlamadı. Yalnızca 5 şiirini İngilizce çevirileriyle birlikte Birkaç Şiir-Poems kitabında topladı.
“
”
Kaynak: http://www.edebiyatogretmeni.net/orhan_saik_gokyay.htm
FERAİZCİZADE MEHMET ŞAKİR Feraizcizade Mehmet Şakir’in ailesi aslen Buharalı’dır. 1853 yılında Bursa’da doğmuştur. Tanzimat devrinin diğer yazarları gibi özel öğrenim görerek yetişmiş, Arapça-Farsça ve Fransızca öğrenmiştir. Hüdavendigar (Bursa) Vilayeti Mektubî Kalemi’nde mümeyyiz olarak çalışmış, bu memuriyetinin yanı sıra Hüdavendigar gazetesinin ve matbaasının müdürlüğünü yürütmüştür (1872-1896). Bursa İdadisi’nde edebiyat ve ahlâk dersleri vermiş (1892 -1896), Nilüfer ve Gündoğdu adlı dergileri çıkartmıştır. Ahmet Vefik Paşa’nın Bursa valiliği yıllarında (1892- 1897) Vefik Paşa’ya tiyatro çalışmalarında yardım etmiş, Bursa’daki Fasulyacıyan Kumpanyası mensuplarına diksiyon ve edebiyat dersleri vermiştir. 1904’te Kırklareli Tahrirat Müdürlüğü’ne, 1911’de Niğde Tahrirat Müdürlüğü’ne atanır. Niğde’ye atanması üzerine görevinden ayrılıp Bursa’ya döner. Döndükten kısa bir süre sonra, 9 Eylül 1911’de kalp krizi geçirerek ölür.
“
”
Kaynak: “Mehmet Şakir” (Feraizcizade), Tanzimattan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, CII, YKY, İstanbul, 2001, s. 558 -559
- 45 -
ANILARIN ÖZGÜL AĞIRLIĞI İnsana ne taş dayanır ne tahta. 2011’den 1883’ü bir çıkarın hele Açılışta kesilen pembe kurdele dünmüş gibi orada Binayı anlamak için sadece bir başlangıç yapın
Bunca yılın ardından Bina sessiz bina yorgun İnanın arka bahçeye inen birkaç mermer merdiven bile Öylesine aşınmış ki Uçlar jilet.
Bilmem tanır mıydınız Sultan 2. Abdülhamid Han’ı Sonra ipek almaya gelen Fransızlar’ı Bursa-Mudanya demiryolu vs. Sorması ayıp ama “Sizin tevellüd kaç?” Sizin aileden kaç kuşak okudu bu okulda? Hani, “Bizim dedenin dedesi” filan…
Zamanın acısını insan Taştan ve tahtadan almada Gıcırdıyor tahtalar Bir mazot kokusu Belleğimizde yoğun.
- 46 -
Kaç ölünün anıları titreşiyor bu okulda Bina güçlükle nefes almada sanki Karabasana dönüşen beden eğitimi kasası Piyano çalıyor sınıflardan birinde bir müzik hocası. Kara tahtalarda hayatın cebir problemleri Cebren ve hile ile sırıtmada yüzümüze.
Biz uzun uzun konuşurken durmadan Galiba hacet kalmayacak Bırakın zamanı çökecek bina Tuhaf ama eskiliğinden değil Anıların özgül ağırlığından.
Necmi GÜRSAKAL
İnsana ne taş dayanır ne tahta Bina sessiz bina yorgun Üstüne üstelik Yığılan özgül ağırlığı yüksek bunca anı.
- 47 -
BURSA ERKEK LİSESİ YENİLENİYOR
- 48 -
BELDER’LE İLK TANIŞMAM ERKEK LİSESİ PROJESİ İLE OLDU Mimar Kağan ATABEY
Akyıldız (dönemin Bursa Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı), mimar Turgay Erdem (Nilüfer Belediyesi Başkan Yardımcısı) ve dernek yöneticilerinin katılımıyla sürekli toplantılar yaptık.
Dernek başkanı ve eski hocamız Recep Cenkçiler,
1934 mezunumuz Prof. Dr. Oktay Aslanapa’dan
mimar ve mühendis mezunlarımızla görüşüp; benimde
yardım ve destek aldık. Vaktiyle Erkek Lisesi’ne ait olan
içinde
birtakım binalar yıkılmış ve yerine şu anda yeni bina diye
olduğum
mimar
Mithat
Kırayoğlu,
inşaat
adlandırdığımız binalar yapılmıştı.
mühendisi Necip Naci Doğru, inşaat mühendisi Recep
- 49 -
Önce sorunlarımızı listeledik. Bina diri ve ayakta
ile eski bina bir anlamda kültür merkezi hüviyeti aldı.
olduğu için inşaat anlamında çözülemeyecek bir sorunun
Böylece bu binada okumamış ders görmemiş mezun
olmadığını gördük. Sonra fikir projelerini derledik.
olmayacak diye düşündük.
Varılan netice:
2- Bu güzel bina dışarıdan hiç görülmüyor.
1- Bütün talebeler bu binada okumalıydı.
Bunun için bütün laboratuvarları (yabancı dil, fen vs.)
olarak iyi durumda olmayan, kütüphane ve laboratuar
buraya aldık. Kütüphane, konferans salonu ve müzesi
olarak kullanılan, tam Maksem Caddesi köşesinde
- 50 -
Bu Bursalılar için büyük eksiklikti. Çözümü ise statik
bulunan bina ile spor salonunu yıkmak. Buraları spor
kullanılan, on dört metreyi bulan kot farkı ile zemin
ve dinlenme amacıyla öğrencilere vermekle, ayrıca ön
üzerine neredeyse hiç bina yapmadan çözdük.
cephede bulunan duvarda kutu seklinde boşluklar açıp
Buraya spor salonu ve eksilttiğimiz derslikleri fazlası ile
lisemizi Bursa ile daha çok paylaşmaya çalıştık.
yaptık.
Yıkım işine daha sonra lojman binasını da kattık. 4- Bu işlerin maddi kaynağı nasıl bulunacak. 3- Kaldırdığımız derslikler ve spor salonu ne olacak?
projeye( ki bu projenin koruma kurulundan onayda alması
Bu sorunun cevabını da halen futbol sahası olarak
- 51 -
Öncelikle yapılacak işlerin tanımlanması için bir
gerekli) ve bu projenin esas alındığı maliyet hesaplarına yani keşfe ihtiyaç vardı. Birilerinden bir şeyler istemek için projemiz bu; maliyeti de bu diyebilmeliydik. Bunu da Necip Naci Doğru ve ben üstlendik.
Ayrıca Büyükşehir Belediyesi de spor salonunu yapmayı taahhüt etti. Gerisi içinde destek sözü verdi. Ticaret Sanayi Odası ve eski mezunlarımızla görüşmeler devam ediyor. İş programı olarak önce yeni yapılacak binaları yapıp sonra restorasyon ve diğer binaların yıkımını ön görüyoruz.
Şu anda Koruma Kurulu onaylı bir projemiz ve maliyet hesaplarımız var.
- 52 -
ONLAR DA ÖĞRENCİYDİ...
- 53 -
ABDULLAH SATIBOL babaya belki nazımız geçer de asla öğretmenimize yapamazdık. Zaten saygıdan dolayı da korkardık. Aramızda saygıdan kaynaklanan bir mesafe vardı; zaten çoğu derslerde olduğu kadar dışarıda da ciddi insanlardı. Fakat bizim hocalarımız yaşıyla olduğu kadar, bilgisiyle de bizi çok etkilerdi.
1925 yılında Bursa’da doğdum. İlköğretimimi Emir Buhari İlkokulu’nda okudum. Orta öğrenimimi 1. Ortaokul ’da okudum. Daha sonra da 1942 yılında Erkek Lisesi’ne girdim. 3 senem Erkek Lisesi’nde geçti. O dönemde zaten en iyi okulların başında Erkek Lisesi geliyordu. Ben de hem kendi isteğimle hem de çevremdekilerin etkileriyle Erkek Lisesi’ne kayıt yaptırdım. Zaten babam da ticaret adamı olduğu için en uygun olarak oraya gitmem öngörüldü; çünkü okulu bitirince babamın yanında çalışacaktım. Okula ilk girdiğimizde zaten gözümüze ilk çarpan kocaman taş binaydı. Biz o eski binada ders yaptık. Onun dışında bahçede bir de sadece müzik derslerinin yapıldığı bir bina daha vardı. Bizim dönemimizde oldukça sıkıyönetim vardı. Öğretmenler
”
Hepsi profesör gibiydi. Çekinmemek ne mümkün! Bugün gibi birçoğunu hatırlarım. Cebir geometri hocamız Necati Bey, Şevket Bey ve Davut Bey, İngilizce hocamız Mehmet Gülbahar Bey, Coğrafya Hocamız Sabri Bey, Tarih hocamız Şevket Bey, Kimya hocamız Hicriye Hanım, Biyoloji hocamız Sıdıka Hanım, Felsefe Hocamız Kazım Bey aklımda kalanlar! Ben yatılı okumadım ama yatılı okuyan arkadaşlarım vardı; zorlanıyorlardı. Yabancı bir yere gelmişler; ailelerinden uzak. Biz akşam olunca eve giderken onlar okulun içindeki yatakhanede kalıyorlardı. Mutlaka onlar
“
bizim için annemizden babamızdan bile daha çok önemliydi. Anne,
- 54 -
için başka bir yere gelip ailesiz yaşamak; hem de o yaşta zordu. Ama bizim okulda birlik beraberlik olduğu için, hocalarımızın da sayesinde çabuk kaynaşılıyor ve alışılıyordu. Bizde sınav sistemi de sıkıydı Biz hangi gün yazılımız, hangi gün sözlümüz var bilmezdik bile! Çıkarın kâğıtları kalemleri dediğinde biz hemen çıkarır sınava hazır bir halde beklerdik. Ansızın ders ortasında, sen ayağa kalk dediğinde sözlü sınava hazır beklerdik. Ben sabahçı öğrenciydim. Öğleye kadar ders yapardık; öğleden sonra da başımızda bir nöbetçi öğretmen olurdu; o öğretmen eşliğinde bir ders çalışırdık. O gün hangi ders işlendiyse o dersin mütalaasını yapardık. Tabi diğer derslerimize de çalışırdık. Okulumuz sosyal faaliyet yönünden de geri kalmazdı; hatta oldukça başarılıydı. Boksörlerden tutun da basketçiler; hentbol takımı bile mevcuttu. Derecelerimiz olduğunu da hatırlıyorum. Bene pek katılamazdım çünkü ben boş zamanlarımda okuldan çıkar çıkmaz babamın yanına gidip ona yardımcı olmaya çalışıyordum. Ayakkabı işine okuldan sonra devam edeceğim düşüncesiyle bu
işe alışmaya, öğrenmeye çalışıyordum. Erkek Lisesi her şeyden önce bana disiplini, ciddiyeti, çalışkanlığı aşıladı. Öğretmenlerimizden çok şey öğrendik hayatla ilgili. Onlar da bizi bütün özverileriyle hayata hazırladılar. Pilav günlerine katılmayı çok istememe rağmen çok fazla katılamıyorum. Çünkü işim bütün zamanımız alıyor; çok fazla boş vaktim kalmadığı için katılmam da pek mümkün olmuyor. Bir hocam vardı; Felsefe hocamız Kazım Bey, okuldan sonra evinde kiracı bile olmuştum. Devlet olgunluk imtihanları vardı; derslerden geçme sınavları dışında bir de o dersten sınava girerdik. Olgunluk imtihanına gireceğiz diye sınıfı geçmiş gibi derslerimi ihmal ettim; çünkü ders imtihanlarını umursamaz sadece olgunluk sınavlarını önemserdim. Kazım hoca bir gün bana “Olmuyor bu iş Abdullah olmuyor” dedi. O gün çok üzüldüm ve son senemde ders çalışmadığımı fark ettim; daha sonra hemen toparladım derslerimi. O gün o hocanın sözü benim aklımı başıma almama yetmişti. Yeliz Mutlu tarafından 29.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 55 -
BASRİ SÖNMEZ Bursa Erkek Lisesi’ne ortaokuldan gelenler öğrenciler, taşradan gelmiş bir görüntü içindeydi. Ortaokul tahsilinden sonra lise tahsili, eğitimin ağır bir bölümüydü. Özellikle Fen derslerinden pek çok talebe takılırdı. Fen dersleri hocaları da eğitimi kuvvetlendirmek için adeta çırpınırlardı. Aklımda kalan Fen dersi öğretmenleri merhum Şevket Ertunga, Namık Sözeri, Abidin Çığ, Cemil Fenman bir de Karakız lakaplı Mübeccel Kızılören gibi isimlerdir. Lise 1’den itibaren onların disiplinli çalışma sistemlerine alışanlar, Fen derslerinde rahat ettikleri gibi edebiyat derslerini de kolaylıkla yürütürlerdi. Bursa Erkek Lise’si, ortaokul ile üniversite arasında çok iyi bir geçiş köprüsüydü. Bursa Erkek Lisesi’nden mezun olanlar mutlaka üniversitelerden birine girebilirdi. Ben 1959-1962 yılları arasında Bursa Erkek Lisesi’nde eğitim gördüm. Haziran 1962’de mezun
oldum. Fen derslerimiz iyi olduğu için sınıfça her birimiz fen derslerinden tedrisat gören üniversitelere yazılmıştık. Sözel derslerden de iyi olan arkadaşlarımız vardı; onlar da kendi branşlarında istedikleri konuyu seçip üniversite eğitimine yöneldiler. Arkadaşlarımdan hatırladıklarımın arasında sınıfımızın en çalışkan öğrencisi Derman Belikler, merhum Kemal Bengü’nün oğlu Zeki Bengü, İlhan Oğul (bugün İstanbul’da En-Ka İnşaat firmasında genel müdür olarak görev yapmakta) fizik hocamız Cemil Fenman’ın oğlu Türel Fenman’ın da yakınlarda rahmetli olduğunu duydum. Cahit Özşeker; kendisi beyin cerrahıydı; o da yakında vefat etti. Sami İpekboyayan, İngilizce konusunda Bursa’da çok otorite bir isimdi, İngilizce öğretmeniydi. Sınıfımız 33 kişilik bir sınıftı, her birimiz farklı üniversitelere gittik ve oralardan mezun olduk.
- 56 -
Bu başarıya bizi yönlendiren Erkek Lisesi’ndeki öğretmenlerimiz olmuştur. Mesela resim öğretmenimiz vardı, Müeyyet Dinçol isminde, çok sevdiğimiz bir hocamızdı. O, beni resim derslerinde Güzel Sanatlar Akademisi’ne hazırlanmam, orada okumam için 3 yıl boyunca motive etmişti. Ben de O’nun doğrultusunda yürüdüm ve sonra Güzel Sanatlar Akademisi’ni kazandım ve akademiden mimar olarak mezun oldum. İşte o diploma da bizi bugünlere kadar taşıdı. Lise yıllarında ara sıra yaramazlık yaptığımız da olurdu. Bir gün, tarih öğretmenimiz Fatma Zehra yazılılarımızı okuyordu. Sınıfımızın en çalışkanı Derman Belikler her dersten 10 alan bir öğrenciydi. Derman bir an kızardı, biz de sınavının kötü geçtiğini düşündük ve O’nu kızdırmayı planladık. Fatma Zehra, Derman’a doğru baktı, yüzünü buruşturdu, “Haklısın lise son sınıftayız” dedi, “Haklısın Derman bu Fen dersi değil, otur konuşmuyorum seninle!” dedi. Benim iki anım olmuştur liseye girerken. Ortaokul imtihanları bitmişti ve ortaokuldan imtihanları bütünlemeyle geçenler veya normal notlarla geçenlere isimleri bildirilir, onlar da kayıtlarını yaptırırlardı. Ben kaydımı yaptırmaya gittiğimde, lisede senin daha evrakların gelmedi diye beni yaklaşık 20-25 gün geciktirdiler. Sonuçta gittim Osmangazi Ortaokulu’na. Osmangazi Ortaokulu da bugünkü Tophane Endüstri Meslek Lisesi’nin bulunduğu yerdeydi. Oradaki hocalarım, son bir posta evrakın daha gideceğini belki o evraklar arasında ismimin olduğunu söylediler. Türkçe öğretmenimiz vardı; Ferhan Taş isminde “Sen pekiyi ile mezun oldun, senin evrakının gitmiş olması lazım, başarılı bir öğrenci olduğunu bilhassa hatırlat” dedi.
Ben de gittim, tekrar görüştüm. ama ben gidene kadar tüm iyi sınıfları kapmışlar, son sınıfa kaldık biz de. Neyse ben de 4-G şubesine katıldım. Tabi avantajları da vardı dezavantajları da vardı. Merhum Namık Sözeri hocamızın öğrencisi oldum. Yani bana matematiği sevdiren, cebir ve geometri derslerini sevdiren, beni matematiğe yönlendiren, çok değerli bir hocamızdı rahmetli. Adeta O’nun asistanı gibiydim; derse geleceği vakit ben bir gün öncesinden derse hazırlanır dersi sunardım. 1945 Bulgaristan Tırnova doğumluyum. Okula 5 yaşında başladığım için liseyi 16 yaşımda bitirdim. Üniversite imtihanlarına eskiden ayrı ayrı girilirdi. Hangi derse gireceksiniz 10 lira yatırılırdı. Üniversiteye adeta öğrenci toplanıyordu. Neticede ben Güzel Sanatlar Akademisi imtihanlarına girdim. Önceleri resim dersi elemeleri vardı, hocamız bizi çalıştırdığı için ilk elemede başarılı oldum. 2. elemede fizik ve kimya imtihanları oluyordu, onları da başarıyla geçtim. İyi bir notla Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık Bölümü’ne girdim. Mimarlık, dekor, heykel ve resim ana bölümleri vardı. Bu bölümlerin de seramik, tiyatro sahnesi gibi alt bölümleri vardı. Güzel sanatların hat yazısı, playbel yazı, gotik yazı gibi branşları da vardı. Karakalem çalışmaları, heykel ile ilgili olarak çamurdan heykel yapımı çalışmaları gerçekleştirdik. Bu çalışmalarda lisede aldığım temel eğitim oldukça yararlı olmuştur. Yaşımın küçük olmasından dolayı spor aktivitelerine pek katılamadım, anca kale arkasında top toplardık diyebilirim. Büyük abilerimiz vardı Neşet vardı, Öncü vardı daha sonraları Savaş Abi vardı, Çetin vardı, Selim vardı bu isimler futbolda yetenekli isimlerdi. Basketbolda
- 57 -
da Ramiz vardı O da çok yetenekliydi potaya bakmadan bile basketbol atabiliyordu. Özgün Düzenselam vardı, 11,2 sn.’de 100 metre koşmuştu ve Türkiye şampiyonu olmuştu. Okulun mimarisi aynıydı, şimdi BEL-DER başkanı hocamız Recep Cenkçiler sağ olsun onun çabalarıyla restorasyon başlayacak okulda, oldukça güzel bir haber bu. Okulu son sınıfa kadar hiç kırmadım fakat son sınıfta bir karma sınıf yapıldı 33 kişilik herkes birbirini ayartıyordu, biz de başladık tabi bu ara biraz kırmaya. Neticede sınav da vardı o sene, okulu en az ben kırmışımdır diyordum meğer 24 gün kırmışız okulu. Bana, hayatınızın en güzel günleri nasıldı, nerde geçti diye sorarsanız, tabi her eğitimde ilk ve ortaokullarda da güzel eğitimler var ama Erkek Lisesi’nde çocukluktan gençliğe geçiş döneminde çok önemli günler geçirdim. Erkek Lisesi artı İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi tahsilim benim için çok önemlidir. Kayıtlara geç kaldığım için G şubesine düşmem önemli bir anımdır. İkinci bir anım ise Lise son sınıfta daha önce bahsettiğim Cahit Özşeker, Sami İpekboyayan, Şakir Döşemeciler (İnşaat Mühendisi) arkadaşlarımla kapı bekçisi Hidayet Aga’yı kızdırmamızdır. Hidayet Aga devamlı bizi odunla kovalardı. Bir gün lise bitirme imtihanlarına hazırlanıyorduk, arkadaşlar kendi aralarında bir mizansen hazırlayarak beni bahçede bulunan havuza atmaya karar vermişler. Her gün bir kurban seçiyorlardı, o gün de sıra benimmiş. Ben de konudan habersiz elimde Cemal Abi’nin fizik dersi kurtarma sınavı için kitabımla oralarda dolaşıyordum. Bunlar tuttular beni karga tulumba havuzun içine attılar. Ya yapmayın etmeyin dedik ama ne fayda neyse
ceremesi veririz dediler. Meğer havuza atılanlara 2,5 lira para veriyorlarmış. Fakat zemin katta havuzun hizasında bir sınıf var, rahmetli Reşat Esmer’de orada ders yapıyormuş. Açtı pencereyi “ Hey sen, havuzun içindeki, numaranı yaz, sınıfını yaz, ismini yaz, orda bu şakayı yapanların adlarını, sınıflarını, numaralarını yaz, bana getir” dedi. Hep beraber sınıfın önüne gittik, herkes önüne bakıyor tabi, Reşat Esmer çok babacan bir edebiyat öğretmenimizdi, beden eğitimi derslerimize de gelirdi, baş muavindi aynı zamanda, ben tabi sınava gireceğim, “Efendim ben sınava gireceğim, bu halde mi gireceğim” dedim. Yüzüme baktı, çıkardı gömleğini ceketini, Hidayet Aga’ya da haber verdi çağırdı O’da geldi, Hidayet Aga’dan da bir pantolon aldık, çoraplarını giydik, imtihana öyle girdik. Sınavdan sonra tekrar bizi çağırdı, listeyi aldı elimizden ve yırttı ve bizi serbest bıraktı. Bizim zamanımızda müdür Kemal Bey’di. Üniforma yoktu ama takım elbise-kravat giyerdik. Diğer okullarla ilişkimiz rekabet halindeydik. Ticaret Lisesi’nin ve Sanat Enstitüsü’nün tedrisatı biraz daha hafif olduğu için ekseri arkadaşlar bu okulları tercih ederdi. Erkek Lisesi hayata tam hazırlanma sağlayan bir eğitim kurumuydu. Teknik olarak cebir, geometri, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji derslerinin yanı sıra tarih, coğrafya, edebiyat, sosyoloji gibi sözel derslerden de eğitim verilirdi. Mesela sosyoloji-felsefe hocamız Kazım Baykal derslerimize gelmiştir. Çok değerli bir hocamız vardı, Halil Ovalıoğlu, imam derdik, coğrafya derslerimize gelirdi. Halil hocamız rahatsızlandığında da şoför lakabını verdiğimiz Sabri Bey bu derslere gelmişti. Hocalarımız birbirlerinin derslerine girmelerine rağmen
- 58 -
bize çok kaliteli bir eğitim verdiler, dolayısıyla kimse dersleri kıramıyordu. Günümüz meşhurlarından Erdal Özyağcılar sınıf arkadaşımızdı. O zamanlar da bile mavi köşenin orada bol atletinin arkasına yastık koyar, yolda yürürdü. Herkes bu görüntüsüne acırdı. Sonra sorardık “bu neyin taklididir, bu canlandırmanın adı nedir” diye, “Notre Dame’nin Kamburu’nu canlandırıyorum” derdi. Sınıfımızın en esprili arkadaşlarından biriydi. Turhan Tayan ile Lise 1’de beraberdik daha sonra onlar edebiyat bölümünü tercih ettiler başka sınıflara ayrıldık. Ben üniversitede burslu okudum, mezun olduktan sonra tayinimi isteyince Muş çıktı, babamı henüz kaybetmiştik, annem de yalnızdı, bu sebeple Bursa’da yapabilirsem mecburi hizmetimi yaparım aksi takdirde bursumu geri öderim diye düşünüyordum. Ödeyecek durumum da vardı ama beni hemen Bursa’ya tayin ettiler. Yapı İşleri 2. Bölge Müdürlüğü rahmetli Teoman Bey’in yanında mecburi göreve başladım. Mecburi hizmetim bitti yedek subaylığa önce Yassı Ada’ya daha sonra Çanakkale’ye gittim. Döndüğümde Teoman Bey beni tekrar göreve aldı. Daha sonra Teoman Bey beni belediyeye tavsiye etti. Belediyeye düz mühendis olarak girdim, düz mühendislikten sonra şeflik ve
- 59 -
amirlik görevlerinde bulundum. İktidar partisi değişikliği sırasında fen işleri müdürü oldum, 16 sene bu görevde çalıştım. Diğer iktidar değişimi sırasında bu görevden alınınca -ben de bürokrasiyi severim, iş hayatında bürokrasiyi kabul ettiğim için- bunu bir izzeti nefis meselesi yaptım. Mevcut iktidar partiye alternatif partiyle çalışarak, onların destekleriyle Osmangazi Belediye Başkanı seçildim. 5 yıl belediye başkanlığı yaptım. Bu görevden sonra Bursa Serbest Bölgesi’nin başına geçtim. Serbest Bölge’yi 18 ay gibi kısa bir sürede bitirdim. Daha sonra, Osmangazi Belediyesi başkanı Recep Altepe’nin danışmanlığını yaptım. Bu görevden sonra da şimdilik arkadaşlarımla bir yapı-denetim firması kurduk, bu görevde mimar olarak çalışıyorum.
Erkek Lisesi’nin restore edildiğini duydum çok sevindim. Erkek “Lisesi, Bursa’nın en eski ve en ciddi eğitim yuvalarındandır. Bu
restorasyon beraberinde bir takım yenilikleri de getirecektir. Ben Erkek Lisesi’nin hiç geriye gittiğini düşünmüyorum, hep ileriye giden bir okuldur. Erkek Lisesi’nin gelecek dönemlerdeki yenilikçi hareketlerini şimdiden gözler gibiyim. Erkek Lisemiz Bursa’nın diğer eğitim kurumlarıyla beraber kazandığı ve hak ettiği ödüllerle, şampiyonluklarla yıldızlar arasındadır.
”
Ziya Eksen tarafından 07.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
BURSA ERKEK LİSESİ’NİN EMEKLİ VE EMEKTAR MÜDÜRÜ: BURHANETTİN (BURHAN) ARDA’NIN ARDINDAN, FEVZİ ŞEN (Emekli Tarih Öğretmeni) 28 Nisan 2010’da, Bursa Erkek Lisesi’nin emekli, emektar öğretmeni, müdürü Burhanettin (Burhan) Arda 97 yaşında hayata gözlerini yumdu… Bursalı binlerce öğrencinin de yetişmesinde emeği gecen Burhan Hocamla, on bir yıl önce(2000) “Öğretmenler Günü” nedeni ile bir söyleşi yapmış, bir dergide (Evlâd-ı Fâtihan-Kasım / 2000-Sayı 22) yayınlatmıştım. Bir ay sonra da, o röportajın yayınlandığı bir kaç dergiyi, kendisine takdim etmiştim. Okumuş, memnun kalmıştı… Daha sonraki günlerde ziyaretine gittiğimde bana, dergilerden birini Huzurevi Kütüphanesi’ne bırakıp, okuyucuların istifadesine sunduğunu, diğerlerini de yurt dışında yaşayan çocuklarına gönderdiğini söylemişti. Hocam, o gün yaptığım söyleşide, sorduğum sorulara verdiği cevaplarla, bir yandan kendisi ve ailesi hakkında bilgi verirken, diğer taraftan da Türkiye
Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki eğitim-öğretim hakkında bilgi vermiş, tarihî Bursa Erkek Lisesi’nin de bir dönemine ışık tutmuştu. Tabi, o dergi geniş kesimlere ulaşmadığından Erkek Liselilerin büyük bir kısmı, bana anlattıklarından mahrum kalmıştı. O eksikliği tamamlamak adına, yaptığım söyleşinin bir kısmının , elinizdeki ‘Bursa Erkek Lisesi’ kitabında yayınlanmasını uygun gördüm. İşte, O röportajdan bazı bölümler “Atatürk’ün, “Millet Mektepleri Başöğretmenliği”ni kabul buyurdukları, 24 Kasım’ın yıldönümünde, 2000 yılında, Hocamızın öğretmenler gününü kutlamak; bir dergi adına röportaj yapmak adına, birkaç öğrencisi arkadaşımla birlikte, Bursa Büyükşehir Belediyesi Huzurevine gitmiştik. Hocamız, ikinci hanımı da öldükten sonra, yalnız
- 60 -
kalmış. Yalnızlığın bunalttığı bir zamanda; öğrencisi olan Huzurevi Müdürü Ahmet Tuzak Bey’in yardımları ile, 1998’de Bursa Büyükşehir Belediyesi Huzurevi’ne girmiş. Huzurevi günleri böyle başlamış... Sosyal yönü güçlü olduğundan, burada da yaşlıların temsilcisi seçilmiş. Ziyaret ettiğimiz gün, sosyal faaliyetlerinden birini gerçekleştirmişti. Huzurevine, yardımlarıyla katkılarda bulunan; Bursa Büyükşehir Belediye başkanı Sayın Erdoğan Bilenser’in eşi Hülya Bilenser Hanımefendi’ye; Huzurevi sakinleri adına plaket verecekti. Hocamız, 2000 yılı itibarıyla 87 yaşında olmasına rağmen dinçti. Halk arsındaki tabiri ile “ihtiyar delikanlı”idi….Birkaç hafta önce yapılan “Dedeler Yarışması”nda en yaşlı sporcu seçilmişti. Çaylarımızı yudumlarken, bizlere mahalli gazetede yayınlanan konu ile ilgili haberi ve resmi gösteriyordu. O, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk öğretmenlerindendi. 1920’li 30’lu yıllarda, en güç şartlar altında, eğitimöğretimini tamamlamıştı. Öğretmenlik görevini 42 yıl başarıyla yapmış olmanın hazzını, huzurunu duyuyordu. Bizler, 1966-1969 yılları arasında Burhan Hocamızın öğrencisi olmuştuk. Kendisiyle, röportaj yapacağımı söylediğimde kabul etti. Söyleyişi yapma amacım da; Öğretmenler Gününde, çok sevdiğiz öğretmenimizi kamuoyuna tanıtmak,Türk Milli Eğitimi’nin 80-100 yılını canlı tarihten, tanıktan dinlemek, tarihe not düşmekti.. Kendisini kısaca tanıtmasını istemiştim. Hemen söze başladı: ”1913 yılında Bulgaristan Eğridere’de doğdum. Sülalemiz üç nesil öğretmen/hocadır. Dedelerim Fatih Medresesi’nden mezun olup, Osmanlı İmparatorluğu’nun
- 61 -
değişik bölgelerinde görev yapmışlar. Dedem Selanik’te hoca, babam Edirne Laleli Medresesinde öğrenci iken; Edirne’de Muallim Mektebi açılınca babam ve kardeşleri bu okula gitmişler. Dört kardeş de Muallim Mektebi’nden mezun olmuşlar. Babam Çatalca’da gezici öğretmen olduğu için, ilkokulu Çatalca’nın o zamanki ismiyle Istıranca Nahiyesinin Alaton(Aydınlar) köyünde bitirdim. Babam İttihat ve Terakkici idi. Bölgede ayrıca Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin faaliyetlerini yürütüyordu. Kendisi, Edirne’den mezun olduğundan, beni de Edirne’ye gönderdi. Orta öğretimimi Edirne Lisesinde, 6 yıl okuyarak tamamladım. -Öğretmen olmayı kendiniz mi istediniz? -Evet, öğretmen olmak istiyordum. Edebiyat kolu mezunu olduğumdan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kaydım yapıldı. Burada; Tarih, coğrafya, felsefe, pedagoji okudum. -O yılların eğitimi nasıldı? -Hocalarımız yabancıydı. Dersleri, Almanca, Fransızca ve İngilizce lisanlarında veriyorlardı. Doçentler, Türkçe’ye çeviriyorlardı. Not alıyorduk. Notlarını iyi tutamayanlar için de teksirler satılırdı. Ders kitapları yoktu. Sınavlar, hem yazılı hem de sözlü yapılırdı. Bir dersten başarısız olduğumuzda da sınıfta kalıyorduk.1.Sınıfa 100 öğrenci kayıt olmuştuk. 1935/36 öğretim yılında, ancak 7 öğrenci mezun olabildik. İstanbul Üniversitesi’nde farklı ülke ve inançlardan öğrenciler olduğundan; mezuniyet töreninde hocalarımız her öğrenciyi kendi kutsal kitaplarına el bastırarak yemin ettirdiler.
-Yemin metnini hatırlıyor musunuz? -Yemin metni de şöyleydi: Öğrencilerimi kendi evladım gibi bileceğime; ana-babaya, devlete, vatana layık evlat yetiştireceğime; haram yemeyeceğime; kimseye iltimas yapmayacağıma namusum, şerefim üzerine yemin ederim. Mezunlardan biri, Milli Eğitim Eski Bakanlarımızdan Orhan Dengiz, diğeri de coğrafya kitabı yazarı, Sırrı Erinç’ti.
65 yaşımı doldurduğum için emekli edildim. -Hocam, yakın akrabanız olarak neyiniz var? -3 kız bir erkek evlat sahibiyim. Kızımın biri Kanada’da Toronto Üniversitesinde resim öğretmeni, bir diğer kızım da Hollanda’da milletvekili, 5-6 lisan biliyor. Kimya Yüksek Mühendisi. Oğlum, Kazakistan’da Ahmet Yesevi Üniversitesinde görevli.” Hemşerim olduğunu o gün öğrendiğim Burhan Hocam, bir çırpıda emekli oluncaya kadar geçen hayatını anlatmıştı…
-Hocam, öğretmenliğe ilk başlamanız nasıl oldu? -Benimle birlikte 4 arkadaşımıza üniversitede kalma teklifi yapıldı. Nasip olmadı. 6 aylık süre için askere gitmiştim, ama II. Dünya Savaşı çıktığından 3 yıl askerlik yaptım. Askerlik dönüşü Bandırma Ortaokuluna fizik-kimya öğretmeni olarak tayinim çıktı. Branş dışı olduğu için tayin istedim. Kırklareli Sanat Enstitüsü’ne atandım. Bir müddet orada çalıştım. 1942 yılında Bursa’da, Melahat Hoca Hanımla evlendiğimden tayinimi, Bursa Lisesi’ne istedim. Fakat, Bursa Lisesi’ne tayinimin yapılabilmesi için en az 20 sene dışarıda çalışmak ve sicilimin pekiyi ya da iyi olması gerekiyordu. 1949 yılı idi, dışarıda 19 yıl 6 ay çalıştığımdan isteğim kabul edilmedi. ‘Daha 6 ayın var’, dediler. Bursa Yenişehir’e yeni açılan bir okula atamamı yaptılar. 1950 yılı seçimlerinden sonra iktidar değişikliği oldu. Benim yerime başkaları geldi. Ben, Bursa Lisesi’ne müracaatımdan tam 11 sene sonra 1960’ta gelebildim. Okul Müdürü Kemal Yener, geldiğim gün, müdür yardımcılığı teklif etti. Bir kâğıt vererek, dilekçemi yazmamı istedi. İdareci olarak ilk göreve başladığım lisede 1969’dan 1978 kadar Müdürlük yaptım. O tarihte
-Üç nesilden öğretmeniz diyorsunuz. Biraz açar mısınız? -Büyük dedem Kara Feyzoğlu’nu bilmiyorum. Fatih Döneminde Konya’nın Karaman’ından Bulgaristan’a gelmişler. Bulgaristan’da bizlere Koniyen derlermiş, yani Konya’dan gelenler. Hakikatten inceledim, araştırdım, Türkçemiz, yemeklerimiz, diğer adetlerimiz tıpkı O yörenin gibi. Dedemler 9 kardeşmiş. Hepsi de hoca/öğretmen. Dedemin kardeşlerinden biri, Sultan Hamid’e Hocalık yapmış.(dersiam, Enderun Hocası) 1909’da Sultan Hamid, tahtan indirilip Selanik’e sürgün edilirken, Hocası olan dedemin kardeşiyle helâlaşmak istemiş. Yanına gitmiş.(Hoca kimseye gitmez. Onun yanına gelirlermiş.) Kulağına bir şeyler fısıldadığı görülünce, Hocayı da işbirlikçilikle suçlamışlar. Bir katıra bindirip götürmek istemişler. Hoca bu duruma içerlemiş. Katıra binerken, sol ayağını özengiye koymuş: “Allah’ım sen bize kötü günler gösterme. Ben ilim adamıyım. Siyasetle alakam yok.”demiş. Düşüp ruhunu teslim etmiş. Büyük Hoca diyorlar. Mezarı, Fatih
- 62 -
Külliyesi’ndeki mezarlıkta imiş.” Öğrencilerini çok seven ve onlardan yana olan hocamıza; unutamadığı hatıralarını sorduğumda da başladı bir bir anlatmaya.
Kurul Kararlarında sınıf öğretmenlerinin mutlaka olumlu kanaat belirtmesi yerine; kurul kararıyla geçmenin yeterli olmasını önerdim. Sebep olarak da bazı öğretmenlerin duygusal davrandığını belirttim. Bu önerim kabul edildi. Kurul kararıyla öğrencilerin geçmesi sağlandı. Burhan Hocamın hatıraları peş peşe geliyordu.
Bir Öğrenci İçin Öğretmenler Kurulu’nu Erteledim -Bir Bayram sabahı, namaz dönüşü bir öğrencimin; okul giriş kapısının yanındaki bekleme odasında; masaya kapanmış ağladığını gördüm. Yanına gittim. Niçin ağladığını sordum. Konuşmak istemedi. Güçlükle ikna edebildim. Ana-baba ayrılmış bir ailenin çocuğuymuş. Baba, başka bir bayanla evlenmiş. Anne de İstanbul’a gitmiş. Orada evlenmiş. Baba, 3 yıldır çocuğu annesiyle görüştürmüyor. Üvey anne de haklı-haksız çocuğu babasına şikâyet ediyor. Baba dayağından korktuğu için kaçmış. Bunalım geçiriyor. Okul Lojmanına getirdim. Oğlumla sınıf arkadaşıymış. O akşam birlikte tiyatroya gittik. Hanımım da İstanbul’a annesine telefon etti. Neyse uzatmayalım. Anne-oğul’u okulda buluşturdum. Birbirine sarılıp uzunca süre ağlaştılar. Bu çocuk, İstanbul Teknik Üniversitesi’ni kazanmış. Öğretmenler Kurulunda, sınıf öğretmeni olumlu kanaat bildirmediğinden sınıfta kalacak. Hoca Hanım’ı ikna etmek için çok çalıştım ama kanaatini değiştiremedim. Kurulu ertesi güne tehir ettim. Fakat, bazı öğretmenler yaz tatiline gideceğinden; biletlerini de aldıklarından itiraz ettilerse de, ben Öğretmenler Kurulu’nu bir gün daha uzattım. Bu arada sınıf öğretmenine öğrencinin durumunu ayrıntılarıyla anlattım.Verdiğim açıklamalar ikna olmasını sağladı.. Kurulda bu çocuk geçti. Üniversiteye de girdi. Daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı’na yazı yazdım.
Mahkemede Ağladım -Okulumuzun bünyesinde Erkek Lisesi’nden başka, Anadolu ve Akşam liseleri de vardı. Öğrenci mevcudumuz 3 bine ulaşmıştı. Öğrencilerin bir kısmı da yatılıydı. Anadolu Lisesi orta kısım yatılı öğrencilerden biri; evci çıktığında sarraf çırağı bir arkadaş edinmiş. O arkadaşıyla birlikte öğle paydosu sırasında okuldan çıkıp hırsızlık yapıyormuş. Çocuk 13 yaşında… Son işinde yakalanmış. Bir diş doktorunun kıymetli eşyasını çalmışlar. Polis, Sarraf çırağı ve diş doktoru, birlikte okula geldiler. Çocuğu almak istiyorlardı. Çocuğu vermedim: ‘Önce Disiplin Kurulumuz kararını verecek. Eğer suçlu görülürse, okuldan ihraç edilecek. Ondan sonra mahkeme safhası başlayacak’ dedim. Ailenin durumunu biliyordum. Kadın kocasını çok seviyor. İddiaya göre, çocuğu hırsızlığa teşvik eden babasıymış. Okulda ona hırsızlığı ben öğretmedim. Okul Müdürü olarak mahkemeye ben de katıldım. ‘Çocuğu hırsızlığı babası teşvik ediyormuş’, desem aile yıkılacak. Demez isem, çocuk cezaevine girecek. Mahkemede ağladım. Hâkim beni dışarı çıkardı. Çocuk mahkûm oldu. Daha sonraki yıllarda iki defa evim soyuldu. İkisinde de hırsız, çaldığı eşyalarımı evime geri getirdi. Bu çocuk, her defasında hırsızları buldu. Hırsızları ikna edip, çalınan eşyalarımı geri getirtti.”
- 63 -
Bursa’da, Kapalı Spor Salonu Önce Benim Okulumda Yapıldı. “Öğrencilerimin her zaman yanında oldum. Çeşitli bahanelerle öğrencilerimin notunu kırmak isteyenlerin daima karşısındaydım. Hiçbir yerde kapalı spor salonu yok iken, okuluma yaptırdım. Voleybol, basketbol takımlarını çalıştırmak için paralı hocalar tutum. Meşhur oyuncular yetiştirdik. Tofaş Fabrikası, oyuncularını bizim salonumuzda çalıştırırdı. Diğer yerlerden de çalışmak için salonumuza gelirlerdi. Bu salon sayesinde, fabrikalardan okuluma birçok imkânlar sağladım. Bu çalışmam kıskançlığa yol açtı. Komünistlikle suçlandım. Ben komünist değildim. Hakkı koruyan insandım. Soruşturmalar açıldı, ama aklandım.”
Bir de çocukları ezbercilikten uzak tutsunlar. Maşallah, Hocam Burhan Arda 87 yaşına rağmen cıvıl cıvıldı. Sorsak kim bilir daha neler anlatacaktı. Biz kendisini daha fazla yormak istemedik. İzinlerini alarak ayrıldık…” Hocamın ölüm haberini geç duydum. Yakın arkadaşlarından Emekli Öğretmen Ahmet Murgul Beyefendiyi (1927)Huzur Evi’nde ziyaret ettim. Ne zaman, nasıl öldüğünü, sordum: “Yanıltıcı bilgi vermeyeyim. Ölüm tarihini tam olarak hatırlamıyorum. İdareden öğrenebilirsin.(İdareden öğrendik: 28 Nisan 2010) Sabaha karşı gözlerini kapattı. O gece, bir arkadaşımla birlikte yanındaydık. Son dakikaya kadar da bilinci yerindeydi. Oğlu ve Hollanda’da yaşayan kızı cenaze törenine katıldı. ” dedi. Yakınlarının yetişmesi için cenaze bekletilmiş. 01.05. 2010, cumartesi günü, ikindi namazı sonrasında, Bursa Ulucami’de, yakınlarının, sevenlerinin, öğrencilerinin ve cami cemaatin katıldığı törenle, cenaze namazı kılınmış. Bursa’da Ahmetpaşa Mezarlığı’na defnedilmiş. Bursa Erkek Lisesi Marşı’nın söz yazarı da olan hocam Burhan Arda’ya Allah rahmet eylesin….
Zor Öğrenen Geri Öğrencileri Kazanmalıyız -Genç öğretmenlere tavsiyeleriniz nelerdir? -Dededen babaya tavsiyemiz var. Çocukları kendi defterinde üçe ayıracaksın. Çok zeki olanlar... Onlar kendiliklerinden de yaparlar. Orta olanlar… Biraz zorlanarak da olsa yaparlar. Esas öğretmen, zor öğrenen, geri öğrencileri adam ederse o öğretmendir. Bu prensibi uygulasınlar. Hisleriyle hareket etmesinler.
- 64 -
CELAL SÖNMEZ 1967 yılında Erkek Lisesi’ne kayıt yaptırdım.1971 yılında mezun oldum. Çünkü 1 yıl sınıfta kaldım. Rahmetli abim de aynı okuldan mezun olmuştu. O da 1 sene kalmıştı. “Lise 1 de kalınır” derlerdi. Böyle bir algı vardı; sanki kalmak adetten gibiydi. Sanırım adapte olma süreci gibi bir şeydi. “Kalınca çavuş oluyorsun” derlerdi. Ben de 1.sınıfta 3 dersten kalmıştım.1’inci ikmale girdim, geçtim. 2’inci ikmale girdim; düşündüm ki: Bundan da geçersem tek ders sınavında sınıftan geçerim diye düşünüp soruları yarım yamalak cevaplayıp çıkmıştım. 3’üncüde de kalmıştım tabi! Evdekiler şaşkın sordular: “ Ne oldu niye kaldın” diye! “Sorular zordu yapamadım” demiştim. 2. sene çok kolaydı; hiç zorlanmadan geçmiştim. Bir hocamız vardı; ismini hatırlayamadığım. İkinci yıl kalanlara “Kandıralı” derdi. Ve “Kandıralılar, geçen seneden size
gösterdiklerimi yaptırın arkadaşlarınıza” derdi. O bile keyifli olurdu. Her okulda olduğu gibi bizim okulda da kaçak sigara içme yeri tuvaletlerdi. Ben o yaşta içmiyordum ama yanlarında bulunurdum. Birkaç kere yakalandığım için ben de dayak yemiştim. Edebiyat hocamız Muzaffer Hoca vardı. Onu çok severdim. Onun eşi de felsefe hocamızdı; tabi isimlerini hatırlayamıyorum, 40 sene oldu. Zeliha Hanım vardı; tarih hocamız Fatma Hanım vardı. Biz ona Fatma Nine derdik. Çok yaşlıydı. Öyle ders anlatırdı ki bizleri sen Fatih’sin, sen Timur’sun diye savaştırırdı. Bıyıklarından dolayı pos dediğimiz bir hocamız da vardı. Çamur Şevket vardı. Benim Edebiyat bölümünü seçmeme sebep olan hocamdır. Fen’i seçmiştim ama 1 hafta boyunca gelip gidip “Çocuklar, fen bölümü
- 65 -
şöyle zor, böyle zor” diye diye bizi korkutup edebiyata geçmemize neden olmuştur. Bizim zamanımızda zaten 2 bölüm vardı: Fen ve edebiyat. 1 hafta içinde de bölümler arası geçiş yapılabiliyordu. Ben de “Aman, bu kadar zorsa edebiyata geçiyorum” dedim ve edebiyat bölümünden mezun oldum. Yani Çamur Şevket beni fen bölümünden kaçırmıştı; ama severek okudum zaten edebiyatı. Bizim zamanımızda mezun olurken 5 veya 6 ana dersten imtihana girerdik. Ve o sene sanırım 15 arkadaşımız filan direk mezun olmuştur; onlardan bir tanesi de bendim. Sınıflar yüksek tavanlı, kalın taş yapılı binalarda okuduk. Sınıflarda yerler ahşaptı; ziftlenirdi. Nasıl da zift kokardı. Ben öğretmenin vurduğu yerden gül biter diye düşünüyorum. Çünkü 15 yaşlarında insanın çok fazla aklı başında olmuyor. Az biraz can yakıcı cezalar bence eğitici ve öğretici olabiliyor. Hemen karşımızda Ticaret Lisesi vardı. Onlarla her zaman tatlı bir rekabet içerisinde olurduk. Okul müsabakalarında filan! Basketbol voleybol takımlarımız yarışırdı. Ben sporla arası iyi olan bir öğrenci değildim. İrtibat halinde olduğum arkadaşlarım çok yok; işlerimin yoğunluğu dolayısıyla onlara pilav günlerinde eşlik edemiyorum. Aslında kabahatliyim. Şaka değil kırk yıl olmuş; bana o zamanlar deseler ki: “Kırk yıl sonrası şöyle olacak”, “ Ne diyorsun sen” derdim; bin yıl gibi gelirdi. Göz açıp kapayana kadar geçti gitti zaman. Bilgin Demir isminde sıra arkadaşım vardı. Çok severdim; 3 sene kadar aynı sırada oturmuştuk. Allah rahmet eylesin, vefat etti. Samim Lümalı diye bir arkadaşım vardı; zaman zaman konuşuyoruz. Zeki Tüyen
isminde bir arkadaşım vardı; zaman zaman görüşüyoruz. Kimi şehir değiştirmiş, kimisini de işlerimden dolayı ben göremiyorum. Ben hep babasına yardımcı olacak anlayışıyla büyütüldüğüm için beynim yıkanmış işletme okudum Erkek Lisesi’nden sonra. Hatta İktisat Fakültesi’ni kazanmıştım. Yine 1 ay içinde geçiş yapabiliyorduk. Ben de işletme bölümünü puanım tuttuğu için oraya yatay geçiş yapmıştım. Rahmetli babam demişti ki “O nasıl bölüm; adam mı işleteceksin!” öyle de bir anım olmuştu. Tarih hocamız Fatma Hanım o kadar titiz bir kadındı ki; bir gün derste yanımdaki arkadaşıma bakmıştım; hemen beni kaldırdı. “Numaran kaç, adın ne?” dedi. Celal Sönmez dedim. Şöyle bir not almıştı: “Celal Sönmez yanındaki arkadaşına baktı”. Çok garibime gitmişti. Bir gün de okulu kırmıştık; boykot gibi bir şey vardı derse girmedik ama neden girmediğimizi de bilmiyorum. Hatta giren sınıflara kartopu atmıştık; siz de girmeyin diye! Kemal Bey vardı müdürümüz; lakabını şimdi söyleyemeyeceğim. Çok sık tuvaletleri basardı. Sigara içenleri basmak için! O zamanlar tuvaletlerin bir adı da kenefti. O yüzden hocanın adı Kenef Kemal kalmıştı. 1967-68’li yıllarda Heykel-Setbaşı arası yürüdük; kitaplar kolumuzun altında. Kızlarla sadece bakışırdık yürürken!
“
Erkek Lisesi bizim zamanımızda okuması zor bir okuldu; bizde başarılı olamayanlar İstanbul’daki başka okullara giderlerdi; ben gerçekten Erkek Lisesi mezunu olmaktan gurur duyuyorum ve yıllar geçse de bunun mutluluğunu hala yaşıyorum.
”
- 66 -
Yeliz Mutlu tarafından 09.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
CEMAL KÜLAHLI 20.09.1930 tarihinde Bursa Orhaneli’de doğdum. İlkokulu Orhaneli’de bitirdim. Ortaokulu ve liseyi Bursa Erkek Lisesi’nde okudum. Bu vesile ile bana büyük yardımları olan Bursa Erkek Lisesi müdürüm Rıfat Tokgöz’ü hasretle ve rahmetle anıyorum. Lisede izci idim. Uludağ yolunda kamp yapar; bazı köyleri dolaşırdık. Liseden sonra İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi’ne gittim. 1953’de Elektrik Yüksek Mühendisi olarak mezun oldum. Mamak Muhabere Yedek Subay Okulu’ndan mezun olduktan sonra İstanbul Boğazı Müstahkem Mevkii Komutanlığı’nda bir yıl yedek subay olarak görev yaptım. O zaman Elektrik İşleri Etibank Genel Müdürlüğü’ne bağlı idi. Bursa’da Etibank Şebeke Tesis Başmühendisi olarak göreve başladım. Bursa- Balıkesir Enerji Nakil hattında kontrol mühendisi olarak çalıştım. Karacabey, Mustafa Kemalpaşa, Gemlik, Orhangazi ve Yalova ilçelerinin yüksek gerilim enerji nakil hatları ve trafo merkezlerinin tesis ve montaj işlerinde çalıştım. Bu arada staj için ABD’nin Denver- Colorado şehrine altı aylığına gönderildim.
1965 yılında Bursa milletvekili olarak meclise girdim. 1965’ten 12.09. 1980’e kadar 4 dönem,19951999 arasında da 1 dönem; toplam 5 dönem Bursa milletvekilliğinde bulundum. Avrupa konseyinde de 6 yıl ülkemi temsil ettim.12 Eylül İhtilali tarihlerinde Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı idim. Halen Türkiye Kalkınma Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı’yım. Bursa Erkek Lisesi günlerimi unutamam; şöyle bir anım vardı: Kirazlıyayla’da izci çadır kampımız çok güzeldi. Çadırlarda kalıyor; çevreyi grup halinde geziyorduk. Grup halinde izciler olarak Bursa’da yakın çevreyi ve yakın köyleri dolaşıyorduk. Ben lisede 5-B’de iken Zeki Müren 4-B sınıfında idi. Teneffüste ve lokalde ondan ara ara şarkılar dinliyorduk. Sonra bizim liseden ayrıldı; İstanbul’da başka bir liseye gitti. Yatakhanemiz 20- 30 kişilikti; hep birlikte uyumaya alışmıştık. Yemekhanede altı kişilik masalarda yemek servisi yapılır: sonra bir arkadaş arkasını döner; bir diğeri de yemek tabağını işaret ederek bu kime der; o da bir - 67 -
isim söyler. Bu şekilde yemekler dağıtılırdı.
yerleştirdi. Ortaokuldan sonrada lisede Türk Eğitim Derneği burslu öğrencisi yaptı beni. Bu şekilde 19471948 senesinde Bursa Erkek Lisesi’nden mezun oldum. Başta sevgili müdürüm Rıfat Tokgöz olmak üzere müdür muavinimiz Reşat Esmer ve diğer hocalarımı rahmetle anıyorum. Hala hayatta olanlara da sağlıklar diliyorum.
“
Lise son sınıfta Mehmet Gölhan ve Turgut Yücel ile sınıf arkadaşı idik. Mehmet Gölhan, sanayi bakanı; Turgut Yücel, köy işleri bakanı; ben de Tarım Bakanı oldum. Yani bir sınıftan üç bakan çıkmıştı.
”
Ben ilkokulu bitirdiğim sene, babamla Erkek Lisesi müdürü Rıfat Tokgöz Tahtakale’deki hanının önünde karşılaşmış. İkisi de Orhaneli İlkokulu’ndan sınıf arkadaşı olduğu için selamlaşıp sohbet etmişler. Rıfat Bey beni Bursa Erkek Lisesi orta bölümüne o günkü sohbetle aldı. Rıfat Tokgöz beni Özel İdare’ye ait bir pansiyona
- 68 -
Yeliz Mutlu tarafından 11.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
DENİZ KORKMAZER İlçemizde lise olmadığı için 1954 senesinde Bursa Erkek Lisesi’ne yatılı olarak kayıt yaptırdım. Ama her hafta sonu Tirilye’ye gider; hafta başı geri gelirdim. Tabii ki bizim oradan Kız Lisesi’ne de Erkek Lisesi’ne de gelenler vardı; onlarla beraber topluca gelir, giderdik. Diğer dağ ilçelerine nazaran biz daha iyiydik. Çünkü ben
hayatım boyunca hep gördüm. Öyle ki mesela bizim okulda üst kat lise alt kat ortaokuldu. Ve ortaokulların üst kata çıkmaları yasaktı; ben liseye gidene kadar o merdivenlerden yukarı hiç çıkmadım; liseli ağabeyleri ziyarete bile gidemezdik. Yaramazlıklarımız da olurdu mutlaka; mesela ders kitabının arasına Tom Miks koyar; ders
“
onların kamyon kasalarında geldiklerini çok iyi bilirim. Mesela Orhanelililer kamyon kasasında gelir; Tahtakale’de iner; ellerinde kocaman tahta bavullarla okula 3-4 aylığına gelirlerdi. Araç az olduğu için öyle sık sık evlere gidilmezdi. Bizim minibüs ise, her okulun önüne tek tek öğrencilerini bırakırdı.
”
Her şeyimi Erkek Lisesi’ne borçluyum; çünkü okulum, beni disiplinli çalışkan bir insan olarak hayata hazırladı. Çok ciddi öğretmenlerimiz vardı; ders notları kıt, herkesi çalışmaya zorlayan oldukça disiplinli hocalarımız vardı; bizleri de o şekilde eğittiler, ben de bunun faydalarını
- 69 -
çalışır gibi yapar ama onları okurduk. Tom Miks, bırakın dersi normal zamanlarda bile yasaktı. Tabi biz son sınıfa gelince; alt sınıfları defterlerini kontrol ederdik; Tom Miks’i görünce hemen alırdık; “Nasıl okuyorsunuz bunu; sizi gidi” diye! Sonra da dışarı çıkar; kendimiz okurduk. Arkadaşlarla kardeş gibi geçinirdik. Yatakhanelerde hiçbir zaman elektrik düğmesinin altına yatmayacaksın; çünkü biri”Aç” diyor açıyorsun; diğeri de “Kapat” diyor arada kalıp kavga ediyorsun; o yüzden düğmenin yakınına yaklaşmamak en doğrusu. Kim horluyor, kim rahat vermiyor bilirdik; o yüzden yataklarımızı onların yataklarından uzaklarda seçerdik; yataklar üzerimize zimmetli olurdu. Bizim oyuna ayırdığımız zamanda çoktu; mütalaa araları, paydostan sonra, hatta sabah uyanır uyanmaz bile oyun oynayabilirdik. Saklambaç, ağaca çıkma gibi oyunlar oynardık. Tabi ki farklı kültürlerden olunca oyunlar da yiyecekler de çeşitli oluyor. Malatya’dan gelen kayısı, dut getirirdi mesela! İzin günlerinde hep dışarılarda dolaşırdık; hatta okuldan Çekirge ’ye kadar yürüyerek dolaşa dolaşa gider gelirdik. Akşamları filan dışarı çıkmamız mümkün değil zaten; başımızda nöbetçiler olurdu, sürekli kontrol
altındaydık. Yaramaz çocuklar duvardan atlayarak kaçarlardı; sonra da gece kaçak olarak girerlerdi; yakalananlar da mutlaka ceza alırdı. 1957de Heykel ’de birini idam ettiler; biz gece saat 3’de birbirimizi uyandırıp topluca okuldan kaçmıştık, idam seyredelim diye. Hatta İnegöl Köftecisi’nin önünde idam edilen kişinin yaftasını asmışlar; okumuştuk biz de üşenmeden! Yatakhaneden arkadaşımız Hasan vardı. Çok çalışkan olduğu için parasız yatılıyı kazanmış. Yaz, kış orada kalırdı. Sanırım gidecek yeri yoktu; ne tatil, ne başka bir şey için okuldan ayrılırdı; her daim yapayalnız yatakhanede kalırdı. Akşamları yatakhanede yatakların üzerlerine oturur sohbetler eder; getirdiklerimizi bir güzel yerdik. Tabi aramızda kurnazlar vardı; kilidi telle filan açarlardı. Gürol vardı arkadaş; ne yaparsan yap en iyi kilidi de alsan; Gürol onu hallederdi. Dolaba bir bakardık bomboş, Gürol ve çetesi çoktan yemiş bitirmiş .. . İşte böyle geçti gitti yıllarımız ama uzun lafın kısası ben Erkek Lisesi mezunu olmaktan dolayı çok mutluyum; Çünkü bana göre bizim okulumuz Bursa’nın kalbidir. Yeliz Mutlu tarafından 31.12.2010 tarihinde görüşülmüştür.
- 70 -
ERDEM SAKER
01.01.1936 yılında doğdum. 1942’den itibaren tam
vardı. Hemen üstünde de yatılı öğrencilerin yatakhaneleri
7 yılım Erkek Lisesi’nde geçti. 1 yıl yatılı okudum; çünkü
vardı.
bizim zamanımızda Erkek Lisesi yatılı olmayan öğrenci
almıyordu.
Erkek Lisesi benim bugün mühendis olmamda büyük
bir rol oynamıştır.
Mahkeme Fırını vardır; oradan aşağı dönünce de
Hem ortaokul hem lisede çok iyi bir eğitim aldım.
bir ahşap bina vardı. O binanın alt katı okul müdürümüz
Rıfat Tokgöz’ün eviydi. Üst katı ise bizim yatakhanemizdi.
kafamıza bir matematik mantığının ne olduğunu oturttu
Etütten çıkınca nöbetçi öğretmen bizi alır oraya götürüp
kafamıza. Ortaokuldan itibaren İngilizce hocam Niyazi
yatırırdı; aslında oradan biraz ileri yürüsem kendi evim
Hoca idi. Lise 2’deyken sınıfta vefat etti. Zaten vefat
vardı. Yaşım da küçük olduğu için yatılı olmak çok zor
etmeseydi bize derdi ki: Robert Koleji’nden mezunmuş
geldi; hüngür hüngür ağladığımı hiç unutamam.
gibi yabancı dilinizi çok iyi seviyeye getirerek mezun
edeceğim sizi derdi.
Okul binası bugünkü tarihi binaydı; bütün sınıflarımız
Lisede matematik hocam Çamur Şevket, bizim
“
Ortaokul yıllarında şöyle bir anım var: Reşat Esmer Beden Eğitimi öğretmenimizdi; bizden sonraki yıllarda Türkçe öğretmenliği de yaptı. Edebi bilgisi çok yükseklerde bir öğretmendi.
orada toplanmıştı. Fevzi Çakmak Caddesi’ne doğru olan bölümde spor salonu ve resim atölyeleri vardı. Bahçenin aşağısına doğru olan yerde kantinimiz ve resim atölyemiz
- 71 -
Derse hep takım elbise ile gelirdi; beden eğitimi öğretmeni gibi giyinmezdi. Bir çocuğa kasadan nasıl atlanacağını tarif etti; çocuk atladı. Sıra bana geldi; ama ben o kasadan atlayamadım; hatta ben 7 yıl boyunca o kasadan hiç atlayamadım. Ben hep dua ederdim, yağmur yağsın da beden dersi olmasın diye! Yağdığı zamanlarda Reşat Hoca bize hep salonda ders anlatırdı. Futbol nasıl oynanır, kayak nasıl kayılır anlatır, tarif ederdi.
saçlarım uzun diye! Gidip saçlarımı kestirip öyle gelmiştim. Hicriye Hanım vardı; Kimya öğretmenimiz! Titrerdik hepimiz. Benim numaram 42 idi. İlk imtihanda herkesin numarasını okudu ama benim numaramı atladı; sonra “42 kim” dedi. “Ben” dedim. “Tahtaya gel” dedi. Bana birkaç soru sordu; ben de cevapladım. “Kopya çektiğini zannettim; bütün soruları doğru cevaplamışsın 10 veriyorum” dedi. Rahmetli Teoman Özalp’la ben sınıf arkadaşıyım. Rahmetli oldu; unutulmaz arkadaşlığımız vardı. Ergun Kunter okuldan diğer bir samimi arkadaşımdı; Amerika’da yaşıyor. Bizim zamanımızda hem müthiş bir
”
Ben 45 yaşında kaymayı öğrendiğimde Reşat Hoca ne dediyse aynının geçerli olduğunu gördüm. Bir gün futbol oynarken arkadaşlar bana “hadi gel sen de oyna” dedi; ben o kadar soğumuşum ki spordan “oynamam” dedim ama zorladılar; bir serbest vuruş oldu sen at dediler. Öylesine vurayım dedim vurdum ama tesadüfen top tam köşeden girerken hoca gördü; kim attı bunu dedi Erdem attı dediler; “Olmaz öyle şey Erdem atamaz” dedi. O söz beni iyice soğuttu. Keşge adında bir edebiyat hocamız vardı. Bize dünya klasiklerini bile okuturdu. Ortaokulda müzik hocamız Hüsnü Dayı vardı. Evinden taş plak getirir; bize klasik batı müziğini bile aşılardı. Ayrıca bizim hocalarımız çok disiplinliydi; ama bu disiplin abi, baba sertliği gibiydi. Okulumuzda kılık kıyafet çok önemliydi. Bir Pazartesi sabahı okula geldiğimde İbrahim Dekak hocamız tek tek sıraya geçirmiş öğrencileri ve kılık kıyafet kontrolü yapıyor. Sıra bana geldiğinde beni içeri sokmadı;
“
eğitim; hem de müthiş bir arkadaşlık vardı. İyi ki o zamanlarda okumuşum; iyi ki Erkek Lisesi’nde okumuşum. Şimdiki eğitim öğretimle bizim zamanımızdaki eğitim öğretim arasında dağlar kadar fark var. O zamanlar okul bir öğrenciye her yönüyle yeterdi; ama şimdi yerini dershaneler aldı. Ben buna kesinlikle karşıyım. Yanlış bir eğitim sistemini sürdürdüğümüze inanıyorum. Keşke
”
bizim zamanlarımızdaki eğitim geri gelse; inanın, bizim şartlarımızla eğitim devam etse başarı çok yukarılara taşınırdı. Pilav günleri Erkek Lisesi için gerçekten çok önemli bir gelenek ve ben bu geleneğin sürdürülmesinden yanayım. Yeliz Mutlu tarafından 08.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 72 -
ERGÜN KOÇ Karacabey’in Hotanlı Köyü’nde İlkokulu, Karacabey’de orta öğrenimimi tamamladım. Bu dönem esnasında başta dedem olmak üzere büyüklerim, benim Bursa Erkek Lisesi’nde tahsil görmem için gerekli tavsiye ve telkinlerde bulundular. Bu çerçevede Bursa Erkek Lisesi’nde yatılı olarak okudum. 1883 yılında kurulan bu tarihi anıtın, yöremize olduğu kadar ülkemize de binlerce ve yüz binlerce öğrenci yetiştirdiği herkesin malumudur. Bu eğitim müessesesinde eğitim almakla nelerin yaşantıma girdiğini sizlerle paylaşmak isterim. Birincisi: Başta annem olmak üzere büyüklerime hiçbir zaman naz yapmadım. Yemek yemek, buradaki tahsil hayatım nedeniyle fiziksel ihtiyacımı gidermekten ibaret olmuştur. Çünkü buradaki yemekler bizim için naz yapacak yemek değildi. İkincisi: Düzenli bir yaşamım oldu. Şöyle ki sabah belirli saatlerde kalkmak, belirli saatlerde kahvaltı yapmak ve ardından işe başlamak hayatımın düzenli işlerindendir. Aldığım bu talim terbiye beni hayatta
düzenli bir yaşama sevk etmiştir. Üçüncüsü: okuldaki sosyal ilişkilerim benim ömür boyu anılarımda yaşayacaktır. Şöyle ki nasıl askerlik anıları ve arkadaşlığı unutulmaz ise Bursa Erkek Lisesi’ndeki anılarım hiçbir zaman hayatımdan silinmemiştir ve silinmeyecektir. Bursa Erkek Lisesi’nde aldığım talim, terbiye ve öğrenim benim meslek hayatımda önemli bir temel olmuştur. Bu temel üzerinde diğer tahsil hayatımı sürdürmem kolay olmuştur. Hayatın her türlü zorluklarına göğüs germem ve böylece kendi ayaklarımın üzerinde durmasını bilerek yoluma devam etmem mümkün olmuştur. Erkek Lisesi’nden aldığım tahsil sayesinde bağımsız
“
düşünmeyi ve insanlarla diyalog içinde yaşamayı öğrendim. İyi ki Bursa Erkek Lisesi’nde okumuşum ve oradan mezun olmuşum diyorum.
”
- 73 -
Yeliz Mutlu tarafından 09.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
ERTUĞRUL YALÇINBAYIR 1946 Bulgaristan-Eğridere’de doğdum. 1950 yılından beri Bursa’da yaşıyorum. 1960 yılında Bursa Erkek Lisesi’ne girdim. 1962-1963 döneminde mezun oldum. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunuyum. Bursa’da 25 yıl avukatlık yaptım. 20, 21, 22nci Dönemlerde TBMM’de Bursa Milletvekili olarak bulundum. TBMM’de Anayasa Komisyonu başkanlığı ve 58. Hükümette Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcılığı yaptım. Lise yıllarında Bursa’da ve ilçelerde lise bulunmadığı için Bursa Erkek Lisesi özel öneme sahipti. Öğrencilerin ve özellikle öğretmenlerin kalitesi çok iyiydi. Lise yılları
karakterimizin oluşmasına önemli katkılarda bulundu. Lise öğretmenlerimiz arasında İbrahim Dekak, Mehmet Ertan, Halil Ovalı, Fatma Zehra, Perihan Hanım, Hüseyin Ayar unutamadığım hocalarımın arasındadır. 1 Mart 2003’de TBMM’de Irak Tezkeresinin oylanması öncesi Türkiye üzerindeki yabancıların emelleri hususunda bizi sürekli uyaran İmam isimli Halil Ovalı ile gıyabi diyalogumu ve tezkere üzerindeki etkisini hep hatırlarım. Lise yıllarımızı zenginleştiren tüm öğretmenlerimizi, arkadaşlarımızı ve bize hizmet edenleri saygı ile anıyorum.
- 74 -
HAMDİ MERTEL
1940 İstanbul doğumluyum. 1071 yılında Adıyaman
sonra başka bir yere taşındı.
Lisesi’nden Bursa Erkek Lisesi’ne Tarih öğretmeni olarak
atandım. 2 ay sonra müdür muavini; 10 sene sonra da
şimdiki gibi öğretmen hakları fazla kısıtlı değildi. Bizim
müdür başyardımcısı oldum. Okula geldiğimde okulda
zamanımızda öğrenci- öğretmen ilişkilerinde hem yakınlık
iki tane eski bina vardı: bir tanesi şu anki tarihi bina,
hem de otorite vardı. Ama bu otorite dayak otoritesi
diğeri de yıkıldı yerine yeni bina yapıldı. Bugünkü yatılı
veya korku değildi; öğretmenin bilgisi öğrencileri yola
kısım o zaman da vardı. Eski bina sobayla ısınırken, yeni
getiriyordu. Bizim zamanımızda şimdiki eğitim öğretim
bina da kaloriferle ısıtılıyordu.
araçları olsaydı çok daha başarılı öğrenciler ortaya
çıkardı. Bizim dönemimizin öğretmenleri her yönden
Bursa Erkek Lisesi her zaman başarılı bir okul
Eğitim sistemimizde kanaat notu da ön plandaydı;
olmuştur. Dışarıdaki okullarda benim zamanımda siyasi
farklı ve bilgili hocalardı.
olaylar fazla iken bizim okulda pek olmazdı. Benim
Bu kadar başarının en önemli nedeni de öğrencilerimize Erkek Lisesi’nin ruhunu vermekti. Ve bizim dönem hocalarımız ve müdürlerimiz bu işi gerçekten mükemmel bir şekilde yapıyorlardı ki; başarı neredeyse yüzde yüzdü. Hatırladığım arkadaşlar
“
öğretmenliğim döneminde başarı çok yüksekti; zaten seçme öğrenciler gelirdi ve Türkiye çapında ilk ona giriyorduk. Bir ara Anadolu Lisesi de acıldı; fakat daha
- 75 -
arasında Burhan Bey, İlhan Bey, Hamza Bey, Ayla Hanım
”
var.
Bana okulda Tarkan diye lakap takmışlardı.
Çünkü Adıyaman’dan gelmiştim. Tarkan gibi uzun bıyıklarım vardı.
Eskiden pilav günlerinde balolar yapardık;
eğlenirdik. Ama şimdi gündüze döndü; kahvaltılar yapıyoruz ayda bir kere!
1988 yılında öğretmenler arasında Bakanlığın
öngördüğü yılın öğretmeni seçilmesi söz konusu oldu ve beni seçmişler. Bu durum beni çok mutlu etmişti.
Yeliz Mutlu tarafından 05.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 76 -
HALUK ŞAHİN BURSA ERKEK LİSESİ VE BEN İlk, orta, lise, üniversite, Master, Doktora… Pek çok okula gittim, ama hayatıma yön veren okul Bursa Erkek Lisesi’dir. Orada geçirdiği dört beş yıldır. Edebiyatın tadını oradayken aldım, yazarlık hevesim orada ortaya çıktı, dünya görüşümün temel taşları orada yerine kondu. Öğretmenlerin öğrencilerin hayatlarını ne kadar etkileyebileceğini orada öğrendim. Dostlukların anlamını orada fark ettim… Ben Bursa Erkek Lisesi’nin orta kısmının 3. sınıfına, yani orta sona, 1955 yılında yatılı olarak geldim. Orta 1 ve 2. sınıfları Bolu’da okumuştum, subay olan babam Konya’nın Ermenek kazasına şube reisi olunca benim Bursa’da okumama karar verildi. Çocukluk yıllarımın çoğunda birlikte yaşadığım anneannemler bana bakacaktı. Bu benim canıma minetti, çünkü Bursa’yı çok seviyor, kendimi oralı hissediyordum. Bursa Erkek Lisesi’nin orta kısmına yatılı olarak kaydoldum, çünkü o bölüme gündüzlü öğrenci almıyorlardı. Galiba beni de Konyalı olan babamın Konyalı Müdür Muavini Reşat Bey’e rica etmesiyle biraz istisnai olarak aldılar. İyi ki almışlar! Yatılılık günleri bir yandan aile özlemi açısından
hüzünlü, öte yandan yeni arkadaşlar edinmenin sevinciyle geçti. Arkadaşların çoğu Bursa’nın ilçelerinden gelmiş çocuklardı. Geceleri, mütalaalarda (topluca ders çalışma dönemi) nöbetçi olan hocalarımızla, bu arada Muzaffer Abi (Gürses) ve Mehmet Abi (Ertan) ile sohbetin tadını aldık, kafamızın içindeki duvarları sorgulamaya başladık. Hafta sonları “evci” çıkacağımız günü iple çekiyorduk ama okulda da iyi vakit geçiriyorduk. Kafalarımız sorularla doluydu. Konuşacak o kadar çok şey vardı ki! Akşam yemeğinden sonraki mütalaalardan birinde yaşadığımız bir olayı hala anımsar, yeri geldikçe kahkahalar atarak anlatırım. Mütalaamız müzik derslerinin verildiği piyanolu odadaydı. 25-40 çocuk oturmuş sözüm ona ders çalışırken bir arkadaşımız piyanonun kapağını açıp bir şeyler tıngırdatmaya başladı. Ve tam o sırada kapı açıldı ve Müdür Bey içeri girdi. Çok kızgındı, çünkü piyanoyu çalmak yasaktı. Tuşlara basan arkadaşa “Nasıl açtın bu piyanoyu!” diye sordu. “Açıktı efendim!” dedi çocuk. Müdür daha da kızdı ve bağırarak “Olur mu öyle şey! Kilitliydi,” diye haykırdı. “Bak bakalım oluyor mu!” Bir anahtarla piyanonun kapak kilidini kilitledi, geriye çekildi, “Açıl susam açıl,” diyerek kapağı
- 77 -
tuttu ve kaldırdı! Kapak açılıverdi! Olup bitenleri gerginlik içinde izleyen sınıfın halini düşünebilirsiniz. Kahkahadan yerlere yıkıldık. Müdür Bey fena madara olmuştu, o yaşta çocuklar için bundan komik bir şey olabilir mi! “Kilidi bozukmuş,” diye homurdanarak çıkıp gitti. Biz yerlere yıkılarak gülmeye devam ettik. Gene bu tarihlerde okulumuzun ikinci kattaki kütüphanesine sık sık gitmeye başladım. Bunun nedelerinden birisi okulun abone olduğu Life ve Colliers gibi Amerikan dergilerindeki güncel fotoğraflara bakmak ve uzak dünyalara ilişkin hayallere dalmaktı. İkincisi ise, dünyanın en büyük ressamlarıyla ilgili katalog kitaplara bakmaktı. Özellikle empresyonistlere: Renoir, Lautrec, Monet, Pissaro, Cezanne… Kim aldırmıştı acaba o koleksiyonu? Zaman zaman bazılarını şaşırtan resim tarihi bilgimin kökenleri o şahane kütüphanededir. Şimdi düşünüyorum da, böyle bir kütüphaneye de sahip olan Bursa Erkek Lisesi’nin şöhreti boşuna değilmiş diyorum. Lise yıllarını gündüzlü olarak okudum. Bütün efsanevi hocalardan ders aldım: Çamur Şevket, Fatma Zehra, Karakız, Potuk, İmam, Mehmet Abi, Muzaffer Abi… Cebirde biraz zorlandım, kompozisyon ve İngilizce’de sivrildim. Şiir yazmaya başladım. Lisedeki arkadaşlarımızla birlikta Yeni Ant ve Hakimiyet gazetelerinde haftalık edebiyat sayfaları hazırlamaya başladık. Gece gündüz kitap okuyor, edebiyat tartışmaları yapıyorduk Muzaffer Abi bir gün beni çağırdı, “Haluk,” dedi “bence sen şiirden çok düzyazı yazmalısın. Mesela deneme yaz , başarılı olursun.. İstersen Montaigne’in
- 78 -
denemelerini okuyarak başla, Sabahhatin Eyüpoğlu’nun çevirisinden...” Deneme, Montaigne, Sabahattin Eyüboğlu… 15 yaşında bir çocuğum! “İşte,” diyorum bugün, “eğitim böyle bir şeydir. İşte Bursa Erkek Lisesi böyle bir yerdi.”
Lise ikideyken ben Edebiyat bölünü seçtim. Notlarım
oldukça iyi olduğundan bazıları bu seçimime şaşırdılar. Çünkü çalışkanlar Fen’e, tembeller Edebiyata giderdi! Ama en çok birlikte futbol oynadığımız çocuklar karşı çıktılar. Çünkü ben takımın kalecisiydim, orta bahçede kendimi yerden yere atıp kurtarışilar yapardım. Gelip beni birkaç kez kaçırıp Fen sınıfına götürdüler. Gene edebiyata döndüm.. Edebiyat’ın iyi bir dönüş yeri olduğunu o tarihlerde keşfetmiş olmalıyım!
İşte o yıl (1957 güzü) bir gün sanat tarihi
dersindeyken beni İdare’den çağırdılar. Endişe içinde gittim. Meğer İstanbul’dan birileri gelmiş, Amerika’da bir yıl okumak üzere öğrenci seçeceklermiş. Yalnızca iyi not almak yetmiyormuş, dünyayla da ilgili olacak, çok kitap okuyacakmış. Mülakata girdim, oradan buradan, Kıbrıs’tan, Madam Bovary’den, Sait Faik’ten konuştuk, sınıfa geri döndüm. O gün hayatımın değiştiğinin elbette farkında değildim. Altı ay sonra kendimi bir Amerikan kasabasında bambaşka bir ortam içindeydim! Biraz rüya gibiydi her şey. Tayyar Önder ile birlikte AFS’ye ilk seçilen öğrenciler olduk. Evet, Bursa Erkek Lisesi beni yetiştirdi ve uzaklara fırlattı. O gün bugün uçup duruyorum.
HASAN CANDAN
20.06.1953 tarihinde Bursa’nın Akçalar Köyü’nde
doğdum.
İlkokul
Köyü’nde
da “yat” vardı. O yüzden Erkek Lisesi’nde okuyanlar
tamamladım. 1964 yılında Bursa Erkek Lisesi’ne yatılı
hem disiplinli hem de sorumluluk sahibi oluyorlar. Ben
öğrenci olarak kayıt yaptırdım. 1971 yılında da Bursa
6 sene boyunca aksam 22.00’da yatıp sabah 07.00’da
Erkek Lisesi’nden mezun oldum. 6 sene yatılı okudum
uyandım; o günkü disiplin bana hala miras kalmıştır. Bir
ama hala ilişkim devam eder. Sonra da İstanbul’da
de bizim gözlemlediğimiz bir şey var: Erkek Lisesi’nden
Makine
her zaman dürüst insan çıkmıştır.
Mühendisliği
eğitimimi
okudum.
Akçalar
mütalaa vardı; 21.30’a kadar ders çalışırdık. 22.00’da
1994-1999
yılında
Akçalar’da Belediye Başkanlığı yaptım.
Erkek Lisesi’nde 60- 70 kişilik yatakhanede yatardık.
bayrama evlerine giderlerdi. Çünkü hem Bursa’nın
Her yatağın başucunda birer küçük dolabımız vardı.
çeşitli yerlerinden hem de dışarıdan çok öğrenci vardı.
Yangın korkusuyla soba yakılmazdı ama üşümezdik.
Hatta ailesi Bursa’da olan, evleri okula 200 metre
Başımızda bir nöbetçi öğretmen olurdu. Sabahları
kadar yakın olan arkadaşımız Yetkin Köksal vardı. Şu
belli saatlerde uyanır; sabahçıysak dersimize gider;
an Kimya Yüksek Mühendisi. Babası da avukattı. Bu
öğlenciysek de ders çalışır öğleden sonra okulda gider
kadar yakında oturmalarına rağmen yatılı vermişlerdi.
saat 18.00’ a kadar derste olurduk. Akşam 17.30’da da
Yatılı okumak gerçekten zor bir işti. Bir gün acıkmış
- 79 -
Yatakhanede ağlayan bile olurdu; bayramdan
sordum; “Neden aramaya ortaokullardan başlıyordunuz?” diye. “Biz onu bilinçli yapıyorduk; herkes gönül rızası ile bıraksın diye” dedi. Baskı kurmamak için yapıyorlarmış ama biz de “Bunlar deli mi diyorduk; neden çocuklardan başlıyorlar.” Meğer bir nedeni varmış.
sucuğu kömür karıştırdığımız sopanın ucuna takmıştık; her zamanki gibi! Alamayıp nasıl üzülmüştük. Akşam yemeği yedikten sonra acıkıyorduk. Motor Burhan vardı; okula motorla gelen bir hocaydı. Aspirin vardı; bir gün sınıftaydık; “aspirin geliyor” diye bağırdı arkadaşlar. Sınıfa girdi; “Duydum” dedi “Bana aspirin diyormuşsunuz.” Mustafa Rona diye müdür baş muavini olan bir hocamız
”
Biz öğretmenlerimizden çekinirdik ama aynı zamanda arkadaş gibiydik. Ara sıra futbol ve masa tenisi oynardık hocalarımızla. Ona rağmen asla o aramızdaki seviye, saygı ve sevgi asla bozulmazdı. Bizim okulun zemini kalın ahşap tahtalarla kaplıydı. Her sene ziftlenirdi. Tarihi bina bizi öyle çok etkilerdi ki! Okul olarak o dönemde de oldukça başarılı bir okuldu.
“
vardı. Şimdi Ankara’da yaşıyor; üç dönem milletvekilliği yaptı. O hocamız sürekli sigara araması yapardı. Önceden anons yaparlardı arama yapılacak diye. Aramaya her zaman orta birlerden başlarlardı. Ben geçen ay görüştüğümüzde hocaya
- 80 -
Okulda aynı zamanda sportif faaliyetlerde de başarılıydık. Benim öğrenciliğimde voleybolda 2. Olmuştuk. Finalde yenilmiştik Onun dışında da masa tenisi, futbol, basket oynardık. Boş zamanlarımızda en fazla Heykel turu yapardık. Bahar süthanesinin olduğu bölümde caddeye açılan parmaklıklar vardı. Oradaki sınıfın olduğu yer bizim Almanca sınıfımızdı. Biz de yemekleri beğenmediğimiz zaman öğlenleri o parmaklıklardan geçip, kuru fasulyeci Âdem’e giderdik. Bir gün yine camdan çıkarken Aspirin’e yakalandık. Bizi aldı Lütfü Bey’e götürdü. Birer tokat yemiştik,“Okulun kapısı mı yok; neden buradan çıkıyorsun?” demişti. Ben hep şuna hayret ederdim. Öğretmenlerimiz her gün sabah yeni bir takım elbise almış gibi okula gelirdi. Sanki geliri mi fazlaydı öğretmenlerin… Elbette değildi; ama o zamanki hocalarda saygı ve disiplin bir başkaydı. Zaten o zamanki başarıyı ben bu disipline ve hocaların mükemmelliğine bağlıyorum. Lütfü Özsoy; Avni Çakır, Mustafa Kaya, Rüştü Tatar gibi isimlerle hala düzenli olarak görüşüyorum. Benim orada geçen 6 yılım hayatımın en güzel 6 yılı diyebilirim. Beni bugünlere Erkek Lise getirdi diyebilirim. Hatta benden önce Akçalar ‘da okuyan olmamış; ilk bendim.
Bizim okuldan mezun olup da üniversiteyi kazanamama gibi bir sıkıntı asla olmazdı. Çok da disiplin içerisinde okurduk; hatta bizim okuldan mezun olamayıp belgeyle başka okula gidenler o okullarda okul birincisi olurlardı.
- 81 -
Yeliz Mutlu tarafından 27.01.2011 tarihinde görüşülmüştür.
HÜSAMETTİN ÖRÜÇ
1931
Bursa
doğumluyum.
Bursa
7.İlköğretim
temel kültürümüzü o okulda aldık. O yüzden bütün oraya
Okulu’nda öğrenime başladım. Sonra da Tahtakale’deki
yolu düşmüş olan öğrencilerin, Bursa Erkek Lisesi’ne
2. Ortaokul’a başladım. Daha sonra da 1946’da Bursa
vefa borcu olduğunu düşünüyorum. Diliyorum ki, şu an
Erkek Lisesi’ne kaydımı yaptırdım. Son durağım ise
orada okuyan öğrenci kardeşlerim de bu yüce eğitim
İstanbul Teknik Üniversitesi oldu.
kurumunun haklı gururunu taşımanın bilincindedirler.
Erkek Lisesi’nde okumak bir şans ve bir ayrıcalıktır. Ve bu yüce okul vatana ve millete sayısız değerler katmıştır. Bu yüzden ben de o okulda okumaktan her zaman gurur duymuşumdur.
büyük saygı duyardık. Disiplin elbette vardı; ama hiçbir
zaman aşırıya kaçılmıyordu. Güzel bir öğrenci öğretmen
“
Bizim hocalarımız çok şefkatli ve sorumluluk sahibiydi.
Hepsi kendine göre birer değerdi. Biz, öğretmenlerimize
”
1886 yılında temeli atılmış olan bu gurur abidesi
binada okumak da başka bir ayrıcalıktı. İhtişamıyla
ve yönetim dizisi mevcuttu.
öğrencileri büyülüyordu. O bina her tarafında ışık alma
imkânına sahip bir binaydı ve ben o binada mutlu, sevgi
vardı. Halka okuma yazma dışında temel kültürü de
dolu, kardeşlik içerisinde, ulusal değerlerimin geliştiği bir
aşılayan bir yerdi. Biz de Fen sınıfı olarak bize bir derslik
dönem geçirdim. Ben bu okuldan mezun olan biri olarak
vermelerini rica ettik. Çünkü biz sınıf olarak o günkü
şöyle düşünüyorum: Kendi kişiliğimizi orada pekiştirdik;
dersten çıktığımızda, ertesi günkü ders çalışmalarını
- 82 -
Devlet tiyatrosunun olduğu yerde bir Halk Evi
düşünürken; üç- beş dakika sinek uçsa sesi duyulacak şekilde bir sessizlik oldu. Bir ileri bir geri yürüyordu. “Çocuklar beni şaşırttınız; ancak aranızda bir işbirliği, beraber hareket etme yeteneği ve karar alma yeteneği gösterdiniz. Belki de tebrik etmeliyim ama yarın bir gün iş hayatında; belki politika, belki sanayi, belki ticarette hepiniz ayrı bir değer alacaksınız biliyorum. İleride bir karar alma gereği duyarsanız ki çok başınıza gelecektir bu, o zaman kendiniz için, çevreniz için, toplumunuz için, işiniz için hayırlı ve doğru kararlar olmasına dikkat ediniz. Ancak o zaman huzuru, başarıyı ve mutluluğu yakalarsınız. Bu sözlerimi asla unutmayın. Hangi müşterek kararlar alacaksanız bu kararlar sizin için olduğu kadar sadece sizin için değil; toplumunuz için, milletiniz için, aileniz için, işiniz için de doğru kararlar olmalıdır” dedi ve kapıyı çarptı gitti. Biz teneffüs zili çalana kadar; ne kadar geçti bilemiyorum hiç konuşmadık. Ben o olayı hiç unutamadım; inanın şu an bile tüylerim diken diken oluyor. İşte o sözler beni çok derinden etkilemiştir ve bir şey yapacağım zaman hep aklıma gelmiştir. Tabi 3 yıl boyunca sadece bu olay değil; bütün hocalarımız gelecek yaşamımızda bize yön verecek birçok telkinde bulunmuşlardır. Matematik öğretmenimiz merhum Şevket Ertunga, müdür yardımcımız merhum İbrahim Dekak, matematik öğretmenimiz Perihan Sayın, Felsefe öğretmenimiz Kazım Baykal vardı; saksağan diye lakap takılmış, İngilizce öğretmenimiz Mehmet Gülbahar, beden terbiyesi hocamız Nurettin Akdağ hafızamda kalanlar… Yatılı okuyan Cüneyt Pekman dostumuzu, İlhan Aşkın’ı,
ve ödevlerimizi hep birlikte sınıfça yapmak istiyorduk. Ayrıca Halkevi’nin kütüphanesinden faydalanmak istediğimizi de görevlilere iletmiştik. Ve kabul oldu. Aylarca oraya gidip kendi aramızda koordineli bir şekilde arkadaşlarla çalışmıştık. İşte bize bu tür sağduyuyu ve geleceğe hazırlanmayı öğreten elbette Erkek Lisesi öğretmenlerimizdi. Değerli Coğrafya öğretmenimiz merhum Sabri Düşmez vardı; lakabını da Şoför koymuşlardı; nedenini bilmiyorum ama… Bir gün sabah okula gittiğimde arkadaşlar beni kapıda karşıladı. Dediler ki “İlk derste Coğrafya hocası bizi sınav yapacak” Tabi bazı arkadaşlarımız da buna hazırlıklı olmadığı için sınava girmek istemiyorlardı. O yüzden de “bütün sınıf bütün sınıf müzik odasında toplanalım; ilk ders boş geçsin ” dediler. Ben de çoğunluğa uyarak müzik odasına gittim. Ama bir yandan da hem öğretmenimize saygısızlık ettiğimiz için hem de okul müdürünün hışmından korktuğumuz için korka korka oraya toplandık. Kasap lakaplı bir müdürdü; nedense en çok ondan korkardık. Sınıfa gelen Coğrafya öğretmenimiz Sabri Bey, sınıfa girip bizi göremeyince hemen müdürümüze gitmiş. Ve ona sınıfın boş olduğunu söyleyince müdürümüzün sesini duyduk; gürleyerek geliyordu. Çok ağır sözler duyduğumuzu hatırlıyorum; hatta “hepiniz okuldan atıldınız; gidin ailelerinize söyleyin” demişti. Biz tabi tekrar sınıfımıza geri döndük; başımız önümüzde! Müdür Bey hakaretlerle öğretmenimiz Sabri Bey’le birlikte içeri girince; Sabri Bey, vakur bir edayla müsaade istedi. Biz şimdi daha ağır hakareti de hocamızdan işiteceğiz diye
- 83 -
Fikret Alakoç’u hatırlıyorum. Bizim önceki dönemden Kamuran İnan’ı hatırlıyorum, büyüğümüz olarak! Tabii ki sadece Bursa ve çevresinden değil; Türkiye’nin muhtelif noktalarından da Erkek Lisesi’ne okumak için gelen birçok öğrenci vardı. İşte bu kadar değerli insanları bünyesinde barındırıp, hepimizin bir yerlere gelmesinde büyük bir payı olan Bursa Erkek Lisesi bunca değerin haklı gururunu yaşayan ilim ve irfan ocağıdır. Bizler de Bursa Erkek Lisesi mezunu olarak bu gururu bir rozet gibi, plaket gibi her zaman taşımışızdır. “Ben Bursa Erkek Lisesi’nden mezun oldum” diyerek gururlanan çok kişiye bizzat şahit olmuşumdur. Ve Bursa
Erkek Liseliler arasında korunmuş bir bağlılık vardır. Pilav günlerine de mutlaka mümkün olduğu müddetçe katılmışımdır; eski mezunları orada görmek gerçekten çok güzel. Bir okulun kendine özgün gelenekselleştirdiği bir gelenektir. Pek çok arkadaşımızın şehir dışından bırakın; Avrupa’dan, hatta Amerika’dan dahi sadece pilav günü için geldiklerini bilirim. İlk zamanlar hatırlıyorum; beden terbiyesi hocamızın marş marşıyla bir öğrenci edasıyla sıraya girer; Heykel’e kadar gider; pilav yemek için okula dönerdik. Eski sınıfımız gezer; eski oturduğumuz sıralara oturur; bir müddet o havayı solurduk. Yeliz Mutlu tarafından 26.01.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 84 -
HÜSEYİN AVNİ ÇAKIR
02.02.1933 Çatalca/ İstanbul doğumluyum. Balıkesir
öğrencim geldi, koca bir adam olmuştu. Bana dedi ki:
Necatibey Öğretmen Okulu’nda okudum daha sonra
“Hocam ben size kırgınım”. Ben de dedim ki “oğlum kaç
Gazi Terbiye ’ye gittim 1957 senesinde oradan mezun
yıl oldu hala mı?” “Evet, herkese bir tokadınız var ama
oldum. Daha sonra Bursa’ya Erkek Lisesi’ne Beden
bana hala yok” dedi. Ona da bir tokat attım, “Ödeştik
Eğitimi Öğretmeni olarak geldim; iki ay sonra da müdür
mi?” dedim. “ Evet ”dedi. Koskoca adamdı hâlbuki!
muavini olarak atandım.
Bizim okulumuz çok eski bir okul, sınıflarımız çok büyüktü
Öğrencilerle meşgul olmak; onlarla ilgilenmek daha
ama öğrenci de fazlaydı. 95 kişiye yakın ders işlerdik. Bir
çok beni mutlu etmiştir. Ama iyi ki de öğretmen olmuşum.
gün müfettiş geldi, biz bedenciler birbirimize “Abi” deriz.
Çünkü öğrencilerimin içinde doktor, mühendis, vs. var.
Ben de “Abi niye geldin ki, bu kadar kalabalıkta sana
Mesela hastalanıyorum; hemen arıyorum eski öğrencimi,
ne yapabileceğimi düşünüyorsun” O da dedi ki “Onları
Diyorum ki, “hastayım!” Hocam hemen gel “diyor. “Ben
buraya toplaman bile yeterli”.
de oğlum randevum yok” diyorum. O da “Sana da mı be
hocam” diyor. Yani iyi ki öğretmenlik mesleğini seçmişim;
sigara içeni… Çok çeşitli öğrencim vardı. Ben elimden
iyi ki Bursa Erkek Lisesi’ne öğretmen olmuşum.
geldiğince onlara yardımcı olmaya çalıştım. Bir sabah
nöbetçiydim; kapıda öğrencilerin kılık kıyafetlerini kontrol
Geçen pilav gününe eşimle katılmıştım. Eski bir
- 85 -
Ben hep öğrencilerim için ağlamışımdır. Hapçısı,
ediyordum. Bir baktım bir öğrenci boğazlı kazak giymiş; kravatı yok. Hemen geri çevirdim, Gitmiş çorabını kravat gibi bağlayıp gelmiş. Yani bizim okul kılık kıyafet konusunda gerçekten sıkı bir durumdaydı. 17 senem geçti Erkek Lisesi’nde! Bana “Baba Avni” derlerdi. Çünkü herkesin derdine sorununa elimden geldiğince koşardım. Öğrencilerimin peşlerinde dolanırdım. Erkek Lisesi bambaşka bir okuldu. Ne kadar anlatılsa az bir okuldur. Bir gün bir çocuk kötü madde kullanmış; dediler ki okuldan atalım.” Ne demek” dedim ve sorumluluğunu aldım. Öğrencilerim bu kadar çok değerliydi benim için. İnanın kendi çocuklarımı gözüm görmüyordu eve gittiğimde yorgunluktan! O zamanlar dershane vs. yoktu; sadece bizden
aldıkları eğitimle o kadar çok başarılı oluyorlardı. Şimdiki çocuklar dershanelerden çıkmıyor! Ben sadist değilim ama çocuklar okusun, doğru yolu görsünler diye dövdüğüm olurdu. Bizim zamanımızda taş binada ağustos ayında serinlikten üşürdük. Duvarları o kadar kalındı ki! O binanın ihtişamını orada okuyan, çalışan kime sorsanız mutlaka söyler. Pilav günleri bizim için güzel bir aktivite! Çünkü zamanında tüysüz gördüğümüz öğrencilerimizi şimdi sakallı görüyoruz. Eski anılarımızı yâd ediyoruz; arkadaşlarımızı görüyoruz. Bence kesinlikle devam etmeli!
- 86 -
11.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
PROF. DR. İBRAHİM GÜRER 1945 yılında Bursa’da doğdu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümünden 1969 yılında mezun oldu. Ayni bölümde 1970 yılında Su Kaynakları konusunda yüksek lisansını tamamladı. Helsinki Teknik Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümünden 1972 yılında Technical Lisanciate, 1975 yılında Mühendislik Doktorası diplomalarını aldı. Hacettepe Üniversitesinde 1983 yılında doçent, Gazi Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümünde 1993 yılında profesör oldu. Halen öğretim üyesi olarak görevdedir.
1993-1999 arası bölüm başkanlığı yaptı. 1999-2000 akademik yılında ABD Utah Universitesinde misafir profesör olarak ders verdi. Ekim 2007-Ocak 2010 arası Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dekanı olarak görev yaptı. 2007 yılından beri Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Stratejileri Merkezi müdürü olarak görev yapmaktadır. Yurtiçi ve dışı su kaynakları, hidroloji, sınır aşan sular, kar, ve çığ konularında 175 den fazla yayını olan İbrahim Gürer, evli ve iki çocuk babasıdır.
- 87 -
İBRAHİM ORHAN Lise 2.nci sınıfı 5A da okuyordum. 5A sınıfı arka
attılar. Atılmayanların içinde ben de vardım. Atılanlar o
bahçeye bakan köşede okulun en büyük sınıflarından
gün Bursa’nın altını üstüne getirip eğlenmişler. Ama biz
biriydi. O sene Fen ve Edebiyat 5.nci sınıflarda ayrılmaya
üç kişi ders de yapılmadığı için okulda pinekledik.
başlamıştı. Bu sınıf da Fen sınıfıydı.
belki de sondur.
Sabah ilk derse hoca sınıfa gelmedi, gecikmişti.
Zannediyorum bu olay bizim Lisemizde bir ilk ve
Sınıf coşmuş bağırışlar, çağırışlar gürültü gökyüzüne
yükseliyor, Müdürün odası bu sınıfın tam karşı köşesinde
kütüphanenin hemen yanında 4B sınıfındaydık. Ama
olmasına rağmen gürültümüzü Müdürümüz Rıfat Bey
bazı dersleri 4A ile beraber birinci kattaki büyük bir
(Kasap) duymuş bizim sınıfımıza geliyor. O sırada Mekin
sınıfta görüyorduk. İşte o büyük sınıfta yine bir gün derse
de (Rıfat beyin oğlu) kapının arkasına saklanmış içeriye
girdik. O gün Makarios’un Kıbrıs’a döndüğü gündü ve
girenlerin arkasına kesme gibi eliyle vuruyor, “Belediye
ülkede bu duruma karşı protestolar başlamıştı. Bir
çıkıntı parası alıyor” diyor. O gürültü patırtı ve kargaşa
takım toplantılar tertipleniyordu. İşte bundan esinlenen
içinde içeriye babasının girdiğini anlamadan aynı
arkadaşlar da kara tahtaya tebeşirle bir büyük Kıbrıs
hareketi ona da yapıyor, bakıyor ki babası ve babası
haritası yapmışlar üzerine de büyük harflerle “Kıbrıs
bakıyor ki oğlu. Bütün sınıf sus pus…
Türk’tür Türk Kalacaktır” diye yazmışlar. Hepimiz
bir ağızdan marşlar söyleyerek bunu bağıra bağıra
Rıfat Bey hiçbir şey demeden dönüyor. Biz gürültüye
Zannediyorum ki lise birinci sınıftaydım. Zemin de
devam ettik mi etmedik mi bilemiyorum ama biraz
tekrarlıyoruz.
sonrasında sınıfa beş muavin Reşat Bey ( Esmer) geldiler
hepimizi ayağa kaldırıp, zannediyorum iki ya da üç çocuk
kaldı. Dolayısıyla sınıfın gürültüsü ayyuka çıkıyordu.
ayırıp, diğer tüm öğrencileri bir günlüğüne okuldan
Müdürün odası bizim sınıfın tam ters köşesinde olmasına
- 88 -
Ne dersi idi hatırlayamıyorum Hoca da derse geç
rağmen o zamanki Müdürümüz Rıfat Bey (Kasap) duymuş sınıfımıza geldi. Onun gelişiyle o gürültü anında durdu. Sinek uçsa kanat sesi duyulacak duruma geldi. Rıfat Bey hiç konuşmadan “tak, tak, tak” sıra araların da yürüdü, yürüdü. Sonra durdu tahtaya baktı yazıyı ve haritayı gördü. Sonra bir arkadaşı kaldırıp, “Bu ne?” dedi çocuk korka korka tahtadaki yazıyı okudu: “Kıbrıs Türk’tür Türk Kalacaktır”. Çocuğa sordu, “Bu doğru mu?” Çocuk “Doğru efendim” dedi. Onu yerine oturttuktan sonra yine sıralar arasında tak, tak, yürüyerek devam etti. Durdu; bütün sınıfa döndü “Doğrumu bu? “ diye sordu biz hep bir ağızdan “ Doğru” diye bağırdık. Sonra yine sessizlik, sessizliği sadece Müdürümüzün ayak sesleri bozuyordu ve yine durdu: “Hayır çocuklar doğru değil!” Hepimiz çok şaşırdık ve ne diyeceğimizi bilemedik, o biraz daha yürüdükten sonra tekrar durdu. “ Evet çocuklar, sadece Kıbrıs değil, bütün 12 ada, Rodos, Girit’ de Türk’tür doğrusu da budur. Ama işi halletmeden böyle yaygara yapmayın. Bakın size bir anımı anlatayım dedi.” Tok bir sesle yavaş yavaş
çok etkili konuşuyordu, “Girit Yunanlılar tarafından işgal edildiğinde biz de sizler gibi gençtik, Çakır Hamam’ın yanındaki meydan da toplandık. ‘Girit Türk’tür, Girit Türk’tür diye bağırdık. Ama Girit’i geri alamadık. Aradan 3-5 yıl geçti bu defa Yunanlılar İzmir’e çıktı biz yine aynı yere toplandık. ‘İzmir Türk’tür’ diye bağırırken o zaman Bursa’da bulunan Rum azınlıklar da ‘Girit Türk’tür’ diye bağırıyorlardı, yani siz 3-5 sene önce Girit diye bağırdınız ne oldu İzmir de öyle olacak demek istiyorlardı bizimle alay ediyorlardı. Evet, birçok konu yüzünden biz Girit’i ve öteki adaları alamadık ama güzel İzmir’imizi aldık. İşte çocuklar siz de böyle yaygara yapmayın, yapın edin ondan sonra isterseniz konuşun. Bize yakışan budur” dedi. Sonra odasına giderek, ders saatinin bitmesinin sonunu beklemeden ara zil çaldırıp bütün öğrencileri ve öğretmenleri arka bahçede toplayıp aynı konuşmayı orada da yaptı. Allah onlara rahmet eylesin.
- 89 -
İLHAN AŞKIN
Bursa Erkek Lisesi’nde paralı yatılı olarak tahsilimi
gibi oluyorum.
sürdürmeye başladım. Lise benim gelişmemi ve kişiliğimi
kazanmaya başladığımın önemli yıllarıdır. Üstelik evin
oluyorum. Özellikle bütün öğrencilerin numaralarını
sıcaklığından uzak yatılı bir okulda okumanın genç bir
ezberleyen edebiyat ve kompozisyon öğretmenimiz
insanda yarattığı duygularla dolu yıllardır. Arkadaşlıkların
İbrahim Dekak, kibar ve nazik tavırları ve abi gibi
olgunlaşıp pekiştiği unutulmaz yıllardır. Bursa Erkek
davranışları ile hepimizin sevgisini kazanan ve diğer
Lisesi’ne başladığım ilk aylarda, okul müdür Nazım Bey’in
edebiyat ve kompozisyon öğretmeni Muzaffer Gürses,
Kıbrıs’a tayini üzerine Rıfat Tokgöz (Kasap) okulumuzun
cebir geometri öğretmenleri Şevket Ertunga (Çamur),
müdürü oldu. Rıfat Bey’in kimya derslerindeki ve kimya
Perihan Sayın, Namık Sözeri, Abidin Çığ, İngilizce
laboratuarındaki titizliğini, hele hele yemekhaneye
öğretmenimiz Hüseyin Ayar, biyoloji öğretmenleri
geldiği zamanlarda yemeğini tabakta bırakanlara karşı
Mehmet Ertan ve Mübeccel Kızılören (Kara Kız), fizik
söylediği “Dabaklarınızda bir birinç dahi kalmayacaktır”
öğretmenlerimiz Cemil Fenman ve eşi Mübeccel Fenman,
şeklindeki uyarılarını Bursa Erkek Lisesi’nin geleneksel
felsefe ve mantık öğretmenlerimiz Malik Adalan (Bacak),
her yılki pilav gününde yemekhaneye gittiğimizde duyar
Kazım Baykal (Saksağan), resim öğretmenleri Müeyyet
- 90 -
Aşçılarımız Aslan Amca ile Canip Abiyi görür gibi
Dinçol ve Esat Bey, beden eğitimi öğretmeni Nurettin
Acil ihtiyacı olanlar da yıkanabilirdi.
Akdağ (Kotor), tarih öğretmenleri Leman Onurkan
(Devlet) ve Fatma Zehra Yazıcıgil, kimya öğretmenleri
üzere okulumuz tam gün devam ediyordu. Çarşamba ve
Hicriye Bengü, coğrafya öğretmenleri Sabri Düşmez
Cumartesi günleri öğleden sonra serbesttik. Çarşamba
(şoför) ile Halil Ovalıoğlu (imam) ve müdür başyardımcısı
günleri saat 17:00’a kadar, Cumartesi ise 19:00’a kadar
Reşat Esmer hafızalarımızdadır.
olmak üzere okul dışına çıkabiliyor ve genellikle Atatürk
Bursa Erkek Lisesinde yatılının yaşadığı çok önemli
Caddesi’nde tur atıyor, Tayyare Sineması, Marmara
anılar da vardır. Yatakhanesinden yemekhanesine,
Sineması, Yeni Sinema, Saray Sinemalarına gidiyorduk.
sınıfındaki derslerinden mütalaasına kadar dolu dolu
Diğer günler nihari ve leyli okuyanları kapı çıkışında tek
günlerimiz olmuştur. Zaman zaman mütalaa saatleri
tek tanıyan Hidayet amcamızı aşmak mümkün değildi.
sırasında dahi nöbetçi öğretmenlerden izin alıp, okul
Çoğunlukla okul bahçesinde, toprak sahada, çift kale
dışından ihtiyaçlarımızı karşıladığımız halde, zaman
futbol oynardık. Basketbol, pinpon gibi oyunları da
zaman da hep okulda yaşamanın baskısı, biraz da
ihmal etmiyorduk. Her teneffüse çıkışta kenefler duman
macera olsun diye okul duvarlarını gizlice aşarak
dumanaydı. İkinci veya üçüncü dersten teneffüse
dışarıya çıktığımız zamanlar oluyordu. Ya Atatürk
çıkışımızda,
Caddesi’nde tur atıyor, ya sinemaya gidiyor ya arada bir
görevli arkadaşımız tarafından yüksek sesle okunarak
o zamanlar çok meşhur olan Hayri Küçük Tiyatrosu’na
sahiplerine verilirdi. Hafta sonları cumartesi günleri öğle
(Şimdiki Eğitim Araçları salonu) kaçamak yapıyorduk..
vaktindeki ders saatleri bitiminden ve öğle yemeğinden
Mütalaa saatlerinden sonra yemekhanelerde yarım
sonra Pazar günü saat 17:00’daki sınıf mütalaa saatine
saat kadar sohbetimiz, şakalaşmamız devam ederdi.
kadar evci çıkabiliyordu. Ben de iki üç haftada bir
Ders yılı sonuna doğru yastık savaşlarımızı ihmal
olmak üzere Yenişehir’deki evimize gidiyor, hafta sonu
etmezdik. Sınıflar soba ile ısıtılıyordu, yatakhanelerde
kardeşimle birlikte oturan annemde geçiriyordum.
soba dahi yoktu. Evlerimizden ayrıca getirdiğimiz
Okulda rahatsızlandığımız vakit revire gidebiliyorduk.
battaniyeleri üstümüze örtüyorduk. Haftada bir gün
Genellikle sabahları 5-5:30 gibi kalkıp 07.00’daki
torbalara konularak yataklarımız üzerine bıraktığımız
mütalaa saatine kadar ders çalıştığım oluyordu. Bazı
kirli çamaşırlarımız yıkanıp, temiz olarak yine ertesi gün
arkadaşlarım kendilerini de uyandırmamı isterdi. Bir
torbalarımızın içerisinde yataklarımızın üzerine bırakılırdı.
defasında arkadaşlarımdan Kemal Büyükalkan’ı da
Sınıf sırasıyla haftada bir gün okul hamamında yıkanırdık.
uyandırdım, mütalaa sınıfına gittik. Sabahın erken
- 91 -
Öğleden önce 4 ders saati sonra da 2 ders saati olmak
keneflere
giden
salonda,
mektuplar
saatlerinde Kemal Büyükalkan (Kara Kemal) paltosunu,
katılıyordum. Bursa okullar arası spor bayramında da
ceketini hatta kazağını dahi çıkarmaya başladı. “Ne
görev alıyor, Yenişehir Esnaf Spor amatör takımında
yapıyosun!” diye sorduğumda “ Arkadaş, hasta olup
futbol oynuyordum. Lise son sınıfta beklemeli kaldığım
revirde yatmak istiyorum, kimyadan sözlü imtihanım
yıl Esnaf Spor Kulübümüzde yöneticilik yaptım. Aynı
var, iyi hazırlanamadım” dedi ve daha da garibi tebeşir
yıllarda gençlik ve spor kulübümüzde Kuzey Kıbrıs
tozlarını alıp yemeye başladı. Üstüne bir bardak da su
Türk Cumhuriyeti başbakanı sayın Derviş Eroğlu da
içti. İçti ama Kara Kemalimiz ders esnasında ateşlenip
kaleci olarak oynuyordu. İstanbul Üniversitesi Tıp
hastalandı. Hastalığı da O’na pahalıya patladı, haftayı
Fakültesi öğrencisiydi. Orhan Akyüz ile iyi arkadaşlığının
hep revirde geçirdi.
olmasından dolayı maçlara gelirdi.
Başka bir okuldan kaçma maceramızda biyoloji
Diğer taraftan lise hayatım dolu dolu geçmiştir. Yıllar
öğretmenimiz Mehmet Ertan’ın nöbetine rastlar. Mütalaa
arkadaşlıkları alıp götürüyor, bugün kaç arkadaşımızla
saatinden sonra yatakhaneye gittiğimiz sırada üç-dört
görüşüp hal hatır sorabiliyoruz?
arkadaş okuldan kaçtık. Takriben saat 23.00-23.30
gönderiyorum” dedi ve gitti. Ertesi sabah kendisini
ev ve evdeki çocukların gailesi ağır basmaya başlayınca her şey hatıralarda kalıyor. Ölümler de araya girince hatıralar hüzünleniyor. Vefat eden arkadaşlarımızın ve bizlere emeği geçen öğretmenlerimizin hangilerinin ölümlerinden haberdar olup, cenazelerinde bulunabildik. Aramızdan ayrılanları rahmetle anıyorum. Ruhları şad olsun.
aradık ve bizi affetmesi için özür diledik. Ama Mehmet
Abi “Siz neden okuldan kaçıyorsunuz, izin istediğinizde
geçişin bile ayrı hatıraları vardır. Bandırmalı Muzaffer
vermiyor muyuz, beni neden sorumlu olduğum bir günde
Ozar ile birlikte yazı-tura atarak edebiyat bölümünde
zor durumda bırakıyorsunuz” dedi ve affetmeyeceğini,
okumaya karar verdik. 6 edebiyat öğrencisi olduk.
disiplin kuruluna göndereceğini söyledi. Bir hayli
Ilgaz Aşkalli, mümessilimizdi. Esat Uluumay, Türket
üzgündü, biz de yanından ayrıldık ama disiplin kuruluna
Hamutçuoğlu, Metin Hınçer, İlhan Gökalp, Orhan Turan,
çıkmadık, belli ki affedilmiştik.
Erhan Erdener, Yener Erman, Ertan Eras, Canata İçöz,
Lise yıllarında sporla ilgim devam ediyordu. Sınıflar
Mertol Tulum, Kerim Günay, Rahmi Özdemir, Tahir
arası futbol, voleybol ve basketbol maçlarında yer
Zengingönül, Cevat Zengin, Recep Güler, Yalçın Tatlıcı,
alıyor, atletizmde okullar arası 1500 metre koşularına
Saldıray Ayraç, Gürhan Bektöre, Rıdvan Savaştın, Günay
sıralarında okula döndük. Yatakhanelerimize gittik ki az sonra Mehmet Abi’yi yataklarımızın baş ucunda gördük. Bizi yataktan kaldırdı ve öfke ile “Siz neredeydiniz? Bu saate kadar hep sizi takip ettim, yarın disiplin kuruluna
- 92 -
“İş hayatı sorumlulukları
”
Lise son sınıftaki Fen ve Edebiyat bölümlerine
Kuşçuoğlu, Tuncel Balcılar, Tuncay Hiçyılmaz, Ergün
gün aramızdan birinin o günün başkanı olarak verdiği
İpekten, Muzaffer Ozar, Aydın Erkan, Mümin Göçmen
emirlerle yerine getiriyorduk. Çok güzel ve eğlenceli
gibi arkadaşlarımla hep beraber olduk. Böylece 1957-58
geçen iki haftadan sonra evlerimize döndük.
Bursa Erkek Lisesi son sınıftaydık.
Ders yılı sonundaki tatil döneminde Muzaffer Ozal,
günlerde Bursa Kapalı Çarşı’da çok büyük yangın oldu.
Ilgaz Aşkalli, Güven Etkin ve ben dört arkadaş iki
Yüzlere dükkân ve iş yeri yandı. Bura büyük bir felaket
haftalık bir kamp hayatı yaşamaya karar verdik. Güven
yaşadı. İkmale kaldığım derslerimden başarılı sonuç
Etkin’in sağladığı bir çadırda, Muzaffer Ozar’ın teklifi ile
alamayınca bir yıl beklemeli kaldım. Bu beklediğim bir
Bandırma’nın karşı sahilinde Tatlısu Köyü yakınlarındaki
yılı Yenişehir Süleymanpaşa İlkokulu’nda öğretmen
bir motelin yanındaki zeytinlikler içine çadırımızı kurduk.
vekilliği yaparak geçirdim. Böylelikle ilk defa maaş
Motelde Bandırmalı aileler kalıyordu. Hep birlikte denize
almaya başladım ve Emekli Sandığı iştirakcısı oldum.
giriyor, çeşitli oyunlar oynuyorduk. Geceleri de birlikte
Faydasını da emekli olduğumda gördüm. 1957-58 yılı
eğleniyorduk. Bizim çadırımızdaki işleri, temizlik, su
mezunu olacağıma 1958-59 dönemi mezunu oldum.
taşıma, yemek yapma, bulaşık yıkama gibi işleri ise her
- 93 -
Yaz tatilimizin sonunda ikmal imtihanlarının başladığı
KADİR ARMAN
20.10.1941 tarihinde İznik’te doğdum. İlkokulu İznik’te
aldı; şimdi hala kendi çapında devam edenler mevcut.
doğdum. Ortaokulu Malatya’da okudum. Son sende
Okula ilk geldiğimde fiziki yapı yetersizdi. Sadece eski
yeniden İznik’e döndüm. Liseyi ise Elazığ ve İznik’te
bina vardı. Bir de yapımı devam eden yeni bina vardı;
okudum. Daha sonra da Çapa Eğitim Enstitüsü’nde 3
arka tarafta! 1975 yılına kadar eğitim sadece tarihi binada
sene Fransızca Eğitimi aldım.
yapıldı. 80 kişilik sınıflarda ders yapıyorduk. Isınma da
1973 yılının Ekim ayında Bursa Erkek Lisesi’nde
sobayla gerçekleşiyordu. Hem zor hem de tehlikeliydi.
Fransızca öğretmeni olarak göreve başladım. 1975
Çünkü eski tarihi bina tamamen ahşaptı. Yangına karşı
senesinde müdür yardımcılığı görevine atandım. İlk
çok riskliydi.
önce akşamcı öğrencilerin müdür yardımcılığını yaptım.
Daha sonra gündüzcü öğrencilerin müdür yardımcılığına
zaman başarılı bir okuldu. Öğrencilerimizin hepsi erkek
atandım. 1992 yılında da Müdür Başyardımcılığı yaptım.
olmasına rağmen son derece saygılı ve disiplinli okulunu
1997 yılında da emekli oldum. Fakat beni bırakmadılar;
seven öğrencilerdi. Bir de okulun o tarihi ve mistik havası
yine Türkçe, güzel konuşma yazma, edebiyat ve müzik
hem öğretmeni hem de öğrenciyi etkiliyordu. Öğretmen
derslerine girdim. 20 yılı aşkın süre Türk Sanat Müziği
de, öğrenci de kendini çalışmak zorunda hissediyordu.
çalışmaları yaptık. Bir sürü öğrencim de o korolarda yer
Zaten öğretmen arkadaşlarım fedakâr bir şekilde çalışıp
- 94 -
Fiziki yapı yetersiz olsa da bizim okulumuz her
öğrencilerin başarıya ulaşması için her şeyi yapıyorlardı. Ben yüzde yüz olduğu yılı hatırlıyorum, sıfır kayıpla bütün öğrencilerimiz üniversiteye yerleşmişti. Her sınıf öğretmeni kendi öğrencileriyle yakından ilgilenir, ailelerini okula sık sık çağırıp görüş alır ve bildirirlerdi. Böylece başarı da rahatlıkla gelirdi; bütün eksiklere rağmen! Yani öğretmen, öğrenci, aile el ele verip bu başarıyı yakalamışlardır. Erkek Lisesi, Türkiye dördüncülüğünü yakalamış bir okuldur. Bizim dönemimizde öğrenci öğretmen mutabakatı daha kuvvetliydi. Tabi disiplin de vardı. Her hafta kılık, kıyafet ve saç kontrolü yapılırdı. Ve mutlaka okul arması kontrolü yapılırdı. Kim bu kurallara uymuyorsa hemen geri çevrilirdi. Şimdi artık öyle bir sıkıyönetim hiçbir okulda yok. Biz kendi öğretmen arkadaşlarımızla da sürekli danışırdık birbirimize; hatta hepimiz okula girdikten sonra tek bir düşüncemiz olurdu… “Acaba öğrencilerimizin başarısını nasıl en üst seviyeye çıkartabiliriz? ” İsmini hatırladığım Remzi Avcı; Nizamettin Kılıç, Sinan Çavun, Cem Can Kılıç, Mithat Sertel, Mustafa Erim… Gibi birçok başarılı öğrencim var. Yine ismini hatırladığım ve görüştüğüm öğretmen arkadaşlarım; Servet Mertyürek, Recep Cenkçiler, Günay Tümerdem… Türk sanat müziği korosunu çalıştırıyordum. O sene
Erkek Lisesi ilk kez kız öğrenci alarak Süper Lise oldu. Ben de kız erkek karışık bir grup kurdum; çalışıyoruz. Bir gün Eğitim Araçları Salonu’nda konsere çıktık. Gayet güzel geçti; o gecenin sonunda sunucu hanım kızımız mikrofonda “bizim hocamıza bir sürprizimiz var” dedi. Ben de çiçek… vs. Kulise doğru bakıyorum; gelen giden bir şey yok. Sonra hanım kızımız sazların önüne geçti ve işaret verdi; bir şarkı başladı. Ben de kenara çekildim; bakalım ne çıkacak diye! Önce hiçbir şey anlamadım. Ne zaman şarkının içinde benim adım geçmeye başladı; o an kenara iyice çekilip ağlamaya başladım; o günkü heyecanımı asla unutamam. Pilav günlerine gelince! Ben Burs Erkek Lisesi’ne geldiğim ilk günden bugüne kadar hiçbir pilav gününü kaçırmadım. Her seferinde büyük bir heyecan ve coşkuyla katıldım. Mezunların ve arkadaşların birbirinden kopmamaları için gerçekleştirilen çok güzel bir gelenek olduğunu düşünüyorum. Ayrıca kesinlikle sürdürülmesi gerekir diyorum; bir bakıyorum: Baba, oğul, torun el ele tutuşmuş geliyorlar. Herkes kendi sırasına oturuyor; resimler çektiriyorlar. Ve düşünün ki 1940 yıllarında mezun olmuş olanlar var; o yaşlı başlı adamlar okulun kapısından girdikleri an aynı o yıllara dönüp çocuk oluveriyorlar.
- 95 -
Yeliz Mutlu tarafından 20.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
KADİR ARMAN
20.10.1941 tarihinde İznik’te doğdum. İlkokulu İznik’te
aldı; şimdi hala kendi çapında devam edenler mevcut.
doğdum. Ortaokulu Malatya’da okudum. Son sende
Okula ilk geldiğimde fiziki yapı yetersizdi. Sadece eski
yeniden İznik’e döndüm. Liseyi ise Elazığ ve İznik’te
bina vardı. Bir de yapımı devam eden yeni bina vardı;
okudum. Daha sonra da Çapa Eğitim Enstitüsü’nde 3
arka tarafta! 1975 yılına kadar eğitim sadece tarihi binada
sene Fransızca Eğitimi aldım.
yapıldı. 80 kişilik sınıflarda ders yapıyorduk. Isınma da
1973 yılının Ekim ayında Bursa Erkek Lisesi’nde
sobayla gerçekleşiyordu. Hem zor hem de tehlikeliydi.
Fransızca öğretmeni olarak göreve başladım. 1975
Çünkü eski tarihi bina tamamen ahşaptı. Yangına karşı
senesinde müdür yardımcılığı görevine atandım. İlk
çok riskliydi.
önce akşamcı öğrencilerin müdür yardımcılığını yaptım.
Daha sonra gündüzcü öğrencilerin müdür yardımcılığına
zaman başarılı bir okuldu. Öğrencilerimizin hepsi erkek
atandım. 1992 yılında da Müdür Başyardımcılığı yaptım.
olmasına rağmen son derece saygılı ve disiplinli okulunu
1997 yılında da emekli oldum. Fakat beni bırakmadılar;
seven öğrencilerdi. Bir de okulun o tarihi ve mistik havası
yine Türkçe, güzel konuşma yazma, edebiyat ve müzik
hem öğretmeni hem de öğrenciyi etkiliyordu. Öğretmen
derslerine girdim. 20 yılı aşkın süre Türk Sanat Müziği
de, öğrenci de kendini çalışmak zorunda hissediyordu.
çalışmaları yaptık. Bir sürü öğrencim de o korolarda yer
Zaten öğretmen arkadaşlarım fedakâr bir şekilde çalışıp
- 96 -
Fiziki yapı yetersiz olsa da bizim okulumuz her
MEHMET ALİ SUSAM
Bursa Erkek Lisesi’ne 1970 yılında başladım. İlk
önce yakın bir akrabamın yanında kalarak başladığım okul günleri daha sonra yatılı olarak devam etti.
Bursa Erkek Lisesi günlerim, belki de yaşamımın en
güzel günleriydi. Unutamadığım birçok anıyı o günlerde yaşadım. Arkadaşlığı, dostluğu, özlemi hep o günlerde yaşayarak öğrendim.
Çok isteyerek girdiğim yatılı okuldan gece gizlice
dışarı çıkmak, yasak olmasına karşın o hazzı tatmak ama yakalanınca da duyduğum pişmanlığı hiç unutamıyorum. Fakat beni affeden değerli öğretmenim Recep Cenkçiler ’in benim lise yıllarımdaki yeri çok anlamlıdır. Bana derslerinden belki en önemlilerinden birisini verdi: cezalandırmadan da doğru yolu göstermek mümkündür.
- 97 -
Her teneffüsteki masa tenisi maçlarımız, okul takımında
ne kadar yaşamımda hiç kimyagerlik yapmadıysam da
aldığım Bursa 3.lüğü, yılsonu gösterilerindeki aktif
öğretmenime hayranlığım bana bu mesleği seçmeme
çalışmalar, Tiyatro çalışmaları ve Devlet Tiyatrosu’nda
yol açtı.
sahneye çıkmak çok önemli yaşam deneyimleriydi.
Babür, benim değerli bir arkadaşımdı.
“Pusu”
adlı
tiyatro
oyununda
gösterdiğimiz
Müdürümüz Recep Çakın’ı hiç unutmadım. Oğlu
performans, benim yakın arkadaşım Nurettin Yıldız ile
benim Devlet Tiyatrosu’nda genç kadroya çağrılmamızı
Kamil adındaki arkadaşım müzik dersinde kopya
sağlamıştı. Ancak bizim hedefimiz daha başkaydı.
çekmek için hazırladığı güzel düzeneğin hocanın yer
hayranlığımız,
değiştirmesi sonucu benim sırama denk gelmesi; işin
üniversitede kimya eğitimini seçmemizi sağladı. Her
acemisi olarak benim o kopyadan faydalanamamam
Kimya
öğretmenimize
olan
- 98 -
Matematik öğretmeni “Aspirin”i hiç unutur muyum?
penaltıyı sahanın dışına atan takım kaptanı Koray’ı ve penaltı anını hiç unutamam. Penaltı gol olmadı ve biz şampiyon olamadık. Okul yıllarımda yaşadıklarımın her zaman güzel anılarla dolu olması dışında şu an aklımda bir başka duygu yok.
Bugün İzmir’de Milletvekilliği görevi yapıyorum.
Evlendim ve 2 kız çocuğu babasıyım. Ancak her zaman Bursa Erkek Liseli olmaktan gurur ve mutluluk duydum. Emeği geçenlere tüm dostlarımıza, arkadaşlarımıza ve öğretmenlerimize yürekten teşekkür ediyorum. Sizi çok hep bugün gülerek hatırladığım güzel anılardır.
seviyorum.
Yatılı okulda erkek yurt bloğundan cama harfler
yazarak Kız Lisesi’nden öğrenci kızlarla tanışma, dışarıda randevulaşma, saatlerce cama harfler yazıp derdini anlatmak için harcanan zamanların ve bu emekler sonucu dışarıda buluşmaların heyecanını hiç unutmuyorum.
Bursa Erkek Lisesi benim yaşamımda iyi bir okul, yatılı
öğrencilik ise dayanışma duygusunun en üst düzeyde geliştiği yıllardır. Kendi başımın çaresine bakabilme, özgüven kazanma ama aynı zamanda arkadaşların için her türlü fedakarlığı yapıldığı üstün bir eğitim kurumudur.
Her zaman BEL adını duymak beni heyecanlandırır ve
gururlandırır. BEL’de geçen yıllardaki arkadaşlıklarımın ve öğretmenlerimi, kapıcımız Salih ağabeyi hiç hiçbir zaman hafızamdan silemem.
Bir de Cumhuriyet Lisesi ile şampiyonluk maçında
- 99 -
MEHMET FİDANCI
1926 Bulgaristan- Şumlu doğumluyum. 2 yaşında
olarak ikiye ayrılmışlardı. Edebiyat Bölümü’nden mezun
Bursa’ya geldim. İlköğretimimi İhsaniye Okulu’nda
olanlar bile doktor olabiliyorlardı.
başladım. Daha sonra Şerif Artış Okulu’nda okudum.
Atatürk İlköğretim ’de de 5. Sınıfı okuyup 1 Ortaokula
binada ders yapmak bir başkaydı. Yerler ahşaptı ve
gittim, oradan da Erkek Lisesi’ne devam ettim.1942
sobayla ısınıyorduk. 60 kişilik sınıflarımız vardı. Bizim
yılında Erkek Lisesi’ne girdim 1945 yılında mezun oldum.
okul zaten oldukça disiplinli bir okuldu. Her Pazartesi
Daha sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
kılık kıyafet kontrolleri yapılırdı. Hatta tuvaletlerde
Sanat tarihi Enstitüsü’nde okudum.
sigara içilmesin diye sürekli müdürümüz Rıfat Tokgöz
İlk öğretmenliğimi Samsun- Alaçam’da görev yaptım.
kontrol ettirirdi. Müdürümüz aynı zamanda öğrencilerin
Daha sonra da 1960 yılında Erkek Lisesi’ne atandım.
tükürüklerini alır, üzerine kimyasal ayraçlar dökerek
Benim ilk girdiğim zamanlarda Erkek Lisesi çok başarılı
sigara içip içmediklerini anlardı. Tabi içenlere de ceza
bir durumdaydı. Hatta mezun olan öğrencilerimiz
veriyordu. Zaten öğrenciler de okullarına önem verir, ne
İstanbul Teknik Üniversitesi’ne başarılı öğrenci olarak
öğretmenlerine ne okula karşı asla saygısızlık etmezlerdi.
giriyorlardı. Ve o zamanlar son sınıflar Fen ve Edebiyat
Zaten öyle bir program vardı ki, ders biter hemen nöbetçi
- 100 -
Bina olarak biz eski binadaydık, yüksek tavanlı o
öğretmen nezaretinde mütalaalar başlardı. Öğrenciler
sınavlar yapardık; onluk sistem vardı. Önceden çalışın
de öğretmene istediği soruyu yöneltirlerdi.
diye söylediğimiz için çalışmayan öğrenciye ben çok
kızardım.
“Zaten öğretmen-öğrenci ilişkileri o zaman daha başkaydı.
Diyelim ki Mahfel’de öğretmenler oturuyor, hiçbir öğrenci cesaret edip bırakın içeri girmeyi Mahfel’in önünden geçmezdi. Şimdi artık o eski saygı sevgiler kalmadı diye düşünüyorum.
olma şansını yakaladım. Fatma Zehra Hanım, hem
Her şey çok güzeldi; ta ki siyasi çatışmalara kadar.
şevket Bey… İsmini hatırlayamadığım daha çok değerli
O zaman düzenimiz biraz bozulmuştu; zaten ben
hocalarımız vardı. Zaten Erkek Lisesi’nde öğretmenlik
disiplinli bir öğrenciydim ama bazen yeterli olmazdı.
yapmak çok gurur verici bir durum!
Özellikle kopyayı asla affetmezdim. Yazılı ve sözlü
”
Ben
kendi
öğretmenlerimle
mesai
arkadaşı
öğretmenimdi; hem de mesai arkadaşım! Halil Bey,
- 101 -
Yeliz Mutlu tarafından 26.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
MEHMET GAZİOĞLU İlköğrenimimi Orhaneli’nde tamamladım. O zamanlar
üniversite olmasına rağmen liseyi bitiren birçok öğrenci, üniversiteli olabilmek için oldukça güç bir savaş veriyor.
hiçbir ilçede lise yoktu. Bursa’da bile erkeklerin
okuyabileceği bir Askeri Lise, bir de Erkek Lisesi
çok anım var ki; hatta ben hukuk Fakültesi’nde bile Erkek
vardı. 1957 yılında bir öğretmenim, beni bilmediğim
Lisesi günlerimi aradım. Hatta bir gün sınav sonuçlarında
bir sınava teşvik etti; girdim; kazandım. Girdiğim sınav
kendi adımı göremedim; sınava girmemiş görünüyorum.
Devlet Parasız Yatılı sınavıymış ve Orhaneli ’den sadece
Hemen hocama gittim ve durumu anlattım; kâğıdım çok
ben kazanmışım. 1957 yılında Bursa Erkek Lisesi’ne
iyi olmamasına rağmen çok iyi geçmişti dedim. Hoca
yatılı olarak kaydımı yaptırdım. Mezun olduktan sonra
da “Sınav kâğıtlarının içine bak” dedi. Bakarken bir de ne
da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni kazanıp
göreyim: 466 Mehmet Gazioğlu yazmışım. Yani Erkek
okudum. Okuldan sonra da hem Devlet Bakanı hem de
Lisesi’ndeki numaramı yazmışım; 1423 yazmadığım için
İçişleri Bakanı olarak görev yaptım
girmedi yazıyormuş. Hocaya gittim dedim ki “Hocam
Bizim zamanımızda liseyi bitiren her öğrenci üniversiteye girebiliyordu; çok büyük aksilikler olmazsa! Ama şimdi her ilde
benim kâğıt yok” “Bilmiyorum oğlum, girdim diyorsan
1944 tarihinde Bursa- Orhaneli ilçesinde doğdum.
“
”
Erkek Lisesi’ndeki günlerimi asla unutamam; o kadar
girmişsindir” dedi. Eylülde pekiyi vermişti bana.
- 102 -
Pilav günleri bana hep ilginç gelmiştir. Yıllar önce
öğretmenimiz vardı. O da bizimle yatılı kalırdı. Ona
çocukken gördüğünüz arkadaşlarınızı bir bakıyorsunuz
Mehmet Abi derdik. 25 yıla yakında okulda öğretmenlik
ki bakan, milletvekili, doktor, avukat olmuş koca
yapmış; dolayısıyla bütün talebelerin bölge özelliklerine
adamlar… Tabi görünüşleri de değişmiş; kiminin saçı
göre huylarını, karakterlerini ve meziyetlerini öğrenmiş.
dökülmüş, kimi kilo almış, değişmiş… Ben hep şunu
Bizim bölgenin insanı için “Orhaneli’ den hep ideal
derim: Ben iki kere Erkek Liseliyim; çünkü benim oğlum
talebe çıkar” derdi. Ben de sanırım o kalıba uyuyordum.
da Erkek Lisesi mezunu!
Hiç yaramaz değildim.
Yine bir gün okulu ziyarete gittiğimde duvardaki
Erkek Lisesi’nde ceza notla oluyordu; oldukça
okuldan mezun olmuş ünlülerin resimleri dikkatimi çekti;
disiplinli ve prensipli hocalarımız vardı. Ve hepsi de
o zamanlar on kişi filandı. Kürsüye çıktım; konuşma
alanında en yüksek yerlere gelmiş insanlardı. İsim olarak
yapıyorum; tam o sırada karşıdaki resimlerden biri
çok hatırlayamasam da Çamur Şevket, Perihan Hanım,
dikkatimi çekti. “Ne kadar yakışıklı bir adam kim ki
İmam, İbrahim Dekak, Mübeccel Hanım, Muhittin Bey,
dedim” Bir baktım ki benmişim!
Cemil Bey, Hicriye Hanım, Mehmet Ertan… Aklımda
kalanlar! Tabi ki aklımda kalmayan çok değerli hocalarım
Ben de bir tuhaf huy var. Şu an bile ortaokul ve lisede
beraber okuduğum arkadaşlarımın hepsinin numaralarını
da var.
tek tek bilirim. Hatta bir gün sınıf arkadaşlarımı yemeğe
davet ettim. 23 kişiydik yemekte. Ve ben hepsini
çürümesin diye! Sobayla ısınırdık. Tabi yaşımız da küçük
çağırırken ortaokul numaralarıyla çağırdım. Çünkü hep
olduğu için tarihi bina bizim gözümüze çok haşmetli
mümessillik yaptım. Her sabah hepsine numaralarıyla
görünürdü.
Biz okuldayken yerler siyah tahtaydı; ziftlenirdi;
seslenmekten otomatikman ezberlemiş oldum. Erkek Lisesi’nde Mehmet Ertan adında bir Biyoloji
- 103 -
Yeliz Mutlu tarafından 02.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
MİTHAT KIRAYOĞLU
1951 yılında Bursa ’da doğdum. İlkokulu Bursa’da
okuduktan sonra yatılı olarak İstanbul Erkek Lisesi’ne gittim. Lise son sınıfta da Burs Erkek Lisesi’ne naklimi yaptırdım. 1 yıl Bursa Erkek Lisesi’nde öğrencilik yaparak 1968-69 yılında Bursa Erkek Lisesi’nden mezun oldum. Bursa Erkek Lisesi benim için son derece önemli ve unutulmaz bir okuldum. Çünkü benim istediğim
öğrencisini bir başka etkiliyordur. Ayrıca çok değerli hocaların da artık son sınıf öğrencisi olan bizlere, “Ben üniversiteye gideceğim” duygusunun ağırlığını fazlasıyla aşılamış olması, okulumu benim gözümde farklı kılmaya yetip artmıştır. Zaten bizim dönemin erkek öğrencilerinin hemen hemen hepsi Bursa Erkek Lisesi’nde okumak istemiştir.
”
Ben hocalarımdan 1 yılda hayata dair çok değerli
bölümü kazanmamda en büyük pay Bursa Erkek
şeyler öğrendim. Son yılım da, o kadar verimli bir yıl
Lisesi’ne aittir. Zaten benim dönemimde Bursa Erkek
geçirdik ki sınıf olarak, tek bir kişi bile dışarıda kalmadan
Lisesi üniversitelere en çok öğrenci veren okul özelliğini
hepimiz üniversiteye yerleştik. Ben de İstanbul Teknik
taşıyordu. Bu yüzden ben de okulun kapısından adım
Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ne girdim.
attığımda nasıl bir okula girdiğimin farkındaydım.
Bunun dışında da zaten okulun o kıdemli tarihi binası herkesi olduğu gibi beni de derinden etkilemiştir. Yüz yılı aşkın zamandır ayakta duran bir binada ders yapmak eminim ki her
öğrendim. Hocalarımız çok iyi birer eğitimci oldukları
“
Ama ben hayata dair öğrendiğim çok şeyi o bir yılda
için bizleri derslere olduğu kadar hayata da hazırladılar. Öyle ki her zaman olgun, bilgili ve örnek davranışlarla
- 104 -
karşımıza çıkmışlardır. Biz hocalarımızda aslında o yıl bir kaderi paylaştık. Bugün bile hala birçoğunun ismini veya lakabını anımsamaktayım. Çamur Şevket, Aspirin, Kemal Bey, Melahat Hanım, Yüksel Hanım… Vs. Daha ismini hatırlayamadığım değerli hocalarımı da saygıyla anıyorum. Biz de o kadar çalışmaya gönüllü öğrencilerdik ki; adeta çalışkanlıkta yarış yapardık. Aynı zamanda çok iyi arkadaşlıklar, dostlukların kurulduğu bir yıl geçirdim. Herkes belli bir aile, okul terbiyesi almış; iyi niyetliydi. Okulun bahçesi o dönemde ilave yapılar olmadığı için bugünkü halinden daha genişti ve biz boş zamanlarımızı bahçemizde arkadaşlarla toplanarak geçirirdik. Çünkü derslerimizin ağır, hedefimizin büyük olduğu stresli bir ortamda dinlenecek, deşarj olacak tek yerimiz bahçemizdi. Biz de öğretmen tarafından şiddet uygulanması yoktu; fakat olmasa bile biz öğretmenlerimizden
çekinirdik. Aramızda bir mesafe, güzel bir saygı vardı. Bizim dönemimizde üzülerek söylüyorum ki öğretmenler her anlamda daha saygın bir durumdaydı. Ayrıca bizim zamanımızda dershaneler yoktu doğru dürüst. Ve biz ne öğrenirsek okulda öğreniyorduk. Pilav günlerinde arkadaşlarla buluşmak; eski anıları yâd etmek çok güzel bir duygu! Kesinlikle önemli ve devam ettirilmesi gereken bir gelenek olduğunu düşünüyorum. Okulun disiplini, benim unutamadığım bir en önemli özelliğidir. O en zor yılımda ben okulun disiplinini kendime örnek alarak istediğim okulu kazanmıştım. Çok kısa bir dönemim geçse de Bursa Erkek Lisesi’nde geçirdiğim bir yılı benim en unutulmaz yıllarımdan birisidir.
- 105 -
Yeliz Mutlu tarafın 17.01.2011 tarihinde görüşülmüştür.
NECATİ AKGÜN
1925 Bilecik-Pazar doğumluyum. 1934 yılında
Onun için ismime leke düşürmeni istemem” dedi. O
Bursa’ya gelip İstiklal Okulu’nun 4.sınıfından başladım.
günden bugüne kadar bu konuşmayı hiç unutmadım.
O zaman İstiklal Okulu yeni yapılmış bir okuldu;
Kayıttan bir süre sonra da Tahtakale açıldı; Erkek
Altıparmak’ta oturmamıza rağmen ben orayı tercih
Lisesi’ne bağlı. Bir süre de orada okuduk. Ayrı bile olsa
etmiştim. Ama bir yıl sonra da Erzurum’a gittim. Abim
aynı binadaymış gibi düzen intizam ve disiplin devam
orada öğretmendi. Ve öğretmen okulu tatbikat kısmına
ediyordu.
girdim; mezun olduktan sonra da Bursa’ya geldim.
Herkes askeri okula gitmemi isterken, ben de daha
bizim dönemde değil; kuruluşundan bu yana hep değerli
serbest bir yapıya sahip olduğum için o dönemde
hocalar gelip çalışmış. Düşünün ki Reşat Nuri, Cahit
Türkiye’de isim yapmış olan Bursa Erkek Lisesi’ne
Sıtkı… Bunun gibi birçok üstat öğretmenlik yapmış.
gitmek istedim. Ali Rıza Bey müdür muavini idi ve
Hiçbir hocamı unutmadım. Bazılarının isimlerini hala
1936 senesinde benim ön kaydımı yaptı. “Şimdi de sizi
anımsıyorum: Sıtkı Bey, Mahmut Şevket Bey, Çamur
Müdür Bey görecek” dedi. Müdüre gittim; Necati Bey,
Şevket, Gader Amca, Mübeccel Hanım, Cemil Abi, Rauf
ak saçlı bir adamdı. “Gel bakayım yanıma; sen benim
İpeker, Timurlenk… Vs.
adaşımmışsın; bu okulda iki kişiyiz: Bir sen bir de ben!
- 106 -
Bizim hocalarımız gerçekten çok değerliydi. Sadece
Bir gün dersten kaçmak istedik; büyük abilerimizle
beraber! Leylilerin ısınması için büyük kütükler gelir üst üste yığılırdı. Biz de o kütüklerin altına girdik. Ben sigara içmiyordum ama büyük abilerimiz yakmışlardı. Çok az zaman geçmişti ki Ali Rıza Bey’in sesi geldi. “Çıkın bakalım dışarı” dedi. Meğer sigaranın dumanı kütüklerden dışarı çıkmış; yanıyoruz zannetmiş önce. Ama yaklaşınca anlamış. Hepimizi odasına çağırdı. Ali Rıza Bey solaktı. Ben de bunu iyi analiz etmiştim. Şimdi tokadı yiyeceğiz diye düşündüm; solak da vuracağı için ben sıranın en sonuna geçtim. Bana geldi yoruldu; vurmadı bağırdı; korkudan kaçmıştım. O dönemde Erkek Lisesi’ne sadece Bursalılar değil; bütün şehirlerden okumaya geliyorlardı. Çünkü o dönemde de gerçekten başarısıyla ün yapmış bir okuldu. Okul öğrencileri ve mezunları benden önceden tutun da bugüne kadar hepsi “Ben Erkek Liseliyim” diye övünmektedir. Bizim dönemimizde hem gündüzlü hem
de leyli yani yatılı öğrenci mevcuttu. Yatılı okuyanlar bile öğretmenlerimizin ilgisi sayesinde kendisini çok iyi hissederdi. O dönemden okul arkadaşlarımdan Avukat Cemal Dik ile hala görüşürüm. Pilav günlerini de kaçırmamaya çalışırım; bazı arkadaşlarımla da o etkinlikte buluşur; sohbet ederim. Eskiden Bursa’da kolej vardı; Muradiye’de Amerikan koleji vardı; bizim okul kadar kaliteli! Ama orada okuyan kız öğrencilerin bir süre sonra Hristiyan olmaya başlamaları ile okul kapatılmıştır. Halk evleri vardı; biz oraya radyo dinlemeye giderdik; ayrıca kurslar açardı ikmale kalanlar için! Bunun dışında sportif faaliyetlere nadiren katılırdım. Ben kısa ve öz olarak şunu söylemeliyim ki; iyi ki Erkek Lisesi öğrencisi olmuşum. Yeliz Mutlu tarafından 12.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 107 -
NECİP NACİ DOĞRU 1 Ocak 1955 Bitlis doğumluyum. İlkokulu Bitlis’te okuduktan sonra ailemin Bursa’ya taşınmasıyla orta ve lise eğitimimi Bursa Erkek Lisesi’nde gerçekleştirdim. 1972’de mezun oldum. Okulda hiç kayıp yılım olmadı. Hayatımın en unutulmaz, en güzel dönemleriydi. O zamanlar Bursa Erkek Lisesi’nde okumak çok önemliydi. Ayrıca ben okulun bulunduğu mahallenin de çocuğuydum. Dolayısıyla yatılı okumasam bile orada yatılı okuyan arkadaşlarımla yatakhane dışında çok şey paylaşmışımdır. Bizim öğrenciliğimiz 6 gün okula gitmekle geçti, çünkü çarşamba ve cumartesi günleri yarım gün okula gidiyorduk. Ben 6 sene hep çalışıp çabalayıp hep sabahçı öğrenci oldum. Çünkü o dönemde ailemin ekonomik durumu iyi değildi, dolayısıyla katkıda bulunmak için yarım günümü boşaltıyordum. Aslında hem lisede
okuyup hem sabahçı olmak çok zordu, çünkü bir tane fen sınıfı vardı. Kendim sabahçı olmakla kalmayıp birkaç yakın arkadaşımı da sabahçı yapmıştım. Yusuf Zahiri İranlı, Türkmen bir öğrenciydi. Hikmet Demir de sabahçı yaptığım bir diğer arkadaşımdı. Biz, ahşap döşemeli yanmış motor yağıyla yağlanmış; sobalı ve taş binalı sınıflarda okuduk. Eski bir spor salonumuz vardı. Yatakhane ve yemekhane de mutlaka korunması gereken ahşap binaydı. Sınıflarımız 40- 50 kişi arasındaydı. 3’er kişi otururduk, çok eksik ve zor günlerdi. Laboratuar imkânlarımız çok kısıtlıydı. Remzi Yücedinç ilk matematik öğretmenimdir. İlhan Kiper Coğrafya hocamızdı. Recep Cenkçiler Biyoloji hocamızdı. Aspirin lakaplı Ayhan hoca vardı; eşi de öğretmendi. Lisenin en korkulu matematik öğretmeniydi. Herkes onun sınıfına düşmekten korkar, kaçarken; ben
- 108 -
onun sınıfına düşmek için peşinde dolanırdım, ama bugün bana çok şey kattıklarına inanıyorum. Bugün mühendis olduysam Ayhan hocamla Remzi Hoca’nın da katkılarını söylemeden geçemem. İsmet Göçmen unutamadığım Fizik öğretmenlerimden birisidir. Bir de unutulmaması gereken Fatma Zehra Hanım var. Ben 2 sene okuyabildim ama müthiş bir öğretmendi. Bursa’da İstiklal Savaşı’nda Yunan ordusuna esir düşmüş, o dönemde Osmanlı eğitiminden geçerek tarih öğretmenliği yapan bir hanımdı. 65 yaşının üzerinde olmasına rağmen ders veriyordu. Kurtuluş Savaşı’nı anlatırken ağladığını hatırlarım. Can Baba lakaplı hocamız vardı, edebiyat öğretmenimdi. Bir de İbrahim Dekak ve Nezihe Sanal vardı. Bugün edebiyat ve sosyal olaylarla ilgim varsa eğer bu hocalarıma borçluyum. Kurban Bayramıydı. Lise 1’deydim; 1969 yıllarıydı. Yatılı okuyan öğrencilerin bir kısmı memleketlerine gidemiyorlardı. Mehmet Emin İzol, Yusuf zahiri ve İran’dan gelen birkaç Türkmen arkadaş vardı. Bir kış günüydü. Biz de evde kurbanımızı kestik, komşulara dağıttık.
“ Ben “Arkadaşlarıma da götüreceğim” dedim. Ailem etin en güzel
yerlerinden koydu, ben okula götürdüm. Tabi biz aşçıyı tanıyoruz, her zaman yardımcı olur fakat o gün kabul etmedi, “Kurallara uymak zorundayım, dışarıdan yiyecek yasak” dedi. Ne söylediysek de ikna edemedik. Biz de kendimize çözüm ürettik. Okulda yapmaya karar verdik. O zamanlar ne et pişirmeyi ne de ocak yakmayı bilirdim. Bahsettiğim ahşap yatakhane binasının bir feneri vardı. Cihannüma denilen iç aydınlık yaratan bir yer. Oraya çıkıp ocak yaktık. Bugün düşünüyorum da büyük bir felaketten dönmüşüz. Oraya çıkıp da ateş yakmak ne kadar tehlikeli, her
yer ahşap! Öyle bir çatı ki güvercin yuvaları, yarasalar bile vardı! Et pişer hale geldi fakat her yer duman duman, camını da açtık oradan baca gibi duman çıkıyor. Tabi yangın çıktı zannetmişler koştular, bastılar bizi ama biz eti yemiştik.
”
Kısaca Erkek Lisesi’nde okumak unutulmaz bir
duygu. Hocalarımız çok ciddi olmasına rağmen çok özverili ve bilgiliydiler. O dönemde bir öğretmenin tayininin Erkek Lisesi’ne çıkmış olması çok önemli bir durumdu. Ben 6 yıl boyunca aynı elbiseyle ama her zaman ütülü jilet gibi gezdiklerini çok iyi biliyorum; ne kaymış bir kravat ne ütüsüz bir pantolon hatırlıyorum. Aspirin dediğimiz en sert hocamızın bile not ve disiplin konusunda acımasız karakterinin altında öğrenciye en iyiyi verebilme kaygısının yattığını çok iyi biliyorum. Teneffüs kullanmazlar, sigara içmezler, sorumsuz davranmazlardı. Bunlar da bizlere çok büyük örnek olmuştur.
Bizim dönemimizde mezun olup da başarısız
olan hiç kimseyi hatırlamıyorum. İnanın şu başarısız diyebileceğim hiç kimse yok, bizim dönemimizin hemen hemen hepsi yüksek lisansını tamamlamıştır.
Bir de pilav günlerimiz olur: Ben işim dolayısıyla çok
fazla katılamasam da, yüreğim her zaman oradadır. Bizim için çok özel bir gündür; çünkü biz o günlerde hayatta kalan öğretmenlerimizle, yeni tanıştığımız abilerimiz, genç kardeşlerimizle ve sınıf arkadaşlarımızla buluşuruz. Ben kesinlikle bu geleneğin devam ettirilmesinden yanayım.
- 109 -
Yeliz Mutlu tarafından 07.02.2010 tarihinde görüşülmüştür.
NECLA ÇANDAĞ
Çankırı’da doğdum; ilk, orta, lise eğitimimi orada
içeri girdiğinde heyecanla öğretmeninin elini öpüp bir
yapıp İzmir’de yükseköğrenimimi yaparak öğretmenlik
sıraya oturmuş. Öğrencilerin hepsinde birer gülümseme
hayatıma atıldım.
olmuş o an Atatürk ne kadar heyecanlandı diye! Bir
1977 yılında Erkek Lisesi’ne geldim. Okul beni çok
çocuğa Fransızcayı Türkçeye çevirmesini söylüyor.
etkilemişti; çünkü abim orada öğretmendi, dolayısıyla
Çocuk çeviremiyor, Atatürk’e dönüyor “Sen yapar
okulu önceden biliyordum. Kapıdan ilk adım attığımda
mısın?” diyor. Atatürk hemen çeviriyor.
her şeyden önce bina beni etkilemişti. Kocaman
duvarlar; eski yapı… Sobayla ısınılan, yerleri ahşap,
çok farklıydı. Öyle sınıflar vardı ki sus sözünü bile
yüksek tavanlı sınıflar… Düşünün ki Atatürk bile 2 kere
söyletmiyorlardı. Hep yüzüme bakıyorlardı bir şeyler daha
ziyarete gelmiş okula! Ziyaretinin birisi de öğretmenini
öğrenebilmek için! Hepsi birer değerdi; ben de elimden
ziyaret etmek amaçlı imiş. Ve habersizce gelmiş. O sınıfı
geldiğince onlara yardımcı olmaya çalışıyordum. Ben her
bulduk kaynaklardan araştırıp ve o sınıfı da Atatürk ve
zaman öğrencilerime şunu söylemişimdir. Not önemli
öğretmeni sınıfı olarak Cumhuriyet’in 75. Yılında açtık.
değil öğrenmek önemli, gelin isteyene on vereyim. O
Nevres Bey Fransızca öğretmeni, öğrencilerine, “Gazi
zaman belki sıkılmışlardır ama şimdi hepsi ayrı ayrı
benim öğrencim” diye anlatmasına rağmen Gazi gelip
mesleklerinin zirvesindeler. Hepsinin erkek olmasına
- 110 -
Erkek Lisesi bambaşka bir okuldu. Öğrencilerim
rağmen hiç rahatsızlık duymadım, çok aklı başında öğrencilerim vardı. Zaten hepsi benim çocuklarım olmuştu. Şimdi insan hangi evladını ayırt edebilir, hepsi benim gözümde aynıdır. Okulda saygı ön planda olduğu için karşılaştığınız zaman bütünleşebiliyorsunuz. Zaten biz başarılı olduğumuz kadar disiplinli de bir okulduk. Hiçbir öğrencimizi ayırt etmeden hepsinin kurallara uymasına özen gösterirdik. Bir gün derse gidiyordum, bir mezun öğrencimle karşılaştım. İsmi Barış Özçelik. Ankara Hukuk’ta okuyormuş. Elimi iki kere üst üste öptü, “Hocam bir tanesi de şu an okulda öğrencisi olduğum doçent bir
hoca için o rica etti” dedi. Ben de neden rica etti diye sordum. Meğer o hoca Sait Faik’i çok seviyormuş. Ben de Sait Faik ile ilgili çıkardığım kitabımla ödül almıştım. O kitap için “Sessiz sedasız yapılan çalışmalar ne kadar önemli, okula git hocanın elini öp benim için” demiş. Öyle çok duygulanmıştım ki! Böyle bir okulda çalıştığım için gurur duyuyorum. Bursa’nın neresinde olursanız oldun, Türkiye’nin neresinde olursanız olun hatta dünyanın neresinde olursanız olun mutlaka bir Erkek Lisesi mezunuyla karşılaşırsınız. Benim Kırmızı Saplı Çakı’yı yazmama da yurtdışındaki öğrenciler neden olmuştur. Yeliz Mutlu tarafından 22.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 111 -
NECMİ GÜRSAKAL
1950 Bursa doğumluyum. İlköğretimi Bursa İstiklal
mesafe hiçbir zaman aşılmazdı. Öğretmenlerimiz bizi
Okulu’nda, Ortaokulu ise Çelebi Mehmet’ te okudum.
hatta isim isim tanırmış; ben de bunu yıllar sonra şu olayla
1965 yılında Bursa Erkek Lisesi’ne kaydımı yaptırıp 1968
fark ettim. Benim eşimin annesi ile Kimya öğretmenim
yılında kayıpsız mezun oldum.
Melahat Hanım arkadaşmış. Yıllıklara bakarken “Necmi
Okulunu fiziki yapısıyla alakalı en çok aklımda kalan
bu tanıyorum; iyi çocuktur” diyerek referans vermiş. Yani
yerler, siyah renkliydi ve ahşaptı. Tahtalar mazot kokan
bana sorsalar “Melahat Hanım seni ne kadar tanır” diye
bir yağla yağlanıyordu diye hatırlıyorum hatta. Tabii ki
tanımaz derim.
sobayla ısınıyorduk, sobanın üzerinde de tebeşirle
yazılmış “Buzdolabı” yazısını hatırlıyorum. Sanırım
Çamur Şevket derlerdi. Şevket Hoca çok güzel tahta
yanmadığı için birileri yazmıştı.
kullanırdı, astronomi dersinde çok güzel şekil çizerek
Ben yatılı okumadım ama şehir dışından ve ilçelerden
anlatırdı. Kazım Baykal Felsefe hocamdı; Fatma
birçok yatılı öğrenci vardı benim dönemimde! Yatılı
Zehra Hanım Tarih hocamdı; Muzaffer Çakın Edebiyat
okuyanların arasındaki bağ daha kuvvetliydi.
hocamdı; Melahat Hanım Kimya öğretmenimdi.
Öğretmenlerimiz çok nitelikteydi; aynı zamanda
sevgi dolu insanlardı. Ama onca sevgiye rağmen aradaki
Ben Matematiği Şevket Ertunga’dan öğrendim.
Ders aralarında futbol oynardık; okulumuzda sportif
faaliyetler de ön plandaydı; okul takımı vardı. Hatta
- 112 -
bir gün müsabakada kavga çıktı; biz bütün okul koleji taşlamaya gittik. Lise sonlarına doğru da Mahfel’e gelirdik. Bizim dönemimizde hamur da yoğuran da iyiydi. Ben hafta sonları yaşıtlarım top oynarken evde sarı defterlerde ders çalışırdım. Hafta sonu çalışırsam ödevleri anca pazartesiye yetiştirebiliyordum. Bizim bir de derslerden geçtikten sonra her dersten ayrı bitirme sınavına girerdik. Karnede pekiyi bile olsa bitirme sınavında başarısız olursak kalıyorduk. Liseyi 6 yılda bitirenler bile vardı. Kapıda bir görevli saçlarımıza kıyafetlerimize bakardı. O Kadar sıkıydı ki içeri girdikten sonra dışarı çıkmanız mümkün değildi. Aslında ben edebiyat bölümüne gitmeyi çok istiyordum evdekilerin zoruyla
fen koluna geçtim. Çok şükür ki başarılı oldum. Ama ben matematikten hep korkan bir öğrenci olmuşumdur. Bir gün ilkokulda öğretmenimiz “çarpım tablosunu öğrenmezseniz ensenizde boza pişiririm” dedi. Ben de zannettim ki gerçekten ensemde boza pişirilecek. Korkudan lavaboya kaçmıştım; karnım ağrıyor diye. Yani hep matematikten kaçmışımdır. Bir gün tesadüfen orada bulunduğum bir veli toplantısında, “Hocam siz de bir şey söyleyin” dediler. Ben de, “Çarpım tablosundan kaçmak için tuvalete kaçan benden istatistik profesörü olursa, sizin çocuklardan atom mühendisi olur, korkmayın” dedim.
- 113 -
Yeliz Mutlu tarafından 23.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
NEŞET ŞEN
1933 tarihinde Kırcaali’de doğdum. 1966 yılında
gündüzlü öğrenci vardı bizim zamanımızda! 3 ayrı
Erkek Lisesi’ne Matematik öğretmeni olarak atandım.
zamanda ders veriyorduk. Sabahçı, öğlenci, akşamcı!
1998’de de emekli oldum. Aynı zamanda müdür
muavinliği görevini de üstlendim. Emekli olmama
bağlıydı. Ama şimdi görüyorum ki o sevgi ve saygı
rağmen kütüphane ve arşivde hala yardımcı olmaya
kalmamış. Biz kendi çocuklarımıza bakar gibi bakıyorduk
çalışıyorum.
öğrencilerimize, onlar da bizleri ana baba gibi sevip
Okula ilk girdiğimde kocaman bir bina karşıma
sayıyorlardı. Ben şimdi Türkiye’nin neresine gidersem
çıkmıştı. Ahşap yatakhanelerimiz vardı. Ama şimdi o
gideyim eski öğrencilerimle karşılaşıyorum. Hepsi iyi
ahşap yatakhaneler yıkıldı ve yerine yani bina yapıldı.
yerlere gelmiş, iş güç sahibi olmuşlar; inanın gurur
Konferans salonu yıkıldı yerine spor salonu yapıldı,
duyuyordum.
ayrıca bir de kütüphane eklendi.
Sobayla ısınırdık ama çok korkardık yangından.
kendime de on tokat atıyordum. O gün içim içimi
Çocuklar üşüse de yakamıyorduk ama gece sabaha
yiyiyordu. Fatma Zehra Hanım vardı, çok yaşlı bir tarih
kadar çocukların etrafında tur atıyordum üstü açık
öğretmeniydi. Bana “Aman hocam gel yardım et,
olanların üstlerini örtüyordum. Hem yatılı hem de
susturamıyorum” diyordu. Sınıfa girer girmez daha bir
- 114 -
O zamanlar veliler ve çocuklar bize derinden
Bazen elimde olmadan bir tokat atsam, içimden
şey söylememe gerek kalmadan kaçıp gidiyorlardı. Salim Dündar, Fatma Zehra, Kazım Baykal, Çamur Şevket, Cemile Hanım, İlhan Doğan, Burhan Arda hatırladığım mesai arkadaşlarımdı. Hepsi de öğretmenliğin hakkını sonuna kadar vermiş değerli arkadaşlarımdı. Cumartesi Pazar çocuklar toplar onların anlamadıklarını yeniden anlatırdık. Hatta Çamur Şevket’e sorardık. Neden adın Çamur diye! O da “Ben çalışmayan, başarılı olamayan öğrencilerime bir şeyler verebilmek için yapışıyordum, ondan adım Çamur Şevket kaldı” derdi. Yani bizim zamanımızda öğretmen nasıl daha fazla bilgi verebilirim diye uğraşırdı.
“
Bir gün okul bahçesinde bir öğrenci sürekli dolaşıyordu. Birkaç gün takip ettim. Sonra yaklaştım, “Nedir halin?” diye sordum. “Ben bu okula kayıt yaptırmak istiyorum fakat veli istiyorlar. Ben Dürdane Köyü’ndenim, velim de tarlada çalıştığı için gelemiyor” dedi. Aldım götürdüm, kaydını yaptım velisi olarak.
Okudu, başarılı olarak mezun oldu. Adı Halil Yeşilbursa, şimdi Merkez Bankası’nda müdür oldu.
”
Yine bir gün ders yapıyordum. Levent diye bir öğrencim ayağa kalktı; “Hocam ben hastalandım beni evime gönderin” dedi. “Tek başına gidebilir misin?” dedim, “Giderim” dedi. Yolladım bir arkadaşıyla evine. Bir hafta sonra babası bir çuvalla geldi, “Bunlar oğlumun giysileri, çocuk felcinden kaybettik Levent’i bunları ihtiyacı olan arkadaşlarına verin” dedi. O olayı hiç unutamadım. Ben Erkek Lisesi’ne çok şey borçluyum. En güzel günlerim ve mesleğimin zirvesi Bursa Erkek Lisesi’nde geçmiştir. Pilav günleri anıların tazelenmesi için, eskilerin yenilere tecrübelerini aktarmaları için mutlaka büyük bir katılımla devam ettirilmeli diye düşünüyorum.
- 115 -
Yeliz Mutlu tarafından 10.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
NEZİH DİMİLİ
24.05.1942 Gemlik doğumluyum. İlk ve ortaokulu
çok fazla imkânlarımız olmasa da müthiş bir arkadaşlık
Gemlik’te okudum. 1957 yılında Erkek Lisesi’ne kaydımı
ve okul sorumluluğu vardı.
yaptırdım.
yapıyordu.
Benim dönemimde okulda sadece eski bina vardı.
Bizim zamanımızda her üniversite kendi sınavını Ben
de
İstanbul
Üniversitesi
Hukuk
Sobayla ısınırdık ama varilden bozma sobalar, uzaksanız
Fakültesi’ni kazandım ve okudum. Bugünlere geldimse
ısınamazdınız. Yatakhanelerimiz dışında hamamımız bile
Erkek Lisesi’nin büyük bir katkısı vardır. Benim için Erkek
vardı.
Lisesi o kadar önemlidir ki hala hocalarımın isimlerini
“Yatakhanelerde çok güzel zaman geçirirdik, yat borusu
çaldıktan sonra el feneriyle yorgan altında Tom Miks okurduk. İbrahim Dekak gelir ara sıra, “ Susun, istikbal treni çoktan kalktı, siz bilet bile alamadınız” derdi. Sabah da anahtarları demirlere vura vura uyandırırdı bizi.
Okulda
çok
”
kısıtlı
imkânlara
rağmen
gayet
hatırlarım. Çamur Şevket, Mübeccel Hanım, Şoför Sabri, Reşat Esmer, Meserret Hanım, İbrahim Dekak… Aklımda kalanlar! Öğretmenlerle aramızda büyük bir saygı vardı. Hocaya yan bakmak ne mümkün. Zaten disiplini hiç elden bırakmazlardı.
mutluyduk; okul adeta evimiz gibi olmuştu. Ben tekne
kazıntısı olduğum için kıyamadılar İstanbul’a yollamaya.
sahamız vardı; daha sonra basket sahası oldu orası.
Yakın diye zaten Bursa’ya gelmiştim ama iyi ki gelmişim
Hatta takımımız Işıklar Askeri Lisesi’yle yarışırdı.
- 116 -
Okulda boş zamanlarda futbol oynardık; bahçede
Okulumuz hem derslerde hem de sportif faaliyetlerde adından söz ettirirdi. Hiç unutmuyorum; ikinci sınıftaydım. Kimya hocamız Hicriye Hanım çok sert bir hocaydı. Ben onun gibi sert bir hoca görmedim hala! Okulun kapanmasına bir hafta kalmıştı, bütün sınavlarım çok iyiydi. Kimya dersinde Hicriye Hanım sözlü yapmaya başladı. Ben de sıranın altında Tom Miks okuyorum. Hoca fark etti, “Beyefendi her şeyi ayarlamışsınız, notlarınız güzel o yüzden rahatsınız tabii ki, rahatınız da belli oluyor. Gel bakalım tahtaya” dedi. Soru 1 demirin formülü nedir? Demirin yaklaşık 12 tane formülü vardır. Gayet iyi biliyorum. Fakat 2. Soru kurşun! Nasılsa sınavlarım çok iyi diye hiç çalışmadım zerre kadar bilmiyorum. Tabi zilin çalmasına
da 10 dakika kalmıştı. 120 dakikada demiri yazarım diye düşündüm. Başladım yavaş yavaş yazmaya! Öyle yazıyorum ki; siliyorum, tekrar yazıyorum. Amacım vakit geçirmek. “Hoca tamam sen bunu biliyorsun, oyalanma 2. Soruya geç” dedi. Düşündüm ki kurşunu çözemezsem beni ikmale bırakacak. Aklıma bir şey geldi. Hemen bir iki sallandım ve birden yere düşüverdim. Hâlbuki yalan! Hoca oğlum ne oldu, tutun koşun diye bağırdı. Abdi vardı yakın arkadaşım. “Mahsus yapıyorsun değil mi?” dedi; ben de hiç oralı değilim. Tabi can havliyle gerçek gibi yaşıyorum; hatta terlemiştim. Herkes inandı o gün için. Ama daha sonra Hicriye Hanım’la 1970’li yıllarda karşılaştım ve anlattım. “Yapmışsındır hergele” dedi. Yeliz Mutlu tarafından 03.03.20111 tarihinde görüşülmüştür.
- 117 -
M.OLTAN SUNGURLU 1936’da Gümüşhane’de doğdum. Gümüşhane merkez Dumlupınar İlköğretim Okulu mezunuyum. Gümüşhane Ortaokulundan sonra Giresun Lisesi’nde liseye başladım.(O tarihte Gümüşhane’de lise yoktu) 1950 yılı Aralık Ay’ı başında Bursa Erkek Lisesi’ne parasız yatılı öğrenci olarak intikal ettim. O tarihte lise 4 yıldı. 1954 yılı Haziranında mezun oldum ve İstanbul Hukuk Fakültesi’ne kayıt oldum. Okuldan öğretmenlerimi, arkadaşlarımı kısmen ismen, kısmen lakaplarıyla hatırlıyorum. Birkaç tanesini burada zikredeyim. Birçoğu ölmüş olan arkadaşlarıma ve öğretmenlerime Allah’tan rahmet diliyorum. Müdürümüz Rıfat Tokgöz’dü bu okulda okumuş, bu okulda müdür muavini olmuş, bu okulda öğretmenlik yapmış, duygusal bir zattı. O tarihte Cumartesi günleri yarım gün eğitim vardı, öğlende merasimle dağılırdık.
Müdürümüz vatan sevgisi dolu konuşmalar yapar, bize şefkat gösterir, duygulanır, gözleri yaşarırdı. İbrahim Dekak, Reşat Bey Müdür Yardımcılarıydı, Mehmet Bey, Muzaffer Bey, Perihan Hanım, Mübeccel Hanım, Ziya Bey, Sami Bey, Şevket Bey, Kani Bey, Meserret Hanım, Hicriye Hanım Malik Bey öğretmenlerimizdi. Bursa’dan mavi köşeden merhum Melih Celasun sıra arkadaşımdı. Bursa’dan Tuncay, Feyzi, Teoman Özalp, Erdem Saker, Süher Bizer, İsfendiyar, Bolu’dan Günay Kabadayı, Ayhan eval, Amasya’dan Turan Eren, İnegöl’den Refik Cabi, Ankara’dan Süleyman Sezen, Gümüşhane’den Ercan San, Kocaeli’mden Rauf Tamer, Balıkesir’den Uğur Dörtbudak, Erdek’ten Ergun Rona, Erzincan’dan Gürbüz Karakaş, Marmara Adasından Emin ve ikiz kardeşi Doğudan, Güneydoğudan birçok arkadaş hatırlıyorum. Hepsi hayatta Çok başarılı ve haysiyetli bir
- 118 -
çizgide olmuşlardır. Bursa Erkek Lisesinde unutamadığımız hatıralarımız çok, ben lise son sınıfta 2. Dönem resim dersinde manken oldum. Yılsonunda açılan sergide benim yağlı boya, kara kalem, sulu boya resimlerim duvarları süslemişti. Bursa Valisi Sayın İhsan Sabri Çağlayangil, sergiyi gezerken beni çağırdı, bu arada da istikbale matuf, güzel temennilerde bulundu. O temennileri hiç unutmam. Tabi ki en güzel hatıra lise fen şubesinden 4.sene sonunda mezun olmaktı. Fakat daha sonra diplomamı almaya gittiğimdeki hüznüm o sevincimden çok çok daha fazlaydı. Artık bu bina, bu öğretmenler, bu şehirden tamamen uzaklaşıyordum. Okulumuzun binası 1800’lü yıllarda Osmanlı İmparatorluğunun her tarafta görünen resmi inşaatlarından biriydi. Dış kapıdan bahçeye girince cephede bu bina bulunmaktaydı. Sol tarafta yani batıda spor odası, tuvaletler üzerlerinde büyük yatakhane devamında kantin, depolar, çamaşırhane, üzerlerinde üç yatakhane bulunmaktaydı, revirde bu bölümdeydi. Bu iki bölümün önü bahçe, kuzey cephede ise hamam, mutfak ve çamaşırhane vardı. Okul binasında göze çarpan bir tadilat fark edilmiyordu. Okul sobayla ısıtılıyordu. Bursa Erkek Lisesi’nin ve Bursa’nın hayatımda çok mühim yeri vardır. 14 yaşında yeni yetişme çağında iken gittiğim Bursa’da 18 yaşında bir genç olarak ayrıldım. Öğretmenlerim, okul kütüphanesi, Kafkas Pastanesinin biraz üzerindeki halk kütüphanesi, camileri, çarşıları ve bütün varlığıyla Bursa benim şahsiyetimin oluşmasında anlatılmaz bir etki yapmıştır. Bursa Erkek Lisesi’nde o yıllarda büyük fikri olgunluk vardı. Bulgaristan’dan gelen arkadaşlarımız Komünist sistemin etkisiyle materyalist görüşler ileri sürerdiler. Yugoslavya’dan gelen bir kısım
arkadaşlarımız iyi dini eğitim görmüşlerdi. En aşırı sözler ve tartışmalar yapılır, kavga olmazdı. Bu günün Türkiye’sine, siyasi partilerine, televizyonlardaki açık oturumlarına bakınca Bursa Erkek Lisesinin o günlerini takdirle yâd etmemek mümkün değildir. Okuduğumuz dönemde öğrenci öğretmen ilişkileri mesafeli idi. Eğitim sistemi klasik eğitimdi. Dersleri öğretmen anlatırdı, ancak Bursa Erkek Lisesi ve birkaç Devlet lisesi, anlı şanlı kolejlerden eğitim kalitesi olarak çok yüksek idi. Biz, liseyi 4 yıl okuduk bu sebeple öğretmenlerimizin ifadesi eğitimin kalitesinin yükseldiği idi. 4. senenin sonunda müdürümüz Rıfat Bey ki öğrenciliğinden beri kendi o okuldaydı. “Bu okulun tarihinde bu güne kadar edebiyat şubesi gibi başarılı bir sınıf görülmemiştir. Fen şubesi ise edebiyat şubesine kıyaslanamayacak kadar başarılı bir sınıftır…” Sınıfımızdan beş arkadaş yalnız İTÜ’ye müracaat etiler, ikinci bir talepleri olmadı. Koca Bursa Erkek Lisesinin son sınıflarının mevcudu 60 civarında idi. Bizim Fen şubemiz 28 kişiydik birçok arkadaşın diplomasında bir tek 9 nazar boncuğu gibi olurdu diğer notlar hep 10 bütün bu arkadaşların bundan sonraki başarıları da eğitimin kalitesini göstermektedir. Okulumuzda pilav günleri öğrenciler için istikbale matuf ümit dolu günlerdir. Okuldan mezun, hayatta başarılı insanları görmek, dinlemek öğrenciler için istikbal ışıltıları verir. Eski mezunlar için ise okulda geçen gençlik yıllarını, öğretmenlerini, arkadaşlarını hatırlamak için bir vesiledir. Bu gün onlar için adeta bir çocuk olma, genç olma fırsatıdır. Bursa büyük bir tarihtir, kültürdür, medeniyettir, örftür. Bursa Erkek Lisesi de bütün bunların önemli bir parçasıdır.
- 119 -
ORHAN BÜRKSU
1943 yılında Kemalpaşa’da doğdum. 1957 de Bursa
Hiç yoz arkadaşımız yok. Ortaokulu bitirip lise tahsili için
Erkek Lisesi’ne kayıt yaptırdım. 1960 senesine kadar
Kemalpaşa’dan geldiğimde 14 yaşınaydım. “Ötü Yılmaz”
yatılı okudum. Çünkü oturduğum yerde lise yoktu. Biz
lakaplı Kemalpaşalı bir arkadaşım vardı, onunla küçücük
okulun kahrını çektik aslında çünkü şimdi bakıyorum da
ranzada sarılıp ağladığımızı hatırlıyorum, “Biz annemi
bizim eski binalar yıkılmış, yerine kaloriferli yeni binalar
özledik” diye. Zaten okulumuz çok disiplinliydi mesela
yapılmış. Her şey şimdi daha modern bizim dönemimizde
ben avukatım ve asla randevuma geç gitmem, erkenden
böyle değildi ki… Şimdi şöyle düşünüyorum da;
giderim orada beklerim ama kimseyi bekletmem. Bu
hocalarımızdan
alışkanlık bana Erkek Lisesi’nden kalmadır.
yaşayan
kimse
kalmadı
hemen
hemen hepsi göçtü gitti. Hatta arkadaşlarımızdan bile
kaybettiklerimiz var.
çalışmak istiyorum. Çünkü bize o terbiye ve eğitimi
Zaten bizim hocalarımız deneyimli ve belli bir yaşın
okulda verdiler. Mütalaa oluyordu bizim ek derslerimiz,
üzerindeki insanlardı. Ama ben bizi çok iyi eğittiklerine
o saatlerde ders çalışırdık. Sabah saat 6 da mütalaa için
ve bizleri hayata daha o dönemden hazırladıklarına
uyanırdık. Dışarıda musluklarımız vardı, buz gibi suyla
inanıyorum. O günlerden mezun olanları düşünüyorum
kar, kış, kıyamette yüzümüzü yıkardık. Sonra hemen
da hepsi iş güç sahibi, kendi alanlarında ünlü insanlar.
doğru derse, mütalaa biter bitmez de kahvaltı eder
- 120 -
Mesela şimdi tatil oluyor ama benim canım sıkılıyor,
sonra da derse giderdik. Küçücük dolabı vardı herkesin dolap odasında. Herkesin dolabı kilitli olurdu. O dolaba nasıl sığardık aklım almıyor düşününce! Elbiseler, kitaplar evden getirdiğimiz yiyecek içecekler sığardı nasıl sığarsa artık! O dönemden kalma alışkanlıklarım hala devam eder benim, mesela karım bana hep “Ceset gibi uyuyorsun” der. Çünkü ben yatağın içine girince ayaklarımın altına yorganı alırım; kenarlarını da kıvırırım ellerimi bağlarım öyle uyurum, e tabi o dönemde yatakhanemiz buz gibi soğuktu soba yoktu. O yüzden herkes yorganları kıvırır kendini muhafaza ederdi. Ayağımızı bile kıpırdatamazdık, biraz ayağımızı oynatsak buz gibi donardık. Sosyal faaliyet olarak atletizm ve futbol ön plandaydı. Bütün maçlara giderdik. Kız Lisesi’ne destek olmak için mutlaka onların müsabakalarına giderdik. Onlar bize destek olurdu, biz de onlara. Pazar günleri mutlaka sinemaya giderdik ve o sinema biletini de Çarşamba günleri öğleden sonraları ders olmadığı için o günden gider alırdık. Tayyare Sineması’nda o dönemlerde çok güzel filmler oynardı. Sabah matineleri ucuz olduğu için biletleri mutlaka saat 11.00daki matineye alırdık. Haftanın bir günü “Askerlik” dersimiz vardı. O derste bir gün boyunca bir öğrenci nöbetçi olurdu. 6 sınıftaydık; askerlik hocamız bir yarbaydı. O kadar çok konuşurdu ki, zil çalsa da bırakmıyordu bir süre. Ne zaman onun dersi olsa aç kalırdık, çünkü zil çalan herkes yemekhaneye koşardı. Diyelim ki et yemeği var tabakta ne kadar et varsa hemen yerlerdi. Biz hocanın sözü bitip de gidene kadar yemeğin sadece suyu kalırdı. Nöbetçi
olduğum bir hafta yine zil çaldı fakat bizim hoca hala anlatıyor, birden “Sınıf kalk!” diye bağırdım bütün sınıf ayağa kalktı. Hoca şaşkınlık içerisinde bana baktı, “ Ben daha sözümü bitirmedim” dedi. Ben de “Efendim nöbetçi öğrenci olarak arkadaşlarımın haklarını korumak zorundayım, sizin dersiniz dördüncü saatte ve biz her askerlik dersinde aç kalıyoruz çünkü siz bizi bırakana kadar bütün yemekler bitiyor” dedim. “Tamam” deyip çekip gitmişti, nasıl da korkmuştum ama yapmak zorundaydım. İşte biz böyle öğrenciydik. Şimdikilere bakıyorum da gömlekler dışarıda, boyalı dağınık öğrenciler. Biz öyle miydik, ortaokulda başımıza şapka takardık mesela. Şimdiki kütüphanenin olduğu yerde 5. Yatakhane vardı. Orada tuvaletler vardı, sigara içenler orada içerlerdi. İzmaritlerini de orada yok ederlerdi. Dışarılarda bir iz bulmak mümkün değildi. Yatılı okul arkadaşlığı her zaman başkadır. Biz hala görüşürüz, zaten hep kardeşçe geçinirdik. Çünkü hiçbirimizin annesi babası ailesi yoktu, çok değişik kültürlerden gelmiştik artık orası çok güzeldi. Çünkü herkes memleketinden bir şeyler getirirdi, artık neyi meşhursa. Hep beraber yerdik. Ben mesela Kemalpaşalı olduğum için sürekli meyve getirirdim oturup hep beraber yerdik. Yatakhanemiz demir ranzalıydı. 5. Yatakhanede ışıklar hiç sönmezdi akşamları, çünkü ortaokullar orada kalıyormuş. Küçük oldukları için korkmasınlar diye yanık kalıyormuş ışıklar. Bizde ise akşam 9-10 deyince söndürülürdü lambalar. Bir yaş büyük olan zaten kıdemlidir, abidir aynı öğretmen gibidir. Hoca dövmez abi döverdi bizleri. Hocalara lakap takardık; mesela “İmam” , “Torşon” “Kıllı Hicriye”vardı.
- 121 -
Ben zaten çok yaramaz bir öğrenci değildim, hiç sınıfta kalmadan bitirdim hep okullarımı. Oyunlarımızı da kendi kendimize yaratırdık, mesela öndeki havuza kim kıyafetleriyle atlayabilir? Kim sinek yutabilir? Hatta yuttuğumuzu ispatlamak için dilimizi dışarı çıkarırdık, sineğin kanatları dilimize yapışmış bir halde bakarlardı. Yediysen eğer, al sana 25 kuruş! Rükneddin vardı; denetmen! Her sabah cetvelle “Tan tan” vururdu ranzalara istersen kalkma. Ortalarda da kırma yataklar vardı, orada yatan arkadaş mesela geç gelecek ders çalışıyor, hemen ranzanın ayaklarını yarım katlardık;, geldiğinde bir oturur ayaklar gürültüyle açılır biz gülmekten karın ağrısı yaşardık. Yemekhanede Aslan Ağa ve Cavit vardı. Ben Kemalpaşalı olduğum için sucuk filan getirirdim. Yemekhaneye inip onlara sordum “Pişirebilir miyim” diye, “Tamam oğlum” dedi Aslan Ağa. Dolaptan yiyeceğim kadar kesiyordum, götürüp gizlice pişirip yiyordum. Rahmetli Coğrafya hocamız vardı derdi ki: “Sakın bana sobalar yanmadı, ışık söndü… Gibi mazeretlerle gelmeyin; mazeret kabul etmem. Bir düşünün siz sanıyor musunuz ki Kanuni, Fatih Sultan Mehmet bunca yerleri
kaloriferler içinde sıcacık yaşarken fethetti. Ortada bir ateş yanardı önü ısınsa arkası donardı. O yüzden sakın ola bana böyle saçma mazeretlerle gelmeyin” Okuldan bir arkadaşım vardı; lakabı, “ Kesköse” Fransızca bir kelime, neden öyle isim koydular bilmem. Yıllar sonra bir yerde karşılaştık, bakıyorum, bakıyorum ismini hatırlayamıyorum. Dedim ki, “Arkadaşım sen Kesköse’sin de ama adın neydi kusura bakma” dedim, uzun süre gülüştük. Lise 1’de Kimya hocamız vardı Rıfat hoca. Rıfat Toksöz hatta müdürdü ama nedense yarıyılda ayrıldı. Bize onun yerine hükümet tabibi bir hoca geldi. İlk karnede kaldık, ikincide borçlu geçtik. Borçlu kurtarma sınavımız vardı, ilkine girdik çaktık tabii ki. 3 üncü de kalırsak sınıfta kalıyoruz. Sınava bir hafta kala duyduk ki Kıllı Hicriye trafik kazasında dişlerini yutmuş, komaya girmiş, biz sevinçten oynamıştık. Sonra da onun yerine sınıf arkadaşımız Haldun’un babası geldi. O Kız Lisesi’nde Kimya öğretmeniydi. Lakabı “Şeker Ziya” öyle sorular sordu ki hep bildiğimiz sorular. Hayatımda almadığım notu aldım. 9 almıştım. İşte böyle geçti zaman, bana emeği geçen herkese teşekkür ederim. Yeliz Mutlu tarafından 31.12.2010 tarihinde görüşülmüştür.
- 122 -
OSMAN YILDIZ
14.10.1972 tarihinde Bursa’da doğdum. İlkokulu
aramızdaki sevgi, saygı ve disiplin asla bozulmazdı.
Kestel’de okuduktan sonra 1973 yılında Bursa Erkek
Aklıma gelen bazı hocalarım var: Ayla İhsandiyaroğlu,
Lisesi’ne kayıt yaptırdım. Hem ortaokul; hem de lise
Kamile Biçer, Ali Çakır, Avni Çakır… Tabi daha birçok
eğitimimi orada tamamladım.
değerli hocam vardı ama şu an hemen hatırlamak
mümkün olmuyor; hepsini saygıyla anıyorum.
Biz hocalarımızdan çok çekinir ve korkardık. O
dönemde hoca, öğrenci ilişkisi çok daha farklıydı. Bir
kere okula gitmemekten, dersi ekmekten çok ama
dershaneye gittim. Ben matematik bölümü mezunuyum.
çok korkardık; Şimdikiler gibi rahat öğrenciler değildik.
Daha sonra İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi
Korkardık ama yine de yapardık.
okudum. Zaten bizim dönemimizde kolejler hariç en
Bizim hocalarımız oldukça kaliteli ve çok sağduyulu
önemli ve kaliteli okul Erkek Lisesi idi. Bana göre hala da
kişilerdi. Zaten Bursa Erkek Lisesi de o zamanların en
öyle devam ediyor. Hatta o dönemlerde ataması yapılan
başarılı ve en sıkı okuluydu. Hocalarımız ellerinden
öğretmenler bile kalitesinden dolayı Erkek Lisesi’ni tercih
geldikçe bize her konuda destek olurlar; yerine göre
ederlerdi.
arkadaşça davranırlardır. Âmâ her şeye rağmen
- 123 -
Bizim dönemimizde dershane vardı; ben de
Okulumuz sadece dersler ve hocalar yönünden
ceketsiz okula asla gidemedik. Kontroller olurdu; ben
çevrem bile Erkek Lisesi’ndeki çevremdir. Zaten birçok ilkleri, dostlukları okulda kazanmışımdır.
Erkek Lisesi’nde dayak yediğimi çok iyi biliyorum.
Zaten öğretmenlerimizi anne- baba gördüğümüz için
yapmıştık. Laboratuarlarımız eski binadaydı dönemde
asla şikâyet etmezdik. Bizim dönemimizde siyasi
kapalı spor salonu yeni yapılmıştı. Hatta kapalı spor
olaylar olmasına rağmen asla disiplin bozulmamıştır.
salonunu ilk kullanan öğrenci bizleriz. Okuldan
Boykotlara, derslerin ekilmesine rağmen asla disiplinsiz
kaçacağımız zaman Kız Lisesi tarafındaki duvardan
bir
atlar, oradan kaçardık. Kaçtığımız zamanlar da genelde
değil; kılık kıyafet olarak da çok sıkıydı. Kravatsız,
durum
okulumuzda
görülmemiştir.
Okuldan
”
Biz hem eski binada hem de yeni binada ders
atılacağız; derslerden kalacağız diye çok korkardık ama
Haluk Bilardo ’ya gider orada bilardo oynardık.
yapacağımızdan da geri kalmazdık.
voleybol oynamayı çok severdim. Masa tenisimiz vardı,
Hatta bir gün ben karnemdeki notları değiştirmiştim.
Sosyal faaliyetlere genelde katılırdım Özellikle
Üç tane üçüm; Üç tane de dördüm vardı. İlk dönem altı
uzun teneffüslerde masa tenisi oynardık.
tane kırık notlu bir karne elimde duruyordu. Üçleri sekiz
Binamız kaloriferliydi. Ama eski bina hala sobalıydı. Eski
yapıp eve götürdüm. Tabi on beş gün rahat ettim. Fakat
binanın ihtişamı bizleri hep etkilemiştir, kalın duvarları ve
tatil sonra erince karneyi okula geri iade ediyorduk. Bu
duruşu çok etkileyicidir.
yüzden de okula gidip karnemi kaybettiğimi söyledim;
tabii ki idareden ailemi istediler; yenisi için! Mecburen
görüşürüm; genel cerrah Tevfik adında SSK’da görev
anneme anlatmıştım; çok kızmasına rağmen babama
yapan arkadaşımla hala görüşüyorum. Hocalarımdan
söylemedi ve okula gittiğinde beni ele vermemişti. Artık
da Burhanettin hocamla hala görüşürüm; karşılaşırım.
benim yalanıma istemeden de olsa ortak olmuştu. Çok
Kamile Biçer hocamı da geçen gün bir yerde gördüm;
başarılı bir öğrenci olmamama rağmen ikinci dönem
çok mutlu oldum.
bütün derslerimi toparlayıp; kurtarmıştım.
Erkek Lisesi’nin katkılarını mesleğimde her zaman görmüşümdür. Matematik altyapımı Erkek Lisesi’ne borçluyum. Bugün buralardaysam eğer okulumun katkıları sayesinde buradayımdır. Sadece ders anlamında değil; sosyal alanda da Erkek Lisesi’nin katkılarını asla inkâr edemem. Bugünkü arkadaş
çok mutlu ve gururluyum. Bana göre okulum gururla
“
İhsan Kırayoğlu ve Muzaffer Arıkan ile hala
Ben Bursa Erkek Lisesi’nden mezun olduğum için
referans olarak gösterilecek bir okuldur.
Pilav günlerine çok fazla katılamıyorum; işlerimden
dolayı! Aslında katılıp eski günleri yâd etmeyi çok isterim.
- 124 -
Yeliz Mutlu tarafından 24.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
RAUF TAMER
Ah bu Biyoloji...
Bursa Erkek Lisesine Yatılı olarak 10’uncu sınıfa geldim. İlk Biyoloji dersinde hocamız Mehmet ERTAN Sınıfa sordu: -Biyoloji dersinden borçlu olanınız var mı? Parmak kaldırdım.
Sadece ben vardım. 9. Sınıftan 10. sınıfa geçerken Biyolojiden borçlu olarak geçmiştim. Hoca yanıma geldi ve dedi ki: -Borcun morcun yok. Gecen yılkı Biyolojiyi unut, bu yılkine çalış. Dünyalar benim oldu. Mehmet ERTAN’ a zaten abi derlermiş. O günden sonra benim de biricik Mehmet abim oldu.
- 125 -
RECEP BİLAL CENKÇİLER
Bursa Erkek Lisesi Mezunları Derneği Başkanı
ÖZGEÇMİŞ;
4 Temmuz 1943 yılında Bursa’da doğdum. İlkokul
çok sever ve hepsine saygı duyardım. Sağ olduğunu
eğitimimin ilk 3 yılını Bursa’da farklı okullarda okudum.
bildiğim Biyoloji öğretmeni Mübeccel Kızılören’in ve
Son iki yılını Orhaneli’de okudum. Oradan mezun oldum.
Matematik öğretmeni Perihan Sayman’ın İstanbul’da
Babam o yıllarda Orhaneli müftüsü idi. Ortaokulun ilk 3
yaşadığını biliyorum.
ayını Orhaneli’ de okuduktan sonra babamın Bursa’ya
tayini sonucu Bursa Osmangazi Ortaokulu’na 3 kardeş
(Çamur Şevket) beni tahtaya kaldırdı. Başladı soru
kaydımız yapıldı.
sormaya… Nokta tarifi, doğru tarifi gibi sorular sordu.
1957 yılında ortaokuldan mezun oldum. Aynı yıl Bursa
Bende tık yok. Eline not defterini aldı ve ismimin olduğu
Erkek Lisesi’ne kaydım yapıldı. Evimiz okulumuzun
sayfayı açtı. Elinde kalem başladı konuşmaya. Güya
hemen altında idi. Okulun zil sesini bile duyuyordum.
kızım sana söylüyorum gelinim sen anla tarzında…
Bursa Erkek Lisesi’nde 4-B sınıfında lise hayatım başladı.
Babamı üzmemek ve öğretmenlerimden azar işitmemek
O’na bunları anlatsam, senin halin nice olur…” Gibi
için çok dikkatli davranıyordum.
sözlerle adeta sınıfa gözdağı veriyordu. Beni bir ders saati
- 126 -
Lise öğretmenlerimi ki çoğu şu anda hayatta değil;
Bir gün matematik dersinde hocamız Şevket Ertunga
“Şimdi ben sana bir sıfır versem, babanı çağırsam,
boyunca ayakta tutarak bana ve sınıfa gerekli öğütleri
verdi. Ben de eve gider gitmez, babama bu durumu
öğrenci ikmale kalmıştı. Öğretmenimiz Muzaffer Gürses
anlattım. Babamın okula gidip hocamla konuşmasını
idi. Okul Müdürümüz Şevki Altındağ’a gittik. Sıkıntımızı
istedim. Ertesi gün babam okula giderek hocama beni
anlattık. O da dilekçe ile müracaat etmemizi söyledi.
sormuş. O da benim için olumlu konuşmuş hatta “bu
Kâğıtlarımız tekrar okundu ve neticede hepimiz başarılı
çocuk adam olur” demiş. Babam bana bunu anlattı.
olmuştuk.
Ya gerçekten hocam böyle söyledi ya da bana böyle
söylemek istedi.
Halil Bey, ders anlattığı sırada pencereye bakıp ellerini
birbirine vurarak heyecanla gidiyor..gidiyor diyerek
Okul yıllarında öğretmenlerimden bazıları şunlardı.
Yine son sınıfta kompozisyon dersinden çok sayıda
Lise–2.sınıfta coğrafya dersinde idik. Hocamız
Tarih
bağırmaya başladı ve hışımla kapıdan dışarı çıktı.Üst
öğretmeni Fatma Zehra Yazıcıgil, Felsefe hocamız Kazım
kattaki sınıfa hızla gidip ders yapan öğretmene geliyor…
Baykal(Saksağan), Edebiyat öğretmenlerim İbrahim
geliyor …diyerek ipin ucundaki kopya kağıdını yukarı
Dekak ve Muzaffer Gürses, Biyoloji öğretmenlerim
çeken öğrenciyi yakalatmıştı.
Mehmet Ertan ve Mübeccel Kızılören(Karakız), Matematik
öğretmenim Şevket Ertunga, Kimya öğretmenimiz
çeken kesinlikle ikmale kalırdı.
Hicriye Bengü, Okul Müdürlerimiz Rıfat Tokgöz ve Şevki
Altındağ… Gibi çok değerli öğretmenlerimden güzel ve
Bengü’nün kaza geçirip okulu bırakması üniversite
kalıcı değerler kazandım. Hayatım boyunca bana bu
sınavlarında bize büyük sıkıntı yaratmıştı.
değerler rehber oldu.
Unutamadığım bir anım da; Ortaokulda matematikten
Fakültesi Zooloji-Botanik (Biyoloji) bölümüne kayıt
iyi not almakta sıkıntı çekiyordum. Son sınıfta Şeminur
oldum. Aslında diş hekimi olmak istiyordum. Bu arzum
Sezgiç isimli matematik öğretmeni sınıfımıza öğretmen
yıllar sonra kızımın diş hekimi olmasıyla bir nebze olsun
olarak geldi. Kısa zamanda sınıfın matematik seviyesi
giderilmiş oldu.
arttı. Çünkü öğretmenimiz bizi notla teşvik etmeye
başlamıştı. Bu benim için adeta doping olmuştu.
bulundum. 1970 yılında tam ücretli sonra kadrolu olarak
O yıllarda lise bitirme sınavları oluyordu. Son
Bursa Erkek Lisesi’nde Biyoloji öğretmenliği görevine
sınıftayken ders çalışmak için son bir ay okula devamsızlık
başladım. Zaman zaman kimya derslerine de girdim. İlk
yapıyorduk. Sınav hazırlıklarımı daha çok Hüsnügüzel
yıllarda yatılı öğrencilerin müdür yardımcılığı görevlerinde
Bahçesi gibi açık alanlı yerlerde sürdürüyordum.
de bulundum. Okulun pilav günlerine o günden bu güne
Coğrafya
öğretmeni
Halil
Ovalıoğlu(İmam),
- 127 -
Bu hocamız kopyaya hiç tahammülü yoktu. Kopya Lise
son
sınıfta
kimya
öğretmenimiz
Hicriye
1960 yılında liseden mezun oldum ve İ.Ü.Fen
Üniversiteyi bitirdikten sonra bazı kamu görevlerinde
devamlı katılır ve görev alırım. Cumhuriyetimizin 90.yılı olan 1973 yılında arkadaşlarımla Okulumuz yıllığını hazırladık. Ben; çok sevdiğim okulumda 22 yıl görev yaptıktan sonra 1992 yılında emekli olmak mecburiyetinde kaldım. 10.Ocak.2007 tarihinde yedi arkadaşımla Bursa Erkek Lisesi Mezunları Derneğini(BEL-DER)kurduk. Bu bir ihtiyaçtan doğdu. Kurulduğu tarihten beri başkanlığını yürütmekteyim. O tarihe kadar okulumuz adına çeşitli dernekler kurulmuş fakat faaliyetlerini durdurmuşlardı. Derneğimizin faaliyetlerinden kısaca bahsedersek; - Üniversitede okuyan Okulumuz mezunu ve ihtiyaç sahibi öğrencilere eğitim bursu vermek, - Her yılın mayıs ayının son Pazarı pilav günü düzenlemek, - Okulun çeşitli ihtiyaçlarını talep doğrultusunda ve imkânlar ölçüsünde karşılamak
RESTORASYON ÇALIŞMALIRIMIZ; Okulumuzun eski binası çok kötü durumdadır. Dernek olarak Bursa Valiliğinden 27 Şubat.2009 tarihli bir protokol yaptık. Protokol gereği restorasyonla ilgili planlar derneğimiz tarafından yapılıp ve tabiat varlıkları koruma kurumundan onaylanmış böylece eski binamız koruma altına da alınmış oldu. Eski bina ve ek derslik ile ilgili Projelerimizin hayata geçirilmesi ve inşaatlarının yapılmasını derneğimiz üstlenmiştir. Bunun için çeşitli kuruluş ve mezunlarımızla temasa geçtik. Bu konuda Bursa Büyükşehir Belediyesi ve Sanayi Odası’ndan destek aldık. Kitap elinize geçtiğinde bazı somut sonuçları görme imkânımız olacaktır. Tarihi Okulumuzun tanıtım kitabını bize kazandıran Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne ve emeği geçenlere Mezunlar Derneğimiz adına sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
- 128 -
RÜŞTÜ BURLU 1928 doğumluyum. Erkek Lisesi mezunlarındanım. Okula başlama tarihim, İkinci Dünya Harbi’nin sonlarıydı.1942’de başladım, 1945’de bitirdim. O tarihlerde Erkek Lisesi’nin değeri çok büyüktü. Çünkü bu günkü kadar okul yoktu. Harp sonrası olduğu için ekmek karneyle veriliyordu. Ben hem okurdum hem de bakkalda çalışırdım. Bakkalın ismi, Hafız Ahmet’ti. Kendisi amcamdı. Ekmekler karne karşılığı verildiği için ekmek karnelerini her gün, şu kadar ekmek verdik diye karneleri vilayete teslim ederdim. Okul yıllarımda çalıştığım halde hiç devamsızlığım olmadığı gibi geç kalmış günümde yoktu. Çok iyi hatırlarım 1945’te okulu bitirdiğim zaman karnemde bir gün geç kalmışlığım yazılıydı, bunun itirazı için müdür beye çıktım. Müdür bey bunu inceledi ve haklı olduğum için karnemdeki geç kalmış günümü düzeltti.
Daha sonra 1951 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olarak Erzurum ve Kars’ın muhtelif yörelerinde askerlik yaptım. Erzurum’un Çat kazasında Hükümet tabipliği yaparak bir buçuk yılda kaymakam vekilliği yaptım. Kazada yardım derneği kurarak ağaçlandırma, sosyal ve ilaç yardımları ile her eve tuvalet yapılmasını sağladım. 60’lı yıllarda Bakırköy Ruh Ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde ihtisas yaptım ayrıca, ruh hastalıkları üzerine seminerlere katılarak ihtisas üstü belge aldım. Uzman doktor olarak 1963 yılından 1979 yılına kadar Bursa Devlet Hastanesinde görev yaptım. Bu gün yaklaşık elli iki yıldır doktorum. Erkek Lisesi’nde okurken Tintin Mehmet ve Dokuzkafa Hüseyin lakaplı arkadaşlar vardı. Benden büyük olmalarına rağmen mahalleli oldukları için onlarla oynardık. Kendimi askerlik dönemlerimden bu yana
- 129 -
sosyal hizmetlere adadım. Bunlar sırasıyla şöyledir: Bursa İli Korunmaya Muhtaç Çocuklar Derneği(Eski adı: Sırameşeler Yetiştirme Yurdu koruma Ve Yardım Derneği) 2001 yılında bu yurda ismim verildi. Saniye Rıza Kız Yetiştirme Yurdu’nun bina ve döşenmesinde yer aldım. Devlet Hastanesi Yardım Derneği’nde uzun yıllar görev aldım. Hastaneye Hayat Kurtarma Servisi kurulması ve bina yapılması jeneratör alımında, röntgen ve her türlü tıbbi cihazların temini için kurulan yardım komitelerinde görev aldım. Zübeyde Hanım Doğum Hastanesi’nin yapımında kurdukları dernekle hastanenin döşenmesi, ameliyathanelerin kurulması ve cihaz alımlarında büyük çaba sarf ettik. Türkiye genelinde çocuk esirgeme kurumlarının kapatılması 1983 yılında kurduğumuz dernekle yurdun tamamlanması spor tesislerinin yapılması ve muhtaç çocukların her türlü ihtiyaçlarının karşılanmasında öncü olduk. Vilayet Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nda kuruluşundan itibaren görev üstlendim. Ertuğrulgazi semtindeki Göğüs Hastanesi’nin yapımı, Küçükbalıklı’daki Doktor Ayten Bozkaya Spastik Çocuklar Rehabilitasyon Hastanesi’ni, Muradiye semtindeki Kadın Misafirhanes’ni, her gün mahallinde, beş yüz kişi, üzerinde sıcak yemek dağıtımı yapan aş evini, Çekirge semtindeki Dörtçelik Muhtaç Kızlar Yurdu’nun kentimize kazandırılmasında önemli rol aldım. 1983’te Bursa Büyükşehir Belediyesi Huzurevi Koruma ve Yardım Derneği’ni kurdum. Belediye ile işbirliği yaparak 2. huzur evinin yapılmasında görev aldım. Büyük yardımsever, merhum Mustafa Dörtçelik’in 242
yataklı Dörtçelik Huzurevi’nin yapımında, Belediyemize ve kentimize, çağdaş bir huzurevinin kazandırılmasında koordinatörlük yaptım. 1997’de, Büyükşehir Belediyesi’nin Huzurevi Vakfı’nın kurulmasında görev aldım, Sosyal Hizmetler huzurevinde dernek kurulmasında görev alarak Ali Osman Sönmez Huzurevi olarak, huzurevinin yenilenmesinde yardımsever aileye yardımcı oldum. Muhtelif yıllarda yazdığım Garibanlar. Garibana Huzur ve Çocuğun Sorunları adlı kitaplarımın gelirleri ile yetiştirme yurdunun onarımı ve yurdun iş atölyesinden makine alımına, katkıda bulundum ihtiyaç sahibi kişilere de, kurduğum Muhtaçlara Yardım Derneği aracılığı ile bu tür faaliyetlere devam etmekteyim. 30 yıl evvel bastırdığım yeşil gariban kartları resmi olmamakla beraber, yardım severlerin ilgisine mazhar olup devletimiz tarafından, yeşil kart kullanmasına öncülük etmiş oldum. Kurduğumuz, Adil Onar Eğitim Vakfı ile ihtiyaç sahibi öğrencilere desteklerimiz devam etmekte. Menteşeli Cengiz tarafından 25.12.2010 tarihinde görüşülmüştür.
- 130 -
SAİT BİLDİRENER
85 yaşındayım. Benim zamanımda Bursa’da Erkek
yapıştırırdı. Bir arkadaşımız kapıyı vurdu, içeri girdi bir
Lisesi, Kız Lisesi, Kız Meslek Lisesi Ziraat Lisesi, Orman
sıraya oturdu ve hemen camdan aşağı atladı yine kapıyı
Okulu ve Askeri Lise vardı. 1937 yılında Erkek Lisesi’ne
çaldı, girdi. Kader Hoca “Buyur oğlum” dedi. Çocuk
kaydoldum. 1 sınıfı orada okudum. İki sene Tahtakale’de
oturur oturmaz bir kere daha atladı, yine geldi. “Efendi
2 ortaokul kuruldu. Hamamın arkasında, şimdi orası
kaçıncı defa geliyorsun” dedi. “İlk defa hocam” dedi. Bu
boş bir alan olarak kaldı. 2. Ortokuldan mezun olunca
sefer yine cam kenarına ama farklı bir yere oturdu. Yine
yeniden Erkek Lisesi’ne girdik. 1943 senesinde mezun
atladı, atladığı yerde kireç çukuru varmış, içine düşmüş
oldum. Okul müdürüm de Rıfat Tokgöz’dü.
karşıdan da müdür yardımcısı görmüş. Sami Bey’ de
Edebiyat öğretmenimiz Mümtaz Bey vardı, Kel
tokatı atardı hemen, tokat yemektense Kader Amca’ya
Osman biyoloji hocamız, Halil Ovalıoğlu vardı, Coğrafya
sığınayım demiş. Bir kere daha geldi. “Oğlum bir atladın
hocamız; imam derdik. Çünkü Minare görünce hemen
iki atladın olacağın buydu otur” dedi. O kadar hoşgörülü
dua ederdi. Kader Amcamız vardı, biyoloji hocamız.
bir hocaydı.
Erkek Lisesi sınıfları 80-85 kişi girerdik; ama 30- 35 kişi bitirirdik. Çünkü sıkı bir okulumuz vardı. Genelde sıkı diye
Mayıs
ayıydı;
Peder
Amca’nın
dersindeydik.
Çocukları tanımaz her öğrencinin resmini not defterlerine
- 131 -
“
kaçarlardı. Parası olanlar İstanbul’da Hayriye Lisesi vardı. Biz ona Hayriye Palas derdik. Sınıf arkadaşlarımdan birisi de Mili Eğitim Bakanı Orhan Cemal Fersoy’dur. İki tane Milli Eğitim Bakanı olmuş mezunumuz var. Bunlar Turan Tayan ve Orhan Cemal Fersoy. Bir de fenden mezun olup, teknik üniversiteye gidip yine beraber mezun olan 3 Kabine Bakanı vardır. Bir tane de Başbakan Ferit Melen mezunumuzdur. İşte bizim okulumuz bu kadar kaliteli ve köklü bir okuldur.
”
Bizim zamanımızda yatılı idi okul ama ben yatılı
okumadım. Sabahları yayan gelirdim akşam da 5 arkadaş 8’er kuruş toplayıp faytoncuya 40 kuruş verip faytonla giderdik. Şimdiki öğrenciler kapılarının önünden alınmazlarsa okula gitmiyorlar. Benim zamanımda Bursa’nın karı meşhurdu, öyle kar yağardı ki yol kapanırdı. Biz de yolu küredikleri yerden geçerdik. Şimdi
o kadar iyiydi yani. Felsefe Hocamız Malik Bey vardı, herkesi her ders tahtaya kaldırırdı. Öğrenci öğrensin isterdi. Çamur Şevket vardı matematikçimiz, öyle müthiş
1 cm kar olunca okullar tatil oluyor.
bir hocaydı sıkıntısı olanlara derdi ki, “Cumartesi öğleden
sonra okula gel sana ders vereyim!” Talebe öğretmen
Müdürümüz vardı Nazım Barut! Sami Bey, Tevfik
Öksüz, çamur şevket, Cemil abi, Kel Osman, Suphi
ilişkisi o kadar çok üst düzeydeydi.
Rahvancı… Bunlar ün yapmış hocalarımızdı.
Ben çok yaramaz değildim ama bir terbiye dâhilinde
Krediler genel Müdürlüğü’nden emeklidir. Orhan Cemal
hocalarla dalga geçerdik hep. Bir hanım kimya hocamız
Fersoy var. Daha bunun gibi çok arkadaşlarımızla
vardı, onun dersinde arkada paten kaydılar. Deli Kemal
irtibatımızı koparmadık. Zaten 28 kişiydik; olgunluk
diye bir askerlik hocamız vardı. Oğlunu Coğrafya
sınavını veremeyenler yükseköğrenime gidemezdi.
Öğretmeni Pakize Hanım vardı; o çaktırmış. Biri kalkardı;
“Hocam senin oğlanı Pakize Hanım nasıl çaktırdı?”
oturuyordum. Babam okula giriş ve çıkışımı hesaplardı.
derdi. Kızardı çok! Küfürlerle söylenirdi.
Normal yoldan otobüse gidersek 3.10 ile giderdik. Kız
Bizim hocalarımız çok ilgiliydi öğrencilerle. İki tane
Lisesi’nin önünden geçersek 3.20 ile giderdik. 10 dakika
imtihan olurdu, bir yeterlilik iki olgunluk imtihanı. Eğitim
geç kalsak babam sorardı, “Neden geç kaldınız?” diye.
- 132 -
Hamdi Baysal var; her Cuma görüşürüz İş bankası
Aileler de o zaman başkaydı. Ben Çekirge ’de
Ben de “Kız Lisesi’nin önünden geçtik” dersem o zaman tamam derdi.
Bir gün Kel Osman imtihan yapıyordu. Yanımda
Orhan Arıburnu ve kardeşi vardı. Fay nedir diye sordu. Bana bakıyor sürekli, öğretmen fark etti. Kâğıtlarımızı ayırdı, yaramazlık yapardık ama itiraz etmezdik. “İsim bilmezdi ama sağ baştaki kırmızı kazaklı derdi” Yine bir gün Kimya dersimiz var 10. sınıftaydık. 15 Mayıs Şehitler Günü’dür. Biz de gönüllü katılmak istedik. 410 Özalp vardı, 516 Turgut Özalp var. 672 de benim numaram. Benim numaram okundu, çıktım. Dediler ki “Uzun atlayacaksın”. “Atlayamam, kasığım ağrıyor” dedim. “Hoca ben sana gösteririm” dedi. Biz üçümüz bedenden ikmale kaldık. Aldık eşofmanları, şortları… Edebiyat hocası Mümtaz bile jüri idi. Remzi Bey ve Nezih Bey
de vardı. Bana “Atletizmle dağ sporlarının benzerlik ve
O kadar güzel bir eğitim aldık ki, bütün hocalarımız
ayrılıkları nelerdir?” diye sordular. Attık tuttuk bir şeyler,
profesör gibiydi.
geçmiştik.
- 133 -
Erkek Lisesi mezunu olmaktan gurur duyuyorum.
Yeliz Mutlu tarafından 07.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
SAİT FİLİZ Bursa Erkek Lisesi’nde Çamur Şevket, Sıfırcı Kâzım adlarıyla anılan öğretmenler vardı. Sıfırcı Kâzım Matematik öğretmenidir, mezar taşında da yazar. Şevket Bey 40 yıl Bursa Erkek Lisesi’nde öğretmenlik yapmış. Diyordum ki; “Seni tahtanın önünden mezara götürecekler. Ben senin rekorunu kıracağım, 41 yıl yapacağım.” Yapamadım ama çok uzun yıllar çalıştım. Bursa’ya tayinim, Bursa Erkek Lisesi’ne gelişim tamamen tesadüf oldu. Mezun olduğum dönemde, 1969’da, benim okuduğum Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi’ne dalgalar diye yeni bir ders konuldu. Fizik bölümünden kimse mezun olamadı bu ders yüzünden. Kavranması çok zor bir dersti. Mezuniyet az olunca, fizik öğretmeni ihtiyacı da had safhaya ulaştı. Benim ek branşım fizikti. O zamanlar Kız Lisesi’nin bir müdiresi vardı Melahat Gürola (evlenince soyadı Çakır oldu), Ankara’da milli eğitim camiasında çok etkiliydi. “Bana
çabuk bir fizik öğretmeni tayin edin” diyor. O esnada benim tayin isteğim geliyor oraya. Bakıyor, kimya - fizik yazılı. “İşte burada fizik yazılı, bu çocuğu verin buraya” diyor. Kura çektirdiler. Torba dolusu kâğıt bekliyordum. Kocaman bir masa, iki tane katlı kâğıt vardı üzerinde. İki kâğıtta da Bursa Kız Lisesi yazılıydı. Sonra oraya resmen tayin edildim. Oraya geldim ama bir yılın sonunda pek geçinemedim. Daha 21 yaşındaydım oraya tayin olduğumda. Asiydim. Erkek Lisesi’ne sürgün oldum. O zamanlar Bursa’nın 4 tane lisesi vardı. Sürgün etmek istedikleri öğretmenleri, Kamberler Mahallesi’nin altında olduğu için Yıldırım Lisesi’ne gönderirlerdi. Ben de hiç düşünmedim bile nereye gönderirler diye çünkü öğretmenlik yapmayı hiç düşünmüyordum. Öğretmenliği ya bayanlar, ya da çok pasifize olmuş erkekler yapar diye düşünüyordum. Bütün idealim, hayalim tıp doktoru olmaktı. Kazanıyordum okulları,
- 134 -
sınavları ama kayıt olamıyordum çünkü mecburi hizmet borcumu ödemem gerekiyordu. 15 yıl mecburi hizmet borcum vardı devlete. Ödeyemediğim için de bir türlü fen fakültesinden ayrılamadım. Erkek Lisesi’ne tayin oldum. Müdür Recep Çakın, rahmetli olmadı, sanırım yaşıyor; beni öğretmen yaptı. Bana öğretmenliği meslek olarak kazandırdı. Diğer idareciler beni meslekten iterken, kendisini saygıyla anıyorum; beni öğretmenliğe o kazandırdı. Erkek Lisesi’nde kimya derslerine girdim. Öğrenciler diyordu ki, “Yahu kimyadan bile zayıf aldık!” Çünkü benden önce ziraatçılar ve veterinerler geliyormuş ders vermeye. Hiç kimya öğretmeni olmamış. Beden eğitimi dersinden, kimya dersinden herkes geçiyormuş. “Kimyadan bile kaldık” diyorlardı çocuklar. Zaman içinde Bursa’da Kız Lisesi’nden Şükrü Akyollu, Atatürk Lisesi’nden Tacettin Hoca ve ben kimyanın ders olduğunu Bursalılara anlatmak zorunda kaldık. Bıraktık, tehdit edildik, ama kimya da normal dersler listesindeki yerini aldı. Öğretmenliği bana o okul kazandırdı. Öğretmenliğin ötesinde, şahsiyetimde, karakterimde bir takım eksiklikler varsa, onların tamirini o okul yaptı. Beni hayata o okul hazırladı. O okula ben minnet borçluyum. Hala öğrencilerimle görüşürüm. Yolda geçerken bakıyorlar; hocam hiç değişmemişsin, aynısın, diye. Bakıyorum, çocuklar benden ihtiyar. Bayağı olmuş! Çünkü benim oraya öğretmenliğe başladığım 40 yıl oldu. Şimdi 42. yılımı çalışıyorum ama bir sene de Kız Lisesi’nde çalıştım. 1986’da Erkek Lisesi’nden ayrıldım, dershaneye geçtim. Uzun yıllar dershanelerde çalıştım. Sonra emekliye ayrılırken tekrar okula döndüm. Çelebi Mehmet’ten emekli oldum ama benim gönlüm hep Erkek Lisesi’nde. 1971 – 1986 yılları arasında Erkek Lisesi’nde öğretmenlik yaptım. Melahat Erdem Hanım vardı kimya öğretmeni, 110 kişilik salonlarda ders yapıyorduk.
Ortada da soba vardı. Soba sıcak havayla kesiyordu sesi. Sobanın ardı sesimizi duyamazdı. Öyle kalabalık sınıflarda çalıştık. Almanca sınıfıydı orası. Orada çok fazla eczacı, doktor, mühendis, öğretmen; yani okunarak elde edilen mesleklerin yüzlercesini mezun ettik. Kavga da ettik öğrencilerle, bağrıştık, çağrıştık ama ben Erkek Lisesi’nden mezun ettiğim öğrencilerimin hepsinden hep teşekkür alıyorum. Bir anımı daha anlatayım: Erkek Lisesi’ne geldim; o zamanlar şimdiki gibi basılı hiçbir malzeme yoktu; şimdiki gibi ders kitabı, doküman yoktu. Benim yazım da biraz çirkin, semboller okunmuyordu. Sembolleri uğraşa - didine yazıyordum. İspirtolu teksir makinemiz vardı. Gutenberg matbaası diyordum ben ona. Cumartesi Pazar günleri teksir ediyordum notları. Bir sonbahar günü, Bursa Erkek Lisesi’ndeki 2. yılım, velilerle görüşüyoruz. Her dönem okullarda adettir; dönem ortasına doğru veliler gelir, öğretmenlerin karşısına geçer sorarlar, şu öğrencinin notları kaç, davranışları nasıl, diye. Biz de cevap veririz. Bir tanesi, ismini vermekte de sakınca görmüyorum; inşaat mühendisi Yusuf Sabunoğlu, karayollarında çalışıyormuş o zaman, tanımıyorum bile onu. Oflaya poflaya bana kızgın kızgın çocuğunu sordu. İyi dedim. Sizinle ayrıca görüşeceğim dedi. Zaten boyum kısa, o zaman kilom da yok, 66-67 kiloyum, bir lokmacık çocuğum ve 22 yaşındayım. Yusuf Bey beni bir haşlayıp benzetmek istermiş. “Peki” dedim, “Şu toplantı bitsin, falan odada olacağım, teksir yapacağım, oraya gelin, görüşelim.” Geldi oraya, baktı, “Ne yapıyorsun sen burada?” dedi. “Ne yapayım?” dedim, “Sizin çocuklarınıza soru yazıyorum, onları hazırlıyorum, dağıtıyorum.” O ise, “Ama ben bu soruları götürdüm, öğretmenler derneğindeki öğretmenlere verdim, hiçbirisi bu soruları çözememişler” dedi. Kütüphane binasının ve Tayyare Sineması’nın üstünde öğretmenler derneği vardı.
- 135 -
Hangisine götürmüş bilmiyorum, hiçbiri benim verdiğim soruları çözememişler. “Sen ne biçim soru soruyorsun, kimse çözemiyor senin sorularını” dedi. “Kime götürdün bunları?” dedim, “Öğretmenler Derneği’ne” dedi. “Ben bu soruları öğretmenler çözsün diye yazmadım, benim öğrencilerim çözecek bunları” dedim. “E çözemiyor!” dedi. “Siz sabredin, ben sizin oğlunuzu iyi tanıyorum, 1-2 ay sonra çözecek soruları” dedim. 1-2 ay sonra İstanbul’dan geliyordum vapurla, karşılaştık. “Yahu hocam” dedi, “Sen neymişsin, oğlan çözüyor, her şeyi yapıyor” dedi. Bu bahsettiğimiz çocuk daha sonra Amerika’ya gitti, atom fiziği dalında doktorasını yaptı, şu anda sanıyorum İTÜ’de Profesör Okan Sabunoğlu. Böyle insanlar yetiştirdik. Burada çorbada benim de tuzum olduysa çok mutlu hissediyorum kendimi ama o okulun duvarlarında var eğitim ruhu, eğitmenlik, öğretmenlik ruhu. Her şeyi yerli yerinde olan bir okul. O okulu Allah daim etsin diyorum. Kırşehir’in Kaman İlçesi’nin Ömerhacılı Köyü’nde doğmuşum. Okula gitmeden evvel nüfusa ihtiyaç olmadığı için ilkokula giderken beni nüfusa yazdırdılar. Çünkü Anadolu insanı devletin kapısına gitmek istemiyor. Nüfus cüzdanı almak için bile devletin kapısına gideceksin. O zaman da babam rahmetli der ki sen “1948 doğumlusun ama ufacık bir şeydin ben seni 1949’lu yazdırıverdim.” Nüfus kâğıdımdaki doğdum tarihim, yeri yurdu belli değil. Aslında uyduruk bir şey. Güzün doğmuşum. Güz ayı, ne zaman belli değil! Patatesler söküldükten sonra. Ama 20 Aralık 1949 yazıyor nüfus cüzdanımda. Öyle bir doğum tarihim var mı, yok mu, onu da bilmiyorum. Daha bu okulda anlatılacak o kadar çok enteresan anılarımız var ki! Nelerle karşılaştık! Sonuçları çok çok, çok iyiye gitti. Okulda doküman olmadığı için, bize öğretmen okulunda öğretildiği gibi bir yazılı soru belgesi, bir soru arşivi oluşturmak istedim. Şimdi gerek yok,
yüzlerce kitap var artık. Her şey hazırlanmış, teknoloji ilerlemiş, kolay. O zaman yoktu. Ama neyle basacağım, neyle yapacağım: O zamanlar teksir makineleri vardı, şimdi gençler bilemez o makineleri. İspirtolu da değil de, siyah mürekkeple basar. Matbaa gibi basit bir makineydi ama her tarafı siyahlatır, zor bir şey. Eski bir makine var, çalışmıyor. Ucu sivri bir kalemle ya da şeritsiz daktiloyla bir mumlu kâğıda yazıyorsunuz yazacağınızı. Sonra onu o makineye takıp yüzlerce, binlerce teksir edebiliyorsunuz. Öbür ispirtolu makine 40-50 tane yaptı mı, kâğıdın üzerindeki mürekkepler siliniyor, çıkmıyor. “Ben o makineden bir tane alacağım” dedim. Okul müdürü rahmetli İlhan Doğan’dı. “Oğlum” dedi “parası nerede bunun, nereden alıp yapacaksın?” “Hocam” dedim, “ben bir şey yapacağım, hiç duymayacaksın bunu.” Sınıfları 50’şer kişi olarak standartlaştırmışlar. O zamanlar kimya dersi yalnız son sınıflarda okutuluyor. Diyelim ki A sınıfına derse gidiyorum. Başkanı çağırdım. Dedim ki, “bu sınıfta çok fakir olan kaç kişi var, hiç böyle üstü başı olmayan?” “4 kişi.” “Tamam, bu 4 kişiyi yaz buraya.” Bir de aşırı derecede zenginler vardı. Bursa’nın zenginleri hep bizim okuldaydı, o zaman Anadolu Lisesi yoktu. Dedim ki “4-5 kişi de onlardan bul, bu 4 kişinin hissesi diğer 5 kişide, onlardan al. Geri kalan hepsine söyle, herkes 10 lira para verecek. 1 hafta - 10 gün içinde herkes 10’ar lira para verecek.” Birkaç tanesi bana karşı gelmeye kalktı. “Nasıl verirsin, vali yakalar şikâyet edilirsin” diye. Vali İlhan Doğan’ı telefonla aramış İlhan Doğan da gereğini söylemiş. Demiş ki “bu adam okula hizmet eder.” Geldiler müfettişler, aradılar ben para almadım kimseden. Başkan topladı, götürdü, koruma derneğine yatırdı, makbuzunu da getirdi, sınıflara astık. 8 tane lise son sınıfımız vardı. 50’şer kişiden 400 kişi eder, 4000 lira para, hatta fazlası da vardı; koruma derneğinin kasasına girdi. O makine de 2300 lira mıydı
- 136 -
neydi, onu aldım. “Daha fazla alacağım var” dedim. Bir tane daktiloyla bir tane de radyo aldım. Onlar da Erkek Lisesi’nin kimya laboratuvarında öğretmen odası var, orada duruyorlardı. Pilav günlerinde gidiyorum, duruyor mu, durmuyor mu, bilmiyorum. O laboratuvarı değiştirmişler sonradan. Orayı da zorla kurdum ben. Bizim okulun mezunu bir doktor varmış. Ona rica ettik, deney masaları aldırdık. Sonradan rahmetli Burhanettin Arda müdürken okula biri geldiğinde laboratuvarımızı gösterirdi, “bak bizim okulumuzda böyle güzel bir kimya laboratuvarı var” diye. O kadar güzeldi! Hangi rafta hangi malzeme var, hepsini ezbere biliyordum ve üzerlerinde de adları yazılıydı. Sonradan gittim, biraz dağılmış düzen ama şu anda pek deneye yatkın çalışmıyor öğretmen arkadaşlar. Üniversite sınavına hazırlanılsın diye teorik çalışmalar ağırlık kazanmış. Sanat okullarında bile millet üniversite hazırlık çalışıyor. Sanat okulu adamının elinden bir iş gelmesi lazım… Çok önemli bir anımı daha anlatayım: Bir sene kış boyunca bağırıyorum, çağırıyorum, “Siz adam olmazsınız!” diye. “Gene yaylım ateşe başladı Sait Hoca, eğilin” diyorlar. Dedim ki “ulan siz adam gibi çalışın, üniversite sınavına iyi hazırlanın, sizi gezmeye Antalya’ya götüreceğim. Ama sizi götürecek kadar benim param yok. Sizin de birçoğunuzun parası yok. Ne olacak? Siz ayda 5-10 lira para biriktireceksiniz.” Nereye? O zamanlar banker Kastelli vardı. İçimizde bir banker yaptık. Adı Cevdet’ti, adını banker Cevdet koyduk. Banker Cevdet’e bütün öğrencilerim 10 lira, 5 lira verdiler. Geçmiş gün, hatırlamıyorum ama belli bir para ile Antalya’ya otobüs tutacağız, bir hafta da gezeceğiz o parayla. Bugün gitsek, 1 hafta gezmek için herhalde 1000 liraya yakın bir para gider. Bugünün parasıyla bin lirayı biriktirmiş olduk. Bu arada bana bazı rüşvet geliyor. Bir tanesi “benim oğlum askeri liseye girecek” dedi. Elinde de bir teneke.
“Bu ne?” dedim. “Peynir.” “Bunu almam ama ben bir şey düşünüyorum onun için alıyorum, senin oğlun da inşallah bizden geçerse girer Askeri Lise’ye” dedim. Girip girmediğini de bilmiyorum. Peyniri de koyduk okulun soğuk hava deposuna. Okul kapanınca bir otobüs dolusu öğrenci, birkaç öğretmen, bindik, Antalya’ya gittik. Bir hafta oralarda gezdik, geldik. Şimdi hâlâ Banker Cevdet, diğer arkadaşları, Antalya’ya gidenler, ara ara bazı yemeklerde toplaşır buluşuruz o sınıflarla. Bunu şimdi düşünüyorum; o yıllarda bu riski nasıl göze almışım diyorum. “Bu risk göze alınır mı? Allah vermesin bir kaza olsa, bir şey olsa, sen nasıl alırsın götürürsün âlemin çocuklarını?” diyorum kendi kendime. O zamanlar okul müdürü izin bile vermedi. Dedi ki, “okullar kapandı, bunlar mezun olmuş, onlar bizim öğrencimiz değil ki ben onlara resmen izin vereyim!” Müze kâğıtlarını zor aldık elinden. Antalya’ya gittiğimizde orada çeşitli yerlerine gidiyoruz müzelere, oralar para istiyor. “Yahu biz okuluz” deyip kâğıt gösterdik. İlk yıl iki otobüs dolusu gittik. İkinci yıl da bir otobüs dolusu gittik. Küçükler ağladılar bizi de götürün diye. İki otobüs doldu, nereye götürelim? O zaman yatacak yer bulamıyoruz. Çocukların parası az. O peyniri de otobüse koydum. Antalya’ya varınca bir çay bahçesinin önüne çektik arabayı, gidin oğlum şuradan bir kasa domates alın… O zamanlar şimdiki gibi değildi domatesler. Orada da ucuz bir kasa domates, bir teneke peynir, bir kasa ekmek; yediler içtiler… Ben böyle okul görmedim. Okuduğum okullarda da görmedim, öğretmenlik yaptığım yerlerde de görmedim. Burası Asker Ocağı gibi bir yer. Orada 1718 sene öğretmenlik yaptım. Eşim orada kütüphane memuruydu, vefat etti. Oraya da zorla aldırdık. Eski kafa mı diyeyim, köylü kafası mı; “kadınlar çalışır mı yahu, evinde otursun” deyip, çalışmayan bir bayanla evlendim. Baktım ki yetişmiyor öğretmen maaşı. Erkek
- 137 -
Lisesi’ne memur alınacakmış. Rahmetli Burhanettin Arda’ya yalvar yakar... O zamanlar memuriyete girmek şimdiki gibi değildi, kolaydı. Tanıdığın varsa girerdin. Orada 6-7 yıl memurluk yaptı. Doğum yaparken vefat etti, Allah rahmet eylesin. Çok enteresan, adı Filiz’di, soyadı da Filiz’di. Öyle anı olarak kaldı. Vakit buldukça pilav günlerine gitmeye çalışıyorum. Hakikaten değişik bir yer orası. Bursa’da değil, Türkiye’de ben öyle bir okul görmedim. İstanbul’da Kabataş, Eskişehir’de Atatürk Lisesi de böyle diyorlar. Böyle eski tarihi okullar dokusunu koruyor. Bazı yıllar çok üzülürdüm orada okuldayken. Bazı yıllar idarenin ve idarecilerin boşluğu olurdu. Yönetemediği olurdu. Eskiden disiplin çok daha sıkıydı. Öğrenci saçını uzatamazdı, istediği gibi giyinemezdi, kravat takmak zorundaydı, ceketi pantolonu üniforma gibiydi. Bunları sıkı sıkıya kontrol ediyorduk ama okulda belli dönemlerde bu disiplinler bozulmaya başlamıştı. Bir ara dedim ki; bu okulun eski disiplinli hali kaybolacak. Yine baktım o yıl Bursa Erkek Lisesi Türkiye’de ilk 3 lise arasında, ilk 5 lise arasında. Gerçekten hep böyle iyi sonuçlar aldık. TÜBİTAK sınavlarına katıldık, derecelerimiz var. Belgeler okulda saklanıyordur. Her branşta, İstanbul da dâhil olmak üzere Marmara Bölge birinciliğini alıp geliyordu çocuklarımız. Çok iyiydi. Bir Ümit’imiz vardı. Soyadını bile unuttum. Geliyordu, “hocam insan kanına şunu karıştırınca şöyle oluyor…” “Yavrum, ben kimya öğretmeniyim ben kandan, şundan, bundan anlamam” diyorum, “yahu bana yardımcı olun ben bunu bir yapsam bir ilaç olacak bütün kanamalar duracak ameliyatlarda şu olacak bu olacak” diyor, ben hiç anlamıyorum. Ben biyoloji bilmem. Sonradan bu çocuk AFS burslarıyla Amerika’ya gitti. Orada ilacını da yaptı, her şeyini yaptı.
Okan Sabunoğlu oradan Profesör olarak geldi. Bir öğrencimiz de çok zeki çocuktu: Hamdi Kozlu. Test sorusu soruyordum. 40 dakikada 25 soru çözecek. Çocuk 25 soruyu 40 dakikada sadece testin üzerine işaretlemiyordu. Çözümünü de yapıyordu. Hamdi Kozlu şimdi Amerika’da profesör… Uzay araştırmalarında çalışıyormuş orada. Türkiye’den bunları Erkek Lisesi yetiştirdi. Güzel bir okul... Her şeye lâyık. Ben oraya bir şey yaptırmayı düşünüyordum kalsaydım, kalamadım. Şimdi orada çukur bir yer var. Futbol oynuyorlar. Oraya bir bina yapmayı düşünüyordum. O binanın alt katında müzik, spor salonu, üst katında da sanat etkinlikleri yapılacaktı. Eski binanın da ara katlarına beton atılıp eski dokusu korunsun istiyordum. Sonradan bu eski bina için söz verdiler ama hâlâ bir çivi çakılmadı. Öğretmenlik yaptığım için biliyorum, alt katta derslerde bir müzik dersi yapılıyor, çocuklar coşkuyla müzik yapmak istiyor, eğilimi o yönde olan çocuklar var. Hemen gidiyoruz “Susun ulan, sizin gürültünüzden ders yapamıyoruz yukarıda” diyoruz. Susup kalıyorlar. Hâlbuki orada ayrı bir binanın içinde bu sanat ve spor etkinliklerine ayrılan bir alan olsaydı, çok güzel olurdu. Okulun yetiştirdiği başka şeyler de çıkardı karşımıza. Şu anda Bursa mimarlar oda başkanı mı, değil mi, ayrıldı mı, bilmiyorum; Orhan Efe bizim mezunlarımızdan. Daha nicelerini çıkarabilirdik, dünya çapında başarıya imza atan insanlar yetiştirebilirdik biz orada. Nerelere, ne paralar gidiyor. Ama bu binalar ilgisizlikten dolayı olmuyor. Dediğim gibi, Bursa gibi bir il için bu söylediğim binaların yapımı atla deve değil.
- 138 -
Sibel Gök tarafından 22.03. 2011 tarihinde görüşülmüştür. Düzenleyen: Aysun Yedikardeş
SALİH MEHMET YILMAZ
1931 yılında Bursa- Karacabey’in Kirmikir Köyü’nde
“Daireyi nasıl çizersin” dedi. Ben de, “Elle çizerim” dedim.
doğdum. İlkokulu köyde okudum. Ortaokula da Bursa
Çizdim o kadar düzgün oldu ki hoca çok sevinmişti.
Erkek Lisesi’ne geldim. 6 yıl orada yatılı olarak okudum.
Hatta adım bir süre “Pergel Salih” olarak kaldı.
Hatta gelirken vesaitler olmadığı için de at arabası ile
gelmiştim. O zaman çok nadir eve gidip gelebiliyordum.
Tokgöz çağırdı beni bir gün. İftiharla geçtin dedi. Ben
Bayramdan
onun nasıl bir sınıf geçmek olduğunu bilmiyordum bile.
bayrama
veya
sömestrlerde
anca
Hocalarımın hepsi bizimle fazlasıyla ilgilenirdi. Rıfat
gidiyordum.
Mübeccel Hanım, İmam, Çamur şevket, Gülbahar Bey
ismini hatırladığım hocalarım.
Benim zamanımda yatakhaneler sobalıydı; kömür
sobası vardı. Çok kalabalık olduğumuz için hemen
ısınırdık. Zaten altlı üstlü ranzalarda yatardık.
Yusuf Kirmigir ile hala görüşürüm. Bu arkadaşlarımın
hepsi benim gibi yatılı okuduğu için aile gibi olduk ve hiç
Biz daha esaslı okuduk diye düşünüyorum. Bir
Zeki Döşlüoğlu, Nihat Talay, Nihat Kosova, Arif Küçük,
hocamız vardı 3 ay boyunca askerde olduğu için
kopmadık.
matematik dersi görmedik. Döndüğünde derste beni
tahtaya kaldırdı. Daire çiz dedi. Pergeller vardı, tabi ben
Lisesi’nin alt sokağında ahşap bir binaydı. Zaten gece
hayatımda pergel bile görmemişim. Baktı yapamıyorum.
gündüz ders çalışırdık. Sabah kahvaltıdan sonra mütalaa,
- 139 -
Ortaokulda Rıfat Tokgöz’ün evinde kalırdık. Erkek
gece yatmadan önce mütalaa… Yani sürekli ders… Ben merdiven altında bile ders çalıştığımı hatırlıyorum. Tabii ki emeğimin karşılığını aldığımı düşünüyorum. Çünkü sonrasında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde okudum. Yurtdışında(Amerika) 2 mastır yaptım. 42 yıl muayene açıp orada yaşadım. Şimdi pilav günlerine katılıyorum. Eski sınıfları görüyorum, sıralara oturuyorum; arkadaşlarımı
görüyorum hepsi benim gibi yaşlanmış. Bu durum gerçekten ilginç! Bir de köyden at arabasıyla çıkıp Amerika’da doktorluk yapmak da inanın benim için her zaman göz yaşartıcı bir şey olmuştur. Azimle, çalışmakla, iyi niyetle her şey oluyor inanın. Yeter ki biz isteyelim ve disiplinli bir şekilde çalışalım.
- 140 -
Yeliz Mutlu tarafından 23.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
SÜREYYA ÜNTUT
1930 yılında Bursa’da doğdum. 1942 yılında Erkek
Erkek Lisesi’nde okudum; o okulda aldığım eğitimin
Lisesi’ne öğrenci oldum. 1947 yılında da mezun oldum.
kalitesinden dolayı bugün sizlere bu dersleri rahatlıkla
Aynı zamanda paralı yatılı okudum.
verebiliyorum” derdim. İşte okulum böyle kaliteliydi;
be oradan aldığım eğitimle öğretmenlik hayatımda hiç
Yatakhanelerde erkenden yatar; sabah da erkenden
kalkar; derslerimize giderdik. Ben hem sabahçı hem
zorlanmadım.
öğlenci okudum. Kömür sobası ile ısınırdık sınıflarda;
yerler hep ahşaptı.
olduğumuz için çok rahattık. Ve yataklarımızda sohbetler
Bizim hocalarımız şu anki profesörler ayarındaydı.
eder; oyunlar oynardık. Yani evimizden farksızdı, kardeş
Salim Dündar, REŞAT Esmer vardı hatırladığım! Onların
gibi yer içer, derslerimizi çalışırdık. Başımızda akşamları
bana verdiği bilgilerle coğrafya öğretmeni olmama
bir nöbetçi hoca kalırdı, bütün sorunlarımızda hemen
rağmen atandığım bütün okullarda beden, müzik
yardımcı olurdu.
hariç hemen hemen bütün derslerde öğretmenlik
yaptım. Öğrencilerim bana, “Hocam nasıl oluyor da
sıkıydı. Düşünün Lise ’de okurken bütün derslerim
bütün dersleri bilip bize ders verebiliyorsunuz; siz
iyi olmasına rağmen ben beden dersinden ikmale
coğrafya öğretmenisiniz” diyorlardı. Ben de “Ben Bursa
kalmıştım; o kadar sıkı ve kaliteli bir okuldu. Ama şimdi
- 141 -
Yatılı okumak da ayrı bir keyifti zaten! Hep erkek
Okulumuz derslerde de diğer alanlarda da oldukça
her şey çok değişmiş ne talebeler eskisi gibi; ne de öğretmenler! Ayrıca Erkek Lisesi’nde öğretmenlik hayatım da oldu. 1953-1980 yılları arası da öğrencisi olduğum okulda öğretmendim. Aslında devam edecektim ama siyasi olaylardan dolayı sınıf dörde bölündü, baktım olacak gibi değil emekli oldum. Eski öğrencilerimi hep görüyorum, hala takip ediyorum durumlarını. Benim en genç öğrencim 50- 60 yaşında şimdi! Bakıyorum kocaman kadın ve adam olmuşlar. “Ne yaptınız böyle” diyorum, “Şekliniz şemailiniz değişmiş” onlar da “Yaşlandık hocam”
diyorlar. Müdür bize derdi ki” Zayıf talebelerinizi hafta sonları alın öğretin, yetiştirin” Biz öğretmenler de zayıf öğrencileri ücretsiz okulda çalıştırırdık. Benim babam bile Balkan harbi sıralarında 1913 yılında
“
Erkek Lisesi öğrencisiymiş, Yunanlılar Bursa’yı ve okulu işgal edince okulu bırakmış.
”
Pilav günleri çok önemli bir etkinlik; eski öğrenci ve öğretmen arkadaşlarımızla görüşüyoruz. Kesinlikle ihmal edilmemesi gereken bir gelenek diye düşünüyorum.
- 142 -
Yeliz Mutlu tarafından 02.03.2011 tarihinde görüşülmüştür.
TUNA ÖZYOL
1943 Bursa doğumluyum. İlkokulu 23 Temmuz
ama burada yemek istiyorum; fakat bana sıra gelene
Okulu’nda okudum. Kız Lisesi’nden mezunum. Daha
kadar soğan bitmiş” dedi. Yani çok ilginç anılarla
sonra Ankara Üniversitesi Dil Tarih’te okudum. Erkek
karşılaşıyorduk.
Lisesi’nde yıllarca öğretmenlik yaptım. Eşim Haldun
Özyol da Erkek Lisesi mezunu. Zaten okul benim yuvam
bundan gocunmamıştır.
aldı; küçük çocukları çok sevdiğim için okulun en küçüklerinin sınıfına götürdü. İçeri girdim hiçbiri kıpırdamıyor. “Böyle olmaz; içeri öğretmen girdi ayağa kalkmanız gerekir. Ben şimdi çıkacağım yeniden gireceğim sınıfa” dedim. Çıktım içeri girdim; yine kıpırdamıyorlar.” Ben size ne tembihledim hani beni ayakta karşılayacaktınız” dedim. Arkadan biri parmak kaldırdı. “Öğretmenim biz zaten hep ayaktayız” dedi. Meğer ben büyüklerle onları kıyaslayamadığım için oturuyor sanmışım.
gibi. 1979’dan 1996’ya kadar Erkek Lisesi’nde çok mutlu bir öğretmenlik dönemi geçirdim.
Benim okula ilk geldiğimde hem yeni bina hem de
eski bina vardı. Hatta biz yatılı öğrencilerin başında gece nöbetleri tutuyorduk. Okula sabah girer ertesi sabah çıktığımız olurdu ama hiçbir öğretmen arkadaşım Hatta bir gün nöbetçiydim akşam yemeği sırasında
“Bine nöbetçi olduğum bir gündü. Hamdi Mertel beni
”
Başka bir gün de İngilizce dersleri boş geçmesin
baktım bir çocuk ağlıyor. Oğlum neden ağlıyorsun
diye girmiştim; çok konuşuyorlardı. Dedim ki İngilizce
dediğimde, “Hocam ben evde soğan yemezdim
“Teacher” diyerek seslenin. Bir ses geldi arkamdan
- 143 -
bir süre sonra “çıtır çıtır” diye. Bu ne dedim; meğer “Teacher”ı “çıtır” anlamış. Küçük bir öğrenci okulda karnım ağrıyor diye ağlıyordu; evine gitmek istiyordu. Ben kucağıma alıp sürekli karnını ovardım ve o öğrencimle hala görüşüyorum. Bizim dönemde disiplin vardı; ben hem anne gibiydim hem de bir yandan ciddiyeti asla elden bırakmazdım. Okulun kapısında da bir öğretmen kılık kıyafet kontrolü yapardı. Okulun kurallarına uymayanları hemen geri çevirirlerdi. Her dönemde olduğu gibi benim dönemimde de okulumuz oldukça başarılıydı. Hocalar bütün bildiklerini büyük bir özveriyle öğrencisine aktarıyordu. Şimdi çocuklar, okuldan çok dershaneye güveniyor. Bu yüzden benim dönemimde başarı daha yüksek orandaydı.
Sınıfların tavanları çok yüksek olduğu için söylediklerimiz yankılanırdı. 80 kişilik sınıflarda ders yapardık. Kocaman çocuklar bir sırada 3 kişi otururlardı. Çok güzel anılarım ve arkadaşlıklarım var. Mesela Doktor Ümit Sönmez var. Öğrencimdi; Şimdi doktorum oldu. Biz bütün Erkek Lisesi öğretmenleri olarak her hafta toplanırız. Daha küçük bir grupla da her ay yemek yeriz. Birçok şehir dışında yaşayan öğretmen arkadaşımız var; onlar bile hiç aksatmadan yemeklere ve toplantılarımıza gelirler. Yani biz hiç kopmadık. Erkek Lise öğretmeni olduğum için hep gurur duydum ve orada çok huzurlu çok mutlu bir öğretmenlik hayatı geçirdim.
- 144 -
Yeliz Mutlu tarafından 17.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
TURHAN TAYAN
Bursa Erkek Lisesi, Bursa’nın en eski eğitim
sahip çıkmış bir insandı. Felsefe derslerimize Recep
kurumlarının başında gelir. Erkek Lisesi değerli öğrenciler
Çakır gelirdi. Recep Çakır daha sonra okul müdürümüz
yetiştirmiş, büyük devlet adamlarının ziyaret ettiği bir
oldu. Çok demokrat bir insandı, çok özgürlükçü bir
eğitim kurumudur. Ben Yıldırım İlkokulu’ndan mezunum
insandı. Sık sık münazaralar yapardı, bu münazaralarda
daha sonra Çelebi Mehmet Ortaokulu’nu bitirdim ondan
- o dönem de 27 Mayıs 1960 öncesi ve sonrasında
sonra da Erkek Lisesi’ne girdim. 1959-1962 yılları arasında
gençler arasındaki fikir hareketlerinin revaçta olduğu
lise eğitimimi bu okulda tamamladım. Sınıf kaybım
bir dönemdir – çok medeni, çok demokrat tartışmalar
olmadı, son sınıfım 6-C sınıfında okuyordum. Sınıfımız
yapılırdı. Bugün hatırladığım o tartışmalar içerik ve
çok hareketli bir sınıftı, okulun çok hareketli simalarının,
seviye açısından bugünden çok daha ileri seviyedeydi.
isimlerinin bulunduğu bir sınıftı. Sosyoloji ve mantık
Farklı siyasi görüşler rahatça tartışabiliyordu. Daha
derslerimize Kazım Baykal geliyordu. Kazım Baykal
sonra bizim sınıfımızdan Türkiye İşçi Partisi gençlik
Bursa’nın eski eserlerini koruma adına büyük gayretleri
kolları başkanı, DYP Grup Başkan Vekili makamına
olmuş, Bursa Eski Eserleri Severler Derneği’nin yıllarca
yükselmiş, MHP’de çeşitli mevkilere gelmiş çok değişik
yöneticiliğini yapmış, bir dernek başkanı olarak Bursa’da
siyasi ve sosyal yelpazeden insanlar yetişti. Çok değerli
birçok eski tarihi eserin onarılmasına, korunmasına
bir sınıftı. Çok değerli bir okuldu. Diyeceksiniz ki Bursa
- 145 -
Erkek Lisesi hemen bunlar mı akla geliyor, hayır! Tabi ki müzik dersi hocamız değerli bir hocamızdı. Bu değerli hocamız bize evinden pikabını getirirdi. Ben Mozart’ı, Bach’ı ilk olarak Bursa Erkek Lisesi’nde dinledim, orda duyup tanıdım. Televizyon yok, medya bu kadar yaygın değil, fevkalade güzel bir ortamdı. Müzik hocamız, müzik kültürünü, müzik tarihini çok iyi veren; eski klasik batı müziği dehalarının yanında Itri gibi tasavvuf müziğinin ustalarını kıyaslar ve benzerlikler ortaya koyardı. Çok kıymetli hocalarımız vardı. Ben bunların bir kısmında okudum. O dönemim öğretmenleri edebiyatta, şiirde, fen bilimlerinde mesela Şevket Ertunga, çamur Şevket derlerdi, matematik hocamız, cebir geometri hocamız, O’nun ölçüsü İstanbul Teknik Üniversitesi’ne inşaat mühendisliği bölümüne girebilmekti. Bu bölüme girebilen öğrenci en başarılı öğrenciydi O’nun ölçüsüne göre. Coğrafya hocamız Halil Bey, imam derdik, istatistik rakamlara çok önem verirdi. Örneğinin Türkiye’de ne kadar tavuk var, büyükbaş hayvan var, ne kadar buğday yetişir var gibi istatistik verilerin ekonomide ne kadar önemli kilometre taşları olduğunu daha sonra anladım. Hatta hiç unutmuyorum ne kadar eşek var diye sorardı bazıları ya eşek sayısı olsa ne olur olmasa ne olur diye serzenişte bulunurdu. Hâlbuki olay o cefakâr mahlûkun sayısı değil önemli olan bir zamanlar hayvan gücüyle tarım yapan bir ülkenin modern tarım yöntemlerine geçişidir, tarımdaki modernizasyonun ifadesidir. Bunları değerlendirmek, mukayese etmek fırsatını vermiştir bize. Kemal Bey vardı müdürümüz, Kemal Bey şu anda sigara bırakılması ile alakalı yapılan mücadelenin tipik
örneğini sergilerdi. Her cumartesi konuşma yapar, ilk konuşmasında “ben sigarayı bırakıyorum, siz de bırakacaksınız” demişti. Sürekli tuvaletlere gider baskın yapardı içilmemesi için. Sigaranın bırakılması için sürekli mücadele ederdi. Bunlar hem sağlık açısından hem de disiplin açısından çok önemli olaylardı. Okulumuz spor yönünden de çok etkiliydi. Orta bahçede, hala duruyor günümüzde, basketbol sahamız vardı, çok değişik yerlerden öğrenciler gelir, buradaki yatılı öğrencilerle basketbol maçları yapılırdı. İstanbul’dan büyük basketbol takımlarından basketbolcular getirilirdi liseye ve burada basketbol gösterileri yaparlardı, öğrencileri teşvik ederlerdi. Okula gelenlerden çok, Erdoğan Karabelen’i iyi hatırlıyorum çok meşhur bir basketbolcuydu. Bu arkadaşlarımız için çok önemli bir faaliyetti. İstanbullu Orhan adında Orhan Kalkavan adında bir arkadaşımız vardı, İzmirli Ramiz diye bir arkadaşımız vardı müthiş basketçiydiler. Hele o Ramiz ta orta sahadan basket atardı. Güreş takımımız çok iyiydi. Futbol takımımız iyiydi. Atletizmde de iyiydik. Ben il olarak engelli koşuları, çivili ayakkabıları burada gördüm. Vakti imkânı olan- her çocuk çivili ayakkabı alamıyordu- atletizm koşu faaliyetlerinde bulunabiliyordu. Daha sonra Erkek Lisesi’nin karşısına Ticaret Lisesi açıldı, diğer tarafta da Kız Lisesi bulunmaktaydı. Biraz ilerde de Necati Bey Kız Enstitüsü vardı. Tabi Erkek Lisesi’nin Kız Lisesi ile Necati Bey Kız Enstitüsü ile yakın, tatlı ilişkileri olurdu. Okullar karma değildi ama bu okullardaki arkadaşlıkla, kız arkadaşlarla, spor takımlarıyla müsabakalar, münazaralar, piyesler düzenleme açısından hep
- 146 -
kontakta olunurdu. Birbirlerine hasım, yan bakma gibi olaylar olmazdı. Okulların çok seviyeli bir ilişkisi vardı. Futbol takımımız çok iyiydi. Sanat Okulu sonradan Sanat Lisesi Teknik Lise oldu, Tophane ile Yeniyolda ’ki tekti daha sonradan ayrıldı onlar, Sanat Lisesi, Erkek Lisesi ve Işıklar Askeri Lisesi zaman zaman çok çekişmeli maçlar çıkartırdılar. Bazen nahoş şeyler bile olurdu. Özellikle Sanat Okulu ile Erkek Lisesi arasındaki rekabet oldukça güçlüydü. Erkek Lisesi’nden ben çok şey öğrendim. Orta eğitimde o günün şartları içerisinde iyi bir eğitim aldığımı söyleyebilirim. Şunu da ifade edeyim fen bilgileri ile ilgili o zaman da sorunlar vardı. Kimya öğretmeni sorunu o zaman da sorundu. Merinostan kimyagerler gelirdi ders vermeye. 60 sene evvel de bizim Erkek Lisesi olarak bu konu da açığımız vardı. Bursa Erkek Lisesi’nde yeteri kadar kimya öğretmeni, fizik öğretmeni yoksa fen bilimleri dalında yeteri kadar öğretmen yoksa eğitim konusunda bir sorun var demektir. Biz Erkek Lisesi’nde okurken ilçelerin hiçbir yerinde okul yoktu, arkadaşlar yatılı olarak Erkek Lisesi’ne okumaya gelirdi. Sonradan okullar yapılmaya başlandı, Yıldırım Beyazıt Lisesi, Atatürk Lisesi, daha uzak ilçelerde de okullar yapılmaya başlandı. Bunlar tabi ki zaman aldı. Ben eski bir Milli Eğitim Bakanı olarak bana sorsanız Bursa’da kaç tane lise var diye ben bile sayısını anında söyleyemem. Bursa orta öğretim de çok önemli mesafeler kaydetti. Tabi lisan eğitimi konusunda maalesef o zamanlar yeteri kadar lisan takviyesi alamadık. Aileden gelen etkilerle, aileden gelen baskılarla, imkânları daha iyi olan bazı arkadaşların lisan bilgisi iyiydi. Biz o imkânları bulamadık.
Lisan eğitimi veren okullar çok önemli bir yerdeydi, ben lisan konusunda şu anda bile yeterli derecede olunduğunu düşünmüyorum. Üniversite eğitiminde, Universal (evrensel) eğitimde yabancı dil hem araştırma hem eğitim açısından çok önemli bir yerde. Bursa Atatürk’ümüzün ziyaret ettiği, Osmanlı döneminden gelen köklü bir okuldur. Pilav günlerimizin yapılması önemli bir hadisedir. Geçenlerde 1 sene olmadı 1932 yılı mezunu Doktor Avni Domaniç öldü. Aşağı yukarı 70-80 yıl önce mezun olmuş bir abimiz rahmetli oldu. Onun anılarını dinledik ona benzer birçok abimizin anılarını dinliyoruz. O anılar bizim Erkek Lisesi’nin dünü ve bugünü arasında bir köprü gibidir. Erkek Lisesi’nden tekrar ifade edeyim devlet adamları yetişti, siyasetçiler yetişti, sanatçılar ve sporcular yetişti. Onlardan bir tanesi de benim. Erkek Liseli olmaktan tabi ki gururluyum. Bursa’da il başkanlığı yaptım. İl Genel Meclis üyeliği yaptım. İl Daimi Encümenliği üyeliğini yaptım. Bursa Üniversitesi Kurma Derneği’nde görev yaptım bu dönemde üniversite kanunu çıktı. Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Anaysa Komisyonu Başkanlığı gibi değişik görevler yaptım. Hiçbir zaman Erkek Lisesi’nden kopmadım. Bu okuldaki arkadaşlarımla, hocalarımla guru duyuyorum. Daha sonra oğlum Bilal de Erkek Lisesi’nden mezun oldu. Bizim sınıfımız 6-C sınıfıydı çok hareketli bir sınıftı. Birkaç kez hocalar terk etmişti sınıftı ama bir o kadar da başarılı, atılım yapabilen bir sınıftı. Eski Bursa Valisi’nin oğlu Sarp Kuray, Namık Behramoğlu (TİP gençlik kolları başkanı), Ertuğrul Kazancı (ADD genel başkanlığı)
- 147 -
gibi çok değerli arkadaşlarımız vardı. Siyasette, sosyal alanda kıpırdamaların olduğu bir dönemdi. 1960 yılında Türkiye’nin yaşadığı sosyal çalkantılar bize de yansıdı diyebiliriz. Ama hocalarımız bu durumu çok iyi idare ettiler. Felsefe dersinde hocamız Recep Çakır eski Yunan felsefesinden konular seçerdi, tartışırdık. Konular çok çağdaş bir biçimde münakaşa edilirdi ve tartışmalar olurdu. Herkes fikrini özgürce söyleyebilirdi. Kimya hocamız vardı Hicriye Hanım (Bengü), değerli bir kimya öğretmeni idi. Kocası daha sonra belediye başkanlığı yaptı. Kazım Baykal’ın oğlu şu anda bildiğim kadarıyla matematik profesörü. Hicriye Hanım bir trafik kazası geçirdi ondan sonra yerine başka bir hoca koyamadılar, Merinos’tan kimyagerler geliyordu O’nun yerine. Yatılı öğrencilerin en büyük olayı okuldan kaçma
olayı idi. Kapıda şimdi ismini yanlış hatırlamayayım Abdullah Amca idi. Kaçanların arkasından koştururdu, onları kovalardı. Okulumuzda ayıp denilebilecek bir olay yaşanmadı. Bizim zamanımızda üniforma yoktu, kıyafet serbestti. Erkek Liseli olmanın farklı bir yeri vardı hep onu yaşadık. Sık sık eski mezunlar ziyarete gelirdi. Mesela eski Eğitim Bakanı Celal Yardımcı okulumuzu ziyarete gelmişti, çok önemli bir olaydı. Şimdi bakıyorum yıllar sonra ben Milli Eğitim Bakanı olarak bu okula geldim, ziyaret ettim. Bunlar güzel şeyler. Erkek Lisesi’nde okumanın farklı bir ağırlığı vardır. Çünkü öğrenci liseye gidebilmek için Atatürk Caddesi’nden geçmek durumundadır. Ben Erkek Lisesi’nde okumuş olmaktan dolayı gurur duyuyorum.
- 148 -
TURGAY ERDEM
1959 tarihinde Bursa’da doğdum. İlkokulu Yenisölöz
siyasete yönelik kararlarla ilgili tepkilerimizi boykotla
Köyü’nde okudum. Daha sonra da Süleyman Çelebi
göstermiştik. O günü unutamam.
İlkokulu’ndan mezun olup 1970 yılında Erkek Lisesi’ne
kayıt yaptırıp 7 yıl orada okudum ve 1977 yılında Erkek
üniversiteye girdiler. Bir kişi bile dışarıda kalmadı. Başarı
Lisesi’nden mezun oldum.
o kadar büyüktü.
Ben Erkek Lisesi yıllarımı her zaman anımsarım ve
Bizim son sınıftaki bütün öğrencilerin tamamı o yıl
Neşet Bey, Süreyya Bey, x baba, Fikret Bey, Cenk
unutamam. Bina yine tarihi bina vardı; yatakhanelerimiz
Hoca vardı. Müdürümüz Burhanettin Hoca vardı; geçen
vardı; Maksem Caddesi’ne paralel giden ve yola bakan
yıl kaybettik; yüz yaşını geçmişti; acayip bir Fenerbahçe
yatakhaneler vardı; kantinimiz de oradaydı. Ama biz
fanatiğiydi. Biz sınavlarda kâğıdın kenarlarını ve
okurken yıkıldı; yerine spor salonu yapıldı. Sonra yanına
yazılarımızı sarı lacivert yapardık; leşin 6 verirdi. Zaten
ilave derslikler yapıldı; yatakhaneleri karşı tarafa aldılar;
düşüncesi dersin derste öğrenildiği idi. Zaten bizim
yeni binalar da yapıldı; fakat tarihi bina hepimiz için
öğretmenlerimizin hepsi kendilerine göre farklı bir eğitim
özeldir.
programı uyguluyorlardı.
Erkek Lisesi boykotu tarihinde ilk kez bizim
dönemimizdeydi. Ben lise 2.sınıftaydım. Okulu terk ettik;
Bizim dönemimizde saygı vardı; aynı zamanda
korkardık. Ama yeri gelince de arkadaş gibiydik;
- 149 -
disiplinli bir okuldu; öğretmen öğretmenliğini; öğrenci de öğrenciliğini yapardı. Bizim zamanımızda Erkek Lisesi’nde sadece erkek öğrenciler vardı; hep hayal ederdik; kızlar da bizimle okusa diye; sonunda karma eğitim başladı ama biz göremedik. Yani İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ni
okuduysam bunda Erkek Lisesi’nin büyük katkısını inkâr edemem. Pilav günlerine Bursa’da olduğum sürece katılmaya çalışıyorum. Çok müthiş zaman geçiyor; eski arkadaşlarımı ve dostlarımı görüyorum. Benim için oranın yeri gerçekten çok özel! Yeliz Mutlu tarafından 10.02.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 150 -
TURGUT BULUT
1926
yılında
Bursa,
Altıparmak’ta
doğdum.
Hocamız da Malik Hoca, Sıfırcı Kazım, Keşke, İmam ve
Anaokulundan başlayıp ilk önce Rehber-i Tahsil ’de
kalın gözlüklü Baykuş dediğimiz hocamız vardı. Kendisi
okudum. Müdürümüz Fatma Zehra Hanım’dı. Daha
Fuzuli ile ilgili doktora yapmıştı. Ve biz onun tedrisatında
sonra Hocaalizade Okulu’na geçtim. Müdürümüz
Fuzuli’nin bütün kasidelerini ezberlerdik. Özellikle Su
Sakim Bey’di. Mezuniyetimi müteakiben Tahtakale’deki
Kasidesini unutamam. Rıfat Tokgöz de müdürümüzdü.
2. Ortaokula yazıldım. Orada da müdürümüz Murat
Erkek Lisesi’nde okumak bir ayrıcalıktı. Öğleye kadar
Bey’di. Öğretmenlerimizin arasında bütün Bursalıların
ders yapardık; öğleden sonra da mütalaa yapardık.
bildiği Mehmet Bey ve İbrahim Dekak Bey ve Kader
Başımızda bir mütalaa hocası olurdu; öğrendiklerimizin
Amca vardı. Ayrıca askerlik derslerimiz vardı, o derslere
pekişmesi için bu büyük bir fırsattı. Oyuna da zaman
de Daniel Yurdatapan adında bir Yüzbaşı öğretmenlik
kalırdı mutlaka!
yapardı. 1960 devriminde o öğretmenim paşa olarak
Bursa’ya Vali atandı. Bursa’da çok sevilip sayılmıştır.
futbol takımlarımız ayrıca trampet takımları vardı. 25
Okulumuzun ayrıca aktiviteleri vardı; basketbol ve
1942’de Erkek Lisesi’ne kayıt yaptırdım. Yabancı dil
kadar boru 25 kadar trampet olurdu; bütün merasimlerde
olarak Almanca okudum. Hocalarımın arasında Kimya’da
hep ön planda olurdu. Özel izci kıyafetlerimiz vardı;
Suphi Bey, Fizik de Cemil abi ve hanımı vardı. Felsefe
onları giyerdik; boru çalma çok zordur. Ben de takıma
- 151 -
normal girdim son senede rütbe kazandım; şef oldum. Şefler uzun ötekiler kısa pantolon giyerdi. Öğretmenlerden hem korkar; hem de onlara büyük saygı duyardık. Notları çok sıkıydı; endişe ederdik kıracağız, kızdıracağız diye! Suphi Bey vardı; hocamız. Bazı tanınmış ilaçların formüllerini bile öğretirdi bize. Salvarsan diye bir ilaç vardı; onun formülünü bilmezsek sınıfta kalırdık. Felsefe hocamız bize konu verirdi; Malik Bey: derslerde kendisine bir yardımcı seçerdi; o da genelde ben olurdum. Ben hocalarımdan öğrendiğim Almanca ile Hukuk okudum zorlanmadan. Ve Alman Konsolosluğu’nun avukatlığını yaptım. Biz birinci sınıfta 90dan fazla kişiydik; sonra üst
sınıfa geçtiğimizde azaldı; üst sınıfımızdakilere abi derdik. Öğle aralarında boru trampeti hazırlamak için hamamın olduğu yere gider; orada boru çalışırdık. Tabi gürültü çıkardı; ders yapan İngilizce hocası “Men ediyorum” dedi. Tabi biz de Temenyeri’ne çıkar orada çalışırdık. Kısacası biz okulla ve hocalarla aile gibiydik. Reşat Esmer hocamız vardı; bizi bayramlara hazırlardı; böylece derslerden kaytarırdık. Zaten ben hareketli bir öğrenciydim ama hiç dayak yemeden bitirdim okulumu. Pilav günleri benim için çok önemlidir. Sıralarımıza oturuyoruz; dolaşırız ve eski günlerimizi yad ederiz. Kesinlikle devam ettirilmesi gereken bir gelenek!
- 152 -
YAHYA ŞİMŞEK
10.1947 Adanan doğumluyum. İlkokulu Adana’da
geleceğe hazırlayacak programı bize uyguladılar. Bizim
okudum. Ablamın tayinini Bursa’ya çıkmasıyla Bursa
yaşamımızı sadece ders yönüyle değil; öğüt yönüyle de
maceram başlamıştır. Benim Erkek Lisesi öğrenciliğim
etki etmişlerdir.
döneminde Erkek Lisesi sadece Bursa’da değil; tüm
Türkiye genelinde sıralamada üstlerde olan bir okul
Müslümanlar gider ya da sadece iyilik yapanlar,
idi. Erkek Lisesi’ne 1962’de girdim ve 1965’de mezun
kötülüklerden uzak duranlar gide diye tartışırdık. Bir gün
oldum.
bunun doğrusunu öğrenmek için İmam lakaplı hocamıza
O dönem hocalarımız ve idarecilerimiz anlatırlardı
sorduk. O da sınıfta elleri arkasında dolaşırken; dedi
ki
değişik
Çünkü
ki: “Adı Ahmet; Mehmet yani Müslüman; ama kendisi
okullarını kazanan birçok Erkek Liseli olduğu için. Görev
ihanet” sonra yukarıdaki ampulü göstererek adı Edison;
yapan hocalarımız Bursa’da ismi olan hocalarımızdı.
âmâ insanlığa etmiş hizmet” dedi. “Şimdi söyleyin;
İmam adıyla anılan coğrafya hocamız rahmetli Halil
Müslüman olup hiç kimseye faydası dokunmamış biri
Bey, Fatma Zehra Hanım, İbrahim Dekak, Reşat
mi yoksa kendi isteği dışında gayrimüslim olmuş ama
Esmer, Cemil Özmen, Çamur Şevket, Aspirin vardı.
insanlığa çok faydası dokunmuş insan mı cennete
Yaşamımızda gerçekten etkin rol oynadılar; çünkü bizi
gider” dedi. Bu benim yaşamımda unutamadığım ve
üniversitelerden
tebrik
gelirdi.
- 153 -
O
dönemde
arkadaşlarla
aramızda
sadece
bana çoğu zaman ışık tutan bir konuşma olmuştur. Öyle hocalardı ki son derece disiplinli olmalarına rağmen, bize dersleri sevdirmek için ellerinden gelen her şeyi yaparlardı. İbrahim Dekak hoca bir gün derse sekerek, eli yüzü mor içinde geldi. “Evde boya yaparken merdivenden düştüğünü” söyledi. Düşünün ona rağmen derse gelmişti. Her ne olursa olsun; bize faydalı olmak için ellerinden gelen her şeyi yaparlardı. İnanın bizler çok şanslıydık. Yani ben Erkek Lisesi mezunu olduğum için gurur duyuyorum. Üniversiteyi de İstanbul Hukuk Fakültesi’nde okudum. Ve ben bu okulu kesinlikle biliyorum ki; Erkek Lisesi’nden aldığım eğitim sayesinde kazandım. Bizim zamanımızda şiddete bile başvurmazdı hocalarımız; aksine her şeyi sözleriyle anlatıp bizlerde
etki bırakıyorlardı. Fatma Zehra isimli hocamız sokakta gördüğü öğrencilerini bile defterini açar; şurada gördüm diye yazardı. Yani düşünün artık ne kadar ilgili ve sorumluluk sahibiydiler! Bizim bina eski sembolleşmiş binaydı. O bina müthiş ihtişamıyla benim kadar herkesi etkilemiştir. Hatta şimdi mezunlar olarak biz bu binayı restore etmek istiyoruz. Okulumuzda o kadar başarı yüksekti ki adını sayamayacağım kadar her alanda birçok ünlü isim var. Bu başarıyı da her şeyden önce özveriyle yılmadan çalışan hocalarımıza borçluyuz. Pilav günlerine gelince; ben sürdürülmesi çok yerinde olur diye düşünüyorum ki; büyükten küçüğe herkes katılıp anılarını paylaşmalıdır. Hepimiz için nostaljik bir gün olduğuna eminim. Yeliz Mutlu tarafından 10.01.2011 tarihinde görüşülmüştür.
- 154 -
BELGELERLE BURSA ERKEK LİSESİ
- 155 -
Maarif vekaleti belgesi, 1933
- 156 -
Maarif vekilliği devlet olgunluk diploması, 1932
- 157 -
Ortaokul bitirme diplomas覺, 1935
- 158 -
Liseyi bitirme diplomas覺, 1937
- 159 -
Hüviyet cüzdanı sureti, 1939
- 160 -
Tasdikname, 1936
- 161 -
K端nye defteri, 1947
- 162 -
- 163 -
Hüviyet cüzdanı sureti, 1939
- 164 -
İki yıl üstüste aynı sınıfta kalan talebeye verilen belge, 1933
- 165 -
Şeref defteri kapağı
- 166 -
Şeref defteri iç sayfası
- 167 -
Öğretmen sicil defteri
- 168 -
Öğretmen sicil defteri iç sayfası
- 169 -
Okulun ilk diploma defteri
- 170 -
Okulun ilk diploma defteri i癟 sayfas覺
- 171 -
1928-1929 yılı sınıf geme defteri kapağı
- 172 -
1828-1829 yılı eylül dönemi sınıf geçme defteri
- 173 -
1828-1829 yılı eylül dönemi sınıf geçme defteri sayfası
- 174 -
1828-1829 yılı haziran dönemi sınıf geçme defteri sayfası
- 175 -
1924-1925-1926-1927 yılı sınıf geme defteri kapağı
- 176 -
1924-1925-1926-1927 yılı sınıf geme defteri sayfası
- 177 -
1924-1925-1926-1927 yılı sınıf geme defteri sayfası
- 178 -
1924-1925-1926-1927 yılı sınıf geme defteri sayfası
- 179 -
Mezunlar defteri kapağı
- 180 -
1894-1895 mezunlar覺
- 181 -
1895-1896 mezunlar覺
- 182 -
1898-1899 mezunlar覺
- 183 -
1901-1902 mezunlar覺
- 184 -
1902-1903 mezunlar覺
- 185 -
1903-1904 mezunlar覺
- 186 -
1905-1906 mezunlar覺
- 187 -
1906-1907 mezunlar覺
- 188 -
1908-1909 mezunlar覺
- 189 -
1909-1910 mezunlar覺
- 190 -
1912-1913 mezunlar覺
- 191 -
1914-1915 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 192 -
1914-1915 mezunlar覺 fen kolu
- 193 -
1919-1920 mezunlar覺 fen kolu
- 194 -
1920-1921 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 195 -
1920-1921 mezunlar覺 fen kolu
- 196 -
1921-1922 mezunlar覺 fen kolu
- 197 -
1922-1923 mezunlar覺
- 198 -
1925-1926 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 199 -
1926-1927 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 200 -
1929-1930 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 201 -
1930-1931 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 202 -
1930-1931 mezunlar覺 edebiyat kolu
- 203 -
1930-1931 mezunlar覺 fen kolu
- 204 -
İmtihan defteri kapağı
- 205 -
İmtihan defteri
- 206 -
İmtihan defteri
- 207 -
襤lk kay覺t belgeleri
- 208 -
襤lk kay覺t belgeleri
- 209 -
襤lk kay覺t belgeleri
- 210 -
10. kitap?
- 211 -
10. kitap?
- 212 -
10. kitap?
- 213 -
10. kitap?
- 214 -
H端davendigar vilayeti mektebi iderdi m端lkisi tevzii mukafat cetveli
- 215 -
H端davendigar vilayeti mektebi iderdi m端lkisi tevzii mukafat cetveli
- 216 -
H端davendigar vilayeti mektebi iderdi m端lkisi tevzii mukafat cetveli
- 217 -
H端davendigar vilayeti mektebi iderdi m端lkisi tevzii mukafat cetveli
- 218 -
1927-1928 yılları sınıf geçme defteri
- 219 -
1927-1928 yılları sınıf geçme defteri
- 220 -
1927-1928 yılları sınıf geçme defteri
- 221 -
1927-1928 yılları sınıf geçme defteri
- 222 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 223 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 224 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 225 -
S覺n覺f ge癟me ve kay覺t defteri
- 226 -
S覺n覺f ge癟me ve kay覺t defteri
- 227 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 228 -
DemirbaĹ&#x; defteri
- 229 -
DemirbaĹ&#x; defteri
- 230 -
DemirbaĹ&#x; defteri
- 231 -
DemirbaĹ&#x; defteri
- 232 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 233 -
Olgunluk s覺nav覺 defteri
- 234 -
FOTOĞRAFLARLA BURSA ERKEK LİSESİ
- 235 -
Bursa Erkek Lisesi
- 236 -
Bursa Erkek Lisesi
- 237 -
Bursa Erkek Lisesi yemekhanesi
- 238 -
Bursa Erkek Lisesi laboratuvar覺
- 239 -
Bursa Erkek Lisesi
- 240 -
Bursa Erkek Lisesi spor salonu
- 241 -
Bursa Erkek Lisesi heykel’de merasimde
- 242 -
Bursa Erkek Lisesi k端t端phanesi
- 243 -
Bursa Erkek Lisesi kimya laboratuvar覺
- 244 -
Bursa Erkek Lisesi öğrencilerinin tören hazırlığı
- 245 -
Bursa Araştırmaları Merkezi’nin Bursa Erkek Lisesi’ni ziyareti
- 246 -
Bursa Erkek Lisesi รถn cephesi
- 247 -
Bursa Erkek Lisesi öğrencileri Atatürk caddesinde tören yürüyüşünde
- 248 -
Bursa Araştırmaları Merkezi, Bursa Erkek Lisesi arşivi incelemelerinde
- 249 -
Bursa Araştırmaları Merkezi, Bursa Erkek Lisesi arşivi incelemelerinde
- 250 -
Bursa Araştırmaları Merkezi, Bursa Erkek Lisesi arşivi incelemelerinde
- 251 -